FİİLLER Erciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

HAZIRLAYAN:

Emine Merve KABAK

1090310317

Bilgisayar Dersi Uygulama Projesi


FİİL: Varlıkların yaptıkları işleri, eylemleri, zaman ve

kişiye bağlayarak anlatan kelimelere fiil denir.

Fiil olan sözcükte üç temel öğe vardır. • Eylem • Zaman • Kişi


Yaklaşıyordum, durmuştur, söylüyor, buldu (yaklaş, dur, söyle, bul)

Bu kelimelerin fiil olup olmadıklarını anlamak için, en küçük anlamlı parçalarını (köklerini) buluruz.

Bulduğumuz bu köklere, mastar eki, "-mek, -mak"

ekleriz. Eğer anlamlı kelimeler elde ediyorsak, bulduğumuz kelimeler fiil demektir.


Örneğin; "göz" sözcüğüne "-mek, -mak" mastarını

eklediğimizde "gözmek, gözmak" gibi anlamsız kelimeler oluşuyor. Demek ki "göz" sözcüğü fiil değildir.

Kök: Fiilerin sonlarındaki bütük ekler atıldıktan sonra

kalan anlamlı kısmına kök denir.

BASİT ZAMANLI FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

Dilimizde tek zamanlı ek almış fiiller olduğu gibi birden çok zaman veya kip eki almış fiiller de vardır:

A-) Basit Zamanlı Fiiller: Tek zaman eki almış fiillerdir. Türkçede geniş

zamanla birlikte dört temel zaman bulunur.


1-) Geçmiş Zaman: İş veya oluşun daha önceden, geçmişte yapıldığını

bildiren zamandır. İkiye Ayrılır. İkiye Ayrılır:

a. Belirli (-di'li) Geçmiş Zaman: Eylemin sözün söylendiği andan, önceden

yapıldığını, söyleyenin kesin inancıyla tam anlatrır: Fiillerde bulunan "-di, -du, -dü, -tu" ekleri -di'li geçmiş zamanı belirtirler.Öğretmenimiz sınıfa geldi. Bütün çocuklar bahçeye koştu ...


b. Belirsiz (-miş'li) Geçmiş Zaman: Eylemlerin sözden önce yapıldığını bildirir ancak,

kesinlik yoktur. Söyleyen kendisi duyup görmemiş, işitmiştir. Bu kip masallara yakışır.

Fiillerde bulunan "-muş, -mış, -miş, -müş" ekleri -miş'li geçmiş zamanı belirtirler.Okul bahçesinde üç tur koşmuş. Havalar soğuyunca üşütmüş...


2. Şimdiki Zaman: Eylem ile anlatımın birlikte olduğunu bildiren

zamandır.Ders çalışıyorum.

Alışveriş yapıyorum.

3. Gelecek Zaman: Eylem ile anlatımdan sonra yapılacağını bildiren

zamandır.Aynur tiyatroya gidecek. Birlikte eğleneceğiz.

.


4. Geniş Zaman: Eylem her zaman yapılabileceğini bildiren zamandır

Akşamları trene binerim. Her gece oyun oynarım.


B. BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLER: Birden çok zaman veya kip eki almışlardır.

1. Hikâye: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "idim veya idi" getirilerek yapılır.bak (ı) + yor + idi __ bakıyordual + mış + idim __ almıştım

2. Rivayet: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "imişim, imiş" getirilerek yapılır.bak (ı) + yor + imiş __ bakıyormuşal + acak + imiş __ alacakmış


B. BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLER:

3. Şart: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "isem, ise"

getirilerek yapılır.

bak (ı) + yor + isem __ bakıyorsamal + acak + ise __ alacaksa

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

B. Birleşik Zamanlı Fiiller:

3. Şart: Basit zamanlı bir fiile ek fiil olan "isem, ise"

getirilerek yapılır.

bak (ı) + yor + isem __ bakıyorsamal + acak + ise __ alacaksa

FİİLLERDE ŞAHISErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

FİİLLERDE ŞAHIS:

Fiillerin belirttiği iş, oluş veya hareket bir şahsa bağlıdır. Bunu fiilin aldığı ekten ve fiile yönelttiğimiz sorudan anlarız.

GeldimKim geldi?

__ Ben (I. tekil şahıs) gelfiil kökü - dizaman eki - mşahıs eki __ geldim

FİİLLERDE ŞAHISErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

Aşağıda "gelmek" fiilinin şahıslara göre çekimi yapılmıştır:

geldim, geldin, geldi, geldik, geldiniz, geldiler

(I. tekil şahıs) (II. tekil şahıs) (III. tekil şahıs)(I. çoğul şahıs) (II. çoğul şahıs) (III. çoğul şahıs)

FİİL KİPLERİErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

FİİL KİPLERİ: Fiillerde zaman, şahıs veya dilek bildiren, ek almış

biçimlerine kip denir. Dilimizde fiil kipleri ikiye ayrılır:

A.Haber Kipleri: Haber kipleri işin, oluşun veya hareketin zaman ve

şahsa bağlı olarak meydana geldiğini bildiren kiplerdir. Bunlara BİLDİRME KİPLERİ de denir.


1.Belirli (-di'li) Geçmiş Zaman Kipi: Eylemin sözün söylendiği andan, önceden

yapıldığını, söyleyenin kesin inancıyla tam anlatrır: Fiillerde bulunan "-di, -du, -dü, -tu" ekleri -di'li geçmiş zamanı belirtirler.

Öğretmenimiz sınıfa geldi. Bütün çocuklar bahçeye koştu ...


2. Belirsiz (-miş'li) Geçmiş Zaman Kipi: Eylemlerin sözden önce yapıldığını bildirir ancak,

kesinlik yoktur. Söyleyen kendisi duyup görmemiş, işitmiştir. Bu kip masallara yakışır.Fiillerde bulunan "-muş, -mış, -miş, -müş" ekleri -miş'li geçmiş zamanı belirtirler.

Okul bahçesinde üç tur koşmuş. Havalar soğuyunca üşütmüş...


3. Şimdiki Zaman Kipi: Eylem ile anlatımın birlikte olduğunu bildiren

zamandır.

çalışıyorum. Alışveriş yapıyorum.

Şimdiki zaman kipinin eki "-yor" fiillere hiç değişikliğe uğramadan eklenir.


4. Gelecek Zaman Kipi: Eylem ile anlatımdan sonra yapılacağını bildiren

zamandır.

Aynur tiyatroya gidecek. Birlikte eğleneceğiz.

Gelecek zaman kipinin ses uyumuna göre "-ecek, -acak" tır


5. Geniş Zaman Kipi: Eylem her zaman yapılabileceğini bildiren zamandır

Akşamları trene binerim. Her gece oyun oynarım.

Gelecek zaman kipinin ekleri "-ar, -er, -ır, -ir, -or, -ör, ur, -ür, -r" dir.

EK FİİLLERErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

EK FİİLLER:

İsim soylu kelimelerin sonlarına eklenen ve onları çekimli hale getiren eklere, EK-FİİL EKİ denir.


Ek fiilin dört çeşit zamanı vardır:

1. Olayların her zaman olabileceğini belirten geniş zaman anlamı:

çocuğumçocuksunçocuktur (çocuk)çocuğuzçocuksunuzçocuklar


2. Ek - fiilin hikâyesi geçmiş zaman anlamı verir:

çocuktumçocuktunçocuktuçocuktukçocuktunuzçocuktular


3. Ek - fiilin rivayeti başkasından duyulan şekildeki anlatımlar için kullanılır.

çocukmuşumçocukmuşsunçocukmuşçocukmuşuzçocukmuşsunuzçocukmuşlar


4. Ek - fiilin şartı, şart anlamı verir:

çocuksamçocuksançocuksaçocuksakçocuksanızçocuksalar

FİİLLERDE ÇATIErciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

FİİLERDE ÇATI:Fiillerin, özne ve nesnelerine göre almış oldukları

durumlara, gösterdikleri özelliklere çatı denir.


FİİL ÇATISI:

A.Nesnelerine Göre B.Öznelerine GöreGeçişli Fiil 1.Etken Fiil

Geçişsiz Fiil 2.Edilgen Fiil 3.Dönüşlü Fiil

4.İşteş Fiil


1.Geçişli Fiiller: Kullanım sahasına çıktığında nesneye

ihtiyaç duyan, nesne alabilen fiillere geçişli fiiller denir.

Kardeşi kalemini kırmış. Özne nesne yüklem

Kardeşi neyi kırmış? Kalemini (nesne)FİİL GEÇİŞLİDİR !


Akşam güzel bir film seyrettik. Yüklem

Ne seyrettik ? Film (nesne)

FİİL GEÇİŞLİDİR !


DİKKAT !

Bir fiilin geçişli ya da geçişsiz olduğunu öğrenmek için soru sorarken, önce özneyi bulmalıyız.Özneyi bulmadan nesneyi bulmaya çalışırsak yanılabiliriz.Çünkü bazı kullanımlarda özne ve nesne karışabilmektedir.


Şakalaşırken eli çıkmıştı.

Yüklem

Çıkan ne?Eli (Özne)

FİİL GEÇİŞSİZDİR !


DİKKAT !

Bir fiilin geçişli olabilmesi için , önemli olan o fiilin “ne, neyi, kimi” sorularına cevap verebilmesidir.Bazen fiil geçişli olduğu halde cümlede nesne bulunmayabilir.


Akşama kadar bekledim. Yüklem

Akşama kadar bekledim.Kimi bekledim?

Onu , kardeşimi..... (nesne)


Geçişli fiiller ayrıca yapılışlarına göre de incelenir.

Bunlar oldurganlık ve ettirgenliktir.

A.Oldurgan Fiiller:Geçişsiz fiillerin geçişli hale getirilmesine oldurgan fiil denir.Oldurgan fiiller , geçişsiz fiillere getirilen “-r, -t, -tır, -dır...” ekleriyle yapılır.


Çocuğu zor da olsa uyuttum. Yüklem

“Uyumak” Neyi uyumak? (Cevap yok)

“Uyutmak” Neyi uyutmak? (Çocuğu)

FİİL OLDURGANDIR !


Geçişsiz fiil Geçişli fiil gülmek -dır- gül-dür-mekAğlamak -t- ağ-lat-makPişmek -ir- piş-ir-mekÇıkmak -r- çık-ar-mak

Oldurgan Fiil


B.) Ettirgen Fiiller:Geçişli fiillerin geçişlilik derecesinin arttırılmasına

ettirgen fiil denir.Ettirgen fiiller, oldurgan fiillerde olduğu gibi “-r, -t, -tır”

ekleriyle yapılır.Evin kapısını kırdırdı.

yüklem

Neyi kırdırdı?Evin kapısını (nesne)

kırdı - kırdırdı


2. Geçişsiz Fiiler:Nesne gerektirmeyen, nesne olmadan da kullanım

sahasına çıkan fiillere geçişsiz fiil denir.

Bu söze sınıftakilerin hepsi gülmüştü. Yüklem

Ne gülmüştü?Neyi gülmüştü?Kimi gülmüştü?



Ağaçların yaprakları sarardı. Yüklem

Sararan ne?Ağaçların yaprakları (özne)

Neyi sarardı?Kimi sarardı?


SON !Erciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi

HAZIRLAYAN:

Emine Merve KABAK

1090310317

Bilgisayar Dersi Uygulama Projesi

Documents

FİİLLER Erciyes Üniversitesi Türkçe Eğitimi