Pojam javnih rashoda: - Pod javnim rashodima podrazumjevamo sva novčana sredstva države koja se usmjeravaju za finansiranje opštih potreba tj. potreba šire zajdnice odnosno društva u cjelini. - Javni rashodi su potrebni kako bi država mogla funkcijonisati i odbavljati svoje zadatke kao sto su zadacii iz domena sigurnosti, odbrane, obrazovanja, zdravstva i sl. - Javne rashode dijelimo na :

1. Sa vandrednog stanovišta ( redovne i vandredne )2. Sa stanovišta produktivnosti ( produktivne i neproduktivne ) 3. Po kriteriju rentabilnosti ( rentabilne i nerentabilne) 4. Po objektu trošenja (lične i materijalne) 5. Subjekte trošenja ( rashode centralnih, entitetskih, regionalnih, kantonalnih i lokalnih organa vlasti).

- Jedan od kriterija podjele javnih rashoda je vrijeme. Pa se dijele na redovne i vandredne tj. koji se redovno svake godine javljaju budzetu i oni koji se javljaju samo određenim slučajevima npr. zbog elementarnih nepogoda javljaju se u budzetu samo u vandrednim okolnostima. - Ukoliko su javni rashodi usmjereni ka pomaganju i unapređenju ekonomije i infrastrukture tj. jačanje ekonomske aktivnosti onda su to produktivni javni rashodi.- A neproduktivni javni rashodi su oni koji ne doprinose povećanju državnih prihoda. - Javni rashodi se mogu podijeliti:

1. Prema objektu trošenja na lične i materijalneLicni su troškovi administracije( plate, honorari ,penzije, putni troškovi ) i materijalne ( troškovi ogreva održavanja, nabavka kancelarijskog materijala, opreme i sl.)2. Prema subjektu trošenja: rashode centralne državne vlasti ili rashod određeni nižeg nivoa vlasti u strukturi

države. - Prema udjelu javni rashode u stvaranju bruto domaćeg proizvoda dijelimo na: proizvode, usluge i na transfere. - Ukoliko javni rashodi služe za finansiranje tekućih potreba nazivamo ih tekući rashodi dok s druge strane javne rashode na kapitalne izdatke ( investicije ) nazivamo kapitalni javni rashodi. - Među najvažnije principe javnih rashoda ubrajamo:

1. Princip opšteg interesa zadovoljenje potreba društva u cjelini2. Princip umjerenosti ( proporcijalno zadovoljenje potreba )3. Princip štednje ( stanje budzetskog suficita )

- Principi koji su bitni za javni sektor su:1. Princip odgovornosti 2. Princip transparentosti 3. Princip postenja4. Princip pravednosti

- Odgovornost je proces kojim se postiže da subjekti javnog sektora i pojedinci unutar njih odgovaraju za svoje odluke i aktivnosti, uključujući i upravljanje javnim sredstvima i sve aspekte učinka. - Odgovornost je obaveza da se opravda pruženo povjerenje. - Princip transparentosti odnosi se na otvorenost vlada prema njenim građanima.Dobro upravljanje upućuje odgovarajuće objavljivanje ključnih informacija, kako bi svi korisnici informacija imali neophodne podatke o implementaciji politika programa i aktivnosti vlada. -Princip poštenja odnosi se na očekivanja da javni zvaničnici djeluju pošteno imajući u vidu na troškove sprovođenje socijalnim, ekonomskih i dr. politika vlada, mogu biti visoki i predstavljati opterećenje za porezne obveznike. -Princip pravednosti odnosi se na pitanje koliko pravično i nepristrasno vladini zvaničnici koriste javni novac i moć koji su im građani povjerili. Pravednost se moze mjeriti i ocjenjivati kroz 4 dimenzije:

A) Troškove usluga ( pokrivaju se iz poreza , naknada ili zajmova ) B)Pružanje usluga ( to su direktne usluge npr. Saobraćajne, infrastruktura, javno obrazovanje i zdravstvo, kao i indirektne usluge kao sto su finansijsko upravljanje i upravljanje ljudskim resursima)C)Javni poredak ( odnosi se na upotrebu moći prinude: zatvori, izdavanje raznih dozvola npr. urbanističkih građevinskih i dr.)D)Razmjena informacija ( odnosi se na transparentnost kod donošenja odluka uključujući dostupnost informacija javnih osoba u funkciji vlasti )

Uzorci rasta javnih rashoda- Njemacki teoreticar Alfred Wagner je opštu pojavu stalnog rasta javnog rashoda nazvao zakonom stalnog porasta javnih rashoda.- Francuski teoreticar Gaston Jeze dao je sljedecu klasifikaciju uzorka rasta javnih rashoda:

A) prividni ili fiktivni uzorci ( smanjenje kupovne moci novca promjena u tehnici izmjene budzeta i povecanje broja stanovnika i povecanje teritorija zemlje)

B) stvarni ili suštinski uzorci ( ekonomski, politički, finansijski uzorci ) - Granica porasta javnih rashoda je ekonomski efekat porasta javnih rashoda. Pod kupovnom moći novca podrazumjevamo promatranje uticaja inflacije tj. nominalnog rasta dohotka i rashoda. - Ekonomski uzorci rasta javnih rashoda su vezani za rast produktivnosti , rast stacionalnog dohotka i mogućnosti zadovoljavanja potreba u oblasti potrošnje na materijalne, kulutrne ,obrazovne i dr. komponente u strukturi javnih rashoda.- Politicki uzroci rasta javnih rashoda su vezani za političke odnose u samoj državi i kao i za odnose sa drugim državama unturašnje prilike u zemlji i vanjsko trgovinske odnosi mogu uticati na rast javnih rashoda.- Finansijski uzorci rasta javnih rashoda su: vezani za javni dug sve vise deficitarnih zemalja traze izlaz u nominovanju manjka sredstava putem zaduživanja što iz godine u godinu dovodi do povećanja javnog duga, porast javnog duga postaje trend zemalja. Kako u tranziciji tako i u razvijenim drzavama zbog čega se pojavljuje problem prekomjernog zaduzivanja. Namece se potreba za utvrdjivanjem granica zaduzenja drzave kao max.iznosa novcanih sredstava koji zemlja može posuditi. Ta granica zaduženja zamisljena je kao fleksibilna samo u okvriru koji se može kretati iznos javnog duga a zavisno je o socijalno- ekonomskom stanju zemlje u kojem se trenutno nalazi. Kriteriji izračunavanja granice zaduženja su: Zaduženje po stanovniku, zaduženost u odnosu na vrijednost državne imovine, zaduženja budžetske prihode , odnos zajmodavaca prema zajmoprimcu, neželjena raspodjela dohotka i imovine odnos zaduženja prema društvenom proizvodu

Javni prihodi - Javni prihodi su novčana sredstva koja država prikuplja ili pribavlja fiskalnim putem a na osnovu svog fiskalnog suvereniteta.- Fiksalni suverenitet predstavlja neotuđivo pravo zagarantovano ustavom i zakonima države da naplaćuje javne prihode i to od svojih zakonskih obveznika naplate javnih prihoda. Najznačajni javni prihodi su tzv: dađbinski ( fiksalni prihodi ) tj. prihodi na osnovu prava ponude.Osnovne karakteristike ( obilježlja javnih prihoda su ):

1. Da su izraženi u novcu 2. Jednogodišnjost 3. Da trošenje javnih prihoda ne dovodi u pitanje postojeću imovinu 4. Da služe za podmirenje troškova koji imaju opšti karakter

- Najvažnija podjela javnih prihoda je na redovne i vandredne.- Prihodi od stanovništva i prihodi od pravnih lica namjenski i nenamjenski povratni i nepovratni prihodi užih i širih društvenih političkih zajednica prihodi u novcu i prihod u naturi. Najvaznija podjela na fiskalne i nefiksalne javne prihode.

Porezi u sistemu javnih prihoda - Poreski sistem svake države se oslanja na odrđene poreske principe koji služe da bi se realizovali unaprijed utvrđeni ciljevi iz domena poreske politike. Prvu sistematizaciju sistema dao je Adam Smit, a kasnije i Alfred Wagner.- Svi porezi zajedno treba da zadovolje sve poreske principe. Preski principi Adama Smita su poznati pod nazivom 4 " KONANA ":

1. Svaki građanin je dužan doprinosti zadovoljenju potreba države i to po mogućnosti u srazmjeri svojih prihoda koje uživa pod mijerom zaštite ovdje se naslućuje princip opštosti i srazmjernosti poreza.

2. Svaki porez treba da bude zakonom oređen a ne proizvoljan. Vrijeme i način plaćanja i iznos koji treba dati moraju biti jasno precizirani i poznati poreskom obvezniku i svakom drugom pravnom licu

3. Svaki porez treba da se uplaćuje u najpogodnije vrijeme i da plaćanje za poreskog obveznika bude najpovljnije

4. Porezna administracija treba da što manje košta samo "prvi princip" dok ostala imaju karakter uputa za rad organa poreske uprave.

Wagnerove poreske principe mozemo svrstati u 4 grupe:1. Finansijsko politički princip ( princip izdašnosti i elastičnosti ) 2. Ekonomsko politički princip ( princip efikasnosti princip umjerenosti poreskog opterećenja, princip

fleksibilnosti , princip stabilnosti poreskog sistema)3. Socijalno politički princip ( princip opštosti oporezivanja, princip neravnomijernosti oporezivanja)4. Administratvino pravni princip ( princip zakonitosti poreza, princip minimalnih administrativnih troškova,

princip minimalni troskova placanja poreza)

Efekti oporezivanja - Savremene javne finansije se bave efektima oporezivanja .Poreska politika kao dio makroekonomske politike zemlje i njene mjere mogu dovesti do mikroekonomskog i makroekonomskog poreskog efekta. - Ako dođe do promjena ekonomskih ili nekih drugih postupaka određenog fizičkog i pravnog lica onda govorimo o mikroefektima ako mjere iz sfere poreske politike dovedu do neravnoteže na tržištu ili do ponovnog uspostaljvanja ravnoteže onda je riječ o makroefektu.- Kada je riječ o efektima oporezivanja imamo efekte prije oporezivanja i efekte poslije oporezivanja - U efekte prije oporezivanja ubrajamo izbjegavanje plaćanja poreza tzv. poresku evaziju koja može biti zakonita ili ne zakonita evazija poreza. - Kod zakonite poreske evazije imamo pojavu da poreski obveznik napušta zanimanje i posao koji se želi oporezivati i raditi u profesiji ili grani koja se ne namjerava opteretiti novim poreskim dađbinama. - Slučaj nezakonitog izbjegavanja plaćanja poreza znači povreda zakonodavnih propisa. Nezakonito izbjegavanje plaćanja poreza se javlja u dva oblika:

1) defraudacija ( utaja )2) kontrabanda ( šverc)

Oba oblika u zabranjena i kažnjiva. - Deforaudencija predstavlja izbjegavanje plaćanja direktnih poreza koje se manifestuju kroz lažno vođenje poreskih knjiga sa namjerom lažnog prikaza troškova, pravila dohodaka kako bi se na nezakoniti način umanjila poreska osnovica.- Kontrabanda se javlja kod izbjegavanja plaćanja poreza na promet proizvoda i usluga i carinskih pristojbi pri uvozu i izvozu što drugim riječima nazivamo šverc ili krijumčarenje. - U efekte poslije oporezivanja ubrajamo tzv. pojavu, odnosno poreski fenomen kojeg nazivamo prevaljivanja poreza. Prevaljivanje poreza je složen proces koji prolazi kroz nekoliko faza i to:

1) Prekusija ili impaer ( definisanje poreskog obveznika koje je dužan po zakonu da plati porez )2) Reperkusija ili prevaljivanje ( poreski obveznik je potvrdio poreski teret, ali ce ga se osloboditi tako sto ce

iznos poreza unjeti u cijenu ovog proizvoda ) 3) Incidenca - lat. Indicere- prekinuti ( nastaje kada lice pogođeno porezom nije u mogućnosti da ga prevali

ni na koji način tako da poreski obveznik istovremeno i snosi poreski teret)4) Difuzija ( opšti efkat oporezivanja – izražava se preko promjena u ponudi i potražnji sto utiče na nivo

proizvodnje ) - Pojam dvostrukog oporezivanja se definiše kao pojava kada se jedan poreski objekt ili subjekt oporezuje dva ili vise puta istim porezom u istom periodu i to od istih nivoa poreske vlasti. Kumuliranje proeza je situacija kada se jedan isti poreski izvor oporezuje sa vise različitih poreza dok je nadoporezivanje slučaj kada postoje plaćanje poreza na već plaćeni iznos osnovnog poreza. Prema G.Jezu- u dvostruko oporezivanje se moze javiti u četri slučaja:

1) Međunarodno dvostruko oporezivanje2) U federativno uređenim državama3) Između saveznih i lokalnih nivoa vlasti 4) Kod oporezivanja dinamičkog društva

- Međunarodno dvostruko oporezivanje se javlja kada se poreski izvor oporezuje od strane poreskih organa dvije savremene države. - Danas se teži izbjegavanje međunarodnog dvostrukog oporezivanja i to na način unilateralnim aktima domaćeg zakonodavstva i bilateralnim ugovorima, tj. Na temelju međunarodnih konvencija za izbjegavanje dvostrukog oporezivanja. - Kod federativnog uvođenja zemalja slučajevi dvostrukog oporezivanja se javljaju kada nemamo jasno definisan sistem pripadnosti javnih prihoda i finansiranja javnih rashoda.

Poreska terminologija- Elemente oporezivanja mozemo podijeliti na termine subjektivne prirode i materijalne prirode. - U termine subjektivne prirode ubrajamo poreskog obveznika, poresko platca, poreskog destinatora i poresku vlast. - Poreski termini materijalne prirode su: poreski registar, poreska tarifa, poreska akontacija, poreska jedinica, poreska osnovca, poreski objekt, poreski izvor, poreska snaga i poreska stopa. - Poreski obaveznik je svako fizičko ili pravno lice koje je po zakonu dužno platiti porez.- Poreski platac je ono lice koje stvarno plaća porez ili poreze preuzima na sebe u namjeni da ga prevali na nekog drugog. - Poreski destinator je lice koje konačno snosi poreski teret i to najčešce krajnji kupci proizvoda ili usluga. - Poreska vlast je organ koji imaju fiskalni suverinitet. - Poreski register je zvanično utvrđeni pregled prihoda, dohodaka, dobiti, prinosa, koji služe za osnovu oporezivanja pojedinca. - Poreska tarifa je spisak poreskih jedinica koji se sastavlja uglavnom uz indirektne poreze. - Poreska akontacija je plaćanje poreza u obrocima, ratama u toku jedne poreske godine- Poreska snaga je ekonomska sposobnost iz koje proizilazi visina poreske obaveze- Poreska osnova znaci vrijednost ( imovine ) ili veličinu ( dohotka ) kao dva poreska izvora ( objekta ) i sluzi za utvrđivanje poreske obaveze.- Poreska stopa je dio poreske osnove izražena u procentima, a izuzetno u fiksnim iznosima- Poreska tarifa je registar poreskih stopa

Indirektni i direktni porez u poreskoj strukturi- Najvise korištena klasifikacija poreza je na direktne ( neposredne ) i indirektne ( posredne ) poreze.Indirektni porez – porez na promet proizvoda i usluga - Najznačajniji predstavnik indirektnih poreza je porez na promet proizvoda i usluga. Porez na promet proizvoda i usluga mozemo razlikovati na dvije varijante. Prva varijanta je tzv. jednofazni porez na promet gdje se oporezivanje promatra više u tačno jednoj, određenoj fazi prometa proizvoda od proizvodaca do krajnjeg potrošača. - Druga varijanta je savezni porez na promet ( moze biti bruto i neto ) gdje se oporezivanje prometa vrsi u svakoj fazi prometa.Porez na dodatnu vrijednost u sistemu proreza na potrosnju temelji se na principima:

1) primjenu najšire poreske osnovice2) što manji broj izuzeca3) jedna poreska stopa

Glavni argumnti za prelazak na PDV su :1) teže se zakonski i nezakonski izbjegava2) niži su troškovi ubiranja proeza3) više odgovara složenoj strukturi državne zajednice i razvoja fiskalnog federalizma 4) potiče uspostalvjanja jednistva ekonomskog prostora države i primjenu mjera makroekonomske politike5) eliminiše dvostruko oporezivanje6) uspostavlja pravilnije oblike raspodjele dohodka7) postiče razvoj računovodstvene prakse

- Prelazak na sistem PDV u BiH nije bio limitiran objektivnim kriterijima nego naprotiv predstavlja izraz trenutka i spremnosti da se reformiše poreski sistem - Koncepti PDV-a baziran je na preporukama šeste direktive EU. Jedino značajnije odstupanje od te direktive je visina propisanog praga ulaska tzv. malih preduzetnika u sistemu PDV – a .- Najčešće razlike između sistema PDV-a BiH i drugih zemalja temelje se na dva osvnovna pitanja : Da li uvesti PDV sa jednom uz nultu stopu u izvozu , ili više poreskih stopa? I koje proizvode i usluge treba osloboditi od plaćanja PDV-a?- Pojam regresivnosti prizilazi iz promatranja dohotka u cijelom životnom toku a ne samo godišnji dohodak, jer PDV opterećuje ravnomjerno sve dohotke koje pojedinac stiče tokom cijelog života. Postojanje drugih poreskih oblika, kao sto su posebni porezi ( akcize ) i progresivno oporezivanje dohotka, kao i sistem socijalnih pomoci umanjuje efekat regresivnosti.- Mjere ublažavanja regresivnih učinaka u sistemu PDV-a se ogledaju u :A ) Unutar sistema PDV-a B) Unutra sistema PDV- a i izvan sitema PDV-a

C ) Izvan sistema PDV- A - Da li pitanje regresivnosti PDV- a treba riješiti preko samog PDV- a ? Ova pojava poznata je kao regresivni učinak koji ne vodi računa o vertikalnoj pravednosti raspodjele poreskog tereta, vec uništava i horizontalnu pravednost. U stručnoj literaturi ne postoji saglasnost o optimalnoj poreskoj stopi, jer :- Poreska osnovica je takva da se smanjuje potrošačka snaga privatnih osoba, - Fiskalni razlozi su odlučujući kod zemalja sa stabilnim političkim i socijalnim prilikama- Zemlje u razvoju imaju snažan uticaj politickih i socijalnih faktoraOsnovi načini plaćanja poreza na dodanu vrijednost su:

1) plaćanje prema mjestu ostvarivanja dodatne vrijednosti2) plaćanje na jedinstveni racun PDV- a pri državnom trezoru

- Raspodjela javnih prihoda automatizmom koji obezbjeđuje PDV koji se plaća po principu odredišta ili destinacije poznat pod imenom fakturna metoda ili indiretkna metoda obračuna PDV- a najviše se primjenjuje u evropskim zemljama. - Najprihvatljivija metoda za raspodjelu prikupljenih poreza na dodatnu vrijednost u BiH je plaćanje na jednistveni račun PDV- a pri državnom trezoru.Kao ključ za raspodjelu prihoda mogle bi biti: Broj stanovnika i ostvareni porezni prihodi po principu krajnje potrošnje; dodata na vrijednost prema statističkim pokazateljima iz prethodne godine.- Korštienje broja stanovnika kao kriterija za raspodjelu PDV-a temelje se na činjenici da teret poreza snose krajnji potrošači i da koristi od plaćenog poreza trebaju da imaju oni koji su ih platili. Njegovi nedostatci su: ne obuhvata se krajnja potrošnja koja je oporezovana; kupovna moc stanovništva nije ravnomjerno raspoređenja, broj stanovnika nije tacno utvrdjen. - Poreski obaveznik je prema zakonu o PDV-u svako lice koje samostalno obavlja privrednu djelatnosti kao sto su djelatnosti proizvođača trgovca ili pružaoca usluga koja se vrši u cilju ostvarivanja prihoda, sva pravna i fizčka lica koja su registrovana kod nadležnih sudova ili nadležnih općinskih kantonalnih ili entitetskih organa, kao i građani koji obavljaju dijelatnosti oporezive u skladu sa Zakonom o PDV-u - PDV je višefazni porez koji se plaća u svim fazama prometnog ciklusa. Svaka transakcija u prometu dobara i usluga oporezuje se porezom na dodatu vrijednost. - PDV se plaća na : promet dobara i usluga koje poreske obveznike u okviru obavljanja svojih djelatnosti, izvršiti na teritoriji BiH uz naknadu i uzvoz dobara u BiH.- PDV se obračunava, naplaćuje i plaća na mjestu prometa obima i uslugama.Ulazni porez je iznos PDV- a koji kupac treba platiti dobavljaču i koji mu se priznaje kao odbitna stavka pri obračunu poreske obaveze osim u slučajevima propisanim Zakonom. Ono sto za kupca predstavlja ulazni porez, to za prodavaca predstavlja poresku obavezu ( izlazni promet) - Ulaznim porezom smatra se : - Iznos PDV- a koji je platio lice ako je registrirani obveznik ( zastupnik stranog pravnog lica ili primalac usluge ako strano lice nema zastupnika ) - Iznos paušalne naknade koju poreski obveznik iskaze na potvrdi o placanju prilikom nabavke dobara i usluga od poljoprivrede.- Fakture su bitni elementi za poreski sistem, zato što su one tragovi ( zapisi ) o svakoj prodaji robe i usluga oporezavanih i oslobođenih od poreza. Fakture stvaraju poresku obavezu kod dobavljača ( PDV dug ) i za isti iznos poreske obaveze oduzimanja kod registriranih kupavca ( PDV kredit ) Izdvajaju se dvije vrste računa:

1) fakture kao trag o prodaji i kupovini izmedju PDV poreskih obveznka2) računi za krajnje potrošače kao tragovi prodaje na registrovanim osobama. - Poreska faktura je osnovni dokumenat na osnovu kojeg se vrši stvaranje obaveze za PDV kao i koristi za potraživanje ulaznog poreza po osnovu izvršenih nabavki dobara i usluga. - PDV ima široku poreznu osnovicu sa malo oslobađanja i važnost tačnog određivanja osnovice za PDV ogleda se u zainteresovanoti države da se ona neosnovano ne umanji i o obavezniku PDV- a da plati sto manji iznos PDV- a. - Prema Zakonu o PDV-u poresku osnovu prometa dobara i usluga čini oporezivi iznos naknade koju obaveznik primi ili treba da primi za ispručena dobra ili pružene usluge uključujuci subvencije. Osnovica je naknada za promet dobara ili usluge.

Obračun: Faktruna vrijednost 1.000,00 KM

( osnovica za obračun ) - PDV ( 17% ) 170,00KM ( Porez )

- prodajna vrijednost 1.170,00 KM

- Izvozom dobara i usluga u smislu zakona o PDV-u smatra se neposredan promet dobara ili usluga kupcu u inostranstvo tj. izvan carinskog područija BiH- Inostrani kupac je svaki privredni subjekt koji ima sjedište, tj. prebivalište izvan teritorije BiH - Da bi se promet smatrao izvozom u skladu sa Zakonom o PDV- u propisani su sljedeći uslovi za izvoz dobara iz BiH: da je dobro prešlo granice BiH, ako naplata pretražvanja za izvršeni izvoz nije izvršena u roku od 180 dana onda transakcija sa inostranstvom nije izvršena , već se smatra da je promet izvršen untuar granica BiH . - Propisano je da ukoliko u roku od 180 dana izvoz nije naplaćen, nastaje obaveza za obračun i uplatu PDV-a i pripadajuće kamate.- Porezne usluge ( drumskog , željezničkog , brodskog , avio saobracaja ) oslobođene su placanja PDV-a pri prevozu dobara koja se izvoze u instranstvo i za dionicu puta koja se nalazi unutar granica BiH. - Povrat PDV- a se izvršava mjesečno nakon podnošenja zahtjeva, koji predstavlja ispunjavanje obrazaca zahtjeva CD- PDV 1 za diplomatske i međunarodne organizacije te obrazac zahtjeva CD – PDV 1M za PDV obveznik iz BiH koji vrse nabavku dobara i pružanje usluga u okviru međunarodnih ugovora. Prilikom nabavke bobara i usluga koja se oslobađaju od PDV- A koristi se poseban obrazac za oslobađanje od PDV- A ( PDV- MU1 ) na jednom od službenih jezika BiH i engleskom jeziku. - Pored ovih dokumenata, obveznik je dužan podnijeti još dva zahtjeva: zahtjev za priznavanje prava na povrat PDV –a na promet dobara i usluga po međunarodnom ugovoru sa specifikacijom dobara i usluga iz glavnog ugovora zahtjev za evidentiranje prometa dobara i usluga po međunarodnom ugovoru sa specifikacijom dobara i usluga iz glavnog ugovora. - Poreska stopa je iznos novčanih jedinica poreza plaćanja na svakih sto novčanih jedinica prodate robe. Osnovni elementi za utvrđivanje poreske obaveze su poreska osnovica i poreska stopa. - Standardna stopa PDV-a u BiH je 17 % to je iznos poreza koji se treba platiti na svakih 100 novčanih jedinica oporezivog prometa i obračunava se na cijenu koja ne sadrži PDV.

PDV= 100

Ukoliko se PDV obracunava na prodajnu cijenu sa uračunatim PDV- om tada se primjenjuje preračunata porezna stopa koja se izračuanva :

PRERAČUNATA STOPA PDV – a=

- Direktni porezi su oni koji se naplaćuju direktno od poreskog obveznika. Oni direktno pogađaju imovinu, dohodak ili prihod poreskog obveznika.- Indirektni porezi su oni koji ne terete lice koje je zakonodavac predvidio da bude poreski obveznik vec drugo lice na koje je poreski teret prevaljen. Oni pogađaju potrošnju. Najvažniji direktni porezi su:

- porez na imovinu- porez na dohodak građana ( fizička lica )- porez na dobit preduzeća ( pravna lica )

- Porez na imovinu su jedne od najstarijih poreza to je redovan porez koji se plaća periodično i to ne iz imovine već iz obveznikovih prihoda od imovine. Predmet oporezivanja je pokretna i nepokretna imovina. - Porez na dohodak građana spada u najznačajnije i najsloženije oblike javnih prihoda a posebno poreza. Postoje tri oblika, sistema , koncepta oporezivanja dohodka fizičkih lica i to: cedularni, sintetički ( globularni ) mješoviti. - Cedularni sistem prolazi od toga da svaki prihod fizičkog lica treba oporezivat i odvojeno te su oni analitički. - Sintetički sistem oporezivanja dohodka polazi od stava da sve prihode koje ostvari proeski obveznik treba oporezivati jednim sveobuhvatnim porezom sa progresivom stopom.- Kod mješovitog sistema cedularno oporezivanje se vrši primjenom proporcionalnih stopa dok se iznos preko zakonski utvrđenih granica po pravilu primejenjuju progresivne poreske stope. - Poreski obveznik se definiše kao rezistent ili nerezistent koji ostvaruje dohodak

Prodajna cijena bez PDV- a ) stopa PDV- A

- Rezistent je lice koje ima prebivalište i boravište u dužem periodu na teritoriji BiH i koji ostvaruje dohodak na teritoriji i izvan teritorije federacija. - Nerezistent je lice koje nema prebivalište ili boravište na teritoriji Fedracije a obavlja samostalnu ili nesamostalnu ili ostvaruje prihode od pokrente i nepokretne imovine, autorskih prava, patenata, licenci ili bilo koje djelatnosti koje rezultira ostvarenju prihoda na teritoriju federacije. - Poreska osnovica sa teoreskog stanovišta je shvacena kao dohodak svih izvora, a to su: plaće; svi oblici naknada koji imaju karakter ličnih primanja , a vezane su za obavljanje poslovne aktinvosti, dohodci od samostalne djelatnosti svih oblika proizvodne i neporizvodne aktivnosti, dohodci od obavljanja poljoprivredne aktinvosti koja ima tretman tržišnog privređivanja; dohodci po osnovu zakupa imovine; povrat vrijednosti imovine, kamate i dividende.- Poreske stope mogu biti zakonske i stvarne .Zakonska je stopa poreza na dohodak koja je određena od zakonodavnog organa. Stvarna poreska stopa je relevantna sa stanovništva poreskog opterećenja jer izražava učešce poreza u bruto dohotku koji nije prilagođen izraćuanvanju neto dohodka. Min i max 5 – 60 %. - Poreska stopa od 10 % je tzv. tax flat ili ravna stopa i primjenjuje se u BiH sa modelitetima po entitetima što upućuje nepotpunu harmonizaciju u sistemu direktnog oporezivanja. - U cilju omogućavanja pravilnije primjene poslodavci su dužni, neto iznose plaća svojih zaposlenika preračuanti u brut iznose:

- Porez na dobit se primjenjuje u svim savremenim poreskim i privrednim sistemima. I ako se u ekon. teoriji mogu naćii stajališta koja imaju polazište da nema opravdanja postojanja poreza na dobit kada se primjenjuje porez na dohodak, postoje operavdani razlozi oba poreska oblika, i to :

- primjena poreza na dobit oporezuje se dobit u cjelosti- isti tretman sa stanovišta oporezivanja imaju vlasnici kapitala iz inostranstva, - razvoj ovog poreskog oblika, kroz uvođenje sistema oslobađanja i olaksica, mogu se uvesti podsticajne

mjere za strana ulaganjaOstali javni prihodi su : carina, doprinosi, takse, naknade , parafiskaliteti. - Carine su značajni izvori prihoda države, koji po svojoj kategoriji i osnovim karakteristikama predstavljaju indirektne poreze. To su javne dađbine koje država naplaćuje prilikom prelaska robe preko državne granice i po carinskoj tarifi. Prema pravcu kretanja robe, imamo uvozne, izvozne i tranzitne carine. Prema načinu odmerivanja imamo specifične ( kvatitativne) vrijednosne i mješovite carine. Specifične carine se određuju na određene mjerne jedinice ( metar, km, l ) . Vrijednost carine su one koje se određuju prema vrijednosti carinjenja robe. - Prema osnovanoj ekon. f-ji. carine se dijele na: fiskalne i zaštitne carine. Fiskalne carine se uvode sa ciljem da drzava obezbjedi odgovarajuca novcana sredstva za finansiranje javnih rashoda. Zaštitne( ekonosmke) carine su u f-ji zaštite domaće proizvodnje određenih proizvoda. Uloga carina u poreskom sistemu se ogleda u : zaštiti određenog stepena i strukture ekon. razvoja ;osiguravanja obima i strukture uvoza; zaštiti platnog bilansa; podsticaju regionalnog razvoja, uvozu nove tehnologije integracije procesa sa ostatkom svijeta. - Doprinosi su oblici javnih prihoda koje karakteriše element protuusluge, plaćaju ih oni koji ce imati određene koristi od prikupljenih doprinosa. Doprinosi služe za podmirenje potreba, kao što su: zdravstvo, osiguranje, prenziono- in validsko osiguranje, dječija zaštita; socijalna zaštita. To su fondovi: PIO / MIO, zavod za zdravstveno osiguranje kantona, zavod za zaposljavanje.- Takse su javni prihodi koji predstavljaju novčani ekvivalent za usluge koje obavlja javna ustanova ili neka druga državna institucija fizičkim i pravnim licima. Takse dijelimo na one koje pripadaju državi i one koje pripadaju nižim nivoima vlasti. Prema organima koje obavljaju određene usluge mogu biti: carinske, sudske, konzularne, takse za zaštitu patenta, licenci dr. Prema vremenu plaćanja mogu biti: takse koje se plaćaju unaprijed i takse koje se plaćaju unazad. Prema broju izvršenih usluga: paušalne( za usluge koje cine zaokruženu cjelinu ) i pojedinačne takse. - Parafiskalni prihodi ili parafiksaliteti s u finansiskoj terminologiji javljaju 40 – tih godina XX stoljeća, ali mnogi autori stavljaju znak jednakosti između administrativnih taksi i poreza. Osnovna karakteristike: potiču od društvene grupacije koja je povezana određenim zajedničkim ekonomskim ili socijalnim interesom; ne ulaze u sastav redovnih budzetskih prihoda; imaju karakter destiniranih ( namjenskih ) prihoda; nemaju vremensku trajnost kao porezi.- Fiskalni federalizam obuhvata odnose izmedu centralne vlasti i regionalnih i lokalnih kolektiviteta. Fiskalni federalizam, kao dio teorije javnih finansija, bavi se problemima donošenja odluka, mogućnostima razreza poreza, te upotrebe prikupljenih sredstava u javnom sektoru s dvije razine ili više razina vlasti.

- Osnovni principi fiskalnog federalizma su:- princip efikasnosti ( potrebe i preferencije građana se zadovoljavaju uz najniže moguće troškove; da bi se

ostvarila efikasnost, treba voditi računa o dobrima u čijoj se proizvodnji pojavljuju ektremnalije i o ekonomiji obima)

- princip privlačnoti ( pojedinci čija je ekon. snaga ista, treba da snose iste poreski teret )- principi niskih administrativnih troškova ( implikacija principa efikasnosti: utvrđivanje naplata i kontrola

javnih prihoda treba da se sprevede uz najniže troškove)- princip zadovoljavanja fiskalnih potreba ( potrebno je da rashodi i prihodi viših političkoteritorijalnih

jedinica budu međusobno usklađeni)- Pod aktivnim finansijskim izravnjavanjem ili finasijskim izravnjavanjem u užem smislu podrazumjevamo regulisanje raspodjele javnih prihoda. - Oblici finansijskog izranjavanja su: veritkalno aktivno finansijsko izravnjavanje; horizontalno aktivno fin. izravanjavanje. - Kod veritkalnog aktivnog finan. izravnjavanja prisutan je tzv. mješoviti sistem koji objedinjuje sistem vlastitih prihoda i sistem zajedničkih prihoda.- Mješoviti sistem raspodjele javnih prihoda je varijanta i jednog i drugog oblika što znači da pojedine administrativno teritorijalne jedinice za financiranje rashoda iz svoje nadležnosti raspolažu djelimično prihodima a dio ostvaruje participacijom u drugim teritorijalnim jedinicama. -Da bi se prihodi od posebnih poreza, tzv. akciza koju su prihod entiteskih budzeta trebali usmjeriti prema kantonima. - Rijec budzet – proracun potice od engleske, francuske riječi brougette ( kozna torba, vrecica). Budzet se sastoji od opšteg i posebnog dijela, te plana razvojnih programa. Opšti dio budzeta obuhvata: račun prihoda i rashoda račun finansiranja. - Racun finansiranja iskazuje se pozajmljivanje i zaduživanje proračuna. Posebni dio budzeta sastoji se od plana rashoda i izdataka budzetskih korisnika rasporedenih u tekuće i razvojne programe za tekuću budzetsku godinu. - Klasifikacija budzeta: tekući budzet ( koji se sastoji od prihoda i rashoda tekućeg prihoda ) i kapitalni budzet ( koje prati razvojne programe i načine obezbjedenja sredstva finansiranja) - Osnovne karakteristike budzeta : - Budzet donosi najviše predstavničko tijelo društveno- političke zajednice i to po proceduri karakterističnoj za donošenje zakona. - Budzet je finansijski instrument i odnosi se za jednu godinu - Budzet je zakon po obliku a ne po sadržaju - Budzetom se predviđaju javni prihodi i rashodi za jednu godinu planirani prihodi i rashodi u budzetu izražavaju se u novačanom iznosu - Obaveznao predhodno usvajanje budzeta vrši se prije početka budzetske godine ili se usvaja plan privremenog finansiranja - U budzetu su specificirani prihodi i rashodi grupisano po vrsti i svrsi korištenja.