Garðar Gíslason

Garðar Gíslason

Simennt.is

Garðar Gíslason - Simennt.is 2

Hvað eru viðmið?

Viðmið eru sérstakar skráðar og óskráðar reglur sem segja okkur hvernig við eigum að haga okkur

við mismunandi aðstæður.


Viðmið

Viðmið eru breytileg eftir samfélögum og tíma.


Viðmið og gildiÞegar talað er um gildi er átt við hugmyndir um hvað sé gott, rétt og æskilegt.


Viðmið og gildiEr munur á gildum karla og kvenna?


Viðmið og gildiMörg skemmtileg dæmi eru til um hvernig viðmið ólíkra samfélaga stýra hegðun fólks.


Viðmið brotinÁn viðmiða hefðum við engar reglur að fara eftir og gætum heldur ekki skilið eða séð fyrir hegðun annarra sem búa við svipaða menningu og við.


Skráðar og óskráðar reglurSkráðar reglur kallast formleg

viðmið.


Formleg og óformleg viðmiðÓformleg viðmið:

Reglur sem eru óskráðar og oft ósýnilegar þótt flestir þekki þær.


Verkefni - fyrir næsta tíma Brjóttu einhver viðmið (óskráðar reglur – ekki skráðar) og skrifaðu niður á blað hvað þú gerðir og hver viðbrögð urðu (bæði þín og ,,fórnarlambanna”).


Félagslegt taumhaldÍ hverju einasta samfélagi eru til reglur sem eiga að tryggja að fólk hegði sér á viðunandi hátt.

Aðferðin kallast félagslegt taumhald


Óformlegt og dulið félagslegt taumhald

Þú setur þér sjálf(ur) reglur.

Fólk beitir hvert annað félagslegu taumhaldi og t.d. þegar það býður hvort öðru góðan dag.


Félagslegt taumhaldFormlegt taumhald

Óformlegt taumhald

Umbun VerðlaunStöðuhækkun

Hrós, klapp á öxlina

Hvatning

Viðgjöld (refsing)

SektirFangelsun

AthugasemdirHáðsglósurStimplun


FrávikAllir telja sig vita hvað frávik eru – en hvað eru frávik?

Hvernig myndir þú skilgreina frávik?


FrávikÞeir sem fara ekki eftir settum reglum í samfélaginu eru álitnir skrítnir eða óheilbrigðir.


Frávik Fólk brýtur af sér

vegna:

VankunnáttuÞað er ósammála viðmiðunum.


Frávik

Fólk af ólíkum uppruna skilgreinir frávik á ólíkan hátt.


AfbrotAlvarlegustu frávikin kallast afbrot, en með þeim er átt við hegðun sem er hættuleg samfélaginu.


Frávik og afbrotÚtilokað er að stýra hegðun fólks í smáatriðum og því verður samfélagið alltaf að sætta sig við einstaka gerðir frávika.


Menningarlegt arfgengi frávikaÖll hegðun er lærð – og hún lærist í samskiptum við aðra.


Nokkrar aðstæður1. Nokkrar stelpur leigja íbúð saman.

Ein stelpan tekur föt sem tilheyra samleigjenda hennar og notar þau.

2. Giftur maður sem er á ráðstefnu erlendis heldur fram hjá konunni sinni.


StimplunarkenninginFrávik eða hlýðni við viðurkennd viðmið samfélagsins fara ekki svo mikið eftir því hvað fólk gerir, heldur hvernig aðrir bregðast við verknaðinum.


Fyrsta og annars stigs frávikMörg frávik s.s. skróp úr vinnu (þú hringir inn og tilkynnir þig veika(nn) án þess að vera það) vekja lítil viðbrögð annarra og virðast hafa lítil áhrif á sjálfsmat þess sem brýtur af sér.


Annars stigs frávik

Þróun annars stigs frávikshegðunar er skilgreind með svokallaðri Thomasarkenningu.


Stimplun Þeir sem hafa verið stimplaðir haga sér í samræmi við stimplunina.

Ef þú færð stimpilinn frekjudolla ferðu að haga þér í samræmi við þann titil og aðrir fara að umgangast þig slíka.


StimplunÞegar við stimplum aðra erum við að setja okkur í dómarasæti, við segjum að þeir sem eru afbrigðilegir séu bæði óeðlilegir og ekki eins góðir og við hin.


Staða og hlutverkInnan allra samfélaga er fólki raðað niður og það flokkað eftir þeirri stöðu sem hver og einn hefur.


Áskipaðar stöðurÞú fæðist inn í stöðuna og getur yfirleitt ekki breytt henni.

Dæmi: Aldur, kyn, kynþáttur.


Áunnar stöðurÞú hefur möguleika til að velja þér stöðu út frá eigin verðleikum.

Getur t.d. aldur eða kyn haft áhrif á stöðumöguleika þína?


HlutverkaspennaÞegar þú reynir að leika tvö eða fleiri ólík hlutverk í einu getur myndast spenna milli hlutverkanna.


Dæmi um hlutverkaspennuVerkstjóri þarf að vera í góðum tengslum við bæði stjórnendur fyrirtækisins og starfsmenn.

Stjórnendur vænta þess að hann framfylgi fyrirmælum þeirra og sjái til þess að vinnan sé vel unnin.


Dæmi um hlutverkaspennuStarfsmenn vænta þess að verkstjórinn fylgi þeirra málum eftir gagnvart stjórnendum.

Oft erfitt að leysa slíka spennu.


Hlutverkapenna

Getur þú fundið fleiri dæmi um hlutverkaspennu?


KynhlutverkTvö nýfædd börn lágu við hlið hvors annars á

fæðingardeildinni.Hæ hvíslaði annað. Ertu strákur eða stelpa?Ég veit það ekki svaraði hitt. Hvað ert þú?Ég er strákur, svaraði það fyrra, snúðu þér

við og ég skal sýna þér það.Hann lyfti upp sænginni til að sýna hvað væri

þar undir.Sjáðu þarna niðri, sagði hann, ég er í bláum

sokkum.


KynhlutverkAllar væntingar sem gerðar eru til einstaklings og byggja á kynferði kallast kynhlutverk


KynhlutverkKynhlutverk og atvinnuskipting eru aðeins að litlu leyti ákvörðuð út frá líffræðilegum mun kynjanna.


KynhlutverkHvernig lærum við að verða að körlum og konum?


KynhlutverkAllt frá fæðingu eru kynin meðhöndluð ólíkt.

Meðvitað eða ómeðvitað fá strákar yfirleitt strákaleikföng en stelpurnar stelpuleikföng.


Kynhlutverk og fjölmiðlarKarlkyns aðalleikarar yfirleitt helmingi fleiri en kvenkyns aðalleikarar.

Karlar oftar í mun hærri stöðum en konur.

Konur oftar en ekki sýndar sem ósjálfstæðar, óákveðnar og hjálparþurfi.


StarfsvalÁhrif kynhlutverka sjást greinilega af starfsvali.

Vinnumarkaði oft skipt upp í hefðbundin karla – og kvennastörf.


FeðraveldiSamfélagslegt skipulag þar sem karlar ráða yfir konum.

Mörg afbrigði um hvernig forréttindum er skipt á milli kynja.


FeðraveldiStig feðraveldis út er oft greint út

frá:

LaunavinnuHeimilishaldi


KynhyggjaEin af meginstoðum feðraveldis er kynhyggja.

Með henni er átt við þá útbreiddu trú að annað kynið sé frá Náttúrunnar hendi æðra hinu.


KynhyggjaKynhyggja á mörg sameiginleg einkenni með kynþáttafordómum.

Hugmyndafræði beggja viðhorfa styðja félagslega drottnun eða yfirráð ákveðinna hópa yfir öðrum.


Feðraveldi og vinnustaðurinnFyrri mælikvarðinn á stig feðraveldis er hlutfall kvenna á vinnumarkaði.

Í iðnvæddum löndum er litið á útivinnandi konur frekar sem reglu en undantekningu.


Feðraveldi og vinnustaðurinnVið getum líka skoðað stig feðraveldis út frá launamun milli kynja.


LaunamunurÁrið 1997 höfðu konur tæplega 57% af heildarlaunum karla.

Árið 2002 hafa konur um 70% af heildarlaunum karla. (Jafnréttisstofa)


HeimilisstörfSeinni mælikvarðinn á stig feðraveldis er umfang heimilisstarfa, það er hvernig heimilisstörf skiptast niður á fjölskyldumeðlimi.


Heimilisstörf Þótt flest hjón eða sambýlisfólk í okkar menningu taki bæði þátt í uppeldi barna og fjáröflun heimilisins þá er kynbundin skipting heimilisstarfa nokkuð augljós.


HeimilisstörfKonur eyða að meðaltali 19. klst á viku til heimilisstarfa

Karlar eyða að meðaltali 6. klst á viku til heimilisstarfa


Er feðraveldi óhjákvæmilegt?Í einföldustu samfélagsgerðum skiptir líkamsgervi miklu máli fyrir tilvist hópsins.

Í þessum samfélagsgerðum er það einkum tvennt sem ýtir undir feðraveldi:


Er feðraveldi óhjákvæmilegt?Karlar eru líkamlega sterkari en konur

Konur eru oft upp á karla komnar á tímabilum meðgöngu og fæðinga.


Er feðraveldi óhjákvæmilegt?Í iðnvæddum samfélögum hafa tæknilegar framfarir breytt mikilvægi þessara líffræðilegu þátta.


Kenningar um kynhlutverkBandaríski félagsfræðingurinn Talcott Parson taldi að ólík hlutverk kynjanna þjónuðu þeim tilgangi að samþætta samfélagið, það er að nútíma fjölskyldan þurfi tvo fullorðna sem sérhæfi sig hvor í sínu hlutverki.


Gagnrýni á ParsonÍ kenningunum eru kynhlutverk bara sýnd út frá einni hlið sem margir eru ósammála.


Átakakenningar Hefðbundnar skoðanir um kynhlutverk hafa alla tíð þjónað hagsmunum karla.


GagnrýniÍ kenningunum er hefðbundnum hugmyndum um kynhlutverk hafnað og talið að samfélaginu væri betur borgið ef hægt væri að draga úr eða uppræta misréttið.


Gjald karlmennskunnarÞá er nú munur að vera karlmaður – eða hvað?


Goðsögnin um karlmanninnÞað er goðsögn í menningu okkar að staða og hlutverk karlmanna í samfélaginu sé mun betri en kvenna. Svo virðist sem þeir hafi fleiri valmöguleika, meira vald og frelsi en konur.


Goðsögnin um karlmanninnEf þetta er rétt, er ,,betri staða” þeirra dýru verði keypt því ýmislegt í reynsluheimi karla er ógnvekjandi. Þrátt fyrir að um 109 sveinbörn fæðist fyrir hver 100 meybörn er íbúaskiptingin í þjóðfélaginu sú að það eru aðeins 101 karl á móti hverjum 100 konum.


Goðsögnin um karlmanninnBrottfall karla er mun meira en kvenna ef undan er skilið fyrsta æviárið.

Á aldrinum 15-19 ára er dánartala TVÖFALLT hærri hjá körlum en konum og á aldrinum 20-24 ára er hún ÞREFALLT hærri.


Þörf á séraðstoð - Dagvistarheimili

Drengir75%

Stúlkur25%


Gestir ráðgjafar og sálfræðiþjónustu grunnskóla

Drengir69%

Stúlkur31%


Úthýstir – Gestir stofnana

Drengir59%

Stúlkur41%


Gestir sérstofnanaFjöldi sjúklinga á Barna og unglingageðdeild

Drengir72%

Stúlkur28%


ÁfengisvandiFjöldi sjúklinga í áfengismeðferð

Karlar78%

Konur22%


Undir eftirliti löggæslunnarSkilorðsdómar á unglingum

Drengir86%

Stúlkur14%


InnilokunFangar sem luku afplánun í fangelsum landsins

Karlar96%

Konur4%


Að stjórna bílum í umferðinniKynjaskipting ökumanna í umferðarkönnunum

Karlar71%

Konur29%


DauðiLátnir í umferðarslysum

Karlar69%

Konur31%


Dauði af slysavöldumÁverkar og eitranir (m.a. umferðarslys og sjálfsvíg)

Karlar71%

Konur29%


Dauði af slysavöldumFlotfarsslys

Karlar100%


Ógnvekjandi reynsluheimurFélagsleg og tilfinningaleg staða karla almennt verri en talið hefur verið hingað til.


MeðalaldurMeðalaldur kvenna er: 81.4

Meðalaldur karla er: 77.5

Mismunur: Um 4 ár!


Ógnvekjandi reynsluheimur...Karlar búa við mun meiri einangrun en konur.

Karlar eiga síður trúnaðarvin en konur.


Ógnvekjandi reynsluheimur...Karlar eiga mun sjaldnar frumkvæði að skilnaði eða sambúðarslitum en konur og eru verr undir hann búnir tilfinningalega


Þarf að segja meira???

Hvað er svona gott við það að vera karlmaður?


Nokkur orð um félagsfræðiHvað er félagsfræði?

Fræðileg athugun á mennlegu samfélagi og félagslegri hegðun


Hvað er félagsfræði Fræðigreinin um samfélagið. Hún

fjallar fyrst og fremst um:

Stöður einstaklinga innan samfélagsinsHlutverk sem hver og einn leikurSamskipti einstaklinga í hópumFélagsleg festi (stofnanir)


Hvað er félagsfræðiÞeir sem vilja hafa heiminn eins og hann er og komast hjá óþægilegum uppgötunum er líklegast best að halda sig frá greininni.

Einnig þeim sem finna ekki fyrir neinum freistingum fyrir framan lokaðar dyr.


Maðurinn er....Flókið fyrirbæri sem erfitt er að rannsaka því hegðun fólks er samspil margra þátta.

Við erum líffræðileg, sálfræðileg, félagsleg og samfélagsleg fyrirbæri.


Maðurinn er.....Líffræði: Við erum líffræðilegar verurEinstaklingurinn: Við erum mannverur sem hugsa, hafa tilfinningar og tungumál.Hópurinn: Við erum félagsleg fyrirbæri, hópverur. Enginn getur lifað og þroskast nema í samfélagi við aðra menn.Samfélagið: Við erum hluti af samfélagsgerð og menningu.


Sannleikurinn er breytilegurVísindalegar niðurstöður þurfa ekki að þýða að eitthvað sé í sjálfu sér endanlega rétt og óbreytanlegt.

Niðurstöður eru gildar þar til annað hefur verið sannað.


Hagnýtt gildi félagsfræðinnarSkilningur á menningarlegum margbreytileika.

Að meta afleiðingar


Hagnýtt gildi félagsfræðinnarAukin sjálfsvitund

Hér lýkur þessum fyrirlestri.

Documents

Garðar Gíslason