UNIVERZITET APEIRON U BANJA LUCI

FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE

BANJA LUKA

GEOPOLITIKA I GEOSTRATEGIJA

ESEJ

Banja luka jun 2011 godine

UNIVERZITET APEIRON U BANJA LUCI

FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE

BANJA LUKA

GEOPOLITIKA I GEOSTRATEGIJA

ESEJ

PREDMET: Geopolitika

PROFESOR:

STUDENT:

Banja Luka, jun 2011 godine

Sadržaj:

1. Uvod 1

2. Geostrategija i geografska sredina 1

3. Geoekonomska koncepcija 3

4. Geopolitika i geostrategija-sličnosti i razlike 4

5. Zaključak 6

6. Literatura 6

1. UVOD

Jedan od osnovnih nacionalnih ciljeva je nacionalna bezbjednost. To je moć države da

porazi neprijateljske snage i tako stvori uslove za ostvarivanje drugih nacionalnih ciljeva.

Sredstvo za postizanje tog cilja je rat. Kao što je rat nastavak politike drugim sredstvima, tako je

geostrategija produžetak geopolitike. Suština geostrategije kao fenomena uglavnom je vezana s

idejom kontrole prostora ili promjene njegovih parametara. Forme kontrole prostora mogu biti

politička, vojna, civilizacijska, komunikacijska, demografska i informaciona. Kategorije takve

kontrole su kopnena, okeanska, vazdušna i kosmička. Geostrategija se bavi pitanjima vojne

kontrole prostora. Ona razmatra uzročno-posljedične veze vojne vještine sa geografskim

uslovima. Klasici geostragegije su Karl fon Klauzevic – «O ratu», Mehen – «Uticaj pomorske

moći na istoriju» i Đulio Duet – «O vladanju vazdušnim prostorom». U vezi s geografskim

posebnostima prostora geostrategija se može klasifikovati kao kopnena, pomorska, vazdušna i

kosmička. Razmjer geostrategije može biti globalni, makroregionalni i regionalni. Klasična

geopolitika u 21. vijeku zamjenjena je “geopolitikom postmoderne”, što praktično znači da je

odnos prostornog i političkog dobio novu kvalitativnu dimenziju1. 

Savremena geopolitika nudi nam i nove perspektive za sagledavanje odnosa geografije i

politike. Važna je za razvoj racionalnih, uravnoteženih i realističnih paradigmi koje će u ime

geopolitike ponuditi novi koncept i novi pogled na prostorne aspekte svjetske političke karte.

Savremena geopolitika svijetu može ponuditi drugačiju teorijsku osnovu od stare, tj. tradicionalne

ili klasične geopolitike, čija je teorijska osnova bila grubi oblik nacionalno orijentisanog

prostornog determinizma2

2. GEOSTRATEGIJA I GEOGRAFSKA SREDINA

Geostrategija razmatra geografsku sredinu kao «arenu», diplomatske i vojne «igre» u kojoj

su akteri stanovništvo i vojne snage. Resursi – radni, proizvodni, vojni – mobilišu se kao sredstva

za dostizanje ciljeva – «geopolitičke perspektive države». Razlika između geopolitike i

geostrategije ne može se definisati samo prema razmjeru političkog mišljenja. Sa metodološkog

gledišta treba razlikovati geopolitičke procese i geostrateške interese, globalnog ili regionalnog

razmjera. Obje discipline se bave pitanjima teritorijalnih konflikata, sukoba i sporova.

Geopolitka pokušava da odgovori na pitanje: Ko ima pravo na neku teritoriju? Geostrategija se

1 http://www.srpskaanalitika.com/2011/02/04/milorad-vukasinovic-geopolitika-postmoderne-rat-za-duse-ljudi/2 Petar Kurečić, Novi svjetski geopolitički poredak, magistarski rad, Zagreb 2002 godine

bavi pitanjem: Kako ovladati nekom teritorijom? Geostrateg želi da u cilju osvajanja i kontrole

teritorije, kontroliše geostrateške pozicije, utvrđenja, pristaništa, ostrva, kanale, baze na velikim

komunikacionim i logističkim arterijama, koje su decenijski dio suparničkih geostrateških

politika.

Teorijska geostrategija izučava, uz pomoć karata, koncepcija i istorijskog iskustva,

najefikasnije načine za prekidanje komunikacija, za izolovanje armije i prostora, za

organizovanje pobuna među stanovništvom, za uspostavljanje stvarne kontrole nad zauzetim

prostorom. Geostrategija opisuje mogućnosti da se protivnički prostor pretvori u tuđi za samog

protivnika, i u isto vrijeme da postane otvoren, prozračan i kontrolisan za osvajača. Suština

geostrategije se sastoji u prelazu datog prostora iz jedne kontrole u drugu. Šta je strateško u

geostrategiji? – Sve ono što može da doprinese ubrzavanju, olakšavanju i poboljšavanju rješenja,

koja donosi strateg, je strateški element. Kako može prostor da posluži? – može da bude od

koristi u strateškoj praksi u vezi sa vremenom i informacijom. Prostor kojim geostrategija teži da

ovlada je prostor-vrijeme. Možemo razlikovati tri aktivnosti uključene u strategiju:

prikupljanje informacija,

logistika,

odluke za akciju.

Geostrategija je stvarno strategija jedino ako umije da, za usmjeravanje snaga u borbi,

iskoristi prostor, geografsku realnost. Geostrategija je dio strategije dotle, dokle se strateg bavi

organizovanjem svog prostora tako da popravi vrijeme i informacije s kojima raspolaže, prije

komande. Cilj geostrategije nije samo da dobija na vremenu radi olakšavanja manevra, nego da

učini sigurnijom odluku stratega. Geostrategija radi da pomogne strategu da ovlada jednim

prostorom-vremenom, koje bi mu pomoglo da optimizira svoju odluku. Teorijska geostrategija

pokušava da odgovori na pitanje, kako da se organizuje na optimalan način prostor-vrijeme, s

kojim će raspolagati strateg pri donošenju svoje odluke. Teorijska geostrategija, prije svega, služi

da informiše stratega pri planiranju osvajanja teritorija, i da opravda, ne toliko pred

međunarodnim instancama, nego pred svojim narodom i svojim potomcima, logiku njegovih

postupaka. Informacija je najvažnija, vrijeme ne služi ničemu, ako prostor ostane nijem. Zato

treba onemogućiti protivnika da sakuplja i obrađuje informacije, i prinuditi ga da odlučuje pri

potpunoj neinformisanosti i nesigurnosti. To bi možda bio jedan od geostrateških aksioma u

savremenim ratovima.Francuski autori u časopisu «Stratežik» koriste termin «glasi» - grudobran

za označavanje informacionog prostor-vremena, što je nešto više od običnog manevarskog

terena. To je jedan ešalonirani sistem za informisanje, gdje se odlučnost protivnika sudara sa sve

većim teškoćama. Organizacija zone osmatranja na različitim nivoima je osnovno geostrateško

rješenje velikih sila u epohi «hladnog rata». Unutrašnji polumjesec Mekindera bio je pretvoren u

ogromnu zonu, gdje su SAD i bivši SSSR izgradili svoje sisteme za osmatranje i obavještavanje.

Razlika između zone osmatranja i zone uticaja omogućuje da se shvati razlika između geopolitike

i geostrategije.

Geopolitika čini politiku: jedna zona uticaja je sredstvo da se za metropolu osiguraju

resursi i dostup do tržišta, pri čemu su takođe važni ideološki i kulturni uticaji. Zona osmatranja

osigurava da se slijedi protivnik, da se sakupljaju informacije, eventualno da se dobije vrijeme, da

bi se donijelo pravilno strateško rješenje za pobjedu. Geopolitika pokušava da ostvari jedan

politički program, a geostrategija – da olakša ostvarenje ratnog cilja, tj. pobjedu.

3. GEOEKONOMSKA KONCEPCIJA

Pri planiranju mikroregionalne i regionalne geostrategije uključuju se geopolitičke

koncepcije prostora kao stavke u borbi među državama – geoekonomska ili geostrateška.

Ideologija borbe za «životni prostor» je vezana s prvom koncepcijom – geoekonomskom, čiji je

tvorac bio njemački geograf F. Racel, našla odraz u nacističkoj ideji «prodora na Istok».

Ideologija borbe za «prirodne granice» vezana je s geostrategijom, tvorac je britanski geograf H.

Mekinder i oslanjala se na stratešku, vojnu nužnost prisvajanja teritorija i regiona drugih država,

što je odgovaralo globalnoj strategiji sila Zapada i Istoka. Osnova strategije Zapada u «hladnom

ratu» bila je da se saobraćajni «hendikep» pomorskih sila nadoknadi prednostima u vazdušnim

snagama i raketnom naoružanju razmještenom u vojnim bazama u zoni «rimlenda». Prva

eksperimentalna nuklearna eksplozija i bomba bačena na Hirošimu 1945, označili su početak trke

u naoružavanju na relaciji Zapad-Istok, koja je dostigla nuklearni parite 1962. godine. Razvojem

tehnologije sheme tipa hartlend-rimlend donekle gube značaj, ali klasični elementi Mekinderove

geostrategije – npr. balans između morskih i kopnenih super sila, još uvijek se smatraju važnim.

Danas se globalna geostrategija približila geoglobalistici. Tu je prioritetno pitanje

održivog svjetskog poretka, neširenje nuklearnog i drugih oružja za masovno uništavanje. Pri

vođenju rata danas je brzina važnija od strateškog geografskog položaja, a ekonomska moć je

važnija od vojne. Neki autori koriste termin geoekonomika da naglase stratešku vrijednost

ekonomskog prostora. Po njima države se konfrontiraju međusobno u ekonomskoj sferi a ne zbog

teritorija. Iako baziran na ekonomizmu, taj termin ulazi u stručnu terminologiju kao blizanac

geopolitike, potiskujući geostrategiju3.

4. GEOPOLITIKA I GEOSTRATEGIJA-SLIČNOTI I RAZLIKE

I ove dvije nauke imaju brojne zajedničke elemente ali se u mnogo čemu i razlikuju. Da

bi te razlike uočili neophodno je da odredimo geostrategiju kao pojam i kao nauku. Pojam

„geostrategija“ je uveden u naučnu upotrebu četrdesetih godina prošlog vijeka. U nastojanju da se

prevede njemački izraz „Wehrgeopolotik“, što bi u slobodnijem značenju moglo da je bude „ratna

geopolitika“ ili „geopolitika rata“, izabran je kao najadekvatniji izraz „geostrategija“. Vremenom

je ona, ako i brojni drugi pojmovi, dobila nova semantička značenja. Zbignjev Bžežinski smatra

da je „geostrategija menadžment geopolitičkih interesa“ dok je Aleksandar Dugin mišljenja da se

pod pojmom geostrategija mogu podrazumjevati svi oni sadržaji koji su „iz domena političke ili

ekonomske geografije i geopolitike a koji utiču i na praktična vojna pitanja4“.

Radovan Pavić geostrategiju definiše kao nauku koja insistira na „onim prostorima i

geografskim faktorima koji mogu biti odlučni i u vojnim pitanjima“. Lidel Hart smatra da je

strategija „vještina primjena vojnih sredstava u cilju realizacije političkih ciljeva“. U razmatranju

teorijskih i naučnih osnova za pojmovno određenje strategije ističe se da je u pitanju složen i

višeznačan pojam. Na osnovu analize dosadašnjih naučnih iskustava i saznanja došlo se do

zaključka da je pojam strategija veoma raznovrstan – neki autori pod njim podrazumjevaju –

„sistem naučnih znanja“ ili „sistem mišljenja“, drugi – „nauku“ ili samo „naučnu disciplinu“,

„vještinu rukovođenja (vojskom)“, „ideju“, „plan“, „akciju“ i tako dalje. U zavisnosti od pristupa,

strategija bi se, kao predmet mišljenja, mogla naći i u ulozi riječi, misli, stvari ili procesa.

Različiti pristupi pojmu strategija ističu da je riječ o pojmu koji u savremenom dobu prožima sve

pore društvenog života i direktno utiče svojim sadržajem na kreiranje naše budućnosti. Kako

postoje više vrsta strategija, naglašavano da je za geopolitiku najznačajnija nacionalna (opšta,

totalna, generalna, velika i sl.) strategija koja objedinjuje sve ostale strategije, usmjerava ukupne

potencijale i resurse jedne zajednice. Strategijom se nastoji realizovati definisani politički ciljevi

shodno datim geopolitičkim uslovima. U geostrategijama se izložio vizije spoljnih politika,

geopolitička stanovišta i predviđanja budućih globalnih procesa i tokova i dominantnih

međunarodnih odnosa.

3 Geopolitika, skripta, preuzeto sa interneta jun 2011 godine4 Doc.dr.Dragan Kolev, Elementi geopolitike, skripta, Banja Luka 2011 godine

Geostrategijom se nastoji precizno ukazati na pravce spoljne politike i objektivno

sagleda geostrateška orjentacija iz perspektive dugoročnih nacionalnih interesa pri čemu se

ova namjera jasno odvaja od emotivnog patosa. Osnovi cilj kojim je geostrategija vođena je

izgrađivanje i očuvanje globalne moći (odnosno premoći). To jasno pokazuje u kojoj mjeri je

značajna ona geopolitička maksima: „Nema vječnih neprijatelja i prijatelja – ima samo

dugoročnih interesa“. Može se reći da su uglavnom su sve geopolitičke doktrine i

geostrategije centrističkog karaktera.

Geopolitika služi za geopolitičko projektovanje i kao takva je osnovna naučna

disciplina za izgrađivanje geostrategije. Ona je postala oruđe koje je primjenjivano u

koncipiranju geostrategije shodno definisanim spoljnopolitičkim prioritetima. Dva su osnovna

pristupa geopolitičkom projektovanju, odnosno koncipiranju geostrategija:

Prvi pristup:

zagovara se obnavljanje nekadašnjeg „carstva“ na osnovu „istorijskog prava“,

polazi se od istorijskog sećanju koje je najčešće pristrasno, koje se instrumentalizuje

prema potrebi trenutnih interesa.

U tom kontekstu štampaju se istorijske mape „nekadašnji geopolitičkih podjela“ koje

treba da podsjete stanovnike na „slavnu prošlost“, iz tog proizilaze uverenja o potrebi

obnavljanja „daleke prošlosti“ i sl.

Drugi pristup koji je suprotstavljen prvom zastupa sledeće teze:

potrebno je sagledati i uvažiti realnost na određenoj teritoriji,

potrebno je osloniti sa na aktuelnu geopolitičku situaciju

potrebno je sagledati trenutnu sopstvenu geopolitičku poziciju,

istorijska prošlost nije važna (ne treba biti za zarobljenik „istorijskog sećanja“).

Geostrategijom se određuje vizija spoljne politike određene države i misija koju ta

država smatra da treba da ima na međunarodnom planu. Geopolitika pretočena u geostrategiju

ima dva osnovna segmenta: zalaganje „za“ i zalaganje „protiv“ određenih procesa i tokova u

svojoj bližoj i daljoj okolini. Na osnovu toga se rade preračunavanja geopolitičkih posljedica

svakog pojedinačnog političkog, vojnog, diplomatskog opredjeljenja5.

5 Doc.dr.Dragan Kolev, Elementi geopolitike, skripta, Banja Luka 2011 godine

5. ZAKLJUČAK

Pojam „geopolitika“ je postao uobičajen u svakodnevnoj upotrebi. Broj knjiga i

časopisa koji su posvećeni temama iz geopolitike se permanentno uvećava. Prostor koji

savremeni mediji za masovno komuniciranje posvećuju geopolitici je veliki. Raste broj

institucija koje se bave proučavanjem ove nauke. Štampaju se reprint izdanja klasika i

osnivača geopolitike. Organizuju se brojni naučni skupovi, simpozijumi, konferencije, tribine

na kojima se raspravljaju razne geopolitičke teme. Na osnovu toga moguće je stvoriti utisak

da je pojam „geopolitika“ opšte poznat i da ga je lako razumjeti i objasniti. Ali ovakav utisak

je pogrešan. Kao rezultat široko rasprostranjene upotrebe ovog termina javila su se i različita

tumačenja samog pojma „geopolitika“. Iz toga su proizašla i laička primjena geopolitike na

regionalne okolnosti i lokalne primjere bez uvažavanja njenog globalnog pristupa kako su joj

dali njeni osnivači. Pojedini autori upotrebljavaju i pojam „geografska politika“ kao sinonim

za pojam „geopolitika“.Giječ «G» jedan je od onih pojmova koji nastaju dodavanjem prefiksa

«geo», a čija je definicija nejasna: «Geo» može biti sve što ima veze s velikim vojnim

pothvatima koji se odvijaju na cijeloj Zemlji. G ima strogo određeno porijeklo. Tu je riječ

skovao Giacomo Durando, talijanski general, u svom traktatu manifestu «O talijanskoj

nacionalnosti, političko-vojni esej». On nudi 2 različita shvaćanja geostrategije. S jedne

strane, G bi bila disciplina koja proučava uticaj geografskih činioca na formiranje ljudskih

skupina; a to je predmet proučavanja geopolitike; s druge strane, G bi bila disciplina koja u

nešto više vojničkom smislu pokušava objasniti uticaj geografije na vođenje ratova.

G. se može definisati kao «dio opšte vojne strategije koja se tiče operacija u

makrogeografskim razmjerama, odnosno operacija čija je prostorna dimenzija dovoljna da

isključi uspostavljanje jedinstvene scene.

6. LITERATURA

1) Doc.dr.Dragan Kolev, Elementi geopolitike, skripta, Banja Luka 2011 godine

2) Geopolitika, skripta, preuzeto sa interneta jun 2011 godine

3) Petar Kurečić, Novi svjetski geopolitički poredak, magistarski rad, Zagreb 2002

godine

4) http://www.srpskaanalitika.com/2011/02/04/milorad-vukasinovic-geopolitika-

postmoderne-rat-za-duse-ljudi/