Embed Size (px)
Citation preview
qarTuli
literatu ru li zRa pa ri
(XIX sa u ku ne)
nestan kutivaZe
quTaisi
2014
2
XIX saukunis dasawyisSi evropaSi daibada axali Janri -
literaturuli zRapari, romlis Camoyalibebasa da ganviTa-
rebaSi udidesi wvlili Seitanes iseTma cnobilma germanelma
moRvaweebma, rogorebic iyvnen Zmebi grimebi, xolo skandina-
vielma hans qristian andersenma is umaRles mwvervalze ai-
yvana. XIX saukunis meore naxevridan Cven SegviZlia Tvali
gavadevnoT qarTuli literaturuli zRapris geneziss, erT-
doulad erovnuli folkloris mdidari tradicia da ucxouri
literaturis gamocdileba rom asazrdoebs.
literaturuli zRapari arasdros aRiqmeboda mxolod
ymawvilebisaTvis gankuTvnil mwerlobad, ramdenadac igi yov-
elTvis asaxavda Tavis dros, aCvenebda kriziss, wamoWrida
mwvave problemebs, ambobda mware simarTles da xSirad safrTx-
es uqmnida avtors. reprezentaciis mdidarma SesaZleblobebma
uTuod ganapiroba am Janris sicocxlisunarianoba.
qarTuli literaturuli zRapari TiTqmis Seuswavlelia,
Tu ar CavTvliT calkeul publikaciebs. am TvalsazrisiT,
sagangebo kvleva-Ziebasa da monografiul analizs moiTxovs qa-
rTvel mweralTa Semoqmedebac. winamdebare naSromi am xarvez-
is Sevsebis cdaa.
wigni gamoadgebaT rogorc filolog magistrantebsa da doq-
torantebs, aseve qarTuli literaturis sakiTxebiT daintere-
sebul specialistebs.
redaqtori: profesori avTandil nikoleiSvili
recenzenti: filologiis doqtori ada nemsaZe
© frfrb othtskbc cf[tkvobaj eybdthcbntnbc ufvjvwtvkj,f
mesfbcb7 $^__7 sfvfh vtabc %)8 ntk85 @$ __ @!E-mail:[email protected]
ISBN 978-9941-455-07-0
3
Sinaarsi
li te ra tu ru li zRap ris
Jan ru li Ta vi se bu re bi saT vis............................................................................5
aka ki we reT lis li te ra tu ru li zRa pa ri.............................................16
zRapruli elementi, rogorc akakis publicistikis
mxatvruli struqturis mniSvnelovani rgoli........................28
li te ra tu ru li zRa pa ri,
ro gorc me ta teq sti, aka kis dra ma tur gi a Si.................................48
mze Tu na xa vis ale go ri u li sa xis ga mo.............................................56
va Ja-fSa ve las li te ra tu ru li zRa pa ri.................................................60
mo ra lis tu ri ten den ci e bi......................................................................80
cxo vel Ta epo sis ti pis zRap re bi....................................................100
bolosityvaobis magier...................................................................................108
da mow me ba ni...............................................................................................................110
Ge or gi an Li te rary Ta le (XIX cen tury)...................................................................114
4
5
li te ra tu ru li zRap ris
Jan ru li Ta vi se bu re bi saT vis
li te ra tu ru li zRap ris, ro gorc Jan ris, uni ver sa-
lu ri gan mar te ba ar ar se bobs. um rav les li te ra tu rul
cno bar sa da en cik lo be di a Si (iq ne ba es brok ha u zi sa da ef-
ro nis li te ra tu ru li leq si ko ni, mok le li te ra tu ru li
leq si ko ni, en cik lo be dia `bri ta ni ka~ Tu sxva Ta na med ro-
ve in ter net ga mo ce me bi) igi ga ni xi le ba, ro gorc zRap ris
erT-er Ti sa xe, ro mel sac fol klo ru li sa gan gan sxva ve biT
hyavs av to ri. li te ra tu raT mcod ne e bi, ase ve, ga mo yo fen
fol klo ris tul zRa pars, fol klo rul da li te ra tu-
rul zRa pars So ris Su a le dur sa fe xu rad rom iT vle ba
da mi si war moq mna ro man tiz mis epo qas, fol klo ris te bis
mi er Ca we ri li da ga da mu Sa ve bu li zRap re bis ga mo ce mas
ukav Sir de ba.
mi u xe da vad imi sa, rom sxva das xva qve ya na Si li te ra tu ru li
zRap ris ge ne zi si Se i cavs ro gorc msgavss, ise gan sxva ve-
bul niS nebs, ma inc XIX sa u ku nis da sa wyi si aR moC nda is
pe ri o di, ro de sac ev ro pa Si da i ba da axa li Jan ri - li te-
ra tu ru li zRa pa ri da mas TiT qmis yvel gan win us wreb da
fol klo ru li zRap re bis Ca we ra-Seg ro ve ba, Ses wav la, da-
mu Sa ve ba da ga mo ce ma.
am Tval saz ri siT, iT vle ba, rom mniS vne lo va ni ro li Se-
as ru la gri me bis mi er 1812-1815 wleb Si ga mo ce mul ma `sa-
bav Svo da sa o ja xo zRap reb ma~, mas ze uf ro ad re, XVIII
sa u ku nis 80-ian wleb Si, ga moq vey nda mu ze u si sa da run ges
mi er Ca we ri li ger ma nu li xal xu ri zRap re bi. saf ran geT Si
jer ki dev kla si ciz mis epo qa Si, 1697 wels, Sarl pe rom
6
ga mos ca Ta vi si `Ce mi de da ba tis zRap re bi~, ga mos ca ma Sin,
ro ca zRa pa ri li te ra tu ris da bal Jan rad iyo miC ne u li. am
zRap re bis gar kve u li na wi li fol klo ru li iyo, mag ram maT
mwe ra li Ta vi si dro is sti lur el fers aZ lev da.
sru li ad gan sa kuT re bu lia, am mxriv, hans qris ti an an der-
se nis wvli li, rom lis sa xel Ta nac akav Si re ben, faq tob-
ri vad, li te ra tu ru li zRap ris, ro gorc Jan ris, ara Tu
Ca mo ya li be bas, ara med umaR les mwver val ze ay va na sac. ase ve,
miC ne u lia, rom msof lio li te ra tu ra Si sa in ter so mov-
le naa skan di na vi u ri li te ra tu ru li zRa pa ri ar se bo bis
xan grZli vi, mdi da ri da uwy ve ti tra di ci iT (as bor nse ni,
mu, an der se ni, to pe li u si, la ger lo fi, lin dgre ni, ian so-
ni da sxv.).
ru su li li te ra tu ru li zRa pa ri uSu a lod ukav Sir de ba
puS ki nis, Ju kov ski sa da go go lis sa xe lebs. maT Tan er Tad
mniS vne lo va nia orest so mo vis, vla di mer da lis, vla di mer
odo ev skis, pet re er So vis Rvaw li. aqac li te ra tu ru li
zRap ris war moS ve ba-gan vi Ta re ba fol klo ru li ma sa lis
Sek re ba sa da ga mo ce mis pe ri ods em Txve va, oRond ru su li
li te ra tu ri saT vis da ma xa si a Te be lia er Ti ase Ti mo men ti:
ro gorc mkvle va ri v. ka lu gi ni aR niS navs, `pa ra doq si isaa,
rom li te ra tu ru li zRa pa ri war mo iS va fol klo rul-
ze ad re da ami to mac iq na aR qmu li, ro gorc mi si sa xec-
vli le ba. Tum ca Zi ri Ta di gan sxva ve ba puS ki nis zRap re bi sa
lev Si ni sa da Cul ko vi sa gan ima Si mdgo ma re ob da, rom is
arc aax leb da da arc ga da a mu Sa veb da, ara med am kvid reb da
axa li li te ra tu ru li Jan ris prin ci pebs. li te ra tu ra ki
ar amu Sa veb da fol klors, ara med fol klo ri Se mo di o da
li te ra tu ra Si~ (Калугин 1989: 13).
7
zo gi er Ti mkvle va ri li te ra tu rul da fol klo rul zRa-
pars sa er Tod ar mij navs er Tma ne Ti sa gan, mec ni er Ta na-
wi li ki ga mo yofs spe ci fi kur ni San-Tvi se bebs, rom le bic
Se iZ le ba axa si a Teb des li te ra tu rul zRa pars, ro gorc
Janrs. aseT niS ne bad asa xe le ben av to ris mi er na war mo eb Si
xal xu ri zRap ris mxat vru li sa xe e bis, Te me bi sa da si u Je-
te bis ga mo ye ne bas. ase ve ima sac, rom igi Se iZ le ba Ta nab rad
ga ne kuT ne bo des ro gorc sa bav Svo, ise `sa di do~ mxat vrul
li te ra tu ras.
is, rom li te ra tu ru li zRa pa ri Ta nab rad Se iZ le ba mi-
e mar Te bo des ro gorc ymaw vi lebs, ise zrdas rul mkiTx-
vels, mi a niS nebs rep re zen ta ci is mdi dar Se saZ leb lo beb ze,
ro mel sac es Jan ri iZ le va.
bu neb ri via, rom dro Ta gan mav lo ba Si li te ra tu ru li
zRap ris tran sfor ma cia xde bo da da igi asa xav da im epo qi-
sa da im sa zo ga do e bis prob le mebs, ro mel Sic iwe re bo da.
sav se biT ka non zo mi e ria, rom ja dos nur zRap reb Tan er Tad
jer ki dev gan ma naT leb lo bis epo qa Si Se iq mna sa ti ru li da
fi lo so fi u ri zRap re bi, ase ve, cno bi lia isic, rom xSi rad
zRap reb Si asa xu li prob le me bis ga mo, am, er Ti Se xed viT,
uwyi na ri na war mo e be bis ga moq vey ne bas mZaf ri re aq cia moh-
yve bo da da ik rZa le bo da ki dec (ma ga li Tad, Ta vis dro ze
ru seT Si ak rZa lu li iyo sal ti kov-SCed ri ni sa da puS ki nis
ram de ni me zRa pa ri).
mag ram am Jan rma ma inc da am tki ca sa ku Ta ri si cocx li su-
na ri a no ba, rac erT-er Tma mec ni er ma Sem deg na i rad ax sna:
`sxva das xva epo qa Si li te ra tu ru li zRap ris Jan ri sad mi
mi mar Tva ga mow ve u li iyo ara im de nad mwer lis axi re biT da
mi si ni Wis xa si a TiT, ram de na dac im dro is mo Txov ni le biT,
ro mel Sic cxov rob da. zo gi erT pe ri od Si li te ra tu ru li
8
zRa pa ri vi Tar de bo da, zog jer ki Zlivs Se im Cne o da mi si
ar se bo ba, mag ram aras dros ar mom kvda ra. rad ga nac yve la
dro Si igi ar Tob da, am xi a ru leb da, am Svi deb da, as wav li da
sib rZnes, aZ lev da imeds, ex ma re bo da aR dgo mo da bo ro te-
bas~,- wers fran gu li li te ra tu ru li zRap ris mkvle va ri
m. ra zu mov ska ia (Разумовская 1983: 34).
vfiq rob, li te ra tu ru li zRap ris sak ma od zus ti gan mar-
te ba mog vca cno bil ma skan di na vi el ma mec ni er ma li ud mi la
bra u dem. mi si az riT, `li te ra tu ru li zRa pa ri aris av-
to ris mi e ri mxat vru li pro za u li an po e tu ri na war mo e bi,
ro me lic da fuZ ne bu lia fol klo rul wya ro ze an Ta vad
av to ris ga mo na gon ze, mag ram ne bis mi er Sem Txve va Si emor Ci-
le ba mis ne ba-sur vils; es aris na war mo e bi, ume tes wi lad,
fan tas ti ku ri, ro mel Sic aR we ri lia ga mo go ni li an tra-
di ci u li zRap ru li gmi re bis sa o ca ri Tav ga da sa va li da
zo gi erT Sem Txve va Si ori en ti re bu lia bav Sveb ze; na war mo e-
bi, ro mel Sic sa oc re ba, ja do as ru lebs si u Je tis war mom-
qmne li faq to ris rols, gvex ma re ba per so na Je bis da xa si a-
Te ba Si (Браудэ 1979: 7). ro gorc aR niS nu li gan mar te bi dan
Cans, mkvle va ri li te ra tu ru li zRap ris Sem deg niS nebs
ga mo yofs: 1. igi Se iZ le ba efuZ ne bo des fol klo rul wya-
ro sac da ga mo na gon sac, mag ram au ci leb lad emor Ci le ba av-
to ris ne ba-sur vils. 2. is un da iyos fan tas ti ku ri xa si-
a Tis na war mo e bi da asa xav des ga mo go ni li an tra di ci u li
zRap re bis gmi re bis Tav ga da sav lebs da 3. ja doq ro ba, sas-
wa u li un da qmni des si u Jets da axa si a Teb des per so na Jebs.
amis gaT va lis wi ne biT mniS vne lo va nia kon kre tu li fol-
klo ru li da li te ra tu ru li zRap re bis ur Ti er Tmi mar-
Te bis kvle va, rac ki dev uf ro zus tad gviC ve nebs maTs
sa er To da gan mas xva ve bel ni San-Tvi se bebs.
9
yo ve li ve es dag vex ma re ba er Tma ne Ti sa gan ga i mij nos ara mxo-
lod fol klo ru li, ara med fol klo ris tu li da li te-
ra tu ru li zRap ris spe ci fi kac, uf ro naT lad war moC ndes
gan sxva ve ba fol klo rul Tan ax los mdgom sa da Ta vi suf lad
Seq mnil zRap rebs So ris, ro gor kla si fi ka ci a sac Sve i ca ri-
e li mec ni e ri m. lu ti gvaZ levs (Браудэ 1979: 6).
ase ve, li te ra tu ru li zRap ris spe ci fi kis Ses wav li sas
mniS vne lov nad mig vaC nia ga mo ye ne ba im mec ni e ru li miR we ve-
bi sa, rom le bic ar se bobs fol klo ru li zRap ris kvle va-
Si. swo red am mo na ce me bis ga mo ye ne biT Se saZ le be lia uf ro
zus tad ga ni saz Rvros fol klo ris tu li da li te ra tu ru-
li zRap re bis um Tav re si ma xa si a Teb le bi.
ro gorc cno bi lia, fol klo ris ti ka Si zRa pa ri ga ni xi le ba,
ro gorc da kav Si re bul ele men tTa Si na ga ni er Tob li o biT
ga mow ve u li or ga ni ze bu li sis te ma, ro mel sac war moq mnis
ide u ri da fsi qo lo gi u ri Si na ar si, mo ti ve bi, si u Je te-
bi, Jan ru li kom po zi ci i sa da mxat vru li sti lis niS ne bi
(qur do va ni Ze 2002: 4).
cno bi lia isic, rom fol klo ris tma vla di mer prop ma zRa-
pa ri Se is wav la moq med pir Ta fun qci e bis mi xed viT, anu imis
mi xed viT Tu ras ake Te ben isi ni da aR mo a Ci na fun qci a Ta
gan me o re ba do ba, ro me lic uf ro ad re re li gi is is to ri ko-
se bis mi er iyo Se niS nu li. ase ve isic, rom fun qci a Ta ra-
o de no ba da Tan mim dev ro ba zRa par Si gan saz Rvru lia, rac
mec ni e ris az riT ka non zo mi e re baa. `win da win un da iT qvas,
rom aR niS nu li ka non zo mi e re ba ni mxo lod fol klors exe-
ba. igi ar war mo ad gens sa kuT riv zRap ris Jan ris - ro gorc
ase Tis - Ta vi se bu re bas. xe lov nu rad Seq mni li zRap re bi mas
ar eq vem de ba re ba~,- wer da igi (pro pi 1984: 67). prop ma
ja dos nu ri zRa pa ri Sem deg na i rad gan mar ta: `ja dos nu ri
10
zRa pa ri aris moTx ro ba, ro me lic age bu lia Ca moT vlil
fun qci a Ta sxva das xva na ir swor mo nac vle o ba ze, amas Tan
zo gi er Ti fun qcia Se iZ le ba sul ar iyos, xo lo zo gi er-
Ti ki Se iZ le ba me or de bo des. am gva ri gan saz Rvre biT ter mi-
ni ja dos nu ri kar gavs azrs, rad gan ad vi li war mo sad ge nia
ja dos nu ri, fe e ri u li, fan tas ti ku ri zRa pa ri, ro me lic
sru li ad sxvag va ra daa age bu li~ (pro pi 1984: 142). un da
ga viT va lis wi noT, rom li te ra tu ru li zRa pa ri swo red
xe lov nu rad Seq mni li na ra ti via, rom lis ni San-Tvi se be bis
ga mo sav le nad upir ve le sad un da dad gin des mi si mi mar Te ba
kar gad ga mok ve Ti li struq tu ris mqo ne teq stTan - kla-
si kur, ja dos nur zRa par Tan. pro pis me To dis ga mo ye ne ba
ki, sxva mid go meb Tan er Tad, karg Se saZ leb lo bas mog vcems
uf ro kon kre tu lad Se vis wav loT li te ra tu ru li zRap-
ris struq tu ru li niS ne bi. `ja dos nu ri zRap ris Ti To e u-
li per so na Ji saT vis da ka no ne bul fun qci a Ta ar se bo ba, ra
Tqma un da, ar us pobs mez Rap res fan ta zi is sa Su a le bas.
faq tob ri vad, zRa par Si gvaqvs ki dec epi zod Ta in di vi du a-
lu ri ga az re bis Sem Txve ve bi. da saS ve bia, ag reT ve, epi zo dis
kom po zi ci is na wi lob ri vi Sec vla, mag ram ise, rom xe li
ar Se e Sa los zRap ris am mo nak veT Si ga sa ta re be li ide is
swor xa zov nad gan vi Ta re bas da per so na Jis moq me de bis mi-
zan swaf vas,- aR niS navs T. qur do va ni Ze (qur do va ni Ze 2002:
51). Tu am ga va ri Se saZ leb lo ba ar se bobs xal xu ri mez Rap-
ri saT vis, miT uf ro sa in te re so Se moq me de bi Ti pro ce si
gveq ne ba av to ris mi er Seq mnil zRap reb Si.
ro gorc cno bi lia, xal xur zRa par Si ar xde ba per so naJ Ta
ga reg no bi sa Tu sxva in di vi du a lu ri Stri xe bis de ta lu ri
aR we ra. am mxriv, li te ra tu ru li zRa pa ri Se uz Ru da via.
pi ri qiT, msof li o Si cno bi li zRap ru li per so na Je bi swo-
red ga mok ve Ti li in di vi du a lo bis wya lo biT ar kar ga ven
11
sa yo vel Tao in te ress. ase ve, li te ra tu rul zRap reb Si Se-
iZ le ba kon kre tu lad iyos mi Ti Te bu li moq me de bis ad gi li
da dro, de ta lu rad aR we ri li ga re mo da a.S., ada mi an Ta
gan cdeb zec sa gan ge bod max vil de ba yu ra dRe ba, rac xal xu-
ri ja dos nu ri zRap ri saT vis ar aris da ma xa si a Te be li da
rac aras dros iz Ru de ba li te ra tu ril zRa par Si.
ase ve, am Tval saz ri siT, ram de ni me um Tav re si as peq tis
gaT va lis wi ne bac un da mox des, esaa: li te ra tu rul sa da
fol klo rul zRa par Si dro i sa da siv rcis mi mar Te bis
Ses wav la, enob ri vi sti lis Ta vi se bu re beb ze dak vir ve ba
(mud mi vi da cva le ba di epi Te te bi, Se da re ba, gan pi rov ne ba
Tu fol klo ru li zRap ri saT vis spe ci fi ku ri - hi per bo-
la da li to te si). sa in te re soa av to ri sa da mTxro be lis
sa ki Txic, ro me lic ucxoa xal xu ri zRap ri saT vis.
li te ra tu ru li zRap ris gan vi Ta re bis sa in te re so na wi lia
fan tas ti ku ri moTx ro ba. mi u xe da vad imi sa, rom zo gi er Ti
mec ni e ri mis dam kvid re bas svif tsa da ser van tes Tan akav-
Si rebs, XX sa u ku nis li te ra tu ru li zRap ris gan vi Ta re-
ba Si di di wvli li mi uZR vis ro gorc Zvel Tqmu le beb sa da
xal xur zRap reb ze age bul na war mo e bebs, ase ve, am epoqis
mec ni e ru li Tu sxva sa xis in for ma ci is asax vas (Браудэ 1974: 164-165).
ra vi Ta re ba gvaqvs, am mxriv, qar Tul li te ra tu ra Si?
zo ga dad qar Tu li li te ra tu ru li zRa pa ri nak le bad Ses-
wav li lia. ri Tac un da aix snas is sam wu xa ro faq ti, rom
`sab Wo Ta kav Si ris xal xTa li te ra tu ru li zRap re bis~
kre bul Si (1989) qar Tu li li te ra tu ru li zRap ris ni-
mu Se bad Se ta ni lia ni ko lo mo u ris `ali~ da ni ko lor-
Tqi fa ni Zis `bum be ra zi~, mag ram vid re uSu a lod qar Tul
12
li te ra tu rul zRa par ze vi sa ub reb deT, mok led un da Se-
ve xoT qar Tu li fol klo ris ti kis tra di ci eb sa da Ta vi-
se bu re bebs.
mi u xe da vad imi sa, rom qar Tu li fol klo ris ti kis Zi re bi
Se iZ le ba uf ro Sor sac mi di o des, XIX sa u ku nis da sa wyi si-
dan, uf ro in ten si u rad ki XIX sa u ku nis 40-50-ia ni wle-
bi dan Cven sa Su a le ba gveZ le va Tva li ga va dev noT ro gorc
xal xu ri Se moq me de bis ni mu Se bis Ca we ri sa da da mu Sa ve bis,
ise mi si ga moq vey ne bis is to ri as. swo red am pe ri o di dan
iwye ba fol klo ru li teq ste bis Sek re ba. sa gan ge bod un da
aRi niS nos, rom am teq ste bis Ca we ra da ana li zi Uu Su a lod
ukav Sir de bo da qar Tu li zne-Cve u le be bi sa da eT nog ra fi is
Ses wav las. ro gorc spe ci a lur li te ra tu ra Sia aR niS nu-
li, ama ve pe ri od Si erT sa in te re so ten den ci a sac uCe-
nia Ta vi, rac sa ku Ta ri fan ta zi iT Seq mni li na war mo e bis
xal xu rad war mod ge na sa da ga moq vey ne ba Si ga mo i xa te bo da,
ra sac far To xa si a Ti hqo nia ru seT Si (ro gorc ze mo Tac
aR vniS neT, ru sul mwer lo ba Si, faq tob ri vad, li te ra tu-
ru li zRap ris ga moq vey ne bam da as wro fol klo ru li sas).
sa qar Tve lo Sic am xa si a Tis ma sa la uf ro ru su le no van ga-
mo ce meb Si is tam be bo da. am ti pis na war mo eb Ta mo Zi e ba da sa-
gan ge bo kvle va Se iZ le ba mniS vne lo va ni aR moC ndes qar Tu li
li te ra tu ru li zRap ris ge ne zi sis sa ki Txis di aq ro nul
Wril Si ga sa az reb lad.
XIX sa u ku nis II na xe var Si gan sa kuT re biT ga aq ti u re bu li
fol klo ris tu li saq mi a no ba uSu a lod da u kav Sir da ilia
Wav Wa va Zi sa da aka ki we reT lis sa xels. mniS vne lo va ni ro-
li Se as ru la am pe ri od Si ga mo ma val ma Jur nal-ga ze Teb ma:
`sa qar Tve los mo am bem~, `dro e bam~, `ive ri am~, `kre bul ma~
da sxva ga mo ce meb mac, 70-ia ni wle bi dan uk ve is tam be ba
13
spe ci a lu ri wig ne bi, rom leb Sic qvey nde ba Ca we ri li fol-
klo ru li ma sa la-leq se bi, le gen de bi, Tqmu le be bi, an da ze bi
da sxv. qar Tu li fol klo ris Seg ro ve ba sa da ga moq vey-
ne ba Si ili a sa da aka kis Tan er Tad di di wvli li mi uZR vis
va Ja-fSa ve las, ni ko ni ko la Zes, gi or gi we re Tels, ia kob
go ge baS vils, ra fi el eris Tavs, pet re umi kaS vils, Te do
ra zi kaS vils, ni ko xi za niS vils, al. xa xa naS vils, m. ke len-
je ri Ze sa da sxvebs.
ia kob go ge baS vil ma da pet re umi kaS vil ma 1882 wels ga-
mos ces spe ci a lu ri in struq cia `xal xis sity vi er na war-
mo eb Ta Sek re bi saT vis~, ro mel Sic kon kre tu lad Ca mo a ya-
li bes, ro go ri prin ci pe bis mi xed viT un da mom xda ri yo
ma sa lis Ca we ra. gan sa kuT re biT max vil de bo da yu ra dRe ba,
rom Sek re bi li ma sa la ga moq vey ne bu li yo zus tad ise, ro-
gorc Ca i we re bo da. uTu od an ga riS ga sa we via is ga re mo e bac,
rom `ze pir sity vi e ri teq ste bi kvla vac yve la ze xel Se sa-
xeb ma sa lad mo i az re bo da erov nu li me o bis, cno bi e re bis
Zi e ba Si (ro man tiz mi dan mom di na re es Te zi si XIX sa u ku nis
60-ian wleb Si ki ar Sec vli la, pi ri qiT, gaZ li er da, rad-
gan me ti aq tu a lo ba Se i Zi na). oRond esaa, rom Ter gda le u-
leb Tan ze pir sity vi er ma sa las sa os to rio wya ros fun qcia
da e kis ra. amis ga mo mis ma Ses wav lam wmin da mec ni e rul-is-
to ri og ra fi u li ma sa lis sta tu sic Se i Zi na~ (ja god niS vi-
li 2004: 344).
amas Tan, ro gorc ir kve va, ar se bob da eko no ko mi ku ri prob-
le mac. Za li an Zne li iyo wig nis ga mo ce mac da ufa sod
Sem kreb lo bi Ti saq mi a no bac. al baT, ami Tac iyo ga mow ve u li
al. xa xa naS vi lis gu lis wyve ta, rom sa qar Tve lo Si ise Ti-
ve yu ra dRe ba ar eq ce o da `sa xal xo po e zi i sa~ da `sa e ro
li te ra tu ris~ Ses wav las, ro go ric ru seT sa da ev ro pa-
14
Si. mi u xe da vad ase Ti mdgo ma re o bi sa, XIX-XX sa u ku ne e bis
mij na ze ma inc da i beW da xal xu ri zRap re bis ram de ni me kre-
bu li, ro mel Ta gan un da da va sa xe loT 1890 wels la do
aR ni aS vi lis mi er Sek re bi li da ga mo ce mu li `qar Tu li
zRap ris~ I wig ni, 1894 wels da viT gi viS vi lis mi er Sek-
re bi li da ga leq si li xal xu ri zRap re bis ga mo ce mac sa gan-
ge bo aR niS vnis Rir sia, Tum ca isic un da iT qvas, rom ase-
Ti praq ti ki saT vis pir vels mas ar mi u mar Tavs. 1902-1903
wleb Si xal xu ri zRap re bis ram de ni me kre bu li ga mo i ca (s.
mer kvi la Zis, s. ga Ce Ci la Zis, qar Tvel qal Ta wris mi er).
cal ke un da ga mov yoT Te do ra zi kaS vi li mi er 1909 wels
dastambuli `xal xu ri zRap re bis~ or to me u li da is faq-
tic, rom mi xe il Ci qo va ni am ga mo ce mis ga mo mas Zmeb gri-
mebs ada reb da.
sa gan ge bod gvin da Se ve xoT, am mi mar Tu le biT, aka ki we-
reT lis wvlil sac. mis mi er ga we u li Sem kreb lo bi Ti da
re daq to ru li saq mi a no ba `aka kis kre bu lis~ ga mo sa ce mad,
kvlev lTi mu Sa o ba sru li ad ga mor Ce u lia. po e tis Rvaw li
T. ja god niS vil ma Sem deg na i rad Se a fa sa: `qar Tu li fol-
klo ris ti ki sad mi ga mov le ni li in te re se bis ase Ti mra val-
mxri vo bi Ta da mi zan mi mar Tu lo biT aka kis bev ri mi si Ta na-
med ro ve moR va we ver Se ed re ba~ (ja god niS vi li 2004: 394),
xo lo `aka kis kre bu lis~ da xur viT, mec ni e ris TqmiT, XX
sa u ku nis da sa wyis Si ga da i ke ca fol klo rul-Sem kreb lo bi-
Ti mu Sa o bis fur ce li~ (ja god niS vi li 2004: 417).
aR sa niS na via, rom XIX da XX sa u ku ne e bis mij na ze sak ma od
gav rce le bu lia zRap ru li moTx ro ba, zRap ru li po e ma, fe-
e ria, rom le bic gvxvde ba ro gorc ori gi na lu ri, ise ucxo-
u ri dan na Tar gmni an gad mo ke Te bu li sa xiT. am pe ri od Si
qar Tu li xal xu ri zRap re bis pa ra le lu rad iTar gmne bo da
da is tam be bo da ucxo u ri zRap re bic. 1894 wels ga moq vey-
15
nda ara bu li `aTas er Ti Ra mis~ zRap re bis I da II to me bi.
sa gan ge bod un da aR vniS noT, rom am pe ri od Si iTar gmna da
1896-97 wleb Si ga mo i ca hans qris ti an an der se nis zRap re-
bis ni no na ka Si Zi sa da Te do sa xo ki se u li Tar gma ne bi, 1920
wels ki dev ga mo i ca am je rad ilia na ka Si Zis mi er Tar gmni-
li an der se nis zRap re bi. al baT, Sem Txve vi Ti araa, rom
ni no na ka Si Zem mog vi a ne biT (1935, 1938) Ta va dac ga mos ca
`xal xu ri zRap re bi da mu Sa ve bu li bav Sve bi saT vis~. Tum ca
vid re kre bu lad da beW dav da cal ke ul zRap rebs ma nam dec
aq vey neb da. 1895 wels ga mo vi da go e Tes `re i ni ke ku da me-
la~, 1901 wels ki ga moq vey nda gri me bis mi er Sek re bi li
zRap re bi. ma Ti ga moq vey ne ba sa in te re so faq ti imi Tac aris,
rom mas Tan moh yva msje lo ba da ana li zi gri me bis mi er
xal xu ri zRap re bis ga moq vey ne bis prin ci peb ze (re viS vi li
1977: 24-25), iTar gmna puS ki nis `me ba du ri da oq ros Tev-
zi~ (1886), da i beW da os kar ua il dis zRap re bic (1911), ase ve
mra va li ucxo u ri av to ris na war mo e bi, ro mel Ta Ca moT vlac
Sors wag viy vans. dav sZenT ima sac, rom Cven yu ra dRe ba ga va-
max vi leT ga mo ce mul wig neb ze. ra Tqma un da, an ga riS ga sa we-
via, is pro duq ci ac, ro me lic pe ri o di ka Si qvey nde bo da.
ase rom, qar Tu li li te ra tu ru li zRap ris war mo So ba sa
da gan vi Ta re bas er Tdo u lad asaz rdo ebs ro gorc qar Tu-
li xal xu ri zRap ris mdi da ri tra di cia, ase ve, ucxo u ri
li te ra tu ris sa in te re so ga moc di le ba.
XIX sa u ku nis qar Tu li li te ra tu ru li zRap ris Ta vi-
se bu re ba ni Tu da ma xa si a Te be li ni San-Tvi se be bi TiT qmis
srul yo fi lad war mo a Ci na ga mo Ce ni li qar Tve li mwer le bis
aka ki we reT li sa da va Ja-fSa ve las Se moq me de bam. Sem dgom
Ta veb Si swo red am ku TxiT iq ne ba gan xi lu li ma Ti li te-
ra tu ru li mem kvid re o ba.
16
aka ki we reT lis
li te ra tu ru li zRa pa ri
ga mo Ce ni li qar Tve li mwer lis aka ki we reT lis mi er Ta-
vis Se moq me de ba Si qar Tu li fol klo ris ni mu Se bis, ag reT-
ve, sxva das xva fol klo ru li Jan ri saT vis da ma xa si a Te be li
Te mis mxat vru li in ter pre ta ci is Se sa xeb cno bi lia (qs.
si xa ru li Ze, T. qur do va ni Ze, f. zan du ke li, T. ja god niS-
vi li, n. fru i Ze), mag ram nak le bad aris Ses wav li li aka kis
wvli li qar Tu li li te ra tu ru li zRap ris dam kvid re ba sa
da gan vi Ta re ba Si. ram de na dac Ta vad qar Tu li li te ra tu-
ru li zRa pa ri mo i Txovs sa gan ge bo kvle va-Zi e ba sa da mo-
nog ra fi ul ana lizs, qar Tvel mwe ral Ta Se moq me de bis am
Tval saz ri siT Ses wav lac aq tu a lu ria.
aka ki we reT lis Se moq me de bis Zal ze sa yu ra dRe bo na wi lia
pro za i ko sis mi er da we ri li zRap re bi, rom le bic sak ma od
gan sxvav de ba er Tma ne Ti sa gan ro gorc sti lu ri, ise Jan rob-
ri vi Tval saz ri siT. maT Tvis da ma xa si a Te be lia fol klo-
ru li zRap re bis Ta vi se bu re ba ni, mag ram xSi rad fi na li
pub li cis tur JRe ra do bas iZens (`me sar ke~, ̀ oq ros wya ros
zRa pa ri~...) da sa zo ga do eb ri vad aq tu a lu ri Te mis mxat-
vru li gan zo ga de bi saT vis mo ta nil iga vad iq ce va. zo ga dad
es pla ni sa mec ni e ro ga mok vle veb Si li te ra tu ru li zRa pa-
ri saT vis ni San dob liv mov le nad mi iC ne va. am gva ri na war mo-
e bi Se iZ le ba da fuZ ne bu li iyos fol klo rul si u Jet zec
da ga mo na gon zec, mag ram yo vel Tvis ga mo xa tavs av to ris
msof lmxed ve lo bas, mis li te ra tu rul-es Te ti kur sa da
po li ti kur Se xe du le bebs, asa xavs im epo qas, ro ca is Se-
iq mna.
17
aka ki we re Te li qar Tu li li te ra tu ru li zRap ris erT-
er Ti pir ve li av to ria da, vfiq robT, mi si wvli li Cve ni
kul tu ris wi na Se ami Tac gan sa kuT re bu lia. mwer lis
Se moq me de ba sa yu ra dRe boa im mxri vac, rom is li te ra tu-
rul zRap rebs aq vey neb da ro gorc da mo u ki de be li, ase ve,
sxva Txzu le bis me ta teq stis sa xiT.
aka ki we reT lis li te ra tu rul zRap reb ze sa ub ri sas up-
ri a ni iq ne ba msje lo ba da vi wyoT im na war mo e biT, ro me lic
ti pur li te ra tu rul zRap rad mig vaC nia, ram de na dac igi
mis devs ja dos nu ri zRap ris struq tu ras da amas Ta na ve
naT lad Cans am struq tu ris cvli le ba av to ris ne ba sur-
vi lis mi xed viT. amas Tan, vfiq robT, ukeT war mo va CenT li-
te ra tu ru li zRap ris, ro gorc Jan ris, mxat vrul ma xa si-
a Teb lebs. am Tval saz ri siT, ga mov yofT `aka kis kre bul Si~
1897 wels da beW dil `bro we u las zRa pars~. es na war mo e bi
ga mo ir Ce va am pe ri od Si Seq mni li yve la sxva ise Ti Txzu-
le bi sa gan, rom le bic Se saZ le be lia am Janrs mi va kuT vnoT.
am de nad igi Se iZ le ba miC ne ul iq nas erT-er Ti pir vel qar-
Tul li te ra tu rul zRap rad, am Jan ris Ta vi se bu re be bis
yve la ze mkac ri gan saz Rvre biT.
zRa pa ri aka kis Txzu le ba Ta srul kre bul Si Se ta ni lia
sa Ta u riT `bro we u lis wya ro~. am na war mo ebs da beW dvis Ta-
na ve moh yva mkiTx ve lis ga mox ma u re ba da, sa in te re soa, rom
`uSi na ar so~ da ̀ uTav-bo lo ra med~ iq na miC ne u li (we re Te-
li 1990: 175), ra sac Ta vi si ax sna aqvs da ra zec qve moT
kvlav Sev Cer de biT.
na war mo e bi, vfiq robT, cno bi li xal xu ri zRap ris `uc na u-
ri xel mwi fis~ (Se iZ le ba `xel mwi fis asu lis~) va ri a ci aa.
mas Si Cven vxvde biT ja dos nu ri zRap ri saT vis da ma xa si a Te-
18
bel kom po zi ci ur ele men teb sa da sxva zRap rul kli Se ebs,
mag ram aris zRap ri saT vis ara re le van tu ri ni Sa nic, rac
mi si fol klo ru li zRap ri sa gan ar se biT gan sxva ve bas mi a-
niS nebs.
cno bi lia, rom prop ma zRap ris mud miv, myar ele men te bad
moq med pir Ta fun qci e bi mi iC nia, mi u xe da vad imi sa, Tu vin
da ro gor as ru lebs maT. mkvlev ris az riT, swo red es
fun qci e bi qmnis zRap ris Zi ri Tad Se mad ge nel ele men tebs
da ma Ti ricx vi gan saz Rvru li, xo lo `fun qci a Ta Tan mim-
dev ro ba mu dam er Tna i ria~ (pro pi 1984: 66-67). prop ma
oc da Tor me ti ase Ti fun qcia ga mo yo, ro mel Ta ga nac, ro-
gorc Ta vad mi u Ti Tebs, Se iZ le ba yve la fun qcia yo vel Tvis
ar iyos mo ce mu li, mag ram Tan mim dev ro ba mu dam da cu lia.
am me Tod ze day rdno biT ga va a na li zeT aka kis am zRap ris
struq tu ra. aR niS nul zRa par Si Sem de gi fun qci e bi ga mo-
i yo fa:
• uqon lo ba an uyo lo ba - xel mwi fes ar hyavs de do-
fa li, igi dev-ka Jam mos ta ca.
• gmi ri saT vis Txov niT mi mar Tva - xel mwi fe Svi lebs
Txovs, da ix snan mze Tu na xa vi de da.
• gmi ri to vebs saxls - Svi le bi mi di an ma mis da va le-
bis Se sas ru leb lad.
• gmirs cdi an, eki Txe bi an, rac am za debs mis mi er ja-
dos nu ri sa Su a le bis an Sem wis Sov nas - me fis um-
cro si va Ji da Zi ZiS vi li xvde ba jer mo na di res,
Sem deg ki mgzavrs. isi ni ga mo ki Txa ven maT Ta vi an Ti
uc na u ri saq mi a no bis Se sa xeb.
19
• gmi ri re aq ci as ax dens mo ma va li mCu qeb lis moq me de-
ba ze - me fis Svi li Tan xmde ba Se mo Ta va ze bul wi-
na da de bas. pir vel ma mSvild-is ri sa da me o rem ki
fa ris sa nac vlod ga an dos swra fad svli sa da Sors
xed vis ja dos nu ri sa i dum lo.
• gmi ri iRebs ja dos nur sa Su a le bas - Zi ZiS vil ma Se-
i Zi na swra fad svli sa da Sors xed vis ni Wi.
• gmirs ga da iy va nen iq, sa dac sa Zeb ne li sa ga nia - cxra
mTis iqeT me fis um cro si va Ji Zi ZiS vi lis dax ma re-
biT ag nebs de dof lis kvals.
• gmi ri sa da an ta go nis tis brZo la - me fis Svi li
klavs dev-ka Jas Cit Si da bi na ve bul suls.
• an ta go nis ti mar cxde ba - dev-ka Ja kvde ba.
• sa wyi si ube du re ba (uqon lo ba-uyo lo ba) lik vi di re-
bu lia - mze Tu na xa vi de do fa li Ta vi su fa lia.
• gmi ri brun de ba - ga mar jve bul um cros Zmas Sin
moh yavs
zRa pa ri si u Je tu rad Se iZ le bo da aqac das ru le bu li yo,
mag ram av to ri am bavs ag rZe lebs. es ga na pi ro bebs na war-
mo eb Si zRap ris fun qci a Ta me o re ri gis Se mos vlas, rac
mo sa lod ne li iyo fol klo ru li `xel mwi fis asu lis ga-
Ta vi suf le bis~ da us ru le be li si u Je tis ga mo ye ne bis ga mo.
`o tiv Ta kom pleq si - xel mwi fis asu lis ga Ta vi suf le-
ba~ Ta vi si Sed ge ni lo biT rTu lia. mas Si er Tma neT Tan aris
Ser wymu li mo tiv Ta tra di ci u li jgu fi, ro me lic um cros
Zmas Ta naa da kav Si re bu li da si u Jet Si Cnde ba ori da niS nu-
le biT: war mo ad gens si u Je tis au ci le bel na wils an ki dev
da ma te bi Ti kon fliq ti Se mo aqvs si u Jet Si. da ma te bi Ti kon-
20
fliq tis Seq mni sas axal mav neb lo bas sCa di an gmi ris uf-
ro so Zme bi (Zmo bi le bi)~, - aR niS navs T. qur do va ni Ze (qur-
do va ni Ze 2002: 97). mkvle va ri mi iC nevs, rom da ma te bi Ti
kon fliq tis Se mo ta na da mo tiv Ta am kom pleq siT Zi ri Ta di
si u Je tis gan grZo ba ga pi ro be bu lia mez Rap re Ta sur vi liT,
rom me tad war mo a Ci non um cro si Zmis gmi ro ba. faq tob ri-
vad, aka kic am gziT mi dis, oRond mas um cro si Zmis gmi-
ro bis war mo Ce na ze me tad ada mi an Ta man ki e ri Tvi se be bis
xaz gas ma ain te re sebs. am de nad igi aRar ar Tu lebs zRa pars
`de vis su lis sad go mis ga ge bis~, ase ve, da us ru le be li si-
u Je tis ga mo ye ne biT. de do fal ma zus tad icis, sad aris
de vis su li da ro gor un da ga mo iy va non yu Ti dan Ci ti.
mze Tu na xa vi de dis dax snis Sem deg zRa par Si Sem de gi
fun qci e bia mo ce mu li:
• cru gmi ri iT vi sebs uf le bebs - uf ro si Zma de do-
fals Ta vis ga Ta vi suf le bu lad acxa debs.
• Sin mi sul gmirs ver cno ben - um cros Zmas ar
uje re ben, rom mze Tu na xa vi man ga a Ta vi suf la da
da aty ve ve ben.
aka ki we reT lis am zRa par Si ga mo ik ve Ta er Ti mniS vne lo-
va ni Ta vi se bu re ba fun qci a Ta Tan mim dev ro bis Sec vla. xal-
xur zRa par Si gmi ris ver cno bas mos devs cru gmi ris mi er
mi si uf le be bis miT vi se ba. am Sem Txve va Si ki pi ri qiT xde-
ba, rac xazs us vams av to ris sur vi lis mi xed viT zRap ris
struq tu rul cvli le bas.
`bro we u lis wya ro Si~ mo ce mu lia Sem de gi fun qci e bi:
• gmi ris ga moc no ba - de do fal ma da Si ne bis mi u xe da-
vad si mar Tle Tqva.
21
• cru gmirs, an ta go nists am xi le ben - de dof lis
mi er si mar Tlis gam xe liT ga cxad da uf ro si Zmis
mav ne o ba.
• gmirs axa li ga reg no ba eZ le va - xde ba gmi ris
tran sfi gu ra cia.
am uka nas knel ze aka ki we re Tel Tan mxo lod pi ro bi Tad Se-
iZ le ba vi sa ub roT. tran sfi gu ra ci ad mi viC nevT me fis mi er
um cro si Svi li saT vis sik vdi lis Sem deg mar ma ri los koS-
kis age bas da mis Tvis yo vel di la sa da sa Ra mos Tay va-
nis ce mis mo Txov nas.
aq ve aR vniS navT, rom `bro we u lis wya ro Si~ ar gvaqvs xal-
xu ri ja dos nu ri zRap ri saT vis da ma xa si a Te be li ar se bi Ti
fun qcia - gmi ris qor wi ne ba da ga me fe ba.
ase ve, rac Se e xe ba pro pis mi er ga mo yo fil gmir Ta fun qci e-
bis ga na wi le bis Svid wres, na war mo eb Si Svi di ve wre ga mo-
i yo fa: 1. an ta go nis tis (mav nes) moq me de bis wre - dev-ka Jas
mi er de dof lis daty ve ve ba; 2. mCu qeb lis moq me de ba Ta wre
- mo na di re da mgzav ri ja dos nu ri Tvi se be biT ajil do e ben
Zi ZiS vils; 3. Sem wis moq me de ba Ta wre - Zi ZiS vi li ex ma re-
ba me fis um cros vaJs, mi ag nos de dis kvals, Se as ru los
rTu li da va le ba; 4. sa Ze ba ri per so na Jis moq me de ba Ta wre
- de do fa li ex ma re ba gmirs da ix snas igi, ase ve, am xels
cru gmirs; 5. gam gzav nis moq me de ba Ta wre - me fe ag zav nis
Svi lebs de dof lis da sax sne lad; 6. gmi ris moq me de ba Ta
wre - um cro si Svi li mi dis mze Tu na xa vi de dof lis da sax-
sne lad, Tan xmde ba mCu qeb lis mi er wa mo ye ne bul pi ro bas,
ra sac Se de gad qor wi li an da jil do e ba (ga me fe ba) moh yve-
ba; 7. cru gmi ris moq me de ba Ta wre - sa Zeb rad mi dis uf ro-
22
si Zmac, mag ram igi ver po u lobs de do fals da acxa debs
usa fuZ vlo pre ten zi as, isa kuT rebs Zmis gmi ro bas.
`bro we u lis wya ro Si~ Sec vli lia gmi ris qor wi ne bi sa da
ga me fe bis fun qcia. swo red gmi ris moq me de ba ar mTav rde ba
mo sa lod ne li da jil do e biT. gmi ri iRu pe ba. mar Ta lia, arc
sic rue da Ra la ti rCe ba mxi le bis ga re Se, mag ram mxo lod
mas Sem deg, ro ca uk ve aRa raf ris Sec vla Se iZ le ba. mo na nie
me fis bo lo sity ve bic am gva ria: `arc ara fe ri mag mam lis
yi vi li dan ga mo di so. Tu mag de ni ico da, ad re da e yiv la, is
ara sjob dao?.. ax la ki kvdars ra Ras ar gia an co cxal so~
(we re Te li 1958b: 126).
Se iZ le ba am gvar ma da sas rul ma Se aS fo Ta is pe da go gi, ro-
mel mac `bro we u lis wya ro~ `uSi na ar so~ da `uTav bo lo
ra med~ mi iC nia. mi si, ro gorc mkiTx ve lis, mo lo di ni xal-
xu ri zRap ris bed ni er fi nal ze iyo ori en ti re bu li (mag.,
cno bil xal xur zRa par Si `uci na ri xel mwi fe~ me fe uf-
ro si Zme bi sa gan mkvdar Svils acocx lebs...).
`ja dos nur zRa par Si Ta vi se bu ri Ta ma Sis we se bis ar se bo-
biT bev ri ram aris gan saz Rvru li. `Ta ma Sis we sis~ dac va
mez Rap re TaT vis au ci le be li mo Txov ni le baa~ (qur do va ni Ze
2002: 51), mag ram, ro gorc da sa wyis Si aR vniS neT, li te ra-
tu ru li zRap ris si u Je ti av to ris ne bas emor Ci le ba, ris
ga moc Se iZ le ba Se ic va los fun qci a Ta Tan mim dev ro bac da
Ta vad fun qci ac. am ti pis ana li zi Tval sa Ci nod war mo a Cens
sxva o bas xal xur sa da li te ra tu rul zRa pars So ris, Ta-
nac sa Su a le bas gvaZ levs ga mov yoT am uka nas kne li saT vis
da ma xa si a Te be li ni San-Tvi se be bi.
sa yu ra dRe boa, ase ve, isic, rom Txzu le ba `oq ros wya ros
zRa pa ri~, ro me lic Jan rob ri vad pub li cis tu ri we ri lis
23
zRav rze myof teq sta dac Se iZ le ba iq nas miC ne u li. mas Si
XIX sa u ku nis rTu li sa zo ga do eb ri vi vi Ta re bis ga sa az-
reb lad, Ta na med ro ve Ta nak lo va ne be bis Tval naT liv saC-
ve neb lad aka ki mi mar Tavs ja dos nu ri zRap ris si u Jets,
uf ro zus tad Tu viT yviT, iye nebs mi si struq tu ri saT vis
re le van tur ram de ni me fun qci as: `oq ros wya ros mze Tu na-
xa vi~ mo ma val uf lis wuls aZ levs rTul da va le bas ~ aqvs
pi ro ba: is mxo lod imas gah yve ba, vi sac `oq ros xu Wu Wi a ni
Tma eq ne ba~. oq ros xu Wu Wi a ni Tma ki mas Se iZ le ba hqon des,
vinc `aR mo sav le Ti sa ken, ug zo-uk vlo qve ya na Si~, kldi dan
gad mo Cux Cu xe `oq ros wya ros~ wyliT da i bans Tavs; aris
Sem we, ro me lic am gza ze dam dgar axal gaz rdebs af rTxi-
lebs mo sa lod ne li saf rTxis _ cTu ne bis Se sa xeb, mag ram
sa va ra u do gmi ri ver iT va lis wi nebs, uf ro swo rad, ver
um klav de ba mas da ukan ar brun de ba mze Tu na xav ze da sa-
qor wi neb lad (we re Te li 1958a: 283-285). ro gorc aka ki
aR niS navs, es ar aris er Te u li Sem Txve va: `vi Ras ax sovs
`oq ros wya ro da cxra-kli tu li dan ga mo say va ni mze Tu na-
xa vi?!- wers is (we re Te li 1958a: 285). mwe ra li mxo lod
amiT ar kma yo fil de ba da Ta vad gan mar tavs zRa par Si Ca-
de bul ale go ri as: `vinc ki rom da uk vir de ba am zRa pars,
Sig Cven axal gaz rdo bas da i na xavs, ro me lic Sua gza zed ve
ux vevs da ivi wyebs Ta vis aR Tqmebs: `iq~ bevrs vic nob diT
Tav gan wi rul pat ri o tebs, mag ram aq ki dRes, ma Ti pat ri o-
to ba ku Wis pat ri o to bad ga daq ce vi aT, rad gan ma Sin igo ne-
ben sam Sob los, ro de sac mwva deb sa sWa men da ka xur sa smen~
(we re Te li 1958a: 285). ni San dob li via, rom ze moT mox mo-
bi li frag men te bi Ta vis dro ze cen zu ris mi er amo Re bu li
yo fi la ga moq vey ne bu li teq sti dan, xo lo zo gi er Ti fra za
- po li ti ku ri JRe ra do bis ga mo Sec vli li da Ser bi le bu-
li (we re Te li 1958a: 381-382), rac ki dev er Txel adas-
24
tu rebs im faqts, rom li te ra tu ru li zRa pa ri xSi rad
ga mo i ye ne bo da mwva ve sa ki Txe bis wa mo saW re lad.
aka ki we re Tels aqvs na war mo e be bi, rom le bic ar mis devs
ja dos nur zRap ris kli Ses da maT Si cxo vel Ta epo si-
saT vis Tu no ve lis tu ri zRap re bi saT vis da ma xa si a Te be li
ni San-Tvi se be bi sa da sa xe e bis sa in te re so tran sfor ma ciaa
mo ce mu li. am Tval saz ri siT, ga mov yof diT Txzu le bebs:
`ku dab zi ke Ti~, `na car qe qia~, `ki ko las na am bo bi dan~, `ku-
Wia~ da sxv. yu ra dRe ba gvin da ga va max vi loT im ga re mo e ba-
ze, rom av to ri zo gi er Ti maT ga nis `zRap rul~ xa si aT ze
mxo lod imiT ki ar mig va niS nebs, rom Txro bas xal xu ri
zRap ris cno bi li mya ri for mu liT - `iyo da ara iyo ra~
- iwyebs, ara med gan saz Rvravs teq stis Jan rul Ta vi se bu-
re ba sac. ase ma ga li Tad: `ku dab zi keTs~ uwo debs `zRap rul
moTx ro bas~, xo lo zRa pars - na war mo e bebs: `ki ko las na-
am bo bi dan~, `ku Wia~.
da sa xe le bul Txzu le beb Si av to ri wi na plan ze wa mos wevs
Ta vi si dro is mtkiv ne ul sa ki Txebs, man ki e re bebs, rom le-
bic ase mos War be bia XIX sa u ku nis sa qar Tve los, saq vey-
no prob le meb ze upi ra te sad pi ra di ke Til dRe o bis miC ne-
va, mxo lod ma te ri a lur ke Til dRe o ba ze zrun va gam xda ra
mniS vne lo va ni sa ga ni, ra sac wi na par Ta Rvaw lis gan qi qe bac
dar Tvia. es ki qve ya nas kargs ara fers uqad da. `ki ko las
na am bo bi dan` aka kim mi uZR vna iva ne ja ba da ri sa da ste fa-
ne Wre laS vi lis mi er ga moq vey ne bul we ri leb Si wa moW ril
Zve li da axa li Ta o bis da pi ris pi re bis Te mas da da sas ru-
liT na war mo ebs fi lo so fi u ri as peq tic ki Ses Zi na - `da-
lo ca mo xuc ma da xel Si ya var jniT da uy va Tav daR marTs.
win sif rTxi liT ad gam da bijs. fe xi ar sad wa mov krao.
da uka nac xSi rad ixe de bo da. er Ti ki dev da vi na xo, Ce mi
25
Svi le bi ras Svre bi a no da maT yo vel da nax va ze gu li ma-
inc siy va ru liT da ime diT uZ ger da. mkiTx ve lo, Sen xom
ar Seg xved ria is mo xu ci?~ - mi mar Tavs aka ki (we re Te li
1958b: 82) sa zo ga do e bas da go dor ze ar se bu li qar Tu li
le gen dis ga mo ye ne biT kar gad mi a niS nebs yo vel axal Ta o-
bas, rom wi nap re bis va li Rir se u lad Se a fa son, Tu surT
ma Ti naR va wic sa Ta na dod da i na xon STa mo mav leb ma.
ga u maZR ro bi sa da mol xe nis zRvar ga da su li siy va ru lis
wi na aR mdeg ga i laS qra aka kim `ku Wi a Si~, ro mel Sic si u Je-
tis re le van tu ri na wi lia fan tas ti ku ri ele men ti, ris
ga moc Seg viZ lia Txzu le ba li te ra tu rul zRap rad gan-
vi xi loT. am ba vi `erT usaq mur sa da Wa ma-sma ze ga da yo lil
xel mwi fes~ ga dax da Tavs. kuW ma ada mi a ne bis Cay lap vis una-
ri Se i Zi na, la mis mTe li sa me fo ga day la pa da mTi so de-
na gax da. sof le lebs mki Txav ma ur Cia, vin mes Cay lap vi sas
sad gi si Ca e yo le bi na da Sig ni dan ga mo eR wi aT ga reT. Ta vis-
Ta vad es de ta li kar gad cno bi lia. gve le Sa pis mi er ga day-
la pul ma mi To lo gi ur ma ami ran mac xom am gziT SeZ lo ga-
reT ga mos vla ki dev uf ro gaZ li e re bul ma, rac Ta vis Ta vad
sa in te re soa, miT uf ro, rom kav ka si on ze mi jaW vu li ami-
ra nic aka ki saT vis da mo u ki deb lo ba da kar gu li sa qar Tve los
erT-er Ti ale go ri u li sa xea, mag ram am je rad es mi mar Te ba
araa upi ra te si. pi ro bi Tad, zRa par Si aris daty ve ve bu li
xel mwi fe (ku Wi am isic ga day la pa), ro mel sac ga mo ix sni an
Sem wis (mki Txa vis) dax ma re biT da gvaqvs ti pu ri - bed ni e ri
fi na li. `wa mod ga ze ze me fec, mi i xed-mo i xe da da RmerTs
mad li Ses wi ra: ~gmad lob, ufa lo, rom ax la ga da mar Ci-
ne da aw, Tu ki dev kuWs mi ven do, ua re sic dam mar Teo~.
Seh ya ra isev Ta vi si sa xel mwi fo, mar to Wa ma-sma ze aRar
fiq rob da, da ud va gu li sa xel mwi fo saq me ebs da mis beds
ZaR li aRar dah yef da... Wi ri iq dav to ve da lxi ni aq mo vi-
26
ta ne (we re Te li 1958b: 161). am gva ri da sas ru li, gar da imi-
sa, rom zRap ris Tvis ni San dob li via zo ga dad, ga mok ve Til
sa zo ga do eb riv dat vir Tva sac iZens da mka fi od ga mo xa tavs
av to ris po zi ci as XIX sa u ku nis II na xev ris qar Tul mwer-
lo ba Si, mxat vru li Tu msof lmxed ve lob ri vi Tval saz ri-
siT, kar gad da mu Sa ve bu li mo ti vis mi marT.
ara nak leb sa yu ra dRe bo teq stia `ku dab zi ke Ti~, ro mel Sic
mwe ra li ama ve sa xel wo de bis qvey nis is to ri as mog viTx-
robs. igi da sax le bu lia na car qe qi e bi Ta da Seg ne bu le biT
(mci re ra o de no biT). na car qe qi ebs So ris mud mi vad usag no
da va iyo imis Se sa xeb, rwyi li aer Ci aT ker pad da mis Tvis
ecaT Tay va ni, Tu ti li. bu neb ri via, am vi Ta re biT avis myo-
fe leb ma kar gad isar geb les da ki dev uf ro ga da am te res
isi ni er Tma neTs. `bo los Ca var da qve ya na imis Ta na gan sac-
del Si, rom ti lic da a viwy daT da rwyi lic!.. di di da pa-
ta ra ti ri liT ga i Za xo da: `gviS ve leT, vin xarT ma ma cio?!~
(we re Te li 1958b: 190). ni San dob li via, rom Ta vad na car-
qe qi e bi cdi lo ben ga mo sav lis pov nas: pi ro bi Tad - daZlev-
en rTul da va le bas, Sem wis fun qci a ise ve, ro gorc wi na
zRa par Si, aqac mki Txa vs - de da be rs - eniWeba. Se loc vi sa
da Tav ze xa tis na ba ni wlis ga das xmis Sem deg, zRa par Si
qris ti a nu li plas ti Se mo dis. swo red es uka nas kne li as-
ru lebs bed ni e ri fi na lis fun qci as. ie so qris te ma ri ams
anu ge Sebs, ar da vi vi wyeb Sens `sa wi los~, mxo lod io bis
gan sac de liT ga mov cdio. Tu Txzu le ba iwye ba xal xu ri
zRap ris ti pu ri kli Se Ti - ̀ iyo da ara iyo ra~, srul de ba
ase Ti wi na da de biT: `ga ix ra ma ri am, Sewy vi ta crem le bi da
Ri mi li tkbi li qvey nad naT lad moh fi na. amin~ (we re Te li
1958b: 191). io li mi sax ved ria, rom teq stSi gak ri ti ke-
bu lia XIX sa u ku nis bo los sa qar Tve lo Si ar Cev neb Tan
27
dakavSirebiT Seqmnili xSi rad sak ma od ku ri o zu li, Tum ca
sa er To saq mi saT vis di di zi a nis mom ta ni vi Ta re ba.
mniS vne lo va nia in ter teq sti, ro me lic iq mne ba sa Ta u ri Ta
da na car qe qi e bis qvey niT. Txzulebis saxelwodeba uci-
lob lad mig va niS nebs gi or gi we reT lis moTx ro ba ze - `ki-
ko li ki, Ci ko li ki da ku dab zi ka~, ro me lic sa ku Ta ri in-
te re se bis iqiT ve ra fers am Cnevs da re a lo bis Seg rZne ba
da kar gu li aqvs. rac Se e xe ba na car qe qi as, is er Tna i rad
Se iZ le ba mi e mar Te bo des xal xur gmirs - go ni er sa da mo-
xer xe buls da Ta vad av to ris mi er gad mo ce mul `am bavs~
- `na car qe qia~. aq ve dav ZenT, rom am ba vi XIX sa u ku nis
teq steb Si ar cTu iS vi a Tad zRap ris mniS vne lo bi Taa ga mo-
ye ne bu li. gvxvde ba, ase ve, `zRap ru li am ba vic~. Tu aka kis
`na car qe qia`, fol klo ru li teq stis msgav sad, mo xer xe-
bul sa da go ne bam xvil gmirs mo a go nebs axal gaz rdebs da
mo u wo debs mas mi ba Zon da imoq me don, rom `be dis we ra ar
dah kar gon~, `ku dab zi keT Si~ na car qe qi e bi uk ve ab so lu tu-
rad tran sfor mi re bul ni ari an da sa zo ga do e bis ga dag va-
re bu li wev re bis gan zo ga de bul sa xe lad da ale go ri ul
sa xed aRiq me ba. yu ra dRe ba un da mi vaq ci oT im faq tsac, rom
aka kis erT-erT we ril Si Car Tul zRa par Si moq me debs ra-
in di ku dab zi ka, ro mel zec Cven qve moT vi sa ub rebT, ami tom
aq aRar Sev Cer de biT da mxo lod ima ze mi niS ne biT dav kma-
yo fil de biT, rom am Sem Txve va Sic es sa xe li uar yo fi Ti
Si na ar sis ma ta re be lia.
am zRap reb Si bev ri sa yu ra dRe bo de ta lia, mag ram maTs
kon kre tul ana lizs aRar Se vud ge biT, rad gan, vfiq robT,
isi ni sak ma od sa in te re sod da skru pu lo zu rad aqvs Ses-
wav li li mkvle var na na fru i Zes Ta vis naS rom Si - `aka ki
we reT lis mxat vru li pro zis prob le ma ti ki sa da da mxat-
28
vru li struq tu ri saT vis~ (fru i Ze 1999: 108-138), miT
uf ro, rom qve moT ara erT iseT plas tze gveq ne ba sa u ba ri,
rom le bic am teq ste bis Tvi sac ni San dob li via.
zRapruli elementi, rogorc akakis publicistikis mxatvruli struqturis
mniSvnelovani rgoli
XIX sa u ku nis sa qar Tve los rTul da wi na aR mde gob riv
sa zo ga do eb riv yo fas TiT qmis srul yo fi lad asa xavs aka ki
we reT lis di di li te ra tu ru li mem kvid re o ba. am mem kvid-
re o bis erT-er Ti um niS vne lo va ne si na wi lia pub li cis ti ka,
ro mel mac az rov ne bis siR rmes Tan er Tad naT lad war mo a Ci-
na mwer lis mxat vru li Se saZ leb lo be bi, ris ga moc ara nak-
leb sa yu ra dRe boa we ri le bis eq spli ci tu ri pla nic.
ro gorc uk ve aR vniS neT, sa mec ni e ro ga mok vle veb Si li te-
ra tu ru li zRap ri saT vis re le van tu ra daa mi iC ne u li sa-
zo ga do eb ri vad aq tu a lu ri Te mis mxat vru li in ter pre-
ta cia. am gva ri na war mo e bi, mi u xe da vad imi sa fol klo rul
si u Jet zea igi da fuZ ne bu li Tu ga mo na gon ze, yo vel Tvis
ga mo xa tavs av to ris li te ra tu rul-es Te ti kur sa da sa zo-
ga do eb riv Se xe du le bebs. swo red es niS ne bi ga na pi ro bebs
pub li cis tur teq stSic mi si Car Tvis Se saZ leb lo bas.
aka kis we ri le bis sa gan ge bo Ses wav lam gviC ve na, rom mi-
si pub li cis ti kis mniS vne lo va ni struq tu ru li ele men-
tia mwer lis mi er tran sfor mi re bu li zRap re bi, rom le bic
zog jer srul yo fi la daa mo ce mu li teq stSi, xSi rad ki
cal ke u li gan me o re ba di frag men tis sa xiT.
29
aka kis mi er ga moq vey ne bu li yve la we ri li, er Tna i rad ar
iZ le va aka kis pub li cis ti ki saT vis da ma xa si a Te be li am
struq tu ru li Ta vi se bu re be bis war mo Ce nis Se saZ leb lo-
bas, mag ram sak ma od mo i po ve ba ise Ti pub li ka ci e bi, ro mel-
Ta sa fuZ vel ze, gar kve ul ten den ci a ze sa u ba ri Se iZ le ba.
ram de ni me maT ga ni gan sa kuT re biT sa in te re sod war mo a Cens
aka kis pub li cis ti kis mxat vru li struq tu ris zo gi erT
Ta vi se bu re ba sac da li te ra tu ru li zRap ris spe ci fi ka-
sac. am Tval saz ri siT, sa yu ra dRe boa we ri le bi `cxel-cxe-
li am be bis~ cik li dan (`ra gu ne ba ze da var!...~, `axi re bu li
ka cia...~, `dRi u ri dam...~, `vai, ma mu lo~), ase ve, `Wu Wyia da
Ppuw kia~ da sxv.
`cxel-cxel am beb Si~, ro gorc am zo ga di sa Ta u ri da nac
Cans, av to ri myi si e rad ex ma u re bo da sa zo ga do e ba Si wa moW-
ril sa kiTxs an mom xdar kon kre tul mov le nas, mag ram is
faq ti, rom igi ve we ri li xSi rad aTe u li wlis Sem de gac
xe lax la ibeW de bo da, imis aS ka ra das tu ria, rom am gziT
er Tga va rad ̀ lo ka lur~, ̀ ub ra lo am bad~ iniR be bo da mtkiv-
ne u li sa ki Txi da am gva rad mi e wo de bo da sa zo ga do e bas im
rTul vi Ta re ba Si. ma ga li Tad, `ra gu ne ba ze da var!...~ aka kim
pir ve lad 1971 wels ̀ dro e ba Si~ ga mo aq vey na, 1914 wels ki
igi kvlav da i beW da `Tem Si~. mas Si mwe ra li iro ni zi re bas
mi mar Tavs da xaz gas miT aR niS navs, rom karg gu ne ba zea da
sa zo ga do e ba sac imas mo ax se nebs, rac mas esi a mov ne ba, anu
zRa pars, ara re a lur sa si a mov no is to ri as. Ta nac dar wmu-
ne bu lia, rom `zRa pars uf ro yurs da ug debT, rad ga nac
tkbi laT ge Zi ne baT~(we re Te li 1960a: 82).
ro gorc kar gad cno bi lia, zRa pa ri Jan rob ri vad war mo ad-
gens iseT na war mo ebs, ro mel Sic `fan tas ti kur ele ments
ma do mi ni re be li mniS vne lo ba eni We ba; ... ja dos nu ri Za le bi
30
aq ti u rad ex ma re bi an gmirs, xan da xan mis ma giv ra dac moq-
me de ben. Tum ca gmi ris ke Ti li ne ba yo vel Tvis ga mov lin-
de ba mar Te bul qme de ba Si, xo lo an tig mi ris bo ro ti ne ba
_ umar Te bu lo qme de ba Si. kla si ku ri zRap ris fi na li au-
ci leb lad ke Ti lia: ro gorc we si, uf lis wul ze (an me fis
asul ze) da qor wi ne ba da na xe va ri (an mTe li) sa me fos da-
pat ro ne ba...~ (gaf rin daS vi li, mi re saS vi li 2008: 283).
ra Tqma un da, is zRap re bi, ro mel Tac aka ki uam bobs mkiTx-
vels, `tkbi lad da sa Zi neb lad~ ar ga mod ge ba, rad ga nac sa-
Wir bo ro to sa kiTxs Se e xe ba da fol klo ru li zRa pa ri viT
ke Ti lad ar srul de ba. mag ram zRap ris ke Ti li fi na lis
alu zi re biT, rac ka non zo mi er mov le na dac ki Se iZ le ba
mi viC ni oT, me ta teq sti gan sa kuT re bul dat vir Tvas iZens.
av to ri am we ril Si sam zRa pars hyve ba. pir ve li es aris
cxo vel Ta epo sis ti pis zRa pa ri da igi Se e xe ba ga u go nar
cxvrebs, rom le bic ye fi sa gan Se wux dnen, ZaR li mo i So res
da mglebs Ca u var dnen xel Si.
me o re zRa pa ri sa mar Tlis moy va re xel mwi fe sa da me sar keze
mogviTxrobs. me sar ke Ta vi si xe lo bis wya lo biT nak lis
ga mos wo re bis sa Su a le bas aZ lev da `ma xin jeb sa da gas vri-
lebs~, Tum ca maT su lac ar si a mov neb daT nak lze mi niS ne ba,
mag ram sa mar Tli an ma da go ni er ma xel mwi fem swo red amis
ga mo me sar ke e bi sa da mwer le bis da bez Re ba ak rZa la, rad gan
isi ni xe lo biT er Tma neTs hgav dnen (we re Te li 1960a: 84).
am zRap ris ar si sak ma od cxa dia da igi mTli a nad eTan xme ba
sa mo ci a nel Ta es Te ti kur mrwamss, maT mi er li te ra tu ris
sa zo ga do eb ri vi Ri re bu le bi sa da, Se sa ba mi sad, mwer lis
fun qci is ga az re bas.
31
sa yu ra dRe boa, rom pub li cis tur we ril Si me ta teq stad
Car Tu li ori ve am ba vi mog vi a ne biT, 80-ian wleb Si, 1885
wels, `say maw vi lo am beb Si~ uk ve da mo u ki de bel mxat vrul
Txzu le be bad _ `ZaR li da cxvre bi~, `me sar ke~ _ ga moq-
vey nda.
ro gorc Cans, aka kim aseT gzas sav se biT Seg ne bu lad, cen-
zu ri saT vis Tva lis asax ve vad mi mar Ta. 1884 wlis 15 no-
em bers, ro de sac cen zu ram maT da mo u ki de be li sa xiT ga-
mo saq vey neb lad ne ba dar To (we re Te li 1958b: 348-349),
es na war mo e be bi pub li cis tu ri for miT uk ve kar ga xnis
das tam bu li iyo.
Cve ni gan sa kuT re bu li in te re si am we ri lis me sa me zRa par-
ma ga mo iw via. igi mze Tu na xa vi sa da mkur na lis da mo ki de-
bu le bas Se e xe ba. WeS ma ri ti da fa ri se ve li mkur na li ise-
ve upi ris pir de ba er Tma neTs, ro gorc kla si kur zRa par Si
gmi ri da crug mi ri. samwuxarod, mze Tu na xav ma isi ni ver
ga mo ic no, nam dvi li mkur na li ga ag do, fa ri se vels da uy-
va va, ga a bed ni e ra da `say var la Tac ki aiy va na~. sa bo lo od
si mar Tle ma inc ga mo aS ka rav da. mze Tu na xav ma mkur na lis da-
sa Cuq re bac ga daw vi ta, mag ram uk ve gvi an iyo. gla xa kad qce-
u li mkur na li bed ni e ri imiT, rom man mze Tu na xa vis ga dar-
Ce na ma inc mo a xer xa, sik vdils mSvi dad elo da (we re Te li
1960a: 86-87).
aka kim am zRap re biT, faq tob ri vad, aR we ra sa qar Tve los
re a lu ri yo fa da iq ve ga mo sa val zec mi a niS na. pir ve li _
wi na aR mde go bis Sewy ve tiT uf ro io lad uvar de ba qve ya na
mters xel Si. me o re - si mar Tli saT vis Tva lis gas wo re ba
io li ar aris da me sa me _ mze Tu na xa vis, anu sa qar Tve los,
ga dar Ce na mxo lod Tav gan wir vis Se de gad Se iZ le ba. es aris
32
is, rac mwe ral ma sa zo ga do e bas `tkbil zRap rad~ mo uTx-
ro, `ra Ta mis Tvis Zi li ar da ef rTxo~, ris aq cen ti re ba-
sac Seg ne bu lad ax dens av to ri da mam xi le be li pa To sis
Se sa ta nad msu buq sar kazms mi mar Tavs.
gan saz Rvre ba `tkbi li~ ukeT mi e mar Te ba fol klo ru li
zRap ris ke Til fi nals, mag ram ram de na dac aka ki qmnis
zRap rebs, rom leb Sic ale go ri u lad XIX sa u ku nis sa zo ga-
do eb riv vi Ta re bas asa xavs, Se sa ba mi sad, aq ad gi li ar aris
ke Ti li fi na li saT vis. Cnde ba mo Txov ni le ba, rom mwer lis
da wye bu li zRa pa ri ke Ti lad mkiTx vel ma da as ru los, ris-
Tvi sac Se saZ le be lia Ta va dac iq ces zRap ris gmi rad. amas
isic gva fiq re bi nebs, rom maT Si war mo sax vi Ti da re a lu ri
pla ni gar kve u lad har mo ni zir de ba da er Ti an qro no to pad
aRiq me ba. mwe ra li ar Se iZ le ba Sem Txe viT iz Ru de bo des
mxo lod mav nis, bo ro ti Za lis, moq me de bis are a liT. swo-
red amiT mig va niS nebs, rom re a lur plan Si moq med gmi-
rebs ar da um Tav re bi aT Ta vi an Ti saq me.
am Tval saz ri siT, sa in te re so struq tu ra aqvs aka kis ki dev
erT `cxel-cxel am bavs~ - `dRi u ri dam~ (`dro e ba~, 1973
we li), ro mel Sic Car Tu li zRa pa ri av to ris siz mar Si Ta-
maS de ba. av tor ma aq mxat vru li war mo sax vis ori plas ti
er Tdro u lad ga mo i ye na da ise war mo ad gi na cxrak li tul-
Si dam wyvde u li mze Tu na xa vis is to ria. mze Tu na xa vis ci xis
ga lav nis mes re bi sav se iyo gan Tqmu li sa si Zo e bis Ta ve biT.
qals pi ro ba hqon da da de bu li: `vinc dam cems, iman Se mir-
To so!~ (we re Te li 1960a: 196). ve ra vin mo a xer xa mi si Ser-
Tva. ma Sin er Tma sa si Zom ase Ti ram mo i fiq ra: eS maks mih yi da
su li, mo naz vnad loc va-kur Txe viT Se vi da ci xe-dar baz Si,
mo is yi da Si na u re bi da Se i pa ra mze Tu na xa vis sa wol Si. mo-
us yid ve leb ma mze Tu na xa vis dax sna ver SeZ les (we re Te li
33
1960a: 198-199). faq tob ri vad, siz ma ri da zRa pa ri erT
plasts mo i cavs. arc zRa pa ri das rul da ke Ti lad da verc
siz mar Si SeZ lo aka kim mze Tu na xa vis dax ma re ba, ma Sin ga eR-
vi Za, ro ca un do da da ey vi ra `uS ve le To~.
aka kis Tan Za li an sa in te re sod mo nac vle obs siz ma ri da
zRa pa ri. er Tdro u lad mwe ra li mxat vru li asax vis or
do nes gvTa va zobs. siz mar Si Ta maS de ba zRa pa ri. qvec no bi-
er Si war mo i sa xu li re a lu ri su ra Tic zRap ris si nam dvi-
les eq vem de ba re ba da am gva rad ga dis kon kre tu li dro is
Car Co dan. am xerxs mwe ral ma mxat vrul pro za Sic mi mar Ta
(`ori siz ma ri~, ki ri le mRvdlis siz ma ri `ba Si-aCuk Si~).
cxa dia, rom gan zo ga de bis do niT siz mar sa da zRa pars
So ris Se iZ le ba ga dak ve Tis wer ti le bi mo i Zeb nos. gar kve-
u li pa ra le li aso co a ci u ra dac ar se bobs. amis das tu rad
ga mod ge ba am gva ri faq tis ar se bo bac. ro de sac aka kim 1882
wels `dro e ba Si~ mo sax le o bas mi mar Ta zRap re bi Ca e we raT
da mi e wo de bi naT, ̀ dro e bis~ Ta nam Srom leb ma igi ga a qi li kes
da mo sax le o bas zRap reb Tan er Tad siz mre bis Seg ro ve bac
sTxo ves (we re Te li 1957: 474).
aka kis axa si a Tebs ga mo ye ne bul si u Jet sa Tu mxat vrul sa-
xes Tan kvlav dab ru ne ba. mze Tu na xa vi aqac sa qar Tve los ale-
go ri u li sa xea. ma sac loc va-kur Txe vi Ta da mi si ve xel-
Se wyo biT epat ro ne bi an. sa yu ra dRe boa, rom aka kim TiT qmis
40 wlis Sem deg es zRa pa ri od nav tran sfor mi re bu li da
gav rco bi li sa xiT, ro gorc me ta teq sti, Car To Ta vis dra-
ma tul na war mo eb Si `siy va ru li~.
ori ve zRa pa ri das ru le bu li na war mo e bia, Ta nac ti pu-
ri li te ra tu ru li zRa pa ria. oRond mog vi a ne biT da we ril
zRa par Si ale go ri u li pla ni ga ci le biT uf ro gam kveT re-
bu lia.
34
imis saC ve neb lad, Tu ro gor mis devs li te ra tu ru li zRa-
pa ri fol klo rul zRa par sa da ro gor ic vle ba zRap ris
sak ma od mya ri fun qci e bi mi zan mi mar Tu lad av to ris ne ba-
sur vi lis mi xed viT, cno bi li mkvlev ris pro pis mi er mo ce-
mu li ja dos nu ri zRap ris struq tu ru li ana li zis me Tod-
ze day rdno biT war mo vad genT we ril Si Car Tul zRa par Si
re a li ze bul fun qci ebs:
• gmirs mi mar Ta ven ak rZal viT (ak rZal va) - mze Tu na xa-
vi gar kve u li pi ro bis Ses ru le bis ga re Se co lad
ar mih yve ba ara vis;
• an ta go nis ti cdi lobs mo ax di nos daz ver va (ga mo-
kiTx va) - sa si Zo e bi cdi lo ben koS kSi SeR we vas;
• an ta go nis ti cdi lobs mo a tyu os Ta vi si msxver pli,
rom is an mi si qo ne ba xelT ig dos (ve ra go ba) -
erT-er Ti sa si Zo eS maks mih yi dis suls, mo naz vnad
iq ce va da dax ma re bas Ses Ta va zebs;
• msxver pli tyuv de ba da amiT uneb li eT ex ma re ba
mters (xe lis Se wyo ba) - mze Tu na xa vi da i je rebs mis
mo naz vno bas da ga u Rebs ka rebs;
• an ta go nis ti oja xis erT-erT wevrs aye nebs vne bas
an zi ans (vne ba) - mo na zo ni mo is yi dis Si na u rebs da
Se i pa re ba mZi na re mze Tu na xa vis sa wol Si;
• an ta go nis ti ga mo aS ka ra ve bu lia - mo na zo ni mze Tu-
na xa vis sa wol Si sa si Zod ga da iq ca. ris Se sa xe bac
mo us yi dav ma msa xu reb mac ici an, mag ram ver axer xe ben
mze Tu na xa vis Sve las.
Tu we ril Si `ra gu ne ba ze da var!~ crug mi ri _ crum kur-
na li ga cxa de bu lia, we ril Si `dRi u ri dam~ Car Tul zRa-
35
par Sic crug mi ri ga mo aS ka ra ve be lia, mag ram ara da mar cxe-
bu li da das ji li. aq ve ima sac aR vniS navT, rom ja dos nur
zRa par Si ar se bu li uf lis wu lis an me fis asul ze qor wi-
ne bis mya ri fun qcia verc pir vel Sem Txve va Si re a liz de ba,
rad gan de dof lis (mze Tu na xa vis) ga da sar Ce nad gmi ri Tavs
wi ravs da iRu pe ba.
mze Tu na xav ze me ta teq stad Car Tul zRap reb Si mo ce mu lia
mxo lod an ta go nis tis (mav nis) moq me de bis wre. sxva gmi re-
bi da ma Ti moq me de bis wre e bi, cxa dia, ver gveq ne ba, rad gan
zRa pa ri, faq tob ri vad, das rul da xal xu ri zRap ris eq spo-
zi ci ur na wil Si ve, mag ram mkiTx ve lis (msme ne lis) war mo-
sax va Si alu zi re biT io lia gaC ndes gmi ri, ro me lic da i-
wyebs moq me de bas. ma Sin, bu neb ri via, na war mo eb Si Se mov len
sxva per so na Je bi da ma Ti moq me de bis are a lic ga mo ik ve Te ba
da sa xu li amo ca nis kval dak val. ris miR we va sac mTe li Ta-
vi si moR va we o bis gan mav lo ba Si cdi lob dnen `sa mo ci a ne le-
bi~. aka kis pub li cis ti kis mxat vru li struq tu ris es Ta-
vi se bu re ba amis STam beW da vi ma ga li Tia. vid re sa qar Tve lo
sa bo lo od ar ga Ta vi suf lde bo da, ar Se iZ le bo da aka kis
mi er sxva das xva Jan ris na war mo eb Si Car Tul mze Tu na xa vis
zRa pars kla si ku ri zRap ris Tvis da ma xa si a Te be li da sas-
ru li hqo no da.
aka kim Ta vi si Ta na med ro ve sa zo ga do e bis ara erT sa Wir bo-
ro to sa kiT sa Tu mis Tvis da ma xa si a Te bel uar yo fiT Tvi-
se ba ze ga a max vi la yu ra dRe ba zRap ris kom po zi ci i saT vis
re le van tu ri ele men te biT. amaT gan sak ma od xSi rad ga mo ye-
ne bu lia opo zi ci u ri wyvi lis sa Su a le biT da pi ris pi re bul
gmir Ta moq me de bis xat va (qur do va ni Ze 2002: 96). mag. axa ia
da ma xa ia, (`cxel-cxe li am be bi~ - vai ma mu lo~ (we re Te li
1960b: 211), `Wu Wyia da puw kia~ (we re Te li 1961b: 557).
36
di di ma mu liS vi li wu xils ga moT qvams Ta vi si Ta na med ro-
ve sa zo ga do e bis da ce mis ga mo (`cxel-cxe li am be bi~ - `vai
ma mu lo~ - 1882 wels da i beW da `Sro ma Si~), rac, mwer lis
az riT, ima Si ga mo i xa te ba, rom `zne o bi Tis saz rdo is nak-
lu lo va ne bas ve Ra ra grZnobs da mxo lod pur-Rvi niT mo-
dis aR ta ce ba Si~ (we re Te li 1960b, 211). dak ni ne bis su ra Ti
xa tov nad zRap ris for miT mi a wo da sa zo ga do e bas. axa i ac
da ma xa i ac mze Tu na xa ve bi iy vnen. isi ni araf riT ga mo ir-
Ce od nen, Tum ca mud mi vad cdi lob dnen, sa zo ga do e bi saT vis
mo e wo ne bi naT Ta vi. ma xa ia swo red ara gul wrfe lo bis wya-
lo biT gax da saq vey nod cno bi li. axa i as ki mos wyin da am-
gva rad cxov re ba da gas cil da qmars, ro me lic arc Tvi Ton
uy var da da arc mas. aty da qve ya na Si gan ga Si da yve la ze
me tad `ma xa i e bi mris xa neb dnen~. axa ia ki am yve la fers,
cxov re bis Tval Tmaq co bas sim Re riT pa su xob da.
mi u xe da vad am gva ri gan wyo bi le bi sa, aka ki ma inc Tvli da,
rom dro uke Te sis niS nebs aCen da. amas adas tu rebs 1913
wels Te do Jor da ni a saT vis miZR vni li we ri li, ro me lic
`Tem Si~ da i beW da da rom li Tac aka ki ex mi a ne bo da Te do
Jor da ni as mi er Jur nal `gan Ti ad Si~ ga moq vey ne bul nar-
kvevs `biW vin Tis si gel-guj re bi~. gar da imi sa, rom aka ki
we ri lis da sa wyis Si ubo di Sebs Te do Jor da ni as ad re ga-
mo xa tu li gan wyo bi le bis ga mo da Ta na mo az red mi iC nevs
mas, Ta vis Zi ri Tad saT qmels zRap riT eub ne ba. zRa pa ri
`Wu Wyia da puw ki ac~ an to no mi a zea age bu li da gar kve u li
Tval saz ri siT axa i a sa da ma xa i a ze moTx ro bi li zRap ris
va ri a ci aa. aq ori Zma moq me debs. erTs saq vey no saq mi saT-
vis Tav da de bul sa da xSi rad um Tva ro Ra me Si ta lax Sic
Ca var dnils, gaw men dis Sem de gac sa mo sel ze aqvs Ser Ce ni li
`das vri lo bis ni Sa ni~.
37
me o re Zmas - puw ki as Ta vis me ti ara vin da ara fe ri ax sov-
da. arc mtve ri da ta la xi ede bo da, rad gan cud amin dSi
sax li dan fexs ar dgam da, Tu etls ar mo ay va ni neb da.
`ga reg no biT mo tyu e bu li brbo~ puw ki as uf ro afa seb da.
Su a ka ce bic mas da ex mar nen, rom sax li dan ga eg do uf ro si
Zma. ase wa vi da sax li dan Wu Wyia, Se um Cnev lad mok vda da
saf lav Sic sa mo wya lod Ca ag des, puw kia ki ro gorc di di
ka ci di di glo viT dak rZa les da Zeg lic da ud ges. mag ram
`bu ne bam ma inc Ta vis kva lo ba ze ga i a ra~. ga za fxul ze Wu-
Wyi as saf lav ze var di amo vi da da Ram Ra mo biT bul bu leb-
mac da i wyes ga lo ba. puw ki as saf la vi ki Sam ba da ekal ma
da fa ra. `ma Sin ki ga mo a xi la Tva li xal xma da mix vda, rom
sa pi ra do puw ki a o bas isev sa zo ga do Wu Wyi a o ba sjo bia, Tu
mTlad siw min dis ne bas ar iZ le vi an... mix vda, mag ram gvi an Ra
iyo... `Wu Wyia~ ve Ra ras da i na xav da da sxve bis Tvis ki sa ma-
ga li Tod rCe bo da.~ (we re Te li 1960b: 559).
aka kis zRap reb Si mTa va ria, ga cxad des si mar Tle. Ta vad
zRap ris pro to go nis ti ki, xal xu ri sa gan gan sxva ve biT, si-
cocx le Si ve gax de ba ga mar jve u li, Tu msxver plad Se e wi-
re ba, amas mwer lis Tvis ga dam wyve ti mniS vne lo ba ar aqvs.
aka kim es `Zve li zRa pa ri~ Te do Jor da ni as mi uZR vna da
iq ve mi a niS na, rom im dro Sic ar kar gav da aq tu a lo bas,
rad gan ma Sin del in te li gen ci a Sic iy vnen `Wu Wyia-puw ki e-
bi~. aka ki Te do Jor da ni as swo red im ime diT ex mi a ne bo da,
rom ̀ niS ne bi sCans, rom ̀ puw ki a o bas~ ma zan da da e kar ge ba da
dRe van del iZu le bul Wu Wyi a no bas Ta vi su fa li siw min dis
gza mi e ce ma~ (we re Te li 1960b: 560).
vfiq robT, aka ki ze moT moy va nil ori ve Sem Txve va Si qmnis
er Tgavr uni ver sa li as, ro me lic ga mo ri cxavs kon kre tul
38
bed ni er Sem Txve vas. zRap riT Seq mni li ma ga li Ti sa yo vel-
Tao xa si a Ti saa, WeS ma rit fa se u lo ba zea age bu li, idea Za-
li an sa dad, ga sa ge ba daa Ca mo ya li be bu li da Ta vi su fa lia
yo vel gva ri su bi eq ti viz mi sa gan, rac ver ga mo i ri cxe ba kon-
kre tul pi rov ne bas Tan mi mar Te ba Si, Tun dac es pi rov ne ba
ise Ti sa xe lo va ni ma mu liS vi li iyos, ro go ric Te do Jor-
da nia gax ldaT.
`cxel-cxe li am be bis~ cikls mi e kuT vne ba, ase ve, we ri li
- `axi re bu li ka cia~. igi da i beW da `dro e ba Si~ 1871 wels.
av to ri axi re bul ka cad Te ber va la ar da u je ra Zes mi iC nev da
da eWvs ga moT qvam da, rom is yve la fe ri, rac 1872 wli-
saT vis qu Ta is Si un da ga ke Te bu li yo, zed me ti mo lo di nis
sag nad iyo qce u li. da u je re bel am bav Ta Ca moT vla-aR we ri-
sas aka ki zRap ris si u Jet sac mi mar Tavs. `tyi bu lis nax Si-
ris mtvre vas da i wye ben, mag ram im mTi dam er Ti di di gve li
ga mo va, da if rens yve las win da ve Ra ra vin mih be davs, am
dros mi va ra in di ku dab zi ka, mi ix tu nebs Ta vis me ba ra ba ne
be da urs, amo a Rebs as kurs, Svle Wavs SiS vlaT im uc na ur
gvels da suls ga am Tqna re bi ebs. wa ar Tmevs nat vris Tvals
da ma Sin ve inat rebs `mgzav ris wig ne bis~ av to ri saT vis ass
joxs! ara! ukac ra vaT! as joxs ki ara, or mi li ons (we re-
Te li 1960a: 100).
mar Ta lia, kon kre tu li am ba vi qva nax Si ris mo po ve bas Tan da-
kav Si re bul pe ri pe ti ebs Se e xe ba, mag ram am je rad es ar aris
ar se bi Ti. am Sem Txve va Sic aka kim mi mar Ta `zRap ris mag var~
teqsts. igi Zal ze mog va go nebs ki ri le mRvdlis siz mars
`ba Si-aCu ki dan~. amis Se sa xeb qs. si xa ru li Ze mi u Ti Teb da:
`aR sa niS na via, rom Se sa niS na vi is to ri u li moTx ro bis ̀ ba-
Si-aCu ki~-is kar gad ga mo ye ne bu li siz mris moZR vris siz ma-
ri zRap ris mag va ria. zRap rul mo tivs mog va go nebs mo nas-
39
ter ze sam ma gad Se mox ve u li gve le Sa pi, ro mel sac sa ku Ta ri
ku di pir Si uWi ravs. mas ar eka re ba ga tyor cni li isa ri~
(si xa ru li Ze 1940: 252). ana lo gi u ri pa sa Ji ga mo i ye na pub-
li cis tur we ril Si. ra in di tran sfor mi re bu li da iro ni-
zi re bu li sa xea imisa, vinc cdi lobs Ta vad da e pat ro nos
im sim did res qva nax Si ris mo po ve bam rom un da mo i ta nos.
yu ra dRe bas mi vapy robT im faqts, rom `ba Si-aCu ki~ `kva-
lis~ fur cleb ze 1895-96 wleb Si da i beW da~.
ku dab zi ka zo ga di sa xe lia gar kve u li Tvi se be bis ma ta re-
be li ada mi a ni sa da igi Zi ri Ta dad im niS nebs ata rebs, ro-
me lic ili am `bed ni er er Si~ ase Tval sa Ci nod da a xa si a Ta.
mog vi a ne biT aka ki am Te mas kvlav mi ub run da. igi Ta vis
erT we ril Si (`na du Ri~ - ̀ er Txel sok rat fi lo so foss~,
da i beW da `Tem Si~ 1911 wels) aR niS nav da, rom `mxo lod
Ce mi fe ra do va ni qvey nis war su li Se mis wav lia say vel-pu-
rod, aw myo ga miT va lis wi ne bia, SeZ le bi sa dag va rad da isic
tvir Tad maw ve ba gul ze!...~ (we re Te li 1961b: 382). arc is
da u fa ravs, rom tan jviT sas vse war su li ma inc uf ro bed-
ni er xa nad mi aC nda da aw myo ze me tad igi izi dav da. aw myo
mis Tvis im sa xiT, ra sa xi Tac igi ar se bob da, mi u Re be li
iyo. `Tu ser van tes ma `don ki xo to ba Si~ mo mak vda vi ra in do-
ba dag vi xa ta, g. we re Tel ma, `ku dab zi ka Si~ mTe li dRe van-
de li da var dni li qar Tve lo ba dag vi sa xa! mar Tla vin aris
`ku dab zi ka~?- yov lad uZ lu ri vin me, gam xmar-ga fxe ki li,
araf ris mqo ni da ve raf ris Sem Zle. uf ros Tan frTxa li
da Tav dax ri li, um cros Tan yo yo Ca, Ta va we u li, da to le-
bis ma tyu a ra!.. am gva ri uZ lu ri ti pi Zve la Tac yo fi la,
ro ca, Cven gul-ga u te xel wi nap rebs, sag mi ro da sa vaS ka-
co saq me win ed vaT. am uZ lu re bi saT vis sa cin lad ag de biT
uwo de bi aT `na car qe qia~. ma Sin mci re yo fi la `na car-qe qi-
e bis~ ricx vi, mag ram dRes ki es `na car-qe qi o ba~ `ku dab-
40
zi ko bad~ ga daq ce u li, sa er Tod mo ed va yve las, ro gorc
da mo ne bu lebs!.. (we re Te li 1961b: 383). mwer lis am dis ku-
ri sis Se mad ge ne li na wi lia zRa pa ri `ku dab zi ke Ti~, ro me-
lic 1899 wels da mo u ki de bel na war mo e bad ga moq vey nda da
ro mel Sic av to ri Ta vi si Se xe du le be bis rep re zen ta ci as
ax dens. na car qe qi e biT da sax le bu li qve ya na da sa Ru pad aris
gan wi ru li, mag ram av to ri imeds ar kar gavs, rom am gva ri
saf rTxis wi na Se mdgar ni gons mo e ge bi an, RvTis Se wev niT
es gan sac de li das rul de ba da `Zve li sa me fo~ mSvi do bi an
cxov re bas da i wyebs. ramdenadac am Txzulebis Sesaxeb Cven
zemoT ukve gvqonda saubari, aq aRar SevCerdebiT.
aka kis pub li cis ti kis mxat vru li struq tu ris sa in te re-
so Se mad ge ne li na wi lia aram xo lod mas Si Car Tu li zRap-
re bi, ara med xal xu ri zRap re bis cal ke u li ele men te bi
Tu sim bo lo e bi. am Tval saz ri siT, gan sa kuT re biT sa yu-
ra dRe boa gzis pa ra dig ma, ro me lic fol klo ru li zRap-
ris tran sfor mi re bu li ele men tia. ise ve, ro gorc xal-
xu ri zRap ris pro to go nis tis be di da mo ki de bu lia ima ze,
Tu gzaj va re din Tan myo fi ram de nad swo ri mi mar Tu le biT
ga ag rZe lebs svlas, ase ve, Ta vi si moR va we o biT, mwer lis
az riT, ada mi a nic ake Tebs ar Ce vans ke Til sa da bo rots
So ris, rac sxva das xva we ril Si war mod ge ni lia ori koS-
kis ken mi ma val (`aleq san dre yaz be gis ku bo ze~) an or to-
ti an (or kap) gzad (`uka nas kne li pa su xi~, `sity va ra fi el
eris Ta vis sax sov nad ga mar Tul sa Ra mo ze~, `mgos nis da
re daq to ris sa u ba ri~, `aka kis sity va ru se Tel mos wav le
axal gaz rde bi sad mi~...). gzis swo rad ar Ce va im de nad aris
mniS vne lo va ni, ram de na dac sa zo ga do gzis sa Ta ve Si (sa pi-
ra do sa gan gan sxva ve biT) uk vda ve bis wya ro Cux Cu xebs (Sdr.:
`oq ros wya ros zRa pa ri~ - `...ax lag zrda sa si Zo e bi zog ni
mar jvniv oq ros baR Si Se di od nen da zog ni koS kSi: aviwy-
41
de bo daT ̀ oq ros wya ro~ da Cve ni nac no bi de da be ri ki sul
iq ve ij da gzis pi rad da am vlels hxe dav da da Ca mom vlels
ki ve Ra ra!!~ (we re Te li 1958a: 285),- n.k.).
es Ta vi se bu re ba ume tes wi lad ga mov lin da mwer lis mi er
war moT qmul sity veb Si.
aleq san dre yaz be gis gar dac va le bis ga mo Jur nal `mo am be-
Si~ 1894 wlis ian var Si ga moq vey ne bul we ril Si `aleq san-
dre yaz be gis ku bo ze~ aka kim Ta vad ve ga a max vi la yu ra dRe ba,
rom aleq san de yaz be gis Rvaw li sa da mis mi marT ma Sin de-
li sa zo ga do e bis da mo ki de bu le bis ga mo sa xa ta vad zRap ris
sim bo lo ebs mi mar Ta. `xal xis sib rZne zRap ris pi ri Tac-ki
gve ub ne ba, rom cxov re ba Si ori sxva da sxva gza aris or
koS ki sa ken mi ma va li, sa dac er TSi bo ro ti cxov robs da me-
o re Si ki ke Ti li. pir ve li gza sa pi ra do, gat ke ci li, sul
ia-var diT mo fe ni li da ad vi li, sa si a mov no ga sav le lia.
am gziT cdi lobs si a ruls qvey nis ume te so ba~ (we re Te li
1961a: 89). mwerlis SexedulebiT, me o re gziT (`ek li a ni,
us wor mas wo ro da sa xi fa To Ti~) mxo lod `rCe u li gmi re bi
hbe da ven si a ruls.!..` (we re Te li 1961a: 89). am gzis sa Ta-
ve Si ki, aka kis TqmiT, de da be ri zis, ro me lic ar ur Cevs
vin mes, mas da ad ges, rad gan Sin ve Ra ra vin brun de ba. mag ram
gmi re bi ma inc am gziT mi di an im ime diT, rom erT dRes ga-
mar jve bu le bi Sin dab run de bi an.
aka kis az riT, `es de da be ria xal xi, brbo, is di di na wi li
eri sa, ro mel sac Tvi si grZno ba-go ne ba sxvis Tval sa da yur-
Si aqvs.!..~ (we re Te li 1961a: 89). bu neb ri via, vi fiq roT, rom
aleq san dre yaz be gi is gmi ria, ro mel mac es gza co cxal-
ma ukan ve Rar ga mo i a ra, mag ram ga mar jve biT ki ga i mar jva.
`uka nas kne li pa su xi~ 1896 wlis 25 Te ber vals ga zeT
`kval Si~ (#9) da i beW da. es we ri li sak ma od mniS vne lo-
42
va nia im mxriv, rom aka ki sa ku Tar cxov re ba sac `or-kap
gza ze~ ga ke Te bu li ar Ce va nis Se de gad war mo ad gens. we ri-
li ̀ ive ri is~ mi er aka kis ax lad ga moq vey ne bu li na war mo e bis
kri ti kis sa pa su xod da i we ra.
aka kis az riT, ek li a ni gza uk vda ve bis wya rom de mi dis,
mag ram sad mi dis ia-var diT mo fe nil gza? `es sal xi no
gza mi giy vans im sad gu ram de, sa dac mo ge lis sim did re
da ma Ra li xa ris xi, es ori upir ve le si gan Zi da nat vris
Tva li qvey ni u ri cxov re bi sa ... da ber de bi sit kbo e biT da
sa ma re Si ac di de bu laT Cax val, me re ki, ra Rai Sen aRar
iq ne bi, Sen Tvis sul er Ti iq ne ba, qva-qva ze dac nu Ra yo fi-
la,~ - wers igi (we re Te li 1961a: 228-229). ra Tqma un-
da, av tors si ri no zis am xmis sa pi ris pi rod ga di as xmiT
bav Svo ba Si ga go ni li zRa pa ri Ca es mis: rom, ro gorc kacs,
ar un da aviwy de bo des arc mSo be li da arc na So bi! Tav-gan-
wi ru li un da iyos Ta vi si sat rfo saT vis, ase ve `odes me
ga mo Ce ni li mzeT-una xa vi, dRes das ne u le bu li da dawy lu-
le bu li~ un da gan kur nos uk vda ve bis wya ros wyliT. iqam de
ki mxo lod sa xi fao gza mi dis. ga dia sTxovs, `Tav gan wi-
ru laT mih yev im gzas, sa dam di sac mi giy van so~ (we re Te li
1961a: 229).
ga di as TqmiT, am gza ze `dRi ur mu SaT ga mod go mac~ Za li an
kar gia, rad gan er Tis gak va luls sxve bi ga ag rZe le ben, axa-
li mu Sa o bas da i wyebs iqe dan, sa dac sxva ga Cer da da `am
ri gaT, er Ti me o re ze dRes-xva li o biT ga i ka fe ba mTe li gza,
uk vda ve bis wya ro es xu re ba Sens sat rfos da ga ni kur ne ba.
mar Ta lia Sen ve Ra ras mo es wre bi, mag ram sik vdi lis wi neT
mo va le o bis as ru le bis tkbi li grZno ba da saf lav Si ime-
dis Ca ta na igi ve cxo ne ba ao~ (we re Te li 1961a: 229). mwe-
43
ra li acxa debs, rom im dRi dan is am ar Ce va nis er Tgu lia
da dRi ur mu Sad em sa xu re ba Ta vis qve ya nas.
mar Ta lia, arc ze moT ga a na li ze bu li ma sa li da naa rTu-
lad ga mo sa ta ni das kvna, rom aka kis Tan mze Tu na xa vi ise Ti-
ve aleg ri u li sa xea daty ve ve bu li sam Sob lo si, ro go ric
mi jaW vu li ami ra ni, nes tan-da re ja ni, su li ko, ci ci na Te la,
mag ram am we ril Si igi pir da pir mo ix se ni ebs sam Sob los
das ne u le bul mze Tu na xa vad.
or-ka pi gzis me ta fo ra ga mo i ye na aka kim ra fi el eris Ta-
vis xsov ni sad mi miZR vnil sa Ra mo ze war moT qmul sity va Sic
(aka ki we reT lis mi er war moT qmu li sity va gan sve ne bul
ra fi el eris Ta vis sax sov rad miZR vnil ga mar Tuls sa Ra mo-
zed, gaz. `ive ria~, 1901 w., 13 mar ti, #57).
aka kis TqmiT, ra fi el eris Tav ma ̀ sa zo ga do, us wor mas wo ri,
oR ro-CoR ro, Sam bnar-ek li a ni, sa xi fa To da sa Si Si, mag ram
er Txel odes me uk vda ve bis wya lis sa Ta vem de mim yva ni~ gzis
ar Ce va ni mTe li Seg ne biT ga a ke Ta, rad gan `am gziT mi di od-
nen zRap ru li gmi re bi uk vda ve bis wya ros mo sa ta nad.` igi
ise ve er Tgu lad em sa xu ra Ta vis sam Sob los, ro gorc `Zve-
li gam dle bi Ser Cnen usas yid loT Zvel, odes me di de bul,
mag ram bo los-ki daq ce ul oja xebs~ (we re Te li 1961b: 6-7).
ra fi el eris Tav sac swo red am pe ri o dis er Tgul moR va-
we Ta So ris mo i za rebs. cxa dia, rom Ta vad aka ki mac da `sa-
mo ci a nel Ta~ mTel ma Ta o ba mac swo red me o re _ uk vda ve bis
wya rom de mim yva ni, mag ram us wor mas wo ro gza air Ci es da
Ta vi si sam Sob lo saT vis fut k re bi viT iS ro mes.
1911 wels `kol xi das~ #138-Si (18 seq tem be ri) da i beW da
aka ki we reT lis `mgos nis da re daq to ris sa u ba ri~. mar-
Ta lia, we ril Si aka kic Tvlis, rom `mwer lo bis da ce mis~
44
mi ze zad Se iZ le ba iq ces ma Sin del sa zo ga do e ba Si gav rce-
le bu li `uc na u ri se ni~ _ ax lad ga mom cxva ri leq se bis ma-
Sin ve beW dva _ mag ram ma inc mas Si cuds ara fers xe davs.
Tun dac imi tom, rom 1910-ian wleb Si, ̀ erov ne bis ga dar ju-
le bis epo qa Si~, ro ca kos mo po li tiz mis se ni uf ro da man-
gre ve li iyo qvey ni saT vis, vid re mo War be bu li me leq se o ba,
es po e te bi de da e na ze wer dnen. aka kis swam da, rom dro Ta
gan mav lo ba Si axa li `ve fxis tya o sa nic~ da i we re bo da. am-
gva ri Zeg le bi ki epo qebs, omebs, dapy ro bebs `gmi re bi sa gan
aSe ne bul-age bul ci xe-dar baz-taZ reb ze~ ukeT uZ leb da.
es Se xe du le bac or ka pi gzis pa ra dig miT das tur de ba:
`cxov re ba ori gziT mi dis, or ka pia. er Ti sa waR mar To, anu
sa zo ga doa da me o re sa u kuR mar To, sa pi ra do~ (we re Te li
1961b: 440). pir ve li gziT was vla `Zne lia, sa xi fa To da
sa tan jve li, mag ram sa Ta ve Si ki ̀ uk vda ve bis-wya ro~ amo Cux-
Cu xebs. me o re gza, gza sa pi ra do, sul ia-var diT mo fe ni-
lia. ...am sa pi ra do gziT was vla sa oc ne boa, mag ram sa Ta ve Si
ki jo jo xe Ti uZevs~ (we re Te li 1961b: 440).
ra kav Sir Sia gzis ar Ce va ni mo War be bul da sa u ku nis da sa-
wyis Si ase gav rce le bul me leq se o bas Tan. umTavresad, aka-
kis az riT, es pir ve li gzis ar Ce va nia da am de nad Za li an
kar gia. `vsTqvaT, ax la Sen meT val yu reT am or kap-gzas
sa Ta ve Si ud gi xar, erT dRes xe dav, rom mo gad ga ja raT
axal Ta o ba da ge ub ne ba: gag vi Re ka re bi da gag viS vi mag
sa waR mar To gziT!.. Cve na varT gmi re bi da un da mi vi deT
`uk vda ve bis wya rom di~, ro mel sac ka cob ri o ba da e wa fe ba~.
Se na xe dav, rom isi ni gmi re bi ar ari an da verc mi a we ven
`uk vda ve bis wya rom de~ da mxo lod sa xi fa To Sro ma Si da-
le ven dRes. nu Tu Sen imaT xel sa krav, rom ukan ve wa vi den
da da ad gen sa u kuR mar To gzas? mar Ta lia isi ni gmi re bi ar
45
ari an, ver mi ax we ven `uk vda ve bis wya rom de~, mag ram sur vi-
liT da tyu e bu le bi, erT bijs xom ma inc ga das dga men, gah ka-
fa ven nar-ekals? dRes er Ti gun di_xval me o re, zeg_me sa me
da am gva raT odes me Tum ca So re u lad, mag ram ma inc gah ka-
fa ven, ga ik vle ven gzas da ro me li me dgma, ro me li me gun di
mi va im `uk vda ve bis wya rom de~, ro mel sac mTe li ka cob ri o-
ba da e wa fe ba, me re? mar Ta lia, am pi ra do ba ze xe la Re bu le bi
da i Ru pe bi an, mag ram es Tav da de ba iq ne ba msxver pli Se wir-
va di mo ma va li bed ni e re bi sa~ (we re Te li 1961b: 440-441).
aka kis az riT, `mar Ta lia, arc er Ti rus Ta ve li ar dag vba-
de bia rva sa u ku nis gan mav lo ba Si, mag ram ro gorc mzis ana-
rekl sxi ve biT mTva re ana Tebs bnels, ise am ara rus Tvel-
ma, ara ge ni os mwer leb ma ga a naT les grZno ba-go ne bis bne li,
da ena, qar Tu li ena ga da ar Ci nes~ (we re Te li 1961b: 442).
amiT iyo gan pi ro be bu li aka kis Sem wyna reb lo ba fsev do-po-
et Ta mi marT. is maT dRi ur mu Sa ke bad da gzis gam kva la-
ve bad xe dav da.
ana lo gi u ri su lis kve Te bi Taa gam sWva lu li aka kis sity va
war moT qmu li 1913 wlis 13 ian vars mos kov Si sa li te ra-
tu ro wris mi er po e tis pa tiv sa ce mad ga mar Tul ban ket ze,
ro mel sac bev ri cno bi li Se moq me di es wre bo da. ̀ gan Ti a dis~
av tor ma ma Sin ru seT Si mos wav le axal gaz rdebs Se ax se ne ba,
rom ax la ma Ti va li iyo `rac Zve leb ma ver mo as wres, maT
da em Tav re bi naT, ga e ka faT is ek li a ni gza, rom lis sa Ta ve-
Sic uk vda ve bis wya ro Cux Cu xeb da (we re Te li 1961b: 521).
aka kis az riT, `qar Tu li sa gu lis xmo zRap re bis~ ra in de bi
gaW ri le bi ari an uk vda ve bis wya ros sa Zeb rad, rom `maT
aR mZvrel say va rel-mze Tu na xa vebs, mi u ta non is uk vda ve-
bis wya ro da Se as van~. amis Tvis arc axal ma Ta o bam un da
da i zo gos Ta vi da `das ne u le bul mze Tu na xav sam Sob los~
46
mo u po vos uk vda ve bis wya ro. es axal Ta o bis Tvis aka kis uf-
ro `ad vi lad~ mi saR we vad mi aC nia, rad gan `is to ri ul ma
msvle lo bam dag vim tki ca, rom es pa ta ra sa qar Tve lo yo-
vel gvar gan sac del sa da ga sa Wirs ga uZ lebs!~ (we re Te li
1961b: 522). es sity va aka kim Sem deg na i rad da am Tav ra: `nu
da ga viwy de baT, rom mo ma va li Tqve nia da sam Sob loc Tqven-
gan mo e lis im uk vda ve bis wya ros, ro me lic sam kur na lod
un da es xu ros ara mar to mas, ara med mTel ka cob ri o ba sac.
(we re Te li 1961b: 523).
aka ki saT vis sa zo ga do saq mi a no ba utol de ba uk vda ve bis wya-
ro sa ken mi ma val gza ze svlas. mTa va ria am gzas da ad ges
ada mi a ni da mniS vne lo ba ar aqvs mo i po vebs Tu ara igi
uk vda ve bis wya ros, gmi rad iq ce va Tu dRi ur mu Sa kad dar-
Ce ba. am Sem Txve va Sic iq ne ba val mox di li da ke Ti li saT vis
da i xar je ba mi si ener gia da ram de na dac mniS vne lo va ni da
ada mi a nis pi rov ne bis gan msaz Rvre lia es ar Ce va ni, im de nad
Zne li ga sa ke Te be li, Sem deg ki Zne li ga sav le lia igi.
ram de na dac zRa pa ri pir ve li mxat vru li na war mo e bia, rom-
lis dax ma re bi Tac ada mi a ni bo ro te bi sa da si ke Tis or Tab-
rZo lis gac no bi e re bas iwyebs, bu neb ri via, rom mog vi a ne biT,
am da pi ris pi re bis uf ro rTu li ale go ri u li plas te biT
dat vir Tvis Sem de gac, igi xSi rad akav Si reb des sakuTar
Ri re bu le biT ar Ce vans zRap ris gmi ris mi er gzaj va re din-
Tan ga ke Te bul ga be dul ga dawy ve ti le basTan. am Tval saz-
ri siT, Se saZ le be lia, gzis aka ki se u li pa ra dig ma, XX sa-
u ku nis cno bi li ger ma ne li mo az rov nis mar tin Hha i de ge ris
Tem Sa ris er Tgva ri ana lo gi ac iyos.
ha i de ge ris az riT, `Tem Sa ris na u ba ri ma nam xmi a nobs, sa nam
ari an ada mi a ne bi mis sur nel Si da ba de bul ni da mi si ga ge-
bis Sem Zle ni. ada mi a ne bi Ta vi si ve war mo mav lo bis gam gon ni
47
ari an, mag ram ara mo ne bi. ama od daS vre ba ka ci de da mi wa da-
geg ma re biT mo a wes ri gos, Tu ki Tem Sa ris na u bars yurs ar
aTxo vebs (ha i de ge ri 1993: 25), rad gan swo red `Tem Sa ris
na ub riT Cven Tvis Si na u ri xde ba Cve niv So re u li war mo mav-
lo ba (ha i de ge ri 1993: 29).
rad gan bav Svo bis ga moc di le ba bev rad ga na pi ro bebs ada mi-
a nis cxov re bas, ha i de ge ri se u li Tem Sa rac yo fi e re bis is
gzaa, rom lis sa Ta ve Sic ada mi a nis yve la ze wrfe li mis wra-
fe be bia da va ne bu li da ro mel Tan mud mi vad kvlav dab ru ne-
bac aras dros mis cems mas WeS ma ri ti Ri re bu le be bi dan ga-
dac do mis sa Su a le bas. o Rond, ha i de ge ri sa gan gan sxva ve biT,
aka kis Tan am gzis sa Ta ves ada mi a ni WeS ma ri ti sa zo ga do
moR va we o biT Tan da Tan uax lov de ba.
am de nad, mze Tu na xa vi, or ka pi gza aka ki saT vis mya ri sa xe e-
bia da mas sxva das xva va ri a ci iT mi mar Tavs gar kve ul wi lad
msgavs dis kur sSi, ram de na dac sa ku Ta ri kon cef ci is mxat-
vru li asax vis fun qci as xSi rad zRa pars an mis Tvis da ma-
xa si a Te bel re le van tur ele men tebs akis rebs da, ro gorc
me ta teqsts, CaurTavs na war mo eb Si.
aka kis pub li cis ti ka am mxri vac gan sa kuT re bu li mov le naa
da mas ga mor Ce u li ad gi li uWi ravs aram xo lod XIX sa u-
ku nis qar Tu li az rov ne bi sa da mxat vru li li te ra tu ris
gan vi Ta re ba Si, ara med sa er Tod qar Tu li kul tu ris fe no-
me nis gan msaz Rvrel sa xe Ta da ni San-Tvi se ba Ta Ca mo ya li-
be ba Sic.
48
li te ra tu ru li zRa pa ri,
ro gorc me ta teq sti, aka kis dra ma tur gi a Si
ga lak ti on ta bi Zem erT Ta vis sa ar qi vo Ca na wer Si aka-
ki we re Tels erov nu li si a ma ye uwo da. am gvar Se fa se bas
uda vod im sa xu reb da Se moq me di, ro me lic mi iC nev da, rom
`ci u ri ni Wi qvey nis sam sa xu rad da ara sa pi ra do ra med
eZ le va kacs~. mwer lo bi sad mi swo red aseTi da mo ki de bu le-
bis ga mo mi si yo vel dRi u ri sat kiv riT Zal ze ga je re bu li
na we re bic ki yav lga us vle lia da dRe van de li mkiTx ve lis
in te ress iw vevs ro gorc os ta tis mi er Seq mni li epo qis
STam beW da vi do ku men ti. am je rad Cven am `do ku men tis~ ki-
dev erT as peq tze Sev Cer de biT. igi Se e xe ba aka ki we reT lis
li te ra tu rul zRa pars, ro me lic av tor ma Car To Ta vi sa-
ve dra ma tur gi ul na war mo eb Si, ro gorc me ta teq sti.
am mxriv, Zal ze sa yu ra dRe boa 1913 wels da we ri li `siy-
va ru li~, ro me lic aka ki we reT lis uka nas kne li pi e saa.
igi 1914-1915 wleb Si da ud gamT kidec da 1953 wel sac
id gme bo da sa qar Tve los erT-erT ra i on Si, rac Ta vis Ta vad
sa in te re so faq tia, rad gan pi e sa sxva Te meb Tan er Tad ga-
ru se bis wi na aR mde ga caa mi mar Tu li. mi u xe da vad ami sa, igi
ar sar geb lob da di di war ma te biT da mxco va ni po e tis
axal gaz rdo bis na mu Sev rebs aS ka rad Ca mo u var de bo da. pi e sa
uf ro di daq ti kur-mo ra lis tu ri xa si a Ti saa da igi nam dvi-
lad ar ga mo ir Ce va arc prob le ma ti ki sa (gar kve u li Tval-
saz ri siT, mog va go nebs aka ki sa ve `sam gvar siy va ruls~) da
arc si u Je tis age bis mxriv.
na war mo eb Si mTa va ri saT qme lis ale go ri u lad gad mo ce mis
mniS vne lo va ni fun qcia da kis re bu li aqvs zRa pars, ro me-
lic pi e sis struq tu ris re le van tu ri ele men tia. na war-
49
mo e bis struq tu ra Si zRap ris ase Ti or ga nu li Car Tvis
mi u xe da vad, igi da mo u ki de be li na war mo e bia da teq stis
ga re Sec srul yo fi lad aRiq me ba mi si ro gorc eq spli ci tu-
ri, ase ve in pli ci tu ri pla ni. aq ve, isic un da aRi niS nos,
rom aka ki am gvar praq ti kas Seg ne bu lad mi mar Tavs dra ma-
tur gi a Si, mxat vrul pro za sa Tu pub li cis ti ka Si.
zRa par Si ase Ti am ba via gad mo ce mu li: sa mi mxriT mi u va li
ci xe-dar ba zis um Sve ni e re si pat ro ni iyo mze Tu na xa vi Ta-
ma ri. ci xe-dar ba zis me o Txe ka ris ga Re ba ki mxo lod mze-
Tu na xa vis ne bar TviT iyo Se saZ le be li. ra ki verc er Tma
uf lis wul ma ver mo a xer xa Ta ma ris gu lis mo ge ba, maT ga-
er Ti a ne ba da ci xis ga daw va mo in do mes. ma Sin Ta mar ma ase Ti
ga mo sa va li mo i fiq ra: ga mo a cxa da, rom maT So ris ga mar-
jve buls mis Txov de bo da. ga mar jve bu li, cxa dia, ga ir kva,
mag ram am brZo la Si ise da sus tda, rom mze Tu na xa vis mci re
jar ma io lad da a mar cxa.
er Txans cxov rob da mze Tu na xa vi Ta vis koS kSi mSvi dad,
mag ram gav rcel da xma, rom xel mwi fe e bi koS kis aRe bas
am je rad Se er Te bu li Za liT api reb dnen, mze Tu na xavs ki
wi lis yriT mi i sa kuT reb da erT-er Ti. da Ro ne bu li Ta ma ri
yo vel di liT koS ki dan iyu re bo da, rom ja ris mos vla ar
ga mo par vo da. er Txel Se am Cnia koS kis ka reb Tan da Co qi li
da xe le bapy ro bi li `Wro ma xi~ axal gaz rda ka ci. igi qar-
bu qe Tis me fis Svi li aR moC nda, Ta nac ima ve RmerTs em sa-
xu re bo da, ro mel sac mze Tu na xa vi. ga e go, rom ur ju lo e bi
api reb dnen mis mo ta ce bas da gan sac de li sa gan mis da sa fa-
ra vad wa mo su li yo. uf lis wu li, mar Tlac, da ex ma ra Ta-
mars mtris da mar cxe ba Si, mag ram iTxo ves co ta xniT ki dev
es tum ra isi ni. mad li e ri mze Tu na xa vic da Tan xmda. maT ki
`gaCx ri kes ci xe. Cu maT Ta vis ne ba-sur vil ze mi awyv-mo awy-
50
ves iqa u ro ba. mi i bi res zo gi er Ti Si nay me bi da me re Tvi Ton
mo in do mes ga ba to ne ba. es rom da i na xa mas pin Zel ma, avar da-
da var da da mo in do ma wi na aR mde go ba, mag ram ra Ras ga a wyob-
da? ci xe-dar ba zi qar bu qe le bis xel Si iyo. ... sta ces xe li
mze Tu na xavs da ur Co bi saT vis cxra kli tul Si Cas ves da
dRe sac iq zis~ (we re Te li 1959: 117).
ro gorc aR vniS neT, pi e sa Si Car Tu li zRa pa ri das ru le bu-
li mxat vru li na war mo e bia Ta vi si kar gad Ca mo ya li be bu li
mxat vru li struq tu riT. vid re uSu a lod am struq tu ris
ana liz ze ga da vi di deT, gvin da Sev Cer deT mze Tu na xa vis sa-
xel ze. pi e sa Si mis al ter na ti vad Cnde ba eTe ri, ro mel sac
va ra u dobs bav Svi zRap ris mos me ni sas. eTe ri mis Tvis da
mkiTx ve lis Tvi sac kar gad cno bi li zRap ris gmi ria, mag ram
av to ri mas ar ir Cevs da, vfiq robT, sav se biT Seg ne bu-
lad mi mar Tavs alu zi re bas. mze Tu na xa vis sa xe li, Se iZ le-
ba, gvax se neb des, ase ve, ula ma zes me fe Ta mar sac, ro mel mac
er Txel uk ve SeZ lo xel mwi fis Svi lis iZu le bi Ti qor-
wi ne bi dan Ta vis dax sna da rom lis dro sac sa qar Tve lo
Ta vi su fa li iyo. qar bu qe Tic sim bo lu rad im qve ya nas mi a-
niS nebs, sa i da nac es uf lis wu li iyo mo su li.
Cve ni mo saz re ba da a das tu ra erT-er Tma udi des ma qar Tvel ma
mwe ral mac. gri gol ro ba qi Ze aR niS nav da, rom aka ki mSob-
lis da fer fli li sxe u lis gan iw vevs lands mi si su li-
sas. `es lan di zRa pa ria, an le gen da, - mag ram mgos nis Tvis
unam dvi le si, vid re wvril ma ni da fxi ze li dRe van de lo ba~,
`Se iZ le ba igi ni no si, qe Te va ni sa da Ta ma ris lan dic iyos~
(sam rek lo 1990: 59).
bu neb ri via, teq sti koS kSi ga mo ke til mze Tu na xav ze (pi-
ro bi Tad Cven mas ase vu wo debT), ti pu ri li te ra tu ru li
51
zRa pa ria, vey rdno biT ra cno bi li skan di na vi e li mec ni e ris
bra u des mi er mo ce mul li te ra tu ru li zRap ris gan mar-
te bas.
cno bi lia, rom prop ma ja dos nu ri zRa pa ri Se is wav la gmi-
re bi saT vis da ma xa si a Te be li fun qci e bis mi xed viT. mec ni er-
ma ja dos nur zRa par Si 31 fun qcia ga mo yo. iq ve isic aR niS-
na, rom sa val de bu lo ar aris erT na war mo eb Si Seg vxvdes
yve la fun qcia, mag ram Tan mim dev ro ba aras dros ir Rve va.
vna xoT, am Sem Txvev Si, ro gor mis devs li te ra tu ru li
zRa pa ri fol klo rul zRa par sa da ro gor ic vle ba zRap-
ris sak ma od mya ri fun qci e bi av to ris ne ba-sur vi lis mi-
xed viT.
• gmirs mi mar Ta ven ak rZal viT (ak rZal va) - mze Tu na xa-
vi co lad ar mih yve ba ara vis;
• an ta go nis ti cdi lobs mo ax di nos daz ver va (ga mo-
kiTx va) - uf lis wu le bi cdi lo ben koS kSi SeR we vas;
• an ta go nis ti cdi lobs mo a tyu os Ta vi si msxver pli,
rom is an mi si qo ne ba xelT ig dos (ve ra go ba) - qar-
bu qe Tis me fis Svi li hpir de ba, rom ur ju lo uf-
lis wu le bi sa gan da i fa ravs;
• msxver pli tyuv de ba da amiT uneb li eT ex ma re ba
mters (xe lis Se wyo ba) - mze Tu na xa vi da i je rebs
qar bu qe Tis uf lis wu lis fics da ga u Rebs koS kis
ka rebs;
• an ta go nis ti oja xis erT-erT wevrs aye nebs vne bas
an zi ans (vne ba) - qar bu qe Tis uf lis wu li mze Tu na-
xavs cxrak li tul Si ga mo mam wyvdevs.
52
aka ki we reT lis zRa pa ri aq mTav rde ba. am de nad, Cven mi-
er ga mo ye ne bu li me To dis Se sa ba mi sad, gvaqvs ak rZal vis,
daz ver vis, ve ra go bis, xe lis Se wyo bi sa da vne bis fun qci e-
bi. ga mo ye ne bul fun qci a Ta Tan mim dev ro ba da cu lia. aka kis
zRa par ma rom ga i me o ros xal xu ri zRap ris struq tu ra,
au ci le be lia gvqon des Sem de gi ori fun qcia ma inc, ese nia:
mtris das ja da gmi ris qor wi ne ba da ga me fe ba, mag ram swo-
red imi tom, rom na war mo eb Si aRar aris yve la xal xu ri
zRap ri saT vis sa val de bu lo e. w. `he pi en di~, arc es fun-
qci e bia re a li ze bu li, ra sac Ta vi si ax sna aqvs.
gar da am fun qci e bi sa, prop ma ga mo yo gmir Ta fun qci e bis
ga na wi le bis Svi di wre: 1. an ta go nis tis (mav nes); 2. mCu-
qeb lis; 3. Sem wis; 4. sa Ze ba ri per so na Jis; 5. gam gzav nis; 6.
gmi ris (ra sac Se de gad qor wi li an da jil do e ba (ga me fe ba)
moh yve ba) da 7. cru gmi ris moq me de ba Ta wre e bi.
aka kis mi er pi e sa Si Car Tul zRa par Si mo ce mu lia, mxo lod
an ta go nis tis (mav nis) moq me de bis wre. sxva gmi re bi da
ma Ti moq me de bis wre e bi, cxa dia, ver gveq ne ba, rad gan zRa-
pa ri, faq tob ri vad, das rul da xal xu ri zRap ris eq spo zi-
ci ur na wil Si ve, mag ram mkiTx ve lis (msme ne lis) war mo sax-
va Si alu zi re biT io lia gaC ndes gmi ri, ro me lic da i wyebs
moq me de bas, ma Sin, bu neb ri via, na war mo eb Si Se mov len sxva
per so na Je bi da ma Ti moq me de bis are a lic ga mo ik ve Te ba da-
sa xu li amo ca nis kval dak val.
vfiq robT, swo red xal xu ri da li te ra tu ru li zRap ris
ti po lo gi u ri struq tu ru li ana li zi aC ve nebs im uni ver-
sa li as, ro mel sac zo ga dad emor Ci le ba zRa pa ri, ro gorc
Jan ri. amas Tan li te ra tu ru li zRap ris spe ci fi kac ukeT
ik ve Te ba, Tval naT liv Cans, ro gor iye nebs mas av to ri Ta-
vi si miz nis mi saR we vad.
53
mag ram struq tu rul Tan er Tad zRa pars ide o lo gi u ri
dat vir Tvac aqvs. miC ne u lia, rom swo red es uka nas kne li
ga na pi ro bebs ja dos nu ri zRap ris si cocx li su na ri a no bas.
zu rab kik na Ze sta ti a Si `ja dos nu ri zRap ris es qa to lo-
gia~ aR niS navs: `un da vi fiq roT, rom zRap ris sa i dum lo
mis da sas rul Si aris ga cxa de bu li. mTa va ri gmi ris xa si-
a Ti, mi si Zi e bis sa ga ni, zRap ris fun qci a Ta ar si da Ta na-
mim dev ro ba _ mTe li eTo si zRap ri sa gva fiq re bi nebs, rom
zRa pa ri Ta vi si bu ne biT es qa to lo gi u ria, rac imas niS navs,
rom mi si dro Ja mi sa bo loo da sas ru lis ken aris mi mar Tu-
li~ (kik na Ze 2001: 260).
am mo saz re bis gaT va lis wi ne biT, Tu ga va a na li zebT mze Tu na-
xa vis zRap ris es qa to lo gi ur plasts, sa in te re so su raTs
mi vi RebT. na war mo eb Si ar gvyavs gmi ri da ar aris ga cxa de-
bu li da sas ru li, mag ram Se iZ le ba, vi va ra u doT, rom daty-
ve ve bu li asu li ar Se iZ le ba da us ru leb lad dar Ces am
mdgo ma re o ba Si. rad gan `arc er Ti zRa pa ri ar gu lis xmobs
iseT da sas ruls, rom lis iqiT kvlav igi ve wi Ti so fe li
ga nag rZobs ar se bo bas Ta vi si bo ro te biT. zRap ris gmir-
ma gan vlo wu Ti so fe li da sZlia mas am er Ti gan vliT~
(kik na Ze 2001: 260). am de nad, am Sem Txve va Sic, mo ce mu li
bo ro te ba odes me un da dam Tav rdes, ma nam de ki ga cxad des
ma inc. mag ram, rad ga nac aka kis xed vis ku Txe re a lur vi-
Ta re ba zea mi mar Tu li, igi mxo lod faq tis kon stan ta ci iT
ifar gle ba. ra Tqma un da, aka kis Tvis prob le mas ar war-
mo ad gen da gmi ris Se moy va na, msxver plis ga mox sna da, Se sa-
ba mi sad, crug mi ris ga mo aS ka ra ve ba, mag ram igi am gziT ar
wa vi da, Tum ca mkiTx ve lis mo lo di nis ho ri zon ti swo red
ama zea ori en ti re bu li, oRond am mo lo di nis re a lu rad
gan mxor ci e leb lad Ta vad un da iq ces. prob le ma un da das-
rul des re a lur is to ri ul dro Si. mag ram, ram de na dac
54
ze ci u ri cxov re ba mi wi e ri ar se bo bis gan ma pi ro be be li caa,
au ci le be lia, aq da am vi Ta re ba Si mox des bo ro te bis da-
mar cxe ba. am de nad daty ve ve bu li, cxrak li tul Si ga mo ke ti-
li, asu lis ga mox sna on to lo gi u ri Tval saz ri siT, swo-
red, bo ro te bis da mar cxe bis tol fa sia da im prob le mis
das ru le ba sac gu lis xmobs, ra sac ale go ri u lad asa xavs.
mag ram, rad gan pi e sa Si Car Tu li zRap ris mxat vru li dro
kon kre tul vi Ta re ba sa da dros mi e mar Te ba, aka ki zRa-
pars as ru lebs (ki ar wyvets), faq tob ri vad, is to ri u li
vi Ta re bis adek va tu rad. rad gan alu zi u ri pla niT fol-
klo rul zRa par Si moq me de bis gan vi Ta re bac da fi na lic
yve la saT vis cno bi lia, am de nad, mwer lis mi niS ne ba, ro gor
un da das rul des mo ma val Si me ta teq stis am ba vi, ar aris
rTu lad ga mo sac no bi.
`mTa va ri gmi ris es qa to lo gi u ri, anu da sas ru lis ken mi-
mar Tu li qor wi ne ba, vlin de ba erT iseT mniS vne lo van fun-
qci a Si, ro me lic zRap ru li qor wi lis wi na pi ro bas qmnis
da, am de nad, mi si ar se bi Ti sa fe xu ria, Tum ca ki scil de ba,
sity vi e ri Se moq mde bis, ro gorc ga mo na go nis, sfe ros da
sxva mo ti veb Tan er Tad on to lo gi ur Ri re bu le bas iZens.
es aris ga mox sna daty ve ve bu li asu li sa. am aq tSi mTe li
zRap ru li sam ya ros anu wu Ti sof lis ke Ti li Za la so li-
du ria uf lis wul Tan, ro me lic ev li ne ba qve ya nas~, - das-
Zens zu rab kik na Ze (kik na Ze 2001: 264). mar Ta lia, mec ni-
e ris es das kvna fol klo rul zRa pars mi e mar Te ba mag ram,
lo gi ku ria, rom am kon kre tu li ale go ri u li pla nis Sem-
Txve va Sic aR niS nu li ka non zo mi e re ba Za la Si rCe ba.
mxo lod am gva ri Si na ar siT da struq tu riT un da ga ag rZe-
los zRa pa ri yrmam, ro mel sac pa pis na am bob ma sur vi li
un da aRuZ ras Ta vad iyos daty ve ve bu li Ta ma ris _ samSob-
55
los ga mom xsne li gmi ri. bu neb ri via, isic, rom na war mo-
eb Si mo ce mul kon teq stSi mTe li sam ya ro bo ro te bas Tan
meb rZo li zRap ru li gmi ris so li da ruli aRar aris (de da
wi na aR mde gia Svils msgavss zRa pars uam bob dnen).
ra ki sic rue ar Se iZ le ba mud mi vad gag rZel des, aka ki acxa-
debs, rom Ta ma ris qve ya na cxrak li tul Sia. vfiq rob, na Te-
lia mwer lis mi za ni, mkiTx vel ma ico des, rom mi si qvey nis
re a lu ri mdgo ma re o ba dro e bi Tia da si mar Tle au ci leb-
lad ga mo aS ka rav de ba, mag ram mwer lis Tvis mniS vne lo va nia,
qar Tve leb ma ar da i vi wyon amis Se sa xeb, dro u lad ga am JRav-
non crug mi ri da ga a Ta vi suf lon mis gan sa ku Ta ri qve ya na.
am zRa pars pi e sis erT-er Ti mTa va ri personaJi es ta te Wi-
ab riS vi li uy ve ba Svi liS vils. rZa li Tvlis, rom pa pis
mi er moTx ro bi li zRap re bi bavSvs Zils utexs, fuW oc-
ne bebs aC vevs da re a lu ri saq mi sa gan aSo rebs. pa pa ki mi iC-
nevs, rom `eg sul dRe van de li zRap re bis `se rin ki koz li-
ke bis~ bra lia, Tva ra Cve ni zRap re bi gmi re ba Ta swvrTnid nen
Cvens Svi lebs` (we re Te li 1959: 118). am de nad lo gi ku ria,
rom, mi u xe da vad Ta vad pi e sis bed ni e ri da sas ru li sa, mas Si
Car Tu li zRa pa ri tra di ci u lad ver das rul de ba, rad-
gan ale go ri u lad asa xavs sa qar Tve los re a lur vi Ta re bas
da em sa xu re ba erov nul-gan ma Ta vi suf le be li brZo li saT vis
sa Wi ro su lis kve Te bis aR zrdas. aka kis az riT, am ti pis
zRap re bi wrTvnid nen war sul Si gmi reb sa da mo ma va li gmi-
re bic maT un da aR zar don.
cxa dia, xal xu ri zRap ris kval dak val am koS kSi dam wyvde-
u li mze Tu na xa vis Ri a da bo lo e bi a ni am bis gag rZe le ba da
bed ni e rad das ru le ba mkiTx ve lis Tvis rTu li aras dros
iq ne bo da, miT uf ro dRes, ro ca Txzu le bis ale go ri u li
56
plas ti gan xor ci e le bu lia. na Te lia, rom rTu li is to-
ri u li vi Ta re bis am gva rad tran sfor ma ci is sa Su a le bas,
aka kis verc er Ti Jan ri ise war ma te biT ver mis cem da, ro-
gorc li te ra tu ru li zRa pa ri.
mze Tu na xa vis ale go ri u li sa xis ga mo
cno bi lia, rom aka kim Seq mna da mo u ki deb lo ba da kar gu li
sa qar Tve los mra va li sa in te re so ale go ri u li sa xe, erT-
erT ase Ti sa xea daty ve ve bu li mze Tu na xa vic. ro gorc ze-
moT ara er Txel dav rwmun diT, mas ze da we ri li zRap re bi
fi gu ri rebs sxva das xva dros ga moq vey ne bul dra ma tur-
gi ul Tu pub li cis tur Txzu le beb Si. Tval sa Ci noa, rom
am miz niT Seq mnil ale go ri ul sa xe sa Tu uk ve ga mo ye-
ne bul si u Jets av to ri kvlav dak vlav ub run de bo da, met-
nak le bad cvli da si u Je turs ele men tebs, arss ki igi ves
to veb da, rac sav se biT lo gi ku ria.
imis saC ve neb lad, Tu mxat vru li praq ti ka Si kon kre tu lad
ro gor sa xes iReb da mwer li saT vis da ma xa si a Te be li es Ta-
vi se bu re ba, sa gan ge bod da vuk vir deT we ril Si `dRi u ri dam~
(1) da pi e sa Si (2) Car Tul zRap reb Si re a li ze bul fun-
qci ebs:
• gmirs mi mar Ta ven ak rZal viT (ak rZal va) - mze Tu na xa-
vi gar kve u li pi ro bis Ses ru le bis ga re Se co lad
ar mih yve ba ara vis (1); Ta ma ri co lad ar mih yve ba
ara vis (2);
• an ta go nis ti cdi lobs mo ax di nos daz ver va (ga mo-
kiTx va) - sa si Zo e bi cdi lo ben koS kSi SeR we vas (1);
uf lis wu le bi cdi lo ben koS kSi SeR we vas (2);
57
• an ta go nis ti cdi lobs mo a tyu os Ta vi si msxver pli,
rom is an mi si qo ne ba xelT ig dos (ve ra go ba) -
erT-er Ti sa si Zo eS maks mih yi dis suls, mo naz vnad
iq ce va da dax ma re bas Ses Ta va zebs (1); qar bu qe Tis
me fis Svi li Ta mars hpir de ba, rom ur ju lo uf lis-
wu le bi sa gan da i fa ravs (2);
• msxver pli tyuv de ba da amiT uneb li eT ex ma re ba
mters (xe lis Se wyo ba) - mze Tu na xa vi da i je rebs
mis mo naz vno bas da ga u Rebs ka rebs (1); Ta ma ri da-
i je rebs qar bu qe Tis uf lis wu lis fics da ga u Rebs
koS kis ka rebs (2);
• an ta go nis ti oja xis erT-erT wevrs aye nebs vne bas
an zi ans (vne ba) - mo na zo ni mo is yi dis Si na u rebs da
Se i pa re ba mZi na re mze Tu na xa vis sa wol Si (1); qar bu-
qe Tis uf lis wu li Ta mars cxrak li tul Si ga mo mam-
wyvdevs (2);
• an ta go nis ti ga mo aS ka ra ve bu lia - mo na zo ni mze Tu-
na xa vis sa wol Si sa si Zod ga da iq ca. ris Se sa xe bac
mo us yi dav ma msa xu reb mac ici an, mag ram ver axer xe ben
mze Tu na xa vis Sve las (1); ______ (2).
Tu we ril Si `ra gu ne ba ze da var!~ crug mi ri _ crum kur na-
li ga cxa de bu lia, we ril Si ̀ dRi u ri dam~ Car Tul zRa par-
Sic crug mi ri ga mo aS ka ra ve be lia, mag ram ara da mar cxe bu-
li da das ji li, pi e sa ̀ siy va rul Si~ crug mi ri da fa ru lia.
ase Ti di na mi ka ki cxa dad mig va niS nebs im sam wu xa ro re a-
lo ba ze, rom aka kis, rac dro ga di o da, uf ro rTul prob-
le mad esa xe bo da `crug mi ris~ da mar cxe ba da mze Tu na xa vis
ga Ta vi suf le ba, Tum ca ara Se uZ leb lad.
58
aq ve ima sac aR vniS navT, rom ja dos nur zRa par Si ar se bu li
uf lis wu lis an me fis asul ze qor wi ne bis mya ri fun qcia
verc pir vel Sem Txve va Si re a liz de ba, mi u xe da vad imi sa,
rom gmi ri aR wevs mi zans - de do fals (mze Tu na xavs) ga da-
a ar Cens, mag ram Ta vad iRu pe ba. am gva ri mo de li aka ki saT vis
zo ga di as peq ti Tac mi sa Re bia.
am de nad, mze Tu na xa vis Se sa xeb aka kis mi er da we ril ori ve
zRa par Si (`dRi u ri dam~, `siy va rul Si~) gvaqvs ak rZal vis,
daz ver vis, ve ra go bis, xe lis Se wyo bi sa da vne bis fun qci e-
bi. ga mo ye ne bul fun qci a Ta Tan mim dev ro ba da cu lia. aka kis
zRa par ma, rom ga i me o ros xal xu ri zRap ris struq tu ra,
au ci le be lia gvqon des Sem de gi ori fun qcia ma inc, ese-
nia: mtris das ja da gmi ris qor wi ne ba da ga me fe ba, mag ram
swo red imi tom, rom re a lu ri sam ya ros vi Ta re ba ai sa xe ba
ale go ri u lad ide a lur, anu zRap ris, sam ya ro Si, es fun-
qci e bi ara re a li ze bu lia, rac rTu li asax sne li ar aris.
sxva Txzu le beb Si me ta teq stad Car Tul zRap reb Si mze Tu-
na xav ze mo ce mu lia mxo lod an ta go nis tis (mav nis) moq me de-
bis wre. sxva gmi re bi da ma Ti moq me de bis wre e bi, cxa dia,
ar gvaqvs, rad gan av to ri zRa pars, faq tob ri vad, as ru lebs
xal xu ri zRap ris eq spo zi ci ur na wil Si, mag ram mkiTx ve-
lis (msme ne lis) war mo sax va Si alu zi re biT io lia gaC ndes
gmi ri, ro me lic daamarcxebs borotebas.
naTelia, mze Tu na xa vis zRap re bis ide u ri da ale go ri u-
li pla ne bi _ sa qar Tve lo sac mze Tu na xa vi viT epat ro ne bi an
loc va-kur Txe vi Ta da dax ma re bis sur vi lis ga cxa de biT,
mag ram re a lu rad sul sxva Ca na fiq riT. kla si ku ri zRap ri-
saT vis ara or ga nu li fi na lis ga mo na war mo e bi uf ro me tad
iZens sa zo ga do eb riv JRe ra do bas da mkiTx ve lis ga na wyobs
59
re a lur vi Ta re ba Sic zRap ris ka no ni ku ri da sas ru lis-
ken, ri si gaT va lis wi ne biT kar gad Se iZ le ba am zRap re bis
srul yo fi lad ga az re bac da mwer lis miz nis amoc no bac.
daty ve ve bul mze Tu na xav ze Seq mni li zRap re biT aka ki sak-
ma od io lad ga sa ge bi teq stiT gve ub ne ba, rom sa qar Tve lo
dapy ro bi lia ucxo Za lis - ru se Tis mi er.
daty ve ve bu li mze Tu na xa vi XIX sa u ku nis sa qar Tve los ise-
Ti ve ale go ri u li sa xea, ro go ric nes tan-da re ja ni, su li-
ko, ci ci na Te la, ami ra ni...
aka kim am Sem Txve va Sic ise ve, ro gorc ze moT aR we ri li
ara er Ti mo ti vi sa Tu prob le bis mxat vru li da mu Sa ve bi sas,
ja dos nu ri zRap ri saT vis da ma xa si a Te bel struq tu ras mi-
mar Ta, xal xu ri zRap ris gmir Ta fun qci e bi ga mo ye na sa zo-
ga do eb ri vad aq tu a lu ri, po li ti ku ri Te mis mxat vru li
in ter pre ta ci i saT vis da am gziT ga mo xa ta Ta vi si erov nu-
li mrwam si, asa xa is epo qa, ro mel Sic is Se iq mna.
zo ga dad es pla nic sa mec ni e ro ga mok vle veb Si li te ra tu-
ru li zRap ri saT vis ni San dob liv mov le nad mi iC ne va. aka kim
am Sem Txve va Si ja dos nu ri zRap ri saT vis da ma xa si a Te bel
struq tu ra sa da gmir Ta fun qci ebs mi mar Ta da am gziT ga-
mo xa ta Ta visi msof lmxed ve lo ba, erov nuli Se xe du le be bi
da asa xa epo qa, ro ca is Se iq mna.
60
va Ja-fSa ve las li te ra tu ru li zRa pa ri
va Ja-fSa ve las fe no me ni qar Tul li te ra tu ra Si mra va li
ra kur siT ga mov lin da. sxva das xva Ta o bis qar Tve li li te-
ra tu raT mcod ne e bi xaz gas miT aR niS na ven va Jas mxat vru li
sam ya ros mo de lis fol klo rul-mi To lo gi ur sa fuZ vels
(ip. var Ta ga va, k. aba Si Ze, i. fe ra Ze, g. qi qo Ze, sim. xun da-
Ze, t. ta bi Ze, m. zan du ke li, qs. si xa ru li Ze, m. Ci qo va ni,
s. Ci qo va ni, gr. kik na Ze, ak. ga we re lia, mix. kve se la va, T.
Cxen ke li, ak. baq ra Ze, d. wow ko la u ri, T. qur do va ni Ze, i.
ev ge ni Ze, z. Sa Ti riS vi li da sxv.). mwer lis Se moq mde bis es
plas ti gan sa kuT re bul dat vir Tvas iZens, mud mi vad axa li
az riT iv se ba da aq tu a lu ro bas ar kar gavs.
spe ci a lis te bi in ten si u rad ik vle ven im mo ti veb sac, rom-
le bic va Jas ili a sa da aka kis gzis gam grZe leb lad aq cevs.
`pat ri o tu li da so ci a lu ri niS nis mi xed viT da xa si a-
Te bam, ra sak vir ve lia, Se saZ le be li ga xa da va Ja-fSa ve las
Txzu le beb Si ad vi lad Se sam Cnev mo tiv Ta aR we ra da po e tis
myar Se moq me de biT in te res Ta aR nus xva-Se mow me ba. mag ram,
amas Ta na ve, ram de nad me ma inc yu ra dRe bis ga re Se aR moC nda
va Ja-fSa ve las Se moq me de bis is mxa re, ro me lic Te ma ti kur
ori gi na lo bas, ga mor Ce ul po e tur mid go ma sa da xed vas
adas tu rebs~ (ev ge ni Ze 1977: 49). mi u xe da vad imi sa, rom
mwer lis li te ra tu ru li mem kvid re o bis mec ni e ru li ana-
li zi uwy ve tad mim di na re obs da dag ro vi lia uaR re sad
mniS vne lo va ni ma sa la va Jas Se moq me de bis mra va li sa ki Txi
jer ki dev spe ci a lur kvle va-Zi e bas sa Wi ro ebs.
TiT qmis Se us wav le lia mwer lis Se moq me de bis erT as peq ti
- li te ra tu rul zRa pa ri da mi si mxat vru li Ta vi se bu re-
ba ni. ram de na dac li te ra tu ru li zRap ris spe ci fi kur ni-
61
San-Tvi se bad asa xe le ben av to ris mi er na war mo eb Si kla si-
ku ri zRap ris mxat vru li sa xe e bis, Te me bi sa da si u Je te bis
ga mo ye ne bas, gan sa kuT re biT fa se u lia va Jas im na war mo eb Ta
Ses wav la, rom le bic gar kve ul wi lad mis de ven fol klo-
ru li zRap ris mxat vrul struq tu ras an ja do, sas wa u-
li, qmnis ma Ti si u Je tis Zi ri Tad xazs (`go Ci~, `tre de bi~,
`wis qvi li~, `me lia-ku dig Ze lia~, `uZ lu ri vi ri~, `erem-
se rem-su re mi a ni~, `moC ve ne ba~, `mu ce la~, `cru pen te la aR-
mzrde li~, `ba Tu ris xma li~, Sey va re bu li~ da sxv.). am
Sem Txve va Sic, un da ga viT va lis wi noT, rom li te ra tu ru li
zRap ris Ta vi se bu re bas swo red is faq ti gan saz Rvravs,
rom igi Ta nab rad Se iZ le ba efuZ ne bo des ro gorc fol-
klo rul wya ros, ise ga mo na gons, asa xav des tra di ci u li
zRap re bi sa Tu ga mo go ni li gmi re bis Tav ga da sav lebs, rom-
le bic mTli a nad emor Ci le ba av to ris ne ba-sur vils, amas-
Tan mi si si u Je tis Tvis re le van tu ria ja do, sas wa u li da
per so na Je bic xa si aT de bi an msgav si uC ve u lo una riT.
am Tval saz ri siT, va Jas mra va li zRa pa ri Zal ze sa in te re-
soa ro gorc prob le ma ti kis, ase ve mxat vru li in ter pre ta-
ci is mra val fe rov ne biT, gar da ami sa, xSi rad ga mok ve Til
ide o lo gi ur dat vir Tvas ata re ben da Tval naT liv war mo a-
Ce nen mwer lis po zi ci as XIX sa u ku nis sa qar Tve los sa zo-
ga do eb riv-po li ti ku ri vi Ta re bis, so ci a lu ri Tu eTi ku ri
sa ki Txe bis ga mo.
qar Tul fol klo ru li zRap re bis msgav sad va Jas mra va li
pro za u li teq stis si u Je tis re le van tu ri ele men tia ja-
dos nu ri gmi ri - ali, qa ji da de vi. sak ma od po pu la ru-
lia, ase ve, ad gi lis de da da na dir Ta pat ro ni, ro mel Tac
mwer lis Txzu le beb Si, gar da imi sa, rom Se nar Cu ne bu li
62
aqvs xal xu ri na war mo e bi saT vis da ma xa si a Te be li fun qcia,
gan sxva ve bu li plas te bic aqvs Se Ze ni li.
am mxriv, sak ma od sa in te re so ma sa las gvaw vdis ise Ti na-
war mo e be bi, ro go re bi caa: `uZ lu ri vi ri~, `erem-se rem-su-
re mi a ni~, `Ce mi mog za u ro ba erem-se rem-su re mi a neT Si~, `mu-
ce la~ da sxva.
vid re uSu a lod kon kre tu li na war mo e be bis ana liz ze ga-
da vi do deT, yu ra dRe ba un da mi vaq ci oT im faqts, rom va Ja
qve sa Ta u riT gan saz Rvravs xol me Txzu le bis Jan rul Ta-
vi se bu re bas. aseT dros igi iye nebs ro gorc zRa pars, ase-
ve Zvel am bav sac, rac mo u lod ne li ar aris, rad gan XIX
sa u ku nis bo los, ro ca ga aq ti ur da fok lo ru li ma sa lis
Ca we ra da am dro is Jur nal-ga ze Te bis fur cle bi dan mi mar-
Tav dnen sa zo ga do e bas, re daq ci e bi saT vis ga eg zav naT am sa-
xis teq ste bi, an da ze bis, Tqmu le be bis, leq se bi sa da zRap-
re bis gver diT mo ix se ni e bo da Zve li am be bic.
Zvel am bavs uwo debs va Ja `uZ lu ri virs~ (va Ja-fSa ve la
1964a: 219), rom lis si u Je tur xazs qmnis ad gi lis de dis
mi er da be re bu li cxo ve lis gar daq mnis sas wa u li da mis
ir gvlis gan vi Ta re bu li am ba vi. fi zi ku ri mo na ce me biT ise-
ve, ro gorc ali, ad gi lis pat ro nic pa ta ra la ma zi qa lia.
`may vlo va nis gver dze ga moC nda ne lis na bi jiT, ro gorc
aC rdi li, la ma zi, pa ta ra qa li. gaS li li Sa vi Tma Rru-
be li viT edo tan ze. mar cxe na xel Si pa ta ra ba la xis ko na
epy ra~ (va Ja-fSa ve la 1964a: 227). am sag nis sa Su a le biT mas
mo xu cis ga a xal gaz rda ve ba Se uZ lia.
pat ro nis mi er mo Zu le bu li da sa sik vdi lod ga me te bu-
li vi ri ir meb ma ipo ves da da uZ lu re bul cxo vel TaT vis
ga mo yo fil ad gil ze wa iy va nes, sa dac mas ad gi lis de dam-
63
na dir Ta pat ron ma- ga nax le bis ba la xiT axal gaz rdo ba da-
ub ru na. mar Ta lia, es aq ise ve wa mi e rad ar xde ba, ro gorc
xal xur zRap reb Si da virs ad gi lis pat ro ni am ba laxs
ram de ni me Tve uzi davs, mag ram ar sob ro vad es de ta li ara-
fers cvlis.
ki dev er Ti sas wa u li, ro me lic xal xu ri zRap re bis msgav-
sad gvxvde ba, niS nis da de baa. sa me fo kar ze cxe nad mo-
Si na u re bu li vi ri bevr uc na u ro bas-amo ux snel Tvi se bas,
am JRav nebs. ma ga li Tad, man na di ro bi sas ga da ar Ci na ire mi,
ro mel mac me fe ver Se niS na, Se i wya la sa ku Ta ri pat ro nic,
ro ca is cxo ve leb Tan sas ti ki qce vi saT vis da sa jes da mo-
sak la vad mas ga mo a bes kud ze. vir ma is sa sik vdi lod ar
ga i me ta, mag ram mo ur Ce ne li wylu li da u to va.
na war mo e bis da sas ruls av tor ma Ca mo a ya li ba kiTx ve bi,
rom leb zec pa su xi un da ga e caT mog veb sa da brZenns. es
kiTx ve bi iyo, Tu ro gor ga dar Ca vi ri zam Tar Si mgle bi-
sa gan Se uW me li da ro gor mox vda ir meb Tan, ram mis ca mas
Zal-Ro ne da ram da am sgav sa irems, ra tom mo eC ve naT cxe-
nad da ra tom ver mix vda me fec ki rom Si na u ri vi ri iyo
ga ga re u le bu li, ra tom Se iwy na ra Ta vi si ugu lo pat ro ni,
ra tom ga da iq ca mi si fur Txi mo ur Ce nel wylu lad (va Ja-
fSa ve la 1964a: 233). am gva ri kiTx ve bi ar Se iZ le ba gaC ndes
xal xur Txzu le ba Si. mas Si sas wa ul ze, ro gorc mov le na-
ze, ara vin msje lobs, rad gan im sam ya ros Tvis, ro mel Sic
zRa pa ri ar se bobs, ase Ti gar daq mne bi or ga nu lia da, am de-
nad, ara vin cdi lobs mis ax snas.
li te ra tu rul zRa pars Se iZ le ba ga aC ndes mo ra lis tu ri
fun qci ac, aRa ra fe ri rom ar vTqvaT, mis ide o lo gi ur
dat vir Tva ze. na war mo e bis mi xed viT, uc na u ri fe ris cva le-
bis mi ze zi war Rvnis mo ax lo e baa. re a lu rad ki av to ris
64
SeS fo Te bas iw vevs ada mi a nu ri sa xis da kar gva, Se ub ra leb-
lo ba, zo ga dad hu ma niz mis nak le bo ba, ro me lic sa zo ga do e-
bas da Rup vi sa ken mi a qa nebs, Se maZ rwu ne bel tran sfor ma ci as
uqa dis da av to ri cdi lobs mkiTx ve li am yo ve li ve ze da-
a fiq ros.
vfiq robT, va Ja amiT ex mi a ne ba sam ya ros da sas ru lis gan-
wyo bi le bis mxat vru li asax vis ten den ci a sac, ro me lic
sak ma od mkveT rad aris ga mov le ni li XIX-XX sa u ku ne e bis
mij nis qar Tul li te ra tu ra Si.
fol klo ru li sa gan gan sxva ve biT, li te ra tu rul zRa par-
Si ali yo vel Tvis aRar aris ga reg no biT mom xib lve li.
am mxriv, sa yu ra dRe boa va Jas `moC ve ne ba~. aq igi la ma zi
qa lis nac vlad Se u xe da vi ar se baa. `qa ji, ali wa mom dgo-
mo da Tav ze: Ta vis cbi e ris Tva le biT, ga we wi lis, mqi se,
sa Za ge lis Se xe du le biT, gu li sru li ad da mi kaw ra,- pir ve-
li STa beW di le ba TiT qmis ga a qar wyla (va Ja-fSa ve la 1964a:
298). al ma mSve ni e ri Cve ne bi sa gan ga mo a fxiz la av to ri,
ro me lic Rrub leb Si sak vir vel ra in debs xe dav da. gmi re bi
mo su liy vnen Zvel dan gre ul dar ba zeb Si. dards Se epy ro
ma Ti axo va ni, me di du ri ar se ba. av tor ma maT ver mi aw vdi na
xma da de da mi wa ze dab run da. amis mi u xe da vad, am oc ne bas
av to ri ma inc tkbils uwo debs, xo lo wye ul sa da bo rot
suls als, ro me lic da be ji Te biT Se ax se nebs sa ku Tar da-
u mar cxeb lo ba sac, rad gan `sru lia... arc da ik lebs, arc
mo i ma tebs aras dros...~ (va Ja-fSa ve la 1964a: 299), da
am qvey ni ur ama o e ba sac. am uka nas knels ki va Jas Tan siy va ru-
li da di a di miz ne bi upi ris pir de ba. `mis wra fe ba, fiq ri,
grZno ba, siy va ru li, mtro ba, da yve la is, rac cxov re bas
Se ad gens, aZi nebs mag fiqrs ama o e bi sas, yve laf ris da sas-
ru li sas~ (va Ja-fSa ve la 1964a: 299).
65
qa ji Ta vi si qse lis gab mas cdi lobs, mag ram ver axer-
xebs, rad gan mas mmus ravs `TeT rwve ra, mSve ni e ris, din jis,
tkbi lis sa xis mo xu ci~. cno bi lia, rom am gva ri sa xiT
war mo ud ge ba ada mi ans Rmer Ti. va Jas az riT, rwme na aZ levs
sim tki ces ada mi ans, rom ar da e ces, da ce muls ki, rom wa-
mod ges. zRa pa ric ase mTav rde ba: ̀ me Tva li mi va pya ri da sav-
leTs da mkvda ri gav cocx ldi. sa u cxoo mna To bi ana Teb da,
erTs ad gils ga Ce re bu li,- mze iyo, mag ram is mze ara, di-
liT rom amo dis da mi e Su re ba sa Ra mo zed go ras mo e fa ros;
im mzes ar eC qa re bo da Cas vla, TviT imas swyu ro da ena Ta
qvey ni saT vis, Tval dam Se u li uc qe ro da Cvens mxa res. me, gi-
Ji viT, go ne ba da bin du li Sev xa ro di, Sev strfo di mna Tobs
da muxls vuy ri di` (va Ja-fSa ve la 1964a: 300).
ase aCens va Ja mo lo dins imi sas, rom gmi re bi erT dRes
ma inc da a mar cxe ben `sru li bu ne bis~ mqo ne bo ro te bas da
mas Si wi lis da de bas SeZ lebs yve la, vinc amis rwme nas ar
da kar gavs.
am na war mo e bis Seq mni dan TiT qmis oci wlis Sem deg va Ja
wers zRa par `ba Tu ris xmals~, ro me lic gmi ro bis Te mas
exe ba. na war mo e bis mi xed viT, sas wa ul moq me di una ri Se i Zi na
gar dac vli li gmi ris ba Tu ris xmal ma. is qar qa Si dan amo-
dis da ha er Si iwyebs tri als, ro gorc omis dros. xma li
pat ron sac ar Ca a ta nes saf lav Si. `ba Turs iq ne ba an Svi li
ga mo ad ges, an Svi liS vi li ga mo uC ndes imis xmals Rir-
se u li mxe da ri, kar gi pat ro ni. ai Ros xel Si da dad ges
sa qar Tve los da ra jad, upat ro nos rjul-saq ris ti a nos...
saf lav Si ki mi wam un da Se Wa mos` (va Ja-fSa ve la 1964g:
116). xmal ma mxo lod imis Sem deg mo is ve na, rac is la Sa ris
jvars Se wi res. `... xal xSi xma iyo: bev rjel una xi aT la-
Sa ris jva ris mi da mo eb Si jaWv-CaC qni a ni ba Tu ri ga dam dga-
66
ri yos ser ze, wel dam Sve ne bu li Ta vis sa xe lo va nis xmli Ta,
eZa xo des, xels uq nev des sa laS qrod bi Webs. una xi aT ag-
reT ve, Su a Ra mis dros aTas wlo van mu xa-if ne bis qveS Se mo-
ek ri bos Ta vi si laS qa ri, hqon des TaT bi ri ga laS qre ba ze,
xel Si epy ras Ta vi si xma li da ma ze ra Ra cas fi cu lob des,
- xo lo if ne bis, mu xis, ar yos to te bi, ken we ro e bi ci dan
Ca mo su li ke lap tre biT yo fi li yos ga na Te bu li~ (va Ja-fSa-
ve la 1964g: 119).
Zne li ga sa ge bi ar aris, ra awu xebs va Jas da 1913 wels
ra tom wers am zRa pars. mas ma Si nac aq tu a lu rad mi aC nia
brZo la Zve li ide is Tvis, Tvlis, rom jer ar mo su la dro
xmlis qar qaS Si Ca ge bi sa.
mxat vru li struq tu ris, ase ve, prob le ma ti kis Tval saz-
ri siT, Zal ze sa in te re so na war mo e bia `erem-se rem-su re-
mi a ni~, ro mel sac `uZ lu ri vi ris~ msgav sad va Ja Zve li am-
bavs uwo debs. mas Si, faq tob ri vad, ram de ni me pa ra le lu ri
si u Je tia. er Tia zRap ris pi ro bi Ti re a lo ba da da nar Ce ni
per so naJ Ta siz mreb Si ga Ta ma Se bu li am be bi.
na war mo e bis Zi ri Ta di struq tu ru li xa zi ase Tia: sa ku Ta-
ri umoq me do bis wya lo biT sam Zmas da ew va sax li. sar Cos
sa Sov ne lad sxva das xva mxa re ar Ci es da ga ud gnen gzas, ro-
gorc es ja dos nur zRa par Si xde ba, mag ram ukan ve dab run-
dnen, ma le er Tma neT Si Cxu bi da i wyes da maT ga saS ve leb-
lad Ta Ta ri mo vi da, rad ga nac `Cve ni qve ya na ma Sin Ta Tars
eWi ra, me re sa i dan Rac gaC nda koW li de vi. imas la za Ti a nad
mi e bRer tya, mi e beg va Tqve ni Ta Ta ri, ki na Ram mi er Co, Zlivs
co cxa li ga moh xve we bo da da Cvenc imas Ca vuc viv diT xel-
Si~ (va Ja-fSa ve la 1964a: 234). koW li de vi erT Zmas va-
War Tan amu Sa veb da da ja ma girs Ta vad iReb da, ors ki ka la-
to zo bas as wav li da. uzar ma zar koSks aSe neb da da ri yis
67
qvebs Zmebs azid vi neb da. Zme bi ax la we ri lebs wer dnen da
na nob dnen sa ku Tar saq ci els.
fol klo ru li zRap ri sa gan gan sxva ve biT, av to ri gmi re bis
ga dawy ve ti le bis da ma te biT mo ti va ci as ax dens. ase ma ga li-
Tad: Zme bi Tvli an, rom mog za u ro ba sa sar geb loa `go ne ba-
qo ne bi saT vis~, Tum ca maT mo wi na aR mde ge e bic hyavT. mSob le-
bi cdi lo ben, Svi leb ma Sec va lon gan zra xu li, ar ah yvnen
ilu zi ebs da re a lo bas da ub run dnen.
sak ma od gam Wir va lea zRap ris de da az ri. mte ri io lad
epat ro ne ba qve ya nas, ro de sac ar ar se bobs er Ti a no ba da
ada mi a ni ab so lu tu rad wyde ba si nam dvi les. swo red es az-
ria ga ta re bu li im siz mreb Sic, rom leb sac Zme bi xe dav dnen.
er Ti Zma(ere mi) xe davs, vi Tom os ma leT Si Txo ven ga me fe bas.
jer uar zea, mag ram bo los Tan xmde ba da di di mej li sic
imar Te ba, rom lis das ru le bis Sem deg maR la is vri an, mag-
ram erT ve zirs xe li ga eS ve ba da Zirs enar cxe ba.
me o re Zmis (se re mi) siz ma ric msgav sia: mas qa ri um did res
kun Zul ze mi iy vans, xal xi Tay vans scems da xel mwi fed
ar Ce vas api rebs, mag ram uc bad Rrub lebs Se am Cne ven da ga-
iq ce vi an. se re mic ga mo e dev ne baT, fexs wa moh kravs ra Ra cas
da ga mo eR vi Ze ba.
me sa me Zmis (su re mi) siz ma ri aS ka rad gan sxvav de ba am ori-
sa gan: sa mi ve Zma ga e mar Ta sa mog za u rod. aR moC ndnen af ri ka-
Si, sa ha ris udab no Si, sa dac gza da kar ges. mox vdnen koW li
de vis sa me fo Si. dev ma Su ris Zi e ba ga dawy vi ta, rad gan Zme bis
wi nap rebs mi si wi nap re bi saT vis di di zi a ni hqon daT mi ye-
ne bu li. Zme bis xvew na-mu da ram de vi ki dev uf ro ga na ris xa,
dah kra Zli e rad fe xi de da mi was da sa mi ves fet vi ga da a ya-
ra, ris Se de ga dac ir gvliv di di Wa o bi ga keT da. Ta vad ki
68
gah qra. su re mi da se re mi Wa ob Si eyar nen da iq itan je bid-
nen, ere mi ki pa ta ra qva ze ij da, ta ni dan Cir qi sdi o da da
mSve le lic ar sa i dan Can da. am tan jva Si ga eR vi Za su rems.
aS ka raa, rom re a lo bas uf ro adek va tu rad aRiq vams su re-
mi, vid re mi si ori Zma.
siz mris sa Su a le biT, faq tob ri vad, zRap ris gmir Ta xa si a-
Tis Rrma ni u an se bi, ma Ti fsi qo lo gi u ri gan wyo ba fiq sir-
de ba, rac Ta vis Ta vad xal xu ri zRap re bi sa gan ga nas xva vebs
li te ra tu ruls. siz mre bi Ti To e u li maT ga nis xa si aTs Se-
e sa ba me ba. mxo lod uf ro si Zma grZnobs, rom ra Rac ara-
jan sa Ria maTs cxov re ba Si. is uf ro re a lu ra dac ga nic dis
sa ku Tar Se saZ leb lo bas. swo red su re mis siz mars aqvs da-
kis re bu li wi nas war mety ve lu ri fun qci ac. arc mis siz mar-
Si das rul da am ba vi kar gad da arc re a lur cxov re ba Si.
am siz mar Si gaC nda ki dev er Ti sa in te re so Sre. av tor ma
ere mi, ese re mi da su re mi bad ri sa da usu pis de he ro i ze-
bul va ri an tad mo i az ra: `-af sus, bad ri sa da usu pis ji-
So, ro gor wam xdar xarT da ga fu We bul xarT! Se gar cxvi naT
Rmer Tmao!..~ - am bobs de vi (va Ja-fSa ve la 1964a: 241). mi-
u xe da vad imi sa, rom am am bav zec xaz gas miT gviTx ra Zve li
dav Tri dan ari so, uSu a lod av to ris Ta na med ro ve o bas mi-
e mar Te ba (da ra mxo lod mwer lis Ta na med ro ve o bas) zRap-
ris az rob ri vi kon cef cia: is, vinc Sro ma sa da brZo-
la ze am bobs uars, ivi wyebs wi na par Ta gzas, tan jvi sa da
mar cxi saT vis aris gan wi ru li. va Jas Tvis usag no oc ne ba
zo ga da dac mi u Re be lia da mas Sro mas am jo bi nebs (am gva-
ri mid go ma kar gad war moC nda `oc ne bis~ fi nal Si, rom lis
mi xed vi Tac, oc ne bi dan ga mor kve ul gmirs xel Si uWi ravs
fur ce li war we riT, mTa va ria Sro ma). na war mo eb Si mo ce mu-
li vi Ta re bis msu bu qad iro ni zi re bac xde ba. me oc ne be Zmebs
hgo ni aT, rom ma Ti siz mre bi bed ni e re bis mo mas wa ve be lia.
69
es zRa pa ri imi Tac gan sxvav de ba fol klo ru li sa gan, rom
mas Si Cnde ba mi niS ne ba kon kre tu li ge og ra fi u li ad gi le-
bi sa da dro i Ti siv rci sa, ker Zod: af ri ka, sa ha ris udab no,
os ma los dro, Ta Ta ri.
sa yu ra dRe boa, va Ja-fSa ve las am zRap ri sa da uTa ri Ro na-
war mo e bis - `Ce mi mog za u ro ba erem-se rem-su re mi a neT Si~
ur Ti er Tmi mar Te ba. am ori na war mo e bis az rob ri vi kav Si ri
sak ma od gam Wvir va lea sa Ta u ris do ne zec. ni San dob li via,
rom `Ce mi mog za u ro bis...~ da sa wyis Si ve la pa ra kia qvey na-
ze, ro mel sac verc erT ru ka ze ver ipo viT da ro mel sac
Ta vi si nam dvi li sa xe li ja doq reb ma da u kar ges. `me ti Ra
xer xi Sa iZ le ba ka cis, ada mi a nis Svi lis ga sa be Ca veb lad mo-
go ni li: ga da e ki do co cxals ada mi ans da eub ne bo de, aRa ra
xar, mkvda ri xa ro? erem-se rem-su re mi a ne Tis saq mec swo red
asea... es qve ya na jer isev gu lub ryvi lo, mom Tme ni qve ya naa,
amas Ta na ve da u de va ri: dae vinc ra un da sTqvas, wis qvil ma
ki fqva so; me xom var da va ro, ara fe ri uSavs, imaT miTx-
ran xa ro-vo...- wers va Ja (va Ja-fSa ve la 1964g: 201).
mwe rals Ta vi si an ge lo zi ai Zu lebs am qvey nis ga da sar Ce-
nad ga ud ges gzas. Tum ca Za li an eza re ba am gza ze dad go ma
da sax lSi dar Ce nas am jo bi nebs. `riT ara sjo bia Sin ar-
xe i nad yof na - ga Ze xi kar gad, ga dah kar wi Te li Rvi no da
ga da gor di mu Ta qa ze, da is ve ne su li Ta da xor ci Ta, sin je
sa mo Txis msgav si siz mre bi!~- ki Txu lobs av to ri (va Ja-fSa-
ve la 1964g: 201). es su ra Ti, `gu lub ryvi lo, mom Tme ni
qve ya nac~ (`bed ni e ri eri~) aS ka rad ili as in ter teq stia.
sa er To dac, am ori zRap ris prob le ma ti ka ale go ri u lad
XIX sa u ku nis sa qar Tve los re a lur vi Ta re bas asa xavs, ra-
Sic qve moT ki dev uf ro dav rwmun de biT.
70
aR moC nda rom sa xel war Tme u li qve ya na bu neb ri vi sim did-
riT av se bu li mSve ni e ri mxa re iyo, sa dac yve la ha ra los
ga i Za xo da. `ise Ti ji la gis xal xia, Sors ar ic qi re bi an,
mar to dRe van de li dRis Tvis zru na ven, nam dvi li qris tes
mcne bis mim de va ri xal xi ao~,- eub ne ba an ge lo zi (va Ja-fSa-
ve la 1964g: 202). aqa u re bi ga Wir ve bu lad cxov re bis mi-
ze zad ja doq ro bas mi iC ne ven. `ba ra qa da i kar gao, am bob dnen
isi ni, yve la fers da e lia ba ra qa, mad li aRa ra fer sa aq vso.
es imis mi ze zia, rom Cvens qve ya na Si gaC nda ku di a ni, ja do-
qa ri xal xi; ise ga mo gac li an sar Cos xe li dam, rom verc
ki ga i geb; wi naT sul sxva yo fa cxov re ba yo fi la Cvens
mxa re Si da ex la sru li ad sxvaa, uke Tu re bi sa da uma du-
ro bis me ti aRa ra fe ri dag vrCe ni ao~, - wu xan isi ni (va Ja-
fSa ve la 1964g: 202). av to ris kiTx va ze, ra tom Ta va dac
ar swav lo ben ja doq ro bas an ra tom ar uwi na aR mde ge bi an,
pa su xo ben, rom `ada mi a nis sis xlSi ga re va Zne lia. cu di
dro e bac aris da ucim bi rod ver ga dar Ce bi an~ (va Ja-fSa-
ve la 1964g: 204). aR sa niS na via, rom es kon kre tu li to-
po ni mi io lad ga mo sac nobs xdis ale go ri as. gar da ami sa,
na war mo eb Si sxva mi niS ne bac aris. erem-se rem-su re mi a neT Si
uam ra vi dan gre u li ta Za ria da yve la er Ti - qa li-me fis
dros aris aSe ne bu li, Tum ca kar gad arc ki ici an, ram de ni
me fe hyav daT. qvey na Si ar se bul mZi me re a lo bas mi a niS nebs
mwer lis re mar kac, rom taZ rebs eS ma ke bi ari an da pat ro-
ne bu le bi.
gan sxva ve bu li vi Ta re bis am sax ve li arc na war mo eb Si av-
to ris mi er Car Tu li leq si da zRa pa ria. leq sSi ere mis,
se re mi sa da su re mis zRap ris va ri a ci aa da ma sac ise ve
aqvs da kis re bu li mxi le bis fun qcia, ro gorc fol klo-
rul zRap reb Si Car Tul leq sebs.
71
na war mo eb Si be ri ka cis mi er mo yo li li `Tor met Ta vi a ni
mde vis~ zRa pa ri iwye ba mza for mu liT - iyo da ara iyo
ra da mTav rde ba ase ve ti pu ri for mu liT: Wi ri iqa, lxi-
ni aqa. teq sti srul yo fi lia, mas Si bib li u ri ia ko bi sa
da Rmer Tis Ser ki ne bis iga vic sa in te re so daa arek li li.
qve ya nas Tor met Ta vi a ni de vi da pat ro ne bia. ga Ta ma me buls
qris te-Rmer Ti Sex ved ria, ver uc vnia, Se uy vi ria, mis Tvis
lax ti mo u Re re bia, ma Sin igi ma cxo vars da u wyev lia da
lax tic xel Si Sex mo bia. amis Sem deg mas Ta ve bi au jan ydnen
(sxe u li na wi le bis ajan ye ba, ro gorc ada mi a nis Si na ga ni
rRve vis sim bo lu ri asax va, ni San dob li via va Jas zRap ris-
Tvis. man am xerxs mi mar Ta `mu ce la Sic~). bo los da qan-
culs me Ro re wa mo e pa ra da kom bliT su li ga af rTxo bi na.
vfiq robT, sa er To gan wyo bi le biT am sak ma od pe si mis tur
na war mo eb Si mwe ra li er Ti mxriv re a lur vi Ta re bas us vams
xazs da mi si cvli le bis per speq ti vas ver xe davs, mag ram
arc sa er Tod Se uZ leb lad mi iC nevs, rac zRap ris ke Ti li
fi na liT ga a cxa da.
`Cem mog za u ro ba Si...`, an ge lo zis pi riT, av to ri ki dev erT
mniS vne lo van sa kiTxs wa moW ris. mi si az riT, um Tav re si, ri-
Tac eris bed ni e re ba izo me ba, ga naT le baa. im qve ya na a Si ki,
ro mel sac va Ja aR wers mas wav le bels `ga na di re bu li sa xe~
aqvs da arc is aris, al baT, Sem Txve vi Ti, rom ucxo ena ze
la pa ra kobs, xo lo sko la Si bav Svebs im gva rad as wav lid-
nen, rom di dad go ne ba ar gax sno daT. mar Ta lia, mas wav leb-
lis Tvis ga gu ge ba ri iyo, ro ca so fel ze sko la `Rvaw lsa
deb da~, Ta vad so fels ra tom un do da mi si da xur va, ra tom
Tvli da rom is uf ro vneb daT, vid re ram sar geb lo ba moh-
qon da. mag ram mkiTx ve li saT vis am epi zo dis im pli ci tu ri
plas ti sak ma od na Te lia. mwe ra li Tvlis, rom eris ga-
dag va re ba Seg ne bu lad xde ba. am ube du re bis mi zez zec Ri ad
72
mi a niS na: `miv mar TeT Crdi lo eTs da iq vi xi leT mxo lod
gan sxva ve bu li zne-Cve u le bis mcxov reb ni~, - wers is (va Ja-
fSa ve la 1964g: 212). mi u xe da vad ami sa, va Ja ar Tvlis, rom
sko la sa da swav la ze so fel ma ua ri un da Tqvas.
mrav lis mTqme lia, ase ve, gan swav lul kac Tan Sex ved ra. mas
cis ken hqon da mipy ro bi li mze ra da iq un do da epo va qvey-
ni saT vis ga mo sa va li. `-es is dur bin di ar gax lav sTo,-
sTqva man, var skvlav Ta yo fa-mdgo ma re o bas rom ik vle ven
mec ni er ni; es is dur bin dia, rom lis wya lo bi Tac me Ce mis
qvey nis vi Ta re bas, sve-beds vi ge bo~ (va Ja-fSa ve la 1964g:
213). faq tob ri vad, am ba vi Ri ad dar Ca. av to ri wers, rom
erem-se rem-su re mi a ne Tis Se sa xeb is Sem deg Si mog viy ve ba.
am na war mo eb sa da ̀ erem-se rem-su re mi ans~ So ris ib me ba lo-
gi ku ri jaW vi. ere mis, se re mi sa da su re mis msgav si fu Wad
me oc ne be e bi qmni an erem-se rem-su re mi a nis qve ya nas, xo lo am-
gvar me oc ne o be o bas ro gor afa sebs va Ja, ze moT uk ve aR-
vniS neT da mas ze aq aRar Sev Cer de biT.
av to ris dro in de li sa qar Tve loc xsnas Crdi lo e Ti dan
elo da, mag ram mas Tan sa er To ve ra fe ri ipo va. qvey nis
mi er fun qci is da kar gvam ki mi si mo qa la qe e bic ga da ag vra,
ra sac, bu neb ri via, gmi ris dak ni ne ba moh yva da bad ri sa da
usu pis nac vlad uger gi lo, sag mi ro saq me eb ze mxo lod me-
oc ne be ni Ra dar Cnen.
de he ro i ze bu lia mu ce lac va Jas ama ve sa xel wo de bis mqo ne
zRap ris gmi ri. mrav lis mTqme lia av to ris mi er fol klo-
ru li zRap ris erT-erT gav rce le bul kli Se Si Se ta ni li
cvli le ba. nac vlad for mu li sa `iyo da ara iyo ra~,
gvaqvs `iyo da aRar aris. Rmer Tma nu Rarc aC ve nos qve ya nas
imis Ta na ada mi a ni, ro go ric is iyo. vi na?- mu ce la, mu ce-
73
la... (va Ja-fSa ve la 1964a: 309). am gva ri cvli le bac li te-
ra tu ru li zRap ris av to ris pre ro ga ti vaa.
ma na na kva Wan ti ra Ze aR niS navs, rom `...mwer lo ba, li te ra-
tu ra - yve la ti pis ri tu a li da dRe sas wa u li da vi wye-
bis gar da u val pro cess upi ris pir de ba~ da `da vi wye bi sad-
mi wi na aR mde go bis mo bi li za ci iT xels uS li an su bi eq tis
daS las...~ (kva Wan ti ra Ze 2009: 296). Se iZ le ba vi fiq roT,
rom swo red am gva ri mo bi li za cia devs va Jas mi er Se-
ta nil cvli le ba Sic. rac un da pa ra doq su lad JRer des,
fol klo ru li da li te ra tu ru li zRap ris az rob ri vi da
se man ti ku ri ve le bis ga dak ve Ti sas, xal xu ri zRap ris mya-
ri struq tu ris daS li sas xde ba, swo red mi si kvlav gax-
se ne ba, aR dge na. ase mag. `iyo da aRar iq ne ba~, kar gavs
Ta vis re a lur arss `iyo da ara iyos~ xsov nis ga re Se
ise ve, ro gorc li te ra tu rul zRa par Si Se su li kla si ku-
ri zRap ri saT vis da ma xa si a Te be li yve la sxva re le van tu-
ri ele men tis cvli le ba ma Ti cod nis ga re Se mok le bu li
xde ba srul yo fil ga az re bas, er Ti mxriv, me o re mxriv ki
am Zaf rebs av to ris po zi ci as, gvaZ levs Se fa se bas, uar yo fas
imi sas, rac mis Tvis mi u Re be lia da mkiTx vel Sic surs mis
mi marT ne ga ti u ri da mo ki de bu le ba ga mo iw vi os.
am ba vi sma-Wa me Tis qve ya na Si xde ba. ojaxs ki mu ce la ans
uwo debs av to ri. sak ma od mo u lod ne li Cans am sa xe lis
war mo mav lo ba. mi u xe da vad imi sa, rom igi fol klo ru li
na war mo e bi saT vis ase da ma xa si a Te be li in di vi du a lu ri gan-
saz Rvre ba-epi Te tia, mas omo ni mu ri mniS vne lo ba aqvs da es
se man ti ku ri Ta ma Si na war mo e bis ar sis ga sax sne lad ga dam-
wyve tia. sa xe lis Si na ar sis cvli le bac gmi ris deg ra da ci-
is ma ta re be lia. Ta vis dro ze gmi ro bis ga mom xat ve li epi-
Te ti mog vi a ne biT Ror mu ce lo bis am sax ve li xde ba. mu ce la
74
Zvel dro Si givs zed met sa xe lad brZo la Si ga mo Ce ni li si-
ma ma ci sa da mis mi er xan jliT mtris da po bi li muc le bis
ga mo Se er qva. zRap ris da sa wyis Si vea aq cen ti re bu li, rom
gmi ris ase Ti deg ra da cia obi eq tu ri ga re mo e bi Taa ga mow ve-
u li. `sma-Wa meT lebs sxva yve la sag mi ro saq me ga mo e li aT,
er Ti sma-Wa ma dar CaT cxo re ba Si, vinc imiT isa xe leb da
Tavs, sa xe li da di de bac imas rCe bo da, ma Sa sa da me, mu ce la
ga sam tyu na ri ar iyo. dro Ta vi Ta re bam da mis mo Txov ni le-
bam Seh qmna da da ba da igi...~ - wers av to ri (va Ja-fSa ve la
1964a: 312).
sa mi Zma: mu ce la, ya ra ma na da ami ra na gi vis-ga mor Ce u li meb-
rZo lis- Ca mo mav le bi ari an. zRa pa ric swo red am sam Zma-
zea. uf ro si Zma sa xe lo va ni di di pa pis sa xels ki ata rebs,
Tum ca ara fe ri icis Ta vi si wi nap re bis Se sa xeb. `al baT ga-
mo Ce ni li msmel-mWa me lic iq ne bo dao~,- fiq rob da axal gaz-
rda mu ce la. is ro di ico da sab ra lom, rom imis mo sa xe les
sad eca la sas mel-saW me lad, er Ti xe liT mters ige ri eb da
da me o re Ti oja xis saq mes awar mo eb da~,- aR niS navs mwe ra li
(va Ja-fSa ve la 1964a: 311). ra ki brZo la Sewy vi tes da war-
su li da i vi wyes, mi sa baZ ma ga li Tad Wa ma-sma iq ca. sxva ze
aRa ra fer ze fiq rob dnen, aRarc lo cu lob dnen.
fol klo ru li zRap ris Se sa ba mi sad, am Sem Txve va Sic Cnde ba
mam xi le be li par Te ni, ro me lic SeZ lebs mra va li ada mi a nis
ayo li e bas, mag ram me fis brZa ne biT mas Ca mo ax rCo ben. `Tumc
er Tis kvi ris gan mav lo bam de par Te nis gvams ya ra u li ed ga,
ma inc iq Tavs iy ri den yve la dav rdo mil ni, Ra rib ni, be Cav ni
da par Te nis usu lo gva mis wi na Se cxa re cremls Rvri den,
mag ram ra Ras uS ve li den gan sve ne buls~,- Ta na moZ me Ta dag-
vi a ne bu li si na nu lis ga mo wuxs va Ja (va Ja-fSa ve la 1964a:
317).
75
mu ce las vi Tom mor wmu ne o bac da ci le bu lia re a lur rwme-
nas, rad gan mas ejav re ba did mar xva da zi a re ba. aqac ise Ti
deg ra da ci aa, rom moZR va ri zi a re bis wi na Ra mes mas vax Smo-
bis uf le bas aZ levs. ara da mu ce la sa ma ga li To ada mi a nia
da, teq stis mi xed viT, mTe li so fe li ba Zavs.
sa yu ra dRe boa, er Ti ase Ti de ta li: ku di a no ba Ra mes mu-
ce las de ve bi ita ce ben. de ve bi, bo ro ti su le bi ari an da
maT gan dac vas is ufals Ses Txovs, hpir de ba, rom san Tlebs
aun Tebs da say drebs au gebs. de vebs Win ke bi da ale bi em sa-
xu re bi an, ro de sac isi ni ir mis, je ir ni sa da jix vis mwva-
debs mi ir Tme ven. de vebs, fol klo ru li zRap ris Tvis kar-
gad nac nob per so na Jebs, mo u lod ne li da, er Ti Se xed viT,
ke Til So bi lu ri mi sia akis ri aT - Rir se ul ada mi a nad aq ci-
on mu ce la, ga da aC vi on mu cel Rmer To bas. fun qci is am gva ri
cvli le bac li te ra tu ru li zRap ri saT vis ni San dob li vad
un da mi viC noT.
ise ve, ro gorc `Tor met Ta vi a ni mde vis~ (`Ce mi mog za u ro ba
erem-se rem-su re mi a neT Si~) Sem Txve va Si, aqac mu ce las Ta vi-
si ve sxe u lis na wi le bi um xed rde bi an: mu ce li, su li, Wkua.
ir kve va, rom Ti To e u li maT ga ni mas swor rCe vas aZ lev da,
mag ram man, mu dam Rvi niT gab ru e bul ma da gaJ Ren Til ma,
ar us mi na sa ku Tar go ne bas da sa tan jve lad ga i me ta Ta-
vi. gar da imi sa, rom es as peq ti gmi ris su li er daS la ze
mi a niS nebs, am gva ri Si na ga ni am bo xi sin di sis mxi le ba dac
Se iZ le ba aR viq vaT. sin di si va Jas Se moq me de bis erT sa-
er To per so na Ja dac Se iZ le ba iq nas miC ne u li, rad gan misi
mravali gmiris arsebobis wess ganapirobebs.
mucelas daeZeben Zmebi, romlebic mas ver xedaven, radgan
mucelas sapyrobiles uCinmaCinis qudi ifaravs. mucelam
Tavis gadasarCenad devs miyida ara mxolod sakuTari,
76
aramed Zmebisa da meuRlis sulebic. bunebrivia, devTa
tyveobidan dabrunebuli mucela kidev ufro did kerpad
iqca soflisaTvis, vidre kvlav ar gamoCnda mamxilebeli,
romelsac veRar daamarcxebdnen. es ulvaSenis mefea (am
saxelwodebiT miniSneba, swored, sindisze keTdeba). mas
wminda parTenis sisxlis aReba swadia da sma-WameTis qvey-
anas oms gamoucxadebs. marTalia, `aq mefem yvela Tavis
nazir-vezirebs moagona maTi mama-papaT vaJkacoba da si-
Cauqe, xolo mucelas - mis mama-papis, saxelovan mucelas,
sagmiro saqmeni~ (vaJa-fSavela 1964a: 343), magram mx-
olod mogonebam da survilma isini ver gadaarCina, Tumca
ki Zalian moindomes. mucelam `moZebna Zveli, Jangisagan
gamoxruli, mama-papis xmali, ipova damtvreuli fari da
Seudga bejiTad saqmes. gawminda pirveli, daakowiwa meore,
gaiCarxa saqme. daglejili CaCqanic ipova, samklaurebic
miaweb-moaweba erTmaneTze da raindulad gamoewyo, mSvild-
isris gakeTeba Tavis Zmas, amirans, daavala. Subic sadRac
eguleboda WerSi Tu kedelSi Setanebuli, gafacicebiT
daeZebda imasac. mucela aRar xumrobda~, - aRniSnavs av-
tori (vaJa-fSavela 1964a: 344). Tumca am sabrZolo iara-
Ris mdgomareoba maT mesakuTreze metad saerTo viTarebis
paroderebasac SeiZleba emsaxurebodes. logikuria, rom,
survilis miuxedavad, maT brZola ver SeeZles da iolad
damarcxdnen. ulvaSenis xelmwifem sma-WameTis ganTqmuli
gmirebi xalxs daasaxelebina da dasaja. amxiles yvela
cru-gmiri.
sain te re soa er Ti de ta li. mxo lod sma-Wa me Tis me fe da in-
do ul va Se nis xel mwi fem, rad gan igi gvir gvi no sa ni (erT-
er Ti xel na we ris mi xed viT, mi ron cxe bu li) iyo. va Ja Za-
li an fa qi zad mo e ki da am Te mas. am zRap ris ale go ri u lo ba
amiT ki dev uf ro cxa di gax da. vfiq rob, man ga mo sa va li
77
me fis mok vla Si ver da i na xa. ase Ti re a lu ri ga moc di le ba
ru se Tis im pe ri as hqon da, xel mwi fis mkvle lo bis faqts
va Jas sam Sob lo saT vis uke Te se bi sa ken ara fe ri Se uc vlia.
kla si ku ri zRap ris da sa sruls mxo lod ram de nad me Se iZ-
le ba mi e mar Te bo des na war mo e bis fi na lic. mu ce las saf la-
vi dan sva vi amof rin de ba da mTis ken gas wevs. mis gan na xev-
rad aSe ne bu li ek le si is das ru le bas ki ga yi du li su li
cdi lobs. say dris das ru le ba sim bo lu rad da kar gu li Ri-
re bu le be bis dab ru ne bas mig va niS nebs.
am na war mo eb Sic ni San dob li via siz mris Car Tva da am gziT
fsi qo lo gi u ri plas te bis gaR rma ve ba. mu ce la or siz mars
xe davs. pir ve li siz mris mi xed viT, igi eS ma keb ma ga i ta ces,
rom jo jo xe Tis kup rSi da ew vaT mi si su li, mag ram iqe da-
nac ga mo ab ru nes, ris Sem de gac yva ve bi, yor ne bi da sva ve bi
da e pat ro nen da da u wyes jij gna. swo red am siz mris Sem deg
aRuT qvams igi ufals ek le si is age bas. me o re siz mar Sic sa-
ku Tar tan jvas xe davs. am je rad mas mgle bis jo gi glejs.
am pe ri o dis qar Tu li mwer lo bis Tvis Ta vad mu ce las Te-
ma axa li ar aris. in ter teq stiT av to ri ilia Wav Wa va Zis
lu ar sab TaT qa ri Zis va ri an tsac xa tavs. mu ce la co cxal
rum bad hyavs va Jas mox se ni e bu li. ma sac Za li an uy vars ar-
ta la, co li 21 wlis asak Si Se ir To we sis ga mo da ara
imi tom rom Se uy var da, Tum ca Za li an kar gad Se ewy vnen
er Tma neTs. mis col sac da re jan Tan aax lo ebs mki Txa veb Si
si a ru li da a. S. am de nad, Ta vad sa ki Txic Se iZ le ba ili as
mo ti vad Cag veT va la, mag ram mi si mxat vru li ga dawy ve ta aS-
ka rad as xva vebs am or did Se moq meds er Tma ne Ti sa gan.
er Ti Se xed viT, struq tu ru lad gvaqvs kla si ku ri zRap ris
msgav si si u Je tu ri xa zi: me fe, crug mi ri, mav ne(de ve bi), mam-
78
xi le be li gmi ri (mam xi le be li). sic rue ga mo aS ka ra ve bu lia,
da mar cxe bu lia ga fe ti Se bu li ma te ri a lu ri da ga dar Ce-
ni lia su li. ta Za ri ki mas Tan er Tad un da aa gos yve lam.
pi ro bi Tad es Se iZ le ba miC ne ul iq nas zRap ris ke Til fi-
na lad. va Jas Se moq mde ba Si ara er Txel aq cen ti re bu li su-
li e ri sa da niv Ti e ris da pi ris pi re bi sas av to ri mka fi od
mig va niS nebs, rom mxo lod ma te ri a lu riT Se mo far gvla pi-
rov nuls Slis.
ni San dob li via er Ti ram. am Txzu le bis ar se bul va ri ants
awe ria, rom es aris zRa pa ri Zve li dav Tri dan. da beW dil
va ri an tSi ki va Jam da to va mxo lod zRa pa ri, Tumca amas
arsebiTi mniSvneloba ar aqvs. dro is mi er ga mow ve u li
deg ra da ci is saC ve neb lad man mu ce las Zme bis sa xe le bic
Seg ne bu lad da a kav Si ra Zvel sag mi ro epos Tan.
Ta o ba Ta is to ri is gad mo ce ma xal xu r zRa par Sic Se iZ le-
ba Seg vxvdes (mag. `Tval Ci ta~). `ze mox se ne bul zRap reb Si
da mo u ki de be li si u Je te bis kon ta mi na cia Se de gia mez Rap ris
cdi sa, Ta vi se bu rad ax snas tra di ci u li ma sa lis Si na ar si,
sxva das xva Ta o bis gmir Ta Tav ga da sa va li erT mTe lad Sek-
ras da ga zar dos au di to ri is in te re si moTx ro bi sad mi~
(qur do va ni Ze 2002: 111). ra Tqma un da, Zve li mez Rap re e-
bi sa gan gan sxva ve biT, av tors Se iZ le ba uf ro mniS vne lo va ni
mo ti va cia hqon des vid re Tav mo wo ne baa msme ne lis wi na Se.
aR sa niS na via, rom im na war mo e beb Si (`erem-se rem-su re mi a-
ni~, `mu ce la~), rom leb Sic va Jam sa qar Tve los ale go ri-
u li yo fa asa xa, ga mo i ye na kla si ku ri zRap re bi dan kar gad
cno bi li sa mi Zmis mo ti vi.
va Jas `nap ral ni~ erT-er Ti im gva ri na war mo e bia, rom lis
si u Jets zRap ru li ja dos nu ri ar se be bi, am Sem Txve va Si
79
ali, Se ad gens. nap ral Si ali da ve Sa pi da bud nen. ali mac-
du ne be li la ma zi qa lia da am si la ma ziT Ru pavs mwyem seb sa
da mo na di re ebs. ve Sap sac Ta vi Se ay va ra da da sa Ru pad ga-
wi ra. mag ram ar wiv ma mo ta ca ali, ve Sa pic xev Si Ca Ce xa da
nap ra li ga a Ta vi suf la. kla si ku ri zRap ris ka non zo mi e re-
bi dan ab so lu tu rad amo var dni lia alis da mar cxe ba. Tum ca
ga sa ge bia na war mo e bis de da az ri. moC ve ne bi Ti mSve ni e re ba ki
ar qmnis WeS ma rit si la ma zes, ara med am moC ve ne be bi sa gan
Ta vi su fa li bu ne ba.
bu neb ri via, va Jas aqvs sxva az rob ri vi dat vir Tvis mqo ne
Txzu le be bi, rom le bic mra val prob le mas wa moW ri an. es
aris mwer lis da mo ki de bu le ba so ci a lu ri sa ki Txe bi sad mi
(`ro gor gaC ndnen bu e bi qvey nad~, `siz ma ri ob li sa~...) Tu
mra val zRa par Si wi na plan ze wa mo we u li eTi ku ri Ri re-
bu le be bi (`go Ci~, `wis qvi li~, `siz ma ri ob li sa~, `lmo-
bi e ri mo na di re da ir mis go ni e re ba~...). ara nak leb sa yu-
ra dRe boa cxo vel Ta epo sis ti pis zRap re bic (`tre de bi~,
`me lia-ku dig Ze lia~, `ar wi vi~, `ire mi~, `me lia-se ri fe nia~,
`daT vi~, `di de bu li sa Cu qa ri~, `kur dRe li~...). cno bi lia,
rom va Jas Se moq me de ba Si gvxvde ba sa mo na di reo mi To sis
ele men te bi. am de nad ga sak vi ri ar aris, rom mo na di re o bis
Te ma va Jas bevr zRa par Si iCens Tavs (`ire mi~, ̀ kur dRe li~,
`lmo bi e ri mo na di re da ir mis go ni e re ba~...)
li te ra tu ru li zRap ris Jan ri, prob le ma Ta mxat vru li
in ter pre ta ci is Tval saz ri siT, ga ci le biT did Ta vi suf-
le bas aZ levs av tors. bu neb ri via, rom igi va Jas er Ti a ni
mxat vru li kon cef ci is er Ti-er Ti Se mad ge ne li, sa yu ra-
dRe bo da ga mom sax ve lo bi Ti xer xe biT uaR re sad dat vir-
Tu li plas tia.
80
va Jas pro zis am ku TxiT sa gan ge bo ana li zi au ci le be li
da mniS vne lo va nia, rom uf ro srul yo fi lad war moC ndes
mwer lis uc vle li da mo ki de bu le ba ro gorc erov nu li
ise sa ka cob rio Ri re bu le be bi sad mi da qar Tu li li te-
ra tu ru li zRap ris gan vi Ta re ba Si Se ta nil sa yu ra dRe bo
wvlils.
mo ra lis tu ri ten den ci e bi
va Ja-fSa ve las li te ra tu ru li zRa pa ri mwer lis Se moq-
mde bis sa u ke Te so na wi lia. man ise ve ai rek la prob le ma Ta
far To are a li da mxat vru li ga dawy ve tis Tval saz ri si-
Tac ori gi na lu ri aR moC nda, ro gorc mis ma ga nu me o re bel ma
po e tur ma epos ma. va Jas mra va li zRa pa ri Zal ze sa in te re-
soa mas Si wa moW ri li Te mis mxat vru li in ter pre ta ci is
mra val fe rov ne biT, xSi rad ata rebs ide o lo gi ur dat vir-
Tvas da naT lad war mo a Cens mwer lis po zi ci as XIX sa u-
ku nis sa qar Tve los sa zo ga do eb riv-po li ti kur yo fa sa Tu
eTi kur sa ki Txeb Tan da kav Si re biT.
rogorc davrwmundiT, va Ja ar cTu iS vi a Tad iye nebs fol-
klo ru li zRap ri saT vis da ma xa si a Te bel Te mebs, si u Je tebs,
sa xe ebs, mi si mra va li pro za u li na war mo e bi, gar kve u li
Tval saz ri siT, mis devs fol klo ru li zRap ris mxat-
vrul struq tu ras an sas wa u li qmnis si u Je tis Zi ri Tad
xazs. mi u xe da vad imi sa, rom va Jas Se moq me de bi sa da fol-
klo ris mi mar Te ba sak ma od kar gad Ses wav li li sa ki Txia
qar Tul li te ra tu raT mcod ne o ba Si, sa kuT riv li te ra tu-
ru li zRap ris po zi ci e bi dan mwer lis Se moq me de ba aqam de
kvle vis sa ga ni ar gam xda ra.
81
ze moT Cven ze moT sa gan ge bod ga va a na li zeT, ro gor ic-
vle ba fol klo ru li zRap re bis mya ri sa xe e bis fun qci e bi
(ali, qa ji, de vi) va Jas na war mo e beb Si (`uZ lu ri vi ri~,
`erem-se rem-su re mi a ni~, `Ce mi mog za u ro ba erem-se rem-su re-
mi a neT Si~, `mu ce la~, `moC ve ne ba~, `nap ral ni~ da sxv.). am-
je rad sa gan ge bod gvin da Sev Cer deT mwer lis zRap reb Si
ga mov le nil mo ra lis tur ten den ci eb sa da mi si mxat vru-
li in ter pre ta ci is Ta vi se bu re beb ze. sa in te re si oa, rom am
az rob ri vi dat vir Tvis mqo ne ara erT Txzu le ba Sic zRap-
re bi saT vis da ma xa si a Te be li ja dos nu ri ar se be bi Tu sxva
msgav si ele men te bi qmni an Zi ri Tad si u Je tur xazs.
iu za ev ge ni Ze mar Te bu lad Se niS navs, rom `va Ja-fSa ve la
gan sa kuT re bul Se moq me de biT in te ress iCens eTi ku rad Ri-
re bu li prob le me bi sad mi. am Sem Txve va Si va Jas po e tu ri
ide a le bi sa Ta ves iRebs Cve ni xal xis gan cda Si tra di ci u-
lad dam kvid re bu li zne ob ri vad gam Zle war mod ge ne bi sa gan
(ev ge ni Ze 1977: 48). es asea li te ra tu ru li zRap ris Sem-
Txve va Sic. `go Ci~, `wis qvi li~, `siz ma ri ob li sa~, `lmo bi-
e ri mo na di re da ir mis go ni e re ba~, `sa Ta gu ri~, `di de bu li
sa Cu qa ri~, `cru pen te la aR mzrde li~ da sxv. ise ve kar gad
asa xavs av to ris ur yev da mo ki de bu le bas zne ob ri vi fa se u-
lo be bi sad mi, ro gorc yve la da nar Ce ni Txzu le ba.
mwer lis mo ra lis tu ri ten den cia yov lis mom cve lad vlin-
de ba mSvi di sin di sis kon cep tSi, ro me lic sxva prob le-
ma ti kas Tan er Tad gam sWva lavs ro gorc mis mi er Seq mnil
zRap rebs, ase ve sxva Jan ris na war mo e beb sac.
mo ra lis tu ri kon cef cia mTe li Ta vi si sim Zaf ri Ta da si-
cxa di Taa ga mok ve Ti li `go Ci Si~. am ti pis zRap re bi dan is
yve la ze ti pu ria, Tum ca, amas Ta na ve, Zal ze Se maS fo Te be lia
kon cep tu a lu rad. mi u xe da vad imi sa, rom mas le gen das uwo-
82
debs av to ri, iwyebs da as ru lebs zRap ri saT vis da ma xa si-
a Te be li for mu le biT: `iyo da ara iyo ra~ da `Wi ri iqa,
lxi ni aqa~. na war mo e bi im uZ ve les pe ri od ze mog viTx robs,
ro de sac ka cob ri o ba `ga na di re bu li cxov rob da~. pir vel-
yo fil ka ci Wa mi as, go Cis, Rmer Tma siy va ru li ga mo ug zav na
nib lia Ci tis sa xiT. go Ci amis Sem deg uf ro mo us ven rad
grZnob da Tavs. igi verc Zvel Cve u le ba ze - ada mi a nis xor-
cis Wa ma ze - am bob da uars da sin di sic awu xeb da. bo los
isev Txov na da u wyo RmerTs `mo ma So re es ra Rac bar gi
am ki de - sin dis-siy va ru le bi, rom das ve ne bu li vi yo, vi-
cxov ro, ro gorc aqam de mi cxov ri ao~ (va Ja-fSa ve la 1964a:
40). ma Sin Rmer Tma goCs, ro mel mac mi si si ke Te ver Se ig no,
ga u maZR ro ba ga mo ug zav na, ris ga moc igi ne biT ga da i Ce xa
kldi dan. mwe ra li ake Tebs aseT re mar kas: `ra Tqma un da
da is ve na~.
sa in te re soa, rom, kla si ku ri zRap ri sa gan gan sxva ve biT,
teq stSi gmi ris axal, uf ro ma Ral, sa fe xur ze as vla mxo-
lod dro e biT mox da. mas Ci ti, ro me lic zRa par Si xSi rad
suls ga nas xi e rebs, mo ev li na ja dos nur Sem wed, mag ram,
rad gan gmir ma ar isur va, ke Ti li saT vis brZo la, Sem wem
ve ra fe ri SeZ lo. sam wu xa rod, aq aRar iva ra u de ba mi si
tran for ma ci is Se saZ leb lo ba. va Jac aR niS navs, rom `ara-
fe ri Sec vli la~.
mwer lis az riT, es prob le ma erT-er Ti im sat ki var Ta ga nia,
ro me lic da sa ba mi dan mos devs ka cob ri o bas da arc bo lo
uCans. `ex lac Tumc es Cve u le ba aris, mag ram sxva sa xiT
moq me dobs: guls imi tom amo va ri debT xol me er Ti me o res
am mecx ra me te sa u ku ne Si, rom igi gu li sa mav neb lod mig-
vaC nia Cve nis mSvi do bi a no bis da myud ro e bi saT vis; Tva leb-
sac dav TxriT xol me kac ni er Tma neTs, mag ram saW me lad ki
83
ara, ara med imi tom rom er Tma me o re da vab rma voT, - sxvi si
sib rma ve gviy vars~, - da na ne biT aR niS navs va Ja (va Ja-fSa ve-
la 1964a: 37).
Te mis zed ro u lo bi saT vis xaz ga sas me lad va Jam mi mar Ta zRa-
pars. mis Tvis es aris prob le ma, ro me lic mud mi vad dgas.
ama ze amax vi lebs yu ra dRe bas igi ki dec teq stSi, ro de sac
XIX sa u ku ne Si ada mi a nis Si na ga ni sam ya ros uc vle lo ba-
ze ake Tebs aq cents. kla si ku ri zRap ri sa gan gan sxvav ve biT,
li te ra tu rul zRa par Si am gva ri ni u an sis ar se bo bas av to-
ris mi zan da sa xu le ba gan saz Rvravs, mi u xe da vad imi sa, zo ga-
dad, zRap ris es Te ti ka mo i Txovs amas Tu ara.
va Jas Tvis das ve ne bu li sin di si a ni ka cia, su li er sim Svi des
ada mi ans mxo lod suf Ta sin di si ani Webs. `sa xe li ro gor
ga a bed ni e rebs kacs, Tu sin di si awu xebs. ro de sac sin di-
si a nia ka ci, das ve ne bu li, bed ni e ric ma Sin aris~, - am bobs
va Jas ki dev er Ti zRap ris (`wis qvi li` - na war mo ebs Ta-
vad va Jac zRa pars uwo debs) mTa va ri gmi ri (va Ja-fSa ve la
1964a: 108). es aris Txzu le bis mTa va ri Te mac. Te dem
wis qvi li mo i go na da so fels da u to va. Ta vad ki klde Si
da sax lda da ga nuwy vet liv cod vebs ina ni eb da. er Txe lac
Te dem siz ma ri na xa, rom TiT qos wis qvi li moS li li yo,
qve bi mo e pa raT, bor ba li ga e le waT, wis qvi lis bo Zeb ze ki
yva ve bi Cxa od nen, rac cu dis niS nad mi iC nia da so fel Si
da sax ma reb lad dab run da. Te de wis qvi lis ga Ce re bis mi zezs
io lad mix vda. man so fel Si kvlav di di si xa ru li da ab ru-
na. so fels ki pi ro ba Ca mo ar Tva, Se e wya le bi naT dam na Sa ve.
`yo vel di liT ga moq va bu lis Se sa val Si xav si ans lod ze
Ti To xmi a di da ux vde bo da xol me zed war we riT: `pa ti o-
sans, RvTis mo SiSs, qvey nis er Tguls kacs Te des mo wya-
le ba RvTi sa ar da ak lde ba~, - aR niS navs mwe ra li (va Ja-
84
fSa ve la 1964a: 110). gar da imi sa, rom zRap ris sas wa u li
iq mne ba am xmi a diT, mas ze ar se bu li war we ra ga mo xa tavs
av to ris mTa var saT qmel sac.
wis qvils ram de nad me gan sxva ve bu li, Tum ca ga mor Ce u li
fun qcia akis ria qar Tul fok lor Sic. ru su dan Co lo yaS-
vi li sa Ta na do ma sa la ze day rdno biT xazs us vams, rom wis-
qvi lis sa Su a le biT da de bi Ti gmi ris cxov re ba sa si ke Tod
ic vle ba, rac wylis Tvi sa caa da ma xa si a Te be li da am de nad
ma Ti sa er To ni Sa nia. amas Tan, wis qvil Si gmi ri iRebs im da-
fa rul cod nas, ro me lic Sem dgom bo ro te bis da mar cxe ba Si
ex ma re ba (Co lo yaS vi li 2005: 538-543).
wis qvi li, Cvens Sem Txve va Sic, mniS vne lo va ni at ri bu tia
sof li saT vis ro gorc pir da pi ri, ise ga da ta ni Ti mniS-
vne lo biT. bo rot ma ada mi a neb ma Seg ne bu lad mo Sa les is.
da fa rul cod nas Te de aq siz mar Si iRebs da mxsne la dac
ev li ne ba so fels. ni San dob li via, rom mas ze RvTis sas wa-
u li cxad de ba xmi a dis sa xiT, rom lis mi sa Re ba dac swo-
red mar cvle u lis wis qvil Si daf qvaa sa Wi ro. uaR re sad
sa yu ra dRe bo de ta lia isic, rom dab ru ne bu li si xa ru lis
na wi lia sul grZe lo ba, dam na Sa vis Se wya le ba, ra sac, Ta vis
mxriv, Se saZ le be lia sin di sis qen jna da gul wrfe li mo na-
ni e ba moh yves, rac uf ro mniS vne lo va nia va Jas Tvis, vid re
Tun dac sa mar Tli a ni sas je li. amiT gam JRav nda swo red
teq stis mo ra lis tu ri fun qcia.
mo ra lu ri prob le me bis sa yu ra dRe bo mxat vrul in ter pre-
ta ci as gvaZ levs `cru pen te la aR mzrde li~, rom lis erT-
er Ti moq me di gmi ria ja dos nu ri ar se ba - ali. zo ga dad,
alis am ba vi er Ti ga mor Ce u li epiz dia im zRap re bi sa, rom-
leb sac aR mzrde li bav Svebs mo uTx robs. aqac igi ula ma-
ze si ar se baa. `yva vi le bi sa da foT le bis ka ba ec va, ise Ti
85
mSve ni e ri, ima ze kargs ada mi a nis Tva li ve Ra ra fer sa hna-
xav da. grZe li, xSi ri, oq ros fe ri Tma ko We bam de scem da,
msxvi li, lur ji Tva le bi var skvla vi viT una Teb da~ (va Ja-
fSa ve la 1964b: 146). swo red Ta vi si ga reg no bi sa da eS-
ma ko bis wya lo biT, is ga moc di li mo na di ris mo a tyu e ba sa
da Ta vis Seb ra le bas SeZ lebs. mo na di rem ali ic no, mag ram
ma inc wa iy va na sax lSi, rad gan ali sa da ada mi a nis me gob ro-
ba ze bev ri kar gi hqon da ga ge bu li. Ta vis Ta vad fol klo-
ru li zRap ris Tvis da ma xa si a Te be li pa sa Ji araa ali sa da
ada mi a nis ise Ti ur Ti er To ba, ro mel sac si ke Te moh yve ba.
av tor ma amiT mxo lod sas wa u liT, Sro mis ga re Se miR we-
u li bed ni e re bis ilu zo ru lo bas ga us va xa zi. `sa nam ali
myvan da, me fe vi ya vi da dav la Tic di di mqon da. ex la mis mo-
go ne biT Ra vsul dgmu lob~, - am bobs aR mzrde li da bav Svebs
sa oc ne bo sag ne bad usa xavs: alis lo gin sa da sa la murs,
kak bis frTas, san Te li viT ma na To bels, gmi ris na an der Zevs,
gve lis Tvals (va Ja-fSa ve la 1964b: 148). faq tob ri vad, es
niv Te bi sxva ara fe ria, Tu ara fol klo ru li zRap re bis
ja dos nu ri sag ne bi, ro mel Ta meS ve o bi Tac da iZ le va rTu-
li da va le ba da gmi ri ga mar jve bu li brun de ba. yo ve li am
niv Tis ukan araC ve u leb ri vi is to ri aa. teq stSi ori re-
a lo baa. zRa par Si mar Te bu li mov le na az rsaa mok le bu li
ada mi a nis yo fa Si, Tum ca fun qci u ri dat vir Tvis ga mo Se iZ-
le ba uf ro mniS vne lo van Ri re bu leb sac ata reb des, rac ki-
dev er Ti Tval sa Ci no ma ga li Tia imi sa, ro gor emor Ci le ba
av to ris ne bas zRap ris mya ri ele men te bi. bav Sveb ma ja dos-
nu ri sag ne bis pov na ga dawy vi tes Tu ara, ig rZnes, rom ga-
Ra rib dnen su li e rad, rom maT ma fan ta zi am saz rdo da kar ga
(va Ja-fSa ve la 1964b: 158). mwer lis az riT, zRap re bis
fun qcia mo zar deb Si meb rZo li su lis kvTe bis gaR vi ve baa,
rad gan da u je re bel am beb Tan er Tad iw rTo ba da em za de ba
ma Ti su lic mo ma va li sag mi ro saq me e bi saT vis. aR mzrde lis
86
zRap reb Si wi na par Ta vaJ ka co ba zec xom bev ri ram iyo naT-
qva mi. `Sen, ei, ci xe lo, Zmo bi lo, sul kur Txe ul ma, di de-
bul ma gmir ma cxov re ba ul ma, ro ca Ce mi Ta vi Ca ga ba ra, ra
giTx ra? da ga viwy da? am xmliT eo me sa qar Tve los mter so.
Sen ki das di xar ar xe i nad, Txa-cxvrebs uri a leb. me ki Jan-
gi mWams. vgdi var upat ro nod. mte ri - ki bev ria, bev rze
bev ri~,- xmlis sity ve biT Seq mni li gan wyo bi le ba Zal ze
mniS vne lo va nia (va Ja-fSa ve la 1964b: 160). es `cru pe ne la~
aR mzrde lis yve la ze di di gak ve Ti lia da sas wa u li-ja doc
ami saT vis sWir de ba, rom uf ro da ma je re be li ga xa dos da-
sa xu li mi za ni. Sem Txve vi Ti arc Ta ma ris epo qi sa da Zve li
gmi ro bis gax se ne baa. sa yu ra dRe boa er Ti mo men tic. aka ki
we re Tel mac mog vi a ne biT da we ril pi e sa ̀ siy va rul Si~ erT-
erT mTa var gmirs aT qme vi na, rom pa ta re bis su li gmi ru li
am be biT un da iw rTo bo des. am miz niT ki aR mzrde lis mo yo-
lil zRap rebs Se uc vlel fun qci as ani Webs aka kic.
am na war mo e bis ki dev er Ti Te ma Sem wyna reb lo baa. mwe ra li
ci xe lis siz mriT swo red ama ze afiq rebs mkiTx vels. sa mo-
Txis msgavs ad gi las myo fi cecx lis mo xu ce bu li ci xels
say ve du robs, rom iR bli a ni ga xa da, alis sa la mu ri, kak bis
frTa da cxov re ba u lis ab ja ri mis ca mter ze ga sa mar jveb-
lad, man ki yve la fe ri Ta vis Tvis mo ix ma ra da qve ya nas arc
sim did riT ar go da arc mtre bi sa gan da ic va. ̀ Sen me si ke Te
gi yav imi tom, rom Cem Tvis mo ge ba Za, Sen sxvis Tvis geq na
si ke Teo. es pir ve lad mi pa ti e bia, rad gan sa qar Tve los gu-
lis Tvis da maS vral xar da uke Tu ar moq ce ul xar ise, ro-
gorc me ga ri geb, Cems sity vebs avas ru le bo~, - eub ne ba igi
mo xuc aR mzrdels (va Ja-fSa ve la 1964b: 170).
mki Txa vic ci xe li sa gan mo i Txovs mis Tvis na bo Ze bi sim-
did ris, ja dos nu ri sag ne bis, Rir se u li saT vis ga da ce-
87
mas. af rTxi lebs, eca de, ga ar kvio, ro go ri `fiq re bi Ta da
grZno be biT ige Se ba, iw rTvne ba~ Ti To e u li bav Svis gu li
da go ne bao. ga i ge, vin aris nam dvi li vaJ ka ci ara mar ti
mkla viT, ara med zne o bi Ta co. swo red mki Txav na o gu ris
sa Su a le biT xsnis mwe ra li ja dos nu ri sag ne bis sim bo lur
mniS vne lo bas, ra sac zRa pa ri sxva re a lo ba Si ga dah yavs da
na war mo e bis mi zan dsa xu le ba sac kar gad am JRav nebs.
mki Txa vi af rTxi lebs, rom Rmer Tma nu qnas ci xe li Sec des
da cxov re ba u li se u li ab ja ri mo Ra la tes, xo lo gve lis
Tva li imas ga das ces, vi sac Ta vi si qve ya na ar uy vars. ma-
Sin mters qvey nis mom spo bi ia ra Ri da sim did re xel Si
er Tad Ca u var de ba. ar Se iZ le ba si naT lis wya ro bo rot sa
da xar bTan mox vdes, vi na i dan amis Ta na ka ci qve ya nas da a-
nat rebs na Tels (va Ja-fSa ve la 1964b: 172). mniS vne lo va nia
isic, rom ada mi an ma ico des qvel moq me di vin aris, rad gan
swo red aseTs Se uZ lia eb ra le bo des dav rdo mi li da da ce-
mu li. aseTs Se uZ lia Cu mad, sxvis gan ma lu lad qnas si ke-
Te, sxva sac uwi la dos is, rac Ta vad mo e po ve ba da gu liT
eme te ba. rad gan aR mzrde lic mar to xe laa, un da SeZ los
ga i gos, vin uwi la debs mas purs, rom Sem deg da a sa Cuq ros.
zRa pa ri ai rek lavs so ci a lu ri sa ki Txe bi sad mi mwer lis
da mo ki de bu le bas. bi Wi us mens aR mzrdels da Ta va dac oc-
ne bobs iseT al ze, ro mel sac da u me gob rde ba da mas Tan er-
Tad cxvar sa da sa qo nels mom wyem savs. rac mTa va ria, ̀ ma Sin
xom ve Rarc gzi ri Seg va wu xeb da, verc nac va li, verc ma ma-
sax li si da Ca fa ri gi ra os ve Rar wag var Tmev da ve ra vin, da
mo ma gon da is su ra Ti, ma ma Cems rom ma ma sax lis ma si la ga-
ar tya da ra Rac sak ref-xar jeb Si er Ta der Ti Cal xa na qva bi
wag var To da wa i Ro...~ (va Ja-fSa ve la 1964b: 150). amiT
STa go ne bu li bi Wi siz mar sac msgavss xe davs. al ma ro gor
88
ga am did ra mi si oja xi da ro gor ex ve we bi an qud mox di li
ma ma sax li si da gzi ri `yel ga dag de bu le bi~ ra Ra cas. xSir
Sem Txve va Si so ci a lu ri da uc ve lo ba Rir se bis Se lax vas
ukav Sir de ba da amiT ki dev uf ro mZi med ga da sa ta ni xde ba.
amas pa ta ra bi Wis gan cde bi aS ka rad aC ve nebs. is, rac mi-
uw vdo me lia cxad Si, ad gils ika vebs qvec no bi er Si da siz-
mris sa xiT vlin de ba. am Tval szri siT, es zRa pa ri gar kve-
ul si ax lo ves am JRav nebs sa yo fi e ro zRa par Ta nac, rom lis
`did na wil Si asa xu li cxov re bis su ra Te bi Za li an hgavs
ga su li sa u ku nis qar Tu li sof lis yo fas. so ci a lu ri da
yo fi Ti prob le me bi zRa par Si ada mi a nu ria, ris ga moc yve-
la epo qas ex mi a ne ba~, - wers fol klo ris ti (qur do va ni Ze
2002: 214).
am de nad, `cru pen te la aR mzrde li~ mo i cavs prob le ma Ta
mTels speqtrs, ro mel Ta gan Cven mxo lod er Ti na wi li
ga mov ya viT. aq ve gvin da aR vniS noT, rom epi Te ti - cru-
pen te la aR mzrdels mxo lod pi ro bi Tad mi e mar Te ba. faq-
tob ri vad, mi si `sic ru iT~ sim bo li zir de ba XIX sa u ku nis
da sas ru lis sa qar Tve los su li e ri fa se u lo be bi.
wa moW ri li prob le mis ga az re bis Tval saz ri siT, vfiq rob,
mniS vne lov nia va Jas ara erT zRa par sa Tu na war mo eb Si das-
mu li mo na di ri sa da mo na di re o bis Te ma, ro mel Sic sxva
sa yu ra dRe bo plas teb Tan er Tad mJRav nde ba sak ma od Zli e-
ri mo ra lis tu ri ten den ci ac. am mxriv, mrav lis mTqme lia
`sxva na i ri~, `sxva ju ris~, `lmo bi e ri~, `Ser cxve ni li~
mo na di re e bis kon cep te bi.
vid re uSu a lod am sa kiTx ze ga da vi do deT, gvin da Se ve-
xoT na dir Ta pat rons, rad gan es ja dos nu ri ar se ba va Ja-
fSa ve las zRap re bis da ma xa si a Te be li per so na Jia. `qar Tul
zRa par Si da kar gu lia na dirT pat ro nis mi er mo na di re ze
89
mov li ne bu li ris xvis mo ti va cia. sa ma gi e rod, igi sru lad
aris Se na xu li sa mo na di reo miT Si~, - wers T. qur do va ni Ze
(qur do va ni Ze 2002: 29). mi Tis mi xed viT, mo na di re si-
xar bi saT vis is je ba. sa yu ra dRe boa, am Tval saz ri siT, va Jas
zRap reb Si mo ce mu li vi Ta re ba.
mwe ra li xa tavs na dir Ta pat rons, ro me lic pa ta ra ta nis
qa lad, tyis an ge lo zad war mog vid ge ba (`na dir Ta pat ro ni~,
`er Ti uyu reT tye sa-da~). igi mo na di res ecxa de ba aux sne-
li sas wa u lis sa xiT, rom da ex ma ros mas. erT Sem Txve va Si
Tu irems (swo red isaa ta bi u re bu li cxo ve li zRap reb Si)
ix snis, me o re Sem Txve va Si tyes aRad gens.
na dir Ta pat ro nis, tyis an ge lo zis va ri a ci aa kldis asu-
li. igic ara am qvey ni u ri tur fa asu lia, ro me lic mTa va ri
gmi ria zRap ri sa `Sey va re bu li~. mo na di res kldis qa li Se-
uy var da da mis sa xil ve lad ucxo mxa res ga e mar Ta.
na war mo eb Si gam Wvir va lea qris ti a nu li plas ti - mo na di-
re loc viT, RvTi sa da xa tis Se wev niT cdi lobs sas wa-
uls mi aR wi os, Sex vdes kldis mom xib vlel asuls, Tum ca,
mRvde li Tvlis, rom mas eS ma ki eC ve na. mo na di re dax ma re bas
jer ar wivs Txovs, Sem deg Se var dens, yve la frin vels Ta-
vis dards aba rebs, mag ram ama od. Ta vad ga dawy vets wa vi des
sa Zeb ne lad. ga da iv lis as mTa sa da as zRvas. erT uR ran
tye Si Sex vde ba yov lis Sem Zle mo xucs, ro me lic Txov nas
Se us ru lebs da ar wi vad aq cevs, ris Sem de gac asuls xmas
mi aw vdens. is ki pa su xobs, rom kldi dan ga mos vlis uf le-
ba ar aqvs.
ar wi vi-mo na di re cdi lobs asu lis dax snas, an grevs kldes,
mag ram igi me o re dRes isev mTe lia. ar wi ve bi gmo ben mo na-
di ris una yo fo Sro mas. `vaJ ka co ba Tu si su le les Tan aris
90
da kav Si re bu li Ca lad ar Rirs~, - Tvli an isi ni (va Ja-fSa-
ve la 1964g: 195), mag ram Sey va re bu li mo na di re Ta vi sas
ar iS lis. mo xu cis Sem we o biT ax la cir clad gar da i sa xe-
ba, klde Si Se aR wevs da bed ni e re bas mo i po vebs.
mo na di re o bis cod va prob le mad wa mo iW re ba va Jas am da
sxva zRap reb Sic. aqac mo na di re cod vis ga mov le nad mi iC-
nevs kldis asu lis siy va ruls. ax sen de ba, rom mok la jix-
vi, nuk ris de da (va Ja-fSa ve la 1964g: 192), rac, ro gorc
Cans, Si na ga nad awu xeb da mas, ra ki mex si e re bis ze da pir ze
edo, Tum ca, ga saT va lis wi ne be lia, rom bed ni e re ba mo na di-
rem am siy va rul Si ipo va, zRa pa ric ke Ti lad das rul da.
mxed ve lo bi dan arc is un da ga mog vrCes, rom, ani mis tu ri
rwme nis mi xed viT, su li ga aC nia mce na re sac da klde sac.
xe, xis niv Ti ki, ro gorc ja dos nu ri sa ga ni, mo na wi le obs
gmi ris tran sfor ma ci a Si.
sa mo na di reo mi To sis ele men te bi va Jas Se moq me de ba Si
gvxvde ba ro gorc po e tur epos Si, ase ve pro za Si. am Te ma ze
da we ril po e meb Si (`mo na di re~ (1886), `daW ri li vefx vi~
(1890), `xis be Wi~ (1895)) vxvde biT na dir Tpat rons, rqa-
san Tli an irems, vefx vi sa da ada mi a nis Zmad ga fic vas. ir-
mis mok vla did cod va sa Tan aris aso ci re bu li. ire mi ar
mo ak vle vi na me fes ga cxe ne bul ma vir mac (`uZ lu ri vi ri~).
mo na di re o bac mZi me cod vaa da mas yo vel Tvis ga nic di an,
zRap re bis mi xed viT, `sxva na i ri~ mo na di re e bi. es zRap re bi
qro no lo gi u rad po e meb Tan Se da re biT mog vi a ne biT iwe re ba,
Tum ca msof lmxed ve lob ri vad cvli le bas ar ga nic dis. is,
rac mwe ral ma Se mog vTa va za `daW ril vefx vSi~, rom lis mi-
xed vi Tac, swo red, `wylu lis ga sin jvis~ ga mo ada mi a ni da
vefx vi Zmo bil de ba, kvlav ga mo i ye na mog vi a ne biT da we ril
zRa par Si ̀ lmo bi e ri mo na di re da ir mis go ni e re ba~ (1907).
91
aR niS nu li am ba vi Zve li Tqmu le bis for miT Se mo dis naw-
ra mo eb Si: `moh kla ve fxi, ga dar Ca mo na di re xi faTs, mag ram
ver ga dur Ca si ni di sis qen jnas, rad gan ga go ni li hqon da
Zvel kac Ta gan ga dar Ce ni li an der Zi: ada mi a ni sa da vefx vis
mok vla er Tna i ri cod va ari so~ (va Ja-fSa ve la 1964b: 134).
Zve li Tqmu le bis mi xed viT ki, vefx vi sa da ada mi a nis Zmu ri
kav Si ri mas Sem deg da ar sda, rac mo na di rem vefxvs klan-
Wi dan uzar ma za ri eka li ga mo aZ ro. rac vefx vi Se mo ak vda,
mos ve ne bac da kar ga. er Txel ire mi mglis Tav das xmi sa ga nac
ga da ar Ci na da arc Ta vad es ro la. ro ca am am bavs hyve bo da,
Ta na sof le le bi mud mi vad say ve du rob dnen xol me, RmerTs
Sen Tvis luk ma gad mo ug dia da Sen ua ri giT qvam so. `Rmer-
Tma da mi fa ros, ma gas ro gor am bobT?!. ga na imi tom ga vag de-
bi ne mgels pi ri dan, ax la me vqce u li yav mglad? ara. Ce mi
Wkua ma gas ar me ub ne ba. ne ta vi, Rmer Tma is cod va ma pa ti os,
rac ki ser ze ma Zevs, is ar maz Rve vi nos, rac na di ri da-
mi xo cia Cems si cocx le Si...~,- wers av to ri (va Ja-fSa ve la
1964b: 136). am le gen dis mi xed viT, vefx vi ada mi ans mad-
lo bis niS nad `qor bu di an irems~ ak vle vi nebs, mag ram mo na-
di res im de nad tan javs sin di si, rom igi ir mis mok vla zec
uars am bobs.
mo na di re o ba, ro gorc cod va, mo ce mu lia `kur dRel Si~,
ro mel sac mo na di ris na am bo bi aqvs mi na we rad. mo na di re iyo
dro, da u fiq reb lad xoc da Svels, irems, kur dRels. Tav-
sac iwo neb da da ojax sac ar Cen da, mag ram wle bi mo e ma ta da
mix vda, rom amis uf le ba ar hqon da. es gan cda siz mar Sic
ar as ve nebs. mas is cxo ve le bi asa mar Tle ben, tye Si rom
xo cav da.
aseT Zli er si na nuls, bu neb ri via, un da moh yves da mo ki de bu-
le bis Sec vlac, mag ram igi ma inc kon kre tu li pi rov ne be bis
92
gan cdis sa xiT ar se bobs da ara sa yo vel Tao ga moc di le bad.
pi ri qiT, ik ve Te ba sa pi ris pi ro ten den ci ac. Tan da Tan na di-
ro bas Tan da kav Si re bu li Tav ga da sav le bi kar gavs sak ra lu-
ro bas da oja xis ga mok ve bis erT-er Ti gza xde ba. `RmerTs
Sen Tvis luk ma gad mo ug dia da Sen ua ri giy via~, - eub ne ba
er Ti mo na di re me o res,- aT qme vi nebs mwe ra li Ta vis gmirs,
rom lis fra zac uk ve so ci a lur el fers aZ levs prob le-
mas (va Ja-fSa ve la 1964b: 136).
aR niS nuli prob le mis mxat vru li da mu Sa ve bi sas xed vis
gan sxva ve bu li ku Txea Se mo Ta va ze bu li zRa par `irem Si~.
ada mi a ni-mo na di ris dev ni sa gan ga bez re bul ma da Se Si ne bul-
ma irem ma zRvas Se a fa ra Ta vi da mis fsker ze da i wyo
cxov re ba, ris ga moc de da mi wa ze CoC qo li aty da, Zal-
mom re o bam da usa mar Tlo bam wa ax di na cxov re bao. ga moC nda
mqa da ge be lic, aR vad gi noT si mar Tleo, ra sac yve la eTan-
xme bo da. oRond, ro gorc mwe ra li gan mar tavs, Ti To e uls
Ta vi se bu rad es mo da. Ra ri bi sa mar Tli a no bis aR dgen sa Tan
sa ku Ta ri cxov re bis kar gad mo wyo bas akav Si reb da, mdi da ri
ki sa ku Ta ri qo ne bis ki dev uf ro gaz rdas. sab ra lo ire-
mic ex ve we bo da RmerTs ada mi a nis Sec vlas. `Rmer To, gar-
daq men grZno ba, fiq ri da vne ba ada mi a ni sa ise, rom me ar
mem te re bo des, Ce mi mok vla ar ed vas gul Si, mec Se meZ los
cxov re ba Ta vi suf lad mze-qve ya na ze~ (va Ja-fSa ve la 1964b:
126). am loc vi sas ir mis Tval Ta gan gad mo na de ni crem li
uer Tde bo da zRvis wyals.
ana lo gi u ri da mo ki de bu le baa ga mo xa tu li Txzu le ba Si -
`tye ti ro da~, ro me lic exe ba tyis wu xil sa da ti rils
ir mis sik vdi lis ga mo. Tum ca mo na di re e bi kvlav awyo ben
geg mebs, ro gor mok lan ir me bi. Tu, er Ti mxriv, igi sar-
Cos Sov na sa da, am de nad, so ci a lur dat vir Tvas iZens, me-
93
o re mxriv, faq tia, rom am ti pis zRap reb Si mo na di re e bi
ga nic di an sin di sis qen jnas, Tavs cod vi le bad mi iC ne ven
da mud mi vad cdi lo ben cod vis mo na ni e bas. amas Tan, ara erT
na war mo eb Si mas si ke Ti sa da bo ro te bis da pi ris pi re bis
sa xe eZ le va. es ki maT Si ga mov le nil Zli er mo ra lis tur
ten den ci a ze mig va niS nebs.
Tu fol klo ru li zRap ris mo ra lis tur fun qci eb ze nak-
le bad an sa er Tod ar vsa ub robT da maT ar vaq cevT am gva ri
gan sjis sag nad, li te ra tu rul zRa par Si sxva plas teb-
Tan er Tad es as peq tic ni San dob li via. ase ve, sa yu ra dRe-
boa, rom am Jan ris Txzu le beb Si, ja dos nu ri zRap re bis-
gan gan sxva ve biT, arc bu ne bis su ra Te bis aR we ra, gmir Ta
gan cde bis fsi qo lo gi u ri Sre e bis aq cen ti re baa ucxo da
arc av to ris vrce li pa sa Je bi. am mxriv, va Jas zRap re bic
ga mo ir Ce va.
sa gan ge bod gvin da Se ve xoT `gve lis mWa me lis~ av to ris
pro za ul teqst `ar wivs~. yvav-yor neb Tan me o ma ri daW ri li
ar wi vis po e tu ri xa ti qar Tul mwer lo ba Si Se u pov ro bis
er Tgvar kli Se dac iq ca, mag ram far To mkiTx ve li saT vis
nak le ba daa cno bi li ama ve sa xel wo de bis sxva Txzu le bis
Se sa xeb mi u xe da vad imi sa, rom zo ga dad va Jas frin vel Ta
da cxo vel Ta Te ma ze mra va li na war mo e bi aqvs da we ri li
da bev ri maT ga ni sak ma od po pu la ru lia. frin vel Ta me fec
da ber da da mas Ta vis sa me fo Si aRar emor Ci le bod nen. uf-
ro me tic er Tma neT sac ki af rTxi leb dnen, ar xle bod nen
me fes. am gvar vi Ta re ba Si Ca var dni li ar wi vi saT vis dge ba
al ter na ti va, ga mo ik ve bos qor_Se var dne bis na suf ra liT
Tu wa vi des da bar Si mok vdes. Rir se bis Se lax va, Tun dac
Sim Si lis ga mo, ar wi vis Tvis (ume te sad av to ris Tvis) Ta-
vi si ar siT tra ge di as Tan ga to le bu li sa ki Txia. av tor ma
94
igi dam ci re bi sa gan ga da ar Ci na da swo red ma Sin mo us wro
mo na di ris tyvi am, ro ca kaW ka We bis na suf ra li mZo ris Wa ma
da a pi ra. pi rov ne bis Rir se bis Te mas im de nad gan sa kuT re bu-
li in te re siT amu Sa vebs va Ja, rom, war mo ud gen lad mig vaC-
nia, am plas ti Tac ar war mo Ce ni li yo igi.
mo ra lis tu ri ten den ci e bis Tval saz ri siT, sa yu ra dRe boa
`tre de bic~. bu ne ba Si ar se bul brZo las ada mi a nic cxo ve-
lu ri ka no niT uer Tde ba. de da tre dis avis mo mas wa ve be li
siz ma ri (mo na di re e bi sa gan Tav daR we u li de da-Svi li qor ma
dag li ja) fsi qo lo gi u ri pa sa Ji caa da ga moc dil mkiTx-
vels im Ta viT ve mi a niS nebs si u Je tis Sem dgom gan vi Ta re ba ze.
zRvis iqi dan mof re ni li mtre de bi Ta vi si bu di sa ken ga e mar-
Tnen. gzad daW ril da mi to ve bul de da mwyers cxra Zar Rva
ba la xiT Wri lo ba od nav da u a mes da Su a Si Ca i ye nes. Svil ma
mtred mac na xa siz ma ri, TiT qos ar wi veb ma aav ses are ma re
da ma Tac Cay lap viT emuq re bod nen. tre deb ma gza ga nag rZes,
`Ser cxve nil mo na di re sac~ da us xltnen da TiT qmis uk ve
Sin, Ta vis bu des Tan mi su leb sa da mSvi do biT ga mo zam Tre-
bu lebs, xi fa Ti Sex vdaT. faq tob ri vad, am mo men ti dan iwye-
ba li te ra tu ru li zRa pa ric. maT me la Sex vdaT. ara er Ti
cdis mi u xe da vad, mtre de bi ver ga ab riy va da xel Si ver
Ca ig do. sa ma gi e rod, Ze ras mi as wav la mtre de bis asa val-da-
sa va li. Ze ra da e dev na mtre debs da Svi li de dis Tval win
dag li ja. aux da de da mtreds siz ma ri. dar Ca mar to. es
zRa pa ri Car Tu lia am moTx ro ba Si, ro gorc de dis Tav ga-
da sa va li. sa bo lo od verc de da mtred ma ipo va sim Svi de.
igi ada mi an ma da i Wi ra da si cocx les ga mo a sal ma. `tre di
mo i ta nes da fe xiT suf ris Tav ze dah ki des... yve la ni me tad
gam xi a rul dnen. tre di mor Ca SiSs da el das, eki da mos ve-
ne biT, stum re bi da ba to ni ki ga xu re buls `ra val Ja mi ers~
das Za xo den,- wers va Ja (va Ja-fSa ve la 1964a: 106).
95
me li i sa da frin ve le bis mtro ba sak ma od kar ga daa cno bi li
xal xu ri zRap re bi dan. am Tval saz ri siT, axa li aq ara fe-
ria, Tu ar ga viT va lis wi nebT mo na di re eb Tan maTs da mo ki-
de bu le bas. ma ga li Tad, ̀ eg sxva mo na di rea, Svi lo, da isi ni
sxva ni ari an, rom le bic Cven gvem te re bi an. eg Cven ze Tofs
ar das clis. ma gan icis, rom Cve ni mok vliT ve raf res ir-
gebs da cod vas ki did sa sCa dis... sxveb ma ar ici an da arc
das de ven sar geb lo bas. imaT sis xli uy varsT, Cve ni mok vla
vaJ ka co bad mi aC ni aT...~,- eub ne ba de da mtre di Svils (va-
Ja-fSa ve la 1964a: 99) an sxi si mdgo ma re o bis ga zi a re bis
am sax vel aseT epi zods: `iq ne ba Cvenc dag vad ges mag na i ri
dRe. aba Cvens Tav ze vi fiq roT, ro go ri sa Si ne li da sa-
za re li yo faa upat ro no, um weo, sne u li sa~ (va Ja-fSa ve la
1964a: 96),- Ta nag rZno bis ga mo xat vis aseT ma ga liTs kla-
si ku ri zRa pa ri ar iT va lis wi nebs ise ve, ro gorc me li is
mo saz re bas imis Ta o ba ze, rom am qvey nad yve la sul dgmu li
sco davs ga mor Ce nis miz niT. ase Tia me li is fi lo so fia,
mtre deb Tan sa ub ri sas rom mJRav nde ba. sar geb liT qme de bis
mo ti vi re ba ki yve la ze ukeT aC ve nebs mo ra lur sa xes.
gmir Ta su li e ri mdgo ma re o bis, sa ku Ta ri da sxva Ta saq-
ci e lis gan sji sa da Se fa se bis am sax ve li am gva ri pa sa Je-
bi kla si ku ri zRap ri saT vis, bu neb ri via, da max si a Te be li
ar aris. is li te ra tu ru li da fol klo ru li teq ste bis
erT-er Ti gan mas xva ve be li ni Sa nia.
ase ve, gvin da Se ve xoT va Jas sa So bao moTx ro ba (ro gorc
uwo debs av to ri) `di de bu l sa Cu qa rs~. igi er Ti mam lis
Se sa xeb mog viTx robs. ga sa yi dad way va ni li frin ve li ga li-
i da nac da aR wevs Tavs da Sem deg tyi dan SeZ lebs kvlav
ada mi a neb Tan dab ru ne bas, mag ram am gza ze ga wi ravs mis ga-
dam rCe nel ko da las. na war mo e bis ga sa az reb lad ni San dob-
96
li via e. w. mo la pa ra ke gva re bis ga mo ye ne ba av to ris mi er.
ma ma li gva rad fa fxu raS vi li hgo nia ko da las, Ta vad ki am-
bobs gmir Tag mi ris Svi li va ro. am, er Ti Se xed viT, uwyi na ri
ar se bis zRav rda u de be li am par tav no ba siz mar ma bo lom de
ga am JRav na (is qaT mebs sa ku Ta ri gmi ro bis am bavs uy ve ba,
isi ni adi de ben).
si nam dvi le Si ki igi swo red ko da lam ga da ar Ci na ram den-
jer me me li as ga nac da tyis sxva bi nad re bis ga nac, Tum ca
ma mal ma Ta vi uf ro me tad war mo id gi na gmi rad, eW vi arc
ima Si Se par via, rom rom ko da la sac sje ro da mi si gmir Tag-
mi ro ba. mag ram ko da la sa da mam lis me gob ro bac da ir Rva.
frin ve leb ma mi si ga Ze ve ba da ko da las das ja ga dawy vi tes.
ko da la med grad uwev da maT wi na aR mde go bas, Tav ga mo de biT
icav da ma mals, ro mel mac, mis gan gan sxva ve biT, gaq ce va mo a-
xer xa. tye sac da aR wia Ta vi da er Ti gle xi sas mox vda. maT
ki ma ma li Za li an ndo mo daT, mi si ase mis vla karg niS na dac
CaT va les, ime di mi e caT rom Rmer Ti Svils mis cem daT. ni-
ni kam Ra miT siz ma ric na xa, ber ma bav Svi mi a wo da da uTx-
ra: Svi li Se ni, naT lu li Ce mio. am gan cxro mi dan mam lis
yi vil ma ga mo iy va na.
na war mo e bis da sas ruls va Ja aR niS navs, rom ma mals tyis
mo go ne ba ar uy var da. `aRar ax sov da Ta vi si me go ba ri, mis-
Tvis Tav da de bu li, mo Wir na xu le ko da la, ro me lic brZo-
lis vel ze dar Ca da ko di li da co cxal mkvda ri~ (va Ja-
fSa ve la 1964b: 235). am me gob ro bis dar Rve va Sem Txve vis
ga mo mox da Tu gar da u va li iyo, amis gar kve vas av to ri
mkiTx vels sTa va zobs.
amag va ri fi na li mkiTx ve li saT vis map ro vo ci re be lia. ra
Tqma un da, gar da uv lo ba, da bu neb ri o bac, am me gob ro bis
dar Rve vi sa gan pi ro be bu lia im ka non zo mi e re biT, ro me lic
97
cxo vel Ta sam ya ro Si ar se bos. `es aris er Ti a ni epi u ri
sam ya ro, sa dac cxov ro ben, mi mo di an, moq me de ben, er Tma neTs
xvde bi an es ar se be bi. es ma Ti sam ya roa, maT Tvis nac no bia
iq cxov re bis we se bi da es ara vis uk virs. Cvenc vi RebT
am we sebs, ro gorc aseTs, ro gorc Ta vis Ta vad cxads. es
sas ti ki, ur Ti er TSe u Tav seb lo bis, prin ci pu lad an ta go-
nis tu ri sam ya roa~ (kik na Ze 2006: 123). mag ram Tu maT ukan
ada mi a nebs vi gu lis xmebT, es, ra Tqma un da, me gob ro bis
dar Rve vaa, me tic uaR re sad an ti hu ma nu ri da amo ra lu ri
saq ci e lia. am ga az re bi sa gan ki es zRa pa ri Ta vi su fa li
ar aris da am gva ri re cef ci is ken Ta vad av to ri gvi biZ gebs.
xal xur zRap reb Si sak ma od mniS vne lo va nia mo ti vi Za li-
sa da go ni e re bis da pi ris pi re bi sa da am da pi ris pi re ba Si
ada mi a nis saz ri a no bi saT vis upi ra te so bis mi ni We bi sa. va Jac
sa ub robs am Te ma ze. bu neb ri via, Wkua is ia ra Ria, ro me lic
au ci le be lia ga mar jve bis mo sa po veb lad, mag ram va Jas Tan
sa Wi ro e bis ga re Se ga be du le ba kar gavs mi zi du lo bas, azrs.
am prob le mas ram de nad me mo i cavs zRa pa ri `Sey va re bu li~.
am pa saJ ze ze moT uk ve mi va niS neT, ami tom aq aRar Sev Cer-
de biT.
va Jas kar gad cno bi li na war mo e bia `sa Ta gu ri~. mas Si aR we-
ri li sa Tag ve Tis sa me fos am ba vi mkiTx vels swo red ara go-
niv ru li ga be du le bis TviT miz nu ro ba sa da usar geb lo ba ze
da a fiq rebs. mi u xe da vad imi sa, rom fi cxe la ga mor Ce u li
Tag via, igi xa fan gSi aR moC nde ba dam wyvde u li. mas upi ris-
pir de ba ku da, ro me lic Tvlis, rom vaJ kac ma Ta vi Za lad
ar un da ga i fu Wos. ucxo sa gan Si SeZ ro mis ga be du lebs
ga mo fi cxe las Ta vic ki mos wons, `Tu Wkua ar iyo, vaJ-
ka co ba xom iyoo~. Tag veb ma Ta na moZ mis mi marT ise Ti Ta-
nad go ma ga mo i Ci nes, rom ada mi a ne bic ki mo i xib lnen. `...me
98
ro gorc Ta ma da, va Ta vi suf leb mag Tagvs, rad gan dRes sa-
uf lo dRea da eg Tag vic al baT ri Ti me Se sa niS na via, rom
Ta vis Ta na moZ me Ta Ta nag rZno ba mo u po ve bia. xom na xeT ro-
gor eS ve le bo den Tag ve bi da un do daT mi si ga Ta vi suf le ba.
un da ga va Ta vi suf loT! zo gic RvTis gu li saT vis, zo gic
me mi xaT reT~, - am bobs es ta te da mas sxve bic ex ma re bi an
(va Ja-fSa ve la 1964b: 189). ase ga dar Ca sa Tag ve Tis sa me fos
cno bi li gmi ri, ro me lic `ba i a Tebs hyve bo da~. Tum ca ada-
mi a ne bi mi si ga be du le biT ki ara moZ mis mi marT ga mo Ce ni li
Ta nad go mis ga mo mo i xib lnen. es Tvi se ba ada mi a ne bis Tvi sac
sa ma ga li To un da iyos, aqac pir da pir mig va niS nebs va Ja.
`stum re bi hkvi rob den Tag ve bis am gvar er Tma ne Ti sad mi Seb-
ra le bas da Ta nag rZno bas. mas wav le bel ma es gan mar ta da
ram de ni me ma ga li Ti mo uy va na frin ve le bi sa da cxo ve le bis
cxov re bi dan...~ (va Ja-fSa ve la 1964b: 189). `cru pen te la
aR mzrde lic~ mo i cavs msgavs prob le ma ti kas, ro me lic am
zRap re bis di daq ti kur fun qci as aC ve nebs, rac uSu a lo daa
da kav Si re bu li maT mo ra lis tur xa si aT Tan.
kla si ku ri zRap reb Si kar gad da mu Sa ve bu li ob li sa da de-
di nac vlis Te mas ara er Txel ub run de ba va Jac. `siz ma ri
ob li sa~ scil de ba ge ri sa da de di nac vlis Te mas da, zo ga-
dad, ada mi a nu ri Ta nag rZno bis prob le mam de mi dis. mcvel ma
an ge loz ma obols siz mar Si de da aC ve na. siz ma ri cxa dad
iq ca da siz mris `TeT ri, spe ta ki sax li~ re a lur qo xad,
ro mel Sic de dam Svi li axal tan sac mel sa da fex sac-
mel Si ga mo a wyo, ula ma ze si sa yu re e bi aCu qa, xi liT ga-
u mas pin Zlda da bed ni e re bi Ta da nu ge SiT aav so, da pir da
rom aRa ras dros mi a to veb da, rad gan aqam de cxra ka ri an da
cxra kli te da de bul ci xe Si ij da. ro ca mcvel ma an ge loz-
ma siz mris Sewy ve ta brZa na, av ma de di nac val ma ki obols
yve la fe ri wa ar Tva, rac de dam mis ca, kvlav sa za re li yo fa
99
dab run da pa ta ras Tvis. so fels ki tkbi lad eZi na. am ni u-
an sze sa gan ge bod amax vi lebs yu ra dRe bas av to ri. `ob lis
qvi Ti ni es mo da vis me?- ara vis. ob lis ti ri li ob lad iyo
mi to ve bu li. iq ne ba, es mo da ki dec vis me, xo lo meS ve lad,
ma nu ge Seb lad ara vin mo di o da... (va Ja-fSa ve la 1964b: 92)~.
am gu lis mom kvle li su ra Tis wi na Se mcve li an ge lo zic ki
uZ lu ri aR moC nda da atir da.
avi de di nac vlis kar gad cno bil Te mas ukav Sir de ba, ase ve,
`ro gor gaC ndnen bu e bi qvey nad~, ro me lic ase ve uaR re sad
sa in te re soa, ro gorc li te ra tu ru li zRa pa ri. sas wa u li,
anu ami ni, bav Svebs bu e bad aq cevs, ube dur ma mas klded,
mo na di res Tan da me gob re bu li vefx vi ki pi rim zed gar da i-
sa xe ba. am na war mo e bi sa da bu eb ze ar se bu li eti o lo gi u-
ri Tqmu le bis ur Ti er Tmi mar Te ba ze Cven ar Sev Cer de biT,
rad gan igi sa gan ge bod aqvs Ses wav li li T. qur do va ni Zes
(qur do va ni Ze 2004: 147-155). aq ve un da aR vniS noT, rom
es xal xu ri Tqmu le ba Sio arag vis pi rel mac ga mo i ye na Ta-
vis `da-Zma Si~ (amas Tan da kav Si re biT ix.: n. ku ti va Ze, `er-
Ti eti o lo gi u ri gad mo ce mis gan sxva ve bu li li te ra tu ru li dis kur si (va Ja-Sa ve la sa da Sio arag vis pi re lis na war mo e be-bis mi xed viT)~// qu Ta i sis ilia Wav Wa va Zis sa xe lo bis sa-
mec ni e ro bib li o Te ka, `we liw de u li~, V, qu Ta i si, 2013).
ase iq ce va li te ra tu ru li zRa pa ri di di hu ma nis tu ri
prob le mis am sax vel na war mo e bad. am Txzu le ba Si is skep-
si sic ai rek le ba am Te mas ori sa u ku nis mij na ze rom ax lda
Tan. es na war mo e bi ami Tac sa in te re soa.
`zRap ris es Te ti ku ri da niS nu le ba Se mec ne biT Tan Ta na-
cxov robs. si u Je te bi im lo gi ki Taa xol me age bu li, rom
dag va fiq ros Sro mis moy va re o bis, sa mar Tli a no bi sa da hu ma-
nu ro bis si ke Te ze, Cvens Tval Si aa maR los pa ti o sa ni sity-
100
vis Sem sru leb lis fa si, gan gva wyos gul mo wya le Ta mi marT
dag va fiq ros sxva Ta Rir se be bis pa ti vis ce mis au ci leb lo-
ba ze (qur do va ni Ze 2002: 219). es is Ta nak ve Taa, ro me lic
pir da pir mi e mar Te ba li te ra tu rul sa Tu fol klo rul
zRa pars.
cnob ilia, rom xalxuri zRap ris mo ra lis tur fun qci eb ze
nak le bad sa ub ro ben, folkloruli personaJebi ar un da
aR viq vaT mo ra lu ri gan sjis sag nad. li te ra tu rul zRa-
pars am ga az re bi sa gan ver ga va Ta vi suf lebT, uf ro me tic,
sa u ku ne Ta gan mav lo ba Si mis erT-erT spe ci fi kur niS nad
ga mo ik ve Ta mxat vru li in ter pre ta cia epo qis prob le ma ti-
ki sa, ro me lic, bu neb ri via, sxva das xva ten den ci is ma ta re-
be lia. maT So ris mo ra lis tu ri sac. es plas ti zo ga dad
uaR re sad mniS vne lo va ni, mxat vru li Tval saz ri siT Zal ze
sa yu ra dRe bo na wi lia va Ja-fSa ve las Se moq me de bi sa, rom lis
mra val fe ro van mo za i kas `stu mar-mas pin Zlis~ av to ris mi-
er da we ri li zRap re bic qmnis.
cxo vel Ta epo sis ti pis zRap re bi
ro gorc ara er Txel aRi niS na, va Jas araerTi zRa pa ri
Zal ze sa in te re soa prob le ma ti ki sa Tu mxat vru li in ter-
pre ta ci is mra val fe rov ne biT. is xSi rad ata rebs ide o lo-
gi ur dat vir Tvas da naT lad war mo a Cens mwer lis po zi ci-
as XIX sa u ku nis sa qar Tve los sa zo ga do eb riv-po li ti kur
vi Ta re bas Tan, so ci a lur Tu eTi kur sa ki Txeb Tan da kav Si-
re biT. ze moT das mul sa ki Txebs mo i cavs va Jas is zRap re-
bic, rom leb Sic moq me de ba cxo vel Ta sam ya ro Si xde ba. maT,
pi ro bi Tad, cxo vel Ta epo sis ti pis zRap rebs vu wo debT.
ese nia: `tre de bi~, `me lia-ku dig Ze lia~, `ar wi vi~, `ire mi~,
101
`me lia-se ri fe nia~, `daT vi~, `di de bu li sa Cu qa ri~, `Cxik vTa
qor wi li~ da sxva.
zo ga dad, va Jas frin vel Ta da cxo vel Ta Se sa xeb mra va li
na war mo e bi aqvs da we ri li, mag ram Cven Tvis mniS vne lo va nia
is teq ste bi, rom leb Sic, ram de nad me ma inc, vlin de ba kla-
si ku ri zRap ris Jan ris Ta vi se bu re ba ni. am Tval saz ri siT,
uf ro de ta lu rad ga va a na li zebT zo gi erT maT gans.
sa gan ge bod gvin da Sev Cer deT na war mo eb ze - `daT vi~, rom-
lis Jan ri va Jam gan saz Rvra, ro gorc zRa pa ri. igi Zal ze
mniS vne lo van prob le mas exe ba. daT vi Za liT cdi lobs yve-
las da mor Ci le bas da erT xans amas aR wevs ki dec. `sruls
bed ni e re bas mxo lod ma Sin mo vi po veb, ro ca ur Cni mTlad
gas wyde bi an~, - am bobs is (va Ja-fSa ve la 1964b: 260). TiT-
qos SeZ lo ki dec am nat vris as ru le ba da mSvi da dac cxov-
rob da, mag ram Sem deg mis sa sax le Si ja Su Se bi gaC ndnen.
igo neb dnen tyi uls, rom Ta va dac `did bed ni e re bas~ mos-
wre bod nen. me leb ma da as mi nes kur dRle bi, SeT qmu le bas gi-
wyo be no, mgleb ma - ciy ve bi da kver ne bi abun te ben qve ya na so,
ir mebs, ar Cvebs, Svleb sa da Ro reb sac Tqve ni gan dev na aqvT
ga dawy ve ti lio, ta xe bi eS vebs ile sa ve no. ama so ba Si maC-
vmac ac no ba, so fe li ia raR de bao. araf rad Ca ag do daT vma
es am ba vi - Za las sif rTxi le ar esa Wi ro e bao.
daT vi uW kuo aR moC nda da erT dRes ki dec da a mar cxes
ta xeb ma. is mok vda, mag ram mta ce bel ma cxo ve leb ma kvlav
`da a Co qes yve la da abRav les: `ga u mar jos di de buls, Cvens
ba ton-pat rons daTvs, ro mel mac das dva Ta vi sam Sob lo-
saT vis, mxec Ta gva ri sa sa di deb lad...~ (va Ja-fSa ve la 1964b:
271). bu neb ri via, isev Zal mom re o ba da i wyo. am Txzu le ba ze
sa ub ri sas Se iZ le bo da sxva ti pis ana lo gi a zec gag ve max-
vi le bi na yu ra dRe ba (mag.: oru e lis `cxo vel Ta fer ma~),
102
mag ram am je rad Cven gva in te re sebs sxva mi mar Te ba. teq stSi
Tval naT liv Cans, ro gor xde ba zRa pa ri sa zo ga do eb ri vi
prob le mis mxat vru li in ter pre ta ci i saT vis mo sa xer xe be-
li Jan ri. zRa pa ri ale go ri aa Zal mom re o ba ze age bu li sa-
xel mwi fo si. aR sa niS na via isic, rom am uRirs saq ci el Si
ar mo na wi le obs lo mi da vefx vi.
fol klo ru li teq ste bis fi na li sa gan gan sxva ve biT aq qa-
o si ar srul de ba da wes ri gi ar aR dge ba. bo ro ti sa da
ke Ti lis dap ris pi re bac kvlav aq tu a lu ria.
tra di ci u lad, qar Tul xal xur zRap reb Sic fi zi ku rad
Zli e ri daT vi io lad tyuv de ba gu lub ryvi lo bi sa da win-
da u xe da o bis ga mo. igi mbrZa neb la dac gvxvde ba, mag ram, am
Sem Txve va Sic, uf ro Za las iye nebs, vid re go ni e re bas. va Jas
zRa par Si am cxo ve lis sa xes ram de nad me Se nar Cu ne bu li
aqvs igi ve Tvi se be bi. fol klor Si daT veb Tan me li e bis da-
pi ris pi re bac, ase ve, gav rce le bu li fun qci aa. fol klo-
ru li sa gan gan sxva ve biT, va Jas Tan asa xul da pi ris pi re ba Si,
maT gar da, tyis TiT qmis yve la bi na da ri mo na wi le obs, rac
sav se biT bu neb ri via, rad gan Ta vad mwer lis mi er wa moW ri-
li prob le mac ga ci le biT Rrma da se ri o zu lia. ro gorc,
zu rab kik na Ze aR niS navs, cxo vel Ta zRap reb Si asa xu li
sam ya ro Ta vi si ar siT an ta go nis tu ria da arc mo ra lu ri
kre do ga aC nia. is ab so lu tu rad gan sxvav de ba ja dos nu ri
zRap ris sam ya ros gan, ro mel Sic ke Til Tan er Tad ar se bobs
mi si Sem wec da bo ro te bas Tan meb rZo lic aras dros rCe-
ba mar to, rac cxo vel Ta epos Si sav se biT Se saZ le be lia.
amas Tan ga saT va lis wi ne be lia isic, rom am zRap re bis cxo-
vel Ta `ukan ada mi a ne bi ar igu lis xme bi an. si sas ti ke ga ne-
le bu lia cxo vel Ta upa su xis mgeb lo sam ya ro Si ga da ta niT.
ara vis ga uC nde ba sur vi li, mo ra lu ri ku TxiT Se a fa sos me-
103
li is jer mu xa na To ba da me re si sas ti ke, bo ro ti xum ro ba,
rac ada mi an Ta Sem Txve va Si bu neb ri vi iq ne bo da. es sam ya ro
ase Tia - ara mo ra lu ri, ara med imo ra lu ri, ris mi mar Tac
mo ra lu ri ka te go ri e bis mi ye ne ba uad gi lo iq ne bo da. ... imo-
ra liz mi aris mi si zne ob ri vi kre do~ (kik na Ze 2006: 123).
Tu ze moT aR niS nu li ka non zo mi e ria fol klo ru li zRap-
ri saT vis, li te ra tu rul zRa par Si ar aris mi si dac va
sa va de bu lo, rad gan av to ri, mar Ta lia, iye nebs am Jan ris
mxat vrul ar se nals, mag ram mi zan mi mar Tu lad qmnis axal
na war mo ebs. va Jas `daT vi~, da aram xo lod es Txzu le ba, Za-
la u ne bu rad gvi biZ gebs am teq ste bis miR ma ada mi a nu ri sam-
ya ro da mas Si moq me di ka non zo mi e re ba ni Tu xdo mi le be bi
da vi na xoT. miT uf ro, rom mwe rals ase Ti mo saz re ba aqvs
ga moT qmu li: `bu ne ba Si vxe davT Zli e re bis war mo mad ge nelT:
loms, vefxvs, ar wivs. Cvens sa zo ga do e ba Sic ari an isi ni
mxo lod aR mo Ce na un da~. vfiq robT, ni San dob li via am gva ri
Se xe du le ba. sxva Sem Txve va Si, ub ra lod ver aix sne ba daT-
vis fol klo ru li sa xis va Ja se u li tran sfor ma cia.
va Ja-fSa ve las Tan, ase ve, vxvde biT me li is sa xis sa in te re so
va ri an tebs. me lia, sa er Tod, msof li os xal xu ri zRap re-
bis erT-er Ti yve la ze po pu la ru li per so na Jia, ro me lic
TiT qmis er Tna i ri Tvi se be bis ma ta re be lia gan sxva ve bul
kul tu reb Si. igi `ar wi vis~ av to ris zRap re bis sak ma od
gav rce le bu li per so na Ji caa. `qar Tu li cxo vel Ta zRap ris
me li a saT vis da ma xa si a Te be li Tvi se be bi - Ta vis ga dar Ce na ze
fiq ri, qur dba ca co ba, ma tyu a ro ba, mo xer xe bu lo ba - sxva
xal xe bis zRap re bis Tvi sac cno bi lia, un da aR vniS noT is
gul mod gi ne ba, ro me lic ig rZno ba me li is sa xis xat vi sas~,-
wers Te i mu raz qur do va ni Ze (qur do va ni Ze 2002: 176). am
mxriv, ga mo nak li si arc va Jas mi er da xa tu li me li aa. mwer-
104
lis zRap reb Sic me lia, ume te sad, `cbi e ri, mo xer xe bu li
da mu xa na Tia~. kar gavs kud sac da mar cxde ba, rac am gva ri
`go ni e re bis~ xan mok le o ba ze mety ve lebs.
ro gorc ze mo Tac aR vniS neT, cxo vel Ta epos Si ar un da ve-
Ze boT ada mi a nu ri Ta na cxov re bis lo gi ka da ma Ti si sas ti ke
Tu maT mi er ga mov le ni li yve la da saZ ra xi Tvi se ba Ta vad
am sam ya ros `upa su xis mgeb lo~ xa si a TiT aix sne ba, mag ram
amis mi u xe da vad, ma inc iT vle ba, rom `me li is da mar cxe ba Si
uk ve xal xis uar yo fi Ti po zi cia Cans ara ro gorc ada mi a-
nis ro me li me uar yo fi Ti Tvi se bi sad mi, ara med Za la do bis,
ro gorc so ci a lu ri mov le ni sad mi~ (Co lo yaS vi li 2006:
56), rac ima ze mig va niS nebs, rom gar kve u li sa xis so ci a-
lu ri mi mar Te ba fol klo rul zRap reb Si ma inc ai rek le ba.
mag ram, Tu xal xur na war mo eb Si mo na di ris, anu ada mi a nis,
dax ma re biT me li is da mar cxe ba xe lov nu rad da mog vi a no
pe ri o dis da na ma tad mi iC ne va, li te ra tu rul zRa par Si ase
sa ki Txi, sa er Tod, ar dge ba da igi ara or ga nu la dac ar
aRiq me ba, rad gan mas Si yve la fe ri av to ris ne ba-sur vils
emor Ci le ba. am Tval saz ri siT, ga mov yofT or na war mo ebs:
`me lia-ku dig Ze lia~ da `tre de bi~.
`me lia-ku dig Ze li as~ am bavs pa pa axa li wlis wi na Ra mes
uy ve ba Svi liS vils. zRa pa ri iwye ba ti pu ri for mu liT:
`iyo da ara iyo ra~ da mTav rde ba, ase ve, ti pu ri kli-
Se Ti: `Wi ri iqa, lxi ni aqa~. me li as mze Tu na xa vi mo e wo na.
ga ug za na mas Sik ri ke bi, mag ram ara fe ri ga mo u vi da. ma Sin
xer xi ix ma ra. me fis Tav la sa da sab Zels cecx li wa u ki da.
yve la ni ga reT ga moc viv dnen. qa lic mo a jir ze gad mod ga da
me li am mi si mo ta ce ba SeZ lo. me fe da mi si mxleb le bi da-
e wi en, asu lic wa ar Tves, ku di mo awy vi tes da ga mo ab rZa nes
Ta vis cix dar ba zi dan. aq mTav rde ba zRa pa ri.
105
aq ve gvin da aq cen ti ga va ke ToT erT sa kiTx ze, ro me lic
kar gad war mo Cin da ̀ tre deb Si~. igi sxva das xva plas tis ga-
mo aris sa yu ra dRe bo. am je rad mxo lod me li is mxat vrul
sa xe ze Sev Cer de biT. me lia aqac cbi e ri da da un do be lia.
ra ki, mra val jer cdis mi u xe da vad, mtre de bis ga ab riy ve ba
da xel Si Cag de ba ver mo a xer xa, Ze ras mi as wav la ma Ti gza-
kva li. Ze ra da e dev na mtre debs da Svi li de dis Tval win
dag li ja. xa si a Tis gan vi Ta re bis Tval saz ri siT, vfiq rob,
aq ra me si ax le ar ik ve Te ba, mag ram me li i sa da mtre de bis
sa u bar Si ram de ni me ni San dob liv fra zas rTavs av to ri:
me lia bral de bad uye nebs mwye rebs, rom isi nic cod vil ni
ari an, rad gan xal xis na Te sis na xe vars hken ka ven. frin-
ve le bi ki mi a niS ne ben, rom me li is na moq me da ri sis xlis
kvals to vebs. `qve ya na ze mar Ta li ara vi nac ar aris, Tu
me mki TxavT, ise Ti mar Ta li, rom cod vas ara sCa di o des...
Ta vis sar geb lo bis gu li saT vis yve lac ga iZ ve ra xarT~ (va-
Ja-fSa ve la 1964a: 102). ase Tia me li is cxov re bis kre do,
rac uk ve ara Tu so ci a lu ri, ara med fi lo so fi u ri plas-
tiT tvir Tavs am Txzu le bas, xo lo yve la ze ga be du li
alu zia pir da pir bib li u ri abe li sa da ka e nis cod vas
Seg vax se nebs aso ci a ci u rad. mag ram Tu isev zRap ris mi er
Seq mnil si nam dvi les da vub run de biT, es bu ne ba Si ar se bu li
ka non zo mi e re baa, ro me lic ar un da fas de bo des mo ra lu ri
po zi ci e bi dan da igi da ma xa si a Te be lic ar aris fol klo-
ru li zRap ris Tvis.
xal xu ri Se moq me de ba mxo lod cbi e ri me li is sa xes ar
ic nobs. mi u xe da vad mi si ase Ti gav rce le bu lo bi sa, sa pi-
ris pi ro Tvi se be bic Se mo i na xa fol klo rul ma teq steb ma,
rac mkvlev rebs mis mi To sur war mo mav lo bas afiq re bi nebT.
ru su dan Co lo yaS vi li aR niS navs, rom `arat riq ste ri me-
li is sa xe qar Tu li fol klo ru li mo na ce me bis mi xed viT
106
ga mor Ce u li da sa in te re soa. is mi To su ri az rov ne bi dan
iRebs sa Ta ves da ge ne ti ku rad mok vda vi da mkvdre TiT aR-
mdgo mi RvTa e bis me ta mor fo zu li sa xes xva o baa` (Co lo yaS-
vi li 2009: 377).
am Ta vi se bu re ba ze yu ra dRe ba ga va max vi leT im de nad, ram de-
na dac va Ja-fSa ve las Ta nac vxvde biT arac bi e ri me li is sa-
xes. swo red, am gva ri sa xea Seq mni li zRa par Si - `me lia-
se ri fe nia~. mas Si me li e bis siy va ru lis sev di a ni is to ri aa
moTx ro bi li. da be Ca ve bu li ros to me la aRa ra vis un da. iT-
vle ba, rom es na war mo e bi da us ru le be lia. ga mo uq vey ne be li
va ri an tSi ki ros to me lam SeZ lo Ta vi Se ey va re bi na se ri-
fe ni as Tvis.
mi u xe da vad imi sa, rom fol klo rul zRa par Si ar ga mo dis
cxo vel Ta me gob ro ba, isi ni ma inc mud mi vad mi is wraf vi an
er Tma ne Tis ken, rad gan `siR rme Si isi ni er Tni ari an, ro-
gorc er Ti Se moq me dis qmni le ba ni. daZ mo bi le bis, Ta na cxov-
re bis sur vi li cxo vel Ta epos Si amiT aris ga mow ve u li,
igi Si na ga ni Za xi lia, bu neb ri vi ten den ci aa~ (kik na Ze 2006:
125). li te ra tu ru li zRap ris av to ri ki val de bu li su-
lac ar aris am ka non zo mi e re bas da e mor Ci los da, am de nad,
ase Ti va ri an tic da saS ve bia. va Jas Se moq me de ba arc am mxri-
vaa ga mo nak li si. `Cxik vTa qor wi li~ swo red cxo vel Ta da
frin vel Ta sam ya ro Si dam ya re bul har mo ni as asa xavs.
bu neb ri via, zRa par Si moq me di cxo ve le bi ga mo go ni li per-
so na Je bi ari an. mez Rap re Ta war ma te ba ki, imis mi xed viT,
ga ni saz Rvre ba, ram de nad er wymis fan ta zia, mxat vru li ga-
mo na go ni cxo vel Ta sam ya ros si nam dvi les, maTs av Ten tu-
ro bas. miT uf ro mniS vne lo va ni da sa yu ra dRe boa es li te-
ra tu ru li zRap ris Sem Txve va Si, rad gan am av Ten tu ro bas
aq er Tvis xal xur tra di ci a Si Se Ze ni li ga az re bac. li te-
107
ra tu ru li zRa pa ri mwer lis mem kvid re o bis sa u ke Te so
na wi lia, swo red, mas Si ga mov le ni li ze mo aR niS nu li uaR-
re sad sa in te re so Se moq me de bi Ti ten den ci e bi sa da bu ne bis
cxo vel myo fe lo bis Se nar Cu ne bis ga mo.
va Ja-fSa ve lam Tval sa Ci no wvli li Se i ta na qar Tu li li-
te ra tu ru li zRap ris dam kvid re ba Si, gan vi Ta re ba sa da
ori gi na lu ri sa xis Ca mo ya li be ba Si. amas Tan igi war ma te biT
ga mo i ye na mniS vne lo va ni erov nu li, so ci a lu ri da zne ob-
ri vi prob le me bis saC ve neb lad, ma Ti mxat vru li in ter pre-
ta ci i sas ki Se mog vTa va za xed vis mxo lod mis Tvis da ma-
xa si a Te be li ku Txe, Seg vax se na is ori en ti re bi, ro mel Ta
ur ye vi dac va gan saz Rvravs eri sa Tu Ti To e u li pi rov ne bis
sa xes, ri Tac ur ye vad da im kvid ra ad gi li WeS ma ri ti fa se-
u lo be bis ma ra di ul rep re zen ta tor Ta So ris.
108
bolosityvaobis magier
rogorc davinaxeT, XIX saukune qarTuli literaturuli
zRapris ganviTarebisTvisac nayofieri periodi aRmoCnda.
folkloruli teqstebis Caweris, Segrovebisa da gamo-
cemis paralelurad gaCnda didi qarTveli mwerlebis mier
Seqmnili zRaprebic.
swored literaturuli zRaprisaTvis niSandobilivi
specifikuri niSan-Tvisebebis gamo saqarTveloSi iseve,
rogorc ucxoeTSi, igi warmatebiT gamoiyenes qveynisaTvis
umniSvnelovanesi problemebis warmosaCenad, rac, SeiZleba
iTqvas, gaxda kidec misi ganviTarebisaTvis erT-erTi um-
Tavresi biZgis mimcemi.
folkloruli zRapris kvlevaSi arsebulma miRwevebma
Cven SesaZlebloba mogvca konkretulad Segveswavla lit-
eraturuli zRapris struqturuli niSnebi iseTi gamoCe-
nili mwerlebis SemoqmedebaSi, rogorebic arian akaki da
vaJa, maTi Txzulebebis safuZvelze warmogveCina folk-
lorul da literaturul narativs Soris arsebuli
msgavseba-gansxvavebani, davkvirvebodiT klasikuri zRa-
prisaTvis damaxasiaTebeli relevanturi elementebis cv-
lilebasa da gavrcobas maTi axali funqciuri datvirTvis
gamo, gamogveyo XIX saukunis qarTuli literaturuli
zRaprebisaTvis niSandoblivi umTavresi Taviseburebani da
tendenciebi: xalxuri jadosnuri zRapris dasasrulis
Ria daboloebiT Secvla, riTac teqsti avtoris Taname-
droveobaze xdeba orientirebuli; zRapris metateqstis
saxiT gamoyeneba sxva Janris nawarmoebSi (publicistikaSi,
dramaturgiaSi, mxatvrul narativSi...), mkveTrad aqcen-
tirebuli moralizmi, aseve, cxovelTa eposisaTvis dam-
109
axasiaTebeli Taviseburebebis pedalirebiT sociumze ze-
moqmedebis mcdeloba; sazogadoebrivad mwvave problemis
wina planze wamoweva, rTuli istoriuli viTarebisa Tu
politikuri Temis mxatvruli interpretaciis mdidari
arsenali.
cxadia, yuradRebis miRma darCa araerTi mniSvnelovani
sakiTxi, am periodis sxva gamoCenil Tu naklebad cnobil
mweralTa nawarmoebebi, XIX da XX saukuneebis mi-
jnaze sakmaod gavrcelebuli iseTi xasiaTis teqstebi,
rogorebicaa: zRapruli moTxroba, feeria da sxva, magram
maTi Seswavla samomavlo saqmea da Cveni kvlevac am mimar-
TulebiT grZeldeba.
110
da mow me ba ni:
gaf rin daS vi li, mi re saS vi li 2008: na na gaf rin daS vi-li, ma ri am mi re saS vi li, li te ra tu raT mcod ne o bis sa fuZ vle bi.
Tbi li si: sa ga mom cem lo sax li `ino va cia~, 2008.
ev ge ni Ze 1977: iu za ev ge ni Ze, va Ja-fSa ve las Se moq me de bi Ti is-
to ri i saT vis. Tbi li si: Tbi li sis uni ver si te tis ga mom cem lo ba,
1977.
va Ja-fSa ve la 1964a: va Ja-fSa ve la, Txzu le ba Ta sru li kre-
bu li aT to mad, to mi V. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab Wo Ta sa-
qar Tve lo~, 1964.
va Ja-fSa ve la 1964b: va Ja-fSa ve la, Txzu le ba Ta sru li kre-
bu li aT to mad, to mi VI. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab Wo Ta sa-
qar Tve lo~, 1964.
va Ja-fSa ve la 1964g: va Ja-fSa ve la, Txzu le ba Ta sru li kre-
bu li aT to mad, to mi VII. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab Wo Ta
sa qar Tve lo~, 1964.
kik na Ze 2001: zu rab kik na Ze, av Tan di lis an der Zi. Tbi li si: ga-
mom cem lo ba `me ra ni~, 2001.
kik na Ze 2006: zu rab kik na Ze, cxo vel Ta epo si. So Ta rus Ta ve-
lis qar Tu li li te ra tu ris in sti tu tis yo vel wli u ri li te-
ra tu rul-Te o ri u li sa mec ni e ro Jur na li, sja ni, # 7. Tbi li si,
2006.
kva Wan ti ra Ze 2009: ma na na kva Wan ti ra Ze, ga me o re ba, ro gorc
cod na da xsov na. zRap ris gan me o re ba di struq tu re biskul tu-
ro lo gi u ri da aq si o lo gi u ri as peq te bi. II sa er Ta So ri so sim-
po zi u mis ma sa le bi, So Ta rus Ta ve lis li te ra tu ris in sti tu-
ti, Tbi li si, 2009.
111
pro pi 1984: vla di mer pro pi, zRap ris mor fo lo gia. Tbi li-
si:ga mom cem lo ba `mec ni e re ba~, 1984.
re viS vi li 1977: So Ta re viS vi li, ger ma nul-qar Tu li eti u de-
bi. Tbi li si: Tsu ga mom cem lo ba, 1977.
sam rek lo 1990: gri gol ro ba qi Ze, aka ki // aka kis sam rek lo,
Tbi li si: ga mom cem lo ba `ga naT le ba~, 1990.
si xa ru li Ze 1940: qse nia si xa ru li Ze, aka ki we re Te li da xal-
xu ri Se moq me de ba// aka ki we re Te li, sa i u bi leo kre bu li, Tbi-
li si: Tsu ga mom cem lo ba, 1940.
fru i Ze 1999: na na fru i Ze, aka ki we reT lis mxat vru li pro zis
prob le ma ti ki sa da da mxat vru li struq tu ri saT vis.Tbi li si:
Tsu ga mom cem lo ba, 1999.
qur do va ni Ze, 2002: Te i mu raz qur do va ni Ze, qar Tu li zRa pa ri.
Tbi li si: ga mom cem lo ba `me ra ni~, 2002.
qur do va ni Ze 2004: Te i mu raz qur do va ni Ze, fol klo ri da
qar Tu li mwer lo ba. Tbi li si: ga mom cem lo ba `erov nu li mwer-
lo ba~, 2004.
Co lo yaS vi li 2005: ru su dan Co lo yaS vli, jad snu ri sag ne bi
zRa par Si. `li te ra tu ru li Zi e ba ni~, XXVI, na wi li II, So-
Tarus Ta ve lis sa xe lo bis qar Tu li li te ra tu ris in sti tu ti.
Tbi li si, 2005.
Co lo yaS vi li 2006: ru su dan Co lo yaS vi li, cxo vel Ta Se sa xeb
zRap re bis gmi ri - me lia. qar Tu li fol klo ri 3(XIX), So-
Tarus Ta ve lis sa xe lo bis qar Tu li li te ra tu ris in sti tu ti.
Tbi li si, 2006.
Co lo yaS vi li 2009: ru su dan Co lo yaS vi li, me li is mi To su-
ri sa xe qar Tul fol klor Si. II sa er Ta So ri so sim po zi u mi.
li te ra tu raT mcod ne o bis Ta na med ro ve prob le me bi. na wi li II,
112
So Ta rus Ta ve lis qar Tu li li te ra tu ris in sti tu ti. Tbi li-
si, 2009.
we re Te li 1957: aka ki we re Te li, Txzu le ba Ta sru li kre bu li
Svid to mad, to mi VI. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab Wo Ta sa qar-
Tve lo~, 1957.
we re Te li 1958a: aka ki we re Te li, Txzu le ba Ta sru li kre bu-
li TxuT met to mad, to mi, VII. Tbi li si: ga mom cem lo ba ̀ sab Wo Ta
sa qar Tve lo~, 1958.
we re Te li 1958b: aka ki we re Te li, Txzu le ba Ta sru li
kre bu liTxuT met to mad, to mi VIII. Tbi li si: ga mom cem lo ba
`sab Wo Ta sa qar Tve lo~, 1958.
we re Te li 1959: aka ki we re Te li, Txzu le ba Ta sru li kre bu li
TxuT met to mad, to mi X. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab Wo Ta sa-
qar Tve lo~, 1958.
we re Te li 1960a: aka ki we re Te li, Txzu le ba Ta sru li kre-
bu li TxuT met to mad, to mi XI. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab-
Wo Ta sa qar Tve lo~, 1960.
we re Te li 1960b: aka ki we re Te li, Txzu le ba Ta sru li kre-
bu li TxuT met to mad, to mi XII. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab-
Wo Ta sa qar Tve lo~, 1960.
we re Te li 1961a: aka ki we re Te li, Txzu le ba Ta sru li kre-
bu li TxuT met to mad, to mi XIII. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab-
Wo Ta sa qar Tve lo`, 1961.
we re Te li 1961b: aka ki we re Te li, Txzu le ba Ta sru li kre bu-
li TxuT met to mad, to mi XIV. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sab-
Wo Ta sa qar Tve lo~, 1961.
we re Te li 1990: aka ki we re Te li, rCe u li na we re bi xuT to mad,
to mi V. Tbi li si: ga mom cem lo ba `sa qar Tve lo~, 1990.
113
ja god niS vi li, 2004: Te i mu raz ja god niS vi li, qar Tu li fol-
klo ris ti kis is to ria, wig ni pir ve li. Tbi li si: Tsu ga mom cem-
lo ba, 2004.
ha i de ge ri 1993: mar tin ha id ge ri, Tem Sa ra. Tbi li si: ga mom cem-
lo ba `go ni~ 1993.
Браудэ 1974: Людмила Браудэ, Сказочники Скандинавии. Ленин-град: Издательство «Наука», 1974.
Браудэ 1979: Людмила Браудэ, Скандинавская Литературная Сказка. Москва: Издательство «Наука», 1979.
Калугин 1989: Виктор Калугин, Литературные Сказки Народов СССР. Москва: Издательство «Правда», 1989.
Разумовская 1983: Маргарита Разумовская, Французская литера-турная сказка. Москва: Издательство «Радуга», 1983.
114
Nestan Kutivadze
Ge or gi an Li te rary Ta le (XIX cen tury)
Gen re Pe cu li a ri ti es of a Li te rary Ta le
The re is no uni ver sal de fi ni ti on of the term for a li te rary ta le. In most li te rary re fe ren ces and en cyclo pe di as it is con si de red to be one of the types of a fa iry ta le. What ma kes the li te rary ta le dif fe rent from a folk-ta le is that it has the aut hor. Li te rary cri tics al so dis tin gu ish anot her type of a ta le which ranks bet we en the folk and li te rary one. It ori gi na ted from the ta les writ ten down and edi ted by the pe op le col lec ting fa iry ta les.
So me li te rary cri tics say it is dif fi cult to dis tin gu ish bet we en a li te rary and folk ta le. Other sci en tists talk abo ut spe ci fic fe a tu res cha rac te ri zing a li te rary ta le as a gen re. Nar ra ti ves and per so na ges of folk- ta les are used by the ir aut hors. It may equ ally be long to chil dren’s as well as to clas sic li te ra tu re.
A well-known Scan di na vi an sci en tist Bra u de des cri bes the fol lo wing fe a tu res of a li te rary ta le:
1. It may be ba sed on a folk-ta le as well as on fan tasy en ding ac-cor ding to the wish of the aut hor.
2. It must be a sci en ce-fic ti on des cri bing the ad ven tu res of he ro es of an in ven ted or tra di ti o nal ta le.
3. Ma gic, mi rac le cre a tes the plot and cha rac te ri zes the he ro es.
Whi le de fi ning the fe a tu res of a li te rary ta le the dif fe ren ce bet we en folk and li te rary ta le is worth no ting.
In the re se arch for pe cu li a ri ti es of a li te rary ta le it is im por tant to use the sci en ti fic ac hi e ve ments exis ting in the study of a folk-ta le. By using
115
the se facts it is pos sib le to es tab lish the ma in dif fe ren ces bet we en the se two kinds of ta les.
From this po int of vi ew the re se arch of a Ge or gi an li te rary ta le is ex-cep ti o nally im por tant.
Li te rary Ta le of Aka ki Tse re te li
A rich li te rary he ri ta ge of Aka ki Tse re te li de picts a dif fi cult and con-flic ting so ci al li fe of Ge or gia in the XIX cen tury in an al most com ple te man ner. One of the most im por tant parts of his he ri ta ge is pub li cism that ex po ses the depth of thin king as well as an ar tis tic po ten ti al of the wri ter. From this po int of vi ew, ex pli cit pla ne of the let ters is of no te.
In sci en ti fic re se arch an ar tis tic in ter pre ta ti on of key so ci al is su es is con si de red to be re le vant for a li te rary fa iry ta le. Thus, not wit hstan ding eit her the work is ba sed on a folk or in ven ted the me it al ways shows li te rary-aes the tic at ti tu des and so ci al vi ew po ints of the aut hor. For this par ti cu lar cha rac te ris tic it be co mes pos sib le to in vol ve it in the pub li-cis tic texts.
Tho ro ugh study of Aka ki’s let ters re ve a led that one of the im por tant struc tu ral ele ments of his pub li cism is his tran sfor med fa iry ta le. So me-ti mes fa iry ta les are in vol ved in the texts in a full form, whi le of ten the re pe a ted forms are ob ser ved (ex. ‘Hot-hot News’ (‘What a Mo od!...’, ‘An Obsti na te Man…’, ‘From a Di ary…’. Woe to Mot her land’, ‘Filthy and Co qu et tish’ and etc.).
The pa ra digm of the ro ad has to be drawn a par ti cu lar at ten ti on. It is a tran sfor med ele ment of a fa iry ta le. In folk ta les pro ta go nist’s fa te de-pends on the de ci si on of cho o sing a right di rec ti on at the cros sro ad. The aut hor thinks that a man has to ma ke a cho i ce bet we en go od and evil rep re sen ted by a ro ad le a ding to two to wers (‘On the Cof fin of Alek-san dre Kaz be gi’) or a for ked path (‘The Last Res pon se’, ‘Spe ech Ma de at the Eve ning in Re mem bran ce of Rap ha el Eris ta vi’, ‘Talk bet we en the Po et and Edi tor’, ‘Aka ki’s Address to Rus si an Yo ung Stu dents’…)
116
The right cho i ce of the ro ad is very im por tant sin ce the fo unt of yo uth bub bles at the be gin ning of the ro ad (un li ke the per so nal one). The pa-ra digm of Aka ki is not hing but He i de ger’s co untry ro ad, i.e. the ro ad of exis ten ce, whe re the most sin ce re as pi ra ti ons are fo und. Con stant re turn to this po int will ne ver al low a man to de vi a te from true va lu es. But, un li ke He i de ger Aka ki con si ders that a man can gra du ally co me clo ser and clo ser to the be gin ning of the ro ad by his true pub lic ac ti vi ti es.
This part of Aka ki’s pub li cism shows well the fun cti on of folk ma te ri al in for ming so ci al con sci o us ness. Li te rary fa iry ta le, as a struc tu ral ele-ment of Aka ki’s pub li cism pla yed a vi tal ro le in es tab lis hing and de ve-lo ping the gen re. From this po int of vi ew Aka ki Tse re te li’s con tri bu ti on to Ge or gi an wri ting is ab so lu tely out stan ding.
The wri ter uses the gen re of the fa iry ta le not only in its in de pen dent form but as a me ta text of ot her works. From this po int of vi ew ‘Lo ve’ writ ten in 1913 is of no te. It is Aka ki’s last play. In his works a fa iry ta le is as sig ned the sig ni fi cant ro le of ex pres sing the ma in the me in an al le go ri cal way si mul ta ne o usly rep re sen ting the re le vant ele ment of the play struc tu re. Des pi te such ori gi nal in vol ve ment of the fa iry ta le in the struc tu re it is an in de pen dent work and can be com ple tely per ce i ved wit ho ut a text dis co ur se. It sho uld be no ted that Aka ki uses it with a de fi ni te in ten ti on in dra ma turgy, ar tis tic pro se and in pub li cism as well.
The anal ysis of typo lo gi cal struc tu re of folk and li te rary fa iry ta le shows tho se ge ne ral uni ver sa li ti es a fa iry ta le fol lows as a gen re. In ad di ti on, the spe ci fic fe a tu res of the ta le are cle arly ob ser ved. It is ob vi o us how the aut hor uses it in or der to ac hi e ve his aim.
Des pi te the happy end of the play, the fa iry ta le do es not ha ve its tra di ti-o nal en ding, sin ce it al le go ri cally de picts a re al si tu a ti on of Ge or gia and ser ves to cre a te a spi rit ne ces sary for the na ti o nal-li be ra ti on strug gle. Accor ding to Aka ki’s vi ew po int, such type of fa iry ta les tra i ned he ro es in the past and fu tu re he ro es sho uld be bro ught up using them. No ne of
117
the gen res co uld enab le Aka ki to tran sform a dif fi cult his to ri cal si tu a ti-on in such a suc ces sful way as a li te rary fa iry ta le did.
In this ca se, Aka ki ad dres sed the struc tu re cha rac te ris tic to ma gi cal fa-iry ta les and fun cti ons of the he ro es. In fact, thro ugh me ta text he ex-pres sed his world vi ew, his na ti o nal ap pro ach and de pic ted the epoch when it was cre a ted.
In the se cond half of the XIX cen tury Aka ki Tse re te li’s work in fol klo-ric di rec ti on be ca me very ac ti ve. A par ti cu lar con tri bu ti on of the out-stan ding wri ter in this fi eld is qu i te well-known. The cha rac te ris tics of an ar tis tic in ter pre ta ti on of the the me of Ge or gi an fol klo re sam ples and dif fe rent types of fol klo ric gen res ha ve be en stu di ed (Ks. Sik ha ru lid ze, T. Kur do va nid ze, F. Zan du ke li, T. Ja god nis hvi li, N. Pru id ze). Ho we ver, less at ten ti on is pa id to Aka ki’s con tri bu ti on to es tab lis hing and de ve-lo ping Ge or gi an li te rary fa iry ta le. Sin ce Ge or gi an li te rary ta le re qu i res spe ci al re se arch and mo nog rap hic anal ysis the study of Ge or gi an wri-ters and the ir cre a ti ve works in this light still re ma ins to be the task for the fu tu re.
In or der to ar tis ti cally in ter pret the dif fi cult po li ti cal si tu a ti on of Ge-or gia in XIX cen tury which had lost its in de pen den ce Aka ki Tse re te li cre a ted a li te rary fa iry ta le abo ut the be a uty loc ked in the to wer (con di-ti o nally we gi ve it this na me) that he in clu ded in his pub li cis tic let ters from the cycle of the hot news: ‘What a mo od I ha ve!..’, ‘From the Di-ary’ and in his dra ma tur gi cal work _‘Lo ve’.
Impri so ned be a uty is an al le go ri cal ima ge of Ge or gia ha ving lost its in de pen den ce in the XIX cen tury si mi lar to Nes tan-Da re ja ni, Su li ko, Tsit si na te la, Ami ra ni cre a ted by Aka ki Tse re te li.
Using this type of al le gory Aka ki dec la res that Ge or gia is con qu e red and the si tu a ti on is tem po rary. It is ne ces sary for Ge or gi ans not to for get abo ut it and to li be ra te the ir ho me co untry.
118
No ne of the li te rary gen res co uld enab le Aka ki to tran sform dif fi cult his to ri cal si tu a ti on in such a go od way as a li te rary fa iry ta le did. In this ca se the wri ter ma de use of the struc tu re cha rac te ris tic to ma gi cal fa iry ta le and the fun cti ons of the he ro es from the clas si cal fa iry ta les by me-ans of which he ma na ged to ex press the na ti o nal fa ith and des cri bed the epoch when the work was cre a ted.
Li te rary Ta le of Vaz ha-Psha ve la
The phe no me non of Vaz ha-Psha ve la has be en re ve a led in many dif-fe rent an gles in Ge or gi an li te ra tu re. Li te rary cri tics of dif fe rent ge ne ra-ti ons hig hlight the folk-mytho lo gi cal ba ses of Vaz ha Psha ve la’s cre a ti-ve world mo del (Ip. Var ta ga va, K. Abas hid ze, I. Fe rad ze, G. Ki kod ze, Sim. Khun dad ze, T. Ta bid ze, M. Zan du ke li, Ks. Sik ha ru lid ze, M. Chi-ko va ni, S. Chi ko va ni, Gr. Kik nad ze, Ak. Gat se re lia, Mikh. Kve se la-va, T. Chkhen ke li, Ak. Bak rad ze, D. Tsot sko la u ri, T. Kur do va nid ze, I. Evge nid ze, Z. Sha ti ris hvi li and etc.). This la yer of the aut hor’s cre a ti ve work con stantly ob ta ins a sig ni fi cant me a ning, ac qu i res a new con no ta-ti on and do es not lo se its re le van ce.
The spe ci a lists in ten si vely re se arch the mo ti ves which ma ke Vaz ha a suc ces sor of the li te rary di rec ti on of Ilia and Aka ki. ‘Cha rac te ri za ti on in terms of pat ri o tic and so ci al fe a tu res has ma de it pos sib le to des cri be ea sily no ti ce ab le mo ti ves and to re cord and check strong cre a ti ve in te-rests of the aut hor ex pres sed in his li te rary works. Ho we ver, pro per at-ten ti on has not be en pa id to so me as pects of Vaz ha’s cre a ti ve work that con firms the ma tic ori gi na lity, out stan ding po e tic ap pro ach and vi si on of the aut hor’ (I. Evge nid ze). Des pi te the fact that sci en ti fic anal ysis of his li te rary he ri ta ge has con ti nu o usly be en car ri ed out and ex tre mely im por tant ma te ri al has be en col lec ted, so me of the is su es of Vaz ha’s cre a ti ve work still re ma in un stu di ed and ne ed a tho ro ugh re se arch.
One as pect of the wri ter’s cre a ti ve work _ a li te rary fa iry ta le and its ar-tis tic cha rac te ris tics are al most un stu di ed. It sho uld be no ted that Ge or-
119
gi an fa iry ta le re qu i res mo nog rap hic re se arch it self. The use of ar tis tic ima ges, to pics and the mes of the clas si cal fa iry ta les in Vaz ha’s works is con si de red to be a spe ci fic cha rac te ris tic fe a tu re of the li te rary fa iry ta le. The re fo re, the study of the se works is par ti cu larly va lu ab le. To so-me ex tent they fol low the ar tis tic struc tu re of the folk fa iry ta le and so-me ti mes ta lis man, mi rac le ma kes the ma in li ne of the the me (‘Goc hi’, ‘Tre de bi’, ‘Mil lsto ne’ ‘A Long-ta i led Fox’, ‘A We ak Don key’, ‘Erem-Se rem-Su re mi a ni’, ‘Ghost’, ‘Mut se la’, ‘A Swin dler Edu ca tor’, ‘Ba tu-ri’s Sword’, ‘In Lo ve’ and etc.)
It sho uld be no ted that Vaz ha-Psha ve la’s li te rary fa iry ta le is the best part of his cre a ti ve work. Mo re o ver, it refl ects the wi de ran ge of the prob lems as well as his uni que po e tic epos. In terms of ar tis tic in ter-pre ta ti on it turns out to be the ori gi nal one. A lot of fa iry ta les by Vaz ha are very in te res ting in the light of the di ver sity of cre a ti ve in ter pre ta ti on of the ra i sed is su es. It of ten has an ide o lo gi cal con no ta ti on and cle arly shows the po si ti on of the aut hor re gar ding the so ci al-po li ti cal si tu a ti on and et hi cal is su es in Ge or gia in the XIX cen tury.
It is well-known that a li te rary fa iry ta le can equ ally be ba sed both on a fol klo ric so ur ce and ar tis ti cally in ven ted story; it may de pict the ad-ven tu ro us sto ri es of the he ro es of tra di ti o nal fa iry ta les or the cha rac ters cre a ted in aut hor’s ima gi na ti on. The spe ci fi city of a li te rary ta le is al so de ter mi ned by the fact, that the aut hor de ci des ever ything ac cor ding to his will (L. Bra u de). Vaz ha of ten uses the to pics, the mes, cha rac ters that are cha rac te ris tic to the folk fa iry ta les. A num ber of his pro sa ic works to so me ex tent fol low the ar tis tic struc tu re of a folk fa iry ta le or a mi-rac le cre a tes the ma in li ne of the the me. In Ge or gi an li te rary stu di es the in ter re la ti on of Vaz ha’s cre a ti ve work and fol klo re has in ten sely be en stu di ed. Ho we ver, the spe ci fi city of Vaz ha’s li te rary fa iry ta le ne eds fur ther re se arch.
The mo ra lis tic ten den ci es ma ni fes ted in the aut hor’s fa iry ta les and the pe cu li a ri ti es of his ar tis tic in ter pre ta ti on ha ve in ten ti o nally be en stu di-ed. In this res pect, fol lo wing works ha ve be en anal ysed: ‘Goc hi’, ‘Mill’,
120
‘Orphan’s Dre am’, ‘A Com pas si o na te Hun ter and the Ra ti o na lity of a De er’, ‘Mo u set rap’, ‘A Ma jes tic Pre sent’ and etc. The se works li ke ot-her com po si ti ons show aut hor’s firm at ti tu de to wards the mo ral va lu es.
We can pay less at ten ti on or ab so lu tely ig no re the mo ral fun cti ons of folk fa iry ta les whi le in li te rary fa iry ta le along with the ot her as pects mo ral is su es are very im por tant. It sho uld al so be no ted, that in the com po si ti ons of this gen re un li ke ma gi cal fa iry ta les, the des crip ti on of na tu re and ac cen tu a ti on of psycho lo gi cal la yers of the fe e lings of the he ro es are very com mon. In this res pect Vaz ha’s fa iry ta les are out stan-ding.
It can be sa id with cer ta inty that Vaz ha-Psha ve la pla id a big ro le in es tab lis hing, de ve lo ping and sha ping an ori gi nal form of Ge or gi an li-te rary fa iry ta le. Be si des, he suc ces sfully used it to show a lot of im-por tant na ti o nal, so ci al and mo ral prob lems and du ring the ir ar tis tic in ter pre ta ti on he used the as pects cha rac te ris tic only to him. He al so re-min ded us the di rec ti ons that sho uld be fol lo wed wit ho ut any de vi a ti on sin ce it de fi nes the ima ge of both the na ti on and any in di vi du al. In this way, he ma na ged to find his pla ce among the per ma nent rep re sen ta ti ves of true va lu es.
A lot of fa iry ta les by Vaz ha are very in te res ting in the light of prob le-ma tics and the di ver sity of cre a ti ve in ter pre ta ti on as well. It of ten has an ide o lo gi cal con no ta ti on and cle arly shows the po si ti on of the aut hor re gar ding the so ci al-po li ti cal si tu a ti on and et hi cal is su es in Ge or gia in the XIX cen tury.
How the fun cti ons of stab le ima ges of folk ta les (Ali, evil spi rit, gi ant) are chan ged du ring the aut hor’s in ter pre ta ti on are in te res tingly shown in: ‘A We ak Don key’, ‘Erem-Se rem-Su re mi a ni’, ‘My Adven tu re in Erem-Se rem-Su re mi a ni’, ‘Mut se la’, ‘Ghost’, ‘Clefts’ and etc.
In terms of prob le ma tics and a num ber of ar tis tic pe cu li a ri ti es se ve ral is su es sta ted abo ve are in vol ved in the com po si ti ons by Vaz ha that ta ke pla ce in the ani mal world and con di ti o nally are re fer red as the ta les of
121
the ani mal epos. They are: ‘Pi ge ons’, ‘A Long-ta i led Fox’, ‘An Eag le’, ‘A De er’, ‘Fox-Se ri fe ni a’, ‘A Be ar’, ‘A Won der ful Gift’, ‘The Jays’ Wed ding’ and etc.
Ge ne rally, Vaz ha wro te a num ber of works the ma in the me of which is the ani mal world. We are in te res ted in to what ex tent they ma ni fest the gen re cha rac te ris tics of the clas si cal ta le. In this light we will dis cuss so me of them in mo re de ta ils.
We wo uld li ke to draw a spe ci al at ten ti on to the com po si ti on _ ‘A Be-ar’, the gen re of which as a ta le was de fi ned by Vaz ha him self. When tal king abo ut it a dif fe rent type of ana logy co uld be co me the fo cus (for exam ple: ‘Ani mal Farm’ by Orwell), but this ti me we are in te res ted in ot her as pects. The work shows how the fa iry ta le be co mes a su i tab le gen re for an ar tis tic in ter pre ta ti on of the so ci al prob lems. Fa iry ta le is an al le gory of the sta te ba sed on the vi o len ce.
Tra di ti o nally, in Ge or gi an fa iry ta les a strong be ar is ea sily che a ted due to its rec kles sness and gul li bi lity. He is al so fo und as a ru ler, but in this ca se he uses his po wer mo re than the wits. In Vaz ha’s fa iry ta les the ima ge of this ani mal has ma in ta i ned the sa me qu a li ti es to a cer ta in ex-tent. In fol klo re the con fron ta ti on of be ars and fo xes is a wi de spre ad fun cti on. Unli ke fol klo re, in con fron ta ti on des cri bed by Vaz ha, along with a be ar and a fox al most all the fo rest re si dents par ti ci pa te. It is qu-i te na tu ral sin ce the prob lem the aut hor ra i ses is much de e per and mo re se ri o us.
As Zu rab Kik nad ze no tes, the world des cri bed in ani mal fa iry ta les is an ta go nis tic in terms of its es sen ce and do es not ha ve any mo ral cre do. It is ab so lu tely dif fe rent from the world de pic ted in ma gi cal fa iry ta les whe re kin dness is al ways as sis ted in the fight aga inst the evil and is ne-ver left alo ne. The lat ter is im pos sib le in the ani mal epos. The abo ve men ti o ned is re gu la rity in folk fa iry ta les whi le in li te rary ta les it is not ob li ga tory to fol low the sa me ru les. It is true, that the aut hor uses the set of to ols cha rac te ris tic to this gen re, but he in ten ti o nally cre a tes a new
122
work of art. ‘A Be ar’ by Vaz ha and not only this com po si ti on en co u-ra ge us to see the hu man world, its re gu la ri ti es and ex pec ted out co mes be hind the se texts.
An in te res ting ver si on of a fox can be ob ser ved in Vaz ha Psha ve la’s works. A fox is ge ne rally one of the po pu lar per so na ges of the world’s folk ta les which car ri es re la ti vely the sa me tra its in va ri o us cul tu res. It is qu i te a com mon cha rac ter of the fa iry ta les writ ten by the aut hor of ‘An Eag le’. The fox de pic ted by the aut hor is mostly ‘cun ning’, ‘skil-lful’ and ‘tre ac he ro us’. The fox lo ses the ta il that po ints to the bre vity of such ‘ra ti o na lity’.
As we ha ve al re ady men ti o ned abo ve, in the ani mal epos we sho uld not se ek the lo gic of hu man co ha bi ta ti on and the ir cru elty. All the dep lo rab-le tra its de mon stra ted by them can be ex pla i ned by the ‘ir res pon sib le’ cha rac ter of this world it self. Ho we ver, des pi te this it is con si de red that in ‘de fe a ting a fox’ a ne ga ti ve at ti tu de of pe op le is ma ni fes ted not as an at ti tu de to wards a man’s ne ga ti ve fe a tu re but to wards the vi o len ce as a so ci al event’ (R. Cho lo kas hvi li). It po ints to the fact, that so me kind of so ci al con nec ti on is refl ec ted in folk ta les. Ho we ver, in folk com po si ti-ons de fe a ting a fox by the hun ter, i.e. by a man is con si de red to be ar ti fi-ci al and an ad di ti ve of a la te pe ri od. In li te rary fa iry ta les the is sue is not even ra i sed and it is not un der sto od as non-or ga nic sin ce ever ything is up to the aut hor. In this re gard two works can be dis tin gu is hed: ‘A Fox with a Long Ta il’ and ‘Pi ge ons’.
Na tu rally, the fic ti o nal cha rac ters of a fa iry ta le are ima gi nary and fan-tasy cre a tu res. The suc cess of a story-tel ler is de ter mi ned by the fact how a cre a ti vely ima gi ned story and the re a lity of the ani mal world and its aut hen ti city can be com bi ned. This is ex tre mely im por tant and sig ni fi cant in the ca se of the li te rary fa iry ta le sin ce the aut hen ti city is ac com pa ni ed by the con cep tu a li za ti on ac qu i red in folk tra di ti ons. Li te-rary ta le is the best part of Vaz ha Psha ve la’s he ri ta ge due to the most in te res ting cre a ti ve ten den ci es and pre ser va ti on of the life-giving force of the nature that are manifested in his works.
123
obuyb lfb,tzlf frfrb othtskbc cf[tkvobaj eybdthcbntnbc cnfv,fib
yf,tzlb ajhvf *7@%
nbhf;b !%_
