I BI&UOTEKA P C L I T E C H M W I

P | ^ 2 E G LĄD b 1 1 ^ STdWARZYSZENIA

MECHANICZNY > i d w > T T z Y Y N I E R O W

M E C H A N I K Ó W P O L S K I C H

Tom II. W A R S Z A W A • 2 5 C Z E R W C A • 1 9 3 6 R O K U Nr. 12

N o w o c z e s n e k o l e j o w e m e t a l e łożyskowe. j a k o k l a s y c z n y p r z y k ł a d r o z w i ą z a n i a n a m i a s ł k o w a n i a s t o p ó w c y n o w y c h

P r o t . D r . J . C z o c h r a l s k i , S I M P .

Żywe zainteresowanie opinji publicznej zagadnieniem kolejowych stopów łożyskowych, wywołane szere­giem artykułów, jakie się niedawno ukazały w tej sprawie w prasie codziennej, skłoniło Redakcję „Prze­glądu Mechanicznego" do otwarcia łamów pisma celem oświetlenia tego zagadnienia w sposób właściwy dla prasy fachowej.

Zamieszczając uwagi na ten temat, nadesłane nam przez p. prof. dr. J. Czochralskiego, zaznaczamy, że — w dążeniu do wszechstronnego wyjaśnienia poruszonej sprawy i do zachowania zasady audiatur et altera pars •— golowi jesteśmy udzielić na naszych łamach miejsca na uwagi fachowe innych osób kompetentnych, któreby chciały to zagadnienie oświetlić w sposób rzeczowy. REDAKCJA

ZA G A D N I E N I E z a s t ę p c z y c h s t o p ó w ł o ż y s k o ­w y c h d l a p o t r z e b k o l e j n i c t w a zos ta ło n i e ­d a w n o p o r u s z o n e w p r a s i e c o d z i e n n e j , b u ­

dząc z a i n t e r e s o w a n i e o g ó ł u sprawą s łusznośc i d o ­b o r u o d p o w i e d n i e g o t w o r z y w a d l a k o l e i p o l s k i c h . W związku z tern pragnę w p o n i ż s z y m krótkim a r t y k u l e oświet l i ć to z a g a d n i e n i e z p u n k t u w i d z e ­n i a t e c h n i c z n e g o i o g ó l n o - g o s p o d a r c z e g o .

Wyścig wynalazców W h i s t o r j i s t o s o w a n i a n a m i a s t e k t r u d n o p r z y t o ­

c z y ć p r z y k ł a d , k t ó r y b y l e p i e j o d n o w o c z e s n e g o k o ­l e j o w e g o m e t a l u ł o ż y s k o w e g o c h a r a k t e r y z o w a ł z n a ­m i e n n e z n a c z e n i e n a m i a s t k i . B e z p r z e s a d y m o ż n a p o w i e d z i e ć , że t e n m e t a l zas tępczy o d g r y w a ł w N i e m c z e c h p o d c z a s w o j n y ś w i a t o w e j n a j w a ż n i e j ­szą ro lę z p o ś r ó d w s z y s t k i c h s u r o w c ó w , a to d l a ­tego , że p o z w o l i ł n a u t r z y m a n i e n i e z a k ł ó c o n e g o r u c h u k o l e j o w e g o .

H i s t o r j a tego m e t a l u jest c i e k a w a , t a k j a k h i -s t o r j a k a ż d e g o z n a c z n i e j s z e g o w y n a l a z k u . M e t a l t e n n ie zosta ł w y n a l e z i o n y o d r a z u ; os iągnięte w r ó ż n y c h k i e r u n k a c h p o s t ę p y r y w a l i z o w a ł y t u ze so ­bą. P i e r w s z e c h r o n o l o g i c z n i e z a s t o s o w a n i e m e t a l u n a o s n o w i e o ł o w i u z d o d a t k i e m m e t a l i z i e m a l k a ­l i c z n y c h p r z e p r o w a d z i ł C z o c h r a l s k i wspó ln i e z W . M o e l l e n d o r f f e m j e s z c z e p r z e d w o j n ą światową (po­r ó w n a j s c h e m a t r y s . 1,). J a k o następny k r o k n - . - ' l e ż y u w a ż a ć p r ó b y z a s t o s o w a n i a s t o p u o ł o w i u z m a ł y m d o d a t k i e m s o d u m e t a l i c z n e g o , p o d j ę t e p r z e z p r o f . H a n e m a n n a z chwilą r o z p o c z ę c i a się w o j n y ś w i a t o w e j ( l : i ) . M e t a l t e n j e d n a k n ie mia ł p o w o ­d z e n i a , g d y ż z p o w o d u w i e l k i e j zawartośc i s o d u [2%) ł a t w o się r o z k ł a d a ł . P r a w i e r ó w n o c z e ś n i e r a d c a m i n i s t e r j a l n y H a l f m a n n w ł o ż y ł ca łą swo ją e n e r g j ę w u d o s k o n a l e n i e s t o p ó w o o s n o w i e c y n k o ­w e j ( l - J . P r a c e s w o j e r o z p o c z ą ł o n j e s z c z e p r z e d r o k i e m 1914. R e z u l t a t y t y c h w s z y s t k i c h , z w i e l k i m w y s i ł k i e m p r o w a d z o n y c h p r ó b , b y ł y p o ł o w i c z n e . W r . 1915 z a p a s y s t o s o w a n y c h do tąd s u r o w c ó w b y ł y n a w y c z e r p a n i u , ze w s z y s t k i c h s t r o n s y g n a ­

l i z o w a n o n i ebezp ie czeńs two . W t y m c z a s i e p o j a w i ł się s top p r o f . M a t h e s i u s a , t. z w . „ C a l c i u m - m e t a l l " , zawiera jący 2 , 5 % w a p n i a , p r a w i e ty leż c y n y , m i e ­d z i , k a d m u i s o d u łącznie ( 1 „ ) ; w ś l a d z a n i m — stop, z a w i e r a j ą c y 3% b a r u , a j e s z c z e m n i e j w a p n i a i s o d u , t. z w . m e t a l „ L u r g i " ( l r , ) , w y n a l e z i o n y p r z e z W . K r o l l a . M e t a l t e n o d g r y w a ł właśnie w c z a s i e w o j n y ś w i a t o w e j d e c y d u j ą c ą ro lę , okaza ł się j e d ­n a k n i e d o s t a t e c z n i e t rwa ły . B e z p r z e r w y p r a c o w a ­no n a d jego u s z l a c h e t n i e n i e m . P r a c e te, z a s k o c z o ­ne k o ń c e m w o j n y ś w i a t o w e j , n i e zos ta ły p r z e r w a ­

n a i °" \ fzoc/iraM \ im i \ 1912

\

/

\ 1914 I

/ ai \ i f HU \ falfmanm \ ^anemm \ 1014 I I .1. 10K i

A'

\ftathesius\ Uurgt-mih ft* I \ ion l \ ,0,7 1 \ttetoilges.! v™V K<tm^'

. 1915 J

/ Ca srs

'Al iSilumln\

\ ©

' Ca srs i /taSrftg^. I rlathesius\ 4- Ulco Co ) \ , I \ G.Ô. I

7o\ \ \

/camdy\ i Sowiety J V «80 /

}tiCatlQ\ MHgKSn)\ \Satco i

@ Rys. 1.

ne. W 1920 r . wystąpi ł p r o f . M a t h e s i u s z n o w y m s t o p e m , z a w i e r a j ą c y m w a p ń i s t r o n t (1 7 ) . L o s y s t o s o w a n i a t y c h d w ó c h s t o p ó w w a ż y ł y się p r z e z czas d łuższy . U s i ł o w a n o r ó w n o c z e ś n i e s t osować s t o p y o o s n o w i e z a l u m i n j u m (1 6 ) . W s z y s t k i e te

395

^PRZEGLĄD ^ f ë c H A N I C Z N V

wys i łk i mus ia ły j e d n a k u l e c p r z e w a d z e s t o p u n o ­w e g o — z d o d a t k i e m l i t u , n a z w a n e g o s t o p e m B (pa tent a u t o r a ) . D o t ą d s t o s o w a n e m e t a l e , z w y j ą t ­k i e m s t o p u (1 7 ) , p o s z ł y w z a p o m n i e n i e (ko ła p r z e ­r y w a n e : 1, do 1 6 ) . N a n o w y m t e r e n i e w s p ó ł z a w o d ­n i c t w a s tanęły s t o p y 1 7 i l e , z k t ó r y c h s top z a w i e ­r a j ą c y l i t został d e f i n i t y w n i e w p r o w a d z o n y n a k o ­l e j a c h n i e m i e c k i c h . W W i e l k i e j B r y t a n j i s t o s u j e się o d r o k u 1926 w p r z e m y ś l e p r y w a t n y m s t o p (1 7) z d o d a t k i e m rtęci . P o d o b n e s t o p y (1,„) z o s t a ­ł y o f i c j a l n i e w p r o w a d z o n e w R o s j i w 1930 r . , w A m e r y c e w 1932 r . ( I n ) . Z a i n t e r e s o w a n i e w R o s j i n o w e m i s t o p a m i ł o ż y s k o w e m i b y ł o t a k w i e l k i e , że w y d a n y wspó ln ie z G . W e i t e r e m p o d r ę c z n i k a u t o ­r a 1) został t a m (zresztą, j a k z w y k l e , bez w i e d z y a u t o r a ) ż y w c e m p r z e t ł u m a c z o n y i w y d a n y . L i t e r a ­t u r a ks iążkowa o n o w o c z e s n y c h s t o p a c h ł o ż y s k o ­w y c h jest już o b s z e r n a . J a k o c e n n e p o d r ę c z n i k i zasługują n a uwagę p r a c e : p r o f . O . K a m m e r e r a o r a z d r . G . W e l t e r a i O . W e b e r a 2 ) , j a k również W . M u l l e r a 3 ) , o świe t la jące praktyczną stronę s t o ­s o w a n i a t y c h m e t a l i w k o l e j n i c t w i e . L i t e r a t u r a p a ­t e n t o w a z d z i e d z i n y o m a w i a n y c h s t o p ó w o b e j m u j e k i l k a s e t pa tentów.

Klasyfikacja techniczna S t o p y ł o ż y s k o w e n o w e g o t y p u m o ż n a p o d z i e l i ć

n a : t. z w . i z o d y n y , 1 Ł 2 , 4, 5 , 6 1 S £ l to s t o p y n i e z d o l n e do s a m o u l e p s z a n i a się, i s t o p y t y p u a u t o d y n , I3 .7 .8 .10 .11 z m e t a l e m B n a c z e l e , o c h a r a k t e r z e s a m o u l e p s z a j ą c y m się. D o p i e r o o d k r y c i e s t o p ó w t y p u a u t o d y n p o s t a w i ł o z a g a d n i e n i e n a w ł a ś c i w e j p łaszczyźn ie . C h a r a k t e r y s t y c z n e k r z y w e , w y r a ż a ­jące w p ł y w d o m i e s z e k s t o p o w y c h n a w łasnośc i o ł o ­w i u w e d ł u g J . G o e b e l ' a 4 ) , są p r z e d s t a w i o n e n a r y s . 2 w o d n i e s i e n i u do s t o p ó w p o d w ó j n y c h . T y l k o s t r o m e k r z y w e o ł ó w - s ó d i o ł ó w - m a g n e z wzb i j a ją się s i l n i e k u górze . Są to s k u t k i „ s a m o u l e p s z a n i a s ię " , z j a w i s k a do tąd j e s z c z e n a u k o w o n i e w y j a ś n i o ­nego. W o d n i e s i e n i u do u k ł a d ó w z ł o ż o n y c h k r z y -

r l okk

-

v-sód bhów-magm.

cyna

1 I I : i

V

0 1 0 X 30 40 50 50 70 80 90 100 % wagowo

Rys. 2. Wpływ dodatków stopowych na twardość ołowiu wg. Goebela.

w e te mają i n n y p r z e b i e g . M a x i m u m u l e p s z a n i a w y k a z u j ą s t opy , zawiera jące l i t , — stąd d o m i n u ­jące z n a c z e n i e ł o ż y s k o w e g o m e t a l u B . L i t j es t n a j ­l ż e j s z y ze w s z y s t k i c h m e t a l i , a p r z e z a u t o r a p i e r w ­s z y r a z z a s t o s o w a n y w m e t a l u r g j i . W y k r e s y p o -

') Lagermetalle, Herlin 1920, Julius Springer. 2) Entstehung der Lagerversuche, Berlin 1920, R. Olden­

bourg. :l) Behandlung und Verwendung der Lagermetalle, Berlin

1923, Eisenbahn-Zantralamt. 4) Z. /. Metalik., 1922 str. 452.

B O K 1 9 3 6

r ó w n a w c z e uwidoczn ia ją c h a r a k t e r y s t y c z n e c e c h y k i l k u w y ż e j w y m i e n i o n y c h s t o p ó w . R y s . 3 u w i d o c z ­n i a w y t r z y m a ł o ś ć n a z g i n a n i e ; r y s . 4 c h a r a k t e r y ­z u j e p r a c ę s t o p u bogatego w c y n ę w g r a n i c a c h

Uyit-ae

Rys. 3. Wytrzymałość na zginanie różnych metali łożyskowych.

m o ż l i w o ś c i jego z a s t o s o w a n i a (ze w z g l ę d u n a z a ­t a r c i e ł o ż y s k a ) ; r y s . 5 — p r a c ę j e d n e g o z n o w o c z e s ­n y c h s t o p ó w 1 5 ( b y n a j m n i e j n i e n a j l e p s z e g o , a m i ­m o to w y k a z u j ą c e g o n i e z b i c i e swą w y ż s z o ś ć n a d s t o p e m c y n o w y m . P r a c a t a w y r a ż a z a l e ż n o ś ć t e m ­p e r a t u r y n a g r z e w a n i a się ł o ż y s k a o d ciśnienia (p) i s zybkośc i poś l i zgu (v). W b r e w o c z e k i w a n i o m , m e t a l B , j a k i s z e r e g i n n y c h p r z y t o c z o n y c h w y ż e j s t opów, o k a z a ł się d o s t a t e c z n i e t r w a ł y i o d p o r n y (w g r a n i c a c h n i e z b ę d n y c h w k o l e j n i c t w i e ) r ównież

i p o d w z g l ę d e m c h e m i c z n y m .

20 30 40 50 60 70°Cd0 ą20 30 40 50 60'C 70

Rys. 4. Wyniki badania pra- Rys. 5. Wyniki badania pra­cy panewki wylanej meta- cy panewki wylanej nowo-

lem bogatym w cynę. czesnym metalem łożysko­wym.

Wytyczne gospodarcze N i c n i e u j a w n i a t a k d o b i t n i e r o z m a c h u i siły

państw m o c a r s t w o w y c h , j a k d ł u g o ś ć i gęs tość d r ó g że laznych . W związku z n o w o c z e s n e m i m e t a l a m i ł o ż y s k o w e m i i n t e r e s u j e nas , p o z a A m e r y k ą , s t a n k o l e j n i c t w a państw oś c i ennych . S c h e m a t n a r y s . 6 d a j e o b r a z p o r ó w n a w c z y . Z e s c h e m a t u tego w y n i ­k a , że w s z y s t k i e państwa, r a z e m wz iąwszy , n ie d o ­równują co do- d ługośc i dróg ż e l a z n y c h S t a n o m Z j e d n o c z o n y m . C i e k a w e jest , że N i e m c y i R o s j a

396

i p R Z E G L A D ^MECHANICZNY

p o d w z g l ę d e m k i l ome l rażu są do s ieb ie zb l i żone ; co zaś do gęstośc i s i e c i P o l s k a z a j m u j e m i e j s c e pośredn ie . T a b o r t y c h pańs tw i jego p r a c ę u w i ­d o c z n i a pon iższe z e s t a w i e n i e :

T O M II — Nr. 12

Niemcy P o l s k a Rosja 1926 1934 1925/26

26 594 5 400 12 941 Wagonów osobowych . 65 429 12 000 20 000 Wagonów towarowych . 654 842 160 200 515 351 Przewóz milionów tkm . 62 522 ok. 20 000*) 60 370 Długość linij kolej, w km 57 983 ok. 19 500 57 466

Stany Zjednoczone 403891km

Niemcy Sowiety

fi 1

1 1 1

1 1

H

Polska Czechoslow. Rumunja Węgry

Austrja utwa lofoa Fstonja

M sj

Rys. 6. Długość dróg kolejowych kilku państw; okienka wewnętrzne oznaczają gęstość sieci wg. Hickmanna.

I lość z a i n w e s t o w a n e g o m e t a l u c y n o w e g o o b l i c z a się w e d ł u g z w y k ł e j z a s a d y : 50 k g m e t a l u n a k a ż ­d y k m l i n j i k o l e j o w e j ; stąd w y n i k a ł o b y następu­jące z a p o t r z e b o w a n i e s t o p u d l a :

N i e m i e c P o l s k i Rosji

2 899 000 kg 995 500 kg 2 873 000 kg

W r zeczywis tośc i z a p o t r z e b o w a n i e k o l e i p o l s k i c h jest n a w e t m n i e j s z e i w y n o s i t y l k o ok . 487 000 k g .

Bilans 1) O s z c z ę d n o ś c i d e w i z o w e

i p r z y g o t o w a n i e o b r o n y . J a k k s z t a ł t o w a ł o się g o s p o d a r c z o w p r o w a d z e ­

n i e w N i e m c z e c h m e t a l u B , p r z e d s t a w i a r y s . 7. W p i e r w s z y c h l a t a c h po w p r o w a d z e n i u tego s t o p u z a p o t r z e b o w a n i e b y ł o n a j w i ę k s z e z p o w o d u w y p o ­sażenia i n w e s t y c y j n e g o . N a w y k r e s i e t y m są u w i ­d o c z n i o n e o s z c z ę d n o ś c i d e w i z o w e w miarę w z r o s t u s t o s o w a n i a m e t a l u B . r )

G ł ó w n e m i przes łankami n a t u r y o g ó l n e j b y ł y i są t a m z a g a d n i e n i a f i n a n s o w o - d e w i z o w e , dążność d o s t w a r z a n i a t r a d y c y j t e c h n i c z n y c h , p r z y g o t o w a n i a s a m o w y s t a r c z a l n o ś c i n a w s z e l k i w y p a d e k , a w r e s z ­c ie s t w o r z e n i e c e l o w e j o r g a n i z a c j i t a k u r z ę d o w e j , j a k i p r z e m y s ł o w e j , z a p e w n i a j ą c e j p lanową g o s p o ­darkę mater ja łową , a to już n i e t y l k o n a czas p o ­k o j u .

T e z a n i e m i e c k a , „ w s z y s t k o z w ł a s n y c h s u r o w ­c ó w , c h o c i a ż b y m n i e j e k o n o m i c z n e m i i b a r d z i e j

*) W r. 1931. r') Obecna maksymalna cena metalu B w Niemczech wy­

nosi 0,77 R M za 1 kg, stopu cynowego — 1,80 R M . Prze­pisowa stawka licencyjna wynosi u nas kilka groszy za 1 kg, z czego niemieccy eksploatatorzy patentu tylko pew­ną część przyznają wynalazcy. Pierwsza próbna partja 200 tonnowa, wyprodukowana w Zakładach Ursus, nie wy­kazała zysku z powodu niewspółmiernych kosztów fabry­kacji. Wyplata licencji więc odpadła. Cena pierwotna ma­łych partyj próbnych była zarówno w Niemczech, jak i w Polsce, wyższa niż podana wyżej cena obecna w Niemczech przy stałych i dużych dostawach.

1935 rok

Rys. 7. Zużycie metalu łożyskowego w milj. kg i oszczędności dewizowe kolei niemieckich wskutek stosowa­nia metalu łożyskowego B w ostat-

niem 10-leciu.

ż m u d n e m i s p o s o b a m i f a b r y k a c j i " , jest k o n s e k w e n ­c ją p o l i t y k i f i n a n s o w o - d e w i z o w e j N i e m i e c . F i n a n ­sowe p r z y g o t o w a n i e już w c z a s i e p o k o j u z o s t a j e p r z e z to osiągnięte, a o s z c z ę d n o ś c i d e w i z o w e m o ­gą b y ć zużyte n a i n n e c e l e związane z p r z y g o t o ­w a n i e m o b r o n y .

Z a r z ą d z e n i a te mogą mieć t y l k o j e d n o n a c e l u : os iągnięcie z a wsze lką cenę n a j l e p s z y c h w y n i k ó w w z a k r e s i e w y z y s k a n i a n a m i a s t e k do w z m o ż e n i a p o g o t o w i a w o j e n n e g o . Z r o z u m i a n o t u , j a k i e k o r z y ­ści m o ż n a wyc iągnąć z z a k o r z e n i e n i a p e w n y c h t r a ­d y c y j t e c h n o l o g i c z n y c h n a w y p a d e k k o n f l i k t u z b r o j n e g o . P r z e m y s ł będz i e n i e t y l k o p r z y z w y c z a ­j o n y do s t o s o w a n i a w ł a ś c i w y c h n a m i a s t e k , a l e z a ­r a z e m będz i e o p a n o w a n y c a ł y c y k l zw iązanych z

397

ROK 1936

t e m zagadnień u b o c z n y c h , j a k k o p a l n i a n e p r z y g o ­t o w a n i e r u d i i c h przeróbka , z a p e w n i e n i e m o ż n o ­ści p r o d u k c j i h u t n i c z e j , t ranspor tów i t. d .

2) S u r o w c e r o d z i m e . P o z y c j a n a s z a co do z a s o b ó w k o p a l n i a n y c h o ł o ­

w i u n i e jest w p r a w d z i e na jpomyś ln i e j s za , a l e n a w y p a d e k k o n f l i k t u z b r o j n e g o p r z e r a b i a się z p o ­w o d z e n i e m również i k r u s z c e b i e d n e , k t ó r y c h p r z e ­róbka w c z a s i e p o k o j u jest zupe łn ie n i e r a c j o n a l n a . D z i e j e w o j n y światowe j wykazują , że p r z e r a b i a się w t a k i c h w y p a d k a c h o ł ó w z n i e r e n t o w n y c h n a o -gół z ł óż , k tóre zna jdu ją się u nas w d o s t a t e c z n y c h i lośc iach, l u b też ze s t a r y c h z w a ł ó w żużla , ł o m ó w i t. p . Z n i k o m e i lości p o t r z e b n e g o do f a b r y k a c j i so ­d u m e t a l i c z n e g o m o ż e z a s p o k o i ć n a w e t n a j s k r o m ­n i e j s z a e l e k t r o l i z a , p r a w i e że w z a k r e s i e l a b o r a t o ­r y j n y m , a w a p ń u z y s k u j e się prostą drogą c h e m i c z ­ne j r e a k c j i z a m i e n n e j z a p o ś r e d n i c t w e m s o d u . L i t w t y m p r z y p a d k u m o ż e b y ć z p o w o d z e n i e m w y e l i ­m i n o w a n y , j ak u j a w n i o n o to p r z y s t o p a c h t y p u I7.8.10- N a t o m i a s t p r z y s t o s o w a n i u s t o p ó w c y n o ­w y c h b r a k n a m z a r ó w n o c y n y , j a k a n t y m o n u i m i e ­d z i , i to t a k w p o s t a c i m e t a l u , j a k r ównież z w i ą z ­ków. W a p ń zaś i sód p o s i a d a m y w p o s t a c i s u r o w ­c ó w w i lośc iach n i e o g r a n i c z o n y c h . Ł o m i o d p a d k i m e t a l u B p r z e r a b i a się p r a w i e bez s t r a t w f a b r y ­ce n a świeży s top . Ł a t w o więc z tego wyc iągnąć w łaśc iwe w n i o s k i .

3) Z a c h o w a n i e s i ę m e t a l u B p r z y r u c h u w y t ę ż o n y m .

P r z y w y t ę ż o n y m r u c h u k o l e j o w y m , n p . p o d c z a s k o n f l i k t u z b r o j n e g o , n a d z ó r t e c h n i c z n y z w y k l e n i e ­d o m a g a , p r z e z co n i s k o t o p l i w y m e t a l c y n o w y b a r ­d z o często w y t a p i a się w d r o d z e , p o w o d u j ą c w s k u ­tek tego s z k o d l i w e n i e p r z e w i d z i a n e p r z e s t o j e p o ­c iągów, co w c h w i l a c h k r y t y c z n y c h m o ż e b y ć z j a ­w i s k i e m k a t a s t r o f a l n e m . N a j w i ę k s z ą b o d a j zaletą n o w o c z e s n y c h m e t a l i ł o ż y s k o w y c h , o b o k n i e k t ó ­r y c h i c h b r a k ó w , jest t o , ż e dz i ęk i w y s o k i e m u p u n k t o w i t o p l i w o ś c i w t a k i c h c h w i l a c h n i e o d m a ­wiają one p o s ł u s z e ń s t w a . N a p o d s t a w i e t y c h i i n ­n y c h , r o z p a t r y w a n y c h w y ż e j , p r z e s ł a n e k N i e m c y w y p o s a ż y l i n i e o m a l c a ł y swó j t a b o r k o l e j o w y w m e t a l B .

4) S t a t y s t y k a k o l e i n i e m i e c k i c h i g ł o s y f a c h o w e .

W e d ł u g s t a t y s t y k i , u j a w n i o n e j d o p i e r o w o s t a t ­n i m c z a s i e p r z e z r a d c ę W i t t e g o ' ) , w y p o s a ż o n o w N i e m c z e c h w m e t a l B 600 000 w a g o n ó w t o w a r o ­w y c h i 60 000 w a g o n ó w o s o b o w y c h . W p o r ó w n a ­n i u z p r z y t o c z o n e m i w y ż e j c y f r a m i s t a n o w i to p o ­n a d 9 0 % c a ł e g o p o s i a d a n e g o t a b o r u .

O s z c z ę d n o ś c i d e w i z o w e w związku z g o s p o d a r ­ką państwową, zużyte n a z o r g a n i z o w a n i e p r a c y w c e l u s k u t e c z n e j w a l k i z b e z r o b o c i e m , dają N i e m ­c o m p o ś r e d n i o e k w i w a l e n t n a stałe z a t r u d n i e n i e przec iętnie o k o ł o 9 000 robotn ików, j ak to u w i d o c z ­n i a r y s . 8. W z r o z u m i e n i u w a l o r ó w t e c h n i c z n y c h , j a k n i e m n i e j z n a c z e n i a m e t a l u B z p u n k t u w i d z e ­n i a g o s p o d a r k i p a ń s t w o w e j , p o w a ż n i f a c h o w c y i m ę ż o w i e s t a n u n i e m i e c c y w y p o w i e d z i e l i się z a w p r o w a d z e n i e m m e t a l u B . O t o garść g ł o s ó w f a ­c h o w y c h :

>) Z. V. D. I. 1935 str. 79.

„Aby zaoszczędzić cyny, rozwijany już od dłuższego czasu metal B na osnowie ołowiu wykazał się jako bardzo odpowiedni i został w wielkiej mierze wprowa­dzony na niemieckich kolejach państwowych" (Reichs­bahnrat inż. dypl. Witte °).

„W latach powojennych przeprowadzono na kolejach państwowych na szeroką skalę próby wszelkich metali cynowych i bezcynowych, jakie tylko pomyśleć można. Rozwiązanie dał nareszcie metal B, zawierający 98,5% ołowiu i 1,5% dodatków ulwardniających. W metal B są wyposażone wszystkie wagony niemieckich kolei państwowych". (Radca ministerjalny, dyrektor kolei państwowych Lindermayer 7).

„Metal B ma tę rzadką zaletę, że nawet przy więk­szym luzie pod ciśnieniem posiada zdolność dociera­nia się. Stopy cynowe i metal B są tak wysokowarto-ściowe, że nader trudno powiedzieć, który z nich za­sługuje na pierwszeństwo". (Reichsbahnrat Kunze 8 ) .

„Z metalem B osiągnięto nader korzystne wyniki. Metoda dokładnego odlewu umożliwiła zastosowanie bardzo odpornej, drobnoziarnistej powierzchni odle­wu i wykorzystania jej jako powierzchni poślizgowej". (Naczelny dyrektor państwowych kolei dr. inż. h. c. Gustaw Hammer 9).

W y d a j e się w ięc z r o z u m i a ł e m t w i e r d z e n i e m i a ­r o d a j n y c h k ó ł w N i e m c z e c h , że metal B jest jakby kręgosłupem kolei niemieckich na wypadek zatar­gu zbrojnego. Gdyby połączyć wagony, wyposażo­ne w metal B, w jeden łańcuch, to możnaby nim opasać dwukrotnie granice Niemiec.

Rys. 8. Skuteczność wal­ki z bezrobociem przez zużycie oszczędności de­wizowych, uzyskanych przy stosowaniu metalu

B w Niemczech.

5) N o w o c z e s n e m e t a l e ł o ż y s k o w e w A m e r y c e i w R o s j i .

Bogata Ameryka również nie zrezygnowała z k o ­rzyśc i , k tóre dają n o w o c z e s n e s t o p y ł o ż y s k o w e i s t o s u j e je w c o r a z to w i ę k s z y m z a k r e s i e . W i t t e 1 0 ) p i s z e , że w i e l k i e amerykańsk ie k o l e j e , w ś l a d z a N i e m c a m i , p r z e c h o d z ą n a m e t a l e o zawartośc i 9 8 % o ł o w i u ( I n ) . P o m i n ą w s z y k o r z y ś c i g o s p o d a r c z e , d e c y d u j ą c e m i c z y n n i k a m i p r z y w p r o w a d z e n i u t e ­go m e t a l u b y ł y w a r u n k i k l i m a t y c z n e ( t e m p e r a t u r a , p i a s k i l o t n e ) , d ł u g o t r w a ł e j a z d y bez z a t r z y m y w a ­n i a p o c i ą g ó w p r z y m i n i m a l n e j o b s ł u d z e , o d p o r n o ś ć n a w z m o ż o n ą temperaturę p r a c y . A p r z e c i e ż A m e ­r y k a P ó ł n o c n a o b f i t u j e w n i e o g r a n i c z o n e b o g a c t w o c y n y .

Podobnie koleje sowieckie potrafiły wyzyskać do swych celów walory nowoczesnych metali ło-

«) Z. V . D. 1. 1935 str. 79. 7) Glasers Annalen, 1935, V. 9) Z. V. D. I. 1931. XXI . ") „Die Deutsche Reichsbahn als Auftragsgeberin der

Deutschen Wirtschaft". Deutsche Reichsbahn, 1932. 1 0) loc. cit.

398

j j j R z E G L A D ^MECHANICZNY

żyskowych. S t o p y n a o s n o w i e o ł o w i u w p r o w a d z o ­no t a m w 1930 r . O i l e p o s i a d a n e przeżeranie w i a ­d o m o ś c i są śc is łe , k o l e j e s o w i e c k i e p r z e s z ł y c a ł k o ­w i c i e n a s t o s o w a n i e n o w o c z e s n y c h m e t a l i ł o ż y s k o ­w y c h . B y ł o to d l a n i c h o t y l e u łatwione , że p r z e p i ­s a m i u n j i p a t e n t o w e j n ie są one związane .

6) M e t a l e ł o ż y s k o w e w P o l s c e .

P o l s k a i m p o r t o w a ł a w 1934 r o k u o g ó ł e m z a 4 717 000 zł . c y n y , z k tóre j p o w a ż n a c z ę ś ć p o s z ł a n a p r o d u k c j ę s t o p ó w ł o ż y s k o w y c h . J a k k o l w i e k w b u d ż e c i e p a ń s t w a są to s u m y n i e w i e l k i e , to j e d n a k ze w z g l ę d u n a to , że muszą b y ć one o k u ­p i o n e p a r y t e t e m z ło ta , s tanowią c z y n n i k n i e b e z z n a c z e n i a , t e m w i ę c e j , że s u m a m i t e m i w k r a j u m o ż n a b y ł o p r z y c z y n i ć się d o z w a l c z a n i a b e z r o ­b o c i a . T a k p r z y n a j m n i e j myślą i czynią pańs twa , k t ó r e g o s p o d a r c z o z d e c y d o w a n i e prą n a p r z ó d . Z m e t a l e m B p r z e p r o w a d z o n o w P o l s c e p r ó b y k i l ­k a k r o t n i e . M i a r o d a j n e c z y n n i k i o r z e k ł y , „ ż e s t o ­s o w a n i e m e t a l u B o k a z a ł o się c e l o w e i p o ż y ­t e c z n e " .

N i e m c y u z y s k a l i n a m e t a l u B w ciągu 11 l a t j e ­go s t o s o w a n i a o k r ą g ł o 108 000 000 zł . o s z c z ę d n o ­ści d e w i z o w y c h . P o l s k a m o g ł a b y b y ł a z a o s z c z ę ­dz i ć w t y m c z a s i e n a d e w i z a c h o k r ą g ł o 20 000 000 zł . i , p r z y w ł a ś c i w e m i c h zużyc iu , za trudnić n i e w i e l e , a l e z a w s z e o k o ł o 2 000 r o b o t n i k ó w .

T a k się p r z e d s t a w i a z a g a d n i e n i e m e t a l u B , r o z ­p a t r y w a n e z e s t r o n y t e c h n i c z n e j i t e c h n i c z n o -g o s p o d a r c z e j . S p r a w n a t u r y m o r a l n e j , w t r ą c o n y c h d o o świe t l en ia t ego z a g a d n i e n i a w p r a s i e c o d z i e n -

TOM II — Nr. 12

nej , j a k o w y k r a c z a j ą c y c h p o z a r a m y ar tyku łu w piśmie t e c h n i c z n e m , n ie p o r u s z a m . N a d m i e n i a m j e ­d y n i e , że w i n t e r e s i e p u b l i c z n y m leży , b y s p r a w y te z o s t a ł y b e z z w ł o c z n i e z b a d a n e p r z e z w ł a ś c i w e c z y n n i k i p a ń s t w o w e i b y z w y n i k ó w b a d a n i a w y ­ciągnięto j a k n a j s u r o w i e j o d p o w i e d n i e k o n s e k w e n ­c je . • • • L e s a l l i a g e s m o d e r n e s p o u r c o u s s i n e t s d u matériel r o u l a n t f e r r o v i a i r e c o m m e l ' e x e m p l e c l a s s i q u e d e s succédanés d e s a l l i a g e s d e l'étain.

R é s u m é : L'auteur donne d'abord un aperçu de l'histoire du déve­

loppement des alliages du plomb remplaçant ceux de l'étain. Le premier alliage de ce genre est dû à M M . Czo­chralski et Mollendorff (1912), les autres furent élaborés par M M . Hanemann (1915), Halfmann (1914), Mathesius (1917, 1920), Kroll (1917); ce dernier jouait un rôle important en Allemagne pendant la guerre; enfin les alliages plus récents, des qualités plus hautes que les précédants, sont: celui de M . Czochralski (1924) qui contient les éléments suivants: L i , Ca, Na et A l , celui des chemins de fer l 'U.R.S.S. (1930, Ca, Na, Mg) et l'alliage des chemins de fer des Etats Unis (Li, Ca, Mg, 1930).

Ensuite l'auteur montre les qualités techniques de ces alliages, d'après les essais de M . Goebel et d'autres, qui prou­vent que les alliages de remplacement non seulement éga­lent ceux de l'étain, mais les surpassent considérablement.

L'auteur analyse aussi les questions économiques se rap­portant à l'introduction des alliages du plomb et indique qu'ils assurent l'économie par suite de l'écartement de l'importation de l'étain ( qui est beaucoup plus cher), cite les résultats bien satisfaisants acquis avec ces alliages en Allemagne, en Amérique et en Russie et, enfin, montre les avantages de ceux-ci pour la Pologne, ainsi que la possibilité de leur production se basant sur les matières premières natales.

P r a c e V l l - g o K o n g r e s u Międzynarodowego Górnictwa M e t a l u r g i i i G e o l o g i i s t o s o w a n e j Prof . D r . A . S k q p s l c i

Z a g a d n i e n i a mełalurgji metal i innych p o z a żelazem o r a z z a g a d n i e n i a ko roz j i Prace z zakresu metalurgii i zastososowań niklu, berylu, boru. — Odlewanie pod ciśnieniem, wanie i chromowanie. — Zagadnienia korozji. — Badania mikrochemiczne.

Nikło-

~ V * ~J~ P I E R W S Z E J c zęśc i m e g o r e f e r a t u s t r e s z -c z ę p r a c e z z a k r e s u m e t a l u r g j i , g rupu jąc je r a z e m , w d r u g i e j — p r a c e z d z i e d z i n

p o k r e w n y c h , n p . k o r o z j i . „ P o s t ę p y w m e t a l u r g j i i z a s t o s o ­

w a n i a c h n i k l u w o s t a t n i e m d z i e s i ę ­c i o l e c i u (ref. d r . J. F. Thomsona). A u t o r o m a ­w i a n a wstęp ie r o z w ó j m e t a l u r g j i n i k l u ( p r z e d e -w & z y s t k i e m w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h i K a n a d z i e ) z a r ó w n o p o d w z g l ę d e m u d o s k o n a l e n i a m e t o d p r o ­d u k c j i , j a k też i c o do je j r o z m i a r ó w . Następnie z a j m u j e się w z r o s t e m zas tosowań n i k l u , z w ł a s z c z a j a k o m e t a l u s t o p o w e g o .

O d r o k u 1926 zużyc ie św ia towe n i k l u w z r o s ł o d w u k r o t n i e , do w y s o k o ś c i 56 000 t w r o k u 1934. Z tego z a l e d w i e 15 000 t z u ż y t o j a k o c z y s t y n i ­k i e l , w z g l ę d n i e d o c e l ó w n i k l o w a n i a , r e s z t a zaś , t. j . p r z e s z ł o 40 000 t, została zużyta do s t o p ó w .

R o z w ó j z a s t o s o w a n i a s t o p ó w n i k l o w y c h i l u s t r u ­je a u t o r nas tępu jącemi d a n e m i . W A m e r y c e P ó ł ­n o c n e j u ż y w a n o w s a m y m t y l k o p r z e m y ś l e s a m o ­c h o d o w y m w r o k u 1926 czterdziestu ośmiu g a t u n ­k ó w s t a l i , z k tórych dwadzieścia ośm z a w i e r a ł o n i k i e l . O b e c n i e s t o s u j e się w tymże p r z e m y ś l e

siedemdziesiąt dziewięć ga tunków s t a l i s t o p o w y c h , z k t ó r y c h czterdzieści jeden z a w i e r a n i k i e l . T a o s t a t n i a l i s t a o b e j m u j e :

10 gatunków stali czysto niklowych, 22 „ stali niklowo-chromowych, 5 ,, stall niklowo-molibdenowych, 2 ,, stali niklowo-chromowo-molibdenowych, 2 ,, stali typu austenitycznego, odpornych

na korozję i na wysokie temperatury.

Z a c z y n a s ię r ó w n o c z e ś n i e r o z p o w s z e c h n i a ć s top z a w i e r a j ą c y 9 8 , 5 ^ k a d m u i 1,5% n i k l u , j a k o s top ł o ż y s k o w y , dzięki jego d u ż e j o d p o r n o ś c i n a k o r o ­z j ę i zmęczen ie o r a z dzięki n i s k i e m u s p ó ł c z y n n i -k o w i t a r c i a .

N i k i e l , j a k o d o d a t e k s t o p o w y , p o d n o s i n i e t y l k o w y t r z y m a ł o ś ć s t a l i , a l e r ó w n o c z e ś n i e z w i ę k s z a j e j o d p o r n o ś ć n a zmęczen ie , co d a j e duże k o r z y ś c i w s z e r e g u z a s t o s o w a ń (osie l o k o m o t y w ) .

W k o n s t r u k c y j n y c h s t a l a c h s p e c j a l n y c h w i e l k i s u k c e s os iągnęły s ta l e n i k l o w o - m o l i b d e n o w e i n i -k l o w o - c h r o m o w o - m o l i b d e n o w e . O b a te g a t u n k i d a ­ją r ó w n o c z e ś n i e zwiększoną t w a r d o ś ć , w y t r z y m a ­ł o ś ć i o d p o r n o ś ć n a zmęczen ie . W z a k r e s i e s t a l i n i e r d z e w i e j ą c y c h i o d p o r n y c h n a w y s o k i e t e m p e ­r a t u r y u z y s k a n o p r z e z d o d a t k i n i k l u s t a l e , łączą-

399