Vwkuf-na.me predstavljajи prvorazredne izvore za izucavanje niza pi­ta.nja iz na.Se istorije и doba tи11ske vla·davine. U radи М. Мијiса, Jezicke i sadтzinske osobenosti vakиj-nama iz Mostara (dтиgа polovina XVI vijeka) obrac!ene sи jezicke i sadrzinske oso1benosti nekoН.ko mostarskilh vakwf-na.ma iz XVI stoljeca, i to: dvije vaku·f-name Cejvan-Cehaje sina A1bdиra.Ьmana, i ро jedna vakuf-nama Nesиh-age Vиcijakovica, Hadzi Mehmed.JЬega pozna­to.g kao Karadoz•beg i Dervis-;p<!Se Bajezidagica. Uiporec!иjиci drиge vakиf­

-name nastale na teritoriji jugoslovenskih zemaJ.ja, aиtor rada је dosao do zanimljivЉ rezиltata. Naime, ovi dokumenti sи pisani dotjeraniji.m jezikom, »и.vodni dio t ih vakиf-nama, dispositio, predstavlja svojevrsnи filozof.ijи«, i za ra2Jli!kи od drиgih vakufnama imajи neke institиcije kojih nema и drugim dOikumentLma ove vrste.

Dva rada и »PrilO'Zima« tretirajи pro.Ыe.m.atikи iz oblasti orijentalne filologije. То sи r adovi Т. Mwftica, Leksika za Ьоје и aтapskom (moтfolosko­-semanticki osvrt) i S. Jankovica, Polovi diglosije и aтapskom.

Clanak F. Nametka Tиrsko dтиstvo и тanim romanima Resada Nurija Gilntekina predstavlja znacajan p.rilog izи·cavanjи tиrske knjizevnosti. Aиtor је na osnovи nekoliko romana R. N. Gtintekina, cija sи djela prevodena i na n<IS jezik, uspio da pri•kaze prilike u Tиrslkoj s pocetka Х:Х stoljeea.

U rubrici Osrvrt.i »Prilozi za orijentalnu fblolog·iju« donose osvrt А. Ljи­bovica na monografij и о Hasanи Kafiji Pruscaku, aиtora Omera Na1kicevica.

Na kraju .Casopis donosi viSe ocjena i prilkaza knj~ga objavJjenih posljednjih godina iz oiЫasti istorije, k·njiZevonosti, filO'Zofije. F. Nametak је prikazao knjigu N. Filipovi.ca, Princ Миsа i sejh Bedredin, М. Imamovic knjigи А. Handiii:a, Tиzla i njena okolina и XVI vijekи, F. Spa·ho knji:gu D. Bojanic, Tиrski zakoni i zakonski pтopisi za smedeтevskи, krusevacku, i vidinskи oЬlast, А. Ljwbovic rjecnik Т. Muftica, Arapsko-srpskohrvatski rjecnik, L. Gazic knjoigu S. Gro­zdanica, Na horizontima arapske knjizevnosti, F. Nameta·k knjigи S. Balica, Киltита Bosnjaka - muslimanska komponenta, А. LjuJbovic prevad Historije logike i knjigи N. Smailagica, Klasicna kиltиra islama, te F. Na•metak Bиl­bиlistan F. Mostarca ciji је prevod, uvod i komentar na~pisao Dz. Cehajic i •knjigu Е. Kovacevica, Granice bosanskog pasalиka prema Aиstтiji i Mletacko; RepиЫici ро odтedbama Karlovackog mira.

Behij·a Z1atal"

VI JUGOSLOVENSKI SIMPOZIJUM О N!ASTAVI ISTORIJE, Banja1иka

1, 2. i 3. septembta 1978. godine

Domacin i organizator ovog naucnog Эkt.lipa bllo је Drustvo istoricara SR Bosne i Hercegovine. Osnovna tema Simpozijuma blla је »Upotreba izvor­nag· teksta u naэtavi istorije«. Skup kojem је prisustvovalo 260 nastavnika istorije, metodiCara i naucnika iz cijele zemlje otvorio је predsjednik DrиStva

623

istoricara SR Бosne i Hercegovine dr Jibrahim Kara·begovic iz Sarajeva. U ime grada domacina istoricare је po-zdra.rvila i poze.ljela im иэрје8аn rad drиgarica Branislava Trivic, predsjednik Opstinske k<шferencije SSRIN Бanjalиike. Ona ih је иpoznala s poslijeratnim bиrnim razvojem gra'da и svim OIЪlastima zivota i obnovi porиSene Banjalиke poslije katastrofalnog zemljotresa, koji је zadesio ovaj grad oktobra 1969. godine.

Uvodnи rijec da{) је predsjednik Stalne komisije za nastavи istorije i potpredsjednik Saveza drиstava istoricara SFRJ prof. dr Ignacije Voje irz LjuЬljane, иpoznavsi prisиtne s a1ktиelnoscи tematike i osnovnim ciJjeviшa

ovog skupa. Zatim је predsjedavajиci prof. dr. Rade Petrovic iz Sarajeva pod­sjetio prisиtne da ovaj Simpozitиm svojim radom i prblozi·ma koji se od njega осеkији treba da Ьиdе intenzi<Van doprinos fиnkcionalnijem mal·ksistickom i strиcnom vrednovanjи programske osnove nastave istorije i plasticnijem prikazivanjи istorijs<ki.h slika mlad~ma. Time се ovaj skиp oziv{)tvoriti neke od zakljиcaka donesenih na VII kongresи istoricara Jиgoslavije, а posebno one zakljиoke koji se odnose na efikasnije drиStveno abrazovanje i vaэpitanje kroz nastavи istorije.

Prvi dio naиcnog skиpa Ьiо је posvecen strиcnoj raspravi koja је tre­balo da rasvijetli mogиcnost izrade nastavnih programa istorije и kojЬma се se prodиЬiti njihova marksisticka zasnovanost.

UvodnLm izlaganjem »ProЬlematika izrade programa istorije kao oba­veznog predmeta zajednickih osnova srednjeg usmjerenog obrazovanja и re­formisanoj skoli« akademik dr Bogo Grafenaиer dao је vrijedan prilog и pronalazenjи osnove za koncLpiranje novog programa nastave istorije и sred­njim skolama и Jиgo:s:laviji. PolazeCi od cinjenice da se istorija •kao predmet izиcava znatno dиze и osnovnim Эkolama и tokи skolovanja nego и skolama srednjeg usmjerenog obrazovanja, akademik Grafenaиer se zaloZio za narpи­stanje tzv. »Ciklicnih krиgova« и srednjoj Skoli, jer se и njoj, и stvari, ponav­ljajи istorijski sadrzaji iz osnovne skole, i to na znatno nizem nLvoи. Karakter istorije kao predmeta и srednjoj skoli proizlazi iz potreЪe da se svoj omladini koja pohada Ьilo koji vid иsmjerenog obrazovanja morajи prиziti sire infor­macije, koje sи, pored programa istorije и osnovnoj skoli, potreЪne prosjec­nom jиgoslovenskom samoupravljacи za razиmijevanje danasnjeg svijeta. S drиge strane, akademik Grafenaиer se zalaze za takvи programskи koncep­ciju koja се izvr8iti rasporedivanje istorijskih sadrzaja na takav nacin »da om(}gиci formiranje 'istorijskog mШjenja', tj. sto samostalnije krLticko razи­mijevanje konkretnih dogadaja, procesa i struktиra naseg vremena и smislи zakonitosti istorijskog razvoj а«.

Osnova iznesenog iprijedloga za organizacijи nastave и »zajedni:Ckim programskiш osnovama« oslanja se na dvije postavke:

- .da se teziste istorije prenese s dosada5njeg evro,pskog istorijskog okrиga na istorijи svijeta (jer to posebno zahtijeva polozaj Jugosla.rvije и sa­vremenom svijetи);

- da se prede sa vojno-poliШSke prirode postojecih istorijskih sadrzaja и opstoj istoriji na cjelovitи istorijи oovjeka и prostorи.

Obrazlazиci svojи drиgи tezи, akademik Grafenaиer konostatиje: »То је иpravo karakteristika marksisticke istorije 'и nastajanjи', kako karakterisи

624

dana.Snje stanje ovog pravca istorije akademik Branislav Dиrdev i Pier Vilar, da эpomenemo jedino ta dva dosta zВJpazena marksisti~ka pisca о teoriji isto­rije, njenog izrazavanja i prirkazivanja.«

U svom izla.ganjи akademik Grafenaиer је dao spektar tema koje treba uzimati и O<bzir ka,da se daje slirka эvijeta и pojedinim veliki-m epohama. On је nagla!Sio da se samo иz povezivanje izlozenih tema и prilkazivanjи konkret­nih istorijskih o.dnosa mo~e dati cjelovito istorijska pojava i wpravo takvim pristUJpom se o.mogиcava ra:z;vijanje marksistickog istorijskog dijalekti.Ckog misljenja.

Iznoseci sustinи prijedloga programske orijentacije zasnovane na sirem naucnom pristupи, koji Ьi neosporno dao cjelovitijи sHku onih istorijS:kih vri­jednosti koje su эрајаlе vremena i ljude, akademi·k Grafenaue1· ukazuje i na Ьitne prednosti koje Ьi novi program ostvario u Эkolovanjи nacina misljenja kod mlad'ih generacija i na.gla·sava: »lozolovano prikaziva·nje ne od.govara Sk:o­lovanju miSljenja, vec samo ucenju teorijskih teza i vjerovanju u njih; i5'to takvu skolu mt.Sljenja, vec samo nije mo.guce postici uz o.granicenje na savre­menu istoriju (narocito stoga sto se u posmatranju to.g razdoЬlja ispreplicu s istorijskim posmatranjem i e.Iementi politickog uvjerenja, ра trazi kontrolu njihovih uticaja na zakljucivanja - sto је poseban napor). Tek na toj osш)vi skolovano misljenje s manje napora moze da analizira i najnovije i savre­mene proЬleme. Као dokaz su Maгks i Engels koji su gradili marksisticko mi.Sljenje u istrazivanjima te vrste i ne polazeci iz unaprijed odredenih usam­ljenih socioloskih ili drugacijih teorema.«

Izlaganje akademika Grafenauera i rezultati koje је dala veoma dina­micna rasprava, u kojoj su ucestvovali: prof. dr Avdo Suceska, dr Hrvoje Matkovic, prof. dr Rade Petrovic, mr Milutin Pero·vic, dr Lazar Rakic i drugi, pridonijela је izgradivanju nove koncepcije programa istorije u srednjim Sko­lama Jugoslavije. Ucesnici Simpozija su bili jedins·tveni u zahtjevu da ideje aka'demika Grafenauera treba da sto prije nadu mjesto u nastavi istorije. Njegovi prijedlozi posluzice kao osnova koncepcije jedinstvenog programa istorije u srednjim skolama u Ju.goslaviji, koju се istoricari ponиditi nasem drиStvu.

Na Simpoziju•mu је podneseno trinaest referata koji se odnose na osnovnu temu Siщpozijuma » Upotreba izvornog teksta u nastavi istorije«. S upotre.., bom izvorne grade na slo·venackom jezi.ku u nastavi nacionalne istorije u S'lo­venacki'm skolama prisutne је upoznao Stefan Trojar, profesor iz LjuЬljane, dok је о upotreЬi izvorne grade na makedonskom jeziku i njenoj naucnoj, idejnoj i metodickoj vrijednosti govorio Naum Dimovski, profesor iz Sko.plja. Naucnu i idejnu vrijednost hrestomatija i istorijskih citanki tretirao је i dao korisne sugestije za njihovo sustinsko poboljsanje Tomaz Ve,ber, profesor iz LjuЬljane. О koncejpciji moderne istorijske citanke i nacinu njenog koriscenja Lt nastavi istorije govorio је Blagota Draskovic, profesor iz Zagreba. Slikovit pri·ka·Z nacina upotrelbe izvornih tel~stova u nastavi istorije u Vojvodini dao је dr Derd Gal iz Novog Sada, dok је Hranislav Ziv.kovic, profesor iz Beo­grada, prikazao nacine ko1·iscenja izvornog teksta u srednjoj skoli. Zanimljiv prilog skupu dao је prof. dr Zef Mirdita iz Pristine govoreci о specif.icno­stima izvornog teksta iz istorije staro.g vijeka. О mogucnosti koriscenja djela klasika marksi~ma posvecen је referat mr Miladina Perovica iz Beograda.

40 - Prilozi 625

Sku.p је pazljivo saslиsao izlaganje Petra Strcica, profesora iz Rijeke, koji је govorio о koriscenjи memoara, dnevni·ka i hronika i prof. mr Miomira Dasica iz Titograda, о koi'iscenjи romana и nastavi istorije. ОЬа autora su se zadrzala na naucnoj procjeni konkretnih istorijskih izvora, naglasavajиci potrebu da svaki istorijski izvor, а posebno romanj, treba da Ьиdи jstorijski i idejno vrednovanj prjje nego udи u nastavnj proces. Та djela mogи posluziti ј pomoci formiranjи prave jstorijske slike иkoliko imaju риnи istorijskи ј

иmjetnickи vrijed·nost. О mogucnosti koriscenja politjckih eseja и nastavi istorije govorjo је Stanko Perazic, profesor iz Sarajeva. On se osvrnuo na politicki esej jzmedи dva rata kod nas kao svojevrsno svjedocanstvo о tom vremenи. Osnovna i zajednjcka vrijednost tih eseja koji sи tada iza.SE jz pera Krleze, Kersovanija, Vidmara, Maslese i drиgi'h је и tome sto sи pred javnoscи razotkrili istine о savremenom drustvи, konfrontirajuci bиrzoaskom romantizmи i nacionalizmи marksisticki metod и analizj kuИurno-istorijэkih i socijalno-klasnih kretanja. Izdvajajuci ро svojoj mjsaonosti i jstorjjskoj pod­lozi Krlezjn politicki esej koji u иzem smislu ddЬiva okvjre istorijskog teksta autor naglasa'Va izvanredne mogиcnosti upotrebe Krlezinih eseja, jer oni po·dsticu иcenika na dublje razmisljanje о jednom vremenu i bude teznju za sirim saznanjima.

Mr Milorad Kesic iz Sombora i Miralem Arэlanagic, profesor iz Sara­jeva, govorili su о ;mogucnostima kori:scenja izvornih tekstova JosiJpa Broza Tita u nastavj iэtorije NOR-a, revolucjje i socijalisticke Jugoslavjje.

Svoj najpotpunjji do.prinos vaspitanju i obrazovanju mladih nastava istorije treba da ostvari prШkom izucavanja istorijskog razdoЬlja NOR-a i socijalisticke revolucije i poslijeratnog razvitka SFRJ. U оЬilји irzvornЉ tek­stova koji se nastavni·ku nude iz tog perioda centrэдno mjesto pripada dje­lima Josiopa Broza Tita. Naglaseno је da ј е moc Ћtove misli i u tome sto sadгZi veliko i nepresиSno vrelo nadahnuca revoJucionarnog stvaralastva. Titova rijec i djelo, kao poиzdan i jedinstven izvor, treba da Ьиdе и fиnkciji nastave na onom mjestu i u onom vremenu i istorijskoj epizodi koja se obja­snjava mladima. Na taj nacin с~ u:potreba izvornog teksta druga Tita do:pri­nijeti uvjerljjvom i plasticnom prikazivanjи nase socijalisticke revolucije ·mladima, koji nisи Ьili njeni svjedoci. Titova m·isao j.zrecena jervgrovito, jasno i jednostavno daje UJPeca•tljiv komentar dogadajima koji su se desili u odre­denom v1·emenu. Bogatstvo dija1ekticki osmi.SJ.jenih эpoznajnih istorijskih istina datih u izvornom tekstu druga Tita snazno se odrazavaju na uceni•kov emotivni svijet i imaju izvanrednu ulogu u nastavi. U referatima је dato vise konkretnih primjera iz nastavne prakse samih autora, k<>ji istovremeno naglasavaju da ti primjeri i izlaganja treba da posluze kao podsticaj nastav­шc1Пla prilikom prЬpremanja za nastavu da u svakodnevnom radu kreativno prilaze izboru iz ove izuzetne i.storijske grade, koju im .pru.Za Titova izvorna rijet.

Ucesnicima Simpoziju·ma ostace u prijatnoj uэpomeni ekskurzija na 'legendarnu Kozaru ·gdje su istoricari posjetili Spomenik i izlozbenu posta.vkи na Mrakovici.

Puna vrijednost ovog naucnog эkupa nannijenjenog nastavnicima u skoli treba tek da dode do izra:zaja. Referate i raspravu koja је vodena na Simpo-

626

zijumu trebalo Ьi sto prije puЬlikovati kako bi bili do-stupni svim nas-tavni­~a istorije u na5oj zem1ji.

Nesumnjiva је korist od ovakvog oЫi!ka mai"ksistiCtkog i strucnog obra­zovanja, koji pruza nova saznanja i nove mogucnosti strucnog i metodskog usavrsavanja nastave istorije i razmjene iskustava u radu. Odlu<:eno је da tema sljedeceg simpozija bude »Umjetnicka djela о NOR-u i revo1uciji i mo­gucnosti njihovog koriscenja u nastavi istorije«. Domacin tog si,mpozijuma се b:ti Drustvo ist oricara SR Sгblje.

Miralem Ars1anagic

627