1

I. Integrimi rajonal dhe IHD

Viteve të fundit , u shtuan marrëveshje të reja të integrimit rajonal (RIA) në botë, si: APEC, EU, MERCOSUR,

dhe NAFTA. Disa RIA u motivuan nga një forcë shtytëse e politike dhe ekonomike. Vendet hyjnë në këto

marrëveshje për shkak të përfitimeve të ndryshme ekonomike si rritja së Investimeve të Huaja Direkte.

Tendencat e rritjes së IHD-ve shihen ekonomikisht profitabile për një rajon, sepse:

Lehtësojnë specializimin e rritjes së prodhimit si në mes vendeve ashtu edhe në mes MNE-ve,

Rritja e specializimit në prodhim përmirëson direkt shpërndarjen efiqiente,

Rritja e specializimit përmes rrjeteve të MNE-ve ofron përfitime shtesë në efiqiencë të shoqëruara me

arritjen e nivelit të prodhimit të ekonomisë së shkallës.

Rritja e FDI promovon përhapje më të shpejtë ndërkombëtare të teknologjisë së re, në mënyrë të uljes së

kostos së prodhimit dhe rritje të konsumit.

1. Marrveshjet e Integrimit Rajonal dhe FDI-të

Integrimi rajonal ekonomik i referohet eleminimit të barrierave rajonale tregtare dhe politikave restriktive të

investimeve. Efekti i liberalizimit të tregut është një përgjigje kundër barrierave tregtare.

1.2.Efektet e Liberalizimit të tregut: Tariff-jumping dhe Internacionalizimi

Ndikimi i liberalizimit të tregut në FDI është i varur në atë që supozohet në lidhje me motivet investuese. Teoritë

e hershme dhe literatura empirike mbi FDI priren në lidhjen tregtare dhe lëvizjen e kapitalit si mënyra të

zëvendësushme të shërbimit të tregjeve të jashtme. Ky vështrim i lidhjes midis tregut dhe mobilitetit të faktorëve

sugjeron që FDI-të po përballeshin me barriera tarifore, dhe kështu reduktimi i tarifave redukton rrjedhën e FDI-

ve, madje stimulon “riatdhesimin” e aseteve me pronësi nga jashtë në vendet vendase të MNE.

Sidoqoftë, hulumtuesit theksojne asetet e paprekshme si motive kryesorë për FDI. Të jeshë konkurrent në treg të

jashtëm duhet poseduar disa specifika të aseteve të paprekshme siq është njohuria teknologjike dhe e marketingut

që i jep një mundësi konkurruese. Disa FDI janë të prirura të ndodhin edhe atëherë kur nuk ka barriera tregtare

mes vendeve.

Është e arsyeshme pritja e reduktimeve të “tariff jumping” të FDI-ve brenda rajonit të integruar për arsye se

liberalizimi i tregut bën eksportin nga një vend më atraktiv se sa FDI-të, si mënyrë shërbimi e tregut rajonal.

Sidoqoftë integrimi rajonal nuk krijon reduktim të investimeve. Në fakt, reduktimi i barrierave rajonale në

tregti stimulon FDI-të duke i mundësuar KM-ve operim efiqient mes kufinjëve.

Një arsyetim gjeneral është se vendet me restriksione të ulta tregtare kanë më shumë të ngjarë të pranojnë FDI

si rezultat i reduktimit të barrierave, që kur nuk kanë mundësi të zevendësimit të importit, projektet e FDI-ve

mund të tërhiqen.

Duke u kthyer në rrjedhat e FDI ndër-rajonale, të dyja modelet: “tariff jumping” dhe internacionalizimi sugjerojnë

rritje të FDI-ve. Investimet nga të huajt, mund të rriten dukshëm nëse niveli mesatar i mbrojtjes apo

proteksionizmit rritet brenda RIA-s apo nëse themelimi i RIA ngrit frikën e mbrojtjes në të ardhmen.

2

Efekti i RIA në rrjedhën e FDI. Nëse integrimi redukton investimet ndër rajonale atëherë mund të rrisë

fushëveprimin e FDI-ve prej zonës së integrimit tek regjionet tjera. Pastaj efekti në vendet individuale mund të

dallojë dukshëm, FDI-të mund të grumbullohen në ato pjesë të vendeve kontraktuese ku ambienti investiv është

më favorizues.

1.3.Provizionet Eksplicite Investive dhe Influencat tjera

Marrveshjet Investive pershijne nje ‘provizion’ i cili ndalon nje shtet anetar te shpronsoje apo pervetesoje nje

investim te nje investitori nga nje shtet tjeter perpos nese ai investim eshte bere per qellime publike, me baze jo-

diskriminuese, ne akordim me ligjin apo me transfer parash (pagese e rregullt).

FDI mund të stimulohen prej provizioneve “brenda shteterore” te cilat sigurojnë që investorët e huaj te jene

trajtuar njejtë me ata vendas.

FDI gjithashtu mund të stimulohen nga eleminimi i masave tregtare investive siq janë kërkesat për hyrjet e jashtme

që tentojne të arrijne synime eksportuese dhe nga prania e të drejtave të pronës të investorëve të fuqishëm që ulin

rrezikun e shpronësimit direkt apo indirekt.

Të dyja llojet e iniciativave mund të institucionalizohen përmes marrëveshjeve rajonale integruese. Në këtë

kontekst është e mundur që një efekt signifikant i disa RIA-ve mund të jetë “mbyllja”(ndaj ndryshimeve) e

reformave ekonomike në vendet anëtare. Sepse, kalimi i reformave nga niveli kombëtar në atë ndërkombëtar

siguron ambient premtues për investitorët e jashtëm që frikësohen se reformat mund të ndryshohen me ndryshimin

e qeverive.

Për më tepër , në zgjërimin që “forcat e tregut” bëhen ndikues të fuqishëm në vendimet për investimeve kapitale

krahasuar me rrezikun politik, diferencat ndërkombëtare sigurimin(krijimin) e fakorëve mund të bëhen ndikues i

fuqishëm në vendimet investive. Kjo forcon tendencën e FDI-ve të koncentrohen në lokacionet me atraktive

investuese në rajonin integrues.

1.4.Efektet Dinamike të integrimit Rajonal

Përveq efekteve statike të diskutuara më lart, është e mundshme që themelimi i RIA poashtu gjeneron efekte

dinamike qe ndikojnë në rrjedhën e FDI-ve. Shembull:

Evaluimi i ndikimit ekonomik të Tregut të Thjeshtë Evropian tregon se ky proces integrues udhëhoqi në

përfitime signifikante që do ta rrisë GDP-në e vendeve anëtare në përiudha afatshkurta dhe afatgjata.

Niveli më i lartë i rritjes mund të jetë i perkohshem, që vazhdon deri sa ekonomite te pershtaten me të

ardhura më të larta reale që vijnë nga konkurrenca e plotë dhe alokimi më efiqent i resurseve.

Gjithashtu mund të ekzistojnë efekte permanente të rritjes që gjenerojnë fitime në rritje të prodhimit dhe

efiqiencës duke gjeneruar investime të reja që kontribojnë edhe më tej në rritje të prodhimit.

Këto efekte dinamike mund ta bëjnë rajonin integrues lokacion më atraktiv për investime.

Ende FDI-të janë katalizatori kryesorë për shumë nga efektet dinamike.

Disa nga përmirësimet në efiqencën ekonomike të shoqëruara më rritje të specializimit zgjërim të

ekonomisë së shkallës dhe koncentrimit gjeografik të aktiviteteve ekonomike udhëhiqen nga FDI-të

3

FDI-të stimulojnë transferin dhe përhapjen e teknologjisë të dyja direkt dhe përmes përhapjes në firmat

vendore.

Për më tepër, nëse integrimi rajonal krijon treg më të madh, është e arsyeshme që disa efekte dinamike

ndodhin për shkak se ky integrim ndikon në karakteristikat e firmave të ndryshme siq është stoku i

pasurive të paprekshme që lehtëson FDI-të.

Derisa firmat bëhen më të mëdha rriten mundësitë e investimit në R&D, që mundëson kreativitet të aseteve

të reja të paprekshme që stimulojnë FDI-të, brenda ashtu sikurse edhe jashtë rajonit.

Ndikimi kryesor i efekteve dinamike është bërja e rajonit integrues ambient më atraktiv për investime që

stimulon FDI ndër rajonale sikurse edhe hyrjet e reja.

Sidoqoftë, FDI është burim I fuqishëm i përhapjes ndërkombëtare të teknologjisë.

1.5.Hipotezat Specifike

Ekziston një mori faktorësh që kushtëzojnë ndërlidhjen e vendeve me investitorët e jashtëm, dhe një RIA ndikon

në këta faktorë në mënyra komplekse. E rendesishme është nëse këto marrëveshje forcojnë apo dobësojnë

përparësitë e FDI që gëzojnë vendet dhe sa substanciale do të jetë ai dobësim apo forcim.

Në fig.5.1.(me siper) përcaktuesit e atraktivitetit të FDI-ve janë kondensuar në një përmbledhje të përgjithshme e

ndërlidhur me iniciativat e liberalizimit të tregut dhe investimeve tek karakteristikat e vendeve ap industrive.

Tipari ‘Ndryshimi Ambientor’ përmbledh shkallën në të cilën rrjedha e investimeve eshte e liberalizuar nga

marrëveshjet rajonale në fjalë.

Tipari, ‘Përparësitë e Lokacionit’ përmbledh shkallën në të cilën është përparësi që nga një pikë e

pandryshueshme profitabiliteti të lokalizohet aktiviteti ekonomik në një lokacion të caktuar.

Identifikimi lokacionit në fig.5.1. ofron një pikënisje për hipotezat e zhvillimit në lidhje me ndikimin e

investimeve të integrimit rajonal për vendet apo industritë e caktuara.

Në boshtin horizontal, një vend supozohet të shijojë avantash të forte lokalizues për aktivitete të caktuara

që japin zbatimin e RIA.

Boshti vertikal matë zgjërimin në të cilin këto marrëveshje ndryshojnë cmimet relative të produkteve dhe

faktorëve të prodhimit.

Ndryshimet e cmimeve relative të prodhimit dhe faktorëve të prodhimit në periudhën post integruese janë

relativisht të larta dhe duket se forcon koston e përparësive të tjera që kanë prodhuesit në qelinë 1. Prandaj rrjedha

positive të kapitalit nga investitorët e huaj dhe vendorë mund t’ia kalojë fuqishëm në sektorin 1.

Në qelinë 2, ndikimi i hipotetizuar i RIA në investime është më i dobët se në qelinë 1, edhe pse mbetet pozitiv.

Qelia 2 përmbanë ato aktivitete ekonomike, për te cilat vendi në fjalë ka përparësi të dukshme, por për të cilat

ndikimi i RIA është relativisht i dobët.

Përparësitë e lokacionit (nga pozitive në negative)

Ndryshimi ambientor

(nga i fuqishëm kah i dobët)

1 4

2 3

4

Ndikimi në qelinë 3 është i ngjashëm me atë të në qelinë 2, derisa vendi apo sektorët industrial të grumbulluara

në qelinë 3 përjetojnë disavantash nën kushtet e aktiviteteve në qelinë 3, ndikimi i RIA në ambientin ekonomik

është i dobët.

Në qelinë 4, ndikimi i pritur brenda RIA është negativ dhe përcaktues potencial i desinvestimeve aktuale. Sektorët

në qelinë 4 janë të ndikuara nga RIA, por vendet dhe industritë përjetojnë disavantash në periudhën post-RIA.

2. Tri rastet e Integrimit Rajonal

Tri rastet e fundit por dukshëm të ndryshme të Integrimit Rajonal, janë:

Anëtarësimi I Kanadasë në CUSFTA (ilustrimi I rastit të integrimit Veri-Veri),

Hyrja e Meksikës në NAFTA ( Integrimi Veri-Jug), dhe

Faza e parë e integrimit në MERCOSUR (Integrim Jug-Jug).

2.1. Integrimi Veri-Veri: Kandaja në CUSFTA

Qëllimi i marrëveshjes tregtare Kanada-USA (CUSFTA), që filloi më 1 janar 1989, ishte faza e eliminimit të

tarifave bilaterale. Për më tepër, një numër i provizionece reduktoi diskriminimin kundër FDI-ve bilaterale, keshtu

duke zgjërar të drejtat e themelimit dhe trajtimin nacional.

Një rang i sektorëve të njohur si: telekomunikimi bazik ishte i përjashtuar prej mbulimit nga përfitimet e

liberalizimit të investimeve të CUSFTA-s. Shfaqja e investuesve të jashtëm ekzistues të Kanadasë poashtu kishte

stagnuar Tregëtia bilaterale ndërmjet Kanadasë dhe USA u bë relativisht e rëndësishme që nga 1988 e tutje që

tregon se CUSFTA liberalizoi dukshëm ambientin e tregut të Amerikës Veriore.

Fig 5.1 paraqet modelin e FDI-ve Kanadeze 1986-95. Investimet direkte bilaterale të brendshme apo të jashtme

referohen në rrjedhat e FDI Amerikane dhe të Botës në Kanada, dhe daljet e FDI Kanadeze në USA dhe Botë.

Rritje e konsiderueshme në vlerën nominale të hyrjeve të Investimeve Direkte Amerikane shfaqen në vitin 1993

për të vazhduar në 1995, ndërsa sugjerohet që një rënie e dukshme në vlerën e Dollarit Kanadez filloi në 1992 që

vazhdoi pesë vite.

Ky zhvlerësim përbënte motiv të rëndësishëm për rritje investimesh Amerikane në brenda vendit(Kanadasë).

5

2.2.Integrimi Veri-Jug: Meksiko dhe NAFTA

Menjëherë pas themelimit të CUSFTA-s, Kanada dhe Amerika inicuan negociata me Meksikon në lidhje me një

zgjerim të mundshëm jugor të marrëveshjes integruese. Në dhjetor 1992, të trija vendet nënshkruan marrëveshjen

e tregut të lirë të Amerikës Veriore (NAFTA). Kjo marrëveshje që u zbatua që nga 1 janari i 1994, ishte

marrëveshja e parë formale integruese që përfshinë vendet e zhvilluara dhe ato në zhvillim. Në esencë NAFTA

është një zgjërim i CUSFTA-s, i cili përfshin avansim në fushat siq janë Prokurimi Qeveritar, i pronës intelektuale,

dhe të drejtave të pronës sikurse edhe shtrëngimi i rregullave të origjinës.

Në kontekstin aktual qartë vërehet se NAFTA paraqet kornizë rregullash për trajtim të paanshëm të FDI-ve,

vendosë kufizime strikte në përdorimin e performancës dhe themelimin e mekanizmave të mënjanimit të mos-

marrëveshjeve, veqanërisht e dizajnuar në marrëveshjet investive.

Efekti i NAFTA për Meksikën të pritet të jetë signifikant për disa arsye:

1.Lokacioni gjeografik i Meksikës - afërsia ndaj Amerikës u bë avantazhi kryesor, perderisa exportet në

Amerikën Veriore u rriten per rreth 70% në vitet 1980, në mbi 86% në 1996.

2.Ndryshimet signifikante te politikes - Meksika ishte e mbyllur. Në mesin e viteve 1980 u paraqitën reforma

tregtare dhe ekonomia filloi të hapet. Disa reforma kishin filluar para NAFTA-s, por NAFTA u përceptua si

“konfirmim” i tyre, ato sektorë si: veturat, veshje dhe tekstil, financa, telekomunikacion, dhe transporti tokësor.

Reformat e ndërmarra nga Meksika stimuluan rritje të FDI. Hyrjet(rrjedha) e FDI u rriten nga më pak se $3

miliardë në 1989 në afër $8 milliardë në 1994. Kurse Stoku i FDI u rrit nga 4.9 miliardë në 1987 në mbi 14

miliardë në 1995. Por kjo tregon që firmat Amerikane kanë zgjeruuar praninë e tyre në Meksikë

2.3.Integrimi Jug-Jug: MERCOSUR

Integrimi rajonal i Konit Jugor të hemisferës perëndimore daton që nga marrëveshja bilaterale ndërmjet

Argjentinës dhe Brazilit në vitin 1986, e cila përcaktoi eliminimin e të gjitha barrierave tregtare përgjatë një

periudhe 10 vjeqare. Pesë vite më vonë, kjo marrëveshje u zgjërua nën traktatin e “Asuncion”, me qëllim të

krijimit të RIA në 2006, që është e njohur si MERCOSUR (përfshinë Paraguain e Uruguain si anëtarë).

Unioni Doganor MERCOSUR përcakton tregti të lirë për në 4 vendet anëtare dhe me një tarifë të përbashkët

externale (ET) për tregëtinë me vendet e tjera. Implementimi i (ET) ishte më i vështirë se c’ishte pritur, dhe

sektorë siq janë automobilat, telekomunikimi dhe paisjet kompjuterike janë përjashtuar nga marrëveshja.

Eshtë vlerësuar që 85% e të gjitha mallërave tani tregtohen të lira ndërmjet vendeve të bllokut.

Veq kësaj, një regjim i pjesshëm i investimeve poashtu u themelua për të promovuar dhe mbrojtur investimet në

rajonin MERCOSUR. Reformat e fundit tregtare dhe investive në MERCOSUR, kanë sjellur qartë ndryshime.

Efektet fillestare në Konin Jugor evidentohen në rritje shumë të shpejtë në totalin e exportit dhe importit

në fillim të viteve 1990, pastaj edhe me rritje më të shpejta në tregëtinë ndër-rajonale.

Exportet e Intra-MERCOUR më tepër se u dyfishuan, për të arritur afër 20% të tregtisë totale në 1994.

Importet intra-regjionale si pjesë e importit total u rritën nga 13%-20% nga 1988 në1994.

6

Hyrja e investimeve të huaja direkte në rajon më tepër se u trefishuan ndërmjet 1989-1993. Siq pritej

Argjentina dhe Brazli ishin vendet e preferuara për FDI.

Stoku I FDI-ve Amerikane u rrit prej më shumë se 25%, që është më e larta së sa norma e rritjes së

investimeve Amerikane në pjesën tjetër të botës.

Argjentina regjistroi rritjen më të lartë të hyrjeve të FDi-ve para 1994.

3. Përmbledhje dhe Konkluzione

Dy lidhje janë relevante:

Sa më i fuqishëm ndryshimi i ambientit që lidhet me integrimin rajonal, aq më të larta efektet në FDI.

Sa më të fuqishme përparësitë e vendit, mundësi më të larta që RIA ndikon në hyrje të FDI nga jashtë.

II.Ndikimi i përfundimit të tregut të brendshëm evropian për IHD

1. Integrimi Europian deri me 1985

Gjatë viteve 60-70, ka pasur përpjekje për të vlerësuar ndikimin e Tregut të Përbashkët Evropiane (ECM) në FDI.

Një shqyrtim i të dhënave të IHD-ve për periudhën 1957-85 zbulon pikat kryesore të mëposhtme:

a) Si proporcion në totalin e IHD-ve të dalura jashte, IHD-të si brenda Komitetit Europian ashtu edhe

jashtë janë rritur mjaft ndjeshëm, MNE-të jashtë KE-së kanë pjesën më të madhe të IHD ne KE.

b) Rreth 90% e IHD jashtë dhe brenda KE-së të para në 1985 u përqendruan në vendet e 'kryesore' të KE-

së, rreth 3/5 e IHD-ve ishin brenda një rreze 500 milje prej Frankfurtit.

c) Në fillim të viteve 1980, rreth 1/3 e FDI nga vendet e KE-së ishte drejtuar tek vendet e tjera të KE-së,

në krahasim me 35% të IHD nga SHBA dhe 15% të IHD ishin nga Japonia vendet e KE.

d) Rritja e shitjeve të SHBA në KE 1972-85 ishte e theksuar në sektorë të prodhimit, ku firmat amerikane

kishin avantazh konkurrues sepse para-KE, tarifat intra-EC ishin më të larta; dhe ku barrierat pas-KE

për tregtinë në mes SHBA dhe KE ishin më të rënda.

Ndikimi më dramatik i integrimit ishte në tregtinë brenda-KE, mes filialeve të firmave amerikane. Në 1957, 85%

e shitjeve nga filialet e tilla ishin të blerësve vendas, 14% shkoi në vende tjera të KE-së apo Britani dhe vetëm

1% janë eksportuar për në SHBA. Me pak fjalë, faza e parë e integrimit makroregjional në Evropë u shoqërua me

rritje të Neto IHD në KE. Rritjet më të mëdha në FDI ishin nga vendet jashtë KE-së.

3. Integrimi Europian nga 1985 deri më sot (3.1. Disa Vështrime teorike)

Në 1985, Programi i Tregut të Brendshëm (IMP) ishte iniciuar nga KE në Bruksel. Qëllimi i këtij programi ishte

për të eliminuar të gjitha barrierat jo-tarifore të mbetura me tregtinë e mallrave, shërbimeve dhe aseteve.

Këto pengesa janë klasifikuar në 4 grupe kryesore: procedura diskriminuese të blerjes, kontrollet kufitare,

diferencat në standardet teknike, dhe dallimet në detyrimeve fiskale.

7

Teoria e tregtisë dhe teoria e IHD-ve duhet të konsiderohen si plotësuese, në vend se të jenë konkurruese.

Teoria e tregtisë është e shqetësuar me efektet e integrimit ekonomik në lokacionin e aktivitetit ekonomik.

Teoria e IHD-ve është i interesuar tek ndikimi i integrimit makro-rajonal në investimet e huaja direkte.

4 hipoteza të përgjithshme të sugjeruara nga tregtia dhe literature mbi IHD-të:

Hipoteza 1. IMP do ketë efekt pozitiv në tregtinë intra-KE dhe ambientin për IHD Brenda KE-së.

Hipoteza 2: IMP do ketë efekt ambivalent mbi shpërndarjen gjeografike të IHD-ve në KE.

Hipoteza 3:IMP do ketë efekt ambivalent në pronësi të prodhimit në KE-së.

Hipoteza.4:.KM-të përqendrohen në sektorë shitje të larta në R&D, produkte teknikisht të avancuara,

produkte finale shumë të diferencuara dhe që janë mbështetëse të IHD-ve.

Gjeografia e IHD-ve

Table 6.1. gives details of the changing share of the EC as a host region to FDI between 1980-1995. It shows

that in 1980, the stock of FDI directed to the EC18 was 36.7% of that of all recipient economies, and 47.4%

of that of developed economies. Over the 5 years immediately prior to the announcement of the IMP, these

shares declined to 29.4% and 40%.

However, by the end of 5 years after its announcement, the EC's shares had risen to 40% of all economies and

49.8% of all developed economies. Thereafter, the EC's share of FDI directed to all developed economies

stabilized, and by 1996 it was 48.3% (a slight decrease over 1993 of 51.3%).

At the same time, because of the increasing attractiveness of developing economies, and particularly China to

foreign investors, the EC's share of the worldwide FDI stock in that year was even less than 1980, 33.5%

compared with 36.7%.

Sipas të dhënave mbi ndryshimet në shpërndarjen e stokut të IHD-ve në kuadër të KE-së mes të 1980 dhe 1995,

vendet KE ndahen në dy grupe: (1) 6 vendet kryesore të KE, dhe (2) Vendet e tjera (jo-kryesore). Ato tregojnë

se, në mes 1980 dhe 1985, vendet kryesore(KE) përbënin 78,4% të rritjes në stokun e IHD-ve.

8

Gjatë viteve 1980 dhe fillim të viteve 1990, një pjese më e lartë e IHD intra-KE është tërhequr tek vendet jo-

kryesore, ndërsa gjatë periudhës, ka sugjerime të decentralizimit të IHD-ve, veçanërisht në Evropën Jugore.

Megjithatë, në kuadër të vendeve kryesore, një ndryshim i dukshëm në IHD-ve jashtë dhe brenda KE-së kishte

ndodhur shkaku i një tërheqje të IHD tek Mbretërisë së Bashkuar. Si arsye janë: Lidhjet më të afërta gjuhësore,

kulturore, dhe institucionale në mes Britanisë së Madhe dhe SHBA, në krahasim me atë të vendeve të tjera.

3.2.2. Shperndarja sektoriale e IHD-ve

Të dhënat për shpërndarjen në ndryshim sektoriale të IHD jashtë dhe brenda- KE janë në dispozicion vetëm për

disa vende. Sektorët janë klasifikuar në tri grupe sipas ndjeshmërisë së tyre të mundshme (siç perceptohet nga

Komisioni Evropian) në IMP.

Të dhëna të publikuara nga Eurostat (1994) demonstrojnë një përqendrim në rritje të IHD-ve nga investitorët të

KE-së dhe jashtë-KE në sektorin terciar, veçanërisht në financa, bankat dhe sigurimet, telekomunikacioni dhe

shërbime të biznesit.

Ndërsa nuk ka asnjë dëshmi reale se rritja e IHD-ve jashtë-KE në sektorët në të cilat tregtia brenda-KE është

zgjeruar më shpejt ka qenë në kurriz të IHD-ve jashtë-KE në vendet e tjera në zhvillim. Përjashtimi i vetëm mund

të jetë në disa sektorë-sidomos shërbimit në sektorin e financave, të sigurimit, të telekomunikacionit, dhe

shërbimet e të dhënave-përpunimit, ku përfitimet nga IMP kanë qenë më të larta thjesht sepse barrierat më

herëshme për tregtinë brenda-KE apo investimet ishin aq të larta.

3.2.3. Pjesëmarrja e IHD-ve në formimin e kapitalit

Eshtë e mundur që një pjesë e rritjes së FDI mund të përfaqësojë një rritje të investimeve totale e të firmave të

vendosura në KE. Një rritje e tillë mund të ndodhë qoftë si rezultat i përmirësimit të konkurrencës së filialeve të

huaja të krijuara, ose përmes firmave të huaja të bashkimit me firmat vendase në vendet individuale Europiane.

The share of FDI inflows to GFCF in the world economy increased in the second half of the 1980s, but this

increase was mainly confined to the EC and North America. By contrast, in the 90s, the rise in the foreign share

of GFCF was most marked in the case of developing economies and in other Western Europe economies, and

particularly in the case of Sweden, which in 1995, along with Finland and Austria, joined the EU. The increased

participation of foreign-owned firms in the EC is entirely consistent with our knowledge about M&As.

Pjesa e flukseve hyrëse të IHD ndaj GFCF në ekonominë botërore është rritur në gjysmën e dytë të viteve 1980,

por se kjo rritje ishte e mbyllur kryesisht në KE dhe Amerikën e Veriut. Në të kundërtën, në vitet 1990, rritja në

pjesën e jashtme të GFCF ishte më e theksuar në rastin e ekonomive në zhvillim dhe në ekonomitë e tjera të

Evropës Perëndimore, dhe veçanërisht kështu si në rastin e Suedisë që në vitin 1995, së bashku me Finlandën dhe

Austrinë aderuan në BE.

9

4. Izolimi i efekteve te programit te tregut te brendshem

Cilat janë variablat tjera që ndikojnë në nivelin dhe modelin e IHD-ve extra dhe intra-KE? Pasi të dhënat nuk janë

në dispozicion, përgjigja kushtëzohet nga:

Lloji i IHD-ve duke u diskutuar,

Faktorët e vendeve të veçantë - industria specifike,

Se si matet efekti i IMP dhe

Çfarë supozimi jep mbi atë që do të kishte ndodhur në mungesë të IMP

Në thelb, ka dy mënyra kryesore të procedimit.

Ndërtimi i një modeli në të cilin një variabël IMP është shtuar në përcaktuesit e zakonshem të IHD, dhe

pastaj të përpiqet për të vlerësuar rëndësinë e kësaj variable.

Qasja e dytë është më deduktive dhe parashikuese, dhe kërkon për të provuar një numër të hipotezave

specifike rreth efekteve të mundshme të integrimit ekonomik në FDI.

Në praktikë, të dy qasjet janë mjaft të ngjashme, dhe përdorë procedurat pothuajse identike statistikore. Ato

gjithashtu përballen me të njëjtat probleme të analitike dhe matjes.

5.Përfshirja programit të tregut t ë brendshëm në modelet tradicionale të IHD-ve

Clegg, Pain dhe Lansbury kanë identifikuar rëndësinë e variablave jo-IMP që ndikojnë IHD në KE. Një metodë

alternative do të ishte për të vlerësuar ndikimin e IMP në variablat jo-IMP, dhe pastaj për të kredituar IMP me

atë ndikim në çdo shpjegim të IHD-ve.

P.sh, nëse mund të konstatohet se gjatë 1987-1992, IMP kishte ngritur GNP për 6% pastaj, duke përdorur

vlerësimet e Julius (1990) dhe UNCTAD (1993a), mbi elasticitetin e IHD-ve ndaj ndryshimeve në GNP (mes 3,5

dhe respektivisht 4,5%), mund te vleresohet pastaj se në mes 21%-27% e rritjes në IHD në ato vite ishte për shkak

të IMP-së.

5.1. UNCTAD (1993)

UNCTAD ka vlerësuar elasticitetin e IHD ndaj ndryshimeve në vlerën e variablave të pavarura. Ai gjeti se një

rritje në të dy, nivelin e GNP dhe raporti i investimeve të brendshme në GNP në KE në një vit përkoi me një rritje

të fluksit të IHD-së 4%, ndërsa një ndryshim për 1% në kursin e këmbimit do ketë një vlerë negative relativisht

të vogël në flukset hyrëse të IHD-ve, apo $ 37.000.000.

Fatkeqsisht, të dhënat e UNCTAD nuk shkojnë deri përtej 1988. Por, disa vlerësime për periudhën 1989-1995,

(përfshirë FMN & Bankën Botërore) parashikuan se norma vjetore e rritjes së rrjedhes se IHD në KE do ishte më

e lartë se e shtetev tjera të zhvilluara, përveç Japanonisë.

Kjo sepse rritja e parashikuar e GNP dhe raporti i investimeve vendase ndaj GNP ishte më e lartë në KE sesa në

rajone të tjera. Edhe pse UNCTAD nuk ka përfshirë një variabël IMP në këtë model, rezultatet sugjerojnë se qasja

indirekte për vlerësimin e rëndësinë e saj (efektin e saj mbi GNP), niveli i investimeve vendase dhe kursi i

këmbimit, mund të ofrojnë një linjë premtuese për hulumtime të mëtejshme.

10

5.2. Srinivasan dhe Mody (1998)

Është studim mbi IHD-të Amerikane dhe Japoneze për periudhën 1977-1992. Ajo ka përfshirë 35 shtete, duke

përfshirë 10 vendet e KE-së. Qëllimi kryesor ishte vlerësimi i rëndësinë së 4 grupeve të ndryshme të faktorëve që

ndikojnë në IHD, e që janë janë Faktorët:

Klasikë – pëfaqësohen nga madhësia e tregut pritës të vendit, si dhe shpenzimet e punës dhe kapitalit.

E jashtëm (Agglomeration) – përfaqësohen nga niveli paraprak i IHD-ve dhe cilësia e infrastrukturës për

IHD.

Kufizues të tregtisë – përfaqësohen nga shkalla e hapjes së ekonomisë;

E rrezikut – përfaqësohen nga informatat e ofruara nga ‘banka’ e të dhënave të koorporatave të ndryshme

për vlerësimin e rrezikut të vendit.

In some additional (unpublished) calculations undertaken by the authors, It was found that, when they split their

data into three time periods, viz. 1977-81, 1982-86, and 1987-92, there was no evidence that the formation of the

IM significantly improved the EC's share of either US or Japanese FDI. Indeed, the case of Japanese FDI,

assuming East Asia to be the benchmark group of countries, the share of FDI directed to the EC fell in the period

1987-92.

5.3. Clegg (1995)

In a long-range longitudinal study, Clegg attempted to model the determinants of US FDI in the original six

member countries of the EC between 1951-1990. The unique characteristics of his model were:

First, an attempt to incorporate both real and financial variables into three multiple regression equations

Second, in the latter subperiod, the introduction of a dummy variable for the IMP

Clegg found that of the 10 (or 11) variables included, market size, market growth, trade discrimination, exchange

rate and relative interest rates were all significantly signed for one or other of the subperiods, and for the 40 year

period as a whole.

Clegg's insertion of a dummy variable for the IMP gave inconclusive results. For 1951-90, the variable was

positive but insignificantly associated with FDI, but for the subperiod 1973-90, it was negatively associated. Part

of the reason for this conflict may be that the significance of the other variables in the equation (e.g. market size)

quite dramatically changed in the 1980s. At the same time, as Clegg himself recognized, the use of an aggregate

dummy for the IMP inevitably fails to capture the industry-specific effects of the programme.

5.4. Buigues dhe JACQUEMIN (1994)

Një nga tiparet dalluese të këtij studimi ishte përpjekja për vlerësimin e marrëdhëniet mes të IHDve ekstra-KE

dhe eksporteve në KE, dhe vlerësimin rëndësinë së barrierave tregtare, si një përcaktues i IHD-ve.

Regresionet lineare prodhuan rezultate të cilat përgjithësisht mbështetën pritjet e autorëve. Kështu, IHD dhe

tregtia ekstra-KE u treguar të jenë plotësues signifikant të njëra-tjetrës (Hipoteza 1). . Së

dyti, ndërsa barrierat jo-tarifore të tregtisë ishin një përcaktues i rëndësishëm IHD Japoneze, ato kanë luajtur

vetëm një rol të vogël në ndikimin e IHD-ve të SHBA. Për SHBA rritja sektoriale e kërkesës dhe specializimit

sektorial të KE-së ishin të ndryshme për SHBA dhe investitorëve Japonezë.

11

5.5. Pain and Lansbury (1996)

Studimi i ekonomistëve Pain dhe Lansbury është unik, ngase ata shqyrtuan ndikimin e IMP në IHD-të e jashtme

intra-KE, në dy prej vendeve kryesore të KE-së, UK dhe DE. Ata përdorën këtë teori për të provuar 3 hipoteza:

1. IHD intra-KE e firmave nga Britania e Madhe dhe e Gjermania është rritur më shpejte sesa ajo që do të ishte

bërë në mungesë të IMP(Internal Market Program).

2. Intra-KE e firmave nga Britania e Madhe dhe Gjermania është rritur ose më shpejt se sa ajo jashtë KE ose te

pakten deri ne nivelin e investimeve të tilla.

3. IMP ka pasur efekt më të theksuar në rritjen e IHD-ve të firmave nga Britania e Madhe dhe firmave Gjermane

në sektorët e tregtisë më pak intensivë, sidomos shërbimeve financiare, pasi që në të kaluarën, barrierat jo-tarifore

kanë kufizuar IHD dhe tregtinë në këta sektorë relativë.

Sipas tyre, përfituesi primar nga IMP (mbi IHD Gjermane) ishte UK, në të cilën aksionet Gjermane(1992) ishin

$4.3mld ose 1/3 më e lartë që mund të ketë qenë. Fitues të tjere janë: IT, Holanda dhe Portugal. FR dhe BEL kanë

humbur nga ndikimi i IMP shkaku madhsisë së kimikateve Gjermane dhe shpërndarjes së investimeve atje.

6. Formulimi i Hipotezave specifike mbi efiqencen e

Hipoteza 1 – Derisa studimi Barrell dhe Pain tregoi se IHD-të Japoneze në KE ishin pozitivisht të lidhura me

barrierat jo-tarifore, studimet Buigues&Jacquemin dhe Clegg mbështetën atë që IMP po sjell rritje të IHD-ve

ekstra-KE. Në marrëdhënien IHD-Tregti, hulumtimi Buigues&Jacquemin ka konfirmuar se SHBA dhe eksportet

Japoneze të KE ishin plotësuese, e jo zëvendësim për IHD-të e SHBA dhe Japoneze në KE.

Hipoteza 2 –Lidhur me shpërndarjen e IHD-ve në KE, në përgjithësi, pjesa me e madhe e FDI ishte në sektorët

e prodhimit dhe të shërbimeve (1980-90). Megjithate, pati rritje në përqëndrimin gjeografik të IHD-ve në kuadër

të KE-së, me saktë në UK, e cila tashme kishte avantazhin krahasues të IHD-ve në shërbimet financiare, të cilin

ka vazhduar të ruajë.

Hipoteza 3 – Ekzistojnë dëshmi për ndryshim gradual të pjesës së pronësisë së huaj në sektorët e veçantë në

vendet e KE, gjatë 80’, pjesa e ndërmarrjeve të huaja në prodhimtarinë e 5 vendeve të KE (DE,FR,IT,UK,IR) janë

rritur në të gjitha rastet përveq DE, ku mbeti njëjtë. Njëashtu dihet se sektorët në të cilët MNE-të përqendrohen

më shumë, janë në: Kompjuterë, Automjete, Farmaceutikë, Elektronikë dhe Prodhime Industriale.

7. Konkluzionet……….Janë 5 konkluzione:

1. Derisa rajonalizimi dhe globalizimi janë koncepte të dallueshme, është vështirë të kuptohet se si globalizimi

mund të ketë pasur pasojat që ka në Evropë nëse nuk do kishe ardhur programi IMP.

2. Ndikimi i IMP mbi flukset e IHD-ve ka qenë përmes efekteve të saj mbi variablat e tjerë që ndikojnë në IHD

(madhësia e tregut, të ardhurat, struktura e aktivitetit ekonomik dhe ekonomite agglomerate).

3. Efektet e IMP janë rritur ndjeshëm në sektorët jo-sensitivë, p.sh. financat dhe sigurimet.

4. Dëshmohet që përqendrimi gjeografik i aktivitetit ekonomik është rritur. Aktivitetet me vlerë të larte kanë

mbetë ngulitur në vendet kryesore. IMP mund të ketë ndihmu në zhvillimin e aktiviteteve me vlerë të ulët.

Një pjesë e IHD ekstra-intra-KE që nga 80’ kanë marrë formën e M&As dhe pjesë e arsyes për këtë ka qenë

synimi për të marrë asete strategjike për të avancuar konkurrencën rajonale ose globale të firmës blerëse.

12

III..Integrimi Regjional: NAFTA dhe Ristrukturimi i Industrisë në Amerikën Veriore

Parathënie

MNE janë agjentë të ndryshimit në ekonominë globale: ato janë burimi më i madh i krijimit, transferimit dhe

shpërndarjes së teknologjisë; me aktivitetet e tyre lidhin vendet së bashku në aspektin e prodhimit, tregtisë, dhe

flukset e investimeve; dhe ato dominojnë shumicën e industrive në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar.

Gjatë njëzet viteve të fundit MNE kanë ndryshuar strategjitë e tyre për investime dhe prodhim, duke u zhvendosur

nga strategjitë vetjake të thjeshta (ku firma mëmë shpërndanë degët e veta), në strategjitë e thjeshta integruese

(duke i integruar filialet nëpër vende, duke rritur besimin aty).

Dunning (1993), ka theksuar se ka katër motivet kryesore për të investuar në vendet e huaja: kërkimi i tregut,

kërkimi i burimeve, kërkimi i efikasitetit, dhe kërkimi strategjik i IHD për pasuri.

1.Strategjitë e vendosjes së një fabrike në një Zonë të Tregtisë së Lirë

Vendimi për lokacion varet nga: (1)Veprimtaria për shtimin e vlerës që një fabrikë e huaj pritet të kryej brenda

grupit NSHK, dhe (2)Pozita e firmës para futjes së ZTL.

Formimi i një ZTL(zone e lire tregtare ose MTL) është një shok politik me të cilën bizneset duhet përshtatur.

Duke pasur parasysh shokun nga ZTL, se si firmat përgjigjen varet nga:

Motivimi themelor të firmës për të investuar në rajon,

Aktiviteti aktual për vlerën e shtuar duke konsideruar vendndodhjen ose zhvendosjen brenda rajonit,

Llojin e firmës që bën marrjen e vendimit për lokacionin.

Ky vendim nuk është vetëm: 'Cili aktivitet që shton vlerë në cilin vend?', por përfshin dhe atë se nëse aktivitetet

që shtojnë vlerë duhet shpërndarë nëpër rajon dhe disa nga to duhet të grupohen me firma tjera (nëse po ku) .

Aktiviteti i vlerës së shtuar – zgjedhja e vendndodhjes së fabrikave të shumëkombësheve përfshin zhvillimin e

hyrjes dhe zgjerimin e strategjive për tu kyqur në prodhimet e huaja, duke vendosur se ku të vënë fazat e ndryshme

të prodhimit (zinxhiri i vlerave të firmës), dhe sa fabrika të ketë në çdo fazë.

1.1.Aktivitetet e Shtimit të Vlerës dhe Lokacioni i Fabrikës

Përbërësit e një zinxhiri të vlerave janë:

Aktivitetet primare (nxjerrja&përpunimi i burimeve, komponentët dhe nën-produktet, produkti final,

shpërndarja, shitja dhe shërbimi),

Aktivitetet mbështetëse (menaxhimi strategjik, zhvillimit të teknologjisë, shërbimet mbështetëse të biznesit).

NSHK(ndermarrje shumkobshme, MNE) duhet të zgjedh se sa shumë nga fazat e prodhimit janë për tu

përvetësuar brenda firmës (shkalla e integrimit vertikal) kundrejt atyre që mund të ofrohen nga firmat tjera.

13

Brenda secilës prej fazave të prodhimit, NSHK duhet të përcaktojë:

Shtrirjen e produktit (numrin, llojin, dhe sofistikimi teknologjik në linjat e prodhimit) dhe

Shtrirjen gjeografike (tregu që shërben çdo fabrikë dhe numrin dhe vendndodhjen e fabrikave).

(Në fund) Shkalla e integrimit horizontal te NSHK-së.

Ka 4 motive të vendndodhjes për IHD: kërkimi i burimeve, kërkimi i tregut, kërkimi i efiqiencës, dhe IHD për

kërkimin strategjik të aseteve. Dy motivet e para mund të jenë ose për investime për herë të parë apo të

vazhdueshme; dy motivet e fundit, janë investimet e vazhdueshme përgjithësisht të marra atëherë kur MNE është

përforcuar në tregjet e huaja.

. 1.2.Aktivitetet qe shtojne vlere dhe lokalizimi ne ZLT:

1. Burimet – si funksion ka nxjerrjen dhe përpunimin e burimet natyrore të rinovueshme dhe jo të

rinovueshme; ky është motivimi Dunning-it per te kerkuar per burimin për IHD.

2. Fabrikimi – si funksion ka prodhimin e pjesëve, komponentëve apo nënprodukteve(gjysmeoridukteve)

3. Kuvendi përfundimtar – si funksion ka paketimi, mbeshtjelljen, perfundimin apo bashkimin e pjeseve

te produktit, komponentave ne menyre qe produkti te jete unik (një pjesë e vetme)

4. Shpërndarja, shitja dhe shërbimit – importi dhe/apo distribuimi(shperndarja) e produkteve te paketuara

ne tregun lokal.

5. Shërbimet mbështetëse – si funksion ka ofrimin e ndihmes MNE-ve, si psh. rreth ofertes nga

konsumatoret lokal

6. Zhvillimi i teknologjisë – si funksion ka zhvillimin dhe mbajtjen e R&D, pajisjeve teknologjike ne tregjet

te huaja dhe locale.

7. Menaxhimi strategjik – ka si funksion formulimin dhe pastaj impelementimin e strategjive te firmes.

. 2.Llojet e Firmave Një

faktor i dytë që ndikon ne vendimin per përzgjedhjen e vendndodhjes është edhe lloji i një firme.

Sipas Eden&Molot (1993) dhe Vermon (1994) janë 3 kategori te firmave:

Te brendshme –MNE të lokalizuara brenda nje fushe të tregtisë se lirë me investime ne vendet tjera të MTL

……………….Të brendshmet shohin përfitimet duke synuar kah barrierat e ulëta ndërrajonale

Te jashtme – MNE të huaja jashtë fushës, që mund të kenë qenë vetëm eksportuese/investuese në këtë zone.

…. Të jashtmet si eksportues në MTL shtyhen për me shume FDI sepse ato favorizohen nga FTA

Vendore – firma lokale brenda fushes, qe kanë fokus tregun e brendshem pa ndonje investim jashtë tij. .

Për vendoret ka dy mundësi:

Tregjet e reja (mundsi për të ulur koston e inputeve) dhe

Kërcënimi i jashtëm (më shumë konkurrencë).

Përgjigja MNE-ve në formimin e një zone të tregtisë së lire

Krijimi i një ZTL, është një shok rregullash. Firmat do të ndryshojnë zgjedhjet e tyre te vendndodhjes në përgjigje të këtij

shoku, në varësi të motivimit të tyre për investimet e huaja. Përgjigja lidhur me vendin e bimëve(FABRIKAVE) kërkon të

vendosë, 'Cila vlerë duhet shtuar veprimtarise se tyre dhe në cilin vend?

14

Vendimi mbi vendodhjen varet fillimisht nga avantazhet specifike të një vendi (CSAS) të secilit prej vendet

anëtare dhe përparësitë te cilat i kane ne rajon qe jane specifike dhe do të jenë në dispozicion derisa faza e MTL

është plotësuar plotesisht.

Pë të gjetur përgjigjen, duhet dijme dy nenpyetje tjera: (1) A duhen aktivitet të centralizuar ose të shpërndarë?

dhe (2) Nëse aktivitetet duhet te jene të ndërlidhura me firmat tjera?

Së pari, ekonomitë e shkallës inkurajone centralizimin e prodhimit në një vend.

Së dyti, shpenzimet e transportit dhe komunikimit, rrisin koston e eksportit dhe inkurajojne decentralizimin.

Se treti, tarifat e larta do veprojnë si kostot e transportit, ku kjo e fundit eshte dekurajuese per firmat e huaja.

Se katerti, vendimin e lokacionit per fabrika është nëse janë apo jo të lokalizuara pranë firmave të tjera.

Hanson (1998) argumenton dy lloje të grupimeve kufitare mund të formohen nga një MTL.

Qytetet e vogla përgjatë kufirit, ku mund të zhvillohen në transport dhe shpërndarje me shumicë, duke

lehtësuar fluksin e tregtise nderkufitare.

Qytete të mëdha, mund të zhvillohen në rrjetet te gjera rajonale prodhimi, ku firmat nga të dy vendet

mund te specializojne aktivitein e tyre me vlerë të shtuar përgjatë zinxhirit të vlerës, dhe të angazhohen

3. Vendimet mbi loaklizimin e fabrikave (impianteve) pas NAFTA

NAFTA, ku kjo e fundit u be ligj ne Kanada e SHBA kishte elimininuar tarifat dhe i kishte reduktuar barrierat e

brenda regjionit ne perfundim te vitit 2003. NAFTA është më shumë sesa një MTL, ajo ka rregullat më të gjera

mbi investimet sesa ndonjë MTL e zakonshme sepse mbrojtja për investitorë e investime është e pashembullt në

një marrëveshje të zakonshme tregtare.

P.sh. shpronesimi është i jashtëligjshem, përveç nese ka qëllime publike dhe bazë jodiskriminuese, andaj nese

investitorët hasin ne probleme te tilla mund të kërkojnë arbitrazh kundër një qeverie nikoqire tek NAFTA për çdo

shkelje te tille të ligjit.

NAFTA i zgjidhe keto probleme, permes Qendres Ndërkombëtare të Bankës Botërore për Zgjidhjen e

Mosmarrëveshjeve të Investive ose Komisionit të Kombeve të Bashkuara(KKB) me Ligjin e Tregtisë

Ndërkombëtare. Me

keto rregulla, Amerika e Veriut ka lëvizur larg pertej integrimit të cekët (heqja e barrierave për mallrat) në

integrim të thellë (heqjen e barrierave edhe per shërbime&investime).

. 3.2. Strategjitë Plant Vendndodhja nën NAFTA Në

vitin 2004, per NAFTA do të jetë viti ku do te implementohet faza ku plotësisht largohen te gjitha tarifat dhe

shumica e barrierave jo-tarifore ose duhet te reduktohen ose harmonizohen.

Argumentohet se antaresia ne NAFTA d.t.th ndryshim i strategjive kombëtare të konfigurimit dhe koordinimit

me ato anetare. Ne mes viteve 80’, MNE-te në Ameriken Veriore zhvilluan konfigurimin e tyre per aktivitetet me

vlerë të shtuar si për fabrikat/impiantet vendore e të huaja, si kunderpergjigje ndaj ‘bllokadave’ historike qe

Qeveritë i kishin pozicionuar në kete ‘Fushë Shahu’ të Amerikes Veriore.

--- Me ane te NAFTA-s, keto ‘blloqe’ qeveritare jane hequr.

15

3.2.1.Lloji i MNE: të brendshmet, të jashtmet, dhe Vendoret

Të brendshmit (Insiders)(MNE-te e brendshme) – intra-NAFTA – do kene përfitime nga barrierat më të ulëta

nder-rajonale dhe do të racionalizojë linjat e prodhimit (integrimit horizontal) për të shfrytëzuar më mirë

ekonomitë e shkallës.

Të jashtmit (Outsiders) – extra-NAFTA – jane MNE jo-AmerikoVeriore qe tashme kane inkorporu (Inkuadru)

aktivitetetet dhe operacionet ne Ameriken Veriore. Pas NAFTAs ato tani jane te gatshme per zgjerim te

investimeve pas integrimit ne NAFTA ne menyre qe te zgjerojne tregun e tyre. (Psh nje kompani e huaj

regjistrohet ne Kanda, me NAFTA, tregu i Kandase bashkohet me SHBA, andaj Kompania zgjeron investimet

edhe ne SHBA per me zgjeru tregun e saj edhe me shite sa ma shume)

Vendore (Domestic) – jane MNE te shteteve anetare (psh, te Kandase) dhe kur ato vende hyjne ne NAFTA,

atehere MNE-te Kanadeze ne nje ane, zgjerojne tregun(dobi) dhe anen tjeter rritet edhe konkurrenca (e metë).

3.2.2.Lloji i Impianteve (jo bimëve): NAFTA dhe vendimet per vendodhjen e Impianteve

Se pari, ne baze te marrëveshjes se mjedisit nga NAFTA, vendimi per vendndodhjen e ndertimit te

impianteve(qendrave prodhuese) duhet jete konform zbatimit të ‘Rregullave të Mjedisit’, kështu duke zvogëluar

aktivitetet ndotese, ose te pakten t’i vendose larg vendbanimeve.

Se dyti, vendimet per vendodhjen e Impianteve duhet marre ne pershtatje me ato vende ku firma perfiton nga

ekonomitë e shkallës, ne lokacione ku prodhimi e tregu eshte më i madh, si qendërat kryesore në SHBA.

Se treti, MNE marrin vendime per lokalizim te Impianteve ne ato vende ku rregullat e investimeve zvogëlojnë

rrezikun investiv brenda Amerikës se Veriut.

IV.Globalizimi, Rajonalizimi, dhe Ekonomia e Dijes në Hong Kong

1. Hyrje

Në mesin e vetive të rëndësishme të së ashtuquajturës ekonomi moderne botërore ka qenë trendet e përbashkëta

drejtë globalizimit, rajonalizimit dhe ekonomisë së dijes. Forcat e globalizimit dhe rajonalizimit jo vetëm që e

kanë lejuar por edhe shtyrë Hong Kongun të lëvizë drejtë rrugës së Ekonomisë së Dijes edhe më largë dhe më

shpejtë sesa çdo ekonomi tjetër në botë.

Si rezultat, Hong Kong-u është zhvilluar në një qendër regjionale menaxhuese, koordinuese dhe informative si

për kompanitë lokale dhe ato multinacionale (MNE-të). …

Shumë nga krizat e Hong Kong-ut dhe vetë ekonomia e Hong Kong-ut si tërësi, është zhvilluar në një mënyrë të

ndërvarur me firmat multinacione. Këto firma kanë dhënë një kontribut të veqantë në ekonomitë lokale, përderisa

Hong Kong-u ka dhënë kontributin e vet në strategjitë globale të këtyre firmave.

16

1. 2. Globalizimi, Rajonalizimi dhe Ekonomia e dijes

Një numër i ndryshëm i forcave kanë kontribuar në globalizimin e aktivitetit ekonomik. Këto forca kanë përfshirë:

Zhvillimin e financave dhe tregjeve financiare globale,

Shpërndarja e diturisë si rezultat i komunikimit të përmirësuar,

Posedimi i zgjeruar dhe përdorimi i teknologjisë,

Ekspansioni aktiv i firmave multinacionale,

Specializimi dhe decentralizimi i aktiviteteve ekonomike brenda dhe ndërmjet firmave,

Reduktimi i barrierave tregtare dhe investive,

Rritja e rëndësisë dhe fuqisë së organizatave mbikombëtare si Bashkimi Europian, etj.

Është shkruar shumë në vitet e fundit mbi evoluimin e ekonomisë së dijes në të cilin diturita në firma është burim

i dallueshëm i përparësive krahasuese. Edhe pse disa hulumtues së ekonominë e dijes fokusohen në teknologji

dhe R&D të tjerët fokusohen në dituritë intenzive dhe shërbime.

Përderisa globalizimi ka shpërndarë disa industri ose aktivitete përgjatë një hapsire sa më të gjerë, ai gjithashtu

ka forcuar specializimin e disa ekonomive mikrorajonale. Përderisa rajonet e suksesshme kërkojnë të depërtojnë

edhe më tutje në tregjet botërore, rajonet më pak të suksesshme luftojnë të ruajnë vendin e tyre në sistemet globale

të prodhimit.

2.

3. 3. Ekonomia e Hong Kong-ut

Ekonomia e Hong Kong-ut ka qenë e ndikuar nga globalizimi, rajonalizimi dhe tregjet e reja ndoshta më shumë

se çdo ekonomi tjetër. Hong Kong-u është unik në terme të vendndodhjes së tij gjeografike, pozitës në prodhimin

global dhe rrjetin e shërbimeve, hapjen e tij ndaj forcave të tregut dhe historisë së tij.

Si rezultat, ai ka qenë në gjendje të sigurojë avantazh nga globalizimi në mënyrë që të zhvillojë një ekonomi

rajonale e cila është në mesin e vetive më të dalluara të ekonomisë globale të bazuar në dije intenzive. Ky zhvillim

i ka mundësuar atij krijimin e një nga ekonomitë më me prosperitet në botë.

Performanca ekonomike e Hong Kong-ut në vitet deri para vitit 1997 ishte stoike. GDP-ja reale u rrit me një

mesatare prej 8.5% në vit nga viti 1975 deri 1985 dhe 6.5% në vit nga viti 1985 në 1995. Në mes të viteve 1975

dhe 1995, GDP-ja e Hong Kong-ut u katërfishua dhe GDP-ja e tij për kokë banori u trefishua.

Sipas Bankës Botërore, fuqia blerëse e Hong Kong-ut për kokë banori më 1997-98 mposhtej nga vetëm katër

shtete (Luksemburgu, Singapori, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Zvicra). Papunësia, e cila ishte 3.2% në

1995, ra në 2.8% në 1996 dhe në 2.2% në 1997. .

…………………………………………………………………………...

Hong Kong-u është një nga ekonomitë më shumë të orientuara nga jashtë në botë. Tregtia totale e Hong Kong-ut

si shprehje e GDP-së në vitin 1997 ishte 231.4%, (pas Singaporit), kurse po me 97’ Hong Kong, me popullësi

prej vetëm 6.7 milionë banorë, ishte ekonomia e tetë udhëheqëse dhe e nënta në botë në eksportin e shërbimeve.

Tregtia e Hong Kong-ut me rajonin e Azisë së paqësorit u rrit më një mesatare vjetore prej 19% prej vitit 1980

për të kapur një shifër prej 262 miliardë dollarë në vitin 1997. Kurse me 2017, tregtia totale perben mese 370% e

GDP apo afer 1.2 trilion dollarë.

17

4.Transformimi ekonomik i Hong Kong-ut, 1979-1997

Ekonomia e Hong Kong-ut ka përjetuar një transformim të vazhdueshëm që nga Kina filloi hapjen e saj ndaj

investimeve në 1979. Në Hong Kong, kjo shpesh përshkruhet si transformimi nga prodhimi në shërbime.

4.1. Nga prodhimi në shërbime

Hong Kong ka përjetuar një kalim substancial nga prodhimtaria në shërbime përgjatë dy dekadave të fundit. Në

1980, prodhimi përbënte 24% të outputit të Hong Kong-ut dhe 42% e punësimit. Në 1996, prodhimtaria përbënte

7% të outputit dhe 13% të punësimit.

Sektori i shërbimeve të Hong Kong-ut ‘shpërtheu’ gjatë kësaj periudhe, norma mesatare e rritjes vejtore ishte

8.6% çdo vit prej vitit 1980 deri në 1990 dhe 6.9% prej vitit 1990 deri në 1996, shifra të cilat ishin ndër më të

lartat të arritura nga një ekonomi e vetme.

Deri në vitin 1996, shërbimet kishin arritur të përbëjne 84.4% të outputit (krahasuar me 7.3% prodhimtarinë, 8.3%

aktivitete tjera sekondare dhe 0% aktivitete primare), kështu duke e bërë Hong Kong-un më të orientuar kah

shërbimet sesa çdo ekonomi tjetër në Botë. S

Sektori privat ka dominuar në tërheqjen e FDI në Hong Kong. Më 1992, 92% e stokut nga FDI i takonte sektorit

të shërbimeve kurse vetëm 8% i takonte prodhimtarisë. Afër 87% e selive të MNE në Hong Kong, në vitin 1997

erdhën nga sektori i shërbimeve dhe vetëm 13% e tyre nga sektori i prodhimit.

4.2. Nga Ekonomia Enklave në Ekonomi Metropolitane

Edhe pse statistikat agregate tregojnë një transformim nga prodhimtaria në shërbime, aspektet tjera të këtij

transformimi në fakt kanë qenë shumë të rëndësishme. Një nga to ka qenë transforimi i Hong Kong-ut nga

ekonomia enklave në atë metropolitane.

Kjo për shkak të strukturës ‘një shtet, dy sisteme’ sipas së cilës Hong Kong ka valutën e vet, autoritetet e veqanta,

sistem të vetin fiskal, dhe sistemin e vet legal. Hong Kong është anëtar i plotë i shumë organizatave botërore siç

është Organizata Botërore Tregtare (WTO) dhe Marrveshja për bashkëpunim ekonomik e Azi-Paqësorit (OPEC).

Hong Kong është i njohur si një ‘shtet origjine’ për tregtinë ndërkombëtare. Megjithatë, pavarësisht këtyre

termeve kombëtare, Hong Kong në të vërtetë është një qytet. Sipërfaqja e përgjithshme e Hong Kong-ut është

vetëm 1,078 kilometra katror. Në krahasim me këtë, qyteti i New York-ut ka 931 kilometra katrorë, Londra 1,610

kilometra katrorë dhe Tokio ka 2,049 kilometra katrorë. Popullësia e Hong Kong-ut është 6.7 milionë banorë, që

është afër 1 milion më pak sesa Londra apo Nju York dhe 5 milionë më pak se Tokio.

Më 1997, madhësia e ekonomisë dhe strukturës së Hong Kong-ut ishin po aq sa ato të një ekonomie të madhe

metropolitane. GDP e Hong Kong-ut në vitin 1997 ishte 170.1 miliard dollarë, më e lartë sesa ajo e Londrës por

kryesisht më e ulët sesa ajo e New York apo Tokios.

Të gjitha ekonomitë metropolitane kanë përjetuar ndërrime të tilla prej prodhimtarisë në shërbime. Në Hong

Kong, transforimi që Nju Jorkut i kushtoi 40 vite, u kompletua në vetëm 10 vite. Përgjatë këtij transformimi,

pagat reale në prodhimtarinë lokale dhe sektorët e shërbimit mëse janë dyfishuar dhe papunësia përgjithësisht

qëndroi nën 3%.

18

4.3. Nga Ekonomia manuale në Ekonominë e dijes

Ndoshta aspekti më i rëndësishëm i transformimit të ekonomisë së Hong Kong-ut, megjithatë, ka qenë

transformimi nga ekonomia manuale në ekonominë e dijes. Ekonomia e Hong Kong-ut në vitet 70’ dhe 80’ ishte

kryesisht e bazuar në punë manuale dhe stazha të prodhimit fizik të prodhimtarisë. Në mesin e vitetve 90’, Hong

Kong ishtë bërë një ndër ekonomitë më intenzive të dijes në botë.

Nga viti 1981 në vitin 1996, proporcioni dituri/i punësuar në punëzënien totale të Hong Kong-ut u rrit nga 21%

në 46%. Në anën tjetër, e tërë fuqia puntore u rrit nga 2.4 milion në afër 3.2 milion, duke shtuar se numri i

puntorëve të ‘të pajisur me dituri’ u trefishua përgjatë kësaj kohe.

Prodhimi bazuar në dituria intenzive në Hong Kong u rrit. Vlera e shtuar për një puntor prodhimi në Hong Kong

u rrit nga 10,300 dollarë në vitin 1987 në 32,500 dollrë në vitin 1996. ..…

MNE-të performojnë aktivitete bazuar në dije intenzive edhe në Hong Kong. Hong Kong është qendër lidere për

selite dhe zyret rajonale të MNE-ve në rajonin e Azisë së Paqësorit. Nga 4,275 MNE boterore, 22% prej tyre

kishin seli rajonale në Hong Kong dhe 38% tjera kishin zyrë, më 1997.

5. Zhvillimi i Ekonomisë së Hong Kong-ut

Janë disa forca të cilat kanë ndikuar në ekonominë e dijes në Hong Kong dhe strategjitë e MNE-ve. Këto forca

kanë lejuar Hong Kong-un të marrë një seri rolesh të dijes intenzive në ekonomine Kineze, Rajonale e Boterore.

1.Lidhjet e Hong Kong-ut me ekonominë e Kinës – Kina ka një nga ekonomitë me rritjen më të shpejtë në botë.

Rritja e GDP ishte nga 10.2% në vit nga viti 1980 në 1990 dhe 12.3% prej 1990-1996. Ajo kishte tërhequr një

shumë enorme të FDI. Kurse, Hong Kong shpesh thërritet si portë për në Kinë, dritare e rajonit për botën.

Hong Kong ishte portë kalimi për afër 80% të vizitorëve ndërkombëtarë që shkonin në Kinë. Ai ‘përbën’ 50% e

eksporteve të Kinës – dhe 80% e tregtisë ndërkombëtare të provincës Guangdong. Hong Kong është partneri i

dytë më i madh tregtar i Kinës. Hong Kong është burimi më i madh ndërdetar i FDI në tokën Kineze.

2.Lidhjet e Hong Kong-ut me pjesën tjetër të Azisë – shtytës i ekonomisë së Hong Kong ka qenë edhe zhvillimi

i ekonomik i Azisë Lindore. Mes 1980-96, rritja ekonomike e ketij rajoni ishte afër dyfish në krahasim me rritjen

e ekonomive të pjesës tjetër të botës dhe pjesa e saj në outputin botëror ishtë rritur nga 17% në 19%.

Sot, Hong Kong (me Japonin dhe Singapor) janë ndër ekonomitë më të pasura në botë (për kokë banori), ku për

më shumë se 20 viteve, përjetuan rritje mesatare rreth 7%-8%. Hong Kong është pikëndalim për miliona Kinezë

emigrantë që kalojnë nga porti i tij. Hong Kong është lokacion i favorizuar, vend i shkelqyeshem per transport.

6.Hong Kongu në krizën ekonomike të Azisë

Hong Kong ka arritur të shmangë efektet e krizës vitit 1997. Sidoqoftë, nga tetori i 1998, papunësia arriti 5.3%,

një shifër që nuk është vërejtur për më shumë se një dekadë. Kërkesa aziatike për prodhime kishte rënë duke

ndikuar edhe në tregtinë e Hong Kongut. Sektori financiar është dëmtuar nga tërheqja e fondeve jashtë Azisë.

19

Këto karakteristika eksplicite kur kombinohen me shpërthimin e çmimit të aseteve të Hong Kongut në tregjet e

pronave dhe aksioneve, tregon se pse Hong Kongu nuk ka mundur të shpëtojë nga krizat ekonomike aziatike.

Ekonomia e Hong Kongut është varur nga aktivitete ekonomike rajonale. Lidhjet e Hong Kongut me ekonomitë

tjera në rajon kanë qenë dhe do të mbeten me përfitime të jashtëzakonshme, por në periudha kriya, lidhje të tilla

mund të prekin edhe ekonomine e Hong Kong-ut.

. 7. Konkluzionet

Ekonomia e Hong Kongut ka qenë transformuar nga një ekonomi enklave në metropolitan.

Ajo u transformua poashtu nga një ekonomi manuale në një ekonomi të bazuar në dije.

Firmat e huaja e përdorin Hong Kongun si një qendër për aktivitetet e tyre të bazuara në dije intensive.

Hong Kongu ka përfituar nga shfaqja e akterëve ekonomikë siË Kina dhe ekonomitë tjera të Azisë Lindore.

MNE-të kanë përdorë Hong Kongun si zyrë të rajonit Aziatik, kjo kontribuoi në zhvillimin e Hong Kongut.

Globalizimi i ka mundësuar Hong Kongun të lëvizë nga aktivitete me vlerë të shtuar të ulët në të lartë.

Globalizimi krijoi ‘grupime’ në: energjetikë, tregti, shërbime, transport dhe logjistikë, turizëm e multimedia.

Hong Kong anoi kah aktivitetet intensive, si: menaxhmentin, financën, hulumtimin e tregut e projektimin.

V. Rreth teorise se politikes regjionale

1.Krijimi i Blloqeve

Mikroregjioni shihet si pjesë ‘’nenkombëtare’’ brenda shtetit, ose një regjion i vogel ne SHBA, apo diqka me e

vogel sesa kombet antare të BE-së.

E rendesishme eshte nderlidhja mes Mikro dhe Makro Regjioneve, e shtresa ndermjetsuese mund konsiderohet

pak e rendesishme në politikat regjionale të SHBA. Politka ekonomike mund të formohet vetem nga bashkimet

të cilat e kanë kompetencen e tatimeve(gjenerojne te ardhura).

Nëse flasim për objektivat e politikave ekonomike regjionale per te rritur brutoproduktin regjional për koke banori

në të ardhmen, kemi te bejme me dy dimensione:

Rritja e konkurrences dhe profitabilitetit në ato hapesira me aktivitetet e vendosura brenda regjioneve.

Terheqja e investimeve qe se bashku me asetet fikse brenda regjioneve, do japin avantazheve krahasuese.

Me anë të blloqeve, arrihet grumbullimi i aktiviteteve, i cili mund të formojnë tipare të rendesishme të politikes

mikroregjionale.

Po ashtu, Blloqet u mundesojne disa etnitetete te nevojshme, si p.sh: bizneset rajonale dhe grupet shkencore do

te gjenerojne nje grumbull te aktiviteteve relative, te cilat ofrojne shkembime njohurish dhe eksperienca te

mesimeve, dhe disponueshmeri te nje grumbulli te specifikave të infrastruktures.

20

2.Model i Politikes Regjionale (nenkombetare)

Mikroregjioni ka tipare: resurset, kapacitetet, institucionet, politikat e ndermarrjet. Ato klasifikohen ne 5 kategori:

1. Resurset bazë të ekonomis regjionale – janë trashegimi e madhe nga e kaluara, dhe reflektojne si dyjat

asetet e krijuara dhe natyrore.

2. Eficienca e industrive në dhe kunder rrjedhes dhe firmat paralele – rrisin eficiencen e aktiviteti sepse

nga ndonje informate mund të ndermjetsohet mirë dhe sherbimet mund të tregtohen brenda regjionit.

3. Karakteristikat e kërkesës – ndryshimet në kërkesen e konsumatoreve po ndryshojnë në mes vendeve

sipas biznese të tyre dhe kulturës së konsumatoreve, dhe niveleve të industrializmit.

4. Kontributi i regjionit në eficiencen menaxheriale – ka dy burime: 1. Rivaliteti mes firmave konkurruese

në regjion dhe 2. Roli i veqorive shoqërore përfshire dy kulturat dhe infrastrukturat institucionale në

disponim të tilla si sistemet educative dhe innovative.

5. Mjedisi tregtar – pershkruan rrethanat me te cilat operojn bizneset midis regjioneve.

3.Operacionalizimi i modelit

Çdo investim ka nevoja që i nevojiten dhe janë në pajtueshmëri me tiparet e regjionit. Firma mund të identifikojë

një listë të shkurtëer të vendndodhjes dhe i jepë secilit disa vlera numerike për secilin nga pesë dimensionet.

Kur dy ose më shumë regjione kanë pikë përafërsisht të barabarta, vendimet mund merren nga preferencat

individuale te drejtuesit ekzekutiv/bordit drejtues. Atëherë vendimet lokale do kenë efekt në nxitjet regjionale.

Në mikroregjione në të cilat ambienti tregtar ndikohet nga makroregjioni, politikat e mbetura mund të jenë

projekte – specifike. Nga ky model, 4 përkufizime mund të nxirren:

Produkti dhe tiparet e aktiviteteve specifike, përcaktojne prosperitetin i cili vijon nga aktivitetet

Aftësia e qeverisë nënkombëtare t’i rrisë terheqjen resurseve me juridiksionin e tyre

Shkalla më të cilen regjioni ndryshon terheqjen ekonomike afatshkurter nga masat e projekteve-specifike

Efiçienca operacionale e bërjes së politikës nga qeveria regjionale që mund të bëhet jetësore

4.Politika regjionale në sistemin e njohurive- kapitaliste

Sipërmarrjet me kapital te larte intelektual krijojnë interesim të veqantë në botën e kapitalizimit global, dhe në

tendencat shoqëruese të firmave të formojnë aleanca.

Strategjite ose përpjekjet për aftësi, konsiderohet si aglomerat i aktiviteteve. Cluster-i R&D është tip special i

Clustereve. Pastaj, Marketingu&Shpërndarja (M&D) gjen lehtësimet qe do të nevojiten per hyrje ne treg global.

Vendosja e njësive të tilla varet nga kosto dhe asetet e përgjithshme më në dispozicion të tilla si puna e shkathët

(e kualifikuar) dhe jo e shkathët, toka dhe resurset natyrore, dhe ambienti tregtar dhe institucional.

21

5.Aspektet dinamike të konkurrencës në mes regjioneve

Nëse perdorim konceptin neoklasik të maksimizimit të produktit për kapital mund të kuptojmë më shumë saktësi

dhe më pak parregullsi të eknomisë.

Faktorët kërcenues përgjatë rialokimit të kapaciteteve të tipareve të ndryshme mes mikroregjioneve përfshinë:

1. Vleren e aseteve aktuale të cilat mund të rialokohen në menyrë profitabile.

2. Disponueshmëria e vogël e punëtorëve me kosto të ulët në regjione me nevojën e niveleve edukuese.

3. Njësia rritëse e produktit total për produktet me njohuri bazike në regjio.

4. Ekzistenca e njësive të rikthyera në realizimin e njësive të vjetra me kosto të lartë ne regjione

5. Ekzistenca e pasigurisë rreth benefiteve dhe rialokimit në vendet më vështirësi financiare dhe

6. Ekzistenca e rregullimeve me të cilat kërkohet demshpërblim ose kompnesim i punëtorëve të larguar.

Clusterët mikroregjional do humbin apelin e tyre dhe kur eksternalitetet forcohen ata dobësohen. Humbjavije nga:

Ekzistenca revolucionare e teknologjisë së re e cila nuk ka benefite nga disponueshmëria e eksternaliteteve

Deshtimi i clusterit të mbahen sasia dhe cilësia e të mirave publike

Krijimi i më shumë kllastëreve;

Bindjet agresive të shumë autoriteteve në mikroregjionet konkurruese

VI.Politika e investimeve ne Evrope: Nga promovimi ne menaxhim

1. Qendrimet kombetare per terheqjen eIHD ne Evrope

Megjithese Evropa Perendimore ne pergjithesi paraqet nje mjedis te favorshem te investimeve te huaja direkte.

Megjithate, ekzistojne dallime mes vendeve ne rregulloret per IHD. Jane 3 kategori:

Vendet me politika te kahershme per te maksimizuar perfitimet e IHD ne ekonomite e tyre

Vendet qe ndoshta humbin kontrollin dhe ndjejne frike nga rritja e konkurences me bizneset lokale

Vendet dikur armiqsore te cilat kane filluar te ndjekin politika me pozitive.

1.1 Promovimi Aktiv

UK dhe Irlanda jane shembujt me te mire me strategji shume te zhvilluar te promovimit te IHD. UK ka pasur

tradicionalisht qasje me sistematike ne terheqjen e IHD nga te gjitha vendeve evropiane.

Terheqja e IHD ka qene nje objektiv i qarte per gati dy dekada, duke kontribuar ne UK te kete pjesen me te madhe

te te gjitha IHD-ve ne evropen Perendimore. UK ka mirepritur IHDte Amerikane dhe Japoneze.

Ngjashem, politkka industriale Irlandeze ve theks te madh ne terheqjen e IHD, duke pasur parasysh problemet e

papunesise dhe aftesite e kufizuara te firmave vendase per te zgjeruar, Irlanda ka shikuar per investime te huaja

si burimin kryesor te krijimit te punesimit per disa dekada.

22

1.2 Promovimi Pasiv

Në kontrast me këtë kategori të parë të qëndrimeve të politikës, vende të tjera kanë qenë ose pa interes, apo herë

pas here negativ ndaj investimeve të huaja. Sidomos, Gjermania dhe Italia kanë ndërmarrë aktivitet relativisht të

vogël promovuese, në disa raste, ka pasur edhe shprehje të antipatisë ndaj tërheqjen e firmave të huaja.

Një numër i pengesave për investime në Gjermani janë identifikuar, duke përfshirë ‘rregullimin e tepruar

burokratik’, rregulloret dhe formalitetet strikte, kostot e punës për njësi të lartë, etj.

Nje tjeter faktor i parandalimeve te IHD-ve eshte mungesa e M&A-ve ne Gjermani.

Dallimet strukturore midis Italise dhe ekonomite e tjera e kane perforcuar kete qasje jo-investive, ndersa

investoret jane te dekurajuar nga perzierjet në sektorit publik dhe nje sector privat qe ofron pak mundesi te blerjes

per shkak te numrit te kompanive te vogla dhe te tregut te aksioneve te pazhvilluar.

2.3 Promovimi ne Tranzicion

Kategoria e fundit e vendeve eshte me i madh, keto vende kane qene te kujdesshem ndaj IHD ne te kaluaren, por

jane gjithnje e me active ne inkurajimin e terheqjes se tyre, e cila Franca e Skandinavia.

Kryesori eshte Franca, e cila fillimisht shfaq pak entuziazem per nderrmarrjete huaja. Ne te vertet, ish-qeveria

socialiste (1980) ishte e shkrete ndaj investitoreve. Ne 10 vitet e fundit, politika Franceze dhe qeveria duket se ka

perjetuar nje ndryshim duke kembengulur ndaj papunesise dhe afruar kah IHD-te si pergjigje.

Të gjitha te drejtat e rezervuara ® Master Economics 2018