Ligjerues: Prof.ass.dr.Florin PECI

Prishtinë 2014/2015

IV. INDIKATORËT MAKROEKONOMIK TË UE-së

Bruto Produkti i Brendshëm (GDP)

Prodhimi i përgjithshëm i prodhuar në një vend brenda vitit;

Treguesi kryesor i potencialit të tregut ;

Fuqia blerëse e konsumatorëve = GDP/nr i banorëve ;

Fuqia blerëse dhe luhatjet e valutës së vendit;

Niveli i standardit të jetesës ;

Fuqia blerëse-sasia e mallrave,shërbimeve që një njësi valutore do të blej në vendet tjera ;

Konsumi;

Numri i popullsisë-tregues i madhësisë së tregut të atij vendi;

Tregues i kërkesës së mundshme ;

Korrelacioni i konsumit të numrit të produkteve dhe numrit të banorëve;

4. INDIKATORËT MAKROEKONOMIK TË UE-së

Bruto Produkti i Brendshëm (GDP)

Prodhimi i përgjithshëm i prodhuar në një vend brenda vitit;

Treguesi kryesor i potencialit të tregut ;

Fuqia blerëse e konsumatorëve = GDP/nr i banorëve ;

Fuqia blerëse dhe luhatjet e valutës së vendit;

Niveli i standardit të jetesës ;

Fuqia blerëse-sasia e mallrave,shërbimeve që një njësi valutore do të blej në vendet tjera ;

Konsumi;

Numri i popullsisë-tregues i madhësisë së tregut të atij vendi;

Tregues i kërkesës së mundshme ;

Korrelacioni i konsumit të numrit të produkteve dhe numrit të banorëve;

4. INDIKATORËT MAKROEKONOMIK TË UE-së

Bruto Produkti i Brendshëm (GDP)…

Analiza e popullsisë së një vendi:

-numri i popullsisë;

-norma e shtimit të saj;

-struktura e popullsisë sipas grup moshave;

-dendësia e banimit;

-shkalla e urbanizimit.

Pjesëmarrja e të ardhurave që shpenzohen për produkte dhe shërbime ekzistenciale –indikator i shkallës zhvillimore të një vendi;

Mallrat e domosdoshme dhe mallrat luksoze

Diferencat në strukturën e konsumit sipas vendeve- Ligji i Engelit

Investimet publike

Gjendja dhe kualiteti i sistemeve të ndryshme të infrastrukturës së komunikacionit: rrugor, hekurudhor, ujor, ajror ;

Gjendja, kualiteti dhe çmimi furnizues me energji lektrike;

Gjendja, kualiteti dhe çmimi furnizues me ujë, veçmas me ujin teknologjik;

Gjendja, kualiteti dhe çmimi i shërbimeve të PTT-së.

Inflacioni Rënia e aftësisë blerëse të konsumatorëve

Shkalla e papunësisë

Bilanci tregtar

Eksporti / Importi

4.1.Indikatorët makroekonomik në vendet e zhvilluara

SHBA Rënia e rritjes ekonomike 2005/2004 për 0.7%; rritja e çmimeve të naftës; ngritjet e normave të kamatës në afat të shkurtër; ndikimet negative të uraganit. Deficiti në llogaritë rrjedhëse vlerësohet në 6.1% të GDP-së Inflacioni është rritur në 3.1% (në vitin paraprak 2.7%) Shkalla e papunësisë bie në 5.2% Pritet që rritja ekonomike në të ardhmen të mbetet mjaft stabile

UNIONI EVROPIAN

Shkalla e rritjes ekonomike më 2005 ishte 1.6%; Problemi kryesor i Evropës: “shumë kursime e pak investime (N.Walter-Deutche Bank Research)”; Eksporti shenon rritje më të shpejtë në gjysmën e dytë të 2005; Inflacioni- akoma i ulët; Shkalla e papunësisë –arrinë në 9.0 %; Pritet një rritje e aktiviteteve ekonomike.

EU dhe shtate vendet tjera me GDP me te larte:

Burimi: European Commission and DG ECFIN-“European Economy”, 2005

Krahasimi i indikatorëve makroekonomik

2004

2005 2004 2005 2004

2005

Rritja e GDP-së 4.2 3.5

2.7 2.3

2.4

2.0

Inflacioni 2.7 3.1

0.0

-0.4

2.1

1.9

Bil.llog.rrj -5.7

-6.1

3.7 3.3

0.2

0.0

Papunësia 5.5

5.2 4.7 4.3

9.0

9.0

SHBA JAPONIA UE 25

Burimi: European Commission and DG ECFIN-“European Economy”, 2005

4.2. TREGU UNIK FINANCIAR DHE SISTEMI MONETAR EVROPIAN

Procesi i shndërrimit të "tregut të përbashkët Evropian" në "tregun unik”dhe integrimi i tregut financiar;

Pa treg unik financiar - nuk mund të ketë as hapësirë unike financiare ;

Shkaku kryesor për ngecjen e integrimi në sferën financiare;

- rëndësia e sistemit financiar;

- lënia pas dore e autonomisë në sferën financiare

Ecuritë në ekonominë botërore dhe ndikimi në rrjedhën e liberalizimit të sektorit financiar. Kriza e dollarit, e naftës dhe kthimi kah kontrolli i qarkullimit të kapitalit

- humbja e besimit në dollarin amerikan:

- abrogimi i konvertibilitetit të dollarit në ari në SHBA (1971)

- vërshimi i Evropës Perëndimore me dollarë spekulativ

- anëtarët e BEE-së reagojnë me vendosjen e "kursit të përbashkët rrëshqitës" të valutave të tyre ndaj dollarit

Marrëveshja e Romës - vendosja e themeleve të tregut unik financiar

krijimi i kushteve juridike dhe politike për integrimin e tregjeve nacionale financiare në tregun unik financiar;

Shkaqet kryesore që ndikuan në këtë dukuri janë:

goditjet me ”politikën e dollarit”;

nevoja për t'u mbrojtur nga ndikimet e jashtme;

nga çrregullimet në ekonominë botërore ;

nga konkurrenca e SHBA dhe Japonisë.

Ekspanzion i lartë i tregjeve financiare ndërkombëtare gjatë viteve 1980.

Ndryshimi i strukturës së tregut ndërkombëtar financiar

paraqitja e instrumenteve të reja financiare (currency, swap, interest rate swap,etj);

shpejtohet qarkullimi në tregun e parasë dhe kapitalit;

Teknologjia e re lidhë tregjet nacionale në një treg botëror financiar.

BEE rrezikohet të mbetet jashtë procesit të internacionalizimit të kapitalit dhe modernizimit të sistemit financia

projekti mbi formimin e "tregut unik financiar“ - një qendër financiare e hapur dhe efikase

4.2.1. PËRMBAJTJA E TREGUT UNIK FINANCIAR

Tregu unik financiar përfshin tri liritë kryesore: liria e qarkullimit të kapitalit;

liria e shërbimeve;

liria e hapjes së ndërmarrjeve të vogla .

Lidhshmëria e ngushtë mes tyre: qarkullimi i lirë i kapitalit - kusht i domosdoshëm për një treg të integruar financiar

shërbimet financiare mund të realizohen plotësisht vetëm po qe se ekziston "liria e hapjes së ndërmarrjeve të vogla"

Liria e qarkullimit të kapitalit

do të thotë bartja e vlerës nga një shtet anëtar në shtetin tjetër

Liria e shërbimeve

paraqet shërbimet e kryera me kompenzim, nga ana e ndërmarrjeve apo individëve nga një shtet anëtar në shtetin tjetër

Shërbimet financiare kanë për funksion: Mundësojnë apo lehtësojnë pagesat- pa marrë parasysh se për çfarë transaksioni është fjala: -për qarkullimin e kapitalit,apo -pagesat vijuese Bëjnë ndërmjetësimin rreth punëve të huazimit apo të berzës Shërbimet financiare: -shërbimet bankiere -qarkullimi i letrave me vlerë -Sigurimi Qarkullimi i kapitalit bën pjesë në dy kategori: - në "qarkullimin e kapitalit“ -në "shërbimet financiare“ Liria e hapjes së ndërmarrjeve të vogla kryerja e veprimtarisë në shtetin anëtar nga i cili nuk është themeluesi i ndërmarrjes së vogël

Shtetasi i një vendi anëtar: - mund të hapë ndërmarrjen e vogël; - mund të themelojë ndërmarrje të posaçme në shtetin tjetër anëtar, me kushte identike, të cilat vlejnë për shtetasit e atij vendi; Realizimi i "tri lirive“ - "tregut unik financiar evropian“: -rezidentët e të gjitha vendeve anëtare mund të zgjedhin se në cilin vend në kuadër të BEE-së dëshirojnë t'i investojnë mjetet e tyre, të hapin llogari, të marrin hua Një treg i tillë financiar - do të ishte më atraktiv për derdhjen e kapitalit nga mbarë bota

2. SISTEMI MONETAR EVROPIAN Formimi i unionit monetar- nuk është përmendur në Marrëveshjen e Romës; Integrimi nuk mund të realizohet pa ecurinë paralele të procesit të integrimit monetar; Ballafaqimi i shteteve anëtare me çrregullimet e shpeshta monetare -ndikimi i çrregullimeve monetare në bashkëpunimin ekonomik mes shteteve anëtare; Formimi i unionit doganor dhe vendosja e politikës së përbashkët bujqësore (PPB-së).

Paraqitja e nevojës për forcimin e bashkëpunimit në sferën e marrëdhënieve monetare. 1970- Arrihet marrëveshja për formimin e unionit të vërtetë monetar Unioni monetar duhej të realizohej deri më 1980 Në BEE mbisundonte mendimi: -se unioni monetar do ta shpejtojë integrimin ekonomik mes vendeve anëtare; - kështu do të kontribuohej në formimin e unionit ekonomik. Zgjerimi i BEE-së dhe thellimi i krizës monetare ndërkombëtare reflektimi i krizës monetare në shtyerjen e vendosjes së unionit monetar për një periudhë tjetër . Ideja për formimin e unionit monetar për një afat të shkurtër - u tregua joreale Orientimi drejt programit të bashkëpunimit monetar: Sistemit Monetar Evropian (SME) hapi i parë drejt realizimit të unionit monetar Çka dëshmon pamundësia e realizimit të unionit monetar në kohën e paraparë?

se ende nuk ishin pjekur kushtet që sovraniteti nacional në sferën e politikës monetare, të bartet në organet e përbashkëta të BEE

dilema e vendit anëtar rreth çështjes se a do të ketë më shumë humbje nga integrimi ekonomik

2.1. Formimi dhe zhvillimi i SME-së

Konferenca e Hagës (1969)

parashihet mundësia e formimit të unionit ekonomik dhe monetar deri në fund të viteve të shtatëdhjeta

plani i realizimit të këtij unioni – u parapa të jetë i ndarë në faza

Faza e I duhej të realizohej (1.1.1971-31.12.1972)

Detyrat kryesore të Fazës së I-rë :

konsultimet paraprake mbi masat e politikës ekonomike

standardizimi fiskal dhe harmonizimi i tatimeve

harmonizimi i buxheteve nacionale

vendosja e procedurës për rregullimin e marrëdhënieve mes organeve të BEE-së

eliminimi i kufizimeve të tjera devizore dhe i barrierave në qarkullimin e kapitalit

standardizimi i instrumenteve të politikës monetare, me rolin aktiv të Komitetit të Guvernatorëve të Bankave Qendrore "Raporti i Vernerit“ - Ky dokument flet për domosdoshmëria e unionit ekonomik dhe monetar realizimi gradual-në formë të qarkullimit plotësisht të lirë të fuqisë punëtore, mallit, shërbimeve dhe kapitalit -pa kufizimin e konkurrencës dhe pa jobalansimet strukturale dhe rajonale Në sferën e politikës monetare është: planfikimi i formimit të një mekanizmi unik monetar në kuadër të sistemit ndërkombëtar që do të bazohej në konvertibilitetin e plotë të valutave Eliminimi i fluktuimit të kurseve devizore Krijimi i kushteve për aplikimin e njësisë së përbashkët monetare Organizimi i Bankave Qendrore në nivel të BEE-së Kompetencat: - politika monetare dhe kreditore - politika monetare ndaj vendeve jashtë Unionit - politika në tregun e përbashkët të kapitalit,qarkullimi i kapitalit

politika buxhetore dhe tatimore,si dhe - masat rajonale për zhvillimin e balansuar të Unionit Miratimi i Raportit të Vernerit- nën ndikimin e dy koncepcioneve mbi udhëheqjen e politikës së përbashkët monetare koncepcioni i "monetaristëve" të cilët shrehnin interesat e Francës - insistimi në përcaktimin e kurseve fikse devizore në kuadër të BEE-së - kontrolli rigoroz i qarkullimit të kapitalit Qëndrimi i “monetaristëve: - koordinimi dhe harmonizimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare- duhet të aplikohet vetëm në fazat e mëtejme të integrimit koncepcioni i përfaqësuar nga "ekonomistët“ - shprehje e interesit të Gjermanisë - preferohet qarkullimi krejtësisht i lirë i kapitalit - koordinimi i politikës ekonomike të vendeve anëtare Qëndrimi i “ekonomistëve”: -vetëm në këtë mënyrë do të krijoheshin kushtet për vendosjen e kurseve fikse devizore

Raporti i Vernerit - përpjekje drejt intensifikimit të integrimit monetar në kuadër të BEE-së Qëllimi: në një periudhë të ardhme - të arrihet unioni monetar. Aktualizimi i integrimit monetar - për shkak të krizës së sistemit monetar ndërkombëtar Përkrahja e procesit të integrimit monetar me qëllim të vendosjes së reformës së sistemit monetar ndërkombëtar -integrimi monetar - mjet për arritjen e unitetit politik në BEE Faza e parë e bashkëpunimit monetar – 1972 valutat e vendeve anëtare mund të këmbeheshin me devijime prej +- 2,25% këmbimi i valutave kryesisht ishte i lidhur për dollarin u formua Fondi Evropian për Kooperimin Monetar (EMCF) - embrioni i Bankës Qendrore Evropiane - detyra: rregullimi i mekanizmit valutor dhe aranzhmanet kreditore Vendet anëtare pajtohen se për valutën e përbashkët mund të flitet vetëm pasi të përfundojë procesi i vendosjes së UME Arrihet marrëveshja për veprim në kushtet jostabile të marrëveshjeve ndërkombëtare monetare

Vendosja e aranzhmaneve që vendeve anëtare të BEE-së do t'i mundësojë:

- koordinimin e politikës ekonomike

- fiksimin e kurseve të tyre devizore deri në kufijt e lejuar nga ana e FMN-së

Ky aranzhman monetar krijoi hapësirën për aplikimin e skemës valutore të BEE-së

braktisja e Britanisë së Madhe, Italisë (1973), Francës (1974)

Nevoja për nxitjet reja në sferën e bashkëpunimit monetar

domosdoshmëria e marrjes parasysh të dallimeve strukturale dhe rajonale mes vendeve anëtare.

Firencë 1977- ringjallje e koncepcionit të unionit monetar mes vendeve anëtare (Roy Jenkins)

propozohen masa të reja për forcimin e koordinimit afatshkurtër të politikës ekonomike mes vendeve anëtare

për përsosjen e tregut të përbashkët

Qëllimi: arritja e stabilitetit monetar në Evropë

Argumente ekonomike për përtërirjen e idesë mbi forcimin e bashkëpunimit monetar në kuadër të BEE-së:

Politika e përbashkët monetare - kushti themelor për zgjidhjen e problemeve kryesore ekonomike: zvogëlimi i dallimeve strukturale rajonale ndihma rajoneve më pak të zhvilluara në disa vende anëtare. Propozohet Deklarata për formimin e Sistemit Monetar Evropian (6 -7 korrik 1978- Bremen). Miratimi i Deklaratës nga Këshilli Ministror (15.12.1978, Bruksel)

2.2. Qëllimet dhe mekanizmat e SME-së SME – është paramenduar si element fundamental i strategjisë së orientuar drejt zhvillimit ekonomik kontinuel dhe stabil; Sigurimi i punësimit të plotë, harmonizimi i standardit jetësor; Zvogëlim i dispariteteve rajonale në kuadër të BEE-së; Nxitje e procesit të integrimit evropian me ndikim në stabilizimin e marrëdhënieve ndërkombëtare ekonomike dhe monetare;

Qëllimi kryesor i SME-së ishte: vendosja e bashkëpunimit më të ngushtë monetar mes vendeve anëtare; valuta e përbashkët dhe udhëheqja e përbashkët monetare; shpejtimi i ecurisë drejt unionit monetar dhe zonës së stabilitetit monetar në Evropë.

SME – është shprehje e përpjekjeve të përbashkëta për tejkalimin e kufizimeve;

Nevojë e vendeve anëtare për një kurs stabil devizor dhe harmonizimin e politikës monetare;

Shndërrimi i Fondit Evropian për Kooperim Monetar - në Fondin Monetar Evropian;

Përdorimi i njësisë valutore evropiane (ECU)

miratohet më 17 shkurt 1986 në Luksemburg .

Motivet e formimit të SME-së janë:

Vendosja e kurseve devizore fleksibile shkaktoi pasiguri dhe moskënaqësi të përgjithshme;

Kurset devizore karakterizoheshin me fluktuime të tepërta;

Subjektet ekonomike humbën besimin në stabilitetin monetar;

- efekte negative në investime;

Jostabiliteti i theksuar i dollarit amerikan;

- konvertimi masovik i dollarit në markën gjermane;

- Marka gjermane i ekspozohet presioneve të forta për revalvim, e valutat tjera - për devalvim lëvizjet e tilla- të papranueshme për Gjemaninë -kërcënohet zvogëlimi i eksportit dhe profitit Gjermania – e motivuar për forcimin e bashkëpunimit monetar evropian -ofrimi i mundësisë reale për ndarjen e presionit artificial në markën gjermane me valutat e vendeve tjera evropiane SME u vendos më 13.3.1979 - Me përjashtim të Britanisë së Madhe, Norvegjisë, - Greqia - nuk u pranua menjëherë në SME. Karakteristikat kryesore të mekanizmit të SME-së: formë e bashkëpunimit monetar; isht, si një aranzhman monetar mes vendeve evropiane. Parakushtet esenciale për integrimin e mëtejmë ekonomik mes vendeve të BEE-së: Krijimi i zonës së stabilitetit në Evropë duhet bazuar në shpenzime dhe çmime fikse zhvillimi ekonomik, zvogëlimi i dallimeve në shkallën e zhvillimit

Shkurt 1986 - vendet anëtare vendosën që të realizojnë tregun e brendshëm të përbashkët deri më 1992

eliminimi i plotë i barierave në qarkullimin e mallit, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore

- një hap përpara në zvhillimin e integrimit - në drejtim të ndërtimit të unionit ekonomik

Përsosja e mëtejme e SME-së

shndërrimin e tij në Union Monetar-pjesë e pandarë dhe e paevitueshme e Unionit Ekonomik

Humbja e sovranitetit nacional monetar

- mundësisë që politika monetare të shfrytëzohet si instrument i politikës ekonomike nacionale

- me krijimin e UME-së, pushtetet nacionale humbin një pjesë të mundësive që të udhëheqin politikën nacionale ekonomike

- pushtetet nacionale humbin instrumentin kryesor për kontrollin e kërkesës

Politikën e UME-së do ta zbatojë SEBQ

- do të ndryshonte edhe mekanizmi i koordinimit ndërkombëtar të politikave monetare dhe devizore

Përparësitë e SME-së:

Me aplikimin e valutës unike BEE avancon statusin e saj në tregun ndërkombëtar financiar dhe në marrëdhëniet monetare ndërkombëtare;

Valuta e BEE-së - njëra nga tri valutat më atraktive në botë;

Kontributi në pavarësimin monetar të vendeve evropiane;

- Kursi i valutave evropiane ndaj dollarit.

Dobësitë e SME-së janë: Nuk arriti t'i mbledhë të gjitha valutat e vendeve anëtare ;

Nuk ishte tërheqës për vendet tjera anëtare që ishin jashtë SME.

3. UNIONI MONETAR EVROPIAN (UME)

Procesi i formimit të UME- fillon nga viti 1979 me formimin e SME;

Shtetet anëtare shpejtojnë procesin e ndërtimit të "tregut unik" ;

krahas "tregut unik" – krijimi i unionit ekonomik monetar dhe politik;

BEE- të shndërrohet në një Union Evropian me të gjitha atributet ekonomike, politike dhe ushtarake të një superfuqie.

3.1. Unioni Ekonimik si parakusht i Unionit Monetar Elemente themelore të Unionit Ekonomik janë:

tregu unik i mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore;

politika e konkurrencës dhe masat tjera për sigurimin e funksionimit normal të mekanizmave të tregut;

politika e përbashkët ndaj ndryshimeve strukturale;

harmonizimi i shkallës së zhvillimit në kuadër të BEE-së;

koordinimi i politikës makroekonomike (rregullat e politikës buxhetore).

3.1.1 Përmbajtja e Unionit Monetar Evropian (UME) Unioni monetar nënkupton:

valutën unike;

bankën qendrore dhe politikën monetare unike;

krahas unionit ekonomik - edhe ate politik;

Procesi i ndërtimit të UME-heqje dorë nga sovraniteti monetar e pjesërisht edhe nga ai politik

Domosdoshmëria e përmbajtjes së parimeve: Ndërtimit të unionit monetar duhet t’i paraprijë unioni ekonomik;

Gjatë aprovimit të vendimeve vlen parimi i subsidiaritetit,kjo d.m.th. se:

- Në organet e BEE-së barten vetëm punët të cilat më mirë kryhen në kuadër të BEE-së, se sa në instanca më të ulëta (kombëtare, rajonale apo lokale);

- Vendimet duhet marrë në një nivel sa më të afërt me qytetarët;

- Gjithnjë duhet verifikuar nëse një veprim i përbashkët është i arsyeshëm duke pasur parasysh mundësitë kombëtare, rajonale apo lokale të veprimit.

Vendosja e UME-së dhe Sistemi Evropian i Bankave Qendror

- roli kryesor për qeverisje në sferën monetare të BEE-së

Detyrat kryesore:

Qeverisja në sferën monetare; Ruajtja e stabilitetit të çmimeve; Vendosja dhe shfrytëzimi i instrumenteve të politikës monetare. Kushtet e domosdoshme për aplikimin e valutës unike: Stabiliteti i çmimeve - shkalla e inflacionit jo më shumë se 1,5% të mesatares së 3 vendeve anëtare me shkallë më të ulët të inflacionit; Norma e kamatës - normat afatgjata të kamatës-më së shumti 2% mbi mesataren e normave të kamatës së 3 vendeve anëtare me normë më të ultë kamatore; Deficiti i buxhetit - deficiti i buxhetit nacional nuk mund të jetë mbi 3% të bruto produktit shoqëror; Borxhi publik - borxhet publike të gjithmbarshme- të mos kalojnë 60% të bruto produktit njëvjeçar të vendit; Stabiliteti i parasë - valuta nacionale të mos jetë e devalvuar në 2 vitet e fundit -divergjencat eventuale të kursit të saj- në suaza plus - minus 2,25%.

Kriteriumet e konvergjencës dhe Marrëveshja e Mastrihtit:

Lejohet mundësia diskrete e të drejtës së vendeve anëtare që t’i vlerësojnë kushtet për inkuadrimin në valutën unike;

Anëtare e UME-së mund të bëhej edhe vendi anëtar që nuk i plotësonte një ose dy kushte;

Nëse ai vend kishte realizuar përparim të dukshëm drejt plotësimit të tyre.

3.1.2. Etapat e vendosjes së Unionit Monetar Evropian

Vendosja e UME-së: në mënyrë graduale.

Arsyet: procesi i formimit të unionit monetar - kufizimi i sovranitetit monetar dhe atij politik,

adaptimi psikologjik, politik dhe ekonomik.

Etapat e realizimin të Unionit Monetar dhe Ekonomik: Etapa e parë (1990- 1993),

Etapa e dytë (1994-1999),

Etapa e tretë (pas vitit 1999).