1

I часть

I бөлімі

2

Оглавление 1. Шет тілін оқытудағы ақпараттық - коммуникациялық

технологиялардың рөлі ......................................................................................... 5

2. Методы педагогического воздействия с начинающими

певцами ........................................................................................................................ 11

3. Мәңгілік елдің –мәңгілік тілі ........................................................................... 20

4. Мемлекеттік тілді меңгертуде қолданылатын интерактивті

әдіс-тәсілдердің тиімділігі ................................................................................ 22

5. Метод проектов как активная технология в преподавании

психологии ................................................................................................................. 31

6. Қазақ тілін оқытудағы ерекшеліктер ........................................................ 37

7. Вокализ – как способ раскрытия вокально-технических

навыков ученика .................................................................................................... 40

8. Дамыта оқыту технологиясының элементтері арқылы

оқушыларды шығармашылыққа баулу .................................................... 45

9. Групповая работа на уроках истории ......................................................... 48

10. Программа занятий секции «Баскетбол» ................................................. 54

11. Кәсіптік шет тілі пәнін оқытуда электрондық оқулықтарды

пайдалану тиімділігі............................................................................................. 59

12. TBL – арқылы оқыту әдісі .................................................................................. 63

13. Электронные образовательные ресурсы в преподавании

гуманитарных дисциплин ................................................................................. 66

14. Қазақ мектебінің бүгінгі жайы мен ертеңі .............................................. 72

15. Оқушылармен жүргізілетін өздік жұмыстардың теориялық

негіздері ....................................................................................................................... 75

16. Адамгершілік тәрбие ............................................................................................ 79

17. Как подготовить патриота своего Отечества ........................................ 81

18. Отбасындағы тәрбиенің ерекшеліктері ................................................... 87

19. Успешный школьник для успешной страны .......................................... 90

20. Мектеп жасына дейінгі балаларға адамгершілік – рухани

тәрбие беру ................................................................................................................ 92

21. Жеке тұлғаның әлеуметтенуі ......................................................................... 95

3

22. Формирование у студентов профессиональных

компетенций средствами задачного обучения .................................... 97

23. Ұлттық тәрбие және ұлттық сана ............................................................ 102

24. Проблемы инклюзивного образования в условиях

дошкольного учреждения ............................................................................... 106

25. Оқытудың жаңа технологияларын қолданудың тиімділігі ........ 113

26. Современный урок в условиях обновленной системы

среднего образования Республики Казахстан .................................... 119

27. Современный урок музыки как основная форма

организации учебной работы ....................................................................... 124

28. Кәсіби ағылшын тілі сабағында рөлдік ойындарды

қолданудың маңыздылығы ........................................................................... 128

29. Балабақша мен ата-ана арасындағы рухани тәрбие ....................... 131

30. Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде инновациялық

технологияларды қолдану ............................................................................. 138

31. Жанұядағы тәрбиенің ерекшеліктері ..................................................... 142

32. Балабақшадағы инновациялық әдіс- тәсілдер ................................... 143

33. Мектеп жасына дейінгі балаларға этно мәдени білім беруде

техникалық құралдардың пайдасы........................................................... 148

34. Балабақша мен ата-анамен байланысты орнату ............................... 152

35. Үш тілді меңгеру - жарқын болашақтың кепілі.................................. 155

36. Қазақ отбасындығы мектеп жасынадейінгі балалардың

қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру. ....................................... 159

37. Отбасы мен балабақша ынтымақтастығы ............................................ 162

38. Мектепке дейіңгі мекемедегі балалардың бойындағы

адамгершілік қасиетін қалыптастыру ..................................................... 164

39. Инновационные технологии в речевом развитии детей ............. 167

40. Взаимосвязь дошкольной организации с семьей ............................. 170

41. Балабақшадағы жаңаша тәрбиелеу ........................................................... 173

42. Көптілділік – мектепке дейінгі жастағы баланың

коммуникативтік-тілдік біліктілігін қалыптастыру құралы

ретінде ........................................................................................................................ 176

43. Мектепке дейіңгі білім беру жүйесінде иновациялық

технологиялар қолдана отырып баланың шығармашылық

қабілетін дамыту .................................................................................................. 180

4

44. Мектепке дейінгі жастағы бала тілін түзетуді ұлттық

құндылықпен байланыстыра отырып Су-Джок терапиясын

қолдану ...................................................................................................................... 184

45. Иса Тіленбайұлы өлеңдеріндегі заман келбеті ................................. 187

46. Мектепке дейінгі ұйымдарда инклюзивтік білім беруді

дамыту ....................................................................................................................... 192

47. Мектепке дейінгі жастағы бала тілін түзетуді ұлттық

құндылықпен байланыстыра отырып Су-Джок терапиясын

қолдану ...................................................................................................................... 196

48. Мектепке дейіңгі білім беру жүйесінде иновациялық

технологиялар қолдана отырып баланың шығармашылық

қабілетін дамыту ................................................................................................. 199

49. Көптілділік – мектепке дейінгі жастағы баланың

коммуникативтік-тілдік біліктілігін қалыптастыру құралы

ретінде ....................................................................................................................... 203

50. Балабақшадағы жаңаша тәрбиелеу .......................................................... 207

51. Взаимосвязь дошкольной организации с семьей ............................ 210

52. Инновационные технологии в речевом развитии детей ............. 213

53. Мектепке дейіңгі мекемедегі балалардың бойындағы

адамгершілік қасиетін қалыптастыру .................................................... 216

54. Отбасы мен балабақша ынтымақтастығы ........................................... 219

55. Қызыл кітапқа енгізілген Қазақстан жануарлары .......................... 221

56. Жомарт күз .............................................................................................................. 226

57. Мектепке дейінгі жастағы балалардың жеке тұлғалық

болмысын қалыптастырудағы этнопедагогиканың алатын

орны ............................................................................................................................ 229

58. Технологиялық карта – мектеп дейінгі балалардың даму

деңгейін бағалау және саралау құралы .................................................. 233

59. Проектно-исследовательская деятельность педагогов ............... 237

60. Қазақ тілі және әдебиеті сабақтарында сын тұрғысынан

ойлау стратегияларын қолданудың тиімділігі ................................. 240

61. Тіл мәдениеті және оның проблемалары.............................................. 245

62. Функционалдық сауаттылық- тұлға қалыптастырудың

негізі ............................................................................................................................ 250

63. Обновление содержания образования в Республике

Казахстан .................................................................................................................. 256

5

Шет тілін оқытудағы ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың рөлі

Құмар Мамыр Қанатқызы

Ағылшын тілі пәні мұғалімі Семей қаласы. «№48 жалпы орта білім беретін мектеп» КММ

Кіріспе Еліміз өз тәуелсіздігіне қол жеткізіп, саяси - әлеуметтік және

экономикалық дамудың жаңа кезеңінде қадам басқан уақытта терең білім, сауатты ұрпақ тәрбиелеу – негізгі міндеттердің бірі етіп белгіледі. Қазіргі замандағы оқу орындарында уақыт талабына сай оқытудың жаңа әдістерін, ғылыми тілмен айтқанда, инновациялық технологияларды қолдану басты назарда болып отыр. Осы жаңа инновациялық технологияларды қолдану арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен тілге деген қызығушылықтарын арттырып, білім сапасын көтеруде.

Бүгінгі таңда шетел тілін жаңаша оқыту өте өзекті мәселе болып отыр. Себебі, Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Жолдауына байланысты қала және ауыл мектептеріне көптеген көмектер жасалып, орта мектептер заманауи технологияларға ие болуда. Сондықтан да болар, ИКТ негізінде өткізілетін сабақтар оқушылар үшін жан-жақты, тартымды, қызықты болуымен қатар, ұстаздар қауымының жаңа әдіс-тәсілдерді меңгеруін талап етеді. Педагогикалық технология деп оқудың сапасын жақсарту және жобалық қортындыға жету мақсатында мұғалім мен оқушылардың біріккен технологиялық іс-қимылын айтады.Мұғалімнің сабақты жобалаудағы жауапкершілігі оқушылардың шетел тілінде нәтижелі тілдік қарым-қатынас жасауына мүмкіншіліктер туғызады.

Бұл жұмыстың өзектілігі, адам іс-әрекетінің әртүрлі салаларында, сонымен қатар, білім саласында ақпараттық технологиялардың жаңаша құралдарын қолдану бүгінгі күні үлкен өзектілікке ие болып отыруында. Отандық және шетелдік оқулықтарда білім процессін компьютерлендіру ең өзекті факторлардың бірі ретінде қарастырылады.

Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының Білім туралы тұжырымдамасы ойлы, өнерлі, білімді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған және қазіргі білім жүйесі оқушылардың танымдық

6

белсенділігін дамытатын оқытудың дәстүрлі емес, белсенді түрін және әдістерін оқу процессіне енгізу бағытында құрылуы тиіс.

Білімді дамыту үшін білім берудің үйреншікті әдісінен оқыту процессінде оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыратын білім берудің жаңа белсенді әдісіне көшу керек. Бұл тапсырманы оқыту процессінде тек жаңа технологияларды қолдану арқылы жүзеге асыруға болады.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында (3 бап) белгіленгендей, білім беру жүйесін ақпараттандыру, мемлекеттік білім саясатының негізгі қағидаларын жүзеге асырудың маңызды бір механизмі болып табылады. Ақпараттық ортаны құруға негізделген білім берудің жаңа жүйесін қалыптастыру және педагогикалық практикаға жаңа ақпараттық құралдарды, сонымен қатар, басқа да жаңа технологияларды енгізу білім жүйесін дамытудағы стратегиялық тапсырма болып саналады.

ХХI ғасырды қоғамдық ақпараттандыру ғасыры деп жай атамаған. Компьютер - адам іс-әрекетінің барлық салаларында қолданылады. Дүниежүзілік қоғамдастықта қоғамдық өмірдің барлық саласын глобальді ақпараттандыру процессі дамытылуда. Экономикалық жағдай, адам өмірінің сапасы, ұлттық қауіпсіздік және мемлекеттің дүниежүзілік қоғамдастықтағы рөлі ақпараттық-технологиялық дамудың және оның даму қарқынының даму дәрежесіне байланысты. Барлық экономикалық дамыған елдерде және көптеген дамушы елдерде білім беру жүйесін ақпараттандырудың қарқынды процессі жүріп жатыр. Жалпы білімді жоғарылату жолдары жасалып жатыр және оқыту процессіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізуге көп қаражат бөлінуде.

1. АКТ-ның шет тілі сабағындағы маңызы. Қазақстан Республикасының «білім туралы» Заңында «Білім

беру жүйесінің басты міндеті – ұлттың және жалпы адамзаттың құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» [4] деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді.

Шет тілді оқытудағы негізгі мақсат – шет тілді коммуникативті қалыптастыру және дамыту, оны еркін игеру. Шет тілі – қазіргі заманның талабына сай, қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми- техникалық және мәдениет дамуының қайнар көзі. Қазір шет тілін оқыту әдістемесінің деңгейі жоғары. ХХІ ғасыр –

7

озық технологиялар ғасыры. Сондықтан, білім беру жүйесінде жаңа технологияларды тиімді пайдалану заман талабы. [3;41]

Шетел тілін оқытудың мақсаты субьектінің мәдениетаралық қарым-қатынас біліктілігін қалыптастыру десек, онда сол шетел тілін оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану шетел тілін оқытудың мақсатынан туындап отырған қажеттілік болмақ.

Білім беру үрдісін ақпараттандыруда төмендегідей әдістемелік, педагогикалық міндеттерді шешуге болады:

білім беруде көлемді ақпаратқа қол жеткізе алу; білім алуға мотивацияның жоғарылауы; өз бетінше жұмыс істеу; өзін-өзі бақылау және т. б.

жеке тұлғаны жетілдіру (тұлғаның ой-өрісі, эстетикалық тәрбие, зерттеу жұмысымен шұғылдану іскерлігін дамыту, ақпараттық мәдениетін қалыптастыру және т. б.)

әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру (компьютерлік біліктілікті қалыптастыру, белгілі бір сала бойынша маман дайындау және т. б.)

оқу-тәрбие жүмысын жетілдіру (білім берудің сапасы мен тиімділігін арттыру, танымдық әрекеттің мотивін қамтамасыз ету, пәнаралық байланыстарды тереңдету және т. б.

Қазіргі кезде жаңа білім жүйесі интернеттің пайда болуының арқасында дамығанын барлығы мойындайды. Көптеген әдіскерлер видеофильм, мультимедиялық презентация, анимациялық суреттер және т.б. көмегімен шетел тілінде монолог және диалог түрінде сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығуларды құрастырумен айналысып жатыр. Ал шетелде болмай-ақ, сол елдің тілінде сөйлей алу қабілетіне ие болу оңай емес. Сондықтан, мұғалімнің маңызды тапсырмасының бірі шет тілі сабағында жаңа технологиялардың түрлі амалдарын қолдана отырып, сөйлеудің шын ситуацияларын құру болып табылады. Шет тілін үйрету процессінде компьютер технологияларын қолдану сабақты қызықты жолмен өткізуге көмектеседі. [2;53] Мысалы, анимациялық суреттер, видео-көріністер, презентациялар және т.б. әртүрлі дыбыстар арқылы көрсетіледі. Компьютер мониторындағы көріністер оқушының іс-қимылының арқасында өзгеріп отырады. Бұл динамикалық және оқушының бар ойын өзіне бағыттайды, сонымен қатар, оқу процессінде оқушының белсенділігі оянады. Нәтижесінде, оқушы ақпаратты оңай әрі тез қабылдайды және оқушының ынтасы мен қызығушылығы жоғарылайды. [1;70]

Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттiк бағдарламасының негiзгi бағыттарының бiрi – оқыту процесiн

8

ақпараттандыру. Дәстүрлi оқу құралдарынан басқа тыңдаушыға мына типтегi материалдар ұсынылады:

· компьютерлiк үйрету бағдарламалары · электрондық оқу құралдары · компьютерлiк тестiлеу жүйесi мен бiлiмдi бақылау · электрондық анықтамалар мен энциклопедиялар · аудио және видеоматериалдар · Интернет желiсiндегi ақпараттық материалдар Аталған құралдар оқу материалдарын жеделдетiп меңгеруге

және оқытудың сапасын арттыруға игi әсерiн тигiзедi. Осы жаңа инновациялық технологиялардың ішіндегі ACTIVboard

интерактивті тақта революциялық жабдық екендігі даусыз. Тақтаны қолдану үшін бар болғаны компьютерлік білімің болып, инновациялық құрал-жабдықтарды қолдана білу шеберлігіңіз жетіп жатыр. Компьютер және интерактивті құралдар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстармен заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде – өздерінің кәсіби шеберлігінің қалыптасуына жол ашу керек. Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағында, оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан тарайтын педагогикалық технологияларды ғана тиімді деп санауға болады. [5;75]

Біз бейбіт елде, мемлекеттік білімді жетілдіруге аса мән берген елде тұрамыз. Жалпы білім берудің мақсаты – терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін – өзі дамытуға адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, яғни жеке тұлғаны қалыптастыруға негізделген, ақпаратты технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру. Интерактивті тақтаның керемет мүмкіндіктері оқушыларды таң қалдырады, шабыттандырады. Көптеген мектептерде интерактивті тақтаның мүмкіндіктерін білмегендіктен, тек слайд көрнекіліктер көрсетумен ғана шектеліп жүрген мұғалімдер бар. Алайда интерактивті тақтаның қолдану мүмкіншіліктері өте көп. Мысалы, ActiveBoard электрондық тақтасы: материалды қызу талқылауға ерекше бөліп көрсетуге, нақтылауға, қосымша ақпарат қосуға, электрондық маркер арқылы түсін және сызықтың қалыңдығын өзгертуге; сөздер мен сөйлемдердің бір-бірімен байланысын көрсете отырып, тақырыпты немесе сөйлемді толықтай аударуға; flash–анимациаларды пайдаланып, өлеңдер мәтінін жаттауға, суреттермен слайдтар жасауға; ағылшын тілінде сөйлеушілердің дауысымен жазылған видео-роликтер көруге, сол тілде жазылған мәтінді тыңдауға; тест сұрақтарымен таныстырып,

9

бір топ оқушыны тесттен өткізуге; суреттерді бір фонға қойып, суреттерді қимылдатып сөйлесу ситуациясын ұйымдастыруға; сөз-жұмбақтар шешуге, әртүрлі ойындар ойнатуға мүмкіндік береді; электрондық оқулықтарды экран бетіне шығарып көрсетуге болады.ActiveBoard тақтасының дайын бағдарламасын қолдану маңызды. Инновациялық технологияның келешек ұрпақтың жан – жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.

1. АКТ-ны сабақ үрдісінде қолдану. Қазіргі таңда мұғалімдік қызмет үшін бұл тақырып өте өзекті.

Себебі, мектепте АКТ-ны барынша тиімді пайдалану қазіргі заманға сай, тікелей міндетіміз деп білемін.

Мысалы: Сабақта ақпараттық-коммуникациялық технологияларды

пайдалану арқылы оқушыға үйретуге тиісті ақпараттармен білім қорын жүйелі түрде көрсете алуға мүмкіндік туады.

Ағылшын тілін үйретудің тиімді әдістерінің бірі-шетел тілінде ән үйрету. Ән үйрету арқылы оқушылардың төмендегідей ақпараттық құзіреттіліктерін қалыптасады. Мысалы өз сабағымда тақырыпқа сай шетел тіләнде ән айтқызу. Мысалы:«Сан есім. The numerals» тақырыбына сай таңдалған әнді айтамыз:

One little, two little, three little Indians Four little, five little, six little Indians Seven little, eight little, nine little Indians Ten little Indian boys. Ten little, nine little, eight little Indians Seven little, six little, five little Indians Four little, three little, two little Indians One little Indian boy.

Оқушылардың сөйлеу тілін дамытуда диалогтың да берері мол. Диалог – сөйлесудің ең негізгі түрі болып саналады. Адамдар арасындағы қарым-қатынас амандасудан басталады. Оқытушы сабаққа кіргеннен оқушылармен диалогта болады. Оқушыларға белгілі бір тақырыпта тапсырмалар беру арқылы сұхбаттар құрылады. Диалогтік сөйлесуді естіп-тыңдаумен біртұтас та, жекелей де пайдалануға болады. Мақсатты ұйымдастырылған жағдаяттар арқылы ауызекі сөйлесуге үйрету - оқушыларды қызықтырады. Диалогтік сөйлеу коммуникативтік оқытудың негізгі ұстанымына сәйкес келеді. Коммуникативтіліктің жауап алынған жағдайда ғана жүзеге асуы оның

10

ұстанымы болып есептеледі. Яғни осы екі әдісті сабағымда қолдану кезінде маған бірден бір көмекші құрал ол- аудио материалдар болып табылады. Оқушылар компьютер арқылы естіп, тыңдау дағдыларын қалыптастырады.

Ал, жазуды оқыту кезінде, сауатты жазу дағдыларымен, есте сақтау қабілеттерін дамытады, әрі пернетақтаны меңгеруге септігін тигізеді. Тыңдау, сауатты жазу, әріптерді теру секілді үш іс-әрекетті бір уақытта біріктіреді.

Коммуникативтік сөйлеу әрекетінің қай түрі болса да лексикалық-грамматикалық дайындық деңгейіне сүйенеді. Белсенді сөйлеу әрекетін ұйымдастыруда ауызекі жауаптасу мен мәтін бойынша жұмыс негізгі құрал болып табылады. Сонымен қатар, ақпараттық оқу құралдары (компьютер, аудио-визуалды құралдар) бойынша да оқушылар белсенді коммуникацияға түсе алады. Ауызекі сөйлеу тілін қалыптастыруда сөздер мен сөз тіркестерінің қолданылуын, сөйлем құрастыруды, тұрақты сөз тіркестерін қолдануды, сұрақ қоюдың барлық түрлерін үйрену тиімді. Оқушылардың сөйлеу дағдылары ауызекі сөйлеу жүйесінен, сұраққа қысқа да толық жауап қарастыра алуынан, оқығандарын ауызша да, жазбаша да мазмұндап беретіндей дағды-машықтарынан, шығарма, хат жазу дағдыларынан құралады. Ағылшын тілін оқытуда ең алдымен тәжірибелік мақсат қойылады, оған оқушылардың сөздік қорларын байыту, сауатты жазуға үйрету, сөйлесуге, көргендерін, естігендерін әңгімелеп беруге үйрету қажет. Ал бұл іс-әрекеттерді сауатты да дұрыс жүзеге асыру үшін грамматикалық жұмыс жүргізілуі керек. Оны оқушылар пернетақта арқылы компьютерге енгізу арқылы тез әрі ыңғайлы орындай алады. Айтылған барлық жұмыс түрлерінде АКТ (аудио, видео материалдар, презентациялар және т.б.) сабақтың ажырамас бөлігіне айналды.

Қортынды. Қорыта айтқанда, ағылшын тілі - бүгінгі заманымыздың кілті,

компьютер технологиясының кілті екені белгілі. Ағылшын тілі - ұлы әдебиет тілі. Бұл тілде әлемге әйгілі Вильям Шекспир, Джонаттан Свифт, Вальтер Скотт сөйлеген. Қазіргі заман мұғалімі тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи-танымдық, педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси-экономикалық білімді және ақпараттық-коммуникациялық білімді және ақпараттық-коммуникациялық технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық құзырлы маман болу керек. Біздің мемлекетімізде жаңа телекоммуникациялық құралдың дамып келе жатқаны сөзсіз. Қазіргі заман педагогтарына компьютер және мультимедиялық құралдарды қолданудың сабақ өту барсында өте тиімді тәсіл екені белгілі. Бұл құралдың қуаттылығы соншалықты

11

онымен бірге білім жүйесіне жаңа әдістермен бірге әлемдік ойлаудың жаңа идеологиясы енгізілді.инновациялық технологияларды сабақта қолдану – бұл оның нәтижелігіне қолайлы жағдайды жасаудың бірден – бір жолы, ал ол өз кезегінде бірлесе жұмыс жасауға, адами қарым – қатынастарға себепкер болады. Оқытуға жаңашыл көзқарасты қолдану, тәжірибеге бағытталған оқытудың үлкен жетістігі болып табылады , сондай- ақ оның сапасы алынған білімнің нақты жағдайда мақсатқа жетумен қатар өмірдің сапасын көтеруде үлкен сұранысты қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.

Пайдаланған әдебиеттер: 1. Арысбаева З. Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдану

ерекшеліктері. Қазақстан мектебі, ақпаратты-әдістемелік журнал . Алматы. № 1. 2007 . 69-70 б.

2. Байғазиева Г. Жаңа педтехнология . Қазақстан мектебі, ақпаратты-әдістемелік журнал. Алматы. № 8.2005. 53-54 б.

3. Жүсіпова А. «Білімдегі жаңалықтар», ақпаратты-әдістемелік журнал. Астана. 2012 ж, №4 41б.

4. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. Астана. 5. Рахиева С. «Инновациялық тәсілдер негізінде». Қазақстан

мектебі, ақпаратты-әдістемелік журнал. 2013 ж, №8 74-75 б.

Методы педагогического воздействия с начинающими певцами

Преподаватель специальных дисциплин «Пение»

КГУ «Комплекс «Колледж искусств – специализированная школа-интернат для одарённых детей

музыкально-эстетического профиля» Ибраев М.Е.

Вокальное искусство с объективной точки зрения представляет собой создание голосовых образов, а голосовой образ является синтетическим образованием, в создании которого кроме музыки и текста может участвовать множество компонентов. Впрочем, от большинства из них можно абстрагироваться, сохранив при этом сущность создаваемого голосового образа.

12

Голосовой образ имеет двойственную природу: в нём сочетается музыкальное и литературное. Являясь разновидностью музыкального образа, он, прежде всего, выражает, а не изображает. Выразительность голосового образа чувственна: в ней, прежде всего, отражены эмоции, чувства. Она также организована преимущественно во времени, а не в пространстве.

Взаимодействие музыкальной и литературной составляющей голосового образа зависит как от объективного, так и от субъективного их соотношения в восприятии, что обусловлено его индивидуальными особенностями и возможностями.

Проблема наличия у человека музыкальной культуры определяется способностью воспринимать музыку и приводит к существованию в обществе двух аудиторий: людей, воспринимающих и не воспринимающих академическое вокальное искусство.

Именно академическое пение является наиболее полным и глубоким выражением человеческой сущности (тела и души), так как именно в нём певец достигает биоакустического максимума своих выразительных возможностей, что является для человека выражением его телесности. Является оно и психологическим самовыражением переживания всей палитры эмоций.

Академическое пение требует от человека длительной технологической подготовки, психологического развития, включенности в культуру, что воспитывает и развивает его духовный и эмоциональный мир.

Выражение эмоций посредством голоса является для человека естественным, оно генетически обусловлено. Причём человек так же способен к восприятию чужих эмоций, выраженных посредством голоса. На этом основана способность пения, воздействовать на эмоциональный мир человека.

Голосовая эмоциональная коммуникация генетически обусловлена, но способность к ней деградирует, если человек не имеет практики выражения и восприятия эмоций посредством голоса.

В современном обществе складываются благоприятные обстоятельства для формирования массовой музыкальной культуры, и, соответственно, неблагоприятные для культуры академического пения, в котором музыкальность преобладает над литературностью. Это связано с двумя основными факторами: во-первых, несоответствие между рациональностью современного человека и иррациональностью музыки; во-вторых, с отсутствием общего музыкального воспитания в средней школе.

В рамках академической технологии пения становится возможным выделение объективного эталона певческого тона, что

13

обеспечивается универсальностью звучания человеческого голоса, универсальностью музыкального языка и универсальностью человеческих эмоций. Критериями являются необходимый звуковысотный диапазон, звучность и богатство тембра.

Одновременно с эталоном певческого тона в академическом вокальном искусстве существует и эталон эстетической традиции европейской академической вокальной культуры как, своего рода, «имплицитное экспертное соглашение». Это означает ситуацию, когда всем известно, "что хорошо", а "что плохо", но нет зафиксированных критериев и функционального языка оценки. Это образец вокального исполнения, самостоятельное значение которого обусловлено тем фактом, что одного только совершенного голоса недостаточно для совершенного исполнения. Объективность этого эталона эстетической традиции обусловлена объективными характеристиками вокальной речи как таковой, отличительные свойства которой в максимальной степени должны проявляться в пении, которое признаётся наиболее совершенным.

Объективность подобного эталона позволяет выделить объективные критерии, характеризующие эталонное пение и сформулировать его правила.

Эталон певческого тона и эталон эстетической традиции выступают факторами, задающими направление совершенствования вокального мастерства отдельных исполнителей, а через них и массового пения, и всей массовой культуры. Академическое вокальное искусство оказывается главным конструирующим и упорядочивающим всю певческую культуру фактором.

Заключение Вокальное искусство как объект историко-культурного

рассмотрения оформляется с появлением первых теоретических работ об искусстве. Собственно вокального искусства они и касаются, прежде всего, потому, что этот вид искусства знаком каждому человеку, и использование голоса в пении начинается с довольно раннего исторического периода.

В сфере интересов философии вокальное искусство возникает тоже на самых ранних этапах её развития: обращают своё внимание на связь вокального исполнения с эмоциями и обнаруживают глубокие воспитательные возможности пения и Пифагор, и Платон, и Аристотель - в Древней Греции; Конфуций - в Древнем Китае; "трансцендирующая" сила пения получает осмысление и в древнеиндийских текстах. С самого начала, обнаружив силу вокального воздействия на настроение человека, а также на его моральные установки, философия решает вопрос о возможном формировании нравов и качеств характера

14

посредством пения, о необходимости его включении в процесс воспитания человека добродетельного (Платон, Августин).

Становление классификации искусств поставило перед философией ещё одну задачу - определения места вокального искусства в оформляющейся системе. Если для античных авторов это самостоятельный и самодостаточный вид искусства (близкий литературе), то философы европейской классической эпохи считают его видом составным, выделяя музыку в качестве ведущего составляющего. Одновременная близость к литературе и музыке, а с появлением оперы - и к театру, усложнила задачу определения среди всех составляющих ведущей. Признание музыки в качестве таковой в немецкой классической философии привнесло в становящуюся "теорию вокального искусства" проблемы музыкального характера: вопрос о составных частях музыки (например, ритм, модуляция, мелодия, гармония у Ф. Шеллинга) в их сравнительном значении (например, ритм и гармония - альтернативы у Ф. Шеллинга, тон - у Г. Гегеля); определение назначения музыки (если для И. Канта и Ф. Шеллинга - музыка - самое простое, природное искусство (чистое развлечение), то Г. Гегель подчеркивал способность музыки выражать внутренний мир человека, а для А. Шопенгауэра музыка являлась и вовсе высшим искусством, инструментом познания мировой воли).

Решение вопроса о месте вокального искусства среди других искусств, его назначения и возможностей способствовало выделению категорий "музыкального" и "голосового образа", что повлекло за собой постановку проблемы определения их природы. Так, если философы до конца XIX века в основном фиксировали внимание на рациональности языка музыки (даже сравнивая его с математикой), то Ф. Ницше и А. Шопенгауэр заострили внимание на иррациональности содержания, выражаемого этим видом искусства. Параллельно решался вопрос о соотношении изобразительных и выразительных возможностей вокального исполнения, то есть аспектов передачи смысла в художественных образах.

Следует отметить, что развитие вокального искусства сопровождается постепенным становлением феномена вокальной культуры, включающей и особую "школьную" подготовку певцов, и эталон певческого тона, а также складывание особого быта и образа жизни вокалиста, культуры слушания и, наконец, единого эстетического критерия оценки. Сам факт формирования вокальной культуры свидетельствует о том, что профессиональный вокальный исполнитель - всегда социально значимая фигура. Обнаружение в пении "трансцендирующей" возможности связывает вокальное исполнение в древности с магическими культами, а певец оказывается "проводником"

15

между миром людей и миром духов (например, Орфей). Вообще же, в античной культуре задача певца - создать необходимое настроение ("пафос"), воспитать эмоции; он, таким образом, оказывается "носителем" истины. В средневековой культуре профессиональный певец находит свою "сцену" в стенах храмов, где выступает посредником между человеком и Богом.

Именно здесь и начинается становление вокальной культуры - с вокальных церковных школ и традиций исполнения. Красивый голос расценивается как божий дар и "достояние" церкви, а потому "в жертву" нужному звуковому эффекту приносится порой вся жизнь певца. Это и монашеские обеты, и традиции кастрации мальчиков. Сохранением голоса первые вокальные школы занимались мало, больше - эксплуатацией природных данных и их обработкой в аспекте красоты тембра, широты диапазона и силы звучания природного певческого голоса.

Вокруг оперы и фигуры оперного певца, начиная с эпохи Возрождения, постепенно складывается светская вокальная культура. Её важной и значимой составляющей становится публика. Вокальная культура с этого момента понимается не только как культура исполнения, но и как культура слушания; она может отличать не только талант от дилетантизма, но и представителя высшего света от неподготовленного слушателя. Современный эстрадный исполнитель, объединяющий вокруг себя целую субкультуру, - один из результатов развития этой тенденции.

Постепенно, происходит объединение национальных вокальных культур в единую общеевропейскую (а в современности в связи с процессами глобализации в общемировую) вокальную культуру. Вначале частные школы объединяются в единую национальную; далее уже можно говорить о становлении общеевропейской вокальной среды и культуры.

Вокальная культура, сложившись и обособившись, заняла своё место в общей культуре, и сегодня играет значимую социальную роль. Так, происходит объединение композиторов, исполнителей, ценителей музыки и вокального исполнения в особое музыкальное сообщество, с одной стороны, отмеченное национальным своеобразием, с другой, - соответствующее общеевропейским, и даже мировым тенденциям. Разнородность в это сообщество в XX веке вносит публика. Подобно разделению всей культуры на массовую и элитарную, вокальная делится на популярную и понятную для всех (часто называемую эстрадной, а теперь коммерческой и массовой) и элитарную (в свою очередь, обычно связываемую с академической музыкой). Следовательно, различаются, а теперь и противостоят, не только академическая и эстрадная манеры

16

исполнения, но и академическая и эстрадная вокальные культуры, что, безусловно, отражается на разном, порой, несопоставимом отношении к традициям, к технике голосообразования, и к культуре вообще, таланту и творчеству.

Автором предпринята попытка анализа вокального исполнения с эстетико-антропологических позиций. Анализ показал, что в основе пения лежит самовыражение певца. Самовыражение это совершается по "законам музыки", а его уникальность - в положении "инструмент в себе". Пение не приемлет фальши, эмоцию можно выразить только прочувствовав. Таким образом, вокальное самовыражение способно приводить порой к "саморазоблачению" и "само обнажению". А иногда "вокальный гений" ("Голос") открывает такие глубинные пласты души, в которых сам исполнитель перестаёт узнаваться - происходит само отчуждение.

Профессиональное вокальное исполнение не может совершаться только "по наитию", необходима серьёзная работа над своими вокальными данными - работа по превращению голоса как "материала" в "искусный инструмент". На этом уровне появляется и глубокое самопознание (осознание своих способностей, их специфики и возможностей, сферы применения) и самотворение (обретение собственной творческой индивидуальности, осознание и раскрытие актёрского амплуа, приближение к эталону певческого тона). Работа над собой - не только осознание и усовершенствование вокальных данных, - вокалист должен освоить, усовершенствовать механизм связи исполнения с эмоциональным состоянием, научиться контролировать выражение эмоций и даже "рационализировать" его.

Связь вокального искусства с миром эмоций, его способность влиять на них и создавать настроение получило различное применение в общем культурном развитии. Так, древние греки предпринимали серьёзные попытки использование пения в воспитательных целях: аэды и рапсоды декламируют о доблестном и славном прошлом, формируя в слушателях "дух героизма" и "жажду" славы. Если греки полагали, что "катарсический" эффект и создание нужного "пафоса" зависят от содержания песни, то в христианской вокальной традиции упор ставится на чистый акустический эффект - только он способен преобразить "эмоции", вывести человека за пределы зримого и житейского опыта. Такое вокальное "траснсцендирование" выражает тоску по утраченному раю, по пребыванию в гармонии и единстве с Богом. Светская вокальная культура, используя традиции и церковного акустического эффекта, и народной песни уже в опере Возрождения возвращает вокальному выражению земное содержание: красоту, гармонию чувственного мира, любви и ненависти, блаженства и страданий. В то же время красота

17

звучания обнаруживает свою самоценность. В музыкальных драмах и операх, начиная с эпохи Просвещения, певец выполняет на сцене в первую очередь художественные задачи, преображая слушателя в соответствии с общим замыслом произведения. В этой связи появляется смысл вести разговоры о художественной и эстетической специфике голосового образа (и они ведутся); появляется жанр вокально-музыкального портрета, более того А.И. Скрябин дерзает создать "не бывшее ещё музыкальное тело". Но даже здесь вокалист остаётся "медиатором", проводником в мир "художественной чувственности и пафоса". Это срединное положение позволяет уже эстрадному исполнителю со сцены популяризировать определённые "ценности", "идеи", и даже "образ жизни".

В оперном театре голосовой образ начинает развивать (и обретать) свою художественную специфику, всё больше обособляясь от образов поэтического и музыкального. Тем не менее, природа его синтетична: вокализация основана на музыкальном переживании и литературном (и в то же время, театральном) содержании. Являясь разновидностью образа музыкального, голосовой нацелен на выражение, а не изображение. Изобразительные возможности его сравнительно невелики, поскольку слушатель не столько "видит" персонажа, сколько сопереживает тому, что чувствует он. А, потому, голосовой образ имеет дело с переживаниями, эмоциями, чувствами. Музыкальная природа его также обуславливает его временную основу - делает акцент на организации художественного времени, а не пространства; вводит своего слушателя в заданное состояние, настроение, позволяет ему пережить волнение, сомнение, влюблённость.; предметно-вещная организация, декорации вокального исполнения лишь незначительным образом намекают на организацию художественного пространства.

Но вокализация может быть понята как "омузыкаленная речь": в основе всегда лежит литературно обработанный текст, что сближает эти виды искусства. Литературный текст вокальной музыки являясь самостоятельным произведением, тоже обращён к чувствам и эмоциям и нацелен уточнить их, задать "персонажную или событийную траекторию" переживаниям, внести большую ясность и определённость уже тем, что прямо обозначает их через семантику. Таким образом, вокальное переживание и художественное время по сравнению с музыкальными гораздо чётче определены событиями, персонажами и их мыслями и чувствами.

С театральным образом голосовой сближает уже тот факт, что поющий обращает к себе не только слух, но и взор: за его эмоциями, мимикой, жестами и действиями пристально следит зал, и это

18

приближает творчество вокалиста к актёрскому мастерству. Классическая трёхчленная модель образа обретает двучленный вид: между вокалистом и слушателем нет ничего опосредующего, вокалист и образ - одно целое в момент исполнения. Подобно тому, как актёр играет "собой" роль, вокалист выражает присущие ей смыслы "собой" и своим голосом, прежде всего. Но в вокальном исполнении игровое начало максимально "осерьёзнено", и маскарадно-карнавальная основа приобретает декоративное (а порой необязательное или ненужное) значение, являясь скорее данью культуре исполнения, нежели элементом голосового образа.

И специфика голосового образа, и особенности исполнения и восприятия оказываются различными, будучи элементами разных вокальных субкультур. И сегодня, как минимум, можно говорить о расколе публики на способных и неспособных воспринимать академическое вокальное искусство. Этот раскол своими корнями уходит в разделение пения на народное и профессиональное, что в общих чертах соответствовало историческому делению культуры на деревенскую и городскую. Следует отметить, что размежевание в начале XX века культуры на массовую и элитарную сопровождалось негласным определением носителей первой (массовой) как ценителей народного неакадемического вокального искусства, а носителей культуры элитарной - классического академического. Таким образом, принадлежность к академической вокальной культуре даже в качестве слушателя оказывается социально обусловленной.

С технической точки зрения, голосообразование в академическом пении является наиболее полным и глубоким выражением человеческой сущности (биоакустический и психологически), так как именно в нём певец достигает максимума своих выразительных возможностей.

Академическое пение обеспечивает полноту самовыражения человека в биоакустическом смысле, так как проявленный голос является для человека выражением его телесности. Достижение биологически целесообразного и акустически эффективного звучания - важный этап самоопределения исполнителя как певца, - его можно сравнить с обретением своей профессиональной сущности. Является оно и психологическим самовыражением, так как певец выражает переживание палитры эмоций.

Академическое пение требует от человека как длительной технологической подготовки, так и психологического развития, что воспитывает и развивает его эмоциональный мир, и включенность в культуру. Происходит непрерывное самотворение исполнителя как певца, актёра и человека чувствующего.

19

В современной культуре складываются неблагоприятные обстоятельства для формирования музыкальной культуры и музыкального вкуса общества и, соответственно, культуры академического пения, в котором музыкальность преобладает над литературностью. Это связано с несколькими факторами: во-первых, несоответствием между рациональностью современного человека и иррациональностью музыки; во-вторых, с высоким темпом современной жизни, когда у человека просто нет времени, чтобы сформироваться в квалифицированного слушателя; в-третьих, с деградацией телесности в современной культуре; в-четвертых, с исчезновением практики совместного музицирования, как народного бытового (домашнего) и любительского (художественная самодеятельность под руководством профессионалов), так и хорового и ансамблевого пения; с отсутствием адекватного массового музыкального воспитания в средней школе; в-пятых, с пересечением сферы распространения академического и неакадемического пения, что позволяет примитивным мелодиям и смыслам популярной музыки задавать музыкальные стандарты и в значительной степени приводит к ослаблению значимости высоких стандартов.

И, тем не менее, имеет смысл говорить о существовании эталона певческого тона в академической вокальной культуре. Причём, этот эталон представляется максимально объективным, что обусловлено единством строения голосового аппарата всех индивидуумов, универсальностью музыкального языка и универсальностью человеческих эмоций. Критериями являются широта звуковысотного диапазона, звучность и богатство тембра.

Но наличие эталона певческого тона не исчерпывает качественные требования, которые обеспечиваютсовершенство вокального исполнения. Вводится также эталон эстетической традиции европейской академической вокальной культуры, который описывает оптимальное использование голоса в процессе создания голосового образа. Этот эталон объективно задается онтологическими характеристиками вокальной речи (преобладание стационарных процессов над переходными). Имея под собой объективные основания, эталон эстетической традиции может быть выведен за пределы "имплицитного экспертного соглашения" и выражен в виде нормативных требований - «Системы аналитических критериев» или «Правил пения», которые могут быть использованы в процессе самосовершенствования вокалиста. В этом случае певец использует эти нормативные требования для настройки своего регулировочного образа как программы управления исполнением и приближается к эталону. Эталоном певческого тона выступает суммарное слуховое

20

представление о певческом тоне, сформированном на базе многократного прослушивания высококвалифицированных вокалистов, а эталоном эстетической традиции - сумма признаков, отличающих эстетику академического пения как вокальной речи от других видов голосового музицирования и от процесса звучной речи. Процесс работы с этими эталонами в профессиональном становлении основан на подражании. Соответствие исполнения этим эталонам, задающим направление совершенствования вокального мастерства отдельных исполнителей, позволяет сохранять и развивать вокальную культуру академического пения, а через неё - и массовую культуру. Благодаря этому, академическое вокальное искусство остаётся главным конструирующим и упорядочивающим всю певческую культуру фактором.

Мәңгілік елдің –мәңгілік тілі

Куандыкова Джамиля Бикеновна Ақмола облысы, Целиноград ауданы Новишимка ауылы

№32 орта мектеп Бастауыш сынып мұғалімі

Әр адам баласының өмірге келіп кеткенше жолы яғни есін

жиғаннан өлгенше атқарар жұмысы ұлтына қызымет етуі мен өлшенуі тиіс. Себебі, Абай айтқандай, кетігін тауып дүниеге қаланған кірпіш болу, ұлттың болашағына қосар бір үлесің. Қазіргі таңда ұлттың болашағын ана тілінен бөлек қарастыру мүмкін емес. Ұлт болашағы туған тіліміздің қолданылу аясы және өміршеңдігімен өлшенеді. Жаһандану заманында ана тіліміздің өркендеуі үшін, сіз бен біз қандай үлес қосудамыз. Ел басымыз «қазақ қазақ пен қазақша сөйлессін»-дегендей әр отбасында дүние есігін ашқан сәби ана тілінің таусылмас бұлағынан жете сусындауы қажет. Әр әке, әр шеше өз ұрпағының ана тілін қаншалықты дәрежеде білетіндігіне ғана емес оны қаншалықты дәрежеде қолданатындығына жауап беруге міндетті. Біздің ана тіліміз дүниеде еш бір тілмен салыстыруға келмейтін ең бай, ең әдемі, осы заманға дейін сан мыңдаған дәуірлерден сақталып жеткен асыл қазынамыз.түркі халықтарының ішіндегі шоқтығы биік тіл. Бүгін тіліміз өлсе, ертең біздің өмір сүргенімізбен, ұлт жойылады. Заман талабына сай бірнеше тілді меңгеру қажеттілік болса да, тарих пен болашақ алдындағы, ата ұрпақ пен келешек буын алдындағы қасиетті борыш, өтелмес парызды есте ұстағанымыз маңызды. Қазақ тілі- әлем мойындаған классик

21

жазушы Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман эпопеясы жазылған тіл, Қажымұқанның қара күші тізе бүктірген тіл, Жұбандардың жыры болып төгілген тіл, өзге елде жүрседе өзегін жарып шыққан, Төлеген мен Қажымдардың тілі. Сіз бен біз сөйлеп әлемге қазақ атын әйгілеп отырған ұлы тіл. Ауа мен тыныстап, кеудеміздегі жүрегіміз соғып тұрғанда біз ана тіліміз бен тыныстауға тырысайық . Қоғам өз талабын қанша құбылтса да адамзат өркениетінің бір ғана формуласы бар ол-ұлт пен тіл мемлекеттің құраушы негізі әрі болашағының кепілі. Мен елімінің азаматы және ұрпақтың ұстазы ретінде үйдегі балаларымды ана тілінің мол қайнарынан қанып ішуге және өзімнің өзге ұлт өкілдеріне мемелекеттік тілде еркін сөйлеулеріне ықпал ете отырып, өз Отамның алдындағы өтелмес борышымды адал атқаруға ұмтылмамын. Себебі «Біздің Мәңгілік еліміздің-Мәңгілік тілінің болашағы біздің қолымызда». Ана тілім-ата-бабамыздан мирас болып келе жатқан баға жетпес мұра. Демек әр адам ана тілін көзінің қарашығындай қорғауға, оның тазалығын сақтауға тиіс. Амал не, туған тілімізді шұбарлап, басқа тілдің сөздерімен араластырып сөйлейтіндерді жиі көремін. Тіпті, туған тілінен безетін сорақыларды да, менсінбеушілікпен қарап, қазақша сөйлеуге ұялатындарды көргенде, белгілі орыс жазушысы К.Г. Паустовскийдің «Туған тіліне жаны ашымаған адам - жәндік» деген сөзі ойыма еріксіз оралады. Менің елім - көп ұлтты Қазақстан. Қанша ұлттың баласы бір анадан туғандай тату-тәтті өмір сүріп жатыр. Қазақстанда ұлттар арасында татулық пен бірлік, ынтымақтастық пен достық орнағаны - бәріміз үшін мақтаныш. Бұл - біздің Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың сарабдал саясатының, дана ойларының жемісі. Елімізді жарқын болашаққа жетелейтін, халық мүддесін ғана ойлайтын Елбасының арқасында біз, қазақ елі, мәңгілік ел болып қала бермекпіз.Елбасы Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2050»: «Бір мақсат,бір мүдде,бір болашақ» атты Жолдауында: «Енді ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар! Ана тіліміз Мәңгілік елімізбен бірге Мәңгілік тіл болды. Бұл мәселені даудың тақырыбы емес, ұлттың ұйытқысы ете білгеніміз жөн. Біздің тіліміз мемлекеттің барлық жүйесінде қолданылуы үшін біз өзімізді өзіміз қамшылауымыз керек және осыған өзіміз атсалысуымыз қажет» деген жолдауындағы сөздерін барша қазақстандық құптайды. Мен әлемдегі ең бай, ең сұлу тілдердің бірі - қазақ тілінің құдіретіне әрдайым сенемін. Тіліміз - бірлігіміздің тірегі, халқымыздың ұлттық байлығы.Қазір Елбасымыз үш тілді білуді міндеттеп отыр. Болашақта бұл үлкен мәселе болмақ. Менің ойымша, егер адам өзге тілді білетін болса, ол рухани бай адам деп ойлаймын. Өйткені сол тіл арқылы басқа халықтың мәдениетін, дәстүрін үйренеді, басқа тілді үйрену арқылы танымы кеңейеді. Сондықтан мен өз замандастарымды «өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» деп ақын Қ.Мырзалиев айтқандай, басқа

22

тілді біле отырып, ең алдымен өз ана тілімізді құрметтеуге шақырамын және бәріне:Қорыта келгенде, Абай әрлеген тіл, Жамбыл жырлаған тіл - қазақ тілі, Мәңгілік елдің Мәңгілік тілі болып қала бермек!

Мемлекеттік тілді меңгертуде қолданылатын

интерактивті әдіс-тәсілдердің тиімділігі

Мағжан Жұмабаев атындағы Петропавл гуманитарлық колледжінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің оқытушысы А.Б.Рсаева

Солтүстік Қазақстан облысы, Петропавл қаласы

«Басқаларды үйрете жүріп біз өзіміз де үйренеміз» Сенека Луций

Қазіргі таңда мемлекеттік тілді оқытуда жаңа идеяларды әр сабақта жан- жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану – заман талабы. Көп жайларды зерттеп, көңілге түйіп, іздену - әр ұстаздың міндеті. Сондықтан ұстаздардың тәжірибесінде мынадай проблема тууы мүмкін: балалардың танымдық қабілеттерін, танымдық процестерін (есту, көру, қимыл және т.б.) дамытуда қолданып жүрген әдіс-тәсілдердің заман талабына сай болмауы. Осы мәселені шешу үшін тиімді жолдарды қарастыру қажет.

Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың әдіс-тәсілдері мен әр түрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.

Қазақ тілін оқыту үрдісінде көптеген негізгі әдістемелік инновациялар оқытудың интерактивті әдістерін қолданумен тығыз байланысты болып отыр. Әдіс-тәсілдерді мұғалім ізденісі арқылы бала қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарап іріктеп қолданады.

«Халықаралық тәжірибелерге сүйіне отырып, қазақ тілін оқытудың қазіргі заманғы озық бағдарламалары мен әдістерін әзірлеп, енгізу қажет. Мемлекеттік тілді тиімді меңгерудің ең үздік, инновациялық әдістемелік, тәжірибелік оқу құралдарын, аудио-бейнематериалдарын әзірлеу керек»,- деген болатын Елбасы Н.Ә.Назарбаев.

Оқытушы үшін ең негізгі мақсат – әр сабақты тартымды, тиімді, түсінікті етіп өткізу. Оны жүзеге асырудың бір жолы – заман талабына сай ақпаратты технологияларды қолдану.

Орыс мектептерінде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудағы негізгі мақсат –оқушыларды қазақ тілінде оқи, жаза, түсіне, сөйлесе білуге

23

үйрету, дағдыландыру; қазақ халқының әдеби мұрасының озық үлгілерімен басқа тілді студенттерді таныстыру. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін оқытудың инновациялық әдістерін қолдану тиімді.

Инновациялық әдістердің ең негізгісінің бірі –«интерактивті оқыту әдісі» Бұл әдістің негізгі қағидасы – педагогикалық қарым-қатынас пен қарым-қатынас диалогі арқылы жеке тұлғаны қалыптастырып дамыту.

Интерактивті оқыту – бұл, ең алдымен студент пен оқытушының қарым-қатынасы тікелей жүзеге асатын сұхбаттасып оқыту болып табылады.

Интерактивті оқытудың мәнісі – сыныптағы барлық студент таным үрдісімен қамтылады, олар өздерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы түсінуге және қарсы әсер етуге мүмкіндік алады. Таным үрдісінде, оқу материалын игеруде, студенттердің біріккен әрекеттері мынаны білдіреді: әр студент өзіне тән еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет ету тәсілдерімен алмасу үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл үрдіс мейірімділік пен өзара бір-біріне қолдау көрсету аясында болады.

Интерактивті әдіс қолдану кезінде мыналар ескерілуі керек: -тұлғаның еркіндігі мен құқықтары сақталуы; -тұлғаның өзін көрсете алуына жағдай жасау; -педагогикалық қолдау көрсету. Интерактивті әдістерге мыналар жатады: проблемалық шығарма

әдістері, презентациялар, пікірталастар, топпен жұмыс, «ой ашар» әдісі, сын тұрғысынан ойлау әдісі, зерттеулер, іскерлік ойындар, рөлдік ойындар, «инсерт» әдісі, сахналау, тест сынағы әдісі, дебат, т.б.

Интерактивті әдіске сондай-ақ әр түрлі көмекші құралдарды: тақта, кітаптар, бейне материалдар, слайдтар, флипчартттар, постерлер, компьютерлер және т.б. пайдалана отырып, таныстырулар жатады.

Сабақ барысында қолданылатын кейбір интерактивті әдіс-

тәсілдер Кез келген сабақтың ажырамас бөлігі – бұл интерактивті оқыту

тәсілдері. Интерактивті оқыту тәсілдері мұғалім мен оқушы арасында өзара байланыс орнатуға және оқушы мен оқушы арасында бірлескен жұмысты ұйымдастыруға қызмет етеді.

Негізгі интерактивті оқыту тәсілдерінің түрлері: 1. «Ой ашар» («Мозговой штурм») Тренингке қатысушылардан мейлінше көп идеялар мен пікірлер

алу үшін қолданылады. Артықшылықтары: - «Ой ашарды» пайдалана отырып, қатысушылардың

барлығын бірдей тақырыпты талқылауға қатыстыруға болады. Бұл

24

ретте өзіне-өзі сенімсіз қатысушылар мен «үндеместер» де жұмысқа араласады.

- Көп уақытты алмайды. - Аудиторияны жинақыландырады. «Ой ашар» барысында айтылған ойлар мен пікірлер тренер

тарапынан талқыланбайды, барлық идеялар қағаз бетіне түсіріледі (флипчартқа немесе плакатқа). Тек барлық ойлар жазылып болған соң ғана, таңдау еркін қатысушылардың өздеріне беру арқылы, маңызды деген бірнеше пікірді іріктеп алуға болады.

2. Ойындар. Семинар-тренингтің белсенді өтуі үшін интерактивті ойын

әдістерін қолдануға болады. Әдетте мұндай ойындарды тақырыптық және сергітпе ойындар деп бөледі. Тақырыптық ойындар – белгілі бір оқыту тақырыбымен байланысқан ойындар. Мысалы, «команданы жасақтау» тақырыбына қатысты көптеген интерактивті ойындар бар. Мұндай ойындарды қолданудың тиімділігі – қатысушылардың оқыту процесіне деген қызығушылығы арттыруда

Тақырыптық ойындармен қатар, сергітпе ойындар да болады. Олар, негізінен, тренинг барысында шаршап қалған қатысушылардың бойларын жазып, денелерін сергітуді көздейді. Мұндай ойындардан «Африкалық жауын», «Қарлығаш ұшты» сынды шағын ойындарды мысалға келтіруге болады.

3. Рөлдік ойындар. Тренинг тақырыбын бекіту мақсатында екі және одан да көп

қатысушыларды семинар тақырыбына сәйкес сценарий бойынша түрліше рөлдік ойындарға қатыстыруға болады.

Артықшылықтары: - Қатысушыларға тақырыпты практика негізінде бекітуге

мүмкіндік береді. - Қатысушылардың көңіл-күйін көтереді. - Қатысушылардың шығармашылық шешімдерін

тамашалауға мүмкіндік береді. Рөлдік ойын кезінде алдын ала берілетін ережелер болмайды.

Тек уақыт шектеуі ғана болады. Рөлдік ойынға берілетін тапсырма нақты әрі түсінікті болуы тиіс. Қатысушылар арасынан шыққан әрбір актер өз рөлін жете түсінуі керек.

Әрбір топ өздерінің рөлдік ойындарын көрсеткеннен кейін қатысушыларға алғыс білдіріп, көрермендер тарпынан қошамет шапалақ ұрғызу қажет. Топ өкілдерінен рөлдік ойыннан алған әсерлерін сұрап, пікір алмасу қажет. Қатысушылардан рөлдік ойыннан түйгендері туралы сұрап, ортақ қорытынды жасау керек.

4. «Алты ойшыл қалпақ» әдісі

25

Балалардың ойлау қабілетін дамытуда алты ойшыл қалпақ әдісін кең пайдаланады. Оның авторы американдық профессор Эдвард де Боно. Осы әдісті пайдалану кезінде мына жайттар болуы тиіс.

Әркім ойлану керек және ойларын айтады; ойлау дағдысының дамуының бірі; Тым күрделі жағдайларды қарапайым жағдайлармен

алмастыру керек; Жоспарлы және сатылы әрекет болу керек; Затты зерттеу қажет және сөз таластырмау керек; Менің пікірім әрқашан дұрыс демей, керісінше пайдалы

ұсыныстар жасау керек. Басты міндет оны көре білу; Біз көрмей тұрған, бірақ көруге міндетті ететін шешімдер

мен идеялар болуы керек. Балалардың өзі ойлау қабілеттерінің ерекшеліктерін жақсырақ

түсінуін, ойлау бейнелерін бақылаудың және мәселенің шешу кезінде ойлау үрдісін тиімді пайдалану мақсатында ойда қойылған міндеттермен нақтырақ байланыстыруға үйрету. Алты ойлау қалпақтарын қарапайым және практикалық әдіс. Ол практикалық ойлаумен байланысты. Негізгі үш қиындықты жеңуге мүмкіндік береді:

1. Эмоциалар; 2. Шарасыздық; 3. Түсінбестік. Әдіс ойлауды алты типке немесе тәртіпке бөлуге жол береді,

олардың әрбіреулеріне түрлі түсті қалпақ сәйкес келеді. Бөлу арқылы әрбір тәртіп тиімдірек пайдаланады, жалпы ойлау үрдісі бір нүктеге топталып, тұрақты болады.

Алты қалпақты қолдану жоспары 1. Әдіс принциптері мен қолдануды үйрену, бұл ережелерді есте

сақтап, пайдалануды үйренуге және оларды саналы түрде тәжірибеде қолдануға мүмкіндік береді.

2. Осыдан кейін нақты проблемаларды шешу кезінде ойлау бейнесін түсіну, бақылау және бейімдеу үшін белгіленген "ойлау тәртіптерін" қолдану.

3. Өзіміздің ойлау әдісімізді тек анықтау үшін қалпақты киіп, шешіп, ауыстырып, біз сол қалпақ көрсететін нақты рөлді өзіміз атқарамыз.

Алты қалпақтар әдісі – ойлау кезінде белгілі бір принципті пайдалану: кенеттен ойлаудың түрлі аспектілеріне бөлек-бөлек назар аударуды үйрену талпынысы. Нәтижесінде осы әр түрлі аспектілердің үйлесімділігі толық көлемде ойлатады. Алты ойлау қалпақтары бағалау

26

және талдамалық ойлауды толықтыра түсетін шығармашылық және құрылымдық ойлау үшін арналады.

Қалпақтарды пайдалану ережелері 1. Ойлау қалпағын киіп, біз сол қалпақ білдіретін рөлді

иеленеміз. 2. Нақты түсті қалпақты шешіп, біз сол ойлау типінен бас

тартамыз. 3. Қалпақты басқа қалпақпен ауыстыру кезінде ойлау әдісі

ауысады. Бұл әдіс адамды ренжітпей, ойлау барысын ауыстырады. Біз айтылған ойларға қарсылық білдірмейміз, оларды ауыстыруды сұраймыз.

4. Өзіндік пікірді білдіру үшін тек қалпақты атауға болады, солайша қай ойлау әдісі пайдаланатындығы көрсетіледі. Мысалы, қара қалпақты киетіндігіңізді тек айтсаңыз ғана, сіз оны ұсынған адамға қарсылық білдірмей, идеяны талқылай аласыз.

Алты ойлау қалпақтары Әр типтің қысқаша сипаттамасы:

Ақ қалпақ Ақ түс таза қағаз беті сияқты алалықсыз

және объективті. Фактілер, ақпарат, сұрақтар негіз болады.

Қандай ақпаратымыз бар? Айтылған пікірді растайтын немесе жоққа шығаратын қандай фактілер бар? Қандай ақпарат қажет? Жетіспейтін ақпаратты қалай аламыз? Қандай сұрақтар қойып, жауап алуымыз керек?

Қызыл қалпақ Қызыл түс ашуды, шиеленісті білдіреді.

Қызыл қалпақта адамды эмоциялар, сезу, сезімдер билейді. Осыған байланысты менде қандай сезімдер туындайды?

Сары қалпақ Сары түс – күн көзінің, тіршілік түсі. Сары

қалпақтағы адам оптимизмге толы, ол артықшылықтарды іздестіреді. Не себептен осыны істеу керек? Артықшылықтары қандай? Бұл кім үшін пайдалы? Артықшылықтар қалай пайда болады? Осының пайдалы жақтары бар ма? Қандай жағдайларда бұл пайдалы болады?

27

Қара қалпақ Қара түс – қараңғылық, қаһарлық, бір сөзбен

айтқанда – суық. Қара қалпақта адам қауіптілік танытады. Бұл көмектеседі ме? Қандай қателер бар? Кемшіліктері қандай? Бұл идея жүзеге аса алады ма?

Жасыл қалпақ Жасыл қалпақ – өсімдіктердің,

молшылықтың, табыстылықтың түсі. Жаңа идеялар туындап, шығармашылық бастауын алады. Осы жағдайда не істей аламыз? Баламалы идеялар бар ма? – деген сұрақтар туындайды

Көк қалпақ Көк қалпақ – аспан түсі. Ол ұйымдастыру

және басқарумен байланысты. Неге қол жеткіздік? Болашақта не істеу керек?

6-қалпақ әдісіне қосымша ақпарат: 1. Неліктен қалпақтар? Қалпақ оңай киіліп, оңай шешіледі. Бұл

біздің жағдайымызға қатысты, себебі біз ойлау типтерін түсті қалпақтарды сияқты оңайлықпен ауыстыра алуымыз керек.

2. Ойлаудағы 90%-ға дейінгі қателер (техникалық емес салаларда) – бұл қабылдау қателері. Логикалық қателер өте сирек болады.

3. Алты қалпақтар әдісі біздің ойлауымызды байыта түсіп, анағұрлым жан-жақты етеді. Егер біз біреуді әлдебір нәрсе туралы ойлауды тек сұрасақ қана, жиі кезде олар түсінбеушілік танытады. Ал егер оларды алты қалпақтар схемасын пайдалана отырып, затты талдауға шақырсаңыз, олардың қабылдау кеңдігі арта түседі.

Әдістің жақсы жақтары Көрнекілік, меңгеру және қолдану қарапайымдылығы. Жағдайды көре алу және бірнеше көзқарастар

тұрғысынан шешу. Өзіндік менменшілдікті ойлаудан аластатуға мүмкіндік

береді. Қорытындылап айтқанда мұндай әдіс балалардың ойлау

қабілетін дамытады: Белсенділік, дербестік, шығармашылығы дамиды;

28

Сөздік қорлары, тілдері, ойлау қабілеттері дамиды; Қоршаған ортаға деген қызығушылығын арттырады; Айналадағы заттың орта туралы түсініктері

қалыптасады; Оқу тәрбие әрекетінде белсенді жұмыс жасау

дағдыланады; Өзіндік әрекет жасауға үйретеді. Джиксо – ұжымдық оқыту әдісі. Мақсаты – жалпы мәселені

алдымен жұпта, сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы бір сәт өзін мұғалім ретінде сезінеді, оқуға деген жауапкершілігі артады. Әдісті қолдану төмендегіше ұйымдастырылады. Алдымен ұжым 4 адамнан тұратын топтарға бөлінеді. Бұл “жанұя” топтар деп аталады. Содан кейін 1, 2, 3, 4-ке санау арқылы 1-лер бөлек, 2, 3, 4 өз алдына “жұмыс” тобын құрайды. Оқуға ұсынылатын материалдың тақырыбы талқыланған соң осы мәтінді түсіну қажет екендігі ескертіледі. 4 логикалық бөлікке бөлінген мәтіннің 1-бөлігін 1-лер, 2-бөлігін 2 санын алғандар, 3, 4 нөмірлі топтарға оқуға тапсырылады. Жұмысты бастамас бұрын оқушыларға “жұмыс тобында” мәтіннің тиісті бөлігін жақсы меңгеру қажеттілігін, өйткені сол бөлікті “жанұя топ” оқушыларына түсіндіруге жауапты екенін, мәтінді тұтас түсіну әр оқушының ыждағаттылығына байланысты екенін түсіндіру қажет. Келесі кезекте ұжым мүшелері бастапқы топтарымен қайта табысып, өздерінің үйреніп келген бөліктеріндегі мазмұнды ортаға салады. Осылайша ұжым мүшелері бірін-бірі оқытуға, сол арқылы ойлауға үйренеді.

ДЖИКСО стратегиясы мазмұнды жоғары табыспен меңгеру, оқығанды есте сақтау үшін өте тиімді. Оқушының оқуға деген қызығушылығы артады, ұжымда жақсы қарым-қатынас қалыптасады, саналы тәртіп орнайды. Сондай-ақ, мұғалімді, мектеп қызметкерлерін түсіну, оларға деген дұрыс көзқарасқа үйренеді.

Екі түрлі түсініктеме күнделігі Оқушылардан дәптердің бетін (не таратылып берген парақты)

ортасынан вертикаль сызықпен бөлу сұралады. Мәтінді оқу барысында олар:

Бөліктің оң жағына – мәтіндегі қатты әсер еткен тұстар, үзінділерді жазады. Сол жағына әсер еткен үзінділер жайлы пікір жазады (нені еске түсіреді, себеп салдары қандай, қандай сұрақ тағы басқа).

Әр оқушы мәтінмен танысып, күнделікті толтырып біткен соң, жұпта, топта талқылау ұйымдастырылады. Жұмыс аяқталған кезде мұғалім қорытуға арналған әзірлеп келген сұрақтарын қойып, жауаптар

29

алады. Ол сұрақтар оқығанға баға беру, пікірін, көзқарасын білдіруге лайықталынып қойылғаны дұрыс. Мысалы:

- сіздің ойыңызда не сақталып қалды? - автор оқырманды қалай қы-зықтырады? - кейіпкерлердің іс-әрекетін сіз қалай бағалайсыз? тағы басқа

түрінде. Бұл әдіс те алдыңғы сияқты оқушыларды ұжым болып жұмыс

жасауға үйретеді. Ақпаратты өз бетінше меңгеруге жағдай жасайды. Сөз астарын, құдіретін түсінуге бағыттайды. Сондай-ақ әдістің тиімділігі сабақтан тысқары қалатын оқу-шы болмайды, оқыған мәтінді түсіну оны түсінікті етіп айтып беру, оған қатысты ойын, пікірін білдіру арқылы оқушының тілі дамиды. Осылайша ұйымдастырылған оқу сабақтары арқылы сауатты оқырман қалыптастыру мүмкіндігі туады.

Еркін жазу. Бұл әдісті сын тұрғысынан ойлау жобасындағы сабақтың үшінші

ой толғаныс кезеңінде пайдалану тиімді. Мұғалім сабақ бойына қарастырылған жаңа ақпарат жайлы, одан алған әсерін, не үйренгенін, нені әлі де біле түсу керек екенін т.б. жайлы өз пікірін қағаз бетіне түсіруді тапсырады. Жазуға уақыт береді. Уақыт аяқталған кезде оқушылар өз жазғандарымен топ мүшелерін таныстырады. Ең жақсы деп танылған жұмысты ұжымда оқуға болады.

Оқушыларды алған білімдерін қорытуға, оған сын көзбен қарап, ойын түйіндеуге үйрететін бұл әдісті кез келген сабақта қолдануға болады.

Венн диаграммасы. Бір-бірімен айқасқан екі шеңбердің екі жағына салыстыруға

берілетін объектілердің сипаттамалары жазылады. Ал айқасқан жерге екеуіне ортақ сипаттар тізіледі. Салыстыруға арналған тапсырмаларды осы диаграммаға салып, оқушылар қызыға толтырады, яғни салыстыру сияқты күрделі ойлау операциясын меңгереді.

Ассоцациямен жұмыс. Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын қалыптастыруға

бағытталған оқыту – ол өз бетінше шығармашылық тұрғыдан олай алатын жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған оқыту. Бұл тіл үйренушінің шығармашылық қабілетін дамытып, алған білімін шынайы өмірде қолдана алуға мүмкіндік туғызады.

Оқыту үрдісінде сыни тұрғыдан ойлау әрекетін енгізу оқушылардың өз бетінше білім алуына, әріптестерімен, оқытушымен бірге ой бөлісуге, алған білімдерін, іскерліктері мен дағдыларын күнделікті өмірде жаңа жағдаяттарда қолданып, әрекет етуге, өз ойын, пікірін айта алуға және басқалардың ойымен санасып бірігіп жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Топпен бірігіп жұмыс жасау тұлға бойында

30

шыдамдылық, мейірімділік, ұжымдық жауапкершілік, бірігіп бір мәселені шешу секілді жағымды қасиеттерді дамытады.

Қазіргі оқыту үрдісінде бір мәселені талқылау, оған өз көзқарасын білдіру, әріптес ойымен пікір алмасу секілді жұмыс түрлеріне көп көңіл бөлінеді. Дегенмен, кей жағдайда оқытушы оқушыға сұрақтар беріп оның сөйлеуіне, мәселеге пікірін білдіруге түрткі болдым дегенімен, оқушы мүмкіндігін шектегенін байқамай қалады. Көп жағдайда оқытушы оқушы ойын басқарады, яғни бағыт бер немесе жеткешілік етуден гөрі ол басшылық қызметіне ауысады. Бұл психологтар көрсеткендей, оқушылардың өз бетінше ойлау мүмкіндіктерін шектейді. Мысалы, дөңгелек үстел, пікірталас мәселесін оқытушы өзі дайындап, жоспарды еріп, оқушыдан сөйлеу барысында тек оған сүйенуін талап етеді. Яғни, өз ойын айтуда тұлғаға еркіндік бермейді. Студент мәселені түсінбей, маңызды, өзіне қажетті ақпаратты ала алмай, мәселені шешуге шығармашылық тұрғыдан келе алмай, өзінше ой қорытып, тұжырымдау және қызықты пікірлер айта алу қабілетін ие бола алмайды. Мәселені ашуда жаңа ой, құнды пікір білдіру маңызды. Және ол міндетті түрде қорытындыланып, көрініске ие болуы оқытудың тиімділігін арттырады.

Психологтер еңбектеріне сүйеніп әдіскер ғалымдар тұлғаның ойлау қабілетін арттырып, өз бетінше пікір білдіру, шығармашылық тұрғыдан әрекет ету, оқуға мотивациясын арттыру мәселесіне байланысты түрлі тиімді тәсілдерді қарастыруда. Американдық ғалымдар Р.Сперри мен Р.Орнстайн жетпісінші жылдары адам миының бөлшектерінің әр түрлі жұмыс істейтінін көрсетті. Егер олар бірігіп қызмет атқарса, онда тұлғаға үлкен шығармашылық мүмкіндікке жол ашылады.

Адам миы оң жақ және сол жақ бөліктен тұрады. Сол жақ бөлік: алынған ақпараттарды кезекпен өңдейді, оны бөліп талдайды; ұғымдар мен ережелерді ойластырады; соңғы нәтижесі әрекет болып табылады. Ал оң жақ бөлік: бардық ақпаратты бір мезгілде өңдейді; жүйелейді; бейнені елестетеді; соңғы нәтижесін сәйкестендіру, ұқсастықты анықтау болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Базарбаева, К. К. Шығармашылық қабілетті қалыптастырудың

тарихы мен қазіргі кезеңдегі ерекшеліктері / К. К. Базарбаева // Білім. – 2009. – №4 – 11-13 б.б.

2. Тұрғымбаева, Э. Студенттердің танымдық қызығушылығын арттыру проблемалары / Э.Тұрғымбаева // Қазақстан жоғары мектебі – 2009. – №1 – 23-25 б.б.

31

3. Әбішева, Н. Қазіргі білім жүйесіндегі білім сапасын арттыру мәселелері / Н. Әбішева //Қазақ тілі ЖОО-да. – 2004. – № 6 – 17-20 б.б.

Метод проектов как активная технология в

преподавании психологии

Зеленцова Татьяна Викторовна Преподаватель психологических дисциплин

КГП на ПХВ «Павлодарский медицинский высший колледж» Обучение, ориентированное только на запоминание материала,

уже не может удовлетворять современным требованиям. На первый план выступает проблема формирования таких качеств внимания, памяти и мышления, которые позволяют человеку самостоятельно усваивать постоянно возобновляющуюся информацию, и развития таких способностей и навыков, которые, сохранившись и после завершения образования, обеспечили бы ему возможность не отставать от ускоряющегося научно-технического прогресса.

Метод проектов в настоящее время становится интегрированным компонентом системы образования. Его суть заключается в стимулировании интереса студентов к определенным проблемам, предполагающим владение определенной суммой знаний и через проектную деятельность предусматривающим решение этих проблем, умение практически применять полученные знания, развитие рефлекторного мышления.

«В основе метода проектов лежит развитие познавательных навыков студентов, умения самостоятельно конструировать свои знания, умений ориентироваться в информационном пространстве, развитие критического и творческого мышления» [2]. Использование метода проектов в психологии позволяет преподавателю научить студентов применять совокупность приемов, операций для овладения не только теоретическими, но и практическими знаниями. Это путь познания, способ организации процесса познания. Поэтому, «если мы говорим о методе проектов, то имеем в виду именно способ достижения дидактической цели через детальную разработку проблемы, которая должна завершиться вполне реальным, осязаемым практическим результатом, оформленным тем или иным образом» [3].

В основу метода проектов положена идея, составляющая суть понятия «проект», его прагматическая направленность на результат,

32

который можно получить при решении той или иной практически или теоретически значимой проблемы. Этот результат можно увидеть, осмыслить, применить в реальной практической деятельности. Чтобы добиться такого результата, необходимо научить студентов самостоятельно мыслить, находить и решать проблемы, привлекая для этой цели знания из разных областей, умения прогнозировать результаты и возможные последствия разных вариантов решения, умения устанавливать причинно-следственные связи.

Говоря практическим языком, для того, чтобы студент воспринимал знания как действительно нужные, ему необходимо:

1. Поставить перед собой и решить значимую для него проблему, взятую из жизни.

2. Применить для ее решения определенные знания и умения, как имеющиеся, так и приобретенные в процессе достижения поставленной цели.

3. Получить в итоге реальный результат (внешний результат можно увидеть, осмыслить, применить на практике; внутренний результат – это опыт деятельности – соединит в себе знания и умения, компетенции и ценности) [4].

Метод проектов не является принципиально новым в мировой педагогике. Его история насчитывает более 300 лет. Его активно применяли в Римской академии, архитектурной академии «Прогетти» в средние века. Из Рима метод перешел во Францию и был ориентирован на результат в виде продукции или какой - либо деятельности. Однако как полноценный метод он возник в XIX веке для обучения сельскохозяйственных рабочих, они выполняли проект по определенной теме (например «Как мистер Чейз стрижет овец электрическими ножницами»), в ходе которого слушатели получали не только теоретические, но и практические знания.

В 1920-е годы ХХ столетия в США метод стал основным в прагматической педагогике для организации деятельности детей. Его называли также методом проблем, и связывался он с идеями гуманистического направления в философии и образовании, разработанными американским философом и педагогом Дж. Дьюи, а также его учеником В.Х. Килпатриком [7]. Дж. Дьюи предлагал строить обучение на активной основе, через целесообразную деятельность ученика, сообразуясь с его личным интересом именно в этом знании. Чрезвычайно важно было показать детям их собственную заинтересованность в приобретаемых знаниях, которые могут и должны пригодиться им в жизни.

Однако в 30-е годы школа полностью перешла на традиционное обучение и отказалась от метода проектов. В США метод активно

33

применялся как альтернативный в «Школе без стен» Берта Шлезингера. На базе таких школ в 1987 г. возникло новое направление – продуктивное обучение. Йенс Шнайдер использовал метод проектов для активного приобретения новых знаний и умений, который стимулирует интерес к теме через деятельность [7]. Е.С. Полат считает, что метод проекта развивает познавательные, творческие навыки, развивает критическое мышление [5].

Метод проектов появился в России практически параллельно с разработками американских педагогов. Под руководством русского педагога С.Т. Шацкого в 1905 году была организована небольшая группа сотрудников, пытавшаяся активно использовать проектные методы в практике преподавания. Позднее, уже при советской власти, эти идеи стали довольно широко, но недостаточно продуманно и последовательно внедряться в школу, и постановлением ЦК ВКП(б) в 1931 году метод проектов был осужден и не предпринималось сколько-нибудь серьезных попыток возродить этот метод в школьной практике [5]. Вместе с тем, в зарубежной школе метод проектов активно и весьма успешно развивался в США, Великобритании, Бельгии, Израиле, Финляндии, Германии, Италии, Бразилии, Нидерландах и многих других странах. Идеи гуманистического подхода к образованию Дж. Дьюи, его метод проектов нашли широкое распространение и приобрели большую популярность в Казахстане в силу рационального сочетания теоретических знаний и их практического применения для решения конкретных проблем окружающей действительности в совместной деятельности школьников и студентов [4].

В структуре обучения психологии метод проектов позволяет выполнять задание индивидуально и в группе, он всегда личностно - ориентирован и базируется на субъект - субъектном взаимоотношении между участниками педагогического процесса. Преподаватель при этом выступает в роли консультанта, партнера, он не ведет студента в обучении, а сопровождает его. Проект отражает личный опты студента, психологические свойства его личности, креативность и уровень коммуникации при презентации проекта.

Дисциплина «Основы психологии и коммуникативные навыки» для студентов медицинского колледжа позволяет активно применять метод проектов, чтобы научить студентов проектной деятельности (репродуктивной, репродуктивно – поисковой, творческой). В контексте решения задачи повышения эффективности профессиональной подготовки студентов проектное обучение рассматривается нами как средство интеграции предметов профессионального направления (Основы сестринского дела, Пропедевтика внутренних болезней,

34

Патология) и психологии на основе содержательно – информационных, операционных межпредметных связей.

Мы используем следующие темы на начальной стадии обучения студентов:

Особенности психологии пациента. Особенности типов пациента и общение с ними в

условиях стационара. Психологические данные в сборе анамнеза и постановке

диагноза. Влияние семьи на протекание болезни и временной срой

излечения. Интеграция «Основ сестринского дела» и «Психологии» в

подходе к пациенту. Синдром эмоционального выгорания у медицинских

работников – преодолеваем препятствия. Этика и деонтология в работе современной медицинской

сестры. Психологическое поле пациента в структуре хосписа. Роль медицинской сестры в психологическом

благополучии пациента. Самопрезентация – способ эффективного устройства на

работу. Структура проекта: 1. Выберите идею проекта и его тему. Тема должна носить

прикладное и практическое значение, иметь психологическое или педагогическое направление.

2. Определите цель проекта. 3. Определите задачи проекта. 4. Необходимо заняться поиском литературы, для

определения текста проекта, если нет собственных мыслей и гипотез. 5. Определите ведущую цитату проекта. 6. Ведущие понятия, которые используются в проекта

(знания). 7. Определите форму, методы и приемы знаний в проекте. 8. Определите используемые средства обучения

(идеальные, материальные, ТСО). 9. К каким ценностям приобщает проект. 10. Доминирующая в проекте деятельность:

исследовательская, поисковая, творческая, ролевая, прикладная (практико- ориентированная), ознакомительно-ориентировочная и пр.

35

11. Предметно-содержательная область: монопроект (в рамках одной области знания); межпредметный проект.

12. Характер контактов (среди участников одной школы, вуза, класса, города, региона, страны, разных стран мира).

13. Количество участников проекта (индивидуальный, групповой, коллективный)

14. Продолжительность проекта (урок, лекция, день, неделя, месяц, год).

15. Презентация проекта (доклад, дискуссия, аргументация, драматизация, ролевая игра, тренинг, видеожурнал, альманах, конференция).

Методы активного обучения, по мнению Р.М. Грановской, способны помочь в овладении знаниями человеку любого возраста. «Достигается это с помощью изменения цели и укрепления учебной мотивации у обучающихся. Они не должны делать специальных усилий, стремясь запомнить материал, а просто решают конкретные задачи, тесно связанные с их будущей или действительной работой, причем в социальной и эмоциональной обстановке, максимально приближенной к производственной» [1]. При активном обучении отдаленная конечная цель - учиться - непосредственно порождает мотив конкретной деятельности и пробуждает личностную заинтересованность, которая существенно интенсифицирует процесс усвоения материала и улучшает результаты обучения.

При активном способе обучения общение в группе - основная форма взаимодействия, создающая человеку оптимальные условия для того, чтобы он мог развить и выразить свое собственное мнение, обосновать свою точку зрения, а это, в свою очередь, является необходимым условием для интериоризации знаний и взглядов, т.е. превращения их в достояние личности, в убеждения [1].

Разработанные в мировой педагогической теории и практике идеи проектного обучения (Дж. Дьюи, У. Килпатрик, Э. Коллингс, Ч. Ричардс, И. Бастиан, М. Кнолл, Б.В. Игнатьев, М.В. Крупенин, С.Т. Шацкий и др.) со временем претерпели определенную эволюцию, и сегодня данный вид обучения все больше становится интегрированным компонентом структурированной системы образования. Современное понимание проектного обучения связано с понятием «проективность» - тенденцией, относительно недавно появившейся в образовании. Учитывая ее направленность на формирование проектной культуры, которая по словам И.А. Зимней, предполагает искусство планирования, прогнозирования, созидания, исполнения и оформления, проективность находит свое отражение в методе проектов [6].

36

Инновационная парадигма обучения в образовательном пространстве дает возможность студентам получить большой объем знаний по различным предметам и областям науки при помощи метода проекта, который все чаще можно встретить в педагогической практике преподавателей вузов. С 2017 года Павлодарский медицинский колледж получил статус «высшего» и активно применяет в практике работы нестандартные, инновационные, активные технологии. Метод проектов представляет собой возможность создать условия для самопознания, самореализации и рефлексии студентов, а именно возможности найти себя, определить природу своих умений и навыков и, наконец, встать на путь развития своей личности.

Литература:

1. Грановская Р.М. Элементы практической психологии.- СПб: Речь, 2003.- С.633-635.

2. Девисилов В.А. Портфолио и метод проектов как педагогическая технология мотивации и личностно- ориентированного обучения в высшей школе// Высшее образование сегодня.-2009.-№2.-С.29-34.

3. Козырская И.Н. Современные педагогические технологии как основа деятельности инновационных учебных заведений РК // Творческая педагогика.-2008.-N2.-С.35-41.

4. Нефедова Л.В. Проблемы проектирования и внедрения новых технологий обучения в процессе профессиональной подготовки в вузе// Педагогика КZ.-2005.-N6.-С.35-38.

5. Новые педагогические и образовательные технологии в системе образования/ Под ред. Е.С. Полат.- М.:АСТ, 2000.- 352с.

6. Прокопьева Н.И. Роль практико – ориентированного проекта в развитии личности студента// Молодежь на пороге ХХI века: Сборник тез. докладов II научно – практической конференции.- Новосибирск, 2000.- С.83-84.

7. Шнайдер Й. и др. Дистанционный курс продуктивного обучения.- СПб.: Питер, 1999.- 228с.

37

Қазақ тілін оқытудағы ерекшеліктер

Беркинбаева Слушаш Жумамуратовна Бастауыш сынып мұғалімі

№32 орта мектеп Новоишимка ауылы Целиноград ауданы Ақмола облысы

Адамға екі нәрсе тірек тегі: Бірі – тіл, бірі – ділің жүректегі.

Жүсіп Баласағұни. Қазақ тілін оқыту – қиын да қызықты жұмыс. Қазіргі кезде қазақ тілін оқытатын мамандарға қойылатын талап - жаңа

технологиялық әдістерді қолдана отырып, сапалы және терең білім беру,

олардың ойлау, есте сақтау, көру қабілеттерін жетілдеру. Уақытты дұрыс пайдалану, сабақты мазмұнды да қызықты

өткізу - мұғалімнің жеке басының интеллектісін, оқу іс-әрекетін, өтілетін тақырыптың мазмұнын аша білу. Оқу орындарында жаңа технологиялар арқылы оқыту қазақ тілін үйренудің сапасын,

маңызын арттырады. Білім берудің мынандай жаңа технологияларын атап

өтуге болады. «В.Ф. Шаталов технологиясы», «Саралап оқыту технологиясы», «Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы»,

«Ұжымдық оқыту технологиясы», «Модулдік технология», «Ш.А.

Амонашвили технологиясы», «Оқу мен Жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау

технологиясы» т.б. Әр технологияның өзіндік ерекшеліктері, әдіс-тәсілдері бар.

Сонда технология деп нені айтады? Технология - өнер, шеберлік, біліктілік әдістемелер жиынтығы. Адамның ойына және іс-

әрекетіне байланысты мәдениетті ұғым өте маңызды сапа мен дағдының интеллектуалды сарапталуы. Технология – грек сөзі, өнер, шеберлік ғылымы деген мағынаны білдіреді.

38

Өз сабақтарымда М.Жанпейісованың «Модульдік техноло- гиясын», «Ойын технологиясын», «Оқу мен Жазу арқылы сын

тұрғысынан ойлау технологиясын» қолданып жүрмін. Осы технологияларды сабақта қолдана отырып түрлі тапсырмалар, деңгейлік тапсырмалар, ойындар

арқылы оқушының ойлау қабілеттерін дамытып, қызығушылығын

арттыру идеяларын жүзеге асыруға болады. Модуль дегеніміз қандай да бір жүйенің, ұйымның анықталатын дербес бөлігі. Оқу модульдің ерекшелігіне, жалпы санына

қарамастан, кіріспе, қорытынды бөлімдері болып, оған бір-екі сағат берілсе,

қалған бөлімі сұхбаттасу бөлімі болады. Кіріспе бөлімінде оқушылар оқу модулінің жалпы құрылымымен, оның мақсат-міндеттерімен

танысады. Сұхбаттасу бөлімінде сыныпты шағын топтарға бөлу арқылы

негізінен оқушылардың іс-әрекетіне құрылады. Сұхбаттасу бөлімінде оқушыларды үш деңгейге бөліп, әр деңгейге өзіне лайық

тапсырмалар беріледі. Деңгейлік тапсырмалардың мақсаты - жеңілден ауырға, қарапайымнан күрделіге қарай ауысу арқылы оқушыларды ізденушілікке, шығармашылыққа баулу. Модульда деңгейлік тапсырмалар өте құнды. Әр баланың деңгейі бойынша берілетін тапсырмамен жұмыс істейді. Егер де өз деңгейіне қарай

тапсырма берілмесе, оқушы жұмыс істей алмайды. Тапсырма оқушыға не

қиын, не өте жеңіл болғандықтан, оны қызықтырмайды. Осымен қатар, қызығушылығын арттыруда қазақ тілі сабағында

ойын технологиясын қолданаған қызық. Ойын технологиясын әсіресе бастауыш және ортаңғы

сыныптарда қолданса, баланың қызығулышығын, белсенділігін арттырады. Яғни оқушының қызығушылығы, белсенділігі артса, онда білім сапасы да артады.Ойын технологиясы – жағдаяттар қызметінің түрі, жаңа бағытталған және қоғамдық тәжірбиені игеру, өзін басқару құлқын қалыптастыру.

Кез келген ойынның негізі – шындық өмір. Ойында өзінің даму заңдары бар. Ойын оқушының жас ерекшелігіне сай болу міндетті. Ойында оқушылар бір жағынан демалып, көңілдерін көтерсе, екінші

39

жағынан ойын шығармашылыққа, ізденушілікке үйретеді. Ойындарды барлық сынып оқушыларына өткізуге болады.

«Сөйлемнен әңгімеге» атты ойында мұғалім бірнеше сөйлемді өзі ойлап айтады. Оқушылар сөйлемге өзідерінің ойлаған сөйлемдерін қосып, әңгімені аяқтайды. Мұғалім оқушыларға айтылған сөйлемдерді қолданып, әңгіме жазуды тапсырады. «Балаға ат қою», «Көктем», «Етістік»,

«Сын есімдерді қайталау» атты өткізген сабақтарымда «Кім жылдам», «Көргенді есіңе сақта», «Тізбек ойыны», «Рольдік ойындар», «Кім тез», «Кім жалғасын табады» сияқты ойындарды қолдандым.

Мысалы, «Кім жылдам?» ойынында әр бала өз атынан басталатын жер- су аттарын, сын есімдер, етістіктер айтады. «Көргенді есіңе сақта» ойынында оқушыға суретті бір-ақ сәт көрсетіп, оқушының есінде қалғанын, көргенін бірінші сөзбен, одан кейін сөз тіркесі, сөйлеммен жеткізіп айтады. Бұл ойында баланың сөздік қоры, тілі, ойы дамиды. Рольдік ойынның да маңызы зор. Мысалы «Дәрігерде» деген тақырыпты өткенде оқушылар дәрігер мен ауру адамның ролінде ойнап, өздері диалог құрып, сұхбаттасады. Бұл ойындарда оқушының көңілі көтеріліп демалды. Екінші жағынан тілі, ойы, сөздік қоры дамыды. Әр ойынды оқушының жас ерекшелігіне сай, өз орнында қолдансақ, сабақтарымыз нәтижелі, қызықты болады.

Сын тұрғысынан ойлау технологиясы мені қызықтырғаннан кейін, соңғы кезде осы технологиямен де жұмыс істеп жүрмін. Бұл

технологияның ерекшелігі мұғалімнің бағыттауымен оқушылар өз

бетінше білімді игереді, кейбір практикалық іскерліктерін қалыптастырады. Сын тұрғысынан ойлау технологиясында

мұғалім тек ұйымдастырушылық қызмет атқарады. Оқушы өз бетімен ойлау

арқылы жаңа білім алады. Осы технологияның ЖИГСО, кластер құру, аялдамамен оқу, Венн диаграммасы, Т кестесі, Білемін, білгім келеді, үйрендім және де интервью, Рафт сияқты стратегиялары көп. Мен өз сабақтарымда осы стратегиялардың өзіме қолайлысын қолданып жүрмін. Сабақ соңында әр топ өз газеттерін шығарды. Сабақ барысында кластер, аялдамамен оқу, интервью, Венн диаграммасы, не білдім деген стратегияларды қолдандым.

Қорыта келгенде, жаңа технологияларды қазақ тілі сабақтарында пайдаланудың тиімділіктері көп. Біріншіден, оқушының қазақ тіліне деген қызығушылығы, белсенділігі артады. Соның нәтижесінде оқушы жұмыс істейді. Екіншіден, оқушы жұмыс істейді. Нәтижесінде білім сапасы артқандықтан, бұл мұғалімге тиімді.Үшіншіден, біз оқушыны болашақ мамандық иесі болуға

40

даярлаймыз. Қай салада мамандық таңдаса да, ол жан – жақты дамыған, өмірге бейімделеген адам болып шығуға мектептен үйреніп, білуі тиіс. Жоғарғы оқу орындарында кредиттік жүйе. Сондықтан осы технологияларды қолдану арқылы болашақ студентті жоғарғы оқу орындарының қабырғасында ауыртпашылық көрмей, тез үйреніп кетуге жағдай жасаймыз.

Әдебиеттер: 1. В.П. Беспалько. Педагогика и прогрессивные технологии

обучения. М., 1995. 2. К.Ж Бұзаубекова. Жаңа педагогикалық технология. Оқу

құралы. «Жазушы», 2004. 208-б 3. К.Ж Бұзаубекова. Мұғалімнің инновациялық даярлығын

қалыптастыру. Монография. Алматы. 2006. 258-б. 4. Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев. Педагогика. Алматы. 2000. 5. О. Тілеукенов. Ұлт мектептерінің білім сапасын

арттырудағы проблемаларды шешу жолдары. «Мектеп директоры», №1. 2003.

6. М. Қалиева. Білім беру технологиялары және оларды оқу – тәрбие үрдісіне енгізу жолдары. Алматы, 2002.

7. «Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде», №8, 2011 ж.

Алматы.

Вокализ – как способ раскрытия вокально-

технических навыков ученика

Габидуллина В.Ф. преподаватель Комплекса

«Колледж искусств-Школа одаренных детей»

Вокальная музыка, при исполнении которой вокалист выпевает не слова и фразы, а просто звуки, так как слов в произведении нет, называется вокализом. Вокализ исполняется путем пения музыки, произведения без слов, при этом используя исключительно гласный звук или закрытым ртом. Учащимся очень нравится работа с вокализами, так как в них есть мелодическая линия (мелодия), музыкальные фразы, динамические оттенки, это песня в целом, но без «слов». В разных возрастных группах исполняются свои вокализы, в

41

зависимости от возрастных особенностей, музыкальности, диапазона голоса и его регистра. В качестве одной из особенностей исполнения вокализов на занятиях следует отметить их объединения в отдельные группы по методической направленности. Это способствует тому, что определенные элементы вокально-технических навыков, приобретенные на упражнениях, сразу же закрепляются проработкой соответствующих вокализов, а в последствии переносятся на исполнение художественного произведения с текстом. Упражнения и вокализы развивают музыкальный слух, помогают в изучении интервалов, выработке чувства лада. Заслуживают внимания также вокальные упражнения без инструментального сопровождения. Они активно стимулируют возникновение слуховых представлений, совершенствуют точность звуковысотного интонирования. Рекомендую использовать вокализы известных композиторов, Н. Татаринова, Ф. Абт, Дж. Конконе, Г. Панофни, Г. Зейдлер, современные композиторы Н. Соколовского, А. Гречанинова и др. авторов. Но несмотря на то, что вокализ преследует вокальную работу (звукообразование, дыхание, звуковедение), это простое упражнение в конечном результате желательно сделать из него законченное художественное произведение.

Вокализ - это пьеса для голоса без слов, исполняется она на какой – нибудь гласной (обычно на «а»). Раньше вокализы сочинялись преподавателями пения для учебных целей, как этюды для голоса и не имели художественного значения. Теперь это самостоятельное художественное произведения для голоса с сопровождением (например, концерт для голоса с оркестром). Увлекаются сейчас вокализацией на несколько голосов. Звучит подобная пьеса как инструментальная, но с большей теплотой, так как исполняется «живым» голосом и это исполнение профессионал вкладывает свои душевные чувства и переживания. Вокально-технические навыки учащихся формируются главным образом на упражнениях и вокализах так считают многие опытные педагоги – вокалисты. Они являются основным материалом, на котором развивается музыкальный слух. На первых стадиях обучению вокалу педагог предлагает ученику простейшие вокализы, строящиеся на самых доступных музыкальных интонациях и оборотах. Полезно пение вокализов закрытым ртом, где развивается верхний – головной резонатор. Постепенно вокализы усложняются, превращаясь из простых вокальных упражнений, в целое музыкальное произведение, которое можно с детьми исполнять на любом концерте. Гаммообразные вокализы являются одним из важнейших моментов в овладении вокальной техникой. Необходимо следить за четкостью звучания каждой ноты, не допуская «смазывания»

42

или «западания» отдельных нот. Для достижения ясного и четкого заучивания в быстром движении вначале их следует петь на слоги «на», «да» или «ни», после чего переходить на гласные «а», «е», «о» постепенно ускоряя темп. Различные комбинации арпеджио в вокализах способствуют подвижности и гибкости голоса, расширяют его диапазон, легче преодолеваются большие интервалы, переход от legato к stacсаto. Для подвижности и гибкости голоса рекомендуется чередование legato и stacсаto. Начинать изучение приема stacсаto следует с martellato, то есть с задержанного тяжелого stacсаto, после которого переходить на короткое и острое stacсаto в более подвижном темпе. Полезно петь вокализы без аккомпанемента для выработки чистоты интонации. Вокализовать на гласную «а» округленным, свободно льющимся энергичным звуком. Необходимо следить за рациональным использованием дыхания. Звук тянуть в ровной силе и в едином тембре, выдерживая длительность каждой ноты, переходя легко и непринуждённо от одной ноты к другой. По мере усвоения вокализа его можно транспонировать. При пении вокализов, как упражнений, полезно чередование forte и piano. На piano следует сохранять все тембральные качества звучания forte, уменьшая лишь силу звука. Упражнения и вокализы помогают выработке основных элементов вокальной технике: овладению кантиленой и динамикой звука, гибкостью и подвижностью голоса, произношением гласных звуков и слогов, освоению мелизмов, а также развитию звуковысотного слуха. Пение упражнений и вокализов на отдельные гласные и слоги позволяет найти вокальную форму этих звуков, после чего можно переходить к произведениям с текстом. В пении вокализов особое значение придается роли сознания. Никогда не следует допускать бездумного пения. Вокалист с первых же шагов должен вырабатывать в себе собранность, активность, волю, терпение. Необходимо, чтобы ученик понимал, каждую конкретную задачу ему предстоит выполнить, для чего это нужно, то есть какую цель преследует педагог, давая ему задание, и как, какими средствами добиться её осуществления. Осознание процесса работу ведет к быстрому освоению вокальной техники и хорошо закрепляет приобретаемые навыки. Нельзя подходить на занятиях формально и к вокальным упражнениям, они являются первой ступенью в развитии певческого голоса. Задача педагога состоит в том, чтобы в этих, казалось бы, сугубо технических заданиях, раскрыть ученику интонационную содержательность каждой музыкальной фразы. Важно, чтобы вокально- технические навыки всегда были связаны хотя бы с элементарной психологической задачей, с музыкальными переживаниями. Это особенно успешно достигается на развернутых упражнениях, с гармоническим сопровождением, где закладываются навыки пения с

43

аккомпанементом. Полезно заставлять ученика при исполнении варьировать психологический настрой, заставляя петь упражнение, то задорно, радостно, то гневно, с мольбой. В большей мере сказанное относится к вокализам. На этих художественных произведениях следует приучать воспитанника пользоваться основными средствами музыкальной выразительности.

Из опыта работы я, как педагог – вокалист, выделяю 4 вида вокализов и упражнений.

Первый вид может быть использован на всех этапах обучения для выработки правильного певческого тона, атаки звука, активности диафрагмы, выравнивания гласных и развитии артикуляции, legato в гаммообразных ходах, трезвучия, арпеджио, выработки кантилены, подвижности в высокой позиции звука.

Второй вид предназначается для учащихся, освоивших основы звукообразования и постигших некоторые элементы вокальной техники. Предусматривает дальнейшее развитие вокально – технических навыков: улучшение кантилены, развитие дыхания, подвижности и гибкости голоса, расширение диапазона, прикрытие верхних нот, выравнивание звука по силе и тембру, сглаживание регистров, освоение динамики и филировки звука. Третий вид предназначается для развития «интервального» слуха. Для того чтобы хорошо читать музыкальный текст и иметь «мышечное чувство» интервалов. Прежде чем интонировать заданный интервал, учащиеся должен услышать его внутренним слухом, представить в вокальном звучании. Такая подготовка к воспроизведению интервалов способствует чистому интонированию, умению вокально правильно спеть мелодию.

Четвертый вид – это материал для освоения мелизмов, форшлагов, группетто, мордектов, трелий. Вокализы, написанные для высоких голосов, могут быть использованы в транспорте для средних и низких, в границах диапазона, соответствующего вокальной природе того или иного индивидуума. И на оборот. Начинать работу следует, как правило, на центральных тонах, постепенно расширяя диапазон вверх и вниз, добиваясь ровности звучания певческого голоса по силе и тембру во всех регистрах, выдерживая ноты в ровной силе, не делая crescendo. Звук должен быть ярким, звонким, и в то же время округлым и мягким. Первоначальный звук атаковать активно, точно, без «подъезда; предварительно «наметив» внутренним слухам высоту заданного тона и его тембровую окраску. Вокализы рекомендуются в начале сольфеджировать, переходя постепенно к пению их на разных гласных. Педагогу и учащемуся не следует забывать, что вокализ, прежде всего, упражнение для голоса, для развития вокальных навыков и слуха.

44

Ошибочно считать, его самостоятельным произведением, хотя таковых не мало. Но самостоятельным произведениям оно становится тогда, когда исполнитель в совершенстве владеет мастерством вокала, когда все вокальные навыки на должном профессиональном уровне и постановке певческого голоса в основном завершена. Вот здесь интересна в работе вокализация произведения на несколько голосов, очень красиво её звучание a-capello (без музыкального сопровождения). Но этим не следует чрезмерно увлекаться, так как красота вокального исполнения не только в передаче мелодии, как основы вокала, а в словах, при наложении которых на мелодию получается произведение вокально-певческого искусства. Если педагогу вместе с учеником увлекательна и интересна работа с вокализами – это целый, новый мир вокального мастерства и долгая, творческая, совместная работа в новом певческом направлении.

Только введение на более позднем этапе обучения произведений с текстом является для учащихся новой ступенью в освоении искусства пения. Этот этап, связанный с внесением в пение элементов речевой выразительности, должен быть подготовлен работой над освоением принципов голосообразования и звуковедения.

Литература: 1. 1. Карасев А.Н. Основы вокальной методики. – М., 1968. С.

67. 2. Дмитриев Л.Б. Основы вокальной методики. М.

Музыка,2000. 3. М.И. Глинка «Упражнения и вокализы для

усовершенствования голоса» 4. Н. Бахуташвили «Сборник упражнений и вокализов для

постановки певческого голоса» 5. Г. Ломакин «Краткая методика пения»

45

Дамыта оқыту технологиясының элементтері

арқылы оқушыларды шығармашылыққа баулу

Игубаева Рахима Апсановна «Туризм және сервис индустриясы колледжі» КММ-ң

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің оқытушысы

«Бала дамуының ең шарықтау шегі бұл тіл мен ойдың шығармашылығы»

Л.С. Выготский Оқытудың, тәрбиелеудің мазмұнын қоғам дамуының қарышты

қадамына сәйкестендіріп, оны шырқау биіктерге көтеруге бағытталған әдіс- тәсілдер жасалуда. Нәтижесінде тұтас педагогикалық үрдістер өзгртіліп, білім берудің тиімді деп табылған жаңа технологиялары дүниеге келуде. Оқыту барысында жаңа технология әдістерді пайдалану шәкірттердің ойлана білу қабілеттерін дамтады, олардың білім сапасын әдістерінің екеуі де жеке тұлғаның қалыптасуына ықпал ететін маңызды айғақтар болып саналады. Дамыта оқыту, ізденушілік, зерттеушілік қабілетері артып, талдау арқылы белгілі бір шешімге келуге, оны дәлелдей білуге, өз пікірін айтуға мүмкіндік беріледі.

Қазіргі мектеп жағдайындағы білім беру мен тәрбиелеудің соңғы әдіс – тәсілдерін, жаңа инновациялық педагогикалық технологияны игерген, нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог – зерттеуші, ойшыл мұғалім болуды қажет етеді.

Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Сондықтан оқу – тәрбие үрдісінде жаңа иновациялық әдіс –тәсілдерді енгізу оқушылардың білімге деген қызығушылығын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол салу.

Оқушыларды оқытуда негізінен дамыта оқыту технологиясы негізінде басшылыққа алынады. Себебі қазіргі оқулықтар дамыта оқыту технологиясы негізінде жазылған. Сондықтан әрбір бастауыш сынып мұғалімі «Дамыта оқыту» технологиясындағы сабақтың құрылымын, әдіснамалық негіздерін толық меңгеріп, өз іс-тәжірибемде шығармашылықпен қолданамын. Оқыту мен дамыту арасындағы тығыз байланыс бар екенін психология ғылыми жеткілікті дәрежеде дәлелдеп берді деп айтуға болады. Бұл мәселені түбегейлі зерттеп, бала дамуындағы оқытудың рөлін, алар орнын анықтаған көрнекті психолог

46

Л.С Выготскии. Ол дамуды оқытумен тең, керісінше оқу мен даму екі бөлек процесс деген көзқарастарды қатты сынға алды.

Ең алғаш рет дамуының төмендегідей екі аймағы болатындығы жайлы теория ұсынды.

1.Бала жамуының жақын аймағы – баланың тек үлкендердің көмегі арқылы атқара алатын істері.

2.Бала дамуының қол жеткен аймағы – баланың үлкендердің көмегінсіз істей алатын істері.

Л.В. Занков ақыл-ой қызметінің байқампздық, өз ойын еркін жеткізе білу, практикалық іс – әрекеттер атқара білу деп есептеген.

В.В. Давыдов ақыл – ойдың дамуының көрсеткіші ретінде жинақтай, қорытындылай алу дағдысын есептейді.

Тұтас алғанда барлық авторлардың даму туралы ойлары оқыту барысында баланың психикасының жаңа сапалық деңгейге көтерілуі дегенге келіп сыйяды және басты шарт ретінде әрекет алынады.

Дамыта оқыту проблемасына арналған екі іргелі эксперемент жасалып, оның бірін Д.Б.Эльконин, В.В. Давыдов, ал екіншісін Л.В. Занков басқарады. Жүйенің авторлары «дамыта оқыту деп – оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс – тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды» атайды. Жүйенің басты мақсаттарының бірі – баланы оқыта отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.

Біздің заманымыз жаңа технология мен компьютер заманы. Соңғы 10 жыл ішінде біздің өмірімізге түбеейлі өзгеріс енді. Жаңа буын оқулықтары мен электронды мәдениет әлеміне аяқ бастық. Сонымен бірге мұғалімнің де рөлі өзгерді. Ол енді жоғарғы деңгейдегі жаңашыл ұстаз болуы тиіс. Оған қойылатын талап та жоғарғы деңгейде болады. Заман ағымына қарай қазіргі традициялық сызба мына қағиданы басшылыққа алады. «мұғалім – оқушы – оқулық». Практикалық өмір дәлелдегендей ендігі таңда инновациялық технологияларсыз дамыған мектепте көз алдымызға елестету мүмкін емес. Қоғам педагогикалық шеберлік деңгейі жоғары, жаңашыл, инновациялық көзқарастағы ұстазарды қалыптастыруды талап етеді.

Бүгінгі шәкірт – ертеңгі маман. Ендеше ,қоғам талабына сәйкес мұғалімнің негізгі мақсаты – оқушының білім сапасын көтеру. Ол үшін мұғалімнің алдында сабақ сапасын көтеру жетілдіру, оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттыру, қабілеттерін дамыту міндеттері тұр. Демек, мен бір ғана әдіспен шкетелмей, шығармашылығымды шыңдап, озық іс- тәжірибемде пайдаланамын.

47

Мен сабағымда оқушының біліммен, іскерлікпен, дағдымен қаруландырып қана қоймай, олардың танымдық, шығармашылық қабілеттерін де дамытамын. Мысалы:

Әдебиет пәнінен мәтіннің тақырыптық идеясын толығымен ашу үшін оқып, әңгімелеумен шектелмей, қосымша мәтіндегі ұнаған көрінісне сурет салу, жағымды, жағымсыз кейіпкерлерге мінездеме жазуды, эссе, арқылы жүзеге асыруға, топтастыру стратегиясы, 5 жолды өлең, инсерт әдісі, Венн диаграммасы, Семантикалық картамен жұмыс, тест сұрақтарына жауап бере отырып, әрбір сабақты қызықты да тартымды етіп өткізуге болатынына кәміл сенемін. Егер өлеңмен таныссақ, өлең ұйқасына салып өлең құру сияқты шығармашылық жұмыстар істеуді, сұлулық пен әсемдік туралы шығарма жазуды, оқушылардың сөздік қорын дамыту үшін ертегі құру ойыны, сөзбен сөз тудыру, ойдан жұмбақ құру ойындарын жүргіземін. Осындай шығармашылық жұмыстарды ойдағыдай атқару үшін мұғалімдердің оқушыға берер әсері болуы керек. Мысалы: балаға сенім қалыптастыру үшін «сен білесің», «сенің қолынан келеді», «үйренсің» деген сөздерді жиі айту қажет. Оқушының өз ойынан шыққан жетістігін жоғары бағалап, мадақтап, көтермелеп отыру қажет. Нәтижесінде: оқушы ойлай отырып, елестетеді, қиялдайды, болжам жасайды. Мысалы: мына слайдқа қарап отырып оқушылар мағлұматты жинайды. Бұл әрине ізденпаздықтың, болжамның жемісі.

Олай болса, жаңа технологияның әдіс – тәсідерін пайдалану білім сапасын арттырудың бірден – бір жолы.

Қазақ тілі сабағында оқушылардың өздігінен жұмыс істеудің оның ақыл ойының қалыптасуына үлкен мәні бар.

Менің өз іс – тәжірибем бойынша шағын топтардың топ жетекшелерін пайдаланған тиімді екеніне көзім жетті. Себебі, бір жағынан ол оқуышылар өз бетімен тапсырмалар дайындап, оны өз топтарындағы үлгерімі төмендеу оқушыларға орындаттырады. Оқушылардың адалдық тәрбиелеуге, адамгершілік қасиеттерінің артуына көмектеседі. Уақыт үнемделеді. Өз бетімен жұмыс жасау арқылы ойлау қабілеттері дамиды. Көп жағдайда оқушыны тақтаға шығаруға тырыспаймын. Тек қандайда бір талдауды талқыланғанда, жеке оқушылардың шығармашылық тапсырмаларын көрсету мақсатында ғана тақтаны пайдаланамын. Себебі, бір тапсырманы орындау үшін тақтаға бір оқушы шықса, көптеген оқушылар өздігінен ойлауды тоқтатып, дайынды көшіруге кіріседі. Талдауды жасаған кезінде оқушыларға талдаудың түрлі жолдарын, тәсілдерін игерту керек. Қазақ тілі сабағында оқушының ой еңбегі мен қабілетін арттыру және дамытудың тиімді әдістерін қалыптастыра білу де үлкен ізденісті

48

талап етеді. Оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында ойын түрлерін пайдалану керек деп ойлаймын.

Дамыта оқыту технологиясын оқып меңгеріп, тәжірибемді қолданып, оқушыларды шығармашылық бағытта дамытуда нәтижесі төмендегідей болады:

Әр бала өз деңгейіне қарай бағаланады. Іштей бір – бірінен қалмауға тырысады. Ізденуге дағдылануға үйренеді. Оқушының жеке қабілеті айқындалады. Әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады. Аз уақытта көп жұмыс жасауды үйренеді. Оқушылардың бір – біріне қарым – қатынасы жақсарады. Тапсырманың күрделену деңгейіне сәйкес оқушылардың

ойлау қабілеті артады. Міне, өз білімін осылайша жан – жақты толықтырып отыратын

мұғалім оқушысын еш уақытта жалықтырмайды деп есептеймін. Қорыта келе айтарым, инновациялық технологияларды қолдану

арқылы бір жетістіктерге жетеріміз анық. Оқушыларға инновациялық технологияны меңгерту таңғажайып әлемнің есігін ашып берумен пара – пар емес пе? Өмірдегі шынайы, ғажап адамзатқа маңызды ашылулардың бәрі ізденпаз ұстаздардың қолында.

Групповая работа на уроках истории

Бекенева Карлыгаш Амантаевна, преподаватель истории КГУ «Колледж индустрии туризма и сервиса», город Щучинск

В. А. Сухомлинский писал: «Страшная опасность - безделье за

партой, безделье шесть часов ежедневно, безделье месяцы и годы. Это развращает, морально калечит человека; и ни школьная бригада, ни школьный участок, ни мастерская – ничто не может возместить того, что упущено в самой главной сфере - мысли, т.е. на уроке». Нет смысла доказывать правоту этих слов. Обязанность преподавателя на каждом уроке - организовать деятельность студента, создать условия для его развития. Один из факторов активизации учебной познавательной деятельности студентов - разнообразие форм организации обучения. Нетрадиционные организационные формы оживляют процесс обучения, способствуют повышению качества знаний, умений и навыков, развитию личности студентов. Одной из таких форм работы на уроке

49

является групповая работа. Преимущество работы в группах - реализация принципа комфортности. Не секрет, что каждый студент, выслушивая огромное количество информации из уст педагога или своего товарища, сталкивается на уроке с рядом затруднений:

низкая речевая активность спад интереса к обсуждаемым проблемам быстрая утомляемость высокий темп Работа в группах снимает возникающее из - за этого

напряжение. Вместе с тем эти студенты учатся взаимодействовать друг с другом в учебном процессе, преодолевая межличностные трения, устанавливают правила взаимодействия и стараются им следовать.

Под групповой формой обучения понимают такую форму организации деятельности, при которой на базе основной группы создаются небольшие рабочие микро - группы (3-5 студентов) для совместного выполнения учебного задания. При подготовке выступления группы принято учитывать мнения всех ее участников, а значит, каждый студент чувствует сопричастность к общему делу. Это помогает студентам научиться вносить максимальный индивидуальный вклад в совместную деятельность, не уменьшая роли других участников. Такая работа уменьшает стресс при поведении проверочных и контрольных работ: то, что студент смог сделать в группе в совместном обсуждении, помогло ему более глубоко освоить данный материал.

1. Реализация принципа минимакса. Каждый студент во время урока может выполнить те задания,

которые ему по силам, самостоятельно, а при помощи группы может справиться и с более сложными заданиями.

2. Реализация принципа деятельности. Студент учится самостоятельно ставить цель, достигать ее и

оценивать свою деятельность. На каждое направление на уроке отводится специальный отрезок времени, но легче осуществлять поиск необходимой информации и экспериментировать вместе. Самое проблемное для студента - выяснить суть затруднения в своей деятельности. Оптимизация этого процесса - обсуждение внутри группы.

Эстонский ученый Х. И. Лийтмес выделяет следующие принципы групповой работы:

группа разбивается на несколько микро - групп от 3 до 6 человек

каждая группа получает свое задание, которое может быть одинаковым для всех, либо дифференцированным

50

внутри каждой микро - группы, между ее участниками распределяются роли («лидер», «спикер», «аналитики», «хранитель времени»)

процесс выполнения задания в микро - группе осуществляется на основе обмена мнениями, оценками

выработанные в микро - группе решения обсуждаются всей группой

Планируя любой урок, я ставлю перед собой определённую цель. Использую форму групповой работы на уроке, я преследую несколько целей:

создать условия для более эффективного усвоения материала на уроке

активизировать когнитивную деятельность студентов на уроке

научить студентов бесконфликтному общению друг с другом (создать коллаборативную среду)

в результате общения друг с другом достичь взаимопонимания

учить участвовать и контролировать свое участие в работе группы, уважать ценности и правила, принятые группой, обосновывать свое мнение и отстаивать собственную позицию

развивать творческое мышление учить самооценке, взаимооценке и самоуважению Для достижения поставленных целей необходимо реализовать

следующие задачи: выстроить понятийное содержание урока таким образом,

чтобы студенты увидели противоречие между известным способом действия и новой ситуацией

инициировать и поддерживать догадки о том, как надо действовать в новой ситуации независимо от того, правильны ли эти догадки

создать для каждого студента возможность включиться в общий поиск, не только заметить, но и пережить интеллектуальную трудность и ее преодоление.

3. Этапы организации групповой работы. На первом этапе необходимо учить студентов сотрудничать друг

с другом при выполнении учебных заданий. Сначала такое обучение осуществляется во фронтальной работе студентов с использованием следующих приемов:

в случае затруднения при ответе, студент сам вызывает себе помощника

51

для оценки своего ответа студент сам назначает «преподавателя»

приемы несловесного общения: значки «+» - согласен, «-» - не согласен, «?» - не понял, жесты

игры, развивающие умение слушать другого. Например, игра «Снежный ком»: первый студент называет какое - либо слово, другой должен повторить это слово и назвать своё, третий повторяет оба слова, названные предыдущими студентами и называет свое.

Вместе со студентами на этом этапе выводим правила работе в группе:

не говорим все сразу не ссоримся, а доказываем свою точку зрения все смотрим на говорящего (преподавателя или

студента) реагируем жестами или знаками на каждую реплику

говорящего (согласен, не согласен, не понял) Эти правила записаны и вывешены на стендах в классе. Обычно

они могут потом дополняться. На 2-м этапе полезно использовать приемы, наглядно

показывающие важность кооперирования для достижения лучшего результата. В этот период вспоминаем пословицы, в которых речь идет о совместном труде: «Один в поле не воин», «Одна голова хорошо, а две - лучше», «Дружно - не грузно, а врозь - хоть брось». Анализируем удачные праздники, конкурсы, викторины, проведенные в группе. Они свидетельствуют о том, что их успех зависит от общих наших усилий, от нашего совместного творчества и дружной работы. После того как проведена подобная подготовка студентов к совместной деятельности, переходим к непосредственной систематической организации групповой работы на уроках. Здесь также необходима последовательность, в основе которой лежит усложнение деятельности студентов в группах по нескольким направлениям:

усложнение видов групповой работы повышение степени самостоятельности студентов усложнение содержания учебного материала,

прорабатываемого в группах Групповое обучение привносит новизну в организацию

традиционного урока, способствует развитию социально значимых отношений между преподавателем и группой студентов, студентов между собой. Именно в группе происходит обучение рефлексии, то есть умению смотреть на себя, на свою деятельность со стороны, понимать, что ты делаешь, зачем и почему ты делаешь и говоришь то или иное, и оценивать свои действия.

52

Одно из важных условий эффективной организации групповой работы - правильное, продуманное комплектование групп. При комплектовании групп в расчет надо брать два признака: уровень учебных успехов студентов и характер межличностных отношений. Психолог Ю. Н. Кулюткин по этому поводу пишет: «В группу должны подбираться студенты, между которыми сложились отношения доброжелательности. Только в этом случае возникает психологическая атмосфера взаимопонимания и взаимопомощи, снимаются тревожность и страх».

Работа в группах требует нетрадиционного размещения рабочих мест студентов в классе. Для парной работы удобны обычные ряды, для групповой же работы парты надо ставить так, чтобы каждый студент видел своих собеседников, не сидел бы спиной к доске, мог легко дотянуться до общего листа бумаги, где фиксируется итог работы группы; был в пределах досягаемости от членов групп (чтобы студенты могли соединить протянутые руки, показывая завершение работы). Студенты любят переставлять парты, предлагая при этом самые разнообразные варианты их размещения. У группы должна быть ориентация только на мыслительную работу. «Мы группа, значит, мы способны действовать!»,- говорят студенты, соединив вместе руки перед началом работы.

4. Роли в группе. Существует много ролей, например: «Организатор» - отвечает за

работу группы в целом; «Спикер» - выступает перед группой с готовым решением

группы; «Секретарь» - записывает высказанные идеи и решения; «Критик» - высказывает противоположную точку зрения, провоцирует возражения; «Контролер» - проверяет, все ли поняли принятое решение. Важно, чтобы все члены группы побывали в каждой из выделенных ролей. Необходимо специально учить студентов дискуссии и конструктивному разрешению конфликтов. В ходе уроков преподаватель должен демонстрировать как позитивные образцы взаимодействия (поощрение сработавшихся групп), так и негативные (задача - обнажить, заострить конфликтную сторону взаимодействия). Негативные образцы помогают классу вывести и осознать нормы и правила взаимодействия. Они являются средством предотвращения обид и других неприятностей. Негативные образцы взаимодействия на первых этапах обучения демонстрирую сама (разыгрываю типичные ситуации, не называя имен студентов, в чьих работах они наблюдались). Варианты «негативных» образцов:

задания с выходом на вопрос: «Сумели ли студенты друг с другом договориться, прийти к единому мнению?»

53

задания с выходом на вопрос: «Что важнее - сделать все правильно и быстро или сделать все по - честному и дружно?»

задания с выходом на то, что никогда нельзя соглашаться просто так, необходимо требовать доказательства; нельзя навязывать свою точку зрения

задания-ловушки, которые являются эффективнейшими средствами запуска дискуссий.

Можно выделить несколько типов заданий - ловушек: задания - ловушки, различающие ориентацию студента

на задачу и ориентацию на действия учителя. Задаю вопрос и, работая вместе с группой, присоединяюсь к неверному студенческому ответу или сама даю неверный ответ. Студентам предоставляется выбор: либо сразу повторить мой ответ, либо попробовать ответить самостоятельно;

задачи, не имеющие решения. Такие задачи воспитывают небуквальное, неисполнительское отношение к заданиям преподавателя;

ситуации открытого незнания. Такие задания являются центром развития рефлексии - способности знать о своем незнании.

Задания - ловушки строю так, чтобы с неизбежностью разделить группу на микро - группы, высказывающие разные точки зрения.

Групповая форма обучения предъявляет высокие требования к преподавателю. Он должен хорошо владеть дисциплиной студентов. Такая форма обучения требует особых организационных усилий. Работа групп должна находиться в поле зрения преподавателя. Необходимо в совершенстве освоить методику определения заданий для групповой работы, умело направлять деятельность студентов. Надо тщательно следить за ходом сотрудничества студентов в разных группах, за их поведением в разных ситуациях учебного процесса. Преподаватель должен выступать в роли «арбитра» во всех спорах, направляя учебную деятельность в поступательном развитии, знать, какое положение занимают в группах студенты с низкими учебными возможностями. Необходимо побуждать студентов к взаимной проверке сделанного. Взаимная проверка, собеседования всегда вызывают столкновение разных точек зрения. Использование на уроках формы групповой работы убедило меня в следующем:

углубляется понимание учебного материала, возрастают познавательная активность и творческая самостоятельность студентов;

меняется характер взаимоотношений между студентами: исчезает безразличие, появляются теплота, человечность;

сплоченность группы резко возрастает, студенты начинают лучше понимать друг друга и самих себя;

54

растет самокритичность, студенты более точно оценивают свои возможности, лучше себя контролируют;

студенты приобретают навыки, необходимые для жизни в обществе: откровенность, такт, умение строить свое поведение с учетом позиции других людей.

И в заключении, хочу сказать, что в отношении групповой формы работы мнения моих студентов и моё личное совпадают, мы продолжим так работать, ставя перед собой новые цели и стремясь к их успешной реализации.

Программа занятий секции «Баскетбол»

Шалабаев Баглан Кабкенович Преподователь физической культуры

город Караганда ШЛ№101

Программа занятий спортивной секции для учащихся 5–9-х классов

Секционная работа в образовательном учреждении по видам

спорта является дополнительным физкультурным образованием и должна осуществляться на основе соответствующей образовательной программы. На протяжении многих лет работы в школе я провожу занятия секции баскетбола. В ней занимаются ученики 5–9-х классов. С самого начала возникла проблема обеспечения содержания занятий на основе образовательной программы.

Обеспечение содержания занятий через реализацию школьной программы затруднено, поскольку речь идет о дополнительном образовании, углубленном изучении раздела «Баскетбол», да и контингент занимающихся разновозрастный. Обеспечить содержание занятий на основе программы ДЮСШ не представляется возможным, так как ее содержание строго дифференцировано по годам обучения и уровню спортивного мастерства.

Возникает необходимость создания образовательной программы, адекватной задачам дополнительного физкультурного образования в условиях образовательного учреждения с учетом наличия в группе учащихся различного возраста и уровня подготовленности. Попытки найти образовательную программу по баскетболу, подходящую

55

для организации занятий в школьной секции, не увенчались успехом. Поэтому я разработал свой вариант такой программы. Кроме содержания программы я составил рабочие планы ее реализации.

Программа апробирована на протяжении нескольких лет и позволила не только добиться системности в работе, привлечения учащихся к дополнительным занятиям, сформировать у них положительный интерес к физической культуре, но и получить высокие спортивные результаты.

Предлагаемая программа содержит пояснительную записку, основные положения теоретической подготовки, физической подготовки, технической подготовки, тактической подготовки, контрольные тесты.

Пояснительная записка В системе физического воспитания школьников одним из

направлений является внеклассная работа. Основу ее составляет организация работы школьной спортивной секции. Традиционно сложилось так, что многие учителя физической культуры, ведущие такие секции, не имеют каких-либо программ занятий. Данная программа призвана обеспечить направление дополнительного физкультурного образования учащихся общеобразовательного учреждения с использованием способов двигательной деятельности из раздела «Баскетбол». Структура и содержание программы могут быть использованы для разработки программ секционной работы по другим видам спорта.

Баскетбол является одним из разделов школьной программы и представлен как обязательный вид спорта в государственном образовательном стандарте. Он является одним из ведущих видов спорта в организации секционной работы в общеобразовательном учреждении. Тем не менее, в осуществлении такой работы необходимо ориентироваться на единство всех форм системы физического воспитания школьников: урок физической культуры, мероприятия в режиме учебного дня, спортивные соревнования, физкультурные праздники.

Цель занятий – формирование физической культуры занимающихся.

Задачи работы секции: расширение двигательного опыта за счет овладения

двигательными действиями из раздела «Баскетбол» и использование их в качестве средств укрепления здоровья и формирования основ индивидуального здорового образа жизни;

совершенствование функциональных возможностей организма;

56

формирование позитивной психологии общения и коллективного взаимодействия;

формирование умений в организации и судействе спортивной игры «Баскетбол».

Содержание данной программы рассчитано на систему двухразовых занятий в неделю продолжительностью 60–90 минут. Продолжительность занятий определяется их интенсивностью. Выполнение нормативного объема учебного времени достигается сложением времени учебных занятий и затратами времени на соревновательную деятельность по баскетболу в школе и вне ее. Содержание программы структурировано по видам спортивной подготовки: теоретической, физической, технической и тактической.

Кроме того, в программе представлены контрольные тесты для занимающихся по физической и технической подготовленности, а также методическое обеспечение и литература. Содержание видов спортивной подготовки определено исходя из содержания примерной федеральной программы (Матвеев А.П., 2005). При этом большое внимание уделяется упражнениям специальной физической подготовки баскетболиста и тактико-техническим действиям баскетболиста.

Теоретическая подготовка включает вопросы истории и современного состояния баскетбола, правил соревнований по баскетболу, техники безопасности, а также вопросы, связанные с гигиеническими требованиями. Физическая подготовка дифференцирована на упражнения общей и специальной подготовки. Техническая подготовка включает упражнения без мяча и с мячом. В состав упражнений с мячом входят передача, прием, ведение и броски по кольцу. Тактические действия включают действия (индивидуальные и командные) игрока в нападении и защите.

Примерное распределение времени в отдельном занятии по технической, тактической и физической подготовке представлено в Таблице. Распределение времени осуществлено с учетом продолжительности секционного занятия 90 минут. Учитель, исходя из целей, условий, возрастных и индивидуальных особенностей занимающихся, потребностей работы секции, может изменять продолжительность занятия и распределение времени. Содержание разделов теоретической, технической, тактической, физической подготовки представлено без распределения по классам. Учитель должен самостоятельно, исходя из степени готовности занимающихся, распределить учебный материал. Более того, программа рекомендует базовый уровень содержания учебного материала. Это содержание может быть расширено по усмотрению учителя.

Содержательное обеспечение разделов программы

57

Теоретическая подготовка 1. Развитие баскетбола в России и за рубежом. 2. Общая характеристика сторон подготовки спортсмена. 3. Физическая подготовка баскетболиста. 4. Техническая подготовка баскетболиста. 5. Тактическая подготовка баскетболиста. 6. Психологическая подготовка баскетболиста. 7. Соревновательная деятельность баскетболиста. 8. Организация и проведение соревнований по баскетболу. 9. Правила судейства соревнований по баскетболу. 10. Места занятий, оборудование и инвентарь для занятий

баскетболом. Физическая подготовка 1. Общая физическая подготовка. 1.1. Общеразвивающие упражнения: элементарные, с весом

собственного веса, с партнером, с предметами (набивными мячами, фитболами, гимнастическими палками, обручами, с мячами различного диаметра, скакалками), на снарядах (перекладина, опорный прыжок, стенка, скамейка, канат).

1.2. Подвижные игры. 1.3. Эстафеты. 1.4. Полосы препятствий. 1.5. Акробатические упражнения (кувырки, стойки, перевороты,

перекаты). 2. Специальная физическая подготовка. 2.1. Упражнения для развития быстроты движений

баскетболиста. 2.2. Упражнения для развития специальной выносливости

баскетболиста. 2.3. Упражнения для развития скоростно-силовых качеств

баскетболиста. 2.4. Упражнения для развития ловкости баскетболиста. Техническая подготовка 1. Упражнения без мяча. 1.1. Прыжок вверх - вперед толчком одной и приземлением на

одну ногу. 1.2. Передвижение приставными шагами правым (левым) боком: с разной скоростью; в одном и в разных направлениях. 1.3. Передвижение правым – левым боком. 1.4. Передвижение в стойке баскетболиста. 1.5. Остановка прыжком после ускорения.

58

1.6. Остановка в один шаг после ускорения. 1.7. Остановка в два шага после ускорения. 1.8. Повороты на месте. 1.9. Повороты в движении. 1.10. Имитация защитных действий против игрока нападения. 1.11. Имитация действий атаки против игрока защиты. 2. Ловля и передача мяча. 2.1. Двумя руками от груди, стоя на месте. 2.2. Двумя руками от груди с шагом вперед. 2.3. Двумя руками от груди в движении. 2.4. Передача одной рукой от плеча. 2.5. Передача одной рукой с шагом вперед. 2.6. То же после ведения мяча. 2.7. Передача одной рукой с отскоком от пола. 2.8. Передача двумя руками с отскоком от пола. 2.9. Передача одной рукой снизу от пола. 2.10. То же в движении. 2.11. Ловля мяча после полуотскока. 2.12. Ловля высоко летящего мяча. 2.13. Ловля катящегося мяча, стоя на месте. 2.14. Ловля катящегося мяча в движении. 3. Ведение мяча. 3.1. На месте. 3.2. В движении шагом. 3.3. В движении бегом. 3.4. То же с изменением направления и скорости. 3.5. То же с изменением высоты отскока. 3.6. Правой и левой рукой поочередно на месте. 3.7. Правой и левой рукой поочередно в движении. 3.8. Перевод мяча с правой руки на левую и обратно, стоя на

месте. 4. Броски мяча. 4.1. Одной рукой в баскетбольный щит с места. 4.2. Двумя руками от груди в баскетбольный щит с места. 4.3. Двумя руками от груди в баскетбольный щит после ведения

и остановки. 4.4. Двумя руками от груди в баскетбольную корзину с места. 4.5. Двумя руками от груди в баскетбольную корзину после

ведения. 4.6. Одной рукой в баскетбольную корзину с места. 4.7. Одной рукой в баскетбольную корзину после ведения. 4.8. Одной рукой в баскетбольную корзину после двух шагов.

59

4.9. В прыжке одной рукой с места. 4.10. Штрафной. 4.11. Двумя руками снизу в движении. 4.12. Одной рукой в прыжке после ловли мяча в движении. 4.13. В прыжке со средней дистанции. 4.14. В прыжке с дальней дистанции. 4.15. Вырывание мяча. 4.16. Выбивание мяча. Тактическая подготовка 1. Защитные действия при опеке игрока без мяча. 2. Защитные действия при опеке игрока с мячом. 3. Перехват мяча. 4. Борьба за мяч после отскока от щита. 5. Быстрый прорыв. 6. Командные действия в защите. 7. Командные действия в нападении. 8. Игра в баскетбол с заданными тактическими действиями.

Кәсіптік шет тілі пәнін оқытуда электрондық

оқулықтарды пайдалану тиімділігі

Отеулинова Айнур Закарияновна

Семей қаласы КМҚК «Д. Калматаев атындағы мемлекеттік медициналық

колледж» кәсіптік ағылшын тілі оқытушы

Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік

бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге

қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында «Білім

беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін

қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі»

деп атап көрсетті.

Ертеңгі күнімізге аттамас бұрын бүгінгі ұстаздың кім екендігіне

баға беріп көрейік. Бүгінгі мұғалім ата-ана, бала бағбаны, қоғам

қайраткері. Мұғалім – оқытушы, мұғалім – ұстаз, мұғалім – оқулық

авторы, мұғалім – технолог, мұғалім-жаңалықты дәріптеуші, таратушы.

60

Қазіргі колледждің даму болашағы қоғамның даму үрдісімен

үнемі өсіп отыратын ақпарат көлемінің әр түрлі тегімен анықталады.

Студенттерге білім беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану,

инновациялық бағытта жұмыс жасау заман талабына сай талап етілуде.

Қазіргі кезді электрондық WEB оқулықтың қандай екендігі

туралы біртұтас ой жоқ. Электрондықоқулықдегеніміз –

мультимедиялықоқулық.

Электрондық оқулық пен оқытудың негізгі мақсаты: Оқыту

процесін үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар

ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту.» Білім берудің кез келген

саласында электрондық оқулықтарды пайдалану студенттердин

танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай ойлау жүйесін

қалыптастыруға шығармашылықпен жұмыс істеуге жағдай жасайды.

Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің

айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын

қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында

бұл оқулықтарды пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес, сондықтан

электронды оқулықтың құрылымы сапалы жаңа деңгейде болуы тиіс.

Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдейді, оқу

материалдарын іздеп отырмай, өтілген және оқушының ұмытып қалған

материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Сонымен қатар

электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде білім алушылар

бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық жұмыстар

орындайды. Әрбір білім алушы таңдалған тақырып бойынша

тапсырмалар орындап, тестілер шешіп, карталар және схемалармен

жұмыс жасауға дағдыланады. Мазмұны қиындау бір үлкен тақырыптың

бөліктерін өткенде қосымша бейнехабар және клиптер қажетті элемент

болып табылады. Бейне клиптер уақыт масштабын өзгертуге және

көріністерді тез және жәй түрде көрсетуге пайдалы. Электрондық

оқулық таңдап алынған хабарды көшіруге мүмкіншілік туғызады.

Электронды оқулықтың ең қажет мүмкіндігі аудиохабарлар. Мысалы:

құстардың дауыстарын арықарай қандай құс екенін ажырата білу, жүрек

қағысын байқау.

Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер,

дыбыс және музыка тыңдатып көрсетуге болады. Бұл, әрине мұғалімнің

тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі. Меңгерілуі

61

қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса,

жаңа тақырыпқа деген баланың құштарлығы оянады деп ойлаймын.

Осы Электрондық оқулықтарды қолдану барысында білім алушылардың

сабаққа деген қызығушылығының күрт артқандығы байқалады. Сондай

ақ мұғалімдерге де өзіне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші

құралдарды молынан ала алады. Электронды оқулық – бұл

дидактикалық әдiс-тәсiлдер мен ақпараттық технологияны қолдануға

негiзделген түбегейлi жүйе. Электронды оқулықпен оқыту, мұғалімнің

білім алушымен жеке жұмыс iстегенiндей болады. Дәстүрлi оқытуда

кейбiр білім алушылар түсiнбей қалған материалды мұғалімнен

қайталап сұрай беруге кейде қысылады, сол себептi жаңа тақырыпты

дұрыс қабылдай алмауына әкеп соғады. Ал электронды оқулықпен жеке

жұмыс iстеуiнiң арқасында сол тақырыпты бiрнеше қайталап оқуына,

тыңдауына, тiптi түсiнбеген сөздi бөлiп анықтама бөлiмiнен қарауға, сол

сөздiң түсiндiрмесiн бiлуiне, оның грамматикалық жасалу жолдарын

бiлуiне көптен-көп көмегiн тигiзедi.

Электрондық оқулықтар білім алуушының бiлiм сапасын

бақылау жүйесiн өзгертуге мүмкiндiк жасайды. Дәстүрлi оқытуда әр

білім алушы оқытушы тарапынан бақылау өте жиi болмай қалуы да

кездеседi, ал электронды оқулықтың көмегiмен оқыту үрдiсiнiң әр

этапын бақылай алады. Тiптi кейде тапсырманың дұрыс орындалуын

ғана қадағалап қоймай, қате орындаған жағдайда оқулықтың тарауына,

керектi тақырыбына немесе қажет ақпарға сiлтемелер берiп отырады.

Бұл білім алушы үшiн, бiрiншiден үлкен көмек, жеңiлдiктер туғызса,

екiншiден, сол материалды автоматты түрде бақылап, әдiл бағасын

беруге, оқушыға қажетiне қарай кеңес беруге, сол жайында барынша

мәлiмет алуға мүмкiндiк жасайды.Сонымен қатар білім алушы

грамматикалық анықтамаларды оқи отырып бiлiмiн тереңдете алады.

Мiне, осындай мүмкiндiктердiң барлығы оқудың мотивациясын

күшейтедi, оқушылардың тiлге деген қызығушылығын арттырады,

оқуға деген белсендiлiгiн арттырады, оқытудың дәстүрлi ұйымдастыру

формасынан шығып, оқытуды даралауды күшейтуге көп көмегiн

тигiзедi. Электронды оқулықта берiлген мәтiндiк материалдар белгiлi

бiр қатынас жағдаяттарында қолданылатын сөйлемдердi құрайды.

Сұхбаттар көлемi жағынан шағын және жеңiл жатталады. Сұхбаттық

жағдаяттар қазақ тiлiнде бiр-бiрiне сұрақтар қойып және жауап қайтара

62

алуға үйретедi. Сонымен қатар берiлген тақырып төңiрегiндегi

сөйлемдер мен әңгiмелердi микрофонның көмегiмен компьютерге

басып, өздерi тыңдап, өзiн-өзi тексеруге, дұрыс сөйлеуге көмектеседi.

Мысалға, электронды оқулықтағы бiр тақырыпқа тоқталатын

болсақ, алғашында сол тақырып бойынша мәтiн берiлген.

1. Осы мәтiндi білім алушы тыңдайды, оқиды, сонан соң барып тақырыптық сөздiктерге көңiл аударады.

2. Жаңа сөздердiң аудармасын iздеп тауып алғаннан кейiн, сол сөздермен басқа жағдаяттарда қолдануға болатын сөйлемдер құрастырады.

3. Осы құрастырған сөйлемдерiн қолдана отырып жағдаяттар ойластырады.

4. Өздерi ойластырған жағдаяттарды қолдана отырып сұхбат құрастырады.

5. Сұхбаттарды бiрiншi жақтан құрастырғаннан кейiн, оны үшiншi жаққа аударып айтып бередi.

6. Берiлген тақырып көлемiнде түрлi жаттығулар мен тапсырмалар орындайды.

7. Сөйлемдегi сөздердiң орын тәртiбiн дұрыс қою арқылы сөйлем құрастырады.

8. Сөйлемдегi жетпей тұрған сөздi табу арқылы, сөйлемнiң мағынасын түсiнуiн аңғартады.

9. Компьютермен сұхбаттасу арқылы қойылған сұраққа дұрыс жауап бере алатындығын көрсетедi.

10. Әңгiменi қостай отырып, сол тақырып көлемiнде сөйлесе алатындығын байқатады.

11. Сөйлемдегi сөздердiң жалғауларын дұрыс қоюы грамматиканы түсiнгендiгiн бiлгiзедi.

12. Сөйтiп көптеген жаттығулармен тапсырманы дұрыс орындағанда барып өз өмiрiнде осы тақырыпты қолдана отырып әңгiме құрастыруға дейiн жетедi.

Электронды оқулықтар білім алушылардың

- бiлiм деңгейiн тереңдетуге;

— ауызекi тiлде сөйлей бiлу дағдыларын қалыптастыруға;

— өз бетiнше iздену қабiлетiн қалыптастыруға;

— ойларын дамытуға;

— студенттердiң сөздiк қорының молаюына;

— тiлдi үйренуге деген ынтасы мен қызығушылығының артуына;

— сабақта өзiн еркiн ұстап, өз мүмкiншiлiгiн кеңiнен пайдалана

63

алуына;

— өз iсiне талдау жасай алуға көптен-көп көмегiн тигiзедi.

Қорыта келе айтарым, оқу үрдiсiнде электронды оқулықты

қолданудың маңызы өте зор. Тiл үйренушi электронды оқулықпен сабақ

бойы үздiксiз байланыста болғандықтан тiлдi меңгеруiне үлкен

мүмкiндiктерi бар. Заман талабына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде

электрондық оқулықтарды сабаққа пайдалану – оқытудың жаңа

технологиясының бір түрі ретінде қарастыруға болады. Ой өрісі

дамыған, шетелдік білім жүйесінен қалыспайтын жас ұрпаққа білім беру

жолындағы ортақ міндетті өз мәнінде жүргізу үшін, бір-бірімізден

тәжірибе алмасып, кемшілік- жетістіктерді айтып отырсақ жұмысымыз

өнімді болады деп ойлаймын.

TBL – арқылы оқыту әдісі

Ахметов Ершат Махметович Учитель английского языка

ВКО, с.Зубаир КГУ "Зубаирская средняя школа"

Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық үрдіс қарқыны білім беру жүйесінің алдына оқыту технологиясын жетілдіру міндеттерін қойып отыр. Осыған байланысты педагог мамандар оқытудың ең тиімді әдіс-тәсілдерін зерттеп, тәжірибе жүзінде сынап келеді.

Жаңа технологияны меңгеру оқытушының білімін жетілдіруіне зор көмегін тигізеді. Бұндай оқытушылардан білім алатын оқушылардың да шығармашылық қабілеттері арта түседі. Сабақ барысында осындай кеңінен қолданылуы қажет әдістердің біріне TBL оқыту әдісін яғни ұжымдық оқыту әдісін жатқызуға болады. Бұлар оқушылардың жеке қасиетін аша отырып, азамат етіп тәрбиелеумен қатар оқушылардың танымдық күшін қалыптастыру және білімін кеңейтуге, тереңдетуге жағдай жасайды.

Ұстаз үшін ең басты мәселе – оқыту әдісін дұрыс тану. Жаңа педагогикалық технологиялар оқытушының жеке тұлғалық күшін арттырып, шығармашылық ойының дамуына басты рөл атқарады.

TBL – team based learning – кіші топтарда оқыту әдісі – оқушылардың топта жұмыс істеу дағдысын дамытуға мүмкіндік беретін оқытудың топтық әдісі.

64

TBL оқыту әдістерінің басты ерекшелігі: әр оқушының қабілетін, дарынын дамыту, ұжымдағы әрбір мүшені оқыту және әркімге ортақ жұмыстағы бір-бірінің көмегі, ізгілік пен ынтымақтастық болып табылады. Топта бағыттап оқыту әдістерінде оқытушы мен оқушының іс-әрекеті алмасып отырады. Мұғалімнің іс-әрекетін, қызметін ұжым атқарады. Яғни жаңа білімді меңгерту тапсырмаларды орындауда, бір-бірінің жұмыстарын саралап, бағалауда, талдауда өздері жетекшілік етеді. Мұғалім ұйымдастырушы, ақыл кеңесші.

Бұл оқытудың ұзақ жылдар бойы тәжірибеден қалмай өзінің тиімділігін әр кезде дәлелдеп келе жатыр: жүйелі түрде қайталанып отырылатын жаттығулар жұмыс түрлері арқылы оқушылардың логикалық ойлауы жетіледі, тілі дамиды; әркім өзін еркін ұстайды, дербес жұмыс істеуге, өзбетімен қорытынды жасауға дағдыланады; өзін-өзі оқыту, бірін-бірі оқыту үрдісі жүреді; өздеріне берілген тапсырманы топ болып орындайды. Оқушылар өз іскерлігін көрсетіп, пікір алмастырып, ойларын ортаға салады. Олар ойларын ортаға салуға ынтымақтастықпен бірігіп, жұмыс істеуге қорытынды жасауға қатыса алады. Зерттеу-іздену іс-әрекетіне икемделіп, топтық жұмыста мұғалімнің тарапынан нақты нұсқау беріледі.

Сондықтан берілген әр тапсырманың мақсаты, мазмұны, құрылымы, оның қандай формада берілетіні жан-жақты ойластырылуы тиіс. Оқушылардың сабаққа белсенділігін арту үшін топты үш шағын топқа бөледі. Топтың жұмысын қажетті бағытқа бағыттап, тапсырмаға берілген уақытқа үлгеретіндей арнайы тапсырмалар мен сұрақтар құрастырылды. Тапсырма маңызды, қызықты, тәжірибеден алынған мәселе түрінде болу керек. Шағын топта жұмыс істеудің ерекшелігі – оқушылардың ойлау қабілеті, мәселені шешу қабілеті, шешім қабылдау, өзгелердің пікірін тыңдау қабілеті және топта жұмыс істеуге дағдыланады. Сабақтың барысында «Жеке дайындығын бағалау тестісі», 15-20 тестілік тапсырмадан тұратын пәндік танымын тексеретін тестілік бақылау өткізіледі. Одан кейін «Топтың дайындығын бағалау тестісі», осы тестің тапсырмасы бойынша әр топта тестілеу жүргізіледі. Екі тестің нәтижесінен кейін жалпы топтың және оның әрбір мүшесінің жеке бағасы анықталады. Сабақ барысында оқытушы бір топтан екінші топқа өту арқылы олардың жұмысын бақылап отырады. Ол кейбір жағдайларда ғана олардың жұмысына араласады.

Топта оқыту кезінде топтың әрбір мүшесіне мынадай талаптар қойылады:

жеке өз бетінше оқуы тиіс; тақырып бойынша жеке тест орындауы тиіс;

65

топ үшін жауапты болу қажет, әрқашан дайындықпен келу керек, себебі топтың ұпайы әрбір білім алушының дайындық деңгейіне байланысты болады;

Олардың білімін талқылау кезінде әрбір топ мүшесінің қатысуын саралап, барлық топ мүшелері бірдей бағаланады. Осы сабақтарды өткізу барысында оқушылар сын тұрғысынан ойлану, өз әріптестерінен үйрену, топтық тестілерді өткізуде топ үшін жауапты болу, өзі оқу арқылы дайын болу мүмкіндіктеріне ие болды.

Топқа бағыттап оқытудың тиімділігі: уақыт үнемделеді, қайталау арқылы есте сақталады; тыңғылықты білім алу үрдісі жүзеге асады; өз беттерімен бір нәтижеге қол жеткізеді, барлығы

ізденеді; үнемі пікір алмасу пікір талас қатынастары болады; Топқа бағыттап оқытуда тапсырманы орындау барысы: Әр оқушы тапсырманы жеке орындайды. Топтық тестілеуден соң

әрбір топ мүшелері түсініксіз сұрақтар бойынша оқытушыдан мәлімет алды. Әрі қарай әрбір топтағы оқушылар алған білімдерін қолдану үшін тапсырмалар орындайды. Тәжірибелік сабақтың аяқталу кезеңінде топтар есеп береді, бұл оқушылардың тапсырманы орындау барысында жаңадан не үйренгендігін көрсетеді. Әрбір топ жұмысына талдау жасалады. Осы әдістің арқасында топтық оқыту үрдісіндегі жеке оқушының және топтың үлесін, рөлін талдауға, бағалауға мүмкіндік туады. Топ болып талқылайды, қорытынды жасайды. Осы TBL яғни ұжымға бағыттап оқуда оқушылардың тілі дамиды. Оқушылар жүйелі жұмысқа жұмылдырылады.

Жаңа технологияларды меңгеру оқытушының кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруна көмектеседі.

«Өз еңбегін талдай білген адам ғана тәжірибелі ұстаз бола алады»,-деген В.Сухомлинскийдің сөзін оқытушының талмай ізденген еңбегінің нәтижесінде ғана көрінетіні белгілі. Қазіргі кезде ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір білім алушыға сапалы және терең білім беруіне жағдай жасап отыр. Мұғалім баяндайды, әңгімелейді, түсіндіреді, ал оқушы тыңдайды, қабылдайды, ойлайды т.б. таным әрекеттерін жасайды.

Қорытыта келе, тілді үйретудің жаңа технологияларын тәжірибеде кеңінен қолдану оқушылардың белсенділігін арттырып, оқытушының шығармашылық қабілетін жетілдіреді. Осындай тиімді әдістерді сабақта пайдалану үшін оқытушы көп еңбектеніп, ізденуі керек. Қазіргі қоғамдық өмірімізде көрініс тапқан сан - салалы сапалық

66

өзгерістер, жаңарулар, жаңалыққа бетбұрыстар педагогтерді өз істеріне сын көзбен қарауға итермелеуде. Өйткені, оқушыларға берілетін білім де, тәрбие де, дүниеге көзқарас та оқытушының іс- әрекеті, беретін білімі мен үлгі- өнегесі арқылы қалыптасады. Осындай жүгі ауыр, жауапкершілігі мол мәселелерді шешу педагог мамандардың алдына зор міндеттер жүктейді.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Алдашева А. Әдістеме әлемінде. Ғылыми- әдістемелік

жинақ. -Алматы, 2008. –125 б. 2. Қадашева Қ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі-Алматы,2005.-

240 б. 3. Миролюбов А. Разработка теоретических вопросов

системы упражнения в советской методике обучения иностранным языкам в средней школе. Под ред. Климентенко А., Миролюбова А.-М.: Педагогика, 1973. -270 б.

4. Оразбаева Ф. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Типтік оқу бағдарламасы: Әдістеме әлемінде // ғылыми-әдістемелік жинақ. -Алматы, 2008. -145 б.

5. Телеуов М.К., Досмагамбетова Р.С., Молотов-Лучанский В.Б., Муратова А.З., Риклефс И.М., Калиева Ш.С., Риклефс В.П. // Инновационные технологии в обучении и оценки учебных достижений студентов Карагандинского государственного медицинского университета: Монография, -Караганда, 2010. -160 б.

Электронные образовательные ресурсы в

преподавании гуманитарных дисциплин

Турарова Эльмира Мерхатовна, преподаватель гуманитарных дисциплин,

Учреждение «Медицинский колледж «Семей», г. Семей Главной задачей образования становится не столько овладение

суммой знаний, сколько развитие творческого мышления студентов, формирование умений и навыков самостоятельного поиска, анализа и оценки информации. Для её решения недостаточно только учебника, хрестоматии, традиционной деятельности учителя по управлению процессом обучения. В современных условиях, когда дети с самого раннего возраста развиваются в условиях новой информационной среды

67

(телевидение, Интернет, компьютерные программы), сформировался новый тип восприятия информации, то, что современные учёные-обществоведы называют «экранной культурой». Для современного учащегося традиционные источники получения информации утрачивают своё прежнее значение, что приводит к снижению интереса к процессу обучения. Чтобы поддержать интерес к процессу обучения, исключить кризис в процессе обучения и способствовать успешному формированию личности востребованной современным обществом необходимо использование электронных образовательных ресурсов (ЭОР). Одно из основных направлений внедрения ЭОР в образовательный процесс – использование на уроке готовых учебно-методических комплексов, соответствующих учебным программам и образовательным стандартам. Например, в 2011 году Национальным центром информатизации были разработаны 468 ресурсов по истории Казахстана прошедшие апробацию в школах и колледжах. С целью обеспечения качества электронного обучения и использования лучшего мирового образовательного опыта АО «Национальным центром информатизации», Евразийским национальным университетом имени Л.Н.Гумилева», «НИИ математики и механики» было разработано 7043 ЦОРа и ЭОР по дисциплинам школ и колледжей.

Применение ЭОР на уроках гуманитарных дисциплин способствует:

- овладению каждым учащимся знаниями на минимальном базовом уровне;

- формированию умения самостоятельно работать с информацией;

- стимулированию познавательного интереса к предметам; - осуществлению практической подготовки к экзамену. Использование электронных пособий позволяет существенно

повысить наглядность изложения материала и привлечь внимание учащихся к изучаемой теме. Урок становится более интересным, если учебный материал представлен на экране – в красках и со звуком. В этом случае процесс обучения делается более эффективным, поскольку активизируются все формы чувственного восприятия.

Цель, главным образом, состоит во включении компьютерных технологий в процесс обучения путём организованной и педагогически обоснованной учебной и внеурочной деятельности. Важно использование ЭОР для повышения познавательной активности учащихся, усиление мотивации учебной деятельности, повышение результативности труда учителя, изменение отношения к уроку и учебному предмету, внедрение инновационных информационных

68

технологий в преподавании, рост профессиональной и личностной компетентности учителя и ученика.

Применение мультимедиа-технологий хорошо сочетается с технологией развивающегося обучения, проблемным эвристическим обучением и дифференцированным обучением. При современном уровне развития информационного пространства применение мультимедийных технологий даёт хорошие результаты в рамках личностно-ориентированного обучения. Развивающее обучение предполагает развитие личности, теоретического мышления ребёнка для чего необходима работа с различными источниками информации, решение учебных задач повышенного уровня трудности. Применение компьютерной техники позволяет конструировать урок с учётом этих требований. Например, в преподавании истории Казахстана и всемирной истории имеет большое значение использование наглядных пособий, которыми являются исторические карты, иллюстративный материал, аудио и видео материалы. Использование наглядных пособий позволяет создать у учащихся достоверный образ эпохи, сформировать личностное отношение к историческим деятелям, способствует развитию образного мышления. В связи с этим возникает необходимость в значительном количестве иллюстративного, аудио и видеоматериала. Поэтому, появление компьютерных программ, электронных энциклопедий и учебников, содержащих значительное количество аудио, видео и иллюстративных материалов, отвечающих современным требованиям, стало замечательным подспорьем в преподавании предметов.

Можно классифицировать ЭОР по следующим направлениям: – по технологии создания • текстографические ресурсы – отличаются от книг в

основном базой предъявления текстов и иллюстраций – материал представляется на экране компьютера.

• мультимедиа ЭОР - ресурсы, состоящие из визуального или звукового содержания.

• по среде распространения и использования – Интернет-ресурсы онлайн – работающие только в

режиме подключения к сети Интернет http://e-history.kz/ru/scorm – Интернет-ресурсы оффлайн – их можно

скачать, инсталлировать на компьютер и использовать без Интернета – ресурсы для «электронных досок» • по содержанию – учебники – электронные справочники и словари – викторины • по принципу реализации

69

– мультимедиа-ресурсы – презентационные ресурсы [1]. В колледже у преподавателей гуманитарных дисциплин имеются

электронные пособия: карты по истории Казахстана, всемирная история в схемах и таблицах для 10-11 класса, а также презентации, выполненные в Power Point и др.

Комбинированный, мультимедийный подход, основанный на восприятии учащимися не просто информации, а информации в форме образов, обеспечивает интерес к получению более глубоких знаний. Нужно обязательно помнить о том, что необходимы перерывы и обязательно живое слово учителя, которое будет играть в процессе урока ключевую роль.

Использование ИКТ, в том числе презентаций Microsoft Power Point. целесообразно применение ИКТ в преподавании предметов гуманитарного цикла в связи с потребностью в большей наглядности обучения. В преподавании истории использование мультимедийных технологий позволяет конкретизировать материал, создавать наглядные достоверные образы исторических эпох и исторических личностей, формировать более целостные представления о прошлом человечества. Благодаря использованию возможностей ИКТ формируется познавательный интерес, возникает также яркий эмоциональный образ, личностное отношение к изучаемому материалу, снимается конфликт между традиционными и новыми источниками информации, что особенно важно на уроках истории. Большинство современных мультимедийных программ рассчитано на индивидуального пользователя. Использование презентаций на уроках является для студентов и преподавателей нетрадиционной формой урока, вызывает повышенный интерес и способствует активизации познавательной деятельности. На уроках - презентациях, возможно, компенсировать слабые стороны электронных учебных пособий. По нормативам применение технических средств обучения на уроках не должно превышать 15-25 минут в зависимости от возрастной группы учащихся. Презентация позволила решить проблему комплексности средств обучения на уроках истории. Использование презентации позволяет успешно чередовать различные виды деятельности: работа с картой, учебником, тетрадью, с информацией на экране. Чередование видов деятельности, способов подачи информации (видеосюжеты, анимированные карты, схемы, мультипликация, музыка) позволяет активизировать различные каналы восприятия, способствует повышению внимания и росту активности учащихся на уроке, снижает утомляемость. Использование разнообразных средств обучения делает уроки более яркими, запоминающими.

70

Информация, полученная из СМИ, в отличие от учебной, обладает рядом привлекательных для подростка свойств. Во-первых, она эмоционально окрашена; во-вторых, актуальна; в-третьих, не обязательна. Важной является задача формирования способности студентов анализировать содержание сообщений СМИ. Работа с информацией из СМИ предполагает умение ориентироваться в средствах информационных технологий, отслеживать, сохранять, оценивать и использовать информацию, понимать её скрытый смысл, цели и направленность информационных потоков. Использование материалов СМИ может выполнять некоторые дидактические функции, связанные с формированием и проверкой следующих умений:

- находить требуемую информацию в различных источниках; - систематизировать информацию по заданным признакам; - собирать и систематизировать тематическую информацию; - аргументировать собственные высказывания; - находить ошибки в получаемой информации и вносить

исправления; - воспринимать альтернативные точки зрения и высказывать

обоснованные аргументы «за» и «против». Конкретные формы работы с материалами СМИ в

значительной степени определяются уровнем подготовки учащихся. Новые информационные технологии, в частности возможности передачи по сети Интернета текстовой, звуковой, графической и видеоинформации, создают огромные возможности их использования в педагогическом процессе. Специфика новых информационных технологий состоит в том, что они представляют пользователю - учителю и учащимся - громадные возможности выбора источников получения разнообразной информации (базовая информация на серверах, разнообразные базы данных ведущих библиотек, научных центров, высших учебных заведений, музеев).

Следует иметь в виду, что не вся информация, представленная в Интернете, является достоверной. Многое зависит от того, кто является владельцем сервера или сайта, размещённого на нём: государственная организация, частная компания или частное лицо. Поэтому решающая роль остаётся за педагогом. Его квалификация, заинтересованность в учебном предмете, умение использовать нетрадиционные педагогические технологии создают основу для педагогически целесообразного и методически выверенного включения материалов сети Интернета в профессиональное образование. Обширная информация, представленная в сети Интернета, может быть использована для подготовки лекций или текстов для изучения нового материала на уроке. Текстовые файлы с лекциями выдающихся

71

историков, выдержки из документов, схемы и таблицы можно скопировать на компьютер, распечатать и использовать фрагменты из них. Материалы сети Интернета можно использовать для организации самостоятельной работы учащихся. При изучении отдельных разделов и тем можно рекомендовать учащимся обратиться к материалам соответствующих сайтов для того, чтобы подобрать дополнительные сведения, составить доклад, реферат, провести поиск и сравнение. Учащиеся периодически получают задания, связанные с поиском информации в сети Интернета.

При переходе к информационному обществу происходит изменение всех сторон общественной жизни. Эти изменения неизбежно затрагивают всю систему образования. Происходит внедрение компьютерной техники в процесс обучения. Компьютер выступает не только как источник информации, но и как средство обучения и мощный инструмент, позволяющий активизировать процесс познавательной деятельности, способствующий развитию гибкости мышления и формированию умения ориентироваться в современном мире. Умение работать с информацией повышает конкурентоспособность учащегося первоначально в образовательной среде, а впоследствии и в сфере его профессиональной деятельности. Кроме этого вырабатывается способность к самосовершенствованию, самостоятельному поиску, и творчеству, меняются отношения «учитель - ученик», возникает атмосфера сотрудничества, партнёрства, что также приводит к формированию личности способной не только к поиску и творчеству, но и плодотворному общению и толерантности в отношениях с людьми [1].

Информационные технологии предполагают гибкость мышления, широту восприятия, умение пользоваться разнообразными источниками информации, анализировать и сопоставлять полученные из разных источников сведения. Использование информационных технологий в проектной деятельности учащихся будет способствовать не только выработке данных умений и навыков, необходимых в учебной, а затем и в профессиональной деятельности, но помимо этого приведёт к росту самооценки, уверенности в своих силах, формированию личности, востребованной в условиях информационного общества.

Список литературы. 1. Ушакова О.А. Использование электронных пособий на

уроках истории. Преподавание истории и обществознания в школе, №3, 2007г.

2. http://lms.nci.kz/history 3. http://e-history.kz

72

Қазақ мектебінің бүгінгі жайы мен ертеңі

Бекматова Ботагөз Ескендірқызы Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

СҚО Петропавл қаласы С.Шаймерденов атындағы қалалық классикалық гимназия

Қазақ мектебінің бүгінгі жайы мен ертеңі, оқушылардың

білімділік және тәрбиелік деңгейі мұғалімге, ата-анаға және қоғам қауымдастығына жүргізілген жұмыстарға, ізденісіне байланысты. Жалпы білім беруге арналған бағдарламалар педагогикалық үрдісті жаңаша қарауды талап етеді. Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты – жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру болса, оқытудағы негізгі мақсат - өздігінен дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаның дамуында маңызды роль атқаратын оқушының өз бетінше жұмысын тиімді ұйымдастыра білу; сол арқылы материалды саналы меңгертудің жүйесін жасау; оқушының түрлі дара қабілеттерін арттыру.

Өз бетінше жұмыс қазіргі жеке тұлғаны қалыптастыру және тәрбиелеуде, білім берудің приоритетін түбегейлі өзгертуде, яғни бұрынғыша оқушыны пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыруды түбегейлі өзгертуде.

Өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты оқушылардың танымдық міндеттерін қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру, білімге қүштарлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс - тісілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс - пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Әдіс – тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың ойлануына және қиялына негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын дамытып оларды сөйлетуге үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы қабілеті әртүрлі балардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс жасау, оны жан - жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық деңгейін бақылап отыру әрбір мұғалімнің міндеті.

Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан – жақты, білімі қажет.

Қазіргі мұғалім: Педагогикалық үрдісте жүйелі жұмыс жүргізе алатын; Педагогикалық өзгерістерге тез төселетін; Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын; Оқушылармен ортақ тіл табыса алатын;

73

Білімді, іскер, шебер болу керек; Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері – өсіп келе

жатқан жеке тұлғаны жан –жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа педагогикалық идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек тыңдаушы, орындаушы болса, ал қазіргі оқушы – өздігінен білім іздейтін жеке тұрға екендігіне ерекше мән беруіміз керек.

Қазіргі оқушы: Дүниетаным қабілеті жоғары; Дарынды, өнерпаз; Іздемпаз, талапты: Өз алдына мақсат қоя білу керек; Отбасының жетекшілік маңызы онда тәрбиеленіп жатқан

адамның тән-дене және рухани дамуына әсер етуші ықпалдар мәні мен мағынасының тереңдігіне тәуелді келеді.

Ата-ананың ұйымдастыру және бағыттаушы ролін, ата-анамен бала арасындағы өзара қатынастың сипатын, бала тәрбиесіне әсер ететін жанұяның мақсатты адамгершілік бағыттарын, баланың жанұядағы араласатын іс-әрекетінің алуан түрлілігін, ата-ананың тәрбие құралдарын, тәсілдерін, әдістерін пайдалана алу қабілеттерін, баланың белсенділігінің дәрежесін көруге болады.Ата-ана арасындағы, ата-ана мен бала арасындағы, балалардың арасындағы өзара қатынас педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері болып табылады.

Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған мәселе – білім беру, ғылымды дамыту. Өркениет біткеннің өзегі,ғылым, тәрбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Осы орайда білім ордасы – мектеп, ал мектептің жаны – мұғалімдердің басты міндеті - өз ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін қастерлей және оны жалпы азаматтық деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін тұлға тәрбиелеу.

Бәрімізге белгілі, біздің қоғам аса күрделі жағдайларды бастан кешірді. Өтпелі кезеңге тән өмірдің ауыртпалықтарын ешкім жоққа шығара алмайды. Бірақ адам қандай жағдайда да өзінің биік адамгершілік сипаттарын, кісілік қасиеттерін сақтап қалуға тиіс. Тәрбиенің осы жақтарын қазақ жастарының санасына кішкентайынан терең енгізу қажет. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында да мектеп оқушылары бойында адамгершілік және тұрмыс негіздерін қалыптастыру, азаматтыққа тәрбиелеу және олардың ақыл – ойын айқындау басты міндет екендігі айтылған. Олай болса, қоғам болашағы- жас ұрпақтың бойына адамгершілік, ізгілік, мейірімділік, ақыл-ой, сана-сезім қалыптастыратын салауатты тәрбие беру мазмұнын жаңаша құру қажет. Осы орайда, «Сабақ беру – үйреншікті жай шеберлік

74

емес, ол – үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер» деген, Жүсіпбек Аймауытовтың сөзін айта кету артық болмас.

Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған, рухани бай жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.

Рухани бай, жан-жақты дамыған жеке тұлғадағы ең басты қасиеттердің бірі - тіл байлығы, өз ойын нақты, терең мағыналы әрі көркем жеткізе білетін, шешен де ойлы сөйлей білетін, Абайша сөйлегенде сөзі жүрекке жылы тиетін, сөз құдіретін игерген адамдарда да тұлғалық қасиет болады. Рухани адамгершілікке тәрбиелеудің басты мақсаты оқушылардың белсенді өмірлік жолын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін қамтамасыз етіп, адамгершілік нормаларынан ауытқушыларға жол бермеуді қалыптастыру болып табылады.

Педагогика ғылымы еш нәрсеге бейімі жоқ, қабілетсіз адам болмайды деп дәлелдейді. Сол себебті, балалардың қабілетін кеңінен өрістете дамытуға тек мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда әр түрлі әдіс - тәсілдерді қолдануға болады. Оқушылардың өзіндік жұмыстарының мән - мағынасын ұйымдастырудың тәсіл - амалдарын бір ғана белгімен сипаттауға болмайды. Өзіндік жұмыстың ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:

Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі; Жұмысты орындаудың уақытын белгілеу; Мұғалімнің басқаруымен оқушылардың Дербестігініңөзара байланысы олардың жұмысты өз еркімен орындау. Оқушылардың өзіндік жұмысы - мұғалімнің қажетті нұсқаулары

бойынша оқушының оқу жұмысының жеке дара және ұжымдық түрі. Өзіндік тапсырмаларды орындау барысында оқушылардан белсенді ойлау талап етілді. Осының нәтижесінде оқушылар өздігінен бақылауды үйренеді, олар да тапсырылған істі орындаудағы жауапкершілік сезім, еңбексүйгіштік, табандылық, ұйымшылдық, бір - бірімен деген жолдастық көмек қалыптасады. Өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты оқушылардың танымдық міндеттерін қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру, білімге қүштарлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс - тісілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс - пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Әдіс – тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың ойлануына және қиялына

75

негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын дамытып оларды сөйлетуге үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы қабілеті әртүрлі балардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс жасау, оны жан - жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық деңгейін бақылап отыру әрбір мұғалімнің міндеті.

Қазіргі заман талабына сай білім беру- бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғары деңгейлік және кәсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру мен оқытудың үздіксіз үрдісі екендігі белгілі.

Осы орайда оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, білім сапасын арттырумен қатар ақыл-ой шығармашылық белсенділіктерін жетілдіру үшін жеке пәндерді оқытудың тиімді әдістері мен тәсілдерін іздестіру, қазіргі білім беру саласының алдындағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

«Біз өзіміздің болашағымызды, жеке балаларымыздың болшағын қандай күйде көргіміз келеді осыны айқындап алатын уақыт жетті» деп көрсетілген Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2030 жылға арналған стратегиялық бағдарламасында. Сондықтан еліміздегі ұлттық қоғамды кемелдендіру ел болашағы-жас ұрпақты жаңа инновациялық әдісте рухтық тәлім және білім негіздерімен қаруландырып, қалыптастыру қажет.

Оқушылармен жүргізілетін өздік жұмыстардың

теориялық негіздері

Тулебаев Мурат Болтабаевич тарих пәнінің мұғалімі

№32 орта мектеп Новоишимка ауылы Целиноград ауданы Ақмола облысы

Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның

ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгілендіру мектепті осы кезде дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты. Республикамызда білім берудің жаңа жүйесінің жасалуы педагогика теориясымен оқу-тәрбие процесіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парагдигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаң көзқарас, басқаша қарым-қатынас өзгеше менталитет пайда болуда.

76

-білім мазмұны жаңа процестік білімдермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шщығармашылық және нарық жағдайынағы білім беру бағдарламаларының нықтылануымен байи түсуде;

-ақпараттық дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және радиобайланыс – қазіргі заманғы комьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;

- баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;

- мектеп, отбасы және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс жасалуды;

-қоғамдық білімнен бара – бара педагогикалық технолдогияның кеңінен қолдануына және ғылымның роліне мән берілуде. Мемлекеттік білім стандартына сай міндетті деңгейдегі білім, білік, дағдыларды тексеруге әдістемелік нұсқау, әр пән бойынша оқушылардың білім ,білік, дағдыларына қойылатын талаптар бұрынғы бағдарламаларда да болды Бірақ ол талаптар білім мазмұнының жалпыға бірдей бір деңгейімен ғана анықталғандықтан оқу үрдісін оқушылардың жекебас ерекшеліктері (қабілетіндегі, икемділігіндегі, жалпы дамуындағы т.б.) ескере отырып ұйымдастыруға мүмкіндік бермеді. Жаңа оқу бағдарламалары жобасында білім,білік,дағдыларына қойылатын талаптар түрінде екі деңгеймен беріледі[2]:

1. Оқу материалының мектеп ұсынатын базалық (инварианттық) деңгейі немесе (мүмкін деңгейі) ;

2. Оқушылар дайындығының ең өз (минималды) қажетті деңгейі (міндетті деңгейі).

Бағарламада бұл екеуінің аралығында бірнеше деңгейлер болуы тиіс екендігі атап көрсетілген.

Бірақ мектептің орта сатысын бітіруші оқушы меңгеретін білім, білік, дағдылары міндетті деңгейдегі талаптардан төмен болмауы қажет.

Оқушылардың меңгерген білімі мен біліктерінің міндетті деңгейдегі талаптарға қаншалықты сай екендігін арнайы тапсырмалар арқылы бақылап, тексеруге болады.

Тапсырмалар міндетті деңгейдегі талаптардың мазмұнын толық қамтитындықтан олардың орындалу нәтижесі пәннен алған оқушы білімі мен

біліктерінің обьективті жағдайын көрсетеді. Сондықтан мұндай тапсырмаларды пайдаланып оқушы білімі мен біліктерінің, тәрбиелігінің сапасын, деңгейін бақылауға министрлік,отбасы, мектеп, мұғалім, ата-ана,оқушының өзі және әртүрлі қоғамдық ұйымдар мен әлеуметтік топтар мүдделі.

77

Бұл тапсырмалар нәтижесінде мұғалім өзін бақылауды жүзеге асыра алады: Оқушы білімі мен біліктеріндегі жетістіктерді, кемшіліктерді, олардың себептерін анықтап, өз жұмысына талдау жасайды, оны жетілдірудің жолдарын белгілейді.

Оқушы да өзінің оқу жұмысындағы табыстар, кеткен қателіктер туралы ақпарат алып, нәтижесін этолонмен салыстыруға, сөйтіп өз бетінше әрекет етуге мүмкіндік алады.

«Әрекет» түсінігі өзін және өзінің өмір сүру жағдайларын қоса есептегендегі адамның қоршаған әлемді шығармашылықпен қайта түзуге және тануға бағытталған арнайы белсенділік түрі ретінде анықталады.Оқу іс-әрекетін ұйымдастыру теориясының негізін Я.А.Коменский, И.Г.Песталоции, А.Дистервег, И.Гербарт, К.Д.Ушинский, П.Ф.Каптерев, С.Т.Шацкий, Л.С.Выготский, Д.Локк және басқа шетелдік және кеңестік педагогикалық психологияның ірі өкілдері қалады.

ХХ ғасырдың ортасына таман өзіндік оқу іс-әрекетінің психологиялық теориясы қалыптасты. Оны негіздеушілер – Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов, А.К.Маркова, П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина, т.б. – оқу теориясында жаңа проблема көтерді. Ол – оқу міндеттерін жалпы іс-әрекет жолымен шешуде заттың танылған объективтік қасиетін қайта шығару процесінде іс-әрекет субъектісінің өзінің өзгеруі. Бұл теорияның серіппелі өзегі – «оқу іс-әрекеті» түсінігі. Осы теорияның негізін қалаушылардың бірі В.В.Давыдовтың анықтауынша бұл:» ...теориялық білім формасында жалпыланған, заттық және танымдық әрекет жолымен игеруге арнайы бағытталған адам іс-әрекетінің негізгі түрлерінің бірі».

Ұйымдастырушылық қырынан қарағанда, оқу іс-әрекеті оқушы мен мұғалімнің оқу-танымдық өзара әрекеттесу процесі. Оның нәтижелілігі, ең алдымен, қатысушылардың әрқайсысының белсенділігіне тәуелді, ол белсенділік тек бірлескен іс-әрекеті оқушы мен мұғалімнің оқу-танымдық өзара әрекеттесу процесі. Оның нәтижелілігі, ең алдымен, қатысушылардың әрқайсысының белсенділігіне тәуелді, ол белсенділік тек бірлескен іс-әрекет кезінде ғана емес, оған дайындық кезеңінде де жойылмауы керек.

Ғалым-педагогтар зерттеулерінде дәстүрлі сабақтарды ұйымдастыру әдістемесі терең әрі нақты қарастырылған болса, оқушының өзіндік оқу іс-әрекеті проблемасы педагогика ғылымын әлі де толғандыруда.

Өзіндік оқу іс-әрекеті өзінің мәні жағынан, оқу іс-әрекетінің жоғарғы формасы ретінде ұғынылады. Психологиялық-педагогикалық еңбектерде ол мынадай сипатта қарастырылады:

- оқушының өз бетімен оқуға мүмкіндік беретін интеллектуалды қабілеті мен дағдысы;

78

- оқушының өз күшімен білім игеруге ұмтылуы, қабілеті, дайындығы[6];

- жеке тұлғаның өз күшімен білімді және іс-әрекет жолын игеру ұмтылысында көрінетін қасиеті;

- индивидтің өз күшімен өзінің танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру және оны жаңа танымдық проблеманы шешуге пайдалану қабілетін туғызатын жеке тұлға қасиеті.

Осылайша ол дидактикалық құбылыс ретінде екі жақты сапаға ие болады: «оқушының оқу тапсырмасын орындау барысында көрінетін шығармашылық елестету, ойлау, еске сақтау әрекетіне сай көрінетін форма. Ол, сайып келгенде, оқушының өзіне бұрыннан таныс емес жаңа білім алуына, немесе бұрын игерілген білімін кеңейту мен тереңдетуге әкеледі»

Кейбір педагогтар өзіндік жұмыс деп оқытушының қатысуынсыз орындалатын жұмыстарды айтады. Мысалы, А.И.Мелюковтің пікірінше, өзіндік жұмыстар – біреудің тікелей көмегінсіз, өз бастамасы бойынша, не тапсырма бойынша орындалатын білім алушының іс-әрекетіБұл анықтамамен келісетін болсақ, онда оқушылардың өзіндік жұмысын басқаруға болмайды (яғни ол өзінің бастамасымен болатындықтан, оқытушы бақылауынан тыс болады). Бұған қарағанда келесі тұжырымды шынайы деп мойындауға болар еді. «Жалпы білім беретін мектептердегі өзіндік жұмыстың ерекшелігі – оның саналы реттелетіндігінде және педагогикалық мақсаттылығына сай ұйымдасқан бақылау жасалатындығында».

Пайдаланған әдебиеттер: 1. Қазақстан Ресбубликасы Білім және ғылым министрлігінің

2013-2014 оқу жылына арналған нұсқау хаты. Астана, 2014 2. Құрманбаева Г.С., Жұмажанова Т.Қ., Әрінова Б.А.

Бағдарламалар. Қазақ әдебиеті(5-11 сыныптар).-Республикалық баспа кабинеті, 2010

3. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтама. Бас сарапшы: Б. Әбдіғазиев. – Алматы: «Аруана ltd», 2005 – 576

4. Эльконин Д.Б. Психическое развитие в детских возрастах. – Москва: Институт практической психологии, 1995

5. Махмутов М.Н. Теория и практика пробл.обуч. Казань, 1982

79

Адамгершілік тәрбие

Білісбекова Динара Білісбекқызы Оқытушы

Н.Құлжанава атындағы Торғай гумманитарлық колледжі

Адам баласы қоғамда өзінің адамгершілік қасиеттерімен, қайырымдылығымен, адалдығымен, әдептілігімен ардақталады.Адамгершілік қасиет адамдардың қимыл-әрекетінен, қарым-қатынасынан көрініс береді. Жақсылық пен жамандық та, зұлымдық пен махаббат, әділеттілік пен әділетсіздік, борыш пен намыс, ар мен ождан адамның іс-әрекеті арқылы өлшенеді.В.Сусавев «Адамгершілік бір адамнан екінші адамға сыйлай алатын зат емес, ол өзінің тәжірибесі арқылы ғана жететін адамның ішкі жағдайы» деп адамгершілік құндылыққа ерекше тоқталған.В.А. Сухомлинскийдің «Адамгершілікті, мейірбандылықты, қайырымдылықты тәрбиелейтін шын мектеп-отбасы анаға, әкеге, әжеге, апа-қарындасқа қарым-қатынас, адамгершілікке сын болып саналады» деген.Баланың шыр етіп өмірге келгенде енетін үйі мінез-құлқының, адамдармен қарым-қатынасының, сезімдерінің, көзқарастарының адамгершілік қасиеттерінің қалыптасатын ұясы –отбасы болып табылады.Осы орайда «сіз» деген сыпайылық, «сен» деген анайылық деп жастардың жадында үлкендер түрлі өнегелерін айтып отырған. « Атадан бала тусайшы, ата жолын қусайшы» дегендей атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп, ізгілікке тәрбиелеуді талап еткен.

Тәрбие-өмірдің өзі сияқты күрделі де көп қырлы.Еңбекке тәрбиелеу, отансүйгіштікке тәрбиелеу,эстетикалық тәрбие, экологиялық тәрбие, құқықтық тәрбие, дене тәрбиесі т.б. осы барлық тәрбиенің өзегі-адамгершілік тәрбиесі.Ол осы барлық тәрбие түрлерімен біріге келе адамгершілік сапаларын және адамзат құндылығын қалыптастырады.

«Адамға ең бірінші керегі-білім емес, тәрбие.Тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы.Ол келешекте оның өміріне опат әкеледі» деп Әл Фараби айтқандай, тәрбие адам тағдырын ойластырады, болжайды, рухани өмірдің негізін қалайды.Тәрбие ұлылыр өсиетін сақтай отырып, олардың адамгершілік құндылықтарын ұрпақтан-ұрпаққа жеткізеді.Өскелең ұрпақ ұлағатты сөздерімен, тыныс-тіршілігімен, дәстүрімен тәрбиеленеді.Адамзат тіршілігінің міндетті шарты-тәрбие бастауы болып табылады.

80

Тәрбие-адамгершілік құндылықтардың қалыптасуымен негізделеді.Адамзат тарихында құндылықтар қалыптасуының негізі ерте заманнан-ақ ойшылдар мен ғұламалардың назарында болды.Олардың тәрбие негіздері атадан балаға, ұрпақтан ұрпаққа ізгі қасиеттер сен сезім ниеттерден тұратындығы туралы.Құндылықтар-адам баласының алдына қойған мақсаттарына жету жолындағы негізгі фактор.Соның ішінде рухани адамгершілік құндылықтардың қалыптасуының түп негізі бүгінгі білім беру мекемелері.

ліміздің елдігін әлемге танытатын, оны жетілдіретін, дамытатын да жас ұрпақ.Сондықтан да еліміздің болашағы осы жас бүлдіршіндеріміздің білім дәрежесі мен тәрбиесінің тереңдігімен айқындалады. Педагог ғалымдар мен философ, психологтардың пікіріне сүйенсек, жас ұрпақтың рухани-адамгершілігін дамыту-уақыт пен заман талабы. Ал оның туындап, қалыптасып, тәлім-тәрбие құралына айналуы тәрбиешілер мен ата-аналардың қолында. Оқыту мен тәрбие беру үрдісіндегі алға қойылатын талап-тәуелсіз еліміздің азаматын тәрбиелеу, ұлттық сана-сезімін ояту, ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншілік көзқарастарын қалыптастыру.Ертеңгі күннің мазмұнды да салиқалы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға бастыратын күш тек білімді ұрпақта.

Рухани адамгершілік құндылық-белгілі бір бағытты, мақсатты, жүйені, ұлттық көзқарасты, мінез-құлықтағы адамдық тәртіп пен рухани дағдыны қалыптастыратын жүйе.Яғни рухани-адамгершілік құндылық-адамдық қасиеттің өлшемі-оның жақсылыққа талпынуы, өзге адамға жанашырлық білдіруі, айналадағы адамдарға қайырымы, омір сүруге ұмтылысы, өмір сүру мәселелері жайында іздену, өзін-өзі танып сол арқылы дүниені-әлемді тануы.

Қазіргі кездегі тәрбиенің ерекшелігі - адамшылық,азаматтық қасиеттің сынға түсуі еліміздегі әлеуметтік болмысымыздың жаңаруына әкеледі.Бұны жасайтын –адам.Сондықтан адам тұлғасын қалыптастыру –өмір талабы.

81

Как подготовить патриота своего Отечества

Полыгалов Владимир Николаевич Преподаватель НВП

Алматинский колледж новых технологий

Наше общество переживает сложный период: с одной стороны, идёт становление новой государственности с признанием приоритета общечеловеческих ценностей, а с другой, налицо экономическая нестабильность, ярко выраженное разделение населения по имущественному признаку, вооружённые конфликты, демографические проблемы.

В последнее время наблюдается следующая тенденция среди молодых людей: молодежь в основном отдает предпочтение не столько духовным и нравственным ценностям, сколько большим деньгам, заработанным любым доступным путем. О духовно-нравственных категориях, о гражданственности, о патриотизме зачастую говорит лишь школьный учитель. А ведь патриотизм не только одна из важнейших черт личности, но и исконно присущая, существенная черта российского менталитета, которая составляет духовно-нравственную основу жизнедеятельности. Поэтому необходимость возрождения патриотического воспитания сегодня является одной из приоритетных задач воспитательной работы нашей общеобразовательной школы и начинать её надо с начальных классов.

Первоклассники, сегодня пришедшие в школу, уже не те, что были даже 10 лет назад. Педагогические наблюдения показывают, что они более осведомлены, как им кажется, чуть ли не во всех областях жизни, они смелее и самоувереннее. Нередко у многих детей мы встречаем переоценку своих знаний, пренебрежение к авторитетам и мнению других, неумение подчинять личные интересы общественным, низкую социальную активность и самостоятельность. Они не проявляют особой инициативы в познании своей семьи, лучших традиций российского народа и истории Отечества.

Младший школьный возраст-это самоценный период, наиболее благоприятный для нравственного становления личности. Именно в этом возрасте впервые ребёнок осознаёт отношения между ним и окружающим миром, начинает разбираться в общественных явлениях, мотивах поведения людей, нравственных оценках, то есть вступает в сознательную фазу. Патриотическое воспитание должно осуществляться на основе качественно нового представления о статусе воспитания с учётом отечественных традиций, национально-региональных

82

особенностей, достижений современного педагогического опыта. Патриотическое воспитание в рамках данной программы рассматривается как дифференцированный процесс, который учитывает возрастные особенности учащихся. Цели, поставленные программой, достигаются совместными усилиями семьи, школы, общественных организаций.

Стержневой деятельностью коллектива, ведущего работу по реализации данной программы, является формирование у младших школьников социально–психологических качеств, навыков и умений, необходимых человеку и определяемых понятиями “гражданин”, “патриот”.

В соответствии с многообразием поставленных задач, которые решает система гражданско-патриотического воспитания младших школьников, она включает в себя следующие этапы, необходимые для удобства проведения комплексной работы в единстве её всех составных частей и учётом возрастных особенностей школьников:

I этап. Пробуждение интереса к истории своей семьи, уважение к родителям, забота о старших и младших.

II этап. Осознание понятия “малая родина”, своей сопричастности к её делам и заботам, знакомство с историей родной школы, города.

III этап. Изучение и сохранение культурных богатств родного края, его истории.

IV этап. Проявление уважения (в действиях) к государственным символам Казахстана, памятникам истории и культуры, религии разных народов, знакомство с военной историей страны.

Цель работы по гражданско-патриотическому воспитанию: Формирование и развитие личности, обладающей

качествами гражданина-патриота своего Отечества и способной успешно выполнять гражданские обязанности в обществе.

Реализации поставленной цели способствуют следующие задачи:

1. Формирование патриотических качеств личности в соответствии с моделью “Гражданина-патриота Казахстана”.

2.Утверждение в сознании и чувствах школьников патриотических ценностей, взглядов и убеждений, уважения к культурному и историческому прошлому Казахстана, сохранение исторических сведений о событиях Великой Отечественной войны 1941-1945гг.

3.Воспитание и развитие национальных начал, уважения и интереса ко всем нациям.

83

4.Внедрение элементов исследовательской, краеведческой работы, способствующих воспитанию патриотизма, любви к стране, родному краю.

5. Объединение усилий классного руководителя и родителей для совместной деятельности по гражданско-патриотическому воспитанию.

6. Определение критериев, показателей и уровней сформированности гражданско-патриотической воспитанности младших школьников.

Работа по гражданско-патриотическому воспитанию строится на основе следующих принципов:

принцип самореализации воспитанников; принцип системности; принцип взаимосвязи педагогического и детского

самоуправления; принцип успешности. Заповеди, на основе которых строится работа по

патриотическому воспитанию обучающихся: цени и оберегай свою семью, своё Отечество; овладевай, совершенствуй и сохраняй традиции и

культуру своего народа; дорожи историей своего народа; свято относись к символике своей страны; береги красоту своего края. Основные направления деятельности: формирование духовно-нравственных качеств личности

школьника; воспитание правовой культуры, изучение

государственной символики, истории родной страны; формирование социально-активной позиции учащихся; оказание помощи школьникам в социальной адаптации

(социализация), формирование у них коммуникативных навыков, способности к саморазвитию;

усиление значимости досугового компонента, создание условий для самовыражения детей в системе дополнительного образования и внеурочной деятельности.

Реализация задач гражданско-патриотического воспитания детей требует комплексного подхода. В основу воспитательного процесса необходимо положить историко-краеведческую деятельность учащихся в школе, вне школы, в различных видах творческой и исследовательской работы. Важным направлением деятельности является информационно-исследовательское, так как

84

использование новых информационных технологий даёт возможность представить воспитательную систему на качественно новом уровне.

Гражданско-патриотическое воспитание младших школьников характеризуется в основном такими формами работы, которые предполагают включение учащихся в непосредственную военно-патриотическую деятельность: смотр строя и песни, поиск материалов о подвигах в годы войны героев-земляков, акции милосердия, возложение венков к могиле солдат, экскурсия в воинскую часть, поисково-исследовательские экспедиции, военно-спортивные игры и др.

Одной из эффективных форм воспитательной работы является коллективное творческое дело (КТД). Каждое коллективное творческое дело-это проявление практической заботы об улучшении общей жизни, иначе говоря, это система практических действий на общую радость и пользу. Именно в КТД происходит непосредственное обогащение каждого участника собственным опытом гражданского отношения к окружающей жизни и к себе. Это обогащение всесторонним опытом гражданского отношения к жизни, ко всем её областям, даёт возможность посредством КТД (во взаимосвязи с другими средствами воспитательной работы) решать в тесном единстве задачи разных направлений воспитания: духовно-нравственного, интеллектуального, трудового, эстетического, спортивно-оздоровительного, с которыми гражданско-патриотическое воспитание находится в тесном взаимодействии.

Поэтапное содержание работы по гражданско-патриотическому воспитанию младших школьников.

На первом этапе (1класс) изучается родословная, что способствует более близкому общению членов семьи, так как помощниками в исследованиях детей будут родители, бабушки и дедушки школьников.

Работа по изучению истории семьи содействует укреплению духовных ценностей семьи, повышению её интеллектуального и культурного уровня (совместные проекты, прикладное творчество, семейные праздники, чтение, ведение здорового образа жизни)

Учащиеся знакомятся с понятиями “генеология”, “родословная”, “род”, “родственники”, “поколение”, “потомки”, “предок”; узнают собственную историю (семьи, рода), историю возникновения имён и фамилий, степени родства в семье, о профессиях предков, о семейных увлечениях и традициях; составляют “ленту времени” своей жизни, родословное древо, вместе с родителями разработают свой фамильный герб, подбирают семейный девиз.

85

На втором этапе (2 класс) начинается изучение истории школы, своего родного города, названий его улиц, предприятий, культурных и исторических памятников.

На данном этапе используются различные формы работы: тематические классные часы и беседы по темам “Что связывает меня с моим городом?”, “Какой вклад я могу внести в развитие Алматы”; экскурсии и путешествия “Культурное наследие предков в городских музеях”; коллективно-творческие дела с примерной тематикой “Письмо ветерану Великой Отечественной войны”, “Ознакомление с деятельностью этнокультурных центров”; исследовательский проект “Достопримечательности Алматы”; участие в социальном проекте “Моя улица-без мусора”, активное участие (весь класс) в городской игре “Улан”.

Постепенно дети приходят к осознанию понятия “малая родина”, своей сопричастности к ее делам и заботам.

На третьем и четвёртом этапе (3 и 4 класс) у детей формируется интерес к родному краю, к родной стране, учащиеся осознают сущность и полноту большого патриотизма-патриотизма как чувства долга перед народом, перед Родиной. Детям даётся представление о месте и роли их родного края, страны в мире; о стране, в которой они живут. Происходит знакомство с понятиями “гражданин”, “государство”, “законы страны”. Ребята знакомятся с государственными символами: флагом, гербом и гимном, узнают о правах и обязанностях граждан, естественным дополнением к этому служат картины родной природы.

На данном этапе большая роль отводится внеклассным мероприятиям по теме: “Человек - защитник своего Отечества”. Работа в данном направлении способствует формированию гражданско-патриотических качеств. Именно защитники земли казахской до сих пор любимы и узнаваемы многими поколениями, ведь они проявляли героизм, мужество, умение отказаться от своего блага ради спасения родной земли.

Экскурсии в краеведческие музеи города, музеи военных институтов, с самого раннего детства приучают к бережному отношению к памятным местам. Воспитанию патриотизма и гражданственности способствует участие класса в военно-спортивной игре “Улан”, в школьном конкурсе строя и песни, в акциях милосердия, исследовательских проектах. Среди наиболее распространенных и действенных форм гражданско-патриотического воспитания школьников важное место занимают Уроки Мужества. Опыт работы в младших классах показывает, что рассказ о героических традициях становится более эффективным, если он опирается на местные факты,

86

преломляется через традиции своего народа, родного края. Для участия в них приглашаются ветераны Великой Отечественной войны, участники афганской войны, ветераны труда. Их рассказы являются ценными источниками военной истории для ребят.

Гражданско-патриотическое воспитание личности начинается в семье. Ценности семейной жизни, усваиваемые ребенком с первых лет, имеют непреходящее значение для человека в любом возрасте. Взаимоотношения в семье проецируются на отношения в обществе и составляют основу гражданского поведения человека.

Среди форм работы с семьей по гражданско-патриотическому воспитанию младших школьников очень значима работа над совместными проектами, помощь в создании презентаций, проведение внеклассных мероприятий (семейные праздники, выставки, конкурсы, экскурсии, спектакли).

Механизм реализации программы “Юные патриоты” Координацию деятельности по реализации программы

осуществляет Совет по реализации программы (именуемый Совет). Порядок выбора данного Совета определяется Уставом образовательного учреждения. В его состав могут входить участники образовательного процесса и иные лица, заинтересованные в организации и совершенствовании деятельности по патриотическому воспитанию.

Совет определяет содержание конкретных мероприятий по реализации программы, организует их выполнение, обсуждает предложения, направленные на повышение эффективности в работе.

Основными исполнителями мероприятий программы являются педагоги, обучающиеся и их родители.

Ожидаемые результаты. В процессе реализации школьной программы по гражданско-

патриотическому воспитанию обучающихся “Юные патриоты” у выпускников к моменту окончания начальной школы должны быть сформированы следующие качества личности:

активная гражданская позиция; способность нести личную ответственность за судьбу

своей семьи, города, Родины; чувство патриотизма, верности Родине и готовности

служения Отечеству; духовность, нравственность, личная и общественная

ответственность; способность к саморазвитию. Результативность работы по гражданско-патриотическому

воспитанию определяется по следующим критериям:

87

1. Определение характера отношения учащихся к малой и большой Родине.

2. Сформированность гражданского и патриотического сознания личности.

3. Диагностика представления о качествах человека-гражданина.

Отбасындағы тәрбиенің ерекшеліктері

Баймуханбетова Жанар Бейбитовна Преподаватель экономических дисциплин Алматинский колледж новых технологий

Халқымыздың сан ғасырдан бергі даналығына құлақ ассақ,

«Адамның бақыты — балада» деген екен. Кез келген адам өзі өмір бойы қуып жете алмайтын бақыт деген құдіретті сөздің өлшемі өмірінің жалғасы ұрпағымен келетініне мән бермеуі де мүмкін. Біреу бақытын байлықтан тапқысы келсе, екінші біреуі даңқ пен атақтан, мансап пен қызметтен іздестіреді. Мұның бәрі түсінген адамға қолдың кірі сияқты нәрсе. Адамға нағыз бақытты — тәрбиелі ұрпағы ғана сыйлай алады. «Адам ұрпағымен мың жасайды» деген сөз тегін айтылмаса керек. Олай болса адам өмірінің мәні — өз ұрпағы. Шыр етіп сәби дүниеге келген сәттен бастап ата - ана алдында нәзік те қиын, қыр - сыры мол үлкен қоғамдық міндет тұрады.

Ол — бала тәрбиесі. Бала тәрбиесінде алғашқы ұстаз — ата - ана. Бала үшін үй ішінен, ата - анадан артық тәрбиеші жоқ. Адамгершілік, бауырмалдық, татулық, қайырымдылық, әдептілік, инабаттылық сияқты қасиеттер — жанұяда тәрбие балаға сөзбен, теориямен дамымайды, үлкендердің үлгісімен сіңеді. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» дейді халық даналығы. Бала кішкентай кезінен - ақ әр нәрсеге әуестеніп үлкендерге көмектескісі келеді. Бұған кейбір әке - шеше «жұмысымды бөгейсің, істеп жатқан ісімді бүлдіресің» деп ұрысып жіберуі мүмкін. Бұл қате түсінік. Керісінше, өзің жұмыс істеп жүргенде баланың қолынан келетін ісіне жағдай туғызып, оның үйренуіне көмектескен орынды. Тіпті балаға берген тапсырмаңыздың аяғына дейін орындалуына төзімділікпен бақылау керектігін де ұмытпаған жөн. Өстіп баланың бірте - бірте еңбекке деген болашағына жол ашылады. Әрі істеген ісін ұқыпты да тындырымды орындауына бағыт бересіз. Баланың жақсы ісін мадақтап, терісін оң етіп түсіндіріп отырса, ол да ересектерді сыйлап, кез келген тапсырмасын орындауға қарсылық

88

білдірмейді. Орынсыз ұрысу, зеку, сұрақтарына дөрекі, келте жауап беру немесе әділ талап қоя алмау ата - ананың беделін түсіреді.

Ата — ана — бала тәрбиесіндегі басты тұлға. Сондықтан әке де, шеше де балаларының жан дүниесіне үңіліп, мінез - құлқындағы ерекшеліктерді жете білгені жөн. Балалармен әңгімелескенде олардың пікірімен де санасып отырған орынды. Өз баласымен ашық сөйлесе алмай, сырласа білмейтін ата — аналар «Екеуміз де жұмыстамыз, кешкісін үй шаруасынан қол тимейді, баламен сөйлесуге уақыт жоқ» дегенді айтады. Бұл дұрыс емес. Баламен сөйлесуге тіпті арнайы уақыт бөлудің қажеті жоқ. Әке мен шеше ұл - қыздармен үй шаруасында жүріп - ақ әңгімелесіп, ой бөлісуге неге болмасқа. Жанұядағы жанжал, үлкендердің аузына келген сөздерді айтуы, баланың көзінше басқа біреуді сөгуі, біреудің сыртынан өсек айтуы балаға теріс әсер етеді. Бала алдында әке - шеше үй ішінің үлкендердің әдептілік танытқаны жөн. Мысалы, арақ пен темекінің толып жатқан зиянын біле тұра, балалардың көзінше арақ ішіп, үсті - үстіне темекі тартқандар бар. «Көрінген таудың алыстығы жоқ» дейді, ертең - ақ ұл өсіп ер жетеді, қыз өсіп бой жетеді.

Сонда арақ пен темекінің зиянын қалай ұқтырамыз. Негізінен жанұяның шырқы бұзылған, ата - анасы маскүнемдікке салынған немесе жарамдық жағынан азғынданған ортада бала, жасөспірім қашанғы жиренішті көріністі, ондағы айқай - шу мен дау - жанжалға, ұрыс - керіске шыдап жүре бермек. Басқа өмір аңсайды немесе теріс тәрбиеге тез бой алдырып үлгереді, егер осы теріс жолға мүлде бет бұрып кетсе, онда бәйтеректің бір бұтағы қисық өсті дей беріңіз. Бақытсыз қыз, бұзақы ұл осыдан шығады. Сонда негізгі кінәні кімнен іздейміз?! Бұзақылықтың басы бос жүруден басталады. Кейде сабақты жиі қалдыруға әр түрлі сылтауларды үлкендердің өзі үйретіп отырады. Бұл жағдайда балаға өтірік айтуды үйретіп отырған аңғармай да қалуы мүмкін. Жас шыбықты қалай исең, солай өседі ғой. Иә, «Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің» демекші ата - ана тәрбиесі бала өмірінде үлкен із қалдырады.

Баланың бойына барлық жақсы қасиеттерді дарыту, тіпті жанында жүрген достарына дейін мән беру, табиғат сыйлаған дарыны болса дамыту, дұрыс білім алуына жағдай жасау — ата - ананың басты парызы. Ендеше бала тәрбиесінде ұсақ-түйек дейтін ешнәрсе жоқ және сол нәрседен де қателесуге қақымыз жоқ. Бала — әр жанұяның бақыты. Олай болса, өз бақытымызды бағалай білейік. Шәкәрім атамыздың « Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады, олар барлығынан үстем болатын адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек. Бұл сапалар адамды дүниеге келген күнінен бастап тәрбиелейді» дегеніндей, құнды қасиеттерге не рухани адамды қалыптастыру - шынында да оның туған

89

кезінен басталса керек. Ал адамның адам болып қалыптасуында ата - анамен қатар тәрбиеші мен мұғалімнің де рөлі бар. Қарапайым мысалға жүгінсек, мектепке келген кезінде сондай сүйкімді, тілалғыш, жүрегі таза, сезімі пәк жас бүлдіршін орта немесе жоғары буынға келгенде неге өзгеріп сала береді? Сондықтан мына бала қандай еді, қалай өзгеріп кетті? Мынадай жаман әдеттерді қайдан үйреніп ала қойды? Неге озбырлық жасуға бейім болып алды?- деген сияқты сауалдар алдыңнан кесе - көлденеңдейді. Әрине, оның себептерін жан - жақтан іздеуге болады. Ата - анасын жүрген ортасын қосқанда оның тәрбиесіне мұғалімнен басқа бірнеше адамның қатысы бар. Балаға жүрек жылуы қашан да қажет және ол ешқашан артық болмайды. Ата - анасынан көрмеген сүйіспеншілікті мұғалімнен көрген бала менің ата - анам да осындай болса, деп армандауы мүмкін. Мұғалімін тек жақсы қырынан таныған оқушы үшін оның айтқаны анық, дегені дәл болып көрінеді. Баласын қалай жақсы көретінін дұрыс білдіру кез келген ата - ананың қолынан келе бермейді. Біреу жақсы киіндіріп қояды, біреу тамағы тоқ болса болды деп, қалтасына ақшасын салып бергеніне мәз. Біреулері өте қатал, айтқанын орындатады. Бала қорыққаннан уақытша тыңдайды, бірақ ата - анасының уысынан шыққан соң өзін - өзі ұстай алмайтын жағдайға жетеді. Мұғалім оқушыға материалдық жағдай жасағанмен, оның өміріне азық болар ең қымбат асыл қасиеттер: адамзаттық құндылықтармен, біліммен қамтамасыз етіп, қаруландырады. Алтын бесік - отбасы болса, алтын ұя - мектеп. Иә, олардың алтынға балануы неліктен? Екеуі де қасиетті, әрі қастерлі. Өйткені, отбасы Адамды дүниеге әкеліп, қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп жатса, мектеп арқылы мен білімі адамзаттық құндылықтармен толысқан, жан - жақты жетілген, өз бетімен өмір сүруге бейім, қоршаған ортамен тікелей байланысқа шыға алатын, толыққанды Адам етіп тәрбиелеп шығарады. Осы екі ортаның да мақсаты - ортақ, міндет - біреу. Демек, мұғалім мен тәрбиеші қауымның қиындықтарға жиі кездесіп, үнемі толғаныста жүретіні де содан. Сондықтан кез келген мұғалім баламен байланысқа шықпас бұрын, оқу - тәрбие жұмысындағы қызметін өзін - өзі танудан бастағаны жөн. Өзіңнің бала болғаныңды, өзіңнің ата - ана екеніңді, өзіңнің ұстаз екеніңді ой елегінен жиі - жиі өткізіп отырсаң, өзге алдындағы жауапкершіліктің сыры бірден айқындала бастайды. Ғұлама Әл - Фараби «Дүниедегі ең оңай нәрсе ақыл айту, ең қиыны өзіңді өзің түсіну» десе, К. Маркс «Өзіңді өзің тану даналықтың бірінші белгісі» деп ескертеді. Ең бастысы, баланың жан азығына зәру екенін еш уақытта ұмытуға болмайды. Абай атамыздың жетінші қара сөзінде «Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Біріншісі - ішсем, жесем, ұйықтасам деп туады. Бұлар тәннің құмары,

90

бұлар болмаса тән жанға қонақ үй бола алмайды, hәм өзі өспейді, қуат таппайды. Екіншісі - білсем екен деп ұмтылып, одан ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, біреу күлсе де, біреу жыласа да тұра жүгіріп, «ол немене?» «бұл немене?» деп, «ол неге үйтеді?» «бұл неге бүйтеді?» деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді. Мұның бәрі « жан құмары, білсем екен, көрсем екен, үйренсем екен.»деген үлкен пәлсапалық ой жатыр. Яғни, балаға туғаннан тән азығы - тамақ қандай қажет болса, жан азығы - жылулық, сүйіспеншілік те сондай қажет. Ал оның қажетін қанағаттандырмай, түпкі мақсат ешқашан орындалмайтыны белгілі жәйт. Мұны мұғалім де, ата - ана да әсте естен шығармағандары жөн.

Успешный школьник для успешной страны

Сомова Ирина Владимировна Учитель начальных классов

КГУ «Московская средняя школа отдела образования Есильского района Акмолинской области»

Учитель должен обращаться не столько к памяти учащихся,

сколько к их разуму, добиваться понимания, а не одного запоминания. Федор Иванович Янкович де Мариево

Современный Казахстан является стабильно развивающимся и

растущим государством, благодаря политике нашего президента Н.А. Назарбаева. Таким образом, Казахстан становится частью международного образовательного сообщества, под действием которого требуется изменение системы получения знаний. Важнейшая стратегическая задача сегодняшнего образования– это сохранение лучших образовательных традиций наших школ, а также внедрение новых технологий для обучения казахстанских школьников и формирование конкурентноспособной личности, востребованной на рынке труда, развитие у учащихся социальной ответственности, адекватного восприятия нового и мобильного реагирования на быстроменяющиеся факторы современного мира, умения оперативно принимать решения. Сегодняшний школьник должен быть готов к демократическому общению, уметь отстаивать свои права и быстро адаптироваться к новым условиям жизни. Именно поэтому в Казахстане

91

происходит переход на 12-летние образование, которое по своей сути является реформой всей национальной системы образования.

Переход на 12-летние образование можно назвать оправданным шагом для развития наших школьников. Не секрет, что современные дети более коммуникабельны и мыслят иначе, чем поколение прошлого столетия и пора уходить от устаревшей отечественной модели оценки учебных достижений учащихся.

Конечно, все мы понимаем, что наши школы не готовы к резкой реализации комплекса мер, модернизирующих свои учебно-материальные базы, поэтому правительством предусмотрен плавный переход на данный вид обучения, а также разработана нормативно-правовая база образования: Закон «Об образовании в Республике Казахстан», «Государственная программа развития образования РК на 2011 – 2020 гг.», «Концепция развития образования Республики Казахстан до 2015 года», Государственный общеобязательный стандарт образования РК.

После прохождения курсов повышения квалификации педагогических кадров в рамках обновления содержания среднего образования Республики Казахстан мой подход к обучению детей значительно изменился. Я широко применяю спиральную образовательную программу Дж. Брунера. Данная модель обучения является продуктивной, так как учащиеся лучше усваивают полученную информацию и при неоднократном повторении она сильнее укрепляется в их сознании. Важной частью урока является установление межпредметных связей, так как учащиеся смогут понимать, что все предметы взаимосвязаны и обязательным является глубокое изучение каждого предмета, а не каких - то в отдельности.

Основной целью нашей работы является достижение освоения программы учащимися, их понимания значения того, что они изучают и зачем им это нужно в последующей их жизни. Поэтому на своих занятиях я часто провожу параллель темы урока с реальной жизнью.

Особое место в моей практике занимает рефлексия, самооценивание, дифференциация обучения, использование ИКТ, диалоговое обучение. Так, формативное и суммативное оценивание помогают установить обратную связь с обучающимися и родителями, что способствуют более продуктивному обучению школьников. Если суммативное оценивание выявляет то, что изучил ученик на конкретный момент, то формативное оценивание используется на каждом уроке и является неотъемлемой частью преподавания в целях содействия обучению учеников. Формативное оценивание проводится с целью отследить, на каком уровне находится ученик по достижению определенной цели. Положительным моментом является то, что ученику дается возможность пересдачи формативного оценивания. Ученик при

92

желании может еще раз поработать над целью, над темой и получить "достиг".

Главное в работе современного педагога – это оправдание возложенных на него надежд нашего государства, родителей и конечно же детей, которые приходят к нам за знаниями. И если мы не успеем научить наших школьников тому, что им нужно в жизни, то все будет зря и цели наши окажутся недостигнутыми, именно поэтому наша страна стремится развивать и обновлять образовательные программы, чтобы добиться желаемых результатов и целей, поставленных нашим лидером. Именно поэтому педколлектив нашей школы практикует плотное сотрудничество с учащимися и их родителями, мы помогаем друг другу и стремительно идем к поставленной нами задаче – воспитание здоровой конкурентноспособной личности, умеющей адаптироваться к современной жизни.

Я работаю учителем начальных классов, и считаю, что именно мы учителя начальных классов, должны начать формирование у учеников навыков самообразования, умения обучаться тому, как обучаться, становление их независимыми, самомотивированными, увлечёнными, уверенными, ответственными личностями с развитым критическим мышлением, проявляющими компетентность в цифровых технологиях.

Мектеп жасына дейінгі балаларға адамгершілік

– рухани тәрбие беру

А.Нұрманов атындағы жалпы білім беретін орта мектебінің шағын орталығы «Балапан» тобының тәрбиешісі

Қошанова Гүлшат Сәтеновна Мектепке дейінгі балаларға адамгершілік тәрбие беру. Бала

бақшада адамгершілік тәрбие берудің жалпы сипаттамасы. Адамның моралдық сапа негіздері мектепке дейінгі балалық шағында қалыптасады. Мектепке дейінгі жылдарда бала ересектердің жетекшілігімен жақын адамдарымен, құрдастарымен, заттармен, табиғатпен қарым-қатынас жасаудың, тәлім-тәрбие алудың бастапқы тәжірибесіне ие болады. Балалардың іс-әрекеттерін басқара отырып, тәрбиеші олардың бойында Отанын сүю, айналадағыларға ықыласпен қарау, шамасы келгенше оларға көмектесуге ұмтылу, дербес іс-әрекетте

93

белсенділік және белгілі бір іске бастама (инициатива) көрсету сияқты адамның маңызды сипаттарын қалыптастырады. Дұрыс тәрбие балаларда теріс тәжірибе көбеюіне жол бермейді, баланың адамгершілік сапасының қалыптасуына қолайсыз әсер ететін мінез-құлықтағы теріс дағдылар мен әдеттердің дамуына кедергі жасайды.

Мектепке дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері – балалардың адамгершілік сезімдерін, мінез-құлықтың ізгі дағдылары мен әдеттердің адамгершілік ұғымдары мен мінез-құлық түрткілерін қалыптастыру. Баланың тәрбиелеуде оның өмірінің алғашқы жылдарынан бастап-ақ адамгершілік сезімдерін қалыптастыру үлкен орын алады. Үлкендермен қарым-қатынас жасау процесінде оларға үйір болу, оларды жақсы көру сезімі, олардың нұсқауларына сай әрекет жасауға, оларға қуантуға, жақын адамдарын ренжітетін қылықтар жасамауға ұмтылу пайда болады. Бала өзінің тентектік, қателік жасаған кездегі ренішті немесе наразылықты көргенде толқуды бастан кешіреді, ал өзінің жақсы қылықтарына жылы шыраймен қараса оған қуанып, жақын адамдарының ризашылдық білдіруінен рақат алады. Эмоциялық әсерлену: жақсы қылықтарына, үлкендердің мақтауына риза болу, өзінің орынсыз қылықтарынан: үлкендердің ескертуінен, наразылығынан ұялады, қапалану, уайым жеу оның адамгершілік сезімдерін қалыптастырудың негізіне айналады. Мектепке дейінгі шақта балада қайырымдылық, жанашырлық, қуанышқа ортақтасу сезімдері қалыптасады. Сезім балаларды белсенді іс-әрекетке: көмек көрсетуге, қамқорлық жасауға, көңіл аударуға, жұбатуға, қуантуға итермелейді. Патриоттық сезімге: туған өлкесін, Отанын сүюге, басқа ұлттардың адамдарын құрметтеуге тәрбиелеудің ерекше маңызы бар. Мектепке дейінгі балалардың ерекшелігі еліктеу қабілеттілігінің айқын көрінуі болып табылады. Тәрбиеші балаларда үлкендерге құрмет көрсетуді, өз қатарларымен дұрыс қарым-қатынас жасауды, заттарға ұқыпты қарауды білдіретін сан алуан мінез-құлық дағдыларын қалыптастырады. Мектепке дейінгі естияр жаста үлкендермен, өз қатарларымен мәдениетті қарым-қатынас жасау, шын айту, тазалық, тәртіп сақтау, пайдалы іс-әрекет жасау, еңбек ету әдеті қалыптаса береді. Мектепке дейнігі ересек жаста балалар қылығының адамгершілік мазмұнына ой жүгірте қарау негізінде дамыған адамгершілік дағдылар мен әдеттер неғұрлым берік болады. Тәрбиеші балалардың адамгершілік нормаларына бағынатын, саналы түрде меңгерілген мінез-құлыққа тәрбиелейді. Адамгершілік нормалары: қайырымдылық, сыпайылық, әділдік, қарапайымдылық, қамқоршылық, және т.б. ұғымдарды тәрбиеші бірте-бірте балаларға түсіндіру арқылы меңгертеді. Мектепке дейінгі балалардың адамгершілік тәрбиесінің мазмұны «Бала бақшасында тәрбиелеу бағдарламасында» көрсетілген.

94

Оған мыналар: Отанға, өз ұлтына деген сүйіспеншілік, оларды және олардың еңбегін құрметтеу, ұлтаралық, ұжымдық және адамгершілік бастамасы, мінез-құлық тәртіптілігі мен мәдениеті, мінездің ерік-жігер белгілері, жеке адамның жағымды адамгершілік сапалары кіреді.

Адамгершілік тәрбиесінің маңызды заңдылығы балаларды ұжымда тәрбиелеу заңдылығы. Ұжым – бұл баланың жеке басын қоғамдық бағытта қалыптастыру мектебі. Мұнда оның жеке қасиеті, қабілеттілігі және адамгершілік сапалары неғұрлым айқын көрінеді. Адамның адамгершілік тазалығы ең алдымен оның әрекетінде көрініс табады. Ұжымда бала өзінің білімін, айналадағы дүниеге, іс-әрекетке көзқарасын: көмек көрсетуге, нәтиже шығаруға, құрбыларына қамқорлық жасауға, рахымдылыққа, қарапайымдылыққа, еңбек етуге ұмтылуын көрсете алады. Ұжымда тәрбиелеу заңдылығы тәрбиешілерді әр баланың мінез-құлқына ізгі ықпал жасауы үшін балалады бірлесіп қызмет жүргізудің алуан түрлеріне біріктіруді міндеттейді.

Н. К. Крупская ұжымда тәрбиелеудің маңызды екенін атап көрсете отырып, былай деп жазды: «Мектеп жасына дейінгі балаларды бірігуге, ортақ мақсат, ортақ міндеттер қоюға және ол міндеттерді жұмыла күш жұмсай отырып шешуге үйретуі тиіс. Бұл заңдылықты іс жүзінде қолдану тәрбиешінің мейірімділікті балалардың жеке ерекшеліктерін, адамгершілік тәжірибесін, дамуы мен мүмкіншіліктерін ескере отырып талап қоя білумен ұштастыра білуінен көрінеді. Мұның өзі олардың істі бастау қабілеттерін (инициатива), ұсыныстарын, идеялары мен ұмтылыстарын басып тастамай, адамгершілік мінез-құлықтың, тәртіптіліктің негізін қалыптастыруға, топта орнатылған тәртіпті құрметтеуге мүмкіндік береді. Өз кезінде тәрбиешіден ұстамдылық, шыдамдылық, орынды қатаңдық, тәрбиеленушілерге құрметпен қараушылық талап етіледі. Сезімге, санаға және мінез-құлыққа ықпал жасау бірлігі заңдылығы жеке адам дамуы үдерісінің біртұтастығы ұғымынан туады. Ол адамгершілік тәрбие құралдары мен әдістерін таңдап алуда кешенді қатынасты талап етеді. Тәрбиелік ықпал жасаудың мазмұнын белгілей отырып, ол балада эмоциялық әсер тудыра ма, түсінікті бола ма, айналадағы өмір құбылыстары туралы белгілі бір ұғымдарды, сондай-ақ іс-әрекет түрткілерін қалыптастыра ма, саналы мінез-құлыққа тәрбиелей ме деген мәселелерді ескерген жөн. Бала бақшада және жанұяда балаға қойылатын талаптардың жүйелілігі, бірізділігі және бірлігі мінез-құлық дағдыларын бекем меңгеруді, баланың жеке басының адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Бұл заңдылық тәрбиешіден барлық тәрбие жұмысын жүйелі түрде, тәрбие міндетін бүкіл топқа тұтас және әр балаға өз алдына (оның ерекшеліктерін және енгізілген адамгершілік ережелерді

95

меңгеруін, мінез-құлық тәжірибесін есепке ала) біртіндеп күрделендіре отырып жүзеге асыруды талап етеді.

Сондай-ақ тәрбие міндетін неғұрлым толық шешуді қамтамасыз ететін жағдай жасау қажет: қандай да болса адамгершілік қасиетті қалыптастыру үшін баланың сол қасиеті бейнеленетін қылықтарын жүйелі жаттықтыру қажет, сонымен бірге оны тәрбиелеуші адамдардың талаптарының бірдей болуын қамтамасыз ету керек.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Дүкенбаева Г. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы

адамгершілікке тәрбиелеу. Алматы,1992. 2. Нысанбаева Ә. Ой. Ақыл. Адамгершілік. Алматы,1994. 3. Отбасында балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір

мәселелері. Алматы,1985.

Жеке тұлғаның әлеуметтенуі

Жомартова Сайраш Тусупхановна Преподаватель обществознания

Алматинский колледж новых технологий Әлеуметтену — жеке адамның қалыптасуы. Кез келген

адамдүниеге келе салысмен міндетті түрде белгілі бір қоғамның (мемлекеттің,ұлттың,этностың т.б.) мүшесі болғандықтан ол сол өз қоғамына сай қалыптасады. Қалыптасу процесіне отбасындағы қалыптасқан үрдістен бастап қоғамдағы қалыптасқан ережелер мен заңдылықтар әсер етеді. Әлеуметтену — қысқа мерзімді, бір мәртелік емес, іс жүзінде жеке адамның бүкіл ғұмырын қамтитын ұзаққа созылатын көп қырлы құбылыс. Адам адам болып туылмайды, қалыптасады. Адамның адам болып қалыптасуы оның физиологиялық және психикалық дамуына сәйкес табиғи нышандардың негізінде жүзеге асады: мұнда әлеуметтік-экономикалық жағдайлар , мәдени құндылықтарды меңгеру, мектеп пен семьяда тәрбиелеу, замандастарының ықпалы сияқты факторлар шешуші роль атқарады. Адамның бұл қалыптасу процесі ғылымды яғни нақты социология ғылымында әлеуметтендіру деп аталады. Қазіргі қоғамда адамның әлеуметтенуіне немесе ол процестің кей кездері шиеленісуге ұшырауына ақпараттың көптігі және ашықтығы. Адам анасынан бірден мәдениетті болып жаралмайды, тәрбиелеу, білім алу және

96

қоғамда ғұмыр кешу процестерінде ғана қалыптасады. Әлеуметтік-мәдени қасиеттер мен құндылықтарды мұралау өзгеше, биологиялық емес әдіппен, яки ұрпақтан ұрпаққа тарау тетігі арқылы әлеум. жолмен жүзеге асады; әрбір жеке адам (индивид), әр жаңа ұрпақ өздері туып, өмір сүріп жатқан әлеуметтік жүйенің мәдени мұрасын игерудің өзіне тән ерекше жолынан жүріп өтеді. Осынау маңызды процесті ғылымда “жеке адамның әлеуметтенуі” деп атайды. Әлеуметтену тура мәнінде, жарық дүниеге келген, адамзат мәдениетін игеруге бағдарланған саналы биологиялық организмді, яки адам баласын дамытып, өзінің тұлғалық-психологиялық ерекше қасиеттерін, сондай-ақ, қоғамдық өмірге араласуына мүмкіндік беретін әлеуметтік тұрпаттық, әлеуметтік маңызды қасиеттерді, білім мен білікті бойына жинақтаған тең құқылы жеке тұлғаға айналдыру жолы. Сондықтан, әлеуметтену дегеніміз жеке адамның әлеуметтік ортамен өзара әрекеттесу процесі, оның барысында, бір жағынан — адам бойындағы табиғи, психологиялық өскін жетіліп, өркендей түседі, екінші жағынан — қоғам жеке тұлғаны тәрбиелеу, білім беру, мәдениетке ұмтылдыру арқылы оған адами тұлғаға тән әлеуметтік мәні мол қасиеттерді сіңіреді. Адамдар белгілі бір білімдерді, құндылықтар мен нормаларды игеріп, нақты қоғамда, әлеуметтік топтар мен ұйымдарда өмір сүру тәжірибесін жинақтайды әрі тұлғаға, сол қоғамның тең құқылы мүшесіне айналады. Осынау маңызды процесті ғылымда “жеке адамның әлеуметтенуі” деп атайды. Соның арқасында жеке адам қоғамдық өмірге араласып қана қоймайды, сондай-ақ өзінің әлеуметтік статусы мен рөлін иелене және өзгерте алады. өйткені, әрбір жеке тұлға тиісті құқылар мен міндеттерді иелене отырып, қоғамдағы өзіне лайықты орынды еншілейді және нақты қызмет міндеттерін атқарады, яғни әлдебір әлеуметтік статусқа ие болады. Ол жеке тұлғаның жағдайын жан-жақты, әрі жинақтай бейнелейтін сипаттамаларды: мамандығын, кәсіби білігін, атқарып жүрген жұмыстарының сипатын, лауазымын, материалдық әл-ахуалын, саяси ықпалын, партияға және кәсіподаққа мүшелілігін, іскерлік байланыстарын, туыстық тарамдарын т.б. қамтиды.

Тұлғаның әлеуметтенуі индивидуалды дәрежеде бірнеше үрдістен тұрады: 1 Адамдардың тұлғалықтары өзара әсерлесу арқылы қалыптасады. Бірақ олардың өзара әсерлесу мінездемесі жас, интеллектуалды дәреже, жыныс тағы сол сияқты факторларға өз әсерін тигізді. 2 Қоршаған орта да баланың тұлға болып дамуына септігін тигізеді. 3 Тұлғалық жеке бас индивидуалды тәжірибе арқылы қалыптасады. 4 Тұлғаның құрылуына әсер ететін аспект болып мәдениет саналады. Негізгі әлеуметтену феномендеріне мінез-құлық стереотиптерін игеру, істегі әлеуметтік нормаларды игеру, дәстүр - қызығушылықтарды, құндылықтарды, бағыттарды т.с.с. игеру

97

жатқызылады. Ал әлеуметтенудің негізгі институттары ретінде: жанұя, мектептік мекемелер, формалды емес ұйымдар, жоғарғы оқу орындары, еңбек ұжымдары т.с.с. есептелінеді . Тұлғаның әлеуметтік - психологиялық ерекшеліктерінің қалыптасуында әсер ететін қарым-қатынас, таным, еңбек деп қарастырылатындықтан әлеуметтену тұлға дамуының үрдісі ретіндегі үш негізгі негізгі аймақтың ортақ мінездемесі болып индивидтің сыртқы ортамен әлеуметтік байланысын кеңейту болып табылады. Мұнда үш негізгі маңызды үрдіс өтіледі. Біріншіден. бұл әр іс-әрекет түрінде болатын және оның түрлері арасындағы байланыс жүйесінде бағдар болады. Ол әр тұлға үшін маңызды іс-әрекет аспектісін анықтауы, игеруі болып табылады. Осындай бағдардың жемісі ретінде іс-әрекетті тұлғалық таңдау деп атауға болады. Оның негізінде екінші үрдіс туындайды, яғни - негізгі таңдалған іс-әрекет төңірегінде орталықтану және басқаларды оған бағынышты ету. Үшіншіден, іс-әрекетті жүзеге асыру барысында тұлға жаңа рольдерді игеріп, олардың мәнділігін игереді.

Қорыта айтқанда тұлғаның әлеуметтік – психологиялық ерекшеліктерінің қалыптасуына әлеуметтенудің ықпалы зор, тұлға болып дамыған тіршілік иесін әлеуметтенусіз елестету мүмкін емес.

Формирование у студентов профессиональных

компетенций средствами задачного обучения

Еставлетова Аяулы Аскабыловна Преподаватель экономических дисциплин Алматинский колледж новых технологий

Несмотря на большое разнообразие педагогических методов и

технологий, направленных на формирование профессиональных компетенций студентов в учреждениях СПО, на сегодняшний день, по нашему мнению, не решен вопрос создания условий для оптимизации из применения в образовательной практике, адекватной компетентностному обучению.

Проектируя процесс формирования профессиональных компетенций, мы рассмотрели условия оптимального его протекания.

По мнению многих исследователей, профессиональная компетенция является ситуационной категорией, так как проявляется у

98

субъекта в его способности успешно решать профессиональные задачи в различных ситуациях производственной деятельности на основе имеющихся общих и специальных знаний, умений и навыков, а также профессионально значимых качеств личности. Поэтому в качестве необходимых условий ее формирования мы выделяем ситуации, моделирующие будущую профессиональную деятельность субъекта обучения. Этот выбор обусловлен тем, что в обучении ситуация может рассматривается в качестве единицы педагогического процесса. Так, А.А. Скамницкий подчеркивает, что «суть образовательного процесса в условиях компетентностного подхода – создание ситуаций и поддержка действий, которые могут привести к формированию той или иной компетенции. Однако ситуация должна быть жизненно важна для индивида, должна нести на себе потенциал неопределенности, выбора (веера возможностей), должна находить резонанс в культурном и социальном опыте ученика». Ситуации создаются в целях объединения средств обучения в более целостные комплексы влияния на субъекта для обеспечения более разностороннего его развития. Мы, соглашаясь с В.И. Крупич, исходим из понимания учебной ситуации как целостного функционирующего объекта процесса обучения, в котором в диалектической взаимосвязи находятся конкретная дидактическая задача, конкретный уровень познавательной деятельности учащихся и конкретный метод преподавания

Многочисленные психологические следования свидетельствуют о том, что содержание обучения может быть включенным в структуру учебной деятельности учащихся только в форме задач. Так, В.И. Загвязинский в качестве единицы учебного процесса рассматривает «руководимый педагогом процесс решения задачи, возникающие в этом процесс решения задачи, возникающие в этом процессе отношения, используемые средства и полученные результаты» .

Поиск условий и средств создания учебных ситуаций, способствующих становлению профессиональных компетенций студентов, привел нас к рассмотрению задачного обучения, которое во многих исследованиях рассматривается и как способ организации учебной деятельности студентов, и как способ управления ею.

Анализ работ исследователей задачного обучения (Н.А. Алексеев, Г.А. Балл, Г.И. Ковалева, Г.С. Костюк, А.М. Новиков, Н.Ю. Посталюк, И.Г. Ступак и др.) показывает, что, несмотря на его различные виды (задачный подход, задачная технология и др.), особенности целей и содержания, имеется один характерный признак, определяющий его сущность: в основе задачного обучения лежит построение обучения через комплекс или систему учебных задач, процесс решения которых способствует формированию тех или иных качеств личности. По

99

определению А.М. Новикова, «задачное обучение представляет собой поэтапную организацию постановки учебных задач, выбора способов их решения, диагностики и оценки полученных результатов» .

Учитывая психолого-педагогические разработки ученых в области задачного обучения, передовой педагогический и свой собственный опыт, мы разработали систему компетентностно-ориентированных задач, направленную на формирование у студентов профессиональных компетенций. Основой нашего подхода к проектированию содержания системы задач стало единство всех компонентов профессиональной компетенции (общих и специальных знаний, умений и навыков, профессионально значимых качеств личности), отлаженное в компетентностно-ориентированных ситуациях.

Система включает предметно ориентированные, практико-ориентированные и профессиональные задачи, используемые в зависимости от их функционального назначения на разных этапах изучения учебных дисциплин профессиональных циклов.

Предметно ориентированныезадачи выступают средством формирования у студентов совокупности знаний по учебным дисциплинам профессиональных циклов, необходимых и достаточных для освоения умений и навыков специалиста в составе конкретных профессиональных компетенций, а также развития профессионально значимых качеств личности. Такие задачи строятся на основе ситуаций, соответствующих темам (разделам) учебной дисциплины. Они предлагаются студентам в виде устного или тестового задания, практической или лабораторной работы, обычно содержащих научное противоречие, представленное в виде познавательной проблемы и способствующее приобретению студентами творческого или эмоционально-ценностного опыта.

Практико-ориентированные задачи выступают средством формирования у студентов системы интегрированных умений и навыков, студентов профессионально значимых качеств личности. Они строятся путем отбора таких практико-ориентированных ситуаций, в которых отрабатываются умения и навыки студентов, являющиеся базовыми для решения профессиональных задач, входящих в состав компетенции специалиста. В зависимости от конкретных профессиональных задач производственной деятельности практико-ориентированные задачи могут быть построены:

На основе отбора ситуаций, обеспечивающих освоение технологических аспектов производственной деятельности и требующих применения специальных умений и навыков, специфических для данной профессии и специальности;

100

На основе создания ситуаций производственной деятельности,в которых наряду с собственно технологическими ставятся проблемы организации деятельности, выбора ее оптимальной структуры, вопросы управления производственной деятельностью;

На основе создания личностно ориентированных ситуаций, требующих от студента умения находить нестандартные способы решения производственных вопросов, обоснованного выбора той или иной позиции в производственной деятельности или производственных отношениях, преодоления нравственных противоречий, принятия решений по выбору и коррекции путей повышения качества труда.

В зависимости от степени охвата областей предметных знаний практико-ориентированные задачи могут быть дисциплинарными и метадисциплинарными. Такие задачи могут быть предложены студентам в виде лабораторного или практического задания.

Профессиональные задачи выступают средством формирования у студентов умений определять, разрабатывать и применять оптимальные методы решения профессиональных задач по видам и уровням производственной деятельности. Они строятся на основе ситуаций, возникающих на различных уровнях осуществления производственной деятельности и формулируются в виде производственных заданий (поручений). Алгоритм решения профессиональных задач должен предусматривать логически завершенный порядок действий, обеспечивающий выполнение заданий (поручений) на соответствующем уровне осуществления производственной деятельности: операционном, функциональном, квалификационном.

В зависимости от вида будущей производственной деятельности профессиональные задачи могут быть ориентированы на решение технологических, организационно-управленческих и других вопросов, а порядок их выполнения может носить репродуктивный или проблемно-поисковый характер. По степени охвата областей предметных областей предметных знаний они также могут быть дисциплинарными, междисциплинарными и метадисциплинарными, а по уровню профессиональной компетенции-квалификационными, функциональными или операционными.

Квалификационные задачи разрабатываются на основе требований к квалификации специалиста, охватывают содержание нескольких циклов дисциплин и служат для разработки функциональных операционных профессиональных задач, они необходимы для освоения квалификационных профессиональных

101

компетенций специалиста. Такие задачи могут предлагаться выпускникам в виде выпускной квалификационной работы.

Функциональные задачи разрабатываются на основе содержания учебных дисциплин (модулей), задействованных в формировании профессиональных компетенций на уровне функций специалиста. Предлагаются студентам на практическом занятии или при курсовом проектировании, а также в виде контрольных заданий промежуточной аттестации студентов. Применение таких задач необходимо для освоения функциональных профессиональных компетенций специалиста.

Операционные задачи разрабатываются на основе содержания учебных дисциплин (модулей), задействованных в формировании профессиональных компетенций специалиста на уровне производственной операции. Предлагаются студентам на практическом или семинарском занятии, а также в виде заданий для текущего контроля знаний или промежуточной аттестации студентов. Их применение необходимо для освоения для освоения операционных профессиональных компетенций.

Разработка и внедрение в образовательный процесс задачного обучения позволили нам сделать вывод о том, что задачное обучение как дидактическая система способно обеспечить целенаправленное, поэтапное формирование и контроль сформированности необходимых специалисту профессиональных компетенций на основе широкого применения междисциплинарных форм и активных методов обучения.

В заключение отметим, что внедрение задачного обучения в практику образовательных учреждений СПО еще не решает всех проблем реализации компетентностного подхода в подготовке специалистов. Для его освоения необходим комплекс мер и условий, среди которых мы выделяем:

Приведение профессиональной квалификации педагогического состава в соответствии с целями и задачами компетентностного подхода в обучении;

Организация и проведение всероссийских и международных конференций, семинаров, тренингов по вопросам разработки и реализации педагогических методик, направленных на формирование профессиональных компетенций у выпускников СПО;

Разработка и внедрение нормативных и учебно-методических материалов, в том числе диагностических и оценочных, ориентированных на компетентностное обучение.

102

Литература 1. Загвязинский В.И. Учебно-познавательные задания как

средство разрешения противоречий обучения: учебн. записки 1971. Вып. 12. Сб. 129.

2. Крупич В.И. Структура и логика процесса обучения математике в средней школе. М., 1985.

3. Модульно-компетентностный подход и его реализация в среднем профессиональном образовании / Под общ. ред. д-ра пед. наук А.А. Скамницкого. М., 2006.

4. Новиков А.М. О развитии методических систем // Специалист. 2006. № 9.

Ұлттық тәрбие және ұлттық сана

Абдихалыкова Галия Жолдыбаевна Преподаватель истории Казахстана

Алматинский колледж новых технологий

Тұтас ұлт болу үшін болашаққа қалай бағыт жасаймыз , бұқаралық сананы қалай өзгертеміз ? «Сана-сезіміміз бен дүниетанымымызға әбден сіңіп қалған таптаурын қағидалардан арыл-масақ, көш басындағы елдермен тереземізді теңеп, иық түйістіру мүмкін емес деген»,-елбасының көзқарасының негізі мол. Өзгеру үшін өзінің ұлттық өкілділігін мойындай отырып, ұлтына деген сүйіспеншілік, жанашырлық, халық мұраларын бағалай білу. Әрбір адам өз Отанына деген мақтаныш сезімі, өз ұлтын терең сүюі арқылы басқа ұлттарды танып, құрметтеуге тиіс.Ұлттың сана-сезімімен ана тілін білу де, жері елінің тарихына зер салу, төл мәдениетін игеру де туындайды. Ана тілін білмейтін адам өзінің де, ел-жұртының да қадір-қасиетін жетік біліп, бағалай алмайды. Олай болса, рухани байлыққа, ең алдымен, тілімізді, дінімізді, салт-дәстүрімізді жатқызсақ, тіл – қазақ болуымыз үшін, дін – адам болуымыз үшін, салт-дәстүр – ұлт болуымыз үшін қажет.

ХХ ғасырдағы батыстық жаңғыру үлгісінің бүгінгі заманның болмысына сай келмеуінің сыры неде? Қазір басқа халықтар мен өркениеттердің ерекшеліктеріне қарамастан жаппай жастардың қабылдауында. Ұлттық биік сананы қалай қалыптастырамыз, оны жүзеге асырудың жолдары қандай ? Қазір барлық елдер мен мемлекеттер біркіндікті жаһандану жағдайында өмір сүруге бейімделу

103

үстінде. Еркін таңдау және жеке бастама жасай алатын жеке адам бостандығы идеясына негізделген Батыс өркениеті болып отыр. Батыстану – бұл тек батыстың технологиялық жетістіктерін, экономи-калық өндірісті ұйымдастыру тәжірибелері мен ғылыми-техникалық мәдениетін қабылдау ғана емес, сонымен бірге адам құқығы, жеке адамның тұлғалық тұрпаты, діни сенімі, ұлттық төзімділік, әдептілік, т.б. мәдени-өркениеттік қалыптар кешенін де қабылдау. Жаһандану барысында Батыс мәдени құндылықтарының басымдық танытуы жергілікті халықтың байырғы төлтумалық сипатының жоғалуына түрткі болуы мүмкін . Өйткені өркениет бәсекесі қазір шын мәнінде ақиқатқа айнала бастады. Бәсеке экономикада, саясатта, идеологияда, мәдениетте, білімде, ақпаратта, технологияда, тағы басқа салаларда қызу қарқынмен жүріп жатыр. Рас, Батыстың білімі, ғылымы, техникасы, технологиясы, біздер үшін өте қажет, алайда, Батыс өркениетінің қор-шаған ортаға тек пайда табу көзі деп қарауға үйретуі, оны технологиялық тұрғыдан бөлшектеп сату түрінде түсіндіруі, бұл мә-селеде бізге үлгі бола алмайды. Батыс өркениетіне шамадан тыс еліктеушілік жақсылықтың нышаны емес. Батыстың технологиялық жаңалығына ұмтылу, экономикалық өндірісті ұйымдастырудағы жетістіктерін игеру – қажеттілік, ал одан керісінше бүгінгі күнде рухани тапшылыққа айналып отырған ізгілік, кісілік, адамгершілік, бауырмалдық, әдептілік, тәрбиелік мазмұн іздеу – бос әурешілік. Ол тоқырауға ұшыратады. Дәстүрлі қазақ қоғамы мәдени құндылықтарды еш уақытта тауар деп қабылдамайды, негізгі ұстанымы бойынша қоғамның шаңырағын шайқалтпай ұстап тұруға тиіс тетік, өмірлік ұстын ретінде қарастырады. Егер жаһандануды ұлттық мемлекеттік болмысқа икемдей алмасақ, оның ықпалына түсіп алып, жалаң еліктеуге ұрынатын болсақ, онда мемлекет те, сол мемлекетті жасап отырған ұлт та геосаяси тобырға айналып, рухани жаулаушы өркениеттің құлақкесті құлы болып қала береді. Сол үшін халық мұрасын қаймағы бұзылмаған өмір тәжірибесінен алынған қалпында қолдану ұрпақ үшін пайдалы.Жастар өз елінің мәртебесін биіктету үшін ұлттық тәрбиені, өзін - өзі тануды жетік білу қажет. Сондықтан да халқымыз ұлттық тәрбиеге, салт- дәстүрге ерекше мән берген. Ұлттық тәрбиенің мағынасын терең ұғынып, болашақ ұрпағымызға жас ата - аналарға сапалы да терең ұлттық тәрбие беруге тиіспіз. Әр отбасында өз балаларын еркелетіп, айтқанын жасап үйреткен ата- ана, енді өзінің ақылын баласы ескермейтіндей халге жетті. Осындай келеңсіз нәрселерді болдырмау үшін қолға алатын мәселе болашақ ұрпағымыздың саналы тәрбиелі болып өсуі үшін, халық болып, қоғам болып кірісуіміз қажет.

«Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты – сол ұлттық кодың сақтай білу. Онсыз жаңғыру дегеніңіздің құр жаңғырыққа

104

айналуы оп-оңай деп-», елбасымыз айтқандай озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғы-шарттарына айналдырып елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр алатын жастарды тәрбиелеу. Халықтың тағылымы мол тарихы мен қазынасы ұлттық салт-дәстүрлеріміз елдің өркендеуінің қазығы. Соны бойына сіңірген жастар қадамын нық басады, болашаққа сеніммен қарайды.

Жастардың санасын жаңғыртудың бағыты: бәсекелік қабілет.Жаһандық нарықта ұлттық тарихымызды, мәдениетімізді, ата дәстүрімізді қастерлейтін, Мәңгілік ел тізгінін ұстайтын, өмірдің әр түрлі мәселелерінен хабардар, кез келген тапсырманы орындауға қабілетті, қолынан іс келетін құзыретті азаматтарды қалыптастыру.Яғни тұтас ұлт бүгінгі заманғы қасиеттерге ие болуы үшін компьютерлік сауаттылық, шет тілін меңгеру, мәдени ашықтық сияқты факторлар әркімнің алға басуына қажет. Білім алу, саламатты өмір салтын ұстану кәсіби тұрғыдан жетілу өмір талабы. Көптеген проблема әлемнің қарқынды өзгеріп жатқанына қарамастан, бұқаралық сана-сезімнің «от басы, ошақ қасы» аясында қалуынан туындайды.

Шынайы құндылықтардың жарқын үлгілерін халқымыз ғасырлар бойы туған жердің табиғатын көздің қарашығындай сақтап, оның байлығын үнемді, әрі орынды жұмсайтын теңдесі жоқ экологиялық өмір салтын ұстанған болса, бүгін мыңдаған гектар миялы жерлеріміз экологиялық апат аймақтарына, Арал теңізі аңқасы кепкен қу медиен шөлге айналды.Осы немқұрайлылықты болдырмау үшін жаңғыру жолында бабалардан мирас болып, қанымызға сіңген, бүгінде қанымыздағы ізгі қасиеттерді қайта түлетуіміз керек.

Ұлттық және жеке байлығымызды үнемді пайдаланып, соған сәйкес болашаққа мақсат құрып, басқа елдер қатарына жетуі үшін, «. Өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ » қасиеттерден арылып, бес дұшпаның, білсеңіз...» Абай айтқандай «... талап, еңбек, терең ой,қанағат, рақым ойлап қой,бес асыл іс көнсеңіз...» жақсы қасиеттерді санаға ұялату қажет.

Қазіргі қоғамда шынайы мәдениеттің белгісі ұлттық құндылықтарды ұрпаққа бесіктен сіңіру. Адам бір жылын ойласа – дән себеді, бар ғұмырын ойласа –ағаш отырғызады, ал ғасырлық болашағын ойласа – ұрпақ тәрбиелейді», - деген екен данышпан ата-бабаларымыз. Ұлттық тәрбиенің мақсаты – ұлттық сана-сезімі қалыптасқан, ұлттық мүдденің өркендеуіне үлес қоса алатын ұлттық құндылықтар мен жалпы адамзаттық құндылықтарды өзара ұштастыра алатын ұлтжанды тұлғаны тәрбиелеу.

Ұлттық тәрбиенің міндеті – мәдени-әлеуметтік өзгермелі жағдайдағы ұлттық тәрбиенің діңгегі – ана тілі болып қалатынын негіздеу, қазақ тілі мен тарихын, мәдениеті мен ділін, салт-дәстүрі мен

105

дінін құрметтеуде жастардың ұлттық интеллектуалдық мінез-құлқын қалыптастыру, бүгінгі қазақ елінің индустриалық-инновациялық жүйесінің дамуын қамтамасыз ететін парасатты, ұлттық сипаттағы белсенді іс-әрекетке тәрбиелеу, білім және мәдени-рухани тұрғыда басқа өркениеттермен бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету, қоғам мен адам, адам мен табиғат қарым-қатынасының өркениеттілік сана-сезімін ұлттық рухта қалыптастыру.

Ұлттық жаңғырудың өзі ұлттық сананың кемелдендіру . Яғни ұлттық сана-сезімнің көкжиегін кеңейту, ұлттық болмыстың өзегін сақтай отырып, оның бірқатар сипаттарын өзгерту.Қазір қатер жаңғыруды әркімнің ұлттық даму үлгісін бәріне ортақ, әмбебап үлгіге алмастыру ретінде қарастыруда болып отыр. Ол үшін ұрпағымызға ұлттық салт-дәстүрлерімізді ана сүтінен дарытатын отбасылық тәрбиеге зор мән беру керек. Соңғы кезде қазақ халқының табиғатына тән ана сүтімен сүйекке сіңген ізгіәдет ғұрыптардан тыс қалып бара жатқандаймыз. Өз ұлтының өткені мен болашағына бей-жай қарайтын тәрбиеден тысқары қалған жастар аз емес. Ата-ананы сыйлау үлкенге құрмет көрсету, кішіге ізет білдіру әдеп сақтаудан хабарсыз кей жастардың қылығы әркімнің-ақ намысына тиері сөзсіз. Ұлттық мәдениет сақталмаса, ешқандай жаңғыру болмайды алға басу үшін ұлттың дамуына кедергі болатын өткеннің кертартпа тұстарынан бас тарту керек деген елбасы сөзі жастарға үндеу іспеттес.

Жаңғыру ұғымының өзі мейлінше көнерген, жаһандық әлеммен қабыспайтын кейбір дағдылар мен әдеттерден арылу . Постиндустриалды қоғам жағдайында экономикалық қатынастар екінші орынға ысырылып, шешуші рөлде сарапшылар ойнай бастайды, яғни алдыңғы орынға "білім өндіру" процесі шығады. Осыдан келіп, үстемдік "білімді игі-жақсыларға" - қоғамдағы ең лайықты адамдарға тиесілі болуы керек деген қорытынды шығады. Д.Беллдың пікірінше, меритократтар - ол "өз саласында ең мықты деп танылған", "қайран қалуға тұрарлық", бедел мен сыйға әбден лайықты адамдар. Бұл жүйе жең ұшынан жалғасқан тамыр-таныстықты көтермейді. Табысты болудың ең іргелі, басты факторы білім екенін әркім терең түсінуі керек. Жастарымыз басымдық беретін межелердің қатарында білім әрдайым бірінші орында тұруы шарт. Себебі, құндылықтар жүйесінде білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді деген соның дәлелі.«Өзімдікі ғана таңсық, өзгенікі – қаңсық» деп кері тартпай, ашық болу, басқалардың ең озық жетістіктерін қабылдай білу, бұл – табыстың кілті, әрі ашық зерденің басты көрсеткіштерінің бірі.

106

Сол болашаққа ашылған даңғыл жолды ұлттық тәрбие арқылы жүруді үйренсек, ешкімнен кем болмайтынымыз анық. Бұдан шығатын қорытынды – ұлттық тәрбие идеясы ата-бабалар алдындағы – қарыз бен өкшебасар ұрпақтың алдындағы – парыз деп түсінуіміз керек. Яғни, парыз бен қарыздың түйісер тұсы осы ұлттық тәрбие деп білеміз.

Қолданылған әдебиеттер: 1. Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру » А.,

2017 жылғы 12 сәуір 2. Абай Құнанбаевтың өлеңдер жинағы. А., 2015

Проблемы инклюзивного образования в

условиях дошкольного учреждения

Земан Наталья Сергеевна, Касенова Зульфия Зайнуловна

Учителя- дефектологи

Коммунальное государственное казенное предприятие «Специальный детский сад №13 «Алтынай» отдела образования акимата города

Экибастуза»

В Казахстане в последние годы наблюдается увеличение числа детей, нуждающихся в специальном обучении.

Инклюзивное образование – процесс развития общего образования, который подразумевает доступность образования для всех, в плане приспособления к различным нуждам всех детей, что обеспечивает доступ к образованию для детей с особыми потребностями. Инклюзивное образование стремится развить методологию, направленную на детей и признающую, что все дети – индивидуумы с различными возможностями и особенностями.

Базовым принципом инклюзивного образования является, соответственно, прием в обычные образовательные учреждения «всех детей, несмотря на особенности и «создание соответствующих условий их обучения на основе педагогических методов, ориентированных, в первую очередь, на потребности детей». Инклюзия – это активное включение детей, родителей и специалистов в области образования в совместную деятельность: совместное планирование, проведение общих

107

мероприятий, семинаров, праздников для создания инклюзивного сообщества как модели реального социума. [1]

Исходя из основного общего принципа, определенного ЮНЕСКО, многими авторами также выделяется ряд принципов инклюзивного образования. Такие как:

1.Ценность человека не зависит от его способностей и достижений;

2.Каждый человек способен чувствовать и думать; 3.Каждый человек имеет право на общение и на то, чтобы быть

услышанным; 4.Все люди нуждаются друг в друге; 5.Подлинное образование может осуществляться только в

контексте реальных взаимоотношений; 6.Все люди нуждаются в поддержке и дружбе ровесников; 7.Для всех обучающихся достижение прогресса скорее может

быть в том, что они могут делать, чем в том, что не могут; 8.Разнообразие усиливает все стороны жизни человека Выделение данных принципов было бы невозможно без

формулирования и осуществления первичной идеи инклюзивного обучения. Идея инклюзивного обучения как педагогической системы, органично соединяющей специальное и общее образование с целью создания условий для преодоления у детей социальных последствий генетических, биологических дефектов развития [2]

Актуальность инклюзивного образования на наш взгляд, заключается в том, что за последние годы интерес к социально-психологической взаимоадаптации детей с ограниченными возможностями здоровья и детей без ограничений здоровья в условиях дошкольного учреждения общеразвивающей направленности возрос во много раз. Система отечественного образования долгие годы делила детей на обычных и детей с ограниченными возможностями здоровья, которые практически не имели возможности реализовать свои способности наравне со здоровыми детьми, их не брали в дошкольные учреждения общеразвивающей направленности.

Дети с ограничениями в здоровье всегда страдали от дискриминации и отчуждения. В последнее время все больше разрабатывается инновационных подходов к взаимной адаптации детей с ограниченными возможностями здоровья и детей без ограничений здоровья. [4]

С позиций деятельностного подхода к адаптации и социализации детей с ограниченными возможностями необходимо создать условия для постепенного усвоения детьми социально значимого опыта

108

поведения, норм культуры общения с окружающими людьми, нравственной и трудовой культуры.

Международные организации отмечают, что в Казахстане, по сравнению с другими центрально-азиатскими республиками, процесс внедрения инклюзивного образования идет очень активно, нужно делать все, чтобы дети с ограниченными возможностями чувствовали равенство. Кстати, один из опросов показал: более 68% казахстанцев считают, что эти ребята должны учиться в обычной среде, чтобы быстрее развиваться и включаться в общество.

Множество проблем стоит на пути детей с особенностями в развитии к получению образования. И родители, и педагоги отлично понимают, что в целом наше образование еще не готово к приему детей с инвалидностью. Необходима модернизация среды с целью ее максимальной доступности для особого ребенка. Так, например, если у ребенка нарушения опорно-двигательного аппарата – нужно специальное техническое оснащение, подъемники, поручни. Для детей с нарушениями слуха и зрения необходимо специальное оборудование. [3]

Перед нашим обществом стоит острейшая проблема вовлечения наших сограждан, имеющих некоторые особенности физического развития в социум, проблема их активной адаптации, социализации и развития в рамках общества и на благо общества.

По-прежнему остается ряд нерешенных проблем и барьеров на пути внедрения инклюзивного образования в Казахстане:

- Некорректное отношение к детям с ограниченными возможностями.

У нас нет адекватного представления об этих детях. Мы просто боимся того, чего не знаем.

- Отсутствие специально подготовленного педагогического состава.

Пока педагоги не готовы к обучению детей, имеющих отклонения в развитии. Государству необходимо поменять стандарты высшего педагогического образования, уделив особое внимание подготовке специалистов соответствующего профиля.

- Плохая материально-техническая оснащенность многих учебных заведений.

Отсутствуют специальные устройства и обучающие материалы для детей, а также методические пособия для педагогов. [2]

- Барьер физического доступа. Есть большая категория детей с ограниченной мобильностью,

которые по уровню развития своего интеллекта смогли бы посещать дошкольные учреждения и обучаться в общеобразовательной школе и быть успешными. Но пока не созданы условия для таких детей.

109

- Жесткие требования государственного стандарта. Введение широкой варьированной системы оценивания

достижения учащихся, позволит включить в общий поток детей с различными отставаниями от нормы развития в интеллекте.

На начальном этапе главной задачей государства является проведение информационно-просветительской работы среди научно-педагогического сообщества и общества в целом. Создание нормативно-правовой базы, обучающих материалов, подготовка преподавательского состава, изучение отечественного и зарубежного опыта внедрения инклюзивного образования позволит Казахстану постепенно выстроить грамотную систему обучения

Специалисты выступают за планомерное развитие системы инклюзивного образования. При этом они отмечают невозможность полного закрытия специальных школ и перевода всех детей с ограниченными способностями в общеобразовательную школу. [2]

У некоторых людей система инклюзивного образования вызывает опасение из-за возможного снижения качества обучения обычных детей. Однако специалисты успокаивают и поясняют, что инклюзия призвана предоставлять высокое качество обучения, удовлетворяя всех участников образовательного процесса

Развитие инклюзивного образования в настоящее время в Казахстане - это узел проблем и противоречий, решение которых требует специальных мер комплексного характера. Причины медленного распространения инклюзивного опыта состоит прежде всего в том, что отсутствует та структура, которая могла бы решать основные «политические» и организационные вопросы развития интегрированного образования как института.

Отношение общества – это еще одна проблема, которую надо решать. Общество долгое время предпочитало не замечать проблемы инвалидов. Можно было сочувствовать, но большого, так скажем, участия в их жизни не проявлялось. Если мы говорим об обществе, то нужно менять социальную психологию. Так же как ее меняют в любом другом цивилизованном государстве, когда сначала обозначают проблему, а затем эту проблему начинают решать. И решают эту проблему, обращаясь к обществу. Одной из самых острых социальных проблем современного Казахстана является высокий уровень заболеваемости детей и неуклонный рост детской инвалидности

Дети, имеющие статус инвалида, нуждаются в особой заботе, общество обязано предоставить им условия не только для лечения, но и для успешной социальной адаптации, полноценного развития, обучения, получения образования.

110

Ведущей проблемой семьи, воспитывающей ребенка с ограниченными возможностями, является ее социальная адаптация в обществе, вызванная совершенно новыми условиями жизнедеятельности, в которых оказалась семья после рождения «особого» ребенка. Родителям необходима система знаний, формирующих у них технологии ухода, обучения, воспитания, общения с ребенком. [4]

Больной ребенок требует повышенного внимания, особой заботы, иных сил, времени и финансовых расходов по его содержанию, развитию и воспитанию.

Инклюзивные дошкольные образовательные учреждения создают идеальные условия для того, чтобы члены сообщества не только лучше понимали эти вопросы, но и приобщались к новой системе ценностей и взглядов для лучшего взаимодействия с окружающими, независимо от того, отличаются они или похожи. Внедрение инклюзивного образования полезно обществу по множеству причин:

-инклюзивное образование помогает бороться с дискриминацией и боязнью отличий, приучает детей и взрослых ценить, принимать и понимать многообразие и разницу между людьми вместо того, чтобы пытаться их изменить;

-инклюзивное образование поощряет достижения, доказывая, что все дети могут быть успешными, если им оказывается необходимая помощь. Развитие поддержки в обучении показывает, что сложности в воспитании и обучении заключены не в детях, и не дети требуют «исправления», а подходы к обучению;

-инклюзивное образование предоставляет возможность социализации в атмосфере сочувствия, равенства, социальной справедливости, сотрудничества, единства и положительного отношения. Дети и взрослые, получают пользу от доброжелательной и благоприятной обстановки, в которой ценятся межличностные отношения.

-инклюзивное образование расширяет профессиональные знания педагогов. Такое образование требует новых и более гибких способов преподавания, разработки учебных программ, которые бы были максимально эффективны для всех детей.

В настоящее время, чтобы создать и реализовать модель инклюзивного образовательного учреждения, необходимо включить целую систему служб, таких как инклюзивные группы, консультативные пункты, служба ранней помощи, группу развития «Особый ребенок» и многие другие. Необходимо заметить, что инклюзивные группы должны быть небольшими по численности детей (5-6 детей). Особым аспектом при работе с такой группой является индивидуальный подход к каждому

111

ребенку и ежедневные дополнительные занятия. Важным элементом работы должен являться ориентир не только на обучение и воспитание ребенка, но и сопровождение семьи как целостной системы. [3]

В инклюзивном детском саду должны проводить свои занятия психологи, логопеды, дефектологи, арт-терапевты, кинезиотерепевт и другие специалисты. Для успешного достижения результатов в детском саду важно создавать специальные условия развивающей среды с учетом методических разработок, методов работы, адаптированных для инклюзивного учреждения. Для развития инклюзивного образования важно не только наличие законодательных и финансовых механизмов, необходима работа по изменению общественного мнения, в том числе и профессионалов.

Образовательный процесс детского сада предусматривает как уход и заботу о детях, так и процессы воспитания и обучения знаниям, важным жизненным навыкам, развитие личностных качеств и способностей детей, коррекцию их дефицитов в развитии. Включение детей с особыми образовательными потребностями в образовательный процесс ДОУ изменяет, прежде всего, установки взрослых на детей –у всех детей есть особенности, особые образовательные потребности не только у «особых».

Если мы начинаем создавать условия для «особых» детей, нам надо научиться работать со всеми детьми, учитывая их индивидуальные особенности, объективные факторы.

Такая установка требует ответов на следующие вопросы: Как соединить в педагогической деятельности требования

дошкольной программы и особенности разных детей, которые должны ее освоить?

Как учитывать эти особенности при построении индивидуального плана развития ребенка, при планировании работы в группе?

Как сделать качественным образование и социальное взаимодействие детей

с учетом их индивидуальных различий? При таком подходе меняется педагогика в целом. Она

становится включающей, инклюзивной, не только в том смысле, что особые дети должны быть включены в уже отстроенный процесс трансляции знаний, умений и навыков нормально развивающимся детям, а в том, что образование с учетом индивидуальных различий детей требует создания новых форм и способов организации образовательного процесса. Такое образование требует постоянного творческого вклада от каждого, в творческий процесс образования

112

включаются все его участники – педагоги, родители, дети, администрация.

Работа над проблемой инклюзивного образования, поисков путей интеграции обучения, пришли к выводу, что концепция интегрированного обучения должна строиться на трех принципах:

— интеграция через раннюю коррекцию; -учет индивидуальных специальных образовательных

потребностей; -обоснованный отбор детей для интегрированного обучения. В соответствии с правилами организации инклюзивного

образования различные категории детей с ограниченными возможностями могут быть включены в общеобразовательный процесс при создании для них определенных условий.

К ним относятся: индивидуальная учебная программа, коррекционно- педагогическая и социально – психологическая помощь . т.д. При этом коррекционные организации образования выполняют функции ресурсных центров, оказывающих консультативно – методическую помощь педагогам и коррекционно – педагогическую поддержку детям с ограниченными возможностями. [2]

Индивидуальные программы развития ребенка построены на диагностике функционального состояния ребенка и предполагают выработку индивидуальной стратегии развития конкретного ребенка. Индивидуальный подход предполагает не только внешнее внимание к нуждам ребенка но предоставляет самому ребенку возможности реализовывать свою индивидуальность.

Важным условием успешности инклюзивного образования является обеспечение условий для самостоятельной активности ребенка.

Специалисты (воспитатель, логопед, психолог, дефектолог, при участии методиста), работающие в группе, регулярно проводят диагностику детей и в процессе обсуждения составляют образовательный план действий, направленный как на конкретного ребенка, так и на группу в целом.

Качество образования детей связано с педагогической компетентностью работников организаций образования, их профессиональным уровнем, творческим потенциалом

В работе с родителями задача специалистов заключается в установлении доверительных партнерских отношений, внимательно относиться к запросу родителей, к тому, что, на их взгляд, важно и нужно в данный момент для их ребенка, договариваться о совместных действиях, направленных на поддержку ребенка, способствовать формированию у родителей воспитательной компетентности,

113

вовлекать родителей в образовательный процесс в качестве активных его участников, посредством их обучения приемам взаимодействия с детьми, организации совместной практической деятельности. Создавать условия для объединения родителей в сообщество, расширения социального пространства семей, воспитывающих детей с проблемами в развитии.

Одним из вариантов решения этой проблемы является развитие в Казахстане инклюзивного образования, нацеленного на:

• вовлечение детей с ограниченными возможностями в образовательный процесс;

• социализация детей-инвалидов в современном обществе; • создание активной поведенческой установки у детей-

инвалидов на уверенное позиционирование себя в современном обществе;

• умение превращать свои недостатки в достоинства; • изменение отношения современного общества к людям с

ограниченными возможностями. Литература. 1. Конституция РК. 2. Конвенция о правах ребенка.3. Забрамная С.Д. От диагностики

к развитию: Материалы для психолого-педагогического изучения детей в дошкольных учреждениях и начальных классах. М.,1998 г.

3. Верещагина Н.В. «Особый ребенок» в детском саду. – Спб: Детство-пресс, 2009

4. Веракса А.Н., Гуторова М.Ф. Практический психолог в детском саду: Пособие для педагогов дошкольных учреждений. - М., 2011.

Оқытудың жаңа технологияларын қолданудың

тиімділігі

Каирбаева Анаргуль Аскаровна оқытушы

Маңғыстау индустриальды техникалық колледж Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,

әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа

114

көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде оқытушылардың инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі.

Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір студенттің қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.

Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде.

“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э.Раджерс инновацияны былайша түсіндіреді: “Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея” [1]. “Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз», – дейді.

Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші жылдарында кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді. ” Масырова Р., Линчевская Т. – “Жаңару” дегенімізді былай деп түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен анықталатын жаңа идея. [2].

Қазақстанда ең алғаш «Инновация» ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады. Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін

115

бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын). [4]

Оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктері бар:

- дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілін арттыру;

- қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеру; - оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге

келген жаңа қабілетті дамыту; - саралап деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны

мен әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық қабілеттерінің қалыптастыру;

- ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;

- иллюстрациялы түсіндірмелі оқыту «адам-қоғам-табиғат” үйлесімдік бағыттағы дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптастыру;

- ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтары тәжірибеде «бала –субъект», «бала-объект» тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер «оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырылады.

Технологияның өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі, оның міндеттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және психологиялық -педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған оқытушының болашақ маманның біртұтас оқу- тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі, студенттермен ынтымақтастық қарым- қатынасты жүзеге асыра алуы, біртұтас педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.

Қазіргі таңда жаңа технологияларды «Салалық экономика» пәнінде қолданып келемін.«Салалық экономика» пәнінде студенттерге жаңа технология бойынша «Ыстық желі» әдісін қолданамын. Ол әдісті қолданғанда студенттерге тақырып бойынша проблема қойылады да, сол проблеманы пікірталас арқылы шешу жолдары көзделеді. Нәтижеде білім алушылар дұрыс шешімге бір-бірін түзету арқылы келеді. Бұл технология бойынша сабақ барысында 15-18 белсенді студенттер бағаланады, өйткені мұнда әрбір студент өз пікірін білдіруде

116

оқытушымен емес, өз қатарымен «Студент-студент» диалогы болып табылғандықтан өз ойын ашық айта алады. Сондықтан осы технология тек маман даярлауда ғана емес, жеке тұлғаның қалыптасуында да ықпалы зор. Технологияны үй тапсырмасын және жаңа тақырыпты зерртеуге немесе қортындылауға болады.Студенттерге сұрақтар ұсынылады.Мысалы: Темір жол, әуе, теңіз,өзен, авто көліктерінің артықшылығы мен кемшіліктері.Студент әуе көлігінің артықшылығын дәлелдесе,қалған студенттер «Ысттық желі» тәсілі арқылы кемшіліктерін айтады.Міне осы процессте «Ысттық желі» әдісі іске асады.Студеннтер бір-біріне сұрақ-жауап, дебат арқылы тақырыпты жан-жақты толықтырып, қортындылап шығады.

Жаңа тақырыпты Д. Боно «Ойланудың алты қалпағы» Бұл әлемде барлық мемлекеттерде қолданылатын әдістердің бірі.Бұл әдісте жаңа тақырыпты 6 топқа бөліп,әр қайсына өз түсін беріп, қандай ақпарат жинау керектігін хабарлаймыз.

Мақсаты: Айтарлықтай нәтижелі және сіздің ойларыңызға деген әсерден хабардар болу үшін, сананың түрлі бөліктерін бөлу.

Ұйымдастыру: Арнайы еш нәрсе жоқ Бұд қалай жұмыс істейді: Алты қалпақ бар, әр қайссы ойланудың түрлі элементтерінің

рольін атқарады. Оқушыларға қалпақ беріп (шынайы немесе ойдан шығарылған), қалпақты қолдану арқылы талқылауды ойластыруларын сұрайды. Мағынасы – сұрақтың немесе идеяның түрлі элементтерін басатын карта жасау.Сыныпты түрлі қалпақтарға бөліп және мұғалім талқылауды басқара алады.

Толығырақ: http://en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats Сонымен қатар сабақтарымда пікірталастар мен жаттығуларға

арналған жаттығуларды қолдану оқытудың жаңа технологияларын қолданудың тиімділігін артта түседі.

Мысалы: 1) «Жұптық әнгіме» Мақсаты:

Идеяларды құрастырып, белсенді тыңдап, бар ойын талқылауға шоғырландыруға мүмкіндік береді. Жұптарды қолдану оқушыларға сөйлеуге және үлкен топтарда өзін сенімсіз сезінетін оқушыларға көмектесуге мүмкіндік береді. Ұйымдастыру:

Талқылау кезінде басқа жұптармен қосылып талқылаудан сақтап қалу үшін жұптар арасында аз да болса арақашықтық сақтаған дұрыс әрі тиімді болмақ.

Жаттығудың сипаттамасы:

117

Оқушылармен талқылау үшін ынталандыратын немесе арнайы сұрақтар мен тақырыптарды қолданыңыз. Белсенді тыңдап, жауап беруге жетелеңіз. Тақырыпты белгілеу үшін А мен Б атаңыз ( мысалы, А тыңдайды, ал Б сөйлейді, кейін керісінше. Оқушылардан олар жеке жауап алғысы келетін сұрақ қоюды сұраңыз, кейін бұл сұрақ жұпта талқыланады. Әр жұпқа мақсат қойыңыз – мысалы, мынаған жауап беріңдер. Толығырақ: http://www.teachingenglish.org.uk/language-assistant/primary-tips/working-pairs-groups

2) «Мозайка» Мақсаты:

Сұрақтар топтамасымен жұмыс істеудің құрылымдалған тәсілі және топта жұмыс істеуге мүмкіндік туғызу. Ұйымдастыру: Оқушыларды сынып бойынша үш-төрттен орналастырыңыз. Жаттығудың сипаттамасы: «Мозаиканың» басымдылығы - оның топты жұмыс істеу үшін құрылымдауы, ол сондай-ақ сөйлеуге және тыңдауға мүмкіндік береді.

• Мұғалім барлық сыныпты кішкентай топтарға бөледі (топта шамамен төрт оқушыдан). Мұғалімнің мұндай бастамасы барлық топтарда тендерлік теңдік сақтап, барлық сыныптың мүмкіндіктері мен қарым-қатынасын көрсетуге арналған .

•Барлық бастапқы топқа жалпы тапсырма беріледі. Үлестірме материал ұсынылған. Оқуға арналған материал күрделі емес, әрі көлемі шағын. Егер топта төрт оқушы болса, онда топқа арналған негізгі тапсырманің ішінде төрт сұрақ немесе тапсырма беріледі. Әр топта сұрақтар мен тапсырмаларды оқушылар өздері бөледі.

•Ортақ проблемамен жұмыс істеу үшін, барлық оқушылар өз сұрақтары немесе тапсырмаларына сәйкес сарапшы топ болып, қайта топталады. Талқылау соңында әр оқушы өз сұрағы бойынша сарапшыға айналады, себебі сарапшы топта басқа оқушылармен ол сұрақты талқылады.

•Бастапқы топ қайта құрылады. Тарату басталады. Бастапқы топқа соңғы тапсырма беріледі.Бұл шешім немесе жаңа тапсырма болуы мүмкін.Бұл жаттығудың шешуші мәні - тапсырманы аяқтау үшін оқушылардың бастапқы топтың біріккен «даналығын» құруы болып табылады. (ақпарат көзі http://www.at-ristol.co.uk/cz/teachers/Debate%20formats.doc)

3.) «Ыстық орындық» Мақсаты:

118

Драматикалық пән бірігіп әсерленуді мадақтау үшін, «түсіну» мазмұнын түсіну,сұрақтар мен ұстанымдардың негізделуін зерттеуге мүмкіндік береді.

Ұйымдастыру: Бір оқушы алдында орындықтар доға болып орналастырылған .

Жаттығудың сипаттамасы: Бір оқушы алға шығып өз пікірін айтып және тақырып бойынша

сұрақтарға жауап береді. Оқушылар белгілі бір пікірмен немесе басқа оқушымен,сұрақты неғұрлым жеке емес қылу үшін немесе мазмұны жағынан кеңірек қылу үшін, бірге алға шығып сөйлей алады.Мысалы, оқушылар белгілі бір рольді немесе адамды сомдай алады (Мысалы,Гордон Браун немемсе жалғаз басты ана) Толығырақ http://www.xpday.org/session_formats/goldfish_bowl

Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі, басты міндеттері мынадай:

- әрбір студенттің білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін мақсатты түрде ұйымдастыра білу;

-бәсекеге қабілетті білім алу,жеке тұлға болып қалыптасу: - білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай

дәрежеде тәрбиелеу; - өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту; - шығармашылық өсу, ұйымдастырушы,логикалық позитивті

қалыптасу; - идеяларды құрастырып, белсенді тыңдап, бар ойын талқылауға

шоғырландыруға мүмкіндік беру; - топтық жұмыс істеудің құрылымдалған тәсілі және топта

жұмыс істеуге мүмкіндік туғызу; - ортақ проблемамен жұмыс жасай білу, - аналитикалық ойлау қабілетін дамыту. Қолданылған әдебиеттер 1. Раджерс Э. Инновация туралы түсінік. – //Қазақстан мектебі,

№4, 2006. 2.Масырова Р., Линчевская Т. Инновациялық технологияларды

диагностикалау. – А., 2004 3. Жүнісбек Ә. Жаңа технология негізі – сапалы білім. –

//Қазақстан мектебі, №4, 2008 4. Немеребай Нұрахметов. Инновациялық технологияның

құрылымы. – А.:Өркен, 2007 5. Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын

көтеруде пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008.

119

Современный урок в условиях обновленной

системы среднего образования Республики

Казахстан

Карпенко Светлана Петровна учитель начальных классов

КГУ «Средняя школа № 6 города Зыряновска»

Переход на 12-летнее образование предполагает: ориентацию структуры и содержания образования на компетентностный подход; переход на новую систему оценки учебных достижений обучающихся; использование инновационных технологий обучения и воспитания; направленность образовательного процесса на самореализацию школьников. Современное содержание образования не может ограничиться перечнем требований к предметным знаниям, умениям и навыкам, оно должно охватить все основные компоненты социализации, в том числе и систему универсальных учебных действий. Новая организация общества, новое отношение к жизни предъявляют и новые требования к школе. Сегодня основная цель обучения - это не только накопление учеником определённой суммы знаний, умений, навыков, но и подготовка школьника как самостоятельного субъекта образовательной деятельности.

Урок остается главной формой обучения в современной школе. Современный урок в условиях обновленной системы среднего образования РК – это особый урок. Чтобы составить краткосрочный план урока, нужно обратиться к шаблону краткосрочного планирования, в котором прописываются цели, виды деятельности, использование дифференциации, виды оценивания, межпредметные связи, а также рефлексия учителя и итоговое оценивание преподавания и обучения на данном уроке. При планировании урока учитель обращается к среднесрочному планированию. В соответствии с основными идеями Программы, урок строится, исходя не из темы урока, а на основе целей обучения и ожидаемых результатов. Урок, ориентированный на обучение должен планироваться на основе ясных и оправданных целей. Учителю необходимо определить, каковы цели этого урока. Они могут быть идентичны целям обучения (ЦО) или могут быть адаптированы для данного урока в случае долгосрочного характера ЦО (если для достижения ЦО требуется несколько уроков).

Например: по математике при изучении темы «Числа и цифры», цели, которые достигаются на данном уроке: 1.1.1.1 понимать

120

образование числа один; считать в прямом и обратном порядке в пределах 10; определять место числа 1 в натуральном ряду чисел. 1.1.1.2 читать, записывать число 1.

При планировании урока полезно рассмотреть следующие вопросы: Какие цели урока поставлены? Поддерживает ли каждая часть урока достижения учащимися этой цели? Что будут делать учащиеся на уроке? Какие результаты они должны получить? Какую обратную связь от учащихся я планирую услышать? В планировании урока указываются критерии оценивания к целям обучения, которые должны быть достигнуты на данном уроке. Учитель может самостоятельно составить критерии оценивания или подобрать из методических документов «Сборник заданий по формативному оцениванию», «Сборник заданий по суммативному оцениванию». Оформление критериев оценивания включает описание достижений результатов обучающихся к концу урока по категориям: «Все смогут...», «Большинство…», «Некоторые…». Это поможет:

акцентировать деятельность учащегося; точнее оценивать обучение учащихся. Учителю, работающему по обновленному содержанию среднего

образования РК, необходимо быть мобильным, в случае наглядной картины, если запланированные задания не дают результат, не вовлекают учащихся в учебный процесс, необходимо вносить коррективы и по окончанию урока обязательно проанализировать его. Действия учителя должны быть направлены на эффективный урок, направленный на обучение.

Для неязыковых предметов, а это математика, познание мира, естествознание, художественный труд, физическая культура, необходимо сформулировать языковые цели, включая примеры лексики и фраз. Лексика и терминология специфична для каждого предмета. Например, при планировании урока математики, при изучении темы «Число и цифра 2», планируются:

Языковые цели: называть и показывать числа на числовом ряду, использовать в речи названия единицы измерения длины.

Ключевые слова и фразы: числовая прямая, один, много, числовой отрезок, сантиметр, измерение отрезка, два, пара. Языковые цели являются обязательным инструментом для овладения академическим языком, очень важно правильно определить их, так как насколько ясно сформулированы языковые цели, будет зависеть понимание учащимися того, что от них ожидает на уроке учитель. Языковые цели помогут учителю и учащимся создавать, измерять и поддерживать мотивацию к учебе.

121

На каждом уроке планируется реализация привития ценностей. Ценности, основанные на национальной идее «Мәңгілік ел»: казахстанский патриотизм и гражданская ответственность; уважение; сотрудничество; труд и творчество; открытость; образование в течение всей жизни.

В планировании так же указываются навыки использования ИКТ. К уроку учащиеся могут подготовить и использовать флеш-презентацию, которую можно загрузить на планшет или мобильный телефон через QR-код.

К каждому уроку учителю предстоит проанализировать и указать предварительные знания обучающихся. Что обучающиеся уже знают или что им нужно знать перед этим уроком (основные понятия, факты, формулы, теории)? И как вы можете активизировать уже имеющиеся знания? Например, урок естествознания, тема «Какие бывают животные?» пишем: обучающиеся имеют представления о домашних и диких животных; их отличительные особенности. Знание строения тела животных. Элементарные представления о местах обитания животных. Уход человека за домашними животными. Указывается межпредметная связь и каким образом она реализуется на уроке (посредством деятельности или содержания). Например, урок естествознания, тема «Части растений» взаимосвязь осуществляется с предметами: самопознание, познание мира, музыка, математика.

Основная часть плана состоит из трёх этапов урока: начало урока, середина урока и конец урока. Обновленная образовательная программа реализуется на основе конструктивистского подхода к преподаванию и учению, сущность которого заключается в поощрении учащихся вести диалог, как с учителем, так и друг с другом. Важно отметить, что в рамках обновления содержания образования учебный процесс характеризуется активной деятельностью самих учеников. Особое внимание уделяется постановке разнообразных вопросов. Необходимо планировать и чередовать как индивидуальные, коллективные, так и групповые/парные виды работ, задания направленные на развитие критического мышления.

Учителю всегда нужно помнить о том, если вы будете говорить слишком долго, то у учеников будет меньше времени для обсуждения и взаимообучения. Для организации учебной деятельности учащихся и осуществления контроля ее результатов используются различные методы и средства, выбор которых осуществляется педагогом

Исследователи активных методов обучения отмечают, что если при лекционной подаче материала усваивается не более 20% информации, то при активных методах обучения – до 90%.

Приведу примеры, какие методы будут реализованы в уроке по

122

естествознанию 1 класс по теме «Земля и космос» : - Создании коллаборативной среды через групповую и парную работу; -Технике «Ассоциации» через слушание «космической» музыки, к которой учащиеся определят вызванные ассоциации; - Объединение в группы «Звездопад» по цвету упавших звёздочек;

- Работа в группах через составление кластера «Космос» по опорным словам – карточкам;

- Работа в паре с помощью приёма критического мышления «Знаешь ли ты?», где учащиеся по рисункам в учебнике обсудят и ответят на вопрос «Зачем древним людям нужна астрономия?» ;

- Activity в виде физминутки «Космонавты» и игры на внимание «Планеты»;

- Рефлексия, определю эффективность урока с помощью листа обратной связи.

Дифференцированный подход включает организацию учебной деятельности различных групп, обучающихся с помощью специально разработанных средств обучения предмету и приемов дифференциации деятельности.

Поэтому важно продумать методы дифференциации, которые будут реализованы на уроке. Это:

- Приём «Толстые и тонкие вопросы» на развитие критического мышления: Зачем человек изучает космос? Какие гипотеза вы можете выдвинуть по теме? Что можно предположить? – высокого порядка. Сколько планет в Солнечной системе? Какая по счёту от Солнца планета Земля? Какая самая маленькая, самая большая планета солнечной системы? – вопросы низкого порядка после просмотренного видеофильма «Какие бывают проблемы?»

- Творческая работа в группе «Звёздные узоры» через распределение обязанностей, так как в этой работе предусмотрены задания для всех(создать модель созвездия), для большинства (прочитать миф о созвездии), для некоторых (определить опорные слова, объяснить истории происхождения названий созвездий).

- Тестирование «Космос», в котором каждый учащийся определит уровень понимания материала с помощью самооценки теста.

И так как программа по естествознанию акцентирует внимание на навыках проведения наблюдения и исследования, знаниях о мире, на уроке планируется индивидуальная работа через наблюдение - исследование «Звездочёты», в котором учащиеся ответят на вопрос «Почему звёзды кажутся нам очень маленькими?» (все), определят соотношения (некоторые).

В плане урока необходимо планировать реализацию формативного оценивания через техники и методы, промежуточные

123

письменные работы, При этом необходимо учитывать, что данный вид оценивания:

- является частью преподавания и обучения («оценивание для обучения»);

- является безотметочным оцениванием; - охватывает все цели обучения (цели обучения

конкретизированы в учебной программе и учебном плане по каждому предмету и классу);

- осуществляется в соответствии с критериями оценивания; - предоставляется обратная связь о прогрессе каждого

учащегося; - используются результаты для улучшения качества

преподавания и обучения, улучшения учебной программы. В конце урока необходимо планировать вопросы, задания

позволяющиеся обучающимся поразмышлять о том, чем они научились; определить цели следующего урока, оценить работу как самому обучающему, так и работу других.

В заключительной части урока предусматривается дополнительная информация. Предлагается информация и задания по следующим пунктам: «Дифференциация», «Оценивание», «Межпредметная связь», «Здоровье и безопасность», «Связи с ценностями». После проведения урока необходимо уделить внимание рефлексии по его проведению. Это позволит учителю определить плюсы и минусы проведенного урока и запланировать более эффективный следующий урок.

Литература: 1. Программа повышения квалификации учителей. Центр

педагогического мастерства АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2017 г.

2. Руководство для учителя. Центр педагогического мастерства АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2015 г.

3. Учебный планы (в рамках обновления содержания среднего образования) 1

класс. 4. Инструктивно-методическое письмо, 2017/18 учебный

год.

124

Современный урок музыки как основная форма

организации учебной работы

Опря Анастасия Ивановна Учитель музыки

КГУ СШ №21,г.Петропавловск

Урок – это зеркало общей и педагогической культуры учителя,

мерило его интеллектуального богатства, показатель его кругозора

и эрудиции. В.А. Сухомлинский

Какой смысл мы вкладываем в понятие «урок музыки», и какова роль музыки в этом словосочетании? Урок – слово, которое широко употребляется в нашей жизни. Его используют, говоря о специально организованной форме обучения или в ситуации, когда человек делает какой-либо важный, значимый для себя вывод, расширяя тем самым жизненный опыт. О таких ситуациях говорят «извлек урок». Урок музыки, является ли он формой обучения или «ситуацией извлечения», это всегда встреча с музыкальным искусством. Что стоит за словом « музыка», когда мы говорим об уроке?

Музыкальное искусство в жизнедеятельности человека предстает как многофункциональное явление. Спектр этих функций остается неизменным при любых условиях ее существования. Однако различные ситуации жизнедеятельности человека определяют различное содержательное истолкование самого понятия «музыка». Так, например, не является идентичным содержание музыки в ситуации, когда мы находимся в концертном зале и слышим ее звучание со сцены в исполнении оркестра, и в ситуации, когда видим это слово в школьном расписании, где так обозначен один из школьных учебных предметов.

Само звучание музыки уже может стать уроком, если человек воспринимает ее содержание, понимает авторский замысел, ощущает ее смысловые оттенки. Такой урок состоялся благодаря усилиям самого человека, его внутренней потребности в общении с музыкой, где он сам «извлекает» урок из музыки. Музыка может остаться и как факт звучания, без какого-либо целенаправленного ее восприятия. Такой урок музыки тоже может быть, он исполнен его автором, организовать, организатором. И первая, и вторая ситуация может произойти как в концертном зале, так и в школе.

125

Уроки музыки можно различать не только по их конечному результату, но и по месту их проведения. Музыкальное образование представлено широкой сетью учреждений, где могут проводиться уроки музыки. Это может быть на телевидении, в радиоэфире, в концертных залах и музеях. Уроки музыки проводятся в стенах школы. Они могут состояться в актовом зале, в студии, в классе. Согласно месту их проведения, они будут уроками музыки в школе, но не все они являются школьными уроками. Как отличить урок в школе от школьного урока?

Особенность школьного урока музыки объясняется не столько местом его проведения, сколько требованиями, которым он должен отвечать. Эти требования являются едиными для всей системы школьного образования. В соответствие с такой установкой урок музыки, как и урок математики или литературы, является школьной учебной дисциплиной.

Школьный урок музыки это урок, который является частью целостного образовательного процесса. Его содержание ориентируется на стандарты школьного музыкального образования и реализуется на основе программ, которые определяют путь и способы освоения содержания. Школьный урок содержит обязательные требования к уровню подготовки учащихся, это означает, что урок не должен стать только фактом встречи ребенка с музыкой, его результатом должны стать изменения в самом ребенке.

В общепринятом понимании современный урок музыки – это урок, созвучный времени, в котором гармонично сочетаются приоритетные задачи образовательной сферы и специфика восприятия музыки.

Сегодня задачи школьного образования центрируются вокруг человека, раскрытия его индивидуальности и неповторимости, умения найти себя в обществе, быть преобразователем себя и окружающей действительности.

Реализация содержания школьного урока связывается с активностью каждого из субъектов образовательного взаимодействия, учитывающего особенности и потребности целостного человека.

В числе приоритетных средств реализации содержания школьного образования признаются такие, которые позволяют непосредственно вовлечь самого ребенка в процесс открытия новых граней своей жизнедеятельности, способствуют пониманию множественности проявлений мира. Такие средства основываются на взаимодействии учителя и учащихся.

При традиционном подходе музыкальное воспитание рассматривается как «процесс передачи опыта музыкальной деятельности новому поколению», результатом которого должно стать

126

приобщение в музыкальной культуре общества. А сам процесс реализуется как «целенаправленное педагогическое воздействие на человека».

Такой взгляд на характер музыкального воспитания в школе является непродуктивным. Он не соотносится как с современными тенденциями человекоориентированного образования, так и с особенностями восприятиями музыки, при котором индивидуальный фактор является определяющим. Непродуктивным он является и потому, что ребенок так и не осваивает тех способов взаимодействия с музыкой, а значит, сужается круг возможностей для его самореализации, самовыражения. Учитель же, либо начинает воспитывать ребенка искусством, декларируя перед ним чуждые ему авторитетные мнения, либо учить искусству, больше заботясь при этом о значении музыкальной культуры, чем о самом ребенке.

Реализовать современные дидактические стратегии в музыкальном образовании возможно, опираясь на основные положения гуманитарно-деятельностного подхода, согласно которому человек воспринимается в деятельной взаимосвязи с миром, объектами, его наполняющими, другими людьми.

Взаимосвязь человека и музыки это особая реальность, имеющая закономерности, которые проявляются в таких ее параметрах, как бинарность, целостность, динамичность.

Взаимосвязь человека с миром и с музыкой в частности, бинарна, двойственна по своей природе и может рассматриваться одновременно и как действенная, активная, творческая, преобразующая, и как созерцательная, рефлексирующая, размышляющая.

Целостность в восприятии человека раскрывается с двух позиций. Первая – обусловлена его субъект-субъектными взаимосвязями. Координатами такого восприятия человека являются различные аспекты ег проявления: человек-индивид, человек-индивидуальность, человек-личность. Вторая позиция определяет человека как целостность в его субъект-объектной взаимосвязи. В отношении кс искусством человек не всегда противостоит своему объекту. Само отношение может быть неразрывной целостностью, которое предстает как своеобразный диалектический процесс. Музыкальное произведение может предстать перед исполнителем, слушателем как объективный и завершенный «мир». Чтобы преодолеть это отчуждение, субъект должен вначале «уйти от себя», чтобы погрузиться в мир объекта, затем вновь вернуться к себе. В процессе преодоления себя человек осваивает новые отношения с действительностью, приобретает новые качества, что и обуславливает его развитие.

127

Динамичность человека в его взаимосвязи с музыкой обусловлена тем, что в каждом конкретном моменте, акте своих действий он предстает не как застывшая биологическая сущность и психологическая форма, а как постоянно изменяющаяся целостность.

Педагогические задачи при восприятии человека во взаимосвязи его с музыкой должны быть направлены не к тому, чтобы развивать отдельные свойства учеников, необходимые только во взаимодействии с музыкой или воспитывать определенный набор качеств, а формировать у них творческое отношение к действительности, где действительность предстает как система взаимоотношений с миром, с культурой. Творческое отношение всегда деятельное, оно связано с реальным преобразованием действительности и самого себя.

Цель учителя в современном школьном уроке музыки ориентирована на изменения, происходящие в учащихся. Это означает, что процесс обучения должен быть направлен не на передачу готового опыта музыкальной деятельности, накопленного в истории существования человечества, а на освоение способов быть сопричастным к этому опыту, самому осваивать, преобразовывать и пополнять его.

Изменения, происходящие в ребенке, проявляются во всех компонентах его музыкальной культуры: его музыкальном опыте, музыкальной грамотности, музыкальном творчестве. Формирование каждого из компонентов музыкальной культуры ребенка является предметом педагогической деятельности учителя музыки.

Содержанием музыкального воспитания в современном школьном уроке музыки является освоение способов взаимодействия с музыкальным искусством, а через него с другими людьми и с собой. Все способы взаимодействия в совокупности представляют деятельное бытие ребенка на уроке музыки. Процесс взаимодействия с музыкальным искусством строится как проникновение в факты, явления, на основе понимания, осмысления, осознания, что и становится результатом познания действительности. В процессе проникновения, ребенок обнаруживает свои собственные смыслы, соприкасается со смыслами другого человека.

Обеспечить достижение цели музыкального воспитания, ориентированной на формирование музыкальной культуры ребенка, возможно через непосредственное вовлечение его самого в этот процесс, т.е. в музыкальную деятельность.

В традиционной системе музыкального образования музыкальная деятельность рассматривается как формы реализации программного содержания. В числе этих форм выделяют слушание, пение, движение под музыку и т.д. Их рассматривают как ту

128

непосредственную причину, которая определяет требования, как к учителю, так и к учащимся. Дети поют, играют, слушают, выполняя эти действия как требования, пришедшие извне. При этом их способности, возможности «подгоняются» под эти требования. Собственно детей можно разделить на поющих и гудошников, музыкальных и немузыкальных, способных и неспособных.

В современном уроке музыки музыкальную деятельность ребенка следует рассматривать как способ его предметно-деятельного бытия. Ребенок и музыка, как субъект и объект в музыкальной деятельности находятся в непосредственном контакте, взаимодействуя на правах событийности. Ребенок является источником движения и «создателем» самого процесса, а музыка выступает как источник содержания и условие существования его музыкальной деятельности. Встреча ребенка с музыкой является событием, организовать которую и должен учитель.

Кәсіби ағылшын тілі сабағында рөлдік

ойындарды қолданудың маңыздылығы

Турганова Жанара Сериковна

Н.Құлжанова атындағы Торғай гуманитарлық колледжінің ағылшын тілі пән оқытушысы

Ағылшын тілін меңгеру - заман талабы, ал оны үйретудің тиімді

жолдары мен әдістерін қолдану оқытушыға артылған міндет. Кәсіби ағылшын тілін үйретудің маңызды да тиімді әдістерінің бірі- рөлдік ойындарды қолдану болып табылады. Рөлдік ойын - бұл өмірлік жағдайлардың белгілі бір мінез-құлық немесе эмоционалдық жақтарын меңгеру ниетінде алдын-ала бөлінген рөлдер арқылы қатысушы топтардың сахналап ойнауы.

Бүгінгі күннің талабы, шетел тілі оқытушысының алдына қойған мақсаты – білімгерлерді шетел тілінде сөйлету болғандықтан, оқытушының алдында тұрған басты міндеттің бірі - шетел тілін үйретудің түрлі әдістерін зерттей келе, ең тиімдісін өз сабағында қолдану. Осы әдістердің ішінде коммуникативтілік әдістің қолданылуы маңызды деп саналады, себебі бұл әдістің мақсаты - сөйлесу, сөйлету. Сөйлеу бір-бірімен қарым-қатынас жасау арқылы іске асырылуы қажет. Сабақ барысында рөлдік ойындарды қолдану – бұл оқушыларды шетел тілінде сөйлеуге психологиялық жағынан дайындап, өткізілген тіл

129

материалын бірнеше рет қайталауға мүмкіндік берумен қатар, оларды керекті сөз бірліктерін таңдауға жаттықтырады. Ойын – эмоциялық және ақыл-ой күшін талап ететін ерекше ұйымдастырылған сабақ. Бір ойынның өзі әртүрлі орындалуы,әртүрлі нысанды қабылдауы мүмкін,бірақ олардың бәрінің негізінде импровизация тұрады. Рөлдік ойындар шағын топтарда жүргізіледі. Ойынға қатысушылардың міндеті: тақырыпқа байланысты тапсырманы алу, рөлдерді бөлу, жағдайды ойнау және басқа топқа ұсыну.

Сонымен қатар, оқу үрдісіндегі ойынның тиімділігі мынадай бірқатар талаптарға сай болуы қажет, яғни олар: білімалушылар әрекет ететін қиялдағы жағдайдың, жоспардың болуы және білімгерлердің ойын нәтижесін, ойын ережесін міндеттті түрде түсінуі. Ойын бұл тек ұжымдық көңіл көтеру емес, бұл оқытудың барлық міндеттеріне қол жеткізудің негізгі тәсілі, сондықтан ол қандай дағды және икемділікті талап ететіндігін, білімгердің нені жасай біледі және ойын барысында нені үйренгендігін білу қажет. Ойын - білімгерлердің ойлау қабілетін күшейту қажеттілігін алдына қоюы керек.

Рөлдік ойын басқа тілде қарым-қатынас жасау, сөйлесу саласын кеңейтуге, білім алушылар пікір айтуда мазмұнды жағына назар аударуға мүмкіндік беретін тиісті дағдыларды дамыту және машықтандыру жаттығуларындағы тіл материалдарын алдын-ала меңгеруді болжайды. Мысалы, заң факультетінде, ағылшын тілі сабағында жиі қолданылатын рөлдік ойындардың түрлері:

адвокат пен клиент (тапсырушы) арасындағы сұхбат; мекемедегі заңгерлер кеңесі; сот процессі; Аталған ойындар көмегімен білімгерлер болашақ заңгерлер

ретінде, сот процессінде, заңгерлер кеңесінде және т.б. шынайы жағдайларда әрекет ету жолдарын меңгеріп, заң терминдерінің ағылшын тіліндегі эквивалентін қолдану арқылы машықтанады.

Кәсіби ағылшын тілі сабағында қарым-қатынастың нақты жағдайын модельдеу үшін рөлдік ойындарды пайдаланудың өзіне тиісті талаптары бар. Олар:

ойын оқу мотивациясына ынталандыруы,оқушылардың тапсырманы жақсы орындауға қызығушылығы мен ұмтылысын тудыруы тиіс, оны қарым-қатынастың нақты жағдайына тең жағдай негізінде жүргізу қажет.

рөлдік ойынды мазмұны тұрғысынан да, нысаны жағынан да жақсы дайындау,дәл ұйымдастыру қажет. Білім алушылардың белгілі бір рөлді жақсы орындау қажеттілігіне көздері жетуі қажет. Тек сонда ғана олардың сөздері табиғи және шынайы болады.[2.56-58]

130

Профессор А.Н.Леонтьевтің пікірі осы мәселеде өте орынды. «Ойын – адам ісі әрекетінің бір түрі». Ойын әрдайым өзгерісте болады. Кез келген адам ойын барысында өзінің күшін сынап көреді, ол кезде адамда өзін - өзі тану процесі жүреді.Рөлдік ойынды дайындау, жүргізу және талқылауды басқарудағы және оқу-байланыс орнату жағдайларын құрудағы негізгі қызметті оқытушы да, оқушы да жүзеге асыра алады. Қарым-қатынасты үлгі ете отырып, оқу-сөйлеу жағдайлары рөлдік ойын құрамындағы маңызды компонент ретінде білімгерлерді ұсынылған жағдайларға қояды .

Сабақ барысында рөлдік ойындарды қолданудағы мұғалімнің рөлі мақызды. Оқушылардың көзқарасы бойынша рөлдік ойын – бұл ойын әрекеті, ол процессте олар белгіленген рөлдерден көрінеді. Кәсіби ағылшын тілін үйрету барысында мұғалім бірнеше рөл атқара алады: бақылаушы,қатысушы,бағалаушы және т.б. Яғни, оқытушы білімгелермен бірге ойынға қатысып, белгілі бір рөлді сомдауы мүмкін немесесырттай бақылап, атқарылып жатқан жұмысқа баға беруі мүмкін.

Рөлдік ойын адамды әлдейқайда икемді етеді, яғни тілдік мінез-құлыққа шеберлікке қол жеткізе отырып, ол алынған дағдылар мен икемділіктерді жаңа жағдайларда оңай қолдана алады. Мұғалімнің міндеті- нақты материалдағы қажет ситуациялар иллюстрацияларды, ситуациялық мәселелерді таңдау, дидактикалық материалды дайындау.Кәсіби ағылшын тілін үйретуде рөлдік ойындарды қолдану өте тиімді, өйткені білімгерлердің шетел тілінде сөйлеу дағдысы қалыптасады, тілді мәдениетаралық қарым-қатынас жасаудың басты құралы ретінде қолдану мүмкіндігіне қол жеткізеді, қолданыста жиі болатын тілдік бірліктерді, лексиканы жаттайды, үйреніп жатқан тілдің грамматикасын танып және сауатты қолдана білуге үйрету,диалогты, пікірталасты,іскерлік әңгімелерді жүргізе алу қабілетін дамиды, қолда бар білімді, тәжірибені, әртүрлі жағдайдағы қарым-қатынас дағдыларын пайдалану мүмкіндігіне ие болады. Рөлдік ойындар оқытудың әртүрлі сатысында шетел тілін зерттеуге ғана көмектеспейді, сонымен бірге оқушының жоғары психикалық даму сатысына көшуінде рөл атқарады.[3.53] Жоғарыда айтылғандар келесі қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді:

ойын әрбір сабаққа белгілі бір түрде ендірілуі тиіс сабақтарда ойынды пайдалану –оқу процесі тиімділігінің, қарым-

қатынас жағдайын құрудың міндетті құралы оқыту процесінде ойынды әзірлеу және ендіру кәсіби ағылшын

тілін оқытудың әртүрлі сатыларында ауызша сөйлеуге үйретудің негізгі міндеттерін әлдеқайда үлкен жетістікпен шешуге ықпал етеді.

131

Рөлдік ойын процесінде қисынды ойлау,қойылған сұрақтарға жауап іздеу қабілеттілігі, сөйлеу, сөз этикасы,бір-бірімен қарым-қатынас жасай білу қабілеті дамиды.Сондықтан шетел тілі сабығында рөлдік ойынды пайдалану оқу процесінің тиімділігін көтереді. Білімгерлердің тілге деген қызығушылығын оқытудың барлық сатыларында сақтауға көмектеседі. Рөлдік ойындарда міндетті түрде білімгерлердің өзара әлеуметтік рөлдік қатынастары қалыптасады. Рөлдік ойын сөйлеу мәдениетін дамытуға да өз септігін тигізеді. Ол болашақ заңгердің өзін-өзі ұстай білу қабілетін, мамандыққа қатысты терминдерді қолдана білу деңгейлерін дамытады. Сөйтіп, рөлдік ойын дұрыс сауатты сөйлеу, тыңдап түсіну деңгейлерін жоғарылататын, қатысымдыққа жетелейтін құралдың бірі болып табылады.

Әдебиеттер тізімі: 1. Макапова Г.К. « Роль ролевых игр в обучении иностранному

языку» // Қазақстан мектептеріндегі шет тілі 6/2006.- 37-40 б. 2. Мартыненко Л. С. Ролевые и деловые игры на уроках

английского языка. –М., 1997 .- 56-58 б. 3. Ливингстоун К. –« Ролевая игра в обучении иностранным

языкам.» -М: Высшая школа, 1988.-53 б.

Балабақша мен ата-ана арасындағы рухани

тәрбие

Әлменова Маңғаз Бейсенбайқызы Тәрбиеші

КМҚК №134 «Гауһар» Баланы түзеуге себеп болатын бір шарт – жас күнде көрген өнеге. Жүсіпбек Аймауытов. Қоғам үшін әр кезеңде, әр отбасында өсіп келе жатқан өрімдей ұл

– қыздардың дені сау, рухани бай, еңбекке білімге құштар болып өсуі – ең биік мақсат. Оның қуат алатын қайнар бастауы отбасы. Отбасының аса құнды ықпалы мен әсерін өмірдегі ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайды. Балаға ата – ана тәрбиесінің орнын ешнәрсе алмастыра алмайды. Отбасы – өмірге сәби әкеліп, оны тәрбиелеп, қалыптастыруда және ұрпақ жалғастыруда теңдесі жоқ орын.

Отбасының балаға тәрбие берушілік қызметінің мақсаты – баланың жасын, жеке ерекшелігін, психологиялық процестерін ескере

132

отырып, жарасымды жетілген ұрпақты тәрбиелеу. Көздеген мақсатқа жету үшін отбасындағы тәрбие төмендегі міндеттерді шешеді.

- Отбасында баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау, тазалықты қалыптастыру.

- Еңбексүйгіштікке баулу, тұрмыстағы, үй шаруасындағы еңбекке құлшынысын арттыру, өзіне – өзі қызмететуге үйрету.

- Отбасы мүшелерімен тіл табысып, дұрыс қарым – қатынас жасауға, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетуге үйрету.

- Әдебиетке, мәдениетке, өнерге тәрбиелеу. Бұл міндеттер жүзеге асу үшін бала дүниеге келген күннен бастап, отбасында, қоғамдық орындарда, мектепте тәлім – тәрбие беріледі.

«Баланы жастан», «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деген даналық сөздердің мағнасы өте терең. Себебі, есейіп кеткен соң баланың теріс мінезін, қалыптасқан қате көзқарасын өзгерту өте қиын. Осы кезде «Балаңыздың тәрбиесін бастамас бұрын, өзіңіздің мінез – құлқыңызды, өмірге көзқарасыңызды ой елегінен өткізіп, бақыладыңыз ба?» деген сауал туады.

Ұлы педагог А.С.Макаренко: «Балалардың алдында беделді болуды қаламайтын ата – ана жоқ. Бірақ қалай, қай бағытта өнеге беріп, өсіріп келе жатқанын ойламастан, бала санасын рухани өктемдік жасап тәрбиелейтін ата – ана баршылық. Бұл беделді болудың қандай жолы? Мұндай жолмен келген адал баланың адал санасы жетілгенде өздігінен жойылады» деген.

Отбасы – барлығының басы, жан – жақты дамуының негізі болатын тәрбие институты. Отбасындағы ата – ана мен баланың қарым – қатынас нәтижесінде, адамгершілік, эстетикалық, дене тәрбиесінің алғашқы үлгілері қалыптасады. Ал әке мен шеше – баланың алғашқы тәрбиешілері.

Ата – аналар бала бақытының шынайы бағбаны болуы тиіс. Бала бақыты – білімде. «Білім бір құрал. Білімі көп адам құралы

сай ұста сықылды, не жасаса да келістіріп жасайды»,- дейді А.Байтұрсынов.

Бүгінгі таңда болып жатқан өміріміздегі өзгерістерге байланысты тәрбиеші мен ата – аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігі арта түсуде. Балаларды оқыту мен тәрбиелеуде отбасының басым ролін мойындай отырып бірлесе жұмыс жасау керек. Әрбір тәрбиеші ата – аналармен қарым – қатынас жасауда түрлі тәсілдерді, қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып, ата – ананың қызығушылығын арттыру мақсатында жұмыс жасаса, ата – ананың балабақшаға, тәрбиешіге деген көзқарасы өзгерер еді.

Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер

133

айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз – өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани – адамгершілік тәрбие – екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата – аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан – тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым – қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілердің жетістіктерін зер салып талдау керек.

Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс – қылықтарынан, мінез – құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым – қатынастарды басқарады. Отнға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл- сананың, сезімдердің, мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың бөлінбес элементтері, олардың негізінде қоғамымыздың өоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады.

Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балардың мүмкіндгін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады.

Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балалрға арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады.

Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды.

Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсмен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырды.

Әр баланың жеке бас-оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау-бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі.

134

«Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы» мектепке дейінгі балаларды жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарламаны жүзеге асыруда басты ролді атқарады.

Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-қатынасы балалр үшін үлгі бола отыра, педагогтың ықпалы әсерлі енеді, баланың жеке басы қалыптасады. Оның ықпалы неғұрлым белсендірек болса, баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді.

Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершілік дамуы балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады.Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасайды.

Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады,еңбекте-еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. т.б. қалыптасады.

Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер арасындағы саналы қарым-қатынас тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау кеңпейілділік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т.б. Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша мейрімділіктің негізі қаланады, немқұрайдылықтың пайда болуына, құрбыларына, төңіректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды.

Қарапайым әдеттерді тәрбиелей отырып педагог балдырғанның бар істі шын пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды.

Атақты педагог Сухомлинсий; «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады.

Тәрбиенің негізгі мақсаты – дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ляззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жас баланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық, деп атап көрсеткен.

135

Руханиялық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткіші. Руханиялықтың негізінде адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-өзі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.

Рухани-адамгершілік тәрбие – бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.

Сананың қалыптасуы – ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасуына, жақын адамдардың өзара қатынасынан басталады. Баланы жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.

«Жақсымен жолдас болсаң – жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң – қаларсың ұятқа...» «Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға» - деген мақалдардан көруге болады. Мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау адамгершіліктің бір негізі. Адамзаттық құндылықтар бала бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар арқылы беріледі.

Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін руханиет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады.

Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-әркеті, адагершілік және психологиялық қасиеттерінің жиынтығы.

Адамгершілік тақырыбы – мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру – ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы-халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс – тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді.

Көрнекті педагог В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады»,- дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.

136

Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы – өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.

Ұрпақ тәрбиесі – келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени – ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу – біздің де қоғам алдындағы борышымыз.

Мектепке дейінгі адамгершілік тәрбие – балалардың адамгершілік сана-сезімін, мінез – құлқын қалыптастыруда қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық, адамгершілік, кішіпейілділік, қоғамдағы және өмірдегі қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі сатылап қамтитын мәселелері.

Адамгершілік тәрбиесінің әрқайсысының ерекшеліктерін жетік білетін ұстаз халық педагогикасын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлерді, әдет- ғұрыпты жан-жақты терең білумен қатар, өркениетті өмірмен байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде пайдаланғаны дұрыс. Ата-ананың болашақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі ұрпақтан ұрпаққа жалғасуда.

«Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей, ата-ананың күн сайын атқарып жүрген жұмысы – балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкендер айтса, соны айтатынын, не істесе соны істегісі келетінін бәріміз де білеміз. Баланың үйден көргені, етене жақындарынан естігені – ол үшін адамгершілік тәрбиесінің ең үлкені, демек жақсылыққа ұмтылып, жағымды істермен айналысатын адамның айналасындағыларға көрсетер мен берер тәлімі мол болмақ.

Жас өспірім тәлім-тәрбиені, адамгершілік қасиеттерді үлкендерден, тәрбиешілерден насихат жолымен емес, тек шынайы көру, сезім қатынасында ғана алады.

Жеке тұлғаның бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың қалыптасуы осы бағытта жүзеге асады, сөйтіп оның өзі – өзі тануына, өзіндік бағдарын анықтауына мүмкіндік туғызатындай тәлім-тәрбие берілуі керек.

Жақсы адамгершілік қасиеттердің түп негізі отбасында қалыптасатыны белгілі. Адамгершілік қасиеттер ізгілікпен ұштастырады. Әсіресе еңбекке деген тұрақты ықыласы бар және еңбектене білуде өзін көрсететін балаларды еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу басты міндет болып табылады.

Өз халқының мәдениетін, тарихын, өнерін сүю арқылы басқа халықтардың да тілі мен мәдениетіне, салт-дәстүріне құрметпен қарайтын нағыз мәдениетті азамат қалыптасады.

Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде үлкенді сыйлау ұлттық дәстүрге айналған. Отбасында, балабақшада, қоғамдық орындарда

137

үлкенді сыйлау дәстүрін бұзбау және оны қастерлеу әрбір адамнан талап етіледі. Халқымыздың тәлім- тәрбиелік мұрасына үңілсек, ол адамгершілікті, қайрымдылықты, мейірбандықты дәріптейді.

Ата-бабаларымыздың баланы бесігінен жақсы әдеттерге баулыған. «Үлкенді сыйла», «Сәлем бер, жолын кесіп өтпе» деген секілді ұлағатты сөздердің мәні өте зор. Адамгершілікті, ар-ұяты бар адамның бет-бейнесі иманжүзді, жарқын, биязы, өзі парасатты болады. Ондай адамды халық «Иман жүзді кісі» деп құрметтеп сыйлаған.

Балаларымызды имандылыққа тәрбиелеу үшін олардың ар-ұятын, намысын оятып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілділік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік сияқты қасиеттерді бойына сіңіру қажет. Баланы үлкенді сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге, иманды болуға, адамгершілікке баулу адамгершілік тәрбиесінің жемісі.

Балаларды адамгершілкке тәрбиелеуде ұлттық педагогика қашанда халық тәрбиесін үлгі ұстайды. Ал, адамгершілік тәрбиелеудің бірден-бір жолы осы іске көзін жеткізу, сенімін арттыру. Осы қасиеттерді балаға жасынан бойына сіңіре білсек, адамгершілік қасиеттердің берік ірге тасын қалағанымыз. Адамгершілік – адамның рухани арқауы.

Өйткені адам баласы қоғамда өзінің жақсы адамгершілік қасиетімен, адамдығымен, қайырымдылығымен ардақталады. Адам баласының мінез құлқына тәрбие мен тәлім арқылы тек біліммен ақылды ұштастыра білгенде ғана сіңетін, құдіретті, қасиеті мол адамшылық атаулының көрініс болып табылады.

Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылған мақсаттардың бірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Осы мақсатты жүзеге асыруда «Бөбек» қорының президенті Сара Алпысқызының «Өзін-өзі тану» рухани адамгершілік білім жобасы біздің балабақшада зксперименттік пән ретінде жүргізіліп келеді

«Өзін-өзі тану»пәні– баланы жастайынан отаншылдыққа, әдептілікке, достыққа, тазалыққа, ұқыптылыққа, мейірімділікке, табиғатты сүюге, отбасын сыйлауға, ұйымшылдыққа үйретеді.

Адам бойына кішіпейілдік, сыпайлық, рақымшылық, жанашырлық, сыйластық, тілектестік сияқты қасиеттерді дарыту және өзгелерді қадірлей, сыйлай, құрметтей білу, қолынан келгенше адамдарға көмектесу, кешірімді болуды үйрету де «Өзін-өзі тану» пәнінің үлесіне тимек.

Халық педагогикасы-нәрестенің сезімін ананың әуенімен оятатын бесік жырлары, даналыққа толы мақал-мәтелдер, жұмбақ-жаңылтпаштар, қиял-ғажайып ертегілері, ойындары, тәрбиелеп өсіру негіздері адамгершілік ниеттерге баулиды. Олай болса, адамгершілік

138

тәрбие беру кілті – халық педагогикасында деуге болады. Ұлттық асыл қасиеттерді жас ұрпақтың ақыл парасатта азық ете білуде

Отбасы тәрбиесіндегі кездесетін сәтсіздіктер ата-аналардың педагогикалық сауатсыздығынан және оларда тәрбие жұмысын жүргізуге қажетті тәжірибенің жоқтығынан болады. Балаларды тәрбиелеудің дұрыс жолын табу үшін ата – аналарға көмектесу тәрбиешілердің міндеті.

Әдебиеттер: 1. Бала тәрбиесі №2. 2006; №4, 2008. 2.«Өзіндік таным» №2, 2007; №5-6 2006 3. Бастауыш мектепте оқыту. №4, 2007. 4. Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші Орынбор, 1924.

Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде

инновациялық технологияларды қолдану

Сулейменова Назира Бекболатовна Тәрбиеші

КМҚК №134 «Гауһар»

«Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың

тағдыры ұстаздардың қолында» Н.Ә.Назарбаев

XXI ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық

технологиялық бағытты дамыту мақсатымен аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады.Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды деп дана халқымыз бекерден бекер айтпаса керек.

Қазіргі таңда еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты-ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу.

Қазіргі кезеңде білім ғылым саласында инновациялық педагогикалық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде де педагогикалық технологиялар ұғымы кеңінен қолданылатын ұғымдардың біріне

139

айналды. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр. Сондықтан мектепке дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің негізгі мақсаты – баланың жекебасының қалыптасуы мен дамуы болып отыр. Жаңа заман баласы ертеңгі еліміздің болашағы. Жаңа заман баласын қалыптастырып, дамыту үшін, тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр сырын анықтап, мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет. Әрине, ол үшін мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде балалардың жеке басының қалыптасуы мен дамуында педагогтардың педагогикалық технологияларды қолдана білу сауаттылығына да байланысты.

Білім берудің алғашқы деңгейлері балабақшадан басталмақ. Мақсаты - мектепке дейінгі білім балалардың білім алуына бірдей бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз ету. Кез келген оқыту технологиясы тәрбиешіден терең теориялық, психологиялық, педагогикалық әдістемелік білімді, педагогикалық шеберлікті, балалардың жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.Қазіргі таңда мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде қолданылатын педагогикалық технологиялардың бірнеше түріне тоқталайық.

Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойын технологиясының ерекшелігі ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді. Ойын - балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Сонымен қатар, ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, олардың ұйымдастырушылық қабілеттерін де қалыптастырады. Ойын-әлеуметтік қызмет. Ол баланың жасына қарай өзін қоршаған ортаны танып білуге құштарлығын арттырады.

Дамыта оқыту технологиясы - баланы оқыта отырып, дамыту. Бала бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік, адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік т.б. қасиеттер дамыту.

Балабақша баласына мультимедиялық оқулықтар біріншіден, балалардың қызығушылығын арттырады, екіншіден, зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге мүмкіндік алады. Мультимедиялық оқулықтар балабақшада балаларға арналған таптырмас құрал болып табылады. Өйткені, балалардың зейіні әр түрлі әдемі түстерге, ойыншықтарға, әдемі суреттерге, әсемдікке әуес болады.

140

Интерактивті тақтаның жетістіктерінің кіші жастағы балаларда оқуға, жаңа білім алуға деген құштарлық туғызады. Интерактивті тақта ақпаратты кеңінен ұсыну құралы болып келеді және баланың мотивациясын күшейтеді. Мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы (түс, графика, дыбыс, замануи видеотехникалық құралдар) түрлі жағдайлар мен ортаны моделдеуге болады. Мультимедиалық бағдарламаларға еңгізілген ойын компоненттері үйренушінің таңымдық әрекетін белсендіреді және материалды ұғынуды күшейтеді.Оқытуда пайдаланатын интерактивті құралдар: тақта, компьютерлер балаларды диагностикалауда жақсы көмекші болып келеді:

Зейінін дамытуда; Есте сақтау қабілетін дамытуда; Ойлау қабілетін дамытуда; Тілін; Жеке тұлғасың дамытуда; Оқу қызметінің дағдыларын қалыптастыруда. Интерактивті оқу қызметін өткізу бөлмесі келесі міндеттерді

орындайды: Балаларды жаңа технологиялары арқылы оқыту; Сауық және ойын орталығы; Мұнда көлемді білімдендіру және сауықтыру міндеттері

орындалады; Балаларға және тәрбиешілерге жұмыстануға өте

жағымды жағдайлар туғызады; Балаларды компьютерлік технологияның мүмкіндіктері

мен дағдыларымен таныстырады. Интерактивті тақтаны пайдалану оқытуда интерактивті

кешендерді пайдалану сапалы, қызықты және оңтайлы болып келеді. Электрондық мультимедиялық бағдарламаларды дәстүрлі оқыту және педагогикалық инновациялармен қатар, оқыту үрдісінде үнемі қолдану дайындығы әртүрлі деңгейдегі балаларды оқыту тиімділігін көтереді. Бірнеше технологияларды пайдаланудың әсері, оқыту нәтижесінің сапасын күшейтеді.

Проблемалық оқыту технологиясы – баланы өз бетімен ізденуге үйрету, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту. Яғни, балалардың белсенділігі арттыру, оқу материалына баланы қызықтыратындай мәселе тудыру, бала материалды сезім мүшелері арқылы ғана қабылдап қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді, бала оқытуды өмір мен және еңбегімен байланыстырады.

141

Модульдік оқыту технологиясы-оқытудың тұтас технологиясын жобалау, алға қойған мақстқа жетуді көздейтін педагогикалық процесті ұйымдастыру, тәрбиешіге нәтижені талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау және құру. Балалармен жүргізілетін жұмыстарда кездесетін қиыншылықтардың алдын-алу және түзету жұмыситарының жүйесін құру.

Қорытындылай келетін болсақ аталған педагогикалық технологиялар мен инновациялық құралдар балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп, әр сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктеріне сай пайдалануға болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз, қабылдау процестері тұрақсыз келеді. Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу іс-әрекеттеріне көрнекілік, ойын технологиясын кеңінен қолданған жөн.

Тәрбиеші – бала бойына білім нәрін себетін басты тұлға. Жаңашыл тәрбиеші даярлауға қойылатын талаптар студенттерді оқытудың жаңа түрлерімен қаруландыра отырып, қазіргі уақыттағы кәсіптік дағдыларын игеруге бағытталған оқытудың жаңа жолдарын енгізуді көздейді.

Сондықтан жаңашыл тәрбиеші даярлауға қойылатын талаптар студенттерді-ертеңгі мұғалімдердермен тәрбиешілерді оқытудың жаңа түрлерімен қаруландыра отырып,қазіргі уақыттағы кәсіптік дағдыларды игеруге бағытталған оқытудың жаңа жолдарын енгізуді көздейді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңы 2.“Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы,2012ж” 3.“Қазақстан-2050”стратегиясы-қалыптасқан мемлекеттің жаңа

саяси бағыты. 4.К.Ж.Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық

технология.Оқулық.Тараз.Тар Му.2003 5.А.К.Ахметов. Принципы технологий и содержание

образовательной программы.Алматы.1995. 6. “Қазақстан мектебі”журналы №8,2004ж 7. “Бала мен балабақша ”журналы №11, 2011ж

142

Жанұядағы тәрбиенің ерекшеліктері

КМҚК №134 «Гауһар» б/б Тәрбиеші

Әлдебек Айзат Қайыркелдіқызы Халқымыздың сан ғасырдан бергі даналығына құлақ ассақ,

«Адамның бақыты-балада» деген екен. Кез келген адам өзі өмір бойы қуып жете алмайтын бақыт деген құдіретті сөздің өлшемі өмірінің жалғасы ұрпағымен келетініне мән бермеуі де мүмкін. Біреу бақытын байлықпен тапқысы келсе,екінші біреуі даңқ пен атақтан,мансап пен қызметтен іздестіреді. Мұның бәрі түсінген адамға қолдың кірі сияқты нәрсе. Адамға нағыз бақытты – тәрбиелі ұрпағы ғана сыйлай алады. «Адам ұрпағымен мың жасайды» деген сөз тегін айтылмаса керек. Олай болса,адам өмірінің мәні-өз ұрпағы.

Шыр етіп сәби дүниеге келген сәттен бастап ата-ана алдында нәзік те қиын,қыр-сыры мол үлкен қоғамдық міндет тұрады. Ол-бала тәрбиесі. Бала тәрбиесінде алғашқы ұстаз-ата-ана. Бала үшін үй ішінен,ата-анадан артық тәрбиеші жоқ. Адамгершілік, бауырмалдық, татулық, қайырымдылық, әдептілік, инабаттылық сияқты қасиеттер – жанұяда. Тәрбие балаға сөзбен,теориямен дамымайды,үлкендердің үлгісімен сіңеді. «Әкеге қарап ұл өсер,шешеге қарап қыз өсер» дейді дана халық. Бала кішкентай кезінен-ақ әр нәрсеге әуестеніп үлкендерге көмектескісі келеді. Бұған кейбір әке-шеше «жұмысымды бөгейсің,істеп жатқан ісімді бүлдіресің»деп ұрысып жіберуі мүмкін. Бұл қате түсінік. Керісінше,өзің жұмыс істеп жүргенде баланың қолынан келетін ісіне жағдай туғызып,оның үйренуіне көмектескен орынды.Тіпті балаға берген тапсырмаңыздың аяғына дейін орындалуына төзімділікпен бақылау керектігін де ұмытпаған жөн. Өстіп баланың бірте-бірте еңбекке деген болашағына жол ашылады. Әр істеген ісін ұқыпты да тындырымды орындалуына бағыт бересіз. Баланың жақсы ісін мадақтап,терісін оң етіп түсіндіріп отырса,ол да ересектерді сыйлап,кез келген тапсырмасын орындауға қарсылық білдірммейді. Орынсыз ұрысу,зеку,сұрақтарына дөрекі,келте жауа беру немесе әділ талап қоя алмау ата-ананың беделін түсіреді. Ата-ана-бала тәрбиесіндегі басты тұлға . Сондықтан әке де,шеше де балаларының жан дүниесіне үңіліп,мінез-құлқындағы ерекшеліктерді жете білгені жөн.Балалармен әңгімелескенде олардың пікірімен де санасып отырған орынды. Өз баласымен ашық сөйлесе алмай,сырласа білмейтін ата-аналар «Екеуміз де жұмыстамыз,кешкісін үй шаруасынан қол тимейді,баламен сөйлесуге уақыт жоқ» дегенді айтады. Бұл дұрыс емес. Баламен сөйлесуге тіпті

143

арнайы уақыт бөлудің қажеті жоқ. Әке мен шеше ұл-қыздары мен үй шаруасына жүріп-ақ әңгімелесіп,ой бөлісуге неге болмасқа. Жанұядағы жанжал,үлкендердің аузына келген сөздерді айтуы,баланың көзінше басқа біреуді сөгуі,біреудің сыртынан өсек айтуы балаға теріс әсер етеді. Бала алдында әке-шеше үй ішінің үлкендердің әдептілік танытқаны жөн. Мысалы, арақ пен темекінің толып жатқан зиянын біле тұра,балалардың көзінше арақ ішіп, үсті-үстіне темекі тартатын бар. «Көрінген таудың алыстағы жоқ» дейді,ертен-ақ ұл өсіп ержетеді,қыз өсіп бойжетеді. Сонда арақ пен темекінің зиянын қалай ұқтырамыз.

Негізінен жанұяның шырқы бұзылған,ата-анасы маскүнемдікке салынған немесе жарамдық жағынан азғынданған ортада бала,жасөспірім қашанғы жиркенішті көрністі,ондағы айқай-шу мен дау-жанжалға,ұрыс-керіске шыдап жүре бермек. Басқа өмір аңсайды немесе теріс жолға мүлде бет бұрып кетсе,онда бәйтеректің бір бұтағы қисық өсті дей беріңіз. Бақытсыз қыз,бұзақы ұл осыдан шығады. Сонда негізі кінәні кімнен іздейміз?!

Бұзақылықтың басы бос жүруден басталады. Кейде сабақты жиі қалдыруға әр түрлі сылтауларды үлкендердің өзі үйретіп отырады. Бұл жағдайда балаға өтірік айтуды үйретіп отырғаннан аңғармай да қалуы мүмкін. Жас шыбықты қалай исең,солай өседі ғой.

Иә, «Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің» демекші ата-ана тәрбиесі бала өмірінде үлкен із қалдырады. Баланың бойына барлық жақсы қасиеттерді дарыту,табиғат сыйлаған дарыны болса дамыту,дұрыс білім алуына жағдай жасау – ата-ананың басты парызы. Ендеше бала тәрбиесінде ұсақ-түйек дейтін ешнәрсе жоқ және сол нәрседен де қателесуге хақымыз жоқ. Бала – әр жанұяның бақыты. Олай болса,өз бақытымызды бағалай білейік.

Балабақшадағы инновациялық әдіс- тәсілдер

Тохметова Раушан Есенболовна Музыка жетекшісі

КМҚК №134 «Гауһар» Инновациялық әдістердің ең негізгісінің бірі – интерактивті

оқыту әдісі. Негізгі қағидасы-педагогикалық қарым-қатынас диалогы арқылы жеке тұлғаны қалыптастырып дамыту. Интерактив- ағылшынның «өзара әрекет» деген сөзінен шыққан. Демек, интерактивті

144

оқыту әдістері тұлғааралық қарым-қатынасқа негізделе отырып, жеке тұлғаны дамытуға бағытталған. Сонымен бірге сапалы білім алудың алғы шарттары болып табылатын таным белсенділігі мен ізденіс белсенділігін қалыптастырып қана қоймай, әрі қарай дамытады. Теориялық білімді өмірмен ұштастыру үшін компьютердің қажет екені даусыз. Қазіргі қоғамда ақпараттық мәдениет пен ақпараттық білім беруді ұйымдастыру аса маңызды.Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттің бір сарындылығы баланы тез шаршатады. Сондықтан іс-әрекет формаларын түрлендіріп отырған дұрыс. Жаңа тақырыпты меңгерту кезеңінде балаға өтілетін материал төңірегінде ақпарат беру, оның практикалық бағыттылығын түсіндіру, тақырып бойынша бақылау мен диагностикалау формалары жүзеге асады. Инновациялық іс- әрекеттің мазмұны мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының оқу- тәрбие үдерісінде қолданылатын бағдарламаларды басшылыққа ала отырып, мектепке дейінгі педагогика мен психология, әлеументтану, медицина саласындағы ғылыми- зерттеу жұмыстарының нәтижелері негізінде анықталады. Инновациялық технологияларды меңгеру педагогтың интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, шығармашылық, зерттеушілік т.б. қасиеттерінің қалыптасуына оң әсерін тигізеді, әр педагог өзін- өзі дамытып, оқу- тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Балабақшадағы инновацияға не жатады? Инновациялық іс - әрекеттің үш кезеңін атап көрсетуге болады. Бірінші кезеңде педагог жаңалықтың қажеттілігін дәлелдеу арқылы жаңалық туралы ақпарат жинайды, одан кейін әртүрлі жаңалықтың ішінен қажетті жаңалықты таңдап алып, оны қолдану туралы шешім қабылдайды. Тәрбиеші инновациялық іс-әрекеттің екінші кезеңіне көшеді, яғни іске асыру кезеңдерін зерттеп, енгізу жоспарын құрып, жаңалықты қолданады. Бұл кезеңде педагог оқу–тәрбие процесіне, жаңалықты енгізуіне кедергі жасап отырған факторларды ескере отырып, өзгерістер енгізеді, жаңалықты уақыты мерзіміне байланысты жұмыстарды өткізеді. Жаңалықты енгізу уақыты аяқталғаннан кейін инновациялық іс- әрекет үшінші кезеңіне өтеді. Бұл кезеңде тәрбиеші жаңашыл тұрғыда ұйымдастырылған оқу–тәрбие жұмысының нәтижесін көтеруге жасаған ықпалын анықтайды, жаңалықтың оқу – тәрбие жұмысына нәтижелі енгізу шарттарын белгілеп, оны таратуға ұсынады. Оқытудың инновациялық жүйесі білім, оқыту процесінде жаңа технологияларды пайдалана білу іскерлігі қалыптасуы керек. Қазақстанның бүгінгі білім беру жүйесінде жаңа инновациялық бағытты игерген, нақты тәжірибелік іс-әрекетте өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл, зерттеуші педагогтар аса қажет. Дәл осы сипаттағы педагогтың ең алдымен инновация туралы түсінігі болуы қажет.

145

Қазіргі педагогикадағы инновация - білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс-тәсілдерді амалдарды, құралдарды, жаңа тұжырымдарды жасап, оларды қолдану ретінде анықталады. Инновация құрал мен процесс ретінде қандай да бір жаңалық ендіру жұмыстарын көздейді. Мысалға алатын болсақ, бала тұлғасы жалпыадамзаттық құндылық ретінде қарастырылатын, ізгілікті педагогика теориясында «жеке бағытталған оқыту», «жеке бағытталған тәрбие», «жеке көзқарас» сияқты түсініктер бар. Жеке бағытталған педагогика балалардың жеке тәжірибе жинақтап, олардың жеке қызығушылықтары мен қажеттіліктері іске асырылатындай оқыту ортасын жасайды. Инновацияға деген қажеттілік қандай да бір мәселені шешу жолында туындайды. Кез- келген педагогикалық ұжым, кез- келген педагог инновациялық іс-әрекетті ұйымдастыруға құқылы. Бірақ жаңашылдықты дайындау және ұйымдастыру барысында өзіне нақты міндет алуы тиіс, өйткені кез келген педагогикалық бастаманың нысаны бала екенін ұмытпаған жөн. Педагогтардың инновациялық әлеуетін дамытуда құрылған жоспар балабақшаның әдістемелік жұмысының инновациялық бағытына қатысты. Әдістемелік жұмыс мазмұны ұйымның даму стратегиясына бағынышты болып табандылықтан, осындай әдістемелік жұмыс ұйымының даму стратегиясының іздену және айқындау құралы болып табылады. Инновациялық іс- әрекетті жүзеге асыратын МДҰ әдістемелік жұмысын ұйымдастырудың маңызды шарттарының бірі- жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану. Бұл -инновациялық қызметті ақпараттық тұрғыдан қамту үрдісінде бірініші кезекте тұрған мәселе. Алайда, жалпы алғанда, материалдық база жеткілікті түрде жабдықталғанымен, бүгінде бұл үдеріс баяу дамуда. Табиғат сұлулығы рухани қайырымдылыққа тәрбиелеуде үлкен рөл атқарады, яғни балаларды мейірімділікке, адамгершілікке, жақын адамдарға қамқор бола білуге көмектеседі. «Балабақша үйіміз, әдемілікті сүйеміз» - деген ұранымызбен «Балаларды айналамен таныстыра отырып, оларға экологиялық тәрбие беру» болып табылады. Баланың өз туған өлкесінің табиғатын сүюге, оны аялай білуге, оны қорғауға қызығушылығын арттырып, жауапкершілігін күшейтуге, табиғатпен бірге өмір сүретінін сезінуге үйрету.

Экологиялық мәдениетінің негізгі мақсаты: 1. Қоршаған ортамен таныстыру ; 2. Адаммен табиғаттың бірлігі туралы білім негізін

қалыптастыру; 3. Қоршаған ортаның өзі мен қоғам үшін қажеттілігін сезіндіру; 4. Экологиялық мәдениет негізін қалыптастыру;

146

5. Қоршаған орта мен жануарлар әлеміне қамқорлық жасауға жетелеу.

Балабақшадағы сыртқы безендіруі таза табиғи және құнсыз заттардан жасалынып төңірегімізді көркейтіп тұр. Тәрбиеленушілердің табиғатты танып білуге және оның тылысым тынысының өздік ерекшіліктерін түсінуге арнайы таза ауадағы экологиялық кабинет жасалды.Балалар тірі және өлі табиғат арасында, тірі организм мен олардың өмір сүру ортасындағы байланыстарды орнатуға үйреніп табиғатпен етене байланыста болады.

3-4 жасар балаларға арналған экологиялық жол салынған. Ол жолда балалар құмырсқа иілеуімен, шағын тоғанмен, аралардың еңбегімен, жәндіктер әлемімен танысады.

5-6 жасар балаларға арналған экология жолында, балалар бақша ішінде тәрбиешілермен еңбек жасайды, көкеністердің өсіп-жетілуін бақылайды және әлемнің қызықты жерлерімен танысуға мүмкіндік беріледі. Ол үшін «мысыр елінің пирамидасы» жайғасқан, «кактустар әлемі», «орыс халық ертегілері» және «қазақтың жайлауы» сияқты бұрыштар бар.

Балабақшаның ішіндегі безендіру экологиялық бағытқа сай келеді, яғни экология бөлмесі, экологиялық бұрыштар балалармен жұмыс жасауға және балалардың жан-жақты дамуына ықпал жасайды.

Тәрбиелеу мен білім беру ісіне отбасын тарту, ата-аналарды педагогикалық үрдістерге ,жоспарлау мен ұйымдастыруға қатыстыру, ата-аналардың балабақшамен тығыз байланыста болуы.

«Мектепке дейінгі ұйымдардағы тәрбиелеу мен оқыту процесінде М.Монтессори әдістерін қолдану» Мақсаты: Монтессори педагогикасының негізігі принципі – балаға өзін-өзі тәрбиелеуге өз бетінше оқуға, өз бетінше дамуға жағдай жасау. Балалардың логикалық ойлау қабілеттерін, әртүрлі жаттығулар арқылы дамыта отырып, ұйымшылдық, тапқырлық, ізденімпаздық қабілеттерін қалыптастыру. Міндеттері: Монтессори топтарында бала негізінен арнайы дайындалған қоршаған орта. Монтессори көрнекіліктердің көмегімен өз бетінше жұмыс жасауға үйренеді. Монтессори педагогикасының тағы бір ерекшелігі әртүрлі жастағы балалар бір-біріне кедергі келтірмейді қайта бір-біріне көмектеседі.

Белсенділік орталықтары: Өнер орталығы.Көркем әдебиет орталығы.Желілі ойындар орталығы

Құм мен су орталығы. Құрылыс ойындары орталығы Құм мен су орталығы: Мақсаты: Балалардың ортақ іс-қимылын ояту,қол

147

саусақтарының қимылын дамыту, шығармашылығын арттыру,жан-жақты қызығушылығын ояту.

Өнер орталығы: Мақсаты:Әр бағыттағы өнерді қабылдауын дамыту,сезіммен

өнерді түсінуге тәрбиелеу. Ақыл-ой қабілеттерін дамыту.Ұсақ қимыл-қозғалысын,өзіндік шығармашылығын арттыру.

Құрылыс орталығы: Мақсаты: Балаларға заттарды дұрыс құрастыра білуге

үйрету.Балалардың дұрыс ойлауын дамыту, Шеберлігін арттыру.Ұжым болып жұмыс жасай білуге тәрбиелеу

Желілі ойындар орталығы: Мақсаты: Балалардың рөлдерде ойнау шеберлігін арттыру,

ертегілерді кейіпкерлендіру арқылы сөздік қорын молайту, белсенділігін арттыру.

Көркем әдебиет орталығы: Мақсаты: Балалардың кітапқа деген сүйіспеншілігін арттыру,ертегілерді

таныстыра отырып,сөздік қорын молайту,тілдерін дамыту.Дұрыс сөйлей білу мәдениетіне тәрбиелеу.

Әдебиеттер: 1. Раджерс Э. Инновация туралы түсінік. – //Қазақстан мектебі,

№4, 2006. 2. Қабдықайыров Қ. Инновациялық технологияларды

диагностикалау. – А., 2004 3. Жүнісбек Ә. Жаңа технология негізі – сапалы білім. –

//Қазақстан мектебі, №4, 2008 4. Нағымжанова Қ. Инновациялық технологияның құрылымы. –

А.:Өркен, 2007 5. Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын

көтеруде пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008.

148

Мектеп жасына дейінгі балаларға этно мәдени

білім беруде техникалық құралдардың пайдасы

Дүйсекеева Дана Нығметовна Тәрбиеші

КМҚК №134 «Гауһар» Бәсекеге қабілетті білім кеңістігін құруға бағытталған

қазақстандық білім беру реформасының басты мақсаттарының бірі – инновациялық технологияларға сүйене отырып, баланың бойында шығармашылық ойлауды дамытуға мүмкіндік жасау болып отыр. Мұндай күрделі міндеттерді шешуде мектепке дейінгі мекемелердің алатын орны ерекше. Бүлдіршіндердің білім берудің кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз – балабақшадан қаланатындығы баршамызға мәлім.

Қазіргі кезеңде еліміздің білім беру ұйымдарында оқыту процесін ізгілендіру мақсатында көптеген жұмыстар жасалуда. Оларды ғылыми тілмен айтқанда «инновациялық процесс» немесе «педагогикалық жаңалықтарды енгізу» деп аталады. Инноватика ұғымының мәні латынның «in-novus» деген сөзінен шыққан, «жаңарту, өзгерту, жаңашылдық» деген мағынаны білдіреді. Яғни, педагогика ғылымында жаңа әдістерді, тәсілдерді, құралдарды, бағдарламаларды пайдалану.

Инновациялық білім беру құралдарына: аудио-видео құралдар, компьютер, интерактивті тақта, интернет, компьютер – мультимедиялық құрал, электрондық оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешен, инновациялық ақпараттық банк, инновациялық сайт және тағы басқалары жатады. Сондықтан да қазіргі таңда көптеген интерактивтік бағдарламалық бөлімдер, қозғалмалы объектілер құруға мүмкіндік беретін векторлық және графикалық жабдықтар көптеп шығып, қолданыс табуда. Осындай құралдардың бірі – мультимедиялық оқулықтарды балабақшада кеңінен пайдалану оқу іс-әрекеттерін жоғары дәрежеде жүзеге асыруға мүмкіндік туғызары анық. Бұл жағдайда тәрбиеші әр оқу іс-әрекеттерін өткізер алдында жиі-жиі көрнекіліктер ауыстырмаған болар еді. Ал мультимедиялық оқулықтар арқылы тәрбиеші уақытты тиімді және ұтымды пайдаланары айқын.

Осы иновациялық технологияларды балаларға этномәдени білім беруде қолдану қазіргі таңда тәрбиешілердің алдында тұрған міндеттердің бірі.

«Халықтың этникалық-мәдени сәйкестiлiгi өз тарихында, мәдениетiнде болған оқиғаларды бiлу, қалыптасқан рухани

149

құндылықтарға адалдық, ұлт қаhармандарын қастерлеу нәтижесiнде құрылады. Ол ұлттың азат және ерiктi жасампаздық шығармашылығы процесiнде қалыптасады.

Этникалық-мәдени сәйкестiлiк жағдайына халықтың өзi тудырған әлеуметтiк-жүйе арқылы қол жетедi. Оған отбасы, мектепке дейiнгi балалар мекемелерi, оқу орындары, ұлттық-мәдени орталықтар, журналдар мен газеттер, көркем және ғылыми әдебиет, ғылыми-зерттеу және әкiмшiлiк мекемелерi, тағы басқалары жатады» [1] деп Қазақстан Республикасындағы этникалық-мәдени бiлiм тұжырымдамасында атап көрсетті.

Бұл жағдайларда этностық-мәдени сәйкестілікті қалыптастыру мәселесін педагогикалық тұрғыда зерттеу маңыздылығы артады. Қоғамның қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі ұйымдардың оқу-тәрбие процесінде балаларды жан-жақты дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеуді жүзеге асырып, этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыруға мүмкіндік беріп, халықтың рухани мәдениетін зерде мен ой елегінен өткізіп, оны қазіргі заман құндылықтарымен байланыстыра білуге машықтандырады.

Этномәдени білім беру дегеніміз мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылығын дамытатын мүмкіндіктер, ұлтымыздың бай мәдениеті, ұлттық болмыс, тарихы, тілі, ұлттық құндылықтар туралы білім беріп, жан-жақты, Отанын сүйетін, адамгершілігі мол, рухы биік, жаһандық өркениеттің халықтарына төзімді жеке тұлғаны тәрбиелеу. Этномәдениет ата-бабаларымыздың тәрбиеге байланысты ғасырлар қойнауынан сараланып жеткен іс-тәжірбие жиынтығы, қанша уақыт өтсе де тат баспайтын адалдығы айнадай ұлттық қазына. Халқымыз өз ұрпағын ізгілікке инабаттылыққа, адамгершілікке тәрбиелеуді басты мақсат санаған. Олай болса, бүгінгі ұрпағымызды халқымыздың баға жетпес бай салт-дәстүрі негізінде тәрбиелеу, оларға ата-бабаларымыздың салт-дәстүрлерін терең сіңіру қажет. Халық батыры Бауыржан Момышұлы айтқандай «өткенін білмеген, одан тәлім-тәрбие, ғибрат алмаған халықтың ұрпағы-тұл, келешегі тұрлаусыз» [2].

Көп ұлт мекендеген Тәуелсіз Қазақстанның ерекшелігі де этникалық білім берудің қажеттігін туындатады. Кез-келген халық ғасырлар бойы жинаған қоғамдық және әлеуметтік тәжірбиесін, ата-бабалардан алмасқан тәжірбиеге өз үлестерін қосып келесі ұрпаққа мәдениетін, тарихын аманат етіп отырған. Ежелден келе жатқан тарих толқынында халық- үлкен күш, ол мәдениетті, тарихты жасаушы жалғыз таусылмас қазына, құндылықтардың қайнар бұлағы. Сол таусылмас қазына мен қайнар бұлақтан өркен алатын жас ұрпақты халық дәстүрінде білім беріп, тәрбиелеу қазіргі білім

150

саласының басты міндеті. Қырғыз халқының дана ұлы Шыңғыс Айтматов «.....өз халқының және басқа халықтардың тарихы, мәдениетінен, тәжірибиесінен бейхабар адамның болашағы жоқ, бүгінгі күнмен ғана өмір сүреді» [3] -дейді.Өйткені тек білімді адам ғана басқаның мәдениетін, өз төл тарихы мен мәдениетін бағалай алады, өз халқының ажырымас бөлігі екенін сезініп, сол халық мәдениетінің қажеттілігін өтей алады. Ал этномәдени білім жеке тұлғаның этномәдени ерекшеліктерінің қалыптасуына және оқу мен тәрбиенің ұлттық жүйесін дамытуға негіз болады .

Этномәдени білім беруде көп нәрсе біліктілік, ұғымдылық, танымдылық тұрғысынан берілу керек. Біз әлемдік деңгейдегі білім берудің озық үлгілерін жоққа шығармаймыз, оны зерделеу, білу қажет. Бірақ дүние жүзінің ұлттары мен ұлыстарының мәдениеттері, салт-дәстүрлері, тілдері сан түрлі болғандықтан, сусындайтын этномәдени білім мен тәрбие көздері де сан түрлі. Осы рухани көзді елемеу ұлтсыздандыруға апаратын жол.Сондықтан, әлемдік деңгейдегі білімді қажетінше пайдаланып өз этномәдени білім мен тәрбиеге негізделген ұлттық білім жүйесін дамыту қажет. Этномәдени білім беру жүйесіне көшу бір күндік нәрсе емес, әулеметтік-экономикалық және демографиялық негіздерді ескере отырып ұзақ перспективаны қамтитын ұзақ процесс. Бүгінгі жастарымызды бізден әлдеқайда сауатты болуға бағыттауымыз, бағыт-бағдар беруіміз керек. Абай атамыз айтқандай «Адам баласы бір-бірінен ақыл, ғылым, ар , мінез деген нәрселерімен озады. Одан басқа нәрселермен оздым демектің бәрі ақымақтық»[4], сондықтан да жастарымыз озық болсын десек этномәдени білім мен тәрбиені оқу орындарында басты назарда ұстау керек.Біз халықтық тәлімнің ақ уыз шырынан нәр беретін текті тәрбиеге қол жеткізетін ұлттық қазына , рухани байлық атты қасиеттерімізді үнемі назарда ұстауымыз керек.Бұлардың бәрі жас ұрпаққа үйренумен, таныммен , тағлыммен келеді.Сондықтан да, қазіргі оқуымыз да , тәрбиеміз де этномәдени тұрғыда болуы керек деп есептеймін.

Әр мектепке дейінгі білім беру мекемесінде ерте жас тобынан бастап мектепке дейін шығарып салуға дейін этномәдени компонент элементтері кездеседі. Күн тәртібінің барлық сәттерінде қандай да болсын элемент болуы мүмкін - халық ертегілері, халық педагогикасының бөлімдері, фольклор, мақал - мәтелдер, әдет - ғұрыптар мен салт - дәстүрлер, халық ойындары және т. б. Балаларға әрдайым жомарт қазақ халқымыздың бойындағы бар жақсы қасиеттер мысалға келтіріліп, тәрбие және оқыту үдерісінің ажырамас бөлігіне айналды. Соның арқасында тәрбиеленушілердің қоршаған ортаны

151

сезіну, қоғамдану, өзіндік бағалау, тұлға ретінде даму сияқты маңызды қасиеттері дамып қалыптасады.

Этномәдени компонент – бұл танымдық белсенділікті, өзбетінше, шығармашылық дамуды, халықтардың өзіндік тұрмыстық ерекшеліктеріне және жалпы сұлулыққа араласуын оятатын құрал. Бұл жалпы халықтық мәдениетке, қатынасу мәдениетіне апаратын жол. Халық тұрғындарының арқасында балаларда мейірбандылыққа, тілектестік сезімдеріне тәрбиеленеді. Мектепке дейінгі қоғамдық білім беру жүйесіне этномәдени компоненттің енгізілуінің негізгі шарты – мектепке дейінгі ұйымдағы балалардың эмоционалдық дамуын және аман - саулығын қадағалау. Эмоциялар тәртіпке тікелей әсер етіп, қоғамдық арақатынас пен тартымдылықты қалыптастырады. Олар бағалау рөлін атқарып, баланы әрекеттерге итермелейді, тәжірибені белсендетіп, жинақталуына ықпал етеді.

Этномәдени білімді жолға қоюдың жолы оқу процесіне жаңа педагогикалық технологияларды қолданып ғана қоймай, қазіргі заманғы техникалық құралдардың көмегімен авторлық бағдарламалар жасап, тек ғана мектепке дейінгі ұйымдарда ғана пайдаланбай отбасында да пайдалану септігін тигізеді. Ата-аналары қолданылатын ұялы телефондарға, планшеттерге балаларға қызық болатын арнайы бағдарламалар жасау. Мысалға «Қуыршақты ұлттық киімге киіндір». Бұл бағдарламаларда ұлттық киімдердің үлгісі тұрады, балалар киімді таңдайды, таңдалған соң ол киімнің атауы қазақша және ағылшынша айтылады. Бала қуыршақты киіндіріп ғана қоймай, ұлттық киім түрлерін ғана емес,сонымен қатар тіл үйренеді. Сонымен қатар осындай мақал-мәтелдерді, жұмбақтарды, ертегілерді, салт-дәстүрлерді, қазақ халқының бай халық ауыз әдебиетін осылай үйретуге болады деп ойлаймын.

Мультимедиялық оқулықтар біріншіден балалардың қызығушылығын арттырады, екіншіден зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге, тыңдауға және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді, сонымен қатар бүлдіршіннің білім алу кезеңінде оқу іс-әрекетіне белсенділігін арттыра түседі. Мультимедиялық оқулықтар балабақша бүлдіршіндеріне арналған таптырмас құрал. Себебі, бұл кезеңдегі балалардың зейіні әдемі түстерге, әдемі ойыншықтарға, әдемі суреттерге, яғни, әдемілікке, әсемдікке әуес болады. Кез келген сабақта әр түрлі әдемі, ұнамды, жағымды суреттер, сызбалар, тәсілдер арқылы графикалық иллюстрациялар негізінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану тәрбиеленушілердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай,

152

логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

21 ғасыр ғылым мен білімнің дамыған кезінде балаларды жан-жақты, ұлтын сүйетін, мәдениетін білетін, қазақ тілінің барлық қыр сыраларын көрсете алатын, өз этномәдениетімізді басқа тілдеде еркін таныстыра алатын ұрпақ тәрбиелеуге, баланың одан әрі қызығушылығын арттыруға көп септігін тигізеді деп ойлаймын.

«Ешкімді кемсітпей, ешкімнің тілі мен ділін мансұқтамай, барлық азаматтарға тең мүмкіндік беру арқылы тұрақтылықты нығайтып келеміз. Біздің кейінгі ұрпаққа аманаттар ең басты байлығымыз - Ел бірлігі болуы керек. Осынау жалпыұлттық құндылықты біз әрбір жастың бойына сіңіре білуге тиіспіз» [5] деп Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында атап көрсеткендей бізге білімді ұрпақ қажет. Сондай ұрпақ тәрбиелеп шығару ол біздің міндет.

Пайдаланған әдебиеттер: 1. Қазақстан Республикасындағы этникалық-мәдени бiлiм

тұжырымдамасы 1996 жыл 2. Адам қайраты 1981жыл 3. Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра»

баспасы, 2011 жыл. 4. «Абайдың қара сөздері» Алматы 2011 жыл. 5. Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. Астана

2014 жыл

Балабақша мен ата-анамен байланысты орнату

Магрупова Кырмызы Жумагельдыовна Тәрбиеші

КМҚК №134 «Гауһар» Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өз Жолдауларында ел тарихындағы

маңызды салалардың бірі, әрі бірегейі ретінде білім саласына басты назар аударып отырады.Себебі, білімді ұрпақ - ел келешегі. Білімді ұрпақ болашағының жарқын болуында негізгі орын алатын балабақшалар мен мектептерде білім мен тәрбие берудің бүкіл жүйесін қайта құру және жаңарту жұмыстары жүргізілуде.

153

Осы өзгерістер білім саласының алғашқы сатысы болып саналатын мектепке дейінгі ұйымдарда болашақ ұрпақтың дүниетанымын дамытуға, жеке тұлға ретінде қалыптастыруға, сәбилік шақтан бастап толық жағдай жасауды, тәрбиелеумен білім беруге аса жауапты қарауды басты міндет етіп қойып отыр.

Аталған міндетті шешуде кезек күттірмейтін мәселелердің бірі ретінде мектепке дейінгі ұйым мен бастауыш білім берудің сабақтастығын қамтамасыз етудің жолдарын айқындаудың маңызы зор. Өйткені сабақтастық туралы мәселе өткір қойылып отыр. Бұл мәселені ғалымдар, білім беру мекемелерінің жетекшілері, мұғалімдер, ата-аналар да көтеріп отыр.

Жалпы сабақтастық түсінігіне тоқталып өтсек, энциклопедиялық сөздікте сабақтастық дегеніміз, біріншіден, екі буын арасындағы ортақ мақсат міндеттер, ортақ мазмұндық жүйе, баланы жүйелі сатылы дамыту, бір буыннан екінші буынға неғұрлым сәтті өтуге бағыттау, екіншіден білім берудің әдістемелік жүйесінің әрбір компонентінің үйлесімділігі.

Энциклопедиалық сөздікте сабақтастық: табиғатта, қоғамда және білім саласындағы даму құбылыстарының арасындағы байланыс. Қоғамда әлеуметтік мәдени құндылықтарды ұрпақтан ұрпаққа жеткізуді сипаттайды.

Ожегов сөздігінде: сабақтастық – бір жүйеден екінші жүйеге бірізділікпен, ретімен ауысу, жүзеге асырылу делінген.

Кузнецова сөздігінде: сабақтастық – қандай да бір құбылысқа тікелей негізделген, біріншіден екіншіге ауысу кезінде белгілі тәртіппен, реттілікпен жүру делінген.

Ушакова сөздігінде: сабақтастық – мұрагерлік, құқықпен анықталатын сабақтастық тәртіп, қандай да бір құбылыстың сабақтастық реті делінген.

Ә. Бидосов былай деген:“Сабақтастық дегеніміз – мектеп жасына дейінгілер мен бастауыш мектептегі пәндерді оқытудың әр түрлі сатысында балалардың білімдерінің арасында қажетті байланыстар мен қатынастар орнату”.

Балабақша мен мектеп арасындағы байланыс формаларының сабақтастығын екі өзара байланысты аспектіге бөлуге болады: ақпараттық – ағартушылық және тәжірибелік.

Бірінші аспект, мұғалімдер мен тәрбиешілердің оқу - тәрбие жұмысының міндеттерімен өзара танысуын, балабақшаның жоғарғы топтары мен мектептің бірінші сыныбы бағдарламалар мазмұнын зерттеуді болжайды. Осы мақсатқа байланысты мынадай формалары мұғалімдер мен тәрбиешілердің біріккен педагогикалық кеңестерінде

154

балалардың мектепке дайындығы мәселесі бойынша қатысуы, дәрістермен өзара алмасуы және т. б. жұмыстарды жүзеге асыру керек.

Екіншісі аспект, бір жағынан мұғалімдердің балабақшада өздерінің болашақ оқушыларымен алдын ала танысу, екінші жағынан, тәрбиешілердің бұрынғы тәрбиеленушілерді бақылап отыруымен бейнеленеді. Берілген мазмұнды жүзеге асыру формалары: мұғалімдердің болашақ оқушылармен танысу үшін балабақшадағы дайындық топтарға жүйелі қатысуы, олардың іс - әрекетін бақылау, балалардың диагностикаларының нәтижелерімен және мінездемелерімен танысу.

Сонымен қатар сабақтастық мәселесін шешуде ата-аналармен жұмыс жүргізу бала дамуының бірыңғай кеңістігін жасаудың белсенді бағыты ретінде де қаралуы тиіс. Өйткені, ата-аналардың көпшілігі бала тәрбиесіндегі педагогикалық талаптардан бейхабар болуы мүмкін. Сондай-ақ баланың физиологиялық-психологиялық даму ерекшелігінен де назардан тыс қалатын жағдайлар да болып жатады. Сондықтан педагог қауымның алдына қойған қосымша — ата-аналармен жұмысты одан әрі жетілдірудің тың жолдарын қарастыра отырып, ортақ мақсатқа жетудің ұтымды сәттерін жіберіп алмау.

Мектепке дейінгі мекеме, бастауыш буын мен ата-ана арасындағы сабақтастық сақталғанда баланың мектепке жалпы, арнай және психологиялық жағынан қамтамасыз етіледі. Сондай — ақ, бастауыш сыныптағы оқыту мен тәрбие беру жұмыстарының негізі қаланып, мектепке дейінгі балалық шақтан жүйелі оқытуға кедергісіз көшу үшін жағдай жасалады.

Әдебиет: 1. Федотова А.Ю.Курс: психология семейных отношений. -

М, 2000 2. БҰҰ балалар құқығы туралы конвенция. (БҰҰ балалар

құқығы туралы конвенция. 20 қаңтар, 1989) 3. Бизакова Ф., Мамашбаева Ш. Отбасылық дағдарыс

психологиясы. – Астана, 2010

155

Үш тілді меңгеру - жарқын болашақтың кепілі

Раимбекова Дана Асхатовна Тәрбиеші

КМҚК №134 «Гауһар» Әлемде Қазақстан халқы үш тілді білетін, жоғары білімді ел ретінде танылуы керек. Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан Республикасының 2011-2020 жылдарға арналған

тілдерді қолдану мен дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында еліміздегі өмір сүріп жатқан халықтардың мәдениеті мен дәстүріне құрметпен қарайтын, үш тілді еркін меңгерген, көпмәденилік тұлғаны тәрбиелеу ісіне көп мән беріледі.Бұл мемлекеттік бағдарлама аясында тілдерді үйрену ісіне ерекше көңіл бөлінуде.

Тәуелсіздік тізгіні қолымызға тиіп, егеменді ел болған алғашқы күндерден бастап-ақ елімізде тіл саясаты Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың тікелей басшылығымен салиқалы да, сындарлы түрде жүзеге асырылуда.

Елбасы жыл сайынғы Қазақстан халқына арнайтын дәстүрлі жолдауларында тіл саясатына, оның ішінде қоғамдағы мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру мәселесіне тоқталмай өткен емес.

Білім мен ғылымның бәсекелестіктің қарыштап дамып отырған бүгінгідей жаһандану кезеңінде Елбасы көрегендік танытып,алдымызға үш тілді білу қажеттігін қойып отыр.Әсіресе, өскелең ұрпақтың,жастар алдында бірнеше тіл білу міндеті тұр.

Мемлекет басшысы Қазақстан халқына жолдауында: "Қазақстан халқы бүкіл әлемде үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел ретінде танылуы тиіс.Бұлар: қазақ тілі-мемлекеттік, орыс тілі-ұлтаралық тіл, ағылшын тілі- жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі",-деген болатын.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің 2012 жылғы 27 қаңтардағы "Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту-Қазақстан дамуының басты бағыты" атты жолдауында 2020жылға қарай мемлекеттік тілді меңгергендердің қатары 95 пайызға дейін жететін болады",-деп атап көрсеткен болатын.

Президент Нұрсұлтан Назарбаев Үкіметтің алдында "Тілдердің үш тұғырлылығы" мәдени жобасын іске асыруды жеделдету міндетін қоя отырып, бүкіл қоғамымызды топтастырып отырған мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін оқыту сапасын арттыру қажеттігіне ерекше назар аударды. Мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту мақсатында

156

мектепке дейінгі балалардың ішінде өзге ұлт өкілдерінің арасында "Қазақшаң қалай, балақай!", "Қазақша білесің бе?" (өзге ұлт балалары), "Тіл халық қазынасы" атты байқауларына балабақшамыз белсене қатысып,жүлделі орындарға ие болды. Қазіргі кезде халықаралық қатынас тілін білу қажеттігі туындап отыр.Бұл біздің болашағымыз үшін аса қажет.Мемлекеттік басшысы : "Қазақ тілі үш тілдің біреуі болып қалмайды.Үш тілдің біріншісі , негізгісі,бастысы, маңыздысы бола береді. Қазақ тілі-Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі.Және оған қамқорлық та сондай дәрежеде болады" деп сендірді. Орыс және ағылшын тілдерін оқып үйрену білімнің, ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түсетін, экономикалық мүмкіншіліктерімізді арттыратын бірден-бір тетігі дей келе , жаһандануға бейімделуді, замана көшінен қалмай, осы үш тілдің үйлесіміне қол жеткізу арқылы тілімізді, дінімізді,салт-дәстүрімізді сақтап қала аламыз,-деді.Біздің республикамыз көптілді болып табылады, өйткені мұнда жүзден астам ұлт өкілдері өмір сүреді.Ал, бүкіл әлемде 3 мыңға жуық тірі тілдер бар деп саналады.

"Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды" дегендей, жас ұрпаққа саналы, мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің басты талабы.Тілдің адам өміріндегі ең шешуші рөл атқаратын әркімге түсінікті.Ол танудың, түсінудің, дамудың құралы. Ал,үш тіл білу біздің мемлекетіміздің халықаралық байланыстарын дамытуға мүмкіндік беретін тұлға аралық және мәдени аралық қарым-қатынастардың аса маңызды құралы болып табылады.Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының шет елдермен халықаралық байланыстары күннен-күнге арта түсуде. Сол байланыстарды дамыту үшін көп тілді білетін жас ұрпақты тәрбиелеу керек-ақ.Ендеше үш тілді білу заман талабы.Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халықтары Ассамблеясының сессиясында сөйлеген сөзінде: "Қазақстандықтардың жаңа ұрпағы ең кемінде үш тілді болуы , қазақ,орыс және ағылшын тілдерін еркін меңгеруі тиіс. Еуропада көптілділік қалыпты нормаға айналған, біз де осы қатардан міндетті түрде табылуға тиіспіз.Ағылшын тілін кең тұрғыда білмей, ұлттың нағыз бәсекеге қабілеттілігі туралы айту қиын",-деген-ді.

Елбасымыз: "Мектеп жасына дейінгі білім беру деңгейінде үш тілді оқытуды жаппай енгізуді қамтамасыз ету қажет.Осылайша біз тілдерді меңгерудің қисынды жүйесін қалыптастыра аламыз: әліпбиі-балабақша деңгейінде,мектепте-базалық деңгей, колледж, университетте -мамандық бойынша кәсіби тіл",-деп, көптілді білім беруді дамытуға басымдық танытып отыр.Балалар тілді табиғи түрде тез меңгереді.Психологтардың зерттеуінше үлкендерден гөрі, балалардың тіл үйренудегі қабылдау деңгейі жоғары екенін анықтаған.

157

Балабақшадан тіл үйреніп шыққан бала мектепте қиналмай жалғастыратыны даусыз.Біздің балабақшамызда да 4-5,5-6 жастағы балаларға ағылшын тілі оқытылады. Балалар күнделікті амандасу, қоштасудан бастап , жылдық тақырыптар бойынша жаңа сөздермен танысып,қызығушылықтарын танытады.Балалар өлеңдер, жұмбақ, жаңылтпаштарды ағылшын тілінде тез және де қызыға жаттап алады. Және де оқу жоспарының вариативтік бөліміне енгізіліп, күннің ІІ жартысында ағылшын тілі өткізіледі. Мұнда балалардың тілдерді үйреніп, меңгеруіне заманауи жағдай жасалған.Арнайы үш тілде оқыту үшін соңғы технологиялық құралдармен жабдықталған және көптеген дидактикалық оқу материалдары бар. Интеркешенді тақтамен бірге түрлі көрнекіліктермен үлестірмелі материалдардың да мол қоры бар.Балабақшада үштілділікті дамыту белгілі бір бағыттар бойынша жүргізіледі. Атап айтсақ, тілдерді үйрету жұмыстары тәрбиеші,орыс, ағылшын тілі мамандарымен өзара бірлесе оқу қызметінде және одан тыс мезгілде ойын,театрлық іс-әрекет,ойын-сауық ертеңгіліктер, ата-анамен жұмыс барысында блингвалды компонентті қолдану арқылы жүзеге асады. Балабақшада кесте бойынша күнделікті өткізілетін оқу қызметінде де блингвалды компонентті үнемі пайдаланып, жаңа сөздермен таныстырып отырамыз.Осыған сай біз педагогтар, өзіміз құрастырған "Күн тәртібі үрдісі мен ойын әрекетінде қостілділік-қазақша-орысша,ағылшынша қатынасқа түсу бағдарламасы"атты тіл үйрету бағдарламасына сүйене отырып , мектеп жасына дейінгі балаларға тілдерді үйретеміз.Үш тілді үйрету біздің сөздік қорларын кеңейтуге,оларды күнделікті өмірде қолдана алуға , өз бетінше айналасындағылармен сұхбаттасуға,қарым-қатынасқа түсу аясының кеңеюіне,жеке дамуына зор ықпалын тигізеді.Бұл бағдарлама бізге баланың қатынасқа түсу дағдысы мен тілдік машығын дамытуға,тілге деген қызығушылығын тудыруға түрлі кестелер, суреттер арқылы әңгіме құрастыра алуға көмектеседі.Бүлдіршіндердің бойына тілге деген сүйіспеншіліктерін дарыту және салт-дәстүрлер туралы білімдерін кеңейту мақсатында олармен ұйымдастырылған оқу қызметтерін жүргізіп қана қоймай, сонымен бірге тыс шаралар, атап айтқанда, тілдік сайыстар,байқаулар мен ойын-сауықтар өткіземіз.Біз үшін мерекелер мен ертеңгіліктерді үш тілде өткізу дәстүрге айналды.Бұл балаларға ғана қуаныш сыйлап қоймай, сондай-ақ қонақ ретінде келген ата-аналардың,ата-әжелеріміздің бойларына да зор мақтаныш сезімдерін ұялатады. Балабақшада сәбилік кезеңін аяқтап,білім алу үшін мектепке алғаш қадам басқан біздің кішкентай түлектеріміз тілдерді үйреніп, білімдерінің мықты іргетасы балабақшада қаланып, одан әрі мектеп,гимназия,лицейлерде жалғасады деп сенімді түрде айта аламыз.Үштілділік бастауын балабақшадан алған балалардың әртүрлі

158

тілдік сайыстар, олимпиадалар мен конкурстарда табысқа жететінін өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Қорыта айтатын болсақ, "Тілдердің үш тұғырлылығы" бағдарламасының негізгі мақсаты мемлекеттік тіл -қазақ тілін, орыс және ағылшын тілдерінің деңгейіне дейін көтеріп,бәсекелестігін арттыру болып табылады.Бүгінгі таңда көп тілді оқыту-жас ұрпақтың білім кеңістігінде еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіндік беретін қажеттілік. Көптілді болу-уақыт талабы. Тіл арқылы өсіп келе жатқан ұрпақты әмбебап,жаһандық құндылықтарға қосу,әлемдік кеңістік пен көршілес мәдениеттер өкілдерімен қарым-қатынас жасап,сөйлесе білу дағдыларын қалыптастыруға болады. Көптілділік қазіргі әлемнің басты мәселесі. Елдің ертеңі өресі биік,дүниетанымы кең,кемел ойлы азаматтарын өсіру үшін бүгінгі ұрпаққа ұлттық рухани қазынаны әлемдік озық ой-пікірімен ұштастырған сапалы білім мен тәрбие берілуі қажет.Жалпы мемлекет басшысы қойған негізгі мақсат-2050жылға дейін Қазақстан 30 дамыған елдің қатарына қосылуы керек. Бұған" Қазақстан-2030" даму стратегиясы куә."Қазақстан 2050"стратегиясы бұл болашақтың қамы.Болашақ бүгінен басталады, ел болашағы-ертеңгі азамат, бүгінгі жас ұрпақ. "Бала тәрбиелеу-болашаққа ең үлкен инвестиция.Біз бұл мәселеге осылай қарап,балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек"-деген Елбасы.

Пайданылған әдебиеттер тізімі : 1. Нұртазин Т. Сөз құдіреті-Астана: Ер-дәулет,2007ж 2. Әлімбек Г. Қазақ тілі. Астана: Ер-дәулет ,2007 ж 3. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы "Жаңа әлемдегі

жаңа Қазақстан".Астана -2007 ж 4. ҚР"Тіл туралы"заңы 5. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы

159

Қазақ отбасындығы мектеп жасынадейінгі

балалардың қарым-қатынас мәдениетін

қалыптастыру.

Исина Жайдарман Рахымбековна Тәрбиеші

КМҚК №134 «Гауһар» Қай заманда да, қай елде болса да отбасының адамзат ұрпағына

тигізетін ықпалы мен әсерін өмірдегі басқа ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайды. Отбасы - адам баласының өсіп-өнер алтын ұясы. Адамның өміріндегі ең қуанышты, қызық дәурені осы отбасында өтеді. Бала өмірінің алғашқы күнінен бастап, ата-ана өздерінің негізгі борыштарын - тәрбие жұмысын атқаруға кіріседі.

Алайда, қазіргі кездегі елдегі әкономикалық әлеуметтік жағдайлардың қиындығы, жұмыссыздық, материалдық-рухани қажеттіліктердің тапшылығы осының бәрі отбасындағы ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынасты күрделендіріп отыр. Бала тәрбиесінің негізі - бұл оның отбасы. Осы шағын әлеуметтік топ - бала үшін өмір мектебі. Отбасындағы ата-ана -баланың өмірлік ұстазы және тәрбиешісі. Баланың болашағы, білімі, мәдениеті отбасындағы ата-ананың сіңірген еңбегіне, тәлім-тәрбиесіне байланысты. Сондықтан, әрбір ата-ана өзінің баласын білімді, мәдениетті, жан-жақты етіп тәрбиелеуге міндетті. Ал ата-ананың педагогикалық білімінің неғұрлым жоғары болуы олардың қоғам алдында өз балаларының тәлім-тәрбиесі үшін жауапкершілігін арттырады. Баланы жағымды ортада тәрбиелеу мен оқыту қазіргі таңдағы ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады.

Сондықтан отбасы тәрбиесі жағдайында балалардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруға болады, егер:

- отбасы тәрбиесі жағдайында қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру теориялық тұрғыда негізделсе;

- қарым-қатынас мәдениетінің өлшемдері мен көрсеткіштері нақты айқындалса;

- ата-аналарды отбасы тәрбиесі жағдайында балалардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру мазмұны мен әдістемесімен қамтамасыз етілсе;

-отбасы тәрбиесі жағдайында балаларда қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыруды жетілдіру үшін балабақша тарапынан бірлескен әрекеттер жүйелі ұйымдастырылса.

160

Отбасы тәрбиесінің негізгі мәні отбасындағы өзара ынтымақтастық пен түсіністік болып табылады. Балалар ата-анасының еңбектегі ісіне көңіл бөліп, оны түсінуге тырысады. Ата-аналар да балаларының күн сайынғы әрекеттерін қадағалап жағдайларын біліп отырады. Отбасының берік негізі міне, осы рухани мүдденің бірлігінде. Оның біртұтас ынтымақта болуы, береке бірлігі ең алдымен ата-ана мүддесінің мәні мен мағынасында, әке мен шешенің бір-біріне, балаларына, олардың достары мен жолдастарына деген қарым-қатынасына байланысты болады. Адамгершілік қасиеттердің қалыптасуына мүмкіндік туғызады.

Баланың адамдармен қарым-қатынас жасауы, қоғамға енуі отбасынан басталады. Сондай-ақ, отбасының баланың дамуы мен қалыптасуы процесіндегі рөлі де ерекше. Бала өскен сайын, оның тәрбиесі де күрделеніп, оған қойылатын талаптар да күшейе түседі. Ақыл-ойының дамуы, ұнамды мінез-құлқын қалыптастыру ең негізгі міндетке айналады. Оның негізі отбасында мектепке дейінгі жаста қаланады.

№134 «Гаухар» балабақшасы ата-аналарымен отбасының баламен қарым-қатынас анықтау үшін тренингтер, тестер, ойын жаттығуларын өткіздім. Өткізу барысында әдістердегі қарым-қатынас мәдениетіне қатысты мәліметтерге жүйелі теориялық талдау жасау, салыстыру, өңдеу, жүйелеу, эксперимент әдістері пайдаланылды.

Ересектер тобымен отбасындағы қарым-қатынасты анықтау мақсатында «Отбасы мүсіні», «Отбасы оқиғалары», «Отбасын ойнайық» жаттығулары өтікіздім. Ата-аналармен «Өзара әрекеттесу» тренингі жүргізілді[1.б 57-59. ].

Бұл тренингтің тұжырымдық негізі ретінде ересек пен баланың өзара қызметтесу болып табылады, сол себепті де оның басты мақсаты – ата –ана мен баланың серіктестік қарым –қатынасы мен қызметтестігінің қалыптастыру және дамыту.

Тренингтің міндеттері: 1. Өз баласын түсіну мүмкіндіктерін кеңейту; 2. Баламен өзара қатынасты жақсы түсіну; 3. Баламен өзара әрекеттің жаңа дағдыларын меңгеру; 4. Отбасындағы коммуникацияны белсендіру. Көп жағдайда тренинг бағдарламасы мектепке дейінгі балалар

мен кіші мектеп оқушыларына қолайлы. Осында сипатталған нұсқа ата –ана және балалар мен он екі сабақты болжайды; аптасына екі рет екі немесе үш сағаттан, яғни курс ұзақтығы бір жарым екі ай.

Бақылау экспериментінде коррекциялық жұмыстар нәтижесін байқау мақсатында келесі экспериментті жүргізуді жөн көрдік.

161

«Ата-ана мен бала өзара қатынасы» ересек кезеңіндегі бала мен ата-аналарға арналған сауалнама екі жақты бағалаудан тұрады[2.б 8-10 ].

1-сурет. «Ата-ана мен бала өзара қатынасы» сауалнамасы Онда отбасы өзара қатынасын анықтау мақсатында балаларда

тұлғааралық қатынас қалыптасуында көрінетін қақтығыс деңгейін анықтауды жөн көрдік. Жүргізілген әдістеме «Жеке тұлғаның қақтығысын анықтау» тесті. Бұл әдістемеде индивидтің қақтығысын бағалауға арналған .

Құрылымы: үш нұсқасы бар сұрақ беріледі. Олардың варианты «ия», «жоқ», «білмеймін» деп белгіленеді. Өзінің ойындағысына балалар жауап береді.

Әдістеменің нәтиже көрсеткіші: Егер ұпайдың қосындысы 30-44 ұпайға дейін болса, онда ол индивид қақтығысуды ұнатпайды. Сын жағдайларынан қашады. Айналасындағыларға жақсы көрінгісі келеді. Бұл төмен қақтығыс.

Егер ұпайдың қосындысы 15-29 дейін болса, сіз өз ойыңызды білдіре алатын адамсыз. Бұл пікіріңіз жеке басыңызға, қарым –қатынасыңыздағы қарым - қатынасыңызға әсер етсе де. Сол үшін де сізді айналаңыздағылар сыйлайды. Бұл орташа қақтығыс.

Егер ұпайдың қосындысы 10-14 ұпайға дейін болса, сіз қақтығысқанды жақсы көресіз. Сол қақтығысу үшін себеп іздейсіз. Сынды, өз ойыңызды айтқанды қатты жақсы көресіз. Өте жоғары қақтығыс.

Қорыта келе, баланы өмірге дайындауда отбасы тәрбиесіне үлкен жауапкершіліктің жүктелетінін көрсетеді. Әділдік пен бауырмашылдық, өзара түсінушілік, ата-анаға және туған туыстарға деген сүйіспеншілік пен сыйластық, Отанға және айналадағы қоршаған табиғатқа деген махаббат, адамдарға және еңбекке деген құрмет тағы сол сияқты қасиеттер баланың кішкентай кезінен отбасында, балабақшада және мектеп қабырғасында қаланады. Сондықтан отбасындағы, мектептегі және айналадағылармен қарым-қатынас жасаудың дұрыстығы өте маңызды.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Бейсенбекова Г. Б. Кіші жастағы оқушы тұлғасының

психологиялық-педагогикалық диагностикасы : оқу құралы; Қарағанды мемлекеттік ун-ті . - Қарағанды : САНАТ-Полиграфия, 2008. - 127 б

2. Акдунова, С. Ш. Тұлғаның қалыптасу негізі -балабақша мен ата-ана ынтымақтастығында // Отбасы және балабақша. - 2013. -№ 4. - С. 8-10 б.

162

Отбасы мен балабақша ынтымақтастығы

Аханова Маржан Тлеубековна Педагог-психолог

КМҚК №134 «Гауһар» «Отбасында адам бойындағы асыл қасиеттер жарқырай

көрініп,қалыптасады.Отанға деген ыстық сезім-жақындарына,туған туысқандарына деген сүйіспеншіліктен басталады.»

Н.Ә.Назарбаев Қоғам үшін әр кезеңде,әр отбасында өсіп-келе жатқан өрімдей

ұл-қыздардың дені сау,рухани бай,еңбекке,білімге құштар болып өсуі-ең жоғарғы тілек, биік мақсат.Оның қуат алатын қайнар бастауы отбасы.

Отбасының аса құнды ақпалы мен әсерін өмірдегі ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайды.Балаға ата-ана тәрбиесінің орнын ешнәрсе алмастыра алмайды.Отбасы-өмірге сәби әкеліп,оны тәрбиелеп,қалыптастыруға және ұрпақ жалғастыруда теңдесі жоқ орын. Отбасының балаға тәрбие берушілік қызметінің мақсаты :баланың жасын ,жеке ерекшелігін ,психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып ,жарасымды жетілген ұрпақты тәрбиелеу. Көздеген мақсатқа жету үшін отбасындағы тәрбие төмендегі міндеттерді шешеді.

-Отбасында баланың өсуіне ,денсаулығына қамқорлық жасау,тазалықты қалыптастыру.

-Еңбексүйгіштікке баулу,үй шаруасындағы еңбекке құлшынысын арттыру,өзіне-өзі қызмет етуге үйрету.

-Отбасы мүшелерімен тіл табысып ,дұрыс қарым-қатынас жасауға ,үлкенге құрмет,кішіге ізет көрсетуге үйрету.

-Әдебиетке ,мәдениетке,өнерге тәрбиелеу.Бұл міндеттер жүзеге асу үшін бала дүниеге келген күннен бастап отбасында,қоғамдық орындарда, балабақшада тәлім-тәрбие беріледі.

«Баланы жастан», «Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің» деген даналық сөздердің мағынасы өте терең .Себебі,есейіп кеткен соң баланың теріс мінезін ,қалыптасқан қате көзқарасын өзгерту өте қиын.Осы кезде «Балаңыздың тәрбиесін бастамас бұрын ,өзіңіздің мінез-құлқыңызды ,өмірге көзқарасыңызды ой елегінен өткізіп ,бақыладыңыз ба?» деген сауал туады.

163

Ұлы педагог А.С.Макаренко : «Балалардың алдында беделді болуды қаламайтын ата-ана жоқ.Бірақ қалай,қай бағытта өнеге беріп,өсіріп келе жатқанын ойламастан ,бала санасын рухани өктемдік жасап тәрбиелейтін »ата-ана баршылық.Бұл беделді болудың қандай жолы?Мұндай жолмен келген адал баланың санасы жетілгенде өздігінен жойылады» деген .

Отбасы –барлығының басы,жан-жақты дамуының негізі болатын тәрбие институты.Отбасындағы ата-ана мен баланың қарым-қатынас нәтижесінде ,адамгершілік ,эстетикалық ,дене тәрбиесінің алғашқы үлгілері қалыптасады.Ал әке мен шеше –баланың алғашқы тәрбиешілері.

Ана мен бала бақытының шынайы бағбаны болуы тиіс. Бала бақыты білімде . «Білім бір құрал.Білімі көп адам құралы сай

ұста сықылды ,не жасаса да келістіріп жасайды »,-дейді А.Байтұрсынов . Бүгінгі таңда болып жатқан өміріміздегі өзгерістерге

байланысты тәрбиешілер мен ата-аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігі арта түсуде.Балаларды оқыту мен тәрбиелеуде отбасының басым рөлін мойындай отырып бірлесе жұмыс жасау керек.Әрбір тәрбиеші ата-аналармен қарым-қатынас жасауда түрлі тәсілдерді ,қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып ,ата –ананың балабақшаға ,тәрбиешіге деген көзқарасы өзгеруде.

Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты: * Ата-ананың өмірге деген көзқарасын өзгерту. * Баланың бүгінгі жасаған қадамы ертеңгі тұлға қалыптасуына

үлкен әсер ететінін атап өту. * Ата-аналармен жұмыс жасаған кезде бірізділік қағидасын

басшылыққа алу. * Баланың жасын,жеке ерекшелігін,психологиялық процестерін

ескере отырып,жарасымды жетілген ұрпақты тәрбиелеу. Ал міндеттері: *Бала өміріне қолдау жасау ,келешекте өз жемісін береді. *Қоғам тарапынан көрсетілген қолдау,ата-ананың өміріндегі

тұрақтылық пен болашаққа деген сенімін нығайтады. Қазіргі уақытта жұртшылықтың балаларды тәрбиелеуде

қатысы кеңейе түсіп ,тәрбие жұмысы еңбек ұжымының күнделікті ісіне айналуда тәрбиешілердің практикасында ата-аналармен және көпшілікпен бірігіп жұмыс істеудің әр түрлі формалары қалыптасып ,жемісті түрде қолданылуда.Олар ата-аналармен жекелеп және ұжымдық жұмыстар жүргізілуде.

Отбасы тәрбиесіндегі кездесетін сәтсіздіктер ата-аналардың оларды тәрбие жұмысын жүргізуге қажетті тәжірибенің жоқтығынан болады.Балаларды тәрбиелеудің дұрыс жолын табу үшін ата-аналарға көмектесу тәрбиешілердің міндеті.

164

Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлерін қалай ұйымдастыруға болады?

Ол үшін біз ата-аналармен жақынырақ танысып ,отбасының әлеуметтік жағдайын,отбасы мүшелерінің бала тәрбиелеудегі ролін анықтау үшін ,ата-аналардың ұсыныс-пікірлерін,ойын бөлісу мақсатында сауалнамалар,анкеталық сұрақтар алуымызға болады.Сонымен бірге жыл бойы жүргізілетін жұмыс түрлерін ата-аналармен бірлесе отырып жасаған тиімді.Себебі,ата-аналар заман талабына сай өзекті мәселелерді ,отбасы тәрбиесіне байланысты тақырыптарды өздері ұсына алады.Сонымен қатар ата-аналардың ұсыныс-пікірлерімен санаса отырып ата-аналарға арналған әңгімелер мен лекциялар ,тренингтер ,семинарлар жүргізуге болады.

Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлері: *топішілік ата-аналар жиналысы *балабақшаішілік ата-аналар жиналысы *ата-аналармен жеке кездесу *ата-аналар үшін ашық есік күн *мерекелік кештерге шақыру *ата-аналарды тренинг ойындарға қатыстыру *отбасылық жарыстарға қатыстыру Пайдаланылған әдебиеттер : 1.Немов Р.С. «Психология» 2.Гребеникова И.В. «Этика и психология семейной жизни » 3.Ковалев С.В. «Психолгия современной семьи » 4.Рогов Р.В. «Практическая психология в начальной школе»

Мектепке дейіңгі мекемедегі балалардың

бойындағы адамгершілік қасиетін

қалыптастыру

Жакупбаева Айнур Муратовна Музыка жетекшісі

КМҚК №134 «Гауһар» Адамгершілік-адамның руһани арқауы.Ал моральдық жағынан

кіршіксіз таза болу дегеніміз-адамгершіліктің асқар шыңы.Адам баласы

165

қоғамда өзінің жақсы адамгершілік қасиеттерімен артықталады.Адамгершілік қасиеттің негізі имандылық пен ізеттілікте.Ол әрбір отбасынан басталады.Осыны жадында тұтқан қазақ халқы жастарды кішіпейілдікке,ізеттілікке,инабаттылыққа тәрбиелеуді бірінші міндет деп санаған.Адамгершілік тәрбие дегеніміз-мақсатты және жүйелі түрде тәрбиеленушінің санасына,сезіміне және тәртібіне қоғамдық тәртіп талаптарына сәйкес адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру.Саналы тәртіпке тәрбиелеуде мамандардың,тәрбиешілердің мадақтау мен жазалау,ұялту,көпшілік алдында айыбын бетіне басу шараларын шеберлікпен пайдалануы да табысқа жеткізеді.Саналы тәртіпке жетудің маңызды шарттарының бірі- кішкентай бүлдіршіндердің жас ерекшеліктеріне ескере отырып тәрбие үдерісінің сабақтастығын сақтау.Балаларды тәртіпке тәрбиелеуде топ тәрбиешісі түсіндіру жұмысының мақсаты,мінез-құлық нормалары мен ережелері туралы білімді жыл сайын жинақтау,саналы тәртіптің,адамгершіліктің мәнін ашып көрсету және осының негізінде өзінің мінез-құлық жауапкершілігін,қоғамдық адамгершілік қасиеттерін бұзушылырға төзбеушілікті қалыптастыру.Мұндай түсіндіру жұмысты топта өтетін немесе ән-күй оқу залында өтетін ұйымдастырылған ашық оқу қызметінде,жиналыстарда,конфиренцияда жүргізуге болады.Халықтық тәрбиенің өзекті бір саласы жас ұрпақты имндылыққа,қайырымдылыққа тәрбиелеу.Мәселен,жасы үлкенге иіліп сәлем беру,алдын кесіп өтпеу,алдынан барып есік ашу,үйге бұрын кірмеу,дастарханға бұрын қол созбау,үлкеннің сөзін бөлмеу,сөз жарыстырмау кішкентай бүлдіршіндердің ер жеткенше бұлжымас заң болатын.Қарияның «Өркенің өссін қарағым,үлкен азамат бол» деген бата сөзі жас бала үшін үлкен мәртебе болған.Адамгершілік тәриесіндегі ең басты буын адамгершіліктің аса қасиеттеріне баулу болып табылады.Ертеңгі күнге абыройлы бару үшін де табалдырықты әдептен аттамай төрге озу жоқ.Сондықтан жан қазынасы -білім,ой,рухани байлықпен қосылып барып адамды адамгершілігі бар азамат етіп танытар болар.Сол үшінде қоғамның өзін-өзі көпшілік алдында жақсы,ұнамды жағынан көрсете білуге ұмтылып,оны жақсылыққа,әдептілікке,адамгершілік асыл қасиеттеріне баулу екенін білсе ісіміздің жемісті болғаны,болшағымызға өнімді болғанымыз.Себебі,адам әдебімен көрнекті. Қазақ халқына тән өнегелі дәстүрдің бірі-қыз ұзатып, келін түсіру. Бұл дәстүрді өзгелермен бірге қазақ халқы да думандатып, өлең айтып, жыр жырлап өткізетіні белгілі. Сол айтылған өлеңдердің, қайсысына қарасаңыз да халықтың өз ұрпағын адамгершілікке, ізеттілікке, кішіпейілдікке баулуды мақсат еткені көрініп тұр.

166

Мысалы, ұзатылған қыз өз елімен, туған-туысқандарымен қоштасу рәсімі ретінде сыңсу айтқан. Ал, үлкендер оған ақыл-кеңес беріп жұбатқан.

Сондай жұбату өлеңдерінің бірінде: Құрбы келсе, күлгейсің, Әдеппенен жүргейсің. Салмақпенен сөз сөйлеп Жақсы жауап бергейсің,- деп қыздың келін болып баратын

жерінде сыпайы, әдемі еңбекқор, көргенді, елінің сағын сындырмауы, үлкенге құрмет, кішіге ізет жаны таза жар болуы жөнінде ақыл-кеңес береді. Сондай қазақ салтының бірі- шілдехана жасау. Жаңа туған нәрестеге жасалатын той.бұл тойда да өлең-жырлар айтлып, үлкен қуанышқа кенеледі. Сондай өлеңнің бірі- бесік жыры.

Ондағы: Құйрығыңды майрып. Түнде жылқы қайырып, Жаудан жылқы айырып. Жігіт болар ма екенсің? Айыр қалпақ киісіп, Ақырып жауға тиісіп. Батыр болар ма екенсің? Бармақтарың майысып. Түрлі ою ойысып, Ұста болар ма екенсің?- деген жолдардан ананыңбалаға деген

махаббатын, баланы еңбек сүйгіштікке, батырлыққа, еліне қадірлі, өнегелі де өнерлі азамат етіп тәрбиелеу арманын көруге болады.

Адамгершілікке тәрбиелеуде «Ертегілер» тақырыбының алатын орны ерекше дер едік.

Ертегілердің оқыту барысында оларды өзара салыстырып, салғастырып, кейіпкерлерінің өзіндік ерекшелігін, олардың бойындағы адамгершілік, ізгілік қасиеттерін бүлдіршіндерге аңғартып отыру өте пайдалы. Сондай-ақ ертегінің соңын бүлдіршіндердің өз қиалдарымен аяқтауына мүмкіндік жасап отыру қажет, ондағы көркем тіркестерді, бейнелі сөздерді пайдаланып,, ойдан ертегі құрату секілді жұмыстар арқылы олардың қиялдарын ой-өрісін, өмірге өзіндік көзқарастарын қалыптастыруға, ұштауға болады. « Адам ата-анадан туғанда есті болмайды, естіп, көріп, ұстап,татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді, тәрбиелі болады», деп, Абай айтқандай, оқу процесі кезінде адамгершілікке тәрбиелеу мақсаты әр уақытта күні бүгінге дейін күн тәртібінен түскен емес.Сол адамгершілік тәрбиені беруде оқытушы бала жанының бағбаны болса со адамгершіліктің дәнін қала сеуіп,одан қандай өнім

167

алып келеміз?Егер тәрбиеші немесе маман өзінің адамгершілік тәрбие беру арқылы адам қалыптастыру міндетін өз дәрежесінде атқарып келе жатса, қоғамдағы жат қылықтар қайдан шығып жатыр деген суал туындауы мүмкін.Мысалы,кішкентай бүлдіршін балабақшаға келген кезінде тіл алғыш,жүрегі таза,сезімі пәк болып,жоғарғы топқа келгенде өзгеріп сала береді.Сол кезде мына бала қандай еді,қалай өзгеріп кетті,мынадай жаман әдеттерді қайдан үйреніп ала қойды,нег озбырлық жасауға бейім болып алды деген сұрақтар мазалайды.Әрине оның себептерін жан-жақты іздеуге болады.Бала тәрбиесіне ата-анасы мен жүрген ортасына тәрбиешінің де қатысы бар.Баланың қалыптасуына ықпал етіп,дамуына үлес қосатын тәрбиешінің есте ұстар жағдайлары аз емес.Солардың ішінде ең негізгісі – балаға деген жүрек жылуы.Ол қашан да қажет және ешқашан артық болмайды.Апайын тек жақсы қырынан таныған бала үшін оның айтқаны анық,дегені дәл болып көрінеді.Қазіргі жағдайда тәрбиенің жалпы негізі адамгершілік құндылықтар болуы керек.Адамгершілік құндылықтар үлкен мен кішінің арасындағы шынайы қарым-қатынас кезінде бала бойына дариды.Ал тәрбиеші немесе маманның басты мақсаты-өзіндік адамгершілік құндылықтарын бала бойына дарыта отырып,оның жүрек түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару,әрбір баланы жеке тұлға ретінде жетілдіру үшін оның бойындағы құндылықтарды дамыту.Қорыта келгенде,халықтық педагогикадан бастау алып,осы дәлелденген нәтижелерге сүйенсек,тәрбие құралдары мен әдістері дұрыс таңдалып жүргізілсе,ізгілікті тәрбиенің негізі қаланбақ.Сондықтан тәрбиеленуші жас ұрпақ ескінің көзіндей,жаңаның өзіндей болып,қоғамдағы кемшілікті білетін,бүгінгі түсінетін,ертеңіне сенетін,адамгершілік асыл қасиеттерді жоғары бағалайтын иманды,алдына қойған мақсат жолында барлық күштерін жұмсайтын,рухани дүниесі бай болуы шарт.

Инновационные технологии в речевом развитии

детей

Идрисова Айгуль Асылхановна Орыс тілі маманы

КМҚК №134 «Гауһар» Развитие речи в дошкольном детстве представляет собой

многоаспектный по своей природе процесс, поскольку развитое мышление человека – это речевое, языковое, словесно – логическое

168

мышление. Взаимосвязь речевого и умственного, познавательного развития свидетельствует об огромном значении языка для развития мышления.

Дошкольный возраст – это период активного усвоения ребенком разговорного языка, становление и развития всех сторон речи: фонетической, лексической и грамматической. Полноценное овладение родным языком в дошкольном детстве является необходимым условием задач умственного, эстетического и нравственного воспитания детей. Чем раньше будет начато обучение родному языку, тем свободнее ребенок будет им пользоваться в дальнейшем. Давно установлено, что к старшему дошкольному возрасту проявляются существенные различия в уровне речи детей.

Главной задачей развития связной речи ребенка в старшем возрасте, является совершенствование монологической речи. Эта задача решается через различные виды речевой деятельности: пересказ литературных произведений, составление описательных рассказов о предметах, объектах и явлениях природы, создание различных видов творческих рассказов, освоение форм речи – рассуждения (объяснительная речь, речь – доказательство, речь - планирование), а также сочинение рассказов по картине, и серии сюжетных картинок. Все вышеназванные виды речевой деятельности актуальны при работе над развитием связной речи детей.

Я обратила внимание на то, что дети в дошкольном возрасте испытывают большой интерес и потребность в развитии речи. А, следовательно, это надо поддерживать, укреплять и развивать.

Моей главной задачей является не только обучение детей придумыванию рассказов по картине и серии сюжетных картинок, но и формирование устойчивого интереса к занятиям по развитию речи. Исходя из этого, была поставлена цель развития речи: последовательно, грамматически правильно и образно излагать свои мысли, литературный текст. Самостоятельно описывать, придумывать предшествующие и последующие события, указывать их время и действия.

Основные задачи развития речи заключаются в следующем: - воспитывать звуковую культуру речи; - развивать и накапливать словарный запас детей; - формировать грамматический строй речи, её связность при

построении развернутого высказывания – решаются на протяжении всего дошкольного детства.

Творчески применяю современные технологии в воспитательно – образовательном процессе: ТРИЗ, мнемотехнику, моделирование. В работе с детьми использую игровые сюжеты, творческие турниры –

169

ребусы, обсуждение рассказов, «Речевые тренинги», которые способствуют активизации речи, развитию, развитию познавательных процессов и соответствуют детским психофизиологическим данным. Мною разработаны перспективные планы, конспекты занятий, в которых учитываются требования к развитию всех сторон речи. Разработала серию занятий и организовала работу по ним:

- обучать детей новым речевым формам; - способствовать формированию эталонов, образцов, правил

данной деятельности. Ребенку будет легче излагать свои мысли и в повседневной

жизни, и при обучении в школе, если он специально обучается этому в занимательной жизни, в интересной форме под руководством взрослого. Поэтому занятия разработала с учетом бесспорной аксиомы, что создало интерес к занятию с самых его первых минут и поддержание интереса на всем его протяжении – залог успешного результата деятельности всех её участников.

При обучении составлению рассказов по картине серии сюжетных картинок соблюдаю следующие правила:

-использую на занятиях по составлению рассказов по картине и серии сюжетных картинок методы и приемы, которые создают, у детей интерес с самых первых минут занятиях обеспечивают, его сохранение до окончания занятия;

- включаю в занятия по данным видам рассказывания игры, задания, «тренировочные» упражнения на обогащения и развития словаря, формирование грамматически правильной речи;

- после прослушивания рассказов сверстников предлагаю выбирать другим детям лучшие сочинение, аргументировать свой выбор;

- перед выполнением задания обязательно делаю установку детям, чтобы они в своих рассказах использовали слова и выражения, которые они употребляли в ходе «тренировочных» упражнений.

- поощряю детей, которые выполняют данное требование; - всегда предлагаю четкий план рассказа, если он необходим; -для составления рассказов по серии сюжетных картинок

предлагаю детям яркие, красочные, достаточно крупные картинки понятного содержания без лишних деталей;

- во избежание выполнения заданий по придумыванию рассказов одними и теми же способами, предлагаю детям разные варианты, рекомендованные методикой.

- занятие завершаю игрой развивающего характера. - необходимо вести целенаправленную систематическую работу

по обучению рассказыванию с использованием на занятиях более

170

эффективных, целесообразных, интересных, занимательных для детей методических методов, приемов, средств, которые могут способствовать появлению интереса у воспитанников к данному виду речевой деятельности.

Для этого следует обратить внимание на более интересные методы и приемы обучения, способных создать интерес к занятию с первых минут и удерживающих этот интерес на всем его протяжении. В процессе работы целесообразно придерживаться основ методики развития связной речи.

Широко применять в работе с детьми ТРИЗ, именно данная технология способствует овладению ребенком не только определенной суммой знаний и умений, а также умением фантазировать, активно мыслить, конструировать, изобретать. Благодаря системе в работе можно развивать, умственны способности детей, что крайне важно для дальнейшего успешного обучения в школе.

Я уже сейчас веду работу по формированию навыков совместной учебной деятельности и буду её продолжать в дальнейшем. Моя цель добиться, чтобы каждый ребенок, переходя из детского сада в школу владел такими сложным умением, как рассказыванием.

Список литературы: 1. Белая, К.Ю. Инновационная деятельность в ДОУ.

Методическое пособие. М.: Творческий центр «Сфера», 2004. – С 34-35 2. Микляева, Н.В. Инновации в детском саду. Пособие для

воспитателей. «Айрис пресс», М., 2008. – С. 12-18 3. Фалюшина, Л.И. Управление качеством образовательного

процесса в дошкольном образовательном учреждении. М.: Аркти, 2004. – С.43

Взаимосвязь дошкольной организации с семьей

Ахметова Гульмира Байгунусовна Орыс тілі маманы

КМҚК №134 «Гауһар» ХХІ век – век глобального развития общества, экономики и

политики. Поэтому, чтобы соответствовать времени, в котором мы живем, нужно быть в первую очередь здоровым, духовно-нравственно

171

образованным, воспитанным. И, конечно, основным фундаментом успеха является главная ячейка общества – семья.

Н.А.Назарбаев в своем послании «Казахстан 2050» определяет главную концепцию дошкольного воспитания, качество образования пути их разрешения. Он отмечает, чтобы быть развитым государством, наши граждане должны быть образованным и осваивать высокотехнологическое производство. Также, уделяя огромное внимание нашему подрастающему поколению, мы должны учить детей шагать в ногу со временем. Как во всем мире и Казахстане надо переходить на новые методики дошкольного образование. Поэтому, перед воспитателями, педагогическими работниками, родителями стоит задача воспитывать всесторонне развитую личность.

Известный писатель, драматург Ахмет Байтурсуноа сказал «Счастье детей – знание, знание – это один инструмент. Хорошо образованный педагог похож на кузнеца, умеющий делать все на своем инструменте».

Воспитание в семье – это самая главная стадия дошкольного воспитания. Потому что родители вместе с педагогами дошкольного образования могут предложить темы лекции, бесед, консультации. Обмениваться мнениями, методами воспитания детей.

Главная цель в организации работы с родителями в дошкольной организации:

- изменить связь к жизни родителей -сделанный сегодня шаг ребенка предшествует к завтрешнему

правильному формированию ребенка как личность - в работе с родителями выбирать один путь к достижению цели. Задачи: - поддерживать детей, чтобы достичь результата - поддержка общества в жизни родителей приводит к

стабильности и веру в общества Главная цель в организации рабы с родителями: 1. Административно-организационные работы 2. Психолого-педагогические консультации 3. Информационно- методические работы 4. Диагностический анализ работы 1. Административно-организационная работа должна быть

направлена на взаимодействие воспитателя с родителями, т.е организовать действенные консультации для родителей, решения родительских комитетов совмещать с педагогическими мероприятиями детского сада

2. Работа психолого -педагогических консультации

172

заключается в внедрении педагогических психологических знаний родителей в воспитании детей, также в целенаправленном понимании родителей в детской психике детей. Оказывать просветительскую помощь в поведении детей в социальной среде. Организовать лекции, беседы, индивидуальные работы, встречи, психологические тесты.

3. Информационно – методическая работа. В информационной доске детского сада отражать главные события жизни сада и воспитание в семье, рекламировать методические и педагогические информации. Направленные воспитанию детей.

4. Диагностический анализ работы – это самый ответственный и интересный момент в работе с родителями. Плотно общаясь с родителями, воспитатели всесторонне изучают их взаимоотношение детьми. В семье педагогические знания в воспитании детей таким образом, приводит к действенной и планомерной работе, которая планируется и выполняется.

Для того, чтобы воплотить в жизнь все задачи, поставленные перед собой, мы должны составлять анкеты. Поближе познакомиться с социальным положением семьи, навести справки о членах семьи и их роли в воспитании ребенка, мнениях родителей. Их спросы предложения. А так же совместно с родителями строить планы , которые будут проведены за год.

Родители могут предложить темы, о воспитании детей в семье, соответствующие сегодняшнему дню. Ведь главная школа воспитания маленького человека – это семья.

Усиливая связи детского сада с родителями проводить целенаправленные работы по организации общих и групповых родительских собраний:

- у детей создается возможность к действию - дети могут достичь цели - понравиться -дети могут получить новые примеры подражанию - родители и члены семей осознают свои непосредственные

отношения в воспитании и обучении детей. Организовывая, таким образом работу с родителями можно

достичь следующих целей: 1. Вопросы, волнующие родителей можно решить вместе. 2. В детском саду усиливается педагогическое доверие. 3. Проявление интереса родителей к психолого-

педагогическим темам. 4. Развитие учебно-педагогической работы вместе с

родителями.

173

5. Активность родителей в воспитании ребенка Если, вся запланированная работа будет выполнена в нужном

направлений, то взаимоотношения детского сада и семьи будет на должном уровне. Только тесная взаимосвязь, понимание, единства взаимодействию может оказать положительные результаты.

Балабақшадағы жаңаша тәрбиелеу

Қарағанды қаласы КМҚК № 134 «Гауһар» балабақшасының

тәрбиешісі Жамкеева Айдана Несипбаевна Мектепке дейінгі ұйым – бұл дамуға ұмтылған, жаңа

мүмкіндіктерді іздеген, баланың, жанұяның, қоғамның сұраныстарын қанағаттардыруға қажетті жағдайларды жасайтын, педагогтардың шығармашылық және кәсіби жұмыстарын жағдаймен қамтамасыз ететін, заманауи талаптарға жауап беретін күрделі ағза.

Сол мекеменің бір кішкентай болса да, басты бөлшегі-тәрбиеші. Тәрбиеші! Бұл әрдайым үлкен әріптермен жазылуға тиіс

мазмұнды сөзді әп дегеннен жаныма жылы қабылдадым. Көрнекті тұлға Ахмет Байтұрсынұлы: «Балам дейтін ел болмаса,

елім дейтін бала қайдан болсын» деген екен. Бұл жолда үлкен ізденіс, парасат қажет. Тәрбиешінің әр күні ізденіспен, ертеңгі азаматты қалыптастыру жауапкершілігімен ұштасып жатады. Тәуелсіз елдің жас ұрпағын лайықты түрде тәрбиелеу – біздерге артылған аса жоғары міндет.

Оның маңыздысы бүлдіршіндердің көкірегін рухани қазынаға толтыру. Ойын арқылы тілін дамыту дағдыма айналған. Өйткені, менің міндетім жас ұрпаққа қазыналы да бай ана тілі – қазақ тілін сіңіру. Тіл арқылы бала бойына ұлттық құндылықтарды, дәстүр мен салтты, ұлтымызға тән ізгіліктерді, жалпы адамзатқа ортақ өркениеттік ұстанымдарды жұғысты етудеміз.

Мен үшін де содан бері осынау өмірімдегі ең қастерлі әрі қасиетті мамандық ол – тәрбиешілік. «Жол таңдауда жалтаңдауға болмайды» дегендей, әу баста ұлтымыздың, тәуелсіз еліміздің ертеңі боларлық бүлдіршіндерді тәрбиелеу жолын таңдағаныма еш өкінбеймін. Қиындығы мен қызығы, ауыртпалығы мен жауапкершілігі қатар жүретін осы еңбектің жолындағы педагогикалық ұстанымым – үнемі

174

жаңалыққа ұмтылып, алдыңғы қатардан көріну және әр тәрбиеленушімнің бойынан жылт еткен жақсылықты, талап пен талантты тауып, бұлақтың көзін ашу, биікке жетелеу, сондай ізденістер арқылы биік мақсаттарды орындау. Балалармен жұмыс жасау – үлкен бақыт.Себебі, тек қана бала ешнәрсеге алаңдамай мейірімділікке сенеді, кішкентай алақанын менің алақаныма қойып, өз құпияларын айтып маған сенім артады. Көзін ашып, тұнығына қану үшін тәрбиешіде жылы жүрек, аялы алақан және тәрбиешіге тән ең бірінші қасиет – баланы құрметтеу сезімі болу керек екенін түсіндім.Бұрынғы ұстанымдарды ұстана бермей баланы жаңарту , жаңғырту да тәрбиешінің міндеттерінің бірі.Заман талабына сай азамат тәрбиелеу үшін тәрбиеші де үнемі оқу мен ұмтылста болуы қажет.Мектепке дейінгі ұйымда да жұмыс талабы мен жоспары да жаңарады, өзгереді, дамиды.Демек осы мектепке дейінгі ұйымның жұмысын жандандыруда инновациялық технологиялар мен әдістердің маңызы өте жоғары. Жалпы бүгінгі күні мектепке дейінгі ұйым жұмысына инновациялық технологиялар мен әдістерді енгізу бірқатар шешуге болатын қиындықтарды туындатады. Олар жасалатын жұмыс ауқымының артуы, лауазымдық міндеттер шеңберінің кеңеюі, инновациялық технологиялар мен әдістердің жеткіліксіз ресурстық қамтамасыз етілуі, материалдық және моралдық ынталандырудың әлсіздігі, ал балалар үшін оқу жүктемесінің артуы орын алып отыр.

Еліміздің қоғамдық өмірінде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру жүйесіне, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға сәйкесті өзгерістер енгізуді талап етеді.

Сондықтанда, бүгінгі мектепке дейінгі білім беру жүйесіне, оның сапалы мазмұнын жаңғырту мәселелеріне айырықша көңіл бөлінуде. Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатындағы басым бағыттардың бірі мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесін дамыту болып табылады.

Қазір мектепке дейінгі ұйымға балалармен үдемелі инновациялық технологиялар мен жаңа бағдарламалар негізінде жұмыс жасауға қабілетті педагог қажет. Ол көп білуі, өзімен тұрақты жұмыс жасауы, арнайы білік және дағдылары болуы тиіс; өз шеберлігін тұрақты түрде жетілдіруі, инновациялық технологияларды, дәстүрлі емес әдістерді меңгеруі; компьютерді білуі, Интернетті пайдалана білуі қажет. Егерде әр балабақшада осындай тәрбиеші-педагог болса, онда мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бүгінгі күн талаптарына, ата-аналар мен қоғам талаптарына жауап беретін болады.

Мектепке дейінгі білім беру үдерісіне енгізу үшін үлгіге мынадай әдістер мен технологиялар ұсынылады.

Дамытушы технологиялар. Дәстүрлі оқытуда балаға үйрену үшін

175

дайын өнім мен әрекеттің үлгілері беріледі. Ал дамыта оқытуда бала өзінің әрекеттерін талдау нәтижесінде мәселені шешуге өзбетінше қол жеткізеді.

Дамыта оқытуда балаларға тілдерін дамытуға бағытталған, олардың белсенді сөздіктерін байытатын, сөз жасау дағдыларын бекітетін, заттарды сипаттайтын, мәтіндер құрауға жәрдем беретін көрнекі үлгілер қолданылады.Жұмбақтарды шешу барысында белгілері бойынша нысандарды анықтайды. Кіші топтарда алғашқы кезде педагог әрбір берілген суреттерді жан-жақты түсіндіреді. Ал келесі кезеңде ересек топтарда суретке қарап онда не жасырылып тұрғанын өзбетінше тауып, түсіндіруді ұсынылады.

Танымдық ертегілер балаларды қоршаған ортамен таныстыруға, айнала қоршаған шындыққа белсенді танымдық қарым-қатынасты туындатуға және құбылыстардың мәніне жетуге мүмкіндік беретін білім қорын жинақтауға бағытталған. Танымдық ертегілер балаларды бөлек деректермен таныстырады, құбылыстардың артында не жатқанын айтады. Ертегілер мынадай талаптарға сәйкес болуы керек: танымдық материалдан құрылуы, балаға бала жасына сәйкес білімнен хабар етуі, оның мазмұнын білуге дене қызығушылыққа баулуы керек. Танымдық қызығушылықты туындату үшін міндеттерді шешу басқа жағымсыз сәттермен жасырынбай кейіпкерлердің әрекетінің бел ортасында болғаны, ғылыми мазмұнға қызығушылыққа шақыруы, күрес, жанашырлық пен кейіпкерді іздеу нақты осы мазмұнмен байланысты болуы, соның айналасында шоғырлануы, сонда іске асуы қажет. Ертегі балаларды қызықтыруы үшін: ертегідегі барлық қимылдардың өрбіуі сол сауалдардың шешімі болуы, сауал мен оның шешімі бала үшін жағымды кейіпкердің тұлғасында нақтылануы, сонымен бірге ол қуанатындай, қобалжыйтындай, ойша күресе алатындай, қойылған мақсатты іздеуді және шешуді, сауалды шешу жай ғана баяндау сипатында берілмей, кейіпкердің белсенді әрекетінің нәтижесінде берілуі қажет.

Жобалау технологиялары – бала мен педагогтың бірлесіп жүзеге асыратын эксперименттік әрекетін құру. Жобалық іс-әрекет – бұл білім беру мазмұнының кез келген бағыты бойынша іздеу, зерттеу, практикалық тапсырмаларын шешу үшін белгілі бір жоспарлар, белгілі бір мақсаттары бар мақсаттылық іс-әрекет. Жобалық іс-әрекет негізінде ересектер мен балалардың белгілі бір практикалық проблеманы бірлесе жұмыс істеу үдерісінде қол жеткізілетін іс-әрекеттің нәтижеге бағыттылығы (оның барысында бала өзі үшін көптеген жаңа және бұрын білмегенді ашады) туралы идея жатыр. Бұл нәтижені шынайы практикалық іс-әрекетте көруге, зерделеуге, қолдануға болады. Кіші мектепке дейінгі жастағылармен мынадай тақырыптарда: «Пішін, түс,

176

көлем»; «Жыл мезгілдері», «Су», «Қар», «Құм», «Жарық пен жылу» жұмыстарды өткізуге болады. Ал ересек жаста баланың бастамашылдығы, белсенділігі, мүмкіндіктері айтарлықтай арта түседі. Бұл жас кезеңі балалардың танымдық қажеттіліктерін зерттеу, іздеу әрекеті түрінде «жаңаны» ашуға,ойлаудың өнімді түрін дамытуға бағытталған дамыту үшін маңызды.

Денсаулықты сақтау технологиялары – өзінің денсаулығын қолдауға қажетті білім, білік дағдыларды қалыптастыру мен дамыту. Мектепке дейінгі кіші жастағы балаларға педагог ертегі мазмұнын бұрыннан таныс балалардың білетін қимылдарымен суйемелдей отырып айтады. Балалардың назары ертегінің мазмұнында болғандықтан жаттығуларды орындау қызықты және еліктірер сипатта болады. Ал ересек жастағы балалар үшін күндізгі ұйқыдан соң балаларды сергіту үшін қолдануға болады.

Жаңарту қолымызға үлкен сеніммен тапсырылған, ата-аналарының бір бөлшегі баланы жан-жақты дамыту тәрбиешінің мойнындағы өте ауыр жүк.

Жүгіміздің ауырлығын сезінбей балаларымыздың бізге деген махабаттарын жоғалтпай жаңарып, шындалып отырайық.

Қолданылатын әдебиеттер: 1. «Бала мен балбақша» журналдары № 6 2015 жыл 2. «Мектепке дейінгі тәрбиелеу» № 2 2013 жыл 3. «Ұстаздар әлемі» № 5 2014 жыл

Көптілділік – мектепке дейінгі жастағы баланың

коммуникативтік-тілдік біліктілігін

қалыптастыру құралы ретінде

Калиакпарова Нургуль Айгалиевна Ағылшын тілі маманы КМҚК №134 «Гауһар»

Әлем күннен күнде түрлене келе, көптеген тілдердің

алуандығымен таң қалдырады; сол себептен бала бір тілден аса, яғни бірнеше тілдік ортаға тап болатын жағдайлар көбеюде.

Қоғам қазіргі білім беру жүйесіне түпкілікті айрықша мақсат қоюда. Бүгінгі күні мектепке дейінгі мекемеде уақыт өте келе

177

балабақшадан жоғарғы оқу орны мен ғылымға интеграцияланатын білім берудің инновациялық моделі қалыптастырылуы қажет.

Мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық технологиялар мен жаңашыл білім беру технологияларын енгізу баланың ары қарай мектепте, колледжда, ЖОО-да оқуын сапалы және сәтті білімін жалғастыруда потенциал қалыптастырады. Бұл өз кезегінде қазіргі заманғы ұрпақтың бүтіндей болашағына әсер етеді.

Мектепке дейінгі мекеменің жалпыға бірдей білім беру стандарты күтілетін нәтиже ретінде баланы мектепке дайындығымен қатар, оқуға деген дайындығын қарастырады. Соның ішінде «Коммуникация» саласы баланы көптілділікке, тіл білуге деген құштарлыққа, ана тілінде немесе шет тілінде әлеуметтік-мәдени қарым-қатынасқа түсуге, айналадағы адамдармен вербалды немесе вербалды емес құралдар арқылы сөйлесуге деген құштарлығын дамытуды көздейді. Мектепке дейінгі жас тіл үйретуді бастаудың ең қолайлы кезі, себебі бұл кезде баланың назарының концентрациясы тиімді, логикалық ойлау қабілеті жоғарырақ, және есте сақтауға арналған жады әлдеқайда көлемдірек.

№134 «Гауһар» балабақшасында ағылшын тілі оқу қызметі стандартқа, оқу кестесіне сай өткізіледі. Оқу қызметі кезінде түрлі әдіс−тәсілдер қолданылады. Балабақшада тіл үйренуде ақпараттық және коммуникациялық әдістер кеңінен қолданылады, оның ішінде компьютерлік құрылғылар, мультимедиялық құралдар, аудиолар және т.б. Оқу қызметінде АКТ қолдану мотивацияның 2 түрін дамытады: өзіндік мотивация, яғни берілген материал баланың қызығушылығын тудырады, және бала осы тілді біліп, үйреніп түсіне алатынын көрсету арқылы баланы мотивациялау. Бұл баланың өзінің жетістіктеріне қанағаттануын, өз күшіне сенімділігін тудырып, баланы әрі қарай сол жетістіктерін жетілдіріп, жоғары сатыға көтеруге ынталандырады. Менің пайымдауымша, ертегіні не болмаса әңгімені тыңдау, немесе танымдық фильмдер көру оқытатын бағдарламалардан анағұрлым қызығырақ. Балалар тілдің мағыналық (семантикалық) негізін тез ұғып, өздері сөйлей бастайды. Әсіресе оқытуда баланы тілдік ортаға толық жайғастыру әдісі қолданылса бұл тиімдірек болады. Бұл әдісте ағылшын тілімен жиі және терең байланыста болу көзделеді.

Оқыту құралдары жайлы сөз қозғағанда, мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған компьютерлік ойындар туралы айтып кеткен де жөн. Олар балаға жеңіл әрі қызықты формада ағылшын, орыс, қазақ тілдерінде сөздерді, сөз тіркестерін, есте сақтауға ақыл-ойын және компьютерлік біліктерін дамытуға көмектеседі.

Баланың соқыр сезімі өте алғыр, қазір нәтижесі айқын білінбесе де, бір-екі жыл ішінде баланың ерекше дамыған тілдік

178

(лингвистикалық) қабілеттерін көретінімізге кәміл сенімдімін. Сол себепті №134 «Гауһар» балабақшасында осы тақырыпта жоба бастадым. Осы жоба аясында балалармен АКТ көмегімен ұйымдастырылған іс-әрекеттер жүргізіліп басталды. Ағылшын тілі ұйымдастырылған іс-әрекеті барысында балаларға үнтаспалар, видеолар, оның ішінде мультфильмдер көрсетілу көзделуде.

Баланың сөздік қоры бірнеше ондық сөзге жеткенде ұйымдастырылған іс-әрекетті ағылшын тіліндегі аудиоертегілермен түрлендіруге болады. Бастапқы кезеңде кішкентай әңгімелер тыңдатылған жөн. Бұл әңгімелер балаға түсінікті болуы шарт. Өйткені бала материалды түсінбесе, оның қызығушылығы төмендейді. Ал қызығушылықсыз өткен іс-әрекет құнды әрі тиімді болуы екіталай. Аудиоертегілерді тыңдау барысында балаларға көрнекілік құралдар көрсетіп, сонымен қатар сөздерді қайталу ұсынылады. Аудиоертегілерді тыңдауды неғұрлым қызықты ету үшін тағы бір әдісті қолдану-балаларға ертегінің суретін салғызу. Бірақ ертегіні тыңдау барысында сол ертегіні бірден салу тек бала сол ертегінің сюжетін білген жағдайда ғана мүмкін. Бала ертегіні бұрын естімеген болса, сол ертегіні екінші немесе үшінші рет тыңдалуында ғана балаларға қарындаштар мен қағаз берген жөн. Өйткені ертегіні тыңдау барысында бала сурет салу баланың түпкілікті біліктеріне әсер ететін үдеріс. Бұл түпкілікті біліктіліктеріне бір уақытта ақпаратты қабылдау мен сол ақпаратты өңдеп шығару жатады. Сурет салу кезінде балада естіген- білгенімен ассоциативті байланысы пайда болады. Суреттегі сюжетпен ассоциацияланып, ағылшын тіліндегі сөздер ерікті, тіпті еріксіз түрде де баланың есінде қалады. Мұндай ағылшын тілі іс-әрекеті кезінде әр балаға көңіл бөліп, бір уақытта тыңдауды әрі сурет салуды білетіндігіне көз жеткізген абзал.Төрт-бес жастағы балада тыңдалған ақпаратты өңдеу, яғни сол сәтте сурет салу біліктілігі болмайды. Бірақ ертегілерді үнемі тыңдап, оларды лезде өңдеуге бейімделген бала бір уақытта естіп, оны тыңдап-түсініп әрі естіген ақпаратын түрлендіруді үйренеді.

Видеофильмдердің басты мақсаты- мектеп жасына дейінгі балалардың коммуникативті оқыту әдісі арқылы ағылшын тілін үйрету болып табылады. Cөздік қор (лексика) мен грамматикалық материал ойын түрінде енгізіледі. Тек сөздер ғана емес, сонымен қатар бұл сөздің қай жерде қолданылатынын, қандай әрекет орындауға болатыны айқын көрсетіледі, бұл баланың сөзді тез жаттап, баланың ағылшын тілінде сөйлеу біліктілігін арттырады.

Фонетикалық материал (дыбыстар, екпін, ритм, интонация) еліктеу, яғни имитация арқылы жаттықтырылады. Ағылшын тілі өз ана тілі болып табылатын адамның ұйымдастырылған іс-әрекетке қатысқаны фонетикалық материалдың жақсы меңгерілуіне септігін

179

тигізеді. Бірақ балабақшада мұндай мүмкіндіктің болмауын ағылшын тілінде мультфильмдер көрсетумен алмастырылады. Балалар мультфильм көруді өте ұнатады және сол мультфильмды бірнеше рет көруден жалықпайды. Сондықтан ағылшын тілі іс-әрекетінде мультфильмдер көру шет тілін үйренудің бірнеше мәселесін шешуге көмектеседі:

Балада «бұл сөздерді не үшін жаттаймын» деген сұрақ туындамайды

Оған мультфильм көру өте қызықты болғандықтан, ол кейіпкерлердің фразаларын қызығушылықпен қайталайды.

Мультфильмдер балаға жаңа сөздерді үйренуге ғана көмектеспейді, сонымен қатар ағылшын тіліне тән дыбыстарды игеруге көмектеседі. Балаға мультфильм ұнаған жағдайда бірнеше рет қайталап көру бірте-бірте оның жатталуына септігін тигізеді. Ағылшын тілін үйретуге қажетті роликтер ретінде 2-3 жастағы балаларға арналған арнайы анимацияланған өлеңдер мен мультфильмдер таңдаған жөн(мысалы Мэйзи тышқаны-Maisy Mouse туралы роликтер ), өйткені бұл мультфильмдердің тақырыптары балаға түсінікті, яғни санау, жануарлар аттары және тағы да басқа.

Тіл үйретуде дәстүрден тыс әдістердің бірі − театралды-ойындық қызмет. Бұл баланы ешбір қысымсыз диалогтық сөйлеуін дамытуға, мимика, жест, қозғалыс арқылы ипровизациялауына, коммуникативтік мәселелерді шешуге көмектеседі. Мұндай әдіс №134 «Гауһар» балабақшасында ағылшын тілі вариативтік бөлімінде кеңінен қолданылады. Баланың мультимедиялық құралдар арқылы көрген ертегілерін сахналау оқу қызметі мен вариативтік бөлімнің байланысын ұштастырады.

Театр қызметі –сөйлеудің ең нақты моделі. Театрды диалогтық сөйлесуге үйретудің формасы ретінде де қарастыруға болады. Сонымен қатар, бұл ойын, ал ойын – баланың тұлғалық даму механизмінің басты құралы. Ертегі қойылымын балалар ойын ретінде қабылдап, бір−біріне әлдебір кейіпкерді қалай дұрыс ойнау керектігін көрсетіп, бір−бірінің сөздерін жаттап та алады. Театрдың мағызды аспектәсәнәі бірі – балаларды түрлі эмоцияға бөлеуінде. Осындай тәсілмен берілген ақпарат жылдамырақ қабылданып, шет тілдерін үйренуге деген құлшынысын ұлғайтады. Оған қоса, бала оқу қызметінде көрген ертегілерін театр арқылы өзі ойнап шығады. Образды сомдау шығармашылық шеберлікті қажет етеді. Шынайы орта жасалынады. Мысалы, тәрбиеленуші әнші рөлін сомдаса топқа микрофон әкелу т.б. Артықшылығы тәрбиеленушілердің қызығушылықтары мен ынтасын арттырады, ұялшақ, тұйық балалардың өзіне деген сенімділігін қалыптастырады. Себебі балалар мұндай әрекет кезінде өздерінің емес

180

басқаның рөліне енетіндіктен жауапкершілікті сезінбейді және еркін болады.

Тіл білу –әлемдік үрдіс, яғни ол мәдениетаралық тіл табысудың бірден бір көзі. Біздің бүгінгі мектепке дейінгі жастағы балалар – ертеңгі күнгі еліміздің басқарушылары, иелері. Бала бойында азаматшылдық пен париоттық сезімдерді қалыптастыру ана тілге деген сүйіспеншілік пен өзге тілдерге деген құрметтен басталады. Жақсы жағдай жасалған ортада бала жасы неғұрлым кіші болса, соғұрлым шет тілдерді жақсы игеру мүмкіндігі көбірек.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Земченкова Т.В. Английский для дошкольников.-М.:ВАКО,

2008г. 2. Конышева А.В., Английский для малышей. – Санкт-Петербург.

КАРО, 2010г. 3. Шишкова И.А., Вербовская М.Е., Английский для самых

маленьких: Учебник. – М.: ЗАО «РОСМЭН-ПРЕСС», 2008г. 4. Губанова Н.Ф., Театрализованная деятельность дошкольников:

2–5 лет. Методические рекомендации, конспекты занятий, сценарии игр и спектаклей. - М.:ВАКО, 2011

Мектепке дейіңгі білім беру жүйесінде

иновациялық технологиялар қолдана отырып

баланың шығармашылық қабілетін дамыту

Тюлембекова Мейрамгуль Жаманкешевна Әдіскер

КМҚК №134 «Гауһар»

«Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында»

(Н. Ә. Назарбаев) Қазіргі кезеңде білім ғылым саласында инновациялық

педагогикалық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде де педагогикалық

181

технологиялар ұғымы кеңінен қолданылатын ұғымдардың біріне айналды.

Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр.Сондықтан мектепке дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің негізгі мақсаты – баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуы болып отыр. Яғни, педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті.

Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты дидактикалық, тәрбиелік,

дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойын технологиясының ерекшелігі ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді.Ойын - балалар үшін оқу да, еңбекте. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі.Сонымен қатар, ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, олардың ұйымдастырушылық қабілеттерін де қалыптастырады.

Ойын-әлеуметтік қызмет. Ол баланың жасына қарай өзін қоршаған ортаны танып білуге құштарлығын арттырады. Шығармашылық адамның қызметін және ондағы шығармашылық ойлауының болуын шамалайды. Дарынды адам тәрбиелеу үшін балалық шақтан бастап шығармашылық қабілетті қалыптастыру керек, яғни мәселелерді шешу, қоршаған ортаға ерекше көзқараспен қарау.

Ертегілер әртүрлі:көңілді, көңілсіз, сиқырлы, бойыңды баурап алады, оның бәрі балаларды адамгершілікке, сүйіспеншілікке тәрбиелейді, көптеген қызықты білімді қамтиды. Өз бойларына батылдық, беріктілік, мықтылық, ертегі кейіпкерінің зұлымдық немесе адамгершілік қасиетін пайдаланады.Қай жерде балалар болса, сол жерде ертегі де болады. Балалар оны жақсы көреді. Керемет ертегі айтушы Д. Родари келесіні мәлімдейді:

- Ертегілер балаларға жеткілікті түрде берілмейді - Балалардың қиялының дамуында, ойлауында, сөйлеуінде және

белсенді адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеуде ертегілер толық көлемде пайдаланылмайды. Мектепке дейінгі бала қалай қалыптасса, солай оның өмірі жалғасады. Әр баланың шығармашылық потенциалын дамыту үшін бұл кезеңді өткізіп алмау маңызды. Мектепке дейінгі бейімделген шығармашылық ұранымен баланы оқытуға,және тәрбиелеуге септігін тигізеді.

Жұмыстың әдістері мен тәсілдері:

182

Ертегілердің негізгі жұмысында мәселені мазмұндау әдісі, эвристикалық әдіс, ішінде ойыны бар әдістер басты орын алады. Мұндай дәстүрден тыс тәсіл балаға ертегінің немесе ертегі кейіпкерінің қандай қасиеті жақсы екендігін, қандай қасиеті жаман екендігін, жаңа жағдай тудыруға, қай жерде ертегі кейіпкерінің түзелуіне болатындығын, мейірімділіктің жеңетіндігін, қатігездіктің жазаланатындығын , тек қатты және адамгершілік қағидаларына

қарсы емес мысалдар арқылы түсіндіруге мүмкіндік береді. Құрастынушы ойдың негізі болып: адамның жағдайын

жақсарту үшін барлық нәрсені, жетілдіруге, өзгертуге ,жақсартуға болатындығы- баланың

шығармашылық ұраны болуы керек. Біздің негізгі мақсатымыз-адамгершілік қасиетті тәрбиелеу. Толып жатқан тәрбиелеу мен тәсілдерде ертегі соңғы ролі орнын алмайды. Көп себептерге байланысты балалар қаһарманды жақсы көреді, ол жақыны болып кетеді, оны үлгі қылады. Осы салада адамгершілік тұрғысындағы маңызды сәттерге назар аударамыз. Яғни, балалар салыстырады, дәлелдейді. Бұл ойды жүзеге асыруда «Жақсы-жаман» ойынын

пайдалану тиімді. Ауызша сөйлеу мәнері мынаған бағытталған: «Тілдік жаттығу» Біріншіден сұрақтар қоя білу. Ауызша сөйлеумен бірге арнайы оқыту қажет. Бұл жоспарда

сөздерді құрастыру, сөзтіркестері, сөйлем құруға үлкен мағына бөлген жөн. -бірнеше түбірлес сөздерді ойлап шығару (бас: басылды,

басқарды, басталды, т.б. ) -екі сөзден тақпақ шығару,екі жолды тақпаққа көшу(барды,

алды. Түлкі қонаққа барды, Тырна досын қарсыалды) Ұзын таратылған сөз құрастыру ойыны «Әр қайсынан бір

сөзден» Балаларға жазбаша тілдесу жанрын ашу маңызды.Ол мысалы: Телеграмма., қысқа хаттар, жазулар т.б. «Ертегі және экология» Табиғат жайлы айта отыра эволюция құбылысы немесе

динамикасы жайлы түсініктер жібермеу.Балаларға табиғат өзара байланысты және әрі қарай дамитынын түсіндіру. «Жақсы-жаман» ойынын пайдалануға болады.

Ертегі қолды дамытады

183

Балаларға бір нәрсені бейнелеуге,қиюға,жапсыруға ұсыныс жасау.Ол үшін құрал- жабдықтар,кітаптар, иллюстрациялар, жүйелі оператор қажет.

Бала бақша баласына мультимедиялық оқулықтар біріншіден, балалардың

қызығушылығын арттырады, екіншіден, зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге мүмкіндік алады.Мультимедиялық оқулықтар балабақшада балаларға арналған таптырмас құрал болып табылады. Өйткені, балалардың зейіні әр түрлі әдемі түстерге, ойыншықтарға, әдемі суреттерге, әсемдікке әуес болады.Мультимедиялық электронды оқулықтар бала үшін де, тәрбиеші үшін де күнде дамытылып отыратын анық түрдегі әдістемелік жүйе болып табылады.Мектепке дейінгі мекемелерде ақпараттық қатынастық технология құралдарын қолданудағы мақсат- баланың танымдық қызығушылығын қалыптастыру.Балада танымдық қызығушылықтың болуы олардың оқу іс-әрекеттерге белсенді, білімінің сапалы болуына,

жағымды мінез құлықтарын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Қорытынды: Аталған педагогикалық технологиялар мен инновациялық

құралдар балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескерген, әр

сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктерін ескерген жағдайда ғана пайдалануға болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз, қабылдау процестері тұрақсыз келеді.Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу іс-әрекеттеріне көрнекілік, ойын технологиясын кеңінен қолданған жөн. Ақпараттық-технологияларды пайдалану тәрбиеленушілердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастырады, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Қазіргі қоғам алдында тұрған өзекті мәселелерді шешуде, яғни жан-жақты көп мәдениетті, шығармашыл, әлеуметті бейімделген тұлға қалыптастыру үшін ұстаз өзі де шығармашыл тұлға болуы тиіс.

Сондықтан жаңа стандарт негізінде баланың танымын қалыптастыру бағытында педагогтардың өз білімі мен кәсіби деңгейін жетілдіру кезек күттірмес мәселе.

Қазіргі уақытта оқытудың 50-ден астам технологиялары бар.

184

Олардың бала танымын қалыптастырып тұлға ретінде дамуы үшін маңызы зор.

Олай болса келешек ұрпағымыздың жан-жақты, терең білімді, яғни интеллектаулды деңгейін жоғары болуына қойылатын талап зор.

Заман талабына сай жаңашыл тұлға тәрбиелеуде нәтижелі жұмыс жасау алға қойған басты мақсатымыз.

Тәрбиеші – бала бойына білім нәрін себетін басты тұлға. Қолданылған әдебиеттер: 1. Қ.Ж. Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технология.

Оқулық.Тараз.2003 ж 2. Ә.Иржанова. Жаңа стандарт негізінде бала танымын

қалыптастыру. Республикалық ғылыми-педагогикалық журнал «Тәрбие құралы» №5, 2010 жыл. 39-41 б.

3. «Қазақстан мектебі» журнал №8, 2004 жыл 4. А.К. Ахметов. Принципы технологии и содержание

образовательной программы. Алматы1995

Мектепке дейінгі жастағы бала тілін түзетуді

ұлттық құндылықпен байланыстыра отырып Су-

Джок терапиясын қолдану

Кыздаркулова Каракоз Жетписовна Логопед Маманы

КМҚК №134 «Гауһар»

«Баланың ақыл-ойы – саусақ ұштарында» В.А.Сухомлинский.

Баланың жан-жақты толық даму шарты – жақсы дамыған тіл

болып табылады. Бала тілге бай және тілі дұрыс дамыған болса, өз ойын толық жеткізіп, қоршаған ортаны тану мүмкіндігі кеңейіп, үлкендермен және өз құрдастарымен ара қатынасы маңыздана түсіп, психикалық дамуы белсене жүзеге асады. Бірақ, соңғы кездері жалпы және ұсақ мотриканың, сөйлеу тілі дамуының бұзылыстары бар балалалар саны көбеюде. Сондықтан бала тілін қалыптастыруда, тілдің тазалығы мен дұрыстығын, түрлі бұзылыстардың алдын алу және түзету

185

жұмыстарының уақытылы жүргізілгені дұрыс. Қазіргі таңда мектеп жасына дейінгі балаларды оқытып – тәрбиелеуде, оның ішінде тіл түзетуде көптеген түрлі тәжірибелік материалдар қолданылуда. Бұл материалдарды шартты түрде екі топқа бөліп қарастыруға болады: біріншісі, бала тілін түзетуге және дамытуға бағытталған, және, екіншісі, дәстүрлі емес логопедтік технологияларды қолдану.

Дәстүрлі емес логопедтік технологиялардың бірі – Су- Джок терапиясы («Су» - буын, «Джок»-табан) болып табылады. Су – Джок терапиясын зерттеп шығарған , оңтүстік –корей ғалым профессоры Пак Чже Ву. Оның зерттемесінде, адам денесінің бөліктері бір-біріне ерекше ықпал жасайды (құлақ, адам тұқымымен, қол және аяқ адам денесімен т.с.с.). Бұл емдеу жүйесі адаммен емес, табиғи құбылыспен жасалған, ғалым оны тек зерттеп ашқан. Адам денесіндегі қажетті нүктеге әсер ету – емделуге ықпалын тигізеді. Сондықтан жүйе сәйкестігімен керекті нүктелерді анықтап алып, бала тілін түзетіп, дамытуға болады. Буындарда және табандарда жүйелі жоғары белсенді, барлық дене мүшелеріне сәйкес келетін нүктелер орналасқан. Демек, анықталған нүктеге массаж жасау арқылы, соған ықпал ететін адам мүшесіне әсер етуге болады.

Логопедтік – түзету жұмыстарымда Су-Джок терапиясын, әсіресе дизартриялық бұзылыстарда, қол саусақтарының ұсақ моторикасын дамытуда және жалпы ағзаны жақсарту мақсатында белсене қолданамын. Су-Джок терапия баланың таным қасиеттеріне, көңіл-күйіне әсер ететін қолайлы әдістердің бірі болып табылады. Ол үшін мен өз іс-тәжірибемде массаж жасау үшін арнайы доптарды, тікенді доптарды, созымтал сақина және де тікенді таяқшалар қолданамын.

Қазақ балабақшаларында тәрбиеленетін балалардың тілін түзету өз ұлтымыздың құндылықтарымен тығыз байланысты. Өз ұлтымыздың бала тәрбиелеудегі құндылықтары дегеніміз – ата-бабамыздың ежелден бала тәрбиесіне деген қарым-қатынасын, сөйлеу мәдениетін үйрету жолдары болып табылады. Қазақтың ұлттық ойындары, санамақтары, жаңылтпаштарын, ертегілерін су-джок терапиясымен байланыстырып бала тілін түзетуде белсенді қолданамын. Мысалы: созымтал сақинамен «Санамақ» ойынын ойнату (бас бармақ, балан үйрек, ортан терек, шылдыр шүмек, кішкене бөбек. Осы санамақты айтқыза отырып, созымтал сақинамен әр саусаққа массаж жасау). Келесі санамақ түрі сұрақ қою арқылы ойнатылады

Бір дегенім не? — Бір дегенім білеу, Екі дегенім не?— Екі дегенім егеу, Үш дегенім не? — Үш дегенім үшкір, Төрт дегенім не? — Төрт дегенім төрткүл. (Осы санамақты

айтқыза отырып, арнайы доппен әр саусаққа массаж жасау).

186

Санамақ ойыны осылайша сұрақ қойып, түрлі сандар мен сөздерді қайталап айтқызу арқылы баланың ойлау қабілетін арттырып, сөздерді анық айтуды үйретеді.

Осылайша жаңылтпаштармен де бұл терапияны оңай қолдануымызға болады. Қойылған дыбысты автоматизациялау мақсатында, белгілі бір дыбысқа бағыттылған жаңылтпашпен байланыстыра арнайы доптарды, не болмаса тікенді доптарды қолдануымызға болады: «Ж» дыбысына арналған Жарыста, Жүз бала жүгірді.

Жартылай ұл бала жүгірді. Жартылай қыз бала жүгірді. Жарыста, ...Гүл-дала дүбірлі! Гүл-дала дүбірлі! ( көк түсті доп-ұл бала, оны оң қолмен, ал

қызыл түсті-қыз бала, оны сол қолмен үстел устінде домалату), «Т» дыбысына арналған: Топ бала топтана, Қуып жүр допты ( мағынасына қарай, алақанының астында

допты қуалау), «Д» дыбысына арналған: Дәуреннің, Дутары бар. Дағарадай, (тікенді таяқшамен алақанды

уқалау) Далада Дана да доп ойнап жүр, Далада Сана да доп ойнап жүр. (тікенді доппен алақанды

уқалау), «Р» дыбысына арналған Омар ора алар, Омар ора алмаса, Орал ора алар ( тікенді таяқшамен саусақ ортасыны массаж

жасау) т.б. Және де, жасқа сай етіп жұмбақты – санамақтарды бала

логикасын дамыту мақсатында жиі қолданамын. Мысалы: «Ал, санаңдар, санаңдар, Бізде қанша адам бар? Алдымда: Атам, әжем, Алдымда: Әкем, анам. Білмесеңдер, біліңдер, Тағы саусақ бүгіндер. Алдыма: әпкем, көкем, «Аман жүрсін інім», - дер. Өзім бармын, інім бар. Кіп – кішкентай күнім бар. Қанша болдық бәріміз?» «Шұнақ құлақ бес ешкі,

187

Қос лақты бір ешкі, Төрт қозылы екі қой, Бәрі нешеу, айта ғой?» - деген жұмбақты-санамақ жасыру

арқылы, балаларға көптеген доптар (асықтар) ұсынылады, балалар мұқият тыңдай отырып қораптан доптарды алып отырады, массаж жасайды.

Сондай –ақ өз тәжірибемде ұлттық құндылықтармен су-джок терапиясын ертегі арқылы байланыстырып, балалардың ертегіге деген қызығушылықтарын, психологиялық қабілеттерін белсене арттырамын.

Қолданылған әдебиеттер: 1. Акименко В.М. Новые логопедические технологии: учебно-

методическое пособие. – Ростов н/Д: Феникс, 2009 2. Атабаев А.С. «Ұлттық ойындар – халық мұрасы» Ұлт тағылымы – Алматы, 2006 3. Құрманбаева С.К. «Ұлттық ойындардың бүгіні мен келешегі» Қазақстан мектебі. Алматы, 2004

Иса Тіленбайұлы өлеңдеріндегі заман келбеті

Багытова Камила Мухаммединовна қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Маңғыстау облысы Бейнеу ауданы Бейнеу селосы «Бейнеу гимназиясы» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

1870 жылғы Маңғыстаудағы Иса-Досан бастаған шаруалар көте-

рілісі – қазақ тарихындағы ірі көтерілістердің бірі. Сол көтеріліс қолбасшыларының бірі Иса Тіленбайұлы – аузы дуалы шешен, би, ұзақ жылдар ел билеген болыс, ақындық сөз шығарған жан-жақты өнерпаз тұлға.

Ақынның өмір сүрген кезеңі – аласапыран уақыт. Патша үкіметінің жарлығымен Маңғыстауда «Уақытша ережені» жүзеге асыру үшін жер-жерге отрядтар шығып, алым-салықты көбейтті, малды талауға түсіріп, елді ойрандады. Осындай сәтте қарапайым халық өкілдері Иса Тіленбайұлы мен Досан Тәжиевтер елді жинап, табандылық пен төзімділік, қайсарлық пен батырлықтың үлгісін көрсетіп, көтеріліске қарсы шықты. Досан – қолбасшы, ерліктің үлгісі, Иса – көсем, шешен, би, кесек қимыл иесі батыр болған.

188

Иса Тіленбайұлының ақындық өнерін анықтайтын «Күйкеннен аттанарда», «Хиуаға кетерде», «Досанды жоқтауы», «Оязға баруы», «Болыс болып жүргенде», «Исаның қара өлеңдері» деген туындылары сақталған. Оның көптеген жырлары жазылып қалмаған, ол кездегі көптеген суырыпсалма ақындар жырларын қағазға түсіруді ойламай, керек жерінде шығарып айтып жүре беретін болған. Маңғыстау халқын өзінің суырыпсалма жырлары арқылы ел бірлігін нығайтуға шақырады. Ол заман сыны, мезгіл, дәуір болжалын, тарихи оқиғаның мазмұн бағасын сөз қылады. Әрине, «бидің саяси салмағы зор болғандықтан, аузынан шыққан сөз олқы болмауға тиіс. Көлденең кісі мін таба алмайтындай, қоржындай ауыр, оқтай жұмыр, өтімді болу керек» (М.Әуезов).

Дәл сол мүддеден шыға білген Иса Тіленбайұлы Маңғыстау тарихындағы ең қиын кезеңдердің бірінде өмір сүрді. Ол ауыр жеңілістерді, патша ұлығының халыққа жасаған қысымын да, шекпен мен шенге сатылған залымдарды да өз көзімен көрді:

Бұл ұлық көрінгеннен жанымды алды, Сұрамай керегінде малымды алды. Атан, нар, арғымақ ат, азаматтан Өзіне керектісін бәрін де алды, – дейді ақын («Хиуаға кетерде») немесе: Артымда жылап-сықтап елім қалды, Қансырап хан талапай жерім қалды, Жандарал асымды ішіп, басқа теуіп, Қайтейін, аяқасты көңіл қалды. Біз енді қайда барып паналармыз? Амалсыз бөтен жұртты сағалармыз. Кең Алла кеңшілігін берер ме екен – Біз бүгін боздап қалған қара нармыз, – деп күйінеді («Хиуаға

кетерде»). Бірақ атақты батыр, ел тірегі, көтеріліс жетекшілерінің бірі

ретінде оның еңсесін қайғы баспайды. Алдыңғы сапта жүріп, елге ұйтқы болды. Басынан таяқ өтіп, қаннан қаймыққан, бет-бетімен бас сауғалап кетуге айналған жұртқа жанқияр ісімен де, жалынды жырымен де дем береді. Оның батылдығын, өжеттілігін «Ояз алдында» шығармасынан байқауға болады.

« – Қырық солдатымен Рукинді өлтіріп, ұялмай не бетіңмен келіп тұрсың, саған да кешірім сұрау керек пе? – деген оязға Исаның айтқаны:

Кешірім бере гөр деп сұранбаймын, Жалынып жауға басты ұра алмаймын. Амалсыз әлім кетіп келіп тұрмын – Мылжыңдап сеніменен тұра алмаймын.

189

Жанымды алар болсаң қинамай ал, Сенімен сенімді дос бола алмаймын... Сонда ояз: – Сенің осы келгеніңді, осы айтқандарыңды толықтай

көрсетіп, сенің ерлігіңді бағалағандықтан, кешірім беріп, босатуды өтініп жоғарыдан сұранамын. Содан жауап келгенше, еліңе барып, тыным ал!» – деп еліне қайырған екен.

Халықтың бәрінен бұрын мазасын қашырып, миын қатырғаны алаңсыз көшіп-қонған төрт мезгілдік тараптары – жаз жайлауы, қыс қыстауы мен көктеу мен күзеуінің ай-күннің аманында жат қолына қарай бастағаны болатын. Себебі көшпенділердің түсінігінде "жер – елдің тұтастығының, халықтың саяси дербестігінің, тәуелсіздігінің және еркіндігінің белгісі әрі тірегі" [2].

Жаз жайлау Сарыарқаны алды орыс, Қыстауға Маңғыстаудан бермей қоныс. Солдаты алды-артымды бірдей қамап, Ерулеп отырмадым бір күн тыныш. (Күйкеннен аттанарда) [6]. Әскерім қаруыммен сай болғанда Ел үшін салмас па едім мен де соғыс? Ел үшін мен де соғыс салмас па едім, Мен болып Исатайдай қалмас па едім, Көнсек те патша бізге күн бермейді, Қолайлы мал жайлайтын жер бермейді. Ала ауыз аңқау елде қор болғанша, Кеткеннен енді Исаң ел көрмейді. Адамға ең ыстық – Отаны, ата-бабасының ғұмыр кешкен, өзінің

туып-өскен елі, жері. Маңғыстаудан кетуді өліммен пара-пар деп ұққан батыр үшін Маңғыстау қымбатты, сондықтан да Маңғыстауды қиып тастап кету мүмкін емес.

Хош, енді, кіндігімді кескен жерім, Асаудай аяғымды алшаң басып Сайраңдап елмен бірге өскен жерім. Жаз Арқа, қыс Маңғыстау қоныс етіп, Салтанат, сәндікпенен көшкен жерім. Жанжалды жатқа салмай, жақыныммен, Кеңесіп көшпен бірге шешкен жерім [6]. Осы жолдардан атамекенге деген махаббат, отаншылдық

сезімдер үлкен серпінмен сипатталады. Кешегі мен бүгінгі өмірді, өз басына кешкен әр алуан ерлік пен қиыншылық сәттерді өзара салыстыру арқылы ой екшегенде, оның ел мен жерге деген

190

сүйіспеншілігі де нақтылық мәнге ие болып отырады. Бұл – өз елін, өз жерін беріле сүюдің әдемі үлгісі деуге тұрарлықтай асқақ жыр.

Кетейін күншығысқа бетті түзеп, Шықпаған тек шыбындай жаным қалды. Қарындас, аға-жеңге, ініменен Соңымнан бірі ермей, бәрі қалды. Көрерміз құдай қосса әлі-ақ елді, Бұл істі маңдайыма орыс алды. Мен түгіл Ноғайлыда Әз Жәнібек Бөлінген мұсылманның ханын да алды[6]. Ақын «Күн қайда?» өлеңінде «Көптің қолынан бәрі де келеді. Көп

біріксе, жауға айбар, елге қорған еді ғой. Осы күні хан ұлы ма, әлде халық ұлы ма?» – деп жол таппай, шарасыз күй кешіп, шағынады.

Жігіттер, хан ұлы ма, халық ұлы ма-ай? Ақылым осы күнде шашылулы-ай, Ойына Маңғыстаудың ел қондырып Күн қайда қанды судай сапыруға-ай? Қылышы солдаттардың қызыл қынап, Қызыл тіл, көргенім жоқ әлі сынап. Ойына Маңғыстаудың ел қондырып Күн қайда ұйықтап тыныш жатыр сұлап? Көк қабақ Манашымен көрінгені-ай, Көк қабақ, көшіп астым беліңнен-ай, Көңілім Харазымға көтерілді – Бір сапар жарылғай гөр жөніммен-ай. Су ішіп Қосарқамнан жөнелгенде Ақылым алпыс екі бөлінгені-ай[6], – деген сөздерден Исаның

Харазымнан көмек күтуі шарасыздықтан болған әрекет болғанын аңғарамыз.

Досанды жоқтауы (батырдың әйеліне шығарып берген жоқтауы) Ат туар айғыр салсаң құла сұрдан, Қармансаң халық кетпес құлашыңнан. Басында Қаратаудың қара қайрақ Туады аруанадан мая тайлақ Бөлініп елден шыққан өңшең бөрі Тап болдың күшәлаға сорың қайнап. Жылқысы біздің елдің ақты-қылаң Кетпейді кетті жұрттан жаман ылаң.

191

Бұл жұртқа титтейіңнен біте қайнап, Исадан, Досан, сенің көп пе күнәң? Қолымнан ұшты қыран қос қаршыға Еліңде мөрлі бидің жоқтығынан[6]., – деген шығармасында

батырдың қазасы қапияда болғанын, жан серігі болған «қыран тектес батыр Досанның» өлімін аза тұтады. Бұл жұртқа титтейіңнен біте қайнап,

Исадан, Досан, сенің көп пе күнәң? – деген жолдардан Исаның серіктес қаруласының ерлігін, мықтылығын, батылдығын мойындайтынын аңғаруға болады. Өйткені, «өсер елдің ұлдары бірін-бірі батыр деген».

Иса, Досан ерлігін Ақтан, Бала Ораз, Қашаған, Сәттіғұл ақындар да өз шығармаларында жырлаған. Одан беріде Иса Тіленбайұлының мұралары туралы Әбілқайыр Спанның «Иса Тіленбайұлы» (2004 жыл) атты еңбегі бар. Сайын Әділханұлының «Досан батыр» (1998 жыл) кітабында да Иса Тіленбайұлының тарихтағы орны туралы айтылады. 8-9-сынып оқушыларына арналған «Маңғыстау әдебиеті» факультативтік курсының хрестоматиясында, «Маңғыстау ақын-жырауларының шығармалары (факультативтік сабақтар үшін)» оқулығында, жалпы білім беретін мектептің 8-11-сыныптарына арналған «Маңғыстау тарихы ХҮІІІ-ХХ ғасырлар» атты оқу құралында т.б. еңбектерде Иса Тіленбайұлының әдебиет пен тарихымызда алар орнын бағамдауға болады.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Амантай Шәріп Қазақ поэзиясы және ұлттық идея. -

Алматы: Білім, 2000 жыл 2. Әбілқайыр Спан. Иса Тіленбайұлы. Алматы, 2004 жыл 3. Қазақстан тарихы. 3-том. Алматы, 2002 жыл 419-бет. 4. Маңғыстау ақын-жырауларының шығармалары

(факультативтік сабақтар үшін) – Ақтау, 2008 жыл 5. Сақып Керелбаев.Сайын Әділханұлы. Құрастырушы:

Айтуар Өтегенов. – Алматы: ҚАЗақпарат, 2013 жыл (Маңғыстау ақын-жазушыларының кітапханасы)

6. Үш қиян. Иса Тіленбайұлы. 2005 жыл 7 шілде.

192

Мектепке дейінгі ұйымдарда инклюзивтік білім

беруді дамыту

Насыпханқызы Алтын Тәрбиеші

КМҚК №134 «Гауһар» Елбасы Н.Назарбаевтың 2014 жылғы «Қазақстан жолы – 2050:

Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты халыққа Жолдауында даму мүмкіндігі шектеулі адамдарға қолдау мен көмек көрсету мәселесіне арнайы тоқталғаны белгілі. Атап көрсетсек, «...мүмкіндігі шектеулі азаматтарымызға көбірек көңіл бөлу керек. Олар үшін Қазақстан кедергісіз аймаққа айналуға тиіс. Бізде аз емес, ондай адамдарға қамқорлық көрсетілуге тиіс – бұл өзіміздің және қоғам алдындағы біздің парызымыз. Бүкіл әлем осымен айналысады» - деген болатын. Бүгінгі бала – ертеңгі азамат. Сол азаматты балабақшадан бастап болашақ өмірге бейімдеу, дені сау адамдардың арасында өздерін жәйлі сезіну үшін қолайлы атмосфера қалыптастыру – білім беру ұйымдарының міндеті болып табылады.

Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім беру. Инклюзив сөзі − латын тілінен аударғанда «өзімді қосқанда», ал, ағылшын тілінен аударғанда «араластырамын» деген мағынаны білдіреді.

Инклюзивті білім беру – мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытып-үйретудің бір формасы. Инклюзивті оқыту негізінде балалар құқығын кемсітпеу, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге ерекше оқыту қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Тәжірибе көрсеткендей, қатаң білім беру жүйесінен балалардың бір бөлігі шығып қалады, өйткені қалыптасқан жүйе мұндай балалардың даралық қажеттілігін қанағаттандыра алмайды. Инклюзивті бағыт мұндай балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.

Инклюзивті оқыту – барлық балаларға мектепке дейінгі оқу ұйымдарында, ұйым өміріне белсене қатысуға мүмкіндік береді.

Инклюзивті оқыту – балалардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс- әрекетіне қатысуға мүмкіндік береді. Инклюзивті оқыту – адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді.

193

Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен жетістіктерімен анықталады. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы. Барлық адам бір-біріне қажет. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады. Барлық адамдар құрбы- құрдастарының қолдауы мен достығын қажет етеді. Әрбір бала үшін жетістікке жету – өзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асыру. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді.

Инклюзивті оқыту – барлық балалардың мұқтаждықтарын ескеретін, ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісінің дамуы. Инклюзивті оқыту балаларды оқу үрдісіндегі қажеттіліктерін қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын өңдеуге талпынады. Егер инклюзивті оқытудың оқыту мен сабақ беруге енгізілген өзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың жағдайлары да өзгереді.

Осы жаһандық мәселеге әлем ғалымдары мынадай анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз − барлық балаларды, соның ішінде 5 мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзеу-педагогикалық және әлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту – ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мекемелердің оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Демек, инклюзивті оқыту негізінде балалардың қандай да бір дискриминациясын жоққа шығару, барлық адамдарға деген теңдік қатынасты қамтамасыз ету, сонымен бірге оқытудың ерекше қажеттілігі бар балаларға арнайы жағдай қалыптастыру идеологиясы жатыр. Осы бағыт балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру жағдайын қалыптастырады.

Инклюзивті білім беру мәселесі шет елдерде 1970 жылдан бастау алады, ал 90-жылға қарай АҚШ пен Еуропа өздерінің білім беру саясатына осы бағдарламаны толық енгізді. Бүгінгі таңдағы білім беруді дамытудың негізгі сипаттамаларының бірі, жаңа бағыттағы арнайы білім беруді талап ететін балаларға тең дәрежеде білім беру мәселесі болып табылады. «Жалпыға бірдей білім» бағдарламасына сәйкес 1994 жылы Саламанка қаласында (Испания) арнайы қажеттілігі бар балаларға білім беруді дамытуға арналған бүкіләлемдік конференция болып өтті. Конференция соңында Саламан декларациясы жасалды. Саламан Декларациясына сәйкес инклюзивті білім беру саясатының міндеттері мынадай:

194

Әрбір бала білім алуға құқылы және оны алуға тиіс. Әрбір баланың дара қабілеттері, қызығушылықтары,

қажеттіліктері және оқуға деген мұқтаждықтары болады. Білім беру жүйесіне оң өзғерістер, яғни осы мұқтаждықтарды қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту. Осыған орай, инклюзивті білім берудің негізгі принциптері

туындайды: 1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен,

жеткен жетістіктерімен анықталады. 2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті. 3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы. 4. Барлық адам бір-біріне қажет. 5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады. 6. Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен

достығын қажет етеді. 7. Әрбір бала үшін жетістік қажет ету өзінің мүмкіндігіне қарай

орындай алатын әрекетін жүзеге асыру. 8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді. Сонымен,

қорыта айтқанда, инклюзивті оқыту – балалардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға, адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Инклюзивті білім беру 6 мүмкіндігі шектеулі балаларға оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, жақсы өмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады.

Мектепке дейінгі ұйымдардың білім беру ортасы баланың білім беру үрдісіне қосылуын және әр тәрбиеленушінің мүмкіндігіне қарай пайдалы таңдауына мүмкіндік жасайды. Мүмкіндігі шектеулі балалар инклюзивтік білім алуда логопед, дефектолог, дене шынықтыру нұсқаушысы, психологтан жылдық жоспарларына сәйкес күннің ІІ жартысында өзімен жасты балалармен қатынасады (сурет салу, жапсыру т.б.) және мамандардан оқу-тәрбие және танымдық-педагогикалық көмек алады. Даму мүмкіндігі шектеулі балалар жалпы топта тәрбиешілердің ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттеріне қатынасып «Алғашқы қадам», «Зерек бала», «Біз мектепке барамыз» бағдарламалары бойынша білім алады. Даму мүмкіндігі шектеулі балалар бөбекжайдың өміріне белсене қатысады: іс-шаралар мен ойын-сауықтарға өзге балалармен бірігіп қатысуы, ертегілер мен концерттерді ұжыммен көруі олар үшін шынайы мереке. 13 Осындай шараларға қатыстыру арқылы балалар ұжымда өмір сүріп, құрбыларымен қарым-қатынасқа түсуге үйренеді. Егер бала осы сатыдан өтсе, мектепте оған едәуір оңайырақ болады. Ең бастысы, бұл балалар болашақта жалғызсырамай, өздерімен жасты балалармен бірге тәлім-тәрбие алуды

195

жалғастырады. Мемлекетіміздің әрбір азаматы – ұлттық құндылықтарымыз, әр баласы еліміздің ертеңі екенін ескерсек әрбір мүмкіндігі шектеулі балалардың сапалы білім алып, азамат болып қалыптасуына жағдай жасау біздің міндетіміз.

Қорыта айтқанда, бала − ата-ана − педагог, отбасы және білім беретін ұйымдар арасындағы сабақтастықтың ойдағыдай жүзеге асуы тұлғаның әлеуметтік бейімделуінің алғы шарттарының бірі болмақ. Біз, балалар үшін бала өз әрекетінің қатысы мен керектігін сезінетіндей жағдай жасауымыз керек. Мемлекетіміздің әрбір азаматы – ұлттық құндылықтарымыз, әр баласы еліміздің ертеңі екенін ескерсек әрбір мүмкіндігі шектеулі балалардың сапалы білім алып, азамат болып қалыптасуына жағдай жасау біздің міндетіміз. Инклюзивті оқыту – мүмкіндігі шектеулі балалардың тең құқығын анықтайды және ұжым іс-әрекетіне қатысуға, адамдармен қарым-қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді. Осы бағытты білім беру жүйесіне енгізу арқылы балаларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа тәрбиелей аламыз. Сонымен қоса, инклюзивті оқыту үрдісі балаларды толеранттылыққа тәрбиелеудің бастауы болмақ. Мүмкіндігі шектеулі жандарға деген мемлекет тарапынан көрсетілетін көмек етек жинап, ел болғалы толастамақ емес. Дегенмен бұл әрине мұндай жағдайда аздық, әлі де болса ойланарлық жағдай. Десек те, даму мүмкіндігі шектеулі жандар үшін ел тарапынан бөлінетін көмек пен қамқорлық шектелмесе екен деген ойдамын. Бұл жандар ондай өмірді таңдап алмаса керек. Мүмкіндігі шектеулі балалардан болашақта қолдарынан іс келетін саналы азаматтар мен азаматшалар шықпасына кім кепіл? Мүмкіндігі шектеулі жандардың қозғалыс мүмкіндігі шектелгенімен, жан- дүние кеңістігі аясының тарылып, күйзеліске ұшырауына жол бермеу − белгілі бір ұйымдардың міндеті ғана емес, қоршаған ортаның, қалың бұқараның басты парызы. Соңғы уақытта елімізде атқарылып жатқан істер инклюзивті білім беру жүйесінің қалануына негіз болары анық. Жас нәрестенің дені сау болса, отбасына зор қуаныш пен бақыт әкеледі. Елімізде өркениетті қоғам құру үшін, тәрбиелі, дені сау азаматтар мен азаматшалар тәрбиелеуіміз керек.

Қолданылған әдебиеттер: 1. Отбасы және балабақша қантар Ақпан №1 (113) 2006ж 2. Педагогика және оқушы психологиясы Қаңтар №1 (19)

2014ж. 3. Қазақстандағы мектепке дейінгі білім Қыркүйек/ Қазан

№5 (47) 2013ж. 4. Бала тәрбиесі Желтоқсан №12 2013ж. 5. Отбасы және балабақша Наурыз/Сәуір №2 2013ж.

196

Мектепке дейінгі жастағы бала тілін түзетуді

ұлттық құндылықпен байланыстыра отырып Су-

Джок терапиясын қолдану

Қыздаркулова К.Ж №134 «Гауһар» балабақшасының тіл ақау маманы

«Баланың ақыл-ойы – саусақ ұштарында»

В.А.Сухомлинский. Баланың жан-жақты толық даму шарты – жақсы дамыған тіл

болып табылады. Бала тілге бай және тілі дұрыс дамыған болса, өз ойын толық жеткізіп, қоршаған ортаны тану мүмкіндігі кеңейіп, үлкендермен және өз құрдастарымен ара қатынасы маңыздана түсіп, психикалық дамуы белсене жүзеге асады. Бірақ, соңғы кездері жалпы және ұсақ мотриканың, сөйлеу тілі дамуының бұзылыстары бар балалалар саны көбеюде. Сондықтан бала тілін қалыптастыруда, тілдің тазалығы мен дұрыстығын, түрлі бұзылыстардың алдын алу және түзету жұмыстарының уақытылы жүргізілгені дұрыс. Қазіргі таңда мектеп жасына дейінгі балаларды оқытып – тәрбиелеуде, оның ішінде тіл түзетуде көптеген түрлі тәжірибелік материалдар қолданылуда. Бұл материалдарды шартты түрде екі топқа бөліп қарастыруға болады: біріншісі, бала тілін түзетуге және дамытуға бағытталған, және, екіншісі, дәстүрлі емес логопедтік технологияларды қолдану.

Дәстүрлі емес логопедтік технологиялардың бірі – Су- Джок терапиясы («Су» - буын, «Джок»-табан) болып табылады. Су – Джок терапиясын зерттеп шығарған , оңтүстік –корей ғалым профессоры Пак Чже Ву. Оның зерттемесінде, адам денесінің бөліктері бір-біріне ерекше ықпал жасайды (құлақ, адам тұқымымен, қол және аяқ адам денесімен т.с.с.). Бұл емдеу жүйесі адаммен емес, табиғи құбылыспен жасалған, ғалым оны тек зерттеп ашқан. Адам денесіндегі қажетті нүктеге әсер ету – емделуге ықпалын тигізеді. Сондықтан жүйе сәйкестігімен керекті нүктелерді анықтап алып, бала тілін түзетіп, дамытуға болады. Буындарда және табандарда жүйелі жоғары белсенді, барлық дене мүшелеріне сәйкес келетін нүктелер орналасқан. Демек, анықталған нүктеге массаж жасау арқылы, соған ықпал ететін адам мүшесіне әсер етуге болады.

197

Логопедтік – түзету жұмыстарымда Су-Джок терапиясын, әсіресе дизартриялық бұзылыстарда, қол саусақтарының ұсақ моторикасын дамытуда және жалпы ағзаны жақсарту мақсатында белсене қолданамын. Су-Джок терапия баланың таным қасиеттеріне, көңіл-күйіне әсер ететін қолайлы әдістердің бірі болып табылады. Ол үшін мен өз іс-тәжірибемде массаж жасау үшін арнайы доптарды, тікенді доптарды, созымтал сақина және де тікенді таяқшалар қолданамын.

Қазақ балабақшаларында тәрбиеленетін балалардың тілін түзету өз ұлтымыздың құндылықтарымен тығыз байланысты. Өз ұлтымыздың бала тәрбиелеудегі құндылықтары дегеніміз – ата-бабамыздың ежелден бала тәрбиесіне деген қарым-қатынасын, сөйлеу мәдениетін үйрету жолдары болып табылады. Қазақтың ұлттық ойындары, санамақтары, жаңылтпаштарын, ертегілерін су-джок терапиясымен байланыстырып бала тілін түзетуде белсенді қолданамын. Мысалы: созымтал сақинамен «Санамақ» ойынын ойнату (бас бармақ, балан үйрек, ортан терек, шылдыр шүмек, кішкене бөбек. Осы санамақты айтқыза отырып, созымтал сақинамен әр саусаққа массаж жасау). Келесі санамақ түрі сұрақ қою арқылы ойнатылады

Бір дегенім не? — Бір дегенім білеу, Екі дегенім не?— Екі дегенім егеу, Үш дегенім не? — Үш дегенім үшкір, Төрт дегенім не? — Төрт дегенім төрткүл. (Осы санамақты

айтқыза отырып, арнайы доппен әр саусаққа массаж жасау). Санамақ ойыны осылайша сұрақ қойып, түрлі сандар мен

сөздерді қайталап айтқызу арқылы баланың ойлау қабілетін арттырып, сөздерді анық айтуды үйретеді.

Осылайша жаңылтпаштармен де бұл терапияны оңай қолдануымызға болады. Қойылған дыбысты автоматизациялау мақсатында, белгілі бір дыбысқа бағыттылған жаңылтпашпен байланыстыра арнайы доптарды, не болмаса тікенді доптарды қолдануымызға болады: «Ж» дыбысына арналған Жарыста, Жүз бала жүгірді.

Жартылай ұл бала жүгірді. Жартылай қыз бала жүгірді. Жарыста, ...Гүл-дала дүбірлі! Гүл-дала дүбірлі! ( көк түсті доп-ұл бала, оны оң қолмен, ал

қызыл түсті-қыз бала, оны сол қолмен үстел устінде домалату), «Т» дыбысына арналған: Топ бала топтана, Қуып жүр допты ( мағынасына қарай, алақанының астында

допты қуалау), «Д» дыбысына арналған:

198

Дәуреннің, Дутары бар. Дағарадай, (тікенді таяқшамен алақанды уқалау) Далада Дана да доп ойнап жүр,

Далада Сана да доп ойнап жүр. (тікенді доппен алақанды уқалау),

«Р» дыбысына арналған Омар ора алар, Омар ора алмаса, Орал ора алар ( тікенді таяқшамен саусақ ортасыны массаж

жасау) т.б. Және де, жасқа сай етіп жұмбақты – санамақтарды бала

логикасын дамыту мақсатында жиі қолданамын. Мысалы: «Ал, санаңдар, санаңдар, Бізде қанша адам бар? Алдымда: Атам, әжем, Алдымда: Әкем, анам. Білмесеңдер, біліңдер, Тағы саусақ бүгіндер. Алдыма: әпкем, көкем, «Аман жүрсін інім», - дер. Өзім бармын, інім бар. Кіп – кішкентай күнім бар. Қанша болдық бәріміз?» «Шұнақ құлақ бес ешкі, Қос лақты бір ешкі, Төрт қозылы екі қой, Бәрі нешеу, айта ғой?» - деген жұмбақты-санамақ жасыру

арқылы, балаларға көптеген доптар (асықтар) ұсынылады, балалар мұқият тыңдай отырып қораптан доптарды алып отырады, массаж жасайды.

Сондай –ақ өз тәжірибемде ұлттық құндылықтармен су-джок терапиясын ертегі арқылы байланыстырып, балалардың ертегіге деген қызығушылықтарын, психологиялық қабілеттерін белсене арттырамын.

Қолданылған әдебиеттер: 1. Акименко В.М. Новые логопедические технологии: учебно-

методическое пособие. – Ростов н/Д: Феникс, 2009 2. Атабаев А.С. «Ұлттық ойындар – халық мұрасы» Ұлт тағылымы – Алматы, 2006 3. Құрманбаева С.К. «Ұлттық ойындардың бүгіні мен келешегі» Қазақстан мектебі. Алматы, 2004

199

Мектепке дейіңгі білім беру жүйесінде

иновациялық технологиялар қолдана отырып

баланың шығармашылық қабілетін дамыту

Тюлембекова М.Ж. әдіскері КМҚК №134"Гауһар" балабақшасы.

Қарағанды қаласы.

«Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында»

(Н. Ә. Назарбаев)

Қазіргі кезеңде білім ғылым саласында инновациялық педагогикалық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде де педагогикалық технологиялар ұғымы кеңінен қолданылатын ұғымдардың біріне айналды.

Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр.Сондықтан мектепке дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудің негізгі мақсаты – баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуы болып отыр. Яғни, педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті.

Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты дидактикалық, тәрбиелік,

дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойын технологиясының ерекшелігі ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді.Ойын - балалар үшін оқу да, еңбекте. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі.Сонымен қатар, ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, олардың ұйымдастырушылық қабілеттерін де қалыптастырады.

Ойын-әлеуметтік қызмет. Ол баланың жасына қарай өзін қоршаған ортаны танып білуге құштарлығын арттырады. Шығармашылық адамның қызметін және ондағы шығармашылық ойлауының болуын шамалайды. Дарынды адам тәрбиелеу үшін балалық шақтан бастап шығармашылық қабілетті қалыптастыру керек, яғни мәселелерді шешу, қоршаған ортаға ерекше көзқараспен қарау.

200

Ертегілер әртүрлі:көңілді, көңілсіз, сиқырлы, бойыңды баурап алады, оның бәрі балаларды адамгершілікке, сүйіспеншілікке тәрбиелейді, көптеген қызықты білімді қамтиды. Өз бойларына батылдық, беріктілік, мықтылық, ертегі кейіпкерінің зұлымдық немесе адамгершілік қасиетін пайдаланады.Қай жерде балалар болса, сол жерде ертегі де болады. Балалар оны жақсы көреді. Керемет ертегі айтушы Д. Родари келесіні мәлімдейді:

- Ертегілер балаларға жеткілікті түрде берілмейді - Балалардың қиялының дамуында, ойлауында, сөйлеуінде және

белсенді адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеуде ертегілер толық көлемде пайдаланылмайды. Мектепке дейінгі бала қалай қалыптасса, солай оның өмірі жалғасады. Әр баланың шығармашылық потенциалын дамыту үшін бұл кезеңді өткізіп алмау маңызды. Мектепке дейінгі бейімделген шығармашылық ұранымен баланы оқытуға,және тәрбиелеуге септігін тигізеді.

Жұмыстың әдістері мен тәсілдері: Ертегілердің негізгі жұмысында мәселені мазмұндау әдісі,

эвристикалық әдіс, ішінде ойыны бар әдістер басты орын алады. Мұндай дәстүрден тыс тәсіл балаға ертегінің немесе ертегі кейіпкерінің қандай қасиеті жақсы екендігін, қандай қасиеті жаман екендігін, жаңа жағдай тудыруға, қай жерде ертегі кейіпкерінің түзелуіне болатындығын, мейірімділіктің жеңетіндігін, қатігездіктің жазаланатындығын , тек қатты және адамгершілік қағидаларына

қарсы емес мысалдар арқылы түсіндіруге мүмкіндік береді. Құрастынушы ойдың негізі болып: адамның жағдайын

жақсарту үшін барлық нәрсені, жетілдіруге, өзгертуге ,жақсартуға болатындығы- баланың

шығармашылық ұраны болуы керек. Біздің негізгі мақсатымыз-адамгершілік қасиетті тәрбиелеу. Толып жатқан тәрбиелеу мен тәсілдерде ертегі соңғы ролі орнын алмайды. Көп себептерге байланысты балалар қаһарманды жақсы көреді, ол жақыны болып кетеді, оны үлгі қылады. Осы салада адамгершілік тұрғысындағы маңызды сәттерге назар аударамыз. Яғни, балалар салыстырады, дәлелдейді. Бұл ойды жүзеге асыруда «Жақсы-жаман» ойынын

пайдалану тиімді. Ауызша сөйлеу мәнері мынаған бағытталған: «Тілдік жаттығу» Біріншіден сұрақтар қоя білу. Ауызша сөйлеумен бірге арнайы оқыту қажет. Бұл жоспарда

сөздерді құрастыру, сөзтіркестері, сөйлем құруға үлкен мағына бөлген жөн.

201

-бірнеше түбірлес сөздерді ойлап шығару (бас: басылды, басқарды, басталды, т.б. )

-екі сөзден тақпақ шығару,екі жолды тақпаққа көшу(барды, алды.

Түлкі қонаққа барды, Тырна досын қарсыалды) Ұзын таратылған сөз құрастыру ойыны «Әр қайсынан бір

сөзден» Балаларға жазбаша тілдесу жанрын ашу маңызды.Ол мысалы: Телеграмма., қысқа хаттар, жазулар т.б. «Ертегі және экология» Табиғат жайлы айта отыра эволюция құбылысы немесе

динамикасы жайлы түсініктер жібермеу.Балаларға табиғат өзара байланысты және әрі қарай дамитынын түсіндіру. «Жақсы-жаман» ойынын пайдалануға болады.

Ертегі қолды дамытады Балаларға бір нәрсені бейнелеуге,қиюға,жапсыруға ұсыныс

жасау.Ол үшін құрал- жабдықтар,кітаптар, иллюстрациялар, жүйелі оператор қажет.

Бала бақша баласына мультимедиялық оқулықтар біріншіден, балалардың

қызығушылығын арттырады, екіншіден, зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге мүмкіндік алады.Мультимедиялық оқулықтар балабақшада балаларға арналған таптырмас құрал болып табылады. Өйткені, балалардың зейіні әр түрлі әдемі түстерге, ойыншықтарға, әдемі суреттерге, әсемдікке әуес болады.Мультимедиялық электронды оқулықтар бала үшін де, тәрбиеші үшін де күнде дамытылып отыратын анық түрдегі әдістемелік жүйе болып табылады.Мектепке дейінгі мекемелерде ақпараттық қатынастық технология құралдарын қолданудағы мақсат- баланың танымдық қызығушылығын қалыптастыру.Балада танымдық қызығушылықтың болуы олардың оқу іс-әрекеттерге белсенді, білімінің сапалы болуына,

жағымды мінез құлықтарын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Қорытынды: Аталған педагогикалық технологиялар мен инновациялық

құралдар балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескерген, әр

сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктерін ескерген жағдайда ғана пайдалануға болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз, қабылдау процестері тұрақсыз келеді.Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу іс-әрекеттеріне көрнекілік, ойын технологиясын

202

кеңінен қолданған жөн. Ақпараттық-технологияларды пайдалану тәрбиеленушілердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастырады, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.

Қазіргі қоғам алдында тұрған өзекті мәселелерді шешуде, яғни жан-жақты көп мәдениетті, шығармашыл, әлеуметті бейімделген тұлға қалыптастыру үшін ұстаз өзі де шығармашыл тұлға болуы тиіс.

Сондықтан жаңа стандарт негізінде баланың танымын қалыптастыру бағытында педагогтардың өз білімі мен кәсіби деңгейін жетілдіру кезек күттірмес мәселе.

Қазіргі уақытта оқытудың 50-ден астам технологиялары бар. Олардың бала танымын қалыптастырып тұлға ретінде дамуы үшін маңызы зор.

Олай болса келешек ұрпағымыздың жан-жақты, терең білімді, яғни интеллектаулды деңгейін жоғары болуына қойылатын талап зор.

Заман талабына сай жаңашыл тұлға тәрбиелеуде нәтижелі жұмыс жасау алға қойған басты мақсатымыз.

Тәрбиеші – бала бойына білім нәрін себетін басты тұлға. Қолданылған әдебиеттер: 1. Қ.Ж. Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технология.

Оқулық.Тараз.2003 ж 2. Ә.Иржанова. Жаңа стандарт негізінде бала танымын

қалыптастыру. Республикалық ғылыми-педагогикалық журнал «Тәрбие құралы» №5, 2010 жыл. 39-41 б.

3. «Қазақстан мектебі» журнал №8, 2004 жыл 4. А.К. Ахметов. Принципы технологии и содержание

образовательной программы. Алматы1995

203

Көптілділік – мектепке дейінгі жастағы баланың

коммуникативтік-тілдік біліктілігін

қалыптастыру құралы ретінде

КМҚК №134 «Гауһар» балабақшасы Қарағанды қаласы

Н.А.Калиакпарова, ағылшын тілі мұғалімі Әлем күннен күнде түрлене келе, көптеген тілдердің

алуандығымен таң қалдырады; сол себептен бала бір тілден аса, яғни бірнеше тілдік ортаға тап болатын жағдайлар көбеюде.

Қоғам қазіргі білім беру жүйесіне түпкілікті айрықша мақсат қоюда. Бүгінгі күні мектепке дейінгі мекемеде уақыт өте келе балабақшадан жоғарғы оқу орны мен ғылымға интеграцияланатын білім берудің инновациялық моделі қалыптастырылуы қажет.

Мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық технологиялар мен жаңашыл білім беру технологияларын енгізу баланың ары қарай мектепте, колледжда, ЖОО-да оқуын сапалы және сәтті білімін жалғастыруда потенциал қалыптастырады. Бұл өз кезегінде қазіргі заманғы ұрпақтың бүтіндей болашағына әсер етеді.

Мектепке дейінгі мекеменің жалпыға бірдей білім беру стандарты күтілетін нәтиже ретінде баланы мектепке дайындығымен қатар, оқуға деген дайындығын қарастырады. Соның ішінде «Коммуникация» саласы баланы көптілділікке, тіл білуге деген құштарлыққа, ана тілінде немесе шет тілінде әлеуметтік-мәдени қарым-қатынасқа түсуге, айналадағы адамдармен вербалды немесе вербалды емес құралдар арқылы сөйлесуге деген құштарлығын дамытуды көздейді. Мектепке дейінгі жас тіл үйретуді бастаудың ең қолайлы кезі, себебі бұл кезде баланың назарының концентрациясы тиімді, логикалық ойлау қабілеті жоғарырақ, және есте сақтауға арналған жады әлдеқайда көлемдірек.

№134 «Гауһар» балабақшасында ағылшын тілі оқу қызметі стандартқа, оқу кестесіне сай өткізіледі. Оқу қызметі кезінде түрлі әдіс−тәсілдер қолданылады. Балабақшада тіл үйренуде ақпараттық және коммуникациялық әдістер кеңінен қолданылады, оның ішінде компьютерлік құрылғылар, мультимедиялық құралдар, аудиолар және т.б. Оқу қызметінде АКТ қолдану мотивацияның 2 түрін дамытады: өзіндік мотивация, яғни берілген материал баланың қызығушылығын тудырады, және бала осы тілді біліп, үйреніп түсіне алатынын көрсету арқылы баланы мотивациялау. Бұл баланың өзінің жетістіктеріне

204

қанағаттануын, өз күшіне сенімділігін тудырып, баланы әрі қарай сол жетістіктерін жетілдіріп, жоғары сатыға көтеруге ынталандырады. Менің пайымдауымша, ертегіні не болмаса әңгімені тыңдау, немесе танымдық фильмдер көру оқытатын бағдарламалардан анағұрлым қызығырақ. Балалар тілдің мағыналық (семантикалық) негізін тез ұғып, өздері сөйлей бастайды. Әсіресе оқытуда баланы тілдік ортаға толық жайғастыру әдісі қолданылса бұл тиімдірек болады. Бұл әдісте ағылшын тілімен жиі және терең байланыста болу көзделеді.

Оқыту құралдары жайлы сөз қозғағанда, мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған компьютерлік ойындар туралы айтып кеткен де жөн. Олар балаға жеңіл әрі қызықты формада ағылшын, орыс, қазақ тілдерінде сөздерді, сөз тіркестерін, есте сақтауға ақыл-ойын және компьютерлік біліктерін дамытуға көмектеседі.

Баланың соқыр сезімі өте алғыр, қазір нәтижесі айқын білінбесе де, бір-екі жыл ішінде баланың ерекше дамыған тілдік (лингвистикалық) қабілеттерін көретінімізге кәміл сенімдімін. Сол себепті №134 «Гауһар» балабақшасында осы тақырыпта жоба бастадым. Осы жоба аясында балалармен АКТ көмегімен ұйымдастырылған іс-әрекеттер жүргізіліп басталды. Ағылшын тілі ұйымдастырылған іс-әрекеті барысында балаларға үнтаспалар, видеолар, оның ішінде мультфильмдер көрсетілу көзделуде.

Баланың сөздік қоры бірнеше ондық сөзге жеткенде ұйымдастырылған іс-әрекетті ағылшын тіліндегі аудиоертегілермен түрлендіруге болады. Бастапқы кезеңде кішкентай әңгімелер тыңдатылған жөн. Бұл әңгімелер балаға түсінікті болуы шарт. Өйткені бала материалды түсінбесе, оның қызығушылығы төмендейді. Ал қызығушылықсыз өткен іс-әрекет құнды әрі тиімді болуы екіталай. Аудиоертегілерді тыңдау барысында балаларға көрнекілік құралдар көрсетіп, сонымен қатар сөздерді қайталу ұсынылады. Аудиоертегілерді тыңдауды неғұрлым қызықты ету үшін тағы бір әдісті қолдану-балаларға ертегінің суретін салғызу. Бірақ ертегіні тыңдау барысында сол ертегіні бірден салу тек бала сол ертегінің сюжетін білген жағдайда ғана мүмкін. Бала ертегіні бұрын естімеген болса, сол ертегіні екінші немесе үшінші рет тыңдалуында ғана балаларға қарындаштар мен қағаз берген жөн. Өйткені ертегіні тыңдау барысында бала сурет салу баланың түпкілікті біліктеріне әсер ететін үдеріс. Бұл түпкілікті біліктіліктеріне бір уақытта ақпаратты қабылдау мен сол ақпаратты өңдеп шығару жатады. Сурет салу кезінде балада естіген- білгенімен ассоциативті байланысы пайда болады. Суреттегі сюжетпен ассоциацияланып, ағылшын тіліндегі сөздер ерікті, тіпті еріксіз түрде де баланың есінде қалады. Мұндай ағылшын тілі іс-әрекеті кезінде әр балаға көңіл бөліп, бір уақытта тыңдауды әрі сурет салуды білетіндігіне көз жеткізген

205

абзал.Төрт-бес жастағы балада тыңдалған ақпаратты өңдеу, яғни сол сәтте сурет салу біліктілігі болмайды. Бірақ ертегілерді үнемі тыңдап, оларды лезде өңдеуге бейімделген бала бір уақытта естіп, оны тыңдап-түсініп әрі естіген ақпаратын түрлендіруді үйренеді.

Видеофильмдердің басты мақсаты- мектеп жасына дейінгі балалардың коммуникативті оқыту әдісі арқылы ағылшын тілін үйрету болып табылады. Cөздік қор (лексика) мен грамматикалық материал ойын түрінде енгізіледі. Тек сөздер ғана емес, сонымен қатар бұл сөздің қай жерде қолданылатынын, қандай әрекет орындауға болатыны айқын көрсетіледі, бұл баланың сөзді тез жаттап, баланың ағылшын тілінде сөйлеу біліктілігін арттырады.

Фонетикалық материал (дыбыстар, екпін, ритм, интонация) еліктеу, яғни имитация арқылы жаттықтырылады. Ағылшын тілі өз ана тілі болып табылатын адамның ұйымдастырылған іс-әрекетке қатысқаны фонетикалық материалдың жақсы меңгерілуіне септігін тигізеді. Бірақ балабақшада мұндай мүмкіндіктің болмауын ағылшын тілінде мультфильмдер көрсетумен алмастырылады. Балалар мультфильм көруді өте ұнатады және сол мультфильмды бірнеше рет көруден жалықпайды. Сондықтан ағылшын тілі іс-әрекетінде мультфильмдер көру шет тілін үйренудің бірнеше мәселесін шешуге көмектеседі:

Балада «бұл сөздерді не үшін жаттаймын» деген сұрақ туындамайды

Оған мультфильм көру өте қызықты болғандықтан, ол кейіпкерлердің фразаларын қызығушылықпен қайталайды.

Мультфильмдер балаға жаңа сөздерді үйренуге ғана көмектеспейді, сонымен қатар ағылшын тіліне тән дыбыстарды игеруге көмектеседі. Балаға мультфильм ұнаған жағдайда бірнеше рет қайталап көру бірте-бірте оның жатталуына септігін тигізеді. Ағылшын тілін үйретуге қажетті роликтер ретінде 2-3 жастағы балаларға арналған арнайы анимацияланған өлеңдер мен мультфильмдер таңдаған жөн(мысалы Мэйзи тышқаны-Maisy Mouse туралы роликтер ), өйткені бұл мультфильмдердің тақырыптары балаға түсінікті, яғни санау, жануарлар аттары және тағы да басқа.

Тіл үйретуде дәстүрден тыс әдістердің бірі − театралды-ойындық қызмет. Бұл баланы ешбір қысымсыз диалогтық сөйлеуін дамытуға, мимика, жест, қозғалыс арқылы ипровизациялауына, коммуникативтік мәселелерді шешуге көмектеседі. Мұндай әдіс №134 «Гауһар» балабақшасында ағылшын тілі вариативтік бөлімінде кеңінен қолданылады. Баланың мультимедиялық құралдар арқылы көрген ертегілерін сахналау оқу қызметі мен вариативтік бөлімнің байланысын ұштастырады.

206

Театр қызметі –сөйлеудің ең нақты моделі. Театрды диалогтық сөйлесуге үйретудің формасы ретінде де қарастыруға болады. Сонымен қатар, бұл ойын, ал ойын – баланың тұлғалық даму механизмінің басты құралы. Ертегі қойылымын балалар ойын ретінде қабылдап, бір−біріне әлдебір кейіпкерді қалай дұрыс ойнау керектігін көрсетіп, бір−бірінің сөздерін жаттап та алады. Театрдың мағызды аспектәсәнәі бірі – балаларды түрлі эмоцияға бөлеуінде. Осындай тәсілмен берілген ақпарат жылдамырақ қабылданып, шет тілдерін үйренуге деген құлшынысын ұлғайтады. Оған қоса, бала оқу қызметінде көрген ертегілерін театр арқылы өзі ойнап шығады. Образды сомдау шығармашылық шеберлікті қажет етеді. Шынайы орта жасалынады. Мысалы, тәрбиеленуші әнші рөлін сомдаса топқа микрофон әкелу т.б. Артықшылығы тәрбиеленушілердің қызығушылықтары мен ынтасын арттырады, ұялшақ, тұйық балалардың өзіне деген сенімділігін қалыптастырады. Себебі балалар мұндай әрекет кезінде өздерінің емес басқаның рөліне енетіндіктен жауапкершілікті сезінбейді және еркін болады.

Тіл білу –әлемдік үрдіс, яғни ол мәдениетаралық тіл табысудың бірден бір көзі. Біздің бүгінгі мектепке дейінгі жастағы балалар – ертеңгі күнгі еліміздің басқарушылары, иелері. Бала бойында азаматшылдық пен париоттық сезімдерді қалыптастыру ана тілге деген сүйіспеншілік пен өзге тілдерге деген құрметтен басталады. Жақсы жағдай жасалған ортада бала жасы неғұрлым кіші болса, соғұрлым шет тілдерді жақсы игеру мүмкіндігі көбірек.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Земченкова Т.В. Английский для дошкольников.-М.:ВАКО,

2008г. 2. Конышева А.В., Английский для малышей. – Санкт-Петербург.

КАРО, 2010г. 3. Шишкова И.А., Вербовская М.Е., Английский для самых

маленьких: Учебник. – М.: ЗАО «РОСМЭН-ПРЕСС», 2008г. 4. Губанова Н.Ф., Театрализованная деятельность дошкольников:

2–5 лет. Методические рекомендации, конспекты занятий, сценарии игр и спектаклей. - М.:ВАКО, 2011

207

Балабақшадағы жаңаша тәрбиелеу

Қарағанды қаласы КМҚК № 134 «Гауһар» балабақшасының

тәрбиешісі Жамкеева Айдана Несипбаевна Мектепке дейінгі ұйым – бұл дамуға ұмтылған, жаңа

мүмкіндіктерді іздеген, баланың, жанұяның, қоғамның сұраныстарын қанағаттардыруға қажетті жағдайларды жасайтын, педагогтардың шығармашылық және кәсіби жұмыстарын жағдаймен қамтамасыз ететін, заманауи талаптарға жауап беретін күрделі ағза.

Сол мекеменің бір кішкентай болса да, басты бөлшегі-тәрбиеші. Тәрбиеші! Бұл әрдайым үлкен әріптермен жазылуға тиіс

мазмұнды сөзді әп дегеннен жаныма жылы қабылдадым. Көрнекті тұлға Ахмет Байтұрсынұлы: «Балам дейтін ел болмаса,

елім дейтін бала қайдан болсын» деген екен. Бұл жолда үлкен ізденіс, парасат қажет. Тәрбиешінің әр күні ізденіспен, ертеңгі азаматты қалыптастыру жауапкершілігімен ұштасып жатады. Тәуелсіз елдің жас ұрпағын лайықты түрде тәрбиелеу – біздерге артылған аса жоғары міндет.

Оның маңыздысы бүлдіршіндердің көкірегін рухани қазынаға толтыру. Ойын арқылы тілін дамыту дағдыма айналған. Өйткені, менің міндетім жас ұрпаққа қазыналы да бай ана тілі – қазақ тілін сіңіру. Тіл арқылы бала бойына ұлттық құндылықтарды, дәстүр мен салтты, ұлтымызға тән ізгіліктерді, жалпы адамзатқа ортақ өркениеттік ұстанымдарды жұғысты етудеміз.

Мен үшін де содан бері осынау өмірімдегі ең қастерлі әрі қасиетті мамандық ол – тәрбиешілік. «Жол таңдауда жалтаңдауға болмайды» дегендей, әу баста ұлтымыздың, тәуелсіз еліміздің ертеңі боларлық бүлдіршіндерді тәрбиелеу жолын таңдағаныма еш өкінбеймін. Қиындығы мен қызығы, ауыртпалығы мен жауапкершілігі қатар жүретін осы еңбектің жолындағы педагогикалық ұстанымым – үнемі жаңалыққа ұмтылып, алдыңғы қатардан көріну және әр тәрбиеленушімнің бойынан жылт еткен жақсылықты, талап пен талантты тауып, бұлақтың көзін ашу, биікке жетелеу, сондай ізденістер арқылы биік мақсаттарды орындау. Балалармен жұмыс жасау – үлкен бақыт.Себебі, тек қана бала ешнәрсеге алаңдамай мейірімділікке сенеді, кішкентай алақанын менің алақаныма қойып, өз құпияларын айтып маған сенім артады. Көзін ашып, тұнығына қану үшін тәрбиешіде жылы жүрек, аялы алақан және тәрбиешіге тән ең бірінші қасиет – баланы құрметтеу сезімі болу керек екенін түсіндім.Бұрынғы ұстанымдарды

208

ұстана бермей баланы жаңарту , жаңғырту да тәрбиешінің міндеттерінің бірі.Заман талабына сай азамат тәрбиелеу үшін тәрбиеші де үнемі оқу мен ұмтылста болуы қажет.Мектепке дейінгі ұйымда да жұмыс талабы мен жоспары да жаңарады, өзгереді, дамиды.Демек осы мектепке дейінгі ұйымның жұмысын жандандыруда инновациялық технологиялар мен әдістердің маңызы өте жоғары. Жалпы бүгінгі күні мектепке дейінгі ұйым жұмысына инновациялық технологиялар мен әдістерді енгізу бірқатар шешуге болатын қиындықтарды туындатады. Олар жасалатын жұмыс ауқымының артуы, лауазымдық міндеттер шеңберінің кеңеюі, инновациялық технологиялар мен әдістердің жеткіліксіз ресурстық қамтамасыз етілуі, материалдық және моралдық ынталандырудың әлсіздігі, ал балалар үшін оқу жүктемесінің артуы орын алып отыр.

Еліміздің қоғамдық өмірінде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, білім беру жүйесіне, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуға сәйкесті өзгерістер енгізуді талап етеді.

Сондықтанда, бүгінгі мектепке дейінгі білім беру жүйесіне, оның сапалы мазмұнын жаңғырту мәселелеріне айырықша көңіл бөлінуде. Қазақстан Республикасының мемлекеттік саясатындағы басым бағыттардың бірі мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесін дамыту болып табылады.

Қазір мектепке дейінгі ұйымға балалармен үдемелі инновациялық технологиялар мен жаңа бағдарламалар негізінде жұмыс жасауға қабілетті педагог қажет. Ол көп білуі, өзімен тұрақты жұмыс жасауы, арнайы білік және дағдылары болуы тиіс; өз шеберлігін тұрақты түрде жетілдіруі, инновациялық технологияларды, дәстүрлі емес әдістерді меңгеруі; компьютерді білуі, Интернетті пайдалана білуі қажет. Егерде әр балабақшада осындай тәрбиеші-педагог болса, онда мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бүгінгі күн талаптарына, ата-аналар мен қоғам талаптарына жауап беретін болады.

Мектепке дейінгі білім беру үдерісіне енгізу үшін үлгіге мынадай әдістер мен технологиялар ұсынылады.

Дамытушы технологиялар. Дәстүрлі оқытуда балаға үйрену үшін

дайын өнім мен әрекеттің үлгілері беріледі. Ал дамыта оқытуда бала өзінің әрекеттерін талдау нәтижесінде мәселені шешуге өзбетінше қол жеткізеді.

Дамыта оқытуда балаларға тілдерін дамытуға бағытталған, олардың белсенді сөздіктерін байытатын, сөз жасау дағдыларын бекітетін, заттарды сипаттайтын, мәтіндер құрауға жәрдем беретін көрнекі үлгілер қолданылады.Жұмбақтарды шешу барысында белгілері бойынша нысандарды анықтайды. Кіші топтарда алғашқы кезде педагог әрбір берілген суреттерді жан-жақты түсіндіреді. Ал келесі кезеңде

209

ересек топтарда суретке қарап онда не жасырылып тұрғанын өзбетінше тауып, түсіндіруді ұсынылады.

Танымдық ертегілер балаларды қоршаған ортамен таныстыруға, айнала қоршаған шындыққа белсенді танымдық қарым-қатынасты туындатуға және құбылыстардың мәніне жетуге мүмкіндік беретін білім қорын жинақтауға бағытталған. Танымдық ертегілер балаларды бөлек деректермен таныстырады, құбылыстардың артында не жатқанын айтады. Ертегілер мынадай талаптарға сәйкес болуы керек: танымдық материалдан құрылуы, балаға бала жасына сәйкес білімнен хабар етуі, оның мазмұнын білуге дене қызығушылыққа баулуы керек. Танымдық қызығушылықты туындату үшін міндеттерді шешу басқа жағымсыз сәттермен жасырынбай кейіпкерлердің әрекетінің бел ортасында болғаны, ғылыми мазмұнға қызығушылыққа шақыруы, күрес, жанашырлық пен кейіпкерді іздеу нақты осы мазмұнмен байланысты болуы, соның айналасында шоғырлануы, сонда іске асуы қажет. Ертегі балаларды қызықтыруы үшін: ертегідегі барлық қимылдардың өрбіуі сол сауалдардың шешімі болуы, сауал мен оның шешімі бала үшін жағымды кейіпкердің тұлғасында нақтылануы, сонымен бірге ол қуанатындай, қобалжыйтындай, ойша күресе алатындай, қойылған мақсатты іздеуді және шешуді, сауалды шешу жай ғана баяндау сипатында берілмей, кейіпкердің белсенді әрекетінің нәтижесінде берілуі қажет.

Жобалау технологиялары – бала мен педагогтың бірлесіп жүзеге асыратын эксперименттік әрекетін құру. Жобалық іс-әрекет – бұл білім беру мазмұнының кез келген бағыты бойынша іздеу, зерттеу, практикалық тапсырмаларын шешу үшін белгілі бір жоспарлар, белгілі бір мақсаттары бар мақсаттылық іс-әрекет. Жобалық іс-әрекет негізінде ересектер мен балалардың белгілі бір практикалық проблеманы бірлесе жұмыс істеу үдерісінде қол жеткізілетін іс-әрекеттің нәтижеге бағыттылығы (оның барысында бала өзі үшін көптеген жаңа және бұрын білмегенді ашады) туралы идея жатыр. Бұл нәтижені шынайы практикалық іс-әрекетте көруге, зерделеуге, қолдануға болады. Кіші мектепке дейінгі жастағылармен мынадай тақырыптарда: «Пішін, түс, көлем»; «Жыл мезгілдері», «Су», «Қар», «Құм», «Жарық пен жылу» жұмыстарды өткізуге болады. Ал ересек жаста баланың бастамашылдығы, белсенділігі, мүмкіндіктері айтарлықтай арта түседі. Бұл жас кезеңі балалардың танымдық қажеттіліктерін зерттеу, іздеу әрекеті түрінде «жаңаны» ашуға,ойлаудың өнімді түрін дамытуға бағытталған дамыту үшін маңызды.

Денсаулықты сақтау технологиялары – өзінің денсаулығын қолдауға қажетті білім, білік дағдыларды қалыптастыру мен дамыту. Мектепке дейінгі кіші жастағы балаларға педагог ертегі мазмұнын

210

бұрыннан таныс балалардың білетін қимылдарымен суйемелдей отырып айтады. Балалардың назары ертегінің мазмұнында болғандықтан жаттығуларды орындау қызықты және еліктірер сипатта болады. Ал ересек жастағы балалар үшін күндізгі ұйқыдан соң балаларды сергіту үшін қолдануға болады.

Жаңарту қолымызға үлкен сеніммен тапсырылған, ата-аналарының бір бөлшегі баланы жан-жақты дамыту тәрбиешінің мойнындағы өте ауыр жүк.

Жүгіміздің ауырлығын сезінбей балаларымыздың бізге деген махабаттарын жоғалтпай жаңарып, шындалып отырайық.

Қолданылатын әдебиеттер: 1. «Бала мен балбақша» журналдары № 6 2015 жыл 2. «Мектепке дейінгі тәрбиелеу» № 2 2013 жыл 3. «Ұстаздар әлемі» № 5 2014 жыл

Взаимосвязь дошкольной организации с семьей

Ахметова Гульмира Байгунусовна Орыс тілі маманы

КГКП № 134 д/c «Гауһар» г.Караганда ХХІ век – век глобального развития общества, экономики и

политики. Поэтому, чтобы соответствовать времени, в котором мы живем, нужно быть в первую очередь здоровым, духовно-нравственно образованным, воспитанным. И, конечно, основным фундаментом успеха является главная ячейка общества – семья.

Н.А.Назарбаев в своем послании «Казахстан 2050» определяет главную концепцию дошкольного воспитания, качество образования пути их разрешения. Он отмечает, чтобы быть развитым государством, наши граждане должны быть образованным и осваивать высокотехнологическое производство. Также, уделяя огромное внимание нашему подрастающему поколению, мы должны учить детей шагать в ногу со временем. Как во всем мире и Казахстане надо переходить на новые методики дошкольного образование. Поэтому, перед воспитателями, педагогическими работниками, родителями стоит задача воспитывать всесторонне развитую личность.

Известный писатель, драматург Ахмет Байтурсуноа сказал «Счастье детей – знание, знание – это один инструмент. Хорошо

211

образованный педагог похож на кузнеца, умеющий делать все на своем инструменте».

Воспитание в семье – это самая главная стадия дошкольного воспитания. Потому что родители вместе с педагогами дошкольного образования могут предложить темы лекции, бесед, консультации. Обмениваться мнениями, методами воспитания детей.

Главная цель в организации работы с родителями в дошкольной организации:

- изменить связь к жизни родителей -сделанный сегодня шаг ребенка предшествует к завтрешнему

правильному формированию ребенка как личность - в работе с родителями выбирать один путь к достижению цели. Задачи: - поддерживать детей, чтобы достичь результата - поддержка общества в жизни родителей приводит к

стабильности и веру в общества Главная цель в организации рабы с родителями: 5. Административно-организационные работы 6. Психолого-педагогические консультации 7. Информационно- методические работы 8. Диагностический анализ работы 5. Административно-организационная работа должна быть

направлена на взаимодействие воспитателя с родителями, т.е организовать действенные консультации для родителей, решения родительских комитетов совмещать с педагогическими мероприятиями детского сада

6. Работа психолого -педагогических консультации заключается в внедрении педагогических психологических

знаний родителей в воспитании детей, также в целенаправленном понимании родителей в детской психике детей. Оказывать просветительскую помощь в поведении детей в социальной среде. Организовать лекции, беседы, индивидуальные работы, встречи, психологические тесты.

7. Информационно – методическая работа. В информационной доске детского сада отражать главные события жизни сада и воспитание в семье, рекламировать методические и педагогические информации. Направленные воспитанию детей.

8. Диагностический анализ работы – это самый ответственный и интересный момент в работе с родителями. Плотно общаясь с родителями, воспитатели всесторонне изучают их взаимоотношение детьми. В семье педагогические знания в воспитании

212

детей таким образом, приводит к действенной и планомерной работе, которая планируется и выполняется.

Для того, чтобы воплотить в жизнь все задачи, поставленные перед собой, мы должны составлять анкеты. Поближе познакомиться с социальным положением семьи, навести справки о членах семьи и их роли в воспитании ребенка, мнениях родителей. Их спросы предложения. А так же совместно с родителями строить планы , которые будут проведены за год.

Родители могут предложить темы, о воспитании детей в семье, соответствующие сегодняшнему дню. Ведь главная школа воспитания маленького человека – это семья.

Усиливая связи детского сада с родителями проводить целенаправленные работы по организации общих и групповых родительских собраний:

- у детей создается возможность к действию - дети могут достичь цели - понравиться -дети могут получить новые примеры подражанию - родители и члены семей осознают свои непосредственные

отношения в воспитании и обучении детей. Организовывая, таким образом работу с родителями можно

достичь следующих целей: 6. Вопросы, волнующие родителей можно решить вместе. 7. В детском саду усиливается педагогическое доверие. 8. Проявление интереса родителей к психолого-

педагогическим темам. 9. Развитие учебно-педагогической работы вместе с

родителями. 10. Активность родителей в воспитании ребенка Если, вся запланированная работа будет выполнена в нужном

направлений, то взаимоотношения детского сада и семьи будет на должном уровне. Только тесная взаимосвязь, понимание, единства взаимодействию может оказать положительные результаты.

213

Инновационные технологии в речевом развитии

детей

Идрисова Айгуль Асылхановна Орыс тілі маманы

КМҚК №134 «Гауһар» Развитие речи в дошкольном детстве представляет собой

многоаспектный по своей природе процесс, поскольку развитое мышление человека – это речевое, языковое, словесно – логическое мышление. Взаимосвязь речевого и умственного, познавательного развития свидетельствует об огромном значении языка для развития мышления.

Дошкольный возраст – это период активного усвоения ребенком разговорного языка, становление и развития всех сторон речи: фонетической, лексической и грамматической. Полноценное овладение родным языком в дошкольном детстве является необходимым условием задач умственного, эстетического и нравственного воспитания детей. Чем раньше будет начато обучение родному языку, тем свободнее ребенок будет им пользоваться в дальнейшем. Давно установлено, что к старшему дошкольному возрасту проявляются существенные различия в уровне речи детей.

Главной задачей развития связной речи ребенка в старшем возрасте, является совершенствование монологической речи. Эта задача решается через различные виды речевой деятельности: пересказ литературных произведений, составление описательных рассказов о предметах, объектах и явлениях природы, создание различных видов творческих рассказов, освоение форм речи – рассуждения (объяснительная речь, речь – доказательство, речь - планирование), а также сочинение рассказов по картине, и серии сюжетных картинок. Все вышеназванные виды речевой деятельности актуальны при работе над развитием связной речи детей.

Я обратила внимание на то, что дети в дошкольном возрасте испытывают большой интерес и потребность в развитии речи. А, следовательно, это надо поддерживать, укреплять и развивать.

Моей главной задачей является не только обучение детей придумыванию рассказов по картине и серии сюжетных картинок, но и формирование устойчивого интереса к занятиям по развитию речи. Исходя из этого, была поставлена цель развития речи: последовательно, грамматически правильно и образно излагать свои мысли, литературный текст. Самостоятельно описывать, придумывать

214

предшествующие и последующие события, указывать их время и действия.

Основные задачи развития речи заключаются в следующем: - воспитывать звуковую культуру речи; - развивать и накапливать словарный запас детей; - формировать грамматический строй речи, её связность при

построении развернутого высказывания – решаются на протяжении всего дошкольного детства.

Творчески применяю современные технологии в воспитательно – образовательном процессе: ТРИЗ, мнемотехнику, моделирование. В работе с детьми использую игровые сюжеты, творческие турниры – ребусы, обсуждение рассказов, «Речевые тренинги», которые способствуют активизации речи, развитию, развитию познавательных процессов и соответствуют детским психофизиологическим данным. Мною разработаны перспективные планы, конспекты занятий, в которых учитываются требования к развитию всех сторон речи. Разработала серию занятий и организовала работу по ним:

- обучать детей новым речевым формам; - способствовать формированию эталонов, образцов, правил

данной деятельности. Ребенку будет легче излагать свои мысли и в повседневной

жизни, и при обучении в школе, если он специально обучается этому в занимательной жизни, в интересной форме под руководством взрослого. Поэтому занятия разработала с учетом бесспорной аксиомы, что создало интерес к занятию с самых его первых минут и поддержание интереса на всем его протяжении – залог успешного результата деятельности всех её участников.

При обучении составлению рассказов по картине серии сюжетных картинок соблюдаю следующие правила:

-использую на занятиях по составлению рассказов по картине и серии сюжетных картинок методы и приемы, которые создают, у детей интерес с самых первых минут занятиях обеспечивают, его сохранение до окончания занятия;

- включаю в занятия по данным видам рассказывания игры, задания, «тренировочные» упражнения на обогащения и развития словаря, формирование грамматически правильной речи;

- после прослушивания рассказов сверстников предлагаю выбирать другим детям лучшие сочинение, аргументировать свой выбор;

- перед выполнением задания обязательно делаю установку детям, чтобы они в своих рассказах использовали слова и выражения, которые они употребляли в ходе «тренировочных» упражнений.

215

- поощряю детей, которые выполняют данное требование; - всегда предлагаю четкий план рассказа, если он необходим; -для составления рассказов по серии сюжетных картинок

предлагаю детям яркие, красочные, достаточно крупные картинки понятного содержания без лишних деталей;

- во избежание выполнения заданий по придумыванию рассказов одними и теми же способами, предлагаю детям разные варианты, рекомендованные методикой.

- занятие завершаю игрой развивающего характера. - необходимо вести целенаправленную систематическую работу

по обучению рассказыванию с использованием на занятиях более эффективных, целесообразных, интересных, занимательных для детей методических методов, приемов, средств, которые могут способствовать появлению интереса у воспитанников к данному виду речевой деятельности.

Для этого следует обратить внимание на более интересные методы и приемы обучения, способных создать интерес к занятию с первых минут и удерживающих этот интерес на всем его протяжении. В процессе работы целесообразно придерживаться основ методики развития связной речи.

Широко применять в работе с детьми ТРИЗ, именно данная технология способствует овладению ребенком не только определенной суммой знаний и умений, а также умением фантазировать, активно мыслить, конструировать, изобретать. Благодаря системе в работе можно развивать, умственны способности детей, что крайне важно для дальнейшего успешного обучения в школе.

Я уже сейчас веду работу по формированию навыков совместной учебной деятельности и буду её продолжать в дальнейшем. Моя цель добиться, чтобы каждый ребенок, переходя из детского сада в школу владел такими сложным умением, как рассказыванием.

Список литературы: 1. Белая, К.Ю. Инновационная деятельность в ДОУ.

Методическое пособие. М.: Творческий центр «Сфера», 2004. – С 34-35 2. Микляева, Н.В. Инновации в детском саду. Пособие для

воспитателей. «Айрис пресс», М., 2008. – С. 12-18 3. Фалюшина, Л.И. Управление качеством образовательного

процесса в дошкольном образовательном учреждении. М.: Аркти, 2004. – С.43

216

Мектепке дейіңгі мекемедегі балалардың

бойындағы адамгершілік қасиетін

қалыптастыру

Жакупбаева Айнур Муратовна Музыка жетекшісі

КМҚК №134 «Гауһар» балабақшасы Адамгершілік-адамның руһани арқауы.Ал моральдық жағынан

кіршіксіз таза болу дегеніміз-адамгершіліктің асқар шыңы.Адам баласы қоғамда өзінің жақсы адамгершілік қасиеттерімен артықталады.Адамгершілік қасиеттің негізі имандылық пен ізеттілікте.Ол әрбір отбасынан басталады.Осыны жадында тұтқан қазақ халқы жастарды кішіпейілдікке,ізеттілікке,инабаттылыққа тәрбиелеуді бірінші міндет деп санаған.Адамгершілік тәрбие дегеніміз-мақсатты және жүйелі түрде тәрбиеленушінің санасына,сезіміне және тәртібіне қоғамдық тәртіп талаптарына сәйкес адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру.Саналы тәртіпке тәрбиелеуде мамандардың,тәрбиешілердің мадақтау мен жазалау,ұялту,көпшілік алдында айыбын бетіне басу шараларын шеберлікпен пайдалануы да табысқа жеткізеді.Саналы тәртіпке жетудің маңызды шарттарының бірі- кішкентай бүлдіршіндердің жас ерекшеліктеріне ескере отырып тәрбие үдерісінің сабақтастығын сақтау.Балаларды тәртіпке тәрбиелеуде топ тәрбиешісі түсіндіру жұмысының мақсаты,мінез-құлық нормалары мен ережелері туралы білімді жыл сайын жинақтау,саналы тәртіптің,адамгершіліктің мәнін ашып көрсету және осының негізінде өзінің мінез-құлық жауапкершілігін,қоғамдық адамгершілік қасиеттерін бұзушылырға төзбеушілікті қалыптастыру.Мұндай түсіндіру жұмысты топта өтетін немесе ән-күй оқу залында өтетін ұйымдастырылған ашық оқу қызметінде,жиналыстарда,конфиренцияда жүргізуге болады. Халықтық тәрбиенің өзекті бір саласы жас ұрпақты имндылыққа,қайырымдылыққа тәрбиелеу.Мәселен,жасы үлкенге иіліп сәлем беру,алдын кесіп өтпеу,алдынан барып есік ашу,үйге бұрын кірмеу,дастарханға бұрын қол созбау,үлкеннің сөзін бөлмеу,сөз жарыстырмау кішкентай бүлдіршіндердің ер жеткенше бұлжымас заң болатын.Қарияның «Өркенің өссін қарағым,үлкен азамат бол» деген бата сөзі жас бала үшін үлкен мәртебе болған.Адамгершілік тәриесіндегі ең басты буын адамгершіліктің аса қасиеттеріне баулу болып табылады.Ертеңгі күнге абыройлы бару үшін де табалдырықты әдептен аттамай төрге озу жоқ.Сондықтан жан қазынасы -білім,ой,рухани

217

байлықпен қосылып барып адамды адамгершілігі бар азамат етіп танытар болар.Сол үшінде қоғамның өзін-өзі көпшілік алдында жақсы,ұнамды жағынан көрсете білуге ұмтылып,оны жақсылыққа,әдептілікке,адамгершілік асыл қасиеттеріне баулу екенін білсе ісіміздің жемісті болғаны,болшағымызға өнімді болғанымыз.Себебі,адам әдебімен көрнекті. Қазақ халқына тән өнегелі дәстүрдің бірі-қыз ұзатып, келін түсіру. Бұл дәстүрді өзгелермен бірге қазақ халқы да думандатып, өлең айтып, жыр жырлап өткізетіні белгілі. Сол айтылған өлеңдердің, қайсысына қарасаңыз да халықтың өз ұрпағын адамгершілікке, ізеттілікке, кішіпейілдікке баулуды мақсат еткені көрініп тұр.

Мысалы, ұзатылған қыз өз елімен, туған-туысқандарымен қоштасу рәсімі ретінде сыңсу айтқан. Ал, үлкендер оған ақыл-кеңес беріп жұбатқан.

Сондай жұбату өлеңдерінің бірінде: Құрбы келсе, күлгейсің, Әдеппенен жүргейсің. Салмақпенен сөз сөйлеп Жақсы жауап бергейсің,- деп қыздың келін болып баратын

жерінде сыпайы, әдемі еңбекқор, көргенді, елінің сағын сындырмауы, үлкенге құрмет, кішіге ізет жаны таза жар болуы жөнінде ақыл-кеңес береді. Сондай қазақ салтының бірі- шілдехана жасау. Жаңа туған нәрестеге жасалатын той.бұл тойда да өлең-жырлар айтлып, үлкен қуанышқа кенеледі. Сондай өлеңнің бірі- бесік жыры.

Ондағы: Құйрығыңды майрып. Түнде жылқы қайырып, Жаудан жылқы айырып. Жігіт болар ма екенсің? Айыр қалпақ киісіп, Ақырып жауға тиісіп. Батыр болар ма екенсің? Бармақтарың майысып. Түрлі ою ойысып, Ұста болар ма екенсің?- деген жолдардан ананыңбалаға деген

махаббатын, баланы еңбек сүйгіштікке, батырлыққа, еліне қадірлі, өнегелі де өнерлі азамат етіп тәрбиелеу арманын көруге болады.

Адамгершілікке тәрбиелеуде «Ертегілер» тақырыбының алатын орны ерекше дер едік.

Ертегілердің оқыту барысында оларды өзара салыстырып, салғастырып, кейіпкерлерінің өзіндік ерекшелігін, олардың бойындағы адамгершілік, ізгілік қасиеттерін бүлдіршіндерге аңғартып отыру өте

218

пайдалы. Сондай-ақ ертегінің соңын бүлдіршіндердің өз қиалдарымен аяқтауына мүмкіндік жасап отыру қажет, ондағы көркем тіркестерді, бейнелі сөздерді пайдаланып,, ойдан ертегі құрату секілді жұмыстар арқылы олардың қиялдарын ой-өрісін, өмірге өзіндік көзқарастарын қалыптастыруға, ұштауға болады. « Адам ата-анадан туғанда есті болмайды, естіп, көріп, ұстап,татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді, тәрбиелі болады», деп, Абай айтқандай, оқу процесі кезінде адамгершілікке тәрбиелеу мақсаты әр уақытта күні бүгінге дейін күн тәртібінен түскен емес.Сол адамгершілік тәрбиені беруде оқытушы бала жанының бағбаны болса со адамгершіліктің дәнін қала сеуіп,одан қандай өнім алып келеміз?Егер тәрбиеші немесе маман өзінің адамгершілік тәрбие беру арқылы адам қалыптастыру міндетін өз дәрежесінде атқарып келе жатса, қоғамдағы жат қылықтар қайдан шығып жатыр деген суал туындауы мүмкін.Мысалы,кішкентай бүлдіршін балабақшаға келген кезінде тіл алғыш,жүрегі таза,сезімі пәк болып,жоғарғы топқа келгенде өзгеріп сала береді.Сол кезде мына бала қандай еді,қалай өзгеріп кетті,мынадай жаман әдеттерді қайдан үйреніп ала қойды,нег озбырлық жасауға бейім болып алды деген сұрақтар мазалайды.Әрине оның себептерін жан-жақты іздеуге болады.Бала тәрбиесіне ата-анасы мен жүрген ортасына тәрбиешінің де қатысы бар.Баланың қалыптасуына ықпал етіп,дамуына үлес қосатын тәрбиешінің есте ұстар жағдайлары аз емес.Солардың ішінде ең негізгісі – балаға деген жүрек жылуы.Ол қашан да қажет және ешқашан артық болмайды.Апайын тек жақсы қырынан таныған бала үшін оның айтқаны анық,дегені дәл болып көрінеді.Қазіргі жағдайда тәрбиенің жалпы негізі адамгершілік құндылықтар болуы керек.Адамгершілік құндылықтар үлкен мен кішінің арасындағы шынайы қарым-қатынас кезінде бала бойына дариды.Ал тәрбиеші немесе маманның басты мақсаты-өзіндік адамгершілік құндылықтарын бала бойына дарыта отырып,оның жүрек түкпіріндегі рухани қазынасын жарыққа шығару,әрбір баланы жеке тұлға ретінде жетілдіру үшін оның бойындағы құндылықтарды дамыту.Қорыта келгенде,халықтық педагогикадан бастау алып,осы дәлелденген нәтижелерге сүйенсек,тәрбие құралдары мен әдістері дұрыс таңдалып жүргізілсе,ізгілікті тәрбиенің негізі қаланбақ.Сондықтан тәрбиеленуші жас ұрпақ ескінің көзіндей,жаңаның өзіндей болып,қоғамдағы кемшілікті білетін,бүгінгі түсінетін,ертеңіне сенетін,адамгершілік асыл қасиеттерді жоғары бағалайтын иманды,алдына қойған мақсат жолында барлық күштерін жұмсайтын,рухани дүниесі бай болуы шарт.

219

Отбасы мен балабақша ынтымақтастығы

Аханова Маржан Тлеубековна Педагог-психолог №134 «Гауһар» балабақшасы

«Отбасында адам бойындағы асыл қасиеттер жарқырай

көрініп,қалыптасады.Отанға деген ыстық сезім-жақындарына,туған туысқандарына деген сүйіспеншіліктен басталады.»

Н.Ә.Назарбаев Қоғам үшін әр кезеңде,әр отбасында өсіп-келе жатқан өрімдей

ұл-қыздардың дені сау,рухани бай,еңбекке,білімге құштар болып өсуі-ең жоғарғы тілек, биік мақсат.Оның қуат алатын қайнар бастауы отбасы.

Отбасының аса құнды ақпалы мен әсерін өмірдегі ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайды.Балаға ата-ана тәрбиесінің орнын ешнәрсе алмастыра алмайды.Отбасы-өмірге сәби әкеліп,оны тәрбиелеп,қалыптастыруға және ұрпақ жалғастыруда теңдесі жоқ орын. Отбасының балаға тәрбие берушілік қызметінің мақсаты :баланың жасын ,жеке ерекшелігін ,психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып ,жарасымды жетілген ұрпақты тәрбиелеу. Көздеген мақсатқа жету үшін отбасындағы тәрбие төмендегі міндеттерді шешеді.

-Отбасында баланың өсуіне ,денсаулығына қамқорлық жасау,тазалықты қалыптастыру.

-Еңбексүйгіштікке баулу,үй шаруасындағы еңбекке құлшынысын арттыру,өзіне-өзі қызмет етуге үйрету.

-Отбасы мүшелерімен тіл табысып ,дұрыс қарым-қатынас жасауға ,үлкенге құрмет,кішіге ізет көрсетуге үйрету.

-Әдебиетке ,мәдениетке,өнерге тәрбиелеу.Бұл міндеттер жүзеге асу үшін бала дүниеге келген күннен бастап отбасында,қоғамдық орындарда, балабақшада тәлім-тәрбие беріледі.

«Баланы жастан», «Ұяда не көрсең ұшқанда соны ілерсің» деген даналық сөздердің мағынасы өте терең .Себебі,есейіп кеткен соң баланың теріс мінезін ,қалыптасқан қате көзқарасын өзгерту өте қиын.Осы кезде «Балаңыздың тәрбиесін бастамас бұрын ,өзіңіздің мінез-құлқыңызды ,өмірге көзқарасыңызды ой елегінен өткізіп ,бақыладыңыз ба?» деген сауал туады.

Ұлы педагог А.С.Макаренко : «Балалардың алдында беделді болуды қаламайтын ата-ана жоқ.Бірақ қалай,қай бағытта өнеге беріп,өсіріп келе жатқанын ойламастан ,бала санасын рухани өктемдік жасап тәрбиелейтін »ата-ана баршылық.Бұл беделді болудың қандай

220

жолы?Мұндай жолмен келген адал баланың санасы жетілгенде өздігінен жойылады» деген .

Отбасы –барлығының басы,жан-жақты дамуының негізі болатын тәрбие институты.Отбасындағы ата-ана мен баланың қарым-қатынас нәтижесінде ,адамгершілік ,эстетикалық ,дене тәрбиесінің алғашқы үлгілері қалыптасады.Ал әке мен шеше –баланың алғашқы тәрбиешілері.

Ана мен бала бақытының шынайы бағбаны болуы тиіс. Бала бақыты білімде . «Білім бір құрал.Білімі көп адам құралы сай

ұста сықылды ,не жасаса да келістіріп жасайды »,-дейді А.Байтұрсынов . Бүгінгі таңда болып жатқан өміріміздегі өзгерістерге

байланысты тәрбиешілер мен ата-аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігі арта түсуде.Балаларды оқыту мен тәрбиелеуде отбасының басым рөлін мойындай отырып бірлесе жұмыс жасау керек.Әрбір тәрбиеші ата-аналармен қарым-қатынас жасауда түрлі тәсілдерді ,қазіргі жаңа технологияларды пайдалана отырып ,ата –ананың балабақшаға ,тәрбиешіге деген көзқарасы өзгеруде.

Ата-аналармен жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты: * Ата-ананың өмірге деген көзқарасын өзгерту. * Баланың бүгінгі жасаған қадамы ертеңгі тұлға қалыптасуына

үлкен әсер ететінін атап өту. * Ата-аналармен жұмыс жасаған кезде бірізділік қағидасын

басшылыққа алу. * Баланың жасын,жеке ерекшелігін,психологиялық процестерін

ескере отырып,жарасымды жетілген ұрпақты тәрбиелеу. Ал міндеттері: * Бала өміріне қолдау жасау ,келешекте өз жемісін береді. * Қоғам тарапынан көрсетілген қолдау,ата-ананың өміріндегі

тұрақтылық пен болашаққа деген сенімін нығайтады. Қазіргі уақытта жұртшылықтың балаларды тәрбиелеуде қатысы

кеңейе түсіп ,тәрбие жұмысы еңбек ұжымының күнделікті ісіне айналуда тәрбиешілердің практикасында ата-аналармен және көпшілікпен бірігіп жұмыс істеудің әр түрлі формалары қалыптасып ,жемісті түрде қолданылуда.Олар ата-аналармен жекелеп және ұжымдық жұмыстар жүргізілуде.

Отбасы тәрбиесіндегі кездесетін сәтсіздіктер ата-аналардың оларды тәрбие жұмысын жүргізуге қажетті тәжірибенің жоқтығынан болады.Балаларды тәрбиелеудің дұрыс жолын табу үшін ата-аналарға көмектесу тәрбиешілердің міндеті.

Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлерін қалай ұйымдастыруға болады?

Ол үшін біз ата-аналармен жақынырақ танысып ,отбасының әлеуметтік жағдайын,отбасы мүшелерінің бала тәрбиелеудегі ролін

221

анықтау үшін ,ата-аналардың ұсыныс-пікірлерін,ойын бөлісу мақсатында сауалнамалар,анкеталық сұрақтар алуымызға болады.Сонымен бірге жыл бойы жүргізілетін жұмыс түрлерін ата-аналармен бірлесе отырып жасаған тиімді.Себебі,ата-аналар заман талабына сай өзекті мәселелерді ,отбасы тәрбиесіне байланысты тақырыптарды өздері ұсына алады.Сонымен қатар ата-аналардың ұсыныс-пікірлерімен санаса отырып ата-аналарға арналған әңгімелер мен лекциялар ,тренингтер ,семинарлар жүргізуге болады.

Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлері: *топішілік ата-аналар жиналысы *балабақшаішілік ата-аналар жиналысы *ата-аналармен жеке кездесу *ата-аналар үшін ашық есік күн *мерекелік кештерге шақыру *ата-аналарды тренинг ойындарға қатыстыру *отбасылық жарыстарға қатыстыру Пайдаланылған әдебиеттер : 1.Немов Р.С. «Психология» 2.Гребеникова И.В. «Этика и психология семейной жизни » 3.Ковалев С.В. «Психолгия современной семьи » 4.Рогов Р.В. «Практическая психология в начальной школе»

Қызыл кітапқа енгізілген Қазақстан

жануарлары

Есалина Гулсара Жубанышовна тәрбиеші

МКҚК №40 «Балдәурен» МДҰ Ұйымдастырылған оқу қызметінің технологиялық картасы. Білім беру саласы: Әлеуметтік орта Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті: Экология Тақырыбы: «Қызыл кітапқа енгізілген Қазақстан жануарлары» Мақсаты: Балалардың Қызыл кітап туралы түсініктерін

қалыптастыру;жануарлардың жойылып кету себептерін түсіндіру;оларды қорғау жолдарымен таныстыру.Өз елінің жануарлары,олардың тіршілігі туралы түсініктерін кеңейту;оларды қорғау үшін адамдардың не істеу керектігі жөніндегі білімдерін

222

дамыту.Туған жерінің табиғатына деген жауапкершілік сезімдерін арттыру;жануарларға қайырымды болуға тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: Қазақстанның Қызыл кітабы, қорғауға арналған жануарлар, қорықтар суреті.

Сөздік жұмыс: қорықтар, қаскер, қорықшы. Оқу іс-әрекетінің кезеңдері

Педагогтың іс-әрекеттері

Балалардың іс-әрекет

Мотивациялық-қозғаушылық

Балалар, бізге жануарлардан жеделхат келіпті. Онда былай деп жызылыпты: «Біздің арамызда кейбір жануарлар адамдардың кесірінен азайып бара жатыр Бізге көмек көрсетулеріңізді сұраймыз».Олай болса, бүгін біз ол жануарлардың не үшін азайып бара жатқан себебін анықтап, көмек көрсету жолдарын қарастырайық.

Балалар жеделхаттың мазмұнымен танысқаннан кейін, өз беттерінше жануарларға қалай көмек көрсетуге болатыны туралы ойларын айтады.

Ұйымдастырушылық- ізденістік

Тәрбиеші азия муфлоны , қарақал, ақбөкен, қарақұйрық суреттерін көрсетеді. Олар туралы қысқаша мәлімет береді Азия муфлоны Маңғыстау облысында Үстіртте мекендейді. Олар таулы жерде тіршілік етеді. Өсімдіктермен қоректенеді. Қолға тез үйренеді. Саны

Жойылып бара жатқан аңдардың суретімен таныса отырып, олар туралы кең түсінік алады. Олар туралы теледидардан немесе кітаптардан не көргендері жайында әңгімелейді.

223

азаюына байланысты қорғауға алынған. Қарақал-мысық тұқымдасына жататын аң. Қазақстанның шөлді аймақтарында, тау аңғарында кездеседі. Құмды жерде жақсы, батпай, жеңіл жүреді. Құлағының сырты қара, ұшында ұзын шашғы бар. Арқасы қоңыр сары.Қарақұйрық Маңғыстауда, Арал өңірінде, Қызылқұм, Батпақдалада кездеседі. Тұлғасы сымбатты, құйрығы, тұяқтары кішкентай. Жыл маусымына қарай қоныстарын өзгертіп отырады.Ақбөкен-қойға ұқсас, дөңес тұмсықты, күйіс қайыратын түз жануары. Шөлді, далалы жерлерде тіршілік етеді.Сергіту сәті:Орнымыздан тұрайық,Алақанды ұрайық Бір отырып,бір тұрып Біз демалып алайық.-Бірақ осы жануарларға қауіп төніп тұр екен. Олар жойылып кету алдында тұр.

Балалар қимылдарды орындайды Өлең мазмұнына сәйкес қимылдар жасайды. -Қызыл түс қауіпті, оған көңіл аударуды, ескертуді білдіреді -Жануарлардың пайдасы өте көп. Олардың терісін, етін пайдаланады, олар табиғатқа ерекше әсемдік береді. Жануарлар өсімдіктердің көбеюіне, таралуына көмегін тигізеді. Тапсырманы орындайды.

224

Олардың жойылып кету себебі неден деп ойлайсыңдар?Тәрбиеші балалардың ойын толықтырады:Олардың азайып кетуіне алдымен адамдар кінәлі. Қаскерлер олардың кейбіреулерін бағалы терісі немесе дәмді еті үшін аяусыз аулады. Олар мекен ететін ормандардағы ағаштарды кесті немесе кең даланы жыртып, олардың жайылымын азайтты. Адамдар енді ғана оларға көмек көрсетпесе болмайтынын түсініп, әртүрлі жолдарын қарастырып жатыр. Ең бірінші, оларды қорғауға алу керек екенін түсінді. Сондықтан ғалымдар Халықаралық Қылыл кітапты ойлап тапты. Сондай-ақ әр елдің өз Қызыл кітабы бар. Ол кітаптың түсі неге қызыл?-Дұрыс айтасыңдар, балалар. Қызыл кітап-бұл ерекше кітап. Оның ішінде жойылып кеткен және жойылудың алдында

225

түрған жануарлардың тізімі берілген. Олар туралы қысқаша мәлімет беріліп, оның қай жерді мекендейтіні туралы айтылған.-Жануарларды не үшін қорғауымыз керек, олардың қандай пайдасы бар?Адамдар жануарларды қорғау үшін Қызыл кітаптан басқа не ойлап

Рефлексиялық-түзетушілік

-Біз бүгін азайып бара жатқан жануарлардың кейбірімен танысып, оған адамның келтіретін зиянын білдік. Ал адамдар тек қана зиян келтіре ме, жоқ әлде қандай да бір пайдасы бар ма «Жақсы-жаман» ойынын ұйымдастыру.-Суреттерге қарап, олардың қасына жақсы нәрсеге жасыл дөңгелек. Жаман нәрсеге қызыл дөңгелек қоямыз.-Біз өзіміздің «Қызыл кітабымызды» жасайық. Сирек кездесетін жауарлар туралы білген сайын оны суретпен, жазумен

-Жануарлардың азаюына кесірін тигізетін адамдардан басқа аңдарды қамқорлыққа алып, көмектесетін адамдар да көп. Біз олардан үлгі алуымыз тиіс. Балалар неге қызыл дөңгелек немесе жасыл дөңгелек қойғанын дәлелдей отырып түсіндіреді.

226

толықтырып отырамыз.

Күтілетін нәтиже: Білу: Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген жануарларды

таниды, атын атайды; Түсіну: жануарлардың азайып кету себебін, оған адамдардың

қандай зиян келтіретінін ; Меңгеру: жануарларға қамқорлық жасауды, жақсы-жаман

әдеттерді айыра білуді.

Жомарт күз

Жумабаева Айжан Кунакбаевна тәрбиеші

МКҚК №40 «Балдәурен» МДҰ Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің технологиялық картасы Білім беру саласы. «Коммуникация» ҰОҚ. Сөйлеуді дамыту. Тақырыбы. «Жомарт күз» Мақсаты. Балаларды күз мезгілін бақылату арқылы маусымдық

өзгерістер жайлы білімдерін кеңейту. Қоршаған ортадағы табиғат өзгерістері, күзгі

адамдар еңбегі туралы тапсырмаларды орындату арқылы ойларын

227

грамматикалық формада жеткізе білуге, байланыстырып сөйлеуге үйрету. Табиғатты аялауға тәрбиелеу.

Керекті құралдар: Күзгі аула бағы бейнеленген сурет, мақал-мәтелдер жинағы.

Билингвальдік компонент: Жомарт күз- щедрая осень

Әрекет кезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық қозғаушы

Балаларды шаттық шеңберіне шақыру. Көздерін жұмып, күз мезгілін көз алдарына келтіруді ұсыну.

Балалар бір-бірлеріне шат тық сыйлайды, көздерін жұмады, не елестеткенін айтады.

Ұйымдастыру – іздену.

1.Тірек сұрақтар: 1. Жылдың қай мезгілі? 2. Күзде неше ай болады? 3. Күз екенін қалай білді? 4. Неліктен жомарт күз дейміз? 5. Күздегі адамдар еңбегі қандай? 6. Сендерге күз ұнай ма? 7. Несімен ұнайды? 8. Күз туралы не білеміз? Күз туралы тақпақ айту. Күз айлары тамаша Сабан тойы жараса Жемісін мол сыйлаған Қыркүйек, қазан, қараша. Дидактикалық ойын: «Жапырағына қарап таны» К № 49 Мақал- мәтелдер жаттау. 1. Еңбек етсен ерінбей Тояды қарнын тіленбей. 2. Ел байлығы, жер

Балалардың жауаптары. Тақпақты қайталайды Қай ағаштың жапырағы екенін ажыратады. Қайталайды Сергітуді қимылмен орындайды.

228

байлығы. Сергіту сәті. Тербелейді ағаштар. Алдымнан жел еседі Кіп –кішкентай ағаштар Су құйғанда өседі. Жұмбақ шешу. Жазда жоғарыда тұрады, Күзде жерге қонады? (Жапырақ) М. Әлімбай « Сары жапырақ жауғанда » (хрест. Көркем/ә )өлеңін оқу.Сөздік жұмыс жүргізу, сұрақтар беру. Суретпен жұмыс. Сөйлем құрастыру.

Өлеңді тыңдайды, сурет бойынша сөйлем құрастырады

Рефлексифті түзету

. Сұрақ-жауап арқылы қорытындылау, балалардың жауаптарын тыңдап, толықтыру.

Балалардың жауаптары.

Күтілетін нәтиже: Білу: күз мезгілінің ерекшеліктерін білу. Игеру: өз ойларын грамматикалық формада дұрыс жеткізе

білуге үйрету. Меңгеру: әсемдікті сезіне білуге тәрбиелеу.

229

Мектепке дейінгі жастағы балалардың жеке

тұлғалық болмысын қалыптастырудағы

этнопедагогиканың алатын орны

С.Ғ. Аманбекова-қазақ тілі мұғалімі А.С. Смаилова-педагог-психолог

№2 «Батыр» санаторлық балабақшасы, Қарағанды қаласы Елдіктің өлшемі, тұрақтылықтың тұтқасы болды деп бастады өз

сөзінде Қазақстан Республикасының президенті – Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқы Ассамблеясының мерейтойы 20 сессиясын «Бір халық – бір ел – бір тағдыр» деп атауымыздың астарында үлкен мән бар. Кезінде тағдырдың жазуымен қасиетті қазақ даласына сан түрлі ұлт өкілдері қоныс тепкен еді. Бүгінде олар тегі басқа болғанымен теңдігі бір, қаны бөлек болғнымен, жаны бір, арманы ортақ біртұтас халыққа айналды. Туған елдің туының астына бірігіп, туған жердің тұғырын биік етуге бел шешкен азаматтарды бір тағдыр күтеді. Осылай, еліміздің ертеңі ошақтың үш тағаны сияқты «Бір халық –бір ел – бір тағдыр» деген үш сөзге сыйып тұр. Бірлігі берекелі, тірлігі мерекелі, ынтымағы жарасқан елдің ғана ырыс-несімебі мол болмақ. Осыны халқымыз бек түсініп, бірлігіне бекем болды.

Ел иесі – қазақ халқы да ешкімге шетқақпайлық көрсеткен жоқ. Ұлтына, тілі мен діліне қарамай барша этнос өкілдерінің теңдігін Ата Заңымызда айқындап алдық.

«Бір халық – бір елі – бір тағдыр». Неге біз бұлай айта аламыз? Өйткені, «бір халық»- бұл барлығымыз үшін ортақ ұлттық

мүдделер. «Бір ел»-бұл барлығымыз үшін ортақ Отан. Бір тағдыр-бұл біз бірге жүріп өткен қиындықтар мен жеңістер! Бұл біздің ортақ келешегіміз- игілікті және өсіп - өркендеген

Қазақстан! Қазақстанның егеменді ел болуымен байланысты оқу-ағарту

ісінде оның басшылыққа алатын негізгі идеялық бағыты Қазақстандық патриотизмге негізделуі керек. Ал Қазақстандық патриотизм мемелекеттің территориялық тұтастығын, сал-дәстүрдің, ұлттың мәдениетінің сақталуын, Қазақстанда өмір сүретін ұлттардың бірлігін қамтамасыз етуді, олрадың өзара саяси-экономикалық және мәдени байланысын күшейтуді, осы байланыстың пәрменді насихатшысы мемлекеттік қазақ тілі мен халықаралық қатынас тілі-орыс тілінің

230

жетіліп, көркеюіне баса назар аударуды көздеу болмақ. Бұл бағдарламада келер ұрпақтың денсаулығын сақтау үшін қамқорлық жасау, оларға қажетті білім беру және дүнетану көзқарасын қалыптастыру, бүгінгі нарықтық қатынас жайында өздерінің ата-бабаларының дәстүрін сақтай отырып, еңбек етуге әзір болуын қамтамасыз ету көзделеді. Келер ұрпақтың бейбіт Отанда өмір сүріп, шапшаң қарқынмен дамып, жан-жақты жетілуі, Отанының адал патриоты болуы тиіс.

Сондай-ақ Қзақастан үкіметі қабылдаған «Білім туралы» заңының «Білім жүйесі» деп аталған екінші бөлімінде білім беру жүйесінің міндеттері:

Қазақстан Республикасына шын берілген, адал патриот азамат даярлау...

Олар мемлекеттік белгілердің мәні мен маңызын терең түсінген, халықтық дәстүрлерді қастерлейтін...

Халықтар достығының негізінде тәрбиеленген халық, Отан, отбасы, алдындағы жеке бастың міндеттері мен құқықтарын терең сезген... Қазақстанда тіршілік етуші негізін қалаушы – қазақ халқы мен басқа халықтардың тілін, тарихын, салт-дәстүрін қадір тұтып, оны игеруге кепілді азамат болу керек» делінген [1,с.4].

Осы міндеттерді ойдағыдай орындап шыға алатын азаматтарды тәрбиелеуші келешек ұстаз қауымы.

Этнопедагогиканың зерттеу обьектісі-халық педагогикасы. Халық педагогикасы халықтардың ғасырлар бойы ұрпақ тәрбиелеу тәсілдеріне негізделген бай тәжірибесінің жиынтығы.

Этнопедагогика пәнінің мақсаты- халықтың салт- дәстүрді, ұлттық өнерді дәріптейтін, ана тілі мен дінін қастерлейтін, Отанын, елін, жерін сүйетін, жан-жақты жетілген, саналы, намысқой азамат тәрбиелеу.

Әдебиетші ғалым Ж. Аймауытов бұдан дәл 70 жыл бұрын «тәрбиеге жетекші» деген еңбегінде: «Ана тілі- халық болып жаралғаннан бергі жан-дүниесінің айнасы, өсіп, өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі... Жүректің терең сырларын, жанның барлық толқындарын тұқымнан-тұқымға жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы – сол халықтың тілі» - деген болатын. [2, с5].

Кезінде Ахмет Байтұрсыновтың да: «Сөзі (тілі) жоғалған жұрттың өзі де жоғалады. Өзі ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады»,- деген ұлағатты ойы бүгінге дейін мән-мағынасын жоғалтқан жоқ. Бүгінде «мәңгүрттер» делініп жүргендердің пайда болуы сол тіл саясатының әлсіздігінің жемісі екенін ұмытуға болмайды. Ұлттық тәлім-тәрбиені (этнопедагогиканы) іске асыратын ұлттық тіл (этнолингвистика) екені, ал оның ұлттық ішкі жан дүниесімен, сана-сезімімен байланысты (этнопсихологиямен)

231

жүргізілгені көпке аян. Этнолингвистика тілді этносқа қатысы жағынан зерттесе, психолингвистика оны адам психологиясына, ал социолингвистика қоғам дамуына қатысты тұрғысынан қарастырады. Ұлттық мәдени мұралардан ұлттық психологиялық (салт-сана, әдет-ғұрып, көзқарас т.б.) ерекшеліктер айқын сезіліп тұрады. Сол арқылы әр ұллттың өзіне тән салт-тұрмысы мен тіршілік кәсібін, сана- сезімі мен ойлау ерекшелігін байқаймыз.Ал ұлт мәдениетінің озық үлгілері арқылы жас ұрпақты жан-жақты жетілген азамат етіп тәрбиелеу – этнопедагогиканың өзекті мәселесі. Ұлттық мәдени мұралардан ұлттық психологиялық (салт-сана, әдет-ғұрып, көзқарас т.б.) ерекшеліктер айқын сезіліп тұрады. Сол арқылы әр ұлттың өзіне тән салт-тұрмысы мен тіршілік кәсібін, сана-сезімі мен ойлау ерекшелігін байқаймыз. Ал ұлт мәдениетінің озық үлгілері арқылы жас ұрпақты жан-жақты жетілген азамат тәрбиелеу – этнопедагогиканың өзекті мәселесі.

Халық педагогикасы – бұл ұлттық қазына. Ағартушылар: Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ш. Құдайбердиев, А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев т.б. ағартушылар еңбектеріне қазақ

халқының әдет – ғұрыптары, салт – дәстүрлері, мақал – мәтелдері, фольклорлық жырлары және көркем шығармалары, тілі мен мәдениеті ұлттық тәрбиенің құралына айналды.

Қазақ халқының ұлы педагогы, этнографы, жазушысы Ы. Алтынсарин өзінің әдеби және педагогикалық еңбектерінде қазақтың фольклорын мысалы: «Қобыланды батыр», «Жәнібек батыр», «Қара батыр», т.б. түрлі әңгімелерде «Ағаштар бағы», «Өрмекші, қарлығаш, құмырсқа», т.б. сонымен бірге жақсылық пен жамандық қасиеттерін ажыратуға тәрбиелейді.[3 с 45]

Шынында да, қазақ халқының бала бойында ана сүтімен сіңіретін тәлім тәрбиелік өзіндік мектебі болғаны даусыз. Көшпелі өмір кешіп жүрген кездің өзінде-ақ ауыз екі үлгі – өнеге ретінде айтылатын ертегі, мысал әңгімелермен де, шешендік сөздермен де, түрлі әдет-ғұрыптарымен де, ұлағатты ырым – тыйымдарымен де баланы алғырттықа, зерделік пен көрегенділікке баулып, жаман істер мен әдеттерден тыйып, жалқаулық, жалақорлықтан безіндіре, еңбекерлікке, адалдыққа, өнерлікке, талапкерлікке үйретіп отырған. Алтын – күміс тас екен, арпа бидай ас екен – деп отыруы – баланың ұғымын кеңейтіп, өмірге, айналаға ойлана қарауға үйретеді. Баланың тәлім – тәрбиесіне ерекше мән берген халқымыз «Баланы жастан » деген мәтелді тектен текке айтпаған болар.

Мемлекеттік - қаза тілі мен халықаралық - орыстілінің жетіліп, көркеюіне баса назар аударуда, этнопедагогика бөлімі бойынша қазақ халқының ата кәсібі мал шаруашылығы болғандықтан «Үй жануарлары тақырыбы» бойынша мынадай ойындар ұйымдастыруға болады:

232

«Лото» ойыны. Ойын шарты: екі немесе одан да көп ойыншыға арналған.

Жүргізуші – қатысушы ойыншыларға бас лото таратып береді, барлық үй жануарлары мен төлдерінің кескіндерін араластырып, ішінен бір кескінді алып, жұмбақ жасырады. Кім жұмбақтың шешімін тез тапса соған кескін беріледі. Ойыншы кескінді өз лотосындағы бос орынды жабады. Осылайша қай ойыншы бос лотоны бірінші болып толтырса, сол жеңімпаз атанады.

Тұяғымен тақылдатып, Кто в степи так быстро мчится? Кім жайлауға жүреді, Звонко цокают копытца. Алысқа кім шабады? Скачет весело, игриво. Өзі сондай көңілді. Вьется хвост, и вьется гриво. (Құлын) (жеребенок) «Ұлттық аспаптар» тақырыбына «Бинго» ойынын ұсынуға

болады. «Бинго» ойынының шарты: Бұл ойынды екі бала ойнайды. Әр ойыншыда әр түсті

дөңгелектер, аспаптар бейнеленген бинго картасы болады. Жүргізуші (домбыра, асатаяқ, қоңырау, сазген, жетіген, дауылпаз, нарқобыз) аспаптардың атын атағанда, ойыншылар сол аспапты бинго катасынан сол аталған аспапты тауып, әр түсті дөңгелектермен жабады. Кімнің бинго картасы бұрын толса, сол жеңімпаз атанады. [4, с 12]

Халық педагогикасы ата – бабамыздың тәрбиеге қатысты ғасырлар қойнауынан сараланып жеткен іс – тәжірибесінің жиынтығы. Халық педагогикасын балабақшадан бастап енгізетін болсақ, еліміздің болашағы зор, келешекте өз ұлтын сүйетін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрыпын қадірлейтін патриот азаматтар мен азаматшалар өсіп жетілмек.

Ұлы Абайдай тұлғамыз: «Білімдіден шыққан сөз, Талаптыға болсын кез. Қырын, сырын білуге, Көкірегінде болсын көз» - демекші келер ұрпақтың көкірегінде

елін, жерін, тілін қадір тұтатындай, қырын – сырын ашатын көкірегінде көздері болсын!

Әдебиеттер «Орталық қазақстан» газет 2013. «Балапан» журналы 2012ж. №5. Қалиев Қазақстан тәлім – тәрбиесі. «Отбасы және балабақша» журналы 2009.

233

Технологиялық карта – мектеп дейінгі

балалардың даму деңгейін бағалау және саралау

құралы

Мынжанова М.К. – тәрбиеші А.А. Смаилова – әдіскер

№2 «Батыр» санаторлық балабақшасы, Қарағанды қаласы Қазіргі кездегі елімізде жүргізіліп жатқан білім саясаты әлемдік

білім кеңістігімен ықпалдасуға бағдарланған. Әлемдік білім кеңістігінен жалпы білім берудің басымдылық мақсаты – өзгермелі өмір жағдайына тез бейімделетін, өз жолын дұрыс таңдай білетін, оң шешім қабылдай алатын тұлға даярлау. Қай кезеңде болмасын білім мен тәрбие егіз ұғым екендігін ескерсек, отбасынан бастау алған бала тәрбиесі мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарында жалғасын тауып, болашаққа қадам басары анық.

Олай болса, мектепке дейінгі тәрбие ұйымдарындағы бүлдіршіндер тәрбиесін жан-жақты жетілдірудің жолдарын айқындап, бала денсаулығын сақтаудың жолдарын қарастыру заман талабынан туындап отырған жағдайлардың бірі.

Қазақстан Республикасының 23.08.2012 жылға №1080 қаулысымен бекітілген «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жылпыға міндетті білім беру стандарты» бойынша бес білім беру саласы бар. Олар:«Қатын әртүрлі іс-әрекеттерді ұйымдастыру арқылы кіріктіру жолдарымен іске асырылады. «Денсаулық» білім беру саласы баланың ағзасында тірек-қимыл жүйесінің дұрыс қалыптасуына, тепе-теңдіктің дамуына, қозғалысының үйлесімділігіне, ұсақ және ірі қол моторикасына, сондай-ақ ағзаға зақым келмейтіндей негізгі қимылдарды орындауға, қимылды ойындардың ережесін меңгеруге; салауатты өмір салтының құндылығының қалыптасуына, оның қарапайым қағидалары мен ережелерін меңгеруге (тамақтануда, қозғалыс тәртібінде, сауықтыруда, пайдалы әдеттер қалыптасу барысында және т.б.) әсер ететін баланың дене дамуын қамтиды. «Қатынас» білім беру саласы мәдениет пен қатынас құралы ретінде тілді меңгеруді; белсенді сөздікті байытуды; диалогтік және монологтік тілді, грамматикалық дұрыс байланыстыруды; шығармашылық сөйлеуді дамытуды; дыбыстық және екпінді сөйлеу мәдениетін, фонематикалық естуді; балалар әдебиетінің түрлі жанрдағы мәтінді дауыстан түсінуі, балалар әдебиетін, кітап мәдениетімен таныстыруды; сауат ашудың алғы шарты ретінде дыбыстық талдау-синтетикалық белсенділікті

234

қалыптастыруды қамтиды. «Таным» білім беру саласы балалардың қызығушылығын, білімге құштарлығын және танымдық ынтасын дамытуды; танымдық әрекетін, түсінігін қалыптастыруды; ойлау және шығармашылық белсенділігін дамытуды; өзі және басқа адамдар туралы, қоршаған әлемнің нысандарының қасиеттері мен қарым-қатынастары (түрі, түсі, өлшемі, материалы, дыбысы, ырғағы, қарқыны, саны, бөліктері және біртұтастығы, кеңістікте және уақыты, қозғалысы және тыныштығы, себеп-салдары және т.б.), туған жер мен Отан, қазақтың және басқа халықтың әлеуметтік мәдени құндылықтары туралы, салт-дәстүр мен мерекелер туралы, адамзаттың ортақ үйі Жер ғаламшары туралы, табиғаттың ерекшеліктері туралы алғашқы ұғымын қалыптастыруды қарастырады.

«Шығармашылық» білім беру саласы өнер туындыларын (ауызша, музыкалық, бейнелеу), табиғат әлемін қабылдау мен түсінуін дамытуды; қоршаған әлемге эстетикалық қатынасты қалыптастыруды; өнер түрлерінің қарапайым ұғымдарын қалыптастыруды; музыка, көркем әдебиеттерді, фольклорды қабылдауды; көркем шығармалар кейіпкерлеріне жанашырлыққа ынталандыруды; балалардың өз бетінше шығармашылық (бейнелеу, құрастыру-моделдік, музыкалық және т.б.) іс-әрекеттерін іске асыруды қарастырады.

«Әлеуметтік орта» білім беру саласы адамгершілік ережелер мен жалпы адами құндылықтарды меңгеруге; қатынас жасауға және баланың ересектермен және құрдастарымен өзара әрекетін дамытуға; дербестігінің, мақсаттылығының және өз әрекетін өзін-өзі реттеуінің қалыптасуына; эмоциялық бауырмалдығын, бірге мазасыздануын дамытуға, құрдастарымен бірге бірлескен әрекеттерге дайындығын қалыптастыруға, өз отбасына, балаларға және ересектерге тиесілі қатынастары мен сезімдерін қалыптастыруға; еңбек пен шығармашылықтың әр түріне оң көзқарасын қалыптастыруға; тұрмыста, әлеуметте, табиғатта өзін өзі ұстаудың қауіпсіздік негіздерін қалыптастыруға бағытталған.

Осы бес білім беру саласында қойылған мақсат міндеттерді педагог технологиялық карталар арқылы жүзеге асырады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың даму деңгейлерінің жеке картасының кестесінде сандық көрсеткіштермен (1,2,3) белгіленеді. Кезеңдері тағайындалған: оқу жылының басында диагностика балалардың даму деңгейлерін анықтау және оқыту – тәрбиелеу мазмұнына түзету мақсатында жүргізіледі; ал оқу жылының ортасы мен аяғында – алынған нәтижелерді салыстыру мақсатында жүргізіледі. Технологиялар мәні топ тәрбиешілері және мамандармен «Зерек бал», «Біз мектепке барамыз» бағдарламаларына ссәйкес білім беру салаларының бөлімдері бойынша берілген индикаторларға байланысты

235

шешімдер мен ұсыныстар негізінде оқу жылының басы, ортасы және аяғында баланың құзыреттілікті дамуының үш шартты деңгейіне қарай мектепке дейінгі жастағы балалардың даму деңгейлерінің картасын толтырудан тұрады:

Санамақтарды әжептәуір игеріп, аз және көп сандарды, айдық, күн, жыл мезгілдерін айыра алатын халге жетеді. Бұл жастағылардың ойыны, әрбір әрекеттері мазмұнға айналып, белгілі бір мақсаттарды орындауға ұмтылыс жасайды. Бұл жастағы балалар топ-топ болып, өзара бірігіп ойнағанды жақсы көреді. Балабақшаларының өмірге қанат қақтырар жеткіншектері — 6 жастан өтіп 7-ге толған балалар екені әркімге де аян. Баланың мектепке 7 жасында баруы — негізінен биологиялық және физиологиялық заңдылықтарды басшылыққа алудан деп түсінген жөн. Дендері сау боп дүниеге келген балалар, қашан да алғыр да зерек үғымталдығышпен ерекшеленеді. Олар айналасындағы құбылыстарды тез байқап қабылдауға да бейімді. Жете түсінген құбылыстарын өмір бойы ұмытпайтындықтары да белгілі.

Мектепке дейінгі жас кезінде балалардың денесі мен ақыл-ой өрісі төменгі жастарға қарағанда недәуір өсіп қалады. Бірақ 3-5 жастың арасында бала бойының өсуі шамалы тоқталып қалады да, мектепке кіргенше тез өсетін болады. Бала бойының өсуі салмағының өсуінен шамалы алда жүреді. 6 жастағы баланың бойы -116 см., салмағы -21,5 кг.шамасында болады.

Көкірек қуысы, иығы, жамбасы ұлғаяды, аяқ башпайлары мен қолының саусақтары ұзарады. 5-6 жасында саусақтарының жетілгені соншалық, бала өз бетімен қағаздан түрлі пішіндерді (дөңгелек, сопақша, тіктөртбұрыш, т/б.) қиып ала алады, адам мен жануарлар мүсіндерін жасап, қарындашпен, бояумен еркін сурет сала алады.Онымен бірге дене мүшелерінің айырмашылығы көріне бастайды. Баланың мінез-құлқын реттеуде жоғары ми қабығының мөлшері артып, жоғары жүйкенің қызметі жетіле түседі, мидың маңдай бөлігі шапшаң дамиды, сондықтан күрделі талдаулар мен жинақтауларды түсінеді. Байланыстырып сөйлеуі қалыптасып, 30-60 сөзден әңгіме құрай алады. Өзін қызықтырған әңгіме болса, 150-200 сөзді пайдаланып, әңгімелеп бере алады. Бұл жастағы балалар ойын, еңбек, т.б. әрекеттер кезінде сөйлеу белсендігі алдыңғы кездегімен салыстырғанда 2-3 есе төмендейді. Мұның себебі, сыртқы сөйлеудің ішкі сөйлеуге ауысуынан. Ойлауы-көрнекі ойлау, шығрмашылықтың кейбір элементтері кездеседі. Мұқият тыңдау, (зейіні) есте сақтау, талдау, салыстыру, қарапайым қорытынды жасау қабілеттері дамиды. Өз шамасына сай кедергілерді жеңуді, қолы жеткен нәтижесін дұрыс бағалауды, өзара көмектесуді игереді, бірге ойнайтын балалар тобы пайда болады. Бұл кезде баланың білуге ынтасы артып, тілі, ақыл-ой қабілеті, қиялы белсенді дамиды, өзіне тән дербес іс-

236

әрекетті жақсы орындай алу дәрежесіне жетеді. Баланың мінез-құлық әрекетін реттеуде ми қабының рөлі артады. Жоғары жүйке жүйесінің қызметі жетіледі. Балалардың қимыл белсенділігі артып, негізгі қимыл әрекеттерін жетік меңгереді. 5-6 жастағы балалардың қозғалысы көбіне жігерлі, әрі нақты болып, әсемдік пен жеңілдікке ие болады. Балалар жүгіріп келіп биіктік пен ұзындыққа тоқтамай секіруді, заттарды кезеніп жігерлі лақтыруды беріліп орындайды. Олар допты бір қолымен қағып ала алады, бір орында тұрып, аяқтарын кезектестіріп секіре алады.

Бұл кезең баланың психикалық дамуында елеулі өзгерістермен ерекшеленеді. Сондықтан, баланың психологиялық даму жағдайы күрделеніп, қарым-қатынас жасау әдістері де өзіндік сипатқа ие болады. Мысалы: дамудың әлеуметтік жағдайы 5-6 жастағы баланың улкендермен қалыпты жағдайдан тыс – тұлғалық қарым-қатынас жасау түрінің пайда болуымен ерекшеленеді.

Бес жасар бала үшін үлкен адам тек білімнің көзі ғана емес, сонымен қатар айнала қоршаған әлемнің қыр-сырын білетін, әлеуметтік қатынастардың үлгісі, адами әрекеттердің қағидалары мен білімдерінің көзі болып табылады. Бала үшін өзін мазалаған мәселелерімен, қызықтырған сұрақтарымен, пікірімен үлкендермен бөлісу өте маңызды. Сондықтан ол адами қарым-қатынастар мен адамгершілік қағидалар туралы сұрақтарды көп қоя бастайды. Мұның себебі баланың күнделікті өмірде кездесетін жағдайлардан туындаған алаңдаушылығымен байланысты.

Бұл кезеңде баланың айналаны танып-білуге құштарлығы артқаны соншалық, ол үлкендерге қоршаған әлем туралы өзін қызықтырған сан алуан сұрақтар қоя алады. Егер 4-5 жастағы балалар үлкендермен жан-жанурлар, машиналар, табиғат құбылыстары жайлы әңгімелессе, ал мектепке дейінгі ересек жастағы балалар өзін-өзі ұстау ережелері, өзі және ата-аналары жайлы әңгімелескісі келеді.

5-6 жастағы бала мектеп жасына дейінгі балалардың (бұл әсіресе балабақшаға баратын балаларға тән) құрдастарына бағытталған барлық құбылыстарының «ошағы» болып табылады.

Балабақшада баланың дамуының білімдік жеке маршрутын анықтау, шынайы жетістіктерін бағалау, баланың дамуында ілгерілеу барлығы тұралы жазбалар, бала жайлі барлық ақпарат жиналатын, баланың жетістіктері мен нәтижелеріне куә болатын түрлі материалдар жинақталады,оған қарап бала дамуының түрлі салаларындағы табыстары мен жетістіктерін кешенді түрде қарастыруға болатын жиынтық-папка жасалады, оны портфолио деп атайды. Мектепалды баласының портфолиосы-оның дамуының өзінше бір

237

маршруты. Жылына екі рет тәрбиешілер,медициналық қызметкерлер,мамандар ата-аналарға білгісі келетін мәселелері бойынша кеңес береді. Портфолионың арқасында педагогтер мен ата-аналар арасында неғурлым жылы, тығыз байланыс орнайды.

Әке-шеше ұсыныстарды оқып, әр топ үшін ұсынылатын әдебиет пен ойын жиынтықтарын пайдалана алады, сондай-ақ балаларымен жұмыс жасайтын кез келген маманға білгісі келген сурақтарын қоя алады.

Жеке жетістіктер папкасының маңызды ерекшеліктері-әр балаға дерлік жекеше көзқарас қалыптастыруды жүзеге асыратындығы. Балабақшамен қоштасарда портфолио баланың өзіне табыс етіледі.

Бұл оның ата-анасы үшін де тамаша сыйлық. Портфолионы жүргізу тәрбиешіге бала туралы ақпаратты

мақсатты түрде жинап, жүйелеуге, баланың қайталанбас жеке-мінез құлқы туралы мәліметтерді сақтап қалуға мүмкіндік береді, бұл әсіресе мектепке дейінгі,баланың дамуы бірқалыпты емес,секірмелі сипатта болып, психикалық функциялары мен субъективті тәжірибе жинақталуы жеке қарқынмен пісіп-жетілетін мектепке дейінгі кезеңде ерекше маңызды болады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі: 1.Қазақстан Республикасының „Білім туралы“ Заңы, 2007ж. 2.«Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы» Заңы . 4. «Алғашқы қадам» бағдарламасы 5. «Зерек бала» бағдарламасы 6. «Біз мектепке барамыз» бағдарламасы

Проектно-исследовательская деятельность

педагогов

Петрова Наталия Ивановна методист

ГККП «Детский сад №6 «Солнышко» ОО г.Степногорска посёлок Шантобе Акмолинская область Педагогический коллектив нашего детского сада отличает

приверженность и постоянное стремление к передовому новаторству. Достигнув поставленной задачи, задаём себе вопрос: к чему теперь стремиться? Как сохранить динамику движения вперёд с учётом

238

современных требований к дошкольному образованию? Н что ориентироваться педагогам? Ведь важно не столько реализовать то или иное решение, сколько найти его, давая возможность коллективу в полной мере проявить инициативу, предоставить право выбора каждому, опираясь на доверие и стремление привести к успеху каждого педагога.

Движению вперёд способствовало использование метода педагогического проектирования. Почему именно это направление инновационной деятельности привлекло внимание педагогического коллектива?

Прежде всего, это: возможность развития, профессионального роста

воспитателей на рабочем месте; наличие пошагового алгоритма действий (этапов); прогнозируемость результатов деятельности,

возможность их отслеживания. В рамках программы научно-практических мероприятий

ознакомились с основами проектирования, освоили проектную терминологию, что позволило более детально рассмотреть потенциальные возможности внедрения в практику проектного метода.

На следующем этапе освоили технологию практического моделирования педагогических проектов, уделив особое внимание рефлексивному анализу, благодаря которому обеспечивается качественный уровень освоения данной технологии. Не всё сразу получалось, но неудачно выполненные проекты позволили выявить объективные и субъективные причины неудач, неожиданные последствия и т.п.

Подводя итоги на промежуточном этапе, выявили, что все воспитатели овладели, методом педагогического проектирования, т.е. имеют первоначальный репродуктивный уровень, а 16% педагогов показали более высокий продуктивно- творческий уровень. Они отличались высокой самостоятельностью при разработке собственных технологий, своевременной корректировкой плана действий, а полученный результат превышал прогнозируемый.

Педагогами ГККП «Детский сад №6 «Солнышко» разработан и внедряется в работу проект по нравственно- патриотическому воспитанию «Я, моя семья, мой город, моя страна!» на основе семи ценностей патриотического акта «Мәңгілік Ел», в который вошли анкеты для родителей и педагогов, сценарии мероприятий к праздникам: День языков народов Казахстана, День Первого Президента РК, День независимости РК, Наурыз, День единства народов Казахстана, День защитника Отечества; беседы по нравственно – патриотическому

239

воспитанию, описание сюжетно- ролевых игр, консультации для родителей, прогулки- исследования, тематический контроль.

С использованием проектного метода была разработана система взаимодействия с детьми и их родителями на основе конструктивной творческой деятельности. Участие родителей в педагогических проектах позволяет педагогам более эффективно влиять на развитие положительной «семейной педагогики».

Таким образом, весь инновационный процесс выстраивается на основе сотрудничества руководства, педагогов, родителей.

В настоящее время педагоги осваивают метод коллективного проектирования, благодаря которому создаются интегрированные проекты при участии не только воспитателей и родителей, но и специалистов по изодеятельности, музыкально-театрализованному воспитанию, физическому развитию, а также логопеда и педагога- психолога. Кроме этого интеграция совместных усилий педагогов, специалистов и родителей в проектно-исследовательской деятельности позволила повысить готовность выпускников к обучению в школе.

Педагог-психолог, педагоги детского сада и школы отмечают у детей высокую степень развития:

любознательности, позволяющей проявлять познавательную активность;

способности самостоятельно и успешно решать творческие и другие задачи;

коммуникативности, способствующей не только свободно устанавливать взаимоотношения со взрослыми и сверстниками, но и разрешать конфликты, корректно отстаивать свою точку зрения.

Как показывает практика, в результате проделанной работы: коренным образом изменилось отношение педагогов к

нововведениям в образовании; созданы условия для самореализации и достижения

профессионального успеха; повысилась профессионально-личностная

компетентность; появилась необходимость использования комплекса

знаний, различных способов систематизации информации, своего позитивного опыта и опыта других специалистов;

сформировать уверенность в реальной возможности перехода собственной воспитательно- образовательной системы из одного состояния в другое, более качественное.

240

Қазақ тілі және әдебиеті сабақтарында сын

тұрғысынан ойлау стратегияларын қолданудың

тиімділігі

Рамазанова Асем Бырлесовна Қазақ тілі мұғалімі СҚО,Петропавл қ,

«№21орта мектеп»КММ Біз Тәуелсіз Қазақстан Республикасындағы ХХІ ғасырдың

ұрпақтарын дайындап жатырмыз. Қазақстанның болашағы өзіміз оқытып, тәрбиелеп отырған оқушыларымыздың, жастардың қолында.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жолдауында: «Ертеңгі келер күннің бүгінгіден де нұрлы болуына, адамзат қоғамның алға апаратын құдіретті күш тек білімге ғана тән»,-деп атап көрсетті.

Сондықтан сауатты да, білімді, жан-жақты, мемлекеттік тілді меңгерген жаны таза, дені сау, сол тілде жұмыс істей алатын, айналасындағы адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасай білетін ұрпақ қажет.Тіліміздің мәртебиесі-еліміздің мәртебиесі, демек сауатты, мемлекеттік тілді жетік білетін саналы, адамгершілігі мол азамат тәрбиелеу- қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдерінің негізгі міндеті.

Тек мемлекеттік тіл-қазақ тілі арқылы ғана қазақ халқының тарихын, әдебиетін, мәдениетін, ұлттық салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, болмысын үйренуге болады. Осы мақсатқа жетсек қана Қазақстанды дамытып, көркейтетін саналы, білімді, дені сау, жан-жақы дамыған, 50 елмен бәсекелестікке жарайтын қабілетті, ұлтжанды, иманды, инабатты азамат тәрбиелейміз.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген.

Бүгінгі күн талабына сай жан-жақты дамыған,өмірге реалистік тұрғыдан қарайтын, жан дүниесі сұлу, рухани бай, сезімтал, терең біліммен қаруланған оқушыитұрғысын сомдау үшін қажырлы еңбек

241

ететін жаңашыл ұстаз керек. Өз мақсатына жету үшін Ұстаздың қолында екі мықты қаруы болу керек. Бірі-терең ғылыми білім, екінші-сол білімін оқушы бойына, санасына жеткізетін, дарытатын әдіс-тәсілі. Осы екеуінің басын қатар ұштастыра білген мұғалім жаңа технологиялардың тиімдісін, ең керектісін таңдап, қолданады.

Білім беру саясатының тұжырымдамасына сай, мемлекеттік тілді меңгерген, шығармашылық тұрғыда ойлай алатын танымдық мәдениеті биік, ұлттық мәдениетті жете меңгерген, интеллектуалдық өрісі жоғары кез келген қиындықты жеңе алатын, өз мәселелерін өздері шеше алатын, өзін-өзі үнемі дамыта алаын белсенді, қабілетті жеке тұлғаны, жастары тәрбиелеуде қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің рөлі ерекше.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында осындай проблеманы шешуде өзім қолданып жүрген сын тұрғысынан ойлау стратегиялары оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттырады.

«Қыран түлегіне қайырылмас қанат сыйлайды, ұстаз түлегіне алға бастырар талап сыйлайды» дейді халықымыз. Сын тұрғысынан ойлау стратегияларын тиімді пайдалана отрып, орыс тілінде білім беретін мектепте басқа ұлт өкілдерін қазақша еркін сөйлеуге, сауатты жазуға үйреніп, жас ұрпақтың шығармашылық қабілетін дамытып, қазақ тілі мен әдебиетіне деген қызығушылықтарын, ынтасын арттыру- менің алға қойған мақсатым.

Егер оқушыларда пәнге деген қызығушылық болмаса, сапалы білімді талап ету қиын болады. Бір сарынды тапсырмалар оқушылардың пәнге қызығушылығын жоғалтып, жалықтырады.

Осындай жағдайларды болдырмау үішін жаңа педагогикалық технологияның әдіс-тәсілдерінің ерекшелігіне қарай жеке оқушының қабылдау деңгейі мен қабілеттеріне сәйкес іріктеліп пайдаланамын.

Соның бірі- қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында қолданып жүрген АҚШ-тың оқу жүйесінде пайда болған Джордж Соростың ашық қоғам институты мен «Сорос-Қазақстан» қорының «оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы. Бұл технологияның тиімділігі – біріккен іс-әрекетті ұйымдастыра отырып, оқушылардың сын тұрғысына ойлау мен жазу дағдысын қалыптастыру. «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» -сынау емес, шыңдалған ойлау. Белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оны зерттеп, салыстырып, белгілі бір жүйеге келтіре отырып, кез келген проблемаға деген өз көзқарасын білдіру.

Осы СТО жобасының кез келген стратегияларын сол қалпында алып қана пайдаланбаймын, оларды өз проблемама, сыныптың ерекшелігіне дамытып қолданамын.

Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау технологиясы арқылы оқушы мынадай жетістіктерге жетеді:

242

1.Өзіндік ойын ортаға салуға дағдыланады. 2. Еркін сөйлеуге жол ашады. 3. Алдына нақты мақсат қоя біледі. 4.Тапсырманы жауапкершілікпен атқаруды үйретеді. 5.Пікірталасқа белсенді түрде қатысады. 6 Шығармашылық қабілеті дамиды. 7. Өзгенің пікіріне құрметпен қарайды. 8. Жұппен, топпен, жекелей жұмыс істей білуге үйретеді. 9. Өмірге деген көзқарасы туады. 10.Оқиға немесе кейіпкерге деген сезімі оянады. 11. Мәдениетті, көркем тілде сөйлей алатын болады. 12. Жан-жақты мағдұмат алуына бағыт береді. 13. Өз ойын дәлелдеуге тырысады. 14. Өз бетіміен ізденушілігін қалыптастырады. 15.Сыйластық, ұйымшылдыққа тәрбиелейді. 16. Пәнге, тақырыпқа қызығушылығын артады. 17. Зерттеушілік қабілеті дамиды. 18. Сыныпта жайлы психологиялық ахуал туғызады. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы бойынша

сабақ құрлымы үш кезеңнен тұрады: І. Қызығушылықты ояту. ІІ. Мағынаны ажырату ІІІ. Ой толғаныс. І. Қызығушылықты ояту кезеңінде әрекеттің танымдық

түрлері орын алады. Бұл оқушыны өз білімін талдап, жаңа тақырып бойынша ойлауға белсендіреді. Тақырып туралы ой қозғау бар ақпарат пен жаңа ақпаратты байланыстырып, қызығушылықты тудырады.

Сабақтың кезеңдерін айқындау үшін мұғалім қажетті, мазмұнды сұрақтарды дұрыс қоя білуі керек. Қызығушылықты ояту кезеңінде мынадай сұрақтарды қоямын: Сабақтың тақырыбы қандай деп ойлайсыңдар? Осы жайлы не білесіңдер? Не күтесің, нені білгің келеді? Не Үшін білгің келеді? Суретке қарап не ойладың? Не туралы сурет?

Дәл осы кезеңде тақырыптың мақсатын оқушының өзі ашады. Бұл кезеңде СТО-ның мынадай стратегияларын қолданамын: Ой

қозғау, Ассоциация, Атаулар көмегімен болжам жасау, Көрнекілік т.б. Мысалы: «Ой қозғау» стратегиясын «Наурыз мейрамы»

тақырыбын өткенде былай қолданам: алдымен Наурыз мейрамы жайында оқушылар не білетіндерін жұпта талқылап, ой қозғады. Оны жеке қағазға түсіреді.Топқа өз пікірлерін жеткізеді. Сөйтіп олар ортақ пікірдітақтаға жазып шықты. Мысалы:

1. Наурыз мейрамы 22 наурызда тойланады.

243

2. Наурыз-мұсылманша Жаңа жыл. 3. Көктем мерекесі. 4. Күн жылынады. 5. Құстар ұшып келеді. 6. Қыдыр ата келеді. 7. Наурыз көже пісіріледі. 8. Ұлттық ойындар ойналады. 9. Бір-бірін қонаққа шақырады. Ал әдебиет сабағында « Халық ауыз әдебиеті» тақырыбын

өткенде ассоциация жасауға болады. Оқушылар осы тақырыпқа байланысты қандай ой туындайтынын, ойға не келетіндігін жазады.

Сонан соң солармен сөз тіркестерін, сөйлемдер құрастырады. Осы ассоциация бойнша өтетін сабақтың не жайында болатындығын өздері айтып береді. Яғни өзіндік ізденуге үйренеді.Мысалы:

ІІ. Мағынаны ажырату кезеңінде оқушының іс әрекетінің барлық түрлері қамтылады. Яғни, оның жаңа тақырыпқа көшуі, оны зерттеуі, оқу, жазуы, тәжірибе жасауы. Бұл кезең сабақтың ең негізгі кезеңі. Себебі жаңа тақырыпты түсіну, оны әрі қарай дамыту, ой елегінен өткізіп, керекті ақпарат ретінде қолдану осы кезеңге байланысты.

Мағынаны ажырату кезеңінде оқушылар мәтіннің мазмұнын зерттеп оқиды, өз білімдерінен жауап іздейді. Сабақта қолданылған көрнекіліктер арқылы ақпаратты өздері тауып, мазмұнын қалай түсінгендерін қолданады.

Бұл кезеңде СТО-ның мынадай әдіс-тәсілдерін пайдаланамын: Топтастыру, «Инсерт» стратегиясы , Болжам кестесі, Кубизм, Венн диаграммасы, Галереяға саяхат, ББҮ(білемін, білгім келеді, үйрендім), Қарама-қайшы элементтер, семантикалық карта, Елес жетелеу, Екі қадамды сұхбат т.б.

Оқушылардың ойлау қабілеттерін арттыруда, пікірлерін дәлелдеуде, білім сапасын арттыруда Венн диаграммасының тиімділігі мол. Бұл әдіс бойынша оқушылар екі кейіпкердің немесе екі заттың т.б. ұқсастығы мен айырмашылығын ажыратады.Жақсылық пен жамандықты айыра білуге үйренеді.Мысалы, 9- сыныпта қазақ әдебиетінен С.Сейфулиннің «Аққудың айырылуы» поэмасын өткенде ондағы бас кейіпкерлер Аққу мен Мергенге мінездемені Венн диаграммасы арқылы береді.

Бұл салыстырудан адамгершілікке жат қылықтардан аулақ болып, жақсы қасиеттерді бойына дарытуға тәрбиелейді.

Оқытудың тиімді әдісінің бірі – «Инсерт» стратегиясы. Бұл әдісті қазақ тілінен «Киіз үй тақырыбын» өткенде балалар былай қолданады:

244

V білемін + білмеймін, жаңа

- келіспеймін ?түсініксіз (білгім келеді)

1.Киіз үй –қазақтардың ертеден келе жатқан баспанасы. 2.Көшіп-қонғанда тез жиып, шапшаң тігуге ыңғайлы.

1.Жазда ауасы таза, әрі салқын. 2.Қазақ халқы ХІІ ғасырдың ІІ жартысында ғана балшықтан, шымнана қыстық үй сала бастады.

1.Киіз үй қатты соққан дауылда жығылмайды. 2. Нөсерлеп жауған жаңбырдың суын өткізбейді.

1.Киіз үй қалай тұрғызатындығы.

Мұндай әдіс білетін материалды есте түсіріп, жаңа тақырыпты қаншалықты меңгергенін көрсетеді, әрі есте сақтау қабілетін арттырады.

ІІІ.Ой толғаныс кезеңі. Бұл кезеңде оқушы жаңа үйренген білімін қайталап, қалыптастырады.Алған ақпаратты саралап, пікір алысады, өз пікірлерін дәлелдейді, ой-өрісі, шығармашылық ойлау қабілеті дамып, кеңейеді, қортындыны өздері шығарады. Бұл кезеңде «Бес жолды өлең» әдісі-ақпаратты жинақтау қабілеттілігін, аз ғана сөзбен күрделі ойын, сезімін, үмітін білдіру. Бұл әдіс ақпараттың талданғанын жәнемматериалдардың аз сөзбен көп ойды білдіретіндігін талап етеді. Берілген әдіс мынадай жолдардан тұрады: 1жол-тақырыпты білдіретін 1 сөз -1 зат есім, 2-жол –тақырып мазмұнына байланысты 2 сөз -2 сын есім, 3-жол –тақырып бойынша іс-әрекетті білдіретін 3 сөз-3 етістік, 4-жол –тақырыптағы сөзден тұратын сөз тіркесі немесе көңіл-күйді білдіретін сөз. Мысалы, қазақ тілі сабағында «Менің Отаным» деген тақырыпты өткенде оқушылар «Отан» деген сөзге «Бес жолды өлеңді» былай жасады:

Отан кең, байтақ тұрады, қуанады, өмір сүреді Мен отанымды мақтан етемін. Атамекен Сонымен «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды

дамыту» технологиясы негізінде өткізілген сабақтар оқушының тақырыпты түсінуге қызығушылығын, танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, жұптық және ұжымдық, бірлесіп

245

жұмыс жасауға, ізденушілік, зерттеушілік, шығармашылық ойлау қабілеттерін қалыптастыруға ықпал етеді. Ең бастысы тілді меңгеруде оқушы білімінің игергені мен тиянақтылығын арттырып, елін, жерін, тілді сүйетін елжанды, шығармашылығы жағынана дамығын, егеменді еліміздің ертеңін нұрлы етер «Барыс текті», намысты, инабатты, білімді,дені сау ұрпақ тәрбиелеуге ықпал етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер 1. Білім туралы Заң. Алматы, 1999ж 2. Назарбаев Н.Ә Ел Президентінің Қазақстан халқына

Жолдауы 3. «Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектептерінде»

журналы.2014, №2,8,,9,10. 4. «Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектептерінде»

журналы.2015, №1,6,,9,11.

Тіл мәдениеті және оның проблемалары

Шамбетов Батырбек Рыскулович Педагог специальных дисциплин

Петропавловский колледж искуств «Не сөйлейтініңді біл, Кімге сөйлейтініңді біл, Қай жерде сөйлейтініңді біл, Қай кезде сөйлейтініңді біл, Қалай сөйлейтініңді біл». Бөлтірік шешен Әдеби тіл дегеніміз – жалпы халықтық тілдің хатқа түскен,

белгілі бір дәрежеде өңделген ерекше түрі. Тіл білімі тарапынан алғанда «әдеби тіл» деп тек көркем әдебиет емес, ғылыми зерттеулердің, саяси трактаттардың, газет – журналдардың тілін де – қысқасы, жазба тілді айтамыз. «Әдеби тіл» термині «жазба тіл» дегеннің баламасы ретінде ұсынылады. М. Балақаев: «Әдеби тіл – жазба тіл. Жазба әдебиет арқылы тіл байлықтары, оның құрылысы сымбатты қалыпқа түсіп, екшеледі. Жазуы болмаған халықтың тілі әдеби тіл дәрежесіне көтеріле алмайды», - деп жазды. Дәл осындай тұжырымды Ғ.Мұсабаев та айтқан: «Әдеби тіл

246

ең әуелі – ақ жазуға сүйенеді. Ол жазу стилінсіз әдеби тіл болмақ емес», - дейді.

Әдеби тілдің ең басты белгісі – оның өңделген, сұрыпталған, нормаланған тіл болуы, бұл – бір. Қызметі жағынан сол халықтың өмірінде ұйымдастырушы, қоғам мүшелерінің басын қосушы сипаты, яғни жалпыға ортақтық қасиеті болуы тиіс. Бұл - екінші меже. Әр нәрсенің, әр құбылыстың заты (мән – мәнісі, табиғаты) салыстыру арқылы, өзге нәрселердің, өзге құбылыстардың қарама – қарсысына қою арқылы таныла түседі. Әдеби тілді тану үшін оның қарама – қарсысына қойылатын басты құбылыс – ауызекі сөйлеу тілі. Бұл – тілді әдеби деп тануға қажет үшінші шарт. Әдеби тіл – қоғамның қолдану практикасында сыннан өткен, нормаларын қоғам санасы дұрыс деп қабылдаған және ол нормалар барша үлгілерге ортақ болуы шарт. Бұл – төртінші сипаты.

Қазақтың «сөйлей-сөйлей шешен боласың» деген мақалы дұрыс; Ойлауың дұрыс болғанмен, сөйлеп үйренбейінше, пікіріңді айта алмайсың. Сол сияқты ойлағаныңды жазып үйренбесең, тағы болмайды. Сөйлеуді адам коллектив ішінде жүріп, біреуге еліктеп, біреуден үлгі алып, халықтың бай тілін пайдалана жүріп, үйренгенін өзі сезбей қалатын болса, жазуды ойлай-үйрене алмайды. Пушкиндер өздері де грамматика жазған. Олар әдеби тілді жақсы біліп, өзі соны мықтап дұрыстау үшін, сол жасаған тілін нормаға салу үшін жазған. Мысалы: Пушкин, Гоголь, Әуезов, Толстойлар 10—15 рет қайта жазып түзетуден жалықпаған. Оның себебі не? Сөзді асыл қазына деп, оған өте жауаптылықпен қараудан туған. Сондықтан да олардың жазғаны әлденеше ғасырлар бойы тозбай, қадірі түспей, үлгілі шығарма есебінде сақталып келеді.

Ал, сахналық сөйлеу мәдениеті деп – сахна тілі заңдылықтарын ұстана отырып ойлы, бейнелі сөздің айтылу техникаларын терең меңгеріп және шығарманың жанрлық айырмашылығы мен стильдік ерекшеліктеріне қарай сөз саптау мәнерін келтіріп айту тәртібі деуге болады. Мысалы, драматургияда автордың идеясы болады. Шығарманы қоюшы режиссер автормен қатар өзінің де идеясын іске асыруды көздейді. Осыған орай, спектакльде ойнаған актер драматургтің идеясын, режиссердің мақсатын ескере отырып, қажетінше оны өзінің шеберлігімен дамытуға, шарықтау шегіне жеткізіп орындауға тырысып бағады. Осылайша, кағаз бетіне жазылған әрбір сөздің көрермен құлағына жеткенге дейін сан қырлы астары ашылып, қырланып, сараланып барып негізгі көздеген мақсатына жетуі сахналық тілдің заңдылықтары мен техникасына байланысты. Осы үдерістің жүзеге асуы және де сөздің негізгі атқаратын қызметінің орындалу деңгейі актердің құзырында әрі міндеті деп білеміз. Сондықтан да, сахна тілі ұстаздары

247

сабақ кезінде шешендік сөздерді жоғарыда айтып кеткендей ой жеткізу, анық сөйлеу, астарлап сөйлеуге машықтану мақсатында немесе керісінше, демді, дауысты тәрбиелеу үшін материал (мәтін) ретінде де пайдаланамыз. Сахналық тілдің мәселесі уақыт өте келе күрделене түсуде. Ол қазіргі қоғамға сай дамуды қажет етеді. Тіл техникасын меңгеру өз алдына, оны актерлік шеберлікпен ұштастыра білу көп еңбек пен ізденісті талап етеді. Театр маманы М. Байсеркенов: «… сахнадағы тіл мәдениеті әлі күнге өрге баспай келе жатыр. Жалаң декламация, жалған пафос, құрғақ баяндау көз аштырмайтын болды. Сахнадан сөйлеген сылдыр сөзден көрермен мезі болып бітті. Асығып – аптығып, сөзінің аяғын жұтып жұлмалап, жұлқып сөйлеген жаралы сөздерді естігенде, жаның жабырқайды. Жалаулаған жасық сөздің жаныңа батқаны сондай – жадап-жүдеп, күйзелмеске шараң жоқ», – дейді. Осы айтылғандай, дауыс шығарып сөйлеуді декламация немесе пафос деп түсінетін, шапшаң сөйлеуді асығып – аптығумен шатастыратын, жүрек жылытар нәзік сөзді жасық сөз деп ұғынатындарды сахнаның сәнін бұзушылар деп айтқан болар едік. Өйткені, сахнада астарсыз айтылған сөздің еш бір мән- мағынасы болмайды. Керісінше, көрерменнің ызасын келтіруі мүмкін.

Тіл мәдениетінің өлшемдері мен оған қойылатын талаптар. «Ана тілін жақсы білу - әркімнің азаматтық борышы. Егер әр бір

сөзді орнымен жұмсай біліп, айтқан ойы мазмұнды, нысанаға дәл тиетіндей ұғымды шығып, тыңдаушысын баурап алардай әсерлі болса, ана тілінің құдіреті сонда ғана сезілер еді. Ал мұндай шеберлік тек тіл мәдениеті жоғары адамдардың ғана қолынан келер жайт» - деп тұжырымдайды М.Балақаев. Көптеген зерттеуші, ғалымдардың еңбектерін, мерзімді баспасөз ақпараттарын талдай келе, оқушылардың тіл мәдениеті деңгейін анықтау мақсатында әңгімелесу, байқауларды негізге ала отырып, бүгінгі күнгі оқушылардың сөз саптауы көңіл аударарлық, көпшілігінің тіл мәдениеті төменгі деңгейде деген қорытындыға келдік.

Зерделеудің келесі кезеңінде қазіргі оқушы жастардың тіл мәдениеті деңгейінің төмен болу себебін іздестірдім. Жазушы Ә. Әбішев бұл туралы былай дейді: «Жастар ізденбейді, ағаларын оқымайды, олар қазақ әдебиетін оқымайды... Жастар сөйлемді әтейі бұзып жазады, олар ерекшеліктің белгісі түсініксіз жазу деп ойлайды... Тіл мәдениетінің төмен болуына ғылыми-техникалық прогрестің де әсері бар", - десе, И. Нұғыманов: «Оқушылардың тілінде болатын кемшіліктердің себептері:

1. Ортаның әсері; а) оқушының сөйлеуіне жергілікті тіл немесе басқа тіл әсер етеді, ә) көшенің әсері (дөрекі, былапыт тіл),

248

2. Сөйлеу дағдыларының жоқтығы (тіл дамытуға немқұрайлы қарауы);

3. Жекелеген оқушы тіліндегі кемшілік (сақаулық, быдықтық, мыңғылдық, т.б.)» - деп көрсетеді.

Сондай-ақ М. Балақаев, Т. Қоңыратбаев, С. Қирабаев, Ш. Беркімбаева, Н. Уәлиев тағы да басқа ғалымдардың зерттеулерін негізге ала отырып, оқушы жастардың тіл мәдениетінің төмен болуының себептері төмендегідей:

1. Көркем әдебиет оқуға деген оқушылардың қызығушылығының төмендігі. Тіл мәдениетіне жастарды тәрбиелеу көркем әдеби шығармаларын көптеп оқумен байланысты. Көркем әдебиетті аз оқитын адамның сөздік қоры аз болады, соған орай олардың сөйлеу мәдениеттілігі мен өз ойын логикалық баяндауы да төмен екендігі байқалады;

2. Мәдени орталықтарға бару, ол туралы пікірлесудің өте сирек кездесетіндігі;

3. Ата-аналардың балаларының тіл мәдениетіне жете мән бермеушілігі;

4. Тілдік ортаның әсері; Жалпы тіл мәдениетіне қойылатын талаптар қандай, әрбір

мәдениетті адам мәдениетті сөйлеу, қарым-қатынас жасау үшін нені меңгеруі керек деген сұрақтар туындайды. Зерттеуші М. Балақаев өзінің тіл мәдениетін тереңінен зерттеген еңбектерінде тіл мәдениетінің негізгі принципі деп сөйлемдердің, жеке сөздердін тыңдаушыға, оқушыға бірден түсінікті болу керектігін көрсетеді. Зерттеуші жазуда, сөйлеуде адам ойына қажетті сөз таңдағанда олардың стильдік ерекшелігтерін ескеруді айтады. Тілдік норманы қалыптастыру, сауаттылық, тіл тазалығы, сөздерді дұрыс айтым, дұрыс жазу тіл мәдениетінің басты талаптары ретінде тұжырымдалады.

А. Жапбаров тіл мәдениетінің жоғары болуына мынадай талаптар кояды:

- сөздің жүйелі, анық, түсінікті болуы; - сөздің тілдегі орфоэпиялық, грамматикалық, лексикалық

нормаларға сай дұрыс құрылуы; - сөздердің қажет еткенде бейнелі, көркем, эмоциялы болуы; - сөздердің тыңдаушы немесе оқушының жағдайына, ортаның

қажеттілігіне сай болуы. Осы сияқты көптеген зсрттеушілер, ғалымдар, педагогтардың

ой- тұжырымдары мен пікірлерін қарастыра келе тіл мәдениетіне қойылатын талаптарды төмендегідей сараладық:

- сөйлегенде тілдегі дыбыстарды дұрыс, анық айту; - сөйлеу әуені, қарқыны, дауыс күші мен кідірісті сақтау;

249

- екпіннің түсуін, үндестік заңын сақтау; - сауатты, қатесіз жазу; - жазба мәтіндерде тыныс белгілерін сақтау; - әріп таңбаларын дұрыс, түсінікті жазу; - дұрыс айтып, сөздердің тізбегін табиғи заңдылықтарымен

дыбыстау; - сөйлегенде сөз тұлғаларын, түрленуін сақтау, қосымша,

көмекші сөздерді дұрыс, өз орнында қолдану; - сөздерді өз мағынасына қарай қолдану, мағыналарын анық

біліп отыру; - сөйлемдерді, әсіресе, күрделі ойды білдіретін кұрмалас

сөйлемдерді дұрыс құрастыру; - керекті сөзді сөздік құрамның ішінен іріктеп, әдеби вариантын

қолдану, ретсіз енген, баламасы бар кірме сөздерді, жергілікті тілге тән диалектілерді, жаргон сөздерді тұс-тұстан қолданудан қашық болып, реттеп отыру;

- тілдегі ауызекі, ресми іс-қағаздарды, публицистикалық, көркем поэзиялық, ғылыми стильдердің әрқайсысының ерекшелігін сақтап отыру;

- сөйлеу әдебінің сақталуы; - тілдегі көркемдік құралдар, тіл байлығын, оның мүмкіндіктерін

пайдалану; - сөйлеуде тілдің өз заңдылықтарына қатысты халықтың ұлттық

ерекшеліктерін сақтау; - сөйлегенде ойдың көлемі, мазмұндық құрылымы, хабардың

жеткізу жүйесін реттеу. Өз алдыма тіл мәдениетінің даму сатысы қандай өлшемдер

арқылы анықталатындығын айқындау міндетін қойғандықтан, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді талдай отырып, тіл мәдениетінің мынадай көрсеткіштерін белгіледім: тілдің тазалығы, дәлдігі, анықтылығы, ойлылығы, орындылығы, мәнерлілігі, байлығы, әсерлілігі, жүйелілігі, түсініктілігі, мазмұндылығы, нақтылылығы, дұрыстығы, тілдік нормаға сай болуы, мағыналылығы, әдебі.

Егер осы айтылған көрсеткіштер адам бойында дамып, жетілсе, онда осы адамның тіл мәдениеті жоғары деп санауға болады. Сондықтан мұғалімдер оқушыларға тілдік тәрбие бергенде тіл мәдениетінің көрсеткіштері мен талаптарын үнемі басшылыққа алып отырулары керек.

Жұмыстың келесі кезеңінде тіл мәдениетін қалыптастыру жұмысының негізгі бағыттарын анықтауға тырыстым. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді зсрттеу, бір жүйеге келтіріп, талдау төмендегідей қорытындыға әкелді.

250

Тіл мәдениетін қалыптастыру тілді оқыту негізінде жүреді. Тілді оқыту - тілдің дыбыстық құрамын, лексикасын, грамматикасын оқыту арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан, оқытуда сөйлеу тілін дамыту тіл білімінің толық саласынан оқушыға білім беру арқылы жүргізіледі. Тіл материалдарын игеру дегеніміз, оны тану ғана емес, сол материалды дұрыс түсіну әрі дұрыс қолдана білу дағдысын игере білу деген сөз. Олай болса тіл мәдениетін қалыптастыру, тіл дамыту тәсілдері мен әдістері, амалдары мен жолдары осыны ескере отырып белгіленуі керек.

Жалпы тәрбие үрдісінің дұрыс бағытта жүруінің кепілі - педагогтар мен ата-аналар арасындағы өзара тығыз байланыстың болуы. Сондықтан тәрбие үрдісінің басым бөлігін ата-аналармен, балалармен бірлесе ұйымдастыру керек. Бұл тіл мәдениетіне де қатысты. Тіл мәдениеті шыңына жету жолы ұзақ әрі қиын. Ол отбасынан, балалар бақшасынан басталады, мектепте ана тілі жүйелі оқытылып, тіл дамыту, сауатты жазу үйретіледі. Оқушының колледжден алатын тіл сабақтары отбасы мен айналаның «тіл сабақтарымен» ұштасып жатуы керек.

Функционалдық сауаттылық- тұлға

қалыптастырудың негізі

Ибрагимова Гулбахарам Ибрагимовна әлуметтік педагог, психолог

"Балалар мен Жасөспірімдер сарайы" КМҚК Жезқазған қаласы, Қарағанды облысы

Бүгінгі күн – білім беру мазмұнына,оқушы мен педагог

тұлғасына және қызметіне деген көзқарастардың түбегейлі өзгеріске бет бұрып тұрған кезеңі. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өз сөзінде: «Біз қазір «білім – ғылым- инновация» атты үштік үстемдік құратын постиндустриялық әлемге қарай бағыт алып барамыз», - деген еді.Қазақстанның әлемдік үрдістерге кіруі, дамыған елдердің стандарттарына деген ұмтылысы білім беру жүйесінің жаңа сапалық деңгейге өту қажеттілігін арттырды. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру – білім беру процесінің негізі болып табылады. Қазақстанда кеңестік кезеңнен кейінгі кеңістікте алғаш рет 2012-2016 жылдарға арналған функционалдық сауаттылықты дамытудың Ұлттық іс-қимыл жоспары дайындалды, онда оқушылардың құзыреттілік біліктерін, алған

251

білімдерін шынайы өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білу қабілеттерін дамыту көзделген.

Осы орайда, өскелең ұрпақтың сапалы білім алуының маңызы зор. «Функция» ұғымы белгілі бір заттың атқаратын қызметіне немесе іс-әрекетіне қатысты айтылатыны танылады. Мысалы, техникалық құрал-жабдықтарды алар болсақ (компьютер, сканер, принтер, т.б.), олардың өз функциялары бар. Ал «функция» ұғымы адамға қатысты айтылғанда, оның іс-әрекетіне байланысты қарастырылады. Кез келген маманның атқаратын белгілі бір функциясы немесе қызметі болады, ол соның дұрыс атқарылуына жауап береді. Айталық, мектеп директорының, оқу ісі немесе тәрбие жөніндегі орынбасарларының әрқайсысының өз функциясы бар және әрқайсысы өз бағыты бойынша жауап береді.

Жалпы, сауаттылық адамның білімділігіне қатысты ұғым екені белгілі. Яғни, сауатты деген сөздің түпкі мағынасы оқу, жазу, санау біліктіліктері қалыптасқан, грамматикалық тұрғыда таза, қатесіз жаза, сөйлей, оқи алатын, сондай-ақ дұрыс есептей білетін адам сауатты ретінде танылады. Ал «функционалдық сауаттылық» белгілі бір кезеңге сай субьектінің алған білімі мен білігі негізінде сауатты іс-әрекет ете алуы деген мағынаны білдіреді.

Сонымен, функционалдық сауаттылық – жеке тұлғаның әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсене араласуы және өмір бойы білім алуына ықпал ететін базалық факторы, яғни бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман ағымына қарай ілесе отырып, меңгерген білімді тұрмыс тіршілікте қолдана алуы мен жетілдіре отыруы. Сонда, функционалдық сауаттылық ұғымына келесі анықтаманы беруге болады: адамның мамандығына, жасына қарамастан меңгерген білімді сауатты қолдана алуы мен үнемі білімін жетілдіріп отыру процесі.

Мұндағы басшылыққа алынатын функционалдық сапалар: белсенділік, шығармашылық тұрғыда ойлау, шешім қабылдай алу, өз кәсібін дұрыс таңдай алуға қабілеттілік, т.б. Яғни, жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның өзгермелі әлемде әлеуметтік бейімделуін қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады. Осыған орай, Ұлттық жоспардың жоғарыда аталған мақсат, міндеттерін жүзеге асыруда төмендегідей тетіктері нақтыланып, мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін білім беру жүйесінде басшылыққа алынады.

252

Олар: • білім беру мазмұны (ұлттық стандарттар, оқу

бағдарламалары); • оқыту нысандары мен әдістері; • білім алушылардың оқудағы жетістіктерін диагностикалау

мен бағалау жүйесі; • мектептен тыс қосымша білім беру бағдарламалары; • мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан,

мектептердің оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі); • барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық

қалыптағы білім беру ортасының болуы; • ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі

белсенді рөлі. Оның алғашқысы – оқыту әдіснамасы мен мазмұнын түбегейлі

жаңарту. Яғни мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жалпы білім беретін орта мектептің Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын (МЖБС) жаңартудан бастау алуға тиіс. Ол үшін мұғалім білім алушының бойына алған білімін практикалық жағдайда тиімді және әлеуметтік бейімделу үдерісінде пайдалана алатындай негізгі құзыреттіліктерді сіңіруі керек.

Олар: басқарушылық (проблеманы шешу қабілеті); ақпараттық (өз бетінше ақпарат көздері арқылы үнемі білімін

көтеріп отыруы, сол арқылы танымдық қабілетін ұштау); коммуникативтік (үш тілде: қазақ, орыс, ағылшын (шет) ауызша,

жазбаша қарым-қатынас жасау); әлеуметтік (қоғамда, өзі өмір сүрген ортада іс-әрекет жасай алу

қабілеті); тұлғалық ( өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруға қажетті білім, білік, дағдыларды игеру, болашақ өзі таңдаған кәсібін өзі анықтау, оның қиыншылығы мен күрделілігіне төзімді болу);

азаматтық (қазақ халқының салт-дәстүрі, тарихы, мәдениеті, ділі, тілін терең меңгеріп, Қазақстанның өсіп-өркендеуі жолындағы азаматтық парызын түсінуі);

технологиялық (әр азамат өз мамндығына қарай ақпараттық технологияларды, сандық технологияны, білім беру технологияларын сауатты пайдалануы).

Функционалдық сауаттылықты жүзеге асырудың екінші тетігі – оқыту нысандары мен әдістері. Тәуелсіз қазақ елінің оқулықтарының мазмұны ұлттық құндылықтарды басшылыққа ала отырып жазылып, оны оқыту мен жүзеге асырудың жаңа әдістері, яғни аралық белсенді әдістер арқылы жүзеге асуы тиіс. Осы негізде білім алған мектеп

253

оқушылары теориялық білімдерін практикалық тұрғыда қолданумен қатар ана тілінің келешегіне үлкен жауапкершілікпен қарауға тәрбиеленеді.

Ұлттық жоспарда көрсетілген функционалдық сауаттылықтың үшінші тетігі – оқу нәтижелерінің бағалау жүйесін өзгерту. Яғни бағалау жүйесі функционалдық сауаттылықта сырттай бағалау және іштей бағалау болып бөлінеді. Іштей бағалау – оқу пәні бойынша оқыту сапасын диагностикалау және мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты өлшеміне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Ал сырттай бағалау – әрбір деңгейді аяқтау бойынша білім алушының оқу жетістіктерінің нәтижелеріне сәйкес (ҰБТ, ОЖСБ және т.б.), сондай-ақ халықаралық зерттеулерге (ТIMSS, PISA және PIRLS) қатысуы арқылы жүзеге асырылады. Нақтырақ айтар болсақ, сыртқы бағалау белгілі бір мамандық иелеріне қатысты болса, іштей бағалау көбіне білім алушыларға қатысты. Сонымен қатар білім алушылардың өзін-өзі бағалауы, ұйымдастыруы, жетілдіруі және жеке жетістіктерін бағалау арқылы жүзеге асырылады. Ал функционалдық сауаттылықтың төртінші тетігіне тоқталар болсақ, оған қосымша біліммен және мектептен тыс сабақтармен қамтуды жатқызады. Ұлттық жоспарда оқушылар сарайы,музыка мектептері,жас техниктер мен натуралистер станциялары жұмыстарын түбегейлі өзгерту қарастырылған. Олар: балалар интерактивті парктері (ғылыми қалалар), технопарктер, балалар мұражайлары, ғылыми үйірмелер және т.б Бұл – шығармашылық пен инновацияға деген қызығушылықты арттырады. Мұндай оқыту жүйесі баланың санасына әлеуметтік тұрмысына, төңіректегі әлемге терең көзбен қарап үйреніп, жолығатын қиын мәселелерді оңай шешетін болады. Бұрынғыдай мектептен шыққан соң бала үйренген білімін ұмытып қалмайды, қайта өмірде пайдаланатын болады. Вариативті сабақтар, қосымша әдебиеттер ұсыну арқылы, төртінші тетікті жүзеге асырудамыз.

Ұлттық жоспарды жүзеге асырудың бесінші тетігі –мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемлекеттік нысан, мектептердің оқу жоспарын реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі). Бүгінгі білім беру жүйесінде қазақстандық мынадай мектептер бар. Олар: жалпы білім беретін орта мектеп, гимназия, лицей, дарынды балаларға арналған мектептер, Назарбаевтың зияткерлік мектебі (НЗМ) т.б. Осы мектептердің басқару жүйесі, оқу бағдарламалары, оларда оқытылатын пәндердің оқулықтары, онда оқитын оқушылардың білім сайыстары бір-бірінен ерекшеленіп, бүгінгі қоғам талап етіп отырған үрдістен шығуы тиіс.

Алтыншы тетігі– барлық мүдделі тараптармен әріптестікке негізделген достық қалыптағы білім беру ортасының болуы. Бұл

254

мәселедегі жүзеге асырылатын жұмыс – мектеп пен жоғары оқу орындары, түрлі ғылыми зерттеу орталықтары мақсатты түрде келісімшартқа отырып, мектеп оқушыларының мамандық таңдауда, ғылыми жұмыстар, жобалар жасауда әріптестік қарым-қатынас орнатып отыру екі жаққа да тиімді болмақ. Жоғары оқу орындары білім сапасын арттыруда өзі дайындайтын маманның деңгейін, қабілетін, дарынын алдын-ала анықтап, болашақта жүргізілетін жұмыстарын жоспарлап, білім алушыларға кредиттік жүйенің ерекшеліктерін, мақсат-міндеттерін алдын-ала түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, мектеп оқушыларына мамандық таңдауда дұрыс бағыт беру.

Функционалдық сауаттылықтың жетінші тетігі – ата-аналардың балаларды оқыту мен тәрбиелеуге белсенді қатысуын қамтамасыз ету. Ата-ана бала бойына жас кезінен адами құндылықтарын дарытып, саналы өмір сүруге баулуға борышты. Ата-ананың бала тәрбиелеуде функциональдық сауаттылығын көтеру мектеп мұғалімдерімен олардың тығыз байланыс жасап, екі жақты әріптестік әрекетінің негізінде қалыптасады. Яғни ата-ананың баласының ерекше қасиетін тануы, оны түрлі жағдаятта түсініп, қол ұшын беруі, олардың қабілетін дамытуға, бойына рухани құндылықтарды қалыптастыруға, жағымсыз мінез-құлық, әдеттерден арылтуға көмек беретін функционалдық сауаттылық ата-ана бойында да болуға тиіс. Бұдан байқалатын нәрсе, білім мен тәрбиенің екіжақты мәселе екендігін көрсетеді. Оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытуда оқу бағдарламасындағы әрбір пәннің рөлі зор. Болашақ азамат өз ұлтының асыл мұрасымен сусындау арқылы туған халқының тарихымен, мәдениетімен жете танысып, білімін кеңейтеді. Қазақ тілінің грамматикасын терең меңгерген оқушы, қоғамның кез келген саласында қиналмай жұмыс істеп, өзінің функционалды сауаттылығын көрсете алады. Жалпы білім беретін орта мектептегі оқушыны жеке тұлға ретінде және оның ұлттық сана-сезімін, өзіндік, дүниетанымын, азаматтық ұстанымын, рухани құндылықтарын қалыптастыруға негіз болатын аса бай құндылықтың бірі функционалдық сауаттылық болып табылады.. «Бұлақ көрсең -көзін аш» демейме дана халқымыз. Оқушы функционалды сауатты болып өсуі үшін логикалық ойлау дағдысы жан- жақты дамыған ,креативті дағдысы жетілген , ой өрісі кең ,кез келген сәтте өз алдына шешім қабылдай білетін болуы шарт. Өз тәжірибемде күнделікті сабақтарымда алдымдағы әрбір оқушыны жеке тұлға ретінде қарап, яғни әр бұлақтың көзін ашуға тырысамын, алдын ала әзірлеп келген логикалық тапсырмаларымды сабақтың алғашқы кезеніңде балалардың ойлануына мүмкіндік туғызып бір сәт « Миға шабуыл принципіне» сүйеніп жүргіземін. Бұл жұмыс оқушылардың креативті дамуына зор ықпал етеді..Сабақта міндетті түрде

255

орындалатын әдіс тәсілдердің тағы бірі - дәйексөздің берері мол.Дәйексөз- сабақтың негізгі түйінін шешетін кезеңі.Өзін өзі тану сабақтарында қазақ ойшылдарының да шығармаларынан алынған сөздер кездеседі. Бұл орайда оқушылар оқу материалын бейнелі,эмоционалды тұрғыдан қабылдауына ықпал ете және танымдық қабілеттерін арттыра отырып, ұлттық құндылықтарды меңгерту мақсатында дәйексөз авторының өнегелі өмірі,шығармашылығында тақырыпқа сай келетін өз ұлтының салт санасын,әдет ғұрпын,жол жоралғысын,дәстүрін терең үңіле зерттеп,халықтың ғасырлар бойғы жиған мұрасына тәлімдік, танымдық тұрғыдан оқытудың маңыздылығы зор.Өзін өзі тану пәнін оқытуда жоба жасау,деңгейлеп саралап оқыту,ойын арқылы оқыту,проблемалық оқыту,топтық оқыту, т.с.с. әдістер өте тиімді.Бұл әдістер арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады,білім алуы жеңілдетіледі,сабақтың сапасы көтеріледі.Айталық, топқа бөлініп жқмыс жасауда балалар арасында тәжірибе жинақталады,өз беттерімен білім алуына мүмкіндік туады, ізденуге құлшынады, әрқайсысы өз ойларымен еркін бөліседі. Ал топтық жұмыс маған өз оқушыларымды жан -жақты ашуға, әрқайсысының тұлғасын көруге, олардың мінез құлықтарының ерекшеліктерін байқауға көмектесті. Соның нәтижесінде оқушылардың бір біріне жолдастық , достық қарым қатынастары арта түсті.Бір біріне ынта жігермен көмектесуге,үйретуге бейім болды,үйрете жүріп өздері де үйренді. Ұйымдастырушылық қабілеттері де арта түсті.Сабақ соңында өткізілетін «Жүректен жүрекке» әдісі оқушыларға өте ұнайды. Өздері жүрекжарды тілектер айтуға асығып, тіпті лебіздерінің мазмұнды, мәнді болуына назар аударады, осы тұрғыдан да көп ізденеді.

Педагогтың шеберлігі, яғни шығармашылық пен жауапкершілікті ұштастырып сабақ өтуі, бұл заман талабынан туындап отырған мәселе. Жоғары деңгейде сабақ беретін оқытушының алдынан шыққан оқушы – өмір айдынындағы өз жолын адаспай табады, азамат болып қалыптасады. Бұл ұстаз үшін абыройдың үлкені, әрбір мұғалім осыған ұмтылса, ұрпақ алдындағы парыздың өтелгені. Көрнекті педагог В.Сухомлинскийдің «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек,ол бала солай бола алады», дегендей,шәкіртке жан жақты терең білім беріп қана қоймай,оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек,ертеңгі азамат - жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына,айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.

Әдебиеттер: 1. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы

Н.Ә.Назарбаевтың «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы (2012 ж. 27.01.). – Астана, 2012.

256

2. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары /Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 ж. 25.06 №832 Қаулысымен бекітілген. – Астана, 2012. – 19б.

3. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы /Қазақстан Республикасы Президентінің 2010ж.07.12. №1118 Жарлығымен бекітілген. – Астана, 2010. – 52 б.

4. Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты / Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысы. – Астана, 2012. – 16б.

5. bilimdiler.kz/ustaz/7597-syni-trydan-oylau-modul-br-sabata.html 6 . «Самопознание. кz» журналының жинағы, 2013-2015 ж.ж. 7. «Өзін өзі тану» пәнінің мұғаліміне арналған әдістемелік құрал,

Алматы қ.: ҰҒПББСО «Бөбек» 2010 ж.

Обновление содержания образования в

Республике Казахстан

Родионов Иван Александрович учитель технологии и художественного труда

ГУ «Средняя школа № 17 отдела образования акимата г.Костаная»

Современная школа динамично меняет свой облик. Это связано,

прежде всего, с серьезными переменами в казахстанском образовании. Перед учителями встают вопросы: «Как учить в век

информатизации?», «Как повысить качество, как знания, полученные на уроках, помогут ученику стать конкурентоспособной личностью?».

Обновление содержания образования в Республике Казахстан ставит перед собой главную цель: совершенствование педагогического мастерства учителей в контексте обновления образовательной программы и внедрение системы критериального оценивания. Данная программа основана на развитие спиральной формы образования, основанной на когнитивной теории Д. Брунера. Спиральная форма обучения предполагает, что повторное рассмотрение материала, который будет усложняться на протяжении всего школьного обучения, дает большее преимущество в развитии современного учащегося,

257

нежели традиционные формы обучения. Так же развитие казахстанских учащихся будет проходить путем внедрения активных форм обучения, в ходе которых предполагается, что учащиеся будут самостоятельно развивать функциональную грамотность, активно «добывать» знания, с огромным желанием развивать коммуникативные навыки общения со сверстниками, и творчески подходить к решению проблем. Задача педагогов в ходе применения обновленной программы, привить учащимся основные человеческие нормы и морали, сформировать толерантность и уважение к другим культурам и точкам зрения, воспитать ответственного, здорового ребенка.

Я работаю учителем художественного труда, и считаю, что мы учителя данного предмета, должны формировать у учеников знания художественного-культурного наследия народов Казахстана и мира, развивать технологические навыки, навыки передачи творческих идей выразительными средствами искусства и дизайна; развивать творческое и критического мышление в процессе исследования, создания, анализа, художественной трансформации объектов, делать детей увлечёнными, уверенными, ответственными личностями с развитым критическим мышлением, проявляющими компетентность в цифровых технологиях.

Традиционная школа подразумевала, преподносить ученикам истину, а современное Кембриджское понимание об учении строится именно на том, чтобы учитель направлял учеников на то, чтобы они сами находили и постигали истину. Многие годы учителя придерживались классно-урочной системы, но пришел новый век технологий и все, что было приемлемо в прошлом столетии, стало неактуальным сегодня. Учитель в вечном поиске нового интересного и современного, того, что могло бы привлечь учеников, повести их за собой.

Исходя из идей обновленной программы, я поставил для себя главную педагогическую задачу – стать напарником для моих учеников, чтобы направлять их, проживать каждую малейшую ошибку и каждую великую победу в их еще начинающем жизненном пути. Ведь именно на художественном труде и технологии мы закладываем детям определенные знания и жизненные навыки, которые они будут применять всю жизнь, это и является моим важнейшим предназначением как учителя. Так же мне хотелось бы, чтобы каждый из моих воспитанников мог добиться больших успехов, и не зависимо кем они станут в будущем, самое важное – чтобы они стали настоящими людьми!

Такую задачу легко решить, путем применения эффективных подходов обучения обновленной программы, которые предусматривают всестороннее развитие учащихся, развивая критическое и творческое

258

мышление, навыки в области информационно-коммуникационных технологий, научно – исследовательских навыков, а также готовность учиться на протяжении всей жизни. Одна из важных задач обновленной программы – «Научить - учиться», учиться на протяжении всей жизни, что будет способствовать развитию новой конкурентоспособной личности.

Когда я узнал, что в нашей школе на протяжении учебного года будут проводиться курсы по обновлению образования, передо мной возникли вопросы «Что это такое?», «Как этому обучают?». Но, как говорится - глаза боятся, а руки делают.

Обучаясь на этих курсах, я приобрел огромный опыт, который позволит мне в дальнейшем пересмотреть приемы и методы своей работы.

Ожидаемыми результатами Программы, является сформированность у учеников навыков обучения тому, как учиться и, как следствие, становление их независимыми, увлеченными, уверенными, ответственными личностями с развитым критическим мышлением, проявляющими компетентность, в том числе и в цифровых технологиях.

Чтобы этого достичь мне предстояло перестроить себя в первую очередь, изменить свое мышление, направить деятельность учеников в нужное русло.

Прежде чем начать работать по этой программе, передо мной стояли задачи:

-самое главное это развивать критическое мышление у детей, и у себя как у учителя тоже;

-научить детей работать с проблемой, учить находить ее решения;

-развивать в детях умения работать в группе, работать вместе сообща, и при этом обучаться;

Передо мной встал главный вопрос «Как этому научить своих детей?» Изучив все 7 модулей программы, я уже наметил планы на будущее, как же я буду работать:

-создание хорошей коллаборативной среды, способствует хорошему настрою на уроке, значит нужно создавать атмосферу сотрудничества, в которой дети чувствовали себя комфортно;

-подводить к тому, чтобы они сами находили пути решения возникшей перед ними проблемы;

-проводить и готовить учебный процесс, так чтобы, учитывались все индивидуальные способности учеников;

-больше использовать заданий, чтобы они работали в группе, в паре;

259

-составлять вопросы, так, чтобы они подходили к вопросу более углубленно;

-более серьёзно подойти к развитию у учащихся критического мышления;

- способствовать всестороннее гармонично развитой, функционально грамотной личности.

Ещё на первом этапе «Лицом к лицу» я понял, чтобы прежде чем развивать критическое мышление у учащихся, надо сначала развивать своё критическое мышление. Работа в этот период показала, что надо учиться мыслить нестандартно, креативно. Для меня было сначала трудно принять то, чему нас учили, но потом пришло осознание того, что если я хочу чтобы мои ученики в последствие стали успешными, я должн внедрять новые методы, приемы. При этом возможны ошибки, но они будут для меня отправной точкой в следующий раз сделать это лучше или по-другому.

Изучив технику постановки вопросов, я стал задумываться над тем, какую смысловую нагрузку они несут, с какой целью используются на уроке. Проанализировав свою работу, я пришел к выводу, что до этого мои вопросы, которые я задавал ученикам, были простыми. При планировании уроков сейчас, я стал более внимательно относиться к задаваемым мною вопросам, при формулировке вопроса опирался на таксономию Блума, я старался, чтобы мои вопросы способствовали когнитивному развитию учащихся.

Для развития критического мышления учеников, подбирал задания таким образом, чтобы они были направлены не только на знание основ предмета, но на понимание смысла, чтобы ученик смог проанализировав материал, выбрать в соответствии со своими способностями то задание, которое он в силах выполнить самостоятельно или при поддержке одноклассника и учителя.

Любой урок подразумевает оценивание самого учащегося и его знаний. До курсов я слышал, как учителя прошедшие курсовую подготовку говорили о формативном и суммативном оценивании, но что подразумевается под этими понятиями, я не знал и различий между ними не видел. Изучив модуль «Оценивание для обучения и оценивание обучения», я понял различие между ними и то, что они преследуют разные цели. Оценивание, направленное на определение возможностей улучшения обучения, является формативным. Если целью оценивания является подведение итогов обучения для выставления отметок, то это суммативное оценивание.

Т.к. использование формативного оценивания подразумевает выявление проблем и внесение изменений в планирование урока, я постоянно наблюдал за детьми, использовала различные виды

260

оценивания: оценивание групповой работы, взаимооценивание в парах, самооценивание. Не всё получилось, т.к. ученики завышали себе оценки, не объективно оценивали своих одноклассников. Ещё многому предстоит научиться мне и моим ученикам.

Использование различных видов оценивания позволило мне определить пробелы в знаниях учащихся, выявить трудности и подкорректировать дальнейшую работу.

Раньше я очень редко проводил рефлексию на уроке, из-за нехватки времени. Сейчас считаю это просто необходимым условием для организации эффективного обучения.

Проводя уроки с применением семи модулей, я видел радость в глазах детей, их оживление и неподдельный интерес. Все учащиеся были активны, даже слабые ученики хотели быть услышаны, стремились выполнить работу как можно лучше, в результате групповой работы повысилось суждение о самоэффективности многих учащихся.

Я буду и дальше совершенствовать свою практику, чётко ставить цели, проводить рефлексивный анализ и оценку результатов.

Учитель до тех пор сохраняет право учить других, пока он сам учится!

261