Jak przygotowa i napisa

interpretacj?

Poradnik

Instytut Bada Edukacyjnych

Warszawa 2014

2

Autor:

dr hab. Krzysztof Biedrzycki

(Pracownia Jzyka Polskiego)

3

Spis treci

Krzysztof Biedrzycki

Wstp ...................................................................................................................................................... 4

1. Interpretacja jako czynno pozwalajca odnale si w wiecie ............................................... 5

1.1. Interpretacja jako porzdkowanie rzeczywistoci ............................................................................ 5

1.2. Interpretacja jako budowanie relacji midzyludzkich ....................................................................... 5

1.3. Interpretacja jako umiejtno praktyczna ....................................................................................... 5

1.4. Interpretacja jako udzia w kulturze .................................................................................................. 6

1.5. Przeycie estetyczne ........................................................................................................................ 6

1.6. Zrozumienie tekstu ........................................................................................................................... 6

2. Interpretacja jako umiejtno ksztacona podczas lekcji jzyka polskiego .............................. 7

2.1. Waga interpretacji ............................................................................................................................. 7

2.2. Samodzielno mylenia .................................................................................................................. 7

2.3. Dyscyplina mylenia ......................................................................................................................... 7

Ewa Jaskowa

Scenariusz lekcji przygotowujcych do matury zestaw pierwszy .............................................. 12

Witold Bobiski

Scenariusz lekcji przygotowujcych do matury zestaw drugi ..................................................... 23

Krzysztof Biedrzycki

Scenariusz lekcji przygotowujcych do matury zestaw trzeci .................................................... 38

4

Wstp

Wprowadzenie na egzamin maturalny interpretacji tekstu poetyckiego jako formy wypowiedzi

wynika z potrzeby sprawdzenia umiejtnoci samodzielnego mylenia w spotkaniu z nieznanym

uczniowi tekstem literackim, a w szerszej perspektywie z jakimkolwiek nowym przekazem,

ktry domaga si zrozumienia. Przygotowanie do tej czci zadania maturalnego powinno trwa przez

cay czas edukacji, szczegln intensywno musi jednak zyska na czwartym etapie. Interpretacja

jako forma wypowiedzi moe budzi obawy maturzystw. Dlatego trzeba ich do niej przygotowywa

systematycznie, zwracajc uwag na szanse, ktre ona otwiera przed piszcymi, ale te na zwizane

z ni niebezpieczestwa. Wane s dwa elementy tego przygotowania: samodzielna praca

intelektualna oraz przygotowanie tekstu argumentacyjnego, w ktrym zostaj przedstawione teza

interpretacyjna i jej uzasadnienie.

Przedstawione poniej zasady su usystematyzowaniu pracy nad interpretacj tekstu

poetyckiego.

# # #

Interpretacja to dziaanie intelektualne, ktrego celem jest zrozumienie tekstu lub zjawiska.

Stanowi ona jedn z najwaniejszych umiejtnoci zoonych ksztaconych w szkole.

5

1. Interpretacja jako czynno pozwalajca odnale si w wiecie

Naturaln potrzeb czowieka jest poznanie i oswojenie rzeczywistoci, w ktrej yje. Bez tego czuby

si zagubiony, bezradny i niezdolny do podporzdkowywania sobie praw wiata tak w bezporednim

dowiadczeniu, jak w skali globalnej. Jednym z dziaa umysu, ktre pozwalaj zrozumie

rzeczywisto (w rnych jej aspektach) jest interpretacja.

1.1. Interpretacja jako porzdkowanie rzeczywistoci

Wszelka aktywno poznawcza oparta jest na interpretacji faktw. Gdy wchodzimy do lasu, widzimy

drzewa. Rozpoznajemy te, ktre s do siebie podobne, i te, ktre si rni. Wyodrbniamy je wedug

jakich cech. Nazywamy je. Przypisujemy do gatunkw. Wreszcie dostrzegamy, e wszystkie razem

stanowi las. Te wszystkie dziaania oznaczaj wanie interpretacj. Rzeczywisto staje si dla nas

czym, co chcemy zrozumie. Wykonujemy zatem szereg czynnoci intelektualnych, ktre temu su.

Mona powiedzie, e cae ycie wypenione jest niekoczc si interpretacj wiata.

1.2. Interpretacja jako budowanie relacji midzyludzkich

Szczeglnie istotn funkcj interpretacja peni w stosunkach midzyludzkich. Odczytujemy i staramy

si zrozumie przekazywane przez innych ludzi informacje, nadawane sygnay, stojce za nimi

intencje. Obcowanie z drugim to nieustanny wysiek interpretowania jego wypowiedzi, gestw,

zachowa. Najczciej interpretacje su porozumieniu. Bywa jednak, e s rdem konfliktu.

Destrukcyjne s nie tylko bdne odczytania sensw nadawanych komunikatw, ale rwnie do zych

konsekwencji wiedzie uznawanie interpretacji za fakt. Takie sytuacje z codziennego ycia moe

wskaza kady, dua cz konfliktw rodzi si std, e dwie strony dostrzegaj zupenie inne

znaczenia w tych samych sowach, gestach i zdarzeniach. Dotyczy to relacji midzy poszczeglnymi

ludmi, ale te ycia spoecznego wiele wojen ma swj pocztek w odmiennych interpretacjach

rzeczywistoci politycznej, historii, interesw ekonomicznych itd.

1.3. Interpretacja jako umiejtno praktyczna

Te dwa aspekty interpretacji jako umiejtnoci jej rola w rozumieniu wiata i jej funkcja w budowaniu

porozumienia midzy ludmi sprawiaj, e zyskuje ona szczegln wag pord sprawnoci

ksztatowanych w szkole. Opanowanie zasad rzdzcych interpretacj stanowi podstaw wszelkiej

nauki, a take ley u fundamentw ycia spoecznego. Dlatego trzeba je wpaja od najwczeniejszych

etapw edukacji.

6

1.4. Interpretacja jako udzia w kulturze

Poznawanie i oswajanie wiata dokonuje si w obrbie kultury, gdy to ona obejmuje jzyk, nauk,

filozofi, religi, literatur, sztuk i wszelkie dziedziny twrczoci. Kultura sama stanowi form

interpretacji rzeczywistoci. Zarazem jednak wszelkie wytwory kultury, czyli teksty, stanowi przedmiot

interpretacji. Prbujemy zrozumie kad, nawet najprostsz wypowied, ale te teori naukow,

rozpraw filozoficzn, wiersz, obraz czy spektakl teatralny. Nawet wtedy, gdy w naszym odbiorze

sztuki dominuj emocje, dokonujemy aktu interpretacji, choby w ten sposb, e umieszczamy dzieo

w jakim znanym nam kontekcie, e czymy z nim nasze dowiadczenia lub przeywamy

wzruszenia.

1.5. Przeycie estetyczne

Niekiedy buntujemy si przeciw nadmiernej racjonalizacji dozna zwizanych ze sztuk. Wolelibymy

poprzesta na czystym przeyciu estetycznym. Inaczej mwic: czasem chcielibymy po prostu

zosta sam na sam z przyjemnoci pync z obcowania z dzieem. Oczywicie mamy do tego

prawo. Czyste przeycie estetyczne jest jednak doznaniem niezwykle rzadkim. Najczciej ono

powizane jest z naszymi dowiadczeniami, uprzedzeniami i przemyleniami, lkami lub nadziejami,

a nawet z przemijajcym nastrojem chwili. Dlatego zazwyczaj dzieo budzi w nas myli, ktre warto

uporzdkowa.

1.6. Zrozumienie tekstu

Kontakt z dzieem literackim czy jakimkolwiek tekstem kultury w przewaajcej mierze opiera si

na jego zrozumieniu, czyli interpretacji. Przy czym nie ma sprzecznoci midzy przeyciem

a racjonalizacj i docieraniem do znacze. One nawzajem si warunkuj im gbiej przeywamy

dzieo, tym bardziej chcemy je zrozumie, im lepiej rozumiemy, tym nasze przeycie moe by

peniejsze. Interpretacja oznacza poszukiwanie sensu, ale zarazem jest wyrazem zwizku,

jaki zachodzi midzy tekstem a odbiorc, w niej zawiera si dialogiczno aktu lektury.

7

2. Interpretacja jako umiejtno ksztacona podczas lekcji jzyka polskiego

2.1. Waga interpretacji

Wyoone wyej argumenty wskazuj na wag ksztacenia interpretacji. To umiejtno

fundamentalna dla caej edukacji. Bez niej inicjacja kulturalna zostaje sprowadzona do wiedzy

i pozbawiona nadzwyczaj istotnego elementu: samodzielnoci kontaktu z dzieem. Wicej

bez umiejtnoci interpretacji ucze bdzie mia kopoty z innymi przedmiotami, gdy nie bdzie

potrafi samodzielnie si zmaga z wyzwaniem intelektualnym, jakim jest spotkanie z nowym faktem.

Bdzie mia rwnie problemy z prawidowym funkcjonowaniem w spoeczestwie, gdy trudno

bdzie mu sprawiao rozumienie rnych aspektw cudzej wypowiedzi. Praca z dzieem literackim

(czy innym tekstem kultury) w pierwszym rzdzie suy rozwijaniu kompetencji lekturowych.

Jest jednak szczeglnym warsztatem, w ktrym wypracowywana jest umiejtno przydatna w wielu

dziedzinach ycia. Tekst kultury jest przekazem myli, tyle e bardziej ni inne skomplikowanym

i wymagajcym wicej uwagi oraz pomysowoci w obcowaniu z nim.

2.2. Samodzielno mylenia

Nauka interpretacji powinna by ksztaceniem samodzielnoci mylenia. Istot tej umiejtnoci

stanowi uwarunkowania: wyobrania, inwencja, otwarcie na nowy przekaz, ciekawo innego

czowieka.

2.3. Dyscyplina mylenia

Zarazem interpretacja powinna by poddana dyscyplinie intelektualnej. Dlatego wane jest wpajanie

uczniowi regu, ktre rzdz procesem rozumienia tekstu (kadej wypowiedzi).

ZASADY INTERPRETACJI W SKRCIE

(Kolejne etapy nie musz nastpowa po sobie, mog nawet pojawia si zupenie niezalenie

od siebie, poniszy model ukazuje mechanizm interpretacyjny, nie jej wzorcow posta)

1. Spontaniczna reakcja.

Spotkanie z tekstem budzi rozmaite odczucia: czowiek doznaje przyjemnoci, co go inspiruje, daje

do mylenia, albo na odwrt odrzuca, rodzi opr i niech. Najczciej nie s one wyraane. Warto

jednak nauczy si formuowania wypowiedzi o wasnej reakcji na dzieo. Podobao si lub nie

podobao si ale dlaczego? Jak myl zrodzi kontakt z tekstem? Zalek interpretacji rodzi si

spontanicznie podczas aktu lektury. Warto go wyrazi. Odczytanie moe by mocno wyznaczone

przez emocje odbiorcy, jego dowiadczenie yciowe i lekturowe, przekonania, wraliwo,

8

uprzedzenia, oczekiwania itd. Weryfikacja tego pierwszego pomysu nastpi w toku gbszej pracy

interpretacyjnej.

2. Wstpne rozpoznanie.

Porzdkowanie myli na temat dziea rozpoczyna si od postawienia hipotezy interpretacyjnej

ma ona roboczy charakter, moe zosta pniej odrzucona, chodzi jednak o to, eby oglnie

sformuowa temat utworu, jego przesanie, eby omwi wizj wiata, jaka si z niego wyania. We

wstpnym rozpoznaniu du rol odgrywa to, w jakim kontekcie kulturowym, historycznym,

spoecznym, filozoficznym itd. umiecimy utwr. Niekiedy istotn funkcj peni wiedza o autorze,

epoce, w ktrej tekst powsta, gatunku trzeba jednak zachowa ostrono, bo niekiedy wiedza

moe przysania samodzieln lektur.

3. Uprawomocnienie.

Potwierdzenie lub odrzucenie wstpnej hipotezy interpretacyjnej dokonuje si w toku uwanej refleksji

nad dzieem. Odbiorca moe proponowa rozmaite odczytania utworu, jednak nie mog by one

dowolne konieczne jest ich uprawomocnienie, czyli wskazanie w tekcie dowodw na to, e taka

lektura jest waciwa.

4. Kontekst.

Wana jest weryfikacja kontekstu, w ktrym umieszczamy dzieo. Moe si okaza, e bdnie

przypisalimy mu konwencj estetyczn (np. utwr fantastyczny czytamy w konwencji realistycznej),

gatunek lub tradycj, z ktrej si wywodzi. Czsto umieszczamy utwr poza kontekstem

macierzystym, w ktrym powsta (epoka, twrczo autora), co nie zawsze musi by bdem,

ale jednak moe powodowa nieporozumienia interpretacyjne. Umieszczenie utworu we waciwym

kontekcie wymaga wiedzy, dlatego moliwe jest tylko u czytelnika wyposaonego w odpowiedni

kompetencj kulturow.

5. Analiza elementw struktury dziea.

Weryfikacji hipotezy interpretacyjnej suy analiza elementw struktury dziea. Trzeba podkreli, e

analiza moe mie trojaki cel: czysto poznawczy (samo opisanie budowy tekstu), wartociujcy (gdy

prowadzi do uzasadnienia opinii o dziele), interpretacyjny (gdy pomaga w uzasadnieniu odczytania

utworu). W tym ostatnim przypadku trzeba pamita o funkcjonalizacji analizy. Dostrzeony element

powinien zosta zinterpretowany w kontekcie caoci utworu. Skadniki formy nios informacje

(okrelane jako informacje implikowane przez sposb mwienia, w przeciwiestwie do informacji

stematyzowanych, wyraonych wprost), ktre powinny zosta odczytane (np. co wynika z faktu,

e wiersz ma form sonetu lub wyraony jest rytmem sylabotonicznym). Z kolei elementy struktury

dotyczce przedstawie, skadnikw wiata przedstawionego, motyww, toposw, archetypw,

alegorii, symboli itd. powinny by traktowane jako istotne znaki wsptworzce sens wyraany przez

tekst. Analiza jest koniecznym etapem w toku interpretacji z jednej strony umoliwia weryfikacj

wstpnej hipotezy, z drugiej strony prowadzi do uprawomocnienia proponowanego odczytania.

9

6. Weryfikacja hipotezy interpretacyjnej.

Dokadna lektura i analiza pozwalaj zweryfikowa spontaniczne odczytanie dziea. Dokonuje si

wwczas konfrontacja midzy wstpn hipotez interpretacyjn a dowodami na jej potwierdzenie

wskazanymi w tekcie. Pomysy, ktre zrodziy si w trakcie aktu lektury, mog zosta odrzucone,

potwierdzone, rozszerzone lub skorygowane.

7. Interpretacja interpretacji.

Zweryfikowane odczytanie tekstu wiele mwi o nas samych interpretatorach. Co nami kierowao

w spontanicznej lekturze? Jakie emocje zostay w niej uruchomione? Co spowodowao,

e dostrzeglimy w dziele co, czego w nim nie byo (lub czego nie dostrzeglimy w toku bliszej

analizy)? Dlaczego nie dostrzeglimy czego innego? Jak wiele sami woylimy w odbierany tekst?

Co spowodowao, e utwr nas poruszy, znudzi lub oburzy? Do jakiego naszego dowiadczenia

odwoalimy si w jego lekturze? Jakie mielimy wobec niego oczekiwania? Czytanie tekstu jest

rwnoczenie czytaniem samych siebie.

8. Otwarcie na inne interpretacje.

Interpretacja, nawet jeli zostaa uprawomocniona, nie jest jedyn moliw. Czytelnik zawsze

powinien by gotw na przyjcie odmiennego odczytania tekstu. Przestrze interpretacji ma by

przestrzeni dialogu midzy tekstem i odbiorc, ale te midzy rnymi odbiorcami. Otwarcie

na rne interpretacje jest otwarciem na inno, rnorodno, odmienno dowiadcze i sposobu

mylenia.

9. Gotowo do reinterpretacji znanego tekstu.

Spotkanie z innym interpretatorem powoduje, e nastpuje konfrontacja odczytania tekstu.

Konsekwencj moe by jego reinterpretacja gdy odmienna propozycja okae si bardziej

przekonujca. Reinterpretacja moe nastpi te wwczas, gdy sami zweryfikujemy wasne wstpne

odczytanie lub gdy podejmujemy wysiek interpretacyjny po jakim czasie, wskutek nowego

dowiadczenia yciowego lub lekturowego.

10. Interpretacja nigdy nie jest zakoczona.

Interpretacja dziea nigdy si nie koczy. Zawsze jest jedn z moliwych i jest tylko propozycj,

ktr trzeba uprawomocni. Jest dobra i zasadna, gdy pozostaje zakorzeniona w tekcie, a zarazem

gdy wnosi co ciekawego i twrczego do odbioru utworu.

INTERPRETACJA ROZPITA JEST MIDZY BIEGUNAMI INWENCJI I DYSCYPLINY

1. Inwencja

Odbiorca dokonujcy interpretacji tekstu powinien wykaza si samodzielnoci mylenia,

pomysowoci, wyobrani, kreatywnoci. S to cechy czowieka, ktry potrafi sprosta

10

wyzwaniu, jakim jest nowa sytuacja intelektualna. Inwencja interpretacyjna pozwala twrczo

zmierzy si z problemem nieznanym i wymagajcym niestandardowych procedur

rozwizania. Pozwala te otworzy si na cudz wypowied i wej w owocny dialog

z nadawc komunikatu, a take na formuowanie inspirujcych sdw o tekcie i kwestiach,

ktre on porusza.

2. Dyscyplina

Interpretacja powinna by jednak obwarowana warunkami, dziki ktrym bdzie ona rzetelna

intelektualnie, nie wymknie si kontroli i nie bdzie dowolna. Interpretacja:

musi si opiera na prawidowym zrozumieniu dosownego sensu tekstu;

nie moe by sprzeczna z informacjami zawartymi w tekcie, nie moe te odwoywa

si do informacji, ktrych w tekcie nie ma;

fragmenty (poszczeglne zdania, sowa) musz by odczytywane w kontekcie

caoci, nie powinno si im nadawa sensw sprzecznych z logik tekstu;

powinna by oparta na rozpoznaniu konwencji gatunkowych i rzdzcych nimi zasad.

Warto te zachowa ostrono, gdy:

objania si tekst za pomoc koncepcji wprowadzonych z zewntrz

(np. gdy poszukuje si skrytych motywacji psychologicznych u bohaterw);

przypisuje si caemu utworowi lub jakim jego elementom znaczenia symboliczne.

W takich sytuacjach trzeba przedstawi przekonujc argumentacj zawierajc dowody

zaczerpnite z tekstu, np. nieoczywiste motywacje psychologiczne postaci powinny wynika z

fabuy utworu, a symbol musi by uzasadniony wieloznacznoci dziea.

NIEBEZPIECZESTWA

1. Brak dyscypliny przy nadmiarze inwencji moe skutkowa interpretacj dowoln,

nadinterpretacj lub tokiem mylenia oderwanego od tekstu (a wic w konsekwencji

brakiem interpretacji).

2. Brak inwencji przy nadmiarze dyscypliny moe skutkowa interpretacj niesamodzieln,

bojaliw, ograniczeniem si do analizy lub czerpanej z zewntrz wiedzy o dziele (co te

moe oznacza brak interpretacji)

CZOWIEK TWRCZY, SAMODZIELNY, AKTYWNY, GOTOWY DO PODEJMOWANIA WYZWA

INTELEKTUALNYCH MUSI OPANOWA UMIEJTNO INTERPRETACJI, W KTREJ

POCZY INWENCJ I DYSCYPLIN.

Umiejtno interpretacji jest ksztacona na wszystkich etapach edukacji. Od pocztku

powinna by zachowywana rwnowaga midzy inwencj i dyscyplin. Poszczeglne aspekty tej

umiejtnoci maj by wprowadzane sukcesywnie, zgodnie z zasadami podanymi przez podstaw

programow.

11

1. Na pierwszym etapie (klasy 1-3) kadzie si nacisk na sprawno czytania, rozumienia literalnego

sensu tekstu lub prostych znacze symbolicznych. Inwencja oznacza tu spontaniczno reakcji,

dyscyplina zrozumienie znacze.

2. Na drugim etapie (klasy 4-6) ucze powinien nazywa swoje emocje czytelnicze, wyraa

stosunek do postaci, odnosi przeczytany tekst do wasnego dowiadczenia, odczytywa

znaczenia dosowne i przenone oraz przesanie utworu. Powinien te stosowa wskazane przez

podstaw programow narzdzia analityczne (np. odrnianie fikcji od rzeczywistoci, fantastyki

od realizmu itd.). Po stronie inwencji pozostaje spontaniczno. Po stronie dyscypliny

nieskomplikowane procedury analityczne, umiejtno podejmowania refleksji nad elementami

budowy dziea oraz nad wasnymi odczuciami zwizanymi z poznanym tekstem.

3. Na trzecim etapie (gimnazjum) pojawia si umiejtno przedstawienia samodzielnej propozycji

interpretacyjnej utworu i uzasadnienia jej, rozpoznania problematyki dziea, opisywania odczu,

ktre w czytelniku budzi tekst. Rozbudowywany jest zasb narzdzi analitycznych zwizanych

z wiedz o literaturze i kulturze. Inwencja polega tu na formuowaniu hipotezy interpretacyjnej,

dyscyplina na jej weryfikowaniu.

4. Na czwartym etapie (szkoa ponadgimnazjalna) wprowadzane s umiejtnoci zwizane

z odczytywaniem dziea w rnych kontekstach (w tym historycznoliterackim), dostrzeganiem

w tekcie szczeglnych wyznacznikw znacze, rozumieniem treci wyraanych za pomoc

symboli. Biegun inwencji oznacza samodzielno i kreatywno interpretacyjn. Biegun

dyscypliny umiejtno uprawomocnienia postawionej hipotezy interpretacyjnej, wspieranie si

rzeteln analiz, odwoywanie si do wiedzy literaturoznawczej, kulturoznawczej

i jzykoznawczej.

INTERPRETACJA TO JEDNA Z NAJWANIEJSZYCH UMIEJTNOCI ZOONYCH

KSZTACONYCH W SZKOLE.

Obejmuje ona:

1. Umiejtno odczytywania w tekcie sensw na rnych poziomach.

2. Umiejtno samodzielnego stawiania hipotezy interpretacyjnej.

3. Umiejtno analizowania tekstu.

4. Umiejtno weryfikowania postawionej hipotezy interpretacyjnej.

5. Umiejtno logicznego dowodzenia.

6. Umiejtno dokonywania autoanalizy siebie jako odbiorcy tekstu (opisywanie odczu,

dowiadcze itd.).

7. Umiejtno formuowania spjnej wypowiedzi ustnej i pisemnej (tekst argumentacyjny).

8. Umiejtno konfrontowania wasnych koncepcji interpretacyjnych z koncepcjami innych

odbiorcw tekstu (otwarto intelektualna i etyczna).

12

Scenariusz lekcji przygotowujcych do matury zestaw pierwszy

Dwie-trzy jednostki lekcyjne: Biblia, Wisawa Szymborska, Pawe piewak, Leszek Koakowski

Temat zaj: Gra z motywem biblijnym w literaturze i malarstwie.

Schemat postpowania [czas trwania zaj 2 do 3 godzin lekcyjnych, zalenie od moliwoci klasy,

zaangaowania uczniw, decyzji nauczyciela o wykorzystania wszystkich lub tylko wybranych

elementw scenariusza]

Celem cyklu lekcji jest interpretacja rnych tekstw kultury nawizujcych do jednego z biblijnych

motyww. Chodzi o to, eby uczniowie potrafili odczytywa klasyczne teksty w rnych kontekstach,

odnajdywali w nich wane dla nich treci, a zarazem uwiadomili sobie, e Biblia jest rdem tematw

i motyww, ktre mog by odmiennie interpretowane z rozmaitych perspektyw kulturowych.

1. Uczniowie otrzymuj polecenie:

Odszuka w Biblii (np. w Biblii Tysiclecia, ale moe by te inne tumaczenie) histori

o Sodomie i Gomorze, przeczyta j wraz z objanieniami [Rdz 19, 1-37]. Tekst moe by

take skserowany i rozdany uczniom na lekcji.

Grupa uczniw (3 do 5 osb) zainteresowanych Bibli, chtnych do wykonania dodatkowej

pracy lub wyznaczonych przez nauczyciela odszukuje w Ksidze Rodzaju wczeniejsz,

a take pniejsz histori Lota, bratanka Abrahama.

Zniszczenie Sodomy i Gomory

19.1 Owi dwaj anioowie przybyli do Sodomy wieczorem, kiedy to Lot siedzia w bramie Sodomy.

Gdy Lot ich ujrza, wyszed naprzeciw nich i oddawszy im pokon do ziemi 2 rzek: Raczcie, panowie

moi, zaj do domu sugi waszego na nocleg; obmyjcie sobie nogi. a rano pjdziecie w dalsz drog.

Ale oni mu rzekli: Nie! Spdzimy noc na dworze. 3 Gdy on usilnie ich prosi, zgodzili si i weszli

do jego domu. On za przygotowa wieczerz, poleciwszy upiec chleba przanego. I posilili si.

4 Zanim jeszcze udali si na spoczynek, mieszkajcy w Sodomie mczyni, modzi i starzy,

ze wszystkich stron miasta, otoczyli dom, 5 wywoali Lota i rzekli do niego: Gdzie tu s ci ludzie,

ktrzy przyszli do ciebie tego wieczoru? Wyprowad ich do nas, abymy mogli z nimi poswawoli!

6 Lot, ktry wyszed do nich do wejcia, zaryglowawszy za sob drzwi, 7 rzek im: Bracia moi, prosz

was, nie dopuszczajcie si tego wystpku! 8 Mam dwie crki, ktre jeszcze nie yy z mczyzn,

pozwlcie, e je wyprowadz do was; postpicie z nimi, jak si wam podoba, byle bycie tym ludziom

niczego nie czynili, bo przecie s oni pod moim dachem! 9 Ale oni krzyknli: Odejd precz!

I mwili: Sam jest tu przybyszem i mie nami rzdzi! Jeszcze gorzej z tob moemy postpi ni

z nimi! I rzucili si gwatownie na tego ma, na Lota, inni za przybliyli si, aby wyway drzwi.

10 Wtedy ci dwaj mowie, wsunwszy rce, przycignli Lota ku sobie do wntrza domu

i zaryglowali drzwi. 11 Tych za mczyzn u drzwi domu, modych i starych porazili lepot. Tote

na prno usiowali oni odnale wejcie. 12 A potem ci dwaj mowie rzekli do Lota: Kogokolwiek

jeszcze masz w tym miecie, zicia, synw i crki oraz wszystkich bliskich, wyprowad std. 13 Mamy

13

bowiem zamiar zniszczy to miasto, poniewa oskarenie przeciw niemu do Pana tak si wzmogo,

e Pan posa nas, aby je zniszczy. 14 Wyszed wic Lot, aby powiedzie tym, ktrzy jako [przyszli]

ziciowie mieli wzi jego crki za ony: Chodcie, wyjdcie z tego miasta, bo Pan ma je zniszczy!

Oni jednak myleli, e on artuje. 15 Gdy ju zaczynao wita, anioowie przynaglali Lota, mwic:

Prdzej, we on i crki, ktre s przy tobie, aby nie zgin z winy tego miasta. 16 Kiedy za

on zwleka, mowie ci chwycili go, jego on i dwie crki za rce - Pan bowiem litowa si nad nim

i wycignli ich, i wyprowadzili poza miasto. 17 A gdy ich ju wyprowadzili z miasta, rzek jeden z nich:

Uchod, aby ocali swe ycie. Nie ogldaj si za siebie i nie zatrzymuj si nigdzie w tej okolicy,

ale szukaj schronienia w grach, bo inaczej zginiesz! 18 Ale Lot rzek do nich: Nie, panie mj!

19 Jeli darzysz twego sug yczliwoci, uczy wiksz ask ni ta, ktr mi wywiadczye, ratujc

mi ycie: bo ja nie mog szuka schronienia w grach, aby tam nie dosigo mnie nieszczcie i abym

nie zgin. 20 Oto jest tu w pobliu miasto, do ktrego mgbym uciec. A cho jest ono mae, w nim

znajd schronienie. Czy nie jest ono mae? Ja za bd mg ocali ycie. 21 Odpowiedzia

mu: Przychylam si i do tej twojej proby; nie zniszcz wic miasta, o ktrym mwisz. 22 Szybko

zatem schro si w nim, bo nie mog dokona zniszczenia, dopki tam nie wejdziesz. Dlatego dano

temu miastu nazw Soar. 23 Soce wzeszo ju nad ziemi, gdy Lot przyby do Soaru. 24 A wtedy

Pan spuci na Sodom i Gomor deszcz siarki i ognia od Pana . 25 I tak zniszczy te miasta

oraz ca okolic wraz ze wszystkimi mieszkacami miast, a take rolinno. 26 ona Lota, ktra

sza za nim, obejrzaa si i staa si supem soli. 27 Abraham, wstawszy rano, uda si na to

miejsce, na ktrym przedtem sta przed Panem. 28 I gdy spojrza w stron Sodomy i Gomory i na cay

obszar dokoa, zobaczy unoszcy si nad ziemi gsty dym, jak gdyby z pieca, w ktrym topi metal.

29 Tak wic Bg, niszczc okoliczne miasta, przez wzgld na Abrahama ocali Lota od zagady, jakiej

ulegy te miasta, w ktrych Lot przedtem mieszka.

2. Rozmowa o postawach Lota, jego ony i crek:

Jakie pytania moe rodzi obraz skalnej postaci nad Morzem Martwym? Dlaczego oddziauje

on na wyobrani?

Co na podstawie biblijnego przekazu mona powiedzie o Locie? Kim by? Jak prezentowa

postaw wobec Boga i ludzi?

Czego czytelnik dowiaduje si z Biblii o onie Lota? Co Ksiga mwi o jej losie?

Jakie kulturowe przesanki dotyczce zachowa wobec goci i kobiet mona odczyta

z postawy Lota?

Jak postaw Lota i jego ony moe oceni wspczesny czytelnik?

Czego o sobie (jako czowieku) dowiadujesz si z historii Lota, jego ony i crek?

Komentarz: Przedstawiony fragment Biblii i rozmowa o nim stanowi przygotowanie do interpretacji

motywu Lota, jego ony i crek w kulturze. Uczniowie na pocztku rozmowy, po lekturze zalecanego

fragmentu Biblii, mog by poproszeni o to, by sami sformuowali pytania, jakie nasuwaj si im po

lekturze tekstu.

Pytania przedstawione wyej mog stanowi uzupenienie pyta uczniowskich lub zastpi je,

gdy uczniowie wyka mao inicjatywy. Ich sekwencja suy uporzdkowaniu wnikliwej lektury.

14

Nastpuje przejcie od refleksji:

jak informacj o postaciach przekazuje tekst (Biblia)?

co o mentalnoci czowieka i kulturze czasw, w jakich powsta, mwi czytany tekst?;

do interpretacji:

postawy bohaterw z czasw biblijnych z perspektywy wspczesnego czowieka;

mojej sytuacji egzystencjalnej w kontekcie Biblii jako jednego z podstawowych tekstw

dla kultury europejskiej.

Rozmowa powinna prowadzi do wskazania przez uczniw ony Lota jako najbardziej tajemniczej

posta w przeczytanej opowieci biblijnej. Warto sporzdzi wsplnie rodzaj mapy mentalnej:

ona Lota

(Kim jest? Z jak tradycj j czymy?)

posta tajemnicza Biblia

Ksiga Rodzaju, a take k.17.26 32;

Lecz ona Lota obejrzaa si za siebie i staa si

supem soli (Rdz. 19,26)

wspomnijcie on Lota (k.17, 26 32)

3. Kontynuacj powinna by dalsza cz rozmowy:

Jakie pytania prowokuje tajemnicza posta?

Na przykad

Kim bya?

Dlaczego si obejrzaa?

Dlaczego zostaa zamieniona akurat w sup soli?

Dlaczego poniosa kar?

(moliwe s rwnie inne pytania)

15

Kto zadaje pytania o on Lota i kto prbuje na nie odpowiada ?

Kady z nas,

autorzy religijnych interpretacji biblijnych, teologowie, kaznodzieje,

naukowcy biblici, archeologowie, badacze kultur staroytnych,

poeci, pisarze, artyci,

malarze,

. (moliwe s rwnie inne odpowiedzi)

Komentarz: Poznana opowie intryguje swoj niejednoznacznoci. Dlatego wane jest stawianie

pyta. Uczniowie powinni sami je sformuowa. Powinni rwnie wskaza, kto podobne pytania

zadaje. Istotne jest, e oprcz osb czynicych to z racji swojej profesji lub funkcji w spoeczestwie

(teologowie, uczeni, artyci) prawo do pyta ma kady czytelnik.

4. Sformuuj problem postawiony w przedstawionym przez Pawa piewaka fragmencie

midraszu i podejmij z nim dialog, rozwijajc lub polemizujc z dostrzeonym przez Ciebie

problemem.

Od momentu obrzezania Abrahama kluczowe miejsce w opowieci biblijnej zajmuje Izaak.

Trzej anioowie zapowiadaj jego narodziny. Gdy Abraham mia sto lat, urodzi mu si syn. Zaraz

potem Sara wymusza na mu wypdzenie Hagar i Ismaela, pierwszego syna Abrahama, tak iby

tylko od Izaaka nazwane byo potomstwo twoje. [] Midzy zwiastowanie a narodziny wtrcona

zostaje opowie o Sodomie i Gomorze, ktre za grzech ciki bd wytracone.

Spuci na nich Bg siark i ogie, niszczc miasta, cay okrg, wszystkich mieszkacw oraz

rolinno ziemi. Wiemy te, e Sodoma bya zamona, a okoliczna dolina yzna, bo Lot, bratanek

Abrahama, wybra to miejsce na zamieszkanie obfite w wod, jak ogrd Pana. Nie pozostay adne

lady po obu miastach. Z nielicznych uwag mona wnosi, e dolina Siddim (czyli Sodomy) musiaa

znajdowa si nieco na poudnie od Morza Martwego. Bo siarka i sl wypali t wszystk ziemi,

e nie bdzie osiewana ani te rodzi bdzie i nie zronie na niej adna trawa powiada Mojesz

ludowi w imieniu Boga, ostrzegajc przed zerwaniem przymierza (V Ksiga Mojeszowa 29, 23).[]

Obszar ten, dzi poprzecinany asfaltowymi drogami prowadzcymi do eleganckich, nadmorskich hoteli

i nielicznych kibucw, wydaje si zupenie martwy. Pozostaa solna figura na wzgrzu, nazywana

on Lota, i gra Sodomu. Archeolodzy odkryli na tych terenach naczynia i paleniska, datowane na

koniec III tysiclecia p.n.e. Znaleziono staroytne menhiry1 i kamienne kolumny, ktre mogy by dla

celw kultowych uywane przez setki lat, po 2100 r. p.n.e. Zapewne tu wanie byy jakie miasta,

ktre dotkna katastrofa naturalna. Geolodzy wykluczaj wybuch wulkaniczny w tej czci wiata.

Najpewniej byo to jedno z ostatnich w tym regionie trzsie ziemi. Jak czsto bywa, trzsieniu

towarzyszy olepiajcy blask wywoany rozpalonym gazem ziemnym wyciekiem smoy ziemnej

1 Pionowe supy wbite w ziemi.

16

i asfaltu. To wyjania, dlaczego Abraham zobaczy dym wychodzcy z ziemi, jak dym z pieca

(19, 28).

Trzeci raz Bg dotyka ludzi zbiorowa kar. Za pierwszym razem ziemie zaleway dolne

i grne wody potopu. Za drugim Bg pokolenie wiey Babel skaza na rozproszenie. Tym razem

wszyscy mieszkacy dwch miast maj ulec zagadzie, poniewa przeciw nim rozlega si wielki krzyk

(18,20).

Czyj to krzyk dobieg Boga? Midrasze powiadaj, e by to krzyk modej dziewczyny

zamczonej na mier dlatego, e karmia ebraka. T dziewczyn miaa by Paltit, crka Lota, ktra

ukradkiem, mimo zakazw, przynosia chleb ndzarzowi. Trzech szpiegw zapao j na gorcym

uczynku i za to spalono j ywcem na stosie. U Ezechiela czytamy: Oto ta bya nieprawo Sodomy

(), pycha, syto chleba i obfito pokoju; co ona majc i crki jej rki jednak ubogiego i ndznego

nie posilaa. Owszem, wynisszy si, czyniy obrzydliwo przed obliczem mojem (16, 49-50). Za

i obrzydliwoci nie popeniano w ukryciu. Nie by to tylko chwilowy wybuch szalestwa czy zych si.

Zo nie polegao na obrazie Boga lub skadaniu faszywych przysig. Grzech ma charakter czysto

moralny, a pojcie to ma sens jedynie wtedy, gdy uznamy istnienie powszechnego prawa moralnego,

ktre obowizuje wszystkich ludzi.

Znieprawienie stanowio sama istot prawa i zasad etycznych Sodomitw. Nie chcieli

wpuszcza obcych, by nie dzieli si swoim bogactwem. Za nic mieli biednych i ponionych. Byli

aroganccy i ufali tylko swej sile, nie zwaajc na dary, ktre dostali od Boga. To nie zo byo tu pokus,

ale wanie dobro, na ktrym przyapano Paltit. Sodomici zarwno ci pierwotni, jak i ci, ktrych

dzisiaj tak nazywamy s zawsze karani za zalepienie i samozadowolenie. Bogosawiestwo

dostatku przesania im ich wasne bdy i nie sta ich na skruch i al. [] Miar i kryterium ich

zepsucia jest, co znaczce, stosunek do goci, przybyszw, obcych. Gocinno Abrahama i Lota

pozostaj w jawnej sprzecznoci z tym, co czyni mieszkacy Sodomy.

P. piewak, Sodoma i Gomora [w:] Ksiga nad Ksigami. Midrasze2. Krakw 2005, s. 123 125.

Komentarz: Tekst Pawa piewaka zawiera jedn z interpretacji wtku Sodomy w tradycji

judaistycznej. Zdaniem uczniw jest dostrzeenie w tym tekcie postawionego problemu (tezy

interpretacyjnej) i podjcie z nim dialogu. Mona to przeprowadzi podczas lekcji w formie dyskusji lub

burzy mzgw, mona zada jako wypracowanie domowe lub prac klasow, mona te poczy

obie formy (najpierw przeprowadzi lekcj na ten temat, a potem zleci uczniom napisanie na tej

podstawie wypracowania). Temat jest sformuowany analogicznie do tematw maturalnych na

poziomie rozszerzonym. W przypadku napisania przez uczniw wypracowania, trzeba go

szczegowo omwi. Uczniowie musz dosta informacj zwrotn, co zrobili dobrze, a z czym sobie

nie radz.

2 Sowo midrasz oznacza poszukiwa. Odnosi si do stosowanej tradycji judaistycznej metody

interpretacji Biblii oraz dla okrelenia zbiorw takich interpretacji.

17

5. Co dzieje si z motywem biblijnym we wspczesnej poezji? Rozwamy problem po lekturze

wiersza Wisawy Szymborskiej pt. ona Lota

Obejrzaam si podobno z ciekawoci.

Ale prcz ciekawoci mogam mie inne powody.

Obejrzaam si z alu za misk ze srebra

Przez nieuwag wic rzemyk u sandaa.

Aby nie patrze duej w sprawiedliwy kark

ma mojego, Lota.

Z nagej pewnoci, e gdybym umara,

nawet by nie przystan.

Z nieposuszestwa pokornych.

W nadsuchiwaniu pogoni.

Tknita cisz, w nadziei, e Bg si rozmyli.

Dwie nasze crki znikay ju za szczytem wzgrza.

Poczuam w sobie staro. Oddalenie.

Czczo wdrowania. Senno.

Obejrzaam si kadc na ziemi toboek.

Obejrzaam si z trwogi, gdzie uczyni krok.

Na mojej ciece zjawiy si we,

Pajki, myszy polne i pisklta spw.

Ju ani dobre, ani ze po prostu wszystko, co yo,

Pezao i skakao w ogromnym popochu.

Obejrzaam si z osamotnienia.

Ze wstydu, e uciekam chykiem.

Z chci krzyku, powrotu.

Albo wtedy dopiero, gdy zerwa si wiatr,

Rozwiza wosy moje i sukni zadar do gry.

Miaam wraenie, e widz to z murw Sodomy

I wybuchaj gromkim miechem raz, i jeszcze raz.

18

Obejrzaam si z gniewu.

Aby nasyci si ich wielk zgub.

Obejrzaam si z wszystkich podanych wyej powodw.

Obejrzaam si bez wasnej woli.

To tylko gaz obrci si, warczc pode mn.

To szczelina raptownie odcia mi drog.

Na brzegu drepta chomik wspity na dwch apkach.

I wwczas to oboje spojrzelimy wstecz.

Nie, nie. Ja biegam dalej,

Czogaam si i wzlatywaam,

Dopki ciemno nie runa z nieba,

a z ni gorcy wir i martwe ptaki.

Z braku tchu wielokrotnie okrcaam si.

Kto mgby to zobaczy, mylaby, e tacz.

Niewykluczone, e oczy miaam otwarte.

Moliwe, e upadam twarz zwrcon ku miastu.

Polecenia zmierzajce do rozwaenia postawionego przed tekstem problemu:

Porwnaj sposb przedstawienia ony Lota w Biblii i w wierszu Wisawy Szymborskiej. Czego

dowiaduje si o niej czytelnik Ksigi Rodzaju, a czego czytelnik wiersza? Kto w obu tekstach

przedstawia on Lota? Jakie znaczenie ma ten fakt?

Do jakiego elementu biblijnego odsya tekst wiersza? Jakie sensy wiersza bd nieczytelne

dla odbiorcy, ktry nie zna historii o Sodomie i Gomorze ?

Wska w utworze sformuowania, ktre s wiadectwem niepewnoci. Kto jest niepewny?

Czego ta niepewno dotyczy? Jaka refleksja nasuwa ci si w zwizku z tym sposobem

mwienia?

Jaki problem egzystencjalny, etyczny, spoeczny, a moe historyczny wydobyty zosta dziki

wykorzystaniu w wierszu biblijnego motywu ony Lota?

Komentarz: Uczniowie znajcy odpowiedni fragment Biblii po przeczytaniu wiersza Szymborskiej

powinni przej od porwnania sposobw przedstawienia gwnej bohaterki w obu tekstach dotrze do

sformuowania problemu natury oglnej, ktry z tego wiersza mona wyczyta. Polecenia s tak

sformuowane, by uczniowie mogli przej od analizy porwnawczej, w ktrej dostrzeg, e ona Lota

19

z przedmiotu w przekazie biblijnym, postaci istniejcej w Biblii prawie marginalnie, staje si gwn

bohaterk wiersza, podmiotem mwicym. Powinni take dostrzec sens znajomoci rnych tekstw

kultury, w tym Biblii wanie, jako rda, do ktrego wspczesny artysta odsya jak do rda

wsplnych znacze. Analiza elementw wiersza, na ktre staramy si zwrci uwag, prowadzi do

zainspirowania mylenia interpretacyjnego. Chodzi o to, by uczniowie zaczli wyciga wnioski

interpretacyjne i zrozumieli, e nawizanie do utrwalonych w zbiorowej pamici kulturowej znakw

moe prowadzi do pokazania jakiego problemu natury oglniejszej, uniwersalnej.

Nie ma tu jednej obligatoryjnej interpretacji, wane, by uczniowie wycigali logiczne wnioski ze swoich

obserwacji, a te mog zmierza w rnych kierunkach podpowiedzianych w poleceniu. Uczniowie

mog mwi o:

problemie nierwnoci pci, niezrozumieniu kobiecej wraliwoci czy nawet mskiej opresji

(Aby nie patrze duej w sprawiedliwy kark / ma mojego, Lota. / Z nagej pewnoci,

e gdybym umara, nawet by nie przystan.);

niejednoznacznoci prawdy i ronych motywacjach zachowania (obejrzaam si podobno

z ciekawoci, / ale prcz ciekawoci mogam mie inne powody);

tym, czym jest prawda, jak jest postrzegana, zalenie od osobistego dowiadczenia

czowieka;

oficjalnej (prawda biblijnej opowieci o zburzeniu Sodomy i Gomory) i prywatnej prawdzie

pojedynczego dowiadczenia ludzkiego oraz rozway, ktra z nich jest bardziej

przekonujca, w jakim stopniu s one spjne lub sprzeczne;

kwestii moliwoci dotarcia do prawdy drugiego czowieka: czy jest moliwe dotarcie do niej,

jeli nawet osoba, ktra powinna by pewna, dlaczego co uczynia (obejrzaa si pomimo

zakazu), takiej pewnoci nie ma?

tym, e niepewno odnonie motyww postpowania moe stanowi duy problem

w sprawiedliwej ocenie drugiego czowieka.

6. Kolejny etap zaj zmierzaby do refleksji nad tym, jak historia Lota, jego ony i crek

inspirowaa malarzy. Polecenie dla uczniw:

Odszukajcie w albumach malarstwa nawizujcego do Biblii oraz w innych dostpnych

rdach (take w Internecie) obrazy inspirowane histori Lota i jego rodziny. Kogo, co i w jaki

sposb malowali artyci rnych epok?

Komentarz: Pierwszym celem jest zmobilizowanie uczniw do poszukiwa w dostpnych rdach

reprodukcji wskazanych dzie sztuki. W dalszym kroku chodzi o wiczenie pozwalajce

na ksztatowanie umiejtnoci mwienia o innych ni literackie dzieach sztuki. Uczniowie

najprawdopodobniej sign przede wszystkim do Internetu, gdzie znajd wiele obrazw

interpretujcych histori biblijn i o tych interpretacjach naley na lekcji rozmawia. Uczniowie powinni

20

wnioskowa na podstawie sposobu przedstawienia poszczeglnych bohaterw i wydarze na rnych

planach. Mog wnioskowa o sposobach interpretacji tej historii na podstawie sposobu przedstawiania

scen i postaci.

Mona take zaproponowa dwie publikacje albumowe:

1. Biblia w malarstwie. Przedmowa ks. J. St. Pasierb. Red wersji polskiej E. Piekarski.

Warszawa 1994 (wyd. I 1990);

2. Patrick de Rinck, Jak czyta opowieci biblijne i mitologiczne w sztuce. Rozwizywanie

zagadek dawnych mistrzw od Giotta do Goyi. Przek. P. Nowakowski. Krakw 2009.

7. Kolejny etap zaj zmierza do odszukania przez uczniw innych znanych im motyww

biblijnych funkcjonujcych w literaturze i sztuce.

Uczniowie podzieleni na kilka grup omawiaj te motywy, pokazujc ich realizacje w utworach

literackich i malarstwie. Bdzie to przypomnienie i rozszerzenie zagadnie omawianych na lekcjach

zwizanych z Bibli. Uczniowie powinni podzieli midzy siebie kilka wanych motyww np.: Hioba,

wiey Babel, Judasza, Adama i Ewy Wybr moe by podyktowany zainteresowaniami uczniw.

Na przygotowanie przeznaczy naley co najmniej tydzie, po tygodniu uczniowie zaprezentuj swoje

teksty ich omwienia i interpretacje.

8. Na zakoczenie zaj uczniowie powinni napisa rozprawk.

Do przeszoci trzeba wraca, czy przeszo naley odrzuci? Rozwa problem, wykorzystujc

fragmenty powiastki Leszka Koakowskiego oraz inne znane ci teksty kultury.

Leszek Koakowski, ona Lota, czyli uroki przeszoci

Tak zwany grzech sodomski, jak wskazuj najwiesze badania prof. Ziermana i prof. Nagla, jest

tylko bajk wymylon przez wrogw miasta Sodomy, aby je zohydzi. Zreszt Pismo nie wspomina

o nim wyranie. W rzeczywistoci mieszkacy Sodomy weszli w konflikt ze zwierzchnoci ze zgoa

innych powodw. Doszli mianowicie do wniosku, e wszyscy ludzie s rwni, wolni i nietykalni oraz

wydali ustawy ogaszajce rwno, wolno powszechn i zniesienie kary mierci. []

eby prawo byo skuteczne, Sodomici zorganizowali olbrzymi sie tajnej policji, ktrej

zadaniem byo podsuchiwa w domach i na ulicach, czy ktokolwiek nie wygasza opinii sprzecznych

z ustaw, i wszystkich takich aresztowa natychmiast. []

Jehowa przyglda si temu ze smutkiem i niepokojem. Bardzo mu si nie podobay zaoenia

teoretyczne Sodomitw. Jehowa by bowiem zdania, e rwno i wolno s wymysem

absurdalnym, a projekt zniesienia kary mierci jest po prostu akcj wywrotow przeciwko niemu; nie

21

mg te cierpie, e Sodomici tak namitnie broni owych zasad. Wysa tedy emisariuszy,

ktrzy mieli w zaraonym miecie propagowa jego idee: e ludzie nie s wolni ani rwni i e kara

mierci musi by utrzymana. Agenci ci nawizali kontakt z niejakim Lotem, ktry od dawna uchodzi

za podejrzanego w oczach tajnej policji. Nie bez racji, bo po bliszym zapoznaniu si Lot owiadczy

swoim gociom, e jego zdaniem znaczna cz ludnoci stanowi nisz ras i powinna by trzymana

w obozach koncentracyjnych, a w razie nieposuszestwa karana mierci pogldy te byy obelg

dla ustaw miasta Sodomy. Agenci wtajemniczyli go wtedy w ostatnie plany swego zwierzchnika: ot

Jehowa, rozdraniony filozofi Sodomitw, postanowi spali cae miasto zwaywszy wszake,

e on, Lot, nie podziela zgoa tej filozofii, zostanie wyprowadzony i ocalony przed zagad.

Tak si te stao. Emisariusze przed witem wyprowadzili z miasta Lota i jego ca rodzin,

po czym lun z nieba rzsisty deszcz z ognia i w cigu minuty cae miasto stano w pomieniach.

Teraz wanie zacza si sawna sprawa ony Lota. Wysannicy Jehowy zakazali surowo

oglda si za siebie w czasie ucieczki: Jeli si obejrzysz powiedzieli bdzie to oznaczao,

e tsknisz za przeszoci, za zasadami Rwnoci, Wolnoci i Bezpieczestwa, potpionymi przez

Boga. Pamitaj, takie chtki pocigaj za sob wyrok mierci[]

Ot ona Lota, w przeciwiestwie do swojego ma, gdy tylko opucia bramy miejskie,

zatsknia za Wolnoci, Rwnoci i Bezpieczestwem, zatsknia wic za przeszoci, ktrej

zostaa brutalnie pozbawiona. Z cikim sercem opuszczaa swoje miasto i przemona pokusa

spojrzenia na nie raz jeszcze drczya j coraz bardziej.[] W pewnej chwili ch ta owadna ni

z tak niepokonan si, e szybkim ruchem odwrcia si i spojrzaa na poncy grd. W tym samym

momencie, jak wiadomo, Jehowa zmieni j w bia bry chlorku sodu z niejasno zarysowanym

ksztatem ludzkim.

W gromadce uciekinierw zapanowaa konsternacja. Lot podskoczy do przewodnikw

i krzykn:

- ona-minera! Na Boga, zrbcie co, eby j oywi!

- Trudno, sama sobie winna odpowiedzia jeden z agentw Jehowy. - ostrzegalimy.

Dlaczego zachciao jej si wraca do przeszoci?

- Ale ona nie chciaa wraca do przeszoci! Chciaa j tylko zobaczy w chwili zagady.

- Chcie oglda przeszo odpar agent surowo to yczy sobie jej powrotu. Inaczej

po c byo na ni patrze?

- Ale wanie po to, eby ucieszy oczy jej zniszczeniem!

- O nie, przyjacielu! Tego powiniene si nauczy, e do najwikszych grzechw pod

socem Jehowy naley wgbianie si w przeszo.

- Ale dlaczego?

- Aby nie czerpa z niej wiadomoci, ktrych posiadanie przez czowieka jest niepodane.

- Przecie wasn przeszo i tak znamy. Jakie jeszcze tajemnice mona w niej wykry?

- Jehowa nie chce, aby to, co mino, porwnywa z tym, co jest i ma by. O przeszoci

trzeba zapomnie, poniewa.

22

- Poniewa wtedy przyszo ceni si niedostatecznie dokoczy Lot.

Agent umiechn si dobrodusznie:

- Bystry jeste, mj przyjacielu. Ale jednak nie wiesz wszystkiego. Ludzie tskni

za przeszoci nie dlatego, e jest lepsza, ale dlatego, e jest przeszoci. Albowiem zapamitaj

uwanie t prawd czowiek jest tylko przeszoci. Na ciebie skada si tylko cao twojego

dotychczasowego ycia, to znaczy przeszo; poza ni nie ma ciebie: odebra ci przeszo, to zabi

ci. Mona odebra przeszo stopniowo, niezauwaalnie, kiedy jednak odbiera si j nagle

czowiek przestaje istnie. Twoja ona ujrzaa w jednej chwili zagad swojej przeszoci i dlatego

musiaa zgin.

[Leszek Koakowski, ona Lota, czyli uroki przeszoci [w:] Klucz niebieski albo opowieci biblijne zebrane

ku pouczeniu i przestrodze. Wyd. Prszyski i S-ka na podstawie: Bajki rne. Opowieci biblijne. Rozmowy

z diabem, Iskry, Warszawa 1990 ]

Komentarz: Powiastka Leszka Koakowskiego stanowi jedn z interpretacji motywu ony Lota.

Na koniec cyklu lekcji stawiamy przed uczniem zadanie zmierzenia si z pytaniem, ktre zostao

postawione w tym tekcie. Zarazem skaniamy go do wykorzystania wiedzy, ktr zyska

(uporzdkowa) podczas lekcji powiconych Biblii i innym tekstom powstaym z inspiracji biblijnej.

Moe on sign te od innych utworw literackich czy dzie sztuki. Podobnie jak w przypadku

wczeniej przedstawionego tematu zwizanego z tekstem Pawa piewaka, mona temat poczony

z powiastk Leszka Koakowskiego wykorzysta podczas lekcji. Wwczas uczniowie w toku dyskusji

wypracowaliby argumenty na rzecz jednej z tez, ktre mona postawi w odpowiedzi na postawiony

problem.

23

Scenariusz lekcji przygotowujcych do matury zestaw drugi

Trzy jednostki lekcyjne: Jan Miodek, Halina Powiatowska, Stanisaw Grochowiak, Gustav

Klimt, Constantin Brancusi

Pocztek zaj moe przyj ksztat rozmowy na temat najsynniejszych pocaunkw w

kulturze literaturze, malarstwie, filmie, muzyce. Uczniowie mog si wczeniej przygotowa do

rozmowy, gromadzc materiay w postaci fragmentw literackich, reprodukcji dzie malarskich,

fotografii, fragmentw filmowych i muzycznych. Mona zaaranowa krtk rozmow na temat roli

motywu pocaunku w kulturze, poczwszy od mitw, bani, a do gier komputerowych (jeli kto

zaproponuje taki materia).

Kady segment proponowanego scenariusza moe funkcjonowa samodzielnie.

Jan Miodek

Jak caowa Witkacy?

Czasownik caowa znany jest caemu wiatu sowiaskiemu, tyle e w innych jzykach

po spgosce c wystpuje e (u nas ten pierwotny dwik musia przej w a na mocy zasady

tzw. przegosu polskiego, zgodnie z ktr po spgoskach mikkich, a przed t, d, s, z, n, r, prymarne

e zmieniao si w o bd a).

Prasowiaskie celovati znaczyo tyle, co pozdrawia, wita, a potem pozdrawia, wita,

wyraa przyja przez dotykanie kogo wargami. By to czasownik pochodzcy od przymiotnika cel

(z psamogosk-jerem twardym na kocu) zdrowy, ktry u nas te si przeksztaci zgodnie

z prawem przegosu polskiego w dzisiejsz posta cay. Ta ostatnia to kontynuant

praindoeuropejskiego rdzenia kailu || kailo o tym samym prymarnym znaczeniu zdrowy,

nieuszkodzony, nienaruszony, tworzca rodzin z takimi formami, jak np. gocka hails czy staro-

niemiecka heil. Do naszej rodziny z cay i caowa nalez, oczywicie, sowa caus, pocaunek, calutki,

caluteki, cao, caostka, cakiem, ocale, ocali.

Caowanie obecne jest w najrozmaitszych wariantach w tekstach literackich ().

Najwiksz jednak rado zwizan z caowaniem miaem przy lekturze Listw do ony (1923

1927) Stanisawa Ignacego Witkiewicza, przygotowanych do druku przez Ann Micisk,

a opracowanych i opatrzonych przypisami przez Janusza Deglera. Z Profesorem Deglerem w dwch

odcinkach telewizyjnej Ojczyzny polszczyzny rozmawialimy kiedy o maestrii jzykowej Witkacego.

Prosz sobie wyobrazi, e z formulicznych zakocze listw z caowaniem jako ich orodkiem ten

genialny twrca uczyni rwnie przedmiot cudownych jzykowych zabaw.

24

Palm pierwszestwa przyznaj w tym wzgldzie listowi pisanemu w Zakopanem 3 kwietnia

1923, zwieczonemu konstrukcj: Cauj Ci bardzo dugo a do zupenego zmczenia (tzn. koo 20-

22 sekund) w Twoje liczne usta. Sta. ()

Prawd powiedziawszy, najbardziej mi si jednak spodobao zakoczenie listu z 13 sierpnia

1925: Dla Pani Dmochowskiej przesyam ewentualnie serdeczne pozdrowienia, ale nie caowanie

jakich ap. W..

Na podstawie: Jan Miodek, Sowo jest w czowieku. Poradnik jzykowy, Wrocaw 2007

Zadanie 1.

a) Zapisz omawiany w tekcie czasownik w dwch formach: prasowiaskiej i wspczesnej (polskiej).

Zaznacz goski, ktre ulegy zmianie i ich wspczesne odpowiedniki.

..

Poprawna odpowied: celovati - caowa

Goski, ktre ulegy zmianie to e (przeszo w a) oraz dwugos ti (ktry przeszed w dzisiejsze

polskie ).

b) Do prasowiaskiego sowa gvzda dopisz wspczesny polski odpowiednik. Zaznacz goski, ktre

ulegy zmianie i ich odpowiedniki w polskim wyrazie. Nazwij to zjawisko jzykowe.

Poprawna odpowied: Odpowiednik dawnego wyrazu gvezda to polskie gwiazda. W polskim wyrazie

nastpio zjawisko zwane przegosem polskim ( przeszo w a). Obecno i nie oznacza, e

nastpio zmikczenie, ono byo i w prasowiaskim, o czym wiadczy pisownia z .

Zadanie 2.

U podane wyrazy w pary: wyraz podstawowy wyraz pochodny. Powiniene zapisa dwie pary.

.. -

.. -

Poprawna odpowied: cel - cay

celovati - caowa

caowa; cay; cel; celovati

25

Zadanie 3.

Jak jest opinia profesora Miodka na temat zabaw jzykowych Witkacego?

a) krytyczna

b) niejednoznaczna

c) ambiwalentna

d) entuzjastyczna

Poprawna odpowied: D)

Zadanie 4.

Zacytuj zdanie, ktre uzasadnia wybr odpowiedzi w poprzednim zadaniu.

Poprawna odpowied: Prosz sobie wyobrazi, e z formulicznych zakocze listw z caowaniem

jako ich orodkiem ten genialny twrca uczyni rwnie przedmiot cudownych jzykowych zabaw.

Zadanie 5

Zamie podkrelony przymiotnik na inny, zgodny z sensem wypowiedzi. Podaj dwie propozycje.

Prosz sobie wyobrazi, e z formulicznych zakocze listw z caowaniem jako ich orodkiem

ten genialny twrca uczyni rwnie przedmiot cudownych jzykowych zabaw.

1. .

2. .

Poprawna odpowied: moliwych jest wiele realizacji, nauczyciel powinien akceptowa te z nich,

ktre bd jak najmniej oglne, moliwie najbardziej precyzyjne, np. byskotliwe, odkrywcze,

zabawne, dowcipne. Pamitajmy, e nie chodzi tu o wyrazy bliskoznaczne do sowa cudowne,

lecz zgodne z sensem caej wypowiedzi.

Zadanie 6

Czy tekst artykuu odpowiada na pytanie postawione w tytule? Uzasadnij odpowied, wykorzystaj

cytaty.

..

Poprawna odpowied: W rzeczywistoci tekst nie odnosi si do sposobu, w jaki caowa Witkacy,

nie jest powicony temu zagadnieniu (dotyczy bowiem zjawisk jzykowych). Z tego punktu widzenia

26

tytu tekstu ma jedynie charakter humorystycznego ozdobnika sucego zachcie do przeczytania

artykuu. Nie mona wic na podstawie tekstu odpowiedzialnie formuowa odpowiedzi na tak

postawione pytanie. Z drugiej strony cytowany w zakoczeniu list Witkacego moe stanowi

przesank do domysw, i ten niekonwencjonalny twrca i niebanalny czowiek preferowa

(przynajmniej w kontaktach z niektrymi paniami) pocaunki dugie, namitne i wyczerpujce. Trzeba

jednak zaznaczy, e odpowied taka mieci si w sferze spekulacji.

Zadanie 7

a) Formua to w nowoczesnym jzykoznawstwie wieloelementowa struktura funkcjonujca w jzyku

jako jednostka (czyli jako cao). Odszukaj w tekcie Miodka przymiotnik utworzony od tego

rzeczownika. Zanalizuj przymiotnik sowotwrczo.

Poprawna odpowied: Poszukiwany przymiotnik to formuliczny. Analiza sowotwrcza:

formua ---- formul-iczny (dostrzegamy oboczno do l; formant przyrostkowy to iczny)

b) Wypisz z wypowiedzi Witkacego formu z czasownikiem caowa.

Poprawna odpowied: Zgodnie z wyjanieniem zamieszczonym w poprzednim zadaniu formu jest

zdanie Cauj Ci spotykane w korespondencji, czasem te w rozmowach telefonicznych.

Zadanie 8

Ostatnie dwa akapity tekstu Jana Miodka s ze sob

a) spjne b) niespjne

poniewa - .

.

Poprawna odpowied: Ostatnie dwa akapity zamieszczonego tekstu nie s spjne, w istocie do

pewnego stopnia sobie zaprzeczaj. W akapicie przedostatnim Jan Miodek przyznaje pewnemu

sformuowaniu palm pierwszestwa, a wic uznaje je za najlepsze, przodujce, pierwsze pord

innych. Akapit ostatni zawiera zwrot: Prawd powiedziawszy, najbardziej mi si jednak spodobao,

ktry informuje, i to wanie nastpujcy po niej cytat jest tym, ktry zdoby najwysze uznanie

profesora. Niespjno logiczna polega wic na przypisaniu dwm wypowiedziom Witkacego owej

palmy pierwszestwa. Moliwe jest jednak spojrzenie, ktre to wraenie sprzecznoci osabia

palm pierwszestwa mona rozumie jako w miar obiektywne, pochwalne okrelenie najbardziej

oryginalnego jzykowego wykorzystania czasownika caowa, natomiast sformuowanie najbardziej

mi si podobao wyraa bardziej osobisty stosunek do maniery jzykowej Witkacego. Czyli

najbardziej byskotliwa jest konstrukcja z caowaniem a do zupenego zmczenia, za prywatnie Jan

Miodek najbardziej lubi zakoczenie listu do pani Dmochowskiej.

27

Zadanie 9

a) Jak odmian tekstu reprezentuje fragment artykuu Jana Miodka?

a). artystyczny

b) naukowy

c) popularnonaukowy

d). publicystyczny

Poprawna odpowied: C

b) Uzasadnij swoj odpowied (podaj dwa argumenty).

Poprawna odpowied: Tekst Miodka zawiera wyrane dwa aspekty naukowy oraz lejszy

wspomnieniowo-felietonowy. Oba s w tekcie rozlokowane oddzielnie aspekt naukowy widoczny

jest w pierwszych akapitach, ton lejszy, wspomnieniowo-felietonowy pojawia si w trzech kolejnych.

Naukowo reprezentuj informacje o procesie zmian, ktre sprawiy, e prasowiaskie celovati

przeksztacio si w polskie caowa. Nastpujce po tym fragmencie uwagi Miodka wnosz dowcip

i ton osobisty. Wspistnienie tych dwch uj w jednym tekcie sprawia, e nie jest on ani w caoci

naukowy, ani te publicystyczny. Wpisuje si natomiast w poetyk tekstu popularnonaukowego,

a wic takiego, w ktrym rzetelne informacje naukowe podawane s przystpnym jzykiem i ssiaduj

z fragmentami osabiajcymi lub rozrzedzajcymi wywd naukowy.

28

Przejcie do interpretacji mona poprzedzi przywoaniem synnych (znaczcych, istotnych)

realizacji motywu pocaunku w poezji (np. sonety Szekspira, poezja romantyczna, Tetmajer, Lemian,

itd.). W zalenoci od inwencji nauczyciela (uczniw) rol wprowadzenia moe te peni piosenka

(np. Skaldw Nie cauj mnie pierwsza czy Marylin Monroe z wideoklipem). Konkluzj krtkiej

rozmowy moe by refleksja, i kady, nawet rozrywkowy tekst kultury niecie znaczenia ukryte i

odruchowo poddajemy go interpretacji.

INTERPRETACJA

Scenariusz zosta przygotowany z myl o metodzie problemowej, z jak najmniejszym udziaem

heurezy. Dominujcy element scenariusza stanowi pytania otwarte krtkiej odpowiedzi, ktrej

sformuowanie powinna poprzedzi praca z tekstem. Odpowiedzi na pytania powinny si sta tematem

oglnej wymiany zda w kocowej fazie lekcji. Praca moe przebiega indywidualnie bd dwjkami.

Puste miejsca pod poleceniami oznaczaj, i mona potraktowa scenariusz jako indywidualne

zestawy zada pozbawione wsplnego omwienia lub jako prac domow.

Halina Powiatowska

***

ten pocaunek pachnia jak rozgryziona odyga maku czerwono posypa si z warg zakwit w mikkim wgbieniu doni kiedy wspiam si na palce dzwoni w dojrzaym polu lecz wtedy nie byo ju mnie znikam w tym zotym pocaunku

Zadanie 1. Opisz swoje wraenia po kilkakrotnej lekturze wiersza. Co jest jego tematem, czy skupia

Twoj uwag (intryguje, podoba si), czy pozostawia Ci obojtnym. Czy przypomina Ci inne utwory

poetyckie lub inne teksty kultury?

.

Poprawna odpowied: Jest to etap formuowania wrae czytelniczych, a wic ujawniania

pierwszego echa, jakie budzi utwr. Naley zaakceptowa (przyj) wszystkie komentarze, uwagi

i skojarzenia, jeli tylko nie oddalaj si cakowicie od tekstu. W przypadku skojarze warto poprosi

o podanie tego aspektu wiersza (np. tematu, obrazu poetyckiego, nastroju itp.), ktry odsya odbiorc

do innego tekstu kultury.

29

Zadanie 2. Zakrel fragmenty, ktre s dla ciebie czytelne, zrozumiae (lub takie si wydaj). Przepisz

jeden z tych fragmentw i wyjanij, jak go rozumiesz. Zaznacz, czy odczytane przez ciebie znaczenia

postrzegasz jako wyraone wprost, czy porednio (np. w sposb przenony).

.

Poprawna odpowied: To rwnie zadanie odwoujce si do wraliwoci uczniw, do ich

prywatnego, subiektywnego odbioru. Uczniowie mog wskaza waciwie kady fragment wiersza,

kluczowe jest sformuowanie jego interpretacji, a waciwie na tym etapie jeszcze tylko prywatnego

rozumienia. Jeli np. ucze wskae pierwszy dwuwers i powie, e dostrzega w nim sugesti, i

sceneri zdarzenia lirycznego jest ka, to uznamy takie odczytanie za cakowicie uprawnione,

podobnie jak dopatrywanie si w kolejnym fragmencie sugestii obsypywania pocaunkami ciaa

bohaterki.

1. Zadanie 3. Odszukaj sowa, ktre mog stanowi sugesti scenerii (przestrzeni, miejsca), w

ktrej mogo doj do pocaunku. Czy sowa te zaledwie podpowiadaj, czy nazywaj wprost?

Dlaczego tak sdzisz?

..

..

Poprawna odpowied: Sugestia scenerii kryje si w okreleniach odyga maku, dojrzae pole,

zoty pocaunek. To ostatnie sformuowanie mona potraktowa jako sugesti zotego anu zboa, w

ktry zapada si posta mwica. Nie jest to jednak jedyna hipoteza dotyczca scenerii, ta ostatnia

bowiem moe rwnie dobrze przyj posta ciaa bohaterki (wargi, wgbienie doni). Wane, aby

nie dekretowa w szkolnej interpretacji jednego wariantu scenerii zdarze lirycznych, bowiem oba

warianty s uzasadnione, za wiersz zawiera jedynie ich sugesti, niczego w tym wzgldzie nie

rozstrzyga.

Zadanie 4. Wska (wypisz) fragmenty, ktre odnosz si do zmysowego postrzegania rzeczywistoci.

Ktre ze zmysw przywouje poetycki zapis dowiadczenia pocaunku?

..

Poprawna odpowied: W wierszu mona odnale sugestie doznawania wiata niemal wszystkimi

zmysami. Pierwszy dwuwers odwouje si do zmysu powonienia, trzeci do wzroku, podobnie jak wers

ostatni. Fragment w mikkim wgbieniu doni to sygna zmysu dotyku. Natomiast wyraz dzwoni,

stanowicy wers sidmy to sugestia wraenia suchowego. Brak tu tylko wyranego przywoania

30

zmysu smaku, cho fragment zakwit / w mikkim wgbieniu doni delikatnie nasuwa skojarzenie

z dotykiem wargami, a wic w jakim sensie rwnie ze smakowym doznawaniem rzeczywistoci

(tu ciaa caowanej osoby).

Zadanie 5. Z jakiej perspektywy czasowej dokonuje si poetycka relacja o pocaunku? Czy odbierasz

wiersz jako poetyckie wspomnienie autentycznego zdarzenia, opis aktualnie trwajcego doznania,

wizj przyszoci, kreacj wyobrani? Przywoaj i skomentuj sformuowania z wiersza.

..

Poprawna odpowied: Bohaterka wiersza stosuje czas przeszy, co w naturalny sposb nasuwa

skojarzenia z chwil minion. wiat tytuowego pocaunku zosta wywoany z pamici, co podkrela

siedmiokrotne wykorzystanie czasownikw w czasie przeszym. Zdarzenie, o ktrym mowa w wierszu,

mogo mie miejsce w realnym wiecie, ktry w wierszu przybra charakter nasyconego magi obrazu

poetyckiego, ale mg te by treci marzenia sennego czy wyobraenia. Metafory (czerwono

posypa si z warg; zakwit w mikkim wgbieniu doni; znikam / w tym zotym pocaunku) odrealniaj

bowiem wiat przedstawiony.

Zadanie 6. Pocaunek czy dwoje ludzi. Czy odnajdujesz lady ich obecnoci w wierszu? W jaki

sposb te lady lub ich brak ksztatuj wymow wiersza?

.

Poprawna odpowied: W wierszu, ktrego tematem jest pocaunek, zaskakujcy jest brak sugestii

dotyczcych obecnoci drugiej osoby. Bohaterka skupia si na swoich wraeniach i doznaniach

(wspomnieniach wrae i dozna?), pamita okolicznoci zdarzenia przebieg, sceneri, zapachy,

dwiki. Wiersz jest apoteoz i mitologizacj samego aktu pocaunku, osoba caujca i caowana nie

s nawet precyzyjnie wskazane. Mona domniemywa, e mwica w tekcie bohaterka bya osob

caowan, ktra swoje doznania opisuje poprzez doznania zmysowe (o czym bya wczeniej mowa).

Koczcy wiersz dwuwers jest ju jednak wyrazem ponadzmysowego, duchowego zapomnienia,

moe ekstazy. Brak drugiego bohatera wiersza (cho nie sugestii jego obecnoci to zapewne za

spraw tej osoby pocaunek posypa si z warg i zakwit we wgbieniu doni). Mimo wszystko brak

drugiej osoby zaskakuje prby wyjanienia tej sytuacji mog by rne, ale zawsze zakorzenione

w tekcie wiersza np. takie, e w dowiadczeniach granicznych, kracowych, zawsze jestemy

sami, nie potrafimy ich z nikim dzieli (co potwierdzaoby kocowe znikam).

Zadanie 6. Ktre wersy / sowa uwaasz za kluczowe, dlaczego? We pod uwag konstrukcj

utworu.

31

.

Poprawna odpowied: Waciwie kady fragment tego krtkiego wiersza moe si odbiorcy wydawa

kluczowy, trzeba zawsze prosi uczniw o uzasadnienie wasnego mniemania. Strukturalnie zostay

wyodrbnione wersy: pierwszy (bo jest inicjalny), czwarty, sidmy i jedenasty (stanowi je pojedyncze

wyrazy). Te krtkie linijki przedstawiaj cae zdarzenie jakby w krtkiej migawce, w bysku

wspomnienia postaci mwicej pocaunek zakwit, dzwoni, ja za zniknam. Niemal idealnie

w rodku wiersza znajduje si wers dzwoni - dzieli on wyznanie na p, mona go rozumie jako

synonim oguszenia, doznania, ktre jakby wyjmuje bohaterk z rzeczywistoci. Inny czytelnik

za kluczowe moe uzna okrelenia odnoszce si do zmysowego doznawania chwili, jeszcze inny

do samych barw sygnalizowanych w wierszu (czerwie i zoto) i do ich symboliki (mio, podanie,

krew, przepych, szczcie).

Zadanie 7. Obraz poetycki czy gra powizanych ze sob poj? Jak odbierasz wiersz

Powiatowskiej? Uzasadnij swoje stanowisko odwoaniami do tekstu.

.

Poprawna odpowied: W wierszu dostrzegamy jednoczenie kontaminacj obrazw poetyckich i gr

zwizanych ze sob poj naley jednak uzna odpowiedzi, w ktrych uczniowie sensownie

uzasadni jedn z moliwoci. Obraz poetycki kreowany jest przez przywoania konkretnych

desygnatw (odyga maku, wargi, do, posta stojca na palcach, dojrzae pole). Susznie jednak

moe kto zauway, e jest to zaledwie obraz naszkicowany, lub niewyrany, migawkowy

w wierszu nie spotkamy bowiem penego opisu scenerii czy postaci. To raczej nasza wyobrania

zainspirowana wierszem tworzy mentalne obrazy sypicych si patkw maku czy zotych anw

zboa. Z drugiej strony wiersz zawiera gr poj te wczeniej wykorzystane wpywaj na kolejne,

na sposb ich odbioru. odyga maku sprawia, e wers czerwono posypa si z warg rozumiemy jako

poetyck relacj z obsypywania pocaunkami, ale te postrzegamy jako sypice si patki kwiatw

maku. Metafora pocaunek zakwit sprawia, e pocaunek nabiera charakteru kwiatu, a wiersz magii.

Z kolei dojrzae pole odzywa si echem w ostatnim wersie i mimo, e to pocaunek jest zoty

wywouje obraz zotych anw zb. Mona powiedzie, e w wierszu Powiatowskiej gra sw

powizanych ze sob kreuje obrazy poetyckie.

Zadanie 8. Czym jest (by / sta si) opisywany pocaunek dla osoby mwicej? Chwil szczcia,

zapomnienia, rozkoszy, blu, nadziei, szalestwa, czego jeszcze innego? (To doprecyzowanie

mona, lecz niekoniecznie trzeba zamieszcza w poleceniu). Zapisz swoje refleksje wzbogacone

cytatami z tekstu.

32

.

Poprawna odpowied: Zadanie odwouje si do indywidualnego odczytania wiersza, nie trzeba

narzuca jednego wariantu odpowiedzi. Zapewne czstsze bd odczytania wskazujce

na euforyczne, ekstatyczne doznanie pocaunku, ktrym to odczuciom bliej do szczcia, rozkoszy,

zapomnienia (patrz np. symbolika kolorw). Kocowe znikam moe dodatkowo uprawnia takie

interpretacje (w rozkoszy, w radoci doznajemy czasem zapomnienia, a w obecnoci kochanej osoby

jakby znikamy dla samych siebie). Motyw szalestwa moe si pojawi w odpowiedziach

nawizujcych do mioci szalonej, do namitnoci ujawniajcej si w akcie miosnym na tle natury

(przypomina si tu Lemian). Nie mona wykluczy pomysw przypisujcych wspomnianej w wierszu

sytuacji doznania blu moe on rodzi si z poczucia niepowtarzalnoci takiej chwili,

z przewiadczenia, e pozostanie ona najwyej wspomnieniem.

Zadanie 9. Interpretacja to Twoja propozycja rozumienia, ale i odczucia (przeycia) wiersza). Czy

sdzisz, e ten utwr pozostawi cho skromny lad w Twojej pamici? Czy zyskuje Twoj sympati,

czytelniczy (czy po prostu ludzki) odruch solidarnoci? Napisz o tym kilka refleksji.

Poprawn odpowied: Trudno tu zadekretowa. Odwoujemy si do osobistego odbioru wiersza,

do jego ladu w duchowoci czytelnika. Wane, by szczerych refleksji byo kilka.

Wybrani (np. chtni) uczniowie mog przeczyta swoje odpowiedzi. Niektre z hipotez i ustale

interpretacyjnych mog zosta zapisane jako wiadectwa rozmaitych odczyta. Mona rwnie

podda wsplnej interpretacji niektre sformuowania wiersza i wprowadzi elementy dyskusji

nad metaforami, obrazami poetyckimi.

33

INTERPRETACJA PORWNAWCZA

Kolejna lekcja zostaa pomylana jako przestrze porwnawczego zestawienia dwch utworw

poetyckich omwionego utworu Haliny Powiatowskiej i wiersza Stanisawa Grochowiaka. Moe ona

rwnie przyj form zaj w duym stopniu samodzielnych. Uczniowie powtrz zabiegi

interpretacyjne tym razem w zwizku z wierszem Grochowiaka i jednoczenie bd starali si obj

refleksj oba teksty.

Zadanie 1. Przygotuj interpretacj wiersza Stanisawa Grochowiaka, formuujc odpowiedzi na pytania

postawione w zwizku poprzednim utworem.

Stanisaw Grochowiak Pocaunek - krajobraz Bdziem lasem twoich wosw zioa I pacz odkryem. I schodziem niej Na biae niegi zimowego czoa, Gdzie pacz ju umilk, a by cie lichtarzy. Potem zwiedzaem pamitki twej twarzy, Coraz to bliej i coraz to bliej Ust twoich dobrych upionego sioa: W nim co si zdarzy raz tylko si zdarzy. I wszedem w sioo. A bya pogoda Pod caym niebem twego podniebienia. Gdzie w cichym ktku umieraa moda Wstydliwo sielska w zapachu tymianku. Nagle wrciem i staem na ganku. Patrzc jak wok krajobraz si zmienia, Jak wschodzi pierwsza ga bzu w ogrodach, I gn si rzsy pod ros poranku. Po interpretacji wiersza Grochowiaka (cakowicie indywidualnej lub wzbogaconej o ogniwa

o charakterze rozmowy, dyskusji nad wybranymi zagadnieniami) lub ju nawet po jego wstpnej

lekturze uczniowie powinni mie moliwo ujawnienia wrae dotyczcych ewentualnej bliskoci obu

wierszy lub/i ich odmiennoci. Po takiej rozmowie atwiej bdzie przygotowa bardziej uporzdkowane

stanowiska.

Zadanie 2. Porwnaj odpowiedzi udzielone na pytania dotyczce obu wierszy. Jakie podobiestwa i

jakie odmiennoci zauwaasz pomidzy utworami Powiatowskiej i Grochowiaka? W odpowiedzi nie

pomi take budowy utworw oraz twoich odczu zwizanych z czytaniem obu tekstw (przyjemnoci,

trudnoci)

Zadanie 3. Przygotuj plan wypowiedzi zawierajcej interpretacj porwnawcz obu utworw.

Wypowied powinna mie charakter argumentacyjny i nastpujce elementy:

34

- tez (hipotez) dotyczc stopnia bliskoci omawianych wierszy; - argumentacj wspierajc przyjt tez (to wanie ten segment powiniene szczeglnie starannie zaplanowa; nie musisz podejmowa wszystkich zagadnie podjtych w interpretacji kadego z wierszy); - podsumowanie zawierajce konkluzje pynce z zestawienia i odnoszce si do tezy.

Praca domowa: Napisz interpretacj porwnawcz wierszy Powiatowskiej i Grochowiaka. Moesz

przyj model linearny (najpierw cz powicona jednemu wierszowi, pniej drugiemu)

lub rwnolegy (omawianie wybranych elementw wiersza na bieco).

Ostatnim elementem cyklu jest lekcja powicona przygotowaniu wypowiedzi ustnej o temacie

zblionym do tematu egzaminu maturalnego. Celem lekcji nie jest stworzenie przez kadego ucznia

wypowiedzi ustnej na zadany temat, lecz ksztatowanie umiejtnoci synchronicznej pracy z kilkoma

tekstami kultury o rnej tosamoci semiotycznej. W pracy nad zadanym tematem uczniowie powinni

wykorzysta dowiadczenia z dokonanej wczeniej interpretacji wierszy. Praca moe odbywa si

w zespoach, co przypieszy i uatwi formuowanie konkluzji.

Przenone i symboliczne sensy motywu pocaunku w kulturze omw zagadnienie,

wykorzystujc wiersze Haliny Powiatowskiej i Stanisawa Grochowiaka, reprodukcje obrazu

Gustava Klimta i rzeby Constantina Brancusiego.

35

Gustav Klimt, Pocaunek, sterreichische Galerie Belvedere, Vienna, Austria

[http://www.belvedere.at/en/sammlungen/belvedere/jugendstil-und-wiener-secession/gustav-

klimt?mode=gallery&cId=122&aId=4416&hl=Masterpieces%20of%20Gustav%20Klimt]

36

Constantin Brancusi, Pocaunek, Philadelphia Museum of Art, Philadelphia, PA, USA

[http://www.philamuseum.org/collections/permanent/51306.html?mulR=322621882|9]

1. Przypomnijcie sobie wasze konkluzje interpretacyjne dotyczce znacze motywu pocaunku

ujawnionych w omawianych wierszach. Jakich sensw nabiera pocaunek w tych utworach, w ktrych

fragmentach odnajdujecie te sensy?

Przykadowa odpowied: U Powiatowskiej sceneri pocaunku jest natura, pocaunek kojarzy si

z zapachami i kolorami przyrody (zapach rozgryzionej odygi maku, czerwona barwa kwiatu), rozkwita

w ca seri pocaunkw skadanych na caym ciele (czerwono posypa si z warg/zakwit/w mikkim

wgbieniu doni). Brzmia na podobiestwo dwiku (dzwoni), sta si dla osoby mwicej

przeyciem o charakterze zapomnienia, uniesienia, wrcz zatarcia poczucia istnienia (znikam/w tym

zotym pocaunku). W wierszu Grochowiaka sceneri pocaunku rwnie jest natura (Bdziem

lasem twoich wosw, kobieta pachnie tymiankiem), pocaunek jest podr po ciele ukochanej

(a wic rwnie rozkwita), kady osobny pocaunek jest niepowtarzalny (w nich co si zdarzy /

raz tylko si zdarzy), staje si te wdrwk wyobrani, ktra zespala w jedno obrazy natury, kultury

(lichtarze) i kobiety. W wierszu Grochowiaka pocaunek mona interpretowa jako symbol aktu

miosnego, w trakcie ktrego umiera / moda wstydliwo sielska.

2. Przygldnijcie si reprodukowanym dzieom sztuk plastycznych oba maj tytu pocaunek. Ktre

elementy kompozycji malarskiej i rzeby szczeglnie mocno zatrzymuj uwag, nie daj spokoju?

Dlaczego?

37

Odpowiedzi uczniw mog by bardzo rozmaite, jednak naley przypuszcza, e bd dotyczy:

na obrazie Klimta brzowozotego ta i dywanu z kwiatw, bogatych, zocistych szat mczyzny

i kobiety, nade wszystko za osobliwego upostaciowania obojga bohaterw obrazu: dominujcego,

trzymajcego kobiet wadczym uchwytem mczyzny oraz wspartej na kolanach, obejmujcej kark

mczyzny, omdlewajcej kobiety, ktrej pooenie rk i wyraz twarzy mog sugerowa zarwno

ulego, jak i podlego mczynie;

w dziele rzebiarskim Brancusiego cisego zespolenia postaci kobiety i mczyzny w jedn bry,

ich bliniaczego podobiestwa, poczenia w jedno, oddanego choby poprzez niezrnicowanie

(faktur i barw) obu postaci. Rce caujcej si pary mog symbolizowa nierozerwalno ich

wsplnego istnienia, si pocaunku, ktry staje si jakby pieczci mioci.

3. Co jest, w waszym mniemaniu, najwikszym wsplnym mianownikiem w sferze symbolicznej

wymowy motywu pocaunku w poznanych tekstach kultury? Odszukajcie w pamici inne sawne

pocaunki uwiecznione w tekstach kultury czy ich symboliczna wymowa koresponduje z t,

dostrzeon w zamieszczonych wierszach i dzieach plastycznych?

Przykadowa odpowied: Wszystkie zaprezentowane teksty kultury wykorzystuj motyw pocaunku

w sposb zbliony, cho nie tosamy. Najszersz kategori, ktra odnosi si do symbolicznej wymowy

tego motywu w przywoanych utworach jest znikanie (zapomnienie, zatarcie granicy istnienia lub

granic rzeczywistoci). Posta mwica w wierszu Powiatowskiej wprost nazywa swoje znikniecie,

ujawniajc te zocisty wymiar pocaunku, co moe czy si ze wspomnianym w wierszu dojrzaym

polem, ale przywouje te sceneri i szaty z obrazu Klimta. Bohater liryczny utworu Grochowiaka

zwierza si, i bdzi po lesie wosw, a strofa trzecia moe sugerowa, e dotar a pod niebo,

w kadym razie jakby symbolicznie znikn, skoro na pocztku czwartej strofy oznajmia, i nagle

wrci. Znikanie, zapomnienie, moe take jako usypianie lub zanegowanie wartoci istnienia ja

widoczne jest na obrazie Klimta w postaci kobiecej. Zamknite oczy i wyraz twarzy przywodz na myl

sowa z wiersza Powiatowskiej: znikam / w tym zotym pocaunku. U Brancusiego znikaj obie

postaci, nie ma ju mczyzny i kobiety jest pocaunek. Samo znikanie te jest kategori

symboliczn synonimem rozkoszy zmysowej, emocjonalnego szczcia lub po prostu: kracowego,

granicznego odczucia swego cielesnego i duchowego ja.

Zamieszczone tu teksty kultury nie wyczerpuj symbolicznych odniesie pocaunku kojarz si

wprawdzie z pocaunkami z malinowego chruniaka, ale ju nie z pocaunkami baniowymi,

wywoujcymi przemian, czy z biblijnym pocaunkiem Judasza, ktry sta si synonimem zdrady i

nieszczeroci.

4. Niech kady z Was sformuuje wasn, indywidualn wersj odpowiedzi na postawione wyej

pytania, a nastpnie uoy plan wypowiedzi ustnej czcej te rozwaania. Finaem pracy bdzie

wygoszenie tej wypowiedzi z wykorzystaniem planu (wypowied nie ma by odczytaniem napisanego

tekstu).

38

Scenariusz lekcji przygotowujcych do matury zestaw trzeci

Dwie jednostki lekcyjne: Stanisaw Baraczak

Wan rol podczas lekcji bdzie odgrywao dostrzeenie kontekstw literackich

i kulturowych. Jeli w klasie bya omawiana Duma Alberta Camus lub inny utwr tematycznie

powizany z cierpieniem spowodowanym przez wielkie epidemie, trzeba bdzie si do tych dzie

odwoa. Jeli jednak ten temat w ogle nie by poruszany nauczyciel powinien zleci wybranym

uczniom przeczytanych stosownych tekstw (oprcz Dumy np. Dziennik roku zarazy Daniela Defoe,

Kandyd Woltera, Mio w czasach zarazy Gabriela Garcii Marqueza, Wiea Gustawa Herlinga-

Grudziskiego, Staropolskie postawy wobec czarnej mierci Jana Kracika) i przygotowanie krtkich

prezentacji na temat postaw ludzkich wobec zabjczych chorb. Interpretacja wiersza Nowe zarazy

moe zaj duo czasu. Nauczyciel powinien przeznaczy na ni dwie lekcje. Nie mona si spieszy.

Wane jest, eby uczniowie podejmowali wysiek zrozumienia utworu i wczali si do rozmowy.

1. Jak rozumiesz tytu wiersza Nowe zarazy? Jak wytumaczysz, czym s (mog by) tytuowe

nowe zarazy?

Zadaniem uczniw jest wytumaczenie, jak rozumiej sowo zarazy. W toku rozmowy powinni

wydoby z niego nie tylko podstawowe znaczenie, ale te to, e wspczenie jest to sowo

odczuwane jako przestarzae, nie budzi grozy, raczej bawi. Celem zadania nie jest sformuowanie

sownikowej definicji, lecz skonfrontowanie rnych odczu, ktre moe powodowa to sowo. A take

propozycja odczytania caego tytuu. Mog pa rne propozycje, wszystkie (poza zupenie

niedorzecznymi) trzeba przyj, zostan one pniej skonfrontowane z treci wiersza.

39

2. Nauczyciel czyta wiersz.

Stanisaw Baraczak

Nowe zarazy

Nowe zarazy, uodpornione

na nasze tak budzce ufno!

szczepionki; jeszcze jedn oson

uzna za prchno?

Gorzej: za nienobiay parawan,

wszechhigieniczny powd do dumy,

z ktrym si jednym ciosem rozprawia

maczeta dumy

w jej ulepszonej, to znaczy sroszej

dla ofiar, to znaczy dla nas, wersji?

Kto najstaranniej sterylny, ostrze

poczuje pierwszy?

Fatalne bdzie w tej epidemii

rwnie to, e cho mikrob zuchway

jest nowy wszyscy prawi zaczniemy

stare banay.

Co za okazja do mw i kaza!

Dla moralisty temat jak znalaz:

Grzlimy w grzechu, wic - tu zaraza

przerwie mu zaraz.

40

Telewizyjny ekspert przypomni

wtpliwo, ktrej Wolter da wyraz:

Kara jest niewspm - i, nieprzytomny,

twarz w st: wirus.

Najgorzej, jeli przeyje pisarz:

bdzie zapycha cakiem bezkarnie

plagiatem z Defoe albo Camusa

puste ksigarnie.

Ja jednak wierz w laboratoria

i w to, e wre w nich dzie i noc praca:

nie bez powodu je Nobli gloria

przecie ozaca.

Ale nie, serio: gdyby z tej pracy

nic wyj nie miao oprcz omyek,

wci bybym wdziczny cywilizacji

za sam wysiek,

za traktowanie po ludzku stworze,

ktre przymknita prni powieka

nakrywa na tym samy wci losie

tylko-czowieka.

3. Czym s przedstawione w wierszu nowe zarazy? Porwnaj swoje domysy dotyczce

tytuu z treci wiersza. Jeli s one rozbiene z treci wiersza, wyjanij, jak rozumiesz

t rozbieno.

Uczniowie odszukuj w tekcie te fragmenty, w ktrych zarazy zostay wprost ukazane. Nie ma ich

duo, mona powiedzie, e one s uodpornione na szczepionki, to duma w sroszej wersji,

mowa jest o mikrobie, wirusie. Nie ma konkretw, nawet duma raczej jest synonimem dla zarazy

ni opisywan przez medycyn chorob. Naley skonfrontowa domysy uczniw. Prawdopodobnie

41

uczniowie mogli w swoich domysach by bardziej konkretni (mogli podawa nazwy chorb), powinni

zatem odpowiedzie na pytanie, czemu w wierszu konkretw nie ma.

4. W jaki sposb w wierszu zostay przedstawione nowe zarazy? Wska rozwizania

poetyckie wykorzystane przez autora. Jak sdzisz, czemu one su?

Wane jest dostrzeenie roli metafor (zwaszcza personifikacji), za pomoc ktrych ukazywane s

zarazy: maczeta dumy, mikrob zuchway, zaraza przerwie mu zaraz. Metafory dotycz walki,

agresji, zowrogiego dziaania. Ukazana jest sytuacja walki, choroby s przeciwnikiem, wrogiem.

5. Omw cechy jzyka wiersza. Co szczeglnego w nim zauwaasz? Jak rol w wierszu

odgrywa taki jzyk?

Jzyk kolokwialny, potoczny, prozaiczny (np. wszechhigieniczny, sterylny, epidemia, fatalne,

stare banay, plagiat, laboratoria itd). Zarazem jest to jzyk peen metafor, ale oprcz

zauwaonych wczeniej s to gwnie metafory skolokwializowane, utrwalone zwizki frazeologiczne

(tak budzce ufno, grzlimy w grzechu, wre praca), uczniowie mog mie trudnoci z ich

dostrzeeniem, bo w wiadomoci one nie funkcjonuj w znaczeniu przenonym, wtedy trzeba im

pomc w rozpoznaniu tych metafor. Ten jzyk moe si wydawa zwyczajny, przezroczysty.

Uczniowie mog dostrzec te jakie inne cechy jzyka poetyckiego w tym wierszu. Jeli spostrzeenia

s poprawne merytorycznie, trzeba je zaakceptowa; nauczyciel powinien zweryfikowa tylko

propozycje nietrafne. Uczniowie powinni zauway, e zwyczajno jzyka jest elementem swoistej

gry polegajcej na osabianiu grozy, ktra wynika z lku przed epidemiami. Interpretacje mog by

jednak rne, wane jest, eby uczniowie przedstawiali argumenty przemawiajce za ich tezami.

6. Omw budow wiersza. Jak ona wpywa na odbir utworu?

Wiersz ma budow regularn, wykorzystana jest w nim strofa saficka (uczniowie nie musz jej tak

nazwa, wane, eby zauwayli powtarzalno rytmiczn i to, e ostatni wers w kadej strofie jest

krtszy). Uczniowie mog dostrzec swoist katarynkowo wiersza. Niektrym taka budowa moe

si skojarzy z utworami staropolskimi (kto moe nawet usysze brzmienie pieni dziadowskiej),

na pewno jednak wszyscy odczuj tu wyran gr literack dziki budowie stworzony jest swoisty

cudzysw, z jednej strony wypowied jest formuowana wprost, ale z drugiej odczuwany jest w niej

wyrany dystans do tego, o czym mowa.

7. Wska w wierszu fragmenty, w ktrych dostrzegasz ironi, humor, dystans wobec

przedstawionej problematyki. Co, twoim zdaniem, decyduje o miesznoci i wieloznacznoci

tych fragmentw?

42

Takich miejsc w utworze jest wiele. Ironia ujawnia si w sposobie mwienia, budowie metafor,

operowaniu paradoksem (np. w jej ulepszonej, to znaczy sroszej / dla ofiar, to znaczy dla nas,

wersji). Czarny humor przejawia si w sposobie opowiadania o moralicie i ekspercie, a take

na przykad w zaskakujcym okreleniu zuchway mikrob. Uczniowie mog mie rne skojarzenia,

nie zawsze bdzie ich mieszyo to, co mieszy nauczyciela. Wane jest, eby wskazali w wierszu

zabawne miejsca i odpowiedzieli, co decyduje o ich miesznoci oraz zwizanej z ni dwuznacznoci.

Chodzi o umiejtno przeanalizowania mechanizmw humoru oraz ironii, nie tylko w tym wierszu,

ale oglnie w jzyku, a nawet yciu.

8. Jak ironia i humor wpywaj na wymow wiersza?

Uczniowie powinni si zastanowi nad tym, e w Nowych zarazach zasadnicz rol odgrywa dystans

wobec tematu wiersza, a jest on zaznaczany midzy innymi przez ironi i humor. Bardzo trudno

jednoznacznie ten utwr interpretowa, bo lady jednoznacznoci s starannie przez poet zacierane.

Trzeba dostrzec dynamik sensw. Uczniowie mog mie z tym trudno, bo czsto w procesie

interpretacji oczekuje si od nich jednoznacznej wykadni utworu. Trzeba jednak pozwoli

im na samodzielno, a nawet wytrca z przyzwyczaje.

9. Dokonaj podziau wiersza na czci.

W wierszu mona wydzieli trzy wyranie wyodrbnione czci. Pierwsze trzy strofy to zarysowanie

sytuacji. W kolejnych czterech ukazane s hipotetyczne reakcje na nowe zarazy (stare banay

prawione przez moralistw, ekspertw, pisarzy). Trzy ostatnie to wasna refleksja poety (podmiotu

lirycznego). Uczniowie mog dokona innego podziau, powinni go jednak uzasadni, moe bdzie

to podzia interesujcy. Kady inny podzia spowoduje jednak, ze dalszy cig lekcji bdzie musia

wyglda inaczej.

10. Jak zostaa zarysowana sytuacja we wstpnej czci wiersza?

Uczniowie ju wczeniej zauwayli, w jaki sposb zostay ukazane zarazy. Teraz powinni dostrzec,

e nie tylko same zarazy s grone, ale to, e uwierzylimy w bezpieczestwo zapewnione przez

medycyn i higien (uodpornione / na nasze tak budzce ufno! szczepionki). Higiena

i profilaktyka okrelone s za pomoc peryfraz: :prchno, nienobiay parawan. To wszystko

zawodzi, a nawet sprawia, e jestemy bezbronni (Kto najstaranniej sterylny, ostrze / poczuje

pierwszy?). Uczniowie mog dostrzec rne aspekty tej sytuacji, np. paradoks cywilizacji, paradoks

medycyny, moc natury, ktra nie daje si przechytrzy przez czowieka i zawsze jest dla niego grona

itd. Moliwe s take inne propozycje odczytania tego fragmentu, wane, eby uczniowie przedstawili

przekonujce argumenty odwoujce si do tekstu.

43

11. Jakie reakcje na zarazy zostay ukazane w drugiej czci wiersza? W jaki sposb zostay

zaprezentowane? Co wynika z takiego ich przedstawienia?

Stare banay. Moralista, ekspert i pisarz powtarzaj znane frazesy i gesty. Zostali oni zaprezentowani

w sposb satyryczny, a nawet groteskowy. Moralista i ekspert nie maj nawet moliwoci dokoczenia

swoich przemw. Krtkie zdania, a nawet rwnowaniki zda su dynamizacji i przerysowaniu

sytuacji. Co ciekawe: Najgorzej, jeli przeyje pisarz. Wyrana jest tu autoironia skierowana w stron

wasnej profesji. Pojawiaj si tu odwoania i aluzje do kultury (koncepcja kary za grzechy, Wolter,

Defoe, Camus) trzeba si przy tym si zatrzyma, gdy wskazana tradycja stanowi dla wiersza

wyrany kontekst (pojawia si moliwo pogbienia interpretacji). W klasach, w ktrych wczeniej

nie byy omwione adne dziea o podobnej tematyce, jest to czas na prezentacje uczniowskie

zlecone przez nauczyciela (omwienie dzie stanowicych kontekst dla wiersza). Punktem dojcia

powinna by refleksja nad bezradnoci intelektualn wobec grozy masowych epidemii, to, jak ludzie

wpadaj w stare koleiny mylenia i zachowa.

12. Jakie stanowisko poeta (podmiot liryczny) zajmuje w kocowej czci wiersza? Dlaczego

podkrela, e mwi serio?

Uczniowie musz zauway, e pojawia si tu wyrane ja (Ja jednak wierz). Poeta (podmiot

liryczny) skada deklaracj swoistej wiary w medycyn. O ile jednak pierwsza deklaracja wygoszona

jest z pewnym ironicznym zastrzeeniem (hiperbola w przedstawieniu laboratoriw i inspiracji

uczonych do pracy), o tyle jej rozwinicie opatrzone jest wyranym podkreleniem, e jest to mwione

serio. Przy czym serio dotyczy refleksji egzystencjalnej, a nawet metafizycznej. Uczniowie mog

tu zaproponowa wasne odczytanie, wane, eby byo poparte przekonujcymi argumentami.

13. Jak mona zinterpretowa poszczeglne czci wiersza z perspektywy caoci? Jak

pomysy interpretacyjne s weryfikowane, gdy konfrontuje si je z koncepcjami dotyczcymi

innych czci wiersza?

Zostaj zebrane dotychczasowe koncepcje interpretacyjne. Moe si okaza, e odczytania rnych

uczniw nie s zbiene, a moe nawet sprzeczne. Wana bdzie weryfikacja poszczeglnych

pomysw. Uczniowie powinni dostrzec, e cao wpywa na lektur czci, a cz ma znaczenie

dla caoci. Powinni te przyj z pokor, e moliwe s odmienne odczytania utworu, a najwaniejsze

jest uzasadnienie interpretacji.

14. Co dominuje w tonacji emocjonalnej tego wiersza lk czy nadzieja? Uwiadomienie sobie

saboci cywilizacji czy szacunek dla niej? Jak jest oceniania nowoczesno?

Wie