1

INFRASTRUKTURA INSTITUCIONALE DHE LIGJORE MJEDISORE N KOSOV

Dr. ILIR MORINAKryeshef Ekzekutiv

PRISHTIN, 28 shtator 2009

Republika e Kosovs Republika Kosova-Republic of Kosovo

Qeveria - Vlada Government

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit HapsinorAgjencia e Kosovs pr Mbrojtjen e Mjedisit

2

MMPH si bartse e nj detyre t vshtir pr mbrojtjen e mjedisit fillimisht ka marr n konsiderat:

- Hartimin e legjislacionit prkats bazuar n AcquisCommunouitare;

- Ndrtimin e institucioneve dhe ngritjen e vetdijes pr rolin e mbrojtjes s mjedisit;

- Ndrtimin e marrdhnieve prbrenda shoqris Kosovare dhe ndrkombtare lidhur me mbrojtjen e mjedisit;

- Pjesmarrje aktive n konferenca rajonale dhe interesim t madh q ti prmbahet krkesave dhe obligimeve qdalin nga dokumentet ndrkombtare

3

Tri jan shtyllat kryesore t MMPH pr t mundsuar mbrojtjen efikas t mjedisit

Departamentet (i mjedisit dhe ujit)

Inspektorati mjedisore dhe

Agjencia e Kosovs pr Mbrojtjen e Mjedisit

4

Ligjet e hartuara deri m tani, t bazuara n direktivat dhe dokumentet tjera t BE-s:

Ligji pr mbrojtjen e mjedisit (2003/9) / 03/L-025 2008 Ligji pr mbrojtjen e Ajrit nga ndotja 2004/30 Ligji pr Mbeturina 2006/31 Ligji pr Mbrojtjen e Natyrs 2006/22 Ligji pr Parqe Kombtare Ligji pr Mbrojtje nga Zhurma Ligji pr Kimikalie Ligji pr VSM Ligji pr parandalimin e Integruar dhe Kontrollimin e Ndotjes se

Mjedisit (IPPC) Ligji pr VNM Parlament Ligji pr Mbrojtjen nga Rrezatimi Jonizues dhe Siguria Nukleare

GP MMPH

5

LIGJI PR MBROJTJEN E MJEDISIT Udhzimi Administrativ pr themelimin e Inspektoratit t Mbrojtjes s Mjedisit

Nr.02/2004-MMPH , dat 18.02.2004 - nnshkruar nga Kryeministri Udhzimi Administrativ pr organizimin e Agjencis s Kosovs pr mbrojtjen e

mjedisit Nr.22/03-MMPH - nnshkruar nga Ministri Udhzimi Administrativ pr dhnien e lejes ekologjike Nr.26/05-MMPH , dat

07.11.2005 - nnshkruar nga Ministri Udhzimi Administrativ pr licencimin e personave dhe ndrmarrjeve pr hartimin

e raportit pr vlersimin e ndikimit n mjedis Nr.03/2004-MMPH nga Kryeministri Udhzimi Administrativ pr vlersimin e ndikimit n mjedis Nr.09/2004-MMPH

Kryeministri Udhzimi Administrativ pr kadastrin e emisioneve t ndotsve n mjedis

Formulart dhe Udhzimet pr plotsimin e formularve Nr.2004/09-MMPH , dat 03.08.2005 nga Ministri etj.

LIGJI PR MBROJTJEN E AJRIT NGA NDOTJA 1. Udhzimi Administrativ mbi rregullat dhe normat e shkarkimeve n ajr nga

burimet e palvizshme t ndotjes Nr.06/200723.05.2007 nga Kryeministri2. Udhzimi Administrativ pr normat e lejuara t shkarkimeve n ajr nga burimet e

lvizshme N zyrn ligjore3. Udhzimi Administrativ vlerat kufitare normat e cilsis s ajrit N zyrn ligjore4. Udhzimi Administrativ pr cilsin e derivateve t nafts sht kryer nga MTI-a.5. Udhzimi Administrativ pr materiet q e dmtojn mbshtjellsin e ozonit, etj.

6

LIGJI PR MBETURINA Udhzimi Administrativ pr administrimin e vajrave t prdorura mbeturinNr.03/07-

MMPH , nnshkruar nga Ministri Udhzimi Administrativ -MMPH , pr administrimin e automjeteve t hedhura dhe

mbeturinat e tyre20 dhjetor 2006 nnshkruar nga Ministri Udhzimi Administrativ pr mbeturina nga baterit dhe akumulatort e

shpenzuarNr.02/07-MMPH , 20 dhjetor 2006 nnshkruar nga Ministri Udhzimi Administrativ pr mbeturinat nga konstruktimi dhe demolimiNr.05/07-MMPH ,

20 dhjetor 2006 sht nnshkruar nga Ministri Udhzimi Administrativ pr Bifenileve dhe trefenileve t polikloruara. Udhzimi Administrativ pr asgjsimin e mbeturinave nga produktet medicinale Udhzimi Administrativ pr mbeturina medicinale, Udhzimi Administrativ pr administrimin e deponive, Udhzimi Administrativ pr kompetencat e zotruesit dhe operatorit pr trajtimin e

mbeturinave, Udhzimi Administrativ pr mbeturinat nga pajisjet elektrike dhe

Udhzimi Administrativ kushtet pr caktimin e lokacionit dhe ndrtimin e deponive,

LIGJI PR MBROJTJEN E NATYRS1.Udhzimi Administrativ pr formn dhe mnyrn e mbajtjes s Regjistrit qendror t zonave

t mbrojtura t natyrs.Nr. 04 / 2006 MMPH Shtator.2.Udhzimi Administrativ pr kriteret dhe procedurat pr shfrytzimin e shpellave.3.Udhzimi Administrativ pr mnyrn e shnimit t zonave t mbrojtura t natyrsNr.

01/0725.01.20074.Udhzimi Administrativ pr planet e menaxhimit t zonave t mbrojtura t natyrs.

7

Shkalla e natalitetit relativisht e lart, ku pjesa drmuese e popullsissht shum e re me shkall t lart t papunsis (rreth 40%);

Nivel i ult i zhvillimit ekonomik, zhvillim shum i ngadalshm i procesit t privatizimit t ndrmarrjeve shoqrore

Shkall e lart e varfris (rreth 30% jetojn n varfri dhe 12-16% nvarfri t skajshme);

Munges e kuadrit kompetent me kualifikime profesionale ninstitucionet qendrore dhe lokale;

Reformimi n t gjitha nivelet e edukimit;

Furnizim jo i mjaftueshm me rrym pr popullatn dhe ekonomin;

Kriza n sektorin bujqsor dhe infrastruktura e dobt rrugore.

Disa nga specifikat themelore q e karakterizuan shoqrinkosovare n vitet e fundit jan :

8

Mjedisi paraqet sfidn m t madhe me t ciln do t prballet shoqria kosovare n synimin e prgjithshm strategjik drejt zhvillimit, integrimit dhe implementimit te standardeve Evropiane qduhet prmbushur n kt fush

Kosova dhe mjedisi i saj sot ballafaqohen me munges t: implementimit t legjislacionit

ndrtime pa kritere

munges e Planit Hapsinor dhe planeve urbanistike

teknologji t vjetruara

munges e ujit t pijes

munges e trajtimit t ujrave t ndotura

menaxhim i dobt i mbeturinave komunale dhe industriale

shfrytzimi i egr i resurseve natyrore etj.

Gjendjen e mjedisit n Kosov, objektivat dhe masat

9

E drejta e qytetarit pr t thithur ajr t pastr

Ndotsit kryesore jan: objektet pr prodhimin e energjis sektori i transportit objektet industriale (metalurgjia, mihjet dhe fabrika e imentos, djegia e

mbeturinave etj.)

Vetm nga prodhimi i energjis elektrike nga thngjilli mjedisi ngarkohetme:

1 milion t/vit hi dhe zgjyr (70% deponohet, 30% me transport t thatfluturon npr ajr);

78 000 t/vit pluhur nga termocentralet e Kosovs 30% e popullats rreth termocentraleve m t smur n rrugt

frymmarrse se sa n regjionet tjera t Kosovs 9 milion ton CO2/vit; ndotje e larte pason edhe nga automjetet n nj komunikacion t

strngarkuar dhe nga automjete t vjetruara

10

Masat e shpejta q duhet ndrmarr

Evitimin e ksaj katastrofe duke rinovuar dhe m von asgjsuar TCA;

Mirmbajtja dhe ngritja e eficencs s TCB;

Deponimi i hirit n gropat e miniers nga sht nxjerr thngjilli dhe rikultivimii atyre siprfaqeve;

Futja n fuqi e akteve ligjore dhe nnligjore q fusin n kontroll lirimin e gazrave nga automjetet;

Ngritja e sistemeve monitoruese t cilsis s ajrit;

Parandalimi dhe ndalesa e djegieve pa kontroll;

Implementimi i parimit Ndotsi Paguan, etj.

11

Nevoja e domosdoshme pr uj si faktor vital pr t jetuar

Problemet jan t shumta, si:

Shkalla e ult e prfshirjes s popullats n furnizim me uj nga sistemet publike, 60-70% e tyre;

N zonat rurale vetm 40% e popullsis kan qasje n ujsjells;

Shkalla e ult e ndrtimit dhe lidhjes n rrjetin e kanalizimit, vetm 28-30% e popullats ka qasje n sistem kanalizimi;

Mungesa e impianteve pr pastrimin e ujrave t zeza;

Vetdija e ult e popullats pr prdorimin dhe shfrytzimin e ujrave;

Amortizimi i rrjetit t ujsjellsve dhe kanalizimeve;

Hulumtimet e pamjaftueshme t burimeve ujore;

Mungesa e planit pr mbrojtjen e rezervave ujore.

12

Masa t shpejta, sidomos n:

Zgjerimin e rrjetit te ujsjellsit n vendbanime ku mungon (s paku 5-10% rritje n vit);

Furnizimi i rregullt i popullats me uj t pijshm (24 ore n do vendbanim);

Kontrolli dhe prmirsimi i cilsis s ujit (ujit nga ujsjells publik, privat, puset, ujrat siprfaqsore dhe nntoksore);

Prmirsimi i rrjetit ekzistues t ujsjellsit dhe kanalizimit n zonat urbane;

Hulumtimi i rezervave t ujit n Kosov;

Planifikimi i mbrojtjes s zonave t rezervave ujore;

Zgjerimi i rrjetit te kanalizimit;

Ndrtimi i kapaciteteve pr trajtimin e ujrave t zeza;

13

Mbrojtja e llojllojshmris biologjike dhe trashgimis natyrore

N Kosov jan te identifikuara rreth 1800 lloje te flors. Zonat m t pasurame flor dhe faun jan Malet e Sharrit dhe Bjeshkt e Nemuna

4.27% e tr territorit t Kosovs nen mbrojtje. Nga kto zona nj sht parknacional, 11 jan rezervate natyrore, 37 monumente natyrore dhe 2 janpeizazhe t mbrojtura

Hartuar dhe implementuar legjislacionin adekuat; Hartuar listn e kuqe; Hulumtuar zona dhe lloje te pastudiuara; Rritur siprfaqet e mbrojtura t natyrs; Hulumtuar monumentet natyrore dhe investime n mirmbajtjen e tyre;

Masat adekuate pr ruajtjen e natyrs duke:

14

Mbeturinat

Menaxhimi i mbeturinave me vite t tra vendnumron dhe nuk gjen rrugn e vrtet pr zgjerim dhe modernizim.

N tr territorin e Kosovs grumbullohen vetm 45% e mbeturinave komunale dhe at prafrsisht 90% e zonave urbane, kurse ne zonat rurale mbulohen me m pak se 10%

Tarifa pr mbeturina sht 4/familje dhe pagesa e faturave shtvetm 30-40 %

Mbeturinat e rrezikshme, kimikatet, mbeturinat industriale, spitalore jan jetime dhe nn prkujdesjen e askujt dhe nuk shtgjetur kurrfar zgjidhje.

Kjo tregon se n Kosov nuk mund t flitet pr fillim t ndarjes smbeturinave, riprdorimit, riciklimit apo prfitimit t tyre me ka do t plotsoheshin parimet kryesore: minimizimi i sasis, minimizimi i rrezikut nga to, dhe me nj fjal parandalimi i ndotjes.

15

Objektivat dhe masat pr prmirsimin e gjendjes

Zgjerimi i rrjetit t grumbullimit t mbeturinave, sidomos n zonat rurale;

Ngritja e kapaciteteve trajtuese dhe ricikluese;

Selektim i tyre n burim;

Gjetja e metodave pr shfrytzim si lnd alternative energjetike;

Ndrtim i impianteve pr trajtimin e mbeturinave t rrezikshme dhe kimikateve;

Organizimi i ekofondit, etj.

16

Mjedisi dhe energjetika

Sektori energjetik paraqet njrin ndr sektort m t rndsishm tekonomis dhe njhersh ndikuesi me i madh ne mjedis.

Resurset pr fitimin e energjis primare jan mjaft t larta, sidomos me rezerva t mdha t lignitit. N fakt 97% e gjith energjiselektrike sigurohet nga djegia e thngjillit n termoelektrana, kurse hidrocentralet prodhojn vetm 3% t energjis vjetore.

Nuk ka prdorim t energjis solare, termale, apo prodhim energjie nga era dhe biomasa.

Statusi i pa definuar i prons, pamundsia e sektorit publik pr tinvestuar, vazhdimi i ndrtimeve mbi zonat e pasura me burime minerale, zbatimi i ulet i ligjit pr mbrojtjen e zonave me interes nga ndrtimet, paraqesin problemet qe nuk e ln t zhvillohet si duhet ky sektor me prioritet t veant.

17

Industria dhe minierat

Zhvillimi i industris n Kosov ka shkuar n at drejtim saqeksploatimi i resurseve natyrore ishte shum i prhapur, dhe jo i qndrueshm.

N vitin 1988 energjia, metalet me ngjyr dhe procedimi i tyre prbnte 63% t prodhimeve industriale n Kosov. Nuk aplikoheshin masa pr mbrojtjen e mjedisit,

N Kosov sot takojm deponi industriale jasht kontrolli si: Deponit me metale t rnda t kompleksit Trepa, deponi t minierave

tjera si Feronikeli, Strezovc etj. Mbetje kimike nga fabrikat e ndryshme, si: fabrika e baterive, ngjyrave,

Zastava, fenolet KEK etj.

18

Masat e planifikuara

Sanimi gradual dhe rikultivimi i deponive dhe mbetjeve industriale, si ndots kontinual dhe t rrezikshme;

Shtytja e sajimit te minierave te hapura dhe te braktisura;

Shfrytzim i qndrueshm i resurseve natyrore;

Prdorim i teknologjive te pastra prodhuese.

19

Transporti

Territori i Kosovs prbehet nga nj rrjet prej rreth 2000 km, me rrugdykrahshe kryesore dhe dytsore (rajonale), 330 km. sistem nj binarsh hekurudhor, n Veri/Jug dhe Veri-Lindje t Prishtins dhe me nj aeroport rajonal.

Pas lufts pasoi nj rritje enorme e numrit t automjeteve. Mbi 300.000 automjete t regjistruara dhe nj numr i konsiderueshm i automjeteve tUNMIK-ut dhe KFOR-it.

Pjesmarrja e transportit publik sht shum e vogl. Nuk ekziston kontroll e lirimit te gazrave apo hedhjes se makinave te dala jasht prdorimit.

Masat e parapara jan :

Zgjerimi i rrjetit rrugore dhe prmirsimi i atyre ekzistuese; Funksionalizimi i hekurudhave; Prmirsimi i kontrollit teknik t automjeteve; Kontrollimi i lirimit t gazrave nga automjetet dhe prmirsimi i

gjendjes; Rregullimi i transportit urban dhe ndr urban; Futja n qarkullim e transportit me energji t pastr (gaz natyror,

bateri, energji elektrike etj.).

20

Edukimi dhe ndrgjegjsimi mjedisore i publikut

Edukimi mjedisor ende konsiderohet dytsor n procesin e edukimit dhe arsimit n Republikn e Kosovs

Format e arsimimit jashtshkollor, nga lmi i mjedisit, sidomos t disa grupeve me interes t veant (bujqit, konsumatort, amviset etj.) thuajse nuk ekzistojn

Programet msimore ekzistuese nuk jan konceptuar n nivel tmjaftueshme me prmbajtje mjedisore. N shkollat tona mungon ana vepruese e krijimit t shprehive pr mbrojtjen e mjedisit.

OJQ-t mjedisore kan efikasitet t vogl pr shkak t mungess s prvojs dhe t mbshtetjes financiare

Mjetet e informimit publik nuk i prcjellin n nivelin e duhur problemet mjedisore.

Mungon gazetaria hulumtuese n lmin e mjedisit. Qytetari yn nuk ka ku te krkoi ndihme apo ku te ankohet ne raste rreziku te mjedisit ku jeton apo rast rrezikimi t flors apo fauns s veant.

21

Masat e duhura do te ishin

Sensibilizim m i lart i popullats pr rendsin e mbrojtjes smjedisit ku jetojm;

Futja ne planprogramet shkollore t do niveli e lndve edukative mjedisore;

Qasja e publikut ne informim mjedisor dhe vendimmarrje (Konventae Aarhusit).

22

Hapat e ndrmarra pas shpalljes s pavarsis :

Hartimi dhe implementimi i strategjive dhe planeve t veprimit pr secilin sektor mjedisor, duke u bazuar n direktivat dhe prvojn e BE-s;

Hartimi dhe implementimi i Planeve Lokale mjedisore; Prgatitja e planeve hapsinore dhe menaxhuese pr zonat e

mbrojtura; Prpilimi i Lists se kuqe t llojeve; Marrja n mbrojtje e zonave te reja; Identifikimi i zonave sipas kritereve t Natyra 2000; Progresi i infrastrukturs institucionale; Progresi i Infrastrukturs ligjore; Arsimimi curriculat arsimore, studimet e rregullta dhe pasdiplomike; Shoqria civile OJQ Mjedisore; Prkrahja financiare pr mjedis.

23

24

Ju falJu falJu falJu falnderoi pnderoi pnderoi pnderoi pr vr vr vr vmendjen !mendjen !mendjen !mendjen !

Dr. Ilir MorinaKryeshef Ekzekutiv

Prishtin, 28 shtator 2009038 211 685

Ilir.morina@ks-gov.netwww.mmph.org

AGJENCIA E KOSOVES PER MBROJTJEN E MJEDISITKOSOVO ENVIRONMENTAL PROTECTION AGENCYKOSOVSKA AGENCIJA ZA ZASTITU SREDINE