Z historii rozwoju

gospodarczego i społecznego.

Interpretacja Roberta Fogla

Opracowanie:

Janina Godłów-Legiędź

Nobel 1993

R. W. Fogel D. C. North

Robert William Fogel♣ Ur. w Nowym Jorku w 1926, zm.

11 czerwca 2013 w Oak Lawn, Illinois

♣ Nagrodę Nobla otrzymał w 1993r. za nowatorskie badania w dziedzinie historii gospodarczej - zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej.

♣ The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004

♣ The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

Motto

Bezustanny pesymizm pomimo niekwestionowanych osiągnięć sugeruje, że problemy z ekonomią są głównie natury moralnej i psychologicznej. Wszystko wydaje się niewłaściwe, kiedy punktem odniesienia jest doskonałość. (Fogel 2000, s. 82)

Stopa wzrostu PKB per capita

1000-

1500

1500-

1820

1820-70 1870-

1913

1913-50 1950-73 1973-98

Europa

Zachodnia

0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78

Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94

Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34

Azja 0,05 0,00 -0,11 0,38 -0,02 2,92 3,54

Europa Wsch

i ZSRR

0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49 -1,10

Afryka -0.01 0,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01

Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

Stopa wzrostu ludności świata

i głównych regionów1000-

1500

1500-

1820

1820-70 1870-

1913

1913-50 1950-

73

1973-2001

Europa

Zachodnia

0,16 0,26 0,69 0,77 0,42 0,71 0,32

Zachód II 0,07 0,44 2,86 2,07 1,25 1,44 1,09

Japonia 0,14 0,22 0,21 0,95 1,32 1,14 0,55

Azja 0,09 0,29 0,15 0,55 0,92 2,19 1,80

Europa Wsch

i ZSRR

0,15 0,35 0,89 1,19 0,33 1,31 0,47

Afryka 0,07 0,15 0,40 0,75 1,64 2,37 2,69

Świat 0,10 0,25 0,40 0,80 0,93 1,93 1,62

Liczba ludności: świat i Zachód

(w mln.)1000 1500 1820 1913 1950 1973 2001

Europa

Zachodnia

25 57 133 261 350 358 392

Zachód II 2 3 11 111 176 251 340

Świat 268 438 1042 1791 2524 3916 6149

Zachód/Świat

(w %)

13 17,2 16,8 23,7 22,4 18,3 14,0

Źródło: Maddison

Hubert BułgajewskiKolejny miliard ludzi co 15 lat … ile jeszcze zniesie Ziemia?http://prepperis.pl/artykul/kolejny-miliard-ludzi-co-15-lat-ile-jeszcze-zniesie-ziemia

https://www.worldometers.info/world-population/

Current World Population

16.03.2020, godz.

8.41

•7 771 211 000

Stopa wzrostu dochodu

per capita

1820 - 1989 1870 - 1989

Francja 1,5 1,8

Niemcy 1,6 2,0

w. Brytania 1,7 1,8

Japonia 1,9 2,7

Stany

Zjednoczone

1,7 1,8

OECD 1,6 1,9

Godziny pracy w ciągu roku i PKB ( w tys. $ z 1990)

na 1 mieszkańca

Rok W. Brytania USA Japonia

Godziny

pracy

PKB

na 1

mieszk.

Godziny

pracy

PKB

na 1

mieszk.

Godziny

pracy

PKB

na 1

mieszk.

1820 1153 1,70 968 1,30 1598 0,67

1870 1251 3,20 1084 2,45 1598 0,74

1913 1181 4,90 1036 5,30 1290 1,39

1950 904 6,90 756 9,56 925 1,92

1973 750 12,00 704 16,70 988 11,57

1998 657 18,71 791 27,30 905 20,40Źródło: A. Maddison 2001, s. 185, 215

Sekularne zmiany w wykorzystaniu czasu. Struktura

doby ( w godzinach) przeciętnego mężczyzny –

głównego żywiciela rodziny w USA

Rodzaj

aktywności

1880 1995 2040

Sen 8 8 8

Posiłki i zabiegi

higieniczne

2 2 2

Praca w domu 2 2 2

Dojazdy do

pracy

1 1 1

Praca 8,5 4,7 3,8

Choroby 0,7 0,5 0,5

Czas wolny 1,8 5,8 7,2

Zmiany czasu pracy i czasu

wolnego (R.W. Fogel, s. )

1880 1995 2040 ?

Roczny czas

pracy w

godzinach

3109 1730 1400

Tygodniowy czas

pracy (w godz.)

64 37,5 30

Ilość dni urlopu

w roku

7 28 30

Ilość dni choroby

w roku

18 14 12

Doba kobiety▪ 1880 praca dłuższa i cięższa

3200 h rocznie, tzn. 8,75 dziennie

▪ 1995 gospodynie domowe – 3,4 h dziennie w

domu; Kobiety pracujące zawodowo – 2,1h w

domu i 4,6 h w zawodzie

Zmniejszenie obciążeń kobiety związane jest mechanizacją

prac domowych, mniej licznymi rodzinami, rozwojem

produkcji żywności.

Tablica dobowego wykorzystania czasu

nie odzwierciedla następujących faktów

♣ Moment rozpoczynania pracy w 1995 r.

był przeciętnie o 5 lat późniejszy niż

w r. 1880

♣ Nastąpiło wydłużenie urlopów

♣ Okres życia po przejściu na emeryturę

wzrósł o 11 lat

Skutki uwzględnienia czasu wolnego

w rachunku zmian dochodu narodowego

❑ Znaczący wzrost szacunku dochodu per capita

❑ Znacząca zmiana podziału na niekorzyść najbogatszego decyla

❑ Zmiana struktury konsumpcji

Średnia długość dnia pracy (w godz.) mężczyzn w USA

w dochodowych grupach decylowych Źródło: Costa 2000

Decyl Wszyscy pracownicy

Lata1890. 1973 1991

I 11 8,83 8,05

II 10,46 8,47 8,47

III 10,50 8,54 8,53

IV 10,62 8,38 8,61

V 10,31 8,34 8.59

VI 10 8,33 8,61

VII 10,29 8,33 8,47

VIII 10,07 8,32 8,66

IX 9,64 8,26 8.64

X 8,95 8,22 8,72

X/I 0,81 0,93 1,08

Średnia ilość chorób przewlekłych

na 1 mężczyznę w USA

Wiek 1900 1992-96 Średnioroczna

stopa spadku

50-54 3,3 1,0 1,3

55-59 4,5 1,4 1,2

60-64 5,6 1,6 1,3

65-69 6,2 1,9 1,3

Średnia długość życia źródła: Fogel, Maddison

III-I

w.

p.n.e.

1725 1750 1800 1850 1900 1950 1990 1999

W.Bryt. 32 37 36 40 48 69 76 77

Francja 26 33 42 46 67 77 78

USA 50 51 56 43 48 68 76 77

Egipt 24 42 60

India 27 39 59 61

Chiny 41 70 71

Japonia 61 79 81

Świat 30 66

http://300gospodarka.pl/wykres-dnia/2019/07/31/od-2-lat-spada-srednia-dlugosc-zycia-

polakow-nadumieralnosc-mezczyzn-duzym-problemem/

Miary nierówności społecznej

• Ekonomiczne: zróżnicowanie i stopa

zmian dochodów, płac realnych,

współczynnik koncentracji (Gini)

Biomedyczne: wzrost, BMI, średnia długość

życia

Czas wolny

Uwzględnienie czasu wolnego w rachunku

zmian dochodu narodowego prowadziłoby

do

• Znaczącego wzrostu szacunku dochodu

per capita

• Znaczącej zmiany podziału na niekorzyść

najbogatszego decyla

Zmniejszenie nierówności społecznych

w XX wieku - W. Brytania

Gini Różnica

długości

życia*

Różnica

wzrostu**

Bezdomność

1800 1900 1973 1875 1990 1800 1990 XIX

w.

Obec

nie***

0,65 0,55 0,35 17 lat 4 lata 5 cali 1 cal 10-

20%

0,4%

*Różnica między długością życia elit a przeciętną długością życia w całym

społeczeństwie brytyjskim

**Różnica między średnim wzrostem mężczyzny z wyższych klas a

wzrostem robotnika brytyjskiego

***USA

Sprzeczności między miarami

ekonomicznymi i biomedycznymi• USA 1820 – 1860 płace rosną a wzrost i przeciętna

długość życia spadają

• Przeciętna długość życia ludzi z niższych klas w XIX w. pozostała niezmieniona, a w niektórych miejscach spadła, a ludzi z klas wyższych znacząco wzrosła, różnica wzrosła o 10 lat

• Biomedyczne dane sugerują, że różnice społeczne w XIX w. wzrosły, a w XX zmalały bardziej niż wynikałoby z danych ekonomicznych

• Wadliwość danych ekonomicznych wynika z tego, że rosnące koszty życia w skupiskach miejskich traktowane są jako przyrost dochodu

Teoria ewolucji techno-

fizjologicznej@ Współdziałanie ekonomii i biomedycyny - synergiczne efekty

@ W ciągu ostatnich 300 lat człowiek uzyskał bezprecedensowy stopień kontroli nad swoim środowiskiem – homo sapiens oddalił się nie tylko od innych gatunków, ale także od wszystkich poprzednich pokoleń.

@ Zwiększenie jego średniej masy ciała o 50%, wydłużenie czasu życia od 1800 r. o więcej niż 100% i ogromne udoskonalenie zdrowia i zdolności

@ Synergizm między rozwojem technologicznym a fizjologicznym doskonaleniem człowieka.

Zmiany liczby ludności i ważne wydarzenia w historii techniki i nauki

Ewolucja techno-fizjologiczna

„Używam terminu ewolucja techno-fizjologiczna w odniesieniu do zmian ludzkiej fizjologii wywołanych w pierwszym rzędzie czynnikami środowiskowymi. Czynniki środowiskowe obejmują te czynniki, które wpływają na fizjologiczne i biochemiczne warunki macicy, w której rozwija się embrion i płód. Takie czynniki mogą działać jednocześnie z rozwojem płodu, albo mogą wystąpić przed poczęciem w życiu matki, bądź jej przodków ze strony matki’ (Fogel 2004, s. 129).

Dzienna ilość kalorii per capita

Francja W. Brytania

1700 - 1705 1 657 2 095

1800 - 1812 1 846 2 237

1954 2 783 3 231

1989 3 465 3 149

◆ Dzienne zapotrzebowanie kaloryczne przeciętnego Amerykanina ( wzrost 177 cm,

waga 78 kg): podstawowa przemiana materii – 1794 trawienie i higiena – 485,

razem 2 279

◆ Człowiek w XVIII w. musiał być niski i szczupły, aby zminimalizować wydatek

energii niezbędny do życia i pracy.

Struktura konsumpcji we Francji w

końcu XVIII w. (wartość średnia 2 290 kcal)

Decyle Dzienna konsumpcja

kcal

Narastająco w %

10 3 672 100

9 2 981 84

8 2 676 71

7 2 457 59

6 2 276 48

5 2 114 38

4 1 958 29

3 1 798 21

2 1 614 13

1 1 310 6

Średni wzrost mężczyzn

od 1750 do 1975Okres Wielka

Brytania

Norwegia Szwecja Francja Dania Węgry

1751 - 1775 165,9 163,9 168,1 169,1

1776 - 1800 167,9 166,7 163 165,7 167,2

1801 - 1825 168 166,7 164,3 165,4 166,7

1826 - 1850 171,6 168 165,2 166,8 166,8

1851 - 1875 169,3 168,6 169,5 165,6 165,3

1951 - 1975 175 178,3 177,6 174,3 176 170,9

Przewlekłe choroby wśród kombatantów

armii amerykańskiej ( w %)

Schorzenia

układu:1910 1983 1985-88

Mięśniowo-

kostnego67,7 47,9 42,5

pokarmowego 84 49 18

Nerwowego 24,2 29,9 12,6

Krążenia 90,1 42,9 40

Oddechowego 42,2 29,8 26,5

Średnia ilość przewlekłych chorób

na 1 mężczyznę

wiek 1900 1992-96

50-54 3,3 1

55-59 4,5 1,4

60-64 5,6 1,6

65-69 6,2 1,9

Przyczyny wydłużenia ludzkiego

życia

☼ Rozwój systemów państwowej opieki

zdrowotnej

☼Postęp w odżywianiu i innych warunkach

życia

☼Demokratyzacja edukacji

☼Rozwój medycyny

Struktura konsumpcji

gospodarstwa domowego (w dolarach bieżących i %)

1875 1995

$ % $ %

Żywność 427 57 5 150 12

Ubranie 106 14 1 700 4

Mieszkanie 117 16 5 930 14

Zdrowie 12 1,6 9 600 23

Edukacja 8 1 4 900 12

Inne 77 10 15 060 36

◆ Nie uwzględniono wydatków na emerytury i bezpieczeństwo socjalne

◆ Kolumny % nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń

Struktura konsumpcji

z uwzględnieniem czasu wolnego Źródło: Fogel 2000 i 2004

1875 1995

$ % $ %

Żywność 427 48,6 5 150 4,8

Ubranie 106 12,1 1 700 1,6

Mieszkanie 117 13,3 5 930 5,5

Zdrowie 12 1,4 9 600 8,9

Edukacja 8 0,9 4 900 4,6

Inne 48 5,5 7640 7,1

Czas wolny 161 18,3 72600 67,5

◆ Wartość czasu wolnego oceniono na podstawie dochodu, z którego rezygnowali

ludzie korzystający z czasu wolnego

Możliwości samorealizacji

• 1880 – człowiek zajęty zarabianiem pieniędzy na podstawowe produkty warunkujące przetrwanie

• 1990 – dobra i usługi dostępne w XIX w. dla wybranych, stały się udziałem większości, skrócenie czasu pracy umożliwia działania służące rozwojowi duchowemu

Przyszłość – rok 2040

Prognoza

☼ 50 godzin tygodniowo na samorealizację

☼ Przejście na emeryturę ok. 55 roku życia

???

☼ Średnie trwanie okresu pracy zawodowej 35 lat ???

Problemy

? Jak wypełnić czas wolny?

? Jak zapewnić opiekę zdrowotną i emerytury na dodatkowe 7 – 8 lat?

Jeden z kierunków rozwiązań i optymistyczna teza

☼ Wykształcenie służące nie tylko działalności zawodowej, ale lepszemu rozumieniu nas samych i naszego świata

☼

☼ W miarę wzrostu dochodu jednostki coraz więcej środków przeznaczają na usługi, które doskonalą zdrowie, rozszerzają wiedzę i służą doskonaleniu duchowemu.

Koszty opieki zdrowotnej w ciągu

życia

Koszty opieki zdrowotnej w ostatnich 5

latach życia gwałtownie rosną

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

5 4 3 2 1 0

Wzgledne kosztyopieki zdrowotnej wostatnich latach życia

Koszty opieki zdrowotnej wg wieku

0

100

200

300

400

500

600

50-

54

55-

59

60-

64

65-

69

70-

74

75-

79

80-

84

85+

przedziały wiekowe

Względne kosztyopieki zdrowotnej

Znaczenie okresu prenatalnego i

najwcześniejszego dzieciństwa

❖Silny związek między nasileniem

chorób przewlekłych a urazami i

warunkami życia doświadczanymi w

najwcześniejszym okresie życia

❖Należy dokonać reformy systemu z

powyższego punktu widzenia

Stopa śmiertelności niemowląthttps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Infant_Mortality_Rate_by_Region_1950-2050.png

https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=File:Infant_mortality_rate,_by_country,_2012.png

Problem równości w dostępie

do usług zdrowotnych

Różne modele

Problemy

# Ustalenie priorytetów i tym samym

racjonowanie usług zdrowotnych

# Czy ograniczony dostęp – kryterium

dochodowe???

# Wojna międzypokoleniowa????

Zasady proponowane przez Światową

organizację Zdrowia (WHO)

☼Fundusze na ochronę zdrowia powinny być gromadzone przez cały okres zarobkowania, niezależnie od ryzyka choroby.

☼Zdrowi subsydiują chorych.

☼Bogaci subsydiują biednych.

Ogólna zasada

Powszechny dostęp do opieki zdrowotnej – wymaga określenia

najpilniejszych potrzeb i efektywnego systemu realizacji przyjętych zadań

Proponowane priorytety

☼ Edukacja i kontrolowanie stanu zdrowia.

☼ Opieka zdrowotna w szkołach

☼ Ułatwienie dostępu do służby zdrowia (stracony czas to koszt, który sprawia, że ludzie akceptują wyższy poziom ryzyka).

☼ Opieka prenatalna i postnatalna (badania dowodzą, że stan zdrowia dorosłych w ogromnych stopniu zależy od przebiegu ciąży i okresu niemowlęcego).

☼ Zwiększenie pomocy udzielanej przez kraje bogate krajom biednym.

Brak dostępu do szczepionek i innych produktów ratujących życie jest najbardziej rażącym

przejawem nierówności i w dalszej perspektywie

zagrożeniem dla zdrowia ludzi żyjących w bogatych krajach.

Pomoc krajom biednym nie jest tylko kwestią moralności, ale także interesu

własnego bogatych.Epidemie Trzeciego Świata mogą

rozszerzyć się na kraje OECD

Kryzys, paradoks, czy postęp?

☼ Przyczyny problemów z dystrybucją usług zdrowotnych: wzrost dochodu per capita i postęp technologii medycznych.

☼ Ekonomiczne prawidłowości: Człowiek biedny zabiega bardziej o żywność niż wizytę u lekarza. Gdy rośnie dochód, rośnie zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną nie tylko w krajach OECD, ale także w krajach Trzeciego Świata.

☼ Wniosek: Wzrastający udział wydatków na służbę zdrowia nie jest katastrofą, lecz symptomem znaczącego postępu społecznego naszych czasów.

Podstawowe pozycje

bibliograficzne

Prace źródłowe

♣ The Escape from Hunger and Premature Death, 1700-2100, Cambridge University Press 2004

♣ The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

♣ Angus Maddison,The World Economy. Millenial Perspective, OECD 2001

Opracowania

• J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, C. H. Beck, Warszawa 2010.

• http://www.ekonomia.uni.lodz.pl/pl/jgl