Sztuka jako interpretacjaZ problemów dyskursu artystycznego

NR 2939

Ryszard Solik

Sztuka jako interpretacjaZ problemów dyskursu artystycznego

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2012

Redaktor serii: Sztuka i DydaktykaTadeusz Rus

RecenzentAnna Zeidler-Janiszewska

Publikacja będzie dostępna — po wyczerpaniu nakładu — w wersji internetowej:

Śląska Biblioteka Cyfrowawww.sbc.org.pl

Spis treści

Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Część pierwsza

Dylematy obecności

1. Wprowadzenie. Horyzonty refleksji, granice pytań . . . . . . . 171.1. Punkt wyjścia: dylematy i znaczenie . . . . . . . . . . . 171.2. Po czym rozpoznajemy, na podstawie czego orzekamy . . . . . 221.3. Przesłanki — cechy konstytutywne . . . . . . . . . . . 271.4. W stronę interpretacji . . . . . . . . . . . . . . . 311.5. Repetycja i przemieszczenie . . . . . . . . . . . . . 38

2. Przestrzenie niepewności a dictum tradycji . . . . . . . . . 512.1. Czas niepewności, przestrzenie transgresji . . . . . . . . . 512.2. Dylematy nieokreśloności i potencjalności . . . . . . . . . 602.3. Oczywistość postradana — dynamika obecności i nieobecności . . 702.4. Esencjalizm a parametry określoności dzieła sztuki . . . . . . 81

3. Współokreślający wymiar interpretacji . . . . . . . . . . . 933.1. Casus własności obiektywnych — założenia, przesłanki, uwarunko-

wania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 933.2. W horyzoncie interpretacji . . . . . . . . . . . . . . 110

Część druga

Konteksty, determinanty, składowe

4. Konteksty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1254.1. Pozakontekstualny — projekt niemożliwy . . . . . . . . . 1254.2. W określony sposób, w określonym czasie . . . . . . . . 130

5. Uprzedniość a doświadczenie sztuki . . . . . . . . . . . 1355.1. „Twarzą w twarz”, „oko w oko”, czyli mit oka nieuprzedzonego . . 1355.2. Nieuchronność uprzedniości . . . . . . . . . . . . . 1415.3. Sztuka — uprzedniość uprzywilejowana . . . . . . . . . 146

6. Język . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1616.1. Cztery razy oczywistość? . . . . . . . . . . . . . . 1616.2. Relacje a problem niewspółmierności . . . . . . . . . . 1676.3. Przeciw odczytywaniu, za współkonstruowaniem i współokreślaniem 180

Część trzecia

Interpretacja a (jako) sposób istnienia sztuki

7. Rozważania przy portrecie. Słów kilka o Giocondzie . . . . . . 1917.1. Rozważania przy portrecie — egzemplifikacyjne możliwości Giocondy 1917.2. Dyskurs jako przestrzeń obecności. Pomiędzy potencjalnością a kon-

kretyzacją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1967.3. Semioprzestrzeń gatunku, czyli o nieoczywistości tego, co rzekomo

zrozumiałe samo przez się . . . . . . . . . . . . . 206

8. Wokół krzesła. Rzecz o rzeczy i sztuce przedmiotu . . . . . . 2238.1. Dialog przedmiotu z otoczeniem . . . . . . . . . . . . 2238.2. Przede wszystkim interpretacja . . . . . . . . . . . . 231

Uwagi końcowe. W kręgu postawy krytycznej — relokacje i przemieszczenia 247

Nota bibliograficzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Indeks osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

6 Spis treści

Przypuśćmy dla przykładu, że jakiś przedmiot o pięk-nych kształtach, którego faktura i proporcje są praw-dziwą radością dla oka, został uznany za wyrób jakiegośprymitywnego ludu, ale potem pojawiają się przekony-wające dowody, że w rzeczywistości jest to przypadkowedzieło przyrody. Zewnętrznie jest to nadal ten samprzedmiot, co przedtem. Ale mimo to od razu przestajebyć dziełem sztuki i staje się przyrodniczą osobliwością.Jego miejsce jest teraz w muzeum przyrodniczym, niew muzeum sztuki. Najbardziej zdumiewające jest to, żezaistniała różnica nie polega wyłącznie na zmianie inte-lektualnej klasyfikacji. Różnica powstaje w bezpośredniejoceniającej percepcji.

John Dewey: Sztuka jako doświadczenie

Słowo wstępne

Przeczyć faktom, gdy uważa się je za niezrozumiałe, to zaj-mować postawę niewątpliwie bardziej jałową z punktuwidzenia postępu poznania niż ta, która polega na budo-waniu hipotez; nawet jeśli nie mogą one być przyjęte, po-budzają jednak, właśnie przez swe niedostatki, krytykęi badania, które pozwolą kiedyś poza nie wykroczyć1.

Claude Lévi-Strauss

Z czego powstał tekst świata, a ściślej: tekst kultury? By-najmniej nie z faktów, lecz interpretacji owych faktów, albo-wiem fakty same nie istnieją. Istnieją tylko ich interpretacje2.

Michał Paweł Markowski

Wstęp — najprościej rzecz ujmując — sprowadza się zazwyczaj do po-czynienia koniecznych dookreśleń, które powinny Czytelnikowi wyjaśnić,z czym ma do czynienia i w jaki sposób na poruszane tekstem kwestie pa-trzy autor. Oczywistość tego stwierdzenia raczej nie wzbudzi większych za-strzeżeń. Nie jest to jednak jednoznaczne z tym, że zostanie ono zaakcepto-wane przez wszystkich w podanej formie, bez ewentualnych uzupełnień,dopowiedzi czy sprostowań. Niemniej, nawet w zaproponowanym uogólnie-niu, pisanie wstępu to z wielu powodów zadanie niełatwe. Wstęp wymagabowiem (nawet jeśli nie będziemy przeceniać jego roli) selektywności i wy-razistości myśli, przez co (przy istotnej ograniczoności wywodu i miejsca)niejednokrotnie budzi niepokój niedomówień i wątpliwości. A — jak zauwa-ża Wisława Szymborska — „nad białą kartką czają się do skoku / litery,które mogą ułożyć się źle, / zdania osaczające, / przed którymi nie będzieratunku”3. Wymaga ponadto pewnego zdystansowania się wobec przedsię-wzięcia, do którego odnosi i które charakteryzuje. To zaś zdaje się nie tylkotrudne, ale wręcz z założenia niemożliwe, bo autor nie może wznieść się dopoziomu bezstronnego, zewnętrznego obserwatora i komentatora własnegotekstu. Nie chcę przez to powiedzieć, że nie wiem, o czym i czym jest taksiążka. Takie sformułowanie byłoby nie tylko nierozsądne i, rzekłbym, nie-profesjonalne, przeczyłoby bowiem wszystkiemu, co wiąże się z samym pi-saniem i podstawowym warsztatem piszącego, lecz i nieprawdziwe oraz nie-uczciwe z autorskiego punktu widzenia. Niemniej, czym ta praca będzie

1 C. L é v i - S t r a u s s: Antropologia strukturalna. Przeł. K. P o m i a n. Warszawa2000, s. 222.

2 M.P. M a r k o w s k i: Nietzsche. Filozofia interpretacji. Kraków 1997, s. 279.3 W. S z y m b o r s k a: Radość pisania. W: E a d e m: Wybór wierszy. Warszawa 1979,

s. 93.

(lub może być) dla odbiorcy, pozostanie kwestią otwartą, konkretyzującąsię przez kolejne odczytania. Wszak utrwalony, zapisany i czytany tekst —przypomina Umberto Eco — „sam tworzy swoje znaczenia”4 i żyje własnymżyciem, niejednokrotnie tak różnym od wyobrażeń i intencji piszącego,a także ustaleń wstępu czy samego tekstu (a nawet wbrew im), że — para-frazując Hansa Georga Gadamera — uzasadniona częstokroć zdaje się teza,iż czytający w skrajnych przypadkach nie tylko czyta inaczej, lecz czyta coinnego.

Mimo to zaryzykuję przed Czytelnikiem stwierdzenie, pomijając róż-norodność ewentualnych konkretyzacji, że znajdzie w tej książce i n n yo b r a z d o ś w i a d c z e n i a s z t u k i niż ten, który, utrwalony tradycja-mi estetyki formalistycznej czy modernistycznej, ucieleśniał obiektywistycz-no-esencjalistyczne pojmowanie sztuki, a zarazem „mit dzieła samego w so-bie”, kompletnego, autonomicznego i autotelicznego. Inny również odzdroworozsądkowych i „najbardziej rozpowszechnionych”5 w obiegowejopinii przeświadczeń na temat sztuki i jej manifestacji. Inny z wielu powo-dów. Najpierw dlatego, że reorganizuje zwyczajowe relacje pomiędzy przed-miotem artystycznym a interpretacją, rezygnując z założenia samoistnościobiektu i z wyjaśniająco-rekonstruującej konotacji interpretacji. Ale takżez powodu, że ideę autonomiczności i samoreferencyjności dzieła zastępujesemioprzestrzenią powiązań i relacji, w strukturze których „artystyczność”okazuje się negocjowana i konstruowana, a nie ostatecznie określona i usta-lona. W efekcie, odrzuca też ideę zamkniętości i samowystarczalnościwytworu, „relokując znaczenie” z obiektu na kontekst i interpretację. Pro-ponowane tutaj doświadczenie odmawia również sztuce możliwości defi-niowania siebie jedynie przez własności, cechy czy rodzaj formalnegoukształtowania, co nie oznacza jednak dewaluacji „aury” i formalnej struk-tury dzieła. Wreszcie głosi współokreślającą tożsamość obiektu artystyczne-go aktywność „protokołów teoretycznych”, a w samej interpretacji — pod-kreślmy — uznaje niezbywalną, immanentną część rzeczywistości dziełasztuki, niezależnie od charakteru przedsięwzięcia, kształtu lub braku for-malnego ustrukturowania.

Przyczyn odmienności proponowanego tutaj doświadczenia sztuki nale-ży zatem szukać w reorientacji dyskursu, który zamiast na przedmiocie ar-tystycznym, a ściślej jego substancjalnej i formalnej stronie, koncentruje się

10 Słowo wstępne

4 U. E c o: Dopiski na marginesie Imienia róży. W: I d e m: Imię róży. Przeł. A. S z y m a -n o w s k i. Warszawa 1991, s. 595.

5 Myślę tutaj o przywołanej i omówionej szerzej w pracy, a przypomnianej przez Ry-szarda Nycza, dominującej i do niedawna niekwestionowanej charakterystyce dzieła sztuki.Por. R. N y c z: Kulturowa natura, słaby profesjonalizm. Kilka uwag o przedmiocie poznania lite-rackiego i statusie dyskursu literaturoznawczego. W: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęciai problemy. Red. M.P. M a r k o w s k i, R. N y c z. Kraków 2006.

na kontekstach współkształtujących i współokreślających dzieło oraz na in-terpretacji; interpretacji stanowiącej, w odróżnieniu od tego, co substancjal-ne, „transfer z potencjalności do aktualności”6, a w rezultacie decydującysposób istnienia sztuki jako takiej.

Odmienność ta wynika więc z jednej strony z samej rzeczywistości arty-stycznej, ze zmian w obrębie praktyki i poszukiwań twórczych, ale teżz (niejednokrotnie radykalnych) przekształceń zwyczajów koncepcyjnych,w których status artystyczności przestano wiązać wyłącznie z substancjal-nością obiektów przypisywanych sztuce. Od pewnego już czasu zresztąsama twórczość wykroczyła poza przedmiotowość. „Ontologię przedmiotu”uzupełnił zdarzeniowy i konceptualny wymiar praktyki artystycznej,a z czasem i bezcielesność (immaterialność) natury mediów elektronicz-nych7. Wzrosła też w kolejnych dziesięcioleciach drugiej połowy XX wieku„częstotliwość sytuacji, w których przedmiot stawał się coraz mniej ważnymelementem sytuacji estetycznej”8, a w konsekwencji uwydatniono równieżznaczenie, odmiennych od fizycznych, intencjonalnych, kulturowych i histo-rycznych własności dzieła sztuki.

Z drugiej zaś strony decydujący wpływ na odmienność proponowanegoujęcia wywarły osiągnięcia refleksji teoriopoznawczej i metodologicznej. Ge-neralizując, to przede wszystkim ustalenia rewidujące zarówno zasadnośćesencjalistycznych i obiektywistycznych (w rzeczywistości historycznychi konwencjonalnych) koncepcji sztuki, jak i epistemologiczny oraz przygod-ny charakter interpretacji. Uszczegóławiając inspirujące koncepcje, należyniewątpliwie wspomnieć o kulturowych uwarunkowaniach percepcji, o de-terminantach kontekstowych, sytuacyjnych i instytucjonalnych, o rekontek-stualizacji doświadczenia sztuki w obrębie teorii i studiów kulturowych,a także o infrastrukturze poznania i rozumienia. Zgodnie bowiem z Derri-diańskim przesłaniem — słowniki, sensy, „wzorce, pojęcia, problemy filozofiisztuki nie spadły z nieba, lecz ukonstytuowały się w określony sposób orazw określonym czasie”, tworząc konfigurację, a zarazem „system, logikę orazencyklopedię, wewnątrz której sztuki piękne wyodrębniają się jako party-kularny obszar”9. Rozstrzygające wreszcie okazało się przeświadczenie —przytaczam je jako swoiste podsumowanie i zamknięcie przedstawionychzałożeń — że s z t u k a n i e m o ż e i s t n i e ć s a m a p r z e z s i ę, ale

Słowo wstępne 11

6 W. K a l a g a: Mgławice dyskursu. Podmiot, tekst, interpretacja. Kraków 2001, s. 235.7 Por. np. M. O s t r o w i c k i: Wirtualne realis. Estetyka w epoce elektroniki. Kraków

2006; K. W i l k o s z e w s k a: Estetyki nowych mediów. W: Piękno w sieci. Estetyka a nowe me-dia. Red. K. W i l k o s z e w s k a. Kraków 1999.

8 A. B e r l e a n t: Prze-myśleć estetykę. Niepokorne eseje o estetyce i sztuce. Przeł. M. K o -r u s i e w i c z, T. M a r k i e w k a. Kraków 2007, s. 44.

9 J. D e r r i d a: Prawda w malarstwie. Przeł. M. K w i e t n i e w s k a. Gdańsk 2003,s. 24.

w y ł ą c z n i e p r z e z s w o j e k o l e j n e i n t e r p r e t a c j e, kształto-wane w przestrzeni historycznie zmiennej praktyki dyskursywnej, w obrę-bie panujących wspólnot interpretacyjnych (Stanley Fish) i funkcjonującej,kulturowej infrastruktury poznania (Wojciech Kalaga). Mowa oczywiścieo interpretacjach kształtowanych kontekstualnie, zawsze w sieci kulturo-wych uwikłań i zależności; kultura bowiem, nie dość, że stanowi czynnikregulacyjno-normatywny, to także „warunek istnienia każdego bytu jakobytu jakoś określonego”10. W rezultacie praca (mimo chwilami interdyscy-plinarnego charakteru dociekań) została zasadniczo umiejscowiona w ob-szarze kulturoznawstwa, nie estetyki, filozofii sztuki czy historii sztuki.W centrum rozważań nie umieszczam wytworu o (raz na zawsze) określo-nych, zobiektywizowanych własnościach, kompletnego i samowystarczalne-go, ale to, przez co dzieło jawi nam się jako takie, w szczególności uwarun-kowania kontekstowe i interpretacyjne strategie dyskursywne, za każdymrazem współkształtujące kulturową tożsamość obiektów sztuki.

Słowo jeszcze o strukturze. Część pierwsza książki (Dylematy obecności)odnosi się do sytuacji sztuki, szczególnie praktyki twórczej ostatniego stule-cia, jako sytuacji niepewności. W kontekście niepewności ponowoczesnejkultury analizie poddaje fundamentalne niegdyś koncepty rozumienia sztu-ki, a co za tym idzie, kryteria wyodrębnienia granic dzieła i doświadczeniaartystycznego. Część ta przynosi krytykę obiektywistyczno-esencjalistycznejkoncepcji sztuki. W sekcji związanej z teorią interpretacji nie przedstawiamszczegółowo historii reorientacji pojęcia i zachodzących na gruncie dyskur-su o interpretacji przekształceń. Uznaję to za zbyteczne nie tylko z powoduograniczoności miejsca, ale również dlatego, że kwestie te, złożone i wie-loaspektowe, łatwo odnaleźć w opracowaniach sytuujących problem teoriiinterpretacji w centrum swych dociekań. W części drugiej (Konteksty, deter-minanty, składowe) Czytelnik znajdzie rozwinięcie projektu interpretacjiwspółokreślającej tożsamość obiektu artystycznego, ze szczególnymuwzględnieniem składowych tego procesu. W głównej mierze chodzi o kon-tekstualność doświadczenia sztuki, o wzory, preferencje i normy kultury or-ganizujące bycie obrazu w świecie i przestrzeni, ale także o znaczenieuprzedniości eliminującej bezzałożeniowe rozumienie czegokolwiek, wresz-cie o „myślenie w języku” i język strukturyzujący nasze poznanie i poten-cjalne sposoby przejawiania się wszystkiego, co może być w nim wyrażone.Część trzecia natomiast (Interpretacja a (jako) sposób istnienia sztuki), łączącte elementy, pokazuje sensotwórczy i konstytuujący wymiar interpretacji nakonkretnych przykładach: tradycyjnego, ustrukturowanego i jednocześnie

12 Słowo wstępne

10 A. S z a h a j: Zniewalająca moc kultury. Przedmowa. W: S. F i s h: Interpretacja, retory-ka, polityka. Eseje wybrane. Przeł. K. A r b i s z e w s k i i inni. Red. A. S z a h a j. Kraków2008, s. 15.

najbardziej eksponowanego dyskursywnie obrazu w dziejach sztuki(Leonardowa Gioconda) oraz współczesnej przedmiotowej instalacji, pozba-wionej wszystkiego, co niegdyś uwiarygodniało artystyczny status przedsię-wzięcia.

Mam nadzieję, poprzestając na przywołanych przesłankach i omówie-niu układu tekstu, że zwyczajowe dla wstępu wymagania, związane zewskazaniem charakteryzujących wywód motywacji, zostały spełnione, a za-razem nie nużą przesadnie rozbudowaną argumentacją. Niemniej, pozostajejeszcze jedna kwestia. Refleksja humanistyczna to nieustanne pasmo wypo-wiedzi o emanatywnej strukturze nadbudowujących się poziomów: „myślio myślach”, „tekstów o tekstach”; „posiada ona swoją architekturę, swojepiętra”11, zależności i powiązania, bez których nie mogłaby istnieć i rozwijaćsię. W rezultacie refleksja, ale także jej ekstensje, każdy artykuł, wypowiedźczy książka „rodzą się jako myśli o cudzych myślach, aktach woli, manife-stacjach, ekspresjach, znakach”12. Każdym więc słowem wyrażamy zależno-ści i zaciągnięty dług wobec inspirującej uprzedniości cudzych przemyśleń,koncepcji i tekstów. Pragnę tym samym podziękować i wyrazić wdzięcznośćwszystkim mającym wpływ na tę książkę, w szczególności tym, którzy przy-czynili się do jej powstania w obecnym kształcie.

Prof. dr hab. Ewie Kosowskiej z Instytutu Nauk o Kulturze Uniwersyte-tu Śląskiego dziękuję za nieodmienną i wieloletnią życzliwość, pomoc i in-spiracje, ale także za trud lektury, przemyślenia i podpowiedzi, które po-zwoliły na eliminację niejednego błędu i uczyniły całość z gruntu lepszą.Myśląc o kształcie, a przede wszystkim o momentami interdyscyplinar-nym/transdyscyplinarnym charakterze prowadzonej tutaj refleksji (zarazemmodnym, bo stanowiącym w rzeczywistości ponowoczesnej kultury i naukiswoisty rys wielu dziedzin aktywności, ale też podejrzanym i obdarzanymnieufnością), z wdzięczną pamięcią przywołuję również postać zmarłegoprzed kilku laty prof. dr. hab. Stefana Morawskiego z Instytutu Sztuki Pol-skiej Akademii Nauk w Warszawie, który swego czasu — wprawdzie przyinnym projekcie — nie zniechęcił, a wręcz namawiał mnie do podejmowaniainterdyscyplinarnych, kulturologicznie zorientowanych rozważań. Dziękujętakże dr. Jarosławowi Skutnikowi, artyście i pedagogowi z Instytutu SztukiUniwersytetu Śląskiego, za udostępniony materiał, „dającą do myślenia”twórczość oraz możliwość wykorzystania w pracy części dokumentacji in-stalacji artystycznej Kalwaria Z. Swoją wdzięczność za życzliwość i wszelkiewsparcie pragnę ponadto wyrazić prof. dr hab. Małgorzacie Łuszczak,dyrektor Instytutu Sztuki Uniwersytetu Śląskiego, a także wszystkim,

Słowo wstępne 13

11 W. P a n a s: W kręgu metody semiotycznej. Lublin 1991, s. 10.12 M. B a c h t i n: Problem tekstu. Przeł. J. F a r y n o. „Pamiętnik Literacki” 1977, z. 3,

s. 265—266.

którzy przyjaźnie kibicowali temu przedsięwzięciu — w szczególnościprof. dr hab. Annie Kowalczyk-Klus i prof. dr. hab. Eugeniuszowi Delekcie.Przede wszystkim dziękuję jednak moim Najbliższym — bez ich wsparcia,cierpliwości i wyrozumiałości praca ta nigdy by nie powstała.

Osobne podziękowanie kieruję natomiast do recenzującej tę książkęprof. dr hab. Anny Zeidler-Janiszewskiej z Instytutu Kultury i Komunikowa-nia Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Dziękuję za uwagioraz dociekliwe i inspirujące sugestie, pozwalające pewne przedstawione tu-taj kwestie raz jeszcze przemyśleć i przeformułować, lecz w głównej mierzeza obdarzenie niniejszej koncepcji życzliwym zainteresowaniem i aprobatą.

14 Słowo wstępne

Indeks osobowy

AAbakanowicz Magdalena 220Adamczewski Jerzy 220, 275Adorno Theodor W. 39, 63, 66, 78,

261Alberti Leone Battista 208, 213, 261Alciati Andrea 167Alkadhi Ayada 192Ałpatow Michał 198, 261Amsterdamski Stefan 80, 99, 133, 261,

269André Carl 63Arbiszewski Krzysztof 12, 27, 74, 101,

127, 161, 191, 250, 265, 274, 275Arcimboldi Giuseppe 249Argani Giulio Carlo 261Arnheim Rudolf 150, 261Arustowicz Krystyna 210, 276Arystoteles 40, 167, 212, 261Aschenbrenner Karol 179, 261

BBacciarelli Marcello 214Bachtin Michaił 13, 70, 261Bal Mieke 127, 182, 183, 261Balandiere Georges 53Balbierz Jan 151, 271Balbus Stanisław 169, 268Banasiak Bogdan 72, 265Banaszak Grzegorz 19, 261

Banksy 192Bańka Józef 34, 36, 54, 103, 116, 127,

165, 261, 262Baran Bogdan 22, 83, 106, 142, 164,

216, 266Barbour Ian G. 23, 262Barthes Roland 23, 44, 164, 169, 262Basquiat Jean-Michel 220Batteux Charles 86, 88Baudelaire Charles 63Baudrillard Jean 18, 19, 52, 55, 60, 63,

74, 232, 262, 270, 271Bauman Janina 262Bauman Zygmunt 20, 22, 23, 51, 53,

55, 56, 119, 224, 262Baumgarten Alexander Gottlieb 86Baxandall Michael 100, 101Bąkowska Eligia 43, 52, 67, 195, 203,

263, 264Becker Howard Saul 22Bednarski Krzysztof 60, 61, 66, 68Bellini Giovanni 84Bellone Enrico 194Bellori Giovanni Pietro 56, 88, 256Belting Hans 65, 68, 262Benci Ginevra 197, 198Benedict Ruth 262Benjamin Walter 78, 262Berdini Fidelio 194Bergson Henri 154, 262

Berkeley George 139Berleant Arnold 11, 147, 262Beuys Joseph 57, 63, 262Białostocki Jan 20, 43, 56, 67, 106,

129, 131, 168, 169, 184, 200, 203,210, 213, 262, 266, 267, 272, 273

Bielska Grażyna 252, 263Bielska-Łach Monika 209, 275Bieńkowska Ewa 40, 185, 274Bieroń Tomasz 40, 55, 265Bieszczad Lilianna 34, 263Biskupski Krzysztof 42, 267Blondel Eric 183Blonsky Marshall 118Błachowicz Grzegorz 43, 269Błaut Sławomir 52, 267Błaż Agata 68, 271Błońska Wanda 44, 262Bochnak Adam 198, 263Bojarska Katarzyna 54, 270Bomba Radosław 163, 264, 267Borowski Andrzej 167, 168, 176, 211,

263, 274Botero Fernando 192Bourdieu Pierre 100, 101, 171, 172,

252, 263Bóbr Maciej 106, 197, 263Brach-Czaina Jolanta 229, 263Braque Georges 157Bravo Paweł 101, 178, 217, 230, 265Brooke-Rose Christine 40, 41, 55, 265Brown Dan 196Bryl Mariusz 68, 87, 88, 262, 263Bryson Norman 182Brzostowski Tadeusz 268Buczyńska-Garewicz Hanna 62, 263Buras Jacek Stanisław 274Burckhardt Jacob 208, 263Buren Daniel 157Burszta Wojciech 59, 268Burzyńska Anna 41, 44, 263

CCallot Jacques 213Canova Antonio 71Carroll Noél 34

Cassirer Ernst 19, 236Castelfranco Giorgio 194Castiglione Giovanni 213Cebo-Foniok Małgorzata 237, 273Cézanne Paul 157Chartier Roger 213, 237, 273Chastel André 43, 195, 198, 203, 263Chaunu Pierre 67, 263Chilvers Ian 243, 263Chlanda Marek 65, 271Chmielewski Adam 37, 132, 270, 274Chojna Wojciech 20, 52, 103, 125,

146, 169, 271Chrzanowski Tadeusz 215, 263Chyła Wojciech 263Cichowicz Stanisław 40, 185, 274Cieśla Hanna 267Cieślikowska Teresa 169, 269Cieślińska Nawojka 187, 268Cini Marcello 202, 263Clark Kenneth 194, 207Cocles Barthelemy 212Collini Stefan 40, 55, 265Coppier André-Charles 194, 206Courbet Gustave 184, 276Courtine Jean-Jacques 212, 263Crivelli Lukrecja 198Cudak Romuald 186, 275Culler Jonathan 40, 41, 55, 265Cyceron 167, 212Czapliński Przemysław 58, 268Czarnowski Stefan 132, 263Czartoryska Urszula 263Czerwiński Marcin 241, 250, 263, 265

DD’Alleva Anne 182, 263D’Este Isabella 197Daguerre Louis Jacques 228Danek Danuta 26, 267Danto Arthur 21, 243, 244, 263, 264Daszkiewicz Jakub 178, 179, 264Davies Norman 239, 264Davis Martha 68, 271Dąbkowska-Zydroń Jolanta 17, 48,

163, 226, 264

280 Indeks osobowy

Dąbrowska Anna 178, 265Debord Guy 63Delacroix Eugène 71Delekta Eugeniusz 14, 271Deleuze Gilles 41, 264Delumeau Jean 52, 203, 264Derra-Włochowicz Aleksandra 265,

274, 275Derrida Jacques 11, 17, 21, 22, 36, 71,

83, 85, 164, 224, 236, 264Dewey John 7, 40, 264Dębnicki Adam 131, 266Dickie George 49, 264Didkowska Bernadeta 112, 275Dilthey Wilhelm 42Dolińska Monika 213, 266Dornbusch S.M. 179Duby Georges 202, 276Duchamp Marcel 24, 71, 78, 157, 192,

224, 226, 232, 242Dufrenne Mikel 120, 150, 264Dupré Louis 239, 264Dürer Albrecht 33, 106, 210Dutka Elżbieta 23, 168, 264, 269, 276,

277Dziadek Adam 169, 264Dziamski Grzegorz 17, 18, 30, 37, 56,

64, 77, 79, 81, 85, 248, 264, 272Dziemidok Bohdan 49, 71, 100, 153,

265, 272

EEchnaton, faraon 71Eco Umberto 10, 24, 29, 40, 41, 51,

55, 63, 76, 101, 108, 115, 118, 136,143, 164, 178, 217, 230, 239, 242,265

Eliade Mircea 250, 265Elias Norbert 25, 217, 238, 265Erazm z Rotterdamu 106, 212, 213Estreicher Karol 195, 196, 276Eustachiewicz Lesław 115, 265

FFanning Patrick 68, 271Faryno Jerzy 13, 261

Featherstone Mike 63Fedewicz Bożena 41, 267Ficino Marsilio 106Fish Stanley 12, 25, 27, 47, 74, 78,

79, 82, 90, 101, 103, 108, 116,119—121, 127, 161, 173, 188, 191,200, 204, 207, 218, 219, 249, 250,252, 253, 265, 274, 275

Fleischer Michael 178, 179, 265Fleming John 84, 198, 209, 267Fojcik Henryk 116, 269Folga-Januszewska Dorota 266Forstner Dorothea 110, 265Foucault Michel 23, 41, 63, 72, 85, 265Fra Angelico 71Francastel Pierre 172, 266Franciszek I, król 219Frege Gottlob 42, 266Freud Zygmunt 194, 207, 210, 266Fromm Erich 266Frydryczak Beata 266

GGadamer Hans-Georg 10, 20, 22, 27,

35, 36, 40, 44, 73, 83, 84, 93, 106,136, 138, 141, 142, 158, 159, 161,164, 171, 172, 175, 216, 217, 266

Gallerani Cecylia 197, 198Gałuszka Jadwiga 115, 265Gehlen Arnold 244Geremek Bronisław 202, 276Gębarowicz Mieczysław 140, 240, 266,

271Ghirlandaio Domenico 213, 215, 216Giambattista della Porta 212Giełdoń-Paszek Aleksandra 137, 275Gieysztor Aleksander 111, 261Gilewicz Joanna 102, 277Ginevra dei Benci 197, 198Giorgione (Giorgio Barbarelli da Ca-

stelfranco) 197Girard Rene 238, 266Giza Barbara 272Giżycki Marcin 61, 266, 274Glasenapp-Konkol Małgorzata 265,

274, 275

Indeks osobowy 281

Głowiński Michał 42, 267Godyń Mieczysław 39, 276Goethe Johann Wolfgang 27Goffman Erving 217, 266Gohr Siegfried 65Goldblatt Maurice H. 210Golka Marian 116, 266Gołaszewska Maria 22, 30, 39, 63,

104, 114, 125, 135, 157, 179, 240,263, 266, 267, 270, 276

Gombrich Ernst Hans 43, 44, 94, 95,97, 107, 108, 114, 131, 150, 177,178, 182, 184, 199, 213, 266

Gombrowicz Witold 151, 152, 213,266

Gomóła Anna 23, 168, 264, 269, 276,277

Goodman Nelson 30, 135, 146, 172,266, 267

Gorczyca Barbara 202, 269Goszczyńska Mirosława 238, 266Grabowski Janusz 267Graff Piotr 42, 267Grajewski Wincenty 70, 202, 261, 269Greenblatt Stephen 44, 267Gross Rudolf 118, 267Grudziński Lech 277Gruszczyński Marcin 54, 276Grzegorz Wielki 167Grzeliński Adam 116, 127, 250, 265,

274, 275Guczalska Katarzyna 20, 62, 139, 245,

277Guczalski Krzysztof 271Guevara Che Ernesto 193

HHabermas Jurgen 158, 267Hacker Peter 95, 267Hagens Günther von 58Hanuszkiewicz Adam 228Hardy Barbara 115, 163, 267Haroche Claudine 212, 263Harold, hrabia 215Hartley Marsden 220Hassan Ihab 53

Hauser Arnold 26, 267Hegel Georg Wilhelm 73, 129, 130,

267Heidegger Martin 21, 40, 44, 58, 93,

120, 141, 235, 237, 267Hejmej Andrzej 169, 268Herbert Zbigniew 136, 267Hermeren Goran 41, 267Hilliard Nicholas 237Hilsbecher Walter 52, 267Hinz Berthold 203, 267Hirsch Eric 42, 43, 267Hockney David 216, 267Holbein Hans 237Hollingsworth Mary 198, 261Holzman Joanna 184, 216, 267, 276Hołówka Teresa 72, 162, 277Hołyński Roman 238, 272Honnecourt Villard de 202Honnef Klaus 77, 267Honour Hugh 84, 198, 209, 267Horapollo 167Hornowska Ewa 272Hornowski Tomasz 272Howard Ron 196Hudzik Jan P. 30, 58, 232, 267, 268Hugon od św. Wiktora 20, 212Huizinga Johan 268Husserl Edmund 42, 268Hutnikiewicz Artur 268Huyghe René 194Huyssen Andreas 63, 268

IIgnaczak Ewa 274Ingarden Roman 87, 115, 120, 268

JJakobson Roman 101, 268Jakubczak Marzenna 271Jameson Fredric 58, 268Jamroziakowa Anna 53, 268Jan van Eyck 209Janicka Krystyna 268Januszkiewicz Michał 42, 268Japola Józef 164, 272

282 Indeks osobowy

Jedlińska Eleonora 182, 263Jedliński Jakub 182, 184, 263Jeffrey Ian 184Jekiel Wojciech 169, 210, 273Jenks Chris 59, 268Johns Jasper 23Jonkisz Adam 271Juda Mieczysław 112, 273Juszczak Wiesław 186, 187, 268

KKalaga Wojciech 11, 12, 34, 35, 37, 40,

41, 43, 46, 59, 70, 72, 85, 95, 112,115, 118, 145, 163, 165, 201, 205,206, 245, 268

Kalinowski Witold 49, 268Kamińska Krystyna 43, 106, 109, 203,

273Kamionkowa Janina 26, 267Kamocki Janusz 238, 268Kania Ireneusz 167, 202, 211, 237,

263, 268, 274Kant Immanuel 27, 94Kaprow Allan 81Kapuściński Ryszard 268Karaś Magdalena 277Karbowska Jolanta 172, 266Kartezjusz (René Descartes) 94, 184Kasia Katarzyna 76, 273Kasperowicz Ryszard 44, 107, 266, 268Keele Kenneth David 194Kennedy Jacqueline 106Kennick William 39Kępińska Alicja 23, 25, 30, 37, 38, 51,

53, 54, 58, 61, 65, 66, 133, 145,201, 224, 235, 268

Kępiński Antoni 212, 268Kępiński Zdzisław 113, 268Kęskrawiec Marek 154, 268Kęszycka Helena 72, 265Kieckhefer Richard 237, 268Kiereś Henryk 268Kilanowski Marcin 265, 274, 275Kippenberger Martin 220Kitowska-Łysiak Małgorzata 37, 57,

132, 156, 273

Klein Yves 65, 66Klemens Aleksandryjski 167Klibansky Raymond 43, 268Klimt Gustaw 199Kluszczyński Ryszard W. 76, 269Kłosińska Katarzyna 101Kłoskowska Antonina 109, 269Kmita Jerzy 26, 152, 236, 261, 269Knopek Józef 228, 275Koczanowicz Leszek 274Kołakowski Leszek 53, 269Komendant Tadeusz 55, 72, 262,

265Konopacka Aniela Maria 276Koons Jeff 104Korda Alberto 193Korusiewicz Maria 11, 102, 135, 140,

146, 147, 172, 262, 266, 269Kosowska Ewa 13, 119, 141, 177, 211,

225, 269, 272Kossowska Irena 94, 266Kostyrko Teresa 17, 152, 264, 269Kosuth Joseph 242, 252Kounellis Jannis 63Kowalczyk Barbara 65Kowalczyk Izabela 269Kowalczyk-Klus Anna 14, 220, 256,

259, 274, 275Kowalczykowa Alina 169, 269Kowalska Bożena 269Kozakiewicz Krzysztof M. 252, 263Kozina Irma 234, 269Kozłowski Jarosław 242Krakowski Piotr 23, 24, 72, 77, 226,

235, 269Krauss Rosalind E. 269Kreczowska Maria 208, 263Kreisberg Alina 115, 265Kristeller Paul Oscar 43, 269Krośniak Marek 23, 262Królak Sławomir 18, 52, 262, 270Kryczyńska Anna 43, 268Krzemieniowa Krystyna 20, 24, 39,

56, 63, 73, 136, 261, 266, 274Krzemień Krystyna 57, 262Krzemień-Ojak Krystyna 66, 261

Indeks osobowy 283

Kubalska-Sulkiewicz Krystyna 209, 275Kubaszewska Hanna 269Kubicki Roman 17, 19, 21, 53, 55, 68,

73, 112, 115, 119, 125, 138, 233,243, 262, 269, 278

Kuczyńska Agnieszka 266Kuczyńska Alicja 76, 106, 168, 192,

194, 196, 203, 204, 210, 215, 269,273

Kuhn Thomas 23, 99, 269Kujawińska-Courtney Krystyna 267Kurecka Maria 261Kurylenka Galina 269Kwapisz Williams Katarzyna 267Kwietniewska Małgorzata 11, 17, 71,

224, 264Kwintylian 212

LLacan Jacques 202, 269LaCapra Dominick 54, 270Landman Adam 267Lavater Johan Kaspar 212Le Brun Charles 213Lechte John 241, 270Le Goff Jacques 51, 52, 144, 270Lenartowicz Agnieszka 265, 274, 275Leonardo da Vinci 24, 138, 167, 168,

181, 193, 194, 198, 204, 206, 210,211, 213, 216, 270

Lessing Gotthold Ephraim 168, 270Lévi-Strauss Claude 9, 59, 115, 144,

270Lewandowska Sabina 239, 264Le Witt Sol 24, 77Lichański Stefan 52, 267Limont Wiesława 112, 275Lipski Andrzej 19, 57, 128, 129, 150,

151, 159, 166, 179, 234, 270Lis Renata 271Lorenzi Alberto 194Lotringer Sylvère 52, 270Lübbe Hermann 63, 157, 240, 244,

270Ludwik XV, król Francji 230Lutyński Piotr 251, 270

Lyotard Jean-François 24, 31, 56, 157,173, 270

ŁŁęcki Krzysztof 57, 129, 151, 166, 179,

234, 270Łotman Jurij 237, 242, 270Łukasiewicz Małgorzata 143, 158, 171,

266, 267, 277Łuszczak Małgorzata 13

MMach Jolanta 150, 261, 276MacIntyre Alidair 132, 270Magala Sławomir 169, 262Magritte René 192Makart Hans 199Malinowski Bronisław 125, 270Malraux André 106, 135Małkiewicz Adam 215, 270Manteuffel-Szarota Anna 209, 275Manzoni Piero 249, 251Marani Pietro C. 194Marciniak Janusz 271Marecki Józef 184Margański Janusz 63, 68, 141, 218,

232, 268, 274Margolis Joseph 20, 30, 52, 71, 80, 82,

84, 103, 105, 110, 125, 146, 169,232, 255, 271

Maria Walter de 65Marin Louis 182Markiewicz Henryk 42, 44, 101, 169,

250, 262, 267, 268, 271Markiewka Tomasz 11, 147, 262Markowska Anna 26, 170, 271Markowski Michał Paweł 9, 10, 24, 26,

29, 40, 56, 73, 112, 133, 140, 157,169, 183, 244, 248, 263, 264,270—273

Marquard Odo 63Martini Simone 94, 96, 110, 114, 154Maryl Maciej 127, 182, 261Mattmüller Natasza 58, 271Matuchniak-Krasuska Anna 271Matuszewski Krzysztof 41, 72, 264, 265

284 Indeks osobowy

Maurin-Białostocka Jolanta 168, 270McKay Matthew 68, 271Meier Hans 63Melberg Arne 151, 271Memmi Lippo 94, 96, 110, 154Mencwel Andrzej 57, 132, 212, 250,

262, 263, 265, 268Merz Mario 63Meyer Peter 107, 198, 210, 271Michalski Krzysztof 171, 266Michał Anioł (Michelangelo Buonarro-

ti) 84, 121, 213, 215Miczka Tadeusz 169, 271Mierzejewska Bożena 84, 209, 267Miłosz Czesław 142, 143, 271, 275Minorowicz Donata 84, 271Mitosek Zofia 138, 142, 271Molenda Adam 60, 271Moles Abraham 151, 271Mona Lisa/Gioconda 106, 107, 114,

135, 191—193, 195—201, 203—207,210—213, 215—217, 219, 221, 228,247, 253

Monet Claude 139Montaigne Michel de 215Morawińska Agnieszka 169, 239, 262,

276Morawski Stefan 13, 23, 30, 86—88,

110, 126, 135, 158, 167, 262, 271,278

Morimura Yasumasa 192Moritz Karl-Philipp 27Mróz Piotr 22, 244, 263Mukařovsky Jan 138, 271

NNapier John 238, 272Neuger Leonard 211, 272Newman Sharan 272Niedźwiedź Jakub 169, 268Niépce Joseph Nicéphore 228Nietzsche Friedrich Wilhelm 25, 40,

272Nowak Andrzej 30, 267Nowakowski Piotr 110, 184, 274Nowicka Ewa 115, 238, 272

Nowicki Andrzej 214, 218, 223, 272Nycz Ryszard 10, 20, 24, 26, 29, 31,

35, 54, 55, 73, 82, 83, 85, 89, 112,133, 140, 142, 143, 157, 169, 176,181, 184, 185, 224, 244, 248, 254,262—264, 267—270, 272, 273, 277

Nysler Łukasz 274

OOlejniczak Maria 44, 275Oleksiuk Michał 115, 265Oleś Piotr 54, 272Olędzka-Frybesowa Aleksandra 120,

150, 264Olszewski Mikołaj 265Ong Walter J. 164, 177, 272Orlik Piotr 42, 268Orłowski Hubert 78, 262Orzechowski Andrzej 274Osborne Harold 243, 263Osińska-Boska Krystyna 213, 237, 273Ossowski Stanisław 71, 99, 100, 153,

155, 272Ostromęcka Helena 23, 99, 269Ostrowicki Michał 11, 30, 58, 67, 76,

77, 165, 178, 233, 263, 264, 267,268, 272, 273, 277, 278

Ostrowski Jan K. 215, 272Otwinowska Barbara 273

PPachciarek Paweł 110, 265Paczkowska-Łagowska Elżbieta 63,

157, 240, 270Paluch Andrzej 125, 272Panas Władysław 13, 54, 94, 197, 272Panofsky Erwin 43, 106, 108, 109,

139, 182, 203, 268, 273Pareyson Luigi 76, 273Pasierb Janusz 273Pasterczyk Krystyna 137, 143, 273Pasto T.A. 162, 273Pater Walter 196, 207, 210Pauliniusz z Noli 167Pedretti Carlo 194, 207Peirce Charles Sanders 44

Indeks osobowy 285

Pelc Janusz 167, 273Pelc Jerzy 178, 273Perrault Charles 88Perugino Pietro 215Petri Jakub 62, 263Pękala Teresa 276Picasso Pablo 157, 220Pieńkos Andrzej 229, 273Pietsch Andrzej 112, 273Piwocki Ksawery 198, 273Platon 167Plotyn 167, 215Plutarch 212Podbielski Henryk 261Pollock Griselda 127, 182, 261Pomian Krzysztof 9, 55, 115, 229, 270,

273Poniatowski Stanisław August 139Popczyk Maria 34, 84, 102, 135, 172,

234, 263, 266, 269, 271, 277Popiel Magdalena 29, 30, 86, 133, 273Poprzęcka Maria 37, 57, 132, 156,

273Porczak Antoni 165, 273Porębska Anna 118, 267Porębski Mieczysław 169, 187, 198,

200, 273Potocki Andrzej 264Poussin Nicolas 71, 84, 88Praz Mario 169, 210, 273Prokopiuk Jerzy 194, 262, 266Przybylski Igor 251Przybylski Ryszard 56, 88, 256, 273Przyłębski Andrzej 161, 266Pytasz Marek 186

RRadomski Andrzej 163, 264, 267Radziwiłł Karol 84Rafael Santi 24, 71, 121, 138Ranum Orest 237, 273Rauchenberg Robert 65, 71Raymond Jean-Pierrot 64Rembrandt Harmensz van Rijn 71,

138, 213, 249Revel Jacques 213, 214, 273

Rewers Ewa 62, 272, 273, 277Richter Hans 274Ricoeur Paul 40, 44, 45, 68, 93, 141,

185, 218, 232, 274Riegl Alois 36Ripa Cesare 167, 211, 263, 274Rodowska Krystyna 274Rorty Richard 26, 40, 55, 63, 90, 265,

274Rosińska Zofia 274Rosner Katarzyna 80, 93, 115, 120,

141, 142, 145, 159, 163, 165, 239,274

Ross Stephen David 30Rossi Paolo 194Rostworowska Maria 238, 274Rościcki Stanisław 261Rotter Lucyna 184Rouche Michel 238, 274Rubens Peter Paul 71Rudomino Tomasz 274Ruksza Stanisław 66, 277Ruskin John 139Russo Lucio 202, 263, 274Ruszczycówna Janina 267Rynck Patrick de 110, 184, 274Rzepińska Maria 168, 206, 270

SSabaudzki Eugeniusz 199Sainteny Philippe 202, 276Salwa Mateusz 76Salwa Piotr 24, 51, 76, 136, 164, 239,

265Sapir Edward 95, 177, 274Sarzyński Piotr 81, 274Sassoon Donald 274Satalecka Ewa 220, 274Sauerland Karol 66, 261Saxl Fritz 43, 268Scailliérez Cécile 194Scarpetta Guy 274Schelling Friedrich W.J. 24, 56, 274Schiele Egon 199Schleiermacher Friedrich 42Schwartz Lillian 192

286 Indeks osobowy

Secomska Krystyna 88, 274Sedlmayr Hans 87, 88Sérullaz Maurice 194Sforza Ludwik 202Shusterman Richard 37, 274Sidorek Janusz 42, 268Siemek Andrzej 41, 72, 265Sikorski Janusz 78, 262Simmel Georg 241Sinko Tadeusz 167, 276Skoczylas Joanna 164, 264Skrok Zdzisław 274Skutnik Jarosław 13, 139, 227—229,

245, 274, 275Slotow Piotr 119, 275Sławek Tadeusz 25, 80, 275Sławiński Janusz 45, 138, 169, 181,

207, 269, 271, 275Smoczyński Maciej 74, 101, 161, 204,

265, 274, 275Sokrates 213, 214Solik Ryszard 39, 67, 112, 220, 256,

259, 274, 275Solomon A.R. 23, 275Sontag Susan 44, 119, 275Spencer Stanley 220Staff Leopold 25, 272Stanosz Barbara 274Starnazzi Carlo 194, 207Stefańska-Szewczuk Dorota 266Steinsberg Aniela 270Stern Jonasz 170, 183Stevens Wallace 142, 275Strong Donald 194, 207Suchodolski Bogdan 106, 203, 275Sugiera Małgorzata 269Sulzer Joann Georg 86Swoboda Tomasz 212, 263Symonides z Keos 167Szahaj Andrzej 12, 26, 27, 74, 82, 101,

103, 119, 127, 161, 173, 191, 250,265, 274, 275

Szczepańska Anita 87, 172, 266, 276Szczęsna Ewa 275Szczubiałka Michał 266Sztabiński Grzegorz 228

Sztwiertnia Teresa 65, 271Szumańska-Grossowa Hanna 51, 145,

270Szybowska Antonina 23, 276Szymanowski Adam 10, 52, 264, 265Szymańska Beata 202Szymborska Wisława 9, 276Szymczak Mieczysław 180, 275

ŚŚliwowski René 119, 275Śnieżyska-Stolot Ewa 215, 270, 272Śpiewak Helena 217, 266Śpiewak Paweł 217, 266Świeczyński Jan 84, 276Świerkocki Maciej 72, 276

TTabakowska Elżbieta 239, 264Tanalska Anna 20, 56, 224, 262Tatarkiewicz Anna 250, 265Tatarkiewicz Władysław 20, 26, 39,

75, 88, 149, 167, 276Taylor Charles 54, 276Thompson Jon 184, 276Thumen F. 154, 262Tischner Józef 54, 276Toporow Władimir 162, 235, 276Tuan Yi-Fu 239, 276Turner Joseph Mallord William 139Turzyński Ryszard 110, 265Tycjan (Tiziano Vecellio) 138

UUchyła-Zroski Jadwiga 67, 275Ugniewska Joanna 24, 51, 136, 164,

239, 265Ullmann Ernst 276Ullmann Walter 276Uspienski Leonid 232, 276

VVasari Giorgio 114, 155, 195, 210, 216,

219, 276Vecce Carlo 194Velázquez Diego de Silva 71, 138

Indeks osobowy 287

Venturi Adolfo 194Verga Ettore 194Veyne Paul 210, 238, 274, 276

WWagner Michael 65, 78Waldmüller Ferdynand Georg 199Wallis Mieczysław 150, 169, 214, 276Warburg Aby 43, 129Warhol Andy 192, 193Warias Mieczysław 202, 276Warmiński Andrzej 22, 244, 263Warpechowski Zbigniew 65Waźbiński Zygmunt 198, 208, 276Weinsberg Adam 101, 178, 217, 230,

265Weitz Morris 39, 276Welsch Wolfgang 19, 20, 35, 54, 62,

102, 139, 143, 158, 245, 277White Michael 277Whorf Benjamin Lee 24, 72, 95, 162,

163, 277Wick Rainer 179Wick-Krnoch Astrid 179Wilhelm, książę Normandii 215Wilk Eugeniusz 273Wilkoszewska Krystyna 11, 20, 52, 55,

62, 65, 69, 76—78, 80, 103, 125,139, 146, 169, 175, 224, 245, 263,265, 269, 271, 277

Winniczuk Lidia 208, 261Wirpsza Witold 261Wissmann Jürgen 226Witek Norbert 18, 277Wittkower Rudolf 43Witwicki Władysław 108, 139, 277

Wojnar Irena 120, 150, 264, 271Wolf Albert 113Wolicka Elżbieta 19, 37, 57, 132, 139,

156, 273, 277Wolicki Krzysztof 58, 267Wolniewicz Bogusław 42, 266Wysłouch Seweryna 169, 277

ZZabłocka Magdalena 265Zabłudowski Tadeusz 25, 217, 238, 265Zajączkowski Andrzej 59, 144, 270Zakrzewska Wanda 110, 265Zarański Jan 108, 150, 178, 266Zawadzki Andrzej 100, 171, 263Zawojski Piotr 234, 277Zeidler-Janiszewska Anna 14, 17, 19,

21, 53—55, 67, 68, 73, 102, 112,119, 125, 127, 138, 233, 261—264,268, 272, 277, 278

Ziemba Antoni 209Ziemilska Olga 266Ziemilski Andrzej 266Zięba Małgorzata 237, 273Zimand Roman 274Zöllner Frank 194Zuffi Stefano 267Zydorowicz Jacek 17, 264Zymon-Dębicki Henryk 168, 270

ŻŻebrowska Alicja 251Żelazny Mirosław 278Żurowska Maria 232, 276Żyłko Bogusław 162, 235, 237, 270,

276

288 Indeks osobowy

Ryszard Solik

Art as interpretationFrom the problems of an artistic discourse

S u m m a r y

A standpoint presented in the book questioning an objectivist-essentialist un-derstanding of a work of art typical of a formalist and modernist aesthetics. At thesame time, it criticizes autonomy, closeness and stable definition of an artistic pro-duction, and, independence from the context and receivers. “A myth of a work ofart for its own sake”, allegedly able to self-define its specificity and identity thanksto substantiality, was replaced with a perspective of contextual entanglements, inthe structure of which “artisticness” is being negotiated and construed, and notdefinitely defined and fixed. As a result, interpretative practices and discursiveprocedures constitute the centre of proposed considerations. This is a consequenceof the assumption that they constitute not only the context co-deciding about theexperience of art, but the substantial way of concretization of a work of art in thecultural reality. A constituting dimension of interpretation is thus connected withnot only the newest projects and enterprises, often of a “hesitant identity” requiringa comment and absorbing context resources, but an art as such, independently ofthe shape and type of its historical manifestations. Thus, art cannot exist for itsown sake, but only through its interpretations.

Ryszard Solik

Die Kunst als eine InterpretationZum Problem des künstlerischen Diskurses

Z u s a m m e n f a s s u n g

Der im vorliegenden Buch vertretene Standpunkt möchte die für formalistischeund modernistische Ästhetik charakteristische, objektivistisch-essentialistische Re-zeption eines Kunstwerkes in Frage stellen. Dadurch werden auch Autonomie, Ver-schlossenheit und eine bestimmte gleichbleibende Form des Kunstwerkes, alsodemzufolge auch die Unabhängigkeit von dem Kontext und dem Rezipienten ange-zweifelt. „Die Legende des Kunstwerkes selbst“, das dank der Substantialität angeb-lich fähig ist, eigene Spezifizität und Identität zu definieren, wurde hier durch Per-spektive der kontextuellen Verstrickungen ersetzt, in deren Struktur sich das„Künstlerische“ nicht ein für alle Mal gegeben zeigte, sondern es muss verhandeltund aufgebaut werden. Im Mittelpunkt der vorliegenden Erörterung stehen Inter-pretationspraktiken und diskursives Verfahren, die in der Annahme nicht nur überdie Kunstrezeption mitentscheiden, sondern auch das Vorhandensein des Kunst-werkes in der Kulturwirklichkeit prinzipiell konkretisieren. Der konstituierendeAusmaß der Interpretation wird hier nicht nur mit den neuesten, des Kommentarsbedürfenden Projekten und Unternehmen, sondern auch mit der Kunst an sich, ab-gesehen von deren Form und historischen Präsentationen, in Verbindung gebracht.Die Kunst darf zwar nicht von selbst, sondern nur dank deren Interpretationenexistieren.

Na okładce wykorzystano zdjęcie autorstwa Ryszarda SolikaFotografie w książce pochodzą z cyklu Kalwaria Z Jarosława Skutnika

Redaktor: Agnieszka Plutecka

Projektant okładki: Małgorzata Pleśniar

Redaktor techniczny: Barbara Arenhövel

Korektor: Mirosława Żłobińska

Skład i łamanie: Edward Wilk

Copyright © 2012 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-226-2098-4

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.pl

Wydanie I. Ark. druk. 18,5. Ark. wyd. 21,5.Papier offset. kl. III, 90 g

Cena 28 zł (+ VAT)

Druk i oprawa: PPHU TOTEM s.c.M. Rejnowski, J. Zamiara

ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław