SADRAJUVOD....................................................................................................................................................2 1.0. Nastanak i razvoj investicionih fondova.......................................................................3 1.1. Kada se javlja prvi investicioni fond?............................................................................................3 1.2. Razvoj investicionih fondova.........................................................................................................3 1.2.1. Razvoj uticaja na alokaciju tednje stanovnitva.......................................................................5 2.0. Karakteristike investicionih fondova.............................................................................................6 2.1. Prednosti ulaganja u investicione fondove....................................................................................6 Kroz ulaganje sredstava u investicioni fond svakom investitoru omoguen je jednostavan pristup tritu kapitala. Sredstvima upravljaju ovlaeni strunjaci, portfolio menaderi, dok je za uspjeno individualno ulaganje potrebno biti odlian poznavalac finansijskog trita i aktivan uesnik u dinaminim kretanjima trita. Ulaganjem sredstava u otvorene investicione fondove, investitori dobijaju profesionalnu uslugu ulaganja njihovih sredstava u finansijske instrumente, kao to su obveznice, akcije, komercijalni zapisi itd. .......................................................................................................................................................6 2.2. Dokumenti investicionog fonda.....................................................................................................8 3.0. Neto vrijednost aktive fonda i cijene akcija (udjela) fonda...........................................................9 3.1. Sigurnost i rizici.............................................................................................................................9 4.0. Vrste investicionih fondova.........................................................................................................11 5. 0. Podjela prema ciljevima investiranja..........................................................................................13 5.1. Investicioni fondovi koji investiraju u akcije..............................................................................13 5.2. Investicioni fondovi koji investiraju u instrumente duga............................................................15 6.0. Oblici u kojima investicioni fond investira novac ulagaa.........................................................15 7.0. Finansiranje preduzea sredstvima investicionog fonda.............................................................16 8.0. Investicioni fondovi na osnovu naina kupovine i prodaje njihovih akcija................................16 8.1. Investicioni fondovi na osnovu ronosti hartija od vrijednosti iz njihovog portfolia.................19 8.2. Investicioni fondovi na osnovu strukture HOV u njihov portfolio.............................................20 8.3. ETF Exchange traded funds......................................................................................................21 8.4. Ostale finansijske institucije na tritu kapitala..........................................................................22 8.4.1. Finansijske kompanije...............................................................................................................22 8.4.2. Venture preduzea (fondovi)....................................................................................................22 8.4.3. tedionice i tedno - kreditne asocijacije..................................................................................23 8.4.4. Fondacije i zadudbine..............................................................................................................23 ZAKLJUAK.....................................................................................................................................24 LITERATURA....................................................................................................................................25

UVODZa investicije razloga ima na pretek. Napravimo osvrt na lina primanja: svuda u svijetu su dizajnirana tako da obezbijede trenutnu egzistenciju, ali ne i dugoronu. Dugorono finansijsko planiranje je individualna odluka, koju mora svako donijeti, i planirati je iz sredstava koja obezbjedjuju trenutnu egzistenciju. Samo prije desetak godina, osnovni vidovi tednje bili su oroeni ulozi u bankama, ili polise osiguranja renomiranih osiguravajuih kua. Paralelno sa razvojem i primjenom novih tehnologija, prije svega u domenu telekomunikacija i informatike, razvijani su i novi metodi tednje i finansijskog poslovanja. Olakan pristup finansijskim tritima putem Interneta, ili mobilne telefonije omoguio je svakom gradjaninu planete da postane investitor. Globalna struktura kompanije treba da omoguava analizu razliitih ekonomskih sistema, i da se zakljuiti da moderna drutva daju punu slobodu gradjanima kako da organizuju svoju tednju. Naviknuti na visok nivo trenutne egzistencije, gradjani ne dozvoljavaju sebi naruavanje istog, te veoma rano poinju da investiraju, da bi obezbijedili dugoronu egzistenciju (penziju). Jednostavno, od svojih prvih zarada pa do kraja radnog vijeka, odvajaju sredstva koja investiraju. Trenutno gledano, za iznos koji investiraju mjeseno mogu sebi priutiti prijatni veernji izlazak, ali dugorono gledano, taj isti izlazak moe postati carska gozba za hiljade zvanica. i u toj navici se nalazi odgovor misterije oko evro-atlantskog standarda. Portfolio menadment predstavlja upravljanje investicijama u hartije od vrijednosti koje je u razliitim formama potrebno individualnim i institucionalnim investitorima. Neki investitori se time bave direktno, oslanjajui se na sopstvena znanja i iskustva, dok veina njih angauje menadere koji se bave upravljanjem portfelja. Kod veine institucija, ova funkcija se posmatra kao sporedna funkcija poslovanja. Medjutim, investicione kompanije, kao institucije, nastale su prevashodno radi obavljanja ove funkcije, to ujedno znai da je to njihova osnovna djelatnost. Osnovni preduslov za njeno javljanje je pojava i aktivan promet veeg broja razliitih hartija od vrijednosti na nacionalnim finansijskim tritima. Kroz ovaj pristupni rad cu pokuati da Vam objasnim nain poslovanja investicionih fondova na finansijskim tritima.

2

1.0. Nastanak

i razvoj

investicionih

fondova

1.1. Kada se javlja prvi investicioni fond?Izmeu istraivaa postoje velike dileme u pogledu toga kada su nastali prvi investicioni fondovi i kompanije koje su njima upravljale. I nai nauni radnici i z m o n e t a r n o b a n k a r s k e o b l a s t i , i m a j u r a z l i i t a v i e n j a n e s a m o o k o p i t a n j a vremena nastanke i ve i zemlje. Dr ivota Risti1 smatra da su se prvi pojavni oblici javili u Belgiji polovinom XIX vijeka, a poetkom XX vijeka i u Engleskoj. Dr Dejan Eri smatra da je Kralj Viljem I, prvi kreirao jednu vrstu fonda za investiranje 1822. u Holandiji. Prema neto drugaijim shvatanjima prva kompanija osnovana j e 1860. godine u Londonu. To je bila Scottish American Investment Company. Najstarija investiciona kompanija, Foreign & Colonial investment Trust, koja i dan danas nastupa na finansijskim tritima je formirana 1868.godine u Londonu. Isprva su iskljuivo ulagali u dravne obveznice. Od 1891. godine ire fokus i na ostale finansijske instrumente, prije svega na veoma sigurne obveznice eljeznikih kompanija u SAD-u. Pored sjeverno amerikog kontinenta, fond je bio vrlo aktivan i na drugim finansijskim tritima svijeta. Oni su prvi investicioni fond iz V e l i k e Britanije koji su poeli da kupuju japanske hartije od vrijednosti i to od 1961. godine. To im j e kasnije donijelo j o j e d n u l a s k a v u t i t u l u p r v a k a , a t o j e d a s e n j i h o v e a k c i j e kotiraju od 1987. godine redovno na Tokijskoj berzi. Za svojih 135 godina duge tradicije, fond je ostvario zavidne dugorone rezultate za svoje akcionare i investitore. Prvi moderni otvoreni fond bio je Massachusetts Investors Trust koji je formiran 1924. godine sa portfoliom od 45 akcija i aktivom od 50 000 dolara. Ovaj fond uveo je koncept koji e uvesti pravu revoluciju u investiranje i investicione kompanije: kontinuelno prodavanje novih akcija i otkupljivanje akcija koje mogu u v i j e k b i t i p r o d a t e p r e m a t r e n u t n o j v r i j e d n o s t i a k t i v e f o n d a . O v a j f o n d j o u v i j e k posluje, ali se danas zove State Street Research i upravlja sa sedam fondova u kojima udjele mogu kupovati svi investitori bez razlike.

1.2. Razvoj investicionih fondovaOsnivanjem mnogobrojnih investicionih fondova i kompanija obogaena je institucionalna struktura bankarsko finansijskog sektora, poveana konkurentnost, izvreno tzv. produbljivanje trita kapitala i ostvaren potpuno savremen pristup trinim transakcijama, to je dovelo do prave

11

Dr ore uki, Dr Vojin Bjelica i Dr ivota Risti, Bankarstvo, ugura Print, Beograd, 2003. str. 24.

3

eksplozije na podruju razvoja trita kapitala.2 Iz tih razloga investicioni fondovi i kompanije predstavljaju najpogodniju formu razvoja i uspjenog funkcionisanja trita kapitala. Krajem druge polovine 19. vijeka i poetkom 20. vijeka investici - - n e kompanije poinju da se otvaraju u veem broju, prije svega u Velikoj B r i t a n i j i (uglavnom u kotskoj), a potom i u Sjedinjenim Dravama, mada su jo dugo bile, manje vie, na marginama finansijskih sistema. Veina ovih ranih investicionih kompanija bile su zatvorenog tipa. Od 1860. godine do 1875., do kada je trajao uzlazni berzanski ciklus, u Velikoj Britaniji osnovano je vie od 50 kompanija ove vrste. U SAD-u su neke investicione kompanije osnovane jo 90ih godina 19. vijeka, ali ih je sve do 1923. ukupno bilo registrovano svega 15. Nakon toga, uz recesioni t a l a s , d o 1 9 2 0 . s m a n j i o s e i n t e r e s i n v e s t i c i o n e j a v n o s t i z a o v e i n s t i t u c i j e . O d 1920., i novog ekspanzionog talasa, raste interes za investicionim kompanijama i u Velikoj Britaniji i u SAD-u. U SAD-u ak doivljavaju snaan bum tokom 20-ih godina XX vijeka, u doba izuzetno rastueg trita. Smatra se da ih je pred slom Njujorke berze 1929. godine bilo oko 400 sa aktivom vrijednom skoro 3 milijarde dolara.Velika ekonomska kriza opustoila je investicione kompanije. Dolar investiran u prosjenu zaduenu investicionu kompaniju jula 1929. vrijedio je 5 centi 1937.godine! Zbog krize gdje su mnoge krahirale i doivjele veliki pad, veoma je uticalo da se 1940. godine njihovo poslovanje zakonski regulie. Nacionalna asocijacija investicionih kompanija u SAD-u osnovana je 1940., tj. iste godine kada je donijet i Zakon o investicionim kompanijama, pod imenom Institut investicionih kompanija(Investment company institute ICI). Od kraja Drugog svjetskog rata interes u investicione kompanije je oivjeo i umjereno rastao do 60ih godina po prosjenoj godinjoj stopi rasta aktive od 18%. Do neto veeg razvoja investicionih fondova d o l a z i s r e d i n o m i k r a j e m 6 0 ih, sve do ekonomske krize izazvane naftnimokovima.Generalno se moe konstatovati da do 70.-ih godina XX vijeka investicioni f o n d o v i i g r a j u relativno malu ulogu u finansijskom sistemu SAD. Godine 1972. osnovan je prvi investicioni fond trita novca. Oni su predstavljali mehanizam uvoenja domainstava na trite novca i modelprevazilaenja restriktivne odredbe Q(iz Zakona obankama i z 1 9 3 3 . ) o limitiranju pasivnih kamatnih stopa. Prikupljajui dovoljnu koliinu sredstava, investicione kompanije trita novca mogle su da ulau u k a m a t o n o s n i j e t z v . dambo depozitne certifikate (jumbo CDs). Do 1975. ve je bilo 35 ovih fondova sa preko 200 000 rauna i aktivom oko 4 milijarde amerikih dolara. Reganomikas a s a poetka 80i h s a v i s o k i m k r a t k o r o n i m k a m a t n i m s t o p a m a d o l i l a j e u l j e n a vatru pa je ve 1982. godine u SAD-u investicionih fondova na tritu novca bilo oko 450 sa preko 3 miliona rauna i aktivom od oko 240 milijardi amerikih dolara. Ovakva tendencija ohrabrila je pojavu inovativnih tednih ema, posebno ud omenu investicionih fondova koji investiraju u razliite forme o b v e z n i c a . Investicione kompanije pravi bum doivljavaju u 80-tim i 90-tim godinama i to kako u SAD-u, tako i u Francuskoj, Velikoj Britaniji, Njemakoj, Japanu i drugim zemljama. Danas investicione kompanije predstavljaju jednu od najznaajnijih finansijskih institucija na finansijskom tritu SAD-a. Njihova aktiva je porasla za vie od 12 puta u odnosu na2

Dr Ivan urkovi, ,, Meunarodne finansije, Pobjeda a. d., Bar, 2011. str. 70.

4

1980. godinu. To su institucije sa, ve due vrijeme, najdinaminijom stopom rasta u SAD-u. Njihov broj je u istom periodu povean sa 250 u 1980. godini n a 3 9 0 0 u 1 9 9 2 . g o d i n i . S r e d i n o m 1 9 9 3 . s a m o u S A D - u b i l o j e v i e o d 3 3 0 0 investicionih fondova koji posluju na dugoronom finansijskom tritu, a ve u1994. njihov broj se popeo na oko 4000. Ukupna vrijednost njihove aktive sredinom 1993. na finansijskom tritu SAD-a iznosila je priblino 1,900 milijardi amerikih dolara, a krajem 1996. ve itavih 3,539 milijardi amerikih dolara. U lanstvu ICI- a 3 0 . a p r i l a 1 9 9 7 . g o d i n e b i l o j e 6 3 6 8 otvorena i 447 zatvorena investiciona fonda.3

1.2.1. Razvoj uticaja na alokaciju tednje stanovnitvaRazvoj invensticionih fondova se moe sagledavati kroz nekoliko aspekata. Mr Zvonko Buri navodi da su najvaniji aspekti: razvoj pojedinih tipova investicionih fondova u formi investiranja, uticaj na alokaciju tednje stanovnitva i uticaj na proces finansijske intermedijacije. Poto je stanovnitvo kao uesnik u finansijskom sistemu oznaeno kao dominantni suficitar finansijskih sredstava.Otuda je ovom aspektu razvoja investicionih fondova kroz istoriju, posveena duna panja. S n a a n p r o d o r i n v e s t i c i o n i h f o n d o v a n a t r i t i m a k a p i t a l a r a z v i j e n i h zemalja rezultat je naraslog povjerenja stanovnitva i njegovih srazmjerno veih preferenci da svoju tednju investira kupujui akcije ovih institucija. To se odnosilo k a k o n a novoformiranu, tako i na ve akumuliranu tednju, to je u pojedinim zemljama uslovilo i odgovarajuu redukciju kada su u pitanju drugi tipovi holdinga domainstava. Tako je u pojedinim razvijenim zemljama priliv kapitala u sistem investicionih fondova kao i na raune privatnih penzijskih fondova bio povezan sa odgovarajuim odlivom depozita iz sistema depozitnih institucija, k a o i s a srazmjernim smanjenjem direktnog investiranja u hartije od vrijednosti i ulaganja u polise osiguranja ivota kod osiguravajuih kompanija. U SAD-u, na primjer, dio finansijske aktive domainstava investiran u akcije investicionih fondova porastao je sa manje od 1% u 1952. na skoro 10% u 1991. godini, dok je u istom periodu uee penzijskih fondova u finansijskoj tednji domainstava poraslo sa 6% na 27%. Istovremeno, svi drugi vidovi investiranja zabjeleili su pad u e a u finansijskoj aktivi domainstava. Dakle, poslijeratni period u SAD-u karakterie rastui trend, kada je u pitanju alokacija tednje stanovnitva na raune i n v e s t i c i o n i h fondova i privatnih penzijskih fondova i, sa druge strane, manje ili vie kontinuirani pad uea drugih tipova holdinga. U tom smislu ini se da rastui znaaj upravo poprima konkurencija izmeu penzijskih fondova, investicionih fondova na tritu kapitala i fondova na novanom tritu, to je uslovljeno optim kretanjima na finansijskom tritu i kretanjima kamatnih stopa,dok izgleda da d e p o z i t n e institucije i osiguravajue kompanije polako zaostaju u trci za m obilizacijom t e d n j e d o m a i n s t a v a . K a o i z u z e t a k p o j a v l j u j u s e s a m o o n e g r u p a c i j e domainstava koje su u neto veoj mjeri konzumenti potroakih i hipotekarnih kredita (prije svega mlade porodice sa djecom), a to je

3

Dr Dejan oki, ,,Hartije od vrednosti: Upravljanje portfolijom i investicioni fondovi, Ekonomski fakultet, Beograd, 2000. str. 235.

5

uglavnom povezano sa odravanjem odgovarajueg depozitnog salda kod pojedinih depozitnih institucija.

2.0. Karakteristike investicionih fondovaPo definiciji investicioni fond predstavlja vrstu institucionalnih investitora koji posredno povezuju emitente i investitore na finansijskom tritu. Cilj fondova je da, prije svega, obezbijede dodatnu likvidnost na finansijskom tritu, prikupe sitan slobodan kapital i stave ga u funkciju ekonomskog razvoja. Slobodan kapital prikupljaju emisijom i prodajom akcija ili udjela koji kasnije investiraju na mnogim segmentima finansijskih trista. Investicioni fondovi su posebni instituti (otvoreni investicioni fond), akcionarska drutva (zatvoreni investicioni fond) ili drutva sa ogranienom odgovornou (privatni investicioni fond) koji se nalaze u vlasnitvu lanova (akcionara), a ijom imovinom upravlja drutvo za upravljanje investicionim fondovima, sa ciljem ostvarivanja atraktivnih prinosa za lanove, odnosno, akcionare. Vlasnik investicionih jedinica, odnosno, akcija fonda je vlasnik proporcionalnog dijela cjelokupne imovine fonda. Drutvo za upravljanje fondovima upravlja fondom kroz donoenje investicionih odluka i vrenje administrativnih i marketinkih poslova i aktivnosti. Investicioni fondovi imaju obavezu objavljivanja prospekta na berzi koji mora da sadri sve informacije na osnovu kojih potencijalni investitori mogu stei jasnu predstavu o investicionom fondu i donijeti najpovoljniju odluku o ulaganju. Prospekt definie investicionu filozofiju fonda, procjenu rizika trenutnih investicija, odreivanje menadment provizija, prethodne rezultate fonda, politiku otkupa akcija i mnoge druge detalje. Prospekt se aurira kvartalno kako bi obezbijedio aktuelne informacije potencijalnim investitorima. Generalno svaki fond propisuje minimalni novani iznos koji treba inicijalno uloiti u fond i kasnije dodatne iznose. Obino je ova suma koju kasnije treba uloiti znatno manja. Sa stanovita strategije ulaganja, fondovi su opredijeljeni za jednu od niza varijanti izmeu aktivnog i pasivnog upravljanja. Pasivno upravljanje fondovima podrazumijeva jednostavno repliciranje i praenje indeksa kao pokazatelja kretanja cijena hartija od vrjednosti cijelog trita ili odreenih trinih segmenata. Znatno zahtjevniji pristup upravljanju je aktivni pristup. Menaderi ovakvih fondova, na bazi praenja i analiza performansi svih uesnika na tritu, realizuju odabrani cilj, putem strategije maksimiziranja rasta, visokih prihoda, uravnoteene strategije itd. Za investitore je bitno da se menaderi fondova pridravaju zvanino objavljene strategije.Odluke o ulaganju imovine investicionog fonda donosi portfolio menader, koji je za to dobio dozvolu Komisije za hartije od vrijednosti, nakon polaganja strunog ispita. Drutvo za upravljanje mora da angauje najmanje jednog portfolio menadera koji e upravljati investicionim fondom, portfolio menader moe upravljati samo jednim investicionim fondom.

2.1. Prednosti ulaganja u investicione fondoveKroz ulaganje sredstava u investicioni fond svakom investitoru omoguen je jednostavan pristup tritu kapitala. Sredstvima upravljaju ovlaeni strunjaci, portfolio menaderi, dok je za uspjeno individualno ulaganje potrebno biti odlian poznavalac finansijskog trita i aktivan uesnik u dinaminim kretanjima trita.

6

Ulaganjem sredstava u otvorene investicione fondove, investitori dobijaju profesionalnu uslugu ulaganja njihovih sredstava u finansijske instrumente, kao to su obveznice, akcije, komercijalni zapisi itd. * Manji rizik za ulagaa Sigurnost imovine ulagaa je zagarantovana, jer su sredstva rasporeena u razliite hartije od vrijednosti. Sa veom diversifikacijom investicija, poveava se bezbjednost i smanjuje rizik ukupne investicije. * Nii trokovi trgovanja Portfolio menaderi investicionih fondova mogu imovinu rasporediti (diversifikovati) u vie razliitih hartija od vrijednosti po nioj cijeni nego to bi to mogla uraditi veina investitora. Prosjeni ulaga ne bi mogao dobiti takve uslove i cijene trgovanja, osim u sluaju da ve na poetku ima visok iznos novca. * Profesionalno upravljanje Prilikom investiranja u investicione fondove nije potrebno da ulaga prati dogaaje i kretanja cijena na berzi, jer se za to brinu kvalifikovani strunjaci. Imovinom investicionog fonda upravljaju kvalifikovani portfolio menaderi koji iza sebe imaju rad na poslovima berzanskih analitiara. Oni imaju za cilj dostizanje natprosjene uspjenosti investicionog fonda kroz: permanentnu edukaciju, kontinuirano istraivanje kretanja cijena na berzama i finansijskim tritima, kretanja u privredama, industrijama i preduzeima. Portfolio menaderi upravljaju imovinom investicionog fonda tako da bude diversifikovana, kako ulagai u investicionom fondu ne bi preuzimali preveliki rizik. Imovinom sve vrijeme upravljaju u okvirima jasne investicione politike pojedinanog investicionog fonda. * Visoka likvidnost sredstava - Sredstva u investicionim fondovima nisu vezana, tako da ih ulaga moe u svako doba podii i brzo promeniti u gotovinu. Ovo je naroito vano kada su ulagaima sredstva hitno potrebna zbog iznenadnog gubitka prihoda ili neoekivanih trokova. DZU mora novac prenijeti na raun ulagaa najkasnije u roku od pet radnih dana od dana prijema pismenog zahtjeva za isplatu. * Uteda vremena - Kod ulaganja u investicione fondove ulagai tede vrijeme koje bi potroili kada bi direktno investirali u hartije od vrijednosti. Izbor hartija od vrijednosti i propratnih aktivnosti tako preputaju drutvu koje upravlja investicionim fondom. * Jednostavnost investiranja - Investiranje u investicione fondove je u odnosu na direktne investicije u hartije od vrijednosti relativno jednostavno, jer podnosilac zahtjeva ne treba nita drugo da radi osim da izabere odgovarajui investicioni fond, popuni, potpie i preda pristupnu izjavu i na raun investicionog fonda transferie sredstva. Za sve ostalo e se pobrinuti investicioni fond, odnosno njegov portfolio menader. * Regulativa i nadzor - Kontrolu nad radom investicionih fondova i drutava za upravljanje sprovodi Komisija za hartije od vrijednosti (KHOV). Obavezne su godinje revizije investicionih fondova i drutava za upravljanje od strane nezavisnih revizorskih firmi. Bitno je naglasiti da je imovina investicionih fondova potpuno odvojena od imovine drutava za upravljanje (bankarski raun, raun hartija od vrednosti, materijalizovane hartije od vrednosti). DZU samo upravlja fondom. U sluaju nepravilnosti u obavljanju djelatnosti upravljanja investicionim fondom, DZU se

7

moe oduzeti investicioni fond, prenijeti na novog upravljaa ili se fond likvidira (unovi se imovina fonda) i sredstva se podijele ulagaima. * Dostupnost - tednja u investicionim fondovima je na raspolaganju pravnim i fizikim licima i maloljetnicima. Minimalna uplata je odreena za svaki fond pojedinano. Uobiajena je visina minimalne uplate, vrijednost investicione jedinice uveana za provizije. Investitori izmeu sebe imaju jednaka prava bez obzira na iznos uloenih sredstava, jer njihov odnos ne zavisi od visine uloenih sredstava (za razliku od npr. depozita u bankama, gdje vei iznosi imaju bolje kamatne stope). Zato je investicioni fond posebno pogodan za periodine uplate relativno malih iznosa. Ulagai mogu tedjeti u skladu sa svojim mogunostima. * Preglednost poslovanja Vrijednosti investicionih jedinica otvorenih investicionih fondova se svakodnevno objavljuju u tabeli vrijednosti na internet sajtu www.investicioni-fondovi.com. Drutva za upravljanje moraju u skladu sa zakonodavstvom objaviti vrijednosti investicionih fondova u dnevnim novinama, na oglasnoj tabli u prostorijama DZU i na internet prezentacijama. DZU su takoe u obavezi da prave periodine izvetaje u kojima prikazuju gdje su sredstva fonda uloena (pozicije portfolija investicionog fonda). * Zatita linih podataka - U Srbiji je jedna od manje prijatnih karakteristika investiranja u akcije ta to je knjiga akcionara javno dostupna i svako je moe vidjeti u Centralnom registru hartija od vrijednosti (CRHOV). U njoj se jasno vidi koliko akcija odreene kompanije posjeduje neki akcionar, to za sve vei broj vlasnika predstavlja problem. Za razliku od situacije sa akcionarima, ulagai u investicione fondove nemaju straha da bi neko mogao da vidi koliko novca (vlasnitva) imaju uloeno. Investicione jedinice za razliku od akcija nisu voene kod CRHOV pa se tako ni ne moe vidjeti struktura

2.2. Dokumenti investicionog fondaInvesticioni fond ima prospekt, skraeni prospekt, pristupnicu i zahtjev za otkup investicionih jedinica. Prospekt fonda je dokument otvorenog ili zatvorenog investicionog fonda, koji se prije ulanjenja u fond investitoru obavezno stavlja na uvid. Svrha prospekta je da investitoru prui informacije o drutvu za upravljanje, fondu kojim ono upravlja, glavnim rizicima i strukturi ulaganja tog fonda. U njemu se nalaze informacije o: investicionom fondu, drutvu za upravljanje, naknadama i trokovima, datumu izdavanja prospekta. Veoma je vano da svaki potencijalni investitor proita i razumije sadraj prospekta kako bi bio u potpunosti upoznat sa uslovima koje fond nudi kao i rizicima i trokovima ulaganja. Skraeni prospekt se iskljuivo koristi radi oglaavanja investicionog fonda i mora odgovarati sadrini prospekta. Prospekt mora sadrati sve informacije na osnovu kojih potencijalni investitori mogu stei jasnu predstavu o investicionom fondu i donijeti najpovoljniju odluku o ulaganju. Prilikom pristupanja investicionom fondu, lice koje pristupa potpisuje izjavu kojom potvruje da u potpunosti razumije prospekt, kao i vrste i nain naplaivanja naknada.

8

Tekst prospekta i skraenog prospekta ne smije sadrati netane podatke, odnosno, podatke koji mogu stvoriti pogrenu predstavu u pogledu vrijednosti imovine investicionog fonda, vrijednosti investicionih. Kada nastupe znaajnije promjene uslijed kojih podaci u prospektu i skraenom prospektu ne odgovaraju stvarnom stanju, drutvo za upravljanje je duno da, u roku od tri dana od dana nastanka takvih okolnosti, dostavi Komisiji, radi davanja odobrenja, izmijenjeni prospekt investicionog fonda.

3.0. Neto vrijednost aktive fonda i cijene akcija (udjela) fondaNeto vrijednost aktive investicionog fonda po akciji predstavlja osnovni pokazatelj investicionog fonda. Ovim pokazateljem se determinie vrijednost koja realno pripada jednoj akciji investicionog fonda. Mnoenjem cijena hartija od vrijednosti na kraju radnog dana finansijske berze, sa koliinom hartija od vrijednosti koje su u portfelju investicionog fonda, te njihovim sabiranjem sa ostalom aktivom dobija se ukupna vrijednost aktive fonda. Kada se ukupna vrijednost aktive fonda umanji za obaveze fonda i podijeli sa brojem akcija fonda koje su u opticaju, dobija se neto vrijednost aktive fonda po akciji. Neto vrijednost aktive fonda moe se prikazati na slijedei nain: NAV = (Ukupna vrijednost aktive fonda Obaveze fonda)/Broj akcija fonda Poto se akcije otvorenih investicionih fondova kontinuirano otkupljuju i prodaju po cijeni bliskoj NAV i za njih ne postoji sekundarno trite, kod njih ne postoji diskont niti premija kao to je sluaj kod zatvorenih investicionih fondova. Kod zatvorenih fondova akcije se prodaju na sekundarnom tritu kao i akcije svakog drugog javnog akcionarskog drutva. Ukoliko je cijena njihovih akcija nia od NAV onda se kae da se prodaju uz diskont, a ukoliko je vea onda se akcije ovakvih fondova prodaju uz premiju.

3.1. Sigurnost i riziciInvestiranje u investicioni fond za ulagaa predstavlja sigurnu investiciju iz slijedeih razloga: Sredstva fonda se investiraju u razliite hartije od vrijednosti (akcije, obveznice, trezorske zapise, ...) razliitih emitenata sa ciljem postizanja to vee diversifikacije sredstava i smanjenja ukupnog rizika ulaganja. Komisija za hartije od vrijednosti (KOHV) kontrolie rad Drutva za upravljanje i upravljanje imovinom investicionog fonda. Zakon o investicionim fondovima koncipiran je u skladu sa najboljim meunarodnim praksama u regulisanju ovih institucija. On predvia niz kontrolnih mehanizama kojima se poveava sigurnost investicionih fondova a investitore titi od prevara i zloupotreba. Tako na primjer, Komisija odobrava akcionare sa ueem iznad 10% i upravu drutava za upravljanje, sredstva fondova su potpuno odvojena od imovine drutva i uva ih kastodi banka koja kontrolie obraun vrijednosti imovine fonda i utvruje da je investiranje imovine u skladu sa prospektom fonda.

9

Reklamni materijali treba da ispune odreene standarde i da na korektan nain informiu potencijalne investitore. Uzimajui u obzir da se imovina otvorenih investicionih fondova sastoji od veeg broja investicija, uticaj jedne negativne investicije na cjelokupni investicioni fond ne moe biti veliki. Vei broj investicija u hartije od vrijednosti preduzea sa visokim kreditnim rejtingom i odgovarajua diversifikacija ovih investicija prua investitorima sigurnost ulaganja. Regulativa moe da doprinese da investitor bude adekvatno informisan o rizicima investiranja u odreeni fond, ali na njemu je investiciona odluka, i rizik izabranog fonda snosi sam. Kako ne postoje ogranienja u pogledu visine prinosa tako ne postoje ogranienja ni nivoa gubitka. Zato je bitno da graani razumiju rizike i da mogu da procijene da li im fondovi uopte odgovaraju, a ako im odgovaraju, da izaberu one vrste koje odgovaraju njihovim ivotnim prioritetima. Uspjenost fonda ne moe biti zagarantovana i prethodno poslovanje fonda nije garant buduih rezultata. Ulaganjem u investicioni fond investitor se izlae odreenom riziku, a u zavisnosti od toga koliko je spreman rizikovati, moe se odluiti za vrstu fonda koja mu najvie odgovara. Fondovi sa rizinijim ulaganjima potencijalno imaju i vee prinose, dok fondovi sa relativno konzervativnom politikom ulaganja, kao to su fondovi ouvanja vrijednosti, imaju manje prinose, ali ulaganjem u njih investitor se izlae i manjem riziku. Rizici predstavljaju vjerovatnou nastanka negativnih efekata na poslovni i finansijski poloaj fonda. Rizici mogu biti sistematski i nesistematski. Sistematski rizik je onaj na koji upravlja nema uticaj, ili ima vrlo mali, jer se sa diversifikacijom ulaganja taj rizik ne moe izbjei. Nesistematski rizik je onaj koji se moe ograniiti diversifikacijom i odgovarajuim izborom ulaganja. Rizik portfelja se mjeri sa koeficijentom beta portfelja, koji pokazuje sistematski rizik i osjetljivost portfolia na promjene cijelog trita hartija od vrijednosti. Kada je beta koeficijent manji od 1 znai da je njegov prinos manje volatilan od prinosa ukupnog trita, i sa tim i manje rizian. Ukoliko je beta koeficijent portfelja vei od 1, to znai da je portfelj agresivniji i vie rizian. Cilj nam je da je struktura hartija u portfoliju takva da je beta koeficijent manji ili jednak 1.Rizik ulaganja fonda u odredjene hartije od vrijednosti zavisi i od spoljnih faktora na koje fond ne moe uticati i oni mogu biti: Rizik promjene cijene Imovina fonda ulae se u razne finansijske instrumente. Cijena tih hartija od vrijednosti podlona je raznim uticajima trita i poslovne politike preduzea (izdavaoca), a o kojima na kraju zavisi prinos fonda. To podrazumijeva da pad cijene bilo koje hartije od vrijednosti u koji je uloena imovina Fonda, moe dovesti do pada prinosa fonda. Kroz diversifikaciju portfelja fonda, drutvo e nastojati da smanji ovaj rizik na najmanju moguu mjeru. Rizik promjene kursa (valutni rizik) S obzirom da imovina fonda moe biti uloena u finansijske instrumente koji su denominirani u razliitim valutama, postoji rizik od promjene vrijednosti tog dijela imovine, samo zbog promjene odnosa kursa izmedju pojedine valute u odnosu na EURO, tj. na obraunsku jedinicu u 10

kojoj se mjeri prinos fonda. U ovom sluaju drutvo e, da bi zatitilo investitore od ovog rizika, primjenjivati razliite metode koje tite imovinu od valutnog rizika. Kreditni rizik Kreditni rizik predstavlja mogunost da izdavalac hartija od vrijednosti ili drugog finansijskog instrumenta, u koji je uloena imovina Fonda, na dan dospijea tog vrijednosnog papira ili instrumenta nee moi da izvri svoju obavezu. Takav razvoj dogaaja bi negativno uticao na vrijednost imovine Fonda, ali i na likvidnost imovine Fonda. Drutvo e nastojati da smanji kreditni rizik kroz ulaganje u finansijske instrumente kod provjerenih i visoko kvalitetnih izdavaoca, te kroz diversifikaciju imovine fonda. Rizik promjene poreskih propisa Rizik promjene poreskih stopa podrazumijeva mogunost da zakonodavna vlast promijeni poreske propise na nain koji bi negativno uticao na poslovanje fonda, odnosno, da porast vrijednosti imovine fonda postane oporeziv, kroz porez na dobit ili dohodak. Rizik promjene poreskih propisa potpuno je izvan uticaja drutva za upravljanje fondovima. Rizik likvidnosti Rizik likvidnosti predstavlja vjerovatnou nastanka negativnih efekata na sposobnost drutva za upravljanje fondom da ispunjava svoje dospjele obaveze. Drutvo svakodnevno mora raspolagati dovoljnim iznosom likvidnih sredstava i posebno voditi rauna o ronoj strukturi imovine i obaveza. Operativni Rizik Operativni rizik predstavlja vjerovatnou nastanka negativnih efekata na poslovni i finansijski poloaj drutva za upravljanje fondom, i to u radu zaposlenih, neodgovarajuih unutranjih procedura i procesa, neadekvatnog upravljanja informacionim sistemom i drugim sistemima, kao i zbog nepredvidivih eksternih dogaaja . Sa dobro postavljenim procedurama i internim kontrolama, taj rizik se uspjeno izbjegava.

4.0. Vrste investicionih fondovaSa aspekta specifinosti funkcionisanja razlikujemo: 1.Otvorene investicione fondove 2.Zatvorene investicione fondove 3.Privatne investicione fondove Otvoreni investicioni fond funkcionie po principu prikupljanja novanih sredstava putem izdavanja investicionih jedinica i otkupa investicionih jedinica na zahtjev lana fonda. Nema svojstvo pravnog lica, a njime upravlja drustvo za upravljanje. Broj vlasnika investicionih jedinica u fondu i vrijednost imovine fonda se konstantno mijenjaju. Otvoreni fondovi ulau u likvidne hartije od vrijednosti kojima je mogue svakodnevno odrediti trinu vrijednost, a investitori mogu svakodnevno ulagati sredstva ili ih povlaiti iz fonda. Zatvoreni investicioni fond je pravno lice organizovano kao otvoreno akcionarsko drutvo, a novana sredstva prikuplja prodajom akcija putem javne ponude. Zatvoreni fondovi emituju fiksan

11

broj akcija koje kotiraju na berzi i ne vre otkup akcija od svojih lanova, ve ih oni moraju prodati na sekundarnom, berzanskom ili van-berzanskom tritu. Privatni investicioni fond je namijenjen velikim i profesionalnim investitorima iji se kapital prikuplja od unaprijed odreenih investitora bez javnog poziva. Privatni fondovi moraju ugovorom povjeriti upravljanje drutvu za upravljanje. Uobiajeno je da privatne fondove osniva grupa investitora koja ulae znaajan, unaprijed dogovoren, iznos sredstava, koja se zatim investiraju u skladu sa prethodno definisanom strategijom. Privatni fondovi se esto koriste kao izvor finansiranja tek osnovanih kompanija koje imaju, po procjeni fonda, dobru poslovnu ideju i potencijal za rast. Sa aspekta predmeta ulaganja investicioni fondovi mogu biti: 1. novani; 2. obvezniki; 3. mjeoviti; 4. akcionarski. Novani fondovi ulau u kratkorone hartije od vrijednosti. Za njih su karakteristine vrlo niske oscilacije cijena, ali su i prinosi niski. Interesantni su investitorima koji ulau na kratak rok. Obvezniki fondovi ostvaruju neto vee prinose u odnosu na novane uz relativno nizak rizik. S obzirom na veliki broj i raznolikost obveznica prisutna je i specijalizacija ovih fondova za ulaganje u pojedine obveznice. Mjeoviti fondovi kombinuju ulaganja u redovne akcije i hartije od vrijednosti sa fiksnim prihodom. Manje su rizini u odnosu na akcijske fondove ali imaju i nii prinos. Akcionarski fondovi ulau u akcije pojedinih preduzea. Spadaju u najrizinije meu investicionim fondovima jer podlijeu skokovitim promjenama cijena, mogu postii visoke prinose ali i ostvariti visoke gubitke. Sa aspekta investicionog cilja ulaganja razlikujemo: 1. Fond ouvanja vrijednosti; 2. Fond prihoda; 3. Fond rasta; 4. Balansirani fond. Fond ouvanja vrijednosti ulae u kratkorone dunike hartije od vrijednosti i novane depozite. Ovi fondovi tee ouvanju vrijednosti uloga, odnosno, zatiti od inflacije. Ovo su fondovi sa najniim rizikom. Ulaganjem u ove fondove nee se ostvariti visoki prinosi, ali se nee morati ni strijepiti za ouvanje vrijednosti uloga. Prinosi ovakvih fondova su obino neto vei od inflacije i kamata na depozite kod banaka. Fond prihoda ulae najmanje 75% svoje imovine u dunike hartije od vrijednosti. Iako vrijednost uloga moe porasti, osnovni cilj ovih fondova je da obezbijede redovne prihode svojim lanovima. Zbog toga, u ove fondove uglavnom ulau konzervativni investitori, starije osobe

12

kojima ovi fondovi mogu obezbijediti dopunu prihoda od penzija i investitori koji ele da smanje rizik svog portfolia. Ovi fondovi ostvaruju prihod koji je vei od fondova ouvanja vrijednosti uz vei nivo rizika. Rizinost ovih fondova moe se drastino razlikovati u zavisnosti od izdavaoca hartija od vrijednosti u koje ulau. Pored toga, ovi fondovi su izloeni riziku kretanja kamatnih stopa - kada kamatne stope rastu, vrijednost fondova prihoda se smanjuje. Balansirani fond ulae 85% imovine u vlasnike i dunike hartije, sa tim to u dunike hartije od vrijednosti ulae najmanje 35%, a najvie 65%. Cilj ovih fondova je da obezbijede mjeavinu sigurnosti, prihoda i rasta uloenih sredstava. Ovi fondovi su prikladni za investitore koji su zainteresovani za umjeren rast vrijednosti uloga uz umjeren rizik. Fond rasta ulae najmanje 75% vrijednosti svoje imovine u vlasnike hartije od vrijednosti. Cilj ovakvih fondova je da obezbijede visoke prinose na srednje ili due staze. Takvi fondovi ulau najvei dio svoje imovine u akcije ime su i riziniji od prethodnih fondova. Meutim, rizinost ovih fondova se moe znaajno razlikovati u zavisnosti od karakteristika preduzea u koje ulau i investicione strategije. U ove fondove prvenstveno ulau mlae osobe i investitori koji su spremni da prihvate visok investicioni rizik.

5. 0. Podjela prema ciljevima investiranjaDrugi kriterijum u podjeli investicionih kompanija predstavljaju ciljevi i strategije investiranja na pojedinim segmentima finansijskih trita. U pogledu ciljeva investiranja postoje velike razlike izmeu fondova. Na taj n a i n s e potencijalnim investitorima nudi irok dijapazon investicionih alternativa i razliitih kombinacija prinosa i rizika. Pojedini fondovi investiraju u obveznice, d r u g i u instrumente akcijskog kapitala, trei u kratkorone instrumente trita novca, itd. U okviru svake od pomenutih grupa mogue je vriti detaljnije podjele na one koji investiraju u rast kapitalnih dobitaka; one koji oekuju rast dividendi; kombinacije, itd. Nekoliko karakteristinih vrsta investicionih fondova u zavisnosti od ciljeva investiranja su:

5.1. Investicioni fondovi koji investiraju u akcijePostoji vie razliitih vrsta u zavisnosti od konkretnih ciljeva: a.Fondovi rasta (growth funds) ili takozvani go-go fondovi koji su orijentisani na velike stope rasta i ostvarivanje visokih kapitalnih dobitaka u dugom roku. Njima prioritet nije dividenda (obino se na takve akcije ostvaruje manje od 2% godinje dividende), ve rast cijena. Naravno, takvi ciljevi investiranja nose i visoke stope rizika, o emu investitori posebno moraju da vode rauna. b.Fondovi agresivnog rasta (aggressive growth funds) iji je cilj brz kapitalni rast. Pokuavaju da pronau akcije malih brzo rastuih kompanija i da ostvare kapitalni dobitak u relativno kratkom periodu vremena. Nivo rizika je izuzetno visok.

13

c.Fondovi prihoda i rasta (income and growth funds) predstavljaju neku vrstu srednje varijante izmedju visokog prinosa i niskog r i z i k a . Orijentacija ovih fondova je da maksimiraju stope prinosa, a da opet i z b j e g n u s u v i e v e l i k i r i z i k . Z b o g t o g a u g l a v n o m i n v e s t i r a j u u a k c i j e velikih, poznatih i sigurnih firmi (blue chip corporation). d.Indeksni fondovi (index funds) koji su orijentisani ka tome da vlasnicima ponude prihode koji e priblino biti jednaki p r o s j e n o m prinosu na tritu. Zbog toga, struktura portfolija ovih fondova je vrlo slina sastavu vodeih trinih indeksa. Ponekad je mogue da investicioni fondovi ulau i u fjuerse na trine indekse, kako bi ostvarili profit za svoje vlasnike. Kod ovih fondova postoje aktivne i p a s i v n e m e n a d e r s k e s t r a t e g i j e . P a s i v a n m en a d m e n t z a d r a v a strukturu portfolija na nivou trinih indeksa i obezbjeuje prihod p r i b l i n o j e d n a k p r o s j e n o m . A k t i v a n m en a d m en t j e u s m j e r e n k a kreiranju takvih portfolija akcija koji e donositi superiorniji prinos u odnosu na trini prosjek. e. Specijalizovani fondovi (specialized funds) koji su specijalizovani za investiranje samo u specifian tip akcija kompanija odreene privredne grane ili oblasti. Na primjer, mogu se sresti fondovi specijalizovani za investiranje u: akcije zlatnih rudnika, farmaceutsku i n d u s t r i j u , kompjutersku industriju i tome slino. Smatra se da najvee s t o p e prinosa ostvaruju investicioni fondovi koji su specijalizovani za akcije firmi iz slijedeih djelatnosti: zdravstva, finansijskih usluga, visoke t e h n o l o g i j e , h em i j s k e i n d u s t r i j e , f a r m a c e u t i k e , h em i j s k e i n d u s t r i j e , rudnika zlata, male firme, itd. f.Sektorski fondovi (sector funds) koji su skoncentrisani da investiraju u odreene segmente ili sektore trita. g.Internacionalni fondovi (international funds) iji je osnovni c i l j d a ulau u akcije inostranih kompanija. Pri tome, mogu se fokusirati na tano odreenu zemlju, region (posebnu vrstu mogu da ine zemlje u tranziciji), privredne oblasti ili sektore. h.Globalni fondovi (global funds) koji se razlikuju u o d n o s u n a internacionalne fondove po tome sto se njihov portfolio moe sastojati iz kombinacije i ino i domaih hartija. Drugim rijeima, ovi fondovi prave takvu kombinaciju akcija koja donosi najvei mogui prinos vlasnicima bez obzira odakle akcije potiu. i.Balansirani fondovi (balanced funds) koji imaju cilj da o s t v a r e osrednje stope prinosa uz vrlo prihvatljiv nivo rizika. Zato se portfolio balansira investiranjem u akcije ali i obveznice. Vrlo esto proporcija moe biti 60:40 u korist akcija. j.Multi fondovi (multifunds) koji predstavljaju korak ka drugim vrstama fondova. Rije je o fondu u okviru koga investitor moe da bira izmeu veeg broja razliitih 14

akcija. Oni pomalo lie na grupe fondova, to se oznaava pojmom familija fondova, koje sa svoje strane predstavljaju j e d n o m j e s t o z a i z b o r p r a v e i n v e s t i c i o n e a l t e r n a t i v e ( o n e s t o p shopping).

5.2. Investicioni fondovi koji investiraju u instrumente dugaRije je o fondovima koji imaju vrlo oprezan pristup u investiranju. Njihov osnovni cilj je da se ouva vrijednost kapitala i da se ostvare odreeni pozitivni realni prinosi u budunosti. U okviru ove grupe mogue je razlikovati vie vrsta fondova: a) Fondovi koji ulau u dravne hartije od vrijednosti sa fiksnim prihodom Cilj ovih fondova je da investitorima donose siguran (gotovo bez rizika),mada ne suvie visok prinos. b) Fondovi koji investiraju u obveznice firmi cilj je ostvarivanje takoe vrlo sigurnih prinosa, ali u neto veem obimu nego kod prethodne grupe fondova. c) Fondovi koji investiraju u takozvane junk obveznice, to jest obvezniceniskog ranga. Strategijska orijentacija ovih fondova je da se postignu t o v i e s t o p e p r i n o s a p u t e m i n v e s t i r a n j a u o b v e z n i c e s a v i s o k i m kamatnim stopama. Meutim, takvi ciljevi su praeni i sa mnogo viim nivoom rizika. d)Fondovi koji investiraju u konvertibilne obveznice k o j e d a j u mogunost zamjene u preferencijalne ili obine akcije. Cilj ovih fondova je obezbjeivanje relativno sigurnih prinosa, uz postojanje mogunosti da se kroz uspjeno obavljenu konverziju investitorima omogui ostvarivanje to viih stopa prinosa. e) Fondovi koji investiraju u obveznice lokalnih organa vlasti, tzv. municipalne obvezniceOrijentacija je da se ostvari niz poreskih olakica i prednosti za vlasnike. f)Meunarodni fondovi slino kao i kod akcija, i kod obveznica postoje internacionalni fondovi koji su fokusirani na investiranje u obveznice na medjunarodnom finansijskom tritu.

6.0. Oblici u kojima investicioni fond investira novac ulagaaImovina fonda se moe ulagati u dunike hartije od vrijednosti, hartije od vrijednosti koje izdaju meunarodne finansijske institucije, hipotekarne obveznice, hartije od vrijednosti koje izdaju domaa i strana pravna lica, a kojima se trguje na teritoriji Republike Srbije, depozitne potvrde, novane depozite, finansijske derivate, akcije zatvorenih fondova, akcije investicionih fondova, akcije akcionarskih drutava, drutava sa ogranienom odgovornou, udjele ortakih i komanditnih drutava registrovanih u Republici Srbiji i nepokretnosti.

15

Investiranje u inostranstvo je dozvoljeno u akcionarska drutva sa sjeditem u dravama lanicama EU, OECD, odnosno, susjednim dravama, kojima se trguje na organizovanim tritima u tim zemljama. U inostranstvu se moe ulagati samo u likvidne hartije od vrijednosti kojima se redovno trguje na organizovanom tritu dravama lanicama EU, OECD-a, odnosno, susjednim dravama, s tim da najmanje 50% tako uloenog iznosa mora biti investirano u hartije od vrijednosti kojima se trguje na listingu u navedenim dravama.

7.0. Finansiranje preduzea sredstvima investicionog fondaJedan od naina finansiranja preduzea je bankarski kredit. Meutim, ovaj vid finansiranja nije jedini i ne odgovara ba svakoj situaciji. Alternativa bankarskim kreditima je equity" nain finansiranja, odnosno, ulaganje u kapital, koji je u odreenim situacijama podobniji nego bankarski kredit. Ovakav vid finansiranja obezbjeuju takozvani private equity" (PE), odnosno, venture capital" (VC) fondovi koji ulau u privatne firme sa jakim potencijalom za rast. Finansiranje preko investicionih fondova nije isto to i bankarski kredit, zato to ova vrsta fondova ulae u vlasniku strukturu firme (kapital), to znai da fond svojim novcem kupuje dio vlasnitva nad kompanijom. Fondovi investiraju u kompaniju sa ciljem da joj pomognu da se brzo razvije i da nakon odreenog vremena (obino 3-7 godina) proda svoj udio i ostvari profit. Oni svoj kapital investiraju bez stvarne garancije da li e i kada povratiti svoj novac. Za razliku od njih, banke pozajmljuju novac na odreeni vremenski period sa tano definisanom profitnom stopom (kamatom). Obaveze po osnovu te kamate, kao i po osnovu glavnice, firma mora da ispunjava bez obzira na to da li joj dobro ide ili ne. Prednost kredita koji se uzima od banke je to to je cijena kapitala (profit) koju banke oekuju obino manja od onog koji oekuju fondovi, ali je i rizik koji banke preuzimaju manji. Obaveze po osnovu kredita optereuju novane tokove firme tokom cijelog vremenskog perioda trajanja kredita, dok se dividenda koja se isplauje vlasnicima isplauje samo ako je profit ostvaren.U sluaju da firma posluje uspjeno, bankarski dug djeluje kao pogodan nain finansiranja. Meutim, ako doe do krize u poslovanju i firma ne moe da isplauje rate vezane za kredit, banka obino trai naplatu svojih potraivanja kroz restrukturiranje ili ak kroz likvidaciju firme (pri emu dolazi do prodaje obezbijeenja). Fondovi, s druge strane, ostaju uz firmu i pomau joj da se izvue iz problema. Postoji i situacija gdje se jedna firma sa dobrim poslovanjem toliko prezadui bankarskim kreditima da banka zbog svojih kreditnih kriterijuma ne moe vie da je finansira. U toj situaciji private equity je odlino rjeenje. Finansijska injekcija od strane PE fonda poveava kapital kompanije i time utie na poboljanje njenog finansijskog stanja. Kapacitet te firme za novo zaduenje raste i banka je ponovo u situaciji da dodatno finansira njen rast.

8.0. Investicioni fondovi na osnovu naina kupovine i prodaje njihovih akcijaKao sto smo ve istakli, razlikujemo otvorene (open-end investment companies) i zatvorene fondove. Veina zajednikih fondova je otvorena. To znai da fond prodaje onoliko udjela u fondu koliko investitori ele da kupe. U stvari, ovi fondovi su najea forma zajednikih (investicionih) fondova na finansijskom tritu, dominiraju i po brojnosti i po aktivi kojom raspolau.

16

Osnovni zadatak otvorenih fondova jeste da stalno prodaju akcije zainteresovanim investitorima, ali i da ih i na njihov zahtjev otkupljuju. Da bi otvoreni fond u svakom trenutku mogao da okupi ponudjene hartije od vrijednosti investitora, mora posjedovati visok stepen likvidnosti, a to prije svega, postie plasmanom u hartije od vrijednosti kojima se aktivno trguje na sekundarnom tritu. Za razliku od zatvorenih investicionih fondova koji se ne reklamiraju, otvoreni fondovi imaju veoma velike trokove reklame, stalno nastojei da privuku nove akcionare, poveaju prodaju akcija, kapital, ali i proviziju za upravljanje portfoliom. Zatvoreni investicioni fondovi (closed-end investment companies) posluju sa fiksnim brojem emitovanih akcija i uglavnom ne emituju nove akcije. Po strukturi kapitala slini su sa bilo kojom drugom nefinansijskom korporacijom, s tim da zatvoreni fondovi investiraju u finansijsku, a pomenute korporacije u realnu aktivu. Akcijama zatvorenog fonda se aktivno trguje na sekundarnom tritu, izmedju investitora, kao i sa svim drugim obinim akcijama. Kada se akcije jednom emituju, fond se vie ne ukljuuje u transakcije. U tome se i sastoji osnovna razlika izmedju zatvorenog i otvorenog fonda. S obzirom da zatvoreni fondovi posluju sa fiksnim kapitalom, ne moraju u svakom trenutku imati na raspolaganju likvidna sredstva kojima bi odgovorili na zahtjeve akcionara za povlaenjem sredstava. To je razlog to su portfolio menaderi u zatvorenom fondu manje izloeni pritiscima i mogu da se opredijele za agresivnu trinu strategiju, investirajui u nepoznate atraktivne hartije od vrijednosti, kojima se moda ne trguje aktivno. Prema tome, oni ne moraju stalno da razmiljaju o tokovima novca i kako pronai nove investicije, ve se vie koncentriu na sliku portfolia hartija od vrijednosti.Budui da se akcijama zatvorenog fonda trrguje na otvorenom tritu, menaderi su izloeni dodatnim pritiscima trita, koje posmatra i ocjenjuje uspjenost nekog fonda i njegov portfolio. Iz te take gledano, akcije zatvorenog fonda nisu determinisane iskljuivo vrijednou neke aktive, ve i odnosima ponude i tranje na tritu. U zavisnosti od investicionih oekivanja i trinih izgleda, cijene akcija zatvorenog fonda odstupaju za diskont ili premiju u odnosu na neto aktive. Investiranje u zatvoreni investicioni fond moe biti odlian nain za ostvarivanje visoke stope prinosa. Na primjer, ako se akcije kupuju uz diskont od 20%, plaa se samo 80 centi za svaki EURO vrijednosti aktive. Investitor moe saekati da se nakon odredjenog vremena, cijene akcija tog istog zatvorenog fonda prodaju uz premiju u odnosu na NAV, i ostvari veu zaradu. Kupovinom akcija zatvorenog fonda uz diskont, moe se ostvariti mnogo vei prinos nego to bi se ostvarilo ulaganjem u akcije ekvivalentnog otvorenog fonda. Prilikom inicijalne javne ponude akcije se prodaju uz premiju da bi fond pokrio iznos koji daje potpisniku emisije. Potpisnik otkupljuje cjelokupnu emisiju akcija od emitenta po nioj cijeni, a zatim je prodaje investitorima po vioj, i zaradjuje na toj razlici u cijeni akcija. Kljune razlike izmedju otvorenih i zatvorenih investicionih fondova: Da bi se trgovalo akcijama zatvorenog fonda, mora se angaovati broker koji kupuje i prodaje akcije u ime i za raun investitora, i za te usluge naplauje brokersku proviziju. Za razliku od zatvorenih fondova, kod otvorenih, investitori kupuju i prodaju akcije u neposrednim relacijama sa fondom. Slijedea znaajna razlika se ogleda u likvidnosti. Relativno veliki novani iznosi koji ulaze 17

u otvoreni fond ili izlaze iz njega, prilikom kupovine i prodaje akcija po vrijednosti neto aktive, ne utiu bitnije na cijenu akcija. Dok bi relativno vea kupovina ili prodaja u zatvorenom fondu veoma brzo uslovila skok ili pad cijena akcija. Stoga, vea likvidnost otvorenih fondova daje im odredjenu prednost. Kao i otvoreni, mnogi zatvoreni fondovi nude investitorima planove reinvestiranja dividendi, ali se u mnogim sluajevima na tome i zavrava ova mogunost. Drugim rijeima, zatvoreni fondovi ne mogu investitorima da prue sve usluge na koje su navikli u otvorenim fondovima. I konano, vjerovatno najvea razlika je u nainu vrednovanja fondova na tritu. Ovo je naroito vano jer direktno utie na investicione trokove i prinose. Otvoreni fond moe biti kupljen po vrijednosti neto aktive (plus ulazne provizije ili minus provizije za povlaenje). Zatvoreni fond ima 2 vrijednosti: trina vrijednost (cijena akcija) i vrijednost neto aktive. Rijetko se izjednaavaju, jer se akcijama zatvorenog fonda najee trguje uz premiju ili diskont u odnosu na NAV. Premija postoji ako je trina cijena akcija iznad NAV, a u suprotnom sluaju se pojavljuje diskont. Ostali faktori koji uslovljavaju pojavu diskonta ili premije su relativne performanse fonda, godinji prinos, renome glavnog menadera fonda, znaajan iznos likvidnih pozicija u portfoliu fonda i veliki iznos nerealizovanih apresijacija u portfoliu fonda. Danas se zapaa sve manje razlika i granica izmedju otvorenih i zatvorenih investicionih fondova. Postoje zatvorene investicione kompanije koje imaju ugovorne mogunosti da u sluaju drastinog pada cijena njihovoh akcija ispod NAV, mogu pozajmiti sredstva i otkupiti dio svojih akcija, ime bi podstakli tranju, i njihovu cijenu pribliili NAV. Ukoliko se cijena akcija zatvorenog fonda predugo zadri ispod NAV, moe se organizovati glasanje akcionara o transformaciji zatvorenog u otvoreni fond. NAV: kupovne i prodajne transakcije u otvorenom fondu se vre po vrijednosti baziranoj na prosjenoj, ponderisanoj tekuoj trinoj vrijednosti svih hartija od vrijednosti u portfoliu fonda, poznatoj kao vrijednost neto aktive( NAV-net asset value). NAV se izraunava jednom dnevno i predstavlja vrijednost akcija odredjenog investicionog fonda. NAV se formira kada se od ukupne trine vrijednosti aktive u posjedu fonda oduzmu obaveze, razlika podijeli brojem akcija fonda. Na primjer, vrijednost aktiva NN fonda odredjenog dana je 400 miliona dolara, a fond ima obaveze u iznosu od 40 miliona dolara i raspolae sa 4 miliona akcija. Vrijednost neto aktive se rauna:4

NAV =(400.000.000 40.000.000):4.000.000 = 90 Postoje i tzv. intervalni zatvoreni investicioni fondovi koji u odredjenim intervalima (jednom mjeseno ili kvartalno) posluju kao otvoreni fondovi, tj. imaju mogunost otkupa svojih akcija. Uvode se tzv. otvoreni investicioni fondovi sa duim rokom naplate, sa obavezom da umjesto odmah, isplate akcionara koji povlai svoja sredstva iz fonda, u roku od 7 radnih dana od ispostavljanja zahtjeva. Sutina ovih hibridnih formi investicionih fondova je da iskoriste karakteristine prednosti, a izbjegnu nedostatke ova 2 karakteristina tipa fondova. Tei se veoj fleksibilnosti fondova u izuzetno promjenljivim trinim uslovima, uz izraenu atraktivnost za potencijalne investitore.

4

Dr Zdravkovi Duan, ,,Finansije i finansijska trita, Pobjeda a.d., Bar, 2011., str. 107.

18

8.1. Investicioni fondovi na osnovu ronosti hartija od vrijednosti iz njihovog portfoliaPrema ovom kriterijumu, hartije od vrijednosti u portfoliu investicionih fondova, razlikujemo fondove koji investiraju na tritu novca (money market funds) i fondove koji investiraju na tritu kapitala (long-term funds). Investicione kompanije na tritu novca su poznate i kao likvidni investicioni fondovi. Prema karakteru prinosa, njihove dividende su sline kamatama, pa je ulaganje u ove fondove slino plasmanu sredstava kod banaka. Investira se u kratkorone instrumente novca, koji nisu izloeni veem riziku. Veoma su atraktivni zbog sigurnosti i prinosa koji su vei od kamata koje nude banke. Na tritu novca razlikujemo slijedee tipove investicionih fondova: 1. Opti (general purpose money funds)- investiraju u sve vrste instrumenata trita novca, od kratkoronih obveznica trezora i bankarskih depozita, do komercijalnih zapisa korporativnog sektora. U stvari, najvei broj ovih investicionih fondova na tritu novca je ovog tipa. 2. Investitori koji investiraju u dravne hartije od vrijednosti (goverment securities money funds)-nastali su kao odgovor na potrebe investitora za ulaganjima sa sigurnim prinosom. Investicijama u kratkorone obveznice trezora i ostale kratkorone hartije od vrijednosti vlade ili njenih agencija, eliminie se svaki rizik pogrekog ulaganja. 3. Investicioni fondovi koji ulau u municipalne vrijednosne papire, tj. HOV lokalnih dravnih organa (tax exempt money funds)- ulaganja su na period od 30 do 90 dana i posebno su atraktivna za investitore koji se ve nalaze u viim oporezivim klasama ili razredima, jer su prinosi od ulaganja u municipalne HOV oslobodjeni plaanja federalnog poreza ( u SAD-u). Prinosi su u rasponu od 20 do 30%. Skoro svaka vea brokerska kua ima najmanje 4 ili 5 sopstvenih fondova na tritu novca, a stotine ostalih prodaju nezavisni distributeri fondova. Minimalno ulaganje je 1000 $ (ponekad se kree od 2.500 $ do 5.000 $). Investicioni fondovi na tritu novca su visoko likvidni jer je najdui rok dospea vrijednosnih papira u njihovom portfoliu 90 dana. Takodje, radi se o niskorizinim ulaganjima i gotovo da je iskljuena mogunost gubitka kapitala, jer ovi fondovi moraju da investiraju u visoko kotirane kratkorone vrijednosne papire. S druge strane, prinosi ovih fondova osciliraju oko trine kamatne stope i prate poveanja (smanjenja iste). U principu, prinosi fondova novca su visoko konkurentni prinosima ostalih kratkoronih vrijednosnih papira, a takodje su podjednako likvidni kao i tedni rauni. Ulaganje u fondove na tritu novca su za investitora siguran, profitabilan i pogodan nain uveanja kapitala koji mogu, s vremena na vrijeme, da plasiraju i u druge investicione fondove.

19

8.2. Investicioni fondovi na osnovu strukture HOV u njihov portfolioCiljevi, uglavnom, uslovljavaju strukturu HOV u portfoliu fonda. Najea je podjela na fondove koji investiraju u akcije i fondove koji investiraju u obveznice. I jedni i drugi posluju na dugoronom finansijskom tritu, tj. tritu kapitala. Fondovi obveznica investiraju u razliite tipove obveznica (obveznice trezora, obveznice vladinih agencija, obveznice lokalnih dravnih organa, obveznica preduzea itd.). Prihod od investiranja je osnovni cilj i motiv, mada ni kapitalni dobici nisu zanemarljivi. Danas se na tritu moe pronai mnogo varijanti investiranja u obveznice od onih visoko rangiranih (dravnih obveznica) do fondova koji ulau u obveznice vrlo loeg kvaliteta (,,junk bonds) ili ak u veoma neizvjesne derivatne vrijednosne papire. Dakle, investitorima su na raspolaganju slijedei fondovi obveznica: 1. 2. 3. 4. Fondovi koji ulau u obveznice drave; Fondovi koji ulau u hipotekarne zalonice; Fondovi koji ulau u visoko rangirane obveznice preduzea; Fondovi koji ulau u visoko prinosne (ali i visoko rizine) obveznice preduzea-tzv. ,,junk bonds zbog njihovog potencijalno visokog prinosa; 5. Fondovi koji ulau u konvertibilne obveznice; 6. Fondovi koji ulau u obveznice lokalnih dravnih organa; 7. Fondovi koji ulau u obveznice na srednji rok; 8. Medjunarodni fondovi obveznica; 9. Fondovi rasta (Growth Funds); 10. Fondovi agresivnog rasta (Agressive Growth Funds); 11. Fondovi vrijednosti (Value Funds); 12. Fondovi prihoda (Equity Income Funds); 13. Balansirani fondovi (Balanced Funds); 14. Fondovi rasta i prihoda ( Growth-and-Income Funds); 15. Indeksni fondovi (Index funds); 16. Sektorski fondovi (Sector Funds); 17. Socijalno odgovorni fondovi (Socially Responsible funds); 18. Alokativni fondovi (Asset Allocation funds); 19. Venture fondovi (su relativno noviji tip investicionih fondova koji sredstva prikupljena od investitora plasiraju u mlade-perspektivne firme, koje se prodaju nakon izlaska na berzu. Najvie do sada se ulae u firme koje posjeduju visoku tehnologiju). Poetak rada domaih investicionih fondova dugo je bio najavljivan. ,, Porodjajne muke ovih institucija veoma vanih za razvoj finansijskog trita u velikoj mjeri je bio determinisan voljom politike elite. ,,Vie je nego jasno da su prvim i pravim dobitnicima tranzicije u procesu sticanja vlasnitva nad kompanijama ove finansijske institucije bile nepotrebna konkurencija, dok je ono malo gradjana koje je vratilo povjerenje u domae finansijske institucije moralo iznalaziti skromne, alternativne metode za plasman utedjevine.

20

8.3. ETF Exchange traded fundsETF predstavlja neku vrstu hibridne forme otvorenih i zatvorenih investicionih fondova. Veina ETF je struktuirana kao indeksni fondovi sa ciljem dostizanja performansi pojedinih trinih segmenata. ETF nudi profesionalno upravljanje novcem kao i u otvorenom fondu i istovremeno i likvidnost, jer se akcijama moe trgovati u svakom momentu na berzi. Bez obzira to se akcijama ETF kao i akcijama zatvorenih fondova trguje na berzi, ETF, su, u stvari, otvoreni fondovi, jer se broj njihovih akcija u opticaju moe poveati i smanjivati u zavisnosti od trine tranje. Akcije ETF mogu biti kupljene ili prodate kao i bilo koja druga akcija na berzi, ali isto tako mogu se kreirati i nove akcije, odnosno, povlaiti postojee. Ovo je mogue zahvaljujui specijalnoj HOV, kreiranoj od strane berzanskih specijalista, tzv. ,,autorizovanih uesnika koji uvaju odredjene HOV (hartije od vrijednosti) koje se nalaze u portfoliu, indeksu ili korpi HOV. Individualni investitori nisu ukljueni u stvaranje ovih akcija fonda, jer se time bave veliki institucionalni investitori. Umjesto toga, oni kupuju i prodaju akcije ETF na sekundarnom tritu, ispostavljanjem naloga svojim brokerima, kao to bi to inae uinili sa bilo kojom drugom akcijom. Pojava ETF se vezuje za prvu polovinu 90-ih godina prolog vijeka, a danas imamo vie od 120 koje se kotiraju na amerikoj berzi (AMEX), i veina se bazira na domaim ili medjunarodnim indeksima akcija. Najstariji i najvei ETF se bazira na indeksu S&P 500 Depository Receipts, a poznati su pod imenom ,,pauci (spiders), jer je oznaka na berzanskoj tiker traci SPDRS. Imamo i one ETF koji su bazirani na Dow Jones indeksu (DJIA), poznati kao ,,dijamanti (diamonds). Drugi ETF koji su bazirani na Nasdaq indeksu poznati su kao ,,kocke (cubes), jer je na tiker traci na berzama oznaka ovog indeksa QQQ. Postoje i drugi ETF koji su bazirani na 39 razliitih trita irom svijeta, a samo 8 su bazirani na obveznicama. Akcionari ETF ne podlijeu oporezivanju, sve dok ne prodaju svoje akcije uz profit. Ipak ETF zasnovani na naprijed navedenim indeksima ostvaruju viu stopu prinosa nego fondova kojima se aktivno upravlja. Takodje, trokovi ETF su veoma niski jer nema provizija za istraivanje trita ili menaderskih provizija, jer se poslovima kompjuterski upravlja. Medjutim, bez obzira na gore pomenute prednosti, ETF imaju i izvjesne nedostatke. Bez obzira to su trokovi ETF niski, akcionari plaaju brokersku proviziju prilikom svake trgovine akcijama ETF, to moe umanjiti ostvareni profit. ETF nemaju mogunost reinvestiranja dividendi ili mjeseni program reinvestiranja. I dok se kod tradicionalnih otvorenih fondova automatski mogu reinvestirati dividende i kapitalni dobici, kod ETF gotovina se moe investirati samo mjeseno ili kvartalno. No, bez obzira na ove nedostatke ETF omoguuju investitorima veoma brz nain pristupanja odredjenom trinom segmentu. ETF nude diversifikaciju i precizno trino pozicioniranje, podjednako su atraktivni i za aktivne trgovce i za dugorone investitore.

21

8.4. Ostale finansijske institucije na tritu kapitala 8.4.1. Finansijske kompanijeFinansijske kompanije su institucije koje se na finansijskom tritu pojavljuju u dvojakoj ulozi: a) kao investitori na tritu kapitala, pri emu najvie investiraju u obveznice i akcije. b) kao emitenti svojih HOV, najee kratkoronih (komercijalnih zapisa ili drugih dugovnih instrumenata ili kao korisnici kredita). Razlikujemo 3 osnovne vrste finansijskih kompanija: 1. Prodajne, pomau prodaju robe odredjenih firmi, tako to odobravaju povoljne potroake kredite za kupovinu njihove robe; 2. individualne, koje odobravaju manje kredite; 3. komercijalne, koje odobravaju vee komercijalne kredite.

8.4.2. Venture preduzea (fondovi)Kada kaemo ,, rizian kapital onda pod tim terminom podrazumijevamo kapitalna ulaganja u nova, mala i srednja brzorastua preduzea za koja se procjenjuje da imaju budunost, da su perspektivna, ali koja nisu kotirana na berzama i koja ne predstavljaju tradicionalno jake klijente za komercijalne banke. Drugim rijeima, od ovih preduzea se oekuje da ostvare u budunosti visoke stope rasta, odnosno, da donesu investitorima visoke stope prinosa. U veini zemalja, mala i srednja preduzea se suoavaju sa problemom obezbjedjenja sredstava i kapitala, fondovi rizinog kapitala upravo nude nain rjeavanja tog problema. Osnovna uloga venture kapitala je da povee sve uesnike u lancu, odnosno, da procjene poslovne mogunosti, preciziraju i zakljue dogovore sa preduzetnicima, analiziraju i nadgledaju realizaciju projekata, prue pomo pri upravljanju i, po potrebi, prikupe dodatni kapital. Ovi fondovi veoma aktivno, zajedno sa preduzetnicima, uestvuju u realizaciji poslovnih ciljeva. Preduzetnici na bazi dobrih projekata dobijaju kapital od investitora, koji, s druge strane, oekuju dobru zaradu. Treba istai da poslovanje ovih fondova nosi veliki rizik i moe donijeti prve profite tek na dugi rok. Investitori prvih godina, ostvaruju ak gubitke, medjutim, kako je rije o propulzivnim granama privrede (energetika, informatika, telekomunikacije, mobilna telefonija i sl.), to obilato mogu nadoknaditi u narednim godinama investiranja. U principu, oekivanja u smislu stope prinosa se kreu od 25-35% godinje. Da bi na neki nain zatitili svoja ulaganja od velikog rizika, ovi fondovi ne investiraju samo u jedno preduzee, ve to ine zajedno sa drugim fondovima, gdje se jedan fond pojavljuje kao glavni investitor, a ostali ga samo prate. U sluaju uspjeha preduzea, investitori, odnosno, fond venture kapitala zadrava pravo dodatnog investiranja po ranije utvrdjenim uslovima, tako da ovaj fond moe poveati svoje uee u kapitalu preduzea po cijeni nioj od trine.

22

8.4.3. tedionice i tedno - kreditne asocijacijeNajveu popularnost tedionice i tedno kreditne asocijacije su imale 60-ih i 70-ih godina prolog vijeka. Osnovni izvori sredstava ovih institucija su bili tedni ulozi i oroeni depoziti stanovnitva, koje je bilo inspirisano da tedi zbog privlane visoke kamatne stope od one koje su u to vrijeme nudile poslovne banke. Ve 80-ih godina XX vijeka, ove institucije su poele sa prikupljanjem sredstava prodajom i emisijom razliitih hartija od vrijednosti. Prikupljena sredstva, najee su plasirana u nekretnine, hipotekarne zalonice, dravne hartije od vrijednosti, hartije od vrijednosti lokalnih organa vlasti, obveznice preduzea i sl. Osim ovoga, ove institucije su poele da odobravaju razne vrste potroakih kredita (za automobile, obrazovanje, kupovinu kua, stanova i sl.).

8.4.4. Fondacije i zadudbineOsnivai fondacija i zadudbina su bogati pojedinci, kompanije, fakulteti, akademije, bolnice i sl. Do sredstava dolaze uplatama osnivaa lanova, donatora, raznih poklona, itd., ali i kroz sopstvene ponude koje realizuju na finansijskom tritu.5 Treba istai, da ove institucije najee ulau u manje rizine finansijske instrumente, kao to su dravne obveznice i sl. Ciljevi i djelovanje zadubine i fondacije ne smiju biti u suprotnosti sa pravnim poretkom, a naroito ne smiju biti usmjereni na nasilno ruenje ustavnog poretka i naruavanje teritorijalne cjelovitosti Republike, krenje zajemenih ljudskih ili manjinskih prava ili izazivanje i podsticanje neravnopravnosti, mrnje i netrpeljivosti zasnovanih na rasnoj, nacionalnoj, vjerskoj ili drugoj pripadnosti ili opredjeljenju, kao i polu, rodu, fizikim, psihikim ili drugim karakteristikama i sposobnostima. Ciljevi i djelovanje zadubine i fondacije ne smiju biti usmjereni na ostvarivanje posebnih interesa politikih stranaka, kao to su: neposredno uee u izbornoj kampanji ili prikupljanje sredstava za izbornu kampanju odreene politike stranke, koalicije ili kandidata, kao i finansiranje politike stranke, koalicije ili kandidata.

5

Dr Zdravkovi Duan, ,,Finansije i finansijska trita, Pobjeda a.d., Bar, 2011., str. 119.

23

ZAKLJUAKPrvi investicioni fondovi nastali su u SAD-u, krajem 20-ih godina prolog vijeka (institucionalnu formu dao im je 1940 Investment Companies Act), nakon ega su poslovi sa fondovima doivjeli globalni uspjeh. Broj investitora u fondove samo u SAD-u obuhvata danas vie od 80 miliona ljudi, odnosno svako drugo domainstvo investira u neki od fondova, pri cemu je ukupno investirano vie od $ 6.000 milijardi. Pored gore navedenih prednosti ulaganja kroz investicione fondove (a koji se oekuju da budu ostvareni u Crnoj Gori primjenom odredbi novodonijetog Zakona o investicionim fondovima), globalnoj popularnosti ovog vida investiranja doprinio je jo niz faktora, koje je kreirala praksa tokom vremena: - zahvaljujui nastanku razliitih tipova fondova, mogue je izvriti prilagodjavanje svojih investicionih planova svojim buduim potrebama: na primjer, mogue je investirati u tzv. fondove rasta (growth funds), radi finansiranja buduih trokova kolarine, ili u tzv. prinosne fondove (income funds) radi obezbijedjenja sredstava za penziju, to je investiranje u fondove dodatno uinilo atraktivnim; - opte je prihvaena praksa da je minimalan ulog za ulazak u fondove prilino nizak, uslijed ega je investiranje u fondove dobilo dodatno na svom demokratskom karakteru i popularnosti, te je broj fondova, razliitog tipa, u stalnom porastu; - porastu popularnosti fondova doprinio je naravno i razvoj Interneta, to je otvorilo mogunost za otvaranje rauna u fondovima, uplate na te raune i druge transakcije jednostavnim slanjem e-mail poruke. Na kraju moemo zakljuiti da medju finansijskim posrednicima na primarnom tritu kapitala posebno mjesto pripada investicionim fondovima. Investicioni fondovi na razvijenim tritima kapitala imaju slijedee osnovne funkcije: savjetodavnu funkciju, funkciju preuzimanja rizika i funkciju prodaje prve emisije hartija od vrijednosti. Angaovanje investicionih fondova kao posrednika od strane kompanije emitenta obavlja se po odredjenoj cijeni, koja ima karakter provizije, a u savremenoj ekonomskoj literaturi se zove dobit od potpisivanja emisije. Investicioni fondovi su nastali, razvijali se i danas imaju ulogu graditelja (market mejkera) primarnog trita kapitala u svijetu. Pored poloaja graditelja primarnog trita kapitala na pojedinim nacionalnim tritima kapitala investicioni fondovi postaju i kreatori medjunarodnog trita kapitala.

24

LITERATURA1. 2. 3. 4. www.investicioni-fondovi.com uki ., Bjelica V. i Risti . (2003), ,, Bankarstvo, Beograd, igura Print, str. 24. urkovi I. (2011), ,,Meunarodne finansije, Bar, Pobjeda a.d., str. 70. oki D. (2000), ,, Hartije od vrednosti: Upravljanje portfolijom i investicioni fondovi, Beograd, str. 235. 5. Zdravkovi D. (2011), ,,Finansije i finansijska trita, Bar, Pobjeda a.d., str. 104-119.

25

26