Izvori Poslovnog Prava-seminarski

Fakultet za poslovne i finansijske studije

Banja Luka

SADRŽAJ

UVOD ............................................................................................................

IZVORI POSLOVNOG PRAVA ...........................................

1. IZVORI POSLOVNOG PRAVA KOJI DONOSI ZAKONODAVAC

Ustav, zakon i podzakonski propisi .......................................................

Sudska (i arbitražna) praksa ..................................................................

2. AUTONOMNI IZVORI POSLOVNOG PRAVA ................................

Poslovni običaji ..................................................................................

Uzanse ..............................................................................................

Akti privrednih društava ......................................................................

Opšti uslovi poslovanja .......................................................................

Trgovačke klauzule i termini ................................................................

3. OSTALI IZVORI POSLOVNOG PRAVA ..........................................

Pravna pravila predratnog trgovačkog prava ...........................................

Građansko pravo ................................................................................

Pravna nauka .....................................................................................

4. HIJERARHIJA IZVORA POSLOVNOG PRAVA ...............................

Zaključak i ključne reči ....................................................................................

Literatura ..........................................................................................................

1

Bijeljina


Banja Luka

U V O D

Izvori poslovnog prava klasifikuju se na marerijalne i formalne izvore. Izvori poslovnog prava mogu da

imaju različite načine nastajanja i različito poreklo. osnovni izvor statusnog dela poslovnog prava kod nas

je Zakon o privrednim društvima iz 2004. godine, zakon je podeljuen na više delova. Osnovni izvor našeg

prava u vezi sa ugovorima u privredi je Zakon o obligacionim odnosima iz 1978. godine. Značajno je

istaći za naše poslovno pravo da ima čitav niz zakona kao svoje formalne izvore. Odgovarajuće promene

u društveno - ekonomskim odnosima izazivaju i promene u propisima.

2

Bijeljina


Banja Luka

1. IZVORI POSLOVNOG PRAVA KOJI DONOSI ZAKONODAVAC

Ustav, zakon i podzakonski propisi

Ustav u formalnom smislu je najviši pravni akt jedne zemlje. Ustav Republike Srbije sadrži niz odredbi

ekonomsko-pravnog karaktera koje nisu samo načelnog karaktera. One su i neposredno primenjive u

praksi. Kako ustavom ne mogu biti regulisana sva pitanja ekonomsko-pravnog i poslovno-pravnog

karaktera, Ustav reguliše potrebu i način donošenja zakona, podzakonskih akata koje će bliže i potpunije

regulisati određene oblasti privrednog života.

Zakon je posle Ustava pisani pravni akt najviše pravne snage, koji donosi posebni zakonodavni organ,

po posebnom postupku. Zakoni, kao opšti pravni akti koje donosi zakonodavni organ države po

propisanom postupku, moraju biti saglasni Ustavu. Ukoliko zakon celovito odrđuje određenu pravnu

oblast on se naziva zakonik ili kodeks, a proces njegovog donošenja kodifikacija.

Podzakonski propisi su opšti ptavni akt niži od zakona koji donose nadležni državni organi – izvršni

organi uprave. Složenost i dinamika poslovanja čine da je nemoguće sva pitanja regulisati zakonom. Zato

postoje podzakonski propisi, kao: uredbe, pravilnici, odluje, naredbe rešenja i uputstva. Podzakonski

propisi se donose radi zarade i lakže primene zakona 1

1

3

Bijeljina


Banja Luka

Sudska i arbitražna praksa

Sudsku praksu čini čini niz sudskih presuda, kojima se pravne norme primenjuju na isti način u praksi.

Ipak, stavovi viših sudova imaju određeni uticaj na sudsku praksu. Naročito veliki uticaj na sudsku praksu

kod nas imaju načelni stavovi usvojeni na sednici Ustavnog suda, Vrhovnog suda i Višeg trgovinskog

suda. Razlozi za ovakav vertikalan uticaj su mnogobrojni:

prvo, ovako formirana praksa ima veliki autoritet koji počiva na valjanosti razloga sadržanih

u presudi(a posebno na stanovištu ili stavu više sudske instance) višeg suda;

drugo, tu je i psihološki razlog – kada postoji rešenje višeg suda – to ljudi sa lakoćom

prihvataju kao objektivno i tačno i

treće, sudija veruje da će njegova odluka zadržati pravnu snagu (prebacujući odgovornost na

više sudove).

4

Bijeljina


Banja Luka

2. AUTONOMNI IZVORI POSLOVNOG PRAVA

Poslovni običaji

Poslovni običaji su izvori autonomnog poslovnog prava koje poslovni subjekti stvaraju samostalno,

nazavisno od zakonodavca. Rač je o određenim pravilima koja nastaju dugotrajnim ponavljanjem nekih

ponašanja u istoj ili sličnoj situaciji. Od poslovnih običaja treba razlikovati tzv. dobte običaje koji

predstavljaju pravila morala, a to su norme poslovnog morala jednog društva.

U pravnoj teoriji se razlikuju poslovni obučaji od normi običnog prava. Osnovna razlika je u tome što se

kod običajnog prava kao osnov primene pojavljuje pravna svest o pravnoj obaveznosti primene toga

pravila ponačanja, dok je osnov poslovnih običaja uređenje o korisnosti odgovarajućeg ponašanja.

Poslovni običaji se dužom primenom se postepeno pretvaraju u norme običajnog prava.2

Prema vertikalnom kriterijumu poslovni običaji se dele:

Opšte poslovne običaje, koji veže za celokupno privredno poslovanje;

Posebne poslovne običaje, koji važe za određenu privrednu granu, odnosno struku.

Prema horizontalnom kriterijumu poslovni običaji se dele:

Opšte poslovne običaje, koji važe na teritoriji određene zemlje – široj teritoriji

Regionalne poslovne običaje, koji važe na području jednog regiona i

Lokalne poslovne običaje, koji važe samo u određenom mestu, ili nekoj užoj teritoriji.

Uzanse

2

5

Bijeljina


Banja Luka

Uzanse (latinski: usus – običaj; francuski - usage) su kodifikovani poslovni (trgovački) običaji, čiju je

kodifikaciju obavio za to ovlašćeno telo – privredna komora, berza, udruženje trgovaca i sl. Kod nas

postoje opšte i posebne uzanse. Opšte uzanse sadrže kodifikovane običaje za promet robom koje je donela

Glavna državna arbitaža 1954. godine. Suštinski gledano, Opšte uzanse nisu uzanse u smislu kodifikacija

trgovačkih običaja, već su pravila obligacionog prava. Posebne uzanse se pojavljuju i primenjuju u

pojedinim privrednim granama ili u prometu određenih proizvoda. Kod nas postoje posebne uzanse:

Lučke uzanse, Posebne uzanse o ugostiteljstvu, Posebne uzanse o građenju i dr.

Akti privrednih društva

Zakon o privrednim pruštvima iz 2004. godine, u članu 7. utvrdio je da se privredna društva osnivaju

osnivačkim aktom koji ima formu ugovora o osnivanju ako ga osniva više osnivača ili odluke o osnivanju

ako ga osniva jedan osnivač. Lica koja osnivaju privredno društvo su osnivači društva. Osnivački akt

sadrži: puno ime i prebivalište svagok fizičkog lica osnivača i sedište pravog lica, poslovno ime i sedište

društva, delatnost, označenje vrste i vrednosti uloga svakog osnivača.

U slučaju neusklađenosti između osnivačkog akta privrednog društva i ugovora članova društva,

primenjuje se osnivački akt.

Opšti uslovi poslovanja

Opšti uslovi poslovanja su značajan oblik autonomnog poslovnog prava, koji u savremenim unutrašnjim i

međunarodnim robnonovčanim odnosima dobijaju sve veći značaj. Opšti uslovi poslovanja pojavljuju se

u delatnostima velikih trgovinskih organizacija koje obavljaju trgovinu na veliko i malo, kod industrijskih

organizacija koje se pojavljuju kaop kupci ili prodavci, u oblasti osiguranja, te kod transportnih,

skladišnih, kontrolnih i komunalnih organizacija.3

Opšti uslovi poslovanja pripadaju tzv. formularnom ugovornom poslovnom (trgovačkom) pravu, koje

zajedno sa običajnim ugovornim pravom sačinjava autonomno ugovorno poslovno pravo. U formularnom

ugovornom trgovačkom pravu najčešće se primenjuju tipski, standardni, formularni ugovori i athezioni

ugovori. Tipski, standardni ugovori i athezioni ugovori kao formularni ugovori, kao i opšti uslovi

3

6

Bijeljina


Banja Luka

poslovanja ako se usled masovne upotrebe pretvore u poslovne običaje, postaju značajan izvor poslovnog

prava.

Trgovačke klauzule i termini

Slično opštim uslovima poslovanja i i tipskim uslovima, poslovni subjekti se često sliže trgovačkim

klauzulama i terminima. Ove klauzule i termine sistematizuje i donosi nadližno privredno telo i utvrđuje

njihovo značenje, odnosno smisao. Ugovorne strane mogu upotrebljenom trgovačkom terminu dati i

drugačije značenje, pa se u tom slučaju upotrebljeni trgovački termin interpretira po volji ugovornih

stranaka, a ne prema značenju koje su mu dali njegovi tvorci. Međuti u koliko ugovorne strane ne odrede

značenje upotrebljenom trgovačkom terminu, onda upotrebljeni trgovački termin ima značenje koje su

odredili njegovi tvorci.

Trgovačke klauzule i termine donele su ovlašćene trgovačke asocijacije ka npr. Međunarodna trgovačka

komora u Parizu sa Međunarodnim pravilima za tumačenje trgovačkih termina

3. OSTALI IZVORI POSLOVNOG PRAVA

Pravna pravila predratnog trgovačkog prava

7

Bijeljina


Banja Luka

Na osnovu Zakona o navažnosti pravnih propisa donetih pre 6. aprila 1941. godine i za vreme

neprijateljske okupacije, u slučaju pravne praznine mogu se pod određenim uslovima primenjivati pravna

pravila iz predratnog trgovačkog prava. Kao jedan od značajnih uslova za nhjihvu primenu jeste da takva

pravila nisu u suprotnosti sa osnovana našeg društvenog sistema.

Kako dugo u posleratnom razvoju naše zemlje nisu bili doneseni odgovarajići zakonici iz oblasti

trgovačkog zakonodavstva, u u pojedinim delovima su se primenjivala pravna pravila iz predratnih

zakona. Od svih starih zakonika najznačajniji je Hrvatsko-ugarski trgovački zakonik iz 1875. godine, čija

se pravna pravila i danas najčešće primenjuju kod nas u slučaju nepostojanja odgovarajućih pozitivnih

propisa.

Građansko pravo

Istorijski posmatrano, Građansko pravo spada u nastarije grane prava uopšte. Pravna pravila ove grane

prava imaju svoju dugu tradiciju i potiču još iz starog Rimskog prava. Nastanak novih grana prava, u

okviru civilnog (građanskog) prava, nije pratila potrebna kodifikacija u našem savremenom

zakonodavstvu.

Sama primena pravnih normi građanskog prava na poslovno pravo (privredno i trgovinsko pravo) ima

dosta poteškoća: pre svega što građansko pravo kod nas nije kodifikovano kao privredno i trgovinsko

pravo i što se kod nas još uvek primenjuju pravna pravila rascepkanog, neujednačenog i

zastarelogpredratnog građanskog prava.

I pored kodifikacija koje se obavljaju u našem zakonodavstvu (posebno u oblasti stvarnog prava,

privrednog i trgovinskog prava), postoji potreba za primenom pravnih pravila građanskog prava i u oblast

poslovnog prava.4

Pravna nauka

Stanovište pravne nauke u svetu, pa i kod nas predstavlja formalni izvor poslovnog prava. Izuzetak jedino

predtavlja Švajcarski građanski zakonik, koji upućuje sudiju da kod nedostatka propisa sudi po pravilu

4

8

Bijeljina


Banja Luka

koje bi doneo kao zakonodavac, gde se od njega traži da pri popunjavanju pravne praznine, sledi i

afirmiše pravnu nauku.

Međutim, iako pravna nauka nije formalni izvor prava, ona ipak može na različite načine da utiče na

zakonodavnu i sudsku praksu. Njen uticaj u tom smislu je zapažen: putem kritičnih sudija postojećih

normativnih rešenja, putem kritičnih prikaza sudske i arbitražne prakse, učešćem u ekspertnim grupama

za izradu zakona, učešćem kao članovi veća ili sudija najviših sudova i slično.

U tom smislu pravana nauka predtavlja pomoćni, interpretivni, posredni izvor prava, jer argumentovana

shvatanja istaknutih pravnih teoretičara se najčešće prihvataju u sudskoj, zakonodavnoj i poslovnoj

praksi.5

4. HIJERARHIJA IZVORA POSLOVNOG PRAVA

5

9

Bijeljina


Banja Luka

Hijerarhija izvora poslovnog prava ima veliki praktični značaj zbog velikog broja pravnih pravila u

poslovnom pravu, što omogućuje pravilnu primenu pravnih pravila u skladu sa društvenim interesima i

ciljevima.

Hijerarhija izvora ima i praktične razloge:

a) poslovni subjekti time dobijaju sopstvenu pravnu sigurnost,

b) sudovi i arbitaže u postuoku razrešavanja sporova imaju precizna stanovišta u primeni

materijalnog prava,

c) hijerarhija propisa koristi zakonodavcu da blagovremeno interveniše u pravnoj regulativi.

Kako hijerarhija izvora poslovnog prava počinje ustavom, a zatim imperativnim zakonskim propisima, na

dalji međusobni odnos i redosled primene ostalih izova poslovnog prava utiču dva načela:

- prvo, prema načelu autonomije volje ugovornih strana prednost u primeni imaju akti koji

neposredno ili posredno izražavaju tu volju;

- drugo, prema načelu posebnosti kod izvora poslovnog prava prednost se daje izvorima prava

posebne prirode u odnosu prema izvorima prava opšte prirode (predost posebnog nad opštim).

ZAKLJUČAK

10

Bijeljina


Banja Luka

Pre Drugog svetskog rata na teritoriji jugoslavije su se primenjivali: Srbijanski trgovački zakonik iz 1860.

godine,Hrvatsko-ugarski trgovački zakonik iz 1875. godine, Bsansko-hercegovački trgovački zakonik iz

1883. godine, Crnogorski trgovački zakonik iz 1910. godine i Austriski trgovački zakonik iz 1862.

godine. Detaljnije teritorijalnoj primeni ovih trgovačkih zakona, kao i nekih drugih koji su u tesnoj vezi

sa trgovačkim poslovima bilo je reči kada se govorilo o razvoju poslovnog prava u našoj zemlji. Kako je

navedeno Srbijanski i Crnogorski trgovački zakonici bili su, u stvari skraćeni prevodi Francuskog

trgovačkog zakonika iz 1807. godine, a da su svi ostali trgovački zakonici bili u potpunosti ili delimično

preuzeti iz Opšteg nemačkog trgovačkog zakonika iz 1910. godine.

KLJUČNE REČI

Ustav, zakon, sud, izvori poslovnog prava, akti, klauzule.

11

Bijeljina


Banja Luka

LITERATURA

1. Dr. Mile Račić: „Poslovno pravo“, Novi Sad, 2006.

2. Vasiljević M.: „Poslovno pravo“, Beograd, 2001.

3. Jankovec I.: „Ugovori u privredi“, Beograd, 1987.

4. Petrović S.: „Obligaciono pravo“, Beograd, 1995.

12

Bijeljina

Documents

Izvori Poslovnog Prava-seminarski