FABAD J. Phnrnı. Sci., 20, 105-116, 1995

BİLİMSEL TARAMALAR/ SCIENTIFIC REVIEWS

Rady9pak Lipozomların Nükleer Tıpta Kullanımları Suna ERDoGAN*, A. Yekta ÖZER*, A. Atilla HINCAL**

Özet: Kontrast ajan taşıyan lipozomlar(Radyopak Lipozom­lar), bilgisayarlı tonıografi, nıagnetik rezonans görüntüleme ve radyanüklit görüntülenıede oldukça avantajlı sistemlerdir. Bu

Iipozonılarla elde edilen doku ve organ görüntüleri serbest ajan­larla elde edilenden hern daha fazla, hem de daha uzun sürelidir. Bu nıakalede, radyopak lipozonıların özellikleri, tipleri, avantaj­ları, hazırlama metodları ve biyodağılırnları incelenmiştir.

Anahtar kelinıeler : Radyokontrast ( radyopak) ajanlar, Iipozomlrır, nükleer tıp, biyodağılını

Geliş tarilıi : 13.6.1994

Kabul tarihi : 14.6.1995

Giriş

Seçici hedeflendirme sağlayabilmek amacıyla hazır­lanan ilaç taşıyıcı sistemler, ilacın hedef doku veya organdaki etkisini arhrırken, ilacın hasta dokuda lo­ka!izasyonunu sağlayarak sistemik toksisiteyi azal­tabilir.

Bu ilaç taşıyıcı sistemlerden biri olan lipozomlar do­ğal olarak parçalandıkları ve toksisitelerinin az ol­ması nedeniyle diğer taşıyıcı sistemlerden daha avantajlıdır.

Lipozomlar, sulu komparhnanla bir veya daha çok çift tabakalardan oluşmuş küçük (25 mm - µ5 m çaplı) fosfolipit vezikülleridir ı.

Biyomembranlara yapı olarak benzeyen lipozomlar, ilk kez Bangham tarafından bulunmuş ve ilaç taşıyıcısı olarak kullanılabilecel<lerinin anlaşılmasın­dan ardından yoğun araştırmalar başlamışhr ı.

* Hacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Radyofarrnasi Anabilim Dalı, 06100, ANKARA.

** Hacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Fannasötik Teknoloji Anabilim Dalı, 06100, ANKARA.

Radiopaque Liposonıes and Their Use in Nuclear Medi­cine

Summan;: Radiocoııtrast liposomes(Radiopaque Liposonıes)

are advantageous systenıs for computed tonıography, nıagııetic resonance imaging and radionuclidic inıaging. The tissue and

organ images obtained witlı radiopaque Iiposonıes are lıiglıer iıı­

quality and nıore prolonged conıpared to the inıages obtained by free substances. Tlıe.charaderistics, types, advantages, prepara­

tion nıethods and biodistribution of radiopaqııe liposonıes are discussed, in this review article.

Keywords : Radicontrast (radiopaque) agents, liposonıes, nuclear nıedicine, biodistribution

Radyopak (Kontrast) Maddeler ve Radyopak

Lipozomlar

Kontrast ortamın önemi, X-ışınlarının keşfiyle he­men hemen aynı zamanda anlaşılmışhr. Vücutta X­ışınlarıyla görülemeyen pek çok yapı, kontrast materyal kullanımıyla görünür hale gelir. Karaciğer (KC) ve dalak başta olmak üzere birçok organın görüntülenmesinde kullanılan kontrast ajanlar üze­rindeki araşhrmalar, Thorium Dioksid (Thorat­rast)'ın kullanınundan başlayarak son zamanlarda geliştirilen özellikle bilgisayarlı tomografide(CT) kullanılan ajanların kullanımına kadar uzanmak­tadır. CT, ultrason ve manyetik rezonansla görüntü­leme teknikleri yumuşak dokuların, kan damar­larının gayet net teşhisini sağlamışhr. Bu sayede çeşitli organ ve dokuların fonksiyon bozuklukları ya da morfolojilerini dışardan saptamak mümkün ol­maktadır2.

Röntgen(X-ışınları) filmindeki kontrast, ışınlanan

materyalin X-ışınlarını farklı derecede absorbsiyo­nuyla oluşmaktadır. Bu absorbsiyon, moleküldeki atomların atom numaralarına, moleküllerin konsant­rasyonuna ve irradyasyon kalınlığına dayanmak-

105

Erdoğan ve ark.

Tablo 1. X ışınları kontrast maddelerin CKfv[) sınıflandırılması.

Negatif Kiv1 Gazlar -hava -C02

Suda Çözünen KM

1

Pozitif KM

Suda Çözünmeyen KM sulu süspansi yanlar,

ör; diiyodopiridin

İyotlu KM

1

Yağlı KM

Triiyodobcnzoik asit türevleri

Monomerik iyonik KM

Oral Koleografik Ajanlar

-iopodat - lobenzamik asit - iopanoik asit - iosetarnik asit

Uro/Antijiofraik Ajanlar

- diatrizoik asit - iodamik asit - ioglisik asit - iothalamik asit

Dimerik iyonik KM

i.v. Koleografik Ajanlar

- iodipamik asit - iodoksamik asit - iotroksik asit

tuzlan

Anjiografik Ajanlar

- ioksaglik asit hızları

- ioksithalarnik asit tuzları

Monoınerik Noniyonik KM 1

Uro/ AnJiografik Ajanlar

- ioparnidol - ioheksol - iopromid - ioversol -iopentol

tadır. Göğüsteki organların ve dokuların(kemik,

akciğer, kalp) yapıları farklı olduğu için, röntgen filminde yeterli kontrastı yaratırlar. Oysa karındaki organların anatomik yapıları birbirine çok benzer olduğundan bu kontrastı sağlamak çok güçtür. Bu nedenle radyopak maddelere gereksinim vardır 2.

Çok düşük dansitedeki maddeler (Ör: Gazlar) girdikleri organlar veya çevreledikleri dokuların

absorbsiyonunu azaltırlar; bunlara negatif kontrast maddeler denir. Diğer bazı maddeler ise yüksek atom numarasına sahiptirler(baryum ve iyot gibi), bunlar X-ışınları absorbsiyonunu arhrırlar. Bunlara pozitif kontrast maddeler denir (Tablo 1).

106

Dimerik Noniyonik KM 1

Myelografik Ajanlar

- iotrolan

Kontrast oluşturan maddelerin başında baryum sülfat gelmektedir. Ancak GI kanalda perforasyon olması halinde diğer iyotlu kontrast maddeler kullanılır. Çünkü vücut, baryumun peritona girmesi halinde elimine etme yeteneğinde değildir. Suda çözünen diğer iyotlu bileşiklerin esas yapısını ise triiyodobenzen halkası oluşturur. Molekülde iyo­dun bulunuşu yüksek kontrast ve düşük toksisite anlamına geiir2.

Öte taraftan, konvansiyonel (iyonik) radyopak mad­delerin yüksek ozmolalite nedeniyle ciddi yan etki ortaya çıkardıkları bilinmektedir3. Oysa yeni geliş­tirilen noniyonik radyopak maddeler elektrik yük­leri olmaması; sodyum, meglumin gibi katyon

rıı!!AD J. Plıarm. Sci., 20, 105-116, 1995

taşımamaları nedeniyle kusma, bulanh, allerji benze­ri veya idiosenktartik reaksiyonlar gibi yan etkilere neden olmazlar. Böylece hastada bulantı, kusma, ürtiker, mukoza! şişme ve kardiyovasküler şikayet­ler azalır ve genel tolerans artar 4.

Lipozomlar ise retikülo endotelyal sistem(RES) dokularına kontrast ajanların taşınması açısından özellikle yararlıdır. RES hücreleri bakımından

zengin organların patolojik bozukluklarının teşhi­sinde güvenli ilaç taşıyıcı ve spesifik hedeflendirici olarak kullanılabilirler. Bu nedenle son zamanlarda CT ve ınagnetik rezonans (MR) görüntüleme teknik­lerinde kontrast ajan yüklü lipozomların kullanımı büyük ilgi görmektedir.

Radyopak lipozomlar, nükleer hpta radyofar­masötiklerin (kontrast ajanın) KC ve dalağa selektif olarak taşınması, KC ve dalakta görüntü arhşının sağlanması için kullanılır5.

İdeal bir radyopak preparat şu özelliklere sahip olmalıdır6:

* Noniyonik bir sulu süspansiyon veya çözelti halinde olmalıdır.

* Kontrast artış fazı, görüntülemeye izin vermeye yetecek uzunlukta olmalıdır.

* Küçük hacimde ve kısa uygulama süresinde, değişik yollardan (enteral, intravenöz, subkütan) uygulamaya elverişli olmalıdır.

* Nontoksik olmalıdır.

* Metabolize olmalı ve seçici hedeflendirme yapıla­bilmesi için değişiklikler yapmaya elverişli olma­lıdır.

Radyopak Lipozomların Avantajları:

* Lipozomlar, kimyasal ve fiziksel özellikleri nede­niyle işaretleme ve radyonüklidik görüntüleme için uygundur?.

* Radyopak lipidlerden hazırlanan lipozomlar bü­yük elektron yoğunluğuna sahip atomları taşıya­bi!ir6.

* Radyopak lipozomlar, KC ve dalakta seçici olarak görüntü arhşı sağlarlar8.

* Tek doz intravenöz (i.v.) uygulanan lipozomlar ile görüntü artışı sağlanabilir.

* Lipozomların tümörde veya diğer hedef organ­larda lokalizasyonunu sağlamak için lipozomun özellikleri(membran özellikleri, büyüklükleri) yükleri veya yüzeydeki yükün yoğunluğu değiş­tirilebi!ir9,ıo.

* Çok tabakalı lipozomlar, RES tarafından temiz­lendiği için RES'in çeşitli kısımlarındaki patolojik durumlara karşı yöneltilen ilaçlar için ideal bir sistem sağlarlarll.

Radyopak Lipozomların Hazırlanması:

Radyopak lipozomların hazırlanmasında genelde film tekniği kullanılmaktadır12,9. Bu metot yanında tersine faz buharlaşhrma13,J4 ve mikroemülsifikas­yon15 teknikleri kullanılarak da lipozomlar hazırla­nabilir. Radyopak maddeler suda çözünen(hidrofi­lik) maddeler olduğundan sulu fazda çözülerek, kuru lipit filme eklenir ve sulu fazda hapsedilirler.

Diagnostik Görüntülemede Kullanılan Lipozom Tipleri:

a) Çok Tabakalı Veziküller (ML V): İlk çalışmalardan biri, diatrizoat içeren ML V tipi lipozomlarla yapılmışhr. Pozitif yüklü(soya lesitini: kolesterol: stearilamin 8:1:1), ortalama 1.4 µm çapın­da ve yaklaşık 50 mg.mL-1 iyot içeren MLV'lerle yapılan çalışmada veziküller sıçan ve tavşanlara i.v. yolla uygulanarak KC ve dalağın görüntü arhşları izlenmiştir. Radyopak CT maddesinin tutulmasına bağlı olarak en yüksek iyot konsantrasyonu dalakta gözlenmiştir. Maksimum CT değerinin serbest diat­>izoat ile elde edilenden altı kat daha fazla olduğu bildirilmiştir12.

b) Büyük Tek Tabakalı Veziküller (LUV): Bu veziküller tersine faz buharlaşhrma tekniği ile yumurta lesitini: kolesterol (2:1) bileşiminde hazır­

lanmışlardır. Çalışmada kullanılan radyopak mad­delerin sağladığı görüntü ile lipit ve iyot oranı

araşhrılmıştır. 0.1 µm çapında LUV'lerin doz cevap

107

Erdoğan ve ark.

eğrisi incelenmiş, düşük lipid dozunda (36 rng kg-1 lipit) lipidin % 65'ten fazlasının ve iyotun % 40'dan fazlasının RES dokuları içine alındığı, yüksek lipit dozunda ise (1078 mg.kg-1 lipit) RES'de doygunluğa ulaştığı ve 30 dakikada lipidin % 40'dan azının, iyotun ise% 30'unun RES tarafından alındığı bildiril­miştir. Çaİışılan kedi ve köpeklerin KC ve dalak­larında iyi bir kontrast artış sağlandığı saptanmış­tır16.

c) Mikroemülsifiye Lipozomlar (MEL): Mikrofluidizer denen yüksek basınçla çalışılan

homojenizatörler kullanılarak veziküller hazırlanır. Mikrokanallar içinde yüksek hızda iki sıvının birbir­leriyle karışması prensibine dayanır. Tek tabakalı bir yapılarının olduğu freeze-fracture elektron mikros­kobu ile gösterilmiş ve çapları ortalama 0.3 µm olarak saptanmıştır 17.

MEL'lerde sıçanlarda yapılan biyodağılım çalışma­larında KC ve dalak alımının ağırlıklı olduğu, fakat lipit dozunun 10 mg lipit/kg üzerinde olduğu durumlarda RES dokularında d0ygunluğa ulaştığı gösterilmiştirlB.

Diagnostik görüntülemede kullanılan lipozomlar ve CT'de kullanılan kontrast ajan yüklü lipozornların özellikleri Tablo 2 ve Tablo 3'de belirtilmiştirlB. Tab­lo 3'den de görüldüğü gibi, lipit miktarı arttıkça yani veziküller; büyüdükçe kontrast artışı(ılHU) düş­

mektedir.

Anyonik lipozomlarla yapılan bir diğer çalışmada, radyoaktivitenin doku üzerinde dağılımında soni­kasyon zamanının artmasının (iipozom büyüklüğü­nün azalmasının) etkisi incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar Şekil l'de özetlenmiştir. Büyüklükleri daha fazla olanJarla karşılaştırıldığında, daha küçük lipo-

Tab}r, 2. Diagnostik Görüntülemede Kullanılan Lipozomlar

Teknik

Bilgisayarlı Tomografi

Manyetik Rezonans Görüntüleme

Radyonüklidik Görüntüleme

108

Kontrast Bileşik

Suda ve yağda çözünen iyot bileşikleri

Paramanyetik elementler

Lipozom Tipi

MLV LUV MEL

ya da lipozomal lipitler MLV

O ışını ya da positron yayan maddeler MLV

Tablo 3. Bilgisayarlı To~ografide Kullanılan Kontrast Taşıyıcı Lipozomların Ozellikleri

Vezikül Tipi İyot: Lipid Oranı Kc ve dalakta görünen maksi~ mum kontrast arhşı (OHU (g iyot kg-1))

MLV 1:10 248 {KC; maymtın) 300 (dalak; köpek)

LUV 1:1 175 (KC; Sıçan/tavşm1) 2000 (dalak; sıçan/tavşan)

MEL 1:4 170 (KC; tavşan) 830 (dalak; tavşan)

Tablo 4. Radyoaktif olmayan lipozumun enjeksiyondan sonra radyoaktif lipozom uygulanmış hayvanlardaki radyo­aktivite organ dağılımı.

Organ Organ Başına % Tutulum

KC

Dalak Böbrek AC Kemik

Radyoaktif lipozom Radyoaktif lipozom + Nonradyoaktif lipozom Kontrol

31.7±6.6

8.35±1.99 1.99±0.55

2.16±1.14

0.20±0.11

44.4±5.9

4.19±1.41 1.44±0.25

0.57±0.20

0.116±0.048

zomlarla, böbreklerde, KC ve dalak radyoaktivite­sinde belirgin bir azalma olduğu, kan radyoakti­vitesinin daha uzun süre devam ettiği rapor edil­miştir9.

Radyopak Lipozomların Uygulama Yolları:

Lipozornların hedef hücrelere taşınabilmeleri ıçın sistemik dolaşıma geçmeleri istendiğine göre, en uygun veriliş yolu parenteral uygulama yoludur. En

~ " ' " ' ' :g

Celle çalkalama

[Za 2 dk. sonikasyon­

imlıO dk_ sonıka.sYOiı

KAN TÜIV1ÖR KC DALAK BÖBREK MiDE BARSAK

Şekil 1. 99mTC ile işaretli fosfatidilkolin kolesterol disetilfosfat (7:2:1) lipozomunun(anyonik) dokular tarafından alım~ üzerine sonikasyonun lipozom büyüklüğünün) etkisı

fABAD J. Plıarın. Sci., 20, 105-116, 1995

yaygın parenteral uygulama yolu ise i.v. enjeksiyon·

dur. Bu yolla verilen lipozomların dağılımı fiziksel

özelliklerine (büyüklük, lipit yapısı ve yükü) ayrıca canlınu1 cinsine, yaşn1a ve fizyolojik durumuna bağlıdır. lntraperitonal(i. p.) enjeksiyonla verilen li·

pozomlann peritona! boşluktan dolaşıma geçtikleri

ve lenf kanalları ile dokulara dağıldıkları ve bu

sırada bir bölümünün KC ve dalakta tutulduğu sap·

tanmıştır19.

Radyofarmasötik etken madde içeren veziküllerin in

vivo dağılımını incelemek için yapılan çalışmada

veziküller i.v., i.p., subkutan(s.c.) olarak uygu·

lanmıştır. Veziküller (i.p. ve s.c. uygulananlar) peri·

tona! boşluktan ve subkutan bölgeden absorbe olmuşlar ve diğer dokulara dolaşımla dağılmışlar·

dır. Deneyler terapötik ajan veya diagnostik ajan

taşıyıcısı olarak tabakalı lipozomlann s.c. veya i.p.

enjekte edildikleri zaman yararlı olduklarını

göstermiştir. Radyofarmasötik içeren veziküller s.c.

uygulandığı zaman klirensi yavaştır ve dağılım

modeli serbest radyofarmasötiklerden oldukça fark·

Jıdır. İntraperitonal uygulandıkları zaman ise, peri·

tona! boşluktan absorbe olurlar ve enjekte edilen

veziküllere benzer modelde dağılırlar. Yapılan çalış·

malardan elde edilen veriler radyofarmasötik içeren veziküllerin endotelyal membrandan ve lenfatik ka·

naldan geçebildiğini ve bozulmadan kaldığını gös· termiştir20.

Radyopak Lipozomların Nükleer Tıpta Kullanımı:

Radyopak lipozornlar nükleer tıpta;

- Bilgisayarlı tomografi

- Manyetik rezonans görüntüleme

-Radyonüklid görüntülemede kullanılmaktadır.

Bilgisayarlı tomografide, veziküllerin suda veya

yağda çözünebilen güvenli, standart taşıyıcılar

olarak kullanılabilmeleri sağlanmıştır. Manyetik

rezonans görüntülemede de RES dokularına para·

manyetik maddelerin taşınması için lipozomlar etkin taşıyıcılardırlB.

CT görüntüleme; obje içinden geçen X ışınları foton· !arı akımının ölçülmesi ile yapılır. Değişik dokuların

x ışını soğurulma katsayısı bilgisayarlar tarafından hesaplanır. Daha sonra bu katsayılar Hounsfield

Ünitesi (HU)'ne dönüştürülür. Görüntüleme ünite·

sinde bu değerler gri renkli gölgelere dönüştürülür. Yüksek fiziksel dansiteye sahip materyaller ya da

yüksek atom numaralı materyaller görüntülemede açık bölge olarak görülür 18.

CT aletleri dokular arası dansite farklılıklarına karşı

çok hassastır. Normal ve patolojik dokular kolaylıkla

ayırt edilebilir. Bu teknik özellikle KC metastas· !arının teşhisinde radyonüklid görüntüleme ve ultra·

sona göre daha iyi sonuç verir. Ancak dansitesi

normal dokuya çok yakın olan bazı tümörlerin stan·

dart CT ile saptanması zordur 18.

Schuhman-Giampieri ve arkadaşları CT ile yaptık· lan bir çalışmada, 0.5±0.1 µm vezikül büyüklüğüne

sahip, soya fosfatidilkolin: kolesterol: stearil amin·

den (4:5:1) oluşan ve ioprornid taşıyan lipozomlar

hazırlamışlardır. Yaklaşık 200 mg ağırlığında dişi

sıçanlara 100-500 mg.kg-1 iyot dozda, tavşanlara ise

150-400 mg.kg-1 iyot dozda lipozom enjekte edil·

miştir. Sonra C'f. ile bu hayvanların KC'leri incelen·

miştir. KC'deki yoğunluk artışının lipozomun

enjeksiyonundan hemen sonra başladığı ve izlenen

90 dakikalık periyot boyunca devam ettiği gözlen· miştir. Klinik yönden anlamlı CT değeri olan 30

HU'ne sıçanlarda 200 mg.kg-1 iyot doz ile, tav· şanlarda ise 150 mg.kg-1 iyot doz ile ulaşıldığı bildi·

rilrniştir (Şekil 2, 3). Araştırmacılar, sıçan ve

tavşanlar arasındaki bu farklılığın, hayvanların KC

kan akışındaki ya da KC ağırlıklarındaki farklılıktan

kaynaklanabileceğini belirtmişlerdir2ı.

Seltzer ve arkadaşları yaptıkları bir araştırmada

yumurta lesitini: kolesterol: stearilarnin (4:1:1) bileşi·

mine sahip diatrizoat içeren veziküller hazırlamış·

!ardır. Bu lipozornların sıçanlara uygulanmasını

takiben CT'de kan, KC, dalak, böbrek ve tümör çev·

resindeki kontrast artışı izlemişlerdir. Aynı zamanda

karşılaştırma yapmak amacıyla bir başka sıçan gru·

buna da serbest renografın enjekte edilmiştir 8.

Lipozomların i.v. uygulamasını takiben kan yoğun·

luğu hemen başlamış ve gecikmeksizin doruk değe·

rine ulaşmıştır. Abdorninal aortun maksimal yoğun·

luğu 122±25 ı\.HU'dir. Bu değer kademeli olarak

azalmış, 1. saatte 99±33 ı'.HU'ne ulaşmış ve 24 saatte

temel çizgiye ulaşmıştır. Serbest Renografin i.v. uy· gulamasını takiben hemen kan yoğunluğu başlamış.

109

Erdoğan ve ark.

AbsoluAmş(HU) _ent (HU)

130 180 230 280 330 DOZ ( mg~/ kg~

- Odk. -+- 3dk -<--6dk --- 12 dk. ··9- 15 dk __,,_ 30 dk

380

"' 60 dk

Şekil 2. Artan dozda iopromit lipozomu enjeksiyonundan sonra tavşanların KC'indeki CT arhşı.

100 ,~L'!!!_f Artış ( HUJ

80 r eo'

'°

ldk. ____,.__ 45 dk

200 .300 400 DOZ ( İngl (kg)

-f-- ıs dk -A- 75 dk

30 dk. 90 dk.

600

Şekil 3. Artan dozda ioprarnit lipozomunun enjeksiyonundan sonra sıçanlann KC'indeki CT arhşı. Her doz için bir hayvan incelenmiş ve verilere bir önceki değerler ekle­nerek verilmiştir.

Abdominal aortic CT değeri 5 dk. içinde maksimum değerine 26±16 ~HU'ne ulaşmıştır (Şekil 4). Kalpteki kanda da benzer kontrast artış görülmüştür. 10 dk.da kalpteki kanda l}posomal diatrizoat ile görü­len yoğunluk serbest diatrizoat ile elde edilenden 3.9 kez daha fazladır(Şekil 5) s.

KC ve dalağın kontrast artışı da enjeksiyondan he­men sonra başlamıştır. KC'de maksimum CT değe­rine (70±3 ~HU) 5. dk. da, dalakta ise maksimum CT değerine (159±94 ~HU) 30. dk. da ulaşılmıştır. Her iki organda da bu değer kademeli olarak azaldıktan sonra 1-2 gün içerisinde temel çizgiye ulaşmıştır. Lipozomal diatrizoat ile elde edilen artış serbest diatrizoat ile elde edilenden hem daha fazla, hem de daha uzun sürelidir. Elde edilen veriler Şekil 6 ve 7'de gösterilmiştir. Tümör çevresinde de kontrast

11 o

l

80

ABDOMINAL AORT

1

----- Lipozom-Reno 76 ~ -6.-Serbesı Reno 76

1 l /i _:ı;:_//~_1/__a_

1 2 '~1 Gıln Glın GLin

1 2 1 311 4

ZAMAN(DK)

Şekil 4. Zamanın fonksiyonu olarak abdominal artow1 kontrast arhşı. Düz çizgi diatrizoat lipozornnnun enjeksiyonu­nu takiben elde edilen değerleri, .kesikli çizgi ise eşit, miktarda iyot içeren serbest diatrizaohn enjeksiyonunu takiben elde edilen değerleri göstermektedir.

E-­u

IKALP -- 1 ---- Lipozom-Reno 76 -6.- Serbest Reno 16

' l,,lJ . L_~C:.~,_,...,...-,.-~-.!°' //Gün Gü.n Gün

eo ,120 1 z 1J11" I

Şekil 5. Eşit miktarda iyot içeren diatrizot lipozomunun ve ser­best ditrizoahn enjeksiyonunu takiben zamanın fonksi­yonu olarak kan kontrol arhşı.

artışı hemen başlamıştır. 20 dk. içinde max. CT değeri olan 52±14 ~HU'ne ulaşılmıştır. Daha sonra bu değer kademeli olarak azalmıştır. Serbest diatri­zoat ile az bir artış görülmüştür (Şekil 8) 8.

CT ile yapılan bir diğer çalışmada Ryan ve arka­daşları yumurta.lesitini: kolesterol (2:1) bileşiminde LUV'ler hazırlamışlardır. Diatrizoat yüklü vezikül­lerin i.v. enjeksiyonundan sonra abdominal CT ile izlenmiş ve dalak, KC görüntüleri alınmıştır 14.

Dalağın görüntüsü enjeksiyonu izleyen 5. dk.'da yüksek artış göstermiş, ilk 15 dk. hızlı bir yükselme takip eden 45. dk. da yavaş bir yükselme gözlen-

FABAD J. Plıarnz. Sci., 20, 105-116, 1995

. 120 fKARACİGER 1

ı -------- Lipozom-Reno 76 ı -A- Serbest Reno 76 1

~

s <l

§'o.~

~ ··- r ..... +-+--r._ /,' ~,,l,,~

O 40 60 120'Gun Gıin Gün 1 2 13/I 4

ZAMN'! (DK )

Şekil 6. Eşit miktarda iyot içeriğine sahip diatrizoat lipozornu­nun ve serbest diatrizoatın enjeksiyonunu takiben zamanın fonksiyonu olarak KC'deki kontrast artış.

:::::; 1 BO

1 DAJ,_.-\f_

~ ı ı1 ~ ,. ~ - l -

ZA.ı\1AN (_DK. )

Şekil 7. Diatrizoat lipozomuntın enjeksiyonunu takiben zama­nın fonksiyonu olarak dalağın kontrast artışı. Serbest diatrizoat enjeksiyonunu takiben az bir yoğunluk gö­rfıldü.

miştir. Artışın doza bağlı olduğu anlaşılımştır. Artış

mg.kg-1başına2.27±0.21 ı'lHU olarak bulunmuştur.

KC deki görüntü artışlarında da benzer zaman süre­

ci izlenmiş, fakat daha düşük bir maksimum elde edilmiştir. Enjeksiyondan sonra 60 dk. da maksi­mum bir artış gözlenmiş; takip eden saatlerde organ

yoğunluğu kademeli olarak azalmış 24 saat sonra temel çizgi elde edilmiştir 14.

MR görüntüleme; güçlü, homojen manyetik alana

dokunun yerleştirilmesi ile yapılır. Radyofrekans

enerji uygulanır ve doku içinde uyarılmış atomların

eski haline dönmesi sırasındaki sinyaller ölçülür.

Genel olarak görüntüleme doku içine dağılımş

protonların yansıması ile elde ediJir22. MR kontrast

ajanlar lokal manyetik çevreyi, hedef dokunun

120

~

>- 80 < 'l":·

~ T

40 r\k . l 1 ıl~·

' . . !!-"-~ O 40 80 120 Gı.in liun

2 ZAMN'!( DK)

Şekil 8. Diarizoat lipozomunw1 enjeksiyonunu takiben zamanın fonksiyonu olarak tümör nodülü çevresindeki kontrast artışı. Serbest diatrizoat enjeksiyonunu taki­ben az bir yoğunluk görüldü.

manyetik alana ve uygulanan radyofrekans darbeye

olan cevabını değiştirirler. MR kontrast ajanların

etkinliği, incelenen dokunun MR parametrelerini

değiştirebilme yeteneğine bağlıdır. Bu MR paramet­

releri, çekirdek spin dansitesi, longitudinal relaxati­

on time ve transvers relaxation time' dır ıs.

MR kontrast ajanlar, demir içeren bileşikler, para­magnetik elementler(gadolinium, manganez v.b.),

serbest radikaller ya da çiftleşmemiş elektron taşı­yan maddelerdir23-27.

En çok çalışılan MR ajanları paramagnetik maddele­

rin suda çözünen şelatlarıdır. Bunlardan biri olan

Gd-DTP Aile hastalarda çalışılımş ve özellikle beyin

görüntülenmesinde güvenli ve etkili bulunuştur ıs.

Birçok araştırmacı MR kontrast ajan olarak kullan­mak için lipozom içine değişik paramagnetik ajanın

enkapsüle edilmesinin uygunluğunu saptamak için

birçok araştırmalar yapımşlardır2S. İlk olarak ısıya

duyarlı lipozomlar düşünülmüş ve MnClz içeren ısıya duyarlı lipozomlar hazırlanımştır. MnClz, lipo­

zom içine kolaylıkla hapsedilebildiği ve etkili bir

relaxation artırıcı ajan olduğu için tercih edilmiştir.

MnC!z içeren lipozomlar farelere i.v. olarak enjekte

edilmiş ve elde edilen KC görüntüleri serbest MnClz

enjeksiyonunu takiben elde edilen görüntülerle karşılaştırılmıştır. Serbest Mn+2, KC yoğunluğunda

111

Erdoğan ve ark.

hemen görülen bir artış verdiği halde Mn+2 içeren lipozomların enjeksiyonundan sonraki 15. dakikada KC yoğunluğunda az bir artış elde edilmiştir. Bu, araştırmacılar için beklenmedik ve yanıltıcı bir durumdur. Çünkü daha önceki çalışmalar vezikülle­rin büyük ölçüde KC tarafından alındığını göster­miştir. Görülen bu zayıf yoğunluk sinyali için tek açıklama KC'de lipozom içinde halen hapsedilmiş durumda kontrast ajanın olması ihtimali idi. Bunu anlamak için en basit yol olarak farelerin sıcaklıkları 40°C'ye çıkarılmıştır. Sıcaklık 40°C'ye çıkınca KC sinyal yoğunluğu önemli derecede artmıştır. Bu durum şunu göstermektedir ki; lipozom içine hapse­dilmiş MnCl2, KC'deki relaxation oranındaki artışta etkili değildir, ta ki iyon lipozomdan salınana kadar28. Bundan dolayı, sonraki deneyler KC'e kont­rast ajanın etkili olarak dağılması ve yoğunluk sinya­linde etkili artış vermek üzere hızla bozunan lipozomların hazırlanmasına yöneltilmiştir. KC'nin Kuppfer hücreleri tarafından lipozomlann hızlı alımını sağlamak için lipozom çifte tabakası içine fosfotidilserin (PS) ve KC'deki lipozomun bozulma oranını artırmak için de yumurta lesitini katılmıştır. Ayrıca lipozomların stabilitesini sağlamak için kolesterol eklenmiştir. Bu lipozom formülasyonu KC relaxation oranında hızlı bir artışa sebep olmuş­tur ve sıcaklığa duyarlı lipozomlara hapsedilmiş Mn+2 ile elde edilenden daha fazla yoğunluk sinyali artışı alınmıştır. En önemlisi ise, bu formulasyonla elde edilen normal KC relaxation oranındaki artış tü­mörlü KC ile elde edilenden çok daha fazladır. Bu nedenle tümörlü hayvanlarda, normal KC'in tümöre karşı sinyal yoğunluğunda çok daha fazla artış beklenmektedir28.

Trubetskoy ve Torchillin lenf nodüllerinin MR gö­rüntülenmesinde kullanılan paramanyetik iyon içe­ren lipozomların performansını artırmak için yeni bir yaklaşım olarak değişik polimerlerle lipozom yüzeyinin değiştirilmesini düşünmüşlerdir. Yapılan çalışmada, kaplanmamış, dekstran ile ve PEG ile kaplanmış lipozomlar s.c. uygulanmış, bunların lenf nodüllerindeki MR sinyalleri karşılaştırılmıştır. Değişik polimer ile modifiye edilmiş Gd içeren lipo­zom preparatlarının s.c. uygulanmasından sonra tavşanlarda kürek kemiği altı ve koltuk altı lenf nodüllerindeki MR sinyalleri yoğunluğunun kine­tiği incelenmiştir29. Kaplanmamış lipozomlarla her iki nodülde de çok az bir artış görülmüştür. Doku/

112

nodül oranı 80. dakika sonunda 1.5 civarındadır. Dekstran ile kaplanmış lipozomlann koltuk altı

nodüllerinde birikimi de çok farklı değildir. Fakat kürek kemiği altı nodüllerinde belirgin bir artış

görülmüştür. PEG ile kaplanmış Gd içeren lipozom­lar ile her iki nodülde de hızlı ve etkili bir MR sinyal artışı görülmüştür. PEG ile kaplanmış Gd içeren lipozomların uygulanmasından sonraki dakikalar içinde lenf nodülleri görünür hale gelmiştir. Şekil 9'da kürek kemiği arkası lenf nodülünde, kaplan­mamış, dekstran ile PEG ile, kaplanmış Gd içeren lipozomlar ile elde edilen değerler, Şekil lO'da ise koltuk altı lenf nodülünde bu üç tip !ipozom ile elde edilen değerler gösterilmiştir.

Radyonüklit görüntüleme, radyoaktif maddenin doku içinde dağılımına dayanır. Avantajlarından

' o - 2.0 s 'İ

-. ~ 1 .5

i

' 1.0 1

o

o c o

40

o PEG Gd lıuoZom .ı. Dekstrnn Gd hpozo~ .. o Kaplanrnamtş Gd iıpDZor.

60 80 100

Zaman(dk. ) ______ _

Şekil 9. Kürek kemiği arkasında lenf nodillü bulunan tav­şanlara Gd içeren değişik lipozomlann s.c. uygulanma­sından sonra görülen lenf nodülü/ doku MR sinyal yoğunluğu.

, '~ ~ • o

o.

• - o

Zaman (dk. j

o PEG Gd lipozot " Deksuan Gd lipOzom DKaplaninainrş Gd lipozom

Şekil 10. Koltuk albnda lenf nodülü bulunan tavşanlara Gd içeren değişik lipozomlann s.c. uygulanmasından son­ra görülen lenf nodülü/ doku MR sinyal yoğunluğu.

FABAD J. Plıarnı. Sci., 20, 105-116, 1995

.ıı

ORGAJ\1LAR

~ KAN ['d[:':J EOBREK [~:::?:lKARAC!GERC:i~ DIGER ORGANLAR

Şekil 11. 99mTc-GHA'nu farelerde 30. dakikadaki biyodağılıını.

"1 !

30

ORGANLAR

miD KAN ~ BôfıREK ~KARAÖGERc=JD!GER ~RGAfilAR

Şekil 12. Negatif yüklü lipozoma hapsedilmiş 99mTc-GHA'nun farelerde 30. dakikadaki biyodağılımı.

biri, dokuya özgü radyoaktif izleyici kullanılabilme­sidirıs.

Lipozomlar RES dokularına radyoaktif materyalin

pasif olarak taşınmasını ya da RES dışında diğer

bölgelerde birikmesini sağlarlar. İzleyicinin ilgisini

RES organlardan başka organlara çevirebilirler. Bu radyoaktif işaretli vezikülün büyüklüğü, yükü, lipit

içeriği ve dozu değiştirilerek sağlanabilir ıs.

Khar ve arkadaşları genel olarak böbrek imajlamada tercih edilen bir radyofarmasötik olan 99mTc-GHA

(glutatyon) içeren değişik yüzey yüklü (nötral, nega­

tif, pozitiD lipozomlar hazırlamışlardır. Lipozomlar

deterjan dializ yöntemiyle hazırlanmıştır ve hazırla­

nan lipozomların formulasyonları:

PC: Chol (7:2)

PC: Chol: SA (7:2:1)

PC: Chol: DCP (7:2:1)

Nötral

Pozitif

Negatiftir.

Ajanın organ seçiciliği, lipozoma hapsedilmiş ilaç ile

serbest ilacın fare ve tavşanlara enjeksiyonuyla ince­

lenmiştir. Bunun için biyodağılım, kan klirensi ve

sintigrafi çalışmaları yapılmışhr. Ayrıca ajanın vezi­

kül içine hapsedilmesinin yarı ömür üzerine etkisi

incelenmiştir3D. Biyodağılım çalışmasında, serbest 99mTc-GHA'nun ve nötral, pozitif ve negatif yüklü

lipozomlara hapsedilmiş olan 99mTc-GHA'nun biyo­

dağılımları farelerde incelenmiştir. 2-3 aylık ağırlık­

ları 24-30 g arasında olan 12 fare, dörderli üç gruba

ayrılmışhr. Hepsine 5 µCi diagnostik ajan enjekte

edilmiş ve 3 gruptaki fareler enjeksiyondan sonraki

30 dk., 3. saat ve 18. saatte öldürülmüştür. Farelerin

KC, dalak, AC, kalp, böbrekleri ve mideleri çıkarıl­

mış ve kanları ahnmışhr. Her organın radyoaktivite­

si% radyoaktivite/g organ olarak hesaplanmıştır.

Serbest 99mTc-GHA fiziksel ve kimyasal özelliklerin­

den dolayı böbrekte toplanmıştır. 30. dk. da % 37.4'ü

böbrekte toplanmış, sonra bu değer hızla düşmüş 18.

saatte % 5.7'si kalmışhr (Şekil 11). Negatif yüklü

SUV'e hapsedilmiş 99rnTc-GHA'nun % 20.6'sı 30.

dk.da KC'de toplanmıştır. 3. saatte az bir azalma

olmuş ve 18. saatte bu değer % 13.5'e düşmüştür.

Kanda 30. dk.da% 9'u görülmüştür. 18. saatte% l.l'i

azalmıştır. Diğer organlarda da 30. dk. dan 18. saate

kadar sürekli biz azalma görülmüştür(Şekil 12).

Nötral lipozomlara hapsedilmiş 99mTc-GHA'nun %

17.7'si 30. dk.da KC'de görülmüştür. 18. saatte bu

değer% 7.7'ye düşmüştür (Şekil 13). Pozitif lipozom­

larla 30. dk. da KC'de minimum aktivite (% 15.8)

görülmüştür (Şekil 14)30.

Biyodağılım çalışmalarının sonuçlarını doğrulamak

ve radyodiagnostik ajanın KC ve diğer dokulara

hedeflendirilmesinde görsel bir kanıt elde etmek için

sintigrafi çalışması yapılmıştır. Bu amaçla gama

kamera kullanılmışbr. Yaklaşık 100 µCi diagnostik

ajan tavşanın kulak veninden enjekte edilmiş ve 90

dk. sonra görüntüleme yapılmıştır. SUV içine hapse­

dilmiş ajan KC'de toplanmış iken, serbest 99mTc­

GHA'nun böbreklerde toplandığı görülmüştür3D.

113

~-------- ----- - -- -- ----

,.,, ';!

''"

Erdoğan ve ark.

30

ORG."1',LAR

(j-J BÖBREK ~y;~lKARAC!GER[ ] DIGER ORGANLAR

Şekil 13. Nötral yüklü lipozama hapsedilmiş 99mTc-GHA'nun farelerde 30. dakikadaki biyodağılımı.

ini ORGANLAR

~ BÖBREK ~KARACiôERc=JDidERORGA."''LAR

Şekil 14. Pozitif yüklü lipozama hapsedilmiş 99mTc-GJ-[A'nun farelerde 30. dakikadaki biyodağılıını.

Kan klirensi çalışmaları serbest 99mTc-GHA ile nega­tif yüklü lipozoma hapsedilmiş olan 99mTc-GHA ile tavşanlarda yapılmıştır. 5, 15, 30 dk., 1, 2, 3, 4 ve 24.

saatlerde 1 mL kan örneği alınmış; her örneğin rad­yoaktivitesi ölçülmüştür. Kan örneklerinde plazma ve kırmızı kan hücre(KKH)'leri ayrılmıştır. 99mTc­

GHA ile elde edilen veriler zamana karşı grafiklen­diğinde, üç fazlı bir eğri elde edilmiştir. 99mTc­

GHA'un kan klirensi 30. dk. da % 25'lik bir maksi­mum değere ulaşmış ve 1. saat sonunda ani bir dü­şüş gözlenmiştir. Plazma ve KKH aktiviteleri arasın­da önemli bir fark görülmemiştir(Şekil 15).

114

•,

-ci- nim kandakı % aktiviıe --O-- plazmadokı % aktıv'to ---'=- KKll 'ındekt % ah,,me

ı·ı'

Şekil 15. Tavşaillarda 99mTc-GHA'nun kan klerensi.

SUV içine hapsedilmiş 99mTc-GHA'un kan klerensin­de de üç fazlı bir grafik vermiştir. Ancak 2. ve 3. fazlar, serbest 99mTc-GHA'da olduğu kadar belirgin değildir. 30. dk.'da % 27.l'lik maksimum değere ıalaşnuş ve bu değer 24. saatte kademeli olarak % 7.l'e düşmüştür. Yine plazma ve KKH aktiviteleri arasında önemli bir fark görülmemiştir (Şekil 16) 30.

-_\- ıum>..ı:..01kı',o~:ı,:ıe

- O-

fj ----/ /____,_______~--~-

2-1 30

Z.ıman(s.ı,tt)

Şekil 16. Tavşanlarda lipozoma hapsedilmiş 99mTc~GHA'ınm kan klerensi.

Ajanın SUV içine hapsedilmesinin yarı ömür üzerine etkisini incelemek için 99mTc-GHA ve lipozoma hapsedilmiş 99mTc-GHA'un yarı ömürleri grafiksel olarak bulunmuştur. 99rnTc-GHA'nun yarı ömrü 40 dk., lipozoma hapsedilmiş 99mTc-GHA'nun yarı

ömrü ise 135 dk. olarak bulunmuştur 30.

FABAD J. Plıarnı. Sci., 20, 105-116, 1995

Radyopak Lipozomların Biyodağılımı

Kontrast ajan ... yüklü lipozomlar vücuda verildikleri zaman dalak ve KC başta olmak üzere RES dokuları tarafından alınırlar. CT görüntülemede belirgin ve uzun süreli bir görüntü artışı izlenir. Dalak ve KC'deki görüntü artışı doza bağlıdır. Radyoaktivite dağılımı organ başına enjekte edilen miktar ve/veya doku başına enjekte edilen doz yüzdesi olarak ifade edilir.

Kontrast ajan taşıyan lipozomun enjeksiyonunu ta­kiben kısa sürede KC ve dalakta belirgin bir görüntü artışı gözlenir. Bu artışı takiben yoğunluk kademeli olarak azalmaya başlar. Birkaç saatten birkaç güne kadar değişen bir periyot içinde kademeli olarak azalarak temel çizgiye ulaşır 14,S.

Lipozomlar, etken maddeyi RES dokularına taşıya­bilirler veya bunların başka bir yerde toplanmasını sağlayabilirler. Richardson ve ark. yaptıkları bir ça­lışmada hepatomalı bir hastaya 99ınTc ile işaretli

lipozomları vermek için vcziküllerin RES tarafından alınımından yararlandıklarını bildirmişlerdir?.

Başka bir araştırmacı grup ise, lipozomların yolunu KC ve dalaktan, RES dokusu olmayanlara çevirmek için yaptıkları bir çalışmada işaretli vezikülün dozu­nu, yükünü, lipit içeriğini ve büyüklüğünü değiştir­diklerini işaret etmişlerdir ıs.

Caride ve arkadaşları ise, radyoaktif olmayan lipo­zomlar ile dolaşınun önceden yüklenmesi ile KC, dalak, AC ve kemik iliğinde alımın değiştiğini gös­termiştir. Radyoaktif olmayan lipozomun enjeksiyo­nundan sonra radyoaktif lipozom uygulanmış ve 30 dakika organ dağılımı gözlenmiştir. Elde edilen değerler ile önişlem yapılmadan elde edilen kontrol değerleri Tablo 4'de gösterilmiştir. Öni~lem yapıldı­ğı zaman radyoaktif lipozomların tutulumunun KC'de biraz azaldığı, dalakta belirgin derecede art­tığı, böbrekler, AC ve kemik iliğinde de arttığı

görülmüştür!O.

Diğer bir araştırıcı grup ise, RES olmayan doku ve organlarda veya lezyonlarda biriken lipozomlar hazırlamışlardır. Ör: Miyokart dokusu, abseler, lenf nodülleri ve tümörler. Bu çalışmalarla, radyoaktif izleyici taşıyan lipozomların hastalara emniyetle verilebileceği anlaşılımştır31,32.

Sonuç

Yukarıda özetlenen bilgilerden de anlaşılacağı üzere, kontrast ajan yüklü lipozomlar CT'de, MR'da ve rad­yonüklit görüntülemede başarılı birer sistem olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle kanserli hastalarda kulla­nımları yaygındır. Lipozomun özellikleri değiştiri­lerek tümörde lokalizasyonları sağlannuştır.

RES doku ve organlarının görüntülenmesi için ideal sistemlerdir. Bu lipozomlarla elde edilen doku ve organ görüntüleri serbest ajanlarla elde edilenlerden hem daha fazla, hem de daha uzun sürelidir.

Ayrıca lipozomun büyüklüğü ve membramn özel­likleri değiştirilerek lipozomların hem RES doku­larına, hem de RES olmayan dokulara yönlendi­rilebilmesi bu sistemlerin en önemli avantajı olarak gözükmektedir.

References

1. Bangham, A. D., Standish, M. M., Watkins, J. C., "Diffusion of Univalent Ions Across the Laınellae of Swollen Phospholipids", J. Mal. Biol, 13, 238-252, 1965.

2. Speck, U., "Contrast Media-Ozıerviezo, Usc and Plınr­nınceııtical Aspects", Springer-Verlag, Berling­Heidelberg-New York-London-Paris-Tokyo-Hong­Kong-llarcelona-Budapest, 1993.

3. Alınan, T., "Contrast Agent Design. Sonıe Aspccts on the Synthesis of Water-Soluble Contrast Agents of Low Osmolality",]. Tlıeor. Biol ., 24, 216-226, 1969.

4. Wolf, G., Arenson, R., Cross, A., "A Prospective Trial of Ionic Versus Nonionic Contrast Agent in Routine Clinical Practice: Comparision of Adverse Effects", AJR, 15, 939-944, 1989.

5. Unger, E. C., Lee, J. K. T., Welch, M., "Liposomal Gadoliniun1 - DTPA as a Potential MR Contrast Agent lor the Liver and Spleen", Radiology, 157, 314-, 1985.

6. Barratt, G. M. Tüz~ı; N. S., Ryman, B. E., "Methodo­logical Considerations for the Use of Liposom~s in Diagnostic Imaging", in Gregoriadis G. (eds), Lipo­so1ne Teclıııology, Boca Raton, Florida, CRC Press, 2, pp.107-124, 1984.

7. Richardson V. )., Ryman, B. E., Jewkes, R. F., jeya­singh, K., Tattersall, M. H. N., NewLands, E. S., Kaye, S. B., "Tissue Distribution and Tun1our Local­ization of Tc-99m-Labeled Liposomes in Cancer Pa­tients",J. Cmıcer, 40, 35-43, 1979.

115

Erdoğan ve ark.

8. Seltzer, S. E., Davis, M. A., Adams, F. D., Shulkin, P. M., Landis, W. J., Havron, A., "Liposomes Carrying Diatrizoate Characterization of Biophysical Proper­ties and In1aging Applications", Invest. Radiol., 19, 142-151, 1984.

9. Richardson, V. )., Jeyasingh, K., Jewkes, R. F., Ry­man, B. E., Tattersall, M. H. N., "Possib1e Tumor Lo­calization of Tc-99111-Labelled Liposomes: Effects of Lipid Composition, Charge and Liposome Size", J. Nucl.Med., 19, 1049-1054, 1978.

10. Caride,). V., Taylor, W., Cramer, J. A., Gottschalk, A., "Evaluation of Liposome-Entrapped Radioac­tive Tracers as Scanning Agents. Part 1: Organ Dis­tribution of Liposon1e [99m-Tc-DTPA] in Mice", J. Nııcl.Med., 17, 1067-1072, 1976.

11. Berestein, G. L., Kasi, L., Rosenblum, M. G., Hay­nie, T., Jahns, M., Glenn, H., Mehta, R., Mavligit, M. G., Hersh, E. M., "Clinical Pharmacology of 99m­T c-Labeled Liposomes in Patients with Can cer", Cancer Researclı, 44, 375-378, 1984.

12. Havron, A., Seltzer, S. E., Davis, M. A., Shulkin, P., "Radiopaque Liposomes: A Promising New Con­trast Material for Computed Tomography of the Spleen", Radiologı;, 140, 507-511, 1981.

13. Szoka, F., Papahadjopoulos, D., "Procedure for Preparation of Liposomes with Large Internal Aqueous Space and High Capture by Reverse­Phase Evaporation", Proc. Nail. Acad. Sci., 79 (9), 4194-4198, 1978.

14. Ryan, P. )., Davis, M. A., DeGaeta, L. R., Wodo, B., Me1chior, D. L., "Liposomes Loaded with Contrast Material for Irnage Enhancement in Computed To­ınography", Radiology, 152, 759-762, 1984.

15. Mayhew, E., Lazo, R., Vail, W. )., King, )., Green, A. M., "Characterization of Liposomes Prepared U sing A Microemulsifier", Biochinı. Biop!ıys. Acta, 775, 169-174, 1984.

16. Adams, D. F., Seltzer, S. E., Neirinckx R. D., Shul­kin, P., Davis, M., "Diatrizoate-Loaded Unilamellar Lipid Vesicles", Iııvest. Radiol., 19, 547, 1984.

17. Farivar, M., Özer, A. Y., "Mikrofluidizasyon: Lipo­zomlar, Mikroemülsiyonlar ve Dispersiyonlann Eldesinde Yeni Bir Yöntem", Pharnıacia-]TPA, 31 (1) 36-42, 1991.

18. Seltzer, S. E., "Liposomes in Diagnostic Imaging", in Gregoriadis G. (eds), Lipaso1nes as Drug Carriers, Chichester-New York- Brisbane -Toronto - Singa­pore, John Wiley&Sons, pp. 509, 1988.

19. Gürsoy, A., "Lipozomlar", in Gürsoy, A., Pişkin, E., Dortunç, B., Peppas, A. N., (eds), Kontrollü Ilaç Ser­bestleştiren Sistemler, İstanbul, Tekno Grafik & Ada Ofset, pp. 173, 1989.

116

20. McDougall, !. R., Dunnick, ). K., Garis, M. L., Kriss, J. P., "In Vivo Distribution of Vesicles Loaded with Radiopharnıaceuticals: A Study of Different I{outes of Administration",]. Nııcl. Med ., 16, 488-491, 1975.

21. Schuhmann-Giampieri, G., Leike, J., Sachse, A., Krause, W ., "Characterization of Iopromide-Carr­ying Liposomes",]. Lip. Res ., 4 (1), 239-253, 1994.

22. Crooks, L. E., Kaufman, L., "Basic Physical Princi­ples", in Margulis, A. R., Higgins, C. B., Kaufman, L., Crooks, L. E. (eds), Clinical Magnetic Resoııance lnıaging, San Francisco, Radiology Research and Ed~ ucation Foundation, pp. 13-24, 1983.

23. Brasch, R. C., "Methods of Contrast Enhancement for N.MR I~aging and Potential Applicatons", Radi:­ologı;, 147, 781-788, 1983.

24. Mendonca-Dias M. A., Gaggelli, E., Lauterbur, P. C., "Paramagnetic Contrast Agents in Nuclear Mag­netic Resonance Medical lmaging", Senıin. Nucl. Med., 12, 364-376, 1983.

25. Chen, C. W., Cohen, ). S., Meyers, C. E., Sohn, M., "Paramagnetic Metalloporphyrins as Potential Con­trast Agent in NMR lmaging", FEBS Letters, 168, 70-74, 1984.

26. -Runge, V. M., Poster, M. A., Clanton,J. A., Jones, M. M., Lukehart, C. M., Hutchison, ). M. S., Mallard ). R., Smith, F. W., Partain, C. L., Jan1es, A. E., "Con­trast Enhancement of Magnetic Resonance Iınages by Chromiuın EDTA: An Experimental Study", Ra-diologı;, 152, 123-126, 1984. ·

27. Longmaid, H. E., Adams, D. F., Neirinckx R., Harri­son, C., Brunner, P., Seltzer, S. E., Davis, M., Neu­ringer, L., Geyer, R., "In Vivo 19 F NMR Imaging of Liver, Tumor and Abscess in Rats: Preliminary Re­sults", Invest. Radiol., 20, 141-145, 1985.

28. Niesn1an, M. R., "Liposomes and Diagnostic Irnag­ing. The Potentia1 to Visualize Both Structure and Function",J. Lipid Res ., 4, 7 41-768, 1994.

29. Trubetskoy, V. S., Torchillin, V. P., "New Approach­es in the Chemical Design of Gd-Containing Lipo­somes, for Use in Magnetic Resonance lmaging of Lymph Nodes", ]. Lipid Res., 4, 961-980, 1994.

30. Khar, R. K., Jaggi, M., "Liposomes lor Liver Scintig­raphy",]. Lipid Res., 4, 939-957, 1994.

31. Profitt, R. T., Williams, L. E., Present, C. A., Tin, G. W., IBiama, J. A., Gamble, R. C., Boldeschwieler, J. D., "Tumor Imaging Potential of Liposomes Loaded with ln-11-NTA: Biodistribution in Mice", ]. Nııcl. Med.,24,45-51, 1983.

32. Richardson, V. )., Ryman, B. E., Jewkes, R. F., Tatter­sall, M. H. N. Newlands, E. S., "99mTc-Labelled Li­posomes Preparation Radiopharmaceutical and its Distr~bution in a Hepatoma Patient", Int. J. NHcl. Med. Biol,5, 118-123, 1978.