Jan Kochanowski

Elżbieta Grodzka - Marek

Jan Kochanowski (1530-1584)

Życiorys

Urodził się w Sycynie (Radomskie). Pochodził ze średnio zamożnej, wielodzietnej rodziny szlacheckiej. Znakomite wykształcenie i erudycję zdobył dzięki piętnastoletnim studiom - najpierw na wydziale sztuk Akademii Krakowskiej, później od r. 1551/1552 (dzięki wsparciu księcia pruskiego - Albrechta) w Królewcu oraz Padwie. Ta ostatnia była w tamtym okresie jednym z najbardziej tętniących życiem ośrodków myśli renesansowej. Poświęcano się tam studiom nad antykiem, głównie twórczości klasyków literatury antycznej. To w Padwie Kochanowski poznał grekę i szlifował łacinę. Oprócz wytężonych studiów przyszły autor niezliczonych fraszek brał także aktywny udział w życiu studenckim, a także dużo podróżował. Odwiedził Niemcy, Włochy i Francję.

To pozwoliło mu w pełni zapoznać się ze światopoglądem epoki, rozwinąć talent twórczy oraz zawrzeć wiele cennych znajomości. We Francji poznał np. wybitnego poetę tamtego okresu - Pierra Ronsarda (prawdopodobnie pod jego wpływem Kochanowski zdecydował się pisać w języku ojczystym, chociaż przez całe życie tworzył także po łacinie). Możliwość zdobycia tak starannej edukacji stworzyli Kochanowskiemu jego możni protektorzy - Filip Padniewski i Jan Firlej. Tak wykształconych poetów określano wówczas mianem poety doctusa (z łac. doctus - uczony, wykształcony). Po powrocie do kraju poeta zdecydował się rozpocząć służbę dworską, która pochłonęła 10 lat jego życia. Pobyt na Wawelu, najznakomitszym wówczas ośrodku kulturalnym i intelektualnym kraju, uzupełnił wiedzę artysty na temat spraw wagi państwowej.

Kochanowski obracał się tam wśród ówczesnej elity kraju, spotykał wybitnych pisarzy-humanistów (np. Łukasza Górnickiego, Piotra Roizjusza), był świadkiem i uczestnikiem toczących się na dworze sporów i polemik ideowych. A był to okres, kiedy dyskutowano o sprawach bardzo istotnych - o koniecznych reformach w państwie polskim, o przyszłości ruchu reformacyjnego w Polsce, itp. Zachęcany przez swych możnych protektorów (m.in. przez biskupa krakowskiego - Piotra Myszkowskiego), rozważał nawet możliwość wstąpienia do stanu duchownego. Ostatecznie jednak zrezygnował z tej możliwości. Praca znakomitego dworzanina została doceniona i w końcu Kochanowski otrzymał tytuł sekretarza króla Zygmunta Augusta. W roku 1570 poeta porzucił dwór, na stałe osiadając w Czarnolesie, majątku odziedziczonym po rodzicach. Tam ożenił się z Dorotą Podlodowską. Z dala od tętniącego życiem miasta Kochanowski pragnie wcielić w życie filozofię stoików i epikurejczyków, których był początkowo gorącym zwolennikiem.

Wieś miała z jednej strony pozwolić poecie na odnalezienie spokoju, na pełną realizację artystycznych zamierzeń, z drugiej zaś na stworzenie szczęśliwej rodziny, odnalezienie się w roli gospodarza, męża i ojca. Nie oznaczało to jednakże całkowitej izolacji od życia dworskiego - za panowania króla Stefana Batorego Kochanowski ponownie pojawił się w Krakowie. Spokojne chwile w Czarnolesie przerwała nagle śmierć dwóch córek - najpierw młodszej - Urszulki (które to wydarzenie opisze później w "Trenach") oraz starszej - Hanny.Kochanowski zmarł nagle na atak serca w 1584 roku w Lublinie, a śmierć autora "Trenów" głęboko poruszyła szerokie grono miłośników jego poezji. Został pochowany w Zwoleniu, gdzie znajduje się nagrobek z jednym z dwóch zachowanych wizerunków poety.

Czarnolas

W Czarnolesie mieszkał i tworzył Jan Kochanowski. Na miejscu jego posiadłości znajduje się park z neogotycką kaplicą (1826-1846). Tam gdzie rosła słynna lipa, wspomniana w utworach poety, stoi pamiątkowy obelisk. W dworku J. Kochanowskiego znajduje się obecnie muzeum, które powstało w II poł. XIX wieku. Przed dworkiem znajduje się pomnik poety wykonany w 1980 przez M. Weltera

Złoty wiekWiek XVI w Polsce nazwany został "złotym wiekiem"

ponieważ, przyniósł on ogromny wzrost znaczenia Polski w różnych dziedzinach życia na arenie międzynarodowej. Wśród państw Europy Środkowej Polska zajmowała czołowe miejsce jako potęga polityczna, militarna, kulturalna i ekonomiczna. W 1525r podpisano likwidację państwa krzyżackiego, a w skutek wydarzeń związanych z reformacją Albtecht Hohenzollern został luteraninem i utworzył Księstwo Pruskie, które było lennem Polski.

Oprócz sukcesów politycznych i militarnych Polska w XVI w przeżywała rozkwit kulturalny. Dwór Bony Sworzy był magnesem przyciągającym młodzież do Krakowa. Rozkwitała wymiana studentów z Polski i Włoch. Najbardziej znaną i jedną z najlepszych w Europie uczelnią katolicką była Akademia Krakowska. Poziom nauczania takich przedmiotów jak: matematyka, astronomia czy geografia był bardzo wysoki, dlatego też tłumnie przybywała młodzież z różnych stron świata np. Węgrzy, Włosi, Niemcy, Czesi, Słowacy.

Wraz z rozwojem szkolnictwa rozwijało się drukarstwo. Wynalazek druku miał ogromny wpływ na rozpowszechnianie się kultury, powstawały drukarnie i firmy wydawnicze, m.in. Jana Hallera, Floriana Unglera, Hieronima Wietora.

W 1543r. Kopernik postawił cały świat do góry nogami, obalił podstawowe założenie ideologii średniowiecznego kościoła o tym, że Ziemia stanowi centrum wszechświata.

Prekursorami literatury polskiej w XVI w. byli Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. Dzięki nim, języka polskiego zaczęto używać w dyskusjach politycznych, polemikach, wyrażano nim myśli i uczucia. Rej rozpoczął pisanie literatury w języku narodowym. Stworzył on powtarzany przez pokolenia cytat: "Niechaj narodowie wżdy postronni znają Iż Polacy nie gęsi, i swój język mają" .

Kochanowski zaś uważany jest za pierwszego wieszcza naszej literatury i największego poetę Polski. .

Rozwój kulturalny, militarny i polityczny w XVI w. sprawił, że Polska na mapie Europy najmowała "tłustą połać ziemi". Polska mogła stać się pośrednikiem kulturalnym między wschodem a zachodem Europy. Nigdy wcześniej ani nigdy później nie osiągnęła takiego poziomu jak w "złotym wieku".

Wawel

Złoty wiek kultury polskiej- ludzie i wydarzenia

Zygmunt I Stary 1467- 1548 - od 1506 król polski i wielki książę litewski. Przedostatni z dynastii Jagiellonów.

Bona Sforza d'Aragona 1494-1557

Od 1518 królowa Polski i wielka księżna litewska. Żona Zygmunta Starego, matka Zygmunta Augusta.

Zygmunt II August 1520-1572.Od 1529 r. wielki książę litewski, od 1548 r. król Polski. W 1569 r. został władcą zjednoczonego państwa - Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Mikołaj Kopernik 1473-1543

polski1 astronom, matematyk, prawnik, ekonomista, kanonik, strateg, lekarz i astrolog. Jego najważniejszym dziełem jest O obrotach sfer niebieskich, w którym opisał heliocentryczną wizję świata.

Mikołaj Rej 1505-1569; wybitny polski poeta i prozaik okresu Odrodzenia. Był także politykiem oraz muzykiem. Po śmierci został uznany za "ojca polskiej literatury".

Hołd pruski odbył się 10 kwietnia 1525 w Krakowie po wcześniejszym zawarciu traktatu między królem Zygmuntem Starym a Albrechtem Hohenzollernem w dniu 8 kwietnia 1525. W wyniku tego aktu Prusy zakonne zostały przekształcone w Księstwo Pruskie jako lenno Polski.

Fraszki

W epoce Renesansu został wprowadzony nowy gatunek literacki zwany fraszką. Został on zaczerpnięty przez wybitnego polskiego pisarza, humanistę - Jana Kochanowskiego z włoskiej literatury. Fraszka jest gatunkiem liryki, charakteryzującym się zwięzłością i zawartością wypowiedzi, wywodzi się od antycznych epigramatów. Utwory są drobne i krótkie, często o charakterze żartobliwym. Fraszki Jana Kochanowskiego charakteryzują się swobodą formalną i tematyczną. Na ich treść znacznie wpłynęło spotkanie poety z dziełami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a także dogłębne poznanie filozofii starożytnej, głównie epikureizmu i stoicyzmu, której wskazaniami starał się kierować w życiu.

Wybrane fraszki Kochanowskiego

O żywocie ludzkim

Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy,Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy;Nie masz na świecie żadnej pewnej

rzeczy,Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy.Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,Wszystko to minie jako polna trawa;Naśmiawszy się nam i naszym

porządkom,Wemkną nas w mieszek, jako czynią

łątkom.

Do Pana

Bóg tylko ludzkie myśli wiedzieć może 

I ku dobremu samże dopomoże;Ale cokolwiek przeciwnego Jemu, 

Dobrze nie padnie, by więc najmędrszemu. 

Wszytko wiesz, Panie: zgub, co przeciw Tobie, 

A zdarz, jako Pan, coś ulubil sobie.

KONIEC

Prezentację wykonała

Elżbieta Grodzka-Marek