Kafkasya Gocmenleri Giyim Kusami - Tekin KOCKAR, 2006

8/6/2019 Kafkasya Gocmenleri Giyim Kusami - Tekin KOCKAR, 2006

1/13

Harita 1. (KOKAR, 1999, s.7)

ESKEHR VE YRESNDE KAFKASYA GMENLERNNGYM, KUAM VE SSLENME KLTR

r. Gr. M. Tekin KOKAR1

1. GR

Eskiehir, Anadolu topraklarndaKafkasyadan en ok g alm illerimizden birisidir.19. yzyl ortalarndan balayarak 20. yzyln ilk

yarsna kadar deiik zamanlarda, deiik saydaKafkasyal gmen Eskiehir ve yresindeyerlemilerdir. Kafkasyadaki kltrel yaamunsurlarn da beraberlerinde getiren bu gmenler,zengin kltr unsurlar ile evre halkna da rnekolmular, onlar etkilemilerdir. zellikle altn, gmve deri ilerinin bolca kullanld, pahal kumalarlayaplm bol etekli giysiler ve zengin aksesuarlarla okeitli giyim kltrne sahip Kafkasyallar, zengingiyim kltrlerini yakn zamanlara kadar dasrdrmlerdir. Son yllarda yalnzca dn vebenzeri trenlerde giyilen bu giysilerin unutulmaya vekaybolmaya yz tutmu olduunu grmek, bu deerli

kltr rnlerinin gn na mutlaka karlmasgerekliliini de beraberinde getirmektedir.

2. ESKEHRDE GMEN YERLEM:

19. Yzyln balarndan itibaren Kafkasya, Krm ile Makedonya, Yugoslavya, Romanya veBulgaristan gibi Balkan lkelerinden gelen gmen gruplar en ok Eskiehir ve Bursa civarnayerletirilmilerdir. Bu dnem Eskiehir yerleim dnemlerinin ierisinde en hareketli dnem olup gmengruplarn daha ok nn, Alpu, Seyitgazi ve ifteler ovalarna yerletirildikleri grlr (Harita 1).

kinci Dnya Sava sonras ve zellikle son 30 yldan bu yana Yugoslavya ve Bulgaristandan gelengmenler ise Merkez ile ve evresine yerletirilmitir. Eskiehirdeki bu hzl ve youn yerleme sonucundaMerkez ile ve ova blgelere yerleenler kentsel kltrden ok fazla etkilenmelerine karn, da ve ormanlk

blgelere yerleenler bir lde de olsa geleneksel kltr deerlerini koruyabilmilerdir.

3. ESKEHRDE KAFKAS GMENLER:

Kafkasyadan deiik zamanlarda ve eitli nedenlerle Anadolu, Balkanlar ve Orta Dou topraklarnag etmi olan Kafkas halklar Trkiyede Kars Sarkam, Bingl, Kahramanmara Gksun, Hatay -Krkhan, Adana Ceyhan, Uzunyayla (Sivas, Kayseri), orum, Dzce, Adapazar, zmit, Balkesir, Eskiehir,Afyon, Konya, Ankara, Samsun illeri ve evresine yerlemilerdir. 19. Yzyln ortalar ile 20. yzyl balarndayaanan bu g olaylar srasnda Osmanl hkmetleri de zel bir yerletirme politikas izlemilerdir(HABOLU, 1993, s.27) Yerletikleri kylerde geleneklerini, birbirleri ile de etkileerek, koruyup yaatmve baz deiikliklerle gnmze kadar srdrmlerdir.

1 Eskiehir Osmangazi niversitesi, Halkbilim Aratrma ve Uygulama Merkezi (HAMER), Merkez Mdr.


2/13

Fotoraf 3: Trkiyede Kafkasyallarifteler Belpnar Ky - 1932.

Fotoraf 1, 2: Trkiyede Kafkasyallarifteler Belpnar Ky 1916.

Harita 2: Trkiye ve Kafkasya(Uydu Fotoraf, Google.com)

Fotoraf 4: Trkiyede Kafkasyallar.Sivrihisar - Erturul Ky -1905.

Eskiehir, Kafkasyadan en ok g alan illerimizden birisidir. Kafkas halklarndan Adige, Abhaz veKaraayllar Eskiehir ili ve evresinde yaklak 39 kye, 1864 -1904 yllar arasnda Osmanl Devleti tarafndanbu blgeye yerletirilmilerdir (ANDREWS, 1992, s. 237).

Adige ve Abhaz kyleri 1864 ve 1878 yllar arasnda, Karaayl kyleri ise 1905 ylnda kurulmutur.Kafkas gmenlerinin kylerinin tamamna yakn Yerli (Manav) ya da Yrk-Trkmen kylerinin aralarnaonlarla kartrlmakszn yerletirilmek suretiyle kurulmutur. Yerli (Manav), Yrk-Trkmen kark kylerinsays pek azdr.


3/13

Resim 1. ngular 1790.(STUDENETSKAYA, 1989, s.21)

Resim 2. erkes - Natuhay 1840.(STUDENETSKAYA, 1989, s.23).

Resim 3. Gen erkesler 18 yy.(STUDENETSKAYA, 1989, s.24).

Fotoraf 5.Asetin 19.yy.(STUDENETSKAYA, 1989, s.5).

Fotoraf 6. Asetin 19.yy.(STUDENETSKAYA, 1989, s.5).

Resim 4. Asetin 19.yy.(STUDENETSKAYA, 1989, s.5).

Eskiehir yresinde ve ilelerine bal kyler unlardr:

Adige Kyleri: Baara, Alarca, Oklubal, Gkeksk, Uluayr, Rahmiye, Poyra, ukurhisar, Akpnar,Karaaa, Alibeydz.

Abhaz Kyleri: Aapnar, Takpr, Karaayr, Musaz, Tandr, Ahiler, Nemli, Alnca, Sarn,Bektapnar, Yeniky, Karalan, Kartal, Kovalca, Kire, engi, Kzlcaren, Karacaren, Rtiye, Hasandere,Elmal, Mezit.

Karaay Kyleri: Yazlkaya, Gkeyayla (Kilise), Akhisar, Belpnar, Yakapnar (Erturul)

Eskiehir blgesinde tahmini verilere gre yaklak 30 35 bin Kafkasyal gmen yaamaktadr(BEYAZ, 2000, s.60).

4. KUZEY KAFKASYALILARIN GELENEKSEL GYM KUAM VE SSLENMES

Tarih boyunca iki unsur toplumlarn giyim seimlerinde nemli rol oynamtr. Bunlardan ilki iklimdir.Dnyann balangcndan bu yana insanolu kendisini rtmek iin yeni fikirler retmeye abalamtr. lk insandoa koullarna gre vcudunu korumak gereini duymu, soua kar kaln, salam ve koyu renk malzeme

kullanrken scaa kar ince ve ak renkleri yelemitir. Kulland ilk malzemeler ldrd vahi hayvanlarnderileriydi. Bu alarda giysilerin birbirlerinden pek fark yoktu. Bulunabilen ilk malzeme kullanlyordu.Zamanla snfsal farkllklarn da ortaya kmas giysilerde de doal olarak byk farkllk oluturmaya balad.(KOKAR, 1987, s.215)

kinci nemli unsur ise dindir. Geleneksel giyimde dinsel rtnmenin nemli bir rol bulunmaktadr.zellikle orta ada efendilerine giysi dikmekle grevli kiiler, ortak ve toptan malzeme de kullandklarndanulusal giysilerin belirlenmesinde byk rol oynamlardr (KOKAR, 1987, s.215).

Bu dnemde giysilerde gzellik ve biim eitliliinin n plana kt, ssleme ve taklarn zenginletiigrlmektedir. Bu etkilenmede bir nceki toplumun ve komu toplumlarn kltrel adan byk katklar vardr.


4/13

Harita 3: Kafkasya ve Transkafkasya Cumhuriyetleri (Caratini, 1990)

Resim 7: Asetin Beyi 1840STUDENETSKAYA, 1989, s.22).

Resim 8. Kabardey 19 yzyl.STUDENETSKAYA 1989 s.73 .

Resim 9. ngu 19. yzyl(STUDENETSKAYA, 1989, s.73).

Kafkasyada halk giyim sanatnn Kuban ve Elbrus blgelerindeki arkeolojik kazlar srasnda elde edilenbulgularda ortaya karlan ta kabartma ve oymalarda, duvar resimlerinde izilmi erkek ve kadn giysilerinde,mezarlarda ve kurganlarda yaplan incelemeler sonucu ilk biimini .. V. yzylda almaya balad ve buoluumunu . S. XIX yzyl ortalarnda tamamlad grlmektedir (KOKAR, 1987, 215).

Kuzey Kafkasyallarn Giyim, Kuam ve Sslenme geleneklerinin gnmzdeki formlarnn oluumu18. yzyln balarnda balamtr. Arkeolojik buluntulardaki figrlerde kadn ve erkek giyiminde kullanlandetaylarn yerli halka ait olduu grlmektedir. Kafkasya halklarnn geleneksel giyimi ok uzun bir srecedayanmaktadr. Ancak giyim biimleri ile ilgili ayrntl bilgilerin elde edilebildii 18. yzyln sonlarnda,organik gelimesini tamamlam olduu sylenebilir.

18. yzylda, giyimde daha nceki dnemlere bir izgi ekilmi gibi deiiklikler bulunmaktadr. arlkRusyasnn Kuban nehrinin sa kylarna kadar inmesi Ruslarla Kafkas halklarnn birbirleri ile iletiimkurmasn ve yaknlamasn salamtr. Fakat bu sralarda Kuzey Kafkasyada ortamn sakin olmadgrlmektedir. Rusya ile Osmanl mparatorluunun Kafkasya zerinde hkimiyet kurma rekabeti sonucundazafer Rusya lehine olmutur. 1774 ylnda imzalanan Kk Kaynarca anlamas ve 1783 ylnda Krmn Rusyatopraklarna katlmas ile Kuban nehri Osmanl imparatorluu ile Rusya snrn oluturmutur. Bylece KuzeyBat Kafkasya, Rusya snrlar ierisine alnmtr (STUDENETSKAYA, 1989, s.5).

Bu sralarda yerli Kafkas halklar hayvanclk ve

iftilik ile geimlerini salamaktayd. Dal halklar(Adige, Kabartay, Nogay, Abazin, Karaay, Balkar,een ve ngular) daha ok hayvanclkla geinirler,Kuban nehri kylar ile Karadeniz kylarndaki halklarise (apslar, Abhazlar) daha ok toprakla urar bahetarm yaparlard. Bu halklar iin avclk ta ok byknem tard. Bylelikle giysileri iin temelmalzemelerini salarlard. Evlerde yapm olduklarkumalarla Keten bezi deri giyim eyalar, Kee (Kiyiz)ve Yam gibi giysilerini kendileri yaparlard.

Ayn zamanda birok hazr giyim ve malzemeticari dei toku sayesinde Kuzey Kafkasyaya

ulamaktayd. Rusyadan sanayi malzemeleri; deiikkuma trleri (Keten, Amerikan Bezi, Basma, uha Kuma v.b.), randan lks malzemeler (pek, Atlas, KadifeKumalar), zel gnler iin giyilmek zere ayakkablk maroken deri, deerli talar, Krmdan maroken ve ipek,Trkiye ve Bat Avrupadan keten, pamuklu kuma, ipek, tl kumalar getirilirdi.

Kafkasyada 18. yzyl yerli halklarnn sosyal ilikileri feodalizme dayanyordu. Bu feodal yap,deiik halklarda deiik formlar alyordu. rnein Kabartaylar toprakla urard ve klelerle soylular arasnda belirgin bir farkllk vard. Bu farkllk giyim biimlerine de ak bir biimde yansmtr. Bu gl farkllkAsetin, Karaay, Balkar ve Abazinlerde de grlmektedir.

eenler ve ngularda bu feodal farkllk ok belirgin deildi. Ancak bir ksm eenlerin (Akkinler)giyim biimlerinde bu farkllk grlebilirdi. Kuzey bat Kafkasyann bir ksm Adige gruplar olan apshlar,Natuhaylar ve Abadzehler feodalizm kart olarak grlmekteydiler. Sosyal yaplar dier Kafkasya halklarna

gre daha demokratik yapdayd. Buna ramen Beylik dzenindeki ilikilerde klelerle olan farkllklar akagze arpmaktayd.


5/13

Fotoraf 7, 8, 9, 10): Kazak Svari Giysileri 19.. yy.

16. yzyldan 19 yzyl balarna kadar Kuzey Kafkasyadaki kurganlardan bu dnem giyim biimleriile ilgili olduka zengin bilgiler elde edilebilmektedir. Bu mezarlklarda giyimlerin salam olduklargrlmektedir. Bunlara bakarak kuma trleri, taklar, dikim teknikleri ve giysi paralar, insanlarn sosyalstatleri gibi giysilerle ilgili tm ayrntl bilgileri elde etmek mmkn olmaktadr. Ancak bu kurganlar soygunauramadan nce ok fazla aratrma yaplmamtr. Arkeologlarn bu konu ile ilgilenmemelerinin nedeni onlariin daha yeni zamanlar oluudur. Etnograflar ise bu kurganlarn aratrlmas ii arkeologlarn ii olmaldrdiyerek ilgi gstermemilerdir. Sonuta bu ok nemli bilgi kaynaklar neredeyse kaybolmak zere ikenkonunun nemi akllarna gelebilmitir. rnein Karaay Balkar blgelerindeki kurganlar 20. Yzylnbalarnda soyguncular tarafndan talan edilmilerdir. Deerli arkeolog L. P. SEMENOVa Osetya, nguetya,eenyadaki kurganlarda 1920li yllarda yapt ayrntl dkm almas ve aratrmalar nedeniyleminnettarlk duyulmaldr. Ancak burada elde ettii giyim koleksiyonu gnmze kadar kalmamtr. Bu nedenleyazya geirmi olduu bilgiler ok deerlidir (STUDENETSKAYA, 1989, s.3).

1925 1926 yllar arasnda arkeolog ve etnolog B. A. KUFTN, Oset kurganlarndan elde edilen giyimkoleksiyonunu Moskova Merkez Mzesine getirmitir (1930 ylnda ad SSCB Halk Mzesi Muzey NarodovSSSR olarak deitirilmitir). 1948 ylnda bu koleksiyon Devlet SSCB Halklar Etnografya Mzesinedevredilmitir.

Alan imparatorluu dneminden kalan heykeller ve Oset Kurganlar ok sayda bilim adam tarafndanaratrlmtr. rnein V. H. TMENOV, Dargavs yaknlarnda ller ehri adl blgede almt. Ancak budnemde kurganlarda yaplan yamalar nedeniyle almak ok zordu. Giysiler paralanm olduundan ancak

kuma paralar elde edilebilmiti.1960l yllarda Karaay Balkar blgesinde 14. ve 18. yzyllara ait kurganlarda Arkeolog G. . ONE,

H. H. BCEV, . MZEV ile etnograf . M. AMANOV almalara baladlar. ngu ve een blgelerindeVaynahlarn tarihi ile ilgili almalar da E. . KRUPNOV, V. . MARKOVNA ve M. B. MUJUHOEVAyrtt (STUDENETSKAYA, 1989, s.7).

V. B. VNOGRADOV, Ortaalarn daha ge zamanlarnda Vaynahlara (een, ngular) ait giyim biimleri ile ilgili ayrntl alma yaplmas gerektiini bildirmitir. Kltrleri birbirlerine ok benzeyen buhalklar arasnda giyim biimleri asndan birtakm farkllklar bulunmaktayd.

Birok halk iin rnein Zakafkasya (ng: Transkafkasya, Arap: Maverai Kavkazia) halklar iinaratrmalar sonucu bulunan freskler, minyatrler, tablolarda bulunan resimler ayrntl bilgi vermesine ramen

Kuzey Kafkasyada bu tr bilgiler bulunmamaktadr.Kuzey Kafkasya halklarnn giyimleri ile ilgili yazl ve resim materyalleri 18. ve 19. yzyllarda biraz

da 17. yzylda bulunmaktadr. Bu dneme ait resimlere bu blgede dolam gezginlerin gravrlerinderastlanmaktadr. Bu materyaller olduka nemlidir. Ancak bu bilgilerde de birtakm eksiklikler bulunmaktadr.Bylece bu bilgiler btn halklarla ilgili eit olarak verilmemitir.

Giyim kltr ile ilgili en ok bilgiler Adigeler (erkesler) hakknda bulunmaktadr. Bu bilgiler 13.yzyldan 19. yzyl ortalarna kadardr. kinci srada Asetinler bulunmaktadr. Bu blgede aratrma yapangezginler 14. 19. yzyllar arasnda Asetinlerle ilgili ayrntl bilgiler vermilerdir, nc srada een vengularla ilgili bilgiler yer almaktadr. Karaay Balkarlar ve dier halklarla ilgili 19. yzyla kadar neredeysehi bilgi yoktur.

Ancak, yalnzca tanmlamalarda deil, insanlara bakarak yaplan resimlerde dahi yanllklarbulunmaktadr. rnein resimde erkes ya da Asetin diye yazmalarna ramen bu resmin hangi sosyal gruba aitolduunu ya da resmin ne zaman yapld yazlmamaktadr. Baz durumlarda resimler kopya ya da ressamn


6/13

Fotoraf 15, 16, 17: Kadn hazrlar.

Fotoraf 11, 12, 13, 14: Kadn Kaftan rnekleri

kendi hayal gc ile yapt alma olabilmektedir. Bu resimlerdeki giysiler daha ok st tabakadaki kimselereaitti.

Da eteklerinde oturan, yaamlarn dalarda srdren dal Kafkasyallarn, giysilerinin en nemlizellii erkek giysilerinin sade ve kullanl, kadn giysilerinin ise olduka ssl olduu gzlenmektedir.Bakldnda giysilerde hibir fazlalk gze arpmamaktadr. Giysilerdeki bu fonksiyonel ciddilik, vcududzgn gstermekte, hareketlere doallk ve zgrlk kazandrmaktadr. Bu nedenle 19. yzylda RusyadaKazak kkenli svarilere ar tarafndan asker niformas olarak giydirilmitir (Fotoraf: 7, 8, 9, 10)

A. KADIN GYSLERKadn giyiminde oluturulan mkemmel kompozisyon, vcudun st ksmn saran, bele taklan kemerin

aasnda nden ak ve yere kadar uzun dikilen bu giysiyi olduka zarif ve bol ilemeli bir balkla tamamlar.Renkler genellikle yumuak ve koyu tonlardadr. Yeil, mavi, lacivert, bordo, krmz, siyah benzeri renklerkadn giyiminin ana renkleri olmasna ramen, krem, beyaz, bal sars, ak mavi gibi ak tonlardaki renkler degen kzlar tarafndan kullanlabilir (Fotoraf: 11, 12,13, 14).

Kafkasyal kadnlarn giysileri sosyal yaantlarnn bir paras olan terzilik mesleinin birer rndr.stn beceri isteyen diki teknii, gz nuru ssleme sanat, altn, gm ilemecilii bu giysilerde grlr(KOKAR, 1987, s.218)

Kuma zerine yaplan ilemeler bazen altn ve gm tellerle yaplr, bazen de savatl gm ilemeliparalar giysilerin zerine yerletirilir. Kadn giysilerinin paralar unlardr:

Kaftan: Kadn d giyimi olarak kullanlan kaftann zerinde omuzdan ya da kemer altndan balayaraketek ularna kadar uzanan altn, gm madeni dmeler, sim srma eritlerle bezenmi motifler bulunur(Fotoraf 5, 11, 12, 13, 14). Kol yenleri ok eitli biimlerde yaplr (Resim 11, 12, 18, 19, 20). zerlerindealtn, gm, sim srma iler bulunur.


7/13

Fotoraf 18, 19, 20: Kadn giyim rnekleri

Resim 12: Yal kadn giyim rnekleri

Kaftann belden aa ksmnn geni ve yere kadar, kollarnn da geni ve uzun oluu rahatl,zenginlii ve soyluluu temsil eder. Gs ksmndaki aklktan ilie dikilmi parmak grnmndeki altnveya gm dmeler (hazrlar) grnr (Fotoraf 15, 16, 17)

Resim 11: Gen Kadn giyim rnekleri

Resim 10: Gen Kz giyim rnekleri


8/13

Fotoraf 14: Kadn bal.(KUZNETSOVA, 1982, s.)

Fotoraf 15, 16: Kadn balklar.(STUDENETSKAYA, 1989, s.)

Resim 13: Kadn korse (uba) rnekleriFotoraf 12, 13: Kadn ilik rnekleri

lik: Kaftann iine giyilir. Uzun kollu, yarm ya da kolsuz olabilir. Yaka modeli yuvarlak veya hkimyakadr. Gs ksmnda dtaki kaftann ak blmnden grnecek ekilde metal dmelerle ilenmitir. Birya da iki paral olabilir. Tek paral olan kaftana benzer ancak n kapaldr. ki para olan ise bluz etek biimindedir. Her iki biimde de Kaftann altndan grnen ksm gm ya da altn sim srma ilemelidir(Fotoraf 12, 13). lik renkleri genellikle kaftann renklerinden farkldr. Kaftana uyumlu ve tamamlaycnitelikte renkler ve parlak kumalar seilir. pek veya atlas tr hafif kumalardan yaplr.

lik Alt (Korse): Kafkasyal kadnlar giyinmeye ok zen gstermekteydi. Gnmzde artk terkedilmi bazgeleneklerle vcutlarn da deiik yollarla korumaya alrlard. Kk yalarda uba denen zel bir korsetakarlar ve korseyi evleninceye kadar karmazlard (Resim 13). uba, yandan ya da arkadan Tuhty denenaltn veya gm sim srma tellerden rlm onlarca dmeyle ya da ipek backlarla tutturulur. Ancakevlendikleri gece bu ok dmeli ya da ok backl korseyi elerinin karmasna izin verirlerdi. Bazlaryalandklar halde korse giyme alkanlklarn srdrrler, bylece ince bel, dik ve orantl bir vcuda sahipolurlard.

Balk (Kep): ok eitli biimleri vardr. zeri altn, gm eritler, ta ve inci ilemelerle sslenir.

Kep ykseklikleri 8 10 cm.den balayarak 20 30 cm. ye kadar yksek olanlar vardr (Fotoraf 15, 16). Tepeksm dz olduu gibi konik biimde olanlar da vardr. Balk baa dik olarak giyilir. Geriye doru yatkgiyilmesi saygszlk ve bilgisizlik olarak grlr. zerine bir ya da bazen birka barts taklr.

Resim 14: Kolluk rnekleri


9/13

Resim: 16, Fotoraf 17, 18: Kadn Barts rnekleri vebalan

Resim 15: Kollukmotifleri

Ba rts: Kadn giysilerinin en nemli paralar balk, barts, al ve son yllarda zamanlardakullanlan atklardr. Balkta bazen birka barts birden kullanlabilir. allar byke yaplr ve kn paltoyerine de kullanlrd. Bazen yal kadnlar bartlerini kemer yerine bellerine balarlard (LAVROV, 1978,s.161). Barts gelinin evlendii erkee hediye olarak gtrd malzemeler arasnda en nemli paralardanbirisiydi. Bartlerinin de ok eitleri vardr (Resim: 16, Fotoraf: 17, 18). Barts gelinin evlendii erkeehediye olarak gtrd malzemeler arasnda en nemli paralardan birisidir.

Ayakkab: Kafkasyal kadnlar ev ierisinde gnmzde de kullanlan mest benzeri, deriden yaplmhafif, alak topuklu, taban sahtiyan deriden, yarm konlu bir tr ayakkab giyerler. Zengin ve soylu aileleringen kzlar konuklarn nne yksek, gm ve sedef ilemeli takunyalar giyerdi (Resim).

Kemer: Kadn kemerleri Kafkasya gm ve altn ilemecilik sanatnn en gzel rnekleridir (Fotoraf19, 20, 21, 22, 23, 24) Tek paradan yaplm tokal modelleri olduu gibi, para para deri veya kuma zerinetutturulmu veya birbirine gemi baklalarn eklenmesiyle oluturulmu modelleri de vardr. Kemer ilemeciliiKafkasyada daha ok Dastanl kuyum ustalar tarafndan yaplr.

B. ERKEK GYMerkeska: Kafkasya geleneksel giyiminin sembol haline gelmi olan erkeska bir d giysidir. Kaptal

(Kar-Bal.), Govtal (e-ng.) ya da Kaptan (Ad.) da denir. Vcudu bele kadar sarar. Belin aasndan itibarenhareketleri kstlamayacak biimde etek gibi yaplmtr ve diz altna kadar iner. Gs ksm kadn giysilerinde

Fotoraf : 19, 20, 21,22, 23, 24: Kadn kemeri rnekleri


10/13

Resim 20: Kalpak ve Balk rnekleri

Resim 17, 18: Erkek giyim rnekleri

Fotoraf 25: Kalpak ve Balk rnekleri

Resim 19

olduu gibi nden aktr. nden kaytan ipliinden yaplm dmelerle iliklenir. erkeska, genellikle lacivert,mavi, gri, siyah, bordo gibi koyu tonlarda uha ya da kabardin kumalardan yaplr (Resim 17, 18)

Avclkla geinen Kafkasyallar XVIII. Yzyldan itibaren gs ksmlarnda silahlarna doldurmakiin barutluk kullanmaya balamlardr. Daha nceki yllarda bele taklan boynuzdan yaplm barutluklarkullanan Kafkasyallar, kullan zorluu nedeniyle bu yntemi terk ederek gslk kullanmaya balamlardr.Bylece erkeskann da oluumu tamamlanmtr.

XIX yzyln sonlarnda artk son eklini alan erkeskann da hazrlar ii bir atmlk barut ya dasonralar bir tfek mermisi alabilecek kadar bo olarak, sert ve dayankl aalardan yaplr. zeri de altn,gm ya da kemik kapaklarla kapatlr (Resim 19).Bu da erkeskaya zel bir form kazandrmaktadr.

Kalpak: Bugnk oluumunun XVIII. yzyl ortalarnda balad sanlmaktadr. Bilinen ilk biimiylekenarlar eitli yaban hayvanlarnn krkleriyle kapl, yar ember biimindeki bu ba giysisi zelliini

gnmzde de korumaktadr. Kalpaklar evlerde kadnlar tarafndan dikilir ve ok zenle korunurlard. Baagiyilen kalpak uzaktan bile giyen insann hangi Kafkas halkndan olduunu belli ederdi. een, ngu veDastanllarda geni, uzun tyl ve yksek biimleri (Resim 20), batdaki Adige ve Abhazlarda son yzylierisinde tm Kafkasyaya yaylan ve Kubanka adyla anlan kalpak biimi giyilirdi (KOKAR, 1978, s.216).


11/13

Fotoraf 25: Kee apka Foto raf 26: Ba lk u lar Resim :21 Ba lk rnekleri

Fotoraf 27: Ton Resim 24, 25: Ton ve ksa Ton

Resim 22, 23: Gmlek ve Pantolon rnekleri

Kee apka: Bahar ve yaz aylarnda gneten korunmak amacyla giyilir. Ynn dvlerek kee halinegetirilmesiyle yaplr. eitli ekilleri vardr (Fotoraf 25).

Balk: zellikle k aylarnda frtnalardan ve yalardan, yaz aylarnda da gneten ve rzgrdankorunmak amacyla kullanlan bir ba giyimidir. Ev tezghlarnda yn ipliklerden sk dokuma teknikleri iledokunan beyaz, krem ya da siyah renkte el dokumas kumalardan yaplr. Tepesi klah biimindedir. (Resim21) Baa giyildiinde ular 15 cm geniliinde iki erit halin ban iki yanndan iner. Baa eitli biimlerde

giyilebilir. Baa giyilmediinde omuza atk biiminde atlr. Ucunda ipek ipliklerden yaplm psklbulunmaktadr (Fotoraf 9).

Gmlek: Gmlek uzun kolludur. Yakas dik, kollar kaytandan yaplm dmelerle iliklenir. Aynkaytan dmelerden gmlei nden ve yaka ksmndan iliklemek iin de kullanlr. Genellikle beyaz, krem ya dasiyah renkte pamuklu veya ipekli kumalardan yaplr. zerinde ilemeleri sadedir. Yalnzca yaka ksmnda vekol azlarnda grlr. (Resim 22).

Pantolon: Bel Ksm bir ukur ba ile balanr. Paalar uzundur. Genellikle koyu renkli (siyah,kahverengi) uha kumatan yaplr. (Resim 23)

Ton: Koyun ya da kei derisinden yaplr. Omuzlardan ayak topuklarna kadar uzanan veya dizlerekadar ksa biimde yaplm uzun kollu klk bir giysidir. Yakalarna kiinin varlk durumuna gre Tavan,Kurt, Samur, ya da Kuzu derisinden krk konur. K gnlerinde souktan, kardan ve yamurdan korur (Fotoraf

27 ) (Resim 24,25).


12/13

Resim 26: Yam

Resim 28: Kemerin geliimi

Fotoraf 30: Kemer, Kl ve Kama

Fotoraf 28, 29: Yam rnekleri

Fotoraf 31: Kemer ve Kama

Resim 29: Kemer rnekleri

Yam: iftilik ve hayvanclkla geinen Kafkasyallarn zellikle at srtndayken giydikleri souktan,rzgrdan, kar ve tipiden korunma giysisidir. Anadolu kepenek denen keeden yaplm benzerlerikullanlmaktadr. Daha ok siyah ya da beyaz kei klndan veya koyun ynnden kark olarak yaplr. Kllard ksmnda braklrken i ksmndaki ynler dvlerek dzletirilir. n ksm boydan boya aktr. Boyunksmndan gm bir toka yardm ile birbirine tutturulur. (Resim 26) (Fotoraf 28,29).

Kemer: Beli skca saracak biimde balanr ve zerinde savatl gm ilemeler bulunur. Bazen zorunluluktan, bazen de inanlar gerei kemere baz paralar eklenmitir. Bu paralar daha sonralar gm sslemelereevrilmitir. Kemere taklan baz toka ve engellere barutluk, kl ve yadanlk aslrd. (Resim 27,28,29) (Fotoraf 30,31).

Kama: Kafkasya geleneksel giyim btnln tamamlayan en nemli aksesuardr. Bele zel biimde taklr.Kemer tokasnn tam ortasndan, knn en u ksmna balanr. Kama her iki taraf keskin biimde yaplmtr.Her kamann zerinde yapann ad ve yapm tarihi mutlaka yazlr (Fotoraf 30,31,32). Kama, iyi su verilmielikten iki taraf keskin olacak biimde yaplr. Kn zerine yapan ustann el becerisine gre savatl gm,altn ilemeler yaplr. Deriden yaplm kn zerinde eer yalnzca ucunda ve sapa yakn ksmnda ileme varsaKara kama denir (Fotoraf 33,34). zellikle Dastann Kubai ky gm ileme sanatlar Kamayapmnda ok ustalamlardr.


13/13

Resim 30,31,32,33: izme ve Ayakkab rnekleri

Fotoraf 32 : Altn kaplamal Gm kama ve bak rnekleri

Fotoraf 33, 34 : Gm ilemeli Kara Kama

izme: Ayaa giyilen izme yumuak kei, da keisi, koyun ya da geyik derisinden yaplr. Taban ksmndaham deri kullanlr. orap gibi giyilir. Uzunluu diz kapann zerine kadar gelen biimleri olduu gibi mest biiminde yaplarak zerine deriden ya da keeden yaplm tozluk giyilen biimleri de vardr (Resim:30,31,32,33) ).

KAYNAKLAR

ANDREWS, P. Alford. Trkiyede Etnik gruplar, ev: Mustafa KPOLU, stanbul, 1992BEYAZ, Bar. Eskiehir Yresinde Kafkas Gmenleri, Bitirme Tezi, Pamukkale niversitesi, Fen-Edebiyat

Fakltesi, Tarih Blm, Danman: Do. Dr. Selahittin ZELK, Denizli, 2000.HABOLU, Bedri. Kafkasyadan Anadoluya Gler ve sknlar, Nart Yaynclk,

stanbul, 1993.KOKAR, M. Tekin. Kafkas Halk Danslar, retim Yntem ve Teknikleri, amil Eitim ve Kltr Vakf

Yayn, No:2, stanbul, 1987.KOKAR, M. Tekin. Eskiehir Halkbilim rnleri, Anadolu niversitesi, ESBAV Yayn, Yayn No:146,

Eskiehir, 1999.KUZNETSOVA, Anna Yakovlevna. Narodnoe skusstvo Karachaevtsev i Balkartsev, zdatelstvo Elbrus,

Nalik, 1982.LAVROV, L. . Karaayevts storiko Etnografieskiy Oerk, Stavropolskogo Knijnogo sdatelsva, erkessk,

1978.STUDENETSKAYA, Yevgeniya Nikolayevna. Odejda Narodov Severnogo Kavkaza XVIII XX. vv.

zdatelstvo Nauka, Moskva, 1989.

Documents

Kafkasya Gocmenleri Giyim Kusami - Tekin KOCKAR, 2006