Upload
ophrah
View
101
Download
2
Embed Size (px)
DESCRIPTION
KALP-DAMAR HASTALIKLARI VE BESLENME. Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU Cum. Üni. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. http://hastaneciyiz.blogspot.com. Sağlık Slaytları. Kardiyovasküler hastalıklar için önde gelen risk faktörleri. Sigara. Hipertansiyon. Alkol. Hiper lipidemi. Obezite. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
KALP-DAMAR HASTALIKLARI VE
BESLENME
Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLUCum. Üni. Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı Anabilim Dalı
Sağlık Slaytları
http://hastaneciyiz.blogspot.com
0 2 4 6 8 10 12 14
Demir eksikliğiGüvenli olmayan
sex
Uyuşturucu kullanımı
Fiziksel inaktiviteAz meyva-sebze tüke
Obezite
Alkol
Sigara
DALYs* (%)
Hipertansiyon
Hiper lipidemi
Kardiyovasküler hastalıklar için önde gelen risk faktörleri
*DALY = ( Mortalite + Morbidite), Disability-adjusted life years,Dünya Sağlık Örgütü Raporu 2002:
Kalp krizine yol açan risk faktörleri
YusufYusuf S. S. Avrupa Kardiyoloji Kongresi 2004; Münih, Avrupa Kardiyoloji Kongresi 2004; Münih,
Risk Faktörü Sigara, Yaş ve cinsiyete göre düzeltilmiş Odds Oranı (99% G.A.)
Bütün değişkenlere göre düzeltilmiş Odds oranı (99% G.A.)
ApoB/ApoA-1 3.87 (3.39-4.42) 3.25 (2.81-3.76)
Sigara Kullanımı 2.95 (2.72-3.20) 2.87 (2.58-3.19)
Diyabet 3.08 (2.77-3.42) 2.37 (2.07-2.71)
Hipertansiyon 2.48 (2.30-2.68) 1.91 (1.74-2.10)
Abdominal Obezite 2.22 (2.03-2.42) 1.62 (1.45-1.80)
Stress 2.51 (2.15-2.93) 2.67 (2.21-3.22)
Meyva, sebze tüketimi 0.70 (0.64-0.77) 0.70 (0.62-0.79)
Egzersiz 0.72 (0.65-0.79) 0.86 (0.76-0.97)
Alkol Kullanımı 0.79 (0.73-0.86) 0.91 (0.82-1.02)
Tüm Olasılıklar 129.2 (90.2-185.0) 129.2 (90.2-185.0)
Kalp-damar hastalıklarına yol açan üç büyük risk faktörü; Sigara içmek, Serum kolesterol düzeyi yüksekliği, Hipertansiyon
KOLESTEROL Hücrelerde ve vücut sıvılarında bulunur. Besinlerle alınır, vücutta karaciğerde de
yapılır. Barsaktan emilimi için safra gereklidir. Kanda 180-200 mg civarında bulunur. Lipoproteinlerle taşınırlar. Bunlar HDL,
LDL ve VLDL olarak üç gruptur. Kalp-damar hastalığı olanlarda
genellikle LDL (kötü) yüksek, HDL (iyi) düşüktür.
Diyet kolesterolü ve Lipoproteinler arasındaki etkileşim
Serum Kolesterolü mg /dl olarak ;<200 ise normal200-240 ise riskli>240 ise yüksek olarak
değerlendirilir.Serum kolesterolünde % 1’lik düşüş KKH riskini %2
LDL+ HDL+ VLDL= Total kolesterol
A. Keys 1965 yılında geliştirdiği denklemle diyetin kan kolesterolüne etkisini belirlemeye çalışmıştır.
s kol= 1.35(2S-P)+1.52 Z
s kol: serum kolesterolünde mg değişim
S: enerjinin doymuş yağ asit oranıP: enerjinin çoklu doymamış yağ asiti
oranıZ: eski ve yeni kolesterol alımının
mg/1000 k.kal.üzerinden farklılığı
Günümüzde bu denklemin geçerliliğinin genel olarak kabul edilmesine karşın S yağ asitlerinin serum kolesterolünü yükseltici etkilerinin farklı olduğu, bireylerin yanıtlarının genetik yapıdan farklılık gösterdiği bildirilmektedir.
Değişik yağ asitlerinin serum LDL ve HDL kolesterolüne etkileri
Yağ asiti Kaynakları LDL HDL
Palmitik (S) Süt, palm, hindistan cevizi yağı
Stearik(S) Hayvansal yağlar Etki- Oleik (M) Zeytinyağı, fındık
yağı Etki-
Linoleik (P- n.6) Bitkisel sıvı yağlar
-linolenik(P- n.3)
Kanola yağı Etki-
EPA-DHA(P- n.3) Balık yağı Etki- Trans yağ asiti Katı margarinler
LDL’nin yüksek olmasına yol açabilen diyet faktörleri
Doymuş yağların fazla alımı(hepsinin değil)
Diyet enerjisinin fazla olması Hayvansal proteinin fazla alınması Bitkisel proteinin az alınması Kompleks CHO’ların az alımı (<%48) Posanın az alımı Kolesterolün fazla alımı Rafine CHO’ların fazla alımı (> % 10)
HDL’nin düşük olmasına yol açabilen faktörler Şişmanlık Sigara içimi Hareketsizlik Cinsiyet (erkekler), Östrojen azlığı, Genetik Beta blokerler Diüretikler
HDL’de % 1’lik artış KKH riskini % 1,5-2
HDL’yi yükselten faktörler Fiziksel aktivite(egzersiz) yapıyor
olmak(hepatik lipaz aktivitesi artar) Az miktar alkol (60 mg etanol/gün)
almak Uygun ağırlıkta olmak Alfa blokerler Genetik Menopoz öncesi dönem (bayan) MUFA (PUFA değil) kullanmak n. 3 yağ asitleri?
Şişmanlık BKİ’nin <25 olması Bel/Kalça oranının E >1.0, K> 0.8
olması Bel çevresinin E > 102 (94) cm, K > 88 ( 80) cm olması riski arttırmakta BKİ’ de 1 birim artış, HDL’yi % 5
düşürüyor, Her 1 kg fazlalık endojen kolesterol
sentezini 20 mg/gün arttırıyor. Şişmanlarda VLDL sentezi artıyor,
bunun sonucu HDL düşüyor, LDL artıyor, hipertrigliseridemi oluyor.
Ülkelere göre KKH açısından riskli kabul edilen bel çevresi ölçümleri (cm)
ÜLKELER Erkek Kadın
Kuzey Amerika >102 > 88
Avrupa > 94 > 80
Orta ve Latin Amerika, Orta Doğu, Hindistan, Asya
> 90 > 80
Japonya > 85 > 90
Diğer Ülkeler > 94 > 80
Abdominal Obezitenin yaş gruplarına göre toplumda görülme sıklığı
0
10
20
30
40
50
60
70
80
30-39 40-49 50-59 60-69 >70
Erkek
Kadın
Yaş Grupları
%
TEKHARF çalışması 2002
Relatif ağırlığın % 10 azaltılmasıyla; Hastalık insidansı % 20
azaltılabiliyor Kan basıncı Ürik asit Kan şekeri düşürülebiliyor.
LDL / HDL > 3 ise veyaTotal kolesterol / HDL > 5 ise
DİYET TEDAVİSİ BAŞLANMALIDIR!
Hipertansiyon olması BKİ’nin > 25 olması, abdominal
obesite Fazla Na alımı (NaCl-tuz) Yetersiz K alımı (Na/K oranının
büyük olması) Yetersiz Ca alımı Yetersiz Mg alımı n. 3 yağların alınmaması Fazla alkol alımı (> 60 mg
etanol/gün)
Diğer faktörler Suların sertliği= Çelişkili sonuçlar Fazla miktarda kafein alımı= > 9
büyük fincan/gün Chlamydia pneumonia enfeksiyonu
Vitaminlerin Etkisi Niacin, Riboflavin, Pantotenik asit ve Biotin
yağ asidi metabolizması ile ilgilidir. Bunların yeterli alınması önemlidir.
A vitamini: Membran dayanıklılığını
arttırmakta, Lipit-protein oluşumunu
sağlamakta ve Aterokalsin sentezini inhibe
etmektedir.
Beta karoten İskemiyi engellemekte, Süperoksit moleküllerini yok
etmekte, LDL’ye bağlanıp oksidasyonunu
engellemektedir.
D vitamini: Kalsiyum bağlayıcı protein
sentezini arttırarak aterosklerozisi hızlandırabilir
C Vitamini: Kolesterolün safra asitlerine
dönüşümünü sağlar, Kollajen doku, Endotel gelişimi, Prostosiklin ve DHA için gerekli, Serbest radikalleri tutar.
E Vitamini; Lipit hidroperoksit oluşumunu
engeller, Trombüs oluşumunu engeller, Platelet aggregasyonunu önler, Prostosiklin aktivitesini önleyen
hidrojen peroksit oluşumunu engeller.
Homosistein yüksekliği de risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Folik asit eksikliği ayrıca B12, B 6 eksiklikleri kanda homosistein yükselmesine yol açabilir.
K Vitamini; Aterokalsin K vitaminine bağımlı,
riski arttırabilir?
Mineraller
Sodyum: Tuz tüketimi ile hipertansiyon
arasında doğrusal ilişki var Kalıtsal Na-Ca değişiminin engellenmesi
Kalsiyum: Yetersizliğinde kan basıncı
yükselir, Hiperkalsemi ise olumsuz etkili
Magnezyum: Kalp atımını düzenliyor. Yetersizliğinde aritmi, kalsifikasyon
ve MI sık, Damar intimasında daralma,
incelme, VLDL, HDL oluyor. Serum kolesterol düzeyinde
olmakta.
Çinko MI sonrası plazma Zn , Eklenmesi lipoproteinleri
etkilemekte, VLDL , HDL değişmemekte.
Egzersizle birlikte orta düzeyde Zn verildiğinde HDL .
Glukoz toleransı için gerekli, Yetersizliğinde platelet
aggregasyonu artıyor.
BakırYetersizliğinde; Renal ve hepatik dokularda
bozukluk, Kollajen ve elastin sentezinde
yetersizlik, Kardiak atrofi, Safra-kolesterol metabolizmasında
bozukluk, Serum HDL , LDL , serum
kolesterol
Krom Yetersizliğinde aterom plağı oluşumu, trigliseritlerde artış görülmekte, Eklenmesi serum kolesterolünü
düşürmekte.
Selenyum: Elzem yağ asidi metabolizmasını
düzenler, Yetersizliğinde peroksit molekülleri
oluşumu ve platelet aggregasyonu artar.
Önerilen Diyet İlkeleri BKİ’nin 25’in altına düşürülmesi
Boy 2 X 25 = Maksimum kilo Yağların günlük enerjinin < % 30’
kadar alınması Yağların içeriğinin P / S= 1, M /
S1 olacak şekilde düzenlenmesi ( en az S, en fazla M)
Kolesterolün önce < 300 mg/gün, sonuç alınmazsa < 200 mg/ gün olarak kısıtlanması
.
Tuzun azaltılması <3.5 g/gün, hipertansiyon varsa < 2 g /gün Posanın arttırılması suda çözünür 25 g/gün Toplam 50 /gün Pişirme yöntemine dikkat edilmesi
Diyetsel faktörlerin kolesterol düşürücü etkileri
Faktörler LDL-Kolesterolde düşüş (%)
SFA enerjinin < %7 10
Kolesterol 200 mg/gün 5
Çözünür posa 5-10 g/gün
5
K.Baklagil ceviz,fındık vb. alımı 25 g/gün
5
Taze meyve-sebze alımı 700 g/gün
5
Kalp Hastalıklarından Korunmak İçin Nasıl Beslenilmeli? Şişmanlamamaya dikkat edilmelidir.
Beden kitle indeksi 25’i geçmemelidir.
Bebekler dışında düşük yağ içeren süt ürünleri kullanılmalıdır.
Kırmızı et yerine tavuk, hindi ve balık eti daha sık yenmelidir.
Posa içeren taze meyve, sebze, kepekli tahıllar ve kurubaklagiller her gün yeterli miktarda alınmalıdır.
Yağ alımı fazla olmamalı, özellikle doymuş yağlar azaltılmalıdır. Çoklu doymamış yağların da fazla alınması doğru değildir. Zeytinyağı, fındık yağı, kanola yağı tercih edilmelidir. Önerilen n.6/n.3 = < 7/1
Kolesterol içeren besinler azaltılmalıdır. Aynı öğün ve aynı gün en zengin ürünler birlikte yenmemelidir.
Tuz alımına dikkat edilerek işlenmiş, salamura edilmiş besinlerden uzak durulmalıdır.
Rafine şeker tüketimi azaltılmalıdır.
Bunların yanısıra; Sigara içilmemelidir, içilen
ortamlarda bulunulmamalıdır. Alkol tüketiliyorsa kadınlarda
günde 1, erkeklerde 2 birim olarak sınırlandırılmalıdır. 1 birim ölçüsü:
Bira 350 mL, Şarap 150 mL, sert içkiler 45 mL Haftada 3-5 gün, yarım-bir saat
tempolu yürüyüş vb. aktivite yapılmalıdır.
Besinlerin Yağ İçerikleri g/100 g Besinler Total S M P Dana eti 12.0 6.0 5.0 Eser Koyun eti 21.3 12.0 8.0 1.0 Sığır eti Yağsız 10.0 5.0 4.0 Eser Yağlı 25.1 12.0 11.0 Eser Tavuk eti Beyaz derisiz 1.6 0.5 0.3 0.4 Beyaz derili 7.4 2.0 2.8 1.7 Siyah derisiz 4.4 1.5 0.9 1.3 Siyah derili 8.8 2.6 3.0 2.3 Karaciğer 3.7 1.0 1.0 Eser
Besinler Total S M P İnek sütü 3.4 2.0 1.0 Eser Beyaz peynir 21.2 13.3 6.2 0.6 Kaşar peynir 32.2 18.0 11.0 1.0 Yoğurt 3.4 2.0 1.0 Eser Yumurta 11.5 4.0 5.0 1.0 Tahıllar 1-2 x X Kurubaklagil 2-4 X X Sebze-meyve 1-1.5 X x Fındık 62.0 18.0 34.0 10.0 Ceviz 64.0 14.0 10.0 40.0 Çikolata 53.0 30.0 20.0 3.0
Besin Ölçü Doymuş yağ (g)
Kalori
Normal peynirDüşük yağlı peynir
30 g 6.0 1.2
11449
Normal etYağsız et
90 g 6.12.6
236148
Normal dondurmaDüşük yağlı yoğurt (dondurulmuş)
120 g 4.92.0
145110
Tam sütDüşük yağlı süt (%1)
240 g 4.61.5
146102
Değişik besinlerin doymuş yağ içeriklerinin karşılaştırılması
ÇEŞİTLİ YAĞLARDAKİ YAĞ ASİTİ TÜRÜ
YAĞ SFA (%) MUFA (%) PUFA (%)
Kuyruk yağı 57 38 5
Tereyağı 66 30 4
Zeytinyağı 14 77 9
Mısırözü yağı
16 32 52
Soya yağı 16 22 62
Ayçiçeği yağı
13 21 66
Palmiye yağı
50 39 11
Balık yağı 29 48 23
Doymamış Yağ Asitlerinin Çift Bağın Pozisyonuna Göre Dizgilenmesi
YAĞ ASİDİ KAYNAKLARI DOKULARDA
OMEGA-3(n-3)
α-Linolenik asit
18 C:3 çift bağ
Keten tohumu, kolza ve balık yağı
Az miktarda
Eikosapentaenoik asit
(EPA) 20 C:5 çift bağ
Su ürünleri, anne sütü
Az miktarda
Dokosaheksaenoik asit (DHA) 22 C:6 çift bağ
Su ürünleri, anne sütü
Beyin ve retina PHL bileşeni
OMEGA-6(n-6)
Linoleik asit 18 C :2 çift bağ Bitkisel yağlar ve bitkiler
Araşidonik asit 20 C:4 çift bağ Krc, beyin, et Hücre zarı PHL bileşeni
OMEGA-9(n-9)
Oleik asit 18 C:1 çift bağ Zeytin y, fındık y Beynin ak maddesi
myelinde
Eicosantrienoik 20 C:3 çift bağ Hayv ve bitki doku. çok az
Elzem yağ asiti yetersizliğinde ↑
Miristoleik asit 14 C:1 çift bağ Süt ve balıkta az Az miktarda
Palmitoleik asit16 C:1çift bağ Süt ve balıkta az Az miktarda
TRANS YAĞ ASİTLERİ
Hidrojenasyon işlemleri sırasında oluşur. Ayrıca bazı besinlerde doğal olarak bulunmakla birlikte diyette yer alanın büyük bölümü hidrojene yağlardan gelir.
Hidrojenle doyurulmuş katı yağların bileşimindeki yağ asitlerinin yapıları değişir ve trans yağ asitlerine dönüşürler.
Klinik ve epidemiyolojik çalışmalarda, yüksek miktarlarda alınan trans yağ asitlerinin, membran akışkanlığına potansiyel etkisi nedeniyle, LDL’yi artırarak koroner kalp hastalığı ve kanser vb. kronik hastalık riskini artırdığı gösterilmiştir.
Trans yağ asitlerinin aynı zamanda, ALA ve linoleik asitten daha uzun zincirli elzem yağ asitlerinin oluşmasına zemin hazırlayan desaturasyon (çift bağ oluşturma) ve elongasyon ( yağ asidi zincirlerinin uzatılması) işlemlerini de inhibe ettiği gösterilmiştir.
Şu andaki bilgilerimizle uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerinin fetal beyin ve organ gelişimindeki kritik rolünden dolayı, hidrojene edilmiş yağların tüketimlerinin azaltılması önerilmektedir.
Öneriler, günlük yağ alımının enerjinin %30’u civarında tutulması ve doymuş yağ asidi alımına dikkat edilmesi doğrultusundadır.
Trans yağ asitlerinin alımı kısıtlanmalı, tereyağı yerine bitkisel sıvı yağların, yumuşak margarin ve trans yağ asidi içermeyen yumuşak margarinin kullanılması teşvik edilmelidir.
Regan A. Regan A. WolbersWolbers
Trans yağları hangi besinlerden alıyoruz?
Besin Kaynağı Diyetteki %
Atıştırmalar: kek, bisküvi, kraker, pay 40
Hayvani ürünler 21
Margarin 17
Kızartılmış patates 8
Patates cipsi, mısır cipsi, popkorn 5
Katı yağ (hamur yapımında kullanılır) 4
Şekerlemeler, kahvaltılık tahıllar, diğer besinler
5
Diyet Kolesterolü Diyet kolesterolü kan
kolesterolünü doymuş yağ asitlerine göre daha az yükseltir.
Doymuş yağ asitleri ile birlikte kolesterol içeren besinlerin azaltılması kan kolesterolünün düşürülmesinde etkilidir (sinerjik etki).
Bireysel farklılıklar önemlidir.
Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol miktarları (mg/100 gram):Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol miktarları (mg/100 gram):
Beyin 2000Böbrek 375Karaciğer 300Yumurta sarısı 16021 adet yumurta (50g) 274Sosis 48Süt, yoğurt 14 Peynir 90Lor peyniri 8Tereyağı 219İçyağı 102Mayonez 108
Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol miktarları (mg/100 gram):
Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol miktarları (mg/100 gram):
Kırmızı et (dana eti)....... 90 (Doymuş yağı yüksek)
Balık eti Yağlı ...................... 85
Orta yağlı..................78 Yağsız .....................63 Tavuk
Beyaz et (derisiz) ………...58 Siyah et (derisiz) ........80 Tavuk derisi..............109
Besinlerin Yağ ve kolesterol içerikleri
Yağ(g)
Kolesterol(mg)
Beyin 7 2000
Yumurta 11.2 548
Dana eti 8-16 90
Tavuk eti (beyaz, derisiz)
2 58
Ördek eti 39 76
Karaciğer 4.5 300
Balık 1-11 63-85
Yağ(g) Kolesterol (mg)
Süt 3.4 13
Kaşar peynir 27.8 89
Çedar 33.1 105
Çökelek 0.4 7
Yağlı beyaz peynir
21.6 90
Mayonez 33.4 108
Tereyağı 80-85 219
Kuyruk yağı 98 102
Besinlerin Posa içerikleri
Çözünmez posa: Suda erimez, sindirime yardımcı, tokluk hissi oluşturur (selüloz, hemiselüloz, lignin). Buğday –mısır kepeği, meyve kabuğu, kök sebzeler(karnabahar, patates, taze fasülye ve diğer sebzelerde boldur.
Çözünür posa:Suda erir,(zamk, müsilaj, pektin vb.). LDL kolesterolü ve kan şekerini düşürür. Kurubaklagiller, yulaf kepeği, bezelye, elma-portakal gibi meyvelerde, avuç vb bazı sebzelerde boldur.
MEYVELER ÖLÇÜSÜ Posa
(g)
Enerji(k.kal)
Armut 1 orta boy 4 100
Elma(kabuklu) 1 orta boy 3 80
Çilek 1 su bardağı 4 45
Muz 1 orta boy 2 105
Portakal 1 orta boy 3 60
Şeftali(kabuklu) 1 orta boy 1 40
Üzüm ½ su bardağı
1 30
Kuru erik 3 adet 2 60
Kuru incir 2 adet 4 95
SEBZELER(Pişmiş)
ÖLÇÜSÜ Posa(g)
Enerji(k.kal)
Brokoli ½ su bardağı
2 25
Bezelye ½ su bardağı
2 65
Lahana ½ su bardağı
3 30
Ispanak ½ su bardağı
2 20
Kabak ½ su bardağı
1 20
Patates fırın (kabuklu)
1 orta boy 4 200
K. BAKLAGİLLER
Kuru fasulye ½ su bardağı
3 115
Mercimek ½ su bardağı
4 115
TAHILLAR ÖLÇÜSÜ Posa
(g)
Enerji(k.kal)
Beyaz ekmek 1 dilim < 1 60
Buğday kepeği
1 yemek kaşığı
2 10
Çavdar ekmeği
1 dilim 3 80
Galeta 1 adet < 1 115
Beyaz pirinç ½ su bardağı 1 115
Kepekli buğday ekmeği
1 dilim 2 60
Esmer pirinç ½ su bardağı 2 110
Spagetti ½ su bardağı 1 100
Yulaf ezmesi ¾ kupa 3 95
DİĞERLERİ ÖLÇÜSÜ Posa(g)
Enerji(k.kal
)
Domates 1 orta boy 2 30
Havuç 1 orta boy 2 30
Ispanak 1 su bardağı 1 10
Kereviz 1 sap <1 5
Marul 1 su bardağı 1 10
Salatalık ½ su bardağı <1 5
Ay çekirdeği ¼ su bardağı 2 210
Ceviz ¼ su bardağı 1 95
Fıstık ¼ su bardağı 3 215
Pat. Mısır 1 su bardağı 1 30
Az kolesterollü, az yağlı diyet örneği:Sabah: ½ greyfurt veya 1 domates, 2 YK
çökelek, 5 zeytin, 1 dilim esmer ekmek, açık çay
Kuşluk: 1 meyveÖğlen: 1 porsiyon etli sebze yemeği, ½
porsiyon pilav, 1 tabak salata (1TK zy), 1 bardak az yağlı ayran
Akşam: 1 kepçe mercimek çorba, 1 tabak zy. sebze yemeği, 1 kase az yağlı yoğurt, 1 dilim esmer ekmek
Gece: 1 meyve 1600 .kalori, 167 mg kolesterol, 2224 mg
Na, % 10 doymuş yağ, % 55 CHO, %20 protein
Ailevi Hiperlipemilerde Önerilen Diyetler: Tip I- Düşük enerji, düşük yağ (% 25),
alkol sınırlı Tip II- Düşük enerji, düşük kolesterol,
doymuş yağ sınırlı Tip III- Düşük enerji, düşük kolesterol ve
doymuş yağ, alkol sınırlı Tip IV- Düşük enerji, orta düzeyde
kolesterol ve CHO, alkol ve doymuş yağ sınırlı
Tip V- Düşük enerji, alkol sınırlı, düşük yağ (% 20), doymuş yağ sınırlı
Sağlık Slaytları
http://hastaneciyiz.blogspot.com