Click here to load reader
Upload
lamdien
View
591
Download
82
Embed Size (px)
Citation preview
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
1 Gentian DAULLE
REPUBLIKA E SHQIPERISE
Universiteti “Aleksandër Moisiu” DURRES
Fakulteti i Studimeve Profesionale
Departamenti i Mjekësisë
Dega i Infermieri Kirurgjikale
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
Punoi Udhëheqësi shkencor
MA student Gentian DAULLE M.PH, M.Sc Indrit BIMI
Durrës 2014
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
2 Gentian DAULLE
PERMBAJTJA
1 Shkurtesat e përdorura……... ………………………………………....…3
2 Lista e grafikëve.…… ………………………………………………...…3
3 Lista e tabelave………………………………………………………...…4
4 Lista e figurave..………………………………………………………….4
5 Kanceri pulmonar, objetivat ..…/………………………………………..5
6 përmbajtja e temës ……………………………………………………….6
7 Abstrakti….. ……………………………………………………………..7
8 Fjalët kyce…… ……………………………………………………….…7
9 Hyrje ……………………………………………………………….…….8
Kapitulli 1 Tumoret dhe karakteristikat e përgjithshme ……………...…..10
Kapitulli 2 Sistemi respirator ………………………………….………….16
Kapitulli 3 Kanceri pulmonar ………………………….………………..20
III.1 Epidemiologjia e CA pulmonar ….…………………………………22
III.2 Etiologjia e CA pulmonar...…………………………………………24
III3 Patologjia e CA pulmonar... ………………………………………..28
III.4 Stadet e CA pulmonar ………………………………………………32
III.5 Klinika e CA pulmonar ……………………………………………..36
III.6 Diagnostikimi i CA pulmonar..………………………………….…..39
III.7 Trajtimi i CA pulmonar ………………………………………….….42
III.8 Parandalimi i CA pulmonar …………………………………………53
Kapitulli 4 Proçesi infermieror ………………………………………….…54
Kapitulli 5 Studime statistikore ……………………………………….…...58
10 Bibliografia …………………………………………………….………62
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
3 Gentian DAULLE
1. Shkurtesa të përdorura
CA-> Kancer
O.B.SH. -> Organizata Botërore e Shëndetësisë
CT -> Tomografi e kompjuerizuar
MRI -> Rezonancë Magnetike
UES -> Ultra Elektro Sonografi
PET -> Positron Emission Tomography
EKG -> Elektro Kardio Grama
SCLC -> Small Cell Lung Cancer (kanceri pulmonar me qeliza të vogla)
NSCLC -> Non Small Cell Lung Cancer (kanceri pulmonar me qeliza jo të vogla)
COPD-> Sëmundje Kronike Obstruktive Pulmonare
PTH-> Hormoni i paratiroides
Lista e grafikëve
Grafiku 1; Incidenca e CA pulmonar në shkallë botërore 2013
Grafiku 2; Vdekshmëria nga CA pulmonar sipas grup-moshave
Grafiku 3; Frekuenca në % e simpomave të CA pulmonary
Grafiku 4; % e mbijetesës në personat e diagnostikuar me NSCLC
Grafiku 5; Qelizat përbërëse të kancerit pulmonary
Grafiku 6; Shkalla e mbijetesës 5-vjeçare në kancerin NSCLC
Grafiku 7; Shkalla e vdekshmërisë së disa tumoreve te femrat
Grafiku 8; Shkalla e vdekshmërisë së disa tumoreve te meshkujt
Grafiku 9; Tumoret pulmonare 2010-2013 (Spitali i Durrësit)
Grafiku 10; Raporti I tumoreve pulmonare
Grafiku 11; Raporti i CA pulmonar (M/F)
Grafiku 12; Raporti i CA pulmonar (fshat/qytet)
Grafiku 13; Të dhënat e spitalit të Durrësit për CA pulmonar sipas grup-
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
4 Gentian DAULLE
moshave
Grafiku 14; Variacioni i CA pulmonar (M/F) 2010-2013
Lista e tabelave
Tabela1 ; Stadet dhe karakteristikat e tumoreve për çdo stad
Tabela 2; Shenjat e CA pulmonar në bazë të shpeshtësisë dhe shfaqjes
Tabela 3; Të dhënat klinike që sugjerojnë për metastaza
Tabela 4; Medikamentet që përdoren në kimioterapinë e CA pulmonar
Tabela 5; Kombinime medikamentesh në kimioterapi
Tabela 6; Medikamentet që përdoren 6 muaj pas fillimit të kimioterapisë
Tabela 7; Stadet dhe % e mbijetesës në kancerin NSCLC
Lista e figurave
1. Tumoret
2. Mutacionet e AND_së, shkaku kryesor i CA pulmonar
3. Proçesi i formimit të qelizës tumorale
4. Proçesi i formimit të masës tumorale
5. Qeliza tumorale beninje
6. Qeliza tumorale malinje
7. Metastazimi
8. Sistemi respirator
9. Pulmonet
10. Kanceri pulmonar
11. Raporti i qelizave që formojnë CA pulmonar
12. Stadet e CA pulmonar
13. Metodat e diagnostikimit të CA pulmonar
14. Bronkoskopia
15. Kanceri bronkial
16. Kimioterapia
17. Kanceri pleural
18. Duhani, shkaktari kryesor i kancerit pulmonar
19. Ndotja e ajrit
20. Stadi 0 i CA pulmonar
21. Stadi I i CA pulmonar
22. Stadi II i CA pulmonar
23. Stadi III i CA pulmonar
24. Stadi IV i CA pulmonar
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
5 Gentian DAULLE
1. Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
Objektivat
1. Studimi i kancerit pulmonar
2. Përcaktimi i shkaqeve të kancerit pulmonar
3. Studimi i shpërndarjes gjeografike
4. Përcaktimi i grup-moshës dhe gjinisë më të prekur
5. Studimi i patologjisë së kancerit pulmonar
6. Përcaktimi i trajtimit më efikas dhe masat parandaluese
7. Përcaktimi i rolit dhe ndikimit të infermierit në pacientët me kancer pulmonar
8. Studimi i të dhënave statistikore
9. Konkluzione
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
6 Gentian DAULLE
2. Përmbajtja e temës
Cfarë është kanceri i mushkërive?
Kanceri i mushkërive është kanceri i trakesë, bronkeve ose i alveolave.Më i shpeshtë është
kanceri i bronkeve.
Kanceri i mushkërive është kanceri më i madh vrasës në të gjithë botën. 20% e vdekjeve nga
kanceri i përkasin kancerit të mushkërive ( 28% në burra dhe 10% në gra).
Në gratë, kanceri i gjirit është shkaktari kryesor i vdekjeve nga kanceri (18%), por në disa
vende si p.sh. në Angli vdekjet e grave nga kanceri i mushkërive janë më të lartea nga vdekjet
prej kancerit të gjirit.
Format e kancerit te mushkërive
Janë dy forma kryesore të kancerit të mushkërive: Kanceri i
mushkërive me qeliza jo të vogla (NSCLC-non-small lung cancer) dhe kanceri i mushkërive
me qeliza të vogla (SCLC-small cell lung cancer)
Forma më e shpeshtë e kancerit të mushkërive është ajo me qeliza jo tëvogla(NSCLC),e cila
ka mbijetesë më të gjatë se SCLC, që ka tendencë të përhapet më shpejt.
Cfare e shkakton kancerin e mushkërive?
Duhanpirja është përgjegjëse për afërsisht 90% të rasteve me kancer të mushkërive.
Duhanpirja pasive rrit rrezikun për kancer të mushkërive tek ata qe nuk pijnë duhan.
Faktorë të tjerë (“ kancerogjenë”) mund të rrisin rrezikun e kancerit të mushkërive vetëm ose
në kombinim me duhanpirjen (p.sh. asbestoza, rrezatimi dhe substanca te ndryshme kimike).
Numri i rasteve që këto te fundit shkaktojnë është shumë i vogël në krahasim me kancerin që
shfaqet tek duhanpirësit.
Trajtimi i kancerit të mushkërive
Zbulimi i hershëm të kancerit të mushkërive mund të përmirësojë mbijetesën, por kjo nuk
është akoma plotësisht e përcaktuar.
Mënyrat e trajtimit
Trajtimi mund të përfshijë kirurgjinë, rrezatimin dhe kemioteapinë, të ndara ose të
kombinuara me njëra-tjetrën.Trajtimi duhet të jetë individual në varësi të tipit dhe stadit të
sëmundjes.
Kirurgjia
Kirurgjia për heqjen e kancerit pulmonar është e mundur vetëm në një numër të kufizuar
rastesh.Nuk është e përcaktuar nëse kanceri është përhapur në pjesët e tjera të trupit ose është
në një pjesë të mushkërive që e bën heqjen e tij të pamundur.
Rrezatimi/kemioterapia
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
7 Gentian DAULLE
Rrezatimi dhe/ose kemioterapia mund të përdoren për reduktimin e masës tumorale para
operacionit ose si mjekim ndihmues në stadet e avancuara të sëmundjes.
Kemioterapia eshte kurative vetëm në një numër të kufizuar rastesh (~5%).
3. Abstrakti
Hyrje.Kanceri i mushkërive është kanceri me i madh vrasës në Europë dhe në të gjithë botën.
Edhe në Shqipëri ai po përhapet me ritme të shpejta 20% e vdekjeve nga sëmundjet
kancerogjene i përkasin kancerit të mushkërive, ( 28% në burra dhe 10% në gra). Edhe pse te
gratë, kanceri i gjirit është shkaktari kryesor i vdekjeve nga kanceri (18%), në disa vende nr. i
vdekjeve të grave nga kanceri i mushkërive janë më të larta se nga vdekjet prej kancerit të
gjirit. Shkaktari kryesor I knacerit pulmonar është duhani por nuk përjashtohen edhe shkaqe
të tjera.Trajtimi i kancerit pulmonar bëhet me kirurgji, radioterapi dhe kimioterapi.Metoda
më e mirë për të parandaluar kancerin pulmonar është ndalimi i pirjes së duhanit dhe
paraqitja te mjeku sapo të hasen problem të sistemit respirator, sepse shumë simptoma të
kancerit pulmonar janë të njëjta me ato të sëmundjeve të tjera bronko-pulmonare.
Qëllimi i studimit është njohja me pacientët me kancer pulmonar, shpërndarjen gjeorafike,
grupmoshat dhe gjininë më të prekur, problemet shoqëruese të kancerit pulmonar, metodat
ekzaminuese dhe të mjekimit etj. Shpërndarja gjeografike do tëna ndihmonte për t’a “lidhur”
Shfaqjen e kancerit me kushtet gjeografike, klimaterike, socio-ekonomike, kulturore etj.
Ndërsa në lidhje me grup-moshat mund të studionim edhe mënyrën dhe stilet e jetesës. Duke
i studiuar me kujdes të gjitha këto do t’a kishim më të lehtë që të mundësonim në mënyrën
më të mirë parandalimin e shfaqjes së kancerit pulmonar.
Metodologjia e studimit statistikor, është studiuar në bazë të të dhënave të regjistrave të
Spitalit Rajonal Durrës.Për këtë janë përdorur regjistrat e pacientëve për vitet e studiuara.Ky
studim i bërëështë retrospektiv. Qëllimi I studimit të këtyre statistikave është vlerësimi i saktë
i problematikës së kancerit pulmonar.Numri i pacientëve të marrë në studim është 60.
Rezultatet.Pas marrjes në studim të 60 pacientëve duket qartë se numri më i madh i të
prekurve nga kanceri pulmonary është me banim në qytet.Gjithashtu më të riskuar nga kjo
sëmundje janë meshkujt. Mosha më e prekur është mbi 45 vjeç, kulmin e arrin mbi 65 vjeç
Konkluzione: Nga studimet e kryera vihet re se nga viti në vit incidence e kancerit pulmonar
po vjen duke u shtuar, kjo vihet re jo vetëm te meshkujt por edhe te femrat. Ky fenomen është
më I theksuar në zonat urbane.
4. Fjalët kyçe
Kancer,Malinj, Beninj, Borderline,Mutacion i ADN, Parenkima, Stroma, Karcinoma,
Sarkoma, Rritje Ekspansive, Lezion ekzofit, Lezion endofit, Proliferim, Metastazë,
mikrocitomë,
SCLC/NSCLC
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
8 Gentian DAULLE
.
Hyrje
Kanceri është një term i përgjithshëm që përdoret për një grup me më tepër se 100 sëmundje
të cilat mund të prekin çdo pjesë të organizmit. Terma të tjerë sinonime që përdoren janë
tumori dhe neoplazma.Kanceri njihet si rritje e pakontrolluar e qelizave që prodhojnë 1 tumor
ose neoplazmë.Qelizat e kancerizuara humbasin specializimin e indit që i përkasin dhe nuk i
përgjigjen mekanizmave të kontrollit që normalisht e kufizojnë ndaljen e qelizave.Kanceri
mund të kalojë nga forma primare e tumorit në formën sekondare të tij në një proces që
ndryshe quhet "METASTAZ". Fjala "tumor" rrjedh nga gjuha latine... TUMORE--ënjtje,
gjunge, fryerje.Prodhohet nga shumimi jonormal i qelizave përmes procesit të ndarjes
mitotike të qelizave.
Fjala kancer u përdor së pari nga Hipokriti i njohur edhe si babai i medicinës në shek e V
p.e.s. duke u bazuar në faktin se tumoret përhapen në trup në mënyrë të ngjashme me lëvizjen
e gaforreve.
Kanceri i pulmonar është kanceri me i madh vrasës në Europë dhe në të gjithë botën. Edhe në
Shqipëri ai po përhapet me ritme të shpejta 20% e vdekjeve nga sëmundjet kancerogjene i
përkasin kancerit të mushkërive, ( 28% në burra dhe 10% në gra). Edhe pse te gratë, kanceri i
gjirit është shkaktari kryesor i vdekjeve nga kanceri (18%), në disa vende nr. i vdekjeve të
grave nga kanceri i mushkërive janë më të larta se nga vdekjet prej kancerit të gjirit.
Ky lloj kanceri është një nga problemet kryesore të shëndetit në vendin tone ashtu si edhe në
të gjithë botën. Në ditët e sotme CA pulmonar është shkaku kryesor i vdekjeve nga CA për të
dyja gjinitë ( shkakton më shumë vdekje sesa kanceri i gjirit, prostates, zorrës së trashë dhe
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
9 Gentian DAULLE
pankreasit të marra së bashku) .
Duke e krahasuar me llojet e tjera të tumoreve, kanceri pulmonar është më vdekjeprurës dhe
përhapet më shpejt.Parandalimi i kancerit të mushkërive është e vetmja mënyrë efektive për
ta luftuar atë. Mospirja e duhanit është gjëja e vetme më e rëndësishme për ta parandaluar
kancerin e mushkërive
.
Kanceri pulmonar është konsideruar i rrallë në vitet 1900, me më pak se 400 raste.
Megjithatë, është cilësuar si shkaku kryesor i vdekjeve nga kanceri në Ameriken e Veriut dhe
në Europë, duke vrarë 3 herë më shumë se kanceri i prostatës dhe pothuajse dy herë më
shumë se kanceri i gjirit.. Pirja e duhanit është shkaku kryesor i kancerit pulmonar, Me rënien
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
10 Gentian DAULLE
e duhanpirjes ka dhe një rënie të incidencës së kancerit pulmonar. Kjo rënie është vënë re më
shumë tek meshkujt. Megjithëse pirja e duhanit mbetet shkaku kryesor i kancerit pulmonar në
gjithë botën, në më shumë se 60% të rasteve të reja me kancer pulmonar, ndodhin në individë
të cilët nuk kanë pirë asnjëherë duhan ( kanë pirë më pak se 100 cigare gjatë gjithë jetës
>> Më tepër se 10 milion njerëz diagnotikohen çdo vit me kancer në të gjithë botën.
>> Eshtë parashikuar që deri në vitin 2020 të ketë 15 milion raste të reja me kancer
çdo vit.
>>9 prej 10 rasteve me CA janë duhanpirës
>> Kanceri është shkaktar i 6 milion vdekjeve çdo vit ose i 12 % të vdekjeve në
botë.>>Tumoret beninje të pulmonit (papiloma, adenoma, tumoret mukoepidermoide etj. )
janë të rralla.
>> Ndërmjet tyre më i rëndësishëm është adenoma.
KAPITULLI-1;Tumoret dhe karakteristikat e përgjithshme të tumoreve
"Tumori (neoplazi, blastomë) është një masë indore anormale, që vjen nga rritja
autonome e qelizave me bërthamë në trupin e njeriut, shkaktuar kryesisht nga
mutacionet e ADN, e cila persiston edhe pas largimit të stimulit që fillestar dhe që
tejçohet nga qelizanë qelizë.
Tumoret përbëhen nga dy komponentë: a) parenkima dhe b) stroma. Parenkima siguron
shumëllojshmërinë dhe aktivitetin sintetik të qelizave ndërsa stroma u siguron këtyre qelizave
mbështetjeb mekanike dhe furnizimin ushqimor. Stroma përmban edhe enë gjaku të cilat do
të ushqejnë tumorin pasi madhësia e tij t’i ketë kaluar 1-2 mikron.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
11 Gentian DAULLE
……
.
Egzistojnë një grup qelizash në organizëm të cilat janë të predispozuara për të bërë rritje
tumorale. Pikërisht këto qeliza të transformuara quhen qeliza neoplazike.Qelizat
neoplazike proliferojnë dhe krijojnë një fryrje anormale, që është pikërisht masa
tumorale. Në fakt fryrje anormale , ose zmadhim organesh ndodhin edhe gjatë proceseve
të tjera patologjike si : inflamacioni, hipertrofia, hiperplazia etj.
Nëpërmjet transformimit (që përfshin një sërë ndryshimesh gjenetike) qelizat nuk i
nënshtrohen më mekanizmave rregullatore të rritjes normale, dhe kjo rritje bëhet; -autonome,
e pakontrolluar, aksesive, kaotike, e paqëllimshme. Karakteristikat makroskopike të tumoreve
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
12 Gentian DAULLE
janë : forma, madhësia, ngjyra, konsistenca etj
I-2 Klasifikimi i tumoreve
Njihen 4 tipa te Kancerave : KARCINOMAT, SARKOMAT, LEUÇEMIA dhe LYMFOMA.
I-2.1 Klasifikimi histogjenik, I ndan tumoret sipas indit apo qelizave nga e kanë marrë
origjinën, kemi:
- tumore nga qelizat epiteliale
- tumore nga indi mezenkimal
-tumore nga indi limfoid
- tumore hematopoetike etj
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
13 Gentian DAULLE
I-2.2Klasifikimi biologjik I ndan tumoret në
Beninje
Malinje
borderline
Tumoret beninje (karakteristikat)
->Janë jo invaziv dhe mbeten të lokalizuar
->Ritmi i rritjes së tyre është i ngadaltë
-> Kanë ngjashmëri të madhe histologjike me indin e origjinës
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
14 Gentian DAULLE
Tumoret beninje mbeten të lokalizuar.Ata rriten ngadalë, nuk e invadojnë indin përreth dhe
nuk përhapen në vende të tjera në organizëm.Pra tumori beninj rritet lokalisht dhe kjo mënyre
rritje quhet ekspansive. Tumori beninj vetëm sa e shtyp indin e shëndoshë, që është përreth
tumorit. Kështu kur një tumor beninj zhvillohet mbi një siperfaqe mukozale ose
epiteliale,tumori zhvillohet mbi të, sepse nuk mund të invadoje nën të, duke formuar një
formacion të ngritur mbi sipërfaqe, që quhet lezion ekzofit dhe që është karakteristikë për
tumoret beninje. Ky formacion mund të jetë në formën e një gishti të ngritur mbi siperfaqe të
lidhur me të me nje këmbëz i quajtur polip, ose në formën e shumë gishtave e quajtur
papilomë. Tumoret beninje në organeve solide janë të mirë kufizuar, shpesh të rrethuar nga
një kapsulë fibroze, që është rezultat i shtypjes dhe i atrofisë, që pëson indi i shëndoshë në
afërsi.Sipërfaqja e prerjes së tumoreve beninje është homogjene, ndersa kur janë të
lokalizuara në sipërfaqe, ajo është intakte, pra e padëmtuar.Histologjikisht tumoret beninje
ngjajnë shumë me qelizat dhe indin nga e kanë marrëorigjinën.Megjithëse tumoret beninje
sipas përkufizimit, janë të kufizuar në vendin ku lindin, ata mund të krijojnë probleme klinike
si pasojë e :
-Shtypjes apo komprimimit të indeve fqinje
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
15 Gentian DAULLE
-Obstruksionit-Prodhimit të hormoneve (psh tumoret beninje të tiroides mund të shkaktojnë
tiroidozë)
-Transformimit në një neoplazi malinje
-Ankthit (sepse pacienti friksohet se ndoshta ky lezion që ka është dicka e keqe)
Tumoret malinje (karakteristikat)
->Janë invazive, pra të afta të përhapen direkt në regjionet fqinje ose të japin metastazave -
>Rriten relativisht shpejt
->Ngjashmeria histologjike me indin e origjinës është variabël, shpesh e ulët.
->Rritja lokale është infiltrative
Tumoret malinje janë invaziv.Ata rriten shumë shpejt dhe janë të kufizuar keq me indin
fqinj.Histologjikisht ata ngjajnë më pak me qelizat dhe indin nga e kanë marrë origjinën sesa
tumoret beninj.Tumoret malinje pushtojnë dhe shkatërrojnë indin fqinj, prandaj dhe heqja
kirurgjikale e tyre paraqet vështirësi.Edhe kur ajo bëhet në kufij në dukje të shëndoshë,
egzaminimi histologjik mund të vërë ëe dukje prezencën e neoplazisë. Tumoret malinje, duke
infiltruar në indin fqinj, iu krijojnë qelizave neoplazike mundësinë të penetrojnë muret e
enëve të gjakut dhe limfatike dhe të përhapen në këtë mënyrë në vende të tjera në organizëm.
Ky proces i rëndësishëm dhe karakteristik për tumoret malinje, quhet metastazim dhe tumoret
sekondare që formohen quhen metastaza. Jo të gjithë tumoret malinje kanë aftësi të njëjta
metastazuese. Tumoret malinje në siperfaqet mukozale ose epiteliale, në stadet e hershme
mund të krijojnë një ngritje apo rritje nga jashtë, por meqë invadojnë indin nën të kanë një
drejtim rritjeje nga brenda, ose siç quhet ndryshe endofite. Sipërfaqja e tyre është shpesh e
ulçeruar.Tumoret malinje në organet solide, tentojnë të jenë të kufizuar keq.Ata rriten në
mënyrë infiltrative, penetrojnë në trajtë gishtërinjsh në strukturat fqinje normale. Meqënëse
sipërfaqja e prerjes së tyre është e çrregullt dhe ngjan me gaforren (latinisht gaforre = cancer),
atëherë sëmundja ka marrë emrin kancer. Tumoret malinje shpesh kanë zona nekrotike
qendrore për shkak të perfuzionit të papërshtatshëm.Siperfaqja e prerjes së tyre është
heterogjene. Sëmundshmëria dhe mortaliteti nga tumoret malinje mund të jetë pasojë e :
Komprimimit dhe destruksionit të indeve fqinje
- Formimit të tumoreve sekondare (metastaza)
-Humbjes së gjakut nga siperfaqet e ulçeruara
-Obstruksionit të kanaleve natyrale (p.sh tumoret malinje të kolonit shkaktojnë obstruksion
intenstinal)
-Prodhim hormonesh (p.sh ACTH,ADH nga disa tumore të pulmonit) japin efekt
paraneoplazik qe shkaktojne renie ne peshe dhe dobesi
-Ankthit dhe frikës.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
16 Gentian DAULLE
Tumoret malinje kanë aftësi të madhe metastazuese.
Rrugët e metastazimit janë:, - hematogjene, - limfogjene, – transcelomike, – implantimi, -
endokavitare etj.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
17 Gentian DAULLE
KAPITULLI II;Sistemi respirator(Aparatus respiratorius)
Sistemi i frymëmarrjes Eshtë një sistem organesh të cilat kanë si funksion shkëmbimin e
gazeve midis organizmit dhe mjedisit rrethues. Sistemi respirator përbëhet:
- Rrugët e kalimit të ajrit: zgavra e hundës, faringu, laringu, trakea dhe bronket
- Organet e shkëmbimit të gazeve: mushkëritë
- Elementët mekanikë: pleura, diafragma, muret torakale.
Zgavra e hundës është pjesa fillestare e sistemit të frymëmarrjes. Zgavra e hundës me anë
të një perdeje ndahet në dy zgavra, kurse nga zgavra e gojes ndahet me anë të qiellzës.
Sipërfaqja e brendshme e zgavrave të hundës është e rritur me dukjen e nga 3 guacave
eshtërore në të dy anët e vrimave të hundës
Guacat eshtërore e ndajnë hapësirën e brendshme të hundës në disa rrugica të ngushta në
formë të labirintit nëpër të cilat kalon ajri.
Ajri që ka hyrë nëpër zgavrat e hundës qëndron një kohë më të gjatë në rrugicat e
lartpërmendura të hundës, në të cilat nxehet dhe pajisjet me lagështi. Sipërfaqja e brendshme
e zgavrave të hundës është e pajisur me mukozë të hollë në të cilën gjenden qimet e holla.
Qelizat e mukozës së hundës tajojnë lëngun jargore i cili, së bashku me qime, ndalë hyrjen e
pluhurit dhe të mikrobeve në organet e frymëmarrjes.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
18 Gentian DAULLE
Fyti (faringu);është vend i kryqëzimit të rrugës së frymëmarrjes dhe rrugëve për tretjen e
ushqimit.Ajri nga zgavra e hundës nëpër fyt kalon në laring, kurse ushqimi nga goja futet në
kapërcell. Edhe fyti është i veshur me mukozë në të cilën mblidhet pluhuri i cili përmes
lëngut jargor, duke u kollitur, hidhet në ambientin e jashtëm.
Laringu; përfaqëson pjesën e sipërme të zgjeruar të gabzherit. Ai përbëhet nga disa pllaka
kërcore që janë të lidhura ndërmjet vetë në mënyrë të lëvizshme. Në pjesën e sipërme të
laringut gjendet kapaku i laringut - epiglota që mbyll hyrjen në laring gjatë kapërdimjes së
ushqimit. Kështu, ushqimi dhe pështyma kalojnë në kapërcall.
Laringu shërben si organ ku prodhohet zeri. Në prodhimin e zërit marrin pjesë dy rrudha të
mukozës së laringut që quhen kordhat zanore.
Te njeriu për dallim nga shtazët laringu ka funksion të veçantë. Ai së bashku me zgavrën e
hundës dhe të gojës duke ndihmuar krijimin e tingujve të fjalës së artikuluar, ndihmon të
folurit.
Trakea; fillon prej pjesës së poshtme të laringut dhe ka gjatësi deri në 12 cm.
Trakeja ndërtohet nga 15-20 unaza jo të plota kërcore që gjithmonë ngelin të hapura për
depërtimin e ajrit.
Bronket; përfaqësojnë degëzime të pjesës së poshtme të trakesë në zgavrën e kraharorit.
Me të hyrë në mushkëri, bronket degëzohen në degë më të vogla - bronkiole.Sejcili nga
bronket kryesore pasi futen në hilus pulmonis ndahet në bronke më te vegjël. Ndarja e
bronkut I ngjan një peme (arbor bronchialis).Fillimisht nga bronket nisen nga kater degë
ventrale dhe dorsale.Bronku I djathtë jep për lobin e sipërm të mushkërisë së djathtë një degë,
që quhet ramus eparterialis, ndërsa degët e tjera I takojnë lobit të poshtëm të pulmonit të
djathtë.Në anën e majtë, ku nuk ka ramus eparterialis, dega e parë ventrale shkon në lobin e
sipërm të mushkërisë së majtë, degët e tjera për lobin e poshtëm të saj. Më tej ato ndahen në
bronkiola,në numër 12-18, të cilët vazhdojnë ndarjen, sejcili në dy bronchioli respiratori, në
murin e të cilave shfaqen alveolat. Bronkiolet respiratore ndahen në ductus alveolaris.Në
vendin e majës se ductus alveolar degëzohet në qesen alveolare dhe së bashku formojne
acinusalveolaris që paraqitet si baza e strukturës së mushkërisë.
Pareti i bronkeve dhe bronkiolave është i ndërtuar nga pllakëzat kërcore. Në saje të
pllakëzave kërcore bronket dhe bronkiolet gjithmonë qendrojnë të hapura për kalimin e ajrit.
Gypat më të vegjel të bronkeve - bronkiolet, përfundojnë me strajca ajrore - alveole, pareti i
të cilave është shumë i hollë dhe i furnizuar mirë me rrjetin e kapilarëve të gjakut
Mushkëritë – janë organe voluminoze të buta me ndërtim zhpuzor - elastik dhe ngjyrë të
kuqërremtë. Ato janë të vendosura në zgavrën e kraharorit anash zemrës dhe vazave të
mëdha që hyjnë dhe dalin prej saj. Kanë formën e një konusi të prerë, ku dallojmë:
> bazën (basis pulmones) të drejtuar poshtë dhe të vendosur mbi diafragmën
> majën (apex) të drejtuar sipër 2-3 cm mbi brinjën e parë.
Krahu i djathtë i mushkërive është i ndarë në tri lobe, kurse i majti në dy.Indi që ndërton
mushkëritë është poroz dhe shpuzor. Në secilin krah të mushkërive gjejmë arteriet dhe venat
mushkërore dhe nervat.Nga ana e jashtme e tyre mushkëritë janë të veshura me një cipe të
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
19 Gentian DAULLE
hollë që quhet pleurë.Pleura përbëhet prej dy fletëve në mesin e të cilave gjendet një lëng që
përfaqëson prodhim të tyre.Fletëza e jashtme është e puthitur për zgavrën e kraharorit dhe
për diafragmë, kurse ajo e brendshme për mushkëri.Indi mushkëror përbëhet nga një numër i
madh i bronkeve dhe bronkioleve. Bronkiolet përfundojnë me strajca të vogla ajrore-alveole
në të cilat bëhet shkëmbimi i gazrave. Pareti i alveoleve është shumë i hollë dhe përbëhet
nga epiteli njështresor.
Në sejcilën mushkëri dallojmë tre faqe:
1. facies sternocostalis
2. facies medialis
3. facies inferior
Facies stemocostalisështë më e madhe. Në të gjejmë gjurmët e brinjëve (impresiones
costales) si dhe gjurmët e shkaktuara nga arteria subklavia.
Faces medialis ka vendosje dhe përbëhet nga një pjesë e pasme vertebrale dhe një e perparme
mediastinale. Në këtë faqe gjenden hilus pulmonis, nëpërmjet së cilës hyjnë në mushkëri
arteria pulmonare, bronku kryesor, arteriet bronkiale, nervat dhe dalin venat pulmonare. Këto
formojnë rrënjën e mushkërisë (radix pulmones). Faqet ndahen njëra nga tjetra nëpërmjet tre
buzeve:
margo anterior,e mprehtë, e cila në mushkërinë e majtë në pjesën e poshtëme paraqet
një gërryerje (incisura cardiaca)
margo superior, e rrumbullakosur dhe konsiderohet shpesh si faqja e pasme e
pulmonit dhe:
margo inferior.
Nëpërmjet dy fisurave : (oblike dhe horizontale),mushkëria e djathtë ndahet në
tre lobe:
lobi i sipërm,i mesit dhe i poshtëm.
Ndërsa mushkëria e majtë përbëhet nga lobi I sipërm dhe I poshtëm, të ndara nëpërmjet tyre
nga fisura oblike. Lobi I sipërm është një zgjatim I vogël, në formën e gjuhëzës që veçohet
për shkak të incizurës kardiake, në anologji me mushkërinë e djathtë konsiderohet si lobi I
tretë I saj. Pumlmoni I djathtëështë më I shkurtër dhe më I gjerë, për shkak të shtypjes që
ushtron nën të hepari, ndërsa I majti më I gjatë dhe më I ngushtë për shkak të shtypjes që I
bën zemra (impressiones cardiaca ).
Funksioni kryesor i mushkërive është shkëmbimi i gazeve mes ajrit që ne thithim dhe gjakut.
Nëpërmjet mushkërive, dioksidi i karbonit largohet nga trupi dhe oksigjeni n.p.m. rrugëve të
frymëmarrjes hyn në sistemin e qarkullimit të gjakut
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
20 Gentian DAULLE
II-PleuraMushkëritë mbështillen nga një mbulesë seroze e cila quhet pleura dhe
dallojmëpleurën parietale dhe pleurën viscerale. Pleura viscerale, mbështjell mushkëritë, me
perjashtim tehilusit te saj. Ajo ngjitet imtësisht me parenkimën pulmonare, futet në fisurat
nëpërmjet lobeve, duke realizuar dhe ndarjen mes tyre, dhe I jep mushkërisë shkëlqimin e
saj.Kalimi në pleurën parietale, bëhet në rrënjën e mushkërisë.Pleura parietale ndahet
në:pleura costalis,pleura mediastinalis dhe pleura diaphragmatica;pjesa e sipërme formon
kupolën e saj. Siç shihet emërtimi i pjesëve të saj,lidhet me vendet ku ajo kalon. Kështu
pleura kostale, vesh nga brenda brinjët dhe muskujt nëpërmjet tyre;pleura diafragmatike
mbulon faqen e sipërme të diafragmës, ndërsa pleura mediastinale formon kufirin lateral të
mediastinit. Kubeja, cupula pleurale, gjendet mbi majën e mushkërisë, 2-3 cm mbi
klavikulën. Kur njëra pjesë e pleurës parietale kalon tek tjetra, formohen hapsira të cilat quhen
recese. Të tilla janë:recessus phrenicocostalis,costomediastinalis anterior,posterior dhe
phrenico-mediostinalis.
Diafragma (musculus phrenicus)
Është një muskul I gjerë që ndan kavitetin torakal nga ai abdominal.Diafragma përbëhet nga
pjesa muskulare në periferi dhe pjesa tendinoze në qendër.Diafragma luan një rol të
rëndësishëm në frymëmarrje, sidomos në inspirim sepse kur ajo kontraktohet shton
kapacitetin e kavitetit torakal
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
21 Gentian DAULLE
Kapitulli -III-Kanceri pulmonar:
Me termin kancer pulmonar përkufizohen neoplazitë malinje që e marrin origjinën nga
strukturat përbërëse të mushkërisë. Njihen disa lloje kancerësh pulmonar në varësi të mënyrës
së zhvillimit të tij, por ka një ndarje të përgjithshme që i klasifikon kancerët në dy lloje :
A-> Kancer pulmonar me qeliza të vogla(mikrocitoma), që haset në 20% të rasteve dhe
konsiderohet si një nga format më të rrezikshme. Përgjithsishtë në kohën që diagnostikohet
mundësia që dhe të ketë metastazuar është shumë e madhe.Ky lloj zhvillohet shpejt dhe
mundësia e trajtimit kirurgjikal është gati e pamundur, më shpesh për trajtimin e tij mjekët
preferojnë kombinime të kimioterapisë me radioterapinë. l
B-> Kancer pulmonar me qeliza jo të vogla që perfshin të gjitha nënllojet e tjerë të kancerit
pulmonar. Haset në 80% të rasteve, zhvillohet më ngadalë dhe mundësitë e trajtimit të tij janë
më komode
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
22 Gentian DAULLE
Kanceri Bronko-alveolarKanceri bronkoalveolar është një lloj i kancerit të mushkërive
me qeliza jo - të vogla. Organizata Botërore e Shëndetësisë ( OBSH) e klasifikon atë si një
nëntip adenokarcinotatoz dhe përbën rreth 2% -14 % të të gjitha rasteve të kancerit të
mushkërive. Kanceri bronkoaveolar është një kancer primar malinj i mushkërive, që do të
thotë se mushkëritë janë vendi i parë ku ky kancer zhvillohet ; ai nuk vjen në mushkëri nga
diku tjetër në trup . Kanceri bronkoalveolar zakonisht zhvillohet në zonat periferike të
mushkërive dhe përhapet nëpër membranat që ndan alevolat nga njëra-tjetra.
Sipas një hulumtimi të botuar në vitin 2003 tregohet se ka dy modele për zhvillimin e
kancerit bronkoalveolar .
A- Në rreth 40-80 % të rasteve qelizat kancerogjene janë gjetur në një zonë të kufizuar të
mushkërive , duke mundësuar trajtimin kirurgjikal.
B- Në pjesën e mbetur të rasteve, qelizar shtrihen në një zonë të gjerë .
Pavarësisht se si këto qeliza janë të shpërndarë , ato duken identike dhe shpesh janë të
përziera me qelizat e tjera adenokarcinomatoze.Kanceri bronkoalveolar ka më shumë gjasa të
zhvillohet në personat të cilët nuk kanë pirë kurrë duhan por shkaku I saktë mbetet akoma I
paqartë. Si të gjitha tumoret e mushkërive edhe te kanceri bronko-alveolar ndikojnë factorë të
tillë si: duhani, marijuana, asbesti, radoni, arseniku, produktet e qymyrit, benzina etj
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
23 Gentian DAULLE
Simptomate kancerit të bronkoalveolar kanë tendencë për t’u zhvilluar vetëm pasi kanceri
është shumë i avancuar dhe ndoshta është përhapur në pjesë të tjera të trupit të tilla si: mëlçi,
veshka, kocka, apo tru.
Simptomat përfshijnë: kollitjen, vështirësi në frymëmarrje, dhimbje gjoksi, humbje peshe.
Kanceri bronkoalveolar shkakton prodhim të shtuar të mukusit..
Diagnoza.Testet diagnostike janë të njëjta si për çdo kancer të dyshuar të mushkërive ,
duke filluar me radiografinë, ( CT ) scan , biopsia, ( MRI ) , UES, dhe pozitron emission
tomography ( PET ). testet e mëvonshme bëhen për të përcaktuar nëse kanceri ka metastazuar
në organe të tjera. Faza e kancerit përcaktohet sistemin TNM.
Parandalimi.Mund të arrihet duke shmangur pirjen e duhanit apo edhe duke iu shmangur
sa më shumë faktorëve të tjerë që shkaktojnë kancer pulmonar.
Tumoret pleuraleKa disa lloje kanceresh që mund të prekin në pleurën , malinje dhe
beninje. Tumoret më të zakonshëm janë malinj dhe quhen mesotelioma malinje pleurale. Kjo
është një e ënjtur agresive , e cila në përgjithësi lidhet me ekspozimin ndaj asbestit (
zakonisht kontakt për arsye profesionale Forma më agresive është" sarcomatous ".
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
24 Gentian DAULLE
Tumoret diagnostikohen pasi shfaqen simptomat si, dyspnea respiratore ( gulçim ) , kollë ,
ethe ,etj. Diagnoza definitive vendoset me videotorakoskopi.Trajtimi kirurgjikal përdoret për
qëllime terapeutike dhe paliative, ndërsa kimioterapia dhe radioterapia përdoren vetëm për
qëllime paliative.
III-1 Epidemiologjia e kancerit pulmonar.
Kanceri pulmonar është shkaku më i shpeshtë i vdekjeve nga kanceri, pergjegjes per 1/3 e
vdekjeve te lidhura me kancerin si tek meshkujt ashtu edhe tek femrat. Më shumë se 220.000
individë janë diagnostikuar me kancer pulmonar në Shtetet e Bashkuara nëvitin 2010.
Incidenca e kancerit arriti kulmet në vitet 1980, dhe u vu re një rritje e incidencës dhe tek
gratë. Kanceri pulmonar është I rrallë nën moshën 40 vjec, dhe rreziku për të zhvilluar kancer
rritet me moshën. Probabiliteti për të zhvilluar kancer është 8% për meshkuj dhe 6% për
femrat. Incidenca e kancerit varion nga rraca dhe grupet etnike,me një incidencë më tëlartëtek
Afro-amerikanët. Indexi i mortalitetit nga kanceri i pulmonit ka qenë në rritje sidomos në
vendet në zhvillim, megjithatë vitet e fundit duket të jetë zvogëluar pak në Amerikë dhe
Kanada. Edhe pse incidenca tek meshkujt po zvogelohet, vihet re një rritje e vazhdueshme e
incidencës së kancerit pulmonar me qeliza jo të vogla tek femrat jo duhanpirëse relativisht të
reja.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
25 Gentian DAULLE
Siç shihet nga grafikët 7 dhe 8, kanceri pulmonar ka përqindje më të madhe vdekshmërie për
të dyja gjinitë.
III-2 Etiologjia e kancerit pulmonar
A. DuhanpirjaNdryshe nga lloje të tjera të kancerit , shkaqet e të cilave janë shpesh të
panjohura, shkaku kryesor i kancerit pulmonar është pirja e duhanit. Korrelacioni midis tyre
(pirjes së duhanit dhe kancerit) u zbulua në vitin 1950. Sic dihet cigarja përbehet nga duhani,
letra, filtri dhe nga disa materiale shtesë. Por gjatë prodhimit i shtohen dhe përbërës të tjerë si
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
26 Gentian DAULLE
pesticide, fertilizer dhe materiale dezinfektimi. Tymi i cigares përmban rreth 4000 lloje
kimikatesh, nga të cilat 2000 janë helme.
Disa nga kimikatet që përmban tymi i duhanit:
• Monoksidi I karbonit: tymi i makinave, Arsenik, Metanol, DDT, Kadmium, Gaz
Butan, Aceton, Naftalin, Amoniak.
Disa nga kancerogjenët që përmban duhani:
Tymi i duhanit përmban rreth 60 lloje kancerogjenësh, njëpjesë e vogël e të
cilëve janë rradhitur më poshtë:
• Styrene,
• Benzen,
• Nitrozaminat,
• Formaldehid,
• Hidralazin,
• Vinil klorur
• Nikel,
• Kadmium,
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
27 Gentian DAULLE
• Arsenik,
• Polonium
• Hidrokarburet aromatike policiklike.
Nga këto, hidrokarburet polyaromatik dhe nitrosamina me sa duket mund tëndikojnë direkt
në ADN
Ekspertët vlerësojnë se një person që pi duhan, më shumë se një paketë në ditë ka
rrezik të zhvillimit të kancerit të mushkërive nga 20-25 herë më të lartë se
njëjoduhanpirës.
Nëse një person ndërpret pirjen e duhanit, rreziku i kancerit reduktohet gradualisht
me kalimin e kohës, por mjaft e vështirë. Duket se vetëm pas 15 vjet të
mospërdorimit të plotë të duhanit,rreziku I kancerit pulmonar është në të njëjtin nivel
me ata që nuk kanë pirë ndonjëherë duhan.
Pirja e duhanit tuba ose puro është gjithashtu një faktor i rëndësishëm rreziku, por jo
aq i rëndësishëm sa numri i cigareve të pira.
Rreth 90% e kancerit pulmonar që shkaktohet nga duhanpirja është e lidhur me:
• Numri i cigareve te pira
• Mosha në të cilën individi ka filluar duhanin
• Periudha e kohës së pirjes së duhanit
• Duhanpirja pasive
Rreth 25% e të gjitha rasteve me kancer pulmonar ndodh në persona të cilët qëndrojnë në
ambiente ku pihet duhan.Duhanpiresit pasiv janë të ekspozuar kryesisht ndaj nitrosaminës,e
cila është një kancerogjen.
B- Ekspozimi ndaj radiumit.
Radiumi mund të depërtojë në shtëpi përmes të carave të themeleve,të bodrumeve dhe mund
të arrijë nivele të larta në shtëpitë me ajrosje të pakët, në ambjente të mbyllura.Inspirimi I një
sasie të madhe gazi radium jep dëmtim të qelizave të frymëmarjes.Ekspozimi ndaj radiumit
rrit rrezikun për kancer pulmonar. Radiumi është shkaku kryesor I kancerit pulmonar te jo-
duhanpiresit dhe shkaku I dytë kryesor tek duhanpirësit. Rreziku I zhvillimit të kancerit nga
radiumi varet nga:
a) sasia e radiumit
b)koha e ekspozimit ndaj radiumit
c) është duhanpirës apo jo.
Personat të cilët pijnë duhan dhe janë të ekspozuar ndaj radiumit kanë rrezik shumë më të
lartë për të zhvilluar kancer sesa personat të cilët nuk pijnë duhan.
C- Ekspozimin ndaj asbestit
Rrit rrezikun për kancer pulmonar 9 herë më shumë se një person që nuk është I ekspozuar
ndaj asbestit. Rreziku I ekspozimit ndaj asbestit është I lartë tek ata që punojnë në ndërtim.
Kombinimi I duhanpirjes dhe ekspozimit ndaj asbestit rrit rrezikun për kancer pulmonar 90
herë. Një tjetër kancer I njohur si mesothelioma eështë I lidhur ngushtë me ekspozimin ndaj
asbestit.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
28 Gentian DAULLE
D- Sëmundjet kronike të mushkërive
të tilla si tuberkulozi apo sëmundje kronike obstruktive të mushkërive (COPD) janë gjithashtu
faktorë rreziku për kancer të mushkërive.Një person me COPD ka një rrezik 4-6 herë më të
lartë se një individ i shëndoshë, edhe në qoftë se pacienti nuk pi duhan dhe nuk ka faktorë të
tjerë të rrezikut për këtë sëmundje.
E- Ekspozimi profesionalndaj kimikateve kancerogjene
Rreziku për kancer pulmonar është I rritur nëpersonat të cilët punojnë në industri të
caktuara.
Kimikatet që rrisin rrezikun për kancer pulonar janë:
arseniku dhe përbërjet inorganike të arsenikut,
berillium dhe peërbërjet e tij,
cadmium dhe përbërjet e tij,
kimikatet që përdoren për prodhimin e gomës,hekuri,celiku,qymyri,eteret klormetili dhe
biklormetili,kromi,nafta,hidrokarburet aromatike policiklike, alumini, uraniumi,
plutoniumi, pluhuri I silicit, kristalet e silict,nikeli etj. Këto janë shkaqe të rralIa
tëkancerit pulmonar sepse normalisht një person nuk rri shume I ekspozuar ndaj këtyre
kimikateve, vetëm në rastet kur punon për një kohë shumë të gjatë në ambiente të tilla.
F- Historitë personale dhe familjare për kancer pulmonar.
Persona të cilët kanë pasur kancer kanë një rrezik të lartë për të zhvilluar kancer përsëri.
Gjithashtu pesona të cilët kanë pasur familjare të tyre (vëllezër,motra, prindërit ose fëmijët)
me kancer pulmonar janë më të rriskuar për kancer pulmonar. Rritja e rrezikut për kancer
pulmonar tek familjarët mund të jetë për shkak të një sërë faktorësh , të tilla si :
- sjellje të përbashkëta (pirja e duhanit) ose që jetojnë në të njëjtin ambjent ku ka karcinogjen
si radium. Studimet kanë treguar se rreziku për kancer pulmonar rritet në qoftë se një anëtar I
familjes ka zhvilluar kancer pulmonar në moshë të hershme.
G- Arseniku.
Pirja e ujit me nivel të lartë të arsenikut rrit rrezikun për kancer pulmonar. Rreziku rritet më
tej nëqoftëse shoqërohet me duhanpirjen.
H- Ekspozimi ndaj radioterapisë.
Njerëzit të cilët janë trajtuar me radioterapi të krahërorit për kancere të tilla si Linfoma
Hodgkin apo kanceri I gjitit kanë rritje të rrezikut për të zhvilluar kancer pulmonar.
I- Ekspozimi ndaj rrezatimit jonizues
Gjatë shpërthimit të bombave atomike rritet rreziku për kancer pulmonar,për këtë , njerëzit në
Japoni janë më të rrezikuar duke qenë se janë ekspozuar ndaj këtyre rrezatimeve jonizuese.
J- Ndotja e ambientit:
Disa agjentë me veprim reduktues si dioksidi I sulfurit,pjesëza lëndësh karbonike janë parë të
jenë karcinogjene.Ndotësit e ajrit ndryshojnë midis vendeve të ndryshme. Disa kërkime
tregojnë se ndotja e ajrit në qytete ka bërë që kanceri pulmonar të zhvillohet më shumë në
zonat urbane në krahasim me zonat rurale.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
29 Gentian DAULLE
K- Sistemi imunitar I dobesuar
rrit rrezikun për kancer pulmonar. Imuniteti mund të dobësohet nga një sërë faktorësh të tillë
si :
- Medikamentet (imunosupresoret)
- Infeksioni I HIV dhe AIDS. Njerëzit me HIV AIDSkanë një rrezik të lartë për L-
Faktorë të tjerë të mundshëm që rrisin rrezikun për kancer pulmonaryFaktorët e
mëposhtëm kanë lidhje me kancerin pulmonary, por nuk ka prova të mjaftueshme për të
thënë se janë faktorë rreziku. Është e nevojshme të bëhen studime të mëtejshme për të
qartësuar rolin e këtyre faktorëve në kancerin pulmonar.
Pirja e marijuanës. Të dhënat kanë sugjeruar për një lidhje midis pirjes së marijuanës dhe
kancerit pulmonar por që kjo lidhje nuk është aq e fortë sa e duhanpirjes me kancerin
pulmonar.
Djegia e drurit.Provat kanë treguar se ekziston një rrrezik potencial për kancerin pulmonary
nga djegia e drurit në ambjentet e mbyllura.Djegia e lëndëve djegëse të tilla si druri jep nivel
të lartë të ndotjes së ambjentit sidomos në ambiente të mbyllra dhe me ventilim të dobët.
Dieta.Është e nevojshme të bëhen më shumë studime për të qartësuar më mirë rolin e dietës
në zhvillimin e kancerit pulmonar.Disa studime kanë raportuar një rënie të rrezikut për
kancerin pulmonary në njerëzit që kanë një dietë të pasur me fruta dhe perime.Disa studime
kanë treguar një ulje të rrezikut te personat të cilët kanë një konsumim të lartë të
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
30 Gentian DAULLE
Seleniumit.Studime të tjera kanë treguar se duhanpirësit të cilët marrin suplemente me beta-
karoten kanë rrezik më të lartë për kancerin pulmonary.
Jeta sedentare.Njerëzit që bëjnë jetë sedentare kanë një rrezik më të lartë për kancer
pulmonar, pavarësisht se kjo nuk është vërtetuar akoma.
Heqja e vezoreve.Disa studime sugjerojnë se heqja e dy vezoreve mund të rrisë rrezikun te
një grua për një zhvillim të kancerit pulmonary. Studime të tjera duhet të bëhen për të kuptuar
më mirë këtë rrezik.
III-3 Patologjia e kancerit pulmonar
Termi kancer pulmonar përdoret për tumoret që rrjedhin nga epiteli respirator
(bronket,bronkiolat dhe alveolat). Mezoteliomat, limfomat dhe sarkomat janë të ndryshme
nga tumoret e epitelit të pulmoneve. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë ( W H O)
tumoret e pulmoneve ndahen në dy lloje:
a- karcinoma me qeliza të vogla (small cell lung cancer SCLC)
b- karcinoma me qeliza jo të vogla (non-small cell lung cancer NSCLC) e cila
histologjikisht përfshin adenokarcinomën, karcinomën skuamoqelizore, karcinomën
me qeliza të mëdha
Këto lloje të kancerit të epitelit të pulmoneve ndodhin në 90% të rasteve. Pjesa që mbetet
përfshin karcinomat e padiferencuara, si : karcinoidin, tumorin e gjëndrave bronkiale dhe dy
lloje të tjera të kancerit por që janë shumë të rralla.
Të gjitha lloje të kancerit pulmonar mund të gjenden tek duahnpirësit. Zakonisht është parë
që karcinoma me qeliza të vogla dhe karcinoma skuamoqelizore janë të lidhura
histologjikisht me duhanpirjen. Karcinoma skuamoqelizore është forma më e zakonshme e
diagnostikuar nga tumoret me qeliza jo të vogla, megjithatë ulja e konsumimit të duhanit në 4
dekadat e fundit si dhe ndryshimi i prodhimit të cigareve ( përdorimi I llojeve të ndryshme të
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
31 Gentian DAULLE
filtrave ) ka zëvendësuar karcinomën skuamoqelizore me adenokarcinomën, e cila është
forma më e shpeshtë e kancerit pulmonar. Incidenca e kancerit me qeliza të vogla është
gjithashtu në rënie. Edhe në persona të cilët nuk kanë pirë asnjëherë duhan mund të gjenden
të gjitha llojet e tumorit, megjithëse adenokarcinoma është më e shpeshta, më e zakonshmja
Karcinoma me qeliza të vogla është një tumor me një diferencim të dobët neurendokrine I cili
tenton të ndodhë si një masë qëndrore në pjesën bronkiale dhe është I lidhur fortë me
duhanpirjen. Karcinoma me qeliza të vogla ka citoplazëm të vogël dhe berthamë
hiperkromatike të vogël. Karcinoma me qeliza të vogla mund të prodhoje hormone të tilla si :
hormonin ACTH, AVP,ANF,GRP. Këto hormone mund të dallohen që në sindromën
paraneoplazike e cila ndihmon në diagnostikimin e hershëm të sëmundjes. Karcinoma
skuamoqelizore e pulmoneve, morfologjikisht është identike me karcinomën skuamoqelizore
ekstrapulmonare ( të kokës dhe qafës ) dhe dallohen vetëm nga klinika. Ky lloj kanceri,
tenton të zhvillohet në pjesën centrale dhe është I lidhur me duhanpirjen. Adenokarcinoma
zakonisht lokalizohet në pjesën periferike të pulmoneve dhe mund të lidhet me duhanpirjen.
Megjithatë adenokarcinoma është lloji më I zakonshëm I kancerit pulmonar tek personat të
cilët nuk kanë pirë asnjëherë duhan. Histolagjikisht në indin kanceroz vërehet prania e
gjëndrave, strukturave papilare dhe mukusit ciliar etj. Karcinoma bronkoalveolare është një
nëntip I adenokarcinomës që zhvillohet në alveolë, pa invadim, e cila në radiografi mund të
paraqitet si një masë e vetme ose si nje lezion multinodular difuz. Karcinoma
bronkioalveolare e vetme ndodh shumë rrallë. Zakonisht ndodh adenokarcinoma me
karakteristika të karcinomës bronkoalveolare. Karcinomat me qeliza të mëdha, tentojnë të
lokalizohen në pjesën periferike dhe janë karcinoma pulmonare me diferencim të dobët, të
përbëra nga qeliza malinje të medha pa evidence të qelizave skuamoze, me diferencim
glandular dhe me tipare të tumorit me qeliza të vogla e parë në mikroskop me dritë.Ky kancer
zakonisht përbëhet nga një shtresë qelizash të mëdha malinje, që shpesh shoqërohen me
nekrozë. Histolagjikisht për qëllim trajtimi kancerin pulmonar e ndajmë në dy lloje:
- karconoma me qeliza të vogla (SCLC)
- carcinoma me qeliza jot ë vogla (NSCLC)
Karcinoma me qeliza të vogla (SCLC) është e shpërndarë gjerësisht në momentin e
diagnostikimit. Edhe nëse është e lokalizuar, rrallë është e shërueshme me rezeksion
kirurgjikal. Në të kundërt karcinoma me qeliza jo të vogla (NSCLC) mund të hiqet me
rezeksion kirurgjikal në 30% të rasteve. Karcinoma me qeliza të vogla I përgjigjet më mirë
kimioterapisë citotoksike. Me njohjen biologjike të kancerit janë duke u zhvilluar klasifikime
të tjera, të cilat janë duke u bazuar në praninë e mutacioneve specifike dhe molekulare.
Njohja e këtyre dallimeve molekulare nund të ndihmojë në trajtimin e tumoreve në të
ardhmen.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
32 Gentian DAULLE
Tipet e qelizave të kancerit pulmonar
Adenokarcinoma
Përbën 20-30% të neoplazive pulmonare.Fillon më shpesh në periferi, e merr zanfillën nga
qelizat epiteliale dhe më pak nga qelizat glandulare.Shpesh shfaqet ne indet cikatriciale
parenkimale të proçeseve patologjike të mëparshëme. Për shkak të lokalizimit
adenokarcinoma ka një shfaqje më të vonshme dhe manifestimet klinike janë me pak
evidente në krahasim me karcinomën epidermoide. Paraqet tendencë të lartë metastazimi.(e
dyta mbas mikrocitomës)
Adenokarcino-ma
40%
Karcinoma skuamo-qelizore
25%
Karcinoma me qeliza të mëdha 15%
Karcinoma me qeliza të vogla
15%
Të tjera 5%
Grafiku 5 ; Qelizat e kanerit pulmonar
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
33 Gentian DAULLE
Karcinoma me qeliza të mëdha
Incidenca vlerësohet rreth 15-20%.Mund të jetë me origjinë centrale apo periferike.Masa
tumorale shpesh ka dimensione të mëdha në momentin e diagnozës dhe relativisht e kufiziar
mirë.Hasen shumë shpesh zona nekroze.Në ekzaminimin mikroskopik paraqet qeliza
epiteliale atipike që karakterizohen nga bërthama të mëdha, nukleola të dukshme dhe
citoplazem të bollshme.Këta elementë, nuk kanë aspekte të diferencimit epidermoid,
glandular apo neuroendokrin dhe janë të organizuar në zona solide. Sipas llojit të diferncimit
qelizor dallohen dy variante: Forma me qeliza gjigante: me një numër të rritur të qelizave
polinukleare, pleiomorfe dhe të tjera me forma të ndryshme. Forma me qeliza të qarta: e
rrallë, karakterizohet nga qeliza me citoplazem të qartë, shkumoze dhe pa mucinë.
Karcinoma me qeliza të vogla
Mikrocitoma, përbën rreth 25% të tumoreve malinje të pulmonit. (Rreth 1 në 5 raste me Ca
pulmonar rezulton me qeliza te vogla.)Është neoplazia me karakter më të lartë malinj dhe
me aftësi të shprehur për përhapje në distancë (metastazimit) me rrugë hematogjene ose
limfatike.
Masa fillestare më shpesh ka vendosje centrohilare.Fillimi klinik shpesh sinjalizohet nga
metastazat. Frekuenca e këtij fenomeni është kaq e lartë sa që përballë një mikrocitome
histologjikisht të vërtetuar, duhet te mendosh pranine e metastazes.Tipi histologjik i
mikrocitomës është i diskutushëm:Shoqërimi i shpeshtë me sindromat paraneoplazike
sugjeron një origjinë nga qeliza me funksion neurosekretor.Një konfirmim për këtë hipotezë
vjen nga studime imunohistiokimike, që tregojnë shpesh tipare të diferencimit neuroendokrin
si:Granulacione citoplazmatik dhe prezencë të peptideve dhe aminave(serotonina,
kalçitonina, leukoencefalina, gastrina etj.)
Karcinoma bronkoalveolare
Zakonisht gjendet në periferi të mushkërisë, afër pleurës.Nuk ka lidhje me duhanin.
Histologjikisht shihen ca si alveola të rrethuar me qeliza kuboide (jo të sheshta).
Karcinoma me qeliza skuamoze
Masë në hilum, me zanafillë bronkiale.Shkaktohet nga duhani.
Karcinoma bronkogjene
Shkakton hiperkalcemi sepse sekreton PTHrp (PTH related peptide).
Tumori karcinoid bronkial
Sindromi karcinoid - sekretim i serotoninës (5-HT). Shenjat/simptomat: diare, skuqje,
sëmundje karcinoide e valvulave të zemrës, tinguj fishkëllyes në mushkëri. Diagnoza: Në
urinë shihet nivel i rritur i 5-HIAA (metabolit i 5-HT). Methysergidi përdoret gjatë trajtimit
sepse është antagonist i 5-HT.
Limfangioma/leiomioma
Tumor i muskulaturës të lëmuar, shkakton bllokim të bronkiolave.Haset pothuaj gjithmonë në
gratë që nuk kanë arritur menopauzë. Prezantimi klasik: pneumotoraks. Trajtimi: progesteron
ose transplant i mushkërive.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
34 Gentian DAULLE
Të tjera sindroma kanceroze
1. Tumori i sulkusit superior (pancoast tumor).
a. Sindromi Horner: ptozë, miozë, anhidrozë; shkaktohet nga dëmtimi i
nervit/ganglionit simpatik në qafë.
b. Sindromi i venës kava superiore: vena kava shtypet, bllokohet nag tumori dhe
si pasojë shkaktohet fryrje e venave të qafës, enjtje e fytyrës, cianozë.
2. Karcinoma me qeliza të vogla shkakton një sindromë me dobësi muskulare që njihet
si sindroma Lambert-Eaton; mekanizmi është prodhimi i antitrupave kundër kanaleve
presinaptikë të kalciumit; klinikisht ngjan me miasteninë grave.
3. Metastazat mushkërore të kancerit të veshkave mund të shkaktojnë policitemi nëse
prodhojnë eritropoetinë.
III-4 Stadet e kancerit pulmonar
Njohja e stadeve të kancerit pulmonar është shumë i rëndësishëm pasi trajtimi i tij bëhet në
bazë të stadit. Për stadifikimin e kancerit pulmonar përdoret sistemi TNM, i cili përfshin
Masën e kancerit ose tumorit ( T )
Shpërndarjen në nyjet limfatike ( N )
Metastazat në distance (M)
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
35 Gentian DAULLE
Tabela 1 Stadet dhe karakteristikat e tumoreve për çdo stad
Tumor (T) Karakteristikat
T0 Nuk vërehet prania e tumorit
T1 Tumori me diametër <2 cm rreth pulmoneve
ose pleurës viscerale, pa invazion
T1a Tumor 2 cm
T1b Tumor >2 cm por < 3 cm
T2 Tumor >3 cm por < 7 cm
T2a Tumor > 3 cm por < 5 cm
T2b Tumor >5cm por < 7 cm
T3 Tumor > 7 cm I cili përfshin toraksin,
diafragmën, nervin frenik, pleurën dhe
perikardin
T4 Tumor I cdo madhësie I cili përfshin :
mediastinin, zemrën, trakenë, nervat rekurent,
ezofagun, vertebrat
Nyje limfatike (N)
N0 Nuk paraqet invadim të nyjeve limfatike
N1 Tumori ka invaduar njërin nga pulmonet
N2 Tumori ka invaduar nyjat limfatike të krahut
përkatës të murit të kraharorit ose të laringut
N3 Tumori ka invaduar nyjat limfatike të krahut
tjetër të mushkërive ose nyjat limfatike më të
largëta
Metastaza (M)
M0 Nuk ka metastaza
M1 Metastaza në organe të tjera (rene, kocka, tru)
Mx Prania e metastazave nuk mund të gjykohet
dot duke qenë se karcinomat parvocelulare
dhe joparvocelulare të pulmoneve përhapen
me shpejtësi të ndryshme
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
36 Gentian DAULLE
Stadi 0 Kjo quhet faza ' in situ' e sëmundjes, në këtë fazë kanceri nuk ka invaduar afër indeve
dhe nuk është I shpërndarë jashtë pulmoneve
Stadi I
Kanceri është I vogël, nuk ka invaduar në asnjë linfonodul, në këtë rast kirurgjia mund të heqi
komplet kancerin. Stadi I ndahet në dy nënstade, stadi IA ose IB, tumoret më të vogla se 3cm
futen në stadin IA dhe tumoret më të mëdha se 3cm dhe më të vogla se 5cm futen në stadin
IB.
Stadi II. Stadi II ndahet në dy nënstade: Stadi IIA dhe IIB. Në stadin IIA tumori është> 7cm,
nuk ka invaduar në linfonodujt ose tumori është<5 cm dhe ka invaduar në linfonodujt më të
afërt. Në stadin IIB, tumori është më I madh se 5cm dhe më I vogël se 7 cm I cili mund të
ketë invaduar ose jo në strukturat e afërta të pulmoneve por që nuk ka invaduar në
linfonodujt.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
37 Gentian DAULLE
Stadi III. Stadi i III ndahet në dy nëntipe:IIIA dhe IIIB.
Stadi IIIA:Kanceri në këtë stad është I cdo lloj madhësie dhe mund të: Përfshijë bronkun
kryesor, është e shpërhapur në pleurë, ka invaduar lindonodujt e pulmonit të anës së vet por
nuk ka invaduar në distancë ose Tumori është në cdo lIoj madhësie, shpërhapur në kafazin e
krahërorit, diafragmën, pleurën mediastinale dhe në membranat përreth zemrës
Stadi IIIB: Tumori është nëmadhësi të ndryshme, është I përhapur në pjesën mediastinale,
zemër, trake ose me shumë noduse tumorale në të njëjtin lob pulmonar
Stadi IV Në këtë stad, kanceri ka invaduar edhe në pjesë të tjera të trupit, nëpleurë, përreth
zemrës etj. Kanceri pulmonar mund të japë metastaza kudo në trup por zakonisht ai përhapet
në kokë, kocka, hepar dhe në mbiveshkore.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
38 Gentian DAULLE
.
III-5 Klinika
Më shumë se gjysma e pacientëve me kancer pulmonar e zbulojnë sëmundjen pasi ajo ka
avancuar.Në stadin e fillestar sëmundja mund të kalojë pa simptoma, e ashquajtura faza
asimptomatike e fshehtë e sëmundjes.Shumica e pacientëve i shfaqin shenjat (simptomat) e
kancerit pulmonar si pasojë e .
o tumorit primar,
o rritjes se masës tumorale,
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
39 Gentian DAULLE
o nga invazioni ose obstruksioni strukturave pulmonare,
o shfaqjes së metastazave në distancë
o sindroma paraneoplazike.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Grafiku -3 Frekuenca në % e simptomave
Tabela 2. Shenjat e kancerit pulmonar në bazë të shpeshtësisë dhe të shfaqjes
Shenjat Frekuenca
Kollë 8 – 75 %
Humbje në peshë 0 – 68 %
Dispne 3 – 60 %
Dhimbje krahërori 20 – 49 %
Hemoptizi 6 – 35 %
Dhimbje kockash 6 – 25 %
Temperaturë 0 – 20 %
Dobësi 0 – 10 %
Obstruksion të venës cava superior 0 – 4 %
Disfagi 0 – 2 %
wheezing dhe stridor 0 – 2 %
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
40 Gentian DAULLE
Tabela-3 ; Të dhënat klinike të cilat sugjerojnë për metastaza
Bazuar në anamnezë -Humbje më shumë se 10 % të peshës së
përgjithshme trupore
-Anoreksi
-Lodhje muskuloskeletike
-Dhimbje kockash
-Shenja neurologjike (dhimbje koke, sinkop,
dobësi në ekstremitete, ndryshim të statusit
mental)
Bazuar në ekzaminimin fizik Limfadenopati ( > 1 cm)
Sindroma e venës cava superior
Hepatomegali ( > 13 cm span)
Shenja neurologjike
Papiloedema
Bazuar në testet laboratorike HCT< 40% (burrat) dhe < 35% ( gratë)
Gamma-glutamyl-transferasë
Serum glutamyc-axaloatic
Transaminase SGOT
Niveli I kalciumit
Shfaqja më e zakonshme e kancerit pulmonar është tek duhanpirësit e tëdy gjinive, zakonisht
rreth dekadës së 7-të të jetës.Kur një individ ka kollë dhe hemoptizi dhe është duhanpirës ose
vuan nga sëmundjet obstruktive pulmonare dhe është 40 vjec,duhet të dyshojë për kancer
pulmonar dhe duhet ti nënshtrohet të gjitha egzaminimeve për të.Nëse një individ ka
pneumoni kronike e cila nuk I përgjigjigjet trajtimit me antibiotikë duhet të dyshojë dhe ti
nënshtrohet egzaminimeve për kancer pulmonar.Pacientët me kancer central ose
endobronkial mund të paraqesin kollë, hemoptizi, wheezing, stridor,dispne. Tumoret në
pjesën periferike të pulmoneve shkaktojnë :dhimbje pleurike ose dhimbje krahërori,dispne në
pozicion ortostatik dhe simptoma të abcesit të pulmoneve si pasojë e tumorit. Tumoret në
pjesën regjionale të toraksit shkaktojnë: obstruksion trakeal,kompresion ose shtypje të
ezofagut e cila jep disfagi,kemi shtypje të kordave zanore e cila jep ngjirje të zërit,paralizë të
nervit frenik,paralizë të nervit simpatik cervical e cilajep sindromën Horner( Sindroma
Horner është fundosja e kokërdhokut të syrit e shoqëruar me rënien e qepallës së sipërme
(ptozë) ,miozë dhe mosdjersitje). Probleme të tjera të tumoreve regjionale përfshihen
sindroma e venëskava superior nga obstruksioni vaskular me zgjerim të enëve të
gjakut,tamponade kardiake,aritmi deri në dështim të punës së zemrës. Shenja të përgjithshme
të mund të përfshijnë: anoreksi,humbje në peshë,dobësi,temperaturë dhe diersitje gjatë natës.
Metastazat jashtë toraksit shfaqen në 50% të pacientëve me karcinomën skuamoqelizore,në
8% te pacientëve me adenokarcinomë dhe karcinomë me qeliza të medha dhe në 95% në
pacientët me karcinoid dhe me kancer me qeliza të vogla.Reth 1/3 e pacientëve shfaqin
shenjat dhe simptomat si pasojë e metastazës së tumorit. Metastazat e kancerit pulmonar
mund të ndodhin në cdo organ dhe në bazë se ku shfaqet metastaza,shfaq edhe simptoma të
tjera. Pacientët me metastaza në tru shfaqin: dhimbje koke,nauze dhe të vjella,deficit
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
41 Gentian DAULLE
neurologjik.Pacientët me metastaza në kocka mund të shfaqin citopeni ose leukoeritroblastoz.
Metastazat në mëlci japin: hepatomegali, dhimbje në kuadratin e sipërm të djathtë,anoreksi
dhë rënie në peshë. Disfunksioni I heparit dhe obstruksioni I rrugëve biliare është I
rrallë.Metastazat në gjëndrat e mbiveshkores janë të zakonshme por rrallë shkaktojnë dhimbje
ose insuficencë renale, vetëm ne rast se kemi zmadhim të madh të mbiveshkores.
Sindroma paraneoplazikeështë tërësia e shenjave klinike të lidhura me organet dhe
sistemet e ndryshme që shfaqen në kuadër të një tumori malinj në organizëm,i
diagnostikuar ose jo.
Sindroma paraneoplazikeështë e zakonshme në pacientët me kancer pulmonar,sidomos në
kancerin me qeliza të vogla SCLC,dhe mund të paraqesi shenjat fillestare të përsëritjes së
tumorit. Përvec kësaj sindroma paraneoplazike mund të imitojë shfaqjen e metastazave në
organe,e cila pastaj kërkon më shumë një terapi paliative,sesa terapi kuruese. Shpesh
sindroma paraneoplazike mund të qetësohet nga trajtimi i tumorit. Në disa raste,
patofiziologjia e sindromës paraneoplazike është e njohur,sidomos kur tumori sekreton
hormone me aktivitet biologjik. Megjithatë në shumë raste patologjia nuk është e njohur.
Simptoma sistemike si: anoreksia ,humbje në peshë ( e parë në 30% të
pacientëve),ethe,imunitet i komprimuar janë shenja tësindromës paraneoplazike ,etiologjia
e të cilave është e panjohur ose e paidentifikuar. Humbja e peshës në më shumë se 10% të
peshës totale të trupit konsiderohet si një shenjë me një prognozë të keqe.
Sindroma endokrine vërehet në 12% të rasteve : hiperkalcemia e cila rezulton nga prodhimi
i hormoneve të paratiroides (PTH) ose me e zakonshmja peptide e PTH,e cila është
komponenti metabolik me kërcënues për jetën,zakonisht ndodh në karcinomën
skuamoqelizore.Simptoma klinike përfshihen : nauze dhe të vjella,dhimbje
abdominale,konstipacion,poliuri,etje dhe gjëndje e alteruar mendore.Hyponatremia
shkaktohet nga sekretimi I papërshtatshëm I hormonit antidiuretik (SIADH) ose nga atrial
natriuretik peptide (ANP). Në shumicën e rasteve niveli i hormonit antidiuretik rregullohet
1-4 javët e para të fillimit të kimioterapisë. Gjatë kësaj kohe natriumi mbahet në 128meq/L
nëpërmjet kufizimit të lëngjeve. Kur kufizimi I lëngjeve është I pamjaftueshëm mund të
përdorim demeclocycline-ën. Në qoftë se nuk kemi përmiresim të nivelit të natrium it në 3-
4 orë pas kufizimit të likideve adekuate duhet të matim nivelin e ANP në plazëm për të
përcaktuar shkakun. Sekretimi I ACTH nga kanceri pulmonar me qeliza të vogla dhe
karcinoidi shkaktojnë crregullime elektrolitike,sidomos hypokaleminë,më rrallë ndryshime
në hormone të tjera të trupit, të cilat ndodhin nësindromën Cushing nga një adenoma
hipofizare.
III-6 Diagnostikimi I kancerit pulmonar
A- AnamnezaTë dhënat që merren nga anamneza janë shumë të rëndësishme për
diagnostikim e kancerit pulmonar. Simptomat dhe shenjat janë jo specifike edhe mjeku edhe
pacienti duhet të jenë shumë vegjilent ndaj tyre. Të dhënat që merren nga anamneza si kollë,
hemoptizi, dhimbje gjoksi, dispne, duhet të na bëjnë të dyshojmë për kancer pulmonar.
Historia familjare për kancer pulmonar, historitë personale si : pirja e duhanit, ambjenti I
punës I cili mund të jetë toksik etj. Informacioni I marrë nga anamneza mund të na ndimojë
në formulimin e një dyshimi për kancerin pulmonar e cila pastaj sugjeron të bëhen
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
42 Gentian DAULLE
egzaminime më të hollësishme . Rreth 2/3 e kancerit pulmonar diagnostikohet në fazën e
avancuar.Diagnostikimi I kancerit pulmonar në pacientët e dyshuar për këtë sëmundje është
mjaft kompleks dhe përfshin :
B- Radiografia e toraksit. Radiografia është hapi I parë diagnostikues pas simptomave
fizike dhe historisë së pacientit, të cilat të ngrejnë dyshimet për kancer pulmonar. Radiografia
është një egzaminim e cila jep pamje antero-posteriore si dhe latero-laterale, si dhe e
ekspozon pacientin ndaj një sasie të vogël rrezatimi me rreze -X. Në bazë të radiografisë
mund të zbulohen fusha , masë, ose imazhe të dyshimta në pulmone por është e nevojshme
për egzaminime të mëtejshme pasi jo cdo masë e gjetur në pulmone është kanceroze.
C- Tomografia e kompjuterizuar CT.Tomografia është zakonisht egzaminimi I dytë pas
radiografisë jo normale të pulmoneve ose/edhe pas një radiografie normale të pulmoneve.
Mund të bëhet për të parë, toraksin, abdomenin dhe/osetrurin për të egzaminuar kancerin
pulmonar si dhe metastazat. Egzaminimi me CT -scan bëhet kur radiografia tregon një
anomali të pulmoneve por edhe kur nuk tregohen në bazë të radiografisë anomali apo masa
në pulmone, për t’u siguruar bëhet egzaminimi me CT -scan. Tomografia e kompjuterizuar
përdor rrezet-X të kombinuara me imazhe të shumta të lidhura me një kompjuter.Një
avantazh I CT-scan është se eëhtë më e ndjeshme se radiografia në zbulimin e noduseve.
Ndonjëherë mund të përdoren edhe lëndë kontrasti për të ndihmuar në përshkrimin më të
mirë të organeve. Në CT -scan pacienti është I ekspozuar ndaj një sasie minimale rrezesh X.
Efekti më i padëshiruar zakonisht shkaktohet nga lënda e kontrastit, kjo zakonisht shkakton
skuqje, kruarje, të cilat zhduken shumë shpejtë. Reaksione të rënda anafilaktike nga lëndët e
kontrastit janë të rralla. CT i abdomenit mund të identifikojë dhe metastazat në hepar si dhe
në gjëndrat e mbiveshkores, CT e kokës mund të zbulojë praninë dhe shtrirjen e metastazave
të kancerit në tru. Një teknikë tjetër e quajtur CT -spirale përdoret për të identifikuar kancerin
pulmonar. Kjo procedurë kërkon një lloj të vecantë CT -scaneri dhe ka treguar se është mjaft
efektive në identifikimin e kancerit në faza të hershme tek duhanpirësit dhe tek ish
duhanpirësit.
D-Rezonanca magnetike.
Egzaminimi me rrezonancë magnetike bëhet për të përcaktuar më mirë detajet e tumorit.
Teknika e rezonancës magnetike përdor magnetizimin, (valë radioje dhe një kompjuter për të
prodhuar imazhet e trupit). Rrezonanca magnetike nuk ka ndonjë efekt anësor të njohur deri
tani dhe pacienti nuk I nënshtrohet asnjë ekspozimi ndaj rrezeve. Imazhi I prodhuar nga
rezonanca magnetike është mjaft I detajuar dhe mund të zbulojë edhe ndryshime të vogla të
strukturave brenda trupit. Njerëzit me implante mekanike, pacemakers, valvula artificiale të
zemrës nuk mund të bëjnë resonance për shkak te rrezikut që magneti mund të lëvizë pjesën
metalike të këtyre strukturave.
E-PET (positron emission tomography)
PET është një teknikë e specializuar e cila përdor lëndë radioaktive për të prodhuar imazhe 3-
dimensionale me ngjyra, të indeve të trupit. Ndërsa CT-scan dhe Rezonanca magnetike
shikojnë strukturat anatomike, skanimi PET mat aktivitetin metabolik dhe funksionin e
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
43 Gentian DAULLE
indeve. Skanimi PET mund të përcaktojë nëse një ind tumoral është aktiv në rritje si dhe
mund të përcaktojë llojin e qelizave brenda një tumori të vecantë.
F-Citologjia e sputumit.Diagnoza e kancerit pulmonar kërkon gjithmonë konfirmimin e
qelizave malinje nga një patolog, kur simptomat dhe radiografia ngrejneë dyshimet për
kancer pulmonar. Metoda më e thjeshtë për të vendosur diagnozen është egzaminimi I
sputumit me një mikroskop. Nëse tumori është I lokalizuar në pjesën qendrore të pulmoneve
dhe kur ka invaduar në rrugët e frymëmarrjes, kjo procedurë e njohur si citologjia e
pështymës apo e sputumit mund të vizualizojë qelizat e tumorit. Kjo procedurë është e
parrezikshme dhe e lirë për diagnostikimin e indit por që vlera e saj është e kufizuar pasi
qelizat kanceroze jo gjithmonë janë të pranishme në sputum edhe nëse tumori është prezent
në pulmone. Gjithashtu qeliza jokanceroze, herë pas here mund të pësojë ndryshime si pasojë
e reagimit ndaj inflamacionit ose lëndimit që e bën atë të duket si qeliz kanceroze.
G—Bronkoskopia.Është një metodë e egzaminimit klinik. Ajo lejon pamjen direkte të
tumorit dhe me anë të bronkoskopisë mund të marrim edhe material për biopsi. Me
bronkoskopi jo vetëm mund të shikojmë ose të dyshojmë për proces kanceroz, të marrim
material për biopsi, të përcaktojmë në disa raste paoperueshmërinë e kancerit por mund të
përdoret edhe për rezeksion paliativ në karcinomat bronkiale stenozante. Procedura mund të
jetë e pakëndëshme dhe kërkon qetësues dhe anestezi. Bronkoskopia, që të kryhet në mënyrë
korrekte, duhet të bëhet nga një pneumolog ose kirurg. Efekt i padëshiruar mund të jetë kollë
me rrema gjaku 1-2 ditë pas bronkoskopisë, kurse komplikacione serioze të bronkoskopisë
janë të rralla përfshijnë: hemoptizi e madhe, ulje e nivelit te 02 në gjak, aritmi kardiake si dhe
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
44 Gentian DAULLE
komplikacionet nga anestezia dhe medikamentet sedative.
H- Marrja e indit tumoral për biopsi.Marrja e indit tumoral për biopsi me një gjilpërë
përmes lëkurës si dhe nën vëzhgimin e imazheve radiologjike është shumë e rëndësishme për
të përcaktuar diagnozën e kancerit pulmonar.Kjo është vecanërisht e dobishme kur tumori
është I lokalizuar në një pjesë periferike të pulmoneve dhe nuk mund të merret mostra e indit
tumoral me anë të bronkoskopisë. Perpara fillimit të procedurës aplikohet anestezi lokale në
zonën ku do të marrim materialin me gjilpërë nga indi tumoral nëpërmjet lëkurës. Kjo
procedurë është përgjithsisht e saktë kur është lokalizuar shumë mirë zona e prekur me anë të
procedurave të tjera, nqs kjo zonë nuk është e lokalizuar mirë atëherë e gjithë proedura është
jo e saktë. Një komplikacion I rrallë (2-5%) që ndodh gjatë marrjes së materialit me gjilpërë
për biopsi është pneumotoraksi.
I.Torakocenteza.Ndonjëherë kanceri pulmonar përfshin edhe indet përreth pulmoneve
(pleurën) e cila con në grumbullimin e likideve në hapësirën midis pulmoneve dhe kafazit të
krahërorit. Aspirimi I një mostre të ketij likidi pleural me anë të një gjilpëre mund të zbulojë
qelizat kanceroze dhe të vendosë diagnozen.Ashtu si procedura e mësipërme edhe
torakocenteza ka një rrezik të vogël për të zhvilluar pneumotoraks.
J-Mediastinoskopia.Mediastinoskopia është nje egzaminim kirurgjikal e cila realizohet duke
bërë një incision në dërrasën e krahërorit në mes të brinjëve dhe pastaj nëpërmjet
këtijincizioni merret mostër nga linfonodujt ose ind tumoral për biopsi. Kjo procedurë bëhet
nën anestezi të përgjithshme në sallën e operacionit.
K- Torakotomia.Torakotomia është një procedurë e cila bëhet me anestezi të përgjithshme
në sallën e operacionit. Kirurgu bën një incizion në dërrasën e krahërorit dhe egzaminon në
mënyrë direkte pulmonet si dhe merr mostër nga indi tumoral për t’a egzaminuar.
L-Analizat.Analizat rutine të gjakut nuk mund të diagnostikojnë kancerin pulmonar, por ato
mund të zbulojnë anomalitë biokimike ose metabolike të trupit të cilat shoqërojnë kancerin.
P.sh Niveli I lartë I kalciumit ose I enzimës fosfatazë alkaline jep të dhëna për metastaza në
kocka. Gjithashtu rritja e nivelit të enzimës AST ose SGOT dhe ALT ose GSTP jep të dhëna
për dëmtimin e mëlcisë nga tumori.
III- 7 Trajtimi.
Trajtimi për kancerin pulmonar mund të përfshijë kirurgjinë, kimioterapinë, radioterapinë
dhe/ose një kombinim të tyre. Vendimi se cila metodë është më e përshtatshme bëhet sipas
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
45 Gentian DAULLE
individit dhe duke marrë në konsideratë lokalizimin dhe stadin e tumorit si dhe gjëndjen e
përgjithshme shëndetësore të pacientit. Si në të gjithë tumoret e tjerë, terapia e dhënë mund të
jetë mjekuese ( kurative ) ose paliative. Më shumë se një lloj terapie mund të jepet në shumë
raste.Në këto lloj rastesh, terapia që I shtohet të parës quhet ndihmëse (adjuvante).Tipe të
tjera të trajtimit si terapia hormonale, terapia biologjike mund të përdoren gjithashtu nëdisa
tipe tumoresh. Trajtimi I kancerit bëhet nga mjeku specialist në onkologji. Stadin Trajtimit i
kancerit mund të bëhet për qellim:
Parandalimi (profilaksi). Profilaksia bëhet për të parandaluar rritjen dhe shumimin e qelizave
kancerogjene ose për të hequr inde prekanceroze të cilat mund të kthehen në kancer
Kurim. Trajtimi në këtë rast bëhet për të shëruar kancerin
Kontrollimin e kancerit. Trajtimi në këtë rast jepet për të kontrolluar tumorin dhe për të
ndaluar rritjen dhe shpërndarjen e qelizave kancerogjene
Palativ. Kur kurimi është I pamundur atëherë trajtimi bëhet për të reduktuar simptomat si:
dhimbje,dispne,hemoptizi,për të rritur komfortin dhe cilësinë e jetës
Shkencëtarët thonë se kanë përdorur një vaksinë eksperimentale të quajtur Gvaks për të
eliminuar kancerin e mushkërive.Ajo përbëhet nga një molekulë që përmban një gjen të
veçantë.Ky gjen vendoset në qelizat kanceroze, gjë që shkakton ndryshim e pamjes së këtyre
qelizave dhe në këtë mënyrë kanceri mund të identifikohet lehtë dhe mund të pastrohet siç
veprohet në raste infeksionesh, gripi apo të ftohti. Të dhënat tregojnë se tek disa pacientë
tumori në mushkëri u zhduk plotësisht, ndërsa tek të tjerët përparimi i sëmundjes u
ngadalësua dukshëm.Tek një numër pacientësh që provuan këtë vaksinë tre vjet më parë
kanceri nuk është rishfaqur, thotë doktor John Nemunatis, onkologjisë pranë qendrës
mjekësore universitare Baylor në Dallas të Teksasit. Sipas shkencëtarëve, ky është studimi i
parë që tregon se kanceri në mushkëri mund të zhduket plotësisht ose për një kohë të gjatë.
Një përpjekje e ngjashme kundër kancerit të lëkurës gjithashtu ka dhënë rezultate premtuese
A-…Kirurgjia.Heqja kirurgjikale e tumorit zakonisht është e rezervuar vetëm për një fazë të
tumorit, fazën e dytë të kancerit me qeliza jot ë vogla dhe është trajtim I zgjedhur për
kancerin që nuk është përhapur përtej mushkërive. Rreth 10-35% e tumoreve malinje të
mushkërivemund të hiqen me kirurgji. Ndër personat që kanë një kancer të izoluar që rritet
ngadalë, 25% kanë mbijetuar pas diagnozës.Kirurgjia nuk është e mundur nëse kanceri është
shumë pranë trakesë ose nëse pacienti ka problem të tjera serioze.Proçedura e zgjedhur
kirurgjikale varet nga lloji dhe lokalizimi I kancerit.Kirurgjia për kancerin pulmonary përbën
një proçedurë madhore kirurgjikale dhe kërkon një ndjekje dhe një përkujdesje të madhe
infermierore dhe periudha e hospitalizimit mund të vazhdojë me muaj.
B- Kimioterapia.Kimioterapia është trajtimi I cili përdor medikamente anti-kanceroze
citotoksike për trajtimin e kancerit pulmonar. Ështe një terapi sistemike e cila qarkullon në të
gjithë trupin duke shkatërruar qelizat kanceroze,duke përfshirë edhe qelizat të cilat janë
shpërndarë në trup,pra kur tumori ka dhënë metastaza të largëta. Kimioterapia është një
trajtim I zgjedhur për shumicën e tumoreve me qeliza të vogla, sepse në shumicën e rasteve
këto tumore janë përhapur shumë në momentin kur bëhet diagnostikimi I tyre.Kimioterapia
mund të jepet nga goja ose në formë infuzionesh i/v, ose një kombinim I të dyjave.Por dihet
që kimioterapia përveç efekteve positive në ndaljen e rritjes së tumorit, dëmton edhe qelizat e
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
46 Gentian DAULLE
organizmit.Është detyra e infermieres që t’a vërë në dijeni pacientin për këto efekte anësore si
dhe t’a ndihmojë në trajtim dhe menaxhim.
Kimioterapia zakonisht përdoret për trajtimin e kancerit pulmonar si:
• Trajtim fillestar i shoqëruar ose jo me radioterapinë
• Përpara trajtimit me radioterapi ose kirurgjisë për të zvogluar tumorin
• Pas kirurgjisë për të shkatërruar qelizat kanceroze të mbetura si dhe për të reduktuar
rrezikun e ripërseritjes së kancerit
• Për të qetësuar dhimbjen ose për të kontrolluar simptomat në tumoret e avancuar
(kimoterapia paliative).
Tipet e kimioterapisëKimioterapia që përdoret zakonisht për të trajuar kancerin pulmonar
është terapia me bazë platini, Cisplatin (Platinol AQ) ose Carboplatin (Paraplatin) dhe
zakonisht kombinohet me një nga këto:
Tabela 4 Disa medikamente që përdoren për kimioterapi në trajtimin e kancerit
pulmonary
Etoposide (Vepesid,VP-I6)
EP (etoposide dhe cisplatin) kombinimi më I zakonshëm
EC (etoposide dhe carboplatin)
Irinotecan ( Camptosan, CPT-II)
Poclitoxel (Taxol)
Docetaxel ( Taxotere)
Gemcitabin ( Gemzar)
Vinorebin (Novebine)
Vinblastin (Velbe)
Tabela 5 Kombinime medikamentesh në kimioterapi
CAV
Cyclophosphamide ( Cytoxon, Procytox)
Doxorubicin ( Adriomycin)
Vincristine (oncovine)
Alternime të CA V me EP
CAVE. Cyclophosphamide
Doxorubicin
Vincristine
Etoposide
CAE
Cyclophosphamide
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
47 Gentian DAULLE
Doxorubicin
Etoposide
PEC
Politaxel
Etoposide
Carboplatin
Në qoftë se kanceri nuk I përgjigjet këtij trajtimi ose kur kemi përsëritje të tumorit 6 muaj
pas fillimit të trajtimit mund të përdoren medikamente të tjera si :
Tabela 6 Medikamentet që përdoren 6 muaj pas fillimit të kimioterapisë
Docetaxel
Pemerexed ( Aimta)
Topotecan
Efektet anësore të kimioterapisë
Efektet anësore nga kimioterapia ndodhin në të gjitha llojet e kimioterapisë,por janë të
ndryshme në individë të ndryshëm.Efektet anësore mund të ndodhin gjatë terapisë, direkt pas
terapisë ose disajavë pas saj.Zakonisht janë të përkohshme dhe përfshijnë:
Probleme të sistemit digjestiv,nauze dhe të vjella, humbje oreksi
stomatit ose infeksion të mukozës së gojës,konstipacion, diarre,lodhje,
dëmtim të palcës së kockave, infeksion I cili shkaktohet nga ulja e rruazave të bardha të
gjakut (neutropeni)
trombacitopeni që mund të favorizojë për hemoragji sidomos kur ka një
rënie të theksuar të tyre.
Anemi (lodhje,dhimbje koke,dispne,palpitacion,zbehje të lekurës) si
pasojë e uljes së numrit të qelizave të kuqe të gjakut. Probleme të
frymëmarrjes, frymëmarrje sipërfaqësore,wheezing,kollë,probleme të
fshikëzës urinare.
Dhimbje të fshikëzës urinare,hematuri, urgjencë urinare,trombozë, mpiksje të gjakut,
ndryshime të lekures: irritim të lekurës,rash, prurit etj
Marrje mendësh, Reaksion alergjik: vështirësi në frymëmarrje, skuqje të lëkurës, simptoma të
gripit,rrrufë,temperaturë,artralgji,mialgji, dhimbje krahërori, alopeci,dëmtime të nervave
(nervotoksicitet) ,mpirje të duarve dhe këmbëve (neuropatia periferike) , tinitus (dridhje të
syrit) , zhurma në vesh,dhimbje dhe skuqje në vendin e injeksionit, zbehje të syve, convulsion,
edemë të këmbëve etj
C- Radioterapia.Në praktikën klinike onkologjike radioterapia zë një vend shumë të
rëndësishëm në trajtimin e tumoreve. Efektiviteti I këtij trajtimi varet nga karakteristikat
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
48 Gentian DAULLE
histologjike të kancerit,lokalizimimi dhe gjëndja e përgjithshme e pacientit.Radioterapia
përdoret si :
Radioterapia parësore
• Trajtim fillestar për të shkatërruar qelizat kancerogjene
Radioterapia preoperatore
Në këtë rast radioterapia preoperatore përdoret në ato raste kur tumori paraqitet në një stad
relativisht të avancuar, që nuk lejon ndërhyrjen kirurgjikale të suksesshme nëind të shëndoshë
dhe kërkon trajtim paraprak me radioterapi për t’a zvogëluar tumorin deri në kufijtë e
operabilitetit.
Radioterapia postoperatore
bëhet për të sterilizuar fushën ose regjionin e operuar paraprakisht,për të vrarë cdo qelize të
mbetur nga rezeksioni kirurgjikal si dhe për të ulur rrezikun e përsëritjessë kancerit.
Radioterapia paliative.
Përdoret për të qetësuar ose lehtësuar simptomat e sëmundjes të tilla si :dhimbje
krahërori,dhimbje të forta të metastazave kockore,sindromat e kompresionit të organeve, të
venës cava superior ose të kompresionit mediastinal,sindromi I rritjes së presionit endokranial
nga metastazat cerebrale etj. Duhet patur parasysh se radioterapia paliative nuk është një
trajtim me qëllim kurativ dhe rëndësia e saj me gjithë efektin e përmirësimit dramatik të
ankesave,është e përkohshme.
Radioterapia e jashtme
Radioterapia e jashtme ose Radioterapia tanskutane (Teleterapia), gjatë së cilës midis burimit
të rrezatimit dhe lëkurës së pacientit ka një distancë të caktuar,që shkon nga disa centimetra e
deri në një metër. Zakonisht kanceri pulmonar trajtohet me radioterapi të jashtme.
Rrezatimi I krahërorit mund të bëhet:
• Si trajtim vetëm për stadet e vona të kancerit pulmonar,kur rezeksioni kirurgjikal
është I pamundur si pasojë e dëmtimit të funksionit të pulmoneve ose për shkak të
problemeve të tjera shëndetësore të pacientit.
• Pas kimioterapisë ose me kimioterapinë kur tumori nuk mund të hiqet me kirurgji por
që tumori nuk është shpërndarë në organe të tjera.
Rrezatimi profilaktik I kokës.Rrezatimi profilaktik I kokës bëhet për të parandaluar
metastazat cerebrale nga kanceri pulmonar me qeliza të vogla (SCLC). Rrezatimi profilaktik I
kokës duhet të bëhet sa më shpejt pas radioterapisë së toraksit dhe kimioterapisë.
Brachyterapia ose terapia endokavitare. Terapia endokavitare është futja e një substance
radioaktive në indin tumoral ose afër tij. Substanaca radioaktive mund të futenedhe në pjesën
ku është hequr indi tumoral, këto substanca bashkë me rrezatimin e jashtëm vrasin qelizat
kanceroze. Brachyterapia për kancerin pulmonar ndimon në lirimin e rrugëve të frymëmarrjes
dhe në lehtësimin e simptomave si: frymëmarrje sipërfaqësore,kollën,hemoptizinë etj.
Brachyterapia është e ngjashme me bronkoskopinë fibrooptike. Ajo bëhet me anestezi
lokale,futet një kateter I vogël nëpërmjet kanalit tëbronkoskopisë fibrotike deri tek vendi ku
është bllokimi I rrugëve të frymëmarrjes nga kanceri dhe pastaj me anë të kateterit hedhim
dozën e substancës radioaktive në vendin e bllokimit.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
49 Gentian DAULLE
Efektet anësore te radioterapisë
Efektet anësore të radioterapisë varen kryesisht nga:
• Madhësia e pjesës së ekspozuar ndaj rrezatimit
• Pjesa e ekspozuar nga rrezatimi
• Doza e rrezatimit
• Treatment schedule
Këto efekte anësore mund të ndodhin gjatë trajtimit, direkt pas trajtimit me rreze ose disa javë
pas trajtimit. Zakonisht këto shenja janë të përkohshme, shenja të tilla janë:
Ndryshime tëlekurës : irritime të lekurës,rash,prurit,skuqje,dehidrim të lekurës.
Nauze dhe të vjella, ezofagitis, vështirësi në gëlltitje,Fatigue, lodhje
Komplikacionet serioze nga radioterapia janë tërralla dhe ato janë:
Problemet e pulmoneve që lidhen radioterapinëe krahërorit
Pneumoni Fibrozë pulmonare
Problemet që lidhen me rrezatimin profilaktik të kokës
Shpërndarja e kancerit në një organ tjetër të trupit.
Trajtimi medikamentoz. metyrapone dhe ketoconazol është I paefektshëm si pasojë e nivelit
shumë të lartë të kortizolit. Trajtimi më efektiv për menaxhimin e sindromës Cushing është
trajtimi I kancerit me qeliza të vogla SCLC. Adrenaloktomia bilaterale bëhet në raste
ekstreme. Sindroma skeletale përfshin clubbing në 30% të rasteve (zakonisht në NSCLC) dhe
osteoartropatia hipertrofike në 1-10% të rasteve (zakonisht në adenokarcinomë ). Pacienti
mund të shfaq periostit, dhimbje, dobësi në kocka, ënjtje në kockën e prekur. Sindroma
neuro-miopatike shfaqen në vetëm 1 % të rasteve por që është shumë dramatike dhe përfshin
sindromën miastenike Waton-Lambert dhe verbim, në karcinomën me qeliza të vogla, ndërsa
neuropatia periferike, degjenerimim subakut cerebral, degjenerimi kortikal dhe polimioziti
mund të shfaqen në të gjitha llojet e kancerit pulmonar. Pacientet me këto crregullime
paraqesin dobësi në muskujt proksimal, zakonisht në gjymtyrët e poshtëme dhe rrallë
simptoma të prekjes së nervave cranial ose përfshirjen e muskujve bulbar dhe respirator.
Pacientët të cilët I përgjigjen mirë kimioterapisë, kanë dhe përmirsim të këtyre crregullimeve
neurologjike për këtë, kimioterapia është zgjedhur si trajtimi fillestar. Paraneoplazia
encefalomiolitike dhe neuropatia sensoriale, degjenerimi cerebral dhe encefaliti I trungut
cerebral ndodhin në karcinomën me qeliza të vogla SCLC të lidhura me një llojshmëri
antitrupash anti-neuronal sic janë: anti-Hu, anti-CRMP5 dhe ANNA3. Kuagulimi I
trombociteve manifestohet në 1-8% të rasteve dhe erfshin tromboflebitin venoz (sindroma
Trousseau), trombozat jobakteriale të endokarditit me arteriotromboli, disiminimin e
kuagulimit intravascular me hemoragji dhe anemi, granulocitozë dhe leukoeritroblastozë.
Komplikacionet trombolitike zakonisht janë të rralla dhe të vështira për ty diagnostikuar.
Manifestimet kutane si: dermatomiozis dhe akantoza janë shumë të rralla në kancerin
pulmonar. Gjithashtu manifestimet renale si sindroma nefrotike ose glomerulonefriti gjenden
në më pak se 1 % të pacientëve.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
50 Gentian DAULLE
Trajtimi I kanceritpulmonar me qeliza jo të vogla (Non-small cell lung cancer
NSCLC). Trajtimi I kancerit NSCLC varet nga stadi I kancerit:
• Stadi okult
• Stadi 0
• Stadi I
• Stadi II
• Stadi.lllA
• Stadi IIIB
• Stadi IV
-Stadi rekurent I kancerit
Trajtimi kancerit gjithashtu varet nga:
-Lokalizimi I kancerit
-Përfshirja e linfonodujve dhe cilët linfonoduj janë perfshirë
-Gjëndja e përgjithshme e pacientit
Përdoren disa lloje të ndryshme trajtimesh për kancerin NSCLC
kirurgji,radioterapi,kimioterapi,target terapi,kirurgjia me lazer dhe fotodinamikoterapia.
Këto mund të përdoren si trajtim I vetëm ose të kombinuara me njëra-tjetrën.
Stadi okult
Në stadin okult të kancerit pulmonar me qelizajo të vogla,tumori është shumë I vogël për t’u
identifikuar me testet imazherike,por qelizat kanceroze gjenden në sputum. Testet që bëhen
në këtë rastjanë: radiografi,tomografi dhe bronkoskopia për të lokalizuar tumorin. Këto
tumore janë stadi fillestar dhe mund të kurohen me ndërhyrje kirurgjikale nëse ato
diagnostikohen në këtë stad.
Kirurgjia është trajtimi fillestar për stadin okult. Tipet e kirurgjisë janë:
a) heqja ose rezeksioni I një pjese të vogel të lobit pulmonarku ndodhet kanceri
b) segmentektomia-heqja e një segmenti të lobit pulmonar.
Fotodinamikoterapia. Mund të jetë një mënyrë trajtimi për disa pacientë në stadin okult,të
cilët nuk mund të tolerojnë kirurgjinë për shkak të funksionit të dobët pulmonar ose për
probleme të tjera shëndetësore.
Stadi 0
Në stadin 0 (karcinoma in situ), kanceri në këtë stad është vetëm në shtresën fillestare të
rrugëve ajrore. Këto tumore trajtohen me: Ndërhyrja kirurgjikale.
Tipet e kirurgjisë janë:
a) heqja ose rezeksioni I një pjese të vogël të lobit pulmonar ku ndodhet kanceri
b) segmentektomia-heqja e një segmenti të lobit pulmonar
Stadi I
Në këtë stad kanceri nuk ka invaduar në linfonoduj dhe as në pjesë të tjera të trupit.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
51 Gentian DAULLE
Stadi IA - Kanceri nuk është më I madh se 3cm dhe është I lokalizuar vetëm në pulmone.
Stadi IB -Tumori është më I madh se 3cm, përfshin bronkun kryesor ,kanceri është I
shpërndarë në pleurë, kancerijep obstruksion të pjesshëm të rrugëve të frymëmarrjes duke
shkaktuar kolaps pulmonar ( atelektaze) ose infeksion të asaj pjese të pulmonit.
Kirurgjia është trajtimi fillestar për stadin I të kancerit pulmonar. Tipet e kirurgjisë janë:
a) Lobektomia-heqja e një lobi të pulmoneve,
b) Segmentoktomia -heqja e një segmenti të pulmonit për heqjen e tumoreve të vogla ose kur
pacienti nuk toleron heqjen e një lobi.
c) heqja e një pjese të bronkut
Radioterapia.
Radioterapia e jashtme mund të bëhet në stadin e I-rë për pacientët tëcilët nuk tolerojnë
ndërhyrje kirurgjikale për shkak të problemeve të tjera shëndetësore.
Kimioterapia.
Përdoret pas kirurgjisë së kancerit pulmonar në stadin e I-rë .Cisplatin e kombinuar me
medikamente të tjera është trajtimi më i zakonshëm.
Stadi II.Në stadin IIA të kancerit me qeliza jo të vogla NSCLC, kanceri nuk është më I madh
se 3cm,nuk ka invaduar pleurën viscerale dhe as bronkun kryesor,ka invaduar afër zonës
tumorale në linfonodujt hiliar por nuk ka invaduar në pjesë të tjera të trupit. Në stadin IIB,
kanceri është më I madh se 3cm,përfshin edhe bronkun kryesor por jo afër bifurkacionit
trakeal,është I përhapur në pleurë,bllokon pjesërisht rrugët e frymëmarrjes,është I shpërndarë
në linfonodujt e afërt por jo në pjesë të tjera të trupit.
Stadi IIB
Kanceri është në madhësi të cfarëdoshme me një nga:
a) është I shpërndarë në kafazin e krahërorit,diafragmë,pleurën mediastinale ose në
membranat afër zemrës.
b)përfshin bronkun kryesor ngjitur me bifurkacionin trakeal,
c)jep kolaps pulmonar ose pneumoni,
d)nukështë I përhapur në linfonodujt ose në pjesë të tjera të trupit.
Trajtimi
Kirurgjia.Është trajtimi fillestar për stadin II-të të kancerit pulmonar NSCLC.Tipet e
kirurgjisë janë:
a) lobektomia-heqja e të gjithë lobit të pulmonit,
b)pneumonektomia-heqja e të gjithë pulmonit,
c )heqja ose rezeksioni I një pjese të bronkut,
d)segmentoktomia -heqja e një segmenti të një lobi të mushkërisë, e cila bëhet në
njerëzit të cilët nuk tolerojnë lobektominë.
K- Radioterapia. Rrezatimi I jashtëm mund të bëhet për trajtimin e pacientëve në këtë
stad,në pacientët të cilët nuk tolerojnë ndërhyrjen kirurgjikale për arsye shëndetësore si dhe
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
52 Gentian DAULLE
mund të bëhet pas kirurgjisë për të vrarë qelizat e mundëshme të mbetura nga rezeksioni
kirurgjikal.
Kimioterapia. Trajtimi me medikamente citotoksike zakonisht bëhet pas kirurgjisë.
Cisplastin e kombinuar me medikamente të tjera është trajtimi më I zakonshëm.
Stadi IlIA.Kanceri nëkëtë stad është I cdo lloj madhësie me një nga:
Kanceri përfshin bronkun kryesor
Është e përhapur në pleurë
Bllokon pjesërisht rrugët e frymëmarrjes
Ka invaduar limfonodujt e pulmonit te anës së vet por nuk ka invaduar në distancë
ose tumori është në cdo lloj madhësie me një nga:
- përhapur në kafazin e krahërorit,diafragmën,pleurën mediastinale dhe në
membranat përreth zemrës
- Përfshin bronkun kryesor dhe ngjitur me bifurkacionin trakeal
- Tumori jep kolaps pulmonar ose pneumoni
- tumoriështëpërhapur në linfonodujt e anës së kancerit por jo në distancë.
Kimioterapia mund të jepet për trajtimin e kancrit në këtë stad.Cisplantin e kombinuar me
medikamente të tjera citotoksike ose mund të përdoret gemcitabin ose vinorelbin. Kirurgjia
me lazer mund të ofrohet për stadin IV për të lehtësuar simptomat dhe për të liruar
obstruksionet në rruët e frymëmarrjes.
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
53 Gentian DAULLE
Trajtimi I kancerit pulmonary me qeliza të vogla (SCLC small cell lung cancer)
Trajtimi në këtë tumor varet nga stadi i tumorit:
- Stadi kur kanceri është i kufizuar në kafazin e kraharorit
- Stadi kur kanceri ka invaduar dhe në pjesë të tjera të trupit
- Stadi kur tumori është përsëritur, ka recidivuar.
Trajtimi gjithashtu në këtë rast varet edhe nga lokaizimi i tumorit si edhe nga gjëndja e
përgjithshme e pacienit.Kimioterapia është trajtimi fillestar për kancerin pulmonary me
qeliza të vogla.Kimioterapia mund të aplikohet si trajtim I vetëm ose I kombinuar me
radioterapinë.Ndërhyrjet kirurgjikale bëhen rrallë, vetëm në raste kur tumori është
lokalizuar vetëm në pulmone dhe nuk ka invaduar limfonodujt ose oranet e tjera, në këtë
rast mund të bëhet ndërhyrja kirurgjikale për të hequr tumorin.
Stadi kur kanceri është i lokalizuar vetëm në kafazin e kraharori.
Tumori në këtë rast është vetëm në pulmone, në mediastin dhe në limfonoduj e afërt.
Trajtimi
Kimioterapia.Trajtimi me medikamente citotoksike me ose pa radioterapinë e kraharorit
është trajtimi fillestar për këtë stad të kancerit.
Medikamentet citotoksike përfshijnë:
- EP- Etoposide (Vepseid, VP-16), Cisplatin (Platinol AQ)
- EC- Etoposide, Carbopatin (Paraplatin)
- CAV Cyclophosphamid (Cytoxan, Proxytoc), Doxorubicin (Adriamycin),
Vincrisin (Oncovin)
- CAVB Cyclophosphamid, Doxorubicin, Vincristin, Etoposide
- CAV IEP- alternime të CAV me EP
Kur jepet Doxorubicin dhe cyclophosphamide nuk duhet bërë radioterapia e toraksit për
shkak të reaksioneve që ndodhin nga përdorimi i tyre me rrezatimin.
Radoiterapia .
Tipet e trajtimit me rrezatim janë:
a) Rrezatimi i kraharorit i kombinuar me kimioterapinë,
Rrezatimi i kokës për qëllime profilaktike, kjo bëhet në pacientë ë cilët i përgjigjen shumë
mirë kimioterapisë dhe bëhet për të ulur rrezikun e dhënies së metastazave në tru,
gjithashtu sepse shumë medikamente nuk I kal;ojnë barrierat e truri, kështuqë është I
nevojshëm trajtimi me radioterapi
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
54 Gentian DAULLE
Kirurgjia
Ndërhyrja kirurgjikale bëhet rrallë për trajtimin e këtij stadi të kancerit.Ajo mund të bëhet
pas kimioterapisë, kur tumori është I vogël dhe nuk ka invaduar mediastinin dhe që ka një
funksion të mirë të pulmoneve.
Stadi i përhapjes së kancerit (avancimit)
Në këtë stad, kanceri ka invaduar në pulmonin tjetër, në limfonodujt e anës tjetër të pulmonit
ose edhe në pjesë të tjera të trupit
Trajtimi
Kimioteapia është trajtimi filestar. Terapia përfshin:
EP- Etoposide (Vepesid, VP 16), Cisplatin (Platinol)
EC- Etoposide, Carboplatin (Paraplatin)
CAV- Cyclophosphamide (Cytoxan, Proxytox), Doxorubicin (Adriamycin),
Vincristin (Oncovin)
Etoposide oral
Radioterapia
Trajtimi me rreze në këtë stad bëhet për të lehtësuar simptomat e tumorit fillestar si dhe të
metastazave në kocka dhe në kokë, për trajtimin e venës cava superior, për qëllime
profilaktike.
Stadi I përhapjes së kancerit (avancimit)
Radioterapia, Trajtimi me rreze në këtë stad bëhet për të lehtësuar simptomat e tumorit
fillestar si dhe të metastazave në kocka dhe në kokë, për trajtimin e venës cava superior, për
qëllime profilaksie.
Stadi kur kanceri është përsëritur, ka recidivuar
Në këtë stad kemi përsëritjen e tumorit pasi është trajtuar më përpara. Ai mund të shfaqet
përsëri në vendin e origjinës, ku ka qenë në fillim ose mund të shfaqet në pjesë të tjera të
trupit
Trajtimi
Kimioterapia bëhet për të trajtuar këtë stad të kancerit. Nqs tumori përsëritet 3 muaj pas
fillimit të trajtimit, mund të aplikohet e njëjta kimioterapi e cila përfshin :
• EP -Etoposide (Vepesid,VP-16), Cisplanin (Platinol AQ)
• EC -Etoposide, Carboplatin ( Paraplatin)
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
55 Gentian DAULLE
• CAV-CycIophophamid (Cytoxan,Procytox),Doxorubicin (Adriamycin),Vincristin
(Oncovin).
• Cisplatin dhe irinotecan ( Camptosar, CPT-II)
• Etoposid oral
• Topotecan (Hycamtin)
Radioterapia
Tipet e terapisë që përdoren për këtë stad janë
a)Radioterapia e jashtme për të qetësuar simptomat e metastazave në kocka dhe në kokë, për
të trajtuar sindromën e venës cava superior
b )brachiterapia bëhet për të liruar obstruksionin në rrugët e frymëmarrjes
Fotodinamikoterapia. Bëhet për të trajtuar tumorin e përsëritur në bronke, për të liruar
obstruksionin e shkaktuar nga tumori në bronke, për të bërë një frymëmarrje më të lehtë.
Kirurgjia me lazer. Bëhet në këtë rast për të liruar obstruksionin në mënyrë që të lehtësojë
procesin e frymëmarrjes. Inserimi I stenteve bëhet për të mbajtur të hapura rrugët ajrore, të
cilat janë bllokuar nga presioni I tumorit në rrugët ajrore
III- 8Parandalimi I CA pulmonar.
->Mënyra më e mirë për të parandaluar kancerin e mushkërive është duke ndaluar pirjen e
duhanit
->Përpjekja për të shmangur njerëzit përrreth që pijnë duhan, shmangia e vendeve ku pihet
duhan.
->Sigurimi I një ventilimi të mirë nëse në ambientin ku jetohet ka prani të gazit të radonit
->Veshja e pajisjeve mbrojtëse nëse punohet në një industri e cila është e ekspozuar ndaj
substancave të njohura që shkaktojnë kancer të mushkërive
->Një dietë e pasur me fruta dhe perime mund të zvogëlojë rrezikun e zhvillimit të kancerit
pulmonar. Megjithatë, kjo ende nuk është vërtetuar
->Dianostikimi I hershëm I kancerit ndimon në trajtimin e sëmundjes dhe në rritjen e
jetëgjatësisë së pacientëve me kancer pulmonar
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
56 Gentian DAULLE
Kapitulli IV- Proçesi infermieror
Anamneza infermierore.Anamneza është 'historia e pacientit' , shkaqet që kanë influencuar
ose që influencojnë në gjëndjen shëndëtsore të pacientit. Kjo histori merret nga pacienti ose
nga personi I cili e shoqëron. Në anamnezën infermierierore pacienti referon që ka qenë
duhanpirës. Pacienti referon se kohët e fundit ka pasur dispne, kollë, në fillim e thatë e më
pas me sputum dhe me rrema gjaku, e cila është edhe natën, ka dhimbje krahërori, lodhje,
këputje, anoreksi dhe rënie në peshë. Ai referon se kohët e fundit ka pasur një rëndim të
këtyre simptomave
Vlerësimi infermieror në pacientët me kancer pulmonar. Infermierja vlerëson për shenjat
dhe simptomat që janë : kollë, hemoptizi, dhimbje krahërori, dispne, lodhje, rënie ne peshë.
Infermierja pyet pacientin, prej sa kohësh pi duan, sa cigare pi në ditë. Vlerëson tolerancën
kardiopulmonare gjatë pushimit, ngrënies, ecjes. Vlersëon pulmonet për praninë e zhurmave
pulmonare si rale, wheezing, stridor, nëse pacienti ka frymëmarrje sipërfaqësore apo
frymëmarrje të thellë, përdorimin e muskujve aksesor për të lehtësuar frymëmarrjen.Vlerëson
lëkurën për cianozë e cila tregon për një ventilim jo normal të pulmoneve. Infermierja
vlerëson kollën, nëse është kollë e vazhdueshme, kollë produktive, me sputum apo me rrema
gjaku. Vlerëson për dhimbjen e krahërorit, nëse është dhimbje e vazhdueshme, nëse është
rënduese, therëse.Vlerëson sistemin kardiak për takikardi, bradikardi, mat pulsin. Vlerëson
shenjat e përgjithshme si anoreksine, humbjen në peshë, lodhje, këputje. Vlerëson ankthin,
frikën e pacientit rreth diagnozës së kancerit dhe frika e një prognoze të keqe
Diagnoza dhe menaxhimi infermieror
1-Shkëmbimi i gazeve i dëmtuar si pasojë e tumorit pulmonar. Në pacientët me kancer
pulmonar, ka dëmtime të shkëmbimit të gazeve 02 dhe CO2, si pasojë e masës tumorale, e
cila mund të obstruktojë një pjesë të pulmonit, si pasojë e sekrecioneve që mund të
rrjedhin nga tumori dhe që mund të obstruktojë bronket, duke bërë që pacienti të mos
arrijë të ketë një ventilim adekuat të organizmit. Shenjat dhe simptomat që indikojnë për
dëmtim të shkëmbimit të gazeve janë: zhurmat pulmonare si rhale, wheezing, frekuenca
dhe thellësia e respiracionit jo normale, dispne, cianozë, kollë me ose pa sekrecione.
Infermierja duhet të ndërhyjë për të përmiresuar shkëmbimin e gazeve dhe ventilimin
adekuat alveolar. Instrukton pacientin për të lëvizur dhe për t’u kollitur herë pas here, në
mënyrë që me anë të kollës të njerrë jashtë sekrecionet të cilat obsruktojnë bronket dhe
pengojnë ventilimin. Infermierja instrukton pacientin të kryejë frymëmarrje të thellë herë
pas here duke inspiruar me hundë dhe ekspiruar me gojë, sepse kjo ndikon në rritjen e
elasticitetit pulmonar si dhe në një frymëshkëmbim më adekuat. Infermierja ndimon në
pozicionimin e pacientit, duke I ngritur kokën e krevatit në kënd 35° - 45° në mënyrë që
të lehtësojë frymëmarrjen dhe dispnenë. Inkurajohet pacienti për pushime të mjaftueshme
dhe për të ruajtur fuqitë. Nëse të gjitha këto nuk arrijnë të bëjnë që pacenti të arrijë të ketë
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
57 Gentian DAULLE
një oksigjenim të mjafturshem me të indeve atëherë është e nevojshme bërja e
oksigjenoterapisë. Oksigjeni mund të jepet me maskë, kanjulë, balon ambu etj.Infermierja
bën administrimin e medikamenteve si: bronkodilatator, kortikosteroid , mukolitik,
antibiotik, antihistaminik. Është shumë e rëndësishme që pacienti të mos pijë duhan,sepse
duhani rrit prodhimin e sekrecioneve dhe irriton mukozat respiratore dhe kjo çon në një
rëndim të dispnesë dhe në një frymëmarrje të paefektshme.
2- Dhimbja e cila mund të jetë e lidhur me masën tumorale, incizionin kirurgjikal, tubat e
drenazhit, me metastazat e tumorit në kokë dhe në kocka. Dhimbja përjetohet ndryshe në
pacientë të ndryshëm. Ajo mund të shkaktohet nga invadimi I tumorit në pleurë duke dhëne
dhimbje pleurale, nga metastazat në kocka dhe në kokë, dhimbja pas ndërhyrjes kirurgjikale
nga incizioni kirurgjikal, traumat e indeve, nga prezenca e tubave të drenazhit etj. Infermieri
duhet të pyesë pacientin për lokalizimin e dhimbjes, karakteriztikat e dhimbjes, nëse është
dhimbje e vazhdueshme, dhimbje rënduese, prerëse, djegëse etj. Vlerësojmë intensitetin e
dhimbjes nga 1-10, në mënyrë që ta kemi më të lehtë në administrimin e medikamenteve.
Ndimohet pacienti të lëvizë dhe të pozicionohet në krevat në mënyrë që të lehtesojë
dhimbjen. Krijon një ambient sa më relaksues si dhe e sugjeron të lëvizë, nëse e lejon gjëndja
shëndetësore në mënyrë që të lehtësojë dhimbjen dhe të shpërqëndrohet duke e larguar
mendjen nga dhimbja. Infermierja administron medikamentet sipas përshkrimit të mjekut, si
analgjezik për të lehtësuar dhimbjen
3-) Defiçit nutricional, e cila mund të jetë e lidhur me rritjen e masës tumorale, komprimimin
e ezofagut nga masa tumorale. Tumori influencon në kërkesat metabolike të trupit, sepse
qelizat tumorale “konkurojnë” për nutrientët me qelizat normale. Pacienti shpesh ka nauze
dhe të vjella të cilat të cojnë në një deficit nutricional dhe në rënie në peshë. Tumori në
pjesën regjionale të toraksit jep komprimim të ezofagut duke dhënë disfagi. Trajtimi I
kancerit me radioterapi dhe kimioterapi mund të japë crregullime të ushqyerjes dhe humbje të
oreksit, gjithashtu kimioterapia dhe radioterapia zakonisht shkaktojnë nauze dhe të vjella.
Infermieria në bashkpunim me dietologun duhet të hartojë një program ditor për ushqyerjen e
pacientit sipas nevojave dhe shijes së tij. Duhet inkurajuar pacienti dhe ndihmuar në
ushqyerje duke krijuar një ambjent sa më të përshtatshëm për ushqyerjen dhe duke larguar
aromat apo ingredientët të cilat mund ti shkaktojnë të vjella. Nëse pacienti ka të vjella,
infermieri duhet të regjistrojë sasinë dhe cilësinë e të vjellave. Administrojmë antiemetik për
të ndaluar të vjellat. Nëse nuk arrijmë të kryejmë një ushqyerje adekuate te pacienti, si pasojë
e nauzeve dhe të vjellave, atëherë është e nevojshme të bëhet ushqyrje parenterale në mënyrë
që të plotësojmë nevojat ushqyese të pacientit. Në përgjithësi pacientët me kancer kanë rënie
në peshë, ndaj është e nevojshme që të masim peshën e pacientit, për të vlerësuar nevojat
ushqyese dhe për të ndryshuar dietën e tij
4- Ankth dhe frikë në lidhje me diagnozën, trajtimin dhe prognozën e kancerit. Në
momentin që pacientit i tregohet diagnoza e kancerit, ai mund të bjerë në një gjëndje shoku,
mund të irritohet, të mohojë sëmundjen dhe të refuzojë të pranojë atë që po i ndodh.
Infermierja duhet ta ndimojë pacientin, të shprehë shqetësimet, ankthin, frikën që ndjen
lidhur me diagnozën e kancerit. Pacienti duhet të inkurajohet të marrë pjesë në vendimet e tij,
lidhur me trajtimin e sëmundjes. Disa pacientë shfaqin një ndjenjë mosbesimi ndaj ekipit
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
58 Gentian DAULLE
mjekësor, madje edhe ndaj interventeve të kryera për trajtimin e sëmundjes. Pacienti ka
nevojë për suportin e pjesëtarëve të familjes, të afermit, duke i qetësuar ata se një reagim nga
ana e tij është normale kur paraqitet një diagnozë kaq e vështirë sa kanceri. Persona të tjerë që
mund të ndimojnë dhe që mund të përfshihen në trajtimin psikologjik për të reduktuar ankthin
dhe frikën mund të jenë: psikologu, psikiatri dhe punonjësi social
5- Mungesë njohurish në lidhje me sëmundjen dhe trajtimin e saj. Infermieri ka përgjegjësi
që pacienti të marrë informacionin rreth sëmundjes së tij, n.q.s ai e kërkon këtë informacion,
shumë pacientë dëshirojnë të dinë rreth diagnozës së tyre, kurse disa të tjerë duan të dinë
vetëm çfarë është e nevojshme për ta që të menaxhojnë aktivitetin e tyre ditor. Pjesëmarrja e
pjesëtarëve të familjes ose e personave të tjerë është e rëndësishme dhe e inkurajon pacientin
për cdo diskutim. Infermieri kupton se cfarë dëshiron ai të dijë, jep informacion rreth
sëmundjes dhe trajtimit të saj, i tregon efektet anësore të kimioterapisë dhe radioterapisë,
rreth ndërhyrjes kirurgjikale,i shpjegon në mënyrë të vecantë procesin kirurgjikal. Kur është e
nevojshme mund të përdoren edhe skica apo figura për ta ilustruar në mënyrë që të kuptohet
më lehtë nga pacenti. Është shumë e rëndësishme që infermieri të flasë në një gjuhë që është
e kuptueshme për të dhe jo me terma të komplikuar. i jep informacion rreth vetëkujdesit, të
kuptojë shenjat dhe simptomat të cilat tregojnë për progresin e trajtimit si: ndryshime në
aparencën e incizionit, vështirësia në frymëmarrje, dispne, dhimbje torakale, temperaturën,
ndryshimi në aparencën e sputumit. Të gjitha këto ndimojnë në zbulimin e hershëm dhe në
parandalimin e komplikacioneve. I rekomandon një dietë të pasur me proteina dhe me nivel
të lartë të karbohidrateve nëse është e nevojshme. i rekomandon të mos kryejë aktivitet fizik i
cili shkakton dhimbje dhe dispne
Kujdesi infermieror në pacientët që do t’i nënshtrohen kirurgjisë
Faza preoperatore: Kjo fazë fillon që në momentin kur është marrë vendimi për t'iu
nënshtruar interventit kirurgjikal dhe mbaron në castin e transferimit të pacientit në tavolinën
operatore. Kjo fazë përfshin përgatitjet dhe vlerësimet fizike dhe psikologjike të pacientit
para operacionit. Në këtë fazë sigurohet një histori e plotë preoperatore, duke bërë vlerësime
fizike të pacientit. Në këtë fazë shikojmë dhe monitorojmë sistemet e frymëmarrjes, shikojmë
frymëmarrjen, frekuencën respiratore, thellësinë e respiracionit, shikojmë për përdorimin e
muskujve aksesor për një frymëmarrje të lehtë, shikojmë ndryshimet në ngjyrën e mukozave
për cianozë e cila na tregon për hipoksi. Në këtë fazë është shumë e rëndësishme përmirsimi i
ventilimit alveolar. Infermieri asiston në dhënien e kujdesit që përfshin shmangien e
irrituesve bronkial, vecanërisht në pirjen e duhanit, pirja e lëngjeve në sasi të madhe dhe
përdorimi i lagështuesve për zhvendosjen e sekrecioneve, administrohen bronkodilatatorë
sipas përshkrimit për të pakësuar bronkospazmën dhe e instruktojmë për një frymëmarrje
diafragmale, për një ventilim më të mirë. Gjëndja e rënduar e pulmoneve është shpesh e
shoqëruar dhe me një sasi të shtuar të sekrecioneve respiratore. Në periudhën preoperatore
rrugët e frymëmarrjes duhet të lirohen nga sekrecionet për të reduktuar mundësinë e
atelektazës apo të infeksioneve në fazen post operatore. Kjo realizohet nëpërmjet lagështimit,
drenazhit postdural dhe perkusionit të kraharorit shoqëruar me administrimin e
bronkodilatatorëve (nqs është e përshkruar). Volumi i sputumit matet cdo ditë në pacientët të
cilët nxjerrin një sasi të madhe të sekrecioneve. Këto matje bëhen për të përcaktuar nëse sasia
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
59 Gentian DAULLE
e sekrecioneve është duke u zvogëluar. Monitorojmë sitemin kardiak, bëjmë EKG, masim
tensionin arterial "pulsing, identifikojmë nëse pacienti ka takikardi, bradikardi. Inferieri
vlerëson funksionin e heparit, funksionin gastrointestinal, renal, endokrin, neurologjik,
hematologjik. Pacienti informohet për atë cfarë e pret në periudhën post-operatore si:
shpjegohet ndërhyrja kirurgjikale, prania e tubave në krahëror dhe shishet e drenazhit,
administrimi i oksigjenit për të lehtësuar frymëmarrjen dhe n.q.s është e mundur përdorimin e
ventilatorit. I shpjegohet pacientit rëndesia e kthimit të vazhueshem në shtrat për të nxitur
drenimin e sekrecioneve të mushkërise,instruktojmë pacientin për përdorimin e spirometrit që
fillon që në periudhën preoperatore për ta mësuar pacientin dhe me përdorimimin korrekt të
tij. Meqënëse plani i kollitjes do të jetë i rëndësishëm në periudhën post opreatore për të
nxjerrë sekrecionet, pacienti duhet të jetë instruktuar për teknikën e kollitjes. Ai mësohet të
shtypë vendin e incizionit me duar, jastëk ose peshqirë të palosur. Sic dihet, pacienti përpara
operacionit ka ankth dhe frikë rreth ndërhyrjes kirurgjikale. Ai mund të shfaqë reaksione
shumë të rëndësishme si frikë nga hemoragjia si pasojë e sputumit në gjak, diskomforti nga
kolla kronike dhe dhimbja e krahërorit ose frika e vdekjes si pasojë e dispnesë dhe tumorit.
Infermierja ndimon pacientin ti largojë më të shumtën e këtyre frikërave. Kjo bëhet duke
korrigjuar ndonjë mendim të gabuar rreth operacionit, duke i dhënë siguri rreth operacionit,
duke iu përgjigjur me shumë takt pyetjeve rreth dhimbjeve, diskomforit dhe trajtimit
2Faza intra-operatore:Faza intra-operatore quhet periudha që fillon në momentin kur
pacienti hyn në sallën e operacionit deri në momentin kur pacienti kalon në dhomën e
terapisë intensive apo në pavion.Infermieri e shoqëron pacientin deri në krevatin e
operacionit,ku e ndimon të pozicionohet. Ajo në sallën operatore dorëzon edhe kartelën
infermierore kujanë të shkruara të gjitha të dhënat e pacientit dhe gjëndjen e tij. Në kohën e
operacionit infemierja shkruan të gjitha të dhënat e operacionit,si shkoi operacinoni,prania e
drenave,likidet e dhëna pacientit,anestezia e përdorur etj. Në momentin që mbaron operacioni
infermierja ndimon anestezistin për të bërë zgjimin e pacientit dhe pasi ai të jetë zgjuar dhe
arrin të kryejë frymëmarje, është i vetëdijshëm,pra i ka të monitoruara mirë parametrat vitale,
pacienti më pas kalon në reaminacion.
3Faza post-operatore Kjo fazë fillon me pranimin e pacientit në dhomën e zgjimit dhe
mbaron me një vlerësim-ndjekje në klinikë ose në shtëpi. Në momentin që pacienti është në
dhomën e zgjimit bëhet vlerësimi i rrugëve të frymëmarrjes, monitorohet statusi
pulmonar,dëgjohen tingujt e frymëmarrjes ,thellësia,ritmi dhe modeli e frymëmarrjes,
vlerësohet ngjyra e lëkurës për cianozë,vlerësohen gazet në gjak për shenja të hipoksisë dhe
mbetjeve të CO2 . Infermieri mat dhe regjistron presionin e gjakut,pulsin dhe presionin
central venoz cdo 2 orë. Monitoron në mënyrë të vazhdueshme EKG për disritmi.Disritmitë
janë më të hasura pas operacioneve torakale. Në pacientët me pneumonektomi totale ka
vecanërisht prirje për crregullime kardiake. Matim temperaturën e pacientit. Inkurajohet
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
60 Gentian DAULLE
pacienti për frymëmarrje të thellë dhe efektive si dhe nxitet përdorimi e spirometrit,kjo
ndimon për të arritur një zgjerim maksimal të mushkërive dhe në hapjen e rrugeve të
mbyllura ajrore. Inkurajohet dhe ndihmohet pacienti për njëkollitje efektive ( që arrihet) cdo
1-2 orë. Kollitja është e nevojshme për të hequr sekrecionet e mbetura të cilat lëvizin me
vështirësi nga regjioni ioperuar. Infermierja duhet të shikojë sasinë, viskozitetin dhe erën e
sputumit. Ndryshimet e sputumit sugjerojnë për prezencën e infeksionit ose ndryshime në
statusin pulmonar. Inspektohet incizioni kirurgjikal për skuqje dhe
hipertermi,ngurtësim,erëra, carje dhe drenim. Kontrollohet drenazhi,goditjet dhe vibrimet
sipas përshkrimit. Vendoset pacienti në pozicion semi-fowler.Pacientët me respiracion të
kushtëzuar mund të mos jenë në gjëndje të kthehen në anën e pa operuar.Ndimohet pacienti
në ndryshimin e pazicionit cdo 2 orë.Administrohen medikamentet sipas përshkrimit të
mjekut.
KAPITULLI V ; Studime statistikore
Studimet statistikore janë kryer në Spitalin e Durrësit, ku janë përdoru regjistrat e pacientëve
të shtruar me kancer pulmonar. Studimet përfshijnë një periudhë prej 4 vitesh (2010-2013).
Numri i personave të regjistruar me këtë sëmundje për periudhën 2010-2013 ka qenë 60, prej
të cilëve shumica ishin meshkuj, gjithashtu shumica e pacientëve ishin nga qyteti. Nga të
dhënat statistikore del se mosha më e prekur është mbi 60 vjeç kryesisht e seksit mashkull.
Grafiku 10; Raporti i tumoreve pulmonare
Bronko-pulmonar
22%
Kanceri pleural
71%
I pa përcaktuar
7%
Grafiku 9; Tumoret e Sistemit Respirator 2010-2013
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
61 Gentian DAULLE
Nga viti në vit numri i rasteve të reja vjen duke u shtuar.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
2010 2011 2012 2013
Kanceri bronko-pulmonar
Kanceri pleural
I papërcaktuar
Grafiku 11; Raporti M/F (CA i mushkërive) 2010-2013
meshkuj
femra
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
62 Gentian DAULLE
Grafiku 14; Variacioni i CA pulmonar M/F për periudhën 2010-2013
Fshat 26%
Qytet 74%
Grafiku 12; raporti fshat/qytet (kanceri pulmonar) 2010-2013
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
15-24 25-34 45-54 55-64 65+
Grafiku 13; Të dhënat e spitalit Rajonal Durrës 2010- 2013
Numri i të prekurve sipas grup-moshave kanceri i sistemit respirator
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
63 Gentian DAULLE
Grafiku 15; Raporti fshat/qytet për individët e prekur nga kanceri pulmonar 2010-2013
Deklaratë: Ky është punim origjinal i bërë prej meje duke u bazuar në literaturë (sipas
bibliografisë) dhe në bazë të të dhënave të Shërbimit të Statistikës në Spitalin Rajonal Durrës
0
2
4
6
8
10
12
CA i sistemit respirator M/F
2010
CA i sistemit respirator M/F
2011
CA i sistemit respirator M/F
2012
CA i sistemit respirator M/F
2013
Meshkuj
Femra
0
2
4
6
8
10
12
14
16
kanceri sistemit respirator
kanceri I sistemit respirator
kanceri i sistemit respirator
kanceri Iisistemit respirator
Fshat
Qytet
Kanceri pulmonar dhe kujdesi infermieror
64 Gentian DAULLE
Bibliografia
1. Ozols RF, Herbst RS, Colson YL, et al. Clinical kancer advances 2006: major research
advances in kancer treatment, prevention, and screening a report from the American
Society of Clinical Oncology. JClin Oncol 2007;25(1): 146.
2. Ferlay J, Autier P, Boniol M, et al. Esti'mates of the kanch incidence and mortality in
Europe in 2006. Ann Oncol 2007;18: 581.
3. Sano H, Marugame T. International comparisons of cumulative risk of lung kancer, from
kancer incidence in five continënts Vo\. VIII. Jpn J Clin Oncol 2006;36(5): 334.
4. Wakelee HA, Chang ET, Gomez SL, et al. Lung kancer incidence in never smokers. JClin
Oncol 2007 10;25(5): 472.
5. Vineis P, Alavanja M, Buffler P, et ·al. Tobacco and kancer: recent epidemiological
evidence. J Natl Kancer Inst 2004;96(2): 99.
6. Alberg AJ, Samet JM. Epidemiology of lung kancer. Chest 2003;123(1 Suppl): 21S.
7. Flehinger BJ, Melamed MR, 7.aman MI3, et a!. Early lung kancer detection: results of the
initial (prevalence) radiologic and cytologic screening in ~he Memorial Sloan-Kettering
study. Am Rev Respir Dis 1984;130(4):
555.
8. Matakidou A, Eisen T, Houlston RS. Systematic revieë of the relationship betëeen family
history and lung kancer risk. Br JKancer 2005;93(7): 825.
9. Hëang SJ, Cheng LS, Lozano G, et a1. Lung kancer risk in germline p53 mutation carriers:
association betëeen an inherited kancer predi:;position, cigarette smoking, and kancer risk.
Hum Gjenet 2003;113(3):
238. ~
10. Landi S, Gemignani F, Canzian F, et al. DNA repair and cell cycle control gjenes and the
risk of young-onset lung kancer. Kancer Res 2006;66(22): 11062.
11. Ëhitroë MJ, Smith BJ, Pilotto LS, Pisaniello D, Nitschke M. Environmental exposure to
carcinogjens causing lung kancer: epidemiological evidence from the medical literature.
Respirology 2003;8(4): 513.
12. Bosken CH, Ëei Q, Amos cr, Spitz MR. An analysis of DNA repair as a determinant of
survival in patients ëith non small-cell lung kancer. JNatl Kancer Inst 2002;94(14): 1091
13. Bosken CH, Ëei Q, Amos cr, Spitz MR. An analysis of DNA repair as a determinant of
survival in patients ëith non small-cell lung kancer. J Natl Kancer Inst 2002;94(14): 1091
14. Valaitis J, Ëarren S, Gambel D. Increasing incidence of adenokarcinoma of the lung.
Kancer 1981;47: 1042.
15. Noguchi M, Morikaëa A, Kaëasaki M, et al. Small adenokarcinoma of the lung.
Histologic characteristics and prognosis. Kancer 1995;75(12): 2844.
16. Kish JK, Ro JY, Ayala AG, et al. Primary· mucinous adenokarcinoma of the lung ëith
sigi1et-ring cells: A histochemical comparison ëith signet-ring cell karcinomas of other
sites. Hum PathoI1989;21(4): 459.
17. Katzenstein AL; Prioleau PG, Askin FB. lhe histologic spectrum and significance of
clear-cell change in lung karcinoma. Kancer 1980;45(5): 943.
18. Carter D. Squamous cell karcinoma of the lung: an update. Semin Diagn Patho11985; 2