AplikAcje prAwnicze

C.H.Beck

Pytania i odPowiedzi

Katarzyna Czajkowska-Matosiuk

Prawo cywilne– część ogólna, prawo rzeczowe, zobowiązania i spadki

Korzystaj w trakcie

przygotowań do

kolokwiów i egzaminu!

4. wydanie

Prawo cywilne – część ogólna,prawo rzeczowe, zobowiązania i spadki

W serii Aplikacje Prawnicze polecamy:

M. Król (red.)

OPINIE PRAWNE W PRAKTYCE, wyd. 2

J. Pikała

PRAWO HANDLOWE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH, wyd. 2

B. Dziliński, K. Dzilińska

PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCHW PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH, wyd. 2

S. Jaworski

APELACJE CYWILNE I KARNE. 69 WZORÓW PISM, wyd. 5

www.ksiegarnia.beck.pl

Wydawnictwo C.H.BeckWarszawa 2016

4. wydanie

Katarzyna Czajkowska-Matosiuk

Prawo cywilne– część ogólna, prawo rzeczowe,

zobowiązania i spadki

Wydawca: Joanna Ablewicz

Projekt okładki: Robert Rogiński

Stan prawny: czerwiec 2016

ISBN 978-83-255-8863-2

ISBN e-book 978-83-255-8864-9

© Wydawnictwo C.H.Beck 2016

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Opinie zawarte w niniejszej publikacji wyrażają osobisty punkt widzenia Autora.

Wydawnictwo C.H.Beck nie ponosi odpowiedzialności za zawarte w niej informacje.

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Identia

Druk i oprawa: Elpil, Siedlce

�

Spis treści

Wstęp ........................................................................................................................................................... XIWykaz skrótów ........................................................................................................................................ XIIIDZIAŁ I. PRAWO CYWILNE – część ogólna................................................................................... 1Rozdział 1..Ogólna.charakterystyka.prawa.cywilnego.............................................................. 1

Zagadnienie.1..Pojęcie.i.zakres.prawa.cywilnego........................................................... 1Zagadnienie.2..Źródła.prawa.cywilnego............................................................................. 4Zagadnienie.3..Podstawowe.zasady.prawa.cywilnego,.dobra.i.zła.wiara............... 8

Rozdział 2..Stosunek.cywilnoprawny............................................................................................... 15Zagadnienie.1..Pojęcie.i.źródła.stosunku.cywilnoprawnego...................................... 15Zagadnienie.2..Elementy.stosunku.cywilnoprawnego................................................. 16

Rozdział 3..Osoby.fizyczne................................................................................................................... 17Zagadnienie.1..Zdolność.prawna.......................................................................................... 17Zagadnienie.2..Zdolność.do.czynności.prawnych.......................................................... 21Zagadnienie.3..Ochrona.dóbr.osobistych.......................................................................... 25Zagadnienie.4..Miejsce.zamieszkania.................................................................................. 28

Rozdział 4..Osoby.prawne.................................................................................................................... 32Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 32Zagadnienie.2..Zdolność.prawna.i.zdolność.do.czynności.prawnych..................... 35Zagadnienie.3..Rodzaje.osób.prawnych............................................................................. 37Zagadnienie.4..Jednostki.organizacyjne.niebędące.osobami.prawnymi,.

którym.ustawa.przyznaje.zdolność.prawną....................................... 41Rozdział 5..Przedsiębiorcy.i.konsumenci........................................................................................ 43

Zagadnienie.1..Pojęcie.przedsiębiorcy.i.konsumenta.................................................... 43Zagadnienie.2..Firma.przedsiębiorcy................................................................................... 45

Rozdział 6..Przedstawicielstwo........................................................................................................... 53Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 53Zagadnienie.2..Pełnomocnictwo........................................................................................... 56Zagadnienie.3..Prokura.............................................................................................................. 62

Rozdział 7..Przedmioty.stosunku.cywilnoprawnego.................................................................. 68Zagadnienie.1..Rzeczy............................................................................................................... 68Zagadnienie.2..Przedmioty.inne.niż.rzeczy....................................................................... 74Zagadnienie.3..Majątek.i.mienie............................................................................................ 78

Rozdział 8..Czynności.prawne............................................................................................................. 81Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 81Zagadnienie.2..Zawieranie.umów......................................................................................... 88Zagadnienie.3..Treść.czynności.prawnych......................................................................... 99Zagadnienie.4..Forma.czynności.prawnych....................................................................... 106Zagadnienie.5..Wady.oświadczenia.woli............................................................................ 111

Rozdział 9. Prawa.podmiotowe.i.ich.ochrona............................................................................... 119Zagadnienie.1..Pojęcie.i.rodzaje.praw.podmiotowych.................................................. 119Zagadnienie.2..Nabycie.i.utrata.prawa.podmiotowego................................................ 123Zagadnienie.3..Realizacja.prawa.podmiotowego........................................................... 126Zagadnienie.4..Ochrona.praw.podmiotowych................................................................. 127

�I

Spis.treści

Rozdział 10. Przedawnienie.roszczeń.i.terminy.zawite.............................................................. 128Zagadnienie.1..Przedawnienie.roszczeń............................................................................. 128Zagadnienie.2..Terminy.zawite............................................................................................... 138

DZIAŁ II. PRAWO RZECZOWE............................................................................................................. 145Rozdział 1..Ogólne.wiadomości.o.prawie.rzeczowym............................................................... 145

Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 145Zagadnienie.2..Przedmiot.praw.rzeczowych..................................................................... 148

Rozdział 2. Własność.............................................................................................................................. 151Zagadnienie.1..Pojęcie.i.treść.prawa.własności................................................................ 151Zagadnienie.2..Wykonywanie.prawa.własności............................................................... 154Zagadnienie.3..Nabycie.i.utrata.prawa.własności............................................................ 160

Rozdział 3..Współwłasność................................................................................................................... 177Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 177Zagadnienie.2..Treść.i.wykonywanie.współwłasności................................................... 180Zagadnienie.3..Zniesienie.współwłasności........................................................................ 184

Rozdział 4. Odrębna.własność.lokalu............................................................................................... 189Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 189Zagadnienie.2..Sposoby.powstania.odrębnej.własności.lokalu................................. 191Zagadnienie.3..Prawa.i.obowiązki.właścicieli.lokali........................................................ 194Zagadnienie.4..Zarząd.nieruchomością.wspólną............................................................ 196Zagadnienie.5..Prawo.odrębnej.własności.lokalu.w.spółdzielni.

mieszkaniowej............................................................................................... 199Rozdział 5..Ochrona.własności........................................................................................................... 201

Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 201Zagadnienie.2..Prawnorzeczowe.roszczenia.petytoryjne............................................ 202

Rozdział 6. Użytkowanie.wieczyste................................................................................................... 215Zagadnienie.1..Charakter.i.treść.prawa.użytkowania.wieczystego........................... 215Zagadnienie.2..Ustanowienie.użytkowania.wieczystego............................................. 219Zagadnienie.3..Wygaśnięcie.użytkowania.wieczystego............................................... 221Zagadnienie.4..Przekształcenie.użytkowania.wieczystego.w.prawo.

własności......................................................................................................... 223Rozdział 7..Ograniczone.prawa.rzeczowe.–.zagadnienia.ogólne.......................................... 225

Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 225Zagadnienie.2..Powstanie.ograniczonych.praw.rzeczowych...................................... 228Zagadnienie.3..Zmiana.treści.i.przeniesienie.ograniczonych.praw.

rzeczowych..................................................................................................... 230Zagadnienie.4..Pierwszeństwo.ograniczonych.praw.rzeczowych............................. 232Zagadnienie.5..Wygaśnięcie.i.ochrona.ograniczonych.praw.rzeczowych.............. 234

Rozdział 8. Użytkowanie....................................................................................................................... 236Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 236Zagadnienie.2..Ustanowienie,.wykonanie.i.wygaśnięcie.użytkowania................... 239Zagadnienie.3..Poszczególne.rodzaje.użytkowania....................................................... 242

Rozdział 9..Służebności......................................................................................................................... 249Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 249Zagadnienie.2..Służebności.gruntowe................................................................................ 251Zagadnienie.3..Służebności.osobiste................................................................................... 257

�II

Spis.treści

Rozdział 10..Spółdzielcze.własnościowe.prawo.do.lokalu....................................................... 264Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 264Zagadnienie.2..Przekształcenie.i.wygaśnięcie.spółdzielczego.

własnościowego.prawa.do.lokalu.......................................................... 269Rozdział 11..Zastaw................................................................................................................................ 271

Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 271Zagadnienie.2..Powstanie.zastawu....................................................................................... 274Zagadnienie.3..Zobowiązania.stron.w.stosunku.zastawu..

Tryb.zaspokojenia.wierzyciela................................................................. 275Zagadnienie.4..Wygaśnięcie.zastawu................................................................................... 278Zagadnienie.5..Zastaw.na.prawach...................................................................................... 279Zagadnienie.6..Zastaw.rejestrowy......................................................................................... 281

Rozdział 12..Hipoteka............................................................................................................................ 289Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 289Zagadnienie.2..Powstanie.i.rodzaje.hipotek...................................................................... 293Zagadnienie.3..Wierzytelność.zabezpieczona.hipoteką..

Tryb.zaspokojenia.wierzyciela.hipotecznego.................................... 296Zagadnienie.4..Wygaśnięcie.hipoteki.................................................................................. 298

Rozdział 13. Posiadanie......................................................................................................................... 300Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 300Zagadnienie.2..Domniemania.związane.z.posiadaniem.............................................. 307Zagadnienie.3..Nabycie.i.utrata.posiadania....................................................................... 310Zagadnienie.4..Ochrona.posiadania..................................................................................... 312

Rozdział 14..Księgi.wieczyste.............................................................................................................. 315Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 315Zagadnienie.2..Realny.system.ksiąg.wieczystych............................................................ 317Zagadnienie.3..Ustrój.ksiąg.wieczystych............................................................................ 318Zagadnienie.4..Wpis.do.księgi.wieczystej........................................................................... 319Zagadnienie.5..Jawność.ksiąg.wieczystych,.domniemania.dotyczące.

wpisu.i.rękojmia.wiary.publicznej.......................................................... 320Zagadnienie.6..Prowadzenie.ksiąg.wieczystych.............................................................. 322

DZIAŁ III. ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ OGÓLNA .......................................................................... 325Rozdział 1..Zagadnienia.ogólne......................................................................................................... 325

Zagadnienie.1..Pojęcie.i.elementy.zobowiązania............................................................ 325Zagadnienie.2..Świadczenie.................................................................................................... 331

Rozdział 2..Wielość.dłużników.lub.wierzycieli.............................................................................. 351Zagadnienie.1..Zobowiązania.podzielne.i.niepodzielne.............................................. 351Zagadnienie.2..Zobowiązania.solidarne............................................................................. 353

Rozdział 3..Umowy.zobowiązaniowe............................................................................................... 360Zagadnienie.1..Pojęcie.i.rodzaje.umów............................................................................... 360Zagadnienie.2..Czynności.zmierzające.do.zawarcia.umowy....................................... 368Zagadnienie.3..Zasada.swobody.umów............................................................................. 373Zagadnienie.4..Treść.i.forma.umowy..Dodatkowe.zastrzeżenia.umowne.............. 376Zagadnienie.5..Wzorce.umów................................................................................................ 380

Rozdział 4..Bezpodstawne.wzbogacenie........................................................................................ 386Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 386

�III

Zagadnienie.2..Świadczenie.nienależne............................................................................. 387Zagadnienie.3..Roszczenia.z.tytułu.bezpodstawnego.wzbogacenia....................... 388

Rozdział 5..Czyny.niedozwolone....................................................................................................... 392Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 392Zagadnienie.2..Odpowiedzialność.za.własne.czyny....................................................... 395Zagadnienie.3..Odpowiedzialność.za.cudze.czyny......................................................... 400Zagadnienie.4..Odpowiedzialność.za.szkody.wyrządzone.przy.

wykonywaniu.władzy.publicznej............................................................ 405Zagadnienie.5..Odpowiedzialność.za.zwierzęta.i.rzeczy.............................................. 408Zagadnienie.6..Odpowiedzialność.za.szkody.wyrządzone.w.związku.

z.użyciem.sił.przyrody................................................................................. 412Zagadnienie.7..Naprawienie.szkody.w.przypadkach.szczególnych..

Szkoda.na.osobie.......................................................................................... 417Zagadnienie.8..Odpowiedzialność.za.szkodę.wyrządzoną.przez.produkt.

niebezpieczny................................................................................................ 423Zagadnienie.9..Współodpowiedzialność.za.szkodę........................................................ 426Zagadnienie.10..Przedawnienie.roszczeń.i.zbieg.odpowiedzialności..................... 429

Rozdział 6..Wykonanie.zobowiązań.i.skutki.ich.niewykonania.............................................. 432Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 432Zagadnienie.2..Podstawowe.zasady.wykonania.zobowiązań..................................... 434Zagadnienie.3..Klauzula.rebus.sic.stantibus...................................................................... 442Zagadnienie.4..Skutki.niewykonania.zobowiązań.......................................................... 443Zagadnienie.5..Wykonanie.i.skutki.niewykonania.zobowiązań.z.umów.

wzajemnych.................................................................................................... 449Rozdział 7. Wygaśnięcie.zobowiązań............................................................................................... 453

Zagadnienie.1..Uwagi.ogólne................................................................................................. 453Zagadnienie.2..Świadczenie.w.miejsce.wypełnienia.(datio.in.solutum)................. 454Zagadnienie.3..Potrącenie.(compensatio).......................................................................... 455Zagadnienie.4..Odnowienie.(novatio)................................................................................. 459Zagadnienie.5..Złożenie.przedmiotu.świadczenia.do.depozytu.sądowego......... 460Zagadnienie.6..Zwolnienie.z.długu....................................................................................... 462

Rozdział 8. Zmiana.wierzyciela.lub.dłużnika................................................................................. 464Zagadnienie.1..Zmiana.wierzyciela....................................................................................... 464Zagadnienie.2..Zmiana.dłużnika............................................................................................ 469

Rozdział 9..Ochrona.wierzyciela.w.razie.niewypłacalności.dłużnika.................................... 475Zagadnienie.1..Pojęcie.i.przesłanki.zastosowania.skargi.pauliańskiej..................... 475Zagadnienie.2..Realizacja.skargi.pauliańskiej................................................................... 479

DZIAŁ IV. ZOBOWIĄZANIA – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA............................................................. 483Rozdział 1..Umowy.przenoszące.prawa.......................................................................................... 483

Zagadnienie.1..Sprzedaż........................................................................................................... 483Zagadnienie.2..Zamiana............................................................................................................ 501Zagadnienie.3..Dostawa............................................................................................................ 502Zagadnienie.4..Umowa.kontraktacji..................................................................................... 504Zagadnienie.5..Darowizna.i.przekazanie.nieruchomości............................................. 508

Rozdział 2..Umowy.dotyczące.korzystania.z.rzeczy................................................................... 515Zagadnienie.1..Najem................................................................................................................ 515

Spis.treści

IXIX

Zagadnienie.2..Dzierżawa........................................................................................................ 527Zagadnienie.3..Leasing.............................................................................................................. 532Zagadnienie.4..Użyczenie......................................................................................................... 540

Rozdział 3..Umowy.dotyczące.świadczenia.usług....................................................................... 545Zagadnienie.1..Umowa.o.dzieło............................................................................................. 545Zagadnienie.2..Umowa.o.roboty.budowlane................................................................... 553Zagadnienie.3..Umowa.zlecenia............................................................................................ 557Zagadnienie.4..Prowadzenie.cudzych.spraw.bez.zlecenia........................................... 562Zagadnienie.5..Umowa.agencyjna........................................................................................ 564Zagadnienie.6..Umowa.komisu.............................................................................................. 571Zagadnienie.7..Umowa.przewozu......................................................................................... 575Zagadnienie.8..Umowa.spedycji............................................................................................ 581Zagadnienie.9..Przechowanie................................................................................................. 584Zagadnienie.10..Odpowiedzialność,.prawo.zastawu.i.przedawnienie.

roszczeń.utrzymujących.hotele.i.podobne.zakłady...................... 588Zagadnienie.11..Umowa.składu............................................................................................. 591

Rozdział 4..Umowy.regulujące.stosunki.kredytowe................................................................... 597Zagadnienie.1..Pożyczka........................................................................................................... 597Zagadnienie.2..Umowa.kredytu.bankowego.................................................................... 599Zagadnienie.3..Umowa.rachunku.bankowego................................................................ 602

Rozdział 5..Umowy.dotyczące.zabezpieczenia.wierzytelności............................................... 607Zagadnienie.1..Poręczenie....................................................................................................... 607Zagadnienie.2..Gwarancja.bankowa.................................................................................... 610

Rozdział 6. Umowy.o.funkcji.alimentacyjnej................................................................................. 612Zagadnienie.1..Renta................................................................................................................. 612Zagadnienie.2..Dożywocie....................................................................................................... 614

Rozdział 7. Inne.umowy........................................................................................................................ 618Zagadnienie.1..Umowa.ubezpieczenia............................................................................... 618Zagadnienie.2..Spółka.cywilna............................................................................................... 625Zagadnienie.3..Ugoda................................................................................................................ 638Zagadnienie.4..Przyrzeczenie.publiczne............................................................................. 640

DZIAŁ V. PRAWO SPADkOWE........................................................................................................... 643Zagadnienie.1..Podstawowe.pojęcia.................................................................................... 643Zagadnienie.2..Dziedziczenie.ustawowe............................................................................ 645Zagadnienie.3..Dziedziczenie.testamentowe................................................................... 647Zagadnienie.4..Powołanie.spadkobiercy............................................................................ 650Zagadnienie.5..Zapis.zwykły................................................................................................... 652Zagadnienie.6..Zapis.windykacyjny...................................................................................... 653Zagadnienie.7..Wykonawca.testamentu............................................................................. 654Zagadnienie.8..Zachowek........................................................................................................ 655Zagadnienie.9..Przyjęcie.i.odrzucenie.spadku.................................................................. 656Zagadnienie.10..Stwierdzenie.nabycia.spadku.i.poświadczenie.

dziedziczenia............................................................................................... 658Zagadnienie.11..Skutki.stwierdzenia.nabycia.spadku................................................... 660Zagadnienie.12..Ochrona.spadkobiercy............................................................................. 661Zagadnienie.13..Odpowiedzialność.za.długi.spadkowe............................................... 662

Spis.treści

X

Zagadnienie.14..Wspólność.majątku.spadkowego......................................................... 664Zagadnienie.15..Dział.spadku................................................................................................. 666Zagadnienie.16..Umowy.dotyczące.spadku...................................................................... 671

Spis.treści

XI

Wstęp

Drogi Czytelniku!Książka, którą przekazujemy do Twoich rąk, jest efektem osobistych przygotowań Autorki do egzaminów. Powstała na podstawie setek zaktualizowanych notatek, aktów prawnych i wykła-dów. W sposób systematyczny omówione zostały węzłowe zagadnienia części ogólnej prawa cy-wilnego, prawa rzeczowego oraz prawa zobowiązań i prawa spadkowego. Ponadto opracowanie zawiera pytania testowe, ustne i pisemne opisowe, które najczęściej pojawiają się na egzaminach z tych dziedzin prawa, a także egzaminach konkursowych na aplikacje. Całość pomyślana zo-stała jako materiał służący do przyswojenia, usystematyzowania i samodzielnego sprawdzenia zdobytej wiedzy.

Prezentowana publikacja adresowana jest do wszystkich studentów i aplikantów, którzy przystę-pują do egzaminów z prawa cywilnego, a także dla kandydatów na aplikacje prawnicze.

W opracowaniu uwzględniony został stan prawny na 1.3.2013 r., a także najważniejsze zmiany, jakie mają nastąpić w najbliższym czasie.

Pragnę podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej książki, a w szczególno-ści mojej rodzinie i współpracującej ze mną redaktor – Pani Joannie Ablewicz.

Katarzyna Czajkowska-Matosiuk

XIII

Wykaz skrótów

Akty prawneDziałUbezpU ........................... ustawa z 11.9.2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i re-

asekuracyjnej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1844 ze zm.)GospNierU ............................... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami

(t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1774 ze zm.)KC .............................................. ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r.

poz. 680 ze zm.)KK .............................................. ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553

ze zm.)KKW ......................................... ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U.

Nr 90, poz. 557 ze zm.)Konstytucja RP ........................ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U.

Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.)KP .............................................. ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r.

poz. 1502 ze zm.)KPA ........................................... ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyj-

nego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23 ze zm.) KPC ........................................... ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego

(t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.)KPK ........................................... ustawa z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U.

Nr 89, poz. 555 ze zm.)KRO ........................................... ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy

(t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082 ze zm.)KRSU ......................................... ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym

(t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 687). KSH ........................................... ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U.

z 2013 r. poz. 1030 ze zm.)KWU ......................................... ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece

(t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 790 ze zm.) OchrLokU ................................ ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszka-

niowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.)

OrdPU ....................................... ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.)

PPU ........................................... ustawa z 25.9.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1384 ze zm.)

PrBank ...................................... ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 128 ze zm.)

PrEnerg ..................................... ustawa z 10.4.1997 r. – Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1059 ze zm.)

PrGeol ....................................... ustawa z 9.6.2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 196 ze zm.)

PrŁow ........................................ ustawa z 13.10.1995 r. – Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2168 ze zm.)

XI�

Wykaz.skrótów

PrWod ....................................... ustawa z 18.7.2001 r. – Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 469 ze zm.)

SamGminU .............................. ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 446)

SamPowU ................................. ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 814)

SamWojU .................................. ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 486)

SpółdzMieszkU ........................ ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1222 ze zm.)

SpółkaEuropU ........................... ustawa z 4.3.2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2142)

SPU ............................................ ustawa z 8.8.1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 154 ze zm.)

SwobGospU .............................. ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584 ze zm.)

WłLokU .................................... ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892)

ZastRejU ................................... ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze za-stawów (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 297)

Czasopisma i publikatoryDz.U. ........................................... Dziennik UstawMoP ............................................ Monitor Prawniczy M.P. ............................................ Monitor PolskiOSP ............................................. Orzecznictwo Sądów PolskichPiP .............................................. Państwo i PrawoProk. i Pr. .................................. Prokuratura i Prawo

Inne skróty

EZIG ........................................... Europejskie Zgrupowanie Interesów GospodarczychKRS ............................................. Krajowy Rejestr Sądowyniepubl. ..................................... niepublikowane NSA ............................................ Naczelny Sąd Administracyjnyorz. .............................................. orzeczenie

poz. ............................................ pozycja SA ............................................... Sąd Apelacyjny SE ............................................... spółka europejskaSN ............................................... Sąd Najwyższy SP ................................................ Skarb Państwawyr. ............................................ wyrok

1

DZIAŁ I. PRAWO CYWILNE – część ogólna

Rozdział 1. Ogólna charakterystyka prawa cywilnego

Zagadnienie 1. Pojęcie i zakres prawa cywilnego

Pojęcie prawa cywilnegoPrawo cywilne to gałąź prawa obejmująca zespół przepisów regulujących stosunki majątkowe oraz niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi oraz innymi podmiotami na zasadzie równorzędności podmiotów. Artykuł 1 KC przewiduje, że Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osoba-mi fizycznymi i osobami prawnymi. Wprawdzie brzmienie tego przepisu sugeruje, że podmio-tami stosunków cywilnoprawnych są wyłącznie osoby fizyczne i osoby prawne, jednak treść art. 331 KC wskazuje, że katalog podmiotów prawa cywilnego należy uzupełnić także o jed-nostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, ale wyposażone w osobowość prawną.

Zakres prawa cywilnegoDo prawa cywilnego należą następujące działy kodeksowe:

prawo rzeczowe,prawo zobowiązań orazprawo spadkowe.

Z ustawodawstwa pozakodeksowego bezspornie do cywilistyki zalicza się:prawo autorskie i prawo własności przemysłowej.

Spośród kompleksów norm, które wzbudzają kontrowersje odnośnie do tego, czy są jedynie wyspecjalizowanymi działami prawa cywilnego, czy już odrębnymi działami w ramach prawa prywatnego należy wymienić następujące:

prawo pracy – zgodnie z utrwalonym poglądem doktryny, prawo to nie należy do prawa cywilnego i stanowi odrębną gałąź prawa. Ze względu na funkcję socjalno-ochronną for-malna równość stron jest w istotny sposób ograniczona. Prawo pracy uregulowane zostało w zasadniczej części w odrębnym akcie prawnym – Kodeksie pracy. Akt ten ma charakter kompleksowy. Skupia w sobie zarówno normy prywatno-, jak i publicznoprawne. Zgodnie z art. 300 KP do stosunku prawa pracy nienormowanego przepisami prawa pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, pod warunkiem jednak, że nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy; prawo rolne – prawo to jest zbiorem przepisów różnego rodzaju, nie ma wyodrębnionej metody regulacji. Jest to dyscyplina kompleksowa, w której skład wchodzą zarówno normy cywilno-, jak i administracyjnoprawne. Wyodrębnienie prawa rolnego podyktowane jest przede wszystkim celami dydaktycznymi;

1)2)3)

1)2)

1)

2)

2

prawo rodzinne – w prawie tym przeważają niewątpliwie stosunki typu niemajątkowego, stosunki osobiste. Dlatego też niektórzy autorzy uznawali je za odrębną gałąź prawa. Po-gląd dominujący głosi jednak, że prawo rodzinne jest częścią prawa cywilnego. W prawie rodzinnym występuje bowiem taka sama metoda regulacji jak w prawie cywilnym, nie można całkowicie wyeliminować z prawa rodzinnego stosunków majątkowych. Przyjmu-jąc, że prawo rodzinne jest częścią prawa cywilnego, nie ma przeszkód, by do stosunków rodzinnych stosować wprost przepisy części ogólnej prawa cywilnego; prawo handlowe – prawo to wyodrębniło się w wiekach średnich jako prawo właściwe dla stanu kupieckiego. Jeszcze w XIX w. akceptowany był podział na prawo cywilne i prawo handlowe. Wyodrębnienia norm prawa handlowego dokonywano na podstawie różnych kryteriów – podmiotowych, przedmiotowych lub mieszanych. Stopniowo jednak normy właściwe dla prawa handlowego włączane były do powszechnie obowiązujących aktów prawnych z zakresu prawa cywilnego. W Polsce od 1934 r. obowiązywał Kodeks handlowy, który posługiwał się pojęciem kupca dla wyodrębnienia zakresu regulacji dotyczących pra-wa handlowego. Przepisy o czynnościach handlowych zostały uchylone wraz z wejściem w życie Kodeksu cywilnego. W Kodeksie handlowym pozostały przepisy dotyczące spółek handlowych, natomiast regulacje odnoszące się do czynności prawnych wkomponowano do przepisów Kodeksu cywilnego, osiągając w ten sposób postulat jedności prawa cywilne-go. Stracił więc aktualność pogląd, że prawo handlowe jest odrębną gałęzią prawa. Bez wątpienia jest to wyspecjalizowany dział prawa cywilnego, nie może być on jednak trakto-wany jako gałąź; prawo spółdzielcze – prawo to nie stanowi odrębnej gałęzi prawa, choć można spotkać się z poglądem, że ze względu na podporządkowanie członków spółdzielni mamy do czynie-nia na gruncie prawa spółdzielczego z odmienną metodą regulacji, niż metoda obowiązu-jąca w całym prawie cywilnym. Prawo spółdzielcze jest wyodrębnionym działem prawa cywilnego, częścią tzw. prawa korporacyjnego. W ramach tego prawa stosunki między kor-poracjami a członkami korporacji ukształtowane są na zasadzie równorzędności. Wyod-rębnienie kompleksu norm związanych z działalnością spółdzielni nastąpiło w odrębnych aktach prawnych – ustawie o prawie spółdzielczym oraz ustawie o spółdzielniach mieszka-niowych.

3)

4)

5)

Dział.I..Prawo.konstytucyjne

3

Systematyka prawa cywilnegoSystematyzując prawo cywilne wyróżnia się cztery tzw. działy kodeksowe i dwa działy poza-kodeksowe.

PRAWO CYWILNE

DZIAŁY kODEkSOWE DZIAŁY POZAkODEkSOWE

CZĘŚĆ OGÓLNAobejmuje.zasady.wspólne.dla.pozostałych.działów.pra-wa.cywilnego.

PRAWO RZECZOWEobejmuje. regulację. prawa.własności. i.innych. praw. rze-czowych

PRAWO ZOBOWIĄZAŃobejmuje.regulację.dotyczą-cą.wymiany.dóbr.i.świadcze-nia.usług

PRAWO SPADkOWEobejmuje.zasady.dziedzicze-nia.spadku.w.wyniku.śmierci.osoby. fizycznej,. w. szcze-gólności. tryb. powołania. do.dziedziczenia.i.dalsze.skutki

PRAWO RODZINNEobejmuje. regulację. małżeń-stwa,.pokrewieństwa,.opieki.i.kurateli

PRAWO WŁASNOŚCI INTELEkTUALNEJ

obejmuje.problematykę.pra-wa.autorskiego. i.prawa.wła-sności.przemysłowej

PYTANIA

1. kodeks cywilny reguluje stosunki prawne pomiędzy:A. osobami.fizycznymi,B.. osobami.prawnymi,C.. osobami.fizycznymi.i.osobami.prawnymi.

Odp. C; art. 1 kC

2. Omów pojęcie prawa cywilnego.

3. Jaki jest zakres prawa cywilnego?

4. Jakie działy prawa wyróżnia się w ramach prawa cywilnego?

Rozdział.1..Ogólna.charakterystyka.prawa.cywilnego

Dział.I..Prawo.cywilne.–.część.ogólna

4

Zagadnienie 2. Źródła prawa cywilnego

Pojęcie źródeł prawa Źródła prawa cywilnego to zespół zdarzeń uznawanych w systemie prawnym za zdarzenia prawotwórcze. Ich wytworem są generalne i abstrakcyjne normy prawne. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przyjęła system stanowionych źródeł prawa. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa są (art. 87 Konstytucji RP):

konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

Ponadto, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, organy samorządu te-rytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na terenie działania tych organów.Istotną funkcję prawotwórczą pełnią również:

zwyczaj,zasady współżycia społecznego, wzorce umowne orazorzecznictwo sądowe.

Kodyfikacja prawa cywilnegoNaczelnym źródłem prawa cywilnego – pomijając nadrzędną funkcję Konstytucji RP – jest Ko-deks cywilny, czyli ustawa z 23.4.1964 r. (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.). Tego samego dnia uchwalono Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.). Ustawy te weszły w życie 1.1.1965 r.Kodeks cywilny reguluje podstawowe instytucje prawa cywilnego, usystematyzowane według określonych wspólnych zasad przewodnich. Rozwiązania Kodeksu cywilnego przesądzają o całym generalnym modelu polskiego prawa cywilnego. W ustawodawstwie odrębnym do-chowuje się bowiem zasady wierności podstawowym konstrukcjom i terminologii Kodeksu. Kodeks cywilny składa się z czterech ksiąg.

kODEkS CYWILNY

KSIĘGA.PIERWSZACZĘŚĆ OGÓLNA

KSIĘGA.DRUGAWŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE

KSIĘGA.TRZECIAZOBOWIĄZANIA

KSIĘGA.CZWARTASPADkI

1)2)3)4)

1)2)3)4)

5

Równolegle z KC opracowano Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Uchwalono go ustawą z 25.2.1964 r. (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082 ze zm.). Z tą samą datą uchwalono też Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60).W strukturze KRO zawarto przepisy dotyczące małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli.

kODEkS RODZINNY I OPIEkUŃCZY

TYTUŁ.1.MAŁŻEŃSTWO

TYTUŁ.2POkREWIEŃSTWO

TYTUŁ.3OPIEkA I kURATELA

Ustawy odrębneW obowiązującym systemie prawnym istnieje wiele ponadto ustaw odrębnych, regulujących stosunki cywilnoprawne.Do najważniejszych zaliczyć należy:

ustawę z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 666 ze zm.),ustawę z 30.6.2000 r. – Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1410 ze zm.),ustawę z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1774 ze zm.),ustawę z 24.6.1994 r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892 ze zm.),ustawę z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 790 ze zm.),ustawę z 15.11.1984 r. – Prawo przewozowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 915 ze zm.),ustawę z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 160),ustawę z 28.4.1936 r. – Prawo czekowe (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 462),ustawę z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.).

Rozporządzenia wykonawczeRozporządzenia stanowią akty wykonawcze do ustawy. Wydawane są przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wyko-nania (art. 92 Konstytucji RP).W obszarze prawa cywilnego spotykamy się również z rozporządzeniami wykonawczymi wy-danymi na podstawie delegacji płynącej z KC lub ustaw odrębnych, np. w art. 954 KC Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości zobowiązany został do okre-ślenia formy testamentów wojskowych.

Umowy międzynarodoweWedług Konstytucji RP źródłami powszechnie obowiązującego prawa są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Mogą one być stosowane wprost, chyba że co innego wynika z ich treści. W przeciwnym razie zachodzi konieczność uchwalenia stosownej ustawy.

ZwyczajeŹródła prawa stanowionego odsyłają często do dalszego zespołu norm społecznych, a mia-nowicie do zwyczajów i zasad współżycia społecznego. Dopuszczają też możliwość tworzenia szczególnych wzorców umownych.

1)

2)3)4)5)6)7)8)9)

Rozdział.1..Ogólna.charakterystyka.prawa.cywilnego