KHÓA TẬP HUẤN QUY HOẠCH VÀ QUẢN LÝ KHÔNG GIAN XANH

Tài liệu của Trung tâm dự báo và nghiên cứu đô thị - PADDILes Livrets du Centre de prospective et d’études urbaines - PADDI

SAØI GOØN TP HOÀ CHÍ MINH

R e g i o n

KHÓA TẬP HUẤN QUY HOẠCH VÀ QUẢN LÝ KHÔNG GIAN XANH, CHÍNH SÁCH BẢO TỒN

VÀ PHÁT TRIỂN CÂY XANH(Từ 18 - 22 tháng Tư 2011)

LỜI NÓI ĐẦU

Ngày xuất bản: 24/05/2012Số lượng in: 500 bảnIn tại: Công ty TNHH MTV Quảng cáo Truyền thông KenGBiên soạn: Jessie Joseph, Nguyễn Khắc Dũng, Trần Thị Kiều OanhBiên dịch: Huỳnh Hồng ĐứcChỉnh sửa: Fanny Quertamp, Mary Senkeomanivane, Lê Thị Huyền Trang

ục tiêu tổng quát của các khóa học là chuyển giao tri thức: các khóa học

của PADDI nhằm bổ sung cho chương trình đào tạo công chức của Thành phố bằng cách hướng đến các khái niệm, kỹ thuật và phương pháp mới (toàn diện, đa ngành) trong quản lý đô thị, trong bối cảnh đặc thù của Thành phố Hồ Chí Minh. Phương pháp tổ chức khóa học được hình thành với sự phối hợp của các đối tác Việt Nam và được các đối tác phê duyệt.

Ý tưởng chủ đạo là xem ở Pháp, người ta sử dụng phương pháp nào và giải quyết

như thế nào những vấn đề tương tự mà giới chuyên môn Việt Nam đang gặp phải. Để thực hiện được ý tưởng này, nội dung của mỗi khóa học xoay quanh một nghiên cứu trường hợp rất cụ thể của Việt Nam.

Các kiến thức tổng hợp từ khóa học có thể giúp hình thành những cách làm mới, chính sách mới và được phổ biến rộng rãi đến mọi người.

Tài liệu này được xuất bản nhằm mục đích phổ biến rộng rãi những kiến thức tổng hợp được từ khóa học.

M

03

Ghi chú: PADDI và các chuyên gia không chịu trách nhiệm về ý kiến phát biểu của học viên trong khóa học. Các phát biểu này là ý kiến riêng của học viên.

04 05

QUY HOẠCH VÀ QUẢN LÝ KHÔNG GIAN XANH, CHÍNH SÁCH BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN CÂY XANH


MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU03

09 TỪ VIẾT TẮT

11

15

17

DANH SÁCH HỌC VIÊN THAM DỰ KHÓA HỌC

GIỚI THIỆU

PHẦN 1 – THỰC TRANG CÔNG TÁC QUAN LY NHA NƯỚC LINH VỰC CÔNG VIÊN CÂY XANH ĐÔ THI TAI THANH PHÔ HỒ CHÍ MINH

I. Tổ chức quản lý nhà nước

II. Hê thông văn bản phap luât cho công tac quản lý công viên và cây xanh

III. Hiên trạng quy hoạch công viên và cây xanh đô thị

1. Lập và quản lý quy hoạch công viên và vườn hoa đô thị 2. Quy hoạch và cải tạo cây xanh đường phố

IV. Hiên trạng đầu tư phat triển công viên và cây xanh đô thị

1. Đầu tư phát triển công viên và vườn hoa công cộng 2. Đầu tư phát triển công viên và cây xanh trong các dự án bất động sản

V. Hiên trạng công tac quản lý và duy trì công viên và cây xanh đô thị

1. Kinh phí2. Chính sách "xã hội hóa" trong đầu tư phát triển và quản lý, duy trì chăm sóc công viên cây

xanh đô thị 3. Bảo vệ công viên đô thị

06 07



25 PHẦN 2 – CHÍNH SÁCH, QUY HOACH, QUAN LY VA BAO VỆ KHÔNG GIAN XANH VA CÂYXANH Ở CỘNG ĐỒNG ĐÔ THI LYON VA THANH PHÔ LYON

I. Thẩm quyền của địa phương - yếu tô tự nhiên và chiến lược quy hoạch đô thị

1. Thách thức và nhiệm vụ của các cấp chính quyền địa phương

a) Vùng b) Tỉnh c) Cộng đồng đô thị Lyon d) Thành phố Lyon

2. Vai trò chiến lược của không gian công cộng và không gian xanh trong chính sách phát triểnđô thị

a) Lịch sử b) Các chiến lược liên kết mạng lưới không gian xanh và mặt nướcc) Quy hoạch đô thị và không gian xanh

II. Chính sach cây xanh của Cộng đồng đô thị Lyon

1. Lịch sử trồng cây từ cuối thế kỷ 19 đến nay

a) Tạo mỹ quan vào cuối thế kỷ 19 b) Đầu thế kỷ 20, cây xanh mất thế mạnh của mình trong con mắt các nhà quản lý đô thị c) Tầm quan trọng của cây xanh trong đô thị: ý thức của người dând) Phòng cây xanh và cảnh quan được thành lập vào năm 1994

2. Cam kết về cây xanh

a) Bản cam kết lần thứ nhất về cây xanh: các nguyên tắc và hạn chế b) 2010/2011: Xây dựng Bản cam kết lần thứ hai về cây xanh

III. Quản lý cây xanh ở Cộng đồng đô thị Lyon

1. Tổ chức quản lý cây xanh đường phố

a) Khảo sát cây xanh đường phố b) Dryade, công cụ hỗ trợ quản lý c) Dryade, công cụ hỗ trợ sáng tạo d) Khảo sát và đánh giá

2. Bảo vệ và trồng cây xanh đường phố

a) Quy định và thủ tục bảo vệ cây xanh trên công trường b) Trồng và bảo dưỡng cây xanh c) Các nguyên tắc tỉa cành

3. Kỹ thuật trồng cây xanh

4. Chiến lược phát triển bền vững tại phòng không gian xanh của thành phố Lyon

a) Quản lý nước tưới trong công viênb) Tái chế các loại chất thải xanhc) Quản lý rác tốt hơnd) Kiểm soát ô nhiễme) Không sử dụng thuốc trừ sâuf) Không khí/ Năng lượng/ Tiếng ồng) Phát triển mảng xanhh) Phát huy giá trị và bảo vệ đa dạng sinh họci) Khái niệm “Quản lý bền vững” của Phòng Không gian xanh thuộc thành phố Lyonj) Quy chuẩn ISO 14001

5. Dự án “đồng bằng Châu Phi” và sự phát triển vườn thú thành phố Lyon

IV. Cây xanh, nhân tô tôi cần thiết cho sự phat triển của thành phô: chức năng của câyxanh và thach thức trong công tac tuyên truyền, vân động

1. Chức năng và lợi ích của cây xanh đô thị

a) Chức năng và Lợi ích về xã hội b) Chức năng và Lợi ích về môi trường c) Chức năng và Lợi ích về kinh tế

2. Các thách thức trong công tác tuyên truyền và giáo dục

a) Tại sao và làm thế nào để tuyên truyền?b) Mục tiêu của tuyên truyềnc) Mục tiêu giáo dục và văn hóa

PHẦN 3 – TỔNG KẾT VA KHUYẾN NGHI CỦA CHUYÊN GIA PHÁP

I. Logic về địa bàn và tổ chức quản lý

II. Cac chủ đề chính cần phat triển

III. Tổng kết khóa học

PHỤ LỤC

Phụ lục 1 - Phiếu kỹ thuât bảo vê cây xanh khi thi công công trình

Phụ lục 2 - Quy chế quản lý đường bộ

Phụ lục 3 - Một sô hình ảnh về không gian xanh ở thành phô Lyon

105

107

08 09



DOC: Sở Xây dựng

DTC: Sở Giao Thông và Vận Tải

FAO: Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên Hiệp Quốc

PENAP: Dự án bảo vệ Không gian Tự nhiên và Nông nghiệp ven đô

PLU: Bản đồ quy hoạch đô thị địa phương

SCOT: Sơ đồ liên kết địa bàn

QLGTĐT: Khu Quản lí giao thông đô thị

TNHHMTV: Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên

TỪ VIẾT TẮT

10 11



DANH SÁCH THAM GIA KHÓA TẬP HUẤN

Chuyên gia Pháp: Frédéric Ségur: Kỹ sư phụ trách phòng Cây xanh và Cảnh quan, Cộng đồng đô thị Lyon.

Chuyên gia Việt Nam: Nguyên Khăc Dung: Kỹ sư, Trưởng phòng Quản lý Công viên Cây xanh, Sở Giaothông Vận tải.

Phiên dịch: Huỳnh Hồng Đức

Sở GTVT – Phòng QLCVCX

Nguyễn Đức LinhNguyễn Khắc Dũng

Sở GTVT – Phòng QLKTHTLa Thúy Minh Nhã

Sở GTVTNguyện Thị NhiLê Phước BìnhĐỗ Văn TâmĐinh Thị Như HoaTrần Thị Kiều OanhLê Phùng Vĩnh An

Sở NN&PTNT

Nguyễn Sơn Thụy

Sở GHKTLý Khánh Tâm Thảo

Phòng TNMT Q.1Nguyễn Thị Hải Uyên

Phòng ĐTPT – Sở XDĐặng Văn Pho

Cty TNHH MTV DVCI Q.1Hà Tôn Tuấn Hiệp

Cty TNHH MTV DVCI Q.2Trần Hồng Gấm

Cty TNHH MTV DVCI Q.3Nguyễn Trần NguyênĐoàn Thị Ánh NguyệtDương Văn Hai

Cty TNHH MTV DVCI Q.4Hồ Thị Xuân Phượng

Cty TNHH MTV DVCI Q.7Hồ Thị Xuân Thủy

Cty TNHH MTV DVCI Q.10Nguyễn Hữu Nghĩa

Cty TNHH MTV DVCI Củ ChiNguyễn Văn Tuấn

Cty TNHH MTV DVCI TNXPLê Thành Khoa

Cty TNHH MTV DVCI Huyện Cần GiờNguyễn Hiếu Hòa

Cty TNHH MTV DVCI Q.Tân BìnhLê Minh Thuyền

Cty TNHH MTV DVCI Q.6Âu Thiên Đức

Cty TNHH MTV DVCI Q.Bình ThạnhLê Huệ Bích

Cty TNHH MTV DVCI Huyện Nhà BèTrần Thị Như Quỳnh

Cty TNHH MTV DVCI Q.8Phan Đinh Nhơn

Cty TNHH MTV DVCI Q.9Nguyễn Văn MộtLê Văn Đa

12 13



không gian xanh đáng ghi nhận. Hiện nay, chính sách về không gian xanh của TPHCM vẫn chưa được chú trọng. Tăng trưởng đô thị và việc chính quyền thiếu các nguồn lực cần thiết là những điểm yếu hiện nay trong công tác quản lý và phát triển về số lượng cũng như chất lượng của không gian xanh và cây xanh đường phố.

Hiện nay, Sở Giao thông Vận tải TPHCM đang quản lý các công viên có diện tích từ 5 đến 10 ha. Quận/huyện chịu trách nhiệm quản lý không gian công cộng và không gian xanh có diện tích dưới 5ha. Ở các quận ven, không gian xanh chưa đủ về số lượng và chưa đạt yêu cầu về chất lượng.

Phòng công viên cây xanh thuộc Sở GTVT TPHCM mong muốn tìm hiểu kinh nghiệm của Vùng Rhône - Alpes và Lyon trong công tác quy hoạch và quản lý không gian xanh, cụ thể:

Công tác quản lý nhà nước về không gian xanh,Không gian công cộng trong các khu dân cưChính sách về cây xanh Các vấn đề kỹ thuật: thiết kế không gian xanh, sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, kỹ thuật bảo dưỡng và phát hiện bệnh ở cây xanh……

Tài liệu này ghi lại các trao đổi liên quan đến chủ đề

Cty TNHH DVCI Q.12

Bùi Văn Lệ

Cty TNHH MTV DVCI Q.Thủ Đức

Bùi Lâm Bằng

Cty TNHH MTV Thảo Cầm Viên Sài GònLê Thanh LiêmNguyễn Thị Bé BaPhạm Việt LâmNguyễn Bá DũngPhạm Diệp Ngân

Cty TNHH MTV TCV SGBùi Thị Thu ThúyTrần Công Trường

Cty TNHH MTV CVCX TPNguyễn Thị Huỳnh AnhNgô Bá KínhPhạm Văn HiếuLê Thị Mai HồngLê Công Phương

Cty TNHH MTV DVCI CVCX

Nguyễn Thanh Sơn

Cty DVCI Q.11Phạm Quang Trung

Phòng QLĐT Q. Thủ ĐứcNguyễn Văn Thiện

Phòng QLĐT Q.8Trần Anh Nghĩa

Phòng QLĐT huyện Bình ChánhTrần Minh Hà

Phòng QLĐT Q.Tân PhúTrần Ngọc Mai

Phòng QLĐT Q.2Nguyễn Thị Đoan Trang

Phòng QLĐT Q.3Nguyễn Thanh Tâm

Phòng QLĐT Q.5Hồ Hoàng Phong

Phòng QLĐT Q.12Nguyễn Hạnh Dung

Phòng QLĐT Q.6Nguyễn Hà Thắng Cảnh

Phòng QLĐT huyện Cần GiờHà Thái TrườngThái Tân Sĩ

Phòng QLĐT Q.4Trần Viết Tùng

Phòng QLĐT Q.Bình TânHoàng Trần Diễm Phúc

Khu GLGTĐT số 1Tạ Đình VănNgô Kim LoanNguyễn Quang Phúc

Khu GLGTĐT số 2Nguyễn Văn Việt

Khu GLGTĐT số 3Hồ Thanh Thanh

Khu GLGTĐT số 4Phạm Cường Quyết

Tư vấn thiết kế - TT Thông tinNgô Ngọc Hải

PADDIFanny QuertampNguyễn Hồng VânHuỳnh Hồng ĐứcJessie JosephTrần Thị Thu Hiền

không gian xanh và cây xanh đường phố ở TPHCM và Cộng đồng đô thị Lyon. Vì Ông Daniel Boulens (Trưởng phòng không gian xanh của Thành phố Lyon, đơn vị quản lý các không gian xanh, Công viên Đầu Vàng, Vườn thực vật và Vườn thú của Lyon) không thể tham dự khóa học được, nên các vấn đề về công viên chưa được đề cập đến trong khóa học.

Các bài trình bày và trao đổi phong phú trong suốt khóa học là cơ sở để hai bên tiếp tục hợp tác trong tương lai.

Những trao đổi phong phú đó là tiền đề cho quá trình hợp tác sẽ được tiếp tục trong thời gian tới. Sự tham gia tích cực của Sở GTVT trong việc biên soạn tài liệu này là minh chứng cho điều này.

PADDI chân thành cảm ơn toàn thể cán bộ, chuyên viên của Phòng công viên cây xanh, Sở GTVT và đặc biệt là Ông Nguyễn Khắc Dũng và Bà Trần Thị Kiều Oanh đã có đóng góp rất lớn cho việc biên soạn tài liệu này.

Đây là khóa học đặc biệt nên có hai quyển tài liệu tổng hợp riêng biệt, một quyển bằng tiếng Pháp và một quyển bằng tiếng Việt, thay vì gộp chung vào một quyển song ngữ như các khóa học khác. Việc lựa chọn cách làm này nhằm cung cấp nhiều thông tin cho độc giả đồng thời vần giữ được định dạng gọn, nhẹ và tiện dụng cho độc giả.

GIỚI THIỆU

----

-

uy hoạch đô thị ở thời kỳ thuộc địa đã để lại cho khu trung tâm TPHCM nhiều cây xanh và Q

14 15



PHẦN 1 – THỰC TRANG CÔNG TÁC QUAN LY NHA NƯỚC LINH VỰC CÔNG VIÊN CÂY XANH ĐÔ THI TAI THANH PHÔ HỒ CHÍ MINH

Kỹ sư Nguyễn Khắc Dung, Trưởng phòng Quản lý Công viên Cây xanh - Sở Giao thông vận tải thành phố Hồ Chí Minh.

I. TỔ CHỨC QUAN LY NHA NƯỚC

Sơ đồ tổ chức quản lý nhà nước về công viên và cây xanh đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh

Uỷ ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh

Sở Giao thông vận tải

UBND các quận, huyện Đơn vị thuộc các ngành khác

Các Khu Quản lý Giao thông đô thị

Ghi chú:

Đơn vị quản lý trực tiếp

Đơn vị quản lý nhà nước lĩnh vực công viên và cây xanh

16 17



Sở Giao thông vân tải (Sở GTVT) là cơ quan tham mưu giúp Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công viên và cây xanh đô thị trên toàn địa bàn thành phố.

Cac Khu Quản lý Giao thông đô thị (đơn vị trực thuộc Sở GTVT) và Ủy ban nhân dân cac quân, huyên quản lý đối với công viên, cây xanh theo danh mục phân cấp quản lý do Sở GTVT ban hành; là đơn vị thực hiện việc đặt hàng sản phâm, dịch vụ công ích về công viên và cây xanh đô thị.

Đơn vị cung ứng sản phâm, dịch vụ công ích về công viên và cây xanh đô thị là đơn vị được lựa chọn (có thể bằng hình thức đặt hàng, đấu thầu hoặc giao kế hoạch) để thực hiện dịch vụ duy tu, bảo quản công viên; trồng, chăm sóc, bảo vệ và chặt hạ, dịch chuyển cây xanh sử dụng công cộng trong đô thị. Các đơn vị này có thể là doanh nghiệp được Nhà nước giao vốn (như Công ty TNHH MTV Công viên Cây xanh, Công ty TNHH MTV Thảo Cầm Viên Sài Gòn, các Công ty TNHH MTV dịch vụ công ích thuộc quận,

II. HỆ THÔNG VĂN BAN PHÁP LUẬT

Chưa có Luật công viên cây xanh. Hiện nay, văn bản pháp lý cao nhất là Nghị định số 64/2010/NĐ-CP ngày 11/6/2010 về Quản lý cây xanh đô thị do Chính phủ ban hành. Tuy nhiên, Nghị định này chỉ quy định các nội dung về quản lý cây xanh đô thị, chưa đề cập đến các quy định về quản lý công viên.

Các văn bản thực thi về công viên và cây xanh đô thị được ban hành trước khi có Nghị định số 64/2010/NĐ-CP chưa được chỉnh sửa kịp thời, dẫn đến khó khăn, lúng túng trong việc hướng dẫn, triển khai thực hiện trong công tác quản lý công viên và cây xanh trên địa bàn thành phố. Ví dụ:

Thông tư số 20/2005/TT-BXD ngày 20/12/2005 của Bộ Xây dựng về Hướng dẫn quản lý cây xanh đô thị.Quyết định số 199/2004/QĐ-UB ngày 18/8/2004 của Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh về ban hành Quy định về quản lý công viên và cây xanh đô thị trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.

III. QUY HOACH CÔNG VIÊN VA CÂY XANHĐÔ THI

1. Lâp và quản lý quy hoạch công viên - vườnhoa đô thị

Năm 2000, Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đã phê duyệt Đồ án “Quy hoạch công viên, cây xanh thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2010” để có công cụ quản lý quỹ đất dành cho công viên, vườn hoa cũng như định hướng phát triển mảng xanh đô thị. Nhưng với tốc độ đô thị hóa nhanh, việc thành lập các quận mới, chia tách địa giới hành chính và hình thành thêm các khu đô thị mới… nên đồ án này không còn phù hợp với tình hình thực tế và không khả thi.Năm 2004, Thành phố có chủ trương điều chỉnh “Quy hoạch ngành công viên và cây xanh đến năm 2010 và quy hoạch dài hạn đến năm 2020”. Tuy nhiên, cùng trong thời điểm đó, do nhu cầu cấp bách nên Thành phố có chủ trương cho các quận, huyện triển khai quy hoạch chung và quy hoạch chi tiết trên địa bàn của mình cùng lúc quy hoạch chung xây dựng thành phố. Trong quá trình lập và phê duyệt các loại đồ án quy hoạch, một số bất cập liên quan đến quy hoạch công viên và cây xanh như sau:

“Quy hoạch công viên và cây xanh thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2010” đã được Thành phố phê duyệt trong năm 2000 không được cập nhật, kết nối vào đồ án quy hoạch chung của thành phố và các đồ án quy hoạch của quận, huyện. Việc này dẫn đến tình trạng quy hoạch không đồng bộ, do đó, khi thực hiện điều chỉnh, “Quy hoạch ngành công viên, cây xanh đến năm 2010 và quy

huyện) hoặc doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác.

Đơn vị thuộc cac ngành khac: là đơn vị trực trực thuộc Ủy ban nhân dân thành phố, có thể thực hiện chức năng vừa quản lý xây dựng vừa khai thác, sử dụng công viên như các Ban Quản lý Dự án (Công viên Văn hoá Lịch sử Dân tộc, Khu Di tích Bến Dược Củ Chi…) hoặc quản lý công viên kết hợp khai thác dịch vụ, kinh doanh (Công viên văn hóa Suối Tiên, một số công viên thuộc ngành du lịch quản lý…).

Ngoài ra, một số công viên phân cấp cho quận, huyện quản lý cũng thực hiện theo mô hình này (Công viên Đầm Sen thuộc quận 11, Công viên Phú Lâm thuộc quận 6…). Về nguyên tắc chung, Sở GTVT có trách nhiệm quản lý nhà nước trong lĩnh vực ngành nhưng thực tế chưa đáp ứng được theo đúng yêu cầu, nhất là trong hoạt động sử dụng mặt bằng công viên để khai thác dịch vụ, kinh doanh thu lợi nhuận của các đơn vị quản lý.

Ngoài ra, trong trách nhiệm tham mưu giúp Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, thành phố thực hiện chức năng quản lý nhà nước về cây xanh đô thị trên địa bàn, theo Nghị định có quy định thuộc trách nhiệm Sở Xây dựng; trong khi đó, do đặc thù tại thành phố Hồ Chí Minh nên chức năng này được giao cho Sở GTVT, do đó dẫn đến khó khăn cho thành phố Hồ Chí Minh trong việc triển khai Nghị định, nhất là trong việc thực hiện các quy định về xử phạt, đền bù đối với các hành vi xâm hại đến công viên và cây xanh đô thị của các tổ chức, cá nhân.

hoạch dài hạn đến năm 2020” phải chỉnh sửa nhiều lần. Thậm chí, quy hoạch về công viên, vườn hoa trong đồ án quy hoạch chung của một số quận, huyện được phê duyệt trước nên quy hoạch ngành công viên, cây xanh khi điều chỉnh phải cập nhật theo.Việc phân chia thâm quyền thâm định các nội dung quy hoạch của từng lĩnh vực chuyên ngành trong đồ án quy hoạch xây dựng của quận, huyện cho các Sở quản lý chuyên ngành như Sở Tài nguyên và Môi trường về quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất, Sở Giao thông vận tải về quy hoạch hạ tầng kỹ thuật đô thị, Sở quy hoạch Kiến trúc về quy hoạch xây dựng v.v…, do đó không tránh khoi tình trạng thiếu đồng bộ. Nhằm đây nhanh tốc độ quy hoạch chi tiết, Thành phố phân cấp cho các quận, huyện thâm quyền thâm định, phê duyệt nhiệm vụ, đồ án quy hoạch chi tiết xây dựng đô thị. Tuy nhiên, trong điều kiện cán bộ chuyên môn ở các quận, huyện còn mong và chưa đủ mạnh để đáp ứng được nhu cầu phát triển đô thị như hiện nay, việc phân cấp này đã ảnh hưởng nhiều đến công tác quy hoạch của Thành phố, trong đó có việc quy hoạch và giữ gìn quỹ đất cây xanh sử dụng công cộng dành cho đầu tư phát triển công viên và vườn hoa. Công tác quản lý yếu kém, long lẻo đã đưa đến việc xây dựng trái phép, lấn chiếm đất công viên hoặc vì thiếu ngân sách đầu tư công viên, vườn hoa nên các quận, huyện đã chuyển đổi mục đích sử dụng đất cây xanh công cộng thành đất nhà ở, thương mại,…và hợp thức hóa bằng việc điều chỉnh quy hoạch đã phê duyệt. Theo định hướng trong quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/2000 của các quận, huyện được phê duyệt trước đây, quỹ đất dành cho cây xanh, công viên được xây dựng mới sẽ lấy từ quỹ đất trống, đất công nghiệp – kho tàng di dời khoi nội thành hoặc đất có dân cư ít, mật độ thấp và kiến trúc nhà cửa chủ yếu là nhà thấp tầng, bán kiên cố… Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay, quỹ đất trống trong khu vực nội thành hầu như không có, dân cư phát triển dày đặc hơn, kiến trúc kiên cố hơn và khó giải toa hơn; các cơ sở công nghiệp, kho tàng khi di dời theo chủ trương của Thành phố đều có nhu cầu tạo vốn khi di dời nên chuyển đổi sang bố trí khu dân cư, thương mại, phục vụ kinh doanh… đưa đến việc hạn chế hoặc không có công viên, cây xanh. Từ đó, gây mất cân đối nghiêm trọng về nhu cầu đất dành cho công viên cây xanh so với dân số của khu vực, theo dự báo ngày càng tăng.

-

-

-

-

-

-

-

Công viên Tao Đàn Công viên Lê Văn Tám

•

•

•

•

•

•

18 19



Những quy định về đảm bảo tỷ lệ mảng xanh chỉ mang tính bắt buộc phải tuân thủ trong quá trình lập các đồ án quy hoạch xây dựng để được các cơ quan có thâm quyền thâm định và phê duyệt, nhưng khi triển khai thực hiện quy hoạch lại thiếu cơ chế hoặc cơ chế chưa chặt chẽ để bảo đảm được thực thi. Do đó, tỷ lệ mảng xanh trên thực tế thường bị giảm và trường hợp này khá phổ biến đối với các công viên công cộng và công viên, vườn hoa trong khu dân cư.

Ngày 06/01/2010, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 24/QĐ-TTg về Phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch chung xây dựng thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2025, theo đó, chỉ tiêu đất cây xanh

2. Quy hoạch và cải tạo cây xanh đường phô

Sau ngày giải phóng Sài Gòn năm 1975, thành phố có khoảng 8.000 cây xanh đường phố, tập trung chủ yếu ở các quận trung tâm như quận 1, 3 và 5.

Bên cạnh công tác chăm sóc, cải tạo, thay thế cây già cỗi, sâu bệnh, công tác trồng mới cây xanh được thực hiện theo kế hoạch hàng năm. Trong thập niên đầu sau năm 1975, cây được trồng phủ xanh với số lượng lớn (trên các tuyến đường đô thị, đất dự kiến làm công viên nhưng chưa có quy hoạch cụ thể, nghĩa trang được công viên hóa v.v...) nhưng tỷ lệ cây sống và phát triển tốt rất thấp do cây đưa ra trồng có kích thước tương đối nho nên sức sống kém và dễ bị bẻ phá.

Từ những năm 1990, kế hoạch trồng mới cây xanh hàng năm có giảm về chỉ tiêu số lượng nhưng tăng về chất lượng; quy cách cây đưa ra trồng trên đường phố lớn hơn nhằm tạo thuận lợi cho cây sinh trưởng, phát triển và hạn chế sự xâm hại cây xanh một cách vô ý thức, đồng thời, cây nhanh chóng phát huy tác dụng cải thiện môi trường và tạo cảnh quan đẹp cho các tuyến đường ngay sau khi được trồng mới.

Đến nay, Thành phố đã có trên 80.000 cây xanh đường phố do Sở Giao thông vận tải trực tiếp quản lý và trên 20.000 cây phân cấp cho quận, huyện quản lý. Tuy nhiên, hệ thống cây xanh đường phố vẫn đang tồn tại một số bất cập như sau:

Đối với công tác quy hoạch cải tạo hệ thống cây xanh trên các tuyến đường hiện hữu, để xác định được loài cây hoặc nhóm loài cây trồng ổn định trên từng tuyến đường, công tác này phải được thực hiện trên cơ sở lộ giới và hệ thống hạ tầng kỹ

sử dụng công cộng như sau:

Khu vực nội thành hiện hữu: 2,4 m2/người.Khu vực nội thành phát triển mới: 7,1 m2/người.Khu vực đô thị tại các huyện ngoại thành: 12 m2/người.

Trên cơ sở Quy hoạch chung xây dựng của thành phố, Sở Giao thông vận tải đang tiếp tục công tác lập đồ án “Quy hoạch ngành công viên, cây xanh thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2025” theo đúng định hướng của đồ án điều chỉnh quy hoạch chung của thành phố, đồng thời cập nhật một số đồ án điều chỉnh quy hoạch chung và chi tiết của quận, huyện.

thuật liên quan đã ổn định. Tuy nhiên, do các quy hoạch được thực hiện thiếu đồng bộ dẫn đến khó khăn trong việc lựa chọn chủng loại cây xanh phù hợp về lâu dài với không gian cả bên trên và bên dưới mặt đất, hài hòa với công trình kiến trúc hai bên đường để tạo nên nét đặc trưng và cảnh quan đẹp cho từng tuyến đường.Do thiếu quy hoạch định hướng về chủng loại cây xanh cho các tuyến đường vì những khó khăn như đã nêu trên, dẫn đến trở ngại trong công tác chuân bị nguồn cây trong vườn ươm đáp ứng yêu cầu về

Tình trạng người dân trồng cây tự phát nên có nhiều loài cây không phù hợp với tiêu chí trồng đường phố; nhiều cây già cỗi chưa được cải tạo, thay thế do ảnh hưởng của dư luận xã hội; qua đó, dẫn đến cây xanh trên nhiều tuyến đường hay đoạn đường không thuần chủng mà đan xen nhiều loài khác nhau (kể cả những loài thuộc danh mục cấm trồng và hạn chế trồng), tồn tại những cây mới trồng xen vào vị trí còn trống hay trồng thay thế cây đốn hạ nên kích cỡ hàng cây trên đường không đồng đều.

Trong điều kiện phát triển, mở rộng đô thị, việc xác định các chủng loại cây trồng chính phù hợp với điều kiện tự nhiên và chức năng của từng vùng sinh thái đô thị nhằm góp phần hình thành hệ thống cây xanh phong phú, đa dạng vẫn chưa được thực hiện một cách khoa học và có hệ thống.

Qua đó, vào năm 2008, Sở Giao thông vận tải đã

chủng loại, tiêu chuân kích thước, chất lượng cây để cung ứng cho kế hoạch trồng mới và thay thế cây xanh.Tình trạng vỉa hè thường vướng công trình hạ tầng kỹ thuật ngầm, nổi (như hệ thống cấp nước, thoát nước, điện, điện thoại...); việc lấn chiếm, thu hẹp bề rộng vỉa hè và cả khoảng không bên trên (do các mái hiên đưa ra) làm ảnh hưởng đến không gian sinh trưởng của cây xanh hiện hữu và hạn chế trong việc lựa chọn chủng loại cây trồng mới hay thay thế.

đặt hàng Sở Khoa học và Công nghệ đề tài “Nghiên cứu quy hoạch và cải tạo hệ thống cây xanh trên các tuyến đường của thành phố Hồ Chí Minh” nhưng đến nay vẫn chưa được các tổ chức, cá nhân đăng ký thực hiện.

IV. THỰC TRANG VỀ CÔNG TÁC ĐẦU TƯ PHÁTTRIỂN CÔNG VIÊN VA CÂY XANH ĐÔ THI

1. Đầu tư phat triển công viên, vườn hoa côngcộng

Qua nhiều năm, Thành phố tập trung nguồn vốn đầu tư cho phát triển kinh tế - xã hội, cho nên, vấn đề phát triển hệ thống cây xanh đô thị của thành phố mặc dù đã được hoạch định trong quy hoạch nhưng thực tế, công tác đầu tư phát triển còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng đủ nhu cầu của xã hội. So với chỉ tiêu đất cây xanh sử dụng công

-

-

-

-

-

• • •

•

Hàng cây Dầu được trồng từ thời Pháp

Không gian sinh trưởng của cây xanh trên vỉa hè bị hạn chế do ảnh hưởng của hệ thống đường dây điện lực, viễn thông và công trình kiến trúc

20 21



2. Đầu tư phat triển công viên, cây xanh trongcac dự an khu dân cư

Trong việc lập và phê duyệt quy hoạch các dự án khu dân cư. Một số trường hợp thường gặp như sau:

Việc phê duyệt chỉ tiêu quy hoạch đất công viên, vườn hoa thường ghép chung với đất xây dựng công trình thể dục thể thao (sân bóng đá, sân tennis,…) dẫn đến tình trạng các chủ đầu tư thường dành nhiều diện tích để đầu tư công trình thể dục thể thao thay vì xây dựng công viên, vườn hoa làm diện tích mảng xanh bị thu hẹp. Quy mô của công viên, vườn hoa thuộc các khu dân cư thường rất nho và manh mún. Các mảng xanh phần lớn chỉ vài trăm mét vuông nằm rải rác trong khu dân cư nên có tác dụng phần nào về cảnh quan và môi trường nhiều hơn là đáp ứng cho nhu cầu sinh hoạt, vui chơi, thư giãn của người dân. Ngoài ra, chất lượng thiết kế, xây dựng công viên, vườn hoa chưa đảm bảo về hình thức và nội dung.Việc chia nho đất xây dựng các đơn vị ở thành nhiều khu để giao cho nhiều Chủ đầu tư và đầu tư thành nhiều giai đoạn gây khó khăn cho việc thâm định, phê duyệt, quản lý tỷ lệ mảng xanh và xác định kinh phí đầu tư các công viên cấp khu đô thị, cấp khu ở, dẫn đến công viên bị bo hoang hoặc phải sử dụng ngân sách nhà nước để thực hiện.

Việc tuân thủ quy hoạch tỷ lệ đất công viên, cây

xanh trong các dự án khu dân cư chưa được chủ đầu tư thực hiện nghiêm túc. Một số trường hợp thường gặp như sau:

Khi lập dự án đều có quy hoạch mảng xanh nhưng khi triển khai thực hiện thì các chủ đầu tư đã không tuân thủ đúng quy hoạch đất dành cho cây xanh trong dự án mà tự điều chỉnh, chuyển đổi chức năng sang xây dựng nhà ở, siêu thị.Một số chủ đầu tư bo đất trống không xây dựng công viên, vườn hoa hoặc (nếu có) chỉ đầu tư mang tính chất đối phó (như trồng cây phủ xanh mà không xây dựng các công trình hạ tầng kỹ thuật và công trình phụ trợ khác của công viên).Tại các vị trí được quy hoạch phân lô nền và chung cư thì được chủ đầu tư ưu tiên tập trung đền bù giải toa trước để bán cho người dân. Riêng những vị trí được quy hoạch là công viên, vườn hoa thì chủ đầu tư đền bù giải toa sau hoặc không kiên quyết hiệp thương để giải toa, do đó tỷ lệ mảng xanh không được đảm bảo đúng theo quy hoạch…

Việc duy trì mảng xanh trong các khu dân cư chưa đảm bảo chất lượng: nhiều trường hợp các mảng xanh không được chủ đầu tư quan tâm chăm sóc đã trở nên hoang tàn và không được nghiệm thu, bàn giao đưa vào sử dụng; một số trường hợp khác, mảng xanh sau khi bàn giao cho quận, huyện quản lý đã không được chăm sóc thường xuyên dẫn đến tình trạng xuống cấp, không đáp ứng mục đích phục vụ cho người dân trong khu dân cư và gây mất mỹ quan đô thị.

-

-

-

cộng theo Quy chuân Xây dựng Việt Nam và theo Quy hoạch chung xây dựng của thành phố Hồ Chí Minh được Thủ tướng phê duyệt tại Quyết định số 24/QĐ-TTg thì hiện nay, diện tích công viên, vườn hoa để người dân đến vui chơi, sinh hoạt, luyện tập thể dục thể thao vẫn đang thiếu hụt nghiêm trọng (bình quân đất cây xanh sử dụng công cộng chưa đến 1m2/ người, còn quá thấp so với yêu cầu phải là 7m2/ người đối với đô thị loại đặc biệt như thành phố Hồ Chí Minh). Một số nguyên nhân cụ thể như sau:

Từ giai đoạn sau năm 2000, ngoại trừ một số công viên đã có từ trước như Công viên Tao Đàn, Lê Văn Tám, Hoàng Văn Thụ…, việc đầu tư xây dựng

Do nhu cầu đầu tư phát triển các công trình hạ tầng giao thông ở thành phố trở nên bức thiết, một số công viên, vườn hoa được khai thác để xây dựng các bãi đậu xe ngầm (như Vườn hoa Chi Lăng hay Công viên Lê Văn Tám sắp được khởi công); hoặc là khai thác kinh doanh phần ngầm trên diện tích

mới công viên có quy mô lớn còn hạn chế (chỉ phát triển thêm Công viên Gia Định giai đoạn 1 và 2 khoảng 21ha và Công viên 23 tháng 9 khoảng 9ha). Một trong những nguyên nhân là do kinh phí đầu tư chủ yếu dựa vào ngân sách thành phố trong khi nguồn ngân sách này còn hạn hẹp, cho nên, một số khu đất được quy hoạch là đất công viên vườn hoa do không có kinh phí đầu tư, thành phố phải cho phép chuyển đổi một phần diện tích các khu đất này (khoảng 25%) thành đất xây dựng chung cư, khu thương mại để thu hút các nhà đầu tư vào đầu tư xây dựng công viên, làm tỷ lệ diện tích đất công viên trong đô thị càng không được đảm bảo theo đồ án quy hoạch.

đất công viên để bù đắp chi phí đầu tư xây dựng công viên (như Công viên Hồ Khánh Hội đang kêu gọi đầu tư). Những điều này làm giảm một phần diện tích mảng xanh trong công viên, vườn hoa, đồng thời, việc trồng cây đại mộc, trung mộc có tác dụng che mát tốt cũng bị hạn chế.

Công viên Gia Định

Vườn hoa Chi Lăng được khai thác làm bãi đậu xe ngầm

Đất quy hoạch công viên không được đầu tư xây dựng mà chuyển đổi một phần diện tích để làm

siêu thị

Công viên trong khu dân cư không được duy tu bảo dưỡng (người dân tận dụng đất trống để

trồng rau)

Công viên 23 Tháng 9

-

-

•

•

•

• •

•

22 23



V. THỰC TRANG QUAN LY, DUY TRÌ CÔNG VIÊN, CÂY XANH ĐÔ THI

1. Kinh phí

Công tác quản lý, duy trì công viên và cây xanh thuộc cấp Thành phố hoặc quận/huyện quản lý đều được thực hiện chủ yếu bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước. Trong điều kiện khó khăn chung về nguồn vốn, kinh phí hàng năm dành cho công tác duy tu, bảo quản công viên, cây xanh thường xuyên bị thiếu hụt. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến việc xuống cấp thậm chí bo phế tại một số công viên, mảng xanh sau khi bàn giao cho quận/huyện quản lý.

Công tác duy trì hệ thống công viên, cây xanh được thực hiện trên cơ sở quy trình và định mức kinh tế kỹ thuật được ban hành. Tuy nhiên, do được áp dụng chung cho các công viên, mảng xanh mà không phân biệt cấp độ (như theo vị trí, tính chất phục vụ v.v...) nên dẫn đến bất hợp lý và lãng phí về chi phí quản lý, duy trì công viên, cây xanh. Để thực hiện, cần xây dựng tiêu chí phân chia cấp độ và quy trình, định mức duy tu, bảo quản tương ứng được cơ quan có thâm quyền ban hành.

2. Chính sach xa hội hóa trong đầu tư phattriển và quản lý, duy trì công viên, cây xanh đô thị

Ủy ban nhân dân Thành phố đã có chủ trương xã hội hóa trong đầu tư phát triển và quản lý, duy trì công viên, cây xanh ngay từ khi ban hành quy định về quản lý công viên và cây xanh đô thị trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh theo Quyết định số 199/2004/QĐ-UB vào năm 2004 và hiện nay, chủ trương này cũng được thể hiện tại Nghị định số 64/2010/NĐ-CP của Chính phủ. Tuy nhiên, việc tham gia công tác xã hội hóa của các tổ chức, cá nhân còn nhiều hạn chế, xuất phát từ chức năng công viên là phục vụ nghỉ ngơi, sinh hoạt công cộng cho người dân nên các loại hình được đầu tư cũng phải phù hợp (tránh tình trạng gây “biến tướng” công viên), do đó thường không sinh lợi nhiều nên cũng không hấp dẫn nhà đầu tư.

Trong thời gian qua, việc xã hội hóa chủ yếu mang tính tự nguyện của các tổ chức, cá nhân. Thành phố vẫn chưa có cơ chế, chính sách phù hợp về đầu tư,

tài chính và sử dụng đất; chưa có các giải pháp hữu hiệu và chưa chủ động đưa ra nhiều hình thức để khuyến khích, thu hút nhà đầu tư, tổ chức, cá nhân tham gia xã hội hóa trong đầu tư phát triển và quản lý, duy trì công viên, cây xanh, nên kết quả đạt được còn rất hạn chế.

Công tác thi công xây dựng và quản lý, duy trì công viên, cây xanh đô thị trước đây được tập trung cho các đơn vị công ích của Thành phố hoặc quận - huyện thực hiện thì nay đã có sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế khác thông qua việc đặt hàng (theo tỷ lệ khoán), giao kế hoạch hoặc đấu thầu. Do đó, mặc dù công tác duy tu, bảo quản công viên, cây xanh đã đạt được số kết quả trong việc giảm chi phí nhưng chưa đáng kể do việc đấu thầu vẫn chưa phổ biến, chiếm tỷ lệ còn thấp (khối lượng đấu thầu chủ yếu là các công viên, mảng xanh thuộc Thành phố quản lý; quận - huyện chưa triển khai công tác này).

3. Bảo vê hê thông công viên và cây xanh đôthị

Việc khai thác, sử dụng mặt bằng tại một số công viên hiện hữu có quy mô lớn để kinh doanh, tổ chức dịch vụ đã làm giảm, thậm chí mất đi chức năng công viên công cộng. Trong đó, một số công viên được phân cấp về cho quận, huyện quản lý lại được giao cho các ngành khác (như ngành du lịch, văn hóa...) trực tiếp quản lý và khai thác đã gây trở ngại cho công tác quản lý và thực hiện theo các quy định chung của ngành công viên, cây xanh, từ đó, các công viên này dễ dàng bị biến tướng để khai thác kinh doanh, thu lợi nhuận. Ngoài ra, mặt bằng công viên vẫn là môi trường phổ biến cho các hoạt động phạm pháp và tệ nạn xã hội mà chính quyền và các đơn vị quản lý luôn phải quan tâm, đối mặt.

Ý thức bảo vệ cây xanh của cộng đồng chưa cao: tình trạng đóng đinh, xây bục bệ, trám bít gốc cây, chặt phá, khoanh vo, đổ chất độc hại vào cây xanh vẫn còn phổ biến, nhất là các hành vi hủy hoại cây xanh đường phố ngày càng tinh vi hơn nhằm mục đích tạo thông thoáng mặt tiền nhà để phục vụ buôn bán, kinh doanh; trong khi đó, các biện pháp ngăn ngừa và xử lý chưa hiệu quả: một số thiếu chứng cứ cụ thể nên không đủ cơ sở xử phạt; các xử lý về mặt hành chính chưa đủ sức răn đe;

Những tồn tại hiện nay đang là thách thức đối với việc quản lý, duy trì và phát triển hệ thống công viên, cây xanh đô thị tại thành phố Hồ Chí Minh. Do thời gian có hạn nên phần trình bày của chúng tôi về thực trạng công tác quản lý nhà nước lĩnh vực công viên và cây

lực lượng thực hiện xử phạt còn mong và thường kiêm nhiệm nên không đáp ứng được yêu cầu kịp thời phòng ngừa, ngăn chặn, phát hiện chứng cứ để xử lý thích đáng; một số chính quyền địa phương chưa chủ động, tích cực phối hợp trong ngăn ngừa và xử lý.

Ngoài ra, tình trạng thi công công trình, nhất là việc

xanh đô thị trên địa bàn thành phố chỉ nhằm nêu lên những khó khăn và các vấn đề đang gặp phải. Phần trình bày này là cơ sở để suy nghĩ và thảo luận với các bạn đồng nghiệp Việt Nam và nước ngoài./.

thi công vỉa hè trong thời gian qua đã không thực hiện các biện pháp bảo vệ cây xanh trên công trường; việc phối hợp với các ngành liên quan khác như điện lực, viễn thông chưa chặt chẽ và đồng bộ, từ đó đã gây ảnh hưởng rất lớn đến hệ thống cây xanh đường phố (hệ thống rễ bị xâm hại làm cây ngã đổ, tán cây bị cắt mé không đảm bảo yêu cầu kỹ thuật và mỹ thuật gây mất an toàn và mỹ quan đô thị…).

-

-

Tán cây xanh bị đơn vị điện lực phát quang

Thi công vỉa hè xâm hại hệ thống rễ cây xanh

24 25



PHẦN 2 – QUY HOACH VA QUAN LY NHA NƯỚC ĐÔI VỚIKHÔNG GIAN XANH, CHÍNH SÁCH BAO VỆ VA PHÁT TRIỂN CÂY XANH CỦA CỘNG ĐỒNG ĐÔ THI LYON

Ông Ségur, Kỹ sư, Trưởng Phòng Cây xanh - Cảnh quan của Cộng đồng đô thị Lyon.

Sau khi nghe các bài trình bày của Việt Nam, Ông Ségur ghi nhận nhiều vấn đề quan trọng. Nó cho thấy những vấn đề và suy nghĩ ở Việt Nam tương đồng với các vấn đề ở Cộng đồng đô thị Lyon:

Tổ chức và sự liên kết đồng bộ giữa các địa phương: Làm thế nào để tối ưu hóa, đơn giản hóa và tăng cường hiệu quả hoạt động của các tổ chức, cơ quan cùng làm việc trên một địa bàn? Ở Pháp, cũng có nhiều cấp hành chính và cũng cần có sự điều phối và hiệp đồng trong hành động. Quản lý và điều phối hành động của các đơn vị chuyên môn: Làm thế nào để tìm được sự thống nhất giữa các định hướng chính (trên lý thuyết) với những vấn đề trên thực tế (thực tiễn). Vào thế kỷ 20 ở Pháp, xuất hiện logic chuyên môn hóa, dẫn đến sự tách bạch giữa các ngành và làm nảy sinh các xung đột. Làm thế nào tìm lại được văn hóa chung vì lợi ích của cộng đồng?Giáo dục và truyền thông: Tuyên truyền như thế nào để vừa mang tính sư phạm vừa làm cho người dân ý thức được về các ích lợi của không gian xanh trong thành phố? Chức năng và giá trị của không gian tự nhiên trong đô thị thường chưa được nhìn nhận đúng mức. Điều này dẫn đến việc các cơ quan chức năng, nhà lãnh đạo, nhà đầu tư (kể cả nhà nước lẫn tư nhân) và người dân chưa xem trọng không gian xanh. Theo xu hướng trên toàn thế giới, ở Việt Nam, người dân ngày càng tập trung sinh sống ở thành thị. Làm cách nào để giáo dục và tuyên truyền cho mọi người? Làm sao

để người dân trở thành các chủ thể thực thụ trong việc phát triển và bảo vệ không gian xanh ngay trong khu phố của họ? Sáng tạo, nghiên cứu và phát triển: Cải tiến các phương pháp kĩ thuật như thế nào? Thật vậy, một vài kỹ thuật xây dựng và quản lý không gian xanh và cây xanh không còn đáp ứng được nhu cầu hiện tại của thành phố.

Chúng ta sẽ cố gắng giải đáp một phần nào đó các thách thức nêu trên.

I. THẨM QUYỀN CỦA ĐIA PHƯƠNG - YẾU TÔTỰ NHIÊN VA CHIẾN LƯỢC QUY HOACH ĐÔ THI

1. Thach thức và nhiêm vụ của cac cấp chính quyền địa phương

Để hiểu được không gian xanh ở cấp địa phương, chúng ta cần tìm hiểu sơ bộ về tổ chức lãnh thổ và hành chính của Pháp. Thông qua ví dụ ở Vùng Rhône-Alpes, chúng ta sẽ đề cập đến những khía cạnh cụ thể của các thách thức hiện nay.

a) Vùng

Pháp (65 triệu dân, 550.000 km2) nằm ở Châu Âu (492 triệu dân, 4.280.000 km2). Vùng Rhône-Alpes có vị trí quan trọng về kinh tế và dân số ở Pháp. Liên minh Châu Âu và Pháp ban hành các đạo luật có thể áp dụng ở các địa phương, nhưng không trực tiếp can thiệp vào chính sách không gian xanh ở địa phương.

-

-

-

-

26 27



Vùng Rhône - Alpes có 6 triệu dân với diện tích 344.000 km2. Chính quyền Vùng có thâm quyền về giáo dục, nghiên cứu, giao thông và y tế.

Trong lĩnh vực không gian xanh, Vùng có thâm quyền đối với các vườn thiên nhiên cấp vùng (7 vườn thiên nhiên).

Các nhiệm vụ chính của Vùng là:

Bảo vệ các khu vực có giá trị lớn về sinh thái và cảnh quan,Phát triển du lịch gắn với thiên nhiên.

Vùng không can thiệp vào việc bảo vệ và quản lý không gian xanh, không gian tự nhiên trên địa bàn các đô thị trong Vùng. Ở Pháp, mỗi cấp chính quyền

có thâm quyền trong một số lĩnh vực khác nhau nhằm tránh sự chồng chéo, giẫm chân lên nhau. Mỗi cấp có cơ chế hoạt động và ngân sách riêng.

b) Tỉnh

Tỉnh Rhône thuộc Vùng Rhône - Alpes có dân số 1,7 người và diện tích 3.250 km2 được chia thành 293 xã và thành phố.

-

-

Chính quyền cấp tỉnh có một số thâm quyền chính như sau:

Các vấn đề xã hội,Đường giao thông và giao thông trong tỉnh,Quy hoạch lãnh thổ.

Thâm quyền "Quy hoạch lãnh thổ" chủ yếu tập trung vào mảng hỗ trợ phát triển nông nghiệp và bảo vệ không gian tự nhiên.

Cộng đồng đô thị Lyon nằm trong tỉnh Rhône và có hai công viên lớn và thuộc thâm quyền quản lý của tỉnh nhằm thực hiện chính sách bảo vệ không gian tự nhiên:

Công viên Parilly với diện tích 170 ha, Và công viên Lacroix Laval với diện tích 115 ha.

Ngoài địa bàn Cộng đồng đô thị Lyon, phần diện tích còn lại của tỉnh Rhône là địa bàn nông thôn có rất nhiều không gian tự nhiên.

c) Cộng đồng đô thị Lyon

Ở pháp, lãnh thổ được chia nho thành hơn 36.000 xã, thành phố. Do đó, một cấp hành chính trung gian đã được thành lập cho phép liên kết một số xã, thành phố để lập thành Cộng đồng xã hoặc Cộng đồng đô thị nhằm tổ chức và quản lý địa bàn một cách đồng bộ và nhất quán hơn.

Cộng đồng đô thị Lyon có:

58 thành phố,1,3 triệu dân,diện tích 52.000 hecta (tương đương 520 km2).

---

- ----

28 29



Ở Pháp, mô hình cộng đồng đô thị (CĐĐT) được hình thành từ những năm 1960. Trong quá trình đô thị hóa, các đô thị mới không sát nhập vào thành phố Lyon mà thành phố liên kết với các đô thị xung quanh để cùng giải quyết các vấn đề trên địa bàn rộng lớn, nhờ đó sẽ giúp tiết kiệm trong việc giải các bài toán về cơ sở hạ tầng (giao thông, vệ sinh môi trường, cấp thoát nước, quy hoạch đô thị) như chi phí đầu tư, vận hành so với trên từng địa bàn nho. Chính quyền của các thành phố thành viên vẫn tồn tại nhưng sẽ có một số thâm quyền được chuyển giao lại cho CĐĐT.

Cộng đồng đô thị Lyon có thâm quyền quy hoạch đô thị trên địa bàn Cộng đồng. Về không gian xanh, CĐĐT Lyon có 2 nhiệm vụ chính: (1) Gìn giữ và phát huy giá trị của các không gian tự nhiên và không gian

nông nghiệp ở vùng ven của Cộng đồng; (2) Quản lý cây xanh đường phố và một số công viên lớn. Việc chính quyền CĐĐT quản lý các không gian tự nhiên và không gian đất nông nghiệp trên địa bàn CĐĐT là phù hợp vì CĐĐT vừa làm công tác quy hoạch, vừa quản lý nên sẽ tìm kiếm những chính sách để phối hợp hài hòa giữa phát triển đô thị và gìn giữ các không gian tự nhiên và không gian đất nông nghiệp.

Cộng đồng đô thị Lyon có:

20.000 ha không gian tự nhiên và nông nghiệp, Và 80.000 cây xanh đường phố.

Cộng đồng đô thị Lyon tham gia bảo vệ và phát huy giá trị của các không gian tự nhiên xung quanh đô thị.

Địa bàn và cảnh quan của Cộng đồng đô thị Lyon

--

Không gian xanh và mặt nước ở Cộng đồng đô thị Lyon

Phần màu nâu trong bản đồ bên trên thể hiện 9.000 ha không gian tự nhiên (có cây xanh) được bảo vệ và mở cửa cho công chúng. Các không gian này nằm ở cửa ngõ ra vào thành phố, mở cửa đón công chúng, nhưng không cho phép xây dựng các công trình kiên cố. Trong khu vực này, chỉ có đường đất, vài băng ghế và bàn để phục vụ cho sinh hoạt ngoài trời, dã ngoại… Kinh phí để duy tu, bảo dưỡng các không gian này được phân chia như sau:

40 % do Cộng đồng đô thị Lyon đóng góp,40 % do tỉnh đóng góp,và 20 % do các thành phố có liên quan đóng góp.

Phần màu xanh lá trong bản đồ trên thể hiện gần 11.000 ha đất nông nghiệp. Cộng đồng đô thị Lyon tạo thuận lợi cho việc phát triển nông nghiệp ở vùng ven nhằm giúp nhà sản xuất có thể cung cấp trực tiếp nông sản cho người tiêu dùng.

Ngoài ra, Cộng đồng đô thị Lyon cũng quản lý 80.000 cây xanh đường phố và trên các không gian công cộng. Các đô thị thành viên của Cộng đồng đô thị Lyon không quản lý cây xanh đường phố và trên các không gian công cộng. -

--

30 31



La communauté urbaine de Lyon

Matrice và bản đồ địa chính

Hình trên cho thấy cảnh quan của Cộng đồng đô thị Lyon rất đa dạng. Việc Cộng đồng đô thị Lyon đảm nhận công tác quản lý không gian tự nhiên là rất quan trọng vì Cộng đồng đô thị có thâm quyền về quy hoạch, tức về những thay đổi về cảnh quan. Việc quản lý đồng thời hai mảng này giúp triển khai quy hoạch một cách nhất quán và đồng bộ trên địa bàn để đảm bảo cân bằng tốt giữa không gian tự nhiên và sự phát triển các khu dân cư cũng như hoạt động kinh tế.

d) Thành phố Lyon

Thành phố Lyon (có diện tích nho so với diện tích của Cộng đồng đô thị Lyon) được chia thành 9 quận với tổng cộng 470.000 dân trên địa bàn 7.000 ha (tương đương với 70 km2; tức chiếm 13,5% diện tích của Cộng đồng đô thị Lyon).

Thành phố có thâm quyền trong các lĩnh vực : giáo dục, thể thao, văn hóa, chiếu sáng công cộng, không gian xanh và quy hoạch đô thị.

Cảnh quan và một số công trình tiêu biểu của Thành phố Lyon

Công viên Đầu Vàng

Công viên Đầu Vàng có diện tích 130 ha, được hình thành khoảng năm 1850, là công viên chính ở Lyon với hồ nước khoảng 30 ha, vườn thú và vườn thực vật.

Chính sách của Thành phố là tạo điều kiện để mọi người dân đều được tiếp cận với các không gian xanh, đảm bảo tính công bằng xã hội. Các công viên

được phân bố rải đều khắp địa bàn (mỗi công viên khoảng vài ngàn m2, ngoại trừ 02 công viên lớn).

Khí hậu ở Lyon là khí hậu ôn đới lục địa. Mùa đông nhiệt độ từ 0 đến 10oC, mùa hè từ 20 đến 30oC. Do chênh lệch nhiệt độ lớn, nên số loài động thực vật ở Lyon khá ít.

---

Về mảng không gian xanh, Thành phố lyon quản lý:400 ha không gian xanh,Công viên, vườn và điểm trang trí hoa, Vườn thực vật và vườn thú.

Diện tích không gian xanh bình quân là từ 8-9m2

không gian xanh/người nếu xét trên địa bàn của thành phố Lyon. Trường hợp xét trên quy mô toàn Cộng đồng đô thị Lyon, tỷ lệ này là 100m2 không gian xanh/người.

32 33



Nhận xét và trao đổi

Học viên: Vấn đề quản lý, nguồn kinh phí và đơn vị thực hiện công tác duy tu bảo dưỡng hệ thống cây xanh đường phố và các không gian xanh ở CĐĐT Lyon.

Ông Ségur: Đối với cây xanh đường phố: Việc quản lý 80.000 cây xanh đường phố hiện nay hoàn toàn thuộc thâm quyền của CĐĐT Lyon. Cộng đồng đầu tư về mặt tài chính, cấp kinh phí cho công tác trồng mới, thay thế và duy tu bảo dưỡng cây xanh. Để thực hiện các công việc này, Cộng đồng sẽ ký hợp đồng với các đơn vị tư nhân bên ngoài.

Ở CĐĐT Lyon đã thực hiện cuộc khảo sát ý kiến xem người dân thích đến các không gian xanh nào. Kết quả: người dân có nhu cầu đối với tất cả các loại hình không gian xanh. Họ thích vào các không gian xanh nho gần nhà mình, đến những công viên lớn và đi ra các không gian tự nhiên ven đô thị. Do đó, cac loại hình không gian xanh mang tính chất bổ sung cho nhau để đáp ứng nhu cầu của người dân.

Học viên: Không gian xanh là gì? Diện tích bao nhiêu được tính là không gian xanh? Thâm quyền ban hành chính sách quản lý về không gian xanh?

Ông Ségur: Không gian xanh là phần diện tích được phủ xanh (bằng cây, co) trên mặt đất. Tất cả các diện tích từ lớn đến nho (vài mét vuông) đều được tính vào diện tích không gian xanh.

Luật do cấp quốc gia ban hành chỉ quy định chung, tác động rất ít đến các địa phương. Từng thành phố sẽ ban hành chính sách riêng về phát triển, quản lý, duy

Nhiệt độ Lượng mưa

tu bảo dưỡng không gian xanh trên địa bàn của mình và thực hiện chính sách đó. Để đảm bảo sự hài hòa về cảnh quan trên toàn địa bàn của mình, CĐĐT Lyon giữ vai trò điều phối giữa các thành phố. Ví dụ việc xây mới công viên hay không gian xanh trên quảng trường ở thành phố thường kèm trong một dự án quy hoạch đô thị, vấn đề này thuộc thâm quyền của CĐĐT Lyon, khi làm xong dự án, chính quyền Cộng đồng sẽ giao công viên lại cho chính quyền thành phố quản lý.

Học viên: Trường hợp các hàng cây hai bên đường hay hai bên bờ kênh rạch có tán lá giao nhau thì phần diện tích được các hàng cây che mát có tính vào diện tích không gian xanh hay không?

Ông Ségur: Vì không gian xanh là phần diện tích được phủ xanh trên mặt đất, do đó, phần diện tích được che mát bởi tán cây trên mặt đất không được tính vào diện tích không gian xanh.

Học viên: Ngoài ngân sách của các cấp chính quyền, còn nguồn kinh phí nào khác (ví dụ của người dân, các công ty tư nhân đóng góp…) dành cho công tác duy tu bảo dưỡng không gian xanh hay không?

Ông Ségur: Kinh phí duy tu bảo dưỡng không gian xanh chủ yếu vẫn được lấy từ ngân sách của chính quyền các cấp. Chỉ có một vài trường hợp ngoại lệ là có sự tham gia của người dân hoặc các đơn vị khác đóng góp.

Ví dụ trong khu dân cư nho, người dân lập ra hội để tự bảo dưỡng công viên trong khu dân cư của mình. Trường hợp ngoại lệ khác là trong khu vực có một hồ lớn được tự do bơi lội, khi nhiều người đến chơi sẽ phát sinh một số hoạt động thương mại để đáp

2

83J F M A M J J A S O N D

77 70 68 68 65 65 67 74 79 84 84 16J F M A M J J A S O N D

15 13 17 15 15 12 12 15 18 19 17

2824201612

840

-4-8

200

160

120

80

40

0

2824201612840-4-8

3 6 6 7 8 9 8 7 4 2 2 sunny hours

ral. humidity[%]

(c) WeatherOnline (c) WeatherOnline

maximumtemperature[oC]

minimumtemperature[oC]

precipitation[mm]

days withprecipitation

ứng nhu cầu cho những người này nên một phần lợi nhuận từ các hoạt động thương mại sẽ được đóng góp cho việc duy tu bảo dưỡng khu vực hồ. Trên đây chỉ 02 trường hợp rất cá biệt, phần lớn kinh phí duy tu bảo dưỡng không gian xanh là của ngân sách nhà nước.

Trong các không gian tự nhiên thường có những bảng chỉ dẫn, hướng dẫn, giải thích dành cho việc tổ chức các hoạt động giáo dục cho trẻ em. Kinh phí làm các bảng chỉ dẫn này do chính quyền các cấp đầu tư nhưng việc giảng dạy, hướng dẫn thường do những người từ các Hội thực hiện (như Hội bảo vệ thiên nhiên, Hội bảo vệ môi trường…).

Tại các công viên trong đô thị cũng có thể tổ chức các lối đi với những bảng hướng dẫn, giải thích để thông qua đó tuyên truyền, giáo dục cho những người đến tham quan về môi trường tự nhiên (tầm quan trọng, sự cần thiết phải bảo vệ môi trường tự nhiên…).

Học viên: Ai có quyền quyết định trong việc thiết kế, trang trí hoa tại các khu vườn, công viên, điểm trang trí hoa? Tiêu chí phân loại vườn, công viên? Cơ sở quy hoạch vị trí xây dựng công viên?

Ông Ségur: Việc trang trí hoa trong các vườn, công viên, điểm trang trí hoa thuộc thâm quyền của từng thành phố.

Không có quy định về quy mô diện tích để phân loại là vườn hay công viên mà thông thường chỉ gọi tên theo thông lệ: vườn nho từ vài chục đến vài trăm mét vuông, vườn lớn từ vài ngàn mét vuông đến vài héc-ta, công viên từ 10ha trở lên.

Theo tính toán, tầm ảnh hưởng của một công viên khoảng 300m nên về nguyên tắc, trong các quy hoạch sẽ cố gắng phân bổ công viên rải đều khắp địa bàn để người dân ở bất kỳ nhà nào cũng có thể đến được công viên trong vòng 300m. Một số khu vực do

chưa có không gian xanh nên cần tạo thêm. Đây là quy hoạch dài hạn, 5, 10, 20 năm hoặc dài hơn nữa. Ở Lyon, một công viên sẽ được xây dựng trên nền của một doanh trại quân đội đã bị bo hoang từ hơn 20 năm nay sau gần 20 năm đàm phán với Chính phủ, chủ sở hữu của khu đất đó. Cộng đồng đô thị Lyon đã chứng minh cho Chính phủ thấy được lợi ích của việc tạo ra một lá phổi xanh cho một khu vực không có không gian xanh. Kinh phí thực hiện công viên này sẽ do Thành phố Lyon và Cộng đồng đô thị Lyon đóng góp. Sau khi thực hiện xong, Thành phố Lyon sẽ chịu trách nhiệm quản lý, duy tu.

2. Vai trò chiến lược của không gian công cộng và không gian xanh trong chính sach phat triển đô thị

a) Lịch sử

Từ nửa đầu thế kỷ 19 trở về trước: người ta quan niệm đô thị tập trung ở một nơi với mật độ cao và không gian tự nhiên nằm ngoài đô thị.

Từ nửa sau thế kỷ 19: bắt đầu có xu hướng đưa không gian tự nhiên vào đô thị để tạo sự cân bằng cho đô thị trong quá trình phát triển. Các hình thức phát triển không gian xanh: trồng cây hai bên bờ sông tạo thành lối đi dạo, dọc theo các đại lộ, ở quảng trường…Ngay từ thời kỳ này, nhiều tài liệu đã có giải thích lý do phải đưa không gian tự nhiên vào đô thị. Đó là vì các lợi ích về môi trường, về xã hội và về kinh tế, 3 yếu tố này ngày nay chính là 3 trụ cột của phát triển bền vững. Từ nhận thức đó, việc trồng cây xanh đã được tổ chức trồng rất tốt, cả về số lượng lẫn chất lượng (bằng chứng là sau hơn 150 năm, nhiều cây được trồng từ thế kỷ 19 vẫn còn sống đến ngày nay). Ngoài ra, về mặt tổ chức, các cơ quan trồng cây, quản lý cây xanh, quản lý đường giao thông và hạ tầng kỹ thuật là một nên việc thực hiện các công việc được phối hợp hài hòa.

34 35



Sinh thái

Có sựsống

Có sựsống

Bền vững

Xã hộiCân bằng

Kinh tế

Quảng trường Bellecour năm 1860

Đại lộ Croix Rousse năm 1880

Bến tàu Neuville khoảng năm 1900

Đường Verdun khoảng năm 1900

Thế kỷ 20: Không gian xanh, cây xanh có nhiều mất mát. Lý do chủ yếu:

Giá trị được theo đuổi vào thế kỷ 20 không còn là sự cân bằng giữa đô thị và thiên nhiên mà ưu tiên cho các lợi ích kinh tế, giao thông, nhất là giao thông xe hơi, do đó, nhiều không gian xanh đã bị phá bo để làm đường, mở rộng đường và làm chỗ đậu xe…

Trong công tác quản lý bắt đầu có sự chuyên môn hóa, mỗi ngành chỉ lo phần việc của mình và thiếu sự phối hợp hài hòa. Từ đó, dẫn đến các không gian xanh bị xâm hại và giảm đi đáng kể.

Đô thị ngày càng được mở rộng, do đó nó tạo áp lực lên không gian tự nhiên và nông nghiệp, như trong bản đồ bên dưới.

Đường Garibaldi khoảng năm 1920 … và năm 1992

… và hiện nay Đường Verdun khoảng năm 1900

36 37



Giai đoạn năm 1980-1990 do sự lạm dụng quá mức các không gian xanh để xây dựng các không gian chức năng khác nên chất lượng môi trường sống giảm đi rõ rệt. Người dân phàn nàn và chất vấn lãnh đạo thành phố về mô hình phát triển của đô thị; nhiều Hội bảo vệ môi trường sinh thái được thành lập. Từ đó, Cộng đồng đô thị Lyon bắt đầu lưu ý đến không gian tự nhiên trong chiến lược phát triển đô thị với mục tiêu bảo vệ các không gian xanh và đưa mục tiêu này vào quy hoạch chung.

Giai đoạn 1990-2000, ban hành các chính sách cụ thể để đạt được mục tiêu bảo vệ và phát triển các không gian xanh đã được đề ra trong quy hoạch chung.

Năm 1992, tài liệu “Cam kết sinh thái đô thị” của CĐĐT Lyon được ấn hành và công bố rộng rãi. Đây cũng là năm diễn ra hội nghị thượng đỉnh ở Rio de Janeiro và các thành phố ở châu Âu bắt đầu ý thức đến các vấn đề về môi trường trong quá trình phát triển của mình.

Cam kết Sinh thái đô thị (1992 – 1997): Chú ý đến yếu tố môi trường trong các chính sách của địa phương:

Bảo vệ và phát triển cây xanh của Cộng đồng đô thị,Hỗ trợ nền nông nghiệp ở khu vực ven đô thị

Xem xét yếu tố cảnh quan trong mọi dự án quy hoạch đô thị,Chất lượng không khí và nước.

Quy định rõ các hành động can thiệp vào không gian tự nhiên,Cây xanh đường phố.

Một trong các mục tiêu là bảo vệ và phát triển cây xanh đô thị. Để đạt được mục tiêu này, hai hành động chính đã được đề xuất:

Bảo vệ cây xanh của tư nhân, Khuyến khích trồng cây trong các dự án đô thị.

Giai đoạn 2000-2010, bắt đầu có sự liên kết giữa các chính sách về đô thị, theo đó, không triển khai rời rạc theo từng ngành (không có các chương trình, chính sách riêng về nhà ở, giao thông, cây xanh, không gian xanh…) mà kết hợp chung trong 1 chương trình, chính sách. Mô hình đô thị phát triển theo hướng đa trung tâm, đa chức năng; các trung tâm nối với nhau bằng hành lang giao thông, lớp đệm chuyển tiếp từ khu đô thị này sang khu đô thị khác là vùng không gian xanh tự nhiên.

Chiến lược phát triển không gian xanh ở Cộng đồng đô thị Lyon

•

•

--

-

-

--

b) Chiến lược liên kết các không gian xanh và mặt nước

Chủ trương liên kết các không gian tự nhiên, không gian nông nghiệp và không gian cảnh quan, vui chơi giải trí lại với nhau (thay vì để rời rạc từng mảng) bằng các hành lang xanh; qua đó, góp phần đảm bảo sự đa dạng sinh học do các loài có thể di chuyển từ không

gian xanh này sang không gian xanh khác. Để đi tới các không gian này, chỉ có thể sử dụng phương tiện giao thông công cộng, đi xe đạp hoặc đi bộ, không được phép đi xe hơi và các phương tiện giao thông cá nhân gây ô nhiễm môi trường.

Chiến lược này được cụ thể hóa trong Bản đồ quy hoạch chung (Sơ đồ liên kết địa bàn).

Các hệ thống lớn liên kết với nhau

Mạng lưới liên kết không gian tự nhiên, không gian nông nghiệp và không gian cảnh quan

Nông nghiệp

Hành lang sinh thái

Không gian vui chơi giải trí

Nước

Mục tiêu phát triển đô thị và bảo vệ không gian xanh kết hợp hài hòa với nhau để đảm bảo sự liên kết các không gian xanh trên địa bàn và quy hoạch các không gian chức năng một cách cân đối. Ý tưởng chủ đạo

là phân bổ các không gian chức năng hài hòa với sự phát triển không gian xanh, cảnh quan và đảm bảo sự đa dạng sinh học.

38 39



Bản đồ bảo vệ không gian tự nhiên và đất nông nghiệp được đưa vào tài liệu quy hoạch đô thị. Việc có được bản đồ chính xác sẽ giúp xác định được đặc điểm của từng khu đất để có cách bảo vệ khi cần thiết.

Armature verte et territoire urbainLiaisons vertes de l’agglomération Réseaux et espaces de loisirs et de découverte

Sơ đồ liên kết địa bàn

Enveloppe verte

Contour sites d’enjeux pour un projet PENAP(Protection des espaces naturels et agricoles périurbains sur le territoire du Scot de l’agglomération lyonnaise)

Liên kết xanh ở Cộng đồng đô thị Lyon

Không gian xanh và địa bàn đô thị

Mạng lưới không gian vui chơi và giải trí

Mảng xanh Các địa điểm quan trọng trong dự án bảo vệ không gian tự nhiên và nông nghiệp ven đô trong phạm vi đồ án quy hoạch chung Cộng đồng đô thị Lyon

c) Quy hoạch đô thị và không gian xanh

Trên cơ sở quy hoạch chung toàn vùng đô thị Lyon, nhiều hoạt động đã được triển khai thực hiện để đưa không gian tự nhiên vào nội thành, nơi người dân có nhu cầu lớn về không gian xanh. Chính sách phát triển đô thị khuyến khích công tác cải tạo, chỉnh trang đô thị nhằm tăng mật độ cho các khu trung tâm và giảm sự lan toa của đô thị. Do đó, cần giữ các ô phố

Song hành với chiến lược đưa không gian tự nhiên trở lại đô thị, vào năm 2000, Cộng đồng đô thị Lyon đưa ra “Cam kết về cây xanh”, thể hiện chiến lược và hành động của Cộng đồng để đưa cây xanh trở lại với cuộc sống của người dân.

“Cam kết về cây xanh” ra đời đã tác động đến các dự án quy hoạch, cải tạo đô thị ở Cộng đồng đô thị Lyon. Theo đó, bắt buộc phải đưa yếu tố cảnh quan, cây xanh vào trong dự án (kinh phí trồng cây xanh, tạo cảnh quan được tính vào dự án). Nhờ đó, số lượng cây xanh đường phố giai đoạn 1994 đến 2010 tăng từ 45.000 cây lên 80.000 cây và 15.000 cây xanh được thay mới.

Việc đưa không gian tự nhiên trở lại đô thị được thực hiện bằng nhiều hình thức khác nhau như trồng cây ven đường, phủ xanh mặt tiền các tòa nhà, bãi đậu xe… Với các hình thức bố trí cây đa dạng, phong phú, người dân có thể tiếp thu và tự làm, qua đó,

xanh để đảm bảo môi trường sống dễ chịu cho người dân.

Việc người dân đến nghỉ ngơi, thư giãn rất đông ở công viên vừa mới thực hiện dọc theo bờ sông Rhône chứng to nhu cầu về không gian xanh của người dân là rất lớn và do đó chính quyền cần tiếp tục thực hiện theo hướng này.

thành phố sẽ có nhiều mảng xanh hơn và trở thành đô thị xanh thật sự.

Bờ sông Rhône năm 2000 … và năm 2005

Quan tâm đến cây xanh và cảnh quan trong chiến lược quy hoạch đô thị

40 41



Dự án cửa ngõ tương lai của thành phố

Nguồn: Xavier Depaule

Các công viên, khu vườn và không gian xanh được kết nối với nhau bằng các lối đi dạo xanh và đường giao thông chủ yếu dành cho phương tiện giao thông mềm.

Các lối đi dạo xanh

Một số cách đưa không gian xanh vào đô thị

Chỗ đậu xe Ở gốc cây

Quảng trường

Vỉa hè Không gian công cộng

Rãnh cỏ Hai bên đường Trồng cây xanh2 bên cầu thang

Mặt tiền tòa nhà

Cần hướng đến sự cân bằng giữa đô thị và tự nhiên. Không gian xanh là một thành phần cấu thành của đô thị, không thể thiếu cho sự vận hành và quản lý đô thị.

II. CHÍNH SÁCH VA QUAN LY CÂY XANH ỞCỘNG ĐỒNG ĐÔ THI LYON

1. Lịch sử trồng cây xanh đô thị từ nửa cuôithế kỷ 19 đến nay

a) Tạo mỹ quan vào cuối thế kỷ 19

Như đã đề cập ở Phần 1, từ nửa sau thế kỷ 19, với

xu hướng đưa không gian tự nhiên trở lại đô thị, công tác trồng cây xanh bắt đầu được đây mạnh, số lượng nhiều và chất lượng rất tốt. Vào thời kỳ này, cây xanh gắn chặt với các dự án quy hoạch và phát triển đô thị, khi thực hiện các dự án hạ tầng kỹ thuật (xây dựng đường, hệ thống cấp-thoát nước…) đều tính đến việc trồng cây xanh; ngoài ra, còn tính đến biện pháp kỹ thuật như làm hệ thống thu hồi nước mưa để tưới cho cây. Chính nhờ các kỹ thuật áp dụng vào thời đó, cây trồng sinh trưởng tốt và còn sống đến ngày nay, sau hơn 150 năm.

42 43



Trồng cây ở không gian công cộng vào thế kỷ thứ 19

b) Đầu thế kỷ 20, cây xanh mất đi thế mạnh của mình trong con mắt các nhà quản lý

Đến thế kỷ 20, việc chung sống giữa cây xanh và hạ tầng kỹ thuật đô thị bắt đầu gặp khó khăn. Lý do:

Công tác quản lý bắt đầu được chuyên môn hóa và mỗi ngành chỉ lo phần việc của mình, nên thiếu sự phối hợp.Ưu tiên cho các vấn đề khác như làm đường, mở rộng đường cho xe chạy…

Thời kỳ này, cây xanh được xem là yếu tố gây cản trở cho phát triển đô thị, do đó, cây xanh bị xâm hại rất nhiều, nhất là bộ rễ, cụ thể như:

Khi làm đường giao thông, người ta thường đầm nén đất chặt nên hạn chế không khí lưu thông xuống đất, dẫn đến rễ cây khó “thở” hơn, đồng thời, làm nước khó thấm vào đất để cung cấp cho cây, từ đó, gây hại cho cây, làm cây sinh trưởng kém.Do sự thiếu hiểu biết đầy đủ về cấu tạo và hoạt động của cây xanh, nên người ta cho rằng cây xanh chỉ có rễ cắm sâu xuống đất mà không biết rằng bộ rễ cây xanh thường lan toa rất gần mặt đất. Vì thế, khi làm đường giao thông hoặc không gian công cộng, người ta thường chặt rễ cây, dẫn

đến bộ rễ bị tổn thương và sau một thời gian làm cây bị ngã đổ.

Việc trồng mới cây xanh trong giai đoạn 1960-1970 cũng không đảm bảo quy trình kỹ thuật: cây trồng ngay sát đường và không chú ý cung cấp đất tốt cho cây nên cây trồng không phát triển được.

Chất lượng của công tác trồng cây ảnh hưởng rất lớn đến tuổi thọ của cây, do đó, cây trồng trong giai đoạn này có tuổi thọ rất thấp (10-20 năm).

Trong giai đoạn này, Cộng đồng đô thị Lyon không có phòng chuyên môn về cây xanh và phòng quản lý về giao thông cũng không có chuyên gia cây xanh. Do đó, việc trồng và chăm sóc cây xanh không đảm bảo kỹ thuật, cây hư bị chặt bo và không có nỗ lực trồng lại. Những kỹ thuật chuyên môn của thế kỷ 19 bị mất đi, kể cả những kỹ thuật về tỉa cành, tạo tán do việc sử dụng phổ biến cưa máy. Việc cắt tỉa quá mức làm ảnh hưởng đến mỹ quan và cây không tạo được bóng mát cho đường phố, đồng thời, gây vết thương cho cây và về lâu dài làm cây bị hư, mục và làm giảm tuổi thọ của cây. Hơn nữa, cách tỉa cành này làm giảm độ rộng của tán cây, làm cho cây không còn chức năng che mát.

-

-

•

•

Cắt, tỉa cành không phù hợp trong thập niên 1950

Cây xanh và xe ô tô sống chung với nhau rất khó khăn trong nửa sau của thế kỷ 20

Năm 1994, Cộng đồng đô thị Lyon tiến hành khảo sát, kiểm kê hệ thống cây xanh đường phố. Kết quả: 80% cây đã bị cắt tỉa không đúng đều có các vấn đề về sức khoe; 25% cây có nguy cơ gãy đổ và cần phải thay thế.

44 45



Cây xanh bị mất mát rất lớn trong những năm 1990

Sự phát triển của các tài liệu về không gian xanh và cây xanh đô thị

c) Tầm quan trọng của cây xanh đô thị: ý thức của người dân

Nhờ vào ý thức của người dân trong việc bảo vệ không gian sống (từ những năm 1980) và sự trỗi dậy của các vấn đề liên quan đến không gian tự nhiên và cây xanh ở đô thị (từ năm 1990), nên chính sách về phát triển đô thị của các thành phố đã dần dần được

thay đổi về mặt tổ chức của các phòng, ban ở trong các cấp chính quyền ở đô thị, trong đó có việc thành lập phòng chuyên môn về sinh thái đô thị - cây xanh và cảnh quan để giải quyết các vấn đề về ô nhiễm, quản lý và xử lý rác thải, các vấn đề về môi trường, cảnh quan…. Cộng đồng đô thị Lyon đã thành lập Phòng Cây xanh - Cảnh quan trong giai đoạn này.

Bons39%

Moyens37%

Mauvais18%

Mort5%

Etat sanitaire 1994

1992 1997 2000

d) Phòng cây xanh và cảnh quan được thành lập vào năm 1994

Phòng cây xanh và cảnh quan của Cộng đồng đô thị Lyon được thành lập vào năm 1994 với các chức năng và nhiệm vụ như sau:

Tham gia xây dựng chính sách về phát triển đô thị của Cộng đồng đô thị Lyon (đưa ra ý tưởng, định hướng về cây xanh, cảnh quan vào công việc của các sở-ngành khác về phát triển đô thị). Các sở - ngành phải tính đến yếu tố cây xanh và cảnh quan ngay từ đầu, khi có ý tưởng về dự án và phải thống nhất các mục tiêu về cây xanh, cảnh quan với Phòng Cây xanh - Cảnh quan trước khi tiến hành thiết kế, thực hiện dự án.

Theo dõi mảng “cảnh quan” trong các dự án quy hoạch đô thị nhằm đảm bảo chất lượng, sự hài hòa của không gian xanh và không gian tự nhiên trên toàn địa bàn Cộng đồng đô thị Lyon,Tư vấn về cây xanh và cảnh quan cho các chủ đầu tư và chính quyền các thành phố.

Quản lý cây xanh: trực tiếp quản lý 80.000 cây xanh đường phố của Cộng đồng đô thị Lyon, Nghiên cứu phát triển kỹ thuật về cây xanh và cảnh quan,Giáo dục truyền thông cho người dân về mảng cây xanh, cảnh quan.

Tổ chức và Hoạt động của Phòng Cây xanh – Cảnh quan, Cộng đồng đô thị Lyon

Nhân sự: 15 người. Cách tổ chức: Địa bàn Cộng đồng đô thị Lyon được chia thành nhiều Khu, mỗi khu có một chuyên viên của Phòng Cây xanh - Cảnh quan phụ trách, có trách nhiệm:

Lập kế hoạch hàng năm và kế hoạch dài hạn đối với công việc trên khu vực quản lý để đặt hàng cho các doanh nghiệp thực hiện; đồng thời, theo dõi, giám sát công việc,Điều phối hoạt động của các đơn vị, sở - ngành khác trên địa bàn của mình phụ trách.

Đối với những phần công việc chuyên sâu, Phòng Cây xanh - Cảnh quan sẽ đặt hàng cho các đơn vị doanh nghiệp, tổ chức nghiên cứu bên ngoài thực hiện.

Mô hình tổ chức của Cộng đồng đô thị Lyon tương đối khác biệt so với các thành phố khác ở Pháp, nơi việc duy tu bảo dưỡng do nhân viên của thành phố làm. Ở

Cộng đồng đô thị Lyon, 60% công việc về duy tu, bảo dưỡng do nhân viên của Cộng đồng đô thị Lyon thực hiện, 40% còn lại được giao cho các đơn vị tư nhân thực hiện thông qua hợp đồng.

Các mặt thuận lợi của cách làm này như sau:

Tính linh hoạt: khi đơn vị nào đó không đáp ứng yêu cầu sẽ thay đổi đơn vị khác,Công tác quản lý hành chính, nhân sự gọn nhẹ, dễ dàng.

Các công việc mà Phòng Cây xanh - Cảnh quan phải làm khi đặt hàng cho các đơn vị bên ngoài:

Phải soạn thảo bộ yêu cầu (điều kiện sách) rõ ràng, chi tiết và chặt chẽ,Phải biết kiểm tra, giám sát và đánh giá mức độ đạt yêu cầu đối với công việc đã giao cho các đơn vị,Tổ chức đào tạo cho các nhân viên của công ty bảo dưỡng cây xanh hoặc khuyến khích cho các công ty này tuyển dụng người có chuyên môn.

Một điểm thuận lợi của Cộng đồng đô thị Lyon là trong lĩnh vực cây xanh, cảnh quan, Cộng đồng đô thị Lyon và các đô thị thành viên là khách hàng chủ yếu nên có nhiều lợi thế trong việc đàm phán với doanh nghiệp nhằm đạt được tương quan tốt nhất về giá và chất lượng dịch vụ.

Đối với nhiệm vụ theo dõi mảng “cảnh quan” trong các dự án quy hoạch đô thị, Phòng Cây xanh - Cảnh quan có thể tham gia bằng nhiều hình thức:

Trực tiếp làm chủ đầu tư đối với một số dự án của thành phố,Tham gia với vai trò tư vấn thiết kế mảng cây xanh, cảnh quan trong các dự án của thành phố về cải tạo, chỉnh trang đô thị… do các đơn vị khác làm chủ đầu tư,Đối với những dự án do đơn vị tư vấn thiết kế bên ngoài làm, Phòng Cây xanh - Cảnh quan có thể tham gia với tư cách quan sát và bổ sung ý kiến cho đơn vị tư vấn thiết kế.

Nhận xét và trao đổi

Học viên: Vấn đề quản lý cây xanh trong các khu di tích.

Ông Ségur: Ở Pháp, chính quyền Trung ương lập danh mục các điểm di tích. Theo quy định, khi một địa

- -

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

--

•

•

•

•

46 47



điểm được xác định là di tích thì trong vòng bán kính 500m, việc trồng, cắt tỉa và chặt hạ cây xanh đều phải có ý kiến của cơ quan về di tích trực thuộc Chính phủ. Loài cây trồng trong các khu di tích trước đây thường chỉ 4-5 loài, hiện nay, xu hướng trồng cây ngày càng đa dạng, khoảng vài trăm chủng loại.

Học viên: Ở Việt Nam, các chuyên viên được đào tạo về cây xanh hoặc về cảnh quan. Ở Pháp, các chuyên viên được đào tạo như thế nào?

Ông Ségur: Ở Pháp, tình hình cũng tương tự. Tuy nhiên, hiện nay các ê-kíp đều có nhiều chuyên viên được đào tạo từ các chuyên ngành khác nhau để tạo sự trao đổi, chia sẻ kiến thức giữa các thành viên trong ê-kíp.

Học viên: Vấn đề giao cho các đơn vị tư nhân thực hiện duy tu, bảo dưỡng cây xanh: Cách thức giao? Ai ký hợp đồng? Chỉ định thầu hay đấu thầu? Phương thức kiểm tra, giám sát?

Ông Ségur: Việc giao cho các đơn vị tư nhân thực hiện duy tu, bảo dưỡng cây xanh thông qua hình thức đấu thầu. Phòng cây xanh - cảnh quan tổ chức gọi thầu, trong đó, chuyên viên phụ trách địa bàn từng Khu phải xây dựng chi tiết các yêu cầu công việc cần thực hiện (lưu ý bộ điều kiện sách phải rất chi tiết). Trên cơ sở bộ điều kiện sách, các doanh nghiệp sẽ chào thầu, có giá cho từng công việc và các cam kết về nhân lực, chất lượng, tổ chức thực hiện. Khi chấm thầu, giá cả không phải là tiêu chí hàng đầu (không nhất thiết chọn đơn vị chào giá rẻ nhất) mà chọn đơn vị có phương án tổ chức tốt, đảm bảo chất lượng với mức giá hợp lý.

Để tránh trường hợp lạm quyền, có Phòng chức năng thực hiện việc kiểm tra tính hợp pháp và đúng đắn của các hợp đồng đấu thầu giữa Phòng cây xanh - cảnh quan với các doanh nghiệp tư nhân.

Ở Pháp, việc Nhà nước đặt hàng (thị trường công) có quy trình chặt chẽ. Có 2 dạng hợp đồng khi Nhà nước đặt hàng cho tư nhân:

Hợp đồng khá lớn đối với công việc cụ thể: Nhà nước gọi thầu cho các đơn vị tư nhân tham gia, quy trình qua nhiều bước với sự kiểm tra, giám sát của các cơ quan khác có liên quan về tính hợp pháp của quy trình gọi thầu nên thông thường, công tác chuân bị đến khi ký được hợp đồng phải mất khoảng 6 tháng,

Dạng hợp đồng công đơn giản, linh hoạt cho các loại công việc nho trong thời gian ngắn hơn: quy trình rút gọn nhưng vẫn có sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan Nhà nước khác.

Về ký hợp đồng: Phòng cây xanh - cảnh quan là phòng chuyên môn, tổ chức thực hiện việc đấu thầu và trình Phó Chủ tịch Hội đồng Thành phố phụ trách mảng cây xanh, cảnh quan ký hợp đồng.

Học viên: Ở Việt Nam, các Phó chủ tịch UBND Thành phố rất bận rộn, do đó việc ký hợp đồng theo dõi thực hiện hợp đồng được giao cho các Khu quản lý giao thông, thuộc Sở Giao thông - Vận tải.

Ông Ségur: Ở Pháp, các sở, ngành chuyên về kỹ thuật chỉ đưa ra đề xuất. Các nhà lãnh đạo về chính trị quyết định và ký hợp đồng.

Học viên: Vấn đề thực hiện một dự án đầu tư xây dựng công viên (trường hợp dự án đầu tư công, nguồn kinh phí từ ngân sách Nhà nước).

Ông Ségur:

Về chủ trương xây dựng công viên: Khi có một khu đất trống, việc đề xuất xây dựng công viên (hay làm khu nhà ở, trung tâm thương mại…) do Phòng Quy hoạch, sau khi đã tham khảo ý kiến của Phòng cây xanh - cảnh quan, trình lên Hội đồng Thành phố (HĐTP). Phó Chủ tịch HĐTP phụ trách mảng cây xanh, cảnh quan sẽ chủ trì thảo luận với các Phó Chủ tịch khác, nếu thống nhất ý kiến sẽ quyết định chủ trương xây dựng công viên,Về thiết kế xây dựng công viên: trường hợp công viên nho sẽ do phòng chức năng của thành phố thực hiện; nếu công viên lớn sẽ tổ chức đấu thầu tư vấn thiết kế. Khi đó, Phòng cây xanh - cảnh quan phải lập ra bộ điều kiện sách (ra đầu bài). Hội đồng chấm thầu gồm một số chuyên viên của Phòng cây xanh - cảnh quan, một số chuyên viên của các ngành khác có liên quan và các đại biểu dân cử (chính trị gia).

Học viên: Mối quan hệ giữa quy hoạch đô thị và quy hoạch cây xanh.

Ông Ségur: Xu hướng là đưa ngày càng nhiều không gian xanh và cây xanh vào trong các dự án, nhưng đưa vào bao nhiêu và như thế nào thì tùy thuộc vào dự án, vào quy hoạch của từng khu vực (do Phòng Quy hoạch xác định).

-

-

-

-

Ở CĐĐT Lyon, từ khi Phòng cây xanh - cảnh quan được thành lập, nhiệm vụ đầu tiên của Phòng là tập trung cho việc nâng cao vị trí của cây xanh, cảnh quan trong các dự án mà trước hết là đối với các dự án công do Nhà nước đầu tư.

Về quy hoạch, nhiệm vụ của Phòng cây xanh - cảnh quan là:

góp ý cho Phòng Quy hoạch để chú ý mảng cây xanh, cảnh quan trong các đồ án quy hoạch; có ý kiến về việc chặt hạ, thiết kế cây xanh trong các dự án của tư nhân khi chủ đầu tư trình dự án lên Phòng Quy hoạch.

Cơ quan về quy hoạch có trách nhiệm kiểm tra việc đảm bảo tỷ lệ diện tích công viên, cây xanh trong các dự án nhưng chỉ kiểm tra về mặt số lượng. Trường hợp cần kiểm tra kỹ về chất lượng, Phòng Quy hoạch sẽ mời Phòng cây xanh - cảnh quan tham gia, đặc biệt là ngay từ bước thiết kế dự án để giúp nhà đầu tư có được bản thiết kế phù hợp về cây xanh, cảnh quan.

Về chế tài đối với trường hợp không tuân thủ quy hoạch về tỷ lệ diện tích công viên, cây xanh, ở Pháp, có nhiều mức chế tài tùy theo mức độ vi phạm của nhà đầu tư, được quy định cụ thể trong bộ quy định về quy hoạch. Tuy nhiên, thường hiếm khi xảy ra các trường hợp phải xử phạt, lý do:

khi nhà đầu tư lập dự án, đã có sự tham gia góp ý, yêu cầu chỉnh sửa của Phòng Quy hoạch và Phòng công viên - cảnh quan, số lượng nhà đầu tư không nhiều nên cần giữ uy tín để có thể tham gia thực hiện các dự án tiếp theo.

Chất lượng mảng cây xanh, cảnh quan trong các dự án sẽ mang lại giá trị gia tăng cho dự án nên ngày càng được các nhà đầu tư quan tâm thực hiện tốt. Ngoài ra, logic ở Pháp không phải là xử phạt mà là giáo dục. Công tác giáo dục rất quan trọng và phải được thực hiện thường xuyên.

Học viên: Vấn đề kinh phí duy tu bảo dưỡng công viên, cây xanh trong các dự án do tư nhân đầu tư.

Ông Ségur: Có 02 dạng

Trường hợp khu dân cư hoàn toàn của tư nhân, có hàng rào xung quanh và công viên, cây xanh chỉ phục vụ riêng cho cộng đồng dân cư trong khu vực

đó thì kinh phí duy tu do cộng đồng dân cư đóng góp. Dạng này thường xảy ra trường hợp: trong vài năm đầu, kinh phí duy tu bảo dưỡng không lớn và người dân tự đảm nhận được, những năm về sau khi hệ thống hạ tầng nói chung xuống cấp, người dân trong cộng đồng dân cư không đảm đương nổi nên thường giao lại cho Thành phố và Thành phố buộc phải nhận để cải tạo lại,Trường hợp dự án vừa có Nhà nước và tư nhân tham gia: khu đất quy hoạch được giao cho nhà đầu tư. Sau khi hoàn tất, nhà đầu tư bàn giao lại cho Nhà nước quản lý cơ sở hạ tầng. Trong trường hợp này, Nhà nước có yêu cầu rất cao đối với nhà đầu tư. Ở giai đoạn thiết kế, thi công, Nhà nước đưa ra bộ điều kiện sách thật chi tiết và nhà đầu tư phải thi công đúng, đảm bảo chất lượng.

Học viên: Có quy định bắt buộc phải dành bao nhiêu diện tích cho không gian xanh trong các dự án quy hoạch của nhà nước lẫn tư nhân không?

Ông Ségur: Có, quy hoạch định này được lồng ghép trong quy chế quản lý Quy hoạch đô thị địa phương. Tất cả các chủ thể đều phải tuân theo quy hoạch này. Quy hoạch này có thể buộc các chủ đầu tư tư nhân thực hiện không gian xanh trong dự án của mình. Sắp tới, quy hoạch này sẽ được điều chỉnh và các nhà lãnh đạo mong muốn điều chỉnh theo hướng tăng thêm không gian xanh, cả về chất lượng lẫn số lượng trên địa bàn Cộng đồng đô thị Lyon.

Học viên: Ở Cộng đồng đô thị Lyon, khi Phòng quy hoạch thâm định dự án do nhà đầu tư tư nhân trình lên, thì Phòng quy hoạch có bị bắt buộc phải phối hợp với Phòng cây xanh - cảnh quan không?

Ông Ségur: Không. Nhưng trên thực tế, hai phòng có phối hợp với nhau và Phòng cây xanh - cảnh quan giúp cho Phòng quy hoạch có cách nhìn toàn diện hơn về dự án và từ đó đưa ra quyết định chính xác nhất.

Học viên: Ai kiểm tra việc tuân thủ các quy định về không gian xanh trong các dự án ? Có các hình thức chế tài nào đối với trường hợp chủ đầu tư không tuân thủ quy định về không gian xanh?

Ông Ségur: Phòng quy hoạch kiểm tra định lượng về không gian xanh trong các dự án. Khi được yêu cầu, Phòng Cây xanh - Cảnh quan sẽ kiểm tra về mặt định tính. Trong quá trình nhà đầu tư chuân bị dự án, các

-

-

-

-

1)

2)

48 49



phòng, ban của Cộng đồng đô thị Lyon làm việc rất chặt chẽ với nhà đầu tư để thiết kế được dự án tốt nhất, đáp ứng được yêu cầu của Chính quyền.

Các hình thức xử phạt được nêu trong quy chế quản lý quy hoạch:

Phạt tiền,Bắt buộc phải phá dỡ công trình xây trên phần diện tích dành cho không gian xanh (thường là bãi đậu xe).

Làm việc ngay từ đầu với nhà đầu tư giúp tạo lập không khí tin cậy lẫn nhau. Nhà đầu tư biết nếu mình không tuân thủ quy định và thoa thuận đã thống nhất với chính quyền, thì không chỉ trong dự án này mà cả trong các dự án tương lai, họ sẽ gặp phải nhiều yêu cầu cao hơn từ chính quyền. Cách tiếp cận ở đây không đặt nặng việc xử phạt, mà tiếp cận theo hướng giáo dục để mỗi chủ thể thấy được lợi ích mà họ có được khi thực hiện không gian xanh có chất lượng tốt.

2. Cam kết về cây xanh

a) Bản cam kết về cây xanh lần thứ nhất: nguyên tắc và hạn chế

Theo nghĩa ở Pháp, cam kết không phải là luật hay quy định nên không có tính bắt buộc. Đây chỉ là tài liệu mang tính định hướng, khuyến khích, giáo dục. Các bên ký cam kết và tuân theo những điều ghi trong cam kết với tinh thần tự nguyện.

Cách tiếp cận mang tính giáo dục, để mọi người hiểu về cây xanh và cùng chia sẻ (không tiếp cận theo cách bắt buộc và phạt).

Việc xây dựng cam kết là quá trình thảo luận, trao đổi với các bên có liên quan đến lĩnh vực cây xanh, nhất là các đơn vị về quy hoạch đô thị và các đơn vị khác thuộc lĩnh vực giao thông, cấp-thoát nước, điện lực… để cùng hiểu và thống nhất mục tiêu về bảo vệ và phát triển cây xanh ở đô thị, từ đó có được tiếng nói chung và thiết lập mối quan hệ trong quá trình thực hiện công việc.

Nội dung bản cam kết

- Phần 1: Giải thích tại sao chính quyền phải quan tâm đến việc bảo vệ, phát triển cây xanh ở đô thị và phải đảm bảo hành động đối với cây xanh là lâu dài.

Phần này chủ yếu dành cho các nhà lãnh đạo chính trị vì thông thường ở Pháp, khi có một sự cố nào đó sẽ tập trung mọi nguồn lực để giải quyết, nhưng khi giải quyết xong sẽ tập trung lo công việc khác. Tuy nhiên, đối với cây xanh không thể theo cách làm này, hành động đối với cây xanh phải lâu dài và liên tục.

- Phần 2: Xác định các nguyên tắc

Phần này dành cho đối tượng là các đơn vị tư vấn thiết kế bên ngoài. Nội dung đưa ra những nguyên tắc mang tính chất hướng dẫn, gợi mở cho các nhà tư vấn về quy hoạch, kiến trúc sư, đơn vị thiết kế để có thể tạo ra các bản thiết kế, đồ án quy hoạch đô thị có chất lượng cây xanh - cảnh quan tốt về mặt môi trường.

- Phần 3: Kế hoạch hành động (cụ thể hóa các ý tưởng).

Việc xây dựng bản cam kết mất thời gian khá dài (khoảng 2 năm) do phải dành nhiều thời gian thương thảo, bàn bạc, đối thoại với các đơn vị có liên quan cũng như với các nhà lãnh đạo để mục tiêu bao trùm của bản cam kết không đi ngược lại với những điều mà các sở-ban-ngành, phòng chuyên môn khác của thành phố đang thực hiện mà mang tính chất bổ sung, giúp cho công việc của các ngành tốt hơn. Đối với các nhà lãnh đạo, bản cam kết sẽ giúp các cấp lãnh đạo hiểu được tầm quan trọng của cây xanh - cảnh quan và đưa ra các ý kiến chỉ đạo đi cùng theo hướng của bản cam kết.

Bản “Cam kết về cây xanh” sau khi hoàn tất được trình Hội đồng thành phố để 150 đại biểu của Hội đồng thảo luận, kết quả là 100% đại biểu thông qua (trường hợp này rất hiếm khi xảy ra ở Pháp), cho thấy đã có sự thay đổi rất lớn trong nhận thức của các lãnh đạo chính trị đối với mảng cây xanh - cảnh quan ở đô thị.

--

Nguyên tắc 1: Cảnh quan không ngừng thay đổi

Tiếp cận với mảng cây xanh - cảnh quan phải theo logic không ngừng thay đổi theo không gian và theo thời gian; không tiếp cận với logic trang trí vì trang trí là “TĨNH”, không thay đổi. Việc trồng cây cần tính đến:

Sự phát triển của cây về lâu dài, Sự thay đổi của cảnh quan theo thời gian.

Trên cơ sở nguyên tắc “Cảnh quan không ngừng thay đổi” nên xu hướng hiện nay là khi lập dự án về cảnh quan phải mô hình hóa cảnh quan theo thời gian; qua

Giới thiêu sơ lược nội dung Phần 2 của “Cam kết về cây xanh”

Các nguyên tắc:

1. Cảnh quan không ngừng thay đổi2. Sự đa dạng - thách thức về mỹ quan, sinh thái và văn hóa3. Thường trực để có cảnh quan đẹp suốt năm 4. Về lâu dài, để thời gian là bạn đồng minh5. Kinh tế - yêu cầu chính để kiểm soát chi phí từ ngân sách

đó, giúp dự kiến được chi phí duy tu bảo dưỡng trong tương lai đối với cảnh quan đã được tạo ra.

Ngoài ra, việc thiết kế dự án cảnh quan dưới dạng mô hình động còn giúp tránh được những lỗi về sau như việc lựa chọn loài cây, xác định vị trí, cự ly cây trồng…, đảm bảo không gian khi tán cây phát triển không làm ảnh hưởng đến tầm nhìn đối với các công trình kiến trúc 2 bên đường cũng như tầm nhìn xa. Cảnh quan không phải là sự lấp đầy không gian mà cảnh quan là sự kết hợp giữa lấp đầy và khoảng trống, chỗ có – chỗ không.

--

Quảng trường Jean Macé, Quận 7, Lyon – Cự ly cây trồng không đảm bảo cho tán cây phát triển làm ảnh hưởng đến tầm nhìn đối với các công trình kiến trúc 2 bên đường

Cây trồng vào đầu thế kỷ 20 Các cây đó 100 năm sau

50 51



Từ sau khi có bản “Cam kết về cây xanh”, những dự án không tính trước đến tầm nhìn trong tương lai sẽ không được thông qua.

Để dự trù về sự thay đổi của cảnh quan, có 2 cách:

Cách thứ nhất: Xác định khoảng cách giữa các cây trồng phù hợp khi tán cây trưởng thành (tùy theo loại cây có tán rộng hay hẹp) và vị trí cây trồng trên vỉa hè so với mặt tiền nhà (trường hợp vỉa hè tương đối hẹp, khoảng cách từ cây đến mặt tiền nhà khoảng 3m, chọn cây có tán gọn để khi trưởng thành, tán cây không ảnh hưởng đến nhà; trường hợp khoảng cách từ cây đến mặt tiền nhà > 3m, mới có thể trồng cây tán rộng).Cách thứ hai: Đang triển khai thử nghiệm ở Lyon, theo đó, khi trồng hàng cây ven đường, người ta trồng đan xen 2-3 loài cây có tuổi thọ khác nhau là loại có tuổi thọ 20-30 năm và loại 100-150 năm. Mục đích: (1) tạo cảnh quan đa dạng cho tuyến đường; (2) sau 20-30 năm sẽ chặt hạ loài cây có tuổi thọ 20-30 năm tuổi để tạo khoảng trống cho các loài cây còn lại có tuổi thọ 100-150 năm phát triển tiếp (trong trường hợp này, khi chặt hạ cây, người dân sẽ ít phản ứng).

Nguyên tắc 2: Sự đa dạng – thách thức về mỹ quan, sinh thái và văn hóa.

Đa dạng hóa các loại cây xanh trong đô thị nhằm:

Khai thác giá trị gia tăng về cảnh quan của cây

xanh: Sự đa dạng rất cần thiết để có thể khai thác hết giá trị của cây xanh về tất cả các mặt: màu sắc, mùi hương, bóng mát…Chọn đúng cây vào đúng chỗ: Việc chọn loài cây phù hợp với điều kiện hạ tầng kỹ thuật bên dưới và trên không sẽ giúp hạn chế cắt tỉa, khống chế về sau. Mỗi tuyến đường sẽ có diện mạo về cây xanh khác nhau, phù hợp với phân loại của tuyến đường đó để làm nổi bật không gian công cộng và đặc điểm của tuyến đường đó trong thành phố. Ví dụ: trên các tuyến đường nho trong khu dân cư, việc trồng cây xanh sẽ được thiết kế để tạo cảm giác như có các khu vườn trong đó; trên các trục đường lớn, các hàng cây sẽ được trồng với quy định nghiêm ngặt hơn. Tạo hàng rào ngăn ngừa nguy cơ dịch bệnh: Sự đa dạng giúp ngăn ngừa dịch bệnh cho cây. Cây xanh là cơ thể sống nên có thể bị bệnh và gây ra dịch bệnh, trường hợp trồng độc canh hoặc trồng loài cây nào đó chiếm số lượng quá lớn, khi xảy ra dịch bệnh chết hàng loạt sẽ ảnh hưởng đến cảnh quan chung.

Với nỗ lực đa dạng hóa loài cây, trên đường phố Cộng đồng đô thị Lyon hiện nay có 254 loài cây (tăng 69%) thuộc 71 chi (tăng 25%). Trên cơ sở bản cam kết về cây xanh, trong tương lai, việc trồng cây sẽ đi theo hướng đa dạng, cố gắng để các loài cây không chiếm số lượng cá thể lớn hơn 10% tổng số cây trồng trên đường phố.

-

-

--

-

Phân bổ loại cây năm 1994

30000

35000

40000

45000

50000

55000

60000

65000

70000

75000

80000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20090

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

Budget d’entretien

Số cây

Ngân sách bảo dưỡng

Nguyên tắc 3: Thường trực để có cảnh quan đẹp suốt năm

Vì thành phố thay đổi theo mùa nên cảnh quan phải luôn được giữ gìn, nhất là trong mùa đông (nguyên tắc này không rõ nét ở thành phố Hồ Chí Minh do thời tiết không có 4 mùa rõ rệt).

Sử dụng hiệu ứng mùa (hoa, màu sắc lá, hình dáng cây…): Cây xanh - cảnh quan tạo dấu hiệu theo nhịp của mùa nên có thể giúp cho người dân biết được khi nào thời tiết chuyển mùa,Trồng các loại cây có sức chịu đựng tốt trong mùa đông và trồng thêm những loài không rụng lá để vẫn còn sắc xanh trong suốt mùa đông.

Nguyên tắc 4: Về lâu dài, để thời gian là bạn đồng minh

Đối với người dân, cây xanh nhiều khi là điểm mốc trong không gian và thời gian. Do đó, khi trồng cây cần tính đến yếu tố thời gian trong dài hạn.

Để việc trồng cây xanh đô thị là một khoản đầu tư bền vững, Cộng đồng đô thị Lyon chủ trương"trồng ít nhưng tốt" và trồng với mật độ thấp.Yếu tố thời gian trong cảnh quan rất quan trọng, việc trồng cây phải tính đến mục tiêu lâu dài mới có ý nghĩa, có thể không dành cho hiện tại mà vì thế hệ tương lai. Tuổi thọ cây xanh ở các đô thị ngày càng giảm

do môi trường sống khó khăn. Bản chất của cây xanh là sống trong môi trường tự nhiên, trong khi đó bản chất của đô thị là nhân tạo. Do đó, để cây xanh sống được lâu dài phải tạo môi trường đô thị phù hợp với tự nhiên hơn và bớt đi tính nhân tạo. Triết lý này đã được đưa vào Bản cam kết về cây xanh của Cộng đồng đô thị Lyon. Theo đó, khi trồng cây phải tạo điều kiện phù hợp với sự sinh trưởng của cây về lâu dài.

Nguyên tắc 5: Kinh tế - yêu cầu chính để kiểm soát chi phí từ ngân sách

Yếu tố kinh tế có ý nghĩa cực kỳ quan trọng ở Pháp nói riêng cũng như đối với nhiều nước. Yêu cầu là tìm kiếm giải pháp để các khoản chi tiêu của ngân sách nhà nước đạt hiệu quả cao nhất về lâu dài.

Vấn đề hiện nay đang gặp phải ở các thành phố châu Âu là chỉ quan tâm đến việc đầu tư ban đầu để trồng cây xanh mà chưa tính đến chi phí duy tu bảo dưỡng cây xanh về lâu dài. Ở Cộng đồng đô thị Lyon, số lượng cây xanh ngày càng nhiều nhưng ngân sách dành cho bảo dưỡng gần như không tăng thêm (trường hợp có lạm phát thì kinh phí thực tế dành cho bảo dưỡng giảm). Do đó, trong bản “Cam kết về cây xanh” có đề cập nội dung phải tìm kiếm những giải pháp trồng cây, kỹ thuật chăm sóc phù hợp với tình hình ngân sách hạn chế nhưng vẫn đảm bảo mục tiêu cây xanh được bảo dưỡng tốt.

-

-

-

-

-

Phân bổ loại cây năm 2010

Féviers, 2%

Marronnier, 2%

Noisetiers, 2%

Divers, 25%

Poiriers, 3%

Chênes, 4%

Cerisiers, 4%Frênes, 5%

Micocouliers, 6%

Tilleuls, 8%

Erables, 10%

Platanes, 27%

Ormes , 2%

52 53



30000

35000

40000

45000

50000

55000

60000

65000

70000

75000

80000

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20090

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

Budget d’entretien

Số cây

Ngân sách bảo dưỡng

Tuổi của cây

Chi phí chăm sóc cây hàng năm

Chi

phí

tính

bằn

g €/

cây/

năm

Để có thể kiểm soát chi phí bảo dưỡng nhằm đảm bảo chăm sóc cây tốt nhất với mức chi phí thấp nhất, cần phân tích chi phí theo vòng đời của cây. Kết quả phân tích cho thấy (xem hình bên cạnh): khi cây mới

trồng, chi phí bảo dưỡng cao; chi phí này giảm chút ít trong vài năm tiếp theo, nhưng sau đó tăng dần qua các năm; chi phí chăm sóc rất cao đối với cây cổ thụ.

Trên cơ sở phân tích chi phí theo vòng đời của cây, ta thấy một số khả năng có thể tiết kiệm chi phí bảo dưỡng như sau:

Trong khoảng 3 năm đầu, chi phí bảo dưỡng có liên quan chặt chẽ tới kỹ thuật trồng. Do đó, ở Pháp trong thời gian gần đây, chính quyền đã quy định chí phí bảo dưỡng cây trong 3 năm đầu được tính trong dự án trồng cây. Theo đó, đơn vị thi công trồng cây của dự án phải đảm bảo cây xanh được bảo dưỡng và sinh trưởng tốt trong 3 năm sau khi trồng. Từ đó, các đơn vị này sẽ cân thận và tuân thủ kỹ thuật hơn trong quá trình trồng cây. Nếu trong 3 năm đó, công tác bảo dưỡng cây không được thực hiện tốt dẫn đến cây chết, thì đơn vị này bắt buộc phải tự bo kinh phí ra để thay thế cây. Cách làm này buộc các đơn vị trồng cây phải có trách nhiệm và đảm bảo tốt công tác trồng cây cũng như bảo dưỡng. So với tổng giá trị của một dự án quy hoạch đô thị hay dự án về bất động sản, khoản chi phí bảo dưỡng cây trong 3 năm là không đáng kể và chấp nhận được. Bằng giải pháp giao việc bảo dưỡng cây xanh trong 3 năm đầu cho dự án, với số lượng các dự án có hạng mục trồng cây xanh ở CĐĐT Lyon, chi phí bảo dưỡng tiết kiệm được cho ngân sách khoảng 500.000-1.000.000 USD/ năm. Chi phí bảo dưỡng hàng năm liên quan chặt chẽ đến việc chọn loài cây trồng phù hợp với đặc điểm nơi trồng (thuận lợi cho cây sinh trưởng tốt, ít sâu bệnh nên sẽ giảm chi phí chăm sóc) và xác định cự ly cây trồng phù hợp với đặc tính của cây (ít tốn công cắt tỉa, tạo tán).Đối với cây có tuổi thọ cao, cây cổ thụ: khảo sát thật kỹ từng cây về vị trí, giá trị cảnh quan…; trường hợp những cây ở vị trí hẻo lánh, ít người tiếp cận, có thể “hy sinh” để dành chi phí gìn giữ những cây cổ thụ khác ở vị trí có giá trị hơn về văn hóa, tham quan, du lịch.

Bản “Cam kết về cây xanh” được triển khai từ năm 2000 đến nay đã có tác động rất lớn đến các ngành khác nhất là ngành quy hoạch. Triết lý bao trùm trong cam kết là ưu tiên cho chất lượng hơn chạy theo số lượng; khi chất lượng làm tốt thì dần dần số lượng sẽ tăng theo. Do đó, từ khi Bản cam kết được áp dụng, Cộng đồng đô thị Lyon đã có những bước tiến rất lớn cả về số lượng lẫn chất lượng cây xanh và cảnh quan.

Các hạn chế của bản cam kết lần thứ nhất

Ba điểm hạn chế của Bản cam kết lần thứ nhất cần được cải thiện trong tương lai:

Chỉ tập trung vào hoạt động của Cộng đồng đô thị Lyon, vào các dự án do Cộng đồng đô thị Lyon chủ trì thực hiện trên khu vực công cộng mà chưa có sự tham gia của các thành phần khác. Muốn tạo được chất lượng cuộc sống tốt thì phải thực hiện đồng bộ các hành động từ cấp Cộng đồng đô thị Lyon đến các thành phố thành viên và khu vực tư nhân. Ví dụ: Nếu Cộng đồng đô thị Lyon trồng mới được 5.000 cây/năm nhưng các thành phố thành viên và khu vực tư nhân lại chặt bớt 10.000 cây, thì xét trên tổng thể, số lượng cây xanh sẽ giảm và ảnh hưởng không tốt đến chất lượng cảnh quan.Không có sự chia sẻ, tham gia của các chủ thể khác trên địa bàn: không có sự liên kết mạng lưới hoạt động giữa các phòng của CĐĐT Lyon với các phòng của các thành phố thành viên và hoạt động của các tổ chức tư nhân.Do bản cam kết được xây dựng vào những năm 1990, nên chưa chú ý đầy đủ đến các vấn đề mà ngày nay mang tính thời sự. Đó là phát triển bền vững, biến đổi khí hậu và các thách thức của phát triển bền vững như tiếp cận liên ngành, chiến lược sáng tạo…

b) Năm 2010-2011: Xây dựng cam kết lần hai về cây xanh

Bản cam kết mới về cây xanh đang được xây dựng, theo hướng tiếp tục Bản cam kết lần thứ nhất, nhưng với các mục tiêu cao hơn và mang tính chiến lược hơn và theo tinh thần của Chương trình hành động A21 (được Cộng đồng đô thị Lyon thông qua năm 2007):

Mục tiêu 1: Xem xét toàn diện vấn đề cây xanh trong cảnh quan của Cộng đồng đô thị Lyon.

Nhìn từ không ảnh ta có thể thấy: Thành phần của cảnh quan gồm: cây xanh đường phố, cây xanh trong công viên, cây xanh ở khu vực tư nhân và các không gian xanh tự nhiên. Như vậy, cây xanh hiện diện rải rác trong tất cả các yếu tố kể trên và tổng thể các yếu tố này tạo nên cảnh quan, do đó, cần xem xét toàn diện. Vì vậy, Bản cam kết mới sẽ áp dụng được cho tất cả đối tượng cây xanh.

-1)

2)

3)

-

-

54 55



Về số lượng: xét từ vùng ven đô thị vào đến trung tâm, số lượng cây xanh sẽ giảm dần. Về sở hữu: ở vùng ven, 95% cây xanh do người dân trồng, rất ít cây thuộc sở hữu Nhà nước; ngược lại đối với khu vực trung tâm, phần lớn cây xanh thuộc sở hữu Nhà nước.

Quá trình đô thị hóa sẽ làm mất dần cây xanh của tư nhân và Nhà nước sẽ phải trồng cây xanh bổ sung lại. Cần có chính sách để bảo vệ cây xanh của người dân trong quá trình đô thị hóa.Để xây dựng đô thị xanh, những nỗ lực trong hành động về cây xanh phải có sự kết hợp giữa Nhà nước và người dân.

Mục tiêu 2: Tạo sự đồng bộ trong hành động trên địa bàn bằng cách phối hợp hành động của Cộng

đồng đô thị Lyon với các thành phố thành viên và các chủ thể trong ngành cảnh quan và quy hoạch đô thị.

Bản cam kết lần thứ nhất chỉ dành cho các cơ quan, đơn vị của Cộng đồng đô thị Lyon. Bản cam kết thứ hai đã tiến lên một bước là có thêm cơ quan, đơn vị của các thành phố thành viên, các hội đoàn, doanh nghiệp và các chủ thể khác có liên quan trên địa bàn; quá trình xây dựng bản cam kết đã có sự tham gia phối hợp theo ngành dọc lẫn ngành ngang.

Số cây xanh

Vùng ven Trung tâm

Cây xanh của tư nhân

Cây xanh trên địa bànnghiên cứu %

Cây xanh của Nhà nước

Trung tâmVùng ven

5

95

Không gian xanh trong đô thị (công viên, vườn hoa, cây xanh đường phố, cây xanh trong khuôn viên…)

Cảnh quan nhìn từ không ảnh Không gian xanh tự nhiên và không gian đất nông nghiệp ven đô thị.

-

-

-

-

-

Mục tiêu 3: Lồng ghép các yêu cầu của phát triển bền vững bằng cách tạo thuận lợi cho sáng tạo và thử nghiệm trong khuôn khổ các dự án quy hoạch cảnh quan

Để cụ thể hóa chiến lược Nghiên cứu - Phát triển, trong các dự án lớn về quy hoạch đô thị (như dự án xây dựng khu dân cư, các tuyến đường lớn…) phải dành một phần kinh phí thực hiện nghiên cứu phát triển (phối hợp với các trường đại học, trung tâm nghiên cứu tìm kiếm cách làm mới, biện pháp kỹ thuật thi công, vật liệu mới…). Tùy theo đặc thù của dự án nhưng các nghiên cứu chủ yếu tập trung theo 4 hướng:

Thích nghi với biến đổi khí hậu (1).Các vấn đề về đất (2).Các vấn đề về nước (3).Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu (4).

Khí hậu:

Dự báo nhiệt độ trung bình của thành phố Lyon sẽ tăng khoảng 4oC trong giai đoạn 2070 – 2100 (tương đương với khí hậu của thành phố Algie của Algieri ở gần miền Nam nước Pháp). Do đó, các yếu tố sinh thái của thành phố sẽ thay đổi rất nhiều. Thách thức:

Tạo thuận lợi cho sự di chuyển của người dân và các loài động vật.

Tính trước việc chọn giống cây trồng (nghiên cứu về sinh thái học của cây để tuyển chọn, lai tạo ra các giống có khả năng chịu được khí hậu nóng hơn, khô hơn để thích ứng với sự thay đổi khí hậu trong tương lai).

Tác động của cây xanh đối với vi khí hậu:

Ở Pháp, đợt nắng nóng cực kỳ nghiêm trọng vào năm 2003 đã làm 15.000 người chết, riêng CĐĐT Lyon chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, tỷ lệ tử vong tăng đột biến đến 80%. Kết quả nghiên cứu về mối liên hệ giữa hiện tượng nắng nóng, tỷ lệ người chết với không gian xanh và cây xanh cho thấy ở những nơi mà xung quanh chỗ sinh sống của người dân có ít không gian xanh và cây xanh thì tỷ lệ tử vong cao hơn hơn và ngược lại. Từ đó, ta thấy rõ hơn về vai trò tích cực của không gian xanh và cây xanh. Ngoài ra, ở Pháp nói chung và thành phố Lyon nói riêng, tỷ lệ người già ngày càng nhiều, cho nên, để bảo vệ sức khoe cho người già trong tình hình biến đổi khí hậu như vậy, cách tốt nhất là tăng thêm diện tích không gian xanh và cây xanh cho thành phố.Đối với hiện tượng “ô nhiệt” ở các đô thị có mật độ xây dựng cao, giải pháp là tăng diện tích bóng mát như trồng cây ven đường, trồng giàn dây leo che mát vỉa hè để làm giảm “ô nhiệt” ở các ô phố.

----

-

-

-

-

Sản xuất

Giao thông

Nước sạch - nước thải

Vệ sinh

Thiết kế Xây dựng

Quy hoạch đô thị

Nhu cầu xã hội

Cây xanh

Trồng, bảo dưỡng

Quản lý nhà nước

56 57



Diện tích được phủ bóng mát (có tán cây chiếu xuống): Ở Lyon có phần mềm tính toán để cộng tất cả diện tích được che mát nhờ tán cây. Diện tích được phủ bóng mát hiện nay khoảng 350ha,

chiếm khoảng 13% diện tích các tuyến đường giao thông. Đây là chỉ số quan trọng và mục tiêu là ngày càng tăng phần diện tích của các tuyến đường được cây xanh che bóng mát.

-

Đất:

Thách thức:

Nguồn cung và nhu cầu.Tìm hiểu và phát huy giá trị của đất.

Chủ trương: Xây dựng các đô thị nén để dành đất làm không gian xanh; nghiên cứu kỹ đặc điểm của từng khu đất để sử dụng vào mục đích phù hợp.

Ví dụ về trường hợp quy hoạch xây dựng đô thị khu vực hợp lưu giữa 2 con sông ở Lyon theo hướng khu đô thị xanh. Theo tính toán, nếu với cách làm bình thường như từ trước đến nay, để trồng cây tạo thành khu đô thị xanh theo quy hoạch sẽ cần đổ thêm

Nước:

Thách thức:

Diện tích thấm nước ở đô thị.Phát huy giá trị của nước mưa nhờ không gian xanh.

Giai đoạn 1960-1970, quan niệm là tách nước ra khoi không gian xanh hoặc làm các không gian xanh không thấm nước, tức là, nước mưa theo đường cống thoát nước đến nhà máy xử lý, trong khi đó, việc tưới cây trong các không gian xanh phải lấy nước sạch (có thể uống được) từ nhà máy cấp nước. Cách thức thiết kế này gây nhiều lãng phí về kinh tế. Vì thế, hiện nay và trong tương lai, trong các dự án phát triển đô thị cần cố gắng gắn kết việc sử dụng nước với không gian xanh.

300.000m3 đất, tương đương 100ha đất nông nghiệp và điều này sẽ gây lãng phí rất lớn về đất. Giải pháp tiết kiệm đất trong trường hợp này là không phải mang đất từ nơi khác đến mà nghiên cứu kỹ đặc điểm địa chất của từng khu đất và các tầng đất. Kết quả nghiên cứu phải được đưa vào công tác quy hoạch để sử dụng đất phù hợp cho từng mục đích (ví dụ như khu đất tốt, màu mỡ được giữ lại để trồng cây, làm không gian xanh; đất kém màu mỡ được quy hoạch cho xây dựng).

Hướng nghiên cứu khác: sử dụng chất thải hữu cơ để làm phân compost; nghiên cứu pha trộn các loại chất thải sử dụng thay cho đất nhằm hạn chế việc khai thác đất nông nghiệp.

Ví dụ về dự án thí điểm cải tạo khu vực trung tâm thành phố; theo đó, ở các tuyến đường, nước trên lòng đường và trên vỉa hè được cây xanh hấp thu, đưa xuống đất, đi vào hệ thống nước ngầm. Nước trong cây xanh sẽ tạo hiệu ứng thoát hơi nước làm mát cho đô thị. Diện tích không gian xanh được tính toán cần thiết để hấp thu lượng nước mưa; trường hợp lượng mưa quá lớn và nước mưa không thấm hết, sẽ có hệ thống bơm đưa nước trên mặt đất xuống tầng đất thấm nước sâu bên dưới để tận dụng hết lượng nước mưa đưa vào hệ thống nước ngầm.

Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu:

Việc sử dụng thuốc trừ sâu ở châu Âu đang gây ra nhiều vấn đề về môi trường. Cộng đồng châu Âu, chính phủ Pháp và các chính quyền địa phương đều

-

-

-

-

Diện tích

2010

Cung

Cầu

Thời gian Source: Herzog & de Meuron

58 59



có chủ trương hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc trừ sâu. Pháp đã ban hành luật bắt buộc chính quyền các địa phương phải giảm 1/2 lượng thuốc trừ sâu đến năm 2018. Riêng thành phố Lyon, đến thời điểm hiện nay đã đạt được yêu cầu này, việc chăm sóc cây xanh ở Lyon hiện nay hầu như không còn sử dụng thuốc trừ sâu nữa, thay vào đó, nghiên cứu sử dụng các biện pháp thay thế như đấu tranh sinh học; diệt co bằng nhiệt, ga…, đồng thời, phát hành nhiều tài liệu thông tin cho người dân về cách làm mới để không sử dụng thuốc trừ sâu.

Chủ trương hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu phù hợp với chính sách bảo vệ nguồn nước vì các loại thuốc trừ sâu hay thuốc diệt co thấm vào đất, đi vào mạch nước ngầm sẽ làm ô nhiễm nguồn nước.

Hiện nay, bản cam kết lần hai đang được lấy ý kiến rộng rãi của tất cả các cơ quan, đơn vị, thành phần có liên quan, cuối năm 2011 sẽ trình Hội đồng thành phố thông qua. Bản Cam kết về cây xanh lần hai sẽ mở ra các chương trình hành động và dự kiến sẽ đạt được các mục tiêu đề ra trong khoảng 10-15 năm tới.

Cải tạo cảnh quan trên một trục đường ở Lyon

Quảng trường Jean Macé ở quận 7, Lyon

Những cây được trồng vào đầu thế kỷ 20 Cũng những cây đó, 100 năm sau

III. QUAN LY CÂY XANH Ở CỘNG ĐỒNG ĐÔTHI LYON

Cần biết hiện trạng cây xanh để lập kế hoạch quản lý, duy tu bảo dưỡng

Để biết hiện trạng, cần:

Khảo sát cây xanh đường phố.

Các câu hoi khi khảo sát:

Quỹ cây xanh hiện có? (cây xanh trong công viên,

cây xanh đường phố, cây xanh trong không gian tự nhiên),Thông tin nào cần thu thập và cho mục đích gì? (quản lý, truyền thông),Phương tiện, nguồn lực nào có thể huy động được?Thực hiện khảo sát: có nhiều phương pháp, phù hợp với tính chất của cây,Khảo sát từng cây đối với cây xanh đường phố và ở các không gian mở, Khảo sát theo từng nhóm cây trong các không gian tự nhiên hoặc khảo sát trên từng khu vực/ lô đất trong công viên.

Khu nhà cao tầng ở Villeurbanne

1934 2005

-

-

-

-

-

-

60 61



1. Tổ chức quản lý cây xanh đường phô

a) Khảo sát cây xanh đường phố ở Cộng đồng đô thị Lyon

Khảo sát lần 1 vào năm 1992 – 1994 kết quả khảo sát có 45.000 cây xanh (trước đó hoàn toàn chưa biết số lượng cây xanh trên địa bàn).

Khảo sát từng cây, thu thập 04 nhóm thông tin:

Mô tả cây: các số đo đường kính, chiều cao, tán cây…--> mô tả càng chi tiết càng có nhiều dữ liệu giúp cho việc ước lượng các công việc cần làm (tỉa cành, tạo tán, thay thế cây…) và ước lượng kinh phí cần thiết,Tình trạng sức khoe của cây: đặc tính vật lý, sinh học, cơ học…,Vị trí của cây (trên vỉa hè, dọc bờ kênh, trong công viên…),Thông tin về công tác bảo dưỡng (những biện pháp đã tác động: kiểu tỉa cành, chu kỳ tỉa…).

Do khối lượng thông tin xử lý lớn (45.000 cây xanh), nên Phòng Cây xanh – Cảnh quan của Cộng đồng đô thị Lyon đã xây dựng ứng dụng GIS DRYADE là phần

Phần mềm GIS DRYADE được phát triển đã trở thành công cụ hỗ trợ quản lý và sáng tạo:

b) Dryade - Công cụ hỗ trợ quản lý

Thu thập thông tin từ thực địa: Sử dụng máy tính bảng, Hệ thống đồng bộ hóa với cơ sở dữ liệu: Cập nhật dữ liệu, Lập kế hoạch (tỉa cành và trồng cây): Lập kế hoạch cho nhiều năm,

mềm sơ khai để quản lý và xử lý dữ liệu về cây xanh (tên gọi của phần mềm là tên của vị thần bảo vệ cây xanh trong thần thoại Hy Lạp). Phần mềm sơ khai này chỉ mang tính chất thống kê số liệu, công cụ để biết về cây xanh, chưa phải là công cụ đáp ứng yêu cầu trong công tác quản lý.

Khảo sát lần 2 vào năm 2005-2008: Kết quả khảo sát có 80.000 cây xanh.

Phát triển ứng dụng mới của GIS (130 chức năng chia thành 03 nhóm: nhóm chức năng về quản lý, nhóm về thống kê và nhóm về tuyên truyền giáo dục). Do đó, nó được xem là công cụ tìm hiểu và quản lý cây xanh.

Công cụ tìm hiểu:

Phiếu khảo sát của từng cây một.Cập nhật thông tin từ 2 đến 5 năm một lần tùy theo tình trạng của cây.

Công cụ lập kế hoạch và quản lý:

Xác định phương hướng quản lý cho từng khu, Lập kế hoạch tỉa cành, Tổ chức thay mới cây xanh.

Theo dõi hoạt động: Tự động tổng kết các hoạt động theo từng chủ đề.

Trong công tác quản lý, việc biết chính xác tình trạng của cây sẽ giúp can thiệp khi cần thiết. Từ đó, giảm bớt chi phí bảo dưỡng (trước đây, khi chưa biết tình trạng cây, người ta thường tác động theo chu kỳ 2-3 năm/lần, trong nhiều trường hợp do không cần thiết phải tác động nên gây ra lãng phí).

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

•

••

•

•

Sử dụng kết quả khảo sát: Nhìn nhận ở tầm vĩ mô đối với quỹ cây xanh

Xác định các nguyên tắc quản lý và thiết kế, Tổ chức đặt hàng và chuân bị ngân sách, Xây dựng chiến lược thông tin và truyền thông.

Ví dụ: Lập kế hoạch thay thế cây xanh trên tuyến đường trong 5 năm tới. Công tác chuân bị:

Đề xuất lãnh đạo thông qua kế hoạch và kinh phí.Xây dựng kế hoạch thông tin và truyền thông cho người dân và các sở-ngành, đơn vị khác có liên quan được biết,Phối hợp với đơn vị quản lý đường giao thông để có thể kết hợp cải tạo đồng bộ vỉa hè hay nâng cấp, mở rộng đường (hoặc xây dựng kế hoạch đồng bộ với các đơn vị khác về cấp-thoát nước, điện lực…),Khi cần phải đốn hạ cây già cỗi, sâu bệnh có nguy cơ không đảm bảo an toàn sẽ không cho trồng thay thế ngay mà chờ thực hiện đồng bộ trong 5 năm tới (giải thích cho người dân lý do chưa trồng lại).

Đánh giá sức sống và phát hiện sự suy yếu của cây xanh

Xác định các yếu tố xâm hại cây xanh. Có thể là yếu tố sinh học (sâu bệnh) hoặc phi sinh học (môi trường hoặc do con người và các hoạt động của con người).

c) Dryade - Công cụ hỗ trợ sáng tạo

Phân tích và theo dõi đặc tính của các loài cây:

Vật hậu học, Bệnh lý, Tăng trưởng.

Tiếp tục triển khai thử nghiệm đa dạng sinh học (Phòng Cây xanh - Cảnh quan của Cộng đồng đô thị Lyon phối hợp chặt chẽ với các đơn vị vườn ươm và các nhà thực vật học để cố gắng tìm kiếm nhiều loài cây mới và mỗi năm đều có kế hoạch đưa ra trồng thử nghiệm để đảm bảo sự đa đang sinh học).

d) Khảo sát và đánh giá

Hạn chế của khảo sát: Cuộc khảo sát chỉ cho biết tình trạng bên ngoài của cây nhằm xác định nhu cầu cần thiết để can thiệp trong tương lai. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, cần thực hiện các đánh giá sâu để bổ sung thêm (ví dụ khi cây có biểu hiện giảm sức sống, có nguy cơ gãy đổ…) và khi đó, có thể mời chuyên gia bên ngoài.Đánh giá cây xanh:

---

--

-

-

-

-

-

-

•••

Chỉ số tình trạng sức khỏe

1 Rất tốt Cây có sức sống mạnh mẽ và không bị xâm hại.

2 Tốt Sức sống trung bình hoặc cây có biểu hiện bị xâm hại nhẹ.

3 Trung bình Cây bị xâm hại rõ rệt; các dấu hiệu suy giảm sức sống xuất hiện.

4 Xấu Suy giảm sức sống rõ rệt.

5 Rất xấu Suy giảm sức sống nghiêm trọng, không thể phục hồi.

62 63



Đánh giá trạng thái cơ học và xác định tình trạng nguy hiểm của cây

Xem xét các yếu tố xâm hại đến cấu trúc của cây.

Bên dưới là công cụ giúp khảo sát bên trong thân cây, cành cây hoặc rễ cây để đánh giá tình trạng của các bộ phận này. Kỹ thuật này do các nhà khoa học Đức phát triển. Các chuyên viên sử dụng công cụ này phải

biết cách phân tích dữ liệu thu thập được. Kỹ thuật này khá tốn kém, do đó nó chỉ được sử dụng đối với những cây có giá trị di sản.

Đánh giá mức độ nguy hiểm

1 Rất tốt Cây không có lỗi hay có biểu hiện bất thường về cơ học. Nguy cơ gãy rất nhỏ.

2 Tốt Các lỗi về cơ học còn nhẹ và có thể phục hồi được; đặc tính cơ học của cây chưa bị xâm hại.

3 Trung bình Các xâm hại được xác định là khá nghiêm trọng, nhưng chưa đến mức nguy hiểm. Tình trạng cơ học của cây có biến đổi nhỏ so với bình thường.

4 Xấu Các xâm hại được xác định là nghiêm trọng và đạt đến mức nguy hiểm. Vẫn có thể giữ được cây, nhưng cây có thể ngã nếu có tác động lớn. Cần theo dõi thường xuyên.

5 Rất xấu Cây ở tình trạng nguy hiểm, bị nhiều vết xâm hại và không có khả năng phục hồi.

2. Bảo vê và trồng cây xanh đường phô

a) Quy định và thủ tục bảo vệ cây xanh trên công trường

Về khung pháp lý:

Luật: có một số điểm về bảo vệ cây xanh nằm rải rác trong các luật khác nhau (luật về tổ chức

Ở Cộng đồng đô thị Lyon, trong giai đoạn năm 1990, khi xây dựng Bản cam kết cây xanh (lần 1), chính quyền đã đưa các quy định về bảo vệ cây xanh trên công trường. Các quy định này được tích hợp vào bộ quy định về quản lý, duy tu bảo dưỡng đường giao thông. Theo đó, quy định này đưa ra các nguyên tắc, yêu cầu để bảo vệ cây xanh khi thi công công trình và các mức xử phạt tùy theo mức độ xâm hại đối với cây xanh và tùy theo giá trị của cây xanh đó (cây quý hay không). Bộ quy định này đang được nghiên cứu điều chỉnh và dự kiến sẽ được ban hành vào cuối năm 2011, trong đó, nội dung về bảo vệ cây xanh trên công trường cũng được điều chỉnh theo hướng khắc khe hơn.

Cac thỏa ước

Việc ban hành quy định với các điều khoản cấm, mức xử phạt là cần thiết nhưng chưa đủ để bảo vệ được

đường giao thông, luật về quy hoạch…). Luật có giá trị trên toàn quốc nhưng chỉ ban hành các quy định chung. Quy định của địa phương: cụ thể hóa luật bằng các quy định riêng về bảo vệ cây xanh trên công trường. Các quy định này được tập hợp trong bộ tài liệu Quy định về đường giao thông, trong đó có đề cập đến các vấn đề về cây xanh khi thi công đường giao thông, làm vỉa hè….

cây xanh mà cần bổ sung thêm các biện pháp khác, một trong số đó là các thoa ước:

Thoa ước Công trường sạch: Tương tự như bản cam kết, thoa ước mang tính chất tự nguyện thực hiện. Thoa ước được sự tham gia xây dựng và ký kết của các chủ đầu tư và đơn vị thi công. Trong thoa ước, những điều quy định trong luật sẽ được diễn dịch lại bằng các nguyên tắc phải tuân thủ.Thoa ước chung sống giữa cây xanh và mạng lưới hạ tầng kỹ thuật ngầm: ở Cộng đồng đô thị Lyon có rất nhiều công trình ngầm (điện, điện thoại, đường ống ga…), Việc thi công sửa chữa các hệ thống này thường xâm hại đến cây xanh. Do đó, Cộng đồng đô thị Lyon làm việc với các bên về biện pháp kỹ thuật thi công để bảo vệ được cây xanh, mục tiêu nhằm tránh xung đột giữa bên bảo vệ cây xanh với các bên về công trình ngầm bằng việc thoa thuận những giải pháp để cùng đạt được yêu cầu của các bên.

-

-

-

-

64 65



Thông tin, truyền thông, giao dục về bảo vê cây xanh trên công trường

Từ chủ đầu tư đến công nhân thi công trên công trường phải hiểu được vấn đề bảo vệ cây xanh. Do đó, cần phải thông tin, tuyên truyền, giáo dục (có thể thông qua hình thức như phiếu giải thích về đặc điểm của cây xanh, các giải pháp thi công để không xâm hại cây xanh…).

Đào tạo

Đào tạo cho công nhân: ví dụ chỉ cần một buổi đào tạo cho các công nhân thi công trực tiếp hay tài xế lái xe chuyên dụng trên công trường về một số nguyên tắc, cách làm để bảo vệ cây xanh. (Trong Thoa ước có nội dung các doanh nghiệp thi công trên công trường cam kết tuân thủ việc cho công nhân theo học các khóa đào tạo này).Đào tạo cho giám sát công trường (bảo vệ cây xanh không chỉ là việc của những người thuộc ngành cây xanh mà các giám sát công trường cũng phải tham gia).

Tóm lại, các Quy định – Thoa ước – Tuyên truyền, giáo dục – Đào tạo bổ sung lẫn nhau để góp phần bảo vệ cây xanh trên công trường.

b) Các nguyên tắc tỉa cành

Ở châu Âu nói chung và ở Pháp nói riêng, từ những

năm 1990, người ta bắt đầu thực hiện công tác cắt tỉa cành theo khoa học, tức là có nghiên cứu, tính toán và đề ra các quy tắc, cách làm tốt mang tính chất khoa học. Những quy tắc này được đúc kết từ các nghiên cứu khoa học (đặc tính của cây về sinh học, cơ học…), từ những kinh nghiệm đã làm trong quá khứ và xây dựng thành bộ tài liệu hướng dẫn việc cắt tỉa, tạo tán cây xanh. Bộ quy tắc này được biên soạn ở cấp quốc gia và được ban hành thành quy định bắt buộc đối với các đơn vị thi công cắt tỉa cây xanh.

Nguyên tăc chủ đạo trong căt tỉa cây xanh là tôn trọng sự phat triển tự nhiên của tan cây.

Đối với nhóm cây mới trồng gần đây: cần tính toán trước việc lựa chọn giống cây, cách trồng tối ưu để về sau không phải cắt tỉa cành nhiều, đảm bảo cây phát triển tự nhiên.

Ví dụ về trường hợp ở thành phố thành viên của Cộng đồng đô thị Lyon, có 2 điểm cần lưu ý (hình dưới):

Trên con đường không làm hệ thống cống thoát nước mà dùng rãnh thu nước mưa để tưới cho cây. Việc chọn giống cây trên đường không áp dụng nguyên tắc đồng nhất về loài cây mà đan xen giữa các loài có tuổi thọ khác nhau để sau khi cây có tuổi thọ ngắn chết đi sẽ chừa lại không gian trống cho những cây có tuổi thọ lâu hơn tiếp tục phát triển.

-

-

-

-

Ở Cộng đồng đô thị Lyon, khi trồng cây mới phải tuân thủ những nguyên tắc trong bản cam kết về cây xanh: trồng đúng cây, đúng chỗ để chi phí duy tu, bảo dưỡng và cắt tỉa về sau thấp nhất.

Ngoài ra, trước khi trồng cây, Phòng Cây xanh - Cảnh quan cũng làm việc chặt chẽ với vườn ươm để lựa chọn, gieo trồng và tạo dáng cây có thân thẳng, cành nhánh nho nhằm thuận tiện cho việc cắt tỉa nâng cao vòm lá về sau. Trước đây các thành phố có vườn ươm riêng nhưng hiện nay toàn bộ vườn ươm đều của tư nhân (ở châu Âu có khoảng 5.000 ha vườn ươm rải rác khắp nơi). Do đó, khi thành phố cần mua

Trong trường hợp ở hình trên, loài cây được lựa chọn không phù hợp với không gian của tuyến đường, tán cây quá lớn so với chiều rộng vỉa hè làm ảnh hưởng đến nhà 2 bên đường nên phải tốn nhiều chi phí để cắt tỉa bớt tán cây (do cây hiện hữu vẫn còn tốt nên tiếp tục được duy trì và cắt tỉa nhưng về sau, khi thay cây mới sẽ chọn loài cây khác phù hợp hơn và sẽ thực hiện đồng loạt, tức là cây già cỗi chết đi không trồng cây mới ngay mà chờ lần lượt gần hết cây trên tuyến/đoạn đường chết đi để thay cây đồng loạt).

cây giống sẽ có nhiều lựa chọn. Riêng Cộng đồng đô thị Lyon ký hợp đồng đối tác với các vườn ươm tư nhân trong Vùng Rhône-Alpes. Cộng đồng đô thị Lyon đặt hàng gieo ươm các giống cây để khi đưa ra trồng sẽ dễ bảo dưỡng về sau; đặt hàng tạo giống mới….

- Đối với cây đã trồng trong quá khứ:

Cắt tỉa tán cây tùy theo nhu cầu của từng loài cây nhưng nguyên tắc chung là càng ít cắt tỉa càng tốt nên phải chọn loài cây phù hợp với vị trí trồng; có loài cắt tỉa 3 năm/ lần, có loài 6-7 năm/lần.

Việc chọn loài cây không phù hợp với đặc điểm của vị trí trồng sẽ dẫn đến chi phí bảo dưỡng cao do phải cắt tỉa thường xuyên. Điều này đi ngược lại với nguyên tắc tiết kiệm chi phí của bản cam kết về cây xanh.

Cắt tỉa giảm mật độ nhằm giảm số lượng cây bảo dưỡng và giảm số lần cắt tỉa đối với những cây còn lại (nhờ đó, tiết kiệm chi phí bảo dưỡng), đồng thời, đảm bảo tỷ lệ bóng mát và ánh sáng phù hợp hơn.

Năm 2000: khoảng cách giữa 2 cây là 7m Năm 2006: khoảng cách giữa 2 cây là 14m

66 67



Các số liệu thống kê thường chạy theo số lượng cây trồng nhưng trên thực tế (theo hình trên), tuy ít cây nhưng vẫn đảm bảo chất lượng về che mát và cảnh quan so với nhiều cây. Do đó, ở Pháp hiện nay, người ta đưa ra chỉ số về tỷ lệ số cây theo chiều dài tuyến đường để vừa đảm bảo bóng mát và cảnh quan đẹp, vừa giảm chi phí bảo dưỡng cây xanh.

3. Kỹ thuât trồng cây xanh

a) Đất và làm đất

Sự phát triển của cây trồng phụ thuộc rất lớn vào đất. Để trồng cây thành công, phải biết được đặc điểm của lớp đất mặt cũng như của lớp đất sâu bên dưới.Ví dụ: Thành phố Lyon được hình thành khoảng 2000 năm, trong quá trình phát triển đô thị, nhà mới được xây dựng trên nền nhà cũ, đến nay, phải đào sâu trên 10m mới đến lớp đất tự nhiên có đủ chất dinh dưỡng cho cây phát triển; hoặc có nơi đào xuống sâu 20-30cm là đất thịt nhưng sâu hơn nữa là cát nên cây không phát triển được.

Do đó, khi trồng cây phải khảo sát thật kỹ đặc điểm

Ghi chú: Trên đây chỉ là một số nội dung sơ lược về cắt tỉa cây xanh. Vấn đề này cần có một chuyên đề riêng và có thể được giới thiệu sâu hơn trong một khóa học khác của PADDI.

Việc trồng cây, cắt tỉa, bảo dưỡng kết hợp hài hòa với nhau và mục tiêu hướng đến là “diện tích không gian công cộng có bóng mát” (tháng 9/2009, diện tích này ở Cộng đồng đô thị Lyon là 3.500.000 m2 và sẽ tiếp tục tăng trong thời gian tới). Chỉ số này cũng được các cơ quan giao thông sử dụng để hướng đến mục tiêu tăng diện tích bóng mát trên các tuyến đường.

của đất tại vị trí trồng cây; việc khảo sát còn cho biết về mạch nước ngầm ở sâu hay gần mặt đất; đất dễ hay khó thấm nước…

Kết quả khảo sát là cơ sở để quyết định 2 vấn đề:

Thứ nhất: Với đặc điểm của đất hiện hữu có cần bổ sung thêm đất từ nơi khác đến hoặc kỹ thuật làm đất ra sao?Thứ hai: Trồng cây gì để phù hợp với loại đất đó và đặc điểm của nước ngầm?

Kinh nghiệm cho thấy những thất bại trong công tác trồng cây mặc dù có nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng phần lớn do loài cây được lựa chọn không phù hợp với đất tại nơi trồng nên cây không phát triển được.

-

-

Khảo sát kỹ đặc điểm của đất tại vị trí trồng cây

Ví dụ về trường hợp bổ sung thêm đất từ nơi khác đến để trồng cây: Trong một dự án làm công viên dọc theo tuyến đường, khu vực này trước đây là dòng sông đã được san lấp một phần (thu hẹp lòng sông)

để mở rộng đường và làm công viên. Do đất dùng để san lấp sông không phù hợp cho việc trồng cây nên phải mang lớp đất màu mỡ đắp lên trên và rải thêm lớp phân compost để trồng cây.

68 69



Hiện nay, việc sử dụng phân compost từ rác thải hữu cơ đang rất phổ biến và ngày càng phát triển. Những khu vực dự kiến trồng cây có đất không tốt sẽ cần bổ sung đất từ nơi khác đến và dùng thêm phân compost để tạo môi trường sống tốt cho cây trồng.

Ví dụ về trường hợp tạo điều kiện thông thoáng cho đất để trồng cây: Khu vực trồng cây về sau sẽ hình thành chợ, có xe chở hàng chạy lên. Để trồng cây trong điều kiện như vậy, người ta thực hiện như sau:

b) Làm đường và trồng cây bằng hỗn hợp đất và đá

Đặc điểm của cây xanh là rễ cây phải thở nên cần không khí lưu thông xuống đất đến rễ cây. Do đó, đất xung quanh rễ cây không được nén quá chặt để tránh gây hại cho cây do rễ không thở được. Vấn đề này sẽ xung đột với việc làm đường giao thông vì khi làm đường thì đất phải được đầm nén thật chặt. Để dung hòa mâu thuẫn này, ở CĐĐT Lyon sử dụng kỹ thuật làm đường bằng hỗn hợp đất và đá:

Chọn đá có kích cỡ tương đối đồng đều, khi đó giữa các viên đá sẽ có lỗ hổng, tổng thể tích giữa các khe hở chiếm khoảng 40 % thể tích của khối đất và đá.

Mang đất tốt từ nơi khác đến, ban rộng trên diện tích 3m × 4m, sâu 1,5m và để nguyên đất tơi xốp, không đầm nén đất chặt lại. Đổ đan bằng bê-tông cốt thép lên trên lớp đất (chừa ô đất trồng cây) và làm vỉa hè phía trên.Sau một thời gian trồng cây và tưới nước cho cây, lớp đất từ từ nén lại, khi đó sẽ hình thành khoảng không giữa lớp đất bên dưới và tấm đan bên trên để không khí lưu thông giúp rễ cây hô hấp được.

Trộn hỗn hợp đất-đá với tỷ lệ 1/3 đất và 2/3 đá.

Lượng đất đổ vào phải nho hơn thể tích khe hở do các viên đá tạo ra, giả sử khe hở là 40% thì đất đổ vào khoảng 30%.

Trải hỗn hợp đất-đá thành từng lớp. Thông thường, khi sử dụng kỹ thuật này, bề dày của lớp đất-đá khoảng 1,5m chia thành 5 lớp, mỗi lớp dày 30cm. Khi trải xong mỗi lớp sẽ cho xe đầm nhẹ rồi trải tiếp lớp khác, mục đích để lớp đất-đá ổn định. Bên bộ phận về giao thông sẽ tiến hành kiểm tra độ đầm nén của lớp đất-đá để đảm bảo khả năng chịu lực của tuyến đường.

-

-

-

-

-

-

Hỗn hợp đất-đá thường được trải rộng khoảng 2-3m bao gồm nền một phần vỉa hè và một ít lòng đường (1-2m) dọc theo vỉa hè (cặp sát lề đường). Không có quy định về bề rộng của lớp đất-đá mà tùy thuộc vào đặc điểm của vỉa hè, hạ tầng kỹ thuật bên dưới để tính toán bề rộng lớp đất-đá này cho phù hợp. Khi trải xong hỗn hợp đất-đá sẽ tiến hành làm các ô trồng cây, sau đó hoàn thiện mặt đường và vỉa hè.

Hỗn hợp đất và đá có tính ổn định (đáp ứng được yêu cầu của Phòng quản lý đường giao thông) và

Đất và đá được đưa đến công trường

Thi công

Kiểm tra độ đầm nén

Trộn hỗn hợp đất và đá theo tỉ lệ 1/3 đất và 2/3 đá

Đầm theo từng lớp, mỗi lớp dày từ 25 đến 30 cm

Các ô đất sẵn sàng tiếp nhận cây trồng

nhiều dinh dưỡng cho cây (đáp ứng được yêu cầu của Phòng cây xanh).

Nguyên tắc:

Đá được đầm cố định để tạo bộ xương vững chắc, không bị biến dạng,Đất sẽ lắp đầy các khoảng trống giữa các viên đá để rể cây bám vào.

Việc sử dụng hỗn hợp đất và đá tùy thuộc vào:

đặc điểm của dự án,loại cây muốn trồng.

-

-

-

--

70 71



Những điểm cần lưu ý khi làm hỗn hợp đất-đá:

Việc chọn đá có hình dạng và kích thước như thế nào rất quan trọng để tạo được số khoảng hở tối đa giữa các viên đá: (1) Nên chọn đá có kích thước lớn để khoảng hở giữa các viên đá lớn, không khí sẽ lưu thông xuống dễ dàng hơn (ở Pháp thường sử dụng đá 80mm × 120mm nhưng không có quy định mà tùy thuộc vào nguồn đá có sẵn tại địa phương); (2) Kích thước các viên đá phải đồng đều nhau vì nếu không đều thì những viên đá nho sẽ lấp kín khe hở của các viên đá tạo ra và không đủ chỗ cho đất để rễ cây phát triển.Khi trộn hỗn hợp đất và đá thì đất phải thật khô (nếu trời mưa phải có mái che để giữ cho đất khô). Thể tích đất trộn phải nho hơn tổng thể tích của tất cả các lỗ hổng do các viên đá tạo ra vì nếu đổ quá nhiều đất sẽ lấp đầy và nén chặt hết tất cả các khe hở làm cho không khí khó lưu thông xuống được.

Ở Pháp đã có nghiên cứu đánh giá về sinh trưởng của cây trồng trên hỗn hợp đất-đá so với trên đất tự nhiên. Kết quả cho thấy, bộ rễ cây trồng phát triển tốt hơn trong hỗn hợp đất-đá vì nước và không khí lưu thông tốt hơn. Ngoài ra, đối với lĩnh vực giao thông,

việc làm đường trên hỗn hợp đất-đá cũng giúp giảm nguy cơ bị lún so với trên nền đất tự nhiên. Do đó, ở CĐĐT Lyon, khi Phòng Cây xanh – Cảnh quan nhận thấy khu vực nào cần thiết sử dụng kỹ thuật này thì Phòng giao thông sẵn sàng phối hợp thực hiện vì sẽ đảm bảo hơn đối với chất lượng của tuyến đường và đồng thời cây cũng phát triển được.

Mặc dù có nhiều ưu điểm nhưng việc sử dụng hỗn hợp đất-đá là giải pháp áp dụng sau cùng vì tốn kém kinh phí hơn rất nhiều so với cách làm đường và trồng cây trên đất tự nhiên. Cho nên, ưu tiên hàng đầu vẫn là trồng cây trên đất tự nhiên; nếu đất tự nhiên không phù hợp cho việc trồng cây thì mang đất từ nơi khác đến để bồi lên. Cuối cùng, khi không áp dụng được 2 giải pháp trên mới dùng đến hỗn hợp đất-đá.

c) Cây trong vườn ươm

Để đảm bảo chất lượng cho công tác trồng cây, cây con phải được chuân bị thật kỹ ngay từ trong vườn ươm. Phòng Cây xanh - Cảnh quan của CĐĐT Lyon phải làm việc với vườn ươm để tạo thân cây thẳng, tán nâng cao (chiều cao phân cành cao hơn chiều cao của xe tải) trước khi đưa cây ra trồng.

-

-

-

Việc tạo tán trong vườn ươm được làm bằng tay.Khoảng cách giãn cây từ 2-2,5m tùy thuộc vào chủng loại cây và diện tích vườn ươm.Việc trồng cây ở Pháp được thực hiện theo thời tiết, chỉ trồng vào mùa đông (từ tháng 11 đến tháng 3 hàng năm) vì ở thời điểm này cây rụng hết lá nên khi bứng cây trong vườn ươm sẽ không cần cắt tỉa bớt lá để giảm thoát hơi nước.Chuân bị bộ rễ cây trong vườn ươm trước khi bứng cây đưa ra trồng: Người ta thường trồng cây con với mật độ dày lúc đầu để cây cạnh tranh và thân vươn thẳng; sau 3-4 năm tiến hành dời cây để giãn khoảng cách, mỗi lần dời sẽ cắt bớt một ít rễ cái và ép bộ rễ cho gọn lại, không để lan xa (cây trong hình trên khoảng 10 năm tuổi và đã được dời chỗ 3 lần, giá cây khoảng 100-150 euro). Khi bứng cây, kích thước bầu rễ tùy thuộc vào chiều cao và đường kính thân cây. Ví dụ cây có chiều cao 4-5m, chu vi 20-25cm thì bầu rễ khi bứng khoảng 0,8-1m (đây là loại kích thước cây mà CĐĐT Lyon thường đưa ra trồng). Trong vườn ươm có những cây cao 12m, chu vi 120cm, khi đó, kích thước bầu rễ khoảng 3m. Việc bứng cây được thực hiện bằng máy chuyên dụng.

Ở Pháp không quy định tiêu chuân kích thước cây đưa ra trồng mà tùy thuộc vào từng dự án, vào khu vực dự kiến trồng cây; có những dự án đưa cây từ vườn ươm với nhiều loại kích thước khác nhau, trộn lẫn giữa cây nho, cây vừa (cao khoảng 4-5m) và cây lớn (cao hơn 10m). Đối với cây trồng trên đường phố cũng không quy định về kích thước xuất vườn, có những tuyến đường khi đưa cây ra trồng có kích thước đồng đều (thường cao 4-5m nhưng không bắt buộc) nhưng có những tuyến trồng trộn lẫn giữa cây lớn và cây nho.Về sự tương quan giữa chiều cao, đường kính thân cây và bầu rễ của cây xuất vườn: Có quy chuân áp dụng cho cả châu Âu, quy định cụ thể về kích thước tương ứng đối với chiều cao cây, đường kính cây và bầu rễ. Quy chuân này bắt buộc tất cả các vườn ươm phải tuân thủ.Đối với vấn đề gieo trồng cây trong chậu ở vườn ươm, đây cũng là một giải pháp, tuy nhiên, cần lưu ý rằng cây trong chậu thường có rễ bị ép lại và rễ có xu hướng mọc cuộn tròn (hình bên); do đó, khi đưa cây ra trồng trên đường phố, khoảng 10-15 năm sau, rễ cây vẫn tiếp tục phát triển theo cách cuộn tròn và cây sẽ có nguy cơ ngã đổ rất cao.

--

-

-

-

-

-

Ghi chú: Do nội dung về kỹ thuật trồng cây và chuẩn bị cây trong vườn ươm không được dự kiến trước cho khóa tập huấn nên giảng viên hướng dẫn không chuẩn bị đầy đủ các tài liệu cần thiết để giới thiệu sâu hơn.

72 73



4. Chiến lược phat triển bền vững tại phòngkhông gian xanh của thành phô Lyon

Từ khi áp dụng theo các nguyên tắc của phát triển bền vững (10 năm nay), công việc của Phòng Không gian xanh thuộc thành phố Lyon đã có những thay đổi cơ bản và mạnh mẽ, từ công tác thiết kế đến quản lý duy tu, bảo dưỡng công viên, vườn hoa thuộc thâm quyền của thành phố.

Đầu tiên, Phòng Không gian xanh phân tích những yếu tố của phát triển bền vững và gắn các yếu tố đó trong hoạt động của mình. Có 4 nhóm yếu tố của phát triển bền vững:

Yếu tố môi trường: Xem xét những hoạt động của Phòng Không gian xanh (hoạt động quản lý duy tu, bảo dưỡng công viên) tác động như thế nào đến môi trường. Khi lưu ý đến vấn đề môi trường, công

Thông thường, khi đề cập về phát triển bền vững, người ta thường nói đến yếu tố kinh tế và môi trường, tuy nhiên, nếu xét đầy đủ trong công việc phải chú ý cả 4 mảng nêu trên mới đảm bảo cho sự phát triển bền vững.

Đối với mảng môi trường, trước khi đưa ra những hành động, Phòng Không gian xanh phải khảo sát, đánh giá xem các hành động đó tác động như thế nào đến môi trường. Khi khảo sát, phân tích, thường chia

tác quản lý thay đổi theo 2 giai đoạn: Giai đoạn 1 là áp dụng các nguyên tắc quản lý bền vững; giai đoạn 2 phát triển mạnh hơn là đạt được chứng chỉ về môi trường ISO 14001.Yếu tố nhân văn (ở nội bộ): Phòng Không gian xanh của thành phố Lyon đã cải thiện môi trường làm việc và quan hệ giữa các nhân viên trong phòng, giữa nhân viên của phòng với các phòng ban khác của thành phố.Yếu tố quản lý điều hành (ở bên ngoài): Xem xét những gì Phòng Không gian xanh làm có đáp ứng đúng nguyện vọng, yêu cầu của người dân hay không (ví dụ như việc trồng cây, đôi khi Phòng Không gian xanh trồng theo ý của mình nhưng chưa hẳn điều đó phù hợp theo mong muốn của người dân).Yếu tố kinh tế: Với số tiền của ngân sách dành cho Phòng Không gian xanh, phải sử dụng thế nào để đưa ra sản phâm với chất lượng tốt nhất.

thành các nhóm vấn đề như:

Nước,Rác thải, Tiếng ồn / mùi,Cảnh quan, Kiểm soát ô nhiễm, Chất lượng không khí / năng lượng, Đa dạng sinh học, An toàn.

1)

2)

3)

4)

- - - - - - - -

MÔI TRƯỜNG

NHÂN VĂN

ĐIỀU HÀNH

KINH TẾ

Ví dụ về phân tích môi trường năm 2009 theo nhóm chủ đề:

Chủ đề

Rác thải

Khôngkhí /Nănglượng

Khía cạnh

-125

Quản lý rác thải xanh

Phân ngựa ở Công viên Đầu vàng

Quản lý rác thải đô thị

Quản lý rác vô cơ

Quản lý bộ lọc dầu

Quản lý dầu

Quản lý pin và ắc quy

21

3

70

21

28

32

12

200

80

42

6

4

4

10

28

2000

350

350

140

80

100Sưởi ở đô thị

Sưởi bằng khí thiên nhiên

Nhiên liệu cho máy móc

Sử dụng điện

Sưởi bằng dầu mazutcho các tòa nhà

Nhiên liệu cho xe

Quản lý máy vi tính cũvà bàn phím

Quản lý sắt vụn

Quản lý vỏ, ruột xe

Quản lý đồ chơi đã quasử dụng

Quản lý hũ, chậu

Quản lý sơn

Quản lý thuốc bảo vệ thực vật không sử dụng được

Quản lý bao bì thuốcbảo vệ thực vật

Quản lý giấy

Quản lý mực in, mựccủa máy photocopy

Quản lý vải nhàu nát,giấy vụn

Quản lý bộ pin 168

+ ++ +++

3500

3500

74 75



Các hoạt động của Phòng Không gian xanh được phân tích theo từng nhóm chủ đề, trong mỗi nhóm được chia nho thành từng loại tác động và tiến hành đánh giá: màu đo là tác động tiêu cực đến môi trường, màu cam là tác động tiêu cực ít hơn và màu xanh là tương đối tốt…Sau khi phân tích, đánh giá sẽ tập trung cải thiện cách làm để kéo giảm những tác động tiêu cực.

Bảng phân tích được thực hiện từng năm và qua đó có thể so sánh sự tiến bộ hoặc xấu đi của loại hoạt động nào, đồng thời, đề ra kế hoạch hành động để cải thiện hoạt động của Phòng Không gian xanh theo hướng tốt hơn.

Ví dụ về kế hoạch hành động trong một số mảng cụ thể nhằm giảm tác động tiêu cực đến môi trường và mang lại hiệu quả kinh tế:

a) Quản lý nước tưới trong công viên

Khi tưới nhiều nước đối với tất cả các công viên hay không gian xanh theo cách làm của những năm 70-80 sẽ có 2 tác động tiêu cực là tốn kém kinh phí và tác động về môi trường, cụ thể là ảnh hưởng đến lượng nước ngầm. Do đó, cần phải thay đổi cách tưới nước:

Thứ nhất: phải tiến hành quản lý theo cấp độ, tức là không phải tất cả các công viên hay không gian

Chủ đề

Quần thểsinh vật

Tiếng ồn

Mùi

Nước

Khí thải /ô nhiễm

Khía cạnh

Thực vật ở các không gian xanh

Tiếng ồn từ máy móc/thiết bị

Tiếng ồn từ xe cơ giới

Tiếng ồn từ ngựa

Mùi khó chịu

Tưới

Lấy nước từ hồ

Cải thiện vòi phun nước

Rửa thiết bị và cơ sở vật chất

Rửa thiết bị

Xử lý bảo vệ thực vật

Bón phân

Trữ muối để khử tuyết

Dầu phóng ra từ dâychuyền máy xẻ

Chất thải của động vật

-125

-190

280

112

96

2800

1

140

2

245

112

5

2

7

3

+ ++ +++

-

xanh nào cũng tưới nước như nhau mà có cách tưới hợp lý nhất cho từng loại công viên, từng loại không gian xanh, thậm chí có chỗ không cần tưới nước, trong trường hợp này, phải giáo dục cho nhân viên chăm sóc công viên cũng như người dân xung quanh hiểu rõ lý do tại sao không tưới nước.Thứ hai: tận dụng tối đa nguồn nước có sẵn, nhất là nước mưa; theo đó, phải bố trí hệ thống thu nước mưa và hồ chứa nước mưa để dành tưới cho cây trong công viên và các không gian xanh.

Ví dụ về trường hợp tận dụng nguồn nước có sẵn: Ở Lyon có bãi đậu xe ngầm được xây rất sâu bên dưới

b) Tái chế các loại chất thải xanh

Các hoạt động của ngành công viên-cây xanh tạo ra rất nhiều chất thải xanh (như cắt co, tỉa cành cây, tạo tán…). Trước đây, các loại chất thải này không được sử dụng và đưa vào bãi rác hoặc đốt nên vừa tốn chi phí vừa gây tác động tiêu cực đến môi trường.

Để tái sử dụng rác thải xanh, có thể xây dựng trạm xử lý ngay trong công viên. Các trạm xử lý rác thải xanh thường được bố trí với quy mô nho và rải đều khắp địa bàn để giảm thời gian vận chuyển rác đi từ chỗ

mặt đất (khoảng 7 tầng), để giảm bớt lực đây Ác-si-met do nước ngầm tạo ra, trong bãi đậu xe phải có hệ thống bơm nước liên tục suốt 24 giờ. Các công ty xây dựng bãi đậu xe thường không biết phải làm gì với lượng nước được bơm ra, khi đó, Phòng Không gian xanh đã phối hợp với bên xây bãi đậu xe để làm hệ thống dẫn nước, tận dụng tưới cho công viên.

Từ một số cách áp dụng nêu trên cho thấy, khi chúng ta suy nghĩ đến việc quản lý nước hợp lý thì sẽ sáng tạo ra nhiều cách làm khác nhau để sử dụng nước một cách tối ưu, từ đó, hạn chế rất nhiều chi phí tưới nước cho các công viên cũng như giảm tác động tiêu cực đến môi trường.

thải ra đến chỗ xử lý, trường hợp công viên có đủ chỗ thì làm trạm tái chế trong công viên; nếu không có chỗ sẽ sử dụng các khu đất công của nhà nước ngay sát công viên.

Nói chung, tư tưởng chủ đạo là rác thải ra ở nơi nào phải có chỗ xử lý ngay rất gần nơi đó.

Rác thải xanh trong công viên thường được ủ để làm phân compost (khoảng vài tháng) và dùng bón trở lại cho cây trong công viên. Phân compost có nhiều vi sinh vật giúp cải thiện đất và hữu ích cho cây.

-

76 77



Một trạm xử lý quy mô nhỏ trong công viên ở thành phố Lyon để tái chế rác thải xanh làm phân compost.

Thiết bị nghiền rác

Nhằm tránh tình trạng xe chở rác chạy trên đường phố để đến chỗ xử lý, rác thải xanh trong công viên được tập trung tại chỗ hoặc ngay sát công viên và thiết bị nghiền rác sẽ di chuyển đến các trạm của từng công viên để nghiền rác.

Việc tái chế rác thải xanh trong công viên ở thành phố Lyon được nhân viên thành phố tự làm do mô

hình quản lý tại đây khác với mô hình của Cộng đồng đô thị Lyon, tức là nhân viên thành phố trực tiếp thực hiện công tác duy tu, bảo dưỡng công viên mà không thông qua doanh nghiệp. Khi tái sử dụng chất thải xanh sẽ có lợi cho Phòng Không gian xanh của thành phố Lyon ở 2 mặt: (1) Không tốn tiền đưa các rác thải này đi xử lý; (2) Tạo nguồn phân compost bón cho cây nên không tốn chi phí mua phân hóa học.

Thông thường, một trạm nho xử lý rác thải xanh trong công viên có diện tích khoảng 500-1000m2. Quy mô của trạm phụ thuộc vào 2 yếu tố: (1) Lượng rác thải ra trong công viên; (2) Thời gian làm phân compost.

Trong trường hợp thành phố không trực tiếp quản lý công viên mà giao cho doanh nghiệp thì có thể quy định việc xử lý rác thải xanh trong bộ điều kiện sách; theo đó, yêu cầu doanh nghiệp phải xử lý rác ngay trong công viên và tái sử dụng. Để đảm bảo doanh nghiệp thực hiện tốt yêu cầu này cần phải kiểm tra, giám sát chặt chẽ.

Tương tự đối với hệ thống cây xanh đường phố do CĐĐT Lyon quản lý, vì Cộng đồng giao cho các doanh nghiệp duy tu, bảo dưỡng cây xanh nên yêu cầu doanh nghiệp phải tái sử dụng rác thải xanh. Có nhiều nhà máy sản xuất phân compost quy mô lớn trên địa bàn của CĐĐT Lyon, do đó, rác thải xanh từ hệ thống cây xanh đường phố sẽ được đưa tới các

d) Kiểm soát ô nhiễm

Cải thiện điều kiện trữ các loại sản phâm dùng trong hoạt động duy tu bảo dưỡng công viên, cây xanh để không gây ô nhiễm.Sử dụng các sản phâm sinh học: dầu nhờn tự phân hủy, phân hữu cơ, sản phâm bảo trì đạt chứng nhận sinh thái.

nhà máy này để xử lý.

Việc tái sử dụng rác thải xanh không nhất thiết chỉ có một con đường là làm phân compost, ví dụ cành cây có thể được nghiền ra và rải trên mặt đất để hạn chế co dại và giữ độ âm cho đất giúp giảm lượng nước tưới cho các không gian xanh.

c) Quản lý rác tốt hơn

Ưu tiên tái sử dụng và tái chế rác. Khuyến khích người dân đến vui chơi trong công viên phân loại rác tại nguồn.Thu gom rác bằng xe ngựa thay cho các loại xe tải gây ra tiếng ồn trong công viên và khí thải gây ô nhiễm môi trường.Thu gom và xử lý mọi rác thải nguy hại cho môi trường (như pin, dầu nhớt, ắc-quy, thùng sơn, vo chai thuốc bảo vệ thực vật…).

-

-

-

-

-

78 79



e) Không sử dụng thuốc trừ sâu

Hạn chế và tiến tới không sử dụng thuốc trừ sâu từ năm 2008, thay vào đó, phát triển các phương pháp thay thế như: cải tiến phương thức thiết kế, làm giàu đa dạng sinh học, đấu tranh sinh học… Hiện nay, thành phố Lyon không còn sử dụng thuốc diệt co mà làm co bằng tay, bằng máy hoặc bằng nhiệt; rải soi trên mặt đất; ủ rơm, phủ cành cây nghiền để co dại không mọc được và giữ âm cho đất.

f) Không khí/ Năng lượng/ Tiếng ồn

Giảm tác động tiêu cực đến môi trường trong quá trình tổ chức công việc của Phòng Không gian xanh bằng cách:

Giảm tối đa việc di chuyển bằng xe cá nhân để hạn chế tạo ra tiếng ồn và gây ô nhiễm môi trường (không đi làm bằng xe hơi mà sử dụng các phương tiện giao thông công cộng hoặc xe đạp).

Trồng dây bò lan trên mặt đất làm co dại không mọc được nên không cần sử dụng thuốc diệt co

Tất cả các hoạt động nêu trên đều nhằm mục tiêu mà các quốc gia trên thế giới hiện nay đang theo đuổi là giảm lượng khí thải CO2 gây ra hiệu ứng nhà kính.

Quản lý theo cấp độ: tác động trên nhiều mặt (nước tưới, sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc diệt co…). Đối với vấn đề bo thuốc trừ sâu hay thuốc diệt co, không phải cùng lúc không sử dụng ở tất cả các nơi mà tùy theo khu vực, do đó, phải tiến hành khảo sát kỹ từng nơi để có kế hoạch bo dần và áp dụng phương pháp thay thế phù hợp (ví dụ không nên dùng thuốc diệt co ở khu vực dọc bờ sông vì sẽ gây ô nhiễm nước sông). Tóm lại, nguyên tắc quản lý theo cấp độ là không áp dụng cùng một quy trình như nhau cho tất cả các nơi mà có cách làm phù hợp tùy chỗ, tùy nơi.

Không sử dụng nhiên liệu hóa thạch mà dùng năng lượng tái tạo (như dầu thực vật) cho các thiết bị cắt tỉa, chăm sóc cây xanh. Ví dụ: Thành phố Lyon ký hợp đồng với nông dân để trồng cây dầu cải và với các đơn vị thiết kế động cơ để thay động cơ sử dụng xăng dầu bằng dầu cải; qua đó có hai tác dụng: (1) giảm ô nhiễm môi trường; (2) khuyến khích phát triển kinh tế địa phương.

-

-

-

-

g) Phát triển mảng xanh

Mảng xanh không chỉ ở trên mặt đất mà có thể trên nóc nhà hay theo không gian đứng. Ngày nay các tòa

h) Phát huy giá trị và bảo vệ đa dạng sinh học

Khi áp dụng các biện pháp nêu trên như không sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc diệt co; trồng nhiều cây xanh… sẽ giúp cho hệ động – thực vật càng phong phú, đa dạng hơn. Ví dụ:

Nuôi dê để ăn co trong công viên mà không sử dụng thuốc diệt co hay tốn công cắt co.Nuôi ong mật trong thành phố đang ngày càng phát triển (các nhà khoa học đã chứng minh mật ong được làm trong thành phố ngon hơn ở vùng

nhà thường được thiết kế để có thể trồng cây, tạo mảng xanh ngay trên nóc nhà, bờ tường, có tác dụng làm mát giúp hạn chế sử dụng thiết bị điều hòa nhiệt độ của tòa nhà.

nông thôn sản xuất nông nghiệp vì trong thành phố ít sử dụng thuốc trừ sâu, có nhiều hoa với chủng loại phong phú hơn). Cộng đồng đô thị và thành phố Lyon tham gia vào cuộc nghiên cứu về sự đa dạng của các loài ong tự nhiên, kết quả cho thấy, nơi nào có càng nhiều loài ong tự nhiên thì ở nơi đó sự đa dạng sinh học càng cao do các loài ong giúp phát tán phấn hoa và thụ phấn cho nhiều loài cây khác nhau. Bảo vệ đa dạng sinh học trong tự nhiên: Số loài động – thực vật trên địa bàn càng nhiều thì không gian tự nhiên ở nơi đó càng đa dạng và tốt hơn.

-

- -

80 81



Làm giàu thêm đa dạng sinh học:

Tùy khu vực trong công viên, có nơi cắt thảm co bằng phẳng nhưng có chỗ tạo các thảm xanh có hoa mọc tự nhiên đa dạng về màu sắc, chủng loại và nhiều loài động vật có thể sinh sống.

Để co mọc cao tự nhiên xung quanh các gốc cây nhằm hạn chế nhiều người đi vào làm đất bị đầm nén, dẫn đến rễ cây khó “thở” làm ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây.

Khoảng 10 năm trước, quan niệm chung là thảm co

phải được chăm sóc, cắt tỉa. Ngày nay, đã có nhiều thay đổi trong suy nghĩ của nhiều người, việc để thảm xanh mọc tự nhiên đã tạo được thích thú nơi người dân và cách thức quản lý các thảm xanh như vậy đạt được lợi ích trên cả 3 mặt:

Về kinh tế: Tiết kiệm kinh phí duy tu chăm sóc.Về môi trường: Góp phần bảo vệ và làm giàu đa dạng sinh học.Về xã hội: Mang lại sự thích thú cho người dân.

-

1) 2)

3)

i) Khái niệm “Quản lý bền vững” của Phòng Không gian xanh thuộc thành phố Lyon

Cho đến năm 1990, ở thành phố Lyon vẫn áp dụng theo các tiêu chuân thông thường về quản lý công viên, không gian xanh.Năm 1998: xuất hiện khái niệm “Quản lý theo nhóm” hay “Quản lý theo cấp độ”; theo đó, việc quản lý chăm sóc được chia thành 4 cấp độ tương ứng với 4 nhóm không gian xanh:

Không gian xanh chiến lược,Quảng trường/ vườn ở trung tâm thành phố,Công viên ở trung tâm thành phố,Không gian xanh gần như tự nhiên.

Từ năm 2000 trở đi, từ việc “Quản lý theo cấp độ” đã được nâng lên thêm một bước là “Quản lý bền vững”, hướng đến quản lý không gian xanh thân thiện với môi trường, gồm 4 nguyên tắc chủ đạo:

Quảng bá bảo vệ môi trường, Thoa mãn nhu cầu của công chúng, Tối ưu hóa các phương tiện (quản lý theo đối tượng), Duy trì chất lượng cảnh quan.

Một công cụ phục vụ cho “Quản lý bền vững” là chứng chỉ ISO 14001 – hệ thống quản lý môi trường theo hướng bền vững, dựa trên 3 cam kết cơ bản:

Kiểm soát ô nhiễm, Tuân thủ các quy định, Cải thiện liên tục môi trường.

j) Quy chuẩn ISO 14001

Đây không phải là:

Văn bản luật nên không bắt buộc, Không yêu cầu về phương tiện.

Đây là:

Văn bản mô tả phương pháp quản lý tác động môi trường: phương tiện, trách nhiệm, kế hoạch hành động, Phương pháp phù hợp cho mọi tổ chức tự nguyện áp dụng,

Chứng nhận có giá trị quốc tế (có hiệu lực trong 3 năm), Kiểm tra độc lập để theo dõi hiệu quả.

Mục tiêu:

Tổ chức thực hiện mọi hoạt động theo hướng thân thiện với môi trường,.

Kiểm soát kỹ thuật và quy trình, Kế hoạch đào tạo phù hợp, Thông tin, tuyên truyền cho các đối tác nhà nước và tư nhân, Người mua hàng có trách nhiệm (từ các nhà cung cấp thân thiện với môi trường…).

Theo dõi và phát huy giá trị đạt được.

Lập kế hoạch hành động về môi trường, Thường xuyên kiểm toán hệ thống.

5. Dự an "Đồng bằng châu Phi" và sự phattriển vườn thú thành phô Lyon

Vườn thú và vườn thực vật ở thành phố Lyon nằm trong công viên Đầu vàng và được thành lập cùng lúc với công viên vào giữa thế kỷ 19. Vào thời đó, mục tiêu lập ra vườn thú nhằm giới thiệu cho người dân Lyon các loài động vật từ những nơi khác nhau ở trong và ngoài nước.

Từ khi thành lập cho đến nay, vườn thú của thành phố Lyon đã trải qua quá trình phát triển với cách tổ chức, trưng bày biến đổi theo thời gian:

Khi mới thành lập vào giữa thế kỷ 19, vườn thú chỉ là nơi trưng bày thú để người dân đến xem. Cách trưng bày thú theo hình thức phân loại và tách riêng từng loại thú trong từng chuồng.Cấp phát triển thứ hai, khi trưng bày có chú ý đến tập tính của con thú.Xu hướng hiện nay, tương tự Thảo Cầm Viên Sài Gòn, vườn thú không chỉ là nơi để trưng bày thú mà còn là nơi bảo tồn và nhân giống động vật. Cách trưng bày cũng thay đổi, từ cách thức chỉ nhằm mục đích để du khách xem thú trong chuồng, đến giai đoạn thấy được môi trường hoạt động của thú và cách trưng bày ngày nay là để du khách có thể thấy môi trường tự nhiên nơi con thú sinh sống.

- -

-

-

-

-

-

-

- -

-

-

• • • •

•

•

•

•

•

•

•

•

• • •

•

82 83



Hiện nay, vườn thú ở công viên Đầu vàng có diện tích khoảng 10 ha. Điểm đặc biệt, đây là vườn thú miễn phí duy nhất ở Pháp; những vườn thú khác đều phải mua vé vào xem và các dự án safari do tư nhân thực hiện nên cũng phải thu vé.

Thành phố Lyon đã triển khai dự án “Đồng bằng châu Phi” nhằm cải tạo vườn thú theo hướng phát triển bền vững để bảo tồn động vật. Theo đó, vườn thú mới không còn các chuồng nuôi nhốt thú như trước kia mà có những không gian rộng lớn gần giống với môi trường tự nhiên và có nhiều loài động vật cùng chung sống với nhau.

3. Trung tâm bảo tồn

2. Công viên động vật hoang dã

1. Vườn thú

Chủ đề: Môi trường Đề tài: Hệ sinh thái, sự sống còn của các loài Hoạt động: Bảo tồn.Nơi ở: “cảnh quan sinh thái”

Chủ đề: Sinh thái Đề tài: Nơi ở, tập tính Hoạt động: Quản lý hợp tác giữa các loàiNơi ở: “khung cảnh tái tạo”

Chủ đề: Hệ thống Đề tài: Tính đa dạng của các loài sự thích nghi với môi trườngHoạt động: Sinh sảnNơi ở: “chuồng”

Để thực hiện dự án cải tạo vườn thú, thành phố Lyon đã tổ chức đấu thầu lựa chọn đơn vị thiết kế. Thành phố Lyon đã đưa ra một bộ điều kiện sách rất chặt chẽ, chi tiết và ê-kíp được lựa chọn phải đáp ứng

Hiện nay, dự án “Đồng bằng châu Phi” để cải tạo vườn thú Lyon đã hoàn tất theo đúng ý tưởng hình thành không gian mở với môi trường tự nhiên cho nhiều loài thú cùng sinh sống. Khu vực được cải tạo có diện tích khoảng 1-2 ha (trên tổng diện tích của vườn thú là 10 ha). Tuy là một dự án nho nhưng sau khi thực hiện xong đã làm cho du khách rất thích thú. Những phần còn lại chưa được cải tạo trong vườn thú sẽ được tiếp tục cải tạo theo hướng này.

Một số nguyên tắc áp dụng trong dự án cải tạo vườn thú: Khi thiết kế xây dựng các chỗ trú ngụ của động

Động vật hoang dã bắt về nuôi

được tất cả những điều kiện đó: ê-kíp này phải đa ngành, tức là phải có các chuyên gia về động vật, về thực vật, về môi trường sinh thái, về cảnh quan, về kiến trúc,…

vật phải thực hiện theo quy chuân chất lượng cao về môi trường, tức là những chỗ ở đó phải thân thiện với môi trường, khi xây dựng phải đảm bảo không gây ô nhiễm môi trường, thực hiện việc tái chế/ tái sử dụng rác thải và vật liệu được cung cấp từ các nguồn được quản lý bền vững.

Đối với các hoạt động trong vườn thú, theo xu hướng hiện nay, vườn thú không chỉ là nơi để trưng bày động vật mà còn là trung tâm bảo tồn và nhân giống, phát triển động vật.

84 85



Từ người săn bắt động vật hoang dã đến nhà bảo tồn

Nuôi lâu dài các loài động vật hoang dã bị săn bắt (tại khu vực “đồng bằng châu Phi” nuôi các loài như ngựa vằn Grevy, hươu cao cổ, vượn cáo…)

Quan điểm nuôi động vật: Trước đây, con thú phải thay đổi tập tính để thích nghi với môi trường ở vườn thú. Ngày nay, môi trường vườn thú phải được cải tạo sao cho con thú thể hiện được tập tính của nó như đang sống trong môi trường tự nhiên.

Nơi ở của động vật thuộc bộ khỉ trước đây và hiện nay

Động vật do Chương trình nuôi động vật của Châu Âu giao.

3. Động vật thể hiện đặc tính tự nhiên

2. Động vật thích nghi với môi trường nuôi 1. Động vật phải quen với thủy thổ và tồn tại

-

Hoạt động giáo dục trong vườn thú: Trước đây là giới thiệu về động vật để du khách nhận biết về loài động vật đó, hiện nay là giới thiệu để du khách biết cả về môi trường sống tự nhiên của động vật và từ đó ý thức được việc phải bảo vệ môi trường tự nhiên đó.

Hoạt động nghiên cứu khoa học: Trước kia chủ yếu là thực hiện công tác thống kê, mô tả và phân loại các loài; hiện nay là bảo tồn và nhân giống các loài động vật./.

Thảo luân

Trao đổi về tính đồng nhất của cây xanh trồng trên đường phô

Quan điểm trước đây: Cây xanh trồng trên một tuyến đường phải cùng loài, đồng nhất về hình dạng.Quan điểm hiện nay: Hàng cây 2 bên đường phải tương thích với quy mô của tuyến đường; theo đó, đối với tuyến đường lớn sẽ trồng cây lớn và thường áp dụng nguyên tắc đồng nhất cây. Tuy nhiên, đối với các tuyến đường nho (đường cấp 2, đường phụ), không áp dụng nguyên tắc này mà trồng đa dạng nhiều loài cây với kích thước, hình dạng, màu sắc khác nhau, tổ chức giống như khu vườn trên vỉa hè nhằm tạo cho người dân cảm giác đi trên con đường giống như đi trong khu vườn.

Trên cơ sở quan điểm này, Phòng cây xanh - cảnh quan đã phối hợp rất chặt chẽ với Phòng Giao thông để khi làm đường có các cấp độ đường khác nhau sẽ tạo cảnh quan cây xanh khác nhau để làm rõ nét hơn việc phân chia cấp độ của đường.

Trao đổi về xu hướng tạo cảnh quan tự nhiên trên đường phô

Ví dụ về trường hợp trên tuyến đường hiện hữu, Nhà nước đã mua đất 2 bên để dự kiến mở rộng lòng đường. Do thay đổi quan điểm, không mở rộng lòng đường nữa mà thay vào đó là mở rộng vỉa hè để trồng cây xanh và dành cho người đi bộ. Cảnh quan 2 bên đường được tạo theo hướng tự nhiên:

Cây xanh có sẵn trên đất của tư nhân trước đây được giữ lại.Khi trồng thêm cây xanh trên vỉa hè, thực hiện theo hướng tự nhiên bằng cách trồng với mật độ dày (các cây cách nhau khoảng 1m), khi cây lớn dần theo thời gian sẽ tỉa bớt những cây nho, cây lớn còn lại được tạo gần giống rừng tự nhiên, không thành hàng đều đặn, thẳng tắp như trước đây.

Để hạn chế viêc tưới nước, khi trồng cây đa lựa chọn loại có rê ăn sâu xuông đất, ngoài ra, thảm thực vât bên dưới được sử dụng bằng loại dây bò ngang trên mặt đất để giữ ẩm cho đất; do đó, gần như mỗi năm chỉ bảo dưỡng một lần nên đa giảm rất nhiều chi phí

IV. CÂY XANH, NHÂN TÔ TÔI CẦN THIẾT CHOSỰ PHÁT TRIỂN CỦA THANH PHÔ: CHỨC NĂNG CỦA CÂY XANH VA THÁCH THỨC TRONG CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN, VẬN ĐỘNG

Chiến lược phát triển đô thị và không gian tự nhiên:

Thế kỷ 19: Việc đưa cây xanh, không gian tự nhiên (KGTN) vào đô thị nhằm mục đích vừa nhằm mục đích cải thiện môi trường vừa trang trí cảnh quan.Thế kỷ 20: Mô hình đô thị được phát triển theo hướng tạo thuận lợi cho giao thông, đặc biệt là giao thông xe hơi, không dành chỗ cho không gian xanh và cây xanh.Ngày nay, người ta quan niệm đô thị là môi trường sống thật sự thuận lợi, hữu ích cho con người. Đô thị gắn liền với tự nhiên. KGTN không còn là yếu tố trang trí mà trở thành không gian sống thật sự ở đô thị, góp phần vào sự vận hành và là thành phần không thể thiếu của đô thị.

3. Ý thức về quản lý bền vững sinh vật

2. Biết môi trường và lối sống của động vật

1. Biết về các loài động vật

3. Phục vụ cho công tác bảo tồn

2. Thích nghi và sinh sản

1. Khám phá và mô tả: Phân loại động vật

- -

-

-

-

-

-

-

-

86 87



đô thị để đáp ứng nhu cầu của người dân, mặc dù sống ở đô thị nhưng vẫn có mối liên hệ gần gũi với thiên nhiên. Mối liên hệ này thể hiện bằng nhiều hình thức: thông qua các tác phâm nghệ thuật làm từ cây xanh, các hoạt động lễ hội trang trí trên cây xanh,…

Việc đưa KGTN vào đô thị và tuyên truyền, giáo dục cho người dân, đặc biệt là trẻ em về vai trò tích cực của KGTN và cây xanh được thực hiện ngay trong đô thị, không chỉ đơn thuần nói về mặt kỹ thuật mà phải tìm nhiều hình thức truyền đạt khác nhau.

Quy hoạch vùng đô thị Paris (thành phố Paris và vùng phụ cận) trong tương lai là mô hình đô thị gắn với tự nhiên (tầm nhìn 40-50 năm tới).

Triển lãm về mô hình đô thị trong tương lai tại Lyon

Ý tưởng quy hoạch, thiết kế là dựa trên những chức năng và lợi ích mà tự nhiên mang lại cho con người. 1. Chức năng và lợi ích của cây xanh

a) Chức năng và lợi ích về xã hội

Trên toàn thế giới, bình quân 50% dân số sống ở đô thị, riêng châu Âu là 80%. Việc tiếp xúc với KGTN có nhiều hạn chế do KGTN thường nằm ngoài đô thị. Do đó, vấn đề là làm thế nào phải đưa KGTN vào trong

Sử dụng cây xanh để trang trí trong lễ hội ánh sáng ở Lyon

Bộ rễ cây mọc gần tòa tháp đôi ở ở Mỹ

viện dài hay ngắn tùy thuộc vào không gian xung quanh của bệnh viện: nếu có nhiều KGTN thì thời gian điều trị sẽ ngắn hơn và ngược lại.Nghiên cứu ở Mỹ cho thấy: cây xanh, KGTN cũng ảnh hưởng đến tính hung hăng của người dân ở đô thị, những người ở khu vực có nhiều KGTN, cây xanh bóng mát có thái độ ít hung hăng hơn so với chính những người đó khi sống ở môi trường không có cây xanh.

Cây xanh, không gian tự nhiên chính là nơi tạo mối liên hệ xã hội trong đô thị.

Các nghiên cứu khoa học đã chứng minh cây xanh có tác động rất lớn đến sức khoe, tinh thần của con người:

Mức độ ô nhiễm môi trường tỉ lệ thuận với mức độ stress của người dân sống trong môi trường đó.Thời gian điều trị bệnh của bệnh nhân ở bệnh

Trang trí trên cây xanh trong lễ hội ở Singapore

-

-

-

b) Chức năng và lợi ích về môi trường

88 89



Ở châu Âu, đối với các khu đất trước đây làm nhà máy, xí nghiệp có hoạt động gây ô nhiễm, người ta thường làm vườn để khử ô nhiễm trong đất thông qua các chức năng của cây xanh.

Lợi ích về môi trường do cây xanh mang lại rất nhiều nhưng vô hình, ít đo đếm được nên rất khó thuyết phục được mọi người.

c) Chức năng và lợi ích về kinh tế

Về vấn đề tiết kiệm:

Tiết kiệm cho người dân: nếu tuyến đường trồng cây xanh tốt, cho nhiều bóng mát, nhà 2 bên đường giảm việc dùng máy điều hòa nên sẽ hạn chế điện năng tiêu thụ.

Tiết kiệm cho ngân sách: trong công tác duy tu, bảo dưỡng, nếu chọn đúng cây cho đúng vị trí trồng sẽ tiết kiệm chi phí chăm sóc, cắt tỉa cây.

- -

Ví dụ về phát huy giá trị của cây xanh ở Mỹ: Nghiên cứu của USDA Forest Service, Center of Urban Forest Research đưa ra kết luận khi đầu tư 1$ cho cây xanh sẽ mang lại 1,31$.

Quan niệm thông thường cho rằng trồng cây xanh là tốn kém. Tuy nhiên, nếu quy đổi tất cả các lợi ích của cây xanh ra thành tiền, ta sẽ thấy việc đầu tư trồng cây xanh mang lại nhiều lợi nhuận.

Nhìn chung, cây xanh và KGTN mang lại rất nhiều lợi ích cho con người nhưng vô hình. Do đó, điều quan trọng là làm thế nào đo lường hết những lợi ích của cây xanh để có thể dễ dàng thuyết phục được mọi người, nhất là các nhà lãnh đạo nhằm giúp họ đưa ra các quyết sách cho việc phát triển cây xanh.

Ở Cộng đồng đô thị Lyon, không phải tất cả các nhà lãnh đạo chính trị hay các sở -ngành khác đều hiểu biết đầy đủ những lợi ích do cây xanh mang lại. Cho nên, việc trình bày, thuyết phục về những lợi ích này cần nhiều thời gian. Tuy nhiên, xu hướng chung hiện nay là hướng đến việc phát triển rất mạnh về cây xanh và không gian xanh ở đô thị. (Ví dụ ở thành phố Hồ Chí Minh có thể phát động chương trình trồng 1 triệu cây xanh).

Thảo luân

Học viên: Cho biết chi phí đầu tư hàng năm cho cây xanh ở Cộng đồng đô thị Lyon?

Ông Ségur: Ở Cộng đồng đô thị Lyon, chi phí dành cho đầu tư trồng cây xanh, làm công viên lớn hơn rất nhiều so với duy tu bảo dưỡng do nhu cầu này càng lớn đối với cây xanh bóng mát, trong khi chi phí dành cho duy tu bảo dưỡng gần như ổn định; tỷ lệ là 10-15 đồng cho đầu tư/1 đồng cho duy tu bảo dưỡng. So với dân số ở Cộng đồng đô thị Lyon là 1.500.000 dân, kinh phí duy tu bảo dưỡng cây xanh đường phố khoảng 2 euro/năm/người = 60.000 VNĐ, tương đương với khoản chi cho bảo dưỡng đường giao thông, vỉa hè.

Trong tình hình hiện nay, ở các thành phố, bài toán kinh tế được tính toán là không phải tìm cách làm

tăng nguồn thu ngân sách mà với số tiền hiện có của ngân sách phải làm thế nào để chi hợp lý, phát huy hiệu quả lớn nhất. Trường hợp ở Cộng đồng đô thị Lyon, nguồn thu ngân sách không tăng, do đó, để đầu tư trồng cây, xây dựng công viên, kinh phí được điều chuyển từ các lĩnh vực khác như duy tu đường giao thông, vỉa hè (tức là, thay vì đầu tư cho bê-tông cốt thép thì cắt giảm bớt để đầu tư cho cây xanh, công viên).

Đối với các KGTN, kinh phí duy tu bảo dưỡng được lấy từ nguồn thu do bán gỗ từ rừng.

Học viên: Vấn đề cây xanh án ngữ mặt tiền nhà? Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các sự cố liên quan đến cây xanh?

Ông Ségur: Đối với yêu cầu đốn hạ cây xanh án ngữ mặt tiền nhà của người dân: Xem xét cụ thể tùy trường hợp (như cây có nguy hiểm hay không, mức độ án ngữ mặt tiền như thế nào), nếu cây án ngữ nghiêm trọng sẽ giải quyết đốn hạ theo yêu cầu của người dân và khi đó, người dân phải trả chi phí đốn hạ cây, chi phí trồng lại cây ở nơi khác và chi phí tái lập vỉa hè.

Đối với các sự cố liên quan đến cây xanh: Chính quyền Cộng đồng đô thị Lyon mua bảo hiểm cho tất cả các công trình công cộng của mình (hệ thống cấp-thoát nước, đường, điện, cây xanh…). Công ty bảo hiểm đánh giá hệ thống cây xanh của thành phố để định ra phí bảo hiểm và chính quyền sẽ đóng phí cho công ty bảo hiểm. Ngoài ra, bản thân người dân cũng mua bảo hiểm nhân mạng, xe hơi của mình…. Khi sự cố cây xanh gãy đổ gây ra tai nạn, Công ty bảo hiểm sẽ tiến hành điều tra: trường hợp lỗi do Cộng đồng đô thị Lyon không duy tu bảo dưỡng đúng, Công ty bảo hiểm của Cộng đồng đô thị Lyon sẽ đứng ra bồi thường cho người bị nạn; trường hợp tai nạn xảy ra do thiên tai, bất khả kháng, Công ty bảo hiểm của người bị nạn sẽ bồi thường cho người đó.

Chi

Đầu tư trồng cây

Tỉa cành, tạo tán

Thu gom lá rụng

Giảm chất lượng vỉa hè

1 Từ 1,3 đến 2,7

Nhiệt độ và năng lượng

Chất lượng không khí và chất lượng đất

Chu trình nước

Lợi ích về kinh tế và xã hội

Thu

90 91



Học viên: Vấn đề trang trí trên cây xanh?

Ông Ségur: Về nguyên tắc, không được tự ý treo bất kỳ vật dụng nào trên cây; tuy nhiên, trong trường hợp có lễ hội văn hóa, có thể cấp phép cho trang trí trên cây và phải đáp ứng 3 yêu cầu:

Không ảnh hưởng đến sức khoe của cây.Không có nguy cơ gây ảnh hưởng cho người lưu thông bên dưới.Sau lễ hội phải thu dọn ngay.

2. Cac thach thức trong công tac tuyên truyềnvà giao dục

Công tác truyền thông và giáo dục cho người dân về không gian xanh là rất cần thiết vì nó tác động đến công tác bảo vệ và phát huy giá trị của cây xanh.

a) Tại sao và làm thế nào để tuyên truyền

Trong những năm 1990, chính sách quy hoạch không gian công cộng đã không chú trọng đến cây xanh, thậm chí còn gây hại cho cây xanh. Người dân chứng kiến quỹ cây xanh ngày càng suy giảm, cụ thể:

Nhiều cây già cỗi, Sức sống của cây suy giảm do lỗi cắt, tỉa cành,Số cây cần thay thế quá nhiều,

Trong khi đó, nhu cầu của người dân về không gian xanh và cây xanh ngày càng tăng.

Làm thế nào để xử lý mâu thuẫn này? Việc tuyên truyền và giáo dục cho người dân là rất cần thiết để họ chấp nhận các hành động đối với cây xanh.

Các phương tiện và cách thức tổ chức truyền thông:

Gửi tài liệu (thư thông báo, tờ rơi, bài báo, thông tin trên internet…),Bảng thông tin trên công trường,Triển lãm,Thông cáo báo chí phát trên các phương tiện thông tin đại chúng ở địa phương (báo, phát thanh, truyền hình…),Tổ chức sự kiện,Họp với người dân.

b) Mục tiêu của tuyên truyền

Việc thông tin nhằm cho người dân biết những gì đang xảy ra trong khu phố của họ trong cuộc sống hàng ngày.

Bản thông tin được gắn tạm thời trên cây, cung cấp cho người dân các thông tin cần thiết để người dân hiểu công việc của chính quyền. Ngoài ra, trên bản thông tin cũng có số điện thoại để người dân có thể liên hệ đặt câu hoi khi cần.

-

---

-

---

--

-

-

Ví dụ: Bảng thông tin trước khi thay mới cây xanh

Người dân càng được thông tin đầy đủ, thì họ càng hiểu và chấp nhận hành động của nhà nước.

c) Mục tiêu giáo dục và văn hóa

Thông thường, người dân không có đủ kiến thức để hiểu các hành động đối với cây xanh. Thông tin,

truyền thông, giáo dục về cây xanh đầy đủ sẽ làm cho người dân thay đổi hành vi và trở thành các chủ thể thực sự trong công tác trồng và bảo dưỡng cây xanh. Nhiều thành phố trên thế giới, ví dụ New York, Los Angeles, đã phát động chương trình 1 triệu cây xanh để khuyến khích người dân trồng cây.

Chương trình 1 triệu cây xanh

92 93



Bảng thông tin về tên và đặc điểm của cây

Con đường khám phá cây xanh được bố trí nhân Ngày di sản dành cho công chúng

Con đường khám phá cây xanh

Các triển lãm được tổ chức trong khuôn khổ lễ hội ở khu phố là dịp để thông tin và giáo dục người dân về cây xanh.

94 95



Từ hơn 20 năm nay, một thành phố thuộc Cộng đồng đô thị Lyon đã tổ chức ngày trồng cây dành cho tất cả các trường tiểu học trên địa bàn. Kết quả khảo sát ở thành phố này cho thấy, nhờ công tác giáo dục về cây xanh, nên các hành vi xâm hại cây xanh ở đây giảm đáng kể.

Khuyến khích người dân trồng hoa, trồng cây.

Khuyến khích người dân trồng hoa ở không gian công cộng. Điều này làm thay đổi hành vi của người dân đối với không gian công cộng. Họ không còn đơn thuần sử dụng không gian này nữa mà còn góp phần

cải tạo nó, cải tạo môi trường sống của mình. Cách làm này giúp tăng diện tích được phủ xanh mà không cần dùng đến ngân sách.

Ngày càng có nhiều người thích làm vườn, nên chính quyền thiết lập mô hình vườn chung : Chính quyền cho người dân cùng sử dụng một khu đất công để làm vườn.

Khuyến khích người dân trồng cây bằng cách chính quyền sẽ hoàn lại tiền mua cây con mà nếu người dân có hóa đơn mua cây.

Gian triển lãm của Cộng đồng đô thị Lyon trong khuôn khổ lễ hội khu phố ở Lyon

Học sinh trồng cây

Các hành động này cần phải được đầu tư nhiều công sức và thời gian. Tuy nhiên, về lâu dài nó sẽ làm cho người dân thay đổi hành vi và tham gia tích cực hơn vào trồng và bảo dưỡng cây xanh.

Một sô ý kiến trao đổi về công tac quản lý cây xanh

Câu hỏi: Quy trình trồng cây trong công viên và trồng trên đường phố có khác nhau hay không? Số loài cây trồng trên đường phố?

Trả lời:

Đối với cây trồng trong công viên và trên đường phố, có một số khác biệt về cách chọn cây và quy trình trồng vì 02 lý do sau đây:

Thứ nhất: Đất trong công viên khác với đất ngoài đường phố, trong công viên thường là đất tự nhiên hoặc đất nông nghiệp trước kia nên tốt hơn đất trên đường phố, do đó về kỹ thuật trồng, không phải làm đất nhiều trước khi trồng cây.Thứ hai: Về chọn cây trồng, cây đưa từ vườn ươm ra trồng trong công viên có thể là cây nho

hoặc cây lớn, trong khi đó, cây đưa ra trồng trên đường phố phải đạt đến một kích thước (chiều cao và chu vi) nhất định, cây tương đối lớn, (để người dân thấy rằng cây trồng trên đường phố đã hình thành một cây hoàn chỉnh có thân và tán lá đầy đủ).

Việc trồng cây trong công viên còn có đặc điểm: Đối với những công viên hay khu vườn có tính lịch sử lâu đời, nếu cây già cỗi và chết đi thì người ta thường trồng lại đúng chủng loại cây đó để đảm bảo rằng công viên hay khu vườn vẫn còn giống cây này. Với yêu cầu như vậy, phải trồng cây mới trước khi cây già cỗi bị chết để khi cây già chết đi thì đã có cây mới thay thế. Trường hợp này có vấn đề khó khăn là, khi trồng cây mới thường phải trồng ở vị trí kế cận cây già cỗi cần thay, như vậy, nếu có nhiều cây mới phải trồng để thay thế các cây già cỗi sẽ ảnh hưởng đến cảnh quan của công viên, đến tầm nhìn, cách bố trí, thiết kế trong công viên. Do đó, trước khi trồng phải có kế hoạch dài hạn từ vài năm trước để kết hợp giữ được cảnh quan và tầm nhìn trong công viên vừa đảm bảo thay thế được cây già cỗi.

Người dân tham gia trông cây và trồng hoa

1.

-

-

96 97



thọ tự nhiên do điều kiện sống khác nhau. Mục tiêu trồng cây trên đường phố là phải cố gắng chăm sóc, gìn giữ để cây đạt đến tuổi thọ cao nhất có thể được. Đối với câu hoi nên để cây đến tuổi thọ tối đa của nó hay là đến hết một tuổi phục vụ nào đó thì chặt hạ, vấn đề này có tính lịch sử qua nhiều triết lý trồng cây khác nhau. Ở thế kỷ 17, cây xanh bắt đầu được trồng tại các đô thị của Pháp, vào thời kỳ đó, ở Pháp thiếu rừng nên người ta cần nhiều gỗ, do đó, mục tiêu trồng cây xanh ở đô thị làm cảnh quan và sau đó để lấy gỗ. Khi cây đến tuổi trưởng thành, vào lúc có gỗ tốt thì người ta chặt cây để lấy gỗ và trồng lại cây mới trong đô thị. Ở Canada người ta cũng áp dụng nguyên tắc này. Cây lấy gỗ tốt nhất khi cây đạt khoảng 60 – 70 năm tuổi; vào lúc này cây rất có giá trị nên người ta chặt đi để lấy gỗ bán, dùng tiền trồng lại và chăm sóc cây mới, xét về mặt kinh tế sẽ rất có lợi. Vào thời đại ngày nay, việc áp dụng nguyên tắc này gặp hạn chế: thứ nhất, khi cây ở đô thị đạt khoảng 60 – 70 tuổi thì có giá trị di sản; thứ hai, người dân đã có tình cảm gắn bó với cây nên nếu chặt cây sẽ bị người dân phản đối, do đó, ở châu Âu và châu Mỹ không còn áp dụng nguyên tắc này nữa, người ta cố gắng giữ cây đến suốt vòng đời của nó, đến khi cây già cỗi và chết (chỉ trừ trường hợp cây trồng ở xa đô thị, trên những tuyến đường không có dân cư mới có thể chặt cây lấy gỗ).

Câu hỏi: Việc thu dọn, xử lý cây của tư nhân bị ngã trên đường phố do ai thực hiện? Vấn đề bồi thường thiệt hại đối với sự cố cây xanh?

Trả lời: Trong trường hợp cây của tư nhân bị ngã, tùy theo tình huống khân cấp ví dụ như khi cây ngã chắn ngang đường, CĐĐT Lyon sẽ cho giải toa ngay để không ảnh hưởng đến giao thông. Nhân viên của Phòng CX-CQ sẽ xuống cho cắt cây để mở đường và dọn các khúc gỗ gọn vào hai bên đường cho xe lưu thông. Sau đó, chủ sở hữu của cây phải tự thu dọn gỗ, cành nhánh đi xử lý hoặc chịu tiền để chở đi và phải trả chi phí giải toa cây. Phòng CX-CQ sẽ lập hóa đơn tính toán các chi phí và chủ sở hữu cây phải thanh toán. Đó là về mặt nguyên tắc, tuy nhiên trên thực tế, quy trình, thủ tục lập hồ sơ chiết tính chi phí để người dân đóng tiền mất thời gian khá dài nên có những trường hợp không làm theo quy trình này, và khi đó, chi phí giải toa, dọn dẹp cây xanh được tính vào chi phí hoạt động thường xuyên của Phòng CX-CQ.

Về số loài cây trên đường phố: Hiện nay, trên đường phố của CĐĐT Lyon có khoảng 260 loài cây. Chủ trương là tiếp tục đa dạng hóa chủng loại cây để tăng cường đa dạng sinh học. Để thực hiện chủ trương này, Phòng CX-CQ của CĐĐT Lyon phối hợp với vườn thực vật và các nhà thực vật học để chọn những giống cây phù hợp cho điều kiện của CĐĐT Lyon; hiện đang nghiên cứu chọn các giống cây ở Thổ Nhĩ Kỳ, Iran đem về trồng tại Lyon vì khí hậu của các quốc gia này tương đối giống với khí hậu ở CĐĐT Lyon (mùa đông rất lạnh, mùa hè rất nóng).

CĐĐT Lyon cũng đang thực hiệc việc làm hồ sơ riêng cho mỗi loài cây, trong đó có các thông tin về đặc tính của loài cây như rễ, thân, lá, cách phát triển…; về đặc điểm kỹ thuật để trồng cây như điều kiện đất, khí hậu, cách tỉa cành, tạo tán…Việc lập phiếu với đầy đủ thông tin chi tiết cho từng loài cây nhằm mục đích giúp cho việc chọn đúng cây trồng vào đúng chỗ (các tài liệu khác thường chỉ mô tả đặc điểm bên ngoài của loài cây mà không đề cập đến đặc tính của cây, điều kiện trồng, kỹ thuật chăm sóc…).

Ở Pháp có Viện nghiên cứu về cây xanh và cảnh quan, cơ quan này đang lập hệ thống cơ sở dữ liệu về cây xanh trên toàn nước Pháp; theo đó, đối với từng giống cây sẽ có hồ sơ mô tả hình dáng bên ngoài, đặc tính của cây, điều kiện trồng... Các thành phố có thể sử dụng cơ sở dữ liệu để tìm hiểu và lựa chọn giống cây phù hợp cho địa bàn của mình. Ngược lại, trong quá trình làm việc, nếu Phòng quản lý cây xanh của các thành phố theo dõi và nhận thấy có những đặc điểm liên quan đến các giống cây sẽ cung cấp thông tin cho Viện nghiên cứu để bổ sung thông tin vào cơ sở dữ liệu, như vậy, giữa Viện và các thành phố có sự chia sẻ thông tin hai chiều.

Câu hỏi: Vấn đề tuổi thọ của cây xanh?

Trả lời: Về tuổi thọ, cây trồng trên đường phố có nhiều mức tuổi thọ khác nhau, có 3 nhóm: cây có tuổi thọ ngắn (từ 20 đến 30 năm), cây có tuổi thọ trung bình (từ 50 đến 100 năm), cây có tuổi thọ cao (từ 100, 200 đến 300 năm); đây là tuổi thọ của cây sống trong môi trường tự nhiên. Khi đưa các loài cây này về trồng trên đường phố thì tuổi thọ sẽ ngắn hơn so với tuổi

2. Trường hợp cây của tư nhân ngã gây tai nạn: Trên thực tế có trường hợp cây ngã gây tai nạn chết người, gia đình của nạn nhân kiện ra tòa và tòa đã xử người chủ sở hữu của cây đó phải chịu trách nhiệm bồi thường.

Nếu cây gây tai nạn thuộc sở hữu của thành phố: Trước tiên, chính quyền CĐĐT Lyon đã mua bảo hiểm cho tất cả các công trình công cộng của mình (hệ thống cấp-thoát nước, đường, điện, cây xanh…). Công ty bảo hiểm đánh giá hệ thống cây xanh của thành phố để định ra mức phí và chính quyền sẽ đóng phí bảo hiểm về sự cố cây xanh. Nếu tai nạn xảy ra, theo quy trình sẽ bắt đầu bằng việc điều tra nguyên nhân cây ngã; có hai khả năng xảy ra:

Nếu trước đó đã có những biểu hiện thấy rõ là cây suy yếu, bệnh tật nhưng do không được quản lý và chăm sóc tốt dẫn đến cây ngã, khi đó trách nhiệm thuộc về Phòng CX-CQ của thành phố. Do thành phố đã mua bảo hiểm nên công ty bảo hiểm sẽ đền cho người bị nạn; chuyên viên phụ trách quản lý cây đó cũng như Phòng CX-CQ sẽ bị kỷ luật vì không làm tốt trách nhiệm. Trường hợp cây không có biểu hiện ra bên ngoài mà bị ngã do mưa bão, khi đó được xem như tai nạn và thành phố có thể hỗ trợ một phần cho người bị nạn (hỗ trợ theo thiện chí chứ không phải trách nhiệm). Ngoài ra, do bản thân người dân cũng mua bảo hiểm nhân mạng, xe hơi và các tài sản khác của mình nên công ty bảo hiểm của người dân sẽ bồi thường thiệt hại cho họ.

Câu hỏi: Trường hợp cây xanh trên tuyến đường được giao cho một đơn vị chăm sóc, nếu cây bị chết thì chi phí đốn cây và trồng lại cây mới do đơn vị đó phải chịu hay do Nhà nước chi trả?

Trả lời: Trong hợp đồng giữa CĐĐT Lyon với doanh nghiệp, các doanh nghiệp chỉ làm theo yêu cầu của thành phố, tức là thành phố muốn cắt tỉa cành, muốn chặt cây hoặc trồng thay cây chết thì doanh nghiệp làm theo yêu cầu và được tính tiền công (nghĩa là tiền công làm thuê), còn tất cả các chi phí đều do thành phố bo ra như chi phí đốn hạ cây chết, mua cây mới, trồng thay cây.

Ở CĐĐT Lyon, không hợp đồng duy tu bảo dưỡng cây xanh theo từng năm, tức là, hợp đồng giữa thành phố và doanh nghiệp không phải là hợp đồng khoán trọn gói mà là hợp đồng theo vụ việc và có mức giá cho từng công việc (có bảng khung giá). Khi thành

phố gọi thầu, trong hồ sơ gọi thầu (bộ điều kiện sách bảo dưỡng cây xanh) có mức giá trần dựa vào bảng khung giá do thành phố ấn định và đơn vị nào thắng thầu phải có mức giá thấp hơn giá trần, thành phố sẽ trả tiền công cho từng công việc đó.

Đối với các trường hợp cây xanh bị sâu bệnh, doanh nghiệp đang chăm sóc bảo dưỡng có thể đề xuất giải pháp xử lý nhưng việc lựa chọn giải pháp nào (của doanh nghiệp đề xuất hay của Phòng CX-CQ) sẽ do chuyên viên Phòng CX-CQ phụ trách khu vực đó quyết định và trả tiền cho doanh nghiệp để thực hiện. Trong quá trình bảo dưỡng, nếu doanh nghiệp thực hiện không tốt ví dụ như cắt tỉa cành không đúng kỹ thuật, dẫn đến cây bị tổn thương và chết đi, trường hợp này không được dự trù trong hợp đồng nhưng khi đó sẽ áp dụng quy định về bảo vệ cây xanh. Theo đó, có bảng khung giá tính giá trị của cây xanh dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau và doanh nghiệp phải trả tiền bồi thường, kể cả chi phí chặt hạ cây bị chết và trồng thay cây mới.

Khi trồng mới cây xanh, Phòng CX-CQ sẽ đặt hàng cho doanh nghiệp thực hiện và trong hợp đồng đặt hàng có thời gian bảo hành, do đó, nếu cây chết khi còn bảo hành thì doanh nghiệp phải chịu chi phí thay cây khác.

Trước đây, việc trồng cây được ký hợp đồng trọn gói, các doanh nghiệp muốn thắng thầu thường chào giá rất thấp nhưng sau khi trồng xong thường không chăm sóc tốt nên tỷ lệ cây chết rất nhiều. Hiện nay, cách làm đã được thay đổi; theo đó, hợp đồng trồng cây được chia thành hai khoản tiền: (1) tiền trồng cây, (2) tiền chăm sóc bảo dưỡng cây trong 03 năm sau khi trồng. Trong thời gian 03 năm này, nếu doanh nghiệp chăm sóc và để cây chết sẽ chịu chi phí trồng thay cây mới. Do đó, giá trồng cây không cao vì chi phí bảo dưỡng từng năm đã được tính riêng. Với cách làm này, các doanh nghiệp chỉ làm công, tất cả những việc khác như chọn loài cây trồng, làm việc với vườn ươm để đảm bảo cây đủ tiêu chuân, quá trình làm đất, trồng cây và chăm sóc cây đều có chuyên viên của Phòng CX-CQ giám sát, cho nên, số lượng cây chết đã giảm rất nhiều (tỷ lệ cây sống đến 99%).

Khi cây chết, có 02 trường hợp: (1) trong 03 năm đầu sau khi trồng; (2) sau 03 năm, khi cây đã lớn. Nguyên tắc trong cả 02 trường hợp là luôn luôn thực hiện việc khảo sát để tìm hiểu nguyên nhân cây chết. Việc điều tra theo hướng không phải để quy trách nhiệm mà nhằm hiểu rõ tại sao cây chết để tìm cách cải thiện

1)

2)

98 99



Trả lời: Việc tỉa cành, tạo tán không có dưới dạng quy định mà theo hình thức quy trình kỹ thuật trong sổ tay hướng dẫn kỹ thuật tỉa cành. Các công nhân cắt tỉa cây xanh đều có sổ tay hướng dẫn kỹ thuật này và đồng thời họ cũng được đào tạo về kỹ thuật tỉa cành (tùy thuộc vào từng loại cây, cấu trúc và hình dạng tán cây…). Chuyên viên của Phòng CX-CQ phụ trách khu vực sẽ lập kế hoạch cắt tỉa, xác định kiểu cắt tỉa đối với từng loại cây để ký hợp đồng cho doanh nghiệp thực hiện và theo dõi, giám sát quá trình thực hiện của doanh nghiệp.

Đã có trường hợp doanh nghiệp đề nghị thành phố ký hợp đồng quản lý, bảo dưỡng trọn gói thay vì hợp đồng theo vụ việc; theo đó, thành phố giao cho doanh nghiệp quản lý một số tuyến đường, doanh nghiệp sẽ tự khảo sát, lập kế hoạch thay mới cây, tỉa cành, tạo tán… và sau khi thực hiện hàng năm sẽ báo cáo cho thành phố. Cách làm này nếu xét kỹ chỉ có lợi cho doanh nghiệp mà không có lợi cho thành phố: (1) không thể “vừa đá bóng vừa thổi còi”, tức là doanh nghiệp vừa khảo sát tình trạng cây, lên kế hoạch thực hiện vừa đánh giá; (2) mục tiêu theo đuổi của doanh nghiệp khác với của thành phố, mục tiêu của doanh nghiệp mang tính chất ngắn hạn trong khi mục tiêu chiến lược của thành phố là dài hạn. Vì lý do đó, cách làm theo hình thức trọn gói không phát triển ở Pháp, thay vào đó, công việc sẽ được phân định rõ ràng, việc khảo sát cây, lên kế hoạch tỉa cành, thay mới cây sẽ do chuyên viên của thành phố thực hiện; đối với những trường hợp yêu cầu chuyên môn sâu như đánh giá tình trạng cây mà chuyên viên của Phòng CX-CQ không thể thực hiện được, khi đó, thành phố sẽ thuê đơn vị tư vấn có nghiên cứu sâu để khảo sát, đánh giá hoặc mời chuyên gia bên ngoài thực hiện. Cách làm này đang được áp dụng ở CĐĐT Lyon và phù hợp với mục tiêu của chính quyền. Tuy nhiên, các doanh nghiệp là đối tác của chính quyền, do đó, chính quyền cần biết lắng nghe và phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp nhưng phân định rõ ràng công việc, doanh nghiệp chỉ thực hiện nhiệm vụ do thành phố giao. Bên cạnh đó, thành phố sẽ có những hỗ trợ đối với doanh nghiệp như tổ chức hội thảo, tập huấn, đào tạo kỹ thuật cho doanh nghiệp.

Câu hỏi: Vấn đề cây xanh và hệ thống lưới điện?

Trả lời: Ở Pháp trước đây cũng có nhiều vấn đề về cây xanh và lưới điện, dần dần do lưới điện được ngầm hóa nên không còn tranh chấp trên không nhưng xảy ra tranh chấp dưới lòng đất.

và tránh trường hợp cây chết trong tương lai (như do đất không phù hợp, bộ rễ cây trong vườn ươm chưa phát triển tốt, vị trí trồng cây bị ngập úng…). Như vậy, nếu cây chết trong 03 năm đầu sau khi trồng, doanh nghiệp sẽ trồng thay cây mới. Đối với cây lớn, CĐĐT Lyon không ký hợp đồng với doanh nghiệp để quản lý, bảo dưỡng cây xanh suốt cả năm hay vài năm mà hợp đồng theo vụ việc (ví dụ hợp đồng cắt tỉa cành), toàn bộ việc theo dõi tình trạng sinh trưởng và phát triển của cây do chuyên viên Phòng CX-CQ đảm nhiệm. Do đó, khi cây chết, chuyên viên của Phòng sẽ xuống điều tra, khảo sát tìm hiểu nguyên nhân; nếu nguyên nhân cây chết xuất phát từ lỗi của doanh nghiệp trong quá trình bảo dưỡng sẽ áp dụng quy định về bảo vệ cây xanh như đã nêu trên.

Trong hợp đồng với doanh nghiệp 03 năm đầu sau khi trồng cây, thành phố sẽ trả tiền bảo dưỡng hàng năm. Doanh nghiệp phải lập kế hoạch bảo dưỡng trong năm theo yêu cầu của thành phố (như số lần kiểm tra tình trạng của cây, chăm sóc ra sao, số lần thực hiện…) và thông báo tiến độ thực hiện từng tháng. Chuyên viên của Phòng CX-CQ sẽ theo dõi, kiểm tra việc tuân thủ kế hoạch của doanh nghiệp. Trong mỗi năm, chi phí bảo dưỡng trả cho doanh nghiệp được chia thành 02 đợt: đợt 1 trả 40% vào giữa năm, đợt 2 trả 60% vào cuối năm nhưng trước khi thanh toán tiền, thành phố sẽ kiểm tra kết quả thực hiện của doanh nghiệp. Nếu cây xanh được chăm sóc đạt yêu cầu, thành phố sẽ trả cho doanh nghiệp 60% còn lại; trường hợp không đạt, tức là doanh nghiệp đã không thực hiện đúng cam kết của mình, 60% này sẽ bị giữ lại (đây là cách làm mang tính chất “củ cà rốt và cây gậy”).

Giai đoạn 03 năm sau khi trồng là thời gian để cây ổn định trên khu đất mới, giúp cây phát triển tốt hơn sau này. Có nhiều cách để quan sát sự ổn định và phát triển của cây sau 03 năm như xem xét sự tăng trưởng của thân, cành và đánh giá bộ rễ. Hiện nay, CĐĐT Lyon đang nghiên cứu xác định mức độ tăng trưởng của thân, cành đối với từng loại cây sau 03 năm trồng và xây dựng bảng tiêu chuân để đối chiếu và đánh giá được cây đang phát triển tốt hay không. Thông thường, cây hiếm khi chết sau 03 năm nhưng có những trường hợp cây sẽ phát triển chậm và khi đó, thành phố sẽ chịu rủi ro vì doanh nghiệp đã hết trách nhiệm sau 03 năm.

Câu hỏi: Các quy định về việc cắt tỉa và vấn đề xây dựng kế hoạch chăm sóc, thay mới cây xanh?

ngữ mặt tiền như thế nào), nếu cây án ngữ nghiêm trọng sẽ giải quyết đốn hạ theo yêu cầu của người dân và khi đó, người dân phải trả chi phí đốn hạ cây, chi phí trồng lại cây ở nơi khác và chi phí tái lập vỉa hè.

Câu hỏi: Vấn đề trang trí trên cây xanh?

Trả lời: Về nguyên tắc, không được tự ý treo bất kỳ vật dụng nào trên cây; tuy nhiên, trong trường hợp có lễ hội văn hóa, có thể cấp phép cho trang trí trên cây và phải đáp ứng 3 yêu cầu:

Không ảnh hưởng đến sức khoe của cây.Không có nguy cơ gây ảnh hưởng cho người lưu thông bên dưới.Sau lễ hội phải thu dọn ngay.

Câu hỏi: Vấn đề quy hoạch tổng thể về cây xanh đường phố?

Trả lời: Ở Pháp, việc trồng cây đã bắt đầu cách đây từ nhiều thế kỷ - khoảng thế kỷ 16-17, vào thời kỳ này, người ta quan niệm trồng một loại cây trên một khu vực và cách đều với nhau; sau đó, khi trồng cây xanh cho các tuyến đường, người ta cũng làm theo quan niệm này. Việc trồng cùng một loại cây trên một tuyến đường dần dần trở thành truyền thống và lan sang Mỹ, Canada, một số nước khác và được xem như quy định.

Ngày nay, người ta không còn quy định trồng cùng một loại cây trên một tuyến đường mà đây chỉ là một cách trong nhiều cách khác. Ví dụ trong trường hợp có một loại dịch bệnh nào đó xảy ra đối với cây xanh, việc trồng nhiều loại cây xanh trên một tuyến đường sẽ giúp cây xanh không chết hàng loạt. Do đó, trồng nhiều loại cây trên một tuyến đường cũng là một giải pháp trồng cây.

Vấn đề quan trọng đối với cây xanh đường phố là phải có cây xanh với sức khoe tốt, điều này có lẽ quan trọng hơn việc cây xanh phải cách đều hoặc phải đồng nhất về loài cây. Trong định hướng quy hoạch về cây xanh, thường theo hướng đa dạng hóa các loài cây trên tuyến đường, việc trồng một loại cây trên một tuyến đường có thể áp dụng đối với những tuyến đường lớn mà không phải với tất cả các tuyến đường, điều quan trọng hơn cả vẫn là cây xanh phải có sức khoe tốt.

Trong Cam kết về cây xanh của CĐĐT Lyon có nguyên

Mặc dù có nhiều ưu tiên cho lưới điện nhưng không có nghĩa là được làm tùy tiện mà yêu cầu đối với ngành điện lực ở Pháp là phải bố trí mạng lưới điện hợp lý và khi có nhiều đường dây điện thì phải tổ hợp lại để không chiếm nhiều không gian.

Nói chung, việc xử lý đối với cây xanh và lưới điện sẽ tùy trường hợp theo logic cái có sau phải phù hợp với cái có trước, tức là nếu cây có sẵn, khi thiết kế đường dây điện phải phù hợp với tán cây; ngược lại, nếu đường dây điện đã có sẵn, khi chọn cây trồng phải thích nghi với đường dây điện, nên chọn chủng loại cây có tán thấp để không vươn tới lưới điện (nếu chọn loại cây tán cao để khi trưởng thành vượt khoi lưới điện thì sẽ gặp khó khăn khi tán cây lên cao đến tầm của lưới điện).

Câu hỏi: Vấn đề quản lý cây xanh trong các khu di tích. Cơ quan quản lý cây xanh có trách nhiệm quản lý hay tham mưu đối với cây xanh trong các khu di tích hay không (vì ở Việt Nam, ngành cây xanh gần như không có vai trò gì đối với cây xanh ở những khu vực này)?

Trả lời: Ở Pháp, chính quyền Trung ương lập danh mục các điểm di tích. Theo quy định, khi một địa điểm được xác định là di tích thì trong vòng bán kính 500m, việc trồng, cắt tỉa và chặt hạ cây xanh đều phải có ý kiến của cơ quan về di tích trực thuộc Chính phủ. Như vậy, cây xanh trong khu di tích của Nhà nước do cơ quan quản lý cây xanh (ở CĐĐT Lyon là Phòng CX-CQ) quản lý và duy tu bảo dưỡng nhưng mọi tác động đến cây xanh đều phải bàn thảo với cơ quan quản lý khu di tích. Ví dụ về việc bất cập trong công tác quản lý khu di tích, đó là trường hợp khi các cây Ngô đồng ở Lyon bị dịch bệnh và cây trong khuôn viên của khu di tích cũng bị nhiễm bệnh. Theo quy định của cơ quan y tế, nhằm tránh tái phát bệnh, khi chặt hạ cây Ngô đồng bị bệnh và trồng thay thế thì phải trồng loài cây khác mà không được trồng cây Ngô đồng nữa; tuy nhiên, cơ quan quản lý khu di tích yêu cầu khi chặt hạ cây Ngô đồng trong khu vực bảo tồn di tích thì phải trồng lại đúng loài cây này. Sau khi 2 cơ quan cùng bàn thảo, do vấn đề sức khoe của con người là quan trọng hơn cả nên việc xử lý được thực hiện theo hướng của cơ quan y tế.

Câu hỏi: Vấn đề cây xanh án ngữ mặt tiền nhà?

Trả lời: Đối với yêu cầu đốn hạ cây xanh án ngữ mặt tiền nhà của người dân: Xem xét cụ thể tùy trường hợp (như cây có nguy hiểm hay không, mức độ án

--

-

100 101



do là vì việc thực hiện quy hoạch phải trải qua nhiều năm nên sẽ có những sự kiện khác xảy ra, do đó, quy hoạch cần được theo dõi thường xuyên. Ví dụ cách đây 15 năm, một chủng loại cây nào đó là thịnh hành và phù hợp với đặc điểm của khu phố nhưng đến nay không còn phù hợp nữa do nhiều yếu tố tác động (như biến đổi khí hậu, điều kiện xã hội…) và cần phải thay thế bằng loài cây khác.

Y kiến trao đổi của GS Lê Công Kiêt: Đối với những nơi đã có quy hoạch cũ, ví dụ về hiện trạng cây xanh đường phố, những tuyến đường có cây Dầu với tán lá rất cao phía trên nên vấn đề bóng mát và khử bụi khói ở tầng bên dưới chưa được cải thiện nhiều. Do đó, có thể quy hoạch trở lại bằng cách trồng dặm thêm xen kẽ giữa các hàng cây Dầu lớn thường cao 15m trở lên một số loài cây khác có chiều cao thấp hơn nhằm mục đích: (1) cải thiện thực trạng về vi khí hậu, (2) tạo thêm bóng mát, (3) làm tăng tính đa dạng sinh học và qua đó cũng góp phần tránh dịch bệnh xảy ra đối với cây xanh, đóng góp vào sự đa dạng của không gian xanh thành phố. Điều này sẽ phù hợp với ý tưởng trồng nhiều tầng cây khác nhau ở CĐĐT Lyon, tạo nên cảnh quan có cấu trúc của các tầng cây mô phong theo cấu trúc của một khu rừng có cây cao to, cây thấp, cây bụi và thảm xanh bên dưới.

Câu hỏi: Mặc dù xu hướng hiện nay là đưa thiên nhiên vào đô thị, tuy nhiên, nhiều không gian tự nhiên đã bị phá bo trong quá trình đô thị hóa và trồng lại bằng các loài cây khác không phù hợp với đặc điểm của khu vực. Ở Pháp có quy định việc phải giữ lại những không gian tự nhiên hiện hữu hay không?

Trả lời: Trong quá khứ thường làm theo cách “san phẳng”, tức là trong khu vực được quy hoạch xây dựng đô thị, các không gian xanh, cây xanh đều bị phá bo để tạo lại mảng xanh mới, trồng cây mới. Ngày nay, cách làm đã thay đổi, trước khi lập quy hoạch phải tiến hành khảo sát kỹ địa bàn để xác định các loại thảm thực vật và đặc điểm của từng khu đất, đánh giá khu vực cảnh quan nào và nhóm loài cây nào có giá trị, trên cơ sở đó tổ chức làm việc với cơ quan quy hoạch để điều chỉnh quy hoạch sao cho phù hợp với các đặc điểm hiện hữu. Cách làm này có nhiều điểm thuận lợi: (1) giữ lại vết tích quá khứ của khu đất; (2) đỡ tốn chi phí đầu tư so với việc phá bo hết để trồng lại; (3) cây có sẵn sẽ phát huy tác dụng ngay mà không phải chờ cây lớn. Xu hướng này được thực hiện khoảng 10-15 năm trở lại đây.

tắc chọn đúng cây cho đúng vị trí. Ví dụ việc trồng một loại cây trên một tuyến đường chỉ có ý nghĩa lớn về cảnh quan nếu như trên tuyến đường đó các công trình xây dựng có quy mô như nhau, khoảng lùi đều như nhau; ngược lại, nếu trên tuyến đường có nhiều công trình với quy mô khác nhau (cái lớn cái nho, cái có sân vườn cái không, cái có khoảng lùi lớn cái sát lề,…), việc trồng một loại cây sẽ làm hạn chế ưu điểm của cây xanh vì nếu một loại cây thì kích thước và tán cây đều như nhau, trong khi đó, trên tuyến đường có những vị trí với khoảng lùi lớn nên có thể trồng cây lớn với tán lớn hơn sẽ tạo nhiều lợi ích hơn cho thành phố. Do đó, việc chọn cây nên phù hợp với cảnh quan của công trình xây dựng.

Việc trồng cây xanh trên đường phố mặc dù cần quy hoạch định hướng từ trước, tuy nhiên, không nên chỉ chú ý theo từng tuyến đường. Ở CĐĐT Lyon, việc trồng cây được quy hoạch cho từng khu vực. Thành phố chia thành nhiều khu vực khác nhau, mỗi khu vực sẽ thích nghi với một nhóm (5-10) loài cây nào đó. Về sau, khi có dự án ở một khu vực, việc trồng cây trên các tuyến đường sẽ được lựa chọn trong nhóm loài cây đã được định hướng. Việc xác định đặc điểm của từng khu vực trong đô thị và xác định nhóm loài cây phù hợp cho từng khu vực do Phòng CX-CQ trao đổi và thống nhất với bộ phận Quy hoạch xây dựng của thành phố.

Khi quy hoạch xây dựng đô thị cho một khu vực, việc xác định chủng loại cây xanh phải được thực hiện ngay từ đầu, không chờ đến khi thiết kế xây dựng mới xác định. Nguyên tắc là muốn quy hoạch khu dân cư hay khu đô thị mới, ngay từ ý tưởng quy hoạch, Phòng CX-CQ đã làm việc với bộ phận quy hoạch để xác nhóm loài cây nào sẽ được trồng cho khu đô thị. Trong một khu lớn được chia thành nhiều khu nho, mỗi khu nho có những đặc điểm riêng nên yêu cầu về chủng loại cây xanh phù hợp, góp phần tạo nét đặc trưng về cảnh quan cho khu vực đó.

Đối với hệ thống cây xanh hiện hữu, trên nguyên tắc, làm quản lý phải dự kiến trước và khi làm quy hoạch cây xanh phải đảm bảo sự đồng bộ, hướng đến việc thống nhất về chủng loại cây trên từng khu phố, cho nên, mỗi khu phố khác nhau trong thành phố sẽ có một loài cây hay nhóm loài cây khác nhau để tạo nét đặc trưng cho khu phố đó. Tuy nhiên, khi đã có quy hoạch thì bản quy hoạch này cũng không phải “bất di bất dịch” mà quy hoạch mang tính chất ĐỘNG, lý

Năm 2010 là năm đa dạng sinh học trên thế giới. Vào năm này, ở Pháp đã triển khai nhiều hoạt động để hưởng ứng; trong đó, các đại biểu dân cử đã thông qua luật về đa dạng sinh học có quy định bắt buộc là khi lập quy hoạch xây dựng một khu dân cư mới phải khảo sát kỹ hệ sinh thái của khu vực đó để có giải pháp bảo vệ, giữ gìn những đặc điểm có giá trị của hệ sinh thái. Ví dụ ở khu vực có loài động vật tương đối quý hiếm đang sinh sống, nếu phá bo môi trường sống của loài động vật này thì phải tạo lại môi trường sống cho nó ở nơi khác và diện tích tái tạo phải lớn gấp 2 lần so với diện tích đã phá bo, do đó, nhiều nhà quy hoạch hay công ty phát triển đô thị nhận thấy việc đầu tư để tạo lại môi trường sống cho loài động vật này còn khó khăn, tốn kém hơn nên gần như đều giữ lại môi trường sống hiện hữu mà không phá bo.

Xu hướng chung hiện nay trên thế giới là gắn thiên nhiên với đô thị và để thực hiện được điều này, trong cách tổ chức của các sở-ban-ngành thành phố cũng phải thay đổi. Trước đây, những người làm về cây xanh - cảnh quan chỉ lo phần việc của của mình và ít có mối quan hệ với các phòng ban, đơn vị khác. Hiện nay, cách làm đã thay đổi theo hướng liên ngành, gắn kết giữa ngành cây xanh - cảnh quan với các đơn vị khác trong đô thị nhằm mục đích không những phát triển thêm cây xanh và không gian xanh mới mà còn phải giữ được các không gian tự nhiên. Cách làm ngày nay là tạo nên văn hóa chung, đó là văn hóa vì thiên nhiên và sự phát triển của thiên nhiên trong đô thị.

Y kiến trao đổi của GS Lê Công Kiêt: Xu hướng đưa tự nhiên trở lại đô thị hay gìn giữ những không gian tự nhiên có sẵn ở Lyon cho thấy quan điểm không còn xem cây xanh ở thành phố chỉ là vật trang trí trong những khu vực đã xây dựng sẵn mà xem nó như là một thành phần trong quy hoạch đô thị và là một công cụ quy hoạch, từ đó đưa vào những quy định mang tính chất pháp lý để bắt buộc các nhà quy hoạch phải thực hiện, điều này chính là sự thay đổi tư duy trong quy hoạch và quản lý cây xanh đô thị.

Câu hỏi: Theo quan điểm của CĐĐT Lyon, cây xanh không được xác định chu kỳ thay thế mà sẽ cố gắng chăm sóc, giữ gìn để cây đạt đến tuổi thọ cao nhất có thể được. Đối với thành phố Hồ Chí Minh, những Dầu cổ thụ được trồng từ thời Pháp vẫn đang sinh trưởng rất tốt và không có dấu hiệu bị mục, bọng. Tuy nhiên, có một số trường hợp do gió lốc mạnh làm cây bị ngã và khi đó, dư luận xã hội đặt ra vấn đề tại sao cây có tuổi thọ cao nhưng không được thay thế. Xin cho biết thêm ý kiến về vấn đề này?

Hai cây Dầu cổ thụ bị ngã trên đường 3/2 vào năm 2008 khi đang sinh trưởng rất tốt và không có dấu hiệu bị mục, bọng.

102 103



vẫn nên có nhưng không nên đưa ra đường phố mà chỉ nên bảo tồn trong các công viên, khuôn viên. Có điều gì chưa hợp lý hay cần lưu ý trong những vấn đề vừa nêu?

Trả lời: Có thể áp dụng nhiều chiến lược trồng cây cho thành phố, không có chiến lược nào tuyệt đối tốt hay không tốt, tức là có thể trồng cây ngắn hạn hoặc dài hạn hoặc kết hợp cả hai. Đối với việc trồng cây có tuổi thọ ngắn và tốc độ sinh trưởng nhanh, cần lưu ý cây thường có thân, cành nhánh dễ gãy nên ảnh hưởng đến vấn đề an toàn trong đô thị. Trong trường hợp trồng cây để duy trì lâu dài, phải xem xét đến yếu tố môi trường sống của cây không có quá nhiều biến động (ví dụ hàng cây cổ thụ được đề cập ở trên, khi trồng cây trước đây, có thể nhà cửa hai bên đường và các công trình hạ tầng kỹ thuật chưa có hoặc rất ít, nhưng đến nay, môi trường sống của cây đã thay đổi rất nhiều).

Quan điểm trồng cây với mục đích lâu dài đối lập với quan điểm ngắn hạn. Một số thành phố ở châu Âu cho rằng chỉ trồng cây khoảng 15-20 năm và sau đó sẽ thay cây mới. Quan điểm này có mặt hạn chế là sẽ gây lãng phí về kinh tế. Trong cam kết về cây xanh của CĐĐT Lyon, tính chất lâu dài không có nghĩa là phải bảo tồn tất cả các cây đến hết vòng đời của nó mà có nghĩa là nếu cây còn phù hợp với khu vực trồng thì còn tiếp tục được duy trì, tức là phải dung hòa giữa những biến động của đô thị với tuổi thọ của cây.

Y kiến trao đổi của GS Lê Công Kiêt: Trong trường hợp không thay đổi cây trồng trong thời gian quá ngắn 15-20 năm, chúng ta sẽ có những con đường hoặc công viên với những cây lớn đã từng được trồng trong thời gian lâu dài và có khi những cây này đã tạo nên cảnh quan đặc biệt hay bản sắc của con đường, cho nên, việc thay đổi sẽ làm mất đi bản sắc và không tạo được nét đặc trưng cho đường phố.

Câu hỏi: Khi duy trì những cây cổ thụ, với lý do nhằm đảm bảo an toàn nên nhiều cây được hạ thấp chiều cao và cắt tỉa quá mức đối với tán cây. Cách làm này dẫn đến hậu quả là: một số trường hợp tán lá không còn đủ để quang hợp nuôi cây, dần dần làm cây suy yếu rồi chết; những trường hợp khác do vết cắt quá lớn và không đúng cách nên gây ra vết thương làm cây bị mục, dễ gãy dẫn đến nguy cơ gây mất an toàn. Đây là những tồn tại trong công tác chăm sóc, cắt tỉa cây xanh, nhất là đối với cây cổ thụ trên địa bàn TP.HCM hiện nay. Xin cho biết thêm về kinh nghiệm của CĐĐT Lyon trong vấn đề này.

Trả lời:

Thứ nhất: Hiện nay ở Pháp đang có nghiên cứu về tác động của gió đối với sức chịu đựng của cây. Việc cây xanh ngã đổ có thể do nhiều yếu tố, trong đó có yếu tố tác động quan trọng là gió. Kết quả nghiên cứu sơ bộ cho thấy có mối liên hệ giữa chiều cao của cây và tác động của gió; theo đó, cây càng cao thì khả năng bị ngã do gió càng lớn. Gần đây, ở CĐĐT Lyon có tổ chức hội thảo chuyên đề về ảnh hưởng của gió đối với cây, qua những lập luận khoa học và toán học, người ta đã đề ra ý tưởng giải quyết là chỉ nên duy trì cây ở một chiều cao nhất định, nhất là đối với khu vực đô thị với điều kiện đất nén chặt nên rễ cây không phát triển như ở môi trường tự nhiên; nếu vượt quá chiều cao đó, khả năng gió sẽ làm ngã cây rất lớn (vấn đề này sẽ được nghiên cứu sâu thêm).Thứ hai: Qua các nghiên cứu cho thấy, cây trồng thành hàng liên tục như trên đường phố thì giữa các cây có mối quan hệ hỗ tương lẫn nhau; khi đó, sức gió sẽ bị phân tán và từng cây sẽ không hứng chịu một lực gió lớn. Vì thế, nếu trên hàng cây có những vị trí cây bị chặt hạ thì gió sẽ tác động mạnh hơn đối với những cây còn lại. Do đó, mặc dù các cây còn lại đang sinh trưởng rất tốt nhưng vì quần thể cây có nhiều chỗ trống nên chúng phải hứng chịu sức gió tác động mạnh hơn. Yếu tố này đang rất được chú ý hiện nay khi thay thế cây xanh, nếu xét thấy những cây còn lại khó có khả năng chịu được ảnh hưởng của gió trong tương lai thì tốt hơn là nên đốn hạ hết hàng cây để trồng thay hàng cây mới mà không nên chỉ đốn hạ một số cây và chừa lại những cây khác để dễ bị ngã đổ khi có gió lớn (cần xem xét thêm các yếu tố khác như khu vực thường xuyên có gió lớn hay không? kích thước, tình trạng những cây còn lại như thế nào? số lượng chừa lại còn nhiều hay ít?...).

Hiện nay có một số nhà toán học, thực vật học, lâm học… đang nghiên cứu thực hiện mô hình cho thấy tác động của gió đến nhóm cây và khả năng chống chịu của nhóm cây trước sức gió, đặc biệt là trong môi trường đô thị.

Câu hỏi: Trong cam kết về cây xanh của CĐĐT Lyon có đề cập đến “tính lâu dài” và cây xanh được gìn giữ nhằm mục đích bảo tồn di sản. Xin trao đổi thêm về một quan điểm khác, đó là việc trồng cây không nhất thiết phải tính đến yếu tố lâu dài mà đối với khu vực đô thị, có thể chọn trồng các chủng loại cây sinh trưởng tương đối nhanh, sau 20-30 năm sẽ thay thế cây khác để làm thay đổi cảnh quan đô thị mới hơn, đỡ nhàm chán hơn. Ngoài ra, vấn đề di sản đối với cây xanh

-

-

leo lên cây và những người đứng bên dưới sẽ chỉ cắt cành nào, hoặc người công nhân tự quyết định?) Trả lời: Việc cắt tỉa cành cần được thiết kế trước. Cách tỉa cành hiện nay được thực hiện theo khoa học, tức là tôn trọng cấu trúc và đặc tính sinh học của cây. Đối với những người thực hiện việc cắt tỉa cành, trước khi lên cây, họ đã biết phải cắt cành nào, cắt chỗ nào và cắt như thế nào để hạn chế đến mức thấp nhất những tác động gây hại cho cây. Hiện nay ở Pháp, những người cắt tỉa cây xanh có thể tự thực hiện được tất cả những yêu cầu trong công tác cắt tỉa; điều này có được là nhờ quá trình đào tạo, hướng dẫn lâu dài trong khoảng 20 năm qua.

Một điểm khác cần lưu ý là ở Pháp hiện nay rất ít tỉa cành, vài năm mới thực hiện một lần, thay vào đó, cây xanh được để cho phát triển tự nhiên và người ta nhận thấy ít khi có sự cố xảy ra so với trước kia khi mà việc cắt tỉa cành được thực hiện thường xuyên.

Trả lời: Ở Pháp, cách cắt cành như vậy (như trong hình) là bị cấm. Từ các nghiên cứu về sinh học, sinh lý học của cây cho thấy, cách cắt tỉa này về mặt ngắn hạn dường như đảm bảo an toàn, tuy nhiên về lâu dài, do có nhiều vết thương nên tạo cơ hội cho nấm mốc xâm nhập làm cây bị mục và có thể gãy bất ngờ, dẫn đến nguy cơ gây tai nạn còn cao hơn gấp nhiều lần. Với cách làm như trên, có lẽ nên đốn hạ luôn cả cây thì tốt hơn.

Về cắt tỉa cành, có những phương pháp vừa giữ cho cây được tốt nhưng đồng thời vẫn tránh nguy cơ gây tai nạn. Chủ đề này có thể được đề cập cụ thể, chi tiết hơn trong một khóa học chuyên sâu tiếp theo.

Câu hỏi: Ở Pháp, trước khi thực hiện việc cắt tỉa thì có cần thiết kế những cành nào sẽ được cắt đối với từng cây hay không? (hay là khi người công nhân

Cây cổ thụ sau khi được hạ thấp chiều cao

Cắt tỉa không đúng kỹ thuật làm cây bị thương và dẫn đến nguy cơ gây mất an toàn

Cắt tỉa không đúng kỹ thuật có thể làm cây bị chết

104 105



PHẦN 3 – TỔNG KẾT VA KHUYẾN NGHI CỦA CHUYÊNGIA PHÁP

Khóa tập huấn của PADDI về cây xanh và không gian xanh ở đô thị là hoạt động trao đổi kinh nghiệm đầu tiên trong chủ đề này giữa TPHCM và Cộng đồng đô thị Lyon. Ngoài việc trao đổi chuyên môn, khóa học cũng là dịp phân tích, tìm hiểu và xác định phương hướng hợp tác trong tương lai giữa hai thành phố cũng như xác định các chủ đề sẽ trao đổi tiếp theo.

I. CÁC LOGIC VỀ ĐIA BAN VA TỔ CHỨC

Mặc dù quy mô của hai thành phố rất khác nhau (8 triệu dân ở TPHCM, 1,5 triệu dân ở Cộng đồng đô thị Lyon), nhưng có nhiều điểm tương đồng về mô hình tổ chức ở hai thành phố và về mối quan tâm đến vị trí, vai trò của không gian tự nhiên ở đô thị.

Ví dụ về một số điểm tương đồng trong mô hình tổ chức ở hai đơn vị:

Có mối liên hệ chặt chẽ giữa đường giao thông và cây xanh (Phòng công viên cây xanh trực thuộc Sở GTVT TPHCM, Phòng cây xanh - cảnh quan trực thuộc Sở Giao thông của Cộng đồng đô thị Lyon),Tầm quan trọng của các vấn đề liên quan đến cây xanh đường phố (mỗi Thành phố trực tiếp quản lý khoảng 80.000 cây xanh),Tổ chức quản lý cấp Thành phố (Phòng công viên cây xanh TPHCM, Phòng cây xanh và cảnh quan Cộng đồng đô thị Lyon) và cấp cơ sở (quận/huyện ở TPHCM, thành phố thành viên ở Cộng đồng đô thị Lyon),Hợp đồng thực hiện với các doanh nghiệp,….

Ví dụ về một số vấn đề mà cả hai thành phố đều đang gặp phải trong lĩnh vực này:

Tối ưu hóa công tác tổ chức quản lý nhà nước, điều phối hoạt động của các đơn vị có liên quan nhằm cải thiện hiệu quả và tính đồng bộ trong công việc (huy động các nguồn lực, phối hợp các hoạt động, tạo thuận lợi cho việc trao đổi công việc…).Cần thiết vận động, nâng cao nhận thức của các chủ thể, đơn vị có liên quan đến đô thị về bảo vệ cây xanh và không gian xanh: xây dựng,

quy hoạch đô thị, giao thông, hệ thống hạ tầng (điện, nước…)…Mục tiêu: hiểu rõ và lưu ý đến công việc của các bên nhằm tạo ra văn hóa làm việc chung và cùng nhau xây dựng các mục tiêu chung trong đó có lồng ghép vấn đề cây xanh đô thị. Thông tin, truyền thông về chức năng và tác dụng tích cực của không gian tự nhiên ở đô thị cho các chủ thể/đơn vị về quy hoạch đô thị, các nhà lãnh đạo chính trị và người dân : Việc hiểu được các giá trị do cây xanh đô thị mang lại là điều kiện cần để tôn trọng, bảo vệ và phát triển cây xanh. Giáo dục và tuyên truyền cho người dân về cây xanh, không gian xanh: mục tiêu trước mắt là làm cho người dân hiểu để bảo vệ cây xanh ; mục tiêu lâu dài là người dân tham gia trồng và/hoặc bảo dưỡng cây xanh, không gian xanh ở đô thị. Cập nhật kiến thức về kỹ thuật, sáng tạo và thử nghiệm các cách làm mới. Để làm điều này, cần lồng ghép khía cạnh nghiên cứu - phát triển vào các dự án của nhà nước (nghiên cứu đặc điểm của đất, đa dạng hóa giống cây, tái chế rác…).

Sự tương đồng giữa hai thành phố trong lĩnh vực không gian xanh, cây xanh là nền tảng để xây dựng các mối quan hệ trao đổi, hợp tác tiếp theo.

II. CÁC CHỦ ĐỀ CHÍNH SẼ HỢP TÁC TRONG TƯƠNG LAI

Khóa học này giúp hai bên hiểu rõ hơn về mô hình tổ chức, hoạt động của hai thành phố, về xây dựng, định hướng cho các chính sách và các vấn đề kỹ thuật, cũng như thấy được một số điểm khác nhau trong việc triển khai thực hiện các dự án không gian xanh và trong công tác quản lý cây xanh. Các trao đổi trong khóa học đã làm nổi lên một số chủ đề cho các khóa tập huấn tiếp theo của PADDI:

Cải tạo Thảo cầm viên Sài Gòn, nhận xét, góp ý cho dự án Safari ở Củ Chi : vì Ông Daniel Boulens, Trưởng phòng không gian xanh của Thành phố Lyon, không sang hướng dẫn khóa học được như dự kiến, nên hai chủ đề trên chưa được đề cập đến. TPHCM rất quan tâm đến hai chủ đề này.

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

106 107



Quản lý sân chơi: trang thiết bị sử dụng, quy định, tổ chức quản lý. Đây là nhu cầu lớn của người dân. Vấn đề này cũng gắn với việc tổ chức một mạng lưới các công viên nho ở khu dân cư để bổ sung cho hệ thống các công viên lớn. Tại các công viên nho được phân bổ rộng khắp trên địa bàn thành phố, ta có thể bố trí sân chơi dành cho trẻ em.

Hai chủ điểm nói trên thuộc thâm quyền của Thành phố Lyon, nên có thể là nội dung của một khóa học do một chuyên gia của Thành phố Lyon hướng dẫn.

Khảo sat, đanh gia cây xanh: việc quản lý cây xanh đô thị đòi hoi cần khảo sát, đánh giá tình trạng cây để phòng ngừa tai nạn, định hướng công tác bảo dưỡng và cắt, tỉa cành. Vì số lượng cây cổ thụ trên các tuyến đường và trong các công viên của TPHCM khá lớn, nên việc nâng cao trình độ chuyên môn trong công tác khảo sát, đánh giá tình trạng cơ lý của cây xanh là rất cần thiết.Công tac căt, tỉa cành cây. TPHCM, các quận/huyện và các doanh nghiệp quản lý cây xanh rất quan tâm đến việc cắt, tỉa cành nhằm ngăn ngừa cành gãy. Tuy nhiên, do các kỹ thuật viên thực hiện chưa hiểu đầy đủ về đặc tính cấu tạo của các giống cây, các quy tắc về sinh lý học thực vật, nên việc cắt, tỉa đối với một số loại cây chưa đạt được kết quả như mong muốn (làm tăng các nguy cơ trong tương lai, khả năng phát triển mầm bệnh tại các vết cắt, tăng chi phí cho việc cắt, tỉa…). Một khóa học chuyên về cắt, tỉa cành cây sẽ có thể giúp cải thiện cách làm, tổ chức hợp lý hơn công tác cắt, tỉa. Định dang cây từ trong vườn ươm. Hình dáng cây trên các tuyến đường ở TPHCM rất khác nhau. Việc định dáng cây tốt ngay từ đầu là rất cần thiết để giảm tối đa việc cắt, tỉa cành sau khi đem cây ra trồng. Ngoài ra, cũng nên trồng nhiều loại cây khác nhau để đa dạng hóa các giống cây. Việc chọn giống cây phù hợp với địa điểm trồng cũng sẽ giúp hạn chế và tạo thuận lợi cho việc cắt, tỉa cành sau này

Ba chủ đề trên có liên quan và phụ thuộc lẫn nhau. Do đó, có thể nhóm lại để tổ chức một khóa học dưới sự hướng dẫn của 2 chuyên gia của Cộng đồng đô thị Lyon. Khóa học có thể gồm 2 phần, phần lý thuyết và phần thực hành trên thực địa (do đó cần tổ chức chặt chẽ). Ngoài ra, cung cần dành nhiều thời gian chuẩn bị cho khóa học nhằm điều chỉnh kỹ thuật và phương pháp tỉa cành cho phù hợp với đặc điểm các loại cây trồng ở Việt Nam.

Chiến lược trồng cây (quy hoạch các loại cây cần trồng, các phương thức trồng cây : một loại cây, nhiều loại cây, nhiều lớp, tầng thực vật, quản lý theo cấp độ các không gian xanh…)Cây xanh, không gian xanh và nước mưa (vai trò của thực vật đối với chu trình nước, hạn chế sử dụng các hệ thống tưới nước…)Cac phương phap mới trong công tác làm đất để trồng cây ở đô thị (khảo sát đặc tính của đất, hỗn hợp đất và đá…)Xây dựng hê thông quản lý và tai chế rac thải xanh (làm phân compost để cải tạo đất…)Tuyên truyền và giao dục về bảo vê cây xanh. Quy định về đường giao thông và cây xanh, quy định về quy hoạch, quy định bảo vệ cây xanh…

Các học viên cũng đề nghị trao đổi sâu thêm về các chủ đề nói trên. Đây cũng là những vấn đề cần đào sâu suy nghĩ nhằm đáp ứng các yêu cầu của phát triển bền vững ở đô thị. Trước mắt, hai bên có thể tiếp tục trao đổi thêm về các chủ đề này thông qua trao đổi tài liệu. Sau đó, có thể tổ chức khóa tập huấn.

III. TỔNG KẾT KHÓA HỌC

Việc tham gia hướng dẫn khóa học đã giúp tôi khám phá nhiều điều thú vị ở một thành phố hiện đại. Sức hấp dẫn và những điều thú vị này phần lớn xuất phát từ rất nhiều mảng xanh do các hàng cây hai bên đường tạo nên. Nhiều học viên trong khóa học đến từ các quận/huyện, doanh nghiệp và các đơn vị của Thành phố đã bày to mối quan tâm đến tầm quan trọng của công tác bảo vệ và phát triển cây xanh ở đô thị vì lợi ích về mặt xã hội, môi trường và kinh tế. Sự tham gia đông đảo và đều đặn của các bạn thể hiện mối quan tâm thật sự đến việc trao đổi chuyên môn nghiệp vụ.

Việc các bạn chăm chú lắng nghe và đặt nhiều câu hoi xác đáng càng làm phong phú thêm nội dung trao đổi và tạo không khi sinh động trong khóa học. Trong suốt khóa học, công tác phiên dịch có chất lượng đã giúp tạo được sự hiểu biết lẫn nhau giữa hai bên. Vì vậy, cá nhân tôi nhận thấy khóa học đầu tiên này đã hoàn toàn đạt được các mục tiêu đề ra. Ngoài ra, khóa học cũng giúp điểm qua các chủ đề mà cả hai thành phố đều quan tâm và đây là cơ sở để có thể tổ chức thêm nhiều khóa học khác trong những năm tới. Như nhiều bạn đã phát biểu trong khóa học, tôi cũng rất mong đây sẽ là bước đi đầu tiên của quá trình hợp tác hiệu quả và bền vững giữa TPHCM và Cộng đồng đô thị Lyon trong lĩnh vực không gian xanh.

-

-

-

-

-

-

-

-

-

PHỤ LỤC 1 - PHIẾU KỸ THUẬT BAO VỆ CÂY XANH KHITHI CÔNG CÔNG TRÌNH

Bảo vệ cây xanh trên công trường Hiểu biết về cây xanh

Cập

nhấ

t thá

ng 1

2 nă

m 2

008 Hiện nay, tại các khu vực đô thị mật độ cao, cây xanh không chỉ đơn thuần mang lại giá trị

thẩm mỹ mà còn thực sự đáp ứng được các yêu cầu về phát triển bền vững. Chức năng của thiên nhiên trong thành phố đã thay đổi: đáp ứng nhu cầu xã hội, phát huy giá trị kinh tế của địa phương, tăng giá trị về môi trường (tiện nghi về nhiệt, vai trò khử ô nhiễm...). Tuy nhiên, sự lựa chọn kỹ thuật thường không tương thích với việc bảo vệ cây xanh. Cần điều chỉnh các dự án hoặc công trường cho phù hợp với mục đích bảo vệ cây xanh chứ không phải ngược lại.

Phần này giúp tìm hiểu rõ hơn cấu tạo và hoạt động của cây xanh và những tổn hại do công trường gây ra đối với cây xanh.

Cây xanh là một cơ thể sống

Tán cây

Là toàn bộ phần trên không của cây, bao gồm cành, nhánh và lá. Cành giúp lá vươn ra đến mức tối đa trong không gian.

Trong lá diễn ra quá trình "quang hợp", là quá trình thu nhận năng lượng ánh sáng mặt trời cho phép cây tổng hợp chất hữu cơ, tích luỹ năng lượng và điều hoà không khí. Nhờ nguồn năng lượng dự trữ trong nhánh, nên cây có thể sống qua mùa đông và đâm chồi nảy lộc lại vào mùa xuân.

Các rủi ro trên công trườngViệc loại bỏ lá (cắt tỉa, bẻ cành) làm suy yếu cây vì nó làm giảm khả năng tự cung cấp dinh dưỡng và do đó cây phải lấy nguồn dinh dưỡng dự trữ để tái tạo diện tích lá bị mất. Việc tỉa cành không đúng cách sẽ tạo điều kiện cho mầm bệnh phát triển, làm cây suy yếu, và về lâu dài sẽ nguy hiểm cho cây.

Hấp thụ CO²

O²

Giữ bụi

Các hiệu ứng tích cực đối với khí hậu đô thị và chu trình nước

108 109



Tạo năng lượng sinh khối

Tích trữ dưỡng chất trong cành

Quang hợp

Tán cây

Rễ lan ra ngoài phạm vi tán cây.

80% rễ nằm ở độ sâu từ 0 đến 1m

Thân cây Nhựa thô đi lên

Nhựa tổng hợp đi xuống

Thân cây

Phần sống của thân cây nằm ngay dưới vỏ cây chỉ một vài milimet. Đây là nơi các dòng nhựa cây lưu thông vận chuyển nước và khoáng chất từ rễ đến lá cây, ngược lại nhựa sau khi được tổng hợp sẽ truyền xuống phía dưới, đường được sản xuất trong lá và được lưu trữ trong rễ.

Rễ

Rễ lan rộng và nằm gần mặt đất.

Rễ bảo đảm 3 chức năng chính là:

Cung cấp nước và muối khoáng qua các rễ con được tái sinh thường xuyên.Các rễ lớn giữ cho cây ổn định và bám chặt vào đất. Các rễ này không thể tái sinh được nếu bị tổn thươngKho dự trữ đảm bảo cây có thể sống lâu dài

Nguy cơ trên công trường:

Bất kì tổn hại nào, dù nhẹ, đối với vỏ cây cũng có thể gây cản trở hoặc làm tắc nghẽn việc trao đổi chất gắn liền với sự sống giữa các phần khác nhau của cây. Các vết thương ở thân cây là cơ hội cho mầm bệnh phát triển và là nguyên nhân khiến cây suy yếu hoặc chết (ví dụ : bệnh Nấm màu trên cây dương ngô đồng)..

Nguy cơ trên công trường:

Bất kỳ sự can thiệp nào trong vùng phát triển của rễ đều có thể ảnh hưởng đến tính toàn vẹn của cây. Rễ sẽ bị ngạt nếu đất bị đầm nén chặt hoặc bồi đắp nhiều; hạn chế khả năng cung cấp chất dinh dưỡng, bám rễ kém và giảm khả năng dự trữ nếu có một phần rễ bị phá hủy.

Các biện pháp bảo vệ phù hợp

Các biện pháp bảo vệ cần được xác định rõ trong giai đoạn thiết kế và nên ghi rõ trong hợp đồng. Nếu không, phải xác định giá trị di sản và tình trạng sức khỏe của cây trước khi xây dựng công trình với sự tham gia chủ đầu tư, cán bộ Phòng Cây xanh - cảnh quan và đại diện đơn vị thi công. Triển khai thực hiện các biện pháp bảo vệ thích hợp: Các biện pháp này sẽ được kiểm soát trong quá trình xây dựng. Việc bảo vệ cây xanh sẽ là một trong các tiêu chí đánh giá hoạt động của đơn vị thi công.

-

-

-

Bảo vệ cây xanh tại công trình xây dựngLàm thế nào để bảo vệ tán cây?

Cập

nhậ

t thá

ng 1

2 nă

m 2

008 Tán cây là phần trên không của cây: cành, nhánh và lá. Tán cây góp phần tạo nên chất lượng

cảnh quan đô thị bằng cách tạo ra tầm nhìn và sự đa dạng về hình khối và màu lá theo mùa. Cành giúp đưa tán lá tỏa rộng trong không gian. Lá là nơi diễn ra quá trình quang hợp giúp tạo nguồn dinh dưỡng cho cây bằng cách hấp thụ năng lượng mặt trời. Cành cũng là nơi dự trữ năng lượng giúp cây có thể sống được vào mùa đông và phát triển mạnh vào mùa xuân.

Phần dưới đây trình bày các nguy cơ gây hại cho tán cây khi có công trường thi công gần đó và các giải pháp bảo vệ cây xanh.

Các hư hại có thể có

Chặt bỏ cành sẽ làm yếu cây vì cây mất khả năng tự tạo nguồn dinh dưỡng và do đó phải lấy nguồn dinh dưỡng dự trữ để tái tạo tán lá đã bị mất.

Tỉa cành không đúng cách sẽ tạo điều kiện cho sâu bệnh phát triển và làm yếu cây, về lâu dài sẽ gây nguy hiểm cho cây.

Một số hư hại khác đối với tán cây có thể xảy ra trong thời gian thi công các công trình và làm yếu cây.

Tán lá bị thu hẹp để đảm bảo cân đối giữa phần trên không và phần dưới đất của cây do bộ rễ bị tổn thương.Bụi bám vào lá cây làm giảm khả năng quang hợp.

Nguyên nhân: xe công trường làm gãy cành Hậu quả: Nấm xâm nhập và phát triển ở tâm cây

Hư hại bên trong cây xanh do cành bị

Chiều rộng của tán cây

Tán cây

-

-

Tham khảo thêm: Cam kết về cây xanh của Cộng đồng đô thị Lyon năm 2005; Quy chế quản lý đường giao thông và phụ lục.

Ban quản lý đường bộBộ phận thiết kế cây xanh - cảnh quan/Liên hệ: [email protected]

www.grandlyon.org

110 111



Tỉa cành cho phù hợp với thiết bị thi công

Tán cây trước khi thi công

Nâng tán cây để xe và thiết bị thi công có thể đi qua

Các biện pháp bảo vệ

Khảo sát tình trạng cây xanh trước khi thi công (xem phiếu: Hiểu biết về cây xanh)

Làm thế nào để bảo vệ cành cây trong suốt thời gian thi công công trình để tránh việc làm gãy cành?

Điều chỉnh kích thước của các loại máy móc, động cơ, thiết bị thi công để các thiết bị đó có thể vận hành dưới tán cây hoặc bên cạnh tán cây.Mé nhánh phòng ngừa.

Trong một số trường hợp, có thể chặt một số cành, đặc biệt là để tăng chiều cao dưới tán lá. Việc này cần phải do một công ty có chuyên môn thực hiện dưới sự giám sát của Phòng cây xanh - cảnh quan. Tuy nhiên, không được mé nhiều nhánh và làm lộ hơn 1/3 thân cây so với tổng chiều cao của cây, phải tuân thủ quy định cơ bản về việc tỉa cành và không được gây hại đến việc bảo vệ và giữ gìn giá trị thẩm mỹ của cây xanh.

Nếu có bụi (xi măng, thạch cao, cát…) bám trên lá cây, thì phải rảy nước lên lá cây vì bụi đọng trên lá cây sẽ làm cản trở hoặc thậm chí ngưng quá trình quang hợp của cây.

Nếu thời gian thi công dưới hai tháng, thì việc rửa lá cây phải được thực hiện một lần mỗi tháng.

-

-

Bảo vệ cây xanh tại công trình xây dựngLàm thế nào để bảo vệ tán cây?

Cập

nhậ

t thá

ng 1

2 nă

m 2

008 Phần sống của thân cây nằm ngay bên dưới lớp vỏ cây, chỉ cách vài mm. Đây là nơi nhựa

cây lưu thông, giữa rễ và lá: nhựa thô đi lên (nước và muối khoáng) giúp cây thực hiện hiện tượng quang hợp; nhựa được tổng hợp đi xuống mang theo đường do lá tạo ra.

Phần dưới đây trình bày các tổn hại cho thân cây khi có công trường thi công gần đó và giải pháp bảo vệ cây xanh.

Các tổn hại có thể có

Mọi xâm hại, dù nhẹ, đến vỏ cây đều có thể gây tổn thất hoặc chặn đứng việc trao đổi chất giữa các bộ phận của cây xanh.

Hơn nữa, các tổn thương trên thân cây sẽ tạo điều kiện cho sâu bệnh phát triển và có nguy cơ làm yếu hoặc chết cây.

Các chấn động lặp đi lặp lại sẽ làm cản trở việc trao đổi chất giữa lá và rể, từ đó làm yếu cây. Về lâu dài, cây sẽ chết

Vết thương làm tổn hại đến mạch sống của cây

Phần dễ bị tổn thương nhất của thân cây Vòng hàng năm

Vỏ ngoài

Mạch dẫn nhựatổng hợp

Mạch dẫn nhựa thô

Mặt cắt ngang của thân cây

Chấn động lặp đi lặp lại nhiều lần cây mục rửa

Cây ngã do bị tổn thương khi thi công công trình



www.grandlyon.org

112 113



Kỹ thuật lắp đặt vỏ bảo vệ Bảo vệ phần gốc

Lớp bao thông tin

Có thể phủ một lớp bao lên lớp vo bảo vệ để trang trí nhằm tạo cảnh quan hài hòa với môi trường xung quanh và vừa để thông tin cho người dân.

Bảo vệ thời gian dài hơn

Cách này giúp bảo vệ được thân, gốc và rễ của cây

Bảo vệ thời gian dài hơn

Hàng rào bảo vệ

Cố định bằng liên kết mềm

Ống mềm dạng "Janolène"

và đất


Khảo sát tình trạng cây xanh trước khi thi công (xem phiếu: Hiểu biết về cây xanh).

Bảo vệ toàn bộ thân cây trước các chấn động thường là do vô ý gây ra trên công trường.

Tạo lớp bảo vệ bằng ống nhựa dẻo cao 2m xung quanh thân cây.

Cải thiện hiệu quả của lớp bảo vệ bằng cách lắp thêm các lớp cứng (ví dụ lớp ván liên kết hoặc vỏ bao). Các lớp vỏ bao không được tiếp xúc trực tiếp với thân cây.

Khi cố định lớp bảo vệ, không được làm tổn thương thân cây, không được đóng đinh hoặc bấm kim vào vỏ cây.

Trong trường hợp công trường thi công dài ngày (hơn một tháng), hoặc để bảo vệ khu vực xung quanh cây hoặc xung quanh nhóm cây, có thể thiết lập hàng rào liên tục (hàng rào bằng gỗ, khung bao…).

Phần vỏ bao tối thiểu phải bằng hình chiếu của tán cây hoặc lớn hơn đến 30%) nếu có thể được.

Cách làm này bảo vệ được thân cây, rễ cây.

Không được lắp đặt như hình bên dưới

Không đủ để bảo vệ gốc và rễ cây Gây tổn thương cho cây (đinh, vít, kim bấm)

Bảo vệ cây xanh tại công trườngLàm thế nào để bảo vệ rễ cây?

Cập

nhậ

t thá

ng 1

2 nă

m 2

008 Hệ rễ là "phần chìm của tảng băng". Rễ lan rộng trên mặt đất, vượt ra khỏi phạm vi của tán

cây. Rễ cần không khí để hô hấp. Rễ có 3 chức năng chính: cung cấp nước và muối khoángthông qua các rễ non, giữ chặt cây vào đất nhờ rể lớn và dự trữ dưỡng chất đảm bảo sự sống của cây xanh.

Phần dưới đây trình bày các nguy cơ gây hại cho bộ rễ khi có công trường thi công gần đó và các giải pháp bảo vệ cây xanh.

Các tổn hại có thể có

Phần lớn rễ nằm gần mặt đất. Việc đào hệ rễ ảnh hưởng đến sự sống còn của cây.

Bồi và đầm đất gần cây xanh cũng gây ảnh hưởng đến độ thoáng khí và làm giảm độ xốp của đất.

Đầm đất ở vùng phát triển của rễ có thể gây ảnh hưởng đến tính toàn vẹn của bộ rễ và làm chết cây:

Do bị ngạt nếu đầm đất quá chặt hoặc bồi đất quá cao.Hạn chế khả năng cung cấp dưỡng chất.Giảm lượng dưỡng chất dự trữ nếu phá hủy một phần rễSự thối rửa ngày càng tăng và không thể hồi chuyển được nếu cắt rễ cây.

Dự trữ dưỡngchất trong rễ

Vòng

1m

Bộ rễ tóc

Hệ rễ

Nhựa thôđưa lên

Nhựa thổnghợp đưa xuống

Phá hủy bộ rễ mặt,phần rất quan trọng trong việc cung cấp dưỡng chất cho cây

Cây ngã do bộ rễ bị hư.

- - - -



www.grandlyon.org

114 115



PHỤ LỤC 2 - QUY CHẾ QUAN LY ĐƯỜNG BỘ

Quy chế bảo vệ cây xanh là một nội dung trong QUY CHẾ ĐƯỜNG BỘ, bao gồm các quy định hành chính và kỹ thuật áp dụng đối với công trình thi công trong phạm vi đất công của Cộng đồng đô thị Lyon. (Đây là tài liệu do Phòng Cây xanh – Cảnh quan thuộc Sở Giao thông đường bộ của Cộng đồng đô thị Lyon và PADDI cung cấp sau khóa tập huấn)

Nội dung của Quy chế chủ yếu như sau:

Lời nói đầu

I. Cac ranh/ hào

II. Đào đăp đất

2.1. Đào bới2.2. Đắp nền

III. Những va đâp

3.1. Bảo vệ ngắn hạn đối với những công trường thường3.2. Bảo vệ đặc biệt đối với công trường dài hạn3.3. Bảo vệ cành cây3.4. Lưu thông thiết bị cơ giới trong công trường

IV. Những quy định bổ sung

4.1. Tập kết thiết bị4.2. Rửa cây xanh4.3. Hoàn nguyên đất4.4. Phòng ngừa các nguy cơ ô nhiễm

Khuyến cáo trong trường hợp đầm đất gần vùng rễ

Chất chứa vật liệu có nguy cơ gây tổn thương cho rễ cây và làm ô nhiễm đất.



www.grandlyon.org

Nguy cơ thối rữa ở gốc cây

Đất bị đầm quá chặt: Gây ngạt cho rễ


Đào đất:

Nếu đào sâu, thì cần phải đào cách xa tối đa gốc cây. Nếu gặp rễ cây khi đào đất, thì không được cắt hoặc làm hỏng rễ. Do đó, cần phải đào đất bằng tay khi đào gần cây xanh.

Chỉ cắt rễ cây trong trường hợp bất khả kháng. Chỉ cắt rễ có đường kính dưới 5 cm và phải dùng dụng cụ sạch và phù hợp (cưa cầm tay) để vết thương mau lành. Việc này phải do một công ty có chuyên môn thực hiện dưới sự giám sát của Phòng cây xanh và cảnh quan.

Tránh đào sâu hơn 10cm trong vòng bán kính 2m xung quanh gốc cây. Việc khảo sát trước sẽ giúp xác định rõ phạm vi thực hiện.

Bồi đất và trữ vật liệu ở gốc cây

Trong trường hợp cần thiết, có thể bồi đắp xung quanh gốc cây bằng vật liệu hấp thụ nước, kết hợp với hệ thống làm thoáng khí bằng ống dẫn dùng trong nông nghiệp. Không nên để vật liệu (đất, đá….) xung quanh gốc cây, kể cả trường hợp để tạm thời.

Đầm nén đất

Không được cho xe chạy vào vùng phát triển của bộ rễ, vùng này tương ứng với vùng hình chiếu của tán cây trên mặt đất.

Trong trường hợp bất khả kháng, bảo vệ đất bằng cách rải một lớp sỏi dày 20 cm rồi đặt các tấm kim loại lên để phân chia lực nếu xe có trọng tải lớn cần chạy qua.

Ô nhiễm đất:

Vì cây là cơ thể sống, nên nó rất nhạy cảm với chất độc. Do đó, không được để các chất gây ô nhiễm gần cây xanh (nhiên liệu, nhớt, axit, nước xi măng, muối…) và chất chứa các sản phẩm độc hại tại gốc cây.

Tấm kim loại phủ lên sỏi Sỏi

116 117



LỜI NÓI ĐẦU

Cây là một cơ thể sống. Cây sinh ra, lớn lên và chết đi. Nó có những đòi hoi sống còn và phải thích nghi với điều kiện của môi trường mà nó phát triển.

Ở thành phố, cây còn phải đối phó với hành động xâm hại của con người dù vô tình hay hữu ý.

Vì vậy, Quy định đường bộ của Cộng đồng đô thị Lyon xác định khuôn khổ hành chính bảo vệ cây xanh của Cộng đồng.

Quy chế này quy định cụ thể những kỹ thuật cần áp dụng để bảo vệ cây xanh.

I – CÁC RÃNH/ HAO

Việc đào rãnh/ hào cần phải thực hiện cách gốc cây

II – ĐAO ĐẮP

2.1 – Đào bới Lớp rễ bảo đảm cho cây đứng được và cung cấp nước cho cây phần lớn thường nằm cách mặt đất 50 cm. Việc làm tổn thương lớp rễ này sẽ có hại cho sự sống của cây.

Cấm đào bới sâu hơn 10 cm trong khoảng cách dưới 2 mét tính từ phía ngoài cùng của gốc cây, trừ khi có thể tái tạo lại tầng đất nền thuận lợi cho sự phát triển của rễ mới.

lâu năm hơn 1,5 mét (tính từ mép hào đến phía ngoài gốc cây).

Trong bất kỳ trường hợp nào, rãnh/hào cũng không được lấn sang hố trồng cây non.

Lúc đào hào, nếu gặp phải rễ cây, thì không được dùng các dụng cụ cắt hoặc làm hư hại rễ cây.

Đơn vị thi công phải áp dụng những biện pháp bảo vệ rễ cây giống như bảo vệ các hệ thống ngầm khi thi công đào rãnh/hào...

Nếu rãnh/ hào gần cây xanh và để lộ thiên hơn 15 ngày, thì đơn vị thi công hoặc người thụ hưởng công trình phải phủ một tấm phim kín (ví dụ polyane) để giữ độ âm của đất ở quanh rễ cây (xem sơ đồ).

2.2 – Đăp nền Việc chôn cổ rễ và rễ làm cây bị ngạt. Do vậy, việc đắp chân cây là không nên. Nếu bắt buộc phải làm như vậy, thì cần để một lớp chống úng xuống đáy (dùng soi có đường kính 40/60) phủ một lớp phim bằng sợi tổng hợp chống bồi đất.

Quá độ sâu 40 cm, phải lắp thiết bị làm thoáng khí cho bộ rễ (ống tiêu nông).

Lớp đất đắp cần phải có nhiều dưỡng chất và nhẹ để giúp cây có thể tái tạo rễ mới trên bề mặt.

Phịm polyane

Kích thước giới hạn của rễ

Ống

Các tấm ván

III - VA ĐẬP

Thân cây là nơi nhựa lưu chuyển, tạo sự liên hệ giữa rễ và lá. Các mạch dẫn nhựa nằm ngay dưới lớp vo. Do đó phải bảo vệ toàn bộ thân cây tránh những cú va đập.

Hai hình thức bảo vệ cần áp dụng tùy theo tính chất hoặc thời hạn công trường.

3.1 – Bảo vê ngăn hạn đôi với công trường thông thường

Trong trường hợp công trường có thời gian thi công không quá 2 tuần thì chỉ cần bảo vệ cây một cách đơn giản. Đầu tiên cần tạo ra một vành đai mềm bằng cách đặt lốp xe hoặc ống mềm quanh thân cây nhằm tránh cọ xát; sau đó quanh vành đai mềm này sẽ lắp những tấm ván cao ít nhất 2 mét. Những tấm ván này không được tiếp xúc trực tiếp với thân cây (xem sơ đồ). Cũng có thể sử dụng một ống mềm loại «Janolene» hay tương tự để bao quanh thân cây đến độ cao 2 mét.

Đai sắt

Ống mềm loại “Janolene”

118 119



2 m

2 m

2 m

3.2 – Bảo vê đặc biêt đôi với công trường dài ngày

Trong trường hợp công trường thi công quá 2 tuần, một số cây có thể cần được bảo vệ đặc biệt. Lớp bảo vệ này gồm một vành đai từ 2 - 4m2 (bằng gỗ

3.3 – Bảo vê cành cây Cành cây tạo thành bộ xương của cây. Tuy nhiên, một số cành đôi khi có thể gây cản trở sự vận chuyển máy móc hoặc lắp đặt thiết bị trên công trường. Đơn vị thi công hoặc người thụ hưởng công trình cần phải làm đơn gửi Sở Giao thông đường bộ để xin cắt những cành gây vướng trước khi bắt đầu thi công. Khi nhận được đơn đề nghị, Sở sẽ lập dự toán công việc cắt, tỉa cành cây bằng cách dựa trên hợp đồng tỉa cành của Cộng đồng đô thị Lyon.

Bảng dự toán này sẽ được chuyển đến người gửi đơn yêu cầu và không thay đổi. Công việc cắt, tỉa cành sẽ chỉ được thực hiện sau khi người có đơn yêu cầu nộp đầy đủ tiền đúng theo bảng dự toán vào kho bạc của Cộng đồng đô thị Lyon.

Việc cắt cành cây sẽ được thực hiện với theo nguyên tắc "cắt mềm" được quy định trong Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật trồng và bảo dưỡng cây xanh đường phố của Sở Giao thông đường bộ.

Việc cắt, tỉa cành theo yêu cầu của đơn vị thi công hoặc người thụ hưởng công trình sẽ không được

hoặc lưới sắt) cao tối thiểu 2 m (xem sơ đồ). Thêm vào đó, một tấm lưới có thể được đặt bên ngoài vành đai nhằm tránh tích tụ rác bên trong phạm vi bảo vệ. Trong mọi trường hợp cần giữ bên trong vành đai luôn sạch sẽ.

thực hiện nếu phải tỉa/cắt quá nhiều làm cụt cành và nếu xét thấy không cần thiết đối với việc thi công công trường.

Đơn vị thi công hoặc người thụ hưởng công trình không được tự ý cắt cành hoặc thuê đơn vị khác làm theo cách riêng của mình dù dưới bất kỳ hình thức nào.

3.4 – Lưu thông thiết bị có động cơ trên công trường

Việc đầm, nén đất ở gần cây có thể ảnh hưởng đến sự hô hấp của rễ nông và độ xốp của đất.

Do vậy, cấm dịch chuyển máy móc nặng trong những vùng rễ cây phát triển (vùng này được xác định bằng hình chiếu thẳng đứng của tán cây trên mặt đất) và trong vùng cách cây dưới 2 mét.

Trong trường hợp bất khả kháng, gốc cây cần được bảo vệ bằng cách đặt một lớp soi dầy 20 cm (đường kính soi từ 15 đến 25 mm) trên mặt đất, bên trên được phủ các tấm kim loại nếu có thiết bị nặng di chuyển qua khu vực này.

IV – CÁC QUY ĐINH BỔ SUNG

4.1 - Tâp kết vât liêu

Trong quá trình thi công, không được tập kết hoặc tích trữ vật liệu dưới gốc cây (đất, cát, đá, vôi gạch vụn, bao xi-măng, v.v.).

Tương tự, trong bất kỳ trường hợp nào cũng không được đổ các sản phâm ô nhiễm vào gốc cây.

4.2 - Rửa cây Khi kết thúc công trường và trong trường hợp cần thiết, cây xanh sẽ được phun nước để rửa sạch bụi bám trên lá (xi-măng, thạch cao, cát, v.v.). Nếu công

trường kéo dài trên hai tháng trong mùa ra lá, việc rửa cây phải được thực hiện hàng tháng.

4.3 - Hoàn nguyên (phục hồi nguyên trạng)

Khi công trường kết thúc, phải hoàn nguyên đất nằm trong phạm vi bảo vệ cây. Đặc biệt, các vùng bị đầm, nén khi thi công công trường cần được làm tơi, xốp trở lại.

4.4 - Phòng tranh cac nguy cơ ô nhiêm

Bên trong vành đai bảo vệ cây và nói chung là bên trong hố trồng cây, cần được duy trì sạch sẽ và tránh sự xâm nhập của mọi chất long có hại đối với cây, ví dụ xăng, nhớt xe, a-xít, xi-măng, v.v.

Lớp sỏi Ván thép trên lớp sỏi

120 121



PHỤ LỤC 3 - MỘT SÔ HÌNH ANH VỀ KHÔNG GIAN XANHỞ THANH PHÔ LYON

Khu trung tâm tài chính, thương mại của Lyon - Hoa được bố trí tự nhiên tạo nên hình ảnh tương phản giữa một bên là nhân tạo và một

bên là tự nhiên.

Hình ảnh cho thấy sự quản lý theo cấp độ, các loại cây trang trí, hoa, cỏ được chăm

sóc cẩn thận, cắt tỉa tỉ mỉ.

Mảng xanh theo không gian đứng (bức tường có khung bằng kim loại, bên trong

có hỗn hợp chất trồng cây).

Khu vườn được thiết kế theo dạng đường thẳng, vuông góc.

Mảng xanh trên mái nhà.

122 123



Khu phố cổ của Lyon được Unesco công nhận là di sản văn hoá thế giới. Vườn hoa tại khu vực này được thiết kế, cắt tỉa và chăm sóc rât cẩn thận

(quản lý theo cấp độ cao nhất trong 4 cấp độ).

Các cấp độ quản lý khác nhau trong công viên, có khu vực hoa cỏ được để mọc tự nhiên nhưng có nơi cỏ được cắt bằng phẳng.

Cành cây được băm ra và rải trên mặt đất để hạn chế cỏ dại và giữ độ ẩm cho đất.

Rải sỏi trên mặt đất để hạn chế cỏ dại mọc, giúp tránh sự cạnh tranh về nước và dinh dưỡng với các

loại hoa-kiểng được trồng.

Vườn ở quảng trường khu trung tâm được bố trí nhiều lớp cây để người ngồi bên trong không thấy xe chạy ngoài đường và ít bị ảnh hưởng của tiếng xe.

Hàng rào làm bằng cây Salix.

Sử dụng các loại rau gia vị để trang trí.

124 125



Công viên bờ sông Rhône

Công viên “Đầu Vàng” – 105 ha không gian xanh – sạch và bền vững

Cây xanh và hoa hai bên đường ở Lyon – Đại lộ Tony Garnier

Công viên Gerland

125

Trong 05 năm, PADDI đã tổ chức 37 khóa đào tạo tập huấn với nhiều chủ đề đa dạng và có sự tham gia, điều phối của khoảng 30 chuyên gia Pháp:

37. Cân nhăc những rủi ro liên quan đến nước. Tiến tới quy hoạch cac yếu tô có tính hê thông: 12/12 - 16/12/2011 - Stéphane Caviglia, phụ trách công tác Đô thị, Métropole Savoie

36. Đôi tac công-tư: 05/12 – 09/12/2011 - Thierry GOUIN (CERTU, Chuyên gia của vùng Rhône-Alpes), Jan G. Janssens (Chuyên gia của AFD), ĐẶNG Xuân Quang (Tổ trưởng tổ công tác PPP Task Force, Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam)

35. An toàn giao thông: thach thức và giải phap: 31/10 - 04/11/2011 - Hubert Trève (Kỹ sư, chuyên gia về An toàn giao thông, CERTU)

34. Kiến trúc xanh: ý tưởng, thiết kế và thực hành: 30/05 - 03/06/2011 - Thierry Roche (Kiến trúc sư, nhà Quy hoạch, Quản lý Atelier Thierry Roche)

33. Hỗ trợ chủ đầu tư nhà nước về công trình xanh, xây dựng bền vững ứng phó với biến đổi khí hâu: 09/05 - 13/05/2011 - Cécile Wicky (Trưởng dự án, tham chiếu QEB, Cộng đồng đô thị Lyon)

32. Quy hoạch và quản lý không gian xanh, chính sach bảo tồn và phat triển cây xanh: 18/04 - 22/04/2011 - Frédéric Ségur (Kỹ sư phụ trách phòng Cây xanh và Cảnh quan, Cộng đồng đô thị Lyon)

31. Điều hành và đầu tư tài chính cac dịch vụ đô thị cấp thoat nước và xử lý nước thải: 06/12 - 10/12/2010 - Claude de Miras (Viện Nghiên cứu vì sự phát triển IRD), Christophe Cluzeau (Giám đốc dự án INDH-INMAE), Abderrahmane Ifrassen (Tổng Giám đốc IDMAJ SAKAN)

30. Thực hiên quy hoạch đô thị tại TPHCM: 14/06 - 22/06/2010 - Patrice Berger (Cơ quan Quy hoạch đô thị Cộng đồng đô thị Lyon AUGL)

29. Sở hữu chung riêng trong quản lý chung cư và cac phương thức tài chính dành cho nhà ở: 28/06 - 02/07/2010 - Jean-Charles Castel (CERTU)

28. Cơ sở dữ liêu và hê thông theo dõi, giam sat đất đai và bất động sản: 12/04 - 16/04/2010 - Robert Wacheux (Sở Đất đai Cộng đồng đô thị Lyon)

27. Cải tạo chỉnh trang đô thị, bồi thường, giải phóng mặt bằng, tai định cư: 22/03 - 27/03/2010 - Pascale Bonnard (Trưởng Ban Lập trình và Quản lý Cơ chế Nhà ở – Ban Giám đốc Nhà ở và Đoàn kết Phát triển đô thị – Cộng đồng đô thị Lyon)

26. Cải tạo chỉnh trang đô thị xung quanh cac trục đường mới: 25/01 - 29/01/2010 - Jean-Charles Castel (CERTU)

25. Ứng dụng GIS trong quản lý đô thị: 18/01 - 23/01/2010 - Anne Lesvignes (Ban Giám đốc Quy hoạch đô thị của Cộng đồng đô thị Lyon)

24. Bảo tồn di sản kiến trúc đô thị và triển vọng chiến lược quản lý di sản trong khu trung tâm lịch sử của TPHCM: 10/01 - 16/01/2010 - Bruno Delas (Sở Văn hóa và Di sản Thành phố Lyon)

23. Cơ quan tổ chức giao thông và cac mô hình quản lý doanh nghiêp khai thac: 14/12 - 18/12/2009 - Maurice Lambert (nguyên Giám đốc Văn phòng Chủ tịch Công đoàn Giao thông công cộng Grenoble)

22. Mô hình công nghê và xây dựng công trình xanh: 07/12 - 11/12/2009 - Françoise Cadiou (Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Quốc gia Pháp), Melissa Merryweather (Hội đồng Công trình xanh Việt Nam VGBC)

DANH SÁCH CÁC KHOÁ TẬP HUẤN

126


126

21. Cac chính sach và cơ chế để tạo quỹ đất sạch: 02/03 - 06/03/2009 - Robert Wacheux (Sở Đất đai Cộng đồng đô thị Lyon)

20. Phat triển nhà ở xa hội: 09/02 - 13/02/2009 - P. Peillon (Hiệp hội các Tổ chức Nhà ở Xã hội dành cho người thu nhập thấp)

19. Môi quan hê giữa Quy hoạch xây dựng đô thị và Quy hoạch giao thông đô thị: 17/11 - 21/11/2008 - Philippe Bossuet (SYTRAL) và Patrice Berger (Cơ quan Quy hoạch đô thị Cộng đồng đô thị Lyon AUGL)

18. Quy hoạch giao thông tại cac nước đang phat triển: 10/11 - 11/11/2008 - Huzayyin (Giáo sư Trường Đại học Cai-rô Ai Cập)

17. Cải tạo chỉnh trang đô thị: 16/06 - 20/06/2008 - Laurent Bechaud (Giám đốc Nhóm vì Lợi ích Cộng đồng trong Dự án quy mô lớn của Thành phố Saint-Etienne)

16. Quản lý chất thải răn: quy chế và thu phí: 09/06 - 13/06/2008 - C. Neciolli (Cộng đồng đô thị Lyon)

15. Quản lý một tuyến xe buýt: 26/05 - 30/05/2008 - H. Van Eibergen (Grenoble-Alpes Métropole)

14. Vân hành, khai thac, quản lý bai đâu xe: 14/04 - 18/04/2008 - Michel Golly (Công ty Tư vấn ASCO)

13. Quản lý và xử lý chất thải: 07/05 - 12/05/2007 - C. Neciolli (Cộng đồng đô thị Lyon)

12. Thiết kế đô thị: 26/03 - 31/03/2007 - M. Perret-Blois (Văn phòng Tư vấn kiến trúc & quy hoạch đô thị Patrick Chavanes)

11. Xa hội hóa dịch vụ đô thị và cơ sở hạ tầng: 05/02 - 12/02/2007 - E. Baye (Công ty ASCONIT)

10. Quy hoạch và quản lý công trình ngầm: 29/01 - 05/02/2007 - A. Chaussinand (Thành phố Saint-Etienne)

9. Chính sach nhà ở và quản lý nhà ở xa hội: 15/01 - 22/01/2007 - Jean-François Rajon (Môi trường sống và Nhân văn)

8. Triển khai thực hiên quy hoạch: 20/11 - 27 /11/2006 - C. Marquand (SED de Haute-Savoie)

7. Quy hoạch và quản lý đất đai: 16/10 - 20 /10/2006 - Jean-Charles Castel (CERTU)

6. Quản lý nhà ở xa hội: 03/04 - 12/04/2006 - J-F Rajon (Môi trường sống và Nhân văn)

5. Găn kết cac dự an cải tạo chỉnh trang đô thị: 22/03 - 31/03/2006 - C. Marquand (SED de Haute-Savoie)

4. Chính sach quản lý tại cac thành phô: 10/03 - 21/03/2006 - Jean-Charles Castel (Trung tâm Nghiên cứu các Mạng lưới Giao thông, Quy hoạch đô thị và các Công trình công cộng CERTU)

3. Cải tạo chỉnh trang đô thị: 28/02 - 09/03/2006 - Laurent Bechaud (Giám đốc Nhóm vì Lợi ích Cộng đồng trong Dự án quy mô lớn của Thành phố Saint-Etienne)

2. Xa hội học đô thị: 16/02 - 27/02/2006 - P. Chaudoir (Viện Quy hoạch đô thị Lyon IUL)

1. Quản lý cơ sở hạ tầng và dịch vụ đô thị: 06/02 - 15/02/2006 - E. Baye (Công ty ASCONIT)

Quý vị có thể tải cac tài liêu tổng hợp của cac khóa tâp huấn và tham khảo cac thông tin trên trang web của PADDI http://www.paddi.vn

Le téléchargement des livrets ainsi que les informations sont disponibles sur le site internet du PADDI http://www.paddi.vn

Trung tâm Dự báo và Nghiên cứu Đô th ịCentre de Prospec t ive e t d ’Études Urba ines

216 Nguyễn Đình Ch iểu , Q .3 , Thành phố Hồ Ch í MinhTe l / f ax : +84 (0 )83 930 54 77 – Emai l : padd i@hcm. fp t .vn

Webs i t e : www.padd i .vn

R e g i o n

SAØI GOØN TP HOÀ CHÍ MINH

Documents

KHÓA TẬP HUẤN QUY HOẠCH VÀ QUẢN LÝ KHÔNG GIAN XANH