33CHIẾNLƯỢCCỦACHIẾNTRANHROBERTGREENETêneBook:33ChiếnLượcCủaChiếnTranh

Tácgiả:RobertGreene

Hìnhthức:BìaMềm

Giábìa:115.000₫

Côngtypháthành:NXBTrẻ

Nhàxuấtbản:NXBTrẻ

Trọnglượngvậnchuyển:1.15kg

Kíchthước:14x20.5cm

Sốtrang:970

Ngàyxuấtbản:10/2012

Giớithiệu:33chiếnlượccủachiếntranhlàtinhtúycủatrítuệvôtậnhàmchứatrongcácbàihọcvànguyêntắccủaviệcthựchiệnchiếntranh.

Quyểnsáchđượcthiếtkếđểđịnhhướngbạnvớitrithứcthựchành,tạorachobạnvôsốsựlựachọnvàthuậnlợikhiđốiđầuvớinhữngchiếnbinhlẩnkhuấtđangtấncôngbạntrongcuộcchiếnhàngngày.

Mỗichươngsáchlàmộtchiếnlượcđượcchọnlọctừnhữngtácphẩmvànhữngthựctiễncủacáctướnglĩnhcũngnhưcácchiếnlượcgiavĩđạinhấttronglịchsửhướngtớiviệcgiảiquyếtmộtvấnđềcụthểmàbạnthườnggặpphải.

Mỗichươngsáchcũngđượcminhhọabằngnhữngvídụlịchsử,khôngchỉtừbảnthânsựthựchiệnchiếntranhmàcòntừlĩnhvựcchínhtrị,vănhóa,kinhdoanh,chỉrasựnốikếtgiữaquânsựvàxãhội.

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

MụclụcLỜINÓIĐẦUTUYÊNCHIẾNVỚIKẺTHÙ

ĐỪNGCHIẾNĐẤUVỚICUỘCCHIẾNVỪAQUAGIỮANHỮNGSỰKIỆNRỐILOẠN,ĐỪNGĐÁNHMẤTSỰMINHMẪNTẠOMỘTÝTHỨCVỀSỰKHẨNCẤPVÀTUYỆTVỌNGTRÁNHNHỮNGCÁIBẪYCỦATƯDUYTHEONHÓMPHÂNTÁNCÁCLỰCLƯỢNGCHUYỂNCUỘCCHIẾNTRANHCỦABẠNTHÀNHMỘTCUỘCTHẬPTỰCHINHCHỌNLỰATRẬNCHIẾNMỘTCÁCHCẨNTHẬNXOAYCHUYỂNCUỘCDIỆNTẠORAMỘTVẺNGOÀICÓTÍNHCHẤTĐEDỌAĐỔIKHÔNGGIANLẤYTHỜIGIANTHUATRONGNHỮNGTRẬNĐÁNHNHƯNGTHẮNGCUỘCCHIẾNTRANHTỔNGCHIẾNLƯỢCNHẬNBIẾTKẺTHÙÁPĐẢOSỰCƯỠNGKHÁNGVỚITỐCĐỘVÀSỰĐỘTNGỘTKIỂMSOÁTĐỘNGLỰCTẤNCÔNGVÀONƠIDỄTỔNTHƯƠNGCỦAĐỐITHỦĐÁNHBẠIKẺTHÙTỪNGPHẦNCHUYỂNHƯỚNGVÀTẤNCÔNGVÀOHÔNGĐỐITHỦVÂYBỌCQUÂNTHÙLÀMCHOKẺTHÙSUYYẾUĐÀMPHÁNTRONGKHITIẾNTỚIBIẾTCÁCHKẾTTHÚCDỆTMỘTMẠNGKHÔNGĐƯỜNGNỐIGIỮASỰTHẬTVÀHƯCẤUCHỌNTUYẾNĐƯỜNGÍTKỲVỌNGNHẤTCHIẾMLĨNHVÙNGĐẤTCAOĐẠOĐỨCKHÔNGCHOKẺTHÙNHẬNTHẤYMỤCTIÊULÀMRAVẺNHƯĐANGHOẠTĐỘNGCHOLỢIÍCHCỦANGƯỜIKHÁCTRONGLÚCTĂNGCƯỜNGCHOCÁCLỢIÍCHCỦACHÍNHMÌNHTRAOCHOĐỊCHTHỦĐỦDÂYTHỪNGĐỂHỌTỰTREOCỔCẮNTỪNGMIẾNGNHỎTHÂMNHẬPVÀOTÂMTRÍKẺTHÙHỦYDIỆTTỪBÊNTRONGTHỐNGTRỊTRONGKHITỎVẺPHỤCTÙNGGIEORẮCTÌNHTRẠNGPHẬPPHỒNGSỢHÃITHÔNGQUACÁCHÀNHĐỘNGKHỦNGBỐ

LờinóiđầuChúngtasốngtrongmộtnềnvănhóavốncổđộngchonhữnggiátrịmangtínhdânchủcủaviệcsốngngaythẳngvớitấtcảmọingười;chotầmquantrọngcủaviệcthíchứngvớimộtnhóm;vàchoviệchiểubiếtcáchthứccộngtácvớinhữngngườikhác.Chúngtađượcdạydỗngaytừbérằngnhữngngườicóvẻngoàihiếuchiếnvàhaygâysựphảitrảmộtcáigiávềmặtxãhội:khôngđượcquầnchúngưathíchvàbịcôlập.Nhữnggiátrịcủasựhòahợpvàcộngtácnàyđượcduytrìtheomộtcáchthứctinhvihoặcthôthiển-thôngquanhữngquyểnsáchvềcáchthứcđểthànhcôngtrongcuộcsống;thôngquanhữnghànhxửbềngoàivuivẻ,hòabìnhmànhữngngườiđãthànhđạthơnngườitrênthếgiớithểhiệntrướcmặtquầnchúng;thôngquanhữngýniệmvềsựđúngđắnđangthấmđẫmtrongkhônggiancộngđồng.Vấnđềđốivớichúngtalàchúngtađượcđàotạovàđượcchuẩnbịđểsốnghòabình,chứkhônghềđượcchuẩnbịchođiềumàchúngtađangđốimặttrongthếgiớihiệnthực–chiếntranh.Cuộcchiếnnàytồntạiởnhiềucấpđộkhácnhau.Hiểnnhiênnhấtlàchúngtacónhữngđốithủởphíabênkia.Thếgiớingàycàngtrởnênđầytínhcạnhtranhvàhiểmác.Trongchínhtrị,trongkinhdoanh,thậmchítrongnghệthuật,chúngtađốimặtvớinhữngđốithủhầunhưsẽlàmbấtcứđiềugìđểchiếmlợithế.Tuynhiên,rắcrốivàphứctạphơnnhiều,lànhữngcuộcchiếnmàtrongđóchúngtaphảichạmtránvớinhữngngườiđượcxemlàởvềphíacủachúngta.Cónhữngngườingoàimặtlàđồngđội–nhữngkẻhànhxửrấtthânthiệtvàdễthương-nhưngđólạilànhữngkẻngầmpháhoạichúngtaởhậutrường,sửdụngnhómđểcổđộngchonhữngviệcriêngcủahọ.Nhữngkẻkhác,khópháthiệnhơn,thựchiệnnhữngtrògâyhấnthụđộngtinhvi,đềxuấtsựgiúpđỡkhôngbaogiờđến,ngấmngầmchơixấuchúngta.Ởngoạidiện,mọisựdườngnhưkhábìnhổn,nhưngngaybêndướinó,làmỗingườiđànônghoặcđànbàchỉvìbảnthânhọ,độnglựcnàytiêmnhiễmngaycảtrongnhữnggiađìnhhaynhữngmốiquanhệ.Vănhóacóthểchốibỏthựctếnàyvàcổđộngchomộtbứctranhhòanhãhơn,nhưngchúngtabiếtvàcảmnhậnđượcnó,trongnhữngvếtsẹochinhchiếncủamình.Khôngphảivìchúngtavàcácđồngnghiệpcủachúngtalànhữngsinhvậtthiếuhiểubiết,nhữngkẻthấtbạitrongviệcsốngtheonhữnglýtưởnghòabìnhvàvịtha,màvìchúngtakhôngthểlànhưthế.Cónhữngxungđộnghiếuchiếnmàchúngtakhôngthểlàmngơhaykiềmchếđược.Thờitrước,cáccánhâncóthểmongchờmộtnhóm–mộtnhànước,mộtgiađìnhmởrộng,mộtcôngty–loliệuchohọ,nhưngđiềunàykhôngcònđúngnữa,vàtrongthếgiớivôtìnhnàychúngtaphảisuynghĩtrướctiênvàtrênhếtchochínhbảnthânvànhữnglợiíchcủachúngta.Điềuchúngtacầnkhôngphảilàtheođuổinhữngýtưởngbấtkhảthivàphinhântínhvềhòabìnhvàsựhợptác,màhơnthế,làtrithứccótínhthựchànhvềcáchthứcxửlýmốixungđộtvànhữngcuộcchiếnhàngngàymàchúngtađangchạmtrán.Vàtrithứcnàykhôngphảilàvềcáchlàmthếnàođểmạnhmẽhơntrongviệcđạtđượcnhữnggìchúngtamuốnvàtựbảovệchúngta,màđúnghơn,làmthếnàođểcólýtrívàcóchiếnlượchơnkhixảyraxungđột,địnhhướngchocácxungđộnggâyhấncủachúngtathayvìchốibỏhoặckềmnénchúng.Nếucómộtmụctiêuphảihướngtới,thìđónênlàmộtchiếnlượcgia,mộtconngườigiảiquyếtđượcnhữngtìnhhuốngkhókhănvàđiềukhiểnđượcmọingườithôngquathủđoạnkhéoléovàthôngminh.Nhiềunhàtâmlýhọcvàxãhộihọcđãlýluậnrằngchínhnhờthôngquaxungđộtmàcácvấnđềđượcgiảiquyếtvànhữngkhácbiệtthậtsựđượchòagiải.Cóthểtruynguyênnhữngthànhcônghaythấtbạicủachúngtatrongcuộcsốngtừviệcchúngtaxửlýtốthoặctồinhữngxungđộtkhôngthểtránhkhỏisẽđốimặtvớichúngtatrongxãhội.Nhữngcáchthứcthôngthườngmàmọingườixửlýchúng–cốtránhmọixungđột,trởnênđầycảmxúcvàdễkíchđộng,trởnêngiảnhângiảnghĩavàmánhkhóe–tấtcảrốtcuộcđềuphảntácdụng,bởivìchúngkhôngđặtdướisựkiểmsoátcủalươngtâmvàlýtrívàthườngkhiếnchohoàncảnhxấuđi.Cácchiếnlượcgiahànhđộngkháchẳn.Họsuynghĩxahơnvềnhữngmụctiêudàihạn,quyếtđịnhnhữngcuộcchiếnnàocầntránhvàcuộcchiếnnàolàkhôngthểtránhkhỏi,biếtcáchlàmthếnàođểkiểmsoátvàđịnhhướngnhữngcảmxúccủahọ.Khibuộcphảichiếnđấu,họchiếnđấutheođườnglốilắtléoquanhcovớimộtthủthuậttinhtế,khiếnchocácmánhkhóecủahọkhóbị

pháthiện.Bằngcáchnàyhọcóthểduytrìsựhòabìnhbềngoàicầnthiếttrongnhữngthờikỳchínhtrị.Ýtưởngvềsựchiếnđấutheolýtrínàyđếnvớichúngtatừchiếntranhcótổchức,nơimànghệthuậtvềchiếnlượcđượcphátminhvàcảitiến.Thoạttiên,chiếntranhkhôngcótínhchiếnlượcgìcả.Cáctrậnchiếngiữacácbộlạcdiễnratheomộtcungcáchtànbạo,mộtloạinghithứcbạolựcmàtrongđónhưngcánhâncóthểbiểulộđứctínhanhhùngcủahọ.Nhưngkhicácbộlạcmởrộngvàpháttriểnthànhcácquốcgia,hoàntoànrõràngrằngchiếntranhcóquánhiềutổnphíchìmẩn,rằngviệctiếnhànhnómộtcáchmùquángthườngdẫntớisựsuykiệtvàtựhủydiệt,ngaycảđốivớikẻchiếnthắng.Bằngmộtcáchnàođó,cáccuộcchiếncầnphảiđượctiếnhànhmộtcáchlýtríhơn.Từ“chiếnlược”(strategy)xuấtxứtừtừcổHyLạpstrategos,cóýnghĩachínhxáclà“ngườichỉhuycủamộtđạoquân”.Chiếnlượctheoýnghĩanàylànghệthuậtcủaviệcchỉhuy,củaviệcđiềuđộngtoànbộnỗlựcchiếntranh,củaviệcquyếtđịnhnhữngđộihìnhphảitriểnkhai,địahìnhđểchiếnđấu,nhữngthủthuậtcầnápdụngđểchiếmlợithế.Vàkhitrithứcnàypháttriển,nhữngvịchỉhuyquânđộipháthiệnrarằngcàngcótưduyvàkếhoạchxarộnghơn,họcàngcónhiềukhảnăngthànhcônghơn.Cácchiếnlượcmớilạcóthểchophéphọđánhbạinhữngkẻthùlớnmạnhhơnnhiều,nhưAlexanderĐạiđếđãthựchiệntrongnhữngchiếnthắngcủaôngtrướcngườiBaTư.Việcđốiđầuvớinhữngđốithủcũnghiểubiếtvàápdụngchiếnlượcđãtạonênmộtáplựcvậnđộngđilên:đểchiếmưuthế,mộtviêntướngphảicóđầuócchiếnlượchơn,lắtléovàthôngminhhơnđốiphương.Theothờigian,nhữngnghệthuậtchỉhuyquânsựdầndầntrởnênphứctạphơn,cũngnhưcónhiềuchiếnlượcđượcphátminhhơn.Mặcdùbảnthântừ“strategy”bắtnguồntừHyLạp,songkháiniệmnàyvẫnxuấthiệnởmọinềnvănhóa,trongmọithờikỳ.Cácnguyêntắcbềnvữngvềcáchxửlýcácsựcốbấtkhảkhángcủachiếntranh,cáchlênkếhoạchsaucùng,cáchtổchứcquânđộitốtnhất–tấtcảnhữngđiềunàycóthểtìmthấytrongnhữngcẩmnangchiếntranhtừTrungHoacổđạichođếnchâuÂuhiệnđại.Thủthuậtphảncông,tấncôngbênsườnhoặcpháttriểnđộihình,vàcácnghệthuậtnghibinhlàchuyệnbìnhthườngđốivớicácđộiquâncủaThànhCátTưHãn,NapoleonvàvuaShakacủangườiZulu.Nhìntổngthể,cácnguyêntắcvàchiếnlượcnàybiểuthịmộtkiểutrítuệquânsựphổquát,mộttậphợpnhữngkhuônmẫuthíchứngcókhảnănggiatăngcáccơmaychiếnthắng.CólẽchiếnlượcgiavĩđạinhấttrongtấtcảnhữngngườiđólàTônTử,tácgiảcủaquyểncổthưTrungQuốcBinhPháp.Trongcuốnsáchnày–cólẽđượcviếtvàothếkỷthứ4trướcCôngnguyên–chúngtacóthểtruynguyênhầunhưtấtcảnhữngkhuônmẫuvànguyêntắcchiếnlượcsẽđượcpháttriểntrongsuốtnhiềuthếkỷsauđó.Nhưngđiềunốikếtchúnglại–trongthựctếlàđiềuthiếtlậpnênbinhpháptrongcáchnghĩcủaTônTử-làýtưởngvềviệcchiếnthắngmàkhôngđổmáu.Bằngcáchlợidụngnhượcđiểmtâmlýcủađốiphương,bằngcáchlừađốiphươngvàonhữngvịtríhiểmnghèo,bằngcáchtạoranhữngcảmgiácthấtvọngvàbốirối,mộtchiếnlượcgiacóthểkhiếnchođốiphươngsụpđổvềmặttinhthầntrướckhiđầuhàngvềthểchất.Theocáchnày,chiếnthắngcóthểđạtđượcởcáigiáthấphơnrấtnhiều.Vàquốcgiathắngtrậnvớiíttổnthấtnhânmạngvàkhítàihơnlàquốcgiacóthểthịnhvượngtrongmộtquãngthờigianlâudàihơn.Tấtnhiên,phầnlớnnhữngcuộcchiếntranhkhôngđượctiếnhànhmộtcáchthuầnlýtrí,nhưngnhữngchiếndịchtronglịchsửtuântheonguyêntắcnày(ScipioAfricanusởTâyBanNha,NapoleonởUlm,T.E.LawrencevớinhữngchiếndịchtiêuthổtrongThếchiếnthứI)trởnênnổibậtvàđượcvậndụngtheo.Chiếntranhkhôngphảilàmộtlĩnhvựcriêngbiệttáchrờivớiphầncònlạicủaxãhội.Nólàmộtphạmvihoạtđộnghiểnnhiêncủaconngười,đầynhữngđiềutốtđẹpvàxấuxanhấttrongbảnchấtcủachúngta.Chiếntranhcũngphảnánhnhữngxuthếtrongxãhội.Sựtiếnhóatớicácchiếnlượcphitruyềnthốnghơn–chiếntranhdukích,chủnghĩakhủngbố-phảnánhmộttiếnhóatươngđồngtrongxãhội,nơihầuhếtmọisựvậtđangvậnđộng.Cácchiếnlượcthànhcôngtrongchiếntranh,dùlàtheotruyềnthốnghayphitruyềnthống,đềudựavàotâmlýmuônđời;vànhữngthấtbạiquânsựlớnđãdạychochúngtanhiềuđiềuvềsựnguxuẩncủaconngườivànhữnggiớihạncủasứcmạnhtrongbấtkỳđấutrườngnào.Quanđiểmmangtính

chiếnlượctrongchiếntranh–tínhchấtcựckỳlýtrívàcânbằngvềcảmxúc,nỗlựcchiếnthắngvớitổnthấttốithiểuvềmáuđổvàkhítài–cótầmứngdụngvôhạnvàthíchđángvớinhữngcuộcchiếnhàngngàycủachúngta.Vớinhữnggiátrịcủacácthờiđạiđãinsâutrongtâmkhảm,nhiềungườisẽlýluậnrằngchiếntranhcótổchứcvốncótínhdãman–mộtditíchcủaquákhứbạolựccủaloàingườivàlàmộtđiềucầnkhắcphục.Cổđộngchocácnghệthuậtchiếntranhtrongmộtmôitrườngxãhội,họsẽnói,làcảntrởsựtiếnbộvàkhuyếnkhíchsựxungđộtvàbấtđồng.Chẳnglẽthếgiớinàychưađủthứđóhaysao?Lýluậnnàyrấthấpdẫn,nhưngkhônghợplýchútnàocả.Trongxãhộivàtrongthếgiớinóichung,luônluônsẽcónhữngkẻhunghănghiếuchiếnhơnchúngta,nhữngkẻtìmmọicáchđểđạtđượcnhữnggìhọmuốn,bằngtrămphươngnghìnkế.Chúngtaphảicảnhgiácvàphảibiếtcáchtựbảovệbảnthânđểchốnglạinhữngdạngngườinày.Cácgiátrịvănminhsẽkhôngtiếntriểnnếuchúngtabuộcphảiđầuhàngnhữngkẻxảoquyệtvàhùngmạnh.Trongthựctế,nhữngngườitheochủnghĩahòabìnhkhiđốimặtvớilũsóinhưthếlàcộinguồncủamộttấnbikịchvôtận.MahatmaGandhi,ngườiđãnângsựbấtbạođộngthànhmộtvũkhívĩđạichobiếnchuyểnxãhội,sauđóchỉcómộtmụctiêugiảndịtrongđời:đưaẤnĐộthoátkhỏinhữnglãnhchúangườiAnhvốnlàmnólụnbạisuốtnhiềuthếkỷ.NgườiAnhlànhữngnhàcaitrịthôngminh.Gandhihiểurằngnếumuốnbấtbạođộngđạthiệuquả,nóphảicựckỳcótínhchiếnlược,đòihỏiphảinhiềutưduyvàkếhoạch.Ôngđãtiếnmộtbướckháxakhigọibấtbạođộnglàmộtphươngcáchtiếnhànhchiếntranhmới.Đểcổđộngchomộtgiátrịbấtkỳnào,bạnphảisẵnsàngchiếnđấuvìnóvàhướngvềcáckếtquả-chứkhôngchỉlàcáicảmgiáctốtđẹp,nồngnhiệtkhithểhiệncácýtưởngđó.Mộtkhihướngtớicáckếtquả,bạnđãđivàolĩnhvựcchiếnlược.Chiếntranhvàchiếnlượccómộtlogickhôngthểchuyểndời:nếubạnmuốnhoặckhátkhaobấtcứđiềugì,bạnphảisẵnsàngvàcókhảnăngchiếnđấuvìnó.Nhữngngườikhácsẽlýluậnrằngchiếntranhvàchiếnlượclànhữngvấnđềchủyếumàđànôngquantâm,đặcbiệtlànhữngkẻhiếuchiếnhoặcnằmtrongsốtầnglớpưutúnhiềuquyềnlực.Họsẽbảorằngviệcnghiêncứuchiếntranhvàchiếnlượclàmộtmưucầuthuộcvềgiốngđực,thuộctầnglớpưutúvàcótínhápchế,mộtphươngthứcđểquyềnlựcduytrìchínhnó.Mộtlýluậnnhưthếthậtphilývànguyhiểm.Khởiđầu,chiếnlượcthậtsựthuộcvềmộtítthànhphầnchọnlọc–mộtvịtướng,banthammưucủaôngta,nhàvua,mộtsốtriềuthần.Nhữngngườilínhkhôngđượchọcchiếnlược,bởinósẽkhônggiúpíchgìchohọtrênchiếntrận.Ngoàira,trangbịchonhữngngườilínhcủamìnhmộtloạitrithứcthựchànhcóthểgiúphọtổchứcmộtcuộcbinhbiếnhaynổiloạnlàviệckémkhônngoan.Kỷnguyênthựcdânchủnghĩacònnângnguyêntắcnàylêncaohơn:nhữngngườidânbảnxứcủacácthuộcđịacủachâuÂubịcưỡngbáchgianhậpcácđộiquânphươngTâyvàthựchiệnnhiềuquânvụ,nhưngngaycảnhữngngườilêntớicácchứcvụhànhchínhcaovẫnkhôngđượchọchỏigìvềchiếnlược,cáiđượcxemlàquánguyhiểmnếutruyềnđạtchohọbiết.Chiếnlượcvàcácnghệthuậtchiếntranhvốnlàmộtngànhtrithứcđặcbiệtthậtsựchỉnằmtrongtaynhữngtầmlớpưutúvàchínhquyềnchuyênchế,nhữngkẻthíchchiacắtvàthốngtrị.Nhưngnếuchiếnlượclànghệthuậtcủaviệcđạttớinhữngkếtquả,củaviệcbiếncácýtưởngthànhhànhđộng,nóphảiđượcphổbiếnxavàrộng,đặcbiệtlàtrongnhữngngườicótruyềnthốngkhôngbuồnđếmxỉatớinó,baogồmcảnhữngngườiphụnữ.Trongnhữngcâuchuyệnthầnthoạicủahầuhếttấtcảnhữngnềnvănhóa,nhữngvịthầnchiếntranhvĩđạilàphụnữ,trongđócóAthenacủaHyLạpcổđại.Sựthiếuquantâmcủamộtphụnữđốivớichiếnlượcvàchiếntranhkhôngphảilàmộtthuộctínhsinhhọcmàlàmộtthuộctínhxãhội,vàcólẽcảthuộctínhchínhtrịnữa.Thayvìkhángcựlạisứchútcủachiếnlượcvànhữngưuđiểmcủaviệctiếnhànhchiếntranhtheolýtríhoặcchorằngnókhôngđángquantâm,đốidiệnvớisựcầnthiếtcủanólàđiềutốthơnnhiều.Làmchủnghệthuậtnàyrốtcuộcsẽchỉlàmchocuộcđờicủabạnbìnhổnvàphongphúhơn,vìbạnsẽbiếtcáchthứcthamgiacuộcchơivàchiếnthắngmàkhôngcầnbạolực.ThiếuhiểubiếtsẽdẫntớimộtcuộcđờihỗnloạnkhôngngừngvàđầythấtbạiSauđâylàsáumôhìnhlýtưởngcơbảnbạnnênhướngtớiđểtựbiếnbảnthânthànhmột

chiếnlượcgiatrongcuộcsốnghàngngày.Nhìnvàosựviệctheochínhbảnthâncủachúng,khôngphảitheocáccảmxúccủabạn.Trongchiếnlượcbạnphảixemcácphảnứngxúccảmcủabạnđốivớicácsựkiệnnhưlàmộtcănbệnhphảiđượcchữatrị.Nỗisợhãisẽkhiếnbạnđánhgiáquácaokẻthùvàhànhđộngcótínhchấttựvệtháiquá.Sựgiậndữvànóngnảysẽđẩybạntớinhữnghànhđộnghấptấplàmmấtđicáccơhộichọnlựacủabạn.Sựtựtintháiquá,đặcbiệtkhiđólàkếtquảcủasựthànhcôngsẽkhiếnchobạnđiquáđà.Tìnhyêuvàsựcảmđộngsẽkhiếnbạnmùquángtrướcnhữngthủđoạnxảotrácủanhữngkẻnhìnbềngoàiđangđứngvềphíabạn.Ngaycảnhữngcấpđộvitếnhấtcủanhữngcảmxúcnàycũngcóthểlàmthayđổicáchthứcbạnnhìnvàocácsựkiện.Liệuphápduynhấtlànhậnthứcrằngkhôngthểtránhkhỏisứchútcủacảmxúc,đểnhậnranóngaykhinóxảyravàđểbùđắpchonó.Khibạnthànhcông,hãyvôcùngthậntrọng.Khibạngiậndữ,khônghànhđộnggìcả.Khibạnsợhãi,biếtrằngbạnsẽcườngđiệunhữngmốihiểmnguymàbạnđươngđầu.Chiếntranhđòihỏisựduythựctộtcùng,nhìnsựvậttheobảnthâncủachúng.Cànghạnchếhoặccàngbùđắpđượcchocácphảnứngxúccảmcủabạn,bạncàngtiếntớigầnmôhìnhlýtưởngnày.Xétđoánmọingườitheohànhvicủahọ.Điểmnổibậtcủachiếntranhlàkhônghềcómộtsựhùngbiệnhoặccuộcđốithoạinàocóthểthanhminhchomộtthấtbạiởchiếntrường.Mộtvịtướngđãđưacácđộiquâncủamìnhtớichỗbạitrận,làmlãngphísinhmạng,vàđólàcáchmàlịchsửsẽphánxétôngta.Bạnphảicốvậndụngchuẩnmựctànnhẫnnàyvàocuộcsốnghàngngàycủamình,xétđoánmọingườitheokếtquảcáchànhvicủahọ,nhữnghànhvicóthểnhìnthấyvàđolườngđược,cácthủđoạnhọđãsửdụngđểđạtđượcquyềnlực.Điềumàmọingườinóivềmìnhkhôngquantrọng;ngườitasẽnóibấtcứthứgì.Hãynhìnvàođiềuhọđãlàm;hànhvikhôngbiếtnóidối.Bạncũngphảiápdụnglogicnàychochínhbảnthân.Khinhìnlạimộtthấtbại,bạnphảinhậndiệnđượcnhữngđiềumàlẽrabạnđãphảithựchiệntheocáchkhác.Khôngphảisựchơixấucủađốithủ,màchínhchiếnlượctồitệcủabạnlàđiềuđángkhiểntráchvềthấtbạicủabạn.Bạnchịutráchnhiệmvềnhữngđiềutốtđẹpvàtồitệtrongđờibạn.Nhưmộthệquảtấtyếucủađiềunày,hãynhìnvàomọiđiềumànhữngngườikháclàmnhưmộtthủđoạnchiếnlược,mộtnỗlựcđểgiànhchiếnthắng.Vídụ,nhữngngườitốcáobạn

chơixấu,kẻlàmchobạncảmthấycólỗi,kẻnóivềcôngbằngvàđạođức,[lànhữngngười]1đangcốgắnggiànhlợithếtrênbàncờ.Trôngcậyvàovũkhícủachínhbạn.Trongsựkiếmtìmthànhcôngởcuộcsống,mọingườicókhuynhhướngtrôngcậyvàonhữngđiềucóvẻđơngiản,dễdànghoặctrướcđóđãcóhiệuquả.Điềunàycóthểlàviệctíchlũytàisản,nhữngbiệttàixoayxở,cónhiềuđồngminh,hoặccócôngnghệmớinhấtvàlợithếmànómangtới.Nómangtínhvậtchấtvàcơhọc.Nhưngchiếnlượcchânchínhcótínhtâmlý–mộtvấnđềcủatrítuệchứkhôngphảicủasứcmạnhvậtchất.Mọithứtrongđờicóthểbịtướcđoạtkhỏibạnvànhìnchungsẽlànhưthếvàomộtthờiđiểmnàođó.Tàisảntiêutan,bộđồcuốicùngđộtnhiêntrởthànhlỗithời,cácđồngminhlìabỏbạn.Nhưngnếutâmtríbạnđượctrangbịnghệthuậtchiếntranh,khôngmộtsứcmạnhnàocóthểtướcđoạtđượcnó.Ởgiữamộtcơnkhủnghoảng,tâmtríbạnsẽtìmraconđườngđitớigiảiphápđúngcủanó.Cónhữngchiếnlượccaocấptrongtay,bạnsẽcómộtsứcmạnhbấtkhảcưỡngkhánglại.NhưTônTửnói:“Sựbấtnăngkhuấtnằmtrongbảnthânngươi.”

(1)Từđâyđếnhếtcuốnsách,nhữngphầnnằmtrongdấu[]làcủangườidịch,nhằmlàmrõnghĩacâu,hoặcđểghichúmộttừ/cụmtừnguyênvăntrongbảntiếngAnhmàcóthểđộcgiảcầnđốichiếu,thamkhảo.

TônthờAthenachứkhôngphảiAres.TheothầnthoạiHyLạpcổđại,ngườithôngminhnhấttrongtấtcảnhữngvịthầnbấttửlànữthầnMetis.Đểphòngngừabàđánhlừavàhủydiệtmình,thầnZeuscướibà,rồinuốtchửngbàvàobụng,hyvọngsẽhợpnhấtđượcvớitríthôngminhcủabà.NhưngMetisđãmangthaivớiZeusvàcóconlànữthầnAthena,ngườisauđóđượcsinhratừtráncủangài.Đểthíchhợpvớidòngdõicủamình,AthenađượcbanchotínhxảotrácủaMetisvàkhảnăngchiếnđấucủaZeus.NgườiHyLạpxembàlànữthầncủachiếntranhcóchiếnlược,kẻmàbàyêuthíchnhấttrongsốnhữngphàmnhânlàOdysseusmưulược.Areslàthầnchiếntranhdướihìnhthứctànbạovàtrựctiếp.NgườiHyLạpxemthườngAres

vàtônthờAthena,ngườiluônluônchiếnđấuvớitríthôngminhvàsựtinhtếtộtbậc.Mốiquantâmcủabạntrongchiếntranhkhôngphảilàbạolực,sựdãman,sựlãngphínhânmạngvàkhítài,màlàtínhhợplývàhànhđộngthựctếbuộcphảitiếnhànhnóvớilýtưởngchiếnthắngmàkhôngđổmáu.NhữngmẫungườikiểuArestrênthếgiớithậtsựhoàntoànnguxuẩnvàdễbịlàmchomêmuội.SửdụngsựthôngtuệcủaAthena,mụctiêucủabạnlàchuyểnbạolựcvàtínhhiếuchiếncủadạngngườiđóchốnglạichínhhọ,làmchosựtànbạocủahọtrởthànhnguyênnhâncủasựsuyvong.NhưAthena,bạnluônđitrướcmộtbước,diđộngmộtcáchlắtléo.Mụctiêucủabạnlàphốihợptriếthọcvàchiếntranh,sựkhônngoanvàchiếntrậnthànhmộthỗnhợpvôđịch.Nângcaobảnthânbạnlêntrêncuộcchiến.Trongchiếntranh,chiếnlượclànghệthuậtchỉhuytoànbộhoạtđộngquânsự.Cácchiếnthuật,mặtkhác,làkỹnăngđểbàybinhbốtrậntrênchiếnđịavàxửlýnhữngnhucầutạichỗcủachiếntrận.Phầnlớnchúngtatrongđờilànhữngchiếnthuậtgiachứkhôngphảilànhữngchiếnlượcgia.Chúngtatrởnênquávướngvíuvàonhữngxungđộtmàchúngtađốiđầuđếnnỗichỉcóthểnghĩvềcáchlàmthếnàođểđạtđượcđiềuchúngtamuốntrongcuộcchiếnđangxảyra.Tưduymộtcáchchiếnlượclàđiềukhókhănvàtráivớitựnhiên.Bạncóthểtưởngrằngbạnlàmộtchiếnlượcgia,nhưngrấtcókhảnăngbạnchỉđơngiảnlàmộtchiếnthuậtgia.Đểcóđượcsứcmạnhmàchỉcóchiếnlượcgiamớimangtớiđược,bạnphảicókhảnăngnângcaochínhbảnthânlêntrêncuộcchiến,tậptrungvàonhữngmụctiêudàihạncủamình,hìnhdungramộtchiếndịchtổngthể,đểthoátkhỏikiểuphảnứngmàbạnđãquenthuộctrongrấtnhiềucuộcchiếntrongđời.Giữcácmụctiêutổngthểcủabạntrongtâmtrí,bạnsẽdễdàngquyếtđịnhđượckhinàochiếnđấuvàkhinàorútlui.Điềuđólàmchonhữngquyếtđịnhcótínhchiếnthuậthàngngàytrởlênđơngiảnvàhợplýhơn.Cácchiếnthuậtgialuônluônnặngnềvàdínhchặtvàomặtđất;cácchiếnlượcgiathìkhinhkhoáivàcóthểnhìnxatrôngrộng.Tinhthầnhóacuộcchiếncủabạn.Mỗingàybạnphảiđốidiệnvớinhữngcuộcchiến–đólàthựctếđốivớimọisinhvậttrongcuộcđấutranhsinhtồn.Nhưngcuộcchiếnlớnnhấtlàcuộcchiếnvớichínhbảnthân–vớisựnhunhượccủabạn,nhữngcảmxúccủabạn,sựthiếukiênquyếtcủabạn–trongviệcnhìnnhậnmọisựvậtchotớiđiểmtậncùng.Bạnphảituyênchiếnkhôngngừngvớichínhbạn.Vớitưcáchlàmộtchiếnbinhtrongcuộcsống,bạnchàođónchiếntrậnvàxungđộtnhưlànhữngcáchthứcđểtựchứngtỏmình,đểtraudồinhữngkỹnăng,đểđạtđượclòngcanđảm,sựtựtinvàkinhnghiệm.Thayvìkìmnénnhữngnghivấnvàsợhãicủamình,bạnphảiđốidiệnvớichúng,chiếnđấuvớichúng.Bạnmuốncónhiềutháchthứchơn,vàbạnchàomờinhiềuchiếntranhhơn.Bạnđangrènluyệntinhthầncủamộtchiếnbinh,vàchỉcóviệcthựchànhthườngxuyênmớiđưabạntớiđích.33chiếnlượccủachiếntranhlàtinhtúycủatrítuệvôtậnhàmchứatrongcácbàihọcvànguyêntắccủaviệcthựchiệnchiếntranh.Quyểnsáchđượcthiếtkếđểđịnhhướngbạnvớitrithứcthựchành,tạorachobạnvôsốlựachọnvàthuậnlợikhiđốiđầuvớinhữngchiếnbinhlẩnkhuấtđangtấncôngbạntrongcuộcchiếnhàngngày.Mỗichươngsáchlàmộtchiếnlượchướngtớiviệcgiảiquyếtmộtvấnđềcụthểmàbạnthườnggặpphải.Nhữngvấnđềnhưthếbaogồmviệcchiếnđấuvớimộtđạoquânvômụcđíchởsaulưngbạn;cảmgiácbịápđảobởisựxungđộtchiếnlược,tìnhtrạngkhôngnhấtquángiữacáckếhoạchvàthựctiễn;việcvướngvàonhữngtìnhhuốngmàbạnkhôngthểthoátrađược.Bạncóthểđọccácchươngứngdụngchomộtvấnđềcụthểtrongtừngthờiđiểm.Tuyvậy,tốthơnbạnnênđọctấtcảcácchiếnlược,thẩmthấuchúng,chophépchúngtrởthànhmộtphầntrongkhovũkhítinhthầncủabạn.Ngaycảkhibạntránhnémộtcuộcchiến,khôngchiếnđấuvớiai,nhiềuchiếnlượctrongsáchnàycũngđángđượcbiếttớivìnhữngmụcđíchphòngvệvàvìchúnggiúpbạnnhậnthứcđượcđiềumàđốiphươngcóthểtiếnhành.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,chúngkhôngđượcxemlàhọcthuyếthaycôngthứclặpđilặplạimàlànhữngtrợlựcđểxétđoántrongkhôngkhínóngbỏngcủacuộcchiến,lànhữnghạtgiốngsẽmọcrễbêntrongbạnvàgiúpbạntưduyvềbảnthân,pháttriểnnhàchiếnlượctiềmẩntrongđó.Bảnthâncácchiếnlượcđượcchọnlọctừnhữngtácphẩmvànhữngthựctiễncủacáctướnglĩnhvĩđạinhấttronglịchsử(AlexanderĐạiđế,Hannibal,ThànhCátTưHãn,NapoleonBonaparte,ShakangườiZulu,WilliamTechumsehSherman,ErwinRommel,VõNguyênGiáp)cũngnhưnhữngchiếnlượcgiavĩđạinhất(TônTử,

MiyamotoMusashi,CarlvonClausewitz,ArdantduPicq,T.ELawrence,đạitáJohnBoyd).Chúngtrảitừcácchiếnlượccơbảncủachiếntranhcổđiểnchotớinhữngchiếnlượcbẩnthỉuphitruyềnthốngcủathờihiệnđại.Quyểnsáchnàyphânthànhnămphần:chiếntranhhướngnội(cáchthứcchuẩnbịtâmtrívàtinhthầncủabạnchocuộcchiến);chiếntranhcótổchức(cáchthứccơcấuvàđiềuđộngquânđộicủabạn);chiếntranhphòngngự;chiếntranhtấncông;vàchiếntranhphitruyềnthống(bẩnthỉu).Mỗichươngđượcminhhọabằngvídụlịchsử,khôngchỉtừbảnthânsựthựchiệnchiếntranhmàcòntừlĩnhvựcchínhtrị(MargaretThatcher),vănhóa(AlfredHitchcock),thểthao(MuhammadAli),kinhdoanh(JohnD.Rockefeller),chỉrasựnốikếtgiữaquânsựvàxãhội.Nhữngchiếnlượcnàycóthểđượcápdụngđểđấutranhởmọicấpđộ:chiếntranhcótổchức,cáctranhchấpkinhdoanh,quanhệgiữacácchínhtrịgiacủamộtnhóm,vàthậmchícảnhữngmốiquanhệcánhân.Tómlại,chiếnlượclàmộtnghệthuậtđòihỏikhôngchỉmộtcáchtưduykhácbiệtmàcònđòihỏimộtcáchtiếpcậnhoàntoànkhácđốivớibảnthâncuộcsống.Rấtthôngthường,cómộtcáchbiệtlớngiữamộtbênlàcácýtưởngvàtrithứcvớibênkialàkinhnghiệmthựctiễn.Chúngtahấpthunhữngthứlinhtinhvànhữngthôngtinchoángchỗtrongtríócnhưngchẳngmanglạigìchochúngtacả.Chúngtađọcnhữngquyểnsáchlàmchođầuócthưgiãnnhưngítkhithíchứngvớicuộcsốnghàngngày.Chúngtacónhữngýtưởngcaothượngmàkhôngbiếnchúngthànhhànhđộng.Chúngtacũngcónhiềukinhnghiệmphongphúmàkhônghềphântíchchúngmộtcáchtrọnvẹn,đểgợichochúngtanảyranhữngýtưởng,vàrồichúngtabỏquanhữngbàihọccủachúng.Chiếnlượcđòihỏimộtmốiquanhệthườngxuyêngiữahailĩnhvực.Nólàtrithứcthựchànhởhìnhtháicaonhất.Nhữngsựkiệntrongđờisốngkhôngcóýnghĩagìcảnếubạnkhôngsuyngẫmmộtcáchsâuxavềchúng,vàcácýtưởngtừnhữngcuốnsáchcũnglàvônghĩanếuchúngkhôngcónhữngứngdụngvàohiệnthựccuộcsống.Trongchiếnlược,toànbộcuộcđờilàmộttrậnthiđấumàbạnthamgia.Trậnthiđấunàylýthúnhưngcũngđòihỏisựchútâmsâusắcvànghiêmtúc.Nhữngmóntiềnđặtcượcquácao.Nhữnggìbạnbiếtphảichuyểnhóathànhhànhđộng,vàhànhđộngphảichuyểnhóathànhchithức.Theocáchnày,chiếnlượctrởthànhmộttháchthứctrọnđờingườivàlànguồncộicủaniềmvuibấtbiếntrongviệckhắcphụcnhữngkhókhănvàgiảiquyếtnhữngvấnđềnangiải.

Trongthếgiớinày,nơitròchơiđượctiếnhànhvớiconsúcsắcđãgieo,conngườiphảicómộttínhcáchsắtthép,vớilớpáogiápchốngngănđượccúđấmcủađịnhmệnhvànhữngvũkhíđểđươngcựvớikẻkhác.

Cuộcđờilàmộttrậnchiếnlâudài;chúngtaphảichiếnđấutrêntừngbướcchân;vàVoltaiređãcựckỳchílýkhinóirằngnếuchúngtathànhcông,đólàởmũikiếm,vàrằngchúngtachếtvớivũkhítrongtay.

AuthurSchopenhauer,

Chỉdẫnvàchâmngôn,1851

Phần1CHIẾNTRANHHƯỚNGNỘI

Chiếntranh,hoặcbấtkỳdạngxungđộtnào,đượctiếnhànhvàthuđượcthắnglợithôngquachiếnlược.Tưduyvềchiếnlượcnhưlàmộtchuỗinhữngđườngthẳngvànhữngmũitênhướngvàomộtmụctiêu:vàoviệcđưabạntớimộtđiểmnhấtđịnhtrongthếgiới,vàoviệcgiúpchobạntấncôngvàomộttrởngạitrênconđườngcủabạn,vàviệctìmracáchthứcđểbaovâyvàtiêudiệtquânthù;tuynhiên,trướchếtbạnphảihướngchúngvềchínhbạn.Tinhthầncủabạnlàxuấtphátđiểmcủamọicuộcchiếnvàmọichiếnlược.Mộttinhthầndễbịchếngựbởicảmxúc–cáibắtnguồntừquákhứthayvìhiệntại,khôngthểnhìnthếgiớivớisựrõràngvàkhẩncấp–sẽtạoranhữngchiếnlượclệchkhỏimụctiêu.Đểtrởthànhmộtchiếnlượcgiachânchính,bạnphảitiếnhànhbabước.Trướchết,phảinhậnthứcvềnhữngyếukémvànhượcđiểmđangnằmtrongtâmtrívốnlàmméomónhữngsứcmạnhchiếnlượccủanó.Thứhai,tuyênchiếnvớibảnthânđểthúcđẩybảnthântiếnbộ.Thứba,tiếnhànhmộtcuộcchiếnliêntụckhôngngừngvớinhữngkẻthùbêntrongbạnbằngcáchvậndụngnhữngchiếnlượcnhấtđịnh.Bốnchươngtiếptheođượcthiếtkếđểgiúpbạnnhậnthứcvềnhữngrốiloạncólẽđanglàmnhiễunhươngtâmtríbạnngaylúcnày,vàđưarachobạnnhữngchiếnlượccụthểđểloạibỏchúng.Nhữngchươngnàylànhữngmũitênhướngvềchínhbạn.Mộtkhibạnđãhấpthụchúngthôngquatưduyvàthựchành,chúngsẽphụcvụchobạnnhưlàmộtcôngcụtựđiềuchỉnhởtấtcảmọitrậnchiếnsắptớicủabạn,giảiphóngchiếnlượclớnlaobêntrongbạn.

1

TUYÊNCHIẾNVỚIKẺTHÙCHIẾNLƯỢCPHÂNCỰC

Cuộcđờilàchiếntranhvàxungđộtvôtận.Bạnkhôngthểchiếnđấucóhiệuquảtrừphibạnnhậndiệnđượckẻthù–nhữngngườixảotrávàhaylẩntránh,chegiấunhữngdựđịnhcủahọ,giảvờđứngvềphíabạn.Bạncầnsựsángtỏ.Hãyhọccáchpháthiệnranhữngkẻthùcủabạn,nhậndiệnhọbằngnhữngdấuhiệuvàkhuônmẫubiểulộsựthùđịch.Vàrồi,mộtkhibạnđãcóhọtrongtầmngắm,hãythầmlặngtuyênchiến.Giốngnhưhaicựccủamộtthỏinamchâmtạorasựchuyểnđộng–nhữngđốicựccủabạn–cóthểgiúpbạnđềramụcđíchvàphươnghướng.Khimọingườichắnngangconđườngcủabạn,nhữngngườiđạidiệnchođiềubạnkinhtởm,nhữngngườiphảnứngchốnglạibạn,họlàmộtnguồnnănglượng.Đừngngâythơ:vớimộtsốkẻthùsẽkhôngcóthỏahiệpnàohết,khôngcókhoảngđấttrunglập.

KẺTHÙBÊNTRONGMùaxuânnăm401trướcCôngnguyên,Xenophon,mộtnhàquýtộcbamươituổisốngởngoạithànhAthens,nhậnđượcmộtlờimờiđángngờ:mộtngườibạnđãtuyểndụngnhữngbinhsĩHyLạpđểlàmlínhđánhthuêchoCyrus,anhcủavuaBaTưAtaxerxes,vàđềnghịôngtacùngđi.Lờiđềnghịcóđiềugìđóbấtthường:ngườiHyLạpvàngườiBaTưtừlâuđãlànhữngkẻthùquyếtliệtvớinhau.Thựctế,khoảngtámmươinămtrước,BaTưđãcốxâmchiếmHyLạp.NhưngngườiHyLạp,nhữngchiếnbinhnổitiếng,đãđềnghịđượcphụcvụchongườitrảgiácaonhất,vàtrongphạmviĐếquốcBaTưcónhữngthànhphốnổiloạnmàCyrusmuốntrừngphạt.NhữngchiếnbinhđánhthuêHyLạpsẽlàlựclượngtiếpviệnhoànhảotrongđộiquântolớncủaôngta.Xenophonkhôngphảilàmộtngườilính.Thậtsự,nhờvàodisảnthừakế,ôngsốngmộtcuộcsốnghưởngthụ,nuôichóvàngựa,duhànhvàoAthenađểtriếtđàmvớingườibạnthânSocrates.Tuyvậy,ôngmuốnphiêulưu,vàlầnnàyôngcócơhộiđểgặpCyrusvĩđại,tìmhiểuvềchiếntranh,thămnướcBaTư.Cólẽkhimọisựkếtthúc,ôngsẽviếtmộtcuốnsách.Ôngkhôngđivớitưcáchlínhđánhthuê[ôngquágiàucó]màvớitưcáchmộttriếtgiavàsửgia.SaukhihỏiýkiếnnhàtiêntriởDelphi,ôngchấpnhậnlờimời.Cókhoảng10.000binhsĩHyLạpthamgiatrongcuộcviễnchinhtrừngphạtcủaCyrus.NhữngngườilínhđánhthuênàylàmộtđộiquânhỗntạptừkhắpcácvùngcủaHyLạp,tớiđóvìtiềnvàvìsựmạohiểm.Họđãcómộtthờigianthúvị,nhưngsauvàitháng,saukhiđãđưahọđisâuvàoBaTư,Cyrusthừanhậnmụcđíchthựcsựcủaôngta:ôngtađanghànhquântớiBabylon,tiếnhànhmộtcuộcnộichiếnđểlậtđổngườiemcủamìnhvàlênngôivua.Bấtmãnvìbịlừagạt,nhữngngườiHyLạpcãicọvàthanphiền,nhưngCyrustrảthêmtiềnchohọ,vàviệcnàylàmhọdịulại.NhữngđạoquâncủaCyrusvàAtaxerxesgặpnhautrênnhữngcánhđồngởCunaxa,gầnBabylon.Ngaytừđầucuộcchiến,Cyrusđãbịgiếtchết,cuộcchiếnnhanhchóngđiđếnkếtthúc.LúcnàyvịthếcủanhữngngườiHyLạpđộtnhiêntrởnênbấpbênh:chiếnđấuởphíaphinghĩa,cáchxatổquốcvàbịbaovậybởinhữngngườiBaTưthùđịch.TuynhiênhọsớmđượcthôngbáorằngAtaxerxeskhôngmuốnbấthòavớihọ.MongmuốnduynhấtcủaôngtalàhọrờikhỏiBaTưcàngsớmcàngtốt.Thậmchíôngtacòncửtớimộtsứgiả,viênchỉhuyBaTưTissaphernes,đểcungcấplươngthựcvàhộtốnghọquayvềHyLạp.Thếlà,vớisựchỉđạocủaTissaphernesvàquânBaTư,độiquânđánhthuêbắtđầuchuyếnhànhtrìnhxakhoảngnămtrămdặmvềtổquốc.Mộtvàingàysaukhikhởihành,nhữngngườiHyLạpphảiđươngđầuvớinhữngnỗisợmới:sốthựcphẩmdongườiBaTưcungcấpkhôngđủvàlộtrìnhmàTissapherneschọnchohọcóvấnđề.HọcóthểtinvàonhữngngườiBaTưnàykhông?Họbắtđầutranhluậnvớinhau.ViênchỉhuyHyLạpClearchusbàytỏnhữngquanngạicủabinhlínhôngtavớiTissaphernes,ngườitỏrathôngcảm:Clearchusnênmangtheonhữngviênsĩquancủaôngtớidựcuộchọpởmộtđịađiểmtrunglập,ngườiHyLạpsẽtrìnhbàynhữngkhókhăncủahọ,vàhaibênsẽcóthểthônghiểulẫnnhau.Clearchusđồngý.Ngàyhômsau,ôngcùngvớicácviênsĩquantớiđúngtheothờigianvàđịađiểmấnđịnh.Tuynhiên,mộtđạoquânlớncủaBaTưđãbaovâyvàbắtgiữhọ.Họbịchémđầungayhômđó.Cómộtviênsĩquanchạythoátđược,quayvềbáochonhữngngườiHyLạpvềsựphảnphúccủangườiBaTư.ChiềuhômđódoanhtrạicủangườiHyLạpbỗnghóatiêuđiều.Mộtsốngườitranhcãivàđổlỗi;nhữngngườikhácuốngrượusaymèm.Mộtsốítmuốnbỏtrốn,nhưngvìchỉhuycủahọđãchết,họcảmthấyđãđếnhồitậnsố.ĐêmđóXenophon,ngườihầunhưđứngngoàilềtrongsuốtcuộcviễnchinh,cómộtgiấcmộng:mộttiaséttừthầnZeusđốtcháycănnhàcủachaôngta.Ôngtỉnhdậy,mồhôituônướt.Độtnhiênôngnhậnrarằng:cáichếtđangđốimặtvớingườiHyLạp,thếmàhọnằmlănrađórênrỉthanvan,tuyệtvọngvàcãicọnhau.Vấnđềnằmtrongđầucủahọ.Chiếnđấuvìtiềnthayvìmộtmụcđíchhaynguyênnhân,khôngphânbiệtgiữabạnvàthù,họđãlạclối.Nhữngngăntrởgiữahọvàquêhươngkhôngphảilànhữngconsông,nhữngngọnnúihayquânđộiBaTưmàlàtìnhtrạngtinhthầnsasútcủahọ.

Xenophonkhôngmuốnchếtmộtcáchônhụcnhưthế.Ôngkhôngphảilàmộtnhàquânsự,nhưngônghiểubiếttriếthọcvàcáchconngườitưduy,vàôngtinrằngnếunhữngngườiHyLạptậptrungvàonhữngkẻthùmuốngiếthọ,họsẽtrởnêntỉnhtáovàsángtạo.NếuhọtậptrungvàosựlừadốiđêhèncủangườiBaTư,họsẽnổigiận,vàsựgiậndữđósẽthôithúchọhànhđộng.HọsẽkhôngcònlànhữngngườilínhđánhthuêhỗnloạnvàtrởlạithànhnhữngchiếnbinhHyLạp,đốithủcủanhữngngườiBaTưkhôngtrungthực.Cáihọcầnlàsựsángsuốtvàphươnghướng.XenophonquyếtđịnhtrởthànhtiasétcủathầnZeus,đánhthứcmọingườidậyvàsoisángđườngđicủahọ.Ôngtriệutậpmộtcuộchọpvớitấtcảnhữngviênchỉhuycònsốngsótvàphátbiểuvềkếhoạchcủamình:ChúngtasẽtuyênchiếnkhôngthươnglượngvớingườiBaTư–khôngcònnhữngýnghĩvềviệcmặccảhaytranhchấp.Chúngtasẽkhônglãngphíthờigianvàoviệccãicọhaybuộctộilẫnnhau;mỗimộtphânnănglượngcủachúngtasẽdànhchobọnBaTư.ChúngtasẽđầysángtạovàđầyngẫuhứngnhưtổtiêncủachúngtaởMarathon,nhữngngườiđãchiếnđấuvớimộtđộiquânBaTưlớnhơnnhiều.Chúngtasẽđốtnhữngcỗxe,rờikhỏiđấtnàyvàlênđườngthậtnhanh.Khôngmộtgiâynàochúngtahạvũkhíhoặclãngquênmốihiểmhọavâyquanh.Chỉcótahoặcđịch,sốnghoặcchết,tốtđẹphoặctồitệ.Nếucòncóngườinàogâyrốichochúngtavớinhữngcâuchuyệnthôngtháihaynhữngýtưởngmơhồvềsựnhânnhượng,chúngtasẽtuyênbốrằnghắnquánguxuẩnvàhènnhátđểcóthểđứngvềphíachúngta,vàsẽđuổicổhắnđi.HãyđểchongườiBaTưbiếnchúngtathànhnhữngkẻkhôngbiếtxótthương.Chúngtaphảinungnấumộtýtưởng:cònsốngsóttrởlạiquênhà.NhữngviênsĩquanbiếtrằngXenophonnóiđúng.Ngàyhômsau,mộtviênsĩquanBaTưtớigặphọ,đềnghịsẽhànhđộngvớitưcáchmộtđạisứgiữahọvàAtaxerxes;theoýkiếncủaXenophon,họnhanhchóngvàthôbạođuổianhtavề.Lúcnàychỉcóchiếntranhvàkhônggìkhác.Đượcđánhthứcđểhànhđộng,ngườiHyLạpbầunhữngviênchỉhuy,trongsốhọcóXenophon,vàbắtđầuhànhquânvềtổquốc.Buộcphảidựavàotríkhônngoan,họnhanhchónghọcđượccáchthíchnghivớiđịahình,tránhđánhnhau,dichuyểnvàobanđêm.HọlẩntránhmộtcáchthànhcôngquânBaTư,đánhtanchúngởmộtngọnđèothenchốtrồivượtquađótrướckhichúngcóthểbắthọ.DùvẫncònnhiềubộlạcthùđịchnằmgiữahọvàHyLạp,độiquânBaTưđángsợđãnằmlạiphíasaulưnghọ.Phảimấtnhiềunăm,nhưnghầunhưtấtcảđềusốngsótquayvềHyLạp.DiễndịchCuộcđờilàchiếntrậnvàđấutranh,vàbạnsẽluônthấyrằngmìnhđangđốimặtvớinhữnghoàncảnhxấu,nhữngmốiquanhệtiêucực,nhữngràngbuộcnguyhiểm.Cáchbạnđươngđầuvớinhữngkhókhănnàysẽquyếtđịnhvậnmạngcủabạn.NhưXenophonđãnói,nhữngchướngngạivậtcủabạnkhôngphảilàsôngnúihaykẻkhác;chướngngạivậtcủabạnlàchínhbạn.Nếubạncảmthấylạclốivàbốirối,nếubạnđánhmấtýthứcvềphươnghướng,nếubạnkhôngthểnóiđượcsựkhácnhaugiữabạnvàthù,bạnchỉnêntựtráchbảnthân.Hãysuynghĩvềchínhmìnhnhưthểlúcnàocũngsắpsửathamgiavàomộttrậnđánh.Mọithứphụthuộcvàotinhthầnbạnvàcáchthứcbạnnhìnthếgiới.Mộtchuyểnbiếnvềtầmnhìncóthểchuyểnhóabạntừmộtngườilínhđánhthuêlúngtúng,thụđộngthànhmộtchiếnbinhnăngđộngvàsángtạo.Chúngtađượcxácđịnhbởimốiquanhệcủachúngtavớinhữngngườikhác.Nhưtrẻcon,chúngtapháttriểnmộtcátínhbằngcáchphânbiệtbảnthânvớinhữngngườikhác,ngaycảởthờiđiểmtốngcổhọđi,chốibỏ,chốngđốihọ.Càngnhậnrõailàngườimàbạnkhôngmuốntrởthành,ýthứccủabạnvềcátínhvàmụcđíchcàngrõrệt.Nếukhôngcómộtýthứcvềsựphâncựcđó,khôngcómộtkẻthùđểchốnglại,bạnsẽlạclốinhưđộiquânđánhthuêHyLạp.Bịlừabịpbởisựphảnphúccủanhữngkẻkhác,bạndodựvàogiâyphútđịnhmệnhvàrơivàoviệcthanvanhaytranhcãi.Hãytậptrungvàomộtkẻthù.Đócóthểlàmộtaiđóngăntrởconđườngcủabạnhoặcngầmpháhoạibạn,mộtcáchtinhvihayrõrệt;đócóthểlàmộtaiđólàmtổnthươngbạnhaytấncôngbạnmộtcáchđêhèn;đócóthểlàmộtgiátrịhoặcmộtýtưởngđángghétmàbạnnhậnraởmộtcánhânhaymộtnhóm.Đócóthểlàmộtđiềutrừutượng:sựnguxuẩn,sựlàmđỏm,chủ

nghĩathựcdụngthôthiển.Đừngnghenhữngkẻbảorằngsựphânbiệtgiữabạnvàthùđãcổhủvàlỗithời.Họchỉcheđậychosựsợxungđộtcủahọbêndướilớpvỏnồngnhiệtgiảtạo.Họđangcốđẩybạnrakhỏicuộcchơi,tiêmnhiễmchobạnnhữngcảmgiácmơhồcủahọ.Mộtkhibạncảmthấysángtỏvàcóđộngcơ,bạnsẽcókhoảngtrốngchotìnhbạnchânchínhvàsựthỏahiệpchânchính.KẻthùcủabạnlàngôisaoBắcđẩudẫnđườngchobạn.Địnhđượcphươnghướngđórồi,bạncóthểtiếnhànhcuộcchiến.

Aikhôngđivớitalàchốnglạita,vàaikhôngcùngtathugóplàphântán(ChúaJesusnóivớiQuỷvương)Luke1:23

KẺTHÙBÊNNGOÀIVàođầuthậpniên1970,hệthốngchínhtrịAnhQuốcđượcấnđịnhtheomộtmôhìnhthuậntiện:nếuđảngLaođộngthắngtrongmộtđợtbầucử,thìởđợttớiđảngBảothủsẽthắng.Quyềnlựcđượcchuyểngiaoqualại,mọithứđềucaothượngvàvănminhmộtcáchcôngbằng.Trongthựctế,haichínhđảngnàyđãđạttớisựtươngđồngvớinhau.NhưngkhiđảngBảothủthuacuộcvàonăm1974,mộtsốngườitronghọđãquáchánngán.Muốnkhuấyđộngmọisựlên,họđềcửMargaretThatcherlàmlãnhđạo.Nămđó,đảngbịphânhóa,Thatcherlợidụngsựrạnnứtđóvàthắngcử.ChưaaitừngthấymộtchínhtrịgiagiốngnhưThatcher.Mộtngườiphụnữtrongmộtthếgiớidođànôngđiềuhành,bàcòntựhàolàmộtngườithuộcgiaicấptrunglưu–congáicủamộtnhàbuôntạphóa–trongmộtđảngtruyềnthốngcủatầnglớpquýtộc.Trangphụccủabànghiêmtúc,trônggiốngnhưcủamộtbànộitrợhơnlàcủamộtchínhtrịgia.BàkhôngphảilàmộtđấuthủcủađảngBảothủ;thựcra,bàthuộcvàothànhphầncựcđoancánhhữu.Điềugâysửngsốtnhấtlàphongcáchcủabà:trongkhinhữngchínhtrịgiakháctỏrahòanhãvàcótinhthầnhòagiảithìbàlạiđươngđầuvớicácđốithủ,trựcdiệntấncônghọ.Bàkhátkhaochiếnđấu.PhầnlớncácchínhtrịgiaxemsựthắngcửcủaThatchernhưlàmộtđiềumaymắn,vàkhôngtinrằngbàsẽtồntạilâu.Trongnhữngnămđầulãnhđạochínhđảngcủamình,khiđảngLaođộngcònnắmquyềnlực,bàđãlàmhọthayđổiýkiếnđôichút.Bàxỉvảhệthốngxãhộichủnghĩa,màtheoýbàđãlàmtắcnghẽnmọisángkiếnvàphảichịutráchnhiệmlớnđốivớisựsuysụpcủanềnkinhtếAnhQuốc.BàchỉtríchLiênXôởmộtthờiđiểmmàtìnhhìnhchínhtrịgiữacácnướcđanglắngdịu.Rồi,vàomùađôngnăm1978-1979,nhiềutổchứccôngđoànquyếtđịnhđìnhcông.Thatchertiếptụcconđườngchiếntranh,nốikếtnhữngcuộcđìnhcôngvớiđảngLaođộngvàThủtướngJamesCallaghan.Đâylàmộtcuộcđốithoạitáobạo,cótínhchấtchiarẽ,tốtchoviệcđưatintứcbuổichiềunhưngkhôngtốtchoviệcthắngcử.Bạnphảitếnhịvớicửtri,camđoanvớihọchứkhôngphảiđedọahọ.Ítra,đócũnglàmộtsựkhônkhéomangtínhtruyềnthống.Năm1979,đảngLaođộngtiếnhànhmộtcuộctổngtuyểncử.Thatchervẫnduytrìcuộctấncông,đánhgiácuộctuyểncửnhưlàmộtcuộcthậptựchinhchốnglạichủnghĩaxãhộivànhưlàcơhộicuốicùngđểhiệnđạihóacủaAnhQuốc.Callaghanlàhìnhảnhthunhỏcủamộtchínhtrịgiatrưởnggiả,nhưngThatchernhìnthấutimđencủaông.Ôngchẳngcógìngoàisựkhinhthịđốivớinhàchínhtrịxuấtthânnộitrợnày,vàôngđáplạisựtấncôngcủabà:ôngđồngýrằngcuộctuyểncửlàmộtbướcngoặt,vìnếuThatcherthắngcử,bàsẽtạonênmộtcúsốctrongnềnkinhtế.Chiếnlượcnàydườngnhưcóphầnhiệuquả:Thatcherkhiếnchonhiềucửtriengại,vàthămdòdưluậntheodõisựphâncựccánhânchothấysốphiếucủabàhạxuốngthấphơnnhiềusovớicủaCallaghan.Tuyvậy,cùnglúcđó,khảnănghùngbiệncủabàvàphảnứngcủaCallaghanđốivớisựhùngbiệnnàyđãlàmphâncựctoànbộcửtri,cuốicùngđãtạoramộtsựkhácbiệtsâusắcgiữahaichínhđảng.Táchcôngchúngthànhcánhtảvàcánhhữu,bàtấncôngvàokhehở,thuhútsựchúývàlôicuốnnhữngngườidodự.Bàđãthắngđậm.Thatcherđãđánhđổcáccửtri,nhưnggiờđây,vớitưcáchthủtướng,lẽrabàphảihạthấpgiọng,hàngắnlạinhữngvếtthương–làmtheonhữngýkiếncủadưluận,vìởbấtcứgiánàođólàcáimàcôngchúngmuốn.Nhưngnhưthườnglệ,Thatcherđãlàmđiềungượclại,banhành

nhữngkhoảncắtgiảmngânsáchcòncaohơnsovớiconsốmàbàđềxuấttrongchiếndịchvậnđộngtranhcử.Khichínhsáchcủabàđượctriểnkhai,nềnkinhtếthậtsựbịchấnđộng,nhưCallaghanđãdựđoán,vàtìnhtrạngthấtnghiệptăngvọt.Nhữngngườitrongchínhđảngcủabà,nhiềungườitrongsốhọtrướcthờiđiểmđóđãphẫnnộvớicáchhànhxửcủabàđốivớihọtrongnhiềunăm,bắtđầucôngkhaiđặtdấuhỏivềcáckhảnăngcủabà.Nhữngngườimàbàgọilà“nhữngchínhtrịgiaônhòa”này,lànhữngthànhviênđượctôntrọngnhấtcủađảngBảothủ,vàhọđangởtrongtìnhtrạngkinhhoàng:bàđangđưađấtnướctớimộtthảmhọakinhtếmàhọerằnghọphảitrảgiábằngchínhsựnghiệpcủamình.PhảnứngcủaThatcherlàthảihồihọrakhỏivănphòngchínhphủcủabà.Cóvẻnhưbàcókhuynhhướngđẩymọingườiraxa;đámkẻthùcủabàtănglên,consốphiếuủnghộtheothămdòcủabàtụtxuốngtrầmtrọng.Chắcchắncuộctuyểncửsắptớicũnglàdịpcuốicủabà.Rồi,năm1982,ởbờbênkiaĐạiTâyDương,ủybanquânquảncaitrịArgentincầnmộtnguyêncớđểlàmchodânchúngxaolãngnhữngvấnđềđấtnước,đãxâmlượcquầnđảoFalkland,mộtthuộcđịacủaAnh,tuyrằngArgentincóquyềnyêusáchvềmặtlịchsửđốivớiquầnđảonày.NhữngsĩquancủaủybanquânquảncảmthấychắcchắnlàAnhsẽtừbỏnhữnghònđảoxaxôivàcằncỗinày.NhưngThatcherkhôngdodự:bấtkểkhoảngcáchtámngàndặmxaxôi,bàcửmộtlựclượnghảiquântớiFalkland.NhữngnhàlãnhđạođảngLaođộngchỉtríchbàvìcuộcchiếnvômụcđíchvàtốnkémnày.Nhiềungườitrongđảngcủabàkinhhoàng;vìnếunỗlựclấylạiquầnđảothấtbại,đảngnàycóthểsụpđổ.Thatcherđơnđộchơnbaogiờhết.Nhưngnhiềungườitrongcôngchúnggiờđãnhìnthấynhữngphẩmchất–vốncóvẻquádễbịkíchđộng–củabàdướimộtánhsángmới:sựbướngbỉnhtrởthànhlòngcanđảmvàcaothượng.Sovớinhữngđấngmàyrâuhaydaođộng,lềmềvàthamdanhvọngquanhbà,Thatcherdườngnhưkhákiênđịnhvàtựtin.NgườiAnhthuhồilạiFalklandmộtcáchthànhcông,vàuytíncủaThatcherlêncaohơnbaogiờhết.Độtnhiênnềnkinhtếđấtnướcvànhữngvấnđềxãhộibịlãngquên.GiờđâyThatcherđãchiphốitoàncảnh,vàtronghaiđợttuyểncửkếtiếpbàđèbẹpđảngLaođộng.DiễndịchMargaretThatcherđếnvớiquyềnlựcnhưmộtkẻngoạicuộc:mộtphụnữtầnglớptrunglưu,mộtngườicấptiếncánhhữu.Bảnnăngđầutiêncủanhữngngườingoàicuộcđãđạtđượcquyềnlựclàtrởthànhngườitrongcuộc–cuộcđờiởbênngoàivốnkhókhăn–nhưngkhilàmnhưthếhọđánhmấtcátính,sựkhácbiệtcủamình,điềukhiếnhọnổibậttrongconmắtcủacôngchúng.NếuThatchercũngtrởthànhgiốngnhưnhữngngườiđànôngquanhbà,bàsẽđơngiảnbịthaythếbởimộtngườiđànôngkhác.Bảnnăngcủabàlàvẫngiữvịtrícủamộtngườingoàicuộc.Trênthựctế,bàđưaviệclàngườingoàicuộctớimộtmứcđộxanhấtcóthểđược:bàbiếnmìnhtrởthànhmộtngườiphụnữđơnđộcchốnglạicảmộtđộiquânđànông.Ởmỗibướccủaconđường,đểtạochomìnhsựtươngphảncầnthiết,Thatchertìmramộtđốithủ:nhữngngườitheochủnghĩaxãhội,nhữngchínhtrịgiaônhòa,nhữngngườiArgentin.Nhữngkẻthùnàygiúptạonênhìnhảnhcủabànhưđãxácđịnh,đầyquyềnlựcvàtựhysinh.Thatcherkhôngbịcámdỗbởisựphâncực,vốnphùduvàhờihợt.Cácnhàbìnhluậncóthểbịámảnhvìnhữngconsốphâncực,nhưngtrongđầucủacáccửtri–màvớimộtchínhtrịgia,làtrậnđịa–mộtsựthểhiệncótínhchếngựcósứchúthơnlàvẻđángyêu.Cứđểchomộtsốcôngchúngghétbạn;bạnkhôngthểlàmvừalòngtấtcả.Nhữngkẻthùcủabạn,nhữngngườimàbạnđốichọimộtcáchsâusắc,sẽgiúpbạntạonênmộtnềntảnghỗtrợmàkhôngruồngbỏbạn.Đừngcốlenvàogiữa,nơimọingườikhácđangởđó;khôngcònchỗđểchiếnđấutrongmộtđámđông.Hãylàmphâncựcmọingười,đẩymộtsốtrongbọnhọrangoài,vàtạomộtkhoảngtrốngchochiếncuộc.Mọithứtrênđờihiệplựcnhauđểđẩybạnvàogiữatrungtâm,vàkhôngchỉvềmặtchínhtrị.Trungtâmlàlãnhđịacủasựthỏahiệp.Hòađồngvớinhữngngườikháclàmộtkỹnăngquantrọngcầncó,nhưngnóđếncùngvớimộtnguycơ:doluônkiếmtìmmộtconđườngcóíttrởkhángnhất,conđườngcủasựhòagiải,bạnsẽquênbạnlàai,vàbạnchìmvàotrungtâmcùngvớimọingườikhác.Thayvìvậy,hãycoibảnthânbạnlàmộtđấusĩ,mộtkẻngoàicuộcbịvâyquanhbởikẻthù.Chiếnđấuthườngtrựcsẽgiúpbạnmạnhmẽvàlinhhoạt.Nósẽgiúpxác

địnhcáimàbạntintưởng,cảvớibảnthânbạnvàvớimọingườikhác.Đừnglolắngvềnhữngngườiphảnkháng;khôngcósựphảnkhángthìkhôngcóchiếncuộc;vàkhôngcóchiếncuộcthìkhôngcócơhộichiếnthắng.Đừngđểbịcámdỗbởinhucầuđượcyêuthích:tốthơnbạnnênđượctôntrọng,thậmchíbịesợ.Chiếnthắngtrướckẻthùsẽmangtớichobạnmộtthanhdanhtồntạilâudàihơn.

“Đừngcậyvàoviệcquânthùkhôngtới;hãycậyvàoviệcsẵnsàngđóntiếpquânthù.”TônTử–Binhpháp(Thếkỷ4Tr.CN.)

NHỮNGYẾUTỐCƠBẢNChúngtasốngtrongmộtkỷnguyênmàmọingườiítkhitỏtháiđộthùđịchmộtcáchtrựctiếp.Cácnguyêntắccủagiaotranh–xãhội,chínhtrị,quânsự–đãthayđổi,vàvìthếphảithayđổiýniệmcủabạnvềkẻthù.Mộtkẻthùtrướcmặtbâygiờrấthiếmvàthậtsựlàmộtphépmầu.Ngườitahầunhưkhôngcòntấncôngbạnmộtcáchcôngkhai,bộclộcácýđịnh,sựkhaokháttiêudiệtbạncủahọnữa;thayvìthế,họhànhđộngmộtcáchkhônkhéovàgiántiếp.Dùthếgiớicótínhcạnhtranhhơnbaogiờhết,sựgâyhấnngoàimặtkhôngđượckhuyếnkhích,vìthếmọingườiđãhọccáchđộnthổ,đểtấncôngmộtcáchđộtngộtvàquỷquyệt.Nhiềungườisửdụngtìnhbạnnhưmộtcáchđểngụytrangchocácmongmuốncôngkích:họđếngầnbạnđểgâytổnhạinhiềuhơn.(Mộtngườibạnlàkẻbiếtrõnhấtcáchlàmbạntổnthương.)Hoặc,dùkhôngthựcsựlàbạnbègìcả,họđềnghịsựhỗtrợhoặcliênminh:cóvẻnhưhọsẽđemđếnsựtrợgiúp,nhưngcuốicùnghọsẽthựchiệnnhữngquantâmriêngcủahọvớiphítổncủabạn.Rồi,cónhữngkẻthôngthạocáchthựchiệnchiếntranhđạođức,đóngvainạnnhân,làmchobạncảmthấycólỗivìmộtđiềugìđómơhồmàbạnđãthựchiện.Chiếnđịađầynhữngchiếnbinhnày,láucá,lẩnnhanhnhưchạchvàthôngminh.Thấuhiểu:từ“kẻthù”(enemy)–xuấtxứtừchữLatininimicus,“khôngphảilàbạn”–đãbịquỷhóa[nguyênvăn:demonized]vàchínhtrịhóa.Côngviệcđầutiêncủabạn–vớitưcáchlàmộtchiếnlượcgia–làmởrộngkháiniệmcủabạnvềkẻthù,đểbaogồmtrongđónhómngườiđanglàmcôngviệcđốichọivớibạn,ngăntrởbạn,dùbằngnhữngcáchkhéoléo.(Đôikhitháiđộtrunglậpvàsựthờơlànhữngvũkhícòntốthơnsựgâyhấn,vìbạnkhôngthểnhìnthấysựthùđịchmàhọchegiấu.)Dùkhônghoangtưởng,bạncầnnhậnthứcrằngcónhữngngườimongmuốnbạnsuynhượcvàhoạtđộngchệchhướng.Nhậndiệnhọvàđộtnhiênbạnsẽcóchỗđểdùngthủđoạn.Bạncóthểđứnglùilại,chờxemsao,hoặcbạncóthểhànhđộng,dùlàcótínhchấtgâyhấnhaylảngtránh,đểtránhhậuquảxấunhất.Thậmchíbạncóthểhànhđộngđểbiếnkẻthùnàythànhmộtngườibạn.Nhưngdùlàmgìđinữa,đừnglàmộtnạnnhânngâythơ.Đừngphảnứnglạinhữngthủđoạncủakẻthù.Vũtrangbảnthânvớisựcẩntrọngvàkhôngbaogiờhoàntoànhạvũkhí,ngaycảvớinhữngbạnbè.Mọingườithườngcheđậytốttháiđộthùđịchcủahọ,nhưnghọcũnghayvôýthứcbộclộnhữngdấuhiệuchothấyrằngmọisựkhôngphảinhưnócóvẻthế.MộttrongnhữngbạnhữuvàcốvấnthâncậnnhấtcủalãnhtụĐảngCộngsảnTrungQuốcMaoTrạchĐônglàLâmBưu,mộtủyviêncaocấpcủaBộChínhtrịvàcókhảnăngkếnhiệmghếchủtịch.Tuynhiên,vàocuốithậpniên1960,đầuthậpniên1970,MaopháthiệnmộtthayđổiởLâm:ôngtatrởnênnịnhbợquámức.MọingườiđềucatụngMao,nhưngsựcatụngcủaLâmthìnồngnhiệtđếnmứcđángngạcnhiên.VớiMao,điềunàycónghĩalàcócáigìđókhôngổn.ÔngtheodõiLâmmộtcáchchặtchẽvàquyếtđịnhrằngngườinàyđangâmmưumộtcuộctiếpquảnquyềnlực,hayítnhấtcũnglàtựđặtđịavịchomìnhởngôicaonhất.VàMaođoánđúng:Lâmđangráoriếtmưuđồ.Tiêuđiểmởđâykhôngphảilàkhôngnêntincậyvàotấtcảmọicửchỉthântìnhmàlànênchúýtớichúng.Ghinhậnbấtkỳthayđổinàotrongnhiệtđộcảmxúc:nhữngsựgầngũibấtthường,mộtmongmuốnđổitraotâmsựmớilạ,lờicangợitháiquábạnhoặcbênthứbanàođó,niềmmongmuốncómộtđồngminhcóthểcólợichongườiđóhơnchobạn.Hãytinvàobảnnăngcủabạn:nếuhànhvicủamộtaiđócóvẻđángngờ,rấtcókhảnăngnólànhưvậy.Rấtcóthểhóaranóchỉlàlòngtốtđơnthuần,nhưngtốtnhấtvẫnlàluôncảnhgiác.Bạncóthểngồilại,đọcnhữngdấuhiệu,hoặcbạncóthểhoạtđộngtíchcựcđểpháthiệnrakẻthù–đậpcỏđểđuổirắn,nhưngườiTrungQuốcnói.TrongKinhthánh,chúngtabiếtDavidđã

nghingờngườichavợ,vuaSaul,ngấmngầmmongmuốnanhphảichết.LàmthếnàoDavidtìmra?AnhtâmsựvớiJonathan,contraicủaSaul,bạnthâncủaanh.Jonathankhôngtinvàođiềuđó,vìthếDavidđềxuấtmộtcuộcthửnghiệm.Anhsẽđượcmờitớihoàngcungđểdựmộtbữatiệc.Anhsẽkhôngđến;JonathansẽđếnvàchuyểnlờixinlỗicủaDavid–vừaphảinhưngkhôngkhẩnnài.Dĩnhiên,lờixinlỗiđóđãlàmSaulnổigiận,ôngquátto:“Lênđườngngayvàđưahắntớiđây–hắnđángphảichết!”ThửnghiệmcủaDavidthànhcôngvìnómơhồkhôngrõ.Lờixinthứlỗicủaanhvìbỏlỡbữatiệccóthểđượchiểutheonhiềucách:nếuSaulcóthiệnývớiDavid,ôngcóthểxemsựvắngmặtcủangườiconrểtệnhấtchỉlàdolòngíchkỷ,nhưngvìôngđãngầmghétDavid,ôngxemđónhưlàmộttháiđộngạomạn,vànólàmôngnổicáu.HãytheotấmgươngcủaDavid:nóihaylàmđiềugìđócóthểhiểutheonhiềucách,đócóthểlàmộtvẻlịchthiệpbềngoài,thểhiệnmộtsựtrầmtĩnhvềphíabạn,nhưngcóthểbịngườikhácxemlàmộtsựsỉnhụckhéoléo.Mộtngườibạncóthểthắcmắcnhưngrồisẽbỏqua.Tuynhiên,kẻthùbímậtsẽphảnứngvớisựgiậndữ–mộtcảmxúcmạnhmẽnàođóvàbạnsẽbiếtcócáigìđósụcsôibêndướibềmặt. Thôngthường,cáchtốtnhấtđểlàmchomọingườihélộbảnthânhọlàgợinênsựcăngthẳngvàtranhluận.NhàsảnxuấtHollywoodHarryCohn,chủtịchhãngphimUniversalPictures,thườngsửdụngchiếnlượcnàyđểtìmravịtríthậtsựcủamọingườiởtrườngquay–nhữngngườitừchốichothấyhọđứngvềphíanào:ôngthườngđộtngộtcôngkíchcôngviệccủahọhoặcđứngvàomộtvịtrícựcđoan,thậmchílàmộtvịtrícótínhxúcphạm,trongmộtcuộctranhluận.Nhữngđạodiễnvàkịchtácgiasẽđánhmấtsựcảnhgiácthườngngàyvàbiểulộnhữngniềmtinthậtsựcủahọ.Thấuhiểu:mọingườithườngcókhuynhhướnglưỡnglựvàláucávặtvìnóantoànhơnlàtỏvẻđoanquyếtvàomộtđiềugì.Nếubạnlàôngchủ,họsẽbắtchướctheonhữngýtưởngcủabạn.Sựđồngthuậncủahọthườngchỉlàsựtuânthủthuầntúy.Hãylàmchohọxúcđộng;mọingườithườngchânthànhhơnkhihọtranhluận.Nếubạntranhcãivớimộtaiđóvàanhtachạytheocácýtưởngcủabạn,cólẽbạnđangquanhệvớimộtconngườikhôngkiênđịnh,mộtkiểungườiđặcbiệtnguyhiểm.Hãycảnhgiácvớinhữngngườinấpđằngsaumộtvẻngoàilơmơlưỡnglựvàvôtư:chẳngcómộtaivôtưcả.Mộtcâuhỏinhậnđịnhsắcsảo,mộtýkiếncótínhchấtxúcphạmsẽkhiếnhọphảnứngvàđứnghẳnvềmộtphía.Đôikhi,tốthơnnêndùngmộtcáchtiếpcậníttrựctiếphơnvớinhữngkẻthùtiềmnăngcủabạn–tỏrakhônkhéovàxảoquyệtnhưhọ.Năm1519,HernánCortéstớiMexicocùngđoànthámhiểmcủaông.Trongnămtrămngườiđócómộtsốkẻđángngờvềlòngtrungthành.Trongsuốthànhtrình,mỗikhicóbấtkỳngườilínhnàocủaCortéslàmđiềugìđómàôngthấyđángngờ,ôngkhôngbaogiờnổigiậnhaykếttộianhta.Thayvìvậy,ôngvờnhưđứngvềphíahọ,chấpnhậnvàtánđồngnhữnggìhọđãlàm.ChorằngCortésnhunhượchoặcchorằngôngđứngvềphíahọ,họsẽdấnthêmbướckếtiếp.Bấygiờôngđãcócáimàôngmuốn:mộtdấuhiệurõràng,đốivớibảnthânôngvànhữngngườikhác,chothấynhữngtênnàylàđồphảnphúc.Lúcấy,ôngcôlậpvàtiêudiệthọ.HãylàmtheophươngphápcủaCortés:nếunhữngbằnghữuvàthuộccấpmàbạnngờrằngcónhữngđộngcơthầmkínđãthểhiệnmộttháiđộthùđịchtinhvinàođó,hoặcđingượclạinhữnglợiíchcủabạn,hoặcchỉđơnthuầncóvẻkháclạ,hãycốtránhkhỏisựcámdỗphảnứnglạibằngcáchphủquyếthoặcnổigiận,hoặcngaycảdòhỏi.Hãycùngđồnghành,haycóvẻnhưtaingơmắtđiếc:kẻthùcủabạnchẳngbaolâusẽdấnbướcxahơn,bộclộtimđencủahọrõhơn.Lúcnàybạnđãđặthọvàotầmngắm,vàbạncóthểtấncông.Thôngthường,mộtkẻthùcótầmmứcrộnglớnvàkhóxácđịnhchínhxác–mộttổchức,hoặcmộtcánhânẩnnấpsaulưngmộthệthốngphứctạpnàođó.Điềubạncầnlàmlàphảinhắmvàomộtbộphậncủanhómđó–mộtvịlãnhđạo,mộtphátngônviên,haymộtthànhviênchủchốtcủanộibộnhóm.ĐócũnglàcáchmànhàhoạtđộngchínhtrịSaulAlinskyxửtrívớicácđoànthểvàcácbộmáychínhquyền.Trongchiếndịchvàothậpniên1960nhằmxóabỏsựphânbiệtchủngtộctronghệthốngnhàtrườngcủaChicago,ôngtậptrungvàocácgiámthịở

cáctrườnghọc,biếtrấtrõrằnghọsẽcốđổtráchnhiệmlêncấptrên.Bằngcáchtấncôngkhôngngừngvàoviêngiámthị,ôngcóthểcôngkhaihóacuộcđấutranhcủamình,vàcácgiámthịnàykhôngthểnàotránhné.Cuốicùngđồngbọnphảitựthú.HãylàmnhưAlinsky,đừngnhắmvàomộtkẻthùmơhồtrừutượng.Khómàxoayxởtrongmộttrậnchiếnkhôngđổmáunhưthế,mộtcuộcchiếnmàtrongbấtcứtìnhhuốngnàokẻthùcủabạncũngvôhình.Hãycánhânhóacuộcchiến,mặtđốimặt.Nguycơcóởkhắpnơi.Luônluôncónhữngngườithùđịchvànhữngmốiquanhệtiêucực.Cáchthứcduynhấtđểkíchnổmộtkhốithuốcnổtiêucựclàđươngđầuvớinó.Kiềmchếsựgiậndữcủabạn,nétránhkẻđangđedọabạn,luônluôntìmkiếmđồngminh–nhữngchiếnlượcnàychỉđưatớithấtbại.Việcnétránhxungđộttrởthànhmộtthóiquen,vàbạnđánhmấtđitinhthầnchiếnđấu.Cócảmgiáctộilỗilàđiềuvônghĩa;nếubạncókẻthù,đókhôngphảidolỗicủabạn.Cócảmgiácmìnhđãsailầmhoặclànạnnhâncũngphùphiếmkhôngkém.Trongcảhaitrườnghợpbạnđangnhìnvàonộitâm,tậptrungvàobảnthânvànhữngcảmgiáccủabạn.Thayvìchủquanhóamộthoàncảnhxấu,hãyngoạigiớihóanóvàđốidiệnvớikẻthù.Đólàconđườngthoátthânduynhất.NhàtâmlýhọcthiếunhiJeanPiagetxemxungđộtlàmộtphầnchủyếutrongquátrìnhpháttriểntâmtrí.Thôngquacáccuộcchiếnvớibạnbèvàbốmẹ,trẻemhọcđượccáchthíchứngvớithếgiớivàpháttriểncácchiếnlượcđểxửlýcácvấnđềnangiải.Nhữngemtìmcáchnétránhxungđộtbằngmọigiá,hoặcnhữngemđượcphụhuynhbảovệtháiquákếtcụcsẽbịkhiếmkhuyếtvềmặtxãhộivàtâmtrí.Điềunàycũngđúngchocảngườitrưởngthành:chínhnhờnhữngcuộcchiếnđấuvớikẻkhácmàbạnbiếtđượccáigìcóhiệuquả,cáigìkhông,vàlàmcáchnàođểbảovệbảnthân.Thayvìtránhnéýnghĩvềviệccókẻthù,hãybámchặtvàonó.Xungđộttrởnênlàmộtliệupháp.Kẻthùmanglạichobạnnhiềumónquà.Chẳnghạn,họthôithúcbạnvàtậphợplạinhữngniềmtincủabạn.HọasĩSalvadorDalisớmnhậnrarằngcónhiềuphẩmchấtôngkhôngthểsovớinhữngngườikhác:sựthíchứng,tínhlãngmạn,lòngmộđạo.Ởmọigiaiđoạntrongđời,ôngluôntìmraaiđómàôngnghĩlàhiệnthâncủanhữngphảnýtưởngnày–mộtkẻthùđểtrútgiận.ĐầutiênđólànhàthơlãngmạnFedericoGarciaLorca;rồitớiAndréBreton,nhàlãnhtụđộcđoáncủatràolưusiêuthực.ViệcchốnglạinhữngkẻthùnhưthếkhiếnchoDalicảmthấytựtinvàhứngkhởi. Kẻthùcònđưatớichobạnmộtchuẩnmựcmànhờđóbạnphánxétbảnthân,cảvềmặtcánhânlẫnxãhội.ChiếnbinhNhậtBảnkhôngcógìđểđolườngtàinăngcủamìnhnếuhọkhôngtìmđượcmộtkiếmthủgiỏinhất;điềunàycũngkhiếnJoeFrazierxemMuhammadAlilàmộtđốithủthậtsựvĩđại.Mộtđốithủcừkhốisẽmanglạiđiềutốtnhấtchobạn.Đốithủcànglớn,sựtưởngthưởngbạnnhậnđượccàngto,ngaycảkhibạnbịbạitrận.Thuamộtđốithủxứngđángvẫntốthơnlàđànápđượcnhữngkẻthùvôhại.Bạnsẽtìmđượcsựđồngcảmvàlòngtôntrọng,tạothànhsứcmạnhhỗtrợchocuộcchiếnđấutiếptheo.Bịtấncônglàmộtdấuhiệuchothấyrằngbạnkháquantrọngđểtrởthànhmộtmụctiêu.Bạnnênthưởngthứcsựchúývàcơhộiđểchứngtỏbảnthân.Tấtcảmọingườichúngtađềucónhữngxungđộnghiếuthắngmàchúngtabuộcphảikềmnén;mộtkẻthùcungcấpchobạnnơiđểtrútxảcácxungđộngđó.Cuốicùngbạnđãcóaiđóđểbuônglỏngtínhhiếuchiếncủabạnmàkhôngcócảmgiáctộilỗi.Cácnhàlãnhđạoluônthấyrằngcómộtkẻthùtrựcdiệnvàonhữngthờiđiểmrắcrốilàđiềuhữuíchvìnóláiquầnchúngkhỏicáckhókhăncủahọ.Trongkhisửdụngkẻthùđểcủngcốcácđạoquâncủabạn,hãyphâncựchọcàngnhiềucàngtốt:họsẽchiếnđấudữdộihơnkhihọcócảmgiáccămghét.Vìthếhãycườngđiệuhóanhữngkhácbiệtgiữabạnvàkẻthù–vạchramộtgiớituyếnrõràng.Xenophonkhôngphícôngđểtỏracôngbằng;ôngkhôngnóirằngquânBaTưkhôngthậtsựlàmộtbọntồivàđãlàmnhiềuđiềuđểthúcđẩyvănminhhóa.Ônggọihọlàbọndãman,làkẻđốiđầucủangườiHyLạp.ÔngmôtảsựphảnphúcvừamớixảyracủahọvàxemhọthuộcvềmộtnềnvănhóaxấuxakhôngthểđượcThầnlinhphùtrợ.Vàvớibạncũngthế:mụcđíchcủabạnlàchiếnthắngchứkhôngphảilàsựngaythẳngvàcôngbằng.Cáibạncầntrongchiếntranhlàcóchỗtrốngđểthaodiễn.Trậnđịanhỏhẹplàdấuhiệucủacáichết.Cónhiềukẻthùsẽmangtớichobạnnhiềusángkiến.Bạncóthểkíchbácđểhọchốngđốilẫnnhau,cóthểkếtthânvớimộtkẻthùnhưmộtcáchđểtấncôngkẻthùkia,vàcứthế.Không

cónhữngkẻthùbạnsẽkhôngbiếtthaodiễnbằngcáchnàohoặcởđâu,vàbạnsẽđánhmấtýthứcvềnhữnggiớihạncủamình,vềviệcbạncóthểtiếnxatớiđâu.Lúcbanđầu,JuliusCaesarxácđịnhPompeylàkẻthù.Cânnhắctínhtoáncácviệcphảilàmmộtcáchcẩnthận,ôngchỉthựchiệnnhữngđiềuđưaôngtớichỗcómộtquanhệbềnvữngvớiPompey.Khicuốicùngchiếntranhnổragiữahaibên,Caesarđangởvàolúchùngmạnhnhất.NhưngmộtkhiôngđãđánhbạiPompeyvàkhôngcònnhữngđốithủnhưthếchínhlàlúcôngđánhmấtmọiýthứcvềsựtươngquan–trênthựctế,ôngtựxemmìnhlàmộtthầnlinh.ViệcđánhbạiPompeycũnglàsựtựhủyhoạicủachínhông.Kẻthùcủabạngâychobạnmộtýthứcvềhiệnthựcvàsựkhiêmnhường.Ghinhớ:Ngoàikia,luônluôncónhữngngườihiếuthắnghơnbạn,ranhmathủđoạnhơnbạn,nhẫntâmhơnbạn,vàđiềukhôngthểtránhkhỏilàsẽcóaiđóbăngngangquaconđườngcủabạn.Bạnsẽcóxuhướngmuốnhòagiảivàthỏathiệpvớihọ.Lýdolànhữngloạingườiđóthườnglànhữngkẻdốitrátuyệttrần,nhữngkẻnhìnthấygiátrịchiếnlượccủasựmêhoặctrongviệclàmravẻnhưchophépbạncónhiềukhoảngtrống,nhưngthựcrathamvọngcủahọlàvôhạn,vàhọchỉcốtướcvũkhícủabạnmàthôi.Vớimộtsốngườibạncầnphảicứngrắnđểnhậnthứcrằngkhôngcókhoảngđấttrunglập,khôngcóhyvọnghòagiải.Đốivớimộtđịchthủ,mongmuốnthỏahiệpcủabạnlàmộtvũkhíđượcdùngđểchốnglạichínhbạn.Hiểubiếtnhữngkẻthùnguyhiểmnàybằngquákhứcủahọ:tìmcáchchiếmđoạtnhanhchóngquyềnlực,sựthịnhvượngđộtngột,cáchànhviphảnbộitrướcđây.MộtkhibạnngờvựcrằngbạnđangquanhệvớimộtNapoleon,đừnghạvũkhíxuốnghaygiaochúngchokẻkhác.Bạnlàgiớituyếncuốicùngcủasựphòngvệcủachínhbạn.

Hìnhảnh:Tráiđất.Kẻthùlàmặtđấtdướichânbạn.Nócómộttrọnglựcníugiữbạnlại,mộtlựctrởkháng.Hãyđâmrễsâuvàotráiđấtnàyđểthủđắcsựvữngbềnvàsứcmạnh.Khôngcókẻthùđểdẫmlên,đểchàđạp,bạnsẽđánhmấtchỗđứngvàmọiýthứcvềsựtươngquancủamình

Tưliệu:Nếungươicậyvàosựantoànmàkhôngnghĩtớinguycơ,nếungươikhôngbiếtđểphònglúcquânthùkéotới,thìcũngphỏngnhưconchimsẻlàmtổtrênmộtcáilều,concábơilộitrongmộtcáivạc–sẽkhôngkéodàiđượctrọnhômnay.

GiaCátLượng(181–234tr.CN.)

HOÁNVỊ:Luônluônkiếmtìmvàsửdụngkẻthùtrongvòngkiểmsoát.Bạncầnsựrõràngchứkhôngphảilàđiềuhoangtưởng.Nhìnthấykẻthùởtấtcảmọingườichínhlàlýdosuyvongcủanhữngbạochúa.Họđánhmấtkhảnăngnhậnthứcthựctạivàbịcuốntrôimộtcáchvôvọngtheonhữngcảmxúcmàsựhoangtưởngcủahọgợinên.Bằngcáchluônchúýđếnnhữngkẻthùkhảdĩ,bạnchỉđơngiảnthậntrọngvàcảnhgiác.Luônnghivấnbảnthân,đểnếubạnsailầm,khôngaicóthểnhậnra.Cũngvậy,hãyđềphòngnhữngngườiphâncựcthậtđầyđủđếnmứcbạnkhôngthểthoáilui.MargaretThatcher,bìnhthườngrấtgiỏitrongtròchơiphâncực,cuốicùngđãđánhmấtkhảnăngkiểmsoátnó:bàđãtạonênquánhiềukẻthùvàcứlặplạimãimộtsáchlược,ngaycảtrongnhữnghoàncảnhcầnphảithoáibộ.FranklinDelanoRooseveltlàmộtnhàphâncựcbậcthầy,luônluôntheodõinhằmvạchramộtphântuyếngiữabảnthânvàkẻthù.Tuyvậy,khiôngđãlàmrõphântuyếnnày,ônglùilạimộtbước,điềuđókhiếnôngtrôngcóvẻnhưmộtnhàhòagiải,mộtconngườicủahòabình,chỉđôikhimớiviệntớichiếntranh.Ngaycảkhiấntượngđósailầm,chínhtầmcaotrítuệđãtạonênnó.

2ĐỪNGCHIẾNĐẤUVỚICUỘCCHIẾNVỪAQUACHIẾNLƯỢCCHIẾNTRANHDUKÍCHCỦATÂMTRÍ

Điềuthườngđènặnglênbạnvàđưabạntớitaiươnglàquákhứ,dướihìnhthứccủanhữnggắnbókhôngcầnthiết,sựlặplạinhữngcôngthứcnhàmchánvàkýứcvềnhữngchiếnthắngcũngnhưthấtbạiđãqua.Bạnphảitiếnhànhchiếntranhmộtcáchcóýthứcđểchốnglạiquákhứvàtựbuộcmìnhphảiđápứngvớikhoảnhkhắchiệntại.Hãytànnhẫnvớichínhmình;đừnglặplạinhữngphươngphápquenthuộccũ.Đôikhibạnphảitựépmìnhhướngtớinhữngphươnghướngmới,chodùchúnghàmchứanguycơ.Cáimàbạncóthểmấttrongnhànnhãantoàn,bạnsẽcólạitrongsựbấtngờ,khiếnkẻthùgặpnhiềukhókhănhơntrongviệcdựđoánbạnsẽlàmgì.Hãytiếnhànhchiếntranhdukíchtrongtâmtríbạn,khôngchophépxuấthiệnmộttuyếnphòngngựchiếnthuậtnào,khôngmộtthànhlũylộthiênnào–khiếnchomọisựluônvậnđộngvàthayđổi.

CUỘCCHIẾNTRANHVỪAQUAKhôngaivươntớiquyềnlựcnhanhhơnNapoleonBonaparte(1769-1821).Năm1793ôngvươntừchứcđạiúytrongquânđộicáchmạngPháplênchứcthiếutướng.Năm1796,ôngtrởthànhchỉhuycủaquânđộiPhápởÝchiếnđấuvớiÁo,quânđộimàôngđèbẹptrongnămđóvàlặplạilầnnữavàobanămsau.ÔngtrởthànhvịTổngtàiđầutiêncủaPhápvàonăm1801,lênngôivuanăm1804.Năm1805ônghạnhụcquânđộiÁovàNgatrongtrậnđạichiếnởAusterlitz.Đốivớinhiềungười,Napoleonkhôngchỉlàmộtvịtướngvĩđạimàcònlàmộtthiêntài,mộtvịthầnchiếntranh.Tuynhiên,khôngphảiaicũngbịấntượng:cónhữngviêntướngPhổchorằngđơngiảnlàônggặpmaymàthôi.HọtinrằngkhiNapoleonxuấthiệnvàtấncông,cácđốithủcủaôngđãhènnhátvànhunhược.NếuôngđốidiệnvớingườiPhổ,ngườitaắtsẽpháthiệnrarằngôngchỉlàmộtkẻgiảdanhvĩđại.MộttrongsốnhữngviêntướngPhổnàylàFriedrichLudwig,hoàngtửcủadòngtộcHohenloheIngelfingen(1746-1818).HohenlohebắtnguồntừmộttrongnhữnggiađìnhquýtộclâuđờinhấtởnướcĐức,mộtdòngtộccóthànhtíchquânsựlừnglẫy.Ôngđãkhởinghiệptừlúccòntrẻ,phụcvụdướitriềuĐạiđếFrederick(1712-86),ngườiđãđơnthươngđộcmãđemđếnmộtquyềnlựclớnlaochonướcPhổ.Hohenloheđãleoquanhiềucấpbậc,trởthànhmộtvịtướngvàonăm50tuổi-trẻ,theocáctiêuchícủaPhổ. TheoHohenlohe,thànhcôngtrongchiếntranhdựavàosựtổchức,kỷluậtvàcáchsửdụngcácchiếnlượcthượngđẳngđượcpháttriểnbởinhữngđầuócquânsựnhànghề.NgườiPhổminhhọachotấtcảcácđứctínhnày.BinhlínhPhổđượctruirènkhôngngừngchotớikhihọcóthểthựchiệncácthaotácphứctạpmộtcáchchínhxácnhưmộtbộmáy.CáctướnglĩnhPhổnghiêncứukỹcácchiếncôngcủaĐạiđếFrederick;chiếntranhđốivớihọlàmộtcôngviệccótínhchấttoánhọc,làsựvậndụngcácnguyêntắckhôngchịusựchiphốicủathờigian.Đốivớihọ,NapoleonlàmộttênngườiđảoCorsenóngnảychỉhuymộtđạoquâncủabọndânthànhthịbấtkham.Hơnhẳnvềtrithứcvàkỹnăng,họsẽđánhbạiôngta.QuânPhápsẽkinhhoàngvàtantànhkhiđươngđầuvớiquânPhổgiàukỷluật;huyềnthoạiNapoleonsẽsụpđổ,vàchâuÂucóthểquayvềvớinếpsốngxưacũ.Tháng8/1806,HohenlohevàcáctướnglĩnhPhổkháccuốicùngđãđạtđượcđiềumàhọmongmỏi:vuaFriedrichWilhelmIIIcủaPhổvìchánngánsựviphạmcamkếtcủaNapoleonnênđãquyếtđịnhtuyênchiếnvớiôngtatrongvòngsáutuần.ĐồngthờiôngyêucầucáctướnglĩnhPhổlênmộtkếhoạchđểđậptanquânPháp.Hohenlohesungsướngngấtngây.Chiếndịchnàysẽlàđỉnhcaosựnghiệpcủaông.ÔngđãsuynghĩsuốtnhiềunămcáchthứcđánhbạiNapoleon,vàôngtrìnhbàykếhoạchcủamìnhtrongphiênhọpbànphươngántácchiếnđầutiêncủacáctướnglĩnh:cáccuộchànhquânchínhxácsẽđưaquânđộitớimộtđịađiểmtốiưuđểtừđótấncôngquânPhápkhihọtiếnquamiềnnamnướcPhổ.Mộtcuộctấncôngtheođộihìnhtạtsườn–chiếnthuậtưathíchnhấtcủaFrederickĐạiđế-sẽgiángmộtđònchímạng.Cáctướnglĩnhkhác,tấtcảđềuđãởlứatuổi60hoặc70cũngtrìnhbàyphươngáncủahọ,nhưngngaycảcácphươngánnàycũngchỉđơnthuầnlànhữngbiếnthểtừcácchiếnthuậtcủaĐạiđếFrederick.Cuộcthảoluậnbiếnthànhtranhcãi.Nhiềutuầntrôiqua,cuốicùngnhàvuaphảivàocuộcvàsángtạoramộtchiếnlượccótínhthỏahiệplàmhàilòngtấtcảcáctướnglĩnh.MộtcảmgiáchồhởibaotrùmlênđấtnướcmàchẳngbaolâunữasẽlàmsốnglạinhữngnămthángvinhquangcủaĐạiđếFrederick.CáctướnglĩnhnhậnthứcrằngNapoleonbiếtnhữngkếhoạchcủahọ-ôngtacónhữnggiánđiệptàiba–nhưngngườiPhổđãxuấtpháttrước,vàmộtkhicỗmáychiếntranhcủahọđãkhởiđộng,khôngcócáigìcóthểngănnólại.Ngày5tháng10,mộtvàingàytrướckhinhàvuatuyênchiến,nhữngtintứcnáođộngtớitaicácviêntướng.MộtnhómđặcvụtrinhsátđãpháthiệnrarằngcácsưđoàncủaNapoleon,màhọtinlànằmtảnmác,đãhànhquânvềhướngđông,đãhợpnhất,vàđangthâmnhậpsâuvàomiềnnamnướcPhổ.ViênđạiúychỉhuyđộitrinhsátbáocáorằngbinhlínhPhápđanghànhquânvớibalôtrênlưng:trongkhilínhPhổquendùngnhữngcỗxengựadichuyểnchậmđểcungcấplươngthựcchocácđạoquâncủahọ,línhPháptựmangthựcphẩmvàdichuyểnvới

mộttốcđộvàsựnhanhnhẹnđángkinhngạc.TrướckhicáctướngPhổcóthờigiờđiềuchỉnhlạiphươngántácchiến,quânđộicủaNapoleonđộtnhiênchuyểnlênhướngbắc,tiếnthẳngvềBerlin,trungtâmnướcPhổ.Cáctướnglĩnhtranhcãivàrunsợ,điềuđộngcáccánhquântớinơinàynơikhác,cốquyếtđịnhnơitấncông.Mộttâmtrạnghoảngloạnbaotrùm.Cuốicùng,nhàvuaralệnhthoáilui:cácđạoquânsẽtậphợplạitiếnvềbắcvàtấncôngvàosườnquânNapoleonkhiôngtatiếnvềBerlin.Hohenlohechịutráchnhiệmđộicậnvệbọchậu,bảovệcuộcthoáiluicủaquânPhổ.Ngày14tháng10,gầnthịtrấnJena,NapoleonđuổikịpHohenlohe,kẻrốtcuộcđãchạmmặtvớicuộcchiếnmàôngtavôcùngmongmuốn.Quânsốhaibênngangnhau,nhưngtronglúcquânPháplàmộtlựclượnglinhhoạt,chiếnđấuhunghăngvàluôndiđộng,Hohenloheduytrìcácđạoquâncủaôngtrongmộtđộihình,bốtríhọnhưmộtvũđoànmúaballet.CuộcchiếnđấugiằngcochotớikhiquânPhápchiếmđượclàngVierzehnheiligen.Hohenlohelệnhchocácđạoquâncủaôngchiếmlạingôilàng.TheomộtnghithứcbắtnguồntừthờiĐạiđếFrederick,mộttoánlínhđánhtrốngbắtđầugõtrốngtheonhịpvàbinhlínhPhổ,mặtmàybiếnsắc,chấnchỉnhlạivịtrícủamìnhtheomộtđộihìnhdiễuhànhhoànhảo,sửasoạntiếnlên.Tuynhiên,họđangởtrongmộtcánhđồngtrống,cònlínhPhápthìnấpsaunhữngvườncâytườngnhàvànằmtrênmáinhà.LínhPhổnhưnhữngtấmbiatậpbắnchocáctaythiệnxạPháp.Bốirối,Hohenlohelệnhchobinhlínhcủaôngdừnglạivàthayđổiđộihình.Trốnglạivanglên,línhPhổhànhquânvớiđộchínhxáctuyệtvời,luônluôncảnhgiácquansát,nhưngquânPháptiếptụcbắn,tànsátvôsốquânPhổ.ChưabaogiờHohenlohenhìnthấymộtđộiquânnhưthế.BinhlínhPhápgiốngnhưnhữngconquỷ.Khôngnhưcácchiếnbinhkỷluậtcủaông,họdichuyểntheocáchcủamình,thếnhưngđólàphươngpháphợpvớisựđiênkhùngcủahọ.Độtngột,khôngbiếttừđâulóra,họlaovềtrướcởcảhaiphía,đedọabaovâyquânPhổ.Nhàvuaralệnhrútlui.TrậnđánhởJenakếtthúc.QuânPhổnhanhchóngtantácnhưbầyongvỡtổ,pháođàinàynốitiếppháođàikiabịhạ.Nhàvuachạytrốnvềhướngđông.Chỉtrongvàihôm,thựcsựkhôngcònlạichúttàntíchnàocủaquânđộiPhổhùngcườngmộtthuở.DiễndịchThựctếchạmtránvớiquânPhổnăm1806thậtđơngiản:họđãtụthậuđến50năm.Cáctướnglĩnhcủahọđềugiànua,vàthayvìtìmcáchthíchứngvớihoàncảnhhiệntại,họlặplạinhữngcôngthứchữuhiệucủaquákhứ.Quânđộicủahọdichuyểnchậm,binhlínhcủahọhànhquânnhưngườimáy.CáctướnglĩnhPhổcónhiềudấuhiệucảnhbáochotaihọacủahọ:quânđộicủahọkhôngthaotáctốttrongcuộcgiaochiếnhiệnthời,mộtsốsĩquanPhổđãcổđộngchosựcảicách,vàcuốicùngnhưngkhôngkémquantrọng,họđãcómườinămnghiêncứuNapoleon–cácchiếnlượccáchtâncủaông,tốcđộvàsựlinhhoạtkhitấncôngkẻthùcủaquânPháp.Hiệnthựcđãbàyratrướcmắthọ,thếnhưnghọvẫnlàmngơnó.Thậtsự,họtựnhủvớimìnhrằngNapoleonchínhlàkẻphảichịusốphậnhẩmhiu.BạncóthểchorằngquânđộiPhổchỉlàmộtvídụlịchsửthúvị,nhưngtrongthựctếcókhảnănglàchínhbạncũngsẽbướctheocùngchiềuhướngđó.Điềuhạnchếcáccáthểcũngnhưnhữngquốcgialàkhôngcókhảnăngđươngđầuvớihiệnthựcđểnhìnsựviệcđúngtheobảnchấtcủanó.Khigiàhơn,chúngtatrởnênmọcrễvàoquákhứ.Thóiquenđãchiếmlĩnh.Điềugìđótrướcđâyđãtừnghữuhiệutrởthànhmộthọcthuyết,mộtnơitrúẩnđểbảovệchúngtatrướchiệnthực.Sựlặplạithaythếchosựsángtạo.Chúngtahiếmkhinhậnthấychúngtađãlàmđiềunày,vìviệcnhìnthấynóđangdiễnratrongtâmtríchúngtalàđiềukhôngthểthựchiệnđược.RồisẽcómộtNapoleontrẻbăngngangconđườngcủabạn,mộtconngườikhôngxemtrọngtruyềnthống,kẻchiếnđấutheonhữngphươngcáchmới.Chỉkhiđóchúngtamớithấyrằngnhữngcáchthứcsuynghĩvàphảnứngcủachúngtađãtụthậu.Đừngbaogiờcholàcácthànhcôngđãquacủabạnđươngnhiênsẽtiếptụctrongtươnglai.Thậtra,cácthànhcôngtrongquákhứcủabạnchínhlànhữngchướngngạivậtlớnnhấtcủabạn:mỗitrậnđánh,mỗicuộcchiếntranh,đềukhácbiệtnhau,vàbạnkhôngthểchorằngcáiđãtừnghữuhiệutrướcđâysẽhữuhiệuvàolúcnày.Bạnphảicắtlìabảnthânkhỏiquákhứvàmởtomắtnhìnvàohiệntại.Khuynhhướngchiếnđấutheocuộcchiếntranhvừaquasẽđưabạntớicuộcchiếntranhcuốicùng.

Năm1806,khicáctướngPhổrơivàocặphàmrộnghoáccủathảmhọabằngcáchsửdụngđộihìnhchiếnđấutạtsườncủaĐạiđếFrederick,đókhôngphảilàtrườnghợpcủamộtphongcáchmàsựhữudụngcủanóđãlỗithời,màlàsựnghèonàntrítưởngtượngcùngcựcdothóiquenthườngnhậtdẫntới.KếtquảlàquânđộiPhổdướiquyềncủaHohenloheđãsụpđổhoàntoànhơnbấtkỳquânđộinàokháctừngsụpđổtrênchiếnđịa.CarlvonClausewitz,VỀCHIẾNTRANH(1780-1831)

CUỘCCHIẾNTRANHHIỆNTẠINăm1605,MiyamotoMusashi,mộtsamuraivốnlừngdanhkiếmsĩtừkhi21tuổi,đãbịtháchđấutayđôi.KẻtháchđấulàmộtthanhniêntênMatashichiro,xuấtthântừgiađìnhYoshioka,mộtgiatộcnổidanhvềkiếmthuật.HồiđầunămấyMusashiđãđánhbạiGenzaemon,chacủaMatashichiro,trongmộtcuộcđấutayđôi.Vàihômsau,ôngđãgiếtchếtemtraicủaGenzaemontrongmộtcuộcđấukiếmkhác.GiađìnhYoshiokamuốnphụcthù.BạnbècủaMusashiđánhhơithấycócạmbẫytrongsựtháchthứccủaMatashichirovàđềnghịđicùngôngtớinơitháchđấu,nhưngMusashiđimộtmình.ỞnhữngcuộcđấukhácvớinhữngngườitronghọYoshioka,ôngđãtrêutứchọbằngviệcxuấthiệnmuộnhànggiờ,tuynhiên,lầnnàyôngđếnthậtsớmvànấpvàomộtlùmcây.Matashichirođếnvớimộttoánhầucậnnhỏ.Musashisẽ“tớimuộnnhưthườnglệ”,mộtngườitrongbọnnói,“nhưngcáitròấysẽchẳngcòncóhiệuquảgìvớichúngtanữa!”Tựtinvớicuộcphụckíchcủahọ,hầucậncủaMatashichironằmxuốngnấpsauđámcỏ.ĐộtnhiênMusashiphóngratừsauchỗnấpvàhétlớn:“Tađãchờđợiđủrồi.Rútkiếmra!”Chỉbằngmộtnhátkiếm,ôngđãgiếtchếtMatashichiro,rồiluivềmộtgócđểđốiphóvớibọncònlại.Cảbọnnhổmlên,nhưngđềumấtcảnhgiácvàgiậtmình,vàthayvìbaovâyMusashi,chúngđứngthànhmộthànglộnxộn.Musashichỉviệcchạydọctheohàngngườiđứngsữngsờ,giếthếttênnàytớitênkháctrongvòngvàigiây.ChiếnthắngcủaMusashiđãxácnhậntưcáchkiếmsĩlớnnhấtnướcNhậtcủaông.Lúcbấygiờ,ônglangthangkhắpnướcđểtìmnhữngtrậnđấutươngxứng.Ởmộtthịtrấnnọ,ôngngheđồnvềmộtchiếnbinhbấtkhảchiếnbạitênlàBaiken.Vũkhícủaôngtalàmộtlưỡiháivàmộtsợidâyxíchcógắnmộtquảtrùythépởđầudây,Musashimuốntrôngthấyhaithứvũkhíđóhoạtđộng,nhưngBaikenkhướctừ:cáchduynhấtđểxemchúnghoạtđộng,Baikenđáp,làtrongmộttrậnđấu.MộtlầnnữacácbằnghữucủaMusashichọnconđườngantoàn:họnàinỉônghãytránhđi.KhôngcóngườinàođếnđượcgầnđểđánhbạiBaiken,vũkhícủaôngtakhôngthểbịhạ:khiquaytrònquảtrùythéptrongkhôngkhíđểtạoxunglực,ôngtasẽépđốithủlùilạikhôngngừng,rồiphóngquảtrùyvàomặtkẻđó.ĐốithủcủaBaikencóthểgạtđượcquảtrùyra,nhưngtrongkhitaykiếmcủaanhtađangbịkhóa,Baikensẽhạthủchémđứtcổanhta.Làmngơnhữngcảnhbáocủabạnbè,MusashitháchđấuvớiBaikenvàxuấthiệnởtúplềucủaôngtavớihaithanhkiếm,mộtdài,mộtngắn.Baikenchưabaogiờtrôngthấyaiđánhnhauvớihaithanhkiếm.VàthayvìchờBaikentấncông,Musashitấncôngtrước,đẩyđốithủngãngửara.Baikenngầnngừtungquảtrùy,vìMusashicóthểđỡnóbằngmộtkiếmvàtấncôngôngtabằngthanhkiếmcònlại.Khiôngtađangtìmmộtsơhở,Musashiđộtngộtlàmôngtamấtthăngbằngvớimộtcútấncôngbằngthanhkiếmngắnvàrồi,trongchớpmắt,thanhkiếmdàilaotheo,xuyênquangườiBaiken,hạsátkẻtừnglàbậcthầybấtkhảchiếnbại.Vàinămsauđó,MusashingheđồnvềmộtvõsĩlớntênlàSasakiGanryu.Ôngtasửdụngmộtthanhkiếmrấtdài–mộtthứvũkhíđẹplạlùng,cóvẻnhưtoátramộtthứlinhhồnchiếntrậnnàođó.TrậnđấunàycóthểlàcuộcthửnghiệmcuốicùngcủaMusashi.Ganryunhậnlờitháchđấu;cuộcđấusẽdiễnratrênmộtđảonhỏgầnnhàcủaôngta.Vàosángngàythiđấu,hònđảođôngnghịtngười.Mộttrậnđấugiữahaichiếnbinhnhưthếchưatừngxảyra.Ganryutớiđúnggiờ,nhưngMusashiđếnmuộn,rấtmuộn.Mộtgiờtrôiqua,rồihaigiờ;Ganryunổicáu.Cuốicùng,mộtconthuyềntiếnvềphíahònđảo.Ngườitrênthuyềnđangnằm,cóvẻnhưđangvótnhọnmộtmáichèodài.ĐólàMusashi.Dườngnhưôngđangchìmvàosuytưởng,nhìnngơngẩnnhữngđámmây.Khiconthuyềncặpvàobờ,ôngcộtmộttấmkhănlaubẩnthiuquanhđầurồinhảykhỏithuyền,vungchiếcmáichèodàihơnthanhkiếmlừngdanhcủaGanryu.Conngườilạlùngnàyđếnvớitrậnđấulớnnhấttrongđờiôngtavớimộtmáichèothaychothanhkiếmvàmộtcáikhănlauthaymộtdảilụabuộcđầu.Ganryuhétlêncămphẫn:“Cóphảingươisợtađếnnỗingươiđãbộiướcvớilờihẹncómặtở

đâytrướctámgiờ?”Musashiimlặngnhưngtiếnđếngầnhơn.Ganryurútthanhkiếmtuyệtdiệucủamìnhravànémvỏkiếmlênmặtcát.Musashimỉmcười:“Sasaki,ôngđãđếnhồixúiquẩy.”“Ta?Bịđánhbại?Khôngthểnào!”“Cókẻchiếnthắngnàotrênđờinàylạivứtbỏvỏkiếmcủamìnhxuốngbiển?”Musashiđáp.NhậnxétkhóhiểunàychỉlàmGanryuthêmgiậndữ.ThếrồiMusashitấncông,chĩađầumáichèovótnhọnvàođôimắtđốithủ.GanryunhanhnhẹngiơkiếmchémvàođầuMusashinhưngtrượt,chỉcắtđứttấmkhănlauthànhhaimảnh.Trướcđâyôngtachưabaogiờđánhtrượt.Cùnglúcđó,Musashihạthanhkiếmgỗcủamìnhxuống,hấtngãGanryu.Đámkhángiảnínthở.KhiGanryuvùngdậy,Musashihạsátôngtavớimộtcúđâmvàođầu.Rồi,saukhinhãnhặncúichàonhữngngườidựkhántrậnđấu,ôngquayxuốngthuyền,bìnhthảnbỏđinhưkhitới.Từđótrởđi,Musashiđượcxemlàmộtkiếmsĩkhôngcóđốithủtươngđương.DiễndịchMiyamotoSusashi,tácgiảcủacuốn“ThebookofFiveRings”đãthắngtấtcảmọitrậnđấutayđôivìmộtlýdo:trongmỗitrườnghợpôngđềuđiềuchỉnhchiếnlượccủamìnhthíchứngvớiđốithủvàhoàncảnhlúcbấygiờ.VớiMatashichiroôngquyếtđịnhđólàthờigianđểtớisớm,điềumàôngchưabaogiờlàmtrongnhữngtrậnđấutrước.Chiếnthắngđốithủđônghơnphụthuộcvàosựkinhngạc,vìthếôngphóngrakhiđốithủcủaôngđangnằm;rồi,khiđãhạsátkẻcầmđầu,ôngchiếmmộtvịtríkhiếnđốithủphảitấncôngthayvìbaovây,điềuắtlànguyhiểmhơnnhiềuđốivớiông.VớiBaiken,chỉđơngiảnlàvấnđềsửdụnghaithanhkiếmvàchiếmthượngphong,khôngđểôngtacóthìgiờphảnứngmộtcáchthôngminhvớisựlạthườngnày.VớiGanryu,ôngxácđịnhlàphảichọcgiậnvàhạnhụcđốithủngạomạncủamình–thanhkiếmgỗ,mộttháiđộhànhxửthờơ,chiếckhănlaubẩnthiuthaychodảibăngbuộctóc,lờinhậnxétkhóhiểu,sựtấncôngvàomắt.CácđốithủcủaMusashicậyvàotuyệtkỹcủahọ,vàonhữngthanhkiếmhàonhoáng,nhữngvũkhíphichínhthống.Điềuđócũngtươngtựnhưviệcchiếnđấutheotrậnchiếnvừaqua:thayvìphảnứngvớihiệnthời,họcậyvàosựrènluyện,vàokỹthuật,vàocáiđãcóhiệuquảtrướcđó.Musashi,ngườiđãnắmbắtđượcyếutínhcủachiếnlượcngaytừkhicònrấttrẻ,đãbiếnsựcứngnhắcđóthànhthấtbạicủahọ.Ýnghĩđầutiêncủaôngvềnướccờđầulàphảimangđếnsựkinhngạcchođốithủđặcthùnày.Rồiôngbámchặtvàokhoảnhkhắcđó:khiđãphávỡthếcânbằngcủađốithủvìmộtđiềugìđóbấtngờ,ôngquansátthậtkỹ,rồiphảnứngvớimộthànhđộngkhác,thườnglàứngtác,biếnsựmấtcânbằngcủađốiphươngthànhthấtbạivàcáichết.Khichuẩnbịbảnthânchochiếntranh,bạnphảitựrủbỏnhữnghuyềnthoạivànhậnthứcsailầm.Chiếnlượckhôngphảilàvấnđềhiểubiếtmộtchuỗicácchuyểnđộnghaycácýtưởngđểlàmtheonhưmộtcôngthứcnấuăn;chiếnthắngkhôngcómộtcôngthứcthầnkỳnàocả.Cácýtưởngđơngiảnchỉlàcácdưỡngchấtchođấttrồng:chúngnằmtrongnãobạnnhưlànhữngtiềmnăng,đểtrongđộnóngcủakhoảnhkhắcchúngcóthểgợinênmộthướngđi,mộtphảnứngsángtạovàtươngthích.Hãythoátrakhỏimọithầntượng–nhữngquyểnsách,cáckỹthuật,cáccôngthức,nhữngthứvũkhíhàonhoáng–vàhọccáchtrởthànhchiếnlượcgiachochínhbạn.

Dovậy,chiếnthắngtrongchiếntrậnkhôngthểlặplại-chúngtựkhoáclấyhìnhthứckhiđáplạinhữngtìnhhuốngthayđổikhông_ngừng.TônTử(thếkỷ4tr.CN)

NHỮNGYẾUTỐCƠBẢNKhinhìnlạimộtkinhnghiệmkhôngvuihoặckhóchịuchúngtakhôngthểtránhkhỏiýnghĩ:giámàtađãnóihoặclàmxthayvìy,giámàtacóthểlàmlạiđiềuđó.Nhiềuvịtướngđãđánhmấtlýtrítrongđộnóngcủachiếncuộc,vàrồikhinhìnlại,họđãnghĩtớimộtchiếnthuật,mộtthủđoạnmàlẽrađãlàmđổithaymọisự.NgaybảnthânHoàngtửHohenlohe,nhiềunămsauđó,đãcóthểnhậnraôngđãlàmhỏngviệcchiếmlạiVierzehnheiligenrasao.Tuynhiên,vấnđềkhôngphảilàvìchúngtachỉnghĩragiảiphápkhiđãmuộn.Vấnđềlàvìchúngtacứtưởngrằngtrithứclàcáicònthiếu:giámàchúngtabiếtnhiềuhơn,giámàchúngtasuynghĩvềnómộtcáchcẩntrọnghơn.Đóhoàntoànlàcáchtiếpcậnsailầm.Điềukhiếnchúngtalạclốingaytừđầulàviệcchúngtakhônghòahợpvớiphútgiâyhiệntại,khôngcảmnhậnđượccáctình

huống.Chúngtalắngnghecácýtưởngcủachínhchúngta,phảnứnglạinhữngthứđãdiễnratrongquákhứ,vậndụngcáchọcthuyếtvàcácýtưởngmàchúngtađãtiêuhóatừlâunhưngchẳngcóquanhệgìvớitìnhthếkhókhănhiệntại.Càngsáchvởhơn,lýthuyếthơn,suytưhơn,chỉcàngkhiếnchovấnđềtệhạihơn.Thấuhiểu:cácvịtướngvĩđạinhất,cácchiếnlượcgiasángtạonhất,nổibậtkhôngphảilàvìhọcónhiềukiếnthứchơnmàlàvì,khicần,họcóthểrủbỏcácýniệmcótrướcđóđểtậptrunghoàntoànvàophútgiâyhiệntại.Đólàcáchthứcsựsángtạolêntiếngvàcáccơhộiđượcnắmbắt.Kiếnthức,kinhnghiệmvàcáchọcthuyếtcónhiềugiớihạn:khôngcómộtlượngsuyngẫmtrướcnàocóthểchuẩnbịchobạnkhiđốiphóvớinhữnghỗnđộncủacuộcđời,vớinhữngkhảnăngvôhạncủakhoảnhkhắcđó.TriếtgiachiếntranhvĩđạiCarlvonClausewitzgọiđiềunàylà“sựxungđộtchiếnlược”:sựkhácbiệtgiữacácphươngáncủachúngtavớicáithựcsựxảyra.Vìsựxungđộtchiếnlượclàbấtkhảkháng,tâmtríchúngtaphảicókhảnăngbámtheosựthayđổivàthíchứngvớisựbấtngờ.Càngđiềuchỉnhtốtcácýtưởngcủachúngtavớicáctìnhhuốngthayđổibaonhiêu,cácphảnứngcủachúngtađốivớichúngcàngcótínhxácthựcbấynhiêu.Càngđánhmấtbảnthânởnhữnghọcthuyếtđãđượctiêuhóatrướcvàcáckinhnghiệmcũbaonhiêu,phảnứngcủachúngtacàngkhôngthíchhợpvàcótínhảotưởngbấynhiêu.Phântíchxemđiềugìđãsailệchtrongquákhứlàchuyệnđánglàm,nhưngquantrọnghơnlàpháttriểnkhảnăngtưduyngaytrongmộtthờiđiểmcụthể.Theocáchđó,bạnsẽphạmphảiítsailầmhơnnhiềuđểphântích.Hãyxemtâmtrínhưmộtdòngsông:càngchảynhanh,nócàngcónhiềukhảnăngđuổikịphiệntạivàđápứngvớisựthayđổi.Cũngnhưcàngchảynhanhnócàngđổimớibảnthântốthơnvàsứcmạnhcủanócànglớn.Cácýtưởngcótínhámảnh,nhữngkinhnghiệmcũ(dùlànhữngthươngtổnhaynhữngthànhcông),vàcácýniệmsẵncógiốngnhưđácuộivàbùntrongdòngsôngấy,đọngxuống,chaicứngởđóvàkềmgiữnólại.Dòngsôngngừngchảy;sựứđọngdiễnra.Bạnphảithườngxuyêntiếnhànhchiếntranhvớikhuynhhướngnàycủatâmtrí.Bướcđầutiênđơngiảnlànhậnthứcvềquátrìnhđóvàsựcầnthiếtphảichiếnđấuvớinó.Bướcthứhailàtheomộtvàichiếnthuậtcóthểgiúpbạnduytrìdòngchảytựnhiêncủatâmtrí.Kiểmnghiệmlạimọiniềmtinvànguyêntắcmậtthiếtnhấtcủabạn.KhicóngườihỏiNapoleonrằngôngđitheonguyêntắcchiếntranhnào,ôngđáplạiôngkhôngtheonguyêntắcnàohết.Thiêntàicủaônglàkhảnăngđápứngvớimọitìnhhuống,khảnăngvậndụngtốtnhấtcáiôngcóđược–ônglàmộtconngườicơhộivàobậcthượngthừa.Tươngtự,nguyêntắcduynhấtcủabạncũngnênlàkhôngcónguyêntắcnàohết.Tinrằngchiếnlượccónhữngquyluậtbấtkhảdịchchuyểnhaycácquytắcmuônđờilàđứngvàomộtvịtrícứngnhắc,bấtđộngdẫntớisựsuyvongcủabạn.Tấtnhiênviệcnghiêncứulịchsửvàlýthuyếtcóthểmởrộngthếgiớiquancủabạn,nhưngbạnphảicókhuynhhướngtheolýthuyếtchiếnđấuđểkhôngtrởthànhgiáođiều.Hãytànbạovớiquákhứ,vớitruyềnthống,vớinhữngcáchthứchànhxửxưacũ.Hãytuyênchiếnvớinhữngthầntượngvànhữngtiếngnóicủaquyướcnằmtrongđầubạn.Họcvấncủachúngtacũngthườnglàmộtvấnđề.TrongThếchiếnII,línhAnhđánhnhauvớilínhĐứctrongnhữngsamạcởBắcPhi,vàlínhAnhđượcđàotạorấtkỹtrongchiếntranhxetăng;bạncóthểnóirằnghọđãthấmnhuầnmọilýthuyếtvềnó.Vềsautrongchiếndịch,họphốihợpvớinhữngđạoquânMỹcóítkiếnthứchơntrongcácchiếnthuậtnày.Tuynhiên,chẳngbaolâulínhMỹbắtđầuchiếnđấutheomộtcáchthứcngangngửanếukhôngnóilàhơnhẳnphongcáchcủalínhAnh;họthíchứngvớisựlinhđộngcủakiểuđánhnhautrênsamạcmớimẻnày.TheolờicủachínhFieldMarshalErwinRommel,chỉhuytrưởngquânđộiĐứcởBắcPhi,“LínhMỹ…đãhọcđượcnhiềuđiềubổíchhơnsovớilínhAnhtừkinhnghiệmcủahọởchâuPhi,điềunàyxácnhậnchochânlýnóirằnggiáodụcthìdễhơnlàgiáodụclại.”ÝcủaRommellàgiáodụccókhuynhhướngnhồinhétnhữnglờigiáohuấnvàobộócùlì.Ởgiữatrậnchiến,nhữngbộócđượcđàoluyệncóthểsẽrớtlạiphíasau–chúngtậptrungvàonhữngquytắcđãđượchọchơnlàvàonhữngtìnhhuốngthayđổicủachiếntrận.Khibạnđốimặtvớimộthoàncảnhmới,thôngthườngtốthơnhếtnênnghĩrằngbạnchẳngbiếtgìcảvàbạncầnkhởisựhọclạimọithứ.Việcquétkhỏiđầuócbạnmọithứmàbạnnghĩbạnđãbiết,ngaycảnhữngýtưởngmậtthiếtnhất,sẽđemlạichobạnkhoảngtrốngtinhthầnđểhọchỏitiếpthucáckinhnghiệmhiệntại–ngôitrườnghọctốtnhất.Bạnsẽpháttriểncáccơbắpchiến

lượccủachínhmìnhthayvìtrôngcậyvàolýthuyếtvàsáchvởcủanhữngngườikhác.Tẩysạchkhỏikýứccuộcchiếnvừaqua.Cuộcchiếnmàbạnvừatrảiqualàmộtmốinguycơ,ngaycảkhibạnthắng.Nếuthắng,bạnsẽcókhuynhhướnglặplạinhữngchiếnlượcbạnvừasửdụng,bởilẽthànhcôngkhiếnchúngtalườinhácvàtựmãn;nếuthua,bạncóthểbốcđồngvàdodự.Đừngnghĩtớicuộcchiếnvừaqua;bạnsẽkhôngcókhoảngcách[cầnthiết]vàsựsuyxétđộclập.Thayvìvậy,hãylàmbấtcứđiềugìcóthểđểxóanókhỏitâmtríbạn.TrongcuộcchiếntranhViệtNam,tướngVõNguyênGiápđãcómộtnguyêntắctấncôngđơngiản:saumộtchiếndịchthànhcông,ôngthườngtựthuyếtphụcmìnhrằngnóthậtsựlàmộtthấtbại.Kếtquảlàôngkhôngbaogiờsaymenchiếnthắng,vàkhôngbaogiờlặplạicùngmộtchiếnlượcởtrậnđánhkếtiếp.Hơnthế,ôngphảitưduythôngquatừnghoàncảnhmộtbằngcáchkhác.TedWilliams,cólẽlàtaylàmbànbóngchày[hitter]cừkhôinhất,cóquanđiểmluôncốquêncơhộilàmbànvừaquacủamình.Dùlàanhđãthựchiệnđượcmộtcúhomerun1haymộtcústrikeout,anhcũnggạtnólạisaulưng.Khôngbaogiờcóhaicơhộilàmbàngiốngnhưnhau,ngaycảkhichốnglạicùngmộtpitcher,vàWilliamsmuốncómộtđầuóccởimở.Anhkhôngchờtớitrậnđấukếtiếpđểquên:ngaygiâyphútquaylạibăngghếdựbị,anhbắtđầutậptrungvàođiềusẽxảyratrongtrậnđấuđangtiếpdiễn.Chútâmvàocácchitiếtcủahiệntạilàcáchtốtnhấtđểđẩyquákhứrakhỏiđầuócvàquênđitrậnchiếnvừaqua.Giữchotâmtríluônvậnđộng.Khicònlàtrẻcon,tâmtrícủachúngtakhôngbaogiờngưngnghỉ.Chúngtamởrộngđầuócđểđónchàonhữngkinhnghiệmmớivàthẩmthấuchúngcàngnhiềucàngtốt.Chúngtahọchỏinhanh,vìthếgiớixungquanhkíchthíchchúngta.Khicảmthấybuồnnảnhaythấtvọng,chúngtathườngtìmramộtcáchthứcđầysángtạonàođóđểđạtđiềuchúngtamuốnvàrồinhanhchóngquênđivấnđềkhicócáigìđómớimẻbăngngangconđườngcủachúngta.Tấtcảnhữngchiếnlượcgiavĩđại–AlexanderĐạiđế,Napoleon,Musashi–vềphươngdiệnnàycũnggiốngnhưtrẻcon.Thỉnhthoảng,trênthựctế,thậmchíhọcònhànhđộngnhưtrẻcon.Nguyênnhânrấtđơngiản:cácchiếnlượcgiasiêuhạngnhìnsựviệctheobảnthânchúng.Họnhạycảmcaođộvớicácnguycơvàcáccơmay.Khôngcógìcònnguyênnhưcũtrongcuộcđời,vàviệcbắtkịpcáctìnhhuốngkhichúngđổithayđòihỏimộtkhảnăngtinhthầnlinhhoạtnhưnước.Cácchiếnlượcgiavĩđạikhônghànhđộngtheocácýtưởngcósẵn;họđápứngvớithờiđiểmhiệntại,nhưtrẻcon.Tâmtríhọluônluônvậnđộng,vàhọluônluônthíchthútòmò.Họnhanhchóngquênđiquákhứ-hiệntạithúvịhơnnhiều.TưtưởnggiavĩđạiHyLạpAristotlechorằngcuộcđờiđượcxácđịnhbởisựvậnđộng.Cáigìkhôngvậnđộngthìđãchết.Cáigìcótốcđộvàsựlinhđộngthìcónhiềutiềmnăng,nhiềusứcsốnghơn.TấtcảchúngtađềukhởiđầuvớimộtbộóclinhđộngcủamộtNapoleon,nhưngkhilớnlên,chúngtacókhuynhhướngtrởnêngiốngnhưnhữngngườiPhổ.Bạncóthểnghĩrằngcáimàbạnmuốncólạitừtuổitrẻlàngoạihìnhcủabạn,làvẻđẹpthểchấtcủabạn,lànhữngniềmvuigiảndịcủabạn;nhưngcáimàbạnthậtsựcầnlàsựlinhhoạtcủatâmtrímàbạnđãtừngcótrướcđây.Bấtcứkhinàobạnthấyrằngcácýtưởngcủabạnxoayquanhmộtchủthểhayýtưởngcụthểnào–mộtnỗiámảnh,mộtnỗioángiận-hãybuộcchúnglướtquanó.Tựlàmchomìnhxaolãngđibằngnhữnggìđókhác.Nhưmộtđứabé,hãytìmmộtcáigìmớiđểthẩmthấu,mộtcáigìđóđángđểtậptrungchúý.Đừnglãngphíthờigianvàonhữngthứmàbạnkhôngthểthayđổihaygâyảnhhưởng.Hãycứluônvậnđộng.Thẩmthấutinhthầncủacácthờiđại.Xuyênsuốtlịchsửcủachiếntranh,cónhữngtrậnđánhcổđiểnmàtrongđóquákhứđãchạmtránvớitươnglaitrongmộtsựkhôngtươnghợpvôvọng.Nóđãxảyravàothếkỷthứbảy,khingườiBaTưvàByzantinegiápmặtvớicácđạoquânHồigiáovôđịch,vớihìnhthứcchiếnđấutrênsamạcmớimẻcủahọ;hayvàonửađầuthếkỷ13,khiquânMôngCổsửdụngsựvậnđộngkhôngngưngnghỉđểchinhphụccácđộiquânhùngmạnhcủaNgavàcácnướcchâuÂu;hayvàonăm1806,khiNapoleonđánhtanquânPhổởJena.Trongtừngtrườnghợpđộiquânthốngtrịđãpháttriểnmộtphươngcáchchiếnđấutốiđahóamộthìnhthứckỹthuậtmớihaymộttrậttựxãhộimới. Bạncóthểtáisảnxuấthiệuquảnàyởmộttỷlệnhỏbéhơnbằngcáchhòahợpbảnthânvớitinhthầncủacácthờiđại.Việcpháttriểnkhảnăngdòtìmcáckhuynhhướngchưalêntớiđỉnhđòihỏiphảilàmviệcvànghiêncứu,cũngnhưsựlinhhoạtđểthíchứngvớicáckhuynhhướng

đó.Khibạngiàhơn,tốtnhấtlàthayđổiphongcáchcủabạntheotừnggiaiđoạn.TrongkỷnguyênvàngcủaHollywood,phầnđôngcácnữdiễnviêncómộtsựnghiệprấtngắn.NhưngJoanCrawfordđãchiếnđấuvớihệthốngphimtrườngvàxoayxởđểcómộtsựnghiệplâudàiđángkểbằngcáchthườngxuyênthayđổiphongcáchcủabà,từmộtphụnữquyếnrũsangvaichínhnoir,rồitớinữhoàngtônkính.Thayvìcứgắnbómộtcáchtìnhcảmvớimộtmốtcủathờiqua,bàcóthểnhậnthứcđượcmộtxuthếđanglênvàđitheonó.Bằngcáchthườngxuyênthíchnghivàthayđổiphongcáchcủabạn,bạnsẽtránhđượcnhữngcạmbẫycủacáccuộcchiếntrướcđâycủabạn.Ngaykhimọingườivừacảmthấyhọbiếtbạn,bạnsẽphảithayđổi.Đảolộntiếntrình.TiểuthuyếtgiaNgavĩđạiFyodorDostoyevskybịmắcchứngđộngkinh.Ngaytrướcmộtcơnđộngkinh,ôngthườngtrảiquamộtkhoảnhkhắcxuấtthầndữdội,màôngđãmôtảnhưlàmộtcảmgiácđộtnhiênbịtrànngậpbởihiệnthực,mộtviễntượngnhấtthờivềthếgiớichínhxácnhưchínhnó.Sauđóôngthườngthấymìnhtrởnênchánnản,vìviễntượngnàyđãbịđẩylùibởinhữngthóiquenvàsinhhoạtcủađờisốngthườngnhật.Trongnhữngcơnsầunãođó,muốncảmthấylạisựgầngũivớihiệnthựcđó,ôngthườngtớisòngbạcgầnnhấtvàchơihếttấtcảsốtiềnđangcó.Ởđóhiệnthựcthườngngựtrịông:sựtiệnnghivànếpsốnghàngngàybiếnmất,cáckhuônmẫunhạtnhẽovỡtan.Saukhicânnhắclạimọithứ,ôngcóthểcólạinănglượngsángtạocủamình.Đâylànơigầnnhấtmàôngcóthểtìmđếnmộtcáchtựchủcảmgiácxuấtthầnmàôngcóđượcthôngquachứngđộngkinh.PhươngthứccủaDostoyevskyhơicựcđoan,nhưngđôikhibạncầnphảitựthứctỉnhbảnthân,mởlốithoátkhỏivòngtaycủaquákhứ.Điềunàycóthểmanghìnhthứccủasựnghịchđảotiếntrìnhcủabảnthânbạn,thựchiệnngượchẳnvớicáimàbạnthườngthựchiệnmộtcáchbìnhthườngtrongbấtkỳhoàncảnhsẵncónào,tựđặtmìnhvàomộttìnhhuốngbấtthườngnàođó,haynóichínhxáclàmộtkhởiđầumới.Trongnhữnghoàncảnhđótâmtríphảixửlýmộthiệnthựcmới,vànógắnvớiđờisống.Sựthayđổicóthểđángbáođộng,nhưngnócũngdễchịu–thậmchícònvuivẻnữa.Nhữngmốiquanhệthườngdẫntớimộtnỗibuồnchánnhấtđịnhcóthểđoántrướcđược.Bạnlàmđiềumàbạnthườnglàm,nhữngngườikhácđáplạitheocáchhọthườnglàm,vàcứthếquanhđiquẩnlạimãi.Nếubạnnghịchđảotiếntrình,hànhđộngtheomộtcungcáchmớilàbạnđãthayđổitoànbộđộngnăng.Hãythườngxuyênthựchiệnđiềunàyđểphátungcáckhuônmẫusáomòncủamốiquanhệvàhướngnótớinhữngtiềmnăngmới.Hãynghĩvềtâmtríbạnnhưmộtđạoquân.Cácđạoquânphảithíchứngvớisựphứctạpvàhỗnđộncủachiếntranhhiệnđạibằngcáchtrởnênlinhđộngvàuyểnchuyển.Sựmởrộngtộtđộcủabướctiếnhóanàylàchiếntranhdukích.Nókhaithácsựhỗnđộnbằngcáchbiếnsựvôtrậttựvàsựkhôngthểdựbáothànhmộtchiếnlược.Quândukíchkhôngbaogiờdừnglạiđểbảovệmộtđịađiểmhaythịtrấncụthểnào;nóchiếnthắngbằngcáchluôndiđộng,tiếnlênphíatrước.Dokhôngtheomộtkhuônmẫucốđịnhnào,nókhiếnchokẻthùkhôngcómụctiêu.Quândukíchkhôngbaogiờlặplạicùngmộtchiếnthuật.Nóthíchứngvớihoàncảnh,thờiđiểm,địathếnơinótựtìmranó.Khôngcómặttrận,khôngcómộttuyếnthôngtinhayhậucầncụthể,cũngkhôngcónhữngcỗxedichuyểnchậm.Quândukíchlàsựvậnđộngđơnthuần.Đólàmôhìnhchocáchtưduymớicủabạn.Đừngápdụngchiếnthuậtmộtcáchcứngnhắc;đừngđểtâmtríbạncốđịnhvịtríởmộtchiếnthuậtnào,dựavàobấtkỳđịađiểmhoặcýtưởngnào,lặplạicùngnhữngthủđoạnkhôngsứcsốngnào.Hãytấncôngvàocácvấnđềhócbúatừnhữnggócđộmới,điềuchỉnhtheohoàncảnhvàtheocáimàbạncóđược.Bằngcáchluônvậnđộngbạnkhôngđểlộmộtmụctiêunàođểkẻthùbạnnhắmvào.Bạnkhaithácsựhỗnloạncủathếgiớithayvìbótaytheonó.

Hìnhảnh:Nướcđiềuchỉnhhìnhdángcủanótheobấtcứnơinàonódiđộngtrongdòngchảy,đẩynhữngtảngđákhỏilốiđicủanó,bàomònnhữngđácuội,nókhôngbaogiờdừngnókhôngbaogiờnhưcũ.Càngchảynhanh,nócàngtrong.

Tưliệu:Mộtsốtướngcủatathuavìhọthựchiệnmọiviệctheoquytắc.HọbiếtđiềumàFrederichđãthựchiệnởnơinày,vàNapoleonđãthựchiệnởnơikhác.HọluônnghĩvềđiềuNapoleonsẽlàm…Tôikhôngđánhgiáthấpgiátrịcủatrithứcquânsự,nhưngnếungườita

tiếnhànhchiếntranhtheokiểubảolưumộtcáchnôlệcácquytắc,họsẽthấtbại…Chiếntranhcótínhvậnđộngtiếntriển.

UlyssesS.Grant(1822-85)

HOÁNVỊKhôngbaogiờcóbấtkỳgiátrịnàokhichiếnđấutheotrậnchiếnvừaqua.Nhưngtrongkhibạnđangloạibỏkhuynhhướngnguyhạiđó,bạnphảitưởngtượngrằngkẻthùcủabạncũngđangcốlàmđiềutươngtự-đangcốhọchỏivàđiềuchỉnhtheohiệntại.Mộtsốthảmhọaquânsựtồitệnhấttronglịchsửkhôngđếntừviệcchiếnđấutheocuộcchiếnvừaquanhưngtừsựgiảđoánrằngđólàđiềumàđốithủcủamìnhsẽlàm.KhiSadamHussein[cựuTổngthống]củaIraqxâmlượcKuwaitnăm1990,ôngtanghĩrằngHoaKỳchưahồiphụcđượctừ“hộichứngViệtNam”–nỗisợnhữngconsốthươngvongvàmấtmátđãtừnggâyđaukhổtrongthờikỳchiếntranhViệtNam–vàrằngnósẽtránhnéchiếntranhhoàntoànhoặcsẽchiếnđấutheocáchcũ,cốgắngthắngtrậntừtrênkhôngthayvìtrênmặtđất.ÔngkhôngnhậnrarằngquânđộiHoaKỳđãsẵnsàngchomộtkiểuchiếntranhmới.Ghinhớ:kẻthấtbạitrongbấtkỳtrậnchiếnnàocóthểquáđaukhổkhiphảiđánhnhaulầnnữanhưngcũngcóthểhọchỏiđượctừkinhnghiệmvàtiếnbộ.Hãysẵnsàng.Trongchiếntranh,đừngbaogiờđểkẻthùlàmbạnkinhngạc.

3

GIỮANHỮNGSỰKIỆNRỐILOẠN,ĐỪNGĐÁNHMẤTSỰMINHMẪN

CHIẾNLƯỢCĐỐITRỌNG

Trongmộtchiếntrậnnóngbỏng,tâmtríconngườicókhuynhhướngmấtcânbằng.Cóquánhiềuđiềumàbạnphảiđươngđầutrongcùngmộtlúc–nhữngthấtbạibấtngờ,nhữngnghivấnvàchỉtríchtừcácđồngminhcủabạn.Phảnứngmộtcáchquánhạycảmvớinỗisợ,sựngãlònghaytâmtrạngthấtvọng,làmộtđiềunguyhiểm.Điềuquantrọngsốngcònlàbạnphảigiữsựminhmẫn,duytrìcácnănglựctinhthầndùchohoàncảnhrasao.Bạnphảichủđộngđềkhánglạisứcépcảmxúcởthờiđiểmđó–luônquyếtđoán,tựtinvànăngnổchodùcóbấtcứđiềugìậplênbạn.Làmchotâmtrícứngrắnhơnbằngcáchđặtnóvàonghịchcảnh.Họccáchtáchrờibạnkhỏisựhỗnđộncủacuộcchiến.Cứđểchonhữngngườikhácđánhmấtsựtỉnhtáocủahọ;sựminhmẫncủabạnsẽláibạnrakhỏitầmảnhhưởngcủahọvàgiữchobạnđiđúnghướng.

CHIẾNTHUẬTTĂNGCƯỜNGCÔNGKÍCH

HuântướcPhóđôđốcHoratioNelson(1758-1805)đãtrảiquađiềunày.ÔngbịmấtmắtphảitrongtrậnvâyhãmCalvivàtayphảitrongtrậnđánhởTenerife.ÔngđãđánhbạingườiTâyBanNhaởMũiSt.Vincentnăm1797vàđãphávỡchiếndịchAiCậpcủaNapoleonkhiđánhbạihảiquâncủaôngtaởtrậnsôngNilevàonămsau.NhưngkhôngđiềunàotrongnhữngkhổnãovàthắnglợicủaônggiúpôngđốimặtvớinhữngkhókhăndocácđồngsựcủaôngtronglựclượnghảiquânAnhđặtrakhihọchuẩnbịcuộcchiếntranhchốngĐanMạchvàotháng2năm1801.

Nelson,vịanhhùngvinhquangnhấtcủanướcAnh,hiểnnhiênphảiđượcchọnlàmngườichỉhuyhạmđội.Nhưngthayvìthế,BộHảiquânđãchọnSirHydeParker,vớiNelsongiữchứcvụphóchỉhuy.Cuộcchiếntranhnàyđòihỏisựtếnhị;nónhằmbuộcnhữngngườiĐanMạchngoancốphảituântheomộtlệnhcấmvậncủaAnhtrongviệcchuyênchởbằngtàucácmặthàngquânsựtớiPháp.Nelsonquánóngnảyvàdễđánhmấtsựbìnhtĩnh.ÔngcămghétNapoleon,vànếuôngđiquáxatrongviệcchốnglạingườiĐanMạch,ôngsẽtạonênmộtthấtbạivềmặtngoạigiao.SirHyde,ngườilớntuổihơn,vữngvànghơnvàđiềmtĩnhhơn,sẽlàngườithựchiệncôngviệc,vàchỉthếthôi.

Nelsonnuốtvàobụnglòngkiêuhãnhcủamìnhvànhậnnhiệmvụ,nhưngôngnhìnthấykhókhăntrướcmắt.Ôngbiếtrằngthờigianlàđiềucốttủy:hảiquâncàngtiếnnhanh,ngườiĐanMạchcàngítcócơmaydựnglênhệthốngphòngvệ.Nhữngtàuchiếnđãsẵnsànglênđường,nhưngkhẩuhiệucủaParkerlà“Mọithứđềunằmtrongvòngtrậttự”.Vộivãkhôngphảilàphongcáchcủaông.Nelsonghéttínhngẫuhứngcủaôngtavàlaovàohànhđộng:ôngxemlạinhữngbảnbáocáotìnhbáo,nghiêncứucácbảnđồvàlênmộtphươngánchitiếtđểđánhnhauvớingườiĐanMạch.ÔngviếtchoParker,đềnghịôngtanắmbắtthếchủđộngnày.Parkerlàmngơ.

Cuốicùng,vàongày11tháng3,hạmđộicủaAnhlênđường.Tuynhiên,thayvìhướngtới

Copenhagen,Parkerchotàuthảneoởkháxaphíabắchảicảngcủathànhphốnàyvàtriệutậpmộtcuộchọpcácviênthuyềntrưởng.Theocácbảnbáocáotìnhbáo,ônglýgiải,ngườiĐanMạchđãchuẩnbịcáctuyếnphòngthủkiêncốởCopenhagen.Cácconthuyềnđịchđãthảneotronghảicảng,cảngsôngởphíabắcvànam,vànhữngtrậnđánhcópháobinhcơđộngcóthểhấtquânAnhxuốngbiển.Làmcáchnàođểchốnglạipháobinhmàkhôngchịunhữngtổnthấtkinhkhủng?Cònnữa,cáchoatiêubiếtrõcácvùngnướcquanhCopenhagenbáocáorằngchúngrấtnguyhiểm,đầynhữngbãicátcửasôngvànhữngcơngióphứctạp.Việcláitàuquanhữngchỗnguyhiểmnàydướitầmđạnpháosẽphảichịunhiềutổnthất.Vớitấtcảnhữngkhókhănđó,cólẽtốtnhấtlàchờngườiĐanMạchrờikhỏicảngvàđánhnhauvớihọtrênbiểnkhơi.

Nelsoncốgắngkiềmchếbảnthân.Cuốicùngôngdịulại,bướcquanhphòng,mẫutaycụtcủaônggiậtgiậtkhiôngnói.Khôngcócuộcchiếntranhnào,ôngnói,từngthắngbằngcáchchờđợi.NhữngtuyếnphòngthủcủangườiĐanMạchtrôngcóvẻdữdội“đốivớinhữngailàtrẻcontrongchiếntranh”,nhưngôngđãvạchramộtchiếnlượcnhiềutuầntrướcđó:ôngsẽtấncôngtừphíanam,nơitiếpcậndễdànghơn,trongkhiParkervàmộtlựclượngdựbịsẽởlạiphíabắcthànhphố.NelsonsẽsửdụngtínhlinhhoạtcủamìnhđểtướcvũkhícủangườiĐanMạch.Ôngđãnghiêncứucácbảnđồ:cácbãicátkhôngđángsợ.Cònvớigióthìhànhđộngnăngnổquantrọnghơnlàsựlolắngbănkhoănđốivớinó.

PhátbiểucủaNelsonđãtiếpthêmsinhlựcchocácthuyềntrưởngcủaParker.Chotớibấygiờ,ônglàngườichỉhuythànhcôngnhất,vàsựtựtincủaôngđãlantỏa.NgaycảSirHydecũngbịấntượng,vàkếhoạchđượcthôngqua.

Sánghômsau,độithuyềncủaNelsontiếnvềCopenhagen,vàchiếncuộcbắtđầu.CáckhẩusúngĐanMạchbắnởmộttầmgần,đãtiêudiệtkhánhiềuquânAnh.NelsonbướctrênboongcontàumangcờhiệuHMSElephantcủamình,thôithúccácbinhsĩ.Ôngđangtrongcơnkíchđộng,gầnnhưlàmộttrạngtháixuấtthần.Mộtphátđạnxuyênquacộtbuồmchínhsuýttrúngông.“Đâylàmộtcôngviệcnguyhiểm,vàngàyhômnaycóthểlàngàycuốicùngcủatấtcảchúngtavàobấtcứlúcnào,”ôngnóivớimộtviênđạitá,đanghơilảođảovìcơngió,“nhưnganhhãynhớ,vìhàngngànngười,tôisẽkhôngởnơinàokhác.”

Parkertheodõicuộcchiếntừvịtrícủaôngởphíabắc.LúcnàyôngthấyhốitiếcđãchấpnhậnkếhoạchcủaNelson;ôngchịutráchnhiệmđốivớichiếndịchnày,vàthuatrậnởđâycónghĩalàsẽpháhủysựnghiệpcủaông.Saubốngiờbịpháo,ôngđãnhìnthấyđủ:hạmđộiđangbịtấncôngvàkhôngchiếmđượcchútlợithếnào.Nelsonchưabaogiờbiếtlúcnêndừnglại.Parkerquyếtđịnhđãtớilúckéocờhiệu39,ralệnhrútlui.Nhữngcontàuđầutiêntrôngthấynóđãghinhậnvàtruyềntínhiệudọctheohàng.Mộtkhiđãđượcghinhận,khôngcógìkhácđểlàmngoàiviệcrútlui.Trậnchiếnđãkếtthúc.

TrêntàuElephant,mộtviênthiếutánóivớiNelsonvềtínhiệuđó.Viênphóđôđốclàmngơ.TiếptụcbắnphácáctuyếnphòngthủcủaĐanMạch,ônggọimộtviênsĩquan:“Sốmườisáuvẫncòntreochứ?”Số16làcờcủatàuông;nómangýnghĩalà“Tấncôngkẻthùquyếtliệthơn.”Viênsĩquanxácnhậnrằnglácờvẫncònbay.“Hãylưuýduytrìnó.”Nelsonbảoanhta.Mộtvàiphútsau,cờhiệucủaParkervẫncònbayphầnphậttronggió,Nelsonquaysangviênthuyềntrưởng:“Ôngbiếtkhông,Foley,tôichỉcómộtmắt–đôilúctôicóquyềnkhôngthấygìhết.”Vàđưachiếcốngnhòmlênconmắtmùcủamình,ôngbìnhthảnnhậnxét:“Tôithậtsựkhôngnhìnthấytínhiệu.”

BịgiằngxégiữaviệctuânlệnhParkervàtuânlệnhNelson,cácthuyềntrưởngcủahạmđộicuốicùngchọnNelson.Họđánhliềuvậnmaysựnghiệpcủamìnhcùngvớiôngta.Nhưngchẳngbaolâusau,cáctuyếnphòngthủcủaĐanMạchbắtđầutanvỡ;mộtsốtàuđậutronghảicảngđầuhàng,vàtiếngsúngbắtđầugiảmdần.KhôngđầymộtgiờsautínhiệudừngtrậnđấucủaParker,quânĐanMạchđầuhàng.NgàyhômsauParkermiễncưỡngchúc

mừngNelsonvềchiếnthắng.Ôngkhôngnhắcgìtớisựbấttuâncủangườithuộccấp.Ônghyvọngrằngtoànbộsựviệc,kểcảsựthiếucanđảmcủamìnhsẽđượclãngquênmộtcáchlặnglẽ.

Diễndịch

KhiBộHảiquânđặtniềmtinvàoSirHyde,nóđãmắcphảimộtsailầmquânsựcổđiển:nógiaophóviệcthựchiệnchiếntranhchomộtconngườicẩnthậnvàlàmviệccóphươngpháp.Nhữngngườinhưthếcóvẻnhưbìnhtĩnh,thậmchímạnhmẽ,trongthờibình,nhưngsựkiểmsoátbảnthâncủahọthườngcheđậysựnhunhược:lýdolàhọsuynghĩcânnhắcvềmọiviệcquácẩnthậnđếnnỗihọsợmắcphảimộtsailầmvàsợrằngđiềuđócóthểgâyhậuquảxấuchohọvàsựnghiệpcủahọ.Điềunàykhônglộrachotớikhihọđượcthửnghiệmtrongchiếncuộc:độtnhiênhọkhôngthểrađượcmộtquyếtđịnh.Họnhìnthấykhókhănởmọinơivàbịđánhbạitrongmộtthấtbạinhỏnhoinhất.Họluilạikhôngphảivìlòngnhẫnnạimàvìnỗisợhãi.Thôngthường,nhữngthờiđiểmdodựđóbáohiệuchosựthấtbạicủahọ.

HuântướcNelsonhànhđộngtheomộtnguyêntắckhác.Thânhìnhgầyốm,mảnhkhảnh,ôngbùđắpchosựyếukémvềthểchấtvớisựquyếttâmmãnhliệt.Ôngtựbuộcmìnhphảikiênquyếthơnbấtcứngườinàoxungquanhông.Vàothờiđiểmbướcvàochiếncuộc,ôngđãtrởnênănkhớpvớicácxungnănghiếuchiếncủamình.Khicácchỉhuyhảiquânkhácloâuvềsựngẫunhiên,vềgió,vềnhữngthayđổitrongđộihìnhkẻđịch,ôngtậptrungvàokếhoạchcủamình.Trướctrậnđánh,khôngcóailênchiếnlượcvànghiêncứuđốithủcẩnthậnhơnông.(KiếnthứcđógiúpNelsonnhậnthứcđượcthờiđiểmkẻthùsắpsụpđổ).Nhưngmộtkhibắtđầugiaochiến,ôngvấtbỏngaysựdodựvàcẩntrọng.

Sựminhmẫnlàmộtkiểuđốitrọngđốivớisựyếukémvềmặttinhthần,vớikhuynhhướngtrởnênnhạycảmvàđánhmấttầmnhìnxacủachúngtatrongsứcnóngcủachiếncuộc.Yếukémlớnnhấtcủachúngtalàđánhmấtdũngkhí,tựngờvựcbảnthân,trởnêncẩntrọngmộtcáchkhôngcầnthiết.Cẩntrọnghơnkhôngphảilàcáichúngtacần;nóchỉlàmộttấmmànchechonỗisợxungđộtvàphạmsailầmcủachúngta.Cáimàchúngtacầnlànhânđôiquyếttâm–mộtsựtăngcườnglòngtựtin.Điềuđósẽphụcvụchochúngtanhưlàmộtđốitrọngđểcânbằng.

Trongnhữnggiâyphútrốiloạnvàkhókhăn,bạnphảitựbuộcmìnhcóquyếttâmnhiềuhơn.Tậphợpnguồnnănglượnghiếuchiếnbạncầncóđểvượtquasựthậntrọngvàquántínhtrìtrệ.Bấtkỳsailầmnàođãphạmphảibạnđềucóthểđiềuchỉnhlạivớihànhđộngmạnhmẽhơn.Hãydànhsựcẩntrọngcủabạnchonhữngthờigianchuẩnbị,nhưngkhichiếncuộcđãbắtđầu,hãyxóasạchsựngờvựckhỏitâmtríbạn.Hãylàmngơnhữngkẻnaonúngmấttinhthầnởbấtkỳthấtbạinàovàkêugọirútlui.Hãytìmniềmvuithíchtrongtấncông.Xunglượngsẽđưabạnbăngquacuộcchiến.

Cáccảmgiáctạonêntrongtâmtrímộtấntượngmạnhmẽhơnlàýtưởngcótínhhệthống…Ngaycảngườiđãhoạchđịnhsựhoạtđộngvàlúcnàynhìnthấynóđangđượctriểnkhaicũngcóthểmấttựtinvàoxétđoántrướcđócủamình….Chiếntranhcómộtcáchthứcngụytrangđấutrườngvớiphongcảnhđượctôvẽqualoabởinhữngquỷmasợsệt.Mộtkhiđiềunàyđãđượcquétsạch,vàchântrờitrởnêntrốngtrải,nhữngtiếntriểnsẽxácnhậncácniềmtintrướcđócủaôngta–đâylàmộttrongnhữngcáchbiệtlớnlaogiữasựhoạchđịnhvàsựthựcthi.

CarlvonClausewitz,VỀCHIẾNTRANH(1780–1831)

CHIẾNTHUẬTĐỨCPHẬTUNGDUNG

ĐạodiễnphimkinhdịAlfredHitchcock(1899-1980)làmộtngườiungdungđếnlạlùng.Phầnlớnnhữngnhàlàmphimlànhữngquảbóngnănglượngđầyphấnkhích,lahétomsòmvớinhómlàmphimvàquáttháonhữngcâumệnhlệnh,nhưngHitchcockchỉngồitrênghế,đôikhingủgàgật,hayítnhấtcũngnhắmmắthờ.TrongbộphimStrangersonaTrain,quaynăm1951,diễnviênFarleyGrangerđãchorằngtháiđộđócủaHitchcockcónghĩalàôngđangnổigiậnhoặcbựcmìnhvàhỏiôngcóđiềugìtrụctrặchaykhông.Hitchcockđápmộtcáchuểoải,“Ồ,tôichánquá.”Nhữnglờiphànnàncủanhómlàmphim,sựcáukỉnhcủamộtdiễnviên–chẳngcógìcóthểkhiếnôngbốirối;ôngchỉngápdài,ngãngườitrênghếvàlàmngơ.“Hitchcock…dườngnhưkhôngdẫndắtgìchúngtôicả.”NữdiễnviênMargaretLockwoodnói.“ÔnglàmộtvịPhậtgậtgù,lơmơngủvớimộtnụcườimỉmbíẩntrênmôi.”

CácbạnđồngsựcủaHitchcockkhómàhiểuđượcvìsaomộtngườiđanglàmmộtcôngviệccăngthẳngnhưthếlạicóthểgiữđượcsựbìnhthảnthờơ.Mộtsốngườichorằngđólàmộtphầntrongtínhcáchcủaông–ôngđượcthừahưởngmộtdòngmáulạnhtrongngười.Sốkhácthìchorằngđómộtmánhlớiquảngcáo,mộtsựvờvĩnhcốtình.Chỉcóvàingườinghĩrasựthật:trướckhiviệcquayphimbắtđầu,Hitchcockđãchuẩnbịchonóvớisựchútâmcựcđộtừngchitiếtđếnmứckhôngcóđiềugìcóthểđisailệch.Ônghoàntoànlàmchủtìnhthế;khôngcónữdiễnviêntínhkhíđồngbóngnào,nhàđạodiễnnghệthuậtyếubóngvíanào,nhàsảnxuấtưaxíamũivàochuyệnngườikhácnàocóthểlàmchoôngbựcmìnhhayngăntrởcácdựđịnhcủaông.Cảmthấysựtuyệtđốiantoànnhưthếtrongcáimàôngđãbốtrí,ôngcóthểthoảimáinằmxuốngvàngủ.

TiếntrìnhcủaHitchcockbắtđầubằngmộtcốttruyện,từmộtcuốntiểuthuyếthoặcmộtýtưởngchínhcủaông.Nhưthểôngcómộtcáimáychiếuphimtrongđầu,ôngbắtđầumườngtượngracuốnphim.Kếtiếp,ôngbắtđầugặpmộtnhàbiênkịch,ngườichẳngbaolâusauđónhậnrarằngđólàmộtcôngviệckhônggiốngnhưbấtkỳcôngviệcnàokhác.Thayvìlấyýtưởngchưachíntớicủamộtnhàsảnxuấtnàođóvàchuyểnnóthànhphimảnh,nhàbiênkịchchỉviệcđặtlênmặtgiấygiấcmơđọnglạitrongtâmtrícủaHitchcock.Anh/côtasẽbổsungthêmxươngvàthịtchocácnhânvậtvàdĩnhiênsẽviếtlờithoại,nhưngkhôngnhiềulắm.KhiHitchcockngồixuốngvớinhàbiênkịchSamuelTaylortrongcuộchọpđểviếtbảnthảođầutiênchophimVertigo(1958),cácmôtảcủaôngvềnhiềuphâncảnhsốngđộng,sôinổiđếnmứccáctrảinghiệmcóvẻnhưlàsựthật,hoặclàmộtđiềugìđómàôngđãmơthấy.Tínhhoànhảovềviễntưởngnàyđãgiảiquyếttrướcmốixungđộtsángtạo.NhưTaylorsớmnhậnra,dùônglàngườiviếtkịchbản,nóvẫnlàmộtsángtạocủaHitchcock.Khikịchbảnphimđãhoàntất,Hitchcocksẽchuyểnthểnósangmộtkịchbảnphâncảnhtỉmỉ.Địađiểm,vịtríđặtcamera,ánhsángvàcácchiềukíchđượcdiễngiảibằngnhiềughichúchitiết.Phầnđôngcácđạodiễnchừalạichohọmộtphạmvinàođó,chẳnghạnnhưviệcquaynhữngphâncảnhtừnhiềugócđộ,đểtạochohọnhữngcơhộichọnlựasauđó.Hichcockthìkhôngnhưvậy:chủyếuôngbiêntậptoànbộcuốnphimtrongnhữngkịchbảnphâncảnh.Ôngbiếtđíchxácđiềumìnhmuốnvàviếtnóra.Nếumộtnhàsảnxuấthoặcmộtdiễnviêncốthêmvàohaythayđổimộtphâncảnh,Hitchcockvẫntỏravuivẻ-ôngcóthểgiảvờlắngnghe–nhưngtronglònghoàntoànkhôngbịlaychuyển.

Khôngcònlạithứgìchocơmay.Đểxâydựngcáccảnhquay(hoàntoànphứctạptrongmộtcuốnphimnhưRearWindow),Hitchcocksẽgiaochonhàthiếtkếsảnxuấtnhữngbảnliệtkêphụctrangdàncảnhtỉmỉđếnkhôngthểtinnổivớinhữngbảnthiếtkế,nhữngsơđồtầnglầuchínhxác.Ônggiámsátmọiphươngdiệncủaviệcxâydựngcảnhquay.Ôngđặcbiệtquantâmtớitrangphụccủacácnữdiễnviênchínhcủamình.TheoEdithHead,nhàthiếtkếphụctrangtrongnhiềucuốnphimcủaHitchcock,baogồmDialMforMurdernăm1954,“Cómộtlýdochomỗimàusắc,mỗiphongcách,vàôngtahoàntoànchắcchắnvềmọithứmàôngtaấnđịnh.Ởmộtcảnhôngtanhìnthấy(GraceKelly)mặcáoxanhnhạt,ởcảnhkháclạimặcáothetrắngtoát,mộtcảnhkhácmàuvàng.Ôngtathậtsựđãđặtmột

giấcmơvàophimtrường.”KhinữdiễnviênKimNovaktừchốimặcmộtbộđồmàuxámtrongphimVertigovìbàcảmthấynólàmbàtrôngcóvẻxanhxao,Hitchcockbảobàrằngôngtamuốnbàtrôngnhưmộtphụnữbíẩn,mộtngườivừabướcratừmànsươngmùSanFrancisco.Làmsaobàcóthểtranhcãivềviệcđó?Bàđànhphảimặcbộđồấy.CácdiễnviêncủaHitchcockthấyrằnglàmviệcvớiônglạlùngnhưngthúvị.MộtsốngôisaohàngđầucủaHollywood–JosephCotten,GraceKelly,CaryGrant,IngridBergman–nóirằngônglàđạodiễndễchịunhấtđểcộngtác:sựhờhữngcủaôngrấthấpdẫn,vàvìcáccuốnphimcủaôngđượcphânđoạncẩnthậnđếnnỗikhôngcầnlệthuộcvàodiễnxuấtcủacácdiễnviêntrongnhiềucảnhcụthể,họcóthểthưgiãn.Mọiviệctrôichảynhưmộtbộmáyđồnghồ.NhưJamesStewartnóivớidiễnviênphimTheManWhoKnewTooMuch(1956).“Chúngtanằmtrongtaymộtchuyêngiaởđây.Anhcóthểdựavàoôngấy.Cứlàmmọithứôngtabảoanhvàtoànbộmọithứsẽổnthỏa.”

KhiHitchcockngồibìnhthảnởtrườngquay,cóvẻnhưlơmơngủ,diễnviênvàđoànlàmphimchỉcóthểnhìnthấymộtphầnnhỏvaidiễncủamỗingười.Họkhôngthểnghĩralàmcáchnàođểmọithứlồnggầnvàoviễntượngcủaông.KhiTaylorxemVertigolầnđầu,nógiốngnhưxemgiấcmơcủamộtngườikhác.BộphimđãsaochépchínhxácviễntượngmàHitchcockđãdiễntảvớiôngnhiềuthángtrước.

Diễndịch

CuốnphimđầutiêndoHitchcockđạodiễnlàThePleasureGarden,mộtcuốnphimcâmôngthựchiệnnăm1925.Việcsảnxuấtthấtbạiởmọikhíacạnhmàtacóthểnghĩra.Hitchcockghétsựhỗnđộnvàmấttrậttự,nhữngsựkiệnbấtngờ,nhữngthànhviênđoànlàmphimhayhoangmang,vàbấtkỳsựmấtkiểmsoátnàođềugâykhókhănchoông.Từđótrởđi,ôngquyếtđịnhrằngôngsẽxemviệclàmphimnhưlàmộtcuộchànhquân.Ôngkhôngchừamộtkhoảnghởnàođểcácnhàsảnxuất,diễnviênvàđoànlàmphimlàmrốitungcáimàôngmuốnsángtạo.Ôngtựhọcmọilĩnhvựccủaviệcsảnxuấtphim:thiếtkếcảnh,ánhsáng,nhữngkỹthuậtquayphimvàthuhình,việcbiêntập,âmthanh.Ôngđiềuhànhmọigiaiđoạncủaviệclàmphim.Khôngmộtbóngđennàocóthểxuấthiệngiữakếhoạchvàthểhiệnnó.

CáchthứcthiếtlậpsựkiểmsoáttừtrướcmàHitchcockđãthựchiệncóthểkhônggiốngnhưsựminhmẫn,nhưngnóthậtsựđưaphẩmchấtđólêncựcđiểm.Nómangýnghĩalàbướcvàochiếncuộc(trongtrườnghợpcủaHitchcocklàbấmmáyquay)vớicảmgiácbìnhthảnvàsẵnsàng.Cácthấtbạicóthểxảyra,nhưngbạnđãnhìnthấytrướcvàđãnghĩđếncáckhảnăngthaythế,vàbạnsẵnsàngđểđápứng.Tâmtríbạnsẽkhôngbaogiờtrốngrỗngkhinóđãđượcchuẩnbịtốt.Khicácđồngsựcủabạnngăntrởbạnvớinhữngngờvực,nhữngcâuhỏinônnóng,vànhữngýtưởngcẩuthả,bạncóthểgậtgùvàvờlắngnghe,nhưngthậtrabạnlàmngơchúng:bạnđãsuynghĩcặnkẽvềchúngtrướcrồi.Vàtháiđộthưgiãncủabạnsẽlâylantớinhữngngườikhác,khiếnhọtớilượtmìnhcũngthấydễxoayxởhơn.Bạndễbịchếngựbởimọithứchạmmặtvớibạntrongtrậnchiến,nơicóquánhiềungườihỏihanhaybảobanbạnđiềuphảilàm.Quánhiềuvấnđềquantrọngbịdồntrongđầubạnkhiếnbạncóthểlạctầmnhìnkhỏicácmụctiêuvàkếhoạchcủamình;độtnhiênbạnkhôngthểnhìnthấykhurừngđểtìmcây.Thấuhiểu:sựbìnhtĩnhlàkhảnăngđểtáchrờibạnkhỏitấtcảnhữngthứđó,đểnhìnthấytoàncảnhchiếncuộc,toàncảnhbứctranh,vớisựrõràng.Mọitướnglĩnhvĩđạiđềucóphẩmchấtnày.Vàcáiđemlạichobạnkhoảngcáchtinhthầnnàylàsựchuẩnbị,làmchủtrướcnhữngchitiết.CứđểchomọingườinghĩrằngsựungdungcủabạngiốngnhưsựungdungcủađứcPhậtvốncómộtnguồngốcbíẩnnàođó.Họcàngíthiểubạncàngtốt.VìtìnhyêuThượngđế,hãyvữnglòngvàđừngnhìnmọisựquáđentối:bướcthoáiluiđầutiêntạomộtấntượngxấutrongquânđội,bướcthứhaiđầynguyhiểm,

vàbướcthứbatrởthànhđịnhmệnhFrederickĐạiđế(1712-86),ThưgửimộtvịtướngNHỮNGYẾUTỐCƠBẢNConngườichúngtathíchxembảnthânlànhữngtạovậtcólýtrí.Chúngtatưởngtượngrằngđiềuphânbiệtchúngtavớiđộngvậtlàkhảnăngtưduyvàlýtrí.Nhưngđóchỉlàmộtphầnsựthật:cáiphânbiệtchúngtavớiloàivậtnhiềunhấtlàkhảnăngcười,khóc,cảmnhậnđượcmộtloạtcáccảmxúccủachúngta.Trênthựctế,chúngtalànhữngtạovậtcócảmxúccũngnhưcólýtính,vàdùchúngtathíchchorằngchúngtađiềukhiểncáchànhđộngthôngqualýtrívàtưduy,cáithườngsaikhiếnhànhvicủachúngtalàcảmxúcmàchúngtacảmnhậnởmộtthờiđiểm.

Chúngtaduytrìảotưởngrằngchúngtacólýtríthôngqualềthóithựchiệncácsựvụhàngngày,điềugiúpchúngtagiữmọithứbìnhổnvàhìnhnhưcókiểmsoát.Tâmtríchúngtakhámạnhmẽkhichúngtasốngtheolềthóithườngngày.Nhưngnếuđặtbấtkỳaitrongsốchúngtavàomộthoàncảnhthùđịch,lýtínhcủachúngtasẽbiếnmấttăm;chúngtaphảnứngvớiáplựcbằngcáchgiatăngsựsợhãi,nônnóng,bốirối.Nhữngthờiđiểmnhưthếhélộchochúngtathấymìnhlànhữngtạovậtgiàucảmxúcthếnào:dướisựtấncông,dùlàbởimộtkẻthùđãbiếthaymộtcáchbấtngờbởimộtđồngsự,phảnứngcủachúngtabịchếngựbởinhữngcảmgiácgiậndữ,buồnrầuvàbịphảnbội.Chỉvớinỗlựclớnlao,chúngtamớicóthểtỉnhtáotìmđườngđiquanhữngthờikỳđóvàphảnứngmộtcáchcólýtrí–vàlýtrícủachúngtahiếmkhitồntạitớicuộctấncôngkếtiếp.

Thấuhiểu:tâmtríbạnyếuớthơncáccảmxúccủabạn.Nhưngbạnchỉnhậnthứcđượcđiểmyếunàytrongnhữngthờiđiểmcósựthùđịch–chínhxáclàthờiđiểmmàbạncầnsứcmạnh.Cáitốtnhấttrangbịchobạnđểđươngđầuvớisứcnóngcủatrậnchiếnkhôngphảilànhiềutrithứchơnhaythôngminhhơn.Cáilàmchotâmtríbạnhùngmạnhhơn,vàcónhiềukhảnăngkiểmsoátcáccảmxúccủabạnhơn,làkỷluậtnộitâmvàsựngoancường.

Khôngaicóthểdạybạnkỹnăngnày;bạnkhôngthểhọcnóbằngcáchđọcvềnó.Nhưbấtkỳthứkỷluậtnào,nóchỉđếnthôngquathựchành,kinhnghiệm,thậmchímộtchútđaukhổnữa.Bướcđầutiêntrongviệcxâydựngsựbìnhtĩnhlànhìnthấysựcầnthiếtcủanó–đểmongmuốnnónhiềutớimứcsẵnlònglàmviệcvìnó.Cácnhânvậtlịchsửnổibậtvềsựminhmẫncủahọ-AlexanderĐạiđế,UlyssesS.Grant,WinstonChurchill–đãthủđắcnóthôngquasựthùđịch,thôngquaquátrìnhthửvàsai.Họđảmđươngnhiềutráchnhiệmmàtrongđóhọhoặcphảipháttriểnphẩmchấtnàyhoặclàphásản.MặcdùnhữngngườinàycóthểđãđượcTrờibanmộtsứcchịuđựngngoancườngkhácthường,họcũngphảilàmviệcvấtvảđểcủngcốsựminhmẫn.Nhữngýtưởngsauđâydựatrêncáckinhnghiệmvàcácchiếnthắngthuđượcmộtcáchkhókhăncủahọ.Hãyxemcácýtưởngnàynhưlànhữngbàitập,nhữngcáchthứcđểtruirèntâmtríbạn,mỗiýtưởnglàmộtkiểulựcđốitrọngvớilựchútcótínhápđảocủacảmxúc.

Côngkhaiđốimặtvớixungđột:GeorgeS.PattonxuấtthântừmộttrongnhữnggiatộcquânsựlừnglẫynhấtcủaHoaKỳ-tổtiêncủaôngbaogồmnhiềuvịtướngvàđạitáđãchiếnđấuvàhysinhtrongCáchmạngMỹvàNộichiến.Lớnlêntrongnhữngcâuchuyệnđẫmchấtanhhùngcacủahọ,ôngđãnốibướctheohọvàchọnđờibinhnghiệp.NhưngPattoncũnglàmộtthanhniênnhạycảm,vàôngcómộtnỗisợsâusắc:rằngtrongchiếntrậnôngsẽhóarahènnhátvàlàmônhụcthanhdanhcủagiatộc.

Pattoncócơnghiệpđầutiêntrongchiếntrậnvàonăm1918,ởtuổibamươihai,trongcuộctấncôngcủaquânĐồngminhvàoArgonnetrongThếchiếnI.Ôngchỉhuymộtsưđoànxethiếtgiáp.Ởmộtthờiđiểmtrongtrậnđánh,Pattontìmcáchdẫnmộtsốlínhbộ

binhđếnmộtvịtrítrênđỉnhđồiđểquansátmộtthịtrấncótầmchiếnlượcchủchốt,nhưnghỏalựcĐứcbuộchọphảiẩnnấp.Chẳngbaolâusauđó,rõrànglàhọđãsụpbẫy;nếuthoáilui,họsẽlọttầmhỏalựctừcácphíacủangọnđồi;nếutiếnlên,họsẽđâmthẳngvàokhẩuđộisúngmáycủaĐức.Nếucảnhómchếthết,điềudườngnhưsẽxảyrađốivớiPatton,thìtốthơnnênchếttronglúctiếncông.Tuynhiên,vàothờiđiểmdẫntoánquântấncông,Pattonbịbaotrùmbởimộtnỗisợkinhkhủng.Ngườiôngrunlên,vàđôichânôngnhưcónglại.Trongkhoảnhkhắcsợhãisâuthẳmnhất,Pattonđánhmấtdũngkhícủamình.

Ngaythờiđiểmđó,nhìnlênnhữngđámmâybênngoàicáckhẩuđộicủaĐức,Pattoncómộtviễntượng:ôngnhìnthấyhìnhảnhcủacáctiềnnhântrongquânđội,tấtcảđềumặcquânphục,đangnghiêmkhắcnhìnông.Dườngnhưhọmuốnmờiôngnốivàođoànquâncủahọ-đoànquâncủanhữnganhhùngđãhysinhtrongchiếntranh.ĐiềunghịchlýlàhìnhảnhcủanhữngngườinàylạicómộthiệuquảgiúpchàngthanhniênPattonbìnhtĩnhlại:ôngthétto,kêugọinhữngtìnhnguyệnquântheoông:“ĐãtớilúcmộtPattonkhácchếtđi!”Sứcmạnhđãquayvềvớiđôichân;ôngđứnglênvàtiếnthẳngtớinhữngkhẩusúngĐức.Vàigiâysauôngngãxuống,bịtrúngđạnvàođùi.NhưngôngsốngsóttrongtrậnđánhKểtừđótrởđi,ngaycảsaukhitrởthànhmộtvịtướng,Pattoncoiviệcđếnthămcácvịtrítiềntiêulàđiềucầnthiết,mặcdùôngbiếtrằngphơibàybảnthântrướchiểmnguylàkhôngcầnthiết.Ôngtựkiểmtrabảnthânhếtlầnnàysanglầnkhác.Viễntượngvềcáctiềnnhâncủaôngvẫncònlàmộtsựkíchthíchthườngxuyên–mộttháchđốđốivớidanhdựcủaông.Càngngàyviệcđốimặtvớinhữngsợhãicủaôngcàngtrởnêndễdànghơn.Dườngnhưđốivớinhữngtướnglĩnhnganghàng,hoặcvớithuộccấpcủaông,khôngcóaiminhmẫnhơnPatton.Họkhôngbiếtrằngsứcmạnhcủaônglàmộtnỗlựccủaýchí.

CâuchuyệncủaPattondạychúngtahaiđiều.Thứnhất,đươngđầuvớinhữngnỗisợcủabạn,cứđểchúnghiệnrabềmặtthìtốthơnlàlàmngơchúnghayđènénchúngxuống.Nỗisợlàmộtcảmxúccótínhhủyhoạinhấtđốivớisựminhmẫn,nhưngnólớnnhanhtừmộtcáigìvôdanh,dẫndắtnhữnghìnhảnhtưởngtượngcủachúngtachạytánloạn.Bằngcáchchủđộngđặtmìnhvàonhữnghoàncảnhmàbạnphảiđốimặtvớinỗisợ,bạnlàmchobảnthânquenthuộcvớinóvàsựloâucủabạngiảmđi.Cảmgiácđãvượtquamộtnỗisợbámrễsâutrongbạntớilượtnósẽmangtớichobạnlòngtựtinvàsựbìnhtĩnh.Càngbuộcbảnthânphảivượtquanhiềuxungđộtvàhoàncảnhkhókhănbaonhiêu,bạncàngthửtháchtâmtríbạnbằngchiếntrậnbấynhiêu.

Thứhai,kinhnghiệmcủaPattonchứngminhnănglựcthúcđẩycủacảmgiácvềdanhdựvàphẩmcách.Trongviệcchấpnhậnnỗisợ,trongviệcđánhmấtsựbìnhtĩnh,bạngâyônhụckhôngchỉchobảnthân,hìnhảnhcủamình,thanhdanhcủamình,màcảchođồngđộibạn,giađìnhbạn,nhómcủabạn.Bạnhạthấptinhthầncủacộngđồng.Việclàmngườidẫnđầu,dùchỉlàmộtnhómnhỏnhấtcũngmangtớichobạnmộtcáigìđóđểcốnghiến:mọingườiđangngắmnhìnbạn,phánxétbạn,trôngcậyvàobạn.Việcđánhmấtsựminhmẫnsẽlàmbạnkhókhănhơnđểsốngvớibảnthân.

Hãytrôngcậyvàobảnthân.Khôngcógìtệhạihơnlàcảmgiácphụthuộcvàongườikhác.Sựphụthuộckhiếnbạndễbịtổnhạivớimọiloạicảmxúc–sựphảnphúc,sựthấtvọng,sựchánnản–chúngtànphásựcânbằngtinhthầncủabạn.

HồiđầuNộichiếnMỹ,TướngUlyssesS.Grant,tưlệnhcuốicùngcủacácđạoquânmiềnBắc,cảmthấyquyềnlựccủamìnhđangmấtdần.Cácthuộccấpcủaôngtruyềnlạinhữngthôngtinkhôngchínhxáctrênđịahìnhmàôngphảihànhquânngangqua;cácviênsĩquankhôngchấphànhnghiêmmệnhlệnhcủaông;cáctướnglĩnhchỉtríchnhữngkếhoạchcủaông.Grantlàngườicóbảnchấtkhắckỷ,nhưngsựđiềukhiểnkhôngxuểcácđạoquâncủamìnhdẫntớiviệcôngkhôngtựkiểmsoátnổibảnthânvàláiôngtớiviệcrượuchèbebét.

GrantđãhọcbàihọccủamìnhvàothờigianchiếndịchVicksburg,năm1862-63.Ôngtựcưỡingựaquađịahình,trựctiếpnghiêncứunó.Ôngtựxemlạicácbảnbáocáotìnhbáo.Ôngchỉnhlạiđộchínhxáccủacácmệnhlệnh,khiếncácsĩquankhómàxemthườngchúng.Vàkhiđãquyếtđịnh,ônglàmngơcácngờvựccủacácviêntướngkhác,chỉtinvàonhữngsuynghĩcủamình.Đểmọiviệcđượcthựchiện,ôngphảitrôngcậyvàobảnthânmình.Cảmgiácvôvọngcủaôngđãtanbiến,vàtheocùngvớinólàtấtcảnhữngcảmxúcđãgópphầnpháhoạisựminhmẫncủaông.Việcdựavàobảnthânlàđiềucốtlõi.Đểlàmchobảnthânítphụthuộcvàokẻkhácvànhữngkẻđượcgọilàchuyêngiacácthứ,bạncầnmởrộngvốnkỹnăngcủabạn.Vàbạncầncảmthấytựtinhơnnữavàophánxétcủachínhmình.

Thấuhiểu:chúngtacókhuynhhướngđánhgiáquácaokhảnăngcủangườikhác–nóichocùng,họđangcốgắngđểtỏvẻnhưthểhọbiếtcáimàhọđanglàm–vàchúngtacókhuynhhướngđánhgiáquáthấpbảnthân.Bạnphảibùđắplạiđiềunàybằngcáchtincậyvàobảnthânnhiềuhơnvàtincậyvàokẻkhácítđi.

Tuynhiên,điềuquantrọngcầnphảinhớlàdựavàobảnthânkhôngcónghĩalàbạntựkhoáclênvaigánhnặngcủacácchitiếtnhỏnhất.Bạnphảicókhảnăngphânbiệtgiữanhữngvấnđềnhỏmàtốtnhấtlàđểchongườikháclàmvànhữngvấnđềlớnđòihỏisựchúývàquantâmcủabạn.

Chịuđựngnhữngtênngốcmộtcáchvuivẻ.JohnChurchill,CôngtướcxứMarlborough,làmộttrongnhữngvịtướngthànhcôngnhấttronglịchsử.Làmộtthiêntàivềchiếnthuậtvàchiếnlược,ôngcómộtsựminhmẫnkinhkhủng.Vàođầuthếkỷ18,ChurchillthườnglàchỉhuycủalựclượngliênminhAnh,HàLanvàĐứcđểchốnglạilựclượnghùngmạnhcủaPháp.Cáctướnglĩnhcùngphecủaônglànhữngngườinhútnhát,haydodựvàđầuóchẹphòi.Họngăntrởcáckếhoạchtáotợncủavịcôngtước,nhìnthấynguycơởmọinơi,ngãlòngvớithấtbạinhỏnhất,vàcổđộngmốiquantâmcủaquốcgiahọvàochiphícủaviệcliênminh.Họkhôngcótầmnhìn,khôngbiếtnhẫnnại:họlàmộtlũngốc.

Vịcôngtước,mộttriềuthầngiàukinhnghiệmvàtinhtế,khôngbaogiờtrựctiếpđốiđầuvớicácđồngsựcủamình;ôngkhôngápđặtýkiếncủamìnhlênhọ.Thayvìvậy,ôngđốixửvớihọnhưđốivớibọntrẻcon,chiềuchohọthahồsợsệttronglúcgạthọrakhỏicáckếhoạchcủaông.Thỉnhthoảng,ôngnémchohọmộtkhúcxương–thựchiệnmộtviệcthứyếunàođómàhọđãđềxuấthaygiảvờlolắngvềmộtnguycơhọtưởngtượngra.Nhưngôngkhôngbaogiờđểchomìnhnổigiậnhaynảnchí;điềuđócóthểpháhỏngsựminhmẫn,xóimònkhảnăngchỉhuychiếndịchcủaông.Ôngtựbuộcmìnhphảinhẫnnạivàvuivẻ.Ôngbiếtcáchchịuđựngnhữngtênngốcmộtcáchvuivẻ.

Thấuhiểu:Bạnkhôngthểcómặtởkhắpnơivàđánhnhauvớitấtcảmọingười.Thờigianvànănglượngcủabạncógiớihạn,vàbạnphảihọccáchbảotồnchúng.Sựkiệtsứcvàsựnảnlòngcóthểpháhỏngsựminhmẫncủabạn.Thếgiớiđầyrẫynhữngtênngốc–nhữngkẻkhôngthểđợiđểđạtkếtquả,nhữngkẻthayđổitheochiềugió,nhữngkẻkhôngthểnhìnxahơnmũihọ.Bạngặphọởkhắpnơi:ôngchủhaydodự,ngườiđồngnghiệpcẩuthả,ngườithuộccấpđiênrồ.Khilàmviệccùngvớilũngốc,đừngđấuđávớihọ.Thayvìthế,hãynghĩtớihọtheocáchbạnnghĩtớibọntrẻcon,haynhữngconvậtnuôi,khôngđủquantrọngđểgâyảnhhưởngtớisựcânbằngtinhthầncủabạn.Hãytáchrờibảnthânvềmặtcảmxúc.Vàtronglúcbạnđangcườithầmvàosựngốcnghếchcủahọ,hãychiềutheomộttrongnhữngýtưởngvôhạinàođócủahọ.Khảnăngsốngvuivẻngoàimặtvớibọnngốclàmộtkỹnăngquantrọng.

Đẩylùinhữngcảmgiáchoangmangbằngcáchtậptrungvàonhữngcôngviệcđơngiản.LãnhchúaYamanouchi,mộtnhàquýtộcNhậtBảnhồithếkỷ18,cólầnyêucầumộtvịtràsưđanggiúpviệcchoôngcùngôngđếnthămEdo(saunàylàTokyo),nơiôngsẽ

sốngmộtthờigian.Ôngmuốnkhoevớicácbạnđồngliêukỹnăngcủavịsưphụnàytrongcácnghithứctràđạo.Bấygiờ,vịtràsưbiếttấtcảmọithứvềtràđạo,nhưnglạibiếtrấtítvềmọithứkhác;ônglàmộtconngườihòanhã.Tuynhiên,ôngănvậnnhưmộtsamurai,vìvịtrícaocủaôngđòihỏi.Mộthôm,khiđangđidạotrongthànhphố,mộtsamuraiđếngầnvàtháchđấuvớiông.Vịtràphụnàykhôngphảilàmộtkiếmsĩvàôngcốgiảithíchchotayvõsĩkiahiểu,nhưnghắntakhôngchịunghe.TừchốisựtháchđấusẽlàmộtnỗinhụcchocảgiađìnhvịsưphụlẫnchoYamanouchi.Ôngđànhphảinhậnlời,nghĩrằngđiềuđócũngcónghĩalàcầmchắccáichếttrongtay.Vàdùđãnhậnlời,ôngchỉyêucầuhoãntrậnđấulạingàyhômsau.Mongmuốncủaôngđượcchấpnhận.

Lònghoangmang,vịtràsưvộivãtớingôitrườngdạykiếmthuậtgầnnhất.Nếuphảichết,ôngcũngmuốnhọccáchchếtmộtcáchvinhquang.Đểgặpvịsưphụdạykiếmcầnphảicóthưgiớithiệu,nhưngvịtràsưcứmộtmựckhăngkhăng,vàtỏvẻkinhhoàngđếnnỗicuốicùngôngcũngđượcmờivào.Vịkiếmsưlắngnghecâuchuyệncủaông.Nhàkiếmthuậtcóvẻthôngcảm:ôngsẽdạychongườikháchtộinghiệpnàynghệthuậtchết,nhưngtrướctiênôngmuốnđượcphụcvụtrà.Vịtràsưthựchiệncácnghithức,tháiđộcủaôngbìnhthản,sựtậptrungcủaôngtốihảo.Cuốicùng,vịkiếmsưthốtlênđầykíchđộng:“Ôngkhôngcầnphảihọcnghệthuậtchết!Trạngtháitinhthầnlúcnàycủaôngđãđủđểôngđốimặtvớibấtkỳvõsĩnào.Khiônggặpkẻtháchđấu,hãytưởngtượngrằngôngsắpsửaphụcvụtràchomộtvịkhách.Hãycởiáokhoácra,xếpnólạithậtcẩnthận,vàđặtchiếcquạtcủaônglênđógiốngnhưôngđanglàmviệc.”Hoàntấtxongnghithứcnày,vịtràsưsẽgiơkiếmlênvớicùngmộttinhthầncảnhgiớinhưthế.Khiđóôngsẽsẵnsàngđểchết.Vịtràsưđồngýlàmtheolờicủangườithầy.Ngàyhômsau,ôngtớigặptayvõsĩkia,kẻkhôngthểkhôngchúýtớivẻbìnhthảntộtđộvàbiểuhiệncủaphẩmcáchtrênmặtcủađốithủkhiôngtacởiáokhoácra.Cólẽ,tayvõsĩnghĩthầm,vịnàythậtsựlàmộtkiếmsĩgiỏi.Anhtacúichào,xinđượcthathứvìhànhvicủamìnhngàyhômtrướcrồivộivãbỏđi.

Khicáchoàncảnhlàmchúngtalosợ,trítưởngtượngcủachúngtacókhuynhhướngbámlấynó,phủđầytâmtrívớinhữngloâubấttận.Bạncầnphảikiểmsoátđượctrítưởngtượngcủamình,mộtđiềunóidễhơnlàm.Thôngthườngcáchtốtnhấtđểbìnhtĩnhlạivàđạtđượcsựkiểmsoátnhưthếlàbuộctâmtríphảitậptrungvàomộtthứgìđótươngđốiđơngiản–mộtnghithứcbìnhthản,mộtcôngviệccótínhlặplạinhiềulầnmàbạnthôngthạo.Bạnđangtạoramộtloạitrạngtháibìnhtĩnhmàbạncóđượcmộtcáchtựnhiênkhitâmtríbạnđangtậptrungsâuvàomộtvấnđề.Mộtđầuóctậptrungkhôngcònchỗchosựlolắnghaychocácảnhhưởngcủamộttrítưởngtượnghoạtđộngquámức.Khibạnđãcólạisựcânbằngtinhthần,bạncóthểđốidiệnvớivấnđềtrướcmắt.Ngaykhicódấuhiệuđầutiêncủabấtkỳloạisợhãinào,hãythựchànhkỹthuậtnàychotớikhinótrởthànhmộtthóiquen.Cókhảnăngkiểmsoáttrítưởngtượngcủabạntrongnhữnggiâyphútcăngthẳnglàmộtkỹnăngcốtlõi.

Khôngtựdọadẫmbảnthân.Sựđedọaluônluôntácđộngtớisựminhmẫncủabạn.Vànólàmộtcảmgiáckhóchốngđỡ.TrongThếchiếnII,nhàsoạnnhạcDmitryShostakovichvànhiềuđồngnghiệpcủaôngđượcmờidựmộtcuộchọpvớilãnhtụNgaJosephStalin,ngườiđãủythácchohọviếtmộtbàiquốccamới.CáccuộchọpvớiStalinthậtkinhhoàng;mộtbướcnhầmcóthểđưabạnxuốngmộtconđườngvôcùngđentối.Ôngtanhìnchằmchặpvàobạnchotớikhibạnthấycổmìnhnghẹnlại.Và,nhưtrongcáccuộchọpvớiStalinđãdiễnra,cuộchọpnàycómộtbướcngoặttồitệ:nhàlãnhtụbắtđầuchỉtríchmộttrongnhữngnhàsoạnnhạcvìsựchuẩnbịkémcỏitrongbàiquốccacủaôngta.Sợphátcuồnglên,ngườinàythúnhậnrằngôngtađãsửdụngmộtngườicảibiênkhôngthựchiệntốtcôngviệccủamình.Ởđây,ôngtađãtựđàonhiềucáihuyệt:rõràng,ngườicảibiêntộinghiệpđócóthểbịgọilênlàmviệc.Nhàsoạnnhạcchịutráchnhiệmchoviệcthuêmướnnày,vàôngtacũngphảitrảgiácholầmlỗiđó.Thếcònnhữngnhàsoạnnhạckhác,kểcảShostakovich?Stalincóthểkhôngthươngxótmộtkhiôngtangửithấymùisợhãi.

Shostakovichđãngheđủ:Thậtlànguxuẩnkhiđổlỗichongườicảibiên,ôngnói,mộtkẻgầnnhưchỉtuântheocácđơnđặthàng.Rồiôngđộtnhiênhướngcuộcđốithoạisangmộtchủđềkhác–mộtnhàsoạnnhạccóthểdùngdànnhạccủachínhmìnhkhông.Stalinđãnghĩgìvềvấnđềnày?Luônluônnônnóngchứngtỏsựthànhthạocủamình,Stalinđãcắnmồicâu.Giâyphútnguyhiểmđãtrôiqua.Shostakovichduytrìsựminhmẫncủaôngbằngnhiềucách.Trướchết,thayvìđểchoStalinđedọamình,ôngtựbuộcmìnhnhìnconngườiđónhưchínhbảnthânôngta:lùn,mập,xấuxí,khôngcótrítưởngtượng.Cáinhìndữtợnnổitiếngcủanhàđộctàinàychỉlàmộttròbịpbợm,mộtdấuhiệucủasựkhôngantoàncủachínhôngta.Thứhai,ShostakovichngướclênnhìnStalin,nóichuyệnvớiôngtamộtcáchbìnhthườngvàthẳngthắn.Bằngtháiđộvàgiọngnóicủamình,nhàsoạnnhạcchothấyôngkhôngbịđedọa.Stalinđãchánngấysựsợhãi.Nếubạnkhôngtỏrahiếuthắnghaytrơtráovàkhôngtỏvẻsợhãi,nóichungôngtasẽđểchobạnyên.Cáchthứccơbảnđểkhôngbịđedọalàthuyếtphụcchínhmìnhrằngcánhânmàbạnđangđốimặtchỉlàmộtsinhvậthữutửđơnthuần,chẳngkhácchibạn–điềumàtrênthựctếlàsựthật.Hãynhìnvàocánhânđóchứkhôngphảivàohuyềnthoại.Hãyhìnhdungôngtahaybàtanhưmộtđứatrẻcon,nhưmộtngườinàođóđangchơitròđánhđốvớinhữngthứkhôngantoàn.Việccắtgiảmngườikhácxuốngđúngvớitầmvóccủahọsẽgiúpbạngiữđượccânbằngtinhthần.

Pháttriểntrựcgiác“Fingerspitzengefuhl”củabạn.Sựminhmẫnkhôngchỉphụthuộcvàokhảnăngtinhthầnđểtìmđếnsựtrợgiúpcủachínhbạnmàcònphụthuộcvàotốcđộphảnứngcủabạn.Việcchờchotớingàyhômsauđểsuynghĩvềhànhđộngđúngcầnthựchiệnchẳngcóíchgìchobạncả.“Tốcđộ”ởđâycónghĩalàphảnứngvớicáctìnhhuốngvớisựnhanhnhẹnvàcácquyếtđịnhxảyratrongchớpmắt.Khảnăngnàythôngthườngđượcxemnhưlàmộtkiểutrựcgiác,cáimàngườiĐứcgọilà“Fingerspitzengefuhl”(cảmgiácđầungóntay).ErwinRommelngườiđãchỉhuychiếndịchxethiếtgiápĐứcởBắcPhitrongThếchiếnII,cómộtcảmgiácđầungóntayrấtnhạybén.ÔngcóthểcảmnhậnđượckhinàoquânĐồngminhsẽtấncôngvàtừhướngnào.Khichọnmộttuyếnđểtiếnquân,ôngcómộtcảmgiácsiêuphàmđốivớiyếuđiểmcủakẻđịch;khikhởiđầumộttrậnđánh,ôngcóthểcảmnhậnrachiếnlượccủakẻthùtrướckhinóđượctriểnkhai.

Vớibinhlính,Rommeldườngnhưcómộttàinăngthiênphúđốivớichiếntranh,vàôngcómộtđầuóclinhhoạthơnnhiềungười.NhưngRommelcũngđãlàmnhữngđiềuđểnângcaosựnhanhnhạycủamình,nhữngđiềucủngcốcảmgiáccủaôngđốivớitrậnchiến.Đầutiên,ôngđọcnhữngthôngtinvềkẻthù–từnhữngchitiếtvềvũkhítrangbịchotớinhữngđặcđiểmtinhthầncủaviêntướngđốiphương.Thứhai,ôngtựbiếnmìnhthànhmộtchuyêngiatrongkỹthuậtxethiếtgiáp,đểôngcóthểtậndụngtốiđakhítàicủamình.Thứba,ôngkhôngchỉghinhớnhữngbảnđồcủavùngBắcPhimàcònbaybêntrênnó,vớinguycơrấtcao,đểquansátởtầmrộngvàxavùngchiếnđịa.Cuốicùng,ôngcánhânhóamốiquanhệgiữaôngvàbinhsĩ.Ôngluônluôncómộtcảmnhậnvềtinhthầncủahọvàbiếtchínhxácôngcóthểmongchờđiềugìởhọ.Rommelkhôngchỉnghiêncứubinhsĩ,xetăng,địahìnhvàkẻthùcủamình–ôngcònluồnvàobêntronglớpdacủahọ,thấuhiểucáitinhthầntạonênsinhkhícủahọ.Khiđãcảmnhậnđượcnhữngđiềunày,trongchiếncuộcôngđivàomộttrạngtháitinhthầnmangtínhchấtvôthứcvềhoàncảnh.Toànbộnhữnggìsắpdiễnranằmtrongmáucủaông,ởđầungóntaycủaông.ÔngtacótrựcgiácFingerspitzengefuhl.

DùbạncóhaykhôngcókhảnăngcủaRommel,cónhiềuđiềubạncóthểlàmđểgiúpbạnphảnứngnhanhhơnvàđưatớicảmgiáccótínhtrựcgiácmàloàivậtthủđắc.Kiếnthứcsâuvềđịahìnhsẽchophépbạntiếnhànhthôngtinnhanhhơnkẻthù,mộtlợiđiểmtolớn.Cảmnhậnđượctinhthầncủangườivàvậtchất,suynghĩsâuvàođóthayvìchỉnhìntừbênngoài,sẽgiúpbạncómộtkhungtâmtríkhác,ítýthứcvàsứcéplớn,nhưngnhiềuvôthứcvàtrựcgiáchơn.Hãylàmchotâmtríbạncóthóiquenranhữngquyếtđịnhnhanhnhưchớp,tinchắcvàocảmgiácđầungóntaycủabạn.Tâmtrícủabạnsẽtiếntriểntheomộtdạngchiếntranhchớpnhoángvềmặttâmthần,vượtquađốithủcủabạntrướckhihọnhậnracáigìtấncônghọ.

Cuốicùng,đừngnghĩrằngsựminhmẫnlàmộtphẩmchấtchỉhữudụngtrongnhữngthờikỳthùđịch,mộtcáigìđểmởhaytắtkhibạncầntớinó.Hãynuôidưỡngnónhưmộtđiềukiệnhàngngày.Sựtựtin,sựkhôngbiếtsợ,vàsựtrôngcậyvàochínhmìnhlàcầnyếutrongthờibìnhcũngnhưtrongthờichiến.FranklinDelanoRooseveltchothấysựngoancườngtinhthầntolớnvàsựthanhnhãbêndướiáplựccủaôngkhôngchỉtrongnhữngcuộckhủnghoảngcủathờikỳĐạisuythoáivàThếchiếnIImàcảtrongnhữngtìnhhuốngđờithường–trongsinhhoạtgiađình,trongviệcxửtrívớivănphòngchínhphủ,vớithânthểbịtànphábởibệnhbạiliệtcủachínhông.Bạncàngthànhđạttrongtròchơichiếntranh,bộkhungtâmtríchiếnbinhcủabạncàngcóíchchobạntrongcuộcsốnghàngngày.Khimộtcơnkhủnghoảngđến,tâmtríbạnsẽbìnhtĩnhvàchuẩnbịsẵnsàng.Khisựminhmẫntrởthànhmộtthóiquen,nókhôngbaogiờtừbỏbạn.

Hìnhảnh:Gió.Sựcuốntrôicủanhữngsựkiệnbấtngờ,nhữngngờvựcvànhữngchỉtríchcủanhữngngườiquanhbạn,giốngnhưnhữngcơngiódữởbiểnkhơi.Nócóthểđếntừbấtcứđiểmnàocủachiếclabàn,vàkhôngcónơinàođểtrốnthoátkhỏinó,khôngcócáchnàođểbiếttrướcnósẽtấncôngvàolúcnàovàtheohướngnào.Thayđổihướngtheomỗicơngióchỉnémbạnvàolòngbiển.Ngườiphicônggiỏikhôngmấtthờigianđểloâuvềcáimàhọkhôngkiểmsoátđược.Họtậptrungvàochínhmình,kỹnăngvàsựkhéoléocủađôitay,vàolộtrìnhmàhọđãvạchravàquyếttâmtớisânbaycủahọ,mặcchođiềugìcóthểxảyra.

Tưliệu:Mộtphầnlớncủalòngcanđảmlàsựcanđảmcủađiềuđãthựchiệntrướcđó.

RaiphWaldoEmerson(1803-82)

HOÁNVỊĐánhmấtsựminhmẫncủabạnkhôngbaogiờlàđiềutốt,nhưngbạncóthểsửdụngnhữnggiâyphútkhiđangởdướimốiđedọađóđểbiếtcáchhànhđộngrasaotrongtươnglai.Bạnphảitìmramộtcáchthứcđểđặtchínhmìnhvàogiữatrậnchiến,rồitựquansátmìnhtronghànhđộng.Hãytìmranhữngyếuđiểmcủabạn,vànghĩvềcáchlàmthếnàođểbùđắpchochúng.Nhữngngườichưabaogiờđánhmấtsựminhmẫnthậtsựnằmtrongvòngnguyhiểm:mộtngàynàođóhọsẽbịlàmchokinhngạc,vàcúngãsẽnặngnề.Mọitướnglĩnhvĩđại,từJuliusCaesarchotớiPatton,ởmộtthờiđiểmnàođócũngđãmấttinhthầnvàđãtrởnênmạnhmẽhơnđểcólạinó.Càngđánhmấtcânbằngcủamình,bạncànghiểucáchlàmthếnàođểtựđiềuchỉnhbảnthânchođúng.Bạnkhôngmuốnđánhmấtsựminhmẫntrongnhữngtìnhhuốngquantrọngthenchốt,nhưngmộtđườnglốikhônngoanlàtìmracáchđểkẻthùcủabạncũngmấtsángsuốt.Hãynắmlấycáiđãkhiếnbạnmấtcânbằngvàbắthọphảigánhchịunó.Buộchọphảihànhđộngtrướckhihọsẵnsàng.Làmchohọkinhngạc–khôngcógìkhóxửtríhơnlàsựbấtngờcầnhànhđộng.Tìmranhượcđiểmcủahọ,cáilàmchohọcảmxúc,vàtraochohọmộtliềugấpđôithứđó.Càngkhiếnchohọxúcđộng,bạncàngđẩyhọvăngxakhỏisânthiđấu.

4

TẠOMỘTÝTHỨCVỀSỰKHẨNCẤPVÀTUYỆTVỌNGCHIẾNLƯỢCĐẤTCHẾT

Bạnlàkẻthùtệnhấtcủachínhbạn,bạnmấtthờigiờquýbáumơmộngvềtươnglaithayvìhànhđộngchohiệntại.Dườngnhưvớibạnkhôngcógìkhẩncấp,bạnchỉđặtphânnửatâmtríchoviệcđanglàm.Cáchduynhấtđểthayđổilàthôngquahànhđộngvàáplựcbênngoài.Tựđặtbảnthânvàonhữnghoàncảnhnơibạnphảigặpnguycơkhánhiềunếulãngphíthờigiờhaynguồnlực–nếubạnkhôngthểchịunổisựthấtbại,bạnsẽkhôngthấtbại.Cắtđứtnhữngmốiliênhệvớiquákhứ;tiếnvàonhữnglãnhvựcchưatừngbiết,nơibạnphảidựavàotríthôngminhvànguồnnănglượngcủabạnđểvượtqua.Đặtbảnthânvào“đấtchết”,nơilưngbạntựavàotườngvàbạnphảichiếnđấunhưđiênđểsốngcòn.

CHIẾNTHUẬTKHÔNGCÒNĐƯỜNGQUAYLẠINăm1504,mộtchàngtraiTâyBanNhamườichíntuổiđầythamvọngtênlàHernánCortésbỏhọcngànhluậtvàlêntàuđitìmnhữngthuộcđịachođấtnướcmìnhởTânthếgiới.DừngchânlầnđầuởSantoDomingo(quầnđảongàynaybaogồmHaitivàCộnghòaDominica),rồiởCuba,sauđó,anhnghenóivềmộtvùngđấtởphíatâygọilàMexico–mộtđếquốcđầyvàngdongườiAztecthốngtrị,vớithủphủvùngcaotránglệTenochtitlán.Từđótrởđi,Cortéschỉcómộtýnghĩ:mộtngàynàođóanhsẽchinhphụcvàđịnhcưtrênđấtMexico.Trênmườinămkếtiếp,Cortéschậmrãivươnlêncaodầntrongcấpbậc,cuốicùngtrởthànhbíthưcủaThốngđốcTâyBanNhaởCubavàrồithủquỹcủanhàvuaởhònđảođó.Dùvậy,trongtâmtríanh,anhchỉđơngiảnđặtcượcchothờigiancủamình.AnhnhẫnnạichờđợitrongkhiTâyBanNhacửnhữngngườikháctớiMexico,nhiềungườitrongsốhọkhôngbaogiờquayvềnữa.Cuốicùng,năm1518,ThốngđốcCuba,DiegodeValázquez,chỉđịnhCortéslàmtrưởngđoànmộtđoànthámhiểmđểkhámpháđiềugìđãxảyrachonhữngnhàthámhiểmtrướcđó,tìmkiếmvàng,vàđặtnềnmóngchosựthốngtrịcủaTâyBanNha.Tuynhiên,Valázquezmuốntựmìnhthựchiệnviệccaitrịtrongtươnglaiđó,vìthếchuyếnthámhiểmnàyôngtacầnmộtngườicóthểkiểmsoátđược.ChẳngbaolâuôngtatrởnênngờvựcCortés–ngườinàythôngminh,cólẽquáđỗithôngminhnữa.CólệnhtruyềnchoCortésrằngthốngđốcđãnghĩlạivềviệccửôngtớiMexico.QuyếtđịnhkhôngchoValázquezcóthờigiannuôidưỡngmốinghingờ,CortéstìmcáchlẩntrốnkhỏiCubavàogiữađêmvớimườimộtchiếctàu.Ôngsẽtựmìnhlýgiảivớiviênthốngđốcsau. ĐoànthámhiểmđổbộlênbờbiểnphíađôngMexicovàotháng3/1519.Trongvàithángkế

tiếp,Cortésđưakếhoạchcủamìnhvàohànhđộng–tìmrathịtrấnVeracruz,kếtđồngminhvớinhữngbộlạcđịaphươngcămghétngườiAztec.Kinhđôcủaôngtanằmcáchkhoảng250dặmAnhvềphíatây.NhưngcómộtvấnđềgâykhókhănchonhàthựcdânTâyBanNha:trongsố500binhsĩđãcùngônglêntàutừCubacómộtnhómngườidoValázquezbốtrílàmgiánđiệpvàgâykhókhănchoôngnếuôngvượtquáthẩmquyềncủamình.NhữngngườitrungthànhvớiValázqueznàytốcáoCortésvềviệcquảnlýtồisốvàngmàôngthuthậpđược,vàkhiviệcôngdựđịnhchinhphụcMexicotrởnênrõràng,họtungtinđồnrằngôngbịmấttrí–mộtcáobuộchoàntoànthuyếtphụcđốivớimộtngườidựđịnhdẫn500ngườichốnglạinửatriệungườiAztec–nhữngchiếnbinhdữtợnnghenóitừngănthịttùnhâncủahọvàđeonhữngtấmdanhưlànhữngchiếntích.MộtngườicólýtrísẽmangsốvàngđãthuđượcquayvềCuba,vàsẽquaylạiđósauvớimộtđộiquânhùnghậu.Vìsaophảiởlạivùngđấtbịngăncấmnày,vớinhữngchứngbệnhvàsựthiếuthốntiệnnghi,vìquânsốcủahọvượtquálượnghậucần?VìsaokhôngvềCuba,quaylạiquênhà,nơinhữngnôngtrại,nhữngngườivợvàcuộcđờitốtđẹpđangchờđợihọ?Cortéslàmđiềumàôngcóthểlàmvớinhữngkẻquấyrốinày,đútlótchomộtsố,làmngơmộtsốkhác.Đồngthời,ônglàmviệcđểxâydựngmốiquanhệtốtvớisốthuộccấpcònlạiđểnhữngkẻhaycàunhàukhôngthểgâytổnhại.Mọiviệcdườngnhưtốtđẹpchotớiđêm30tháng7,khiCortésbịđánhthứcbởimộtthủythủTâyBanNha.AnhtaxinthathứvàthúnhậnrằnganhtađãgianhậpmộtnhómđểđánhcắpmộtcontàuvàngayđêmđósẽquayvềCuba.NhữngkẻâmmưusẽbáocáolạivớiValázquezvềmụcđíchmuốntựmìnhchinhphụcMexicocủaCortés.Cortésthấyrằngđâylàthờiđiểmquyếtđịnhcủađoànthámhiểm.Ôngcóthểdễdàngdậptắtâmmưuđó,nhưngrồisẽcónhữngâmmưukhác.Línhcủaôngcónhiềungườithôlỗ,vàđầuóchọđặtvàovàng,Cuba,giađìnhhọ-mọithứ,trừviệcchiếnđấuvớingườiAztec.Ôngkhôngthểchinhphụcmộtđếquốcvớinhữngngườichiarẽvàkhôngđángtincậynhưthế,nhưnglàmcáchnàođểđemtớichohọsứcmạnhvàsựtậptrungchocôngviệctotátmàôngđangđốimặt?Suynghĩkỹcàngrồi,ôngquyếtđịnhhànhđộngnhanhchóng.Ôngtómcổtấtcảnhữngkẻâmmưuvàtreocổhaitênđầusỏ.Kếtiếp,ôngđútlótchocácviênhoatiêuđểkhoétlỗtrênmọiconthuyềnvàrồithôngbáorằngnhữngconhàđãănxuyênqualớpváncủanhữngconthuyền,khiếnchúngkhôngcònvượtbiểnđượcnữa.Vờnhưbuồnphiềnvềtintứcđó,Cortésralệnhnhữnggìcóthểcứuđượcsẽđưalênbờrồichođánhchìmnhữngconthuyền.Nhữngngườihoatiêutuânlệnh,nhưngkhôngđụcđủsốlỗ,vàchỉcónămconthuyềnbịđánhđắm.Câuchuyệnvềnhữngconhàđãđủsứcthuyếtphục,vànhữngngườilínhchấpnhậntintứcvềnămconthuyềnvớisựthảnnhiên.Nhưngvàingàysau,khicónhiềuthuyềnchìmhơnvàchỉcònmộtchiếctrênmặtnước,họthấyrõlàCortésđãsắpđặtmọiviệc.Khiôngtriệutậpmộtcuộchọp,họmuốnnổiloạnvàgiếtchếtông.Lúcnàykhôngcóthờigianchosựnhãnhặn.Cortésnóivớinhữngngườicủaông:ôngchịutráchnhiệmchobiếncốnày,ôngthừanhận;ôngđãralệnhthựchiệnnó,nhưngbâygiờkhôngcònđườngquaylạinữa.Họcóthểtreocổông,nhưnghọbịvâyquanhbởinhữngngườiDađỏthùđịchvàkhôngcóthuyền;chiarẽlẫnnhauvàkhôngcóngườilãnhđạo,họsẽtiêuđời.ChọnlựaduynhấtlàtheoôngtớiTenochtitlán.ChỉcóchinhphụcđượcAztec,trởthànhlãnhchúacủaMexico,họmớicóthểsốngsótquaylạiCuba.ĐểtớiđượcTenochtitlánhọphảichiếnđấuvớicườngđộkinhkhủng.Họphảiđoànkết,bấtkỳchiarẽnàocũngđềudẫntớithấtbạivàcáichếtkhủngkhiếp.Hoàncảnhrấttuyệtvọng,Cortésđảmbảorẳngôngcóthểđưahọtớichiếnthắng.Vìquânsốquáít,vinhquangvàsựgiàucósẽcàngtolớn.Bấtcứngườinàohènnhátkhôngdámthửtháchcóthểlênconthuyềncònlạiđểquayvề.Khôngaichấpnhậnđềnghịđó,vàconthuyềncuốicùngbịđánhchìm.Trongvàithángkếtiếp,CortésduytrìquânđộicủamìnhcáchxaVeracruzvàbờbiển.SựchúýcủahọtậptrungvàoTenochtitlán,trungtâmcủađếquốcAztec.Nhữngkẻhaycàunhàu,tưlợivàthamlamđềubiếnmất.Hiểurõhoàncảnhnguyhiểmcủamình,nhữngngườithựcdânTâyBanNhanàyđãchiếnđấuhếtmình.KhoảnghainămsaukhipháhủynhữngconthuyềnTâyBanNha,vớisựgiúpsứccủacácđồngminhDađỏ,quânđộicủaCortésđãbaovâyTenochtitlánvàxâmchiếmđượcđếquốcAztec.Diễndịch

Vàođêmcóâmmưu,Cortésđãgấprútsuynghĩ.Nguồngốccủavấnđềmàôngđốimặtlàgì?ĐókhôngphảilànhữngtêngiánđiệpcủaVezláquez,haykẻthùAztec,haynhữngkẻkhôngđángtinđangchốnglạiông.Nguồngốccủavấnđềlànhữngngườitheopheôngvànhữngconthuyềntrênbếncảng.Binhlínhcủaôngbịphântâmvàphântrí.Họsuynghĩvềnhữngđiềusailệch–vợhọ,giấcmơvàngcủahọ,kếhoạchtươnglaicủahọ.Vàophíasautâmtríhọluônluônlàmộtconđườngđểtẩuthoát:nếucuộcxâmlượcnàytrởnêntồitệ,họcóthểvềnhà.NhữngconthuyềntrênbếncảngkhôngchỉlàphươngtiệnvậnchuyểnmàchúngcònđạidiệnchoCuba,sựtựdođểrờibỏnơiđó,khảnăngđểtìmquântiếpviện-rấtnhiềukhảnăng.Đốivớibinhsĩ,nhữngconthuyềnlàmộtchỗtựanương,mộtcáigìđóđểdựavàokhimọisựtrởnêntệhại.KhiCortésđãnhậndiệnđượcvấnđề,giảipháprấtđơngiản:pháhủynhữngconthuyền.Bằngcáchđẩyngườicủaôngvàotuyệtlộ,ôngcóthểkhiếnchohọchiếnđấuvớicườngđộcaonhất.Ýthứcvềsựkhẩncấpđếntừmộtnốikếtmạnhmẽvớihiệntại.Thayvìmơtớiviệcđượcgiảicứuhayhyvọngmộttươnglaitốtđẹphơn,bạnphảiđốidiệnvớivấnđềtrướcmắt.Thấtbạilàdiệtvong.Nhữngngườiđặthoàntoàntâmtrícủamìnhvàovấnđềtứcthờirấtđángsợ;bởivìhọtậptrungrấtdữdội,họcóvẻnhưmạnhmẽhơnchínhbảnthânhọ.Ýthứcvềsựkhẩncấpnhânlêngấpbộisứcmạnhcủahọvàmangđếnchohọđộnglực.Thayvì500người,độtnhiênCortéscómộtlượngquânđộilớnhơnnhiềusaulưngôngta.NhưCortés,bạnphảixácđịnhnguyêndovấnđềcủabạn.Đókhôngphảilàmọingườiquanhbạn;đólàbảnthânbạn,vàtinhthầnmàtừnóbạnđốimặtvớithếgiới.Ởphíasautâmtríbạn,bạngiữmộtlốithoát,mộtchỗtựanương,mộtcáigìđóđểquayvềkhimọiviệctrởnêntồitệ.Cólẽbạncóthểdựavàomộtquanhệphongphúnàođóđểmuađượclốithoát;cólẽcòncómộtcơmaylớnnàođóởphíachântrời,nhữngtriểnvọngvôhạncủathờigiandườngnhưđangởphíatrướcmặtbạn;cólẽmộtcôngviệcquenthuộchaymộtquanhệdễchịuluônluônhiệnraởđónếubạnthấtbại.GiốngnhưnhữngbinhsĩcủaCostésxemnhữngconthuyềncủahọnhưlàmộtsựbảohiểm,bạncóthểxemchỗdựanàynhưlàmộtlờichúcphúc–nhưngtrênthựctếnólàmộtlờinguyềnđộcđịa.Nóphâncáchbạn.Bởivìbạnnghĩbạncónhữngchọnlựa,bạnkhôngbaogiờđặttâmtríđủsâuvàomộtviệcđểtiếnhànhnómộtcáchtrọnvẹn,vàbạnkhôngbaogiờhoàntoàncóđượccáimàbạnmuốn.Đôikhibạncầnphảiđánhchìmnhữngconthuyềncủabạn,thiêurụichúngđi,vàđểlạichobạnmộtchọnlựaduynhất:thànhcônghaythấtbại.Hãylàmchoviệcthiêurụinhữngconthuyềncủabạncàngkhảthicàngtốt-rờikhỏitấmlướiantoàncủabạn.Đôikhibạnphảitrởnêntuyệtvọngchútítđểđitớibấtkỳnơiđâu.

Nhữngvịchỉhuyquânđộicổđại-nhữngkẻbiếtrõtácđộngmạnhmẽcủasựkhẩncấp,vàviệcnógợilênởbinhlínhsựdũngcảmcaonhấttừtrongtuyệtvọngrasao–khôngbỏquabấtcứđiềugìđểtạonênmộtáplựcnhưthếtrênbinhlínhcủahọ.NiccolòMachiavelli(1469–1527)

CHIẾNTHUẬTCÁICHẾTỞGÓTCHÂNNăm1845,nhàvănFyodorDostoyevsky,khiấyhaimươibốntuổi,làmchấnđộngthếgiớivănchươngvớiviệcxuấtbảncuốntiểuthuyếtđầutay,PoorFolk(Chàngngốc).ÔngtrởthànhmộtthượngkháchcủaxãhộiS.Petersburg.Nhưngdườngnhưcóđiềugìđótrongdanhvọngquásớmcủaônglàmôngthấytrốngvắng.Ônggiạtvàonhữngnhómcựcđoancủanhữngnhàchínhtrịcánhtả,thamdựnhữngcuộchọpcủanhiềunhàxãhộihọcvàcácnhómcấptiến.MộttrongnhữngnhómnàyvâyquanhconngườiđầythuyếtphụcMikhailPetrashevsky.Banămsau,năm1848,cáchmạngnổrakhắpchâuÂu.BịkhơigợibởinhữnggìđangxảyraởphươngTây,cácnhómngườiNgacấptiếnnhưnhómcủaPetrashevskybànvềviệcđitheophongtràochungđó.NhưngnhữngngườiđạidiệncủaSahoàngNicholasIđãthâmnhậpvàonhiềunhómtrongsốđó,vàđãcónhữngvănbảnbáocáovềnhữngchuyệnđiênrồđượcthảoluậntạinhàcủaPetrashevky,baogồmnhữngbànthảovềviệckíchđộngnôngdânnổidậy.Dostoyevskyrấtthathiếtvớiviệcgiảiphóngnôngnô.Ngày23/4/1849,ôngvàhaimươibathànhviênkháctrongnhómcủaPetrashevskybịbắtgiữ.Sautámthángmònmỏitrongtù,nhữngngườitùđượcđánhthứcvàomộtbuổisánglạnhgiá

vàđượcbáochobiếtrằnghômnayhọsẽnghetuyênán.Vàithánglưuđàylàhìnhphạtthôngthườngđốivớitộicủahọ,vàhọnghĩ,chẳngbaolâunữasựthửtháchcủahọsẽchấmdứt.HọbịđẩylênnhữngcỗxengựavàđưađiquanhữngconđườngtuyếtphủcủaSt.Petersburg.Rờinhữngcỗxe,họđivàoquảngtrườngSemyonovskyvàđượcmộtlinhmụcđóntiếp;phíasaulưngôngta,họcóthểthấynhữnghàngbinhlính,vàsaulưngnhữngngườilínhlàhàngngànngườichứngkiến.Họđượcdẫntớimộtgiàngiáophủvảiđenởtrungtâmcủaquảngtrường.Ởphíatrướcgiàngiáolàbacâycột,vàởmộtbênlàmộthàngxebòchởnhữngcỗquantài.Dostoyevskykhôngtinnổinhữnggìôngnhìnthấy.“Khôngthểcóviệchọtửhìnhchúngta,”ôngthìthầmvớingườiđứngcạnh.Họđượcđưatớigiàngiáovàxếpthànhhaihàng.Đólàmộtngàylạnhgiákhôngthểtả,vànhữngngườitùchỉmặcnhữngmanháomỏngkhihọbịbắtvàotháng4.Mộthồitrốngnổilên.Mộtviênsĩquantiếnravàtuyênbảnáncủahọ:“Tấtcảnhữngbịcáobịkhéptộiâmmưulậtđổtrậttựquốcgia,dođóbịphạttửhìnhtrướcmộtđộichấpphápbằngsúng.”Nhữngngườitùkhôngthểnóinênlờivìchoángváng.Khiviênsĩquanđọctotộiphạmvàcáchìnhphạt,Dostoyevskythấyôngtađangnhìnvàođỉnhthápvànglấploángánhmặttrờicủamộtngôinhàthờgầnđó.Nhữngtiasángbiếnmấtkhimộtđámmâybayngangqua,vàmộtýnghĩchợtlướtquađầuông,rằngôngsắpsửabướcvàobóngtốicũngnhanhnhưvậy,vàmãimãi.Độtnhiên,ôngcómộtsuynghĩkhác:“Nếumìnhkhôngchết,nếumìnhkhôngbịgiết,cuộcđờimìnhdườngnhưsẽvôtận,bấtdiệt,mỗiphútlàmộtthếkỷ.Mìnhsẽlưutâmtớimọithứxảyra–mìnhsẽkhônglãngphímộtgiâynàonữa.”Nhữngngườitùđượctraochonhữngchiếcáotrùmđầu.Vịlinhmụcđọckinhcầunguyệnvànghehọxưngtội.Họchiataynhau.Bangườiđầutiênbịtróivàonhữngchiếccột,vànhữngcáimũtrùmđầuđượckéoquađầuhọ.Dostoyevskyđứngởphíatrước,trongnhómtiếptheo.Nhữngngườilínhgiơsúnglên,nhắmvàomụctiêu–vàđộtnhiênmộtcỗxengựaphivàoquảngtrường.Ngườiđànôngnhảyravớimộtphongthư.Vàogiâyphútcuối,Sahoàngđãgiảmántửhìnhcủahọ.Sauđó,cũngtrongbuổisángấy,Dostoyevskyđượctuyênánmới:bốnnămlaodịchkhổsaiởSiberia,theochếđộquânđội.Hầunhưkhôngbịtácđộnggì,hômđó,ôngviếtchongườianh:“Khitôinhìnlạiquákhứvàsuynghĩvềtấtcảquãngthờigiantôiđãlãngphítrongsailầmvàlườinhác…khiđótimtôirỉmáu.Cuộcsốnglàmộttặngvật…mỗiphútcóthểlàmộtnguồnhạnhphúcbấttận!Giámàtuổitrẻbiếtđược!Giờđâyđờitôisẽthayđổi;giờđâytôisẽtáisinh.”Vàingàysau,nhữngchiếccùmnặnggần5kgđượclồngvàotayvàchâncủaDostoyevsky–chúngsẽnằmởđósuốthạntùcủaông–vàôngđượcđưatớiSiberiabằngxebò.Trongbốnnămtiếptheo,ônggánhchịunhiềuđiềukiệntùtộikhắcnghiệtnhất.Khôngđượcphépviết,ôngviếttiểuthuyếttrongđầu,ghinhớchúng.Cuốicùng,năm1857,vẫnđangphụcvụchoquânđộitrongthờihạntù,ôngđượcchophépbắttayvàoviếttácphẩm.Trongkhitrướckiaôngtừngkhổsởvớitừngtrang,mấtcảnửangàynghĩngợi,nayôngviếtvàviếtmãi.NhữngbạnbèthườngthấyôngđibộquanhữngconđườngthànhphốSt.Petersburg,lẩmbẩmnhữngmẩuđốithoạivớichínhmình,chìmvàocácnhânvậtvàcốttruyện.Khẩuhiệumớicủaônglà:“Cốhoànthànhđượccàngnhiềucàngtốttrongthờigianngắnnhất.”Mộtsốngườitiếcchothờigianôngởtù.Điềuđólàmôngnổigiận;ôngrấtbiếtơntrảinghiệmnàyvàkhônghềthấycayđắng.Ôngcảmthấy,khôngcócáingàytháng12năm1849đó,hẳnôngđãlãngphíthờigian.Chotớikhiquađờinăm1881,ôngtiếptụcviếtvớimộttốcđộđiêncuồng,tungrahếtcuốnnàytớicuốnkhác-Tộiácvàtrừngphạt,Nhữngngườiquỷám,AnhemnhàKaramazov–nhưthểmỗitiểuthuyếtđólàtácphẩmcuốicủaông.DiễndịchSahoàngđãquyếtđịnhphạtnhómcấptiếnPetrashevskyhìnhphạtkhổsaingaysaukhihọbịbắt.Nhưngôngmuốndạychohọmộtbàihọcácnghiệthơn,vìthế,ôngđãhìnhdungrahoạtcảnhkhủngkhiếpcủaántửhình,vớimọichitiết-vịlinhmục,nhữngcáimũtrùmđầu,nhữngcỗquantài,lệnhânxáởgiâyphútcuối.Điềunày,ôngtanghĩ,sẽthậtsựgiúphọnhúnnhườnghơnvàlàmchohọbẽmặt.Trênthựctế,mộtvàitùnhânđãtrởthànhmấttrívớinhữngsựkiệnngàyhômđó.NhưngảnhhưởngđốivớiDostoyevskythìkhác:ôngđãbuồnphiềnsuốtnhiềunămvớimộtcảmgiácmấtmát,langthangvôđịnh,khôngbiếtdùngthờigianđểlàmgì.Mộtconngườicựckỳnhạycảm.Ôngđãthậtsựcảmthấycáichếtcủachínhônghằnsâutrên

xươngthịtvàongàyhômđó.Vàôngđãtrảinghiệmsự“ânxá”nàynhưmộtsựtáisinh.Tácđộngnàylàvĩnhviễn.Suốtphầnđờicònlại,Dostoyevskythườngquayvềvớingàyhômđómộtcáchýthức,nhớlạilờitựnguyệnsẽkhôngbaogiờlãngphímộtphútgiâynàonữacủamình.Hoặc,nếuôngthấytrởnênquáthoảimáiannhàn,ôngthườngtớimộtsòngbạcvàchơihếtsạchtiền.Sựnghèotúngvànợnầnđốivớiônglàmộtcáichếtbiểutrưng,némôngtrởvềsựhưvônếucócủađờiông.Dùtrongtrườnghợpnào,ônglạiphảiviết,khôngphảitheocáchviếtcủanhữngtiểuthuyếtgiakhác–nhưthểnólàmộtnghềnghiệpcótínhnghệthuậthơithúvị,vớimọiniềmvuikèmtheocủanó:phòngkhách,nhữngbàidiễnvănvàcácthứtôđiểmkhác.Dostoyevskyviếtnhưthểđờiôngđangbịđedọa,vớimộtcảmgiáckhẩncấpvànghiêmtrangmãnhliệt.Đốivớichúngta,cáichếtlàkhôngthểđolường:nóquámênhmông,quáđángsợ,đếnnỗichúngtasẽlàmhầunhưbấtcứđiềugìđểtránhnghĩtớinó.Xãhộiđượctạorađểlàmchocáichếttrởthànhvôhình,đểgiữnólùixalạinhiềubước.Khoảngcáchđócóvẻcầnthiếtchosựthoảimáicủachúngta,nhưngnóđếnvớimộtcáigiácaokhủngkhiếp:sựảotưởngvềthờigianvôhạn,vàhậuquảlàsựthiếuquantâmtớiđờisốnghàngngày.Chúngtađangchạyxakhỏimộtthựctạivốnđangđốimặtvớitấtcảchúngta.Vớitưcáchmộtchiếnbinhtrongđờisống,bạnphảiquayngượcđộnglựcnàylại:khiếnchoviệcnghĩtớicáichếtlàmộtcáigìđókhôngphảiđểlẩntrốnmàđểghìchặtvàolòng.Nhữngthángngàycủabạncóthểđếmđược.Bạnsẽđiquachúngmộtcáchmơmàngvàhờhữnghaybạnsẽsốngvớimộtýthứcvềtínhkhẩncấp?NhữnghoạtcảnhsânkhấukhinhkhủngdomộtSahoàngtạorakhôngcầnthiết.Hãytưởngtượngnóđènặnglênbạn,khôngchobạnthoátthân-bởivìkhôngcóviệcthoátthân.Việccảmnhậncáichếtđangởngaygótchânmìnhsẽkhiếnchomọihànhđộngcủabạncụthểhơn,mạnhmẽhơn.Đâycóthểlàlầngieosúcsắccuốicùngcủabạn:hãyđếmđi.

Trongkhibiếtrằngmộtngàynàođóchúngtasẽchết,chúngtanghĩrằngnhữngkẻkhácsẽchếttrướcchúngtavàrằngchúngtasẽlàngườicuốicùnglênđường.Cáichếtdườngnhưcáchquáxa.Đâykhôngphảilàmộtýnghĩnôngcạnhaysao?Nóvôgiátrịvàchỉlàmộttròđùatrongmộtgiấcmơ…Trongchừngmựcnhưthểcáichếtluônởtrướccửanhàmình,ngườitaphảinỗlựcmộtcáchthíchđángvàhànhđộngmộtcáchchóngvánh.

Hagakure:CuốnsáchvềSamurai,YamamotoTsunetomo(1659–1720)

NHỮNGYẾUTỐCƠBẢNChúngtathườngcảmthấyhơimấtmáttrongcáchànhđộngcủachúngta.Chúngtacóthểlàmđiềunàyđiềunọ-chúngtacónhiềulựachọn,nhưngcóvẻkhôngcólựachọnnàocầnthiết.Sựtựdocủachúngtalàmộtgánhnặng–hômnaychúngtasẽlàmgì,chúngtasẽđiđâu?Cáckhuônmẫuvàcôngviệcthườngngàygiúpchúngtatránhđượccảmgiácvôphươnghướng,nhưngluônluôncómộtýnghĩkhóchịurằngchúngtacóthểhoànthànhđượcnhiềuđiềuhơn.Chúngtalãngphírấtnhiềuthờigian.Chỉđôikhichúngtaýthứcvềtínhkhẩnthiết,đaphầnthườnglàđếntừbênngoài:chúngtatụtlạiphíasautrongcôngviệc,chúngtatìnhcờnhậnlãnhnhiềuhơnmứcchúngtacóthểgiảiquyếttráchnhiệmvềmộtthứgìđólọtvàotaychúngta.Bấygiờmọithứthayđổi;khôngcòntựdonữa.Chúngtaphảilàmđiềunày,chúngtaphảixongđiềunọ.Điềungạcnhiênlàluônluôntatựhỏiđiềunàykhiếnchochúngtacảmthấyphấnchấnhơn,cảmthấysinhđộnghơnđếnmứcnào;lúcnàymọithứtalàmdườngnhưđềucầnthiết.Nhưngcuốicùngchúngtalạiquayvềvớinhữngkhuônmẫuthôngthườngcủachúngta.Vàkhiýthứcvềmộttínhkhẩnthiếtđãrađi,chúngtathậtsựkhôngbiếtlàmcáchnàođểkéonóquaytrởlại. Nhữngnhàchỉhuyquânsựđãtừngsuynghĩvềvấnđềnàykểtừkhiquânđộitồntại:làmthếnàođểđộngviêncácchiếnsĩ,làmchohọhiếuchiếnhơn,tuyệtvọnghơn?Mộtsốtướnglĩnhđãdựavàotàidiễnthuyếthùnghồnnồngnhiệt,vànhữngaiđặcbiệtgiỏivềkhảnăngnàyđã

cómộtsốthànhcông.Nhưngcáchđâyhơnhaingànnăm,chiếnlượcgiaTrungQuốcTônTửđãđiđếnchỗtinrằngviệcnghediễnthuyết,dùcógâyphấnchấnthếnào,vẫnlàmộtkinhnghiệmquáthụđộngđểcómộtảnhhưởnglâudài.Thayvìthế,ôngnóivề“tửđịa”–nơimàmộtđộiquânbịdồngiáplưngvàomộtđịathếnhưmộtngọnnúi,mộtconsông,mộtcánhrừngvàkhôngcònđườngthoát.Khôngcóđườngthoáilui,TônTửlýluận,mộtđộiquânsẽchiếnđấuvớitinhthầncaohơngấpđôihaygấpbasovớiởmộttrậnđịamở,bởivìcáichếthiệndiệnngaytừbêntrong.TônTửủnghộviệcchủtâmđưabinhsĩvàotửđịa,đemđếnchohọtìnhtrạngnguykhốnmộtcáchtuyệtvọng,khiếnhọchiếnđấunhưquỷsứ.ĐólàđiềumàCortésđãthựchiệnởMexico,vàđólàconđườngchắcchắnduynhấtđểtạoramộtngọnlửathậtsựtừtrongruột.Thếgiớiđượcđiềuhànhbởisựcầnthiết:mọingườithayđổihànhviứngxửcủamìnhchỉvìhọphảilàmnhưthế.Họsẽchỉcảmthấykhẩnthiếtkhicuộcsốngcủahọdựavàonó.[Tửđịa,hay]Đấtchết–làmộthiệntượngtâmlývượtrakháxabênngoàichiếnđịa:nólàmộttậphợpbấtkỳnhữnghoàncảnhnàomàtrongđóbạncảmthấybạnbịbủavâyvàkhôngcósựchọnlựa.Cómộtáplựcthậtsựởsaulưngbạn,vàbạnkhôngthểthoátlui.Thờigianđangdầnhết.Thấtbại-mộtdạngcáichếtvềmặttinhthần–đangnhìnchòngchọcvàomặtbạn.Bạnphảihànhđộnghoặcgánhchịuhậuquả.Thấuhiểu:chúngtalànhữngsinhvậtcómốiràngbuộcmậtthiếtvớimôitrường–chúngtaphảnứngmộtcáchtựnhiênvớinhữnghoàncảnhvàvớimọingườixungquanh.Nếuhoàncảnhdễdàngvàthoảimái,nếumọingườithânthiệnvànồngấm,sựcăngthẳngtựnhiêncủachúngtasẽgiãnra.Thậmchíchúngtacóthểthấymệtmỏivàchánnản;môitrườngthấtbạitrongviệctháchđốchúngta,dùchúngtacóthểkhôngnhậnranó.Nhưnghãyđặtbạnvàomộthoàncảnhkhókhănhơn-mộtđấtchếtvềmặttâmlý–vàđộnglựcthayđổi.Thânthểbạnphảnứngvớinhữngnguycơbởimộtlànsóngnănglượngtuôntrào;tâmtríbạntậptrung.Sựkhẩnthiếtđangbứcbáchbạn;bạnkhôngđượcphéplãngphíchútthờigiannàonữa.Sửdụnghiệuquảnàymộtcáchchủtâmtrongmọilúc,thựchànhnóvớibảnthânnhưmộtdạngđồnghồbáothức.Nămhànhđộngsauđâyđượcthiếtkếđểđặtbạnvàomộtđấtchếttâmlý.Việcđọcvàsuynghĩvềchúngkhôngcóhiệuquảgìcả;mànhấtthiếtbạnphảithựchành.Chúnglànhữnghìnhthứcáplựcđểápdụngchochínhbạn.Dựavàođiềumàbạnmuốn,mộtcúđấmgâychoángởcườngđộnhẹchoviệcsửdụngthườngxuyênhoặcmộtcúsốcthậtsự,bạncóthểmởcấpđộlênhayxuống.Mứcđộlàtùyởbạn.Đặtcược[gieosúcsắc]mọithứtrongmộtvánduynhất.Năm1937,chàngtraihaimươitámtuổiLyndonB.Johnson–lúcđólàgiámđốccơquanQuảnlýThanhniênQuốcgia(NYA)bangTexas-gặpphảimộttìnhthếtiếnthoáilưỡngnan.NghịviênTexasJamesBuchananbịđộttử.TừkhicáccửtriTexastrungthànhcóxuhướngđưanhữngviênchứcvềlạivănphòng,mộtchiếcghếnghịviêncủabangTexaschỉmườinămhoặchaimươinămmớitrốngchỗmộtlần–vàJohnsonmuốnvàoNghịviệntrướcnămbamươituổi;anhkhôngthểchờtớimườinăm.NhưnganhcònrấttrẻvàgầnnhưvôdanhởquậncũcủaBuchanan,quậnthứmười.Anhsẽphảiđươngđầuvớicácchínhtrịgianặngkýmàcửtrinhiệtthànhủnghộ.Tạisaophảithửmộtđiềumàdườngnhưđãđượcđịnhtrướclàthấtbại?CuộcchạyđuanàykhôngchỉlãngphíthờigianmàcònlàmộtnỗiônhụcnếuJohnsonthuađậm,vàcóthểdậptắtnhữngthamvọngdàihạncủaanh.Johnsoncânnhắctấtcảnhữngđiềunày-rồiquyếtđịnhhànhđộng.Trongvàituầnkếtiếp,anhmởchiếndịchvậnđộngmộtcáchnhiệttình,viếngthămtừngngôilàngvàthịtrấnvensôngcủaquận,bắttaynhữngngườinôngdân,ngồitrongnhữngtiệmthuốcđểgặpmọingười-nhữngkẻchưabaogiờđếngầnđểnóichuyệnvớimộtứngcửviêntrướcđó.Anhđẩymạnhmọimưumẹotrongsách-nhữngcuộcmíttinhvàliênhoanngoàitrờikiểucũ,nhữnglờicổđộngmớilạtrênradio.Anhlàmviệcsuốtngàyđêm,vàcậtlực.Trướckhicuộcđuakếtthúc,Johnsonvàobệnhviệnvìkiệtsứcvàviêmruộtthừa.Nhưng,anhđãthắngcử,thựchiệnmộttrongnhữngcúlậtđổlớnnhấtcủalịchsửchínhtrịnướcMỹ.Bằngcáchđặtcượctươnglaicủamìnhtrongmộtván,Johnsonđãđặtmìnhvàohoàncảnhđấtchết.Thânthểvàtinhthầncủaanhđãphảnứngvớinguồnnănglượngmàanhcầnthiết.Thôngthường,chúngtathửquánhiềuviệctrongcùngmộtlúc,chorằngmộttrongsốđósẽđemlạithànhcông–nhưngtrongnhữnghoàncảnhnàytâmtríchúngtabịrốitung,cácnỗlựccủachúngtachỉlơmơnửavời.Tốthơnhếtnắmlấymộttháchthứcgâynảnchí,ngaycảmột

tháchthứcmàngườikháccholànguxuẩn.Tươnglaicủachúngtađangnằmtrongcuộc;chúngtakhôngthểthấtbại.Vàvìthếchúngtakhôngthấtbại.Hànhđộngtrướckhibạnsẵnsàng.Năm49Tr.CN.mộtnhómnghịviênLaMã,đồngminhvớiPompeyvàđangesợquyềnlựccủaJuliusCaesar,lệnhchomộtvịtướngnàygiảitánquânđộicủaôngtahoặcsẽbịxemlàmộtkẻphảnbộilạichếđộCộnghòa.KhiCaesarnhậnđượcnghịđịnhthưnày,ôngđangởmiềnnamGaul(naylànướcPháp)vớichỉnămngànbinhlính;sốcònlạicủacácbinhđoàncủaôngởcáchxatrênmiềnbắc,nơiôngđangmởchiếndịch.Ôngkhôngcóýđịnhtuântheonghịđịnhthưđó-điềuđókhácnàotựsát–nhưngphảimấtnhiềutuầntrướckhiquânđộicủaôngcóthểđếnvớiông.Khôngmuốnchờđợi,Caesarbảovớicácsĩquancủaông:“Hãygieohạtsúcsắc”,rồiôngvànămngànbinhsĩbăngquaRubicon,consôngđánhdấubiêngiớigiữaGaulvàÝ.DẫnquânvàođấtÝcónghĩalàgâychiếnvớiLaMã.Lúcnàykhôngcònđườngquaylại;màlàchiếnđấuhaylàchết.Caesarbuộcphảitậptrungcáclựclượnglại,đểkhônglãngphímộtngườinào,đểhànhđộngthậttốcđộvàđểsángtạocàngnhiềucàngtốt.ÔnghànhquânđếnLaMã.Bằngcáchnắmlấythếchủđộng,ônglàmnhữngnghịviênrunsợ,épPompeyphảibỏtrốn.Chúngtathườngchờđợiquálâuđểhànhđộng,nhấtlàkhikhôngđốimặtvớimộtáplựcbênngoàinào.Đôikhi,hànhđộngtrướckhibạnnghĩbạnđãsẵnsàngthìtốthơn-đểthúcđẩyvấnđềvàbăngquasôngRubicon.Khôngchỉlàmchođốithủkinhngạc,bạncòncóthểsửdụngtốtnhấtcácnguồntiềmnăngcủabạn.Bạnđãracamkếtvàkhôngthểquaytrởlại.Dướiáplực,sựsángtạocủabạnsẽđơmhoakếtquảsumsuê.Hãythườngxuyênlàmviệcnày,bạnsẽpháttriểnkhảnăngsuynghĩvàhànhđộngmaulẹ.Nhúngngườivàonhữngdòngnướcmới.PhimtrườngHollywoodMGMđãđốixửtốtvớiJoanCrawford:nóđãpháthiệnrabà,biếnbàthànhmộingôisao,tạodựngnênhìnhảnhcủabà.Dùvậy,vàođầuthậpniên1940,Crawfordđãcóquáđủ.Tấtcảđềuquátiệnnghi;MGMtiếptụcgiữbàtrongmộtsốvaidiễn,nhưngkhôngvainàocótínhtháchthứccả.Vìthế,năm1943Crawfordđãlàmđiềukhôngthểtưởngtượngđượclàyêucầucắthợpđồng.NhưnghậuquảđốivớiCrawfordcóthểrấtkinhkhủng;việctháchthứchệthốngphimtrườngbịxemlàthiếukhônngoan.Thậtsự,lúcđó,khikýhợpđồngvớihãngWarnerBrothers,cóthểđoántrướclàbàlạisẽđượcgiaonhữngloạikịchbảnnguxuẩntươngtự.Bàtừchốichúng.Trênbờvựccủaviệcbịsathải,cuốicùngbàtìmravaimàbàđangtìmkiếm:vaichínhtrongphimMildredPierce.Tuynhiên,bàkhôngđượcgiaovai.SắpxếpđểlàmviệcvớiđạodiễnMichaelCurtiz,bàcốtìmcáchđểthayđổiýđịnhcủaôngvàgiànhđượcvaidiễn.Bàđãdiễnmộtvaiđểđời,chiếmđượcgiảiNữdiễnviênxuấtsắcOscar,vàkhôiphụclạisựnghiệpcủamình. KhirờikhỏiMGM,Crawfordđãnắmlấymộtcơmaylớn.NếubàthấtbạiởWarnerBrothers,sựnghiệpcủabàsẽnhanhchóngkếtthúc.NhưngCrawfordđãliềulĩnhmộtcáchthànhcông.Khibàbịtháchthức,khibàđứngbênbờvực,bàcháylênvớinguồnnănglượngvàởtrongtrạngtháitốtnhất.NhưCrawford,đôikhibạnphảitựépbuộcmìnhđivàođấtchết–rũbỏnhữngmốiquanhệcũvànhữnghoàncảnhtiệnnghilạiphíasau,cắtnhữngmốidâyvớiquákhứ.Nếubạnkhôngchobảnthânmìnhmộtlốithoátnào,bạnsẽkhiếnchonỗlựcmớicủabạnđạthiệuquả.Việcrờibỏquákhứđểtớinhữnglãnhđịamớicũnggiốngnhưmộtcáichết–vàviệccảmnhậnsựkếtthúcnàysẽlôibạntrởlạicuộcđời.Biếnnóthành“Anhchốnglạicảthếgiới”.Sovớinhữngmônthểthaonhưbóngbầudục,bóngchàychậmhơnvàkhôngcóđầurachosựhiếuchiến.ĐâylàmộtvấnđềđốivớitaycầuthủtấncôngTedWilliam–anhchơihaykhianhnổigiận,khianhcảmthấyanhđangchốnglạicảthếgiới.TạoratâmtrạngnàytrênsânlàmộtđiềukhóđốivớiWilliam,nhưngngaytừrấtsớm,anhkhámpháramộtvũkhíbímật:giớibáochí.Anhtạothànhthóiquenlàmnhụccácphóngviênthểthao,hoặcchỉtừchốikhônghợptácvớihọ,hoặcnặnglờixỉvảhọ.Cáctaynhàbáothôikhôngủnghộmàviếtnhữngbàichỉtríchvềtínhkhícủaanh,đặtdấuhỏivềtàinăngcủaanh,côngbốvềsựgiảmsútnhẹnhấtcủaanhtrongđiểmbìnhquânghibàn.Dùvậy,khibịcácnhàbáophangtớitấp,Williamchơitốtnhất.Anhtiếptụcphákỷlụcghibàn,nhưthểđểchứngminhlàhọđãsai.Năm1957,khiđãtiếnhànhmốihậnsuốtmộtnămdàivớicáctờbáo,

cólẽanhđãchơimùabónglớnnhấtcủamìnhvàgiànhđượcdanhhiệucầuthủxuấtsắcởđộtuổibốnmươi.Nhưmộtphóngviênviết:“Sựcămghétdườngnhưđãkíchhoạtcácphảnxạcủaanhtanhưadrenalinkíchthíchtráitim.Sựthùoánlànhiênliệucủaanhta!”ĐốivớiWilliam,mốithùđốivớigiớibáochívàcôngchúng,làmộtloạiáplựcthườngxuyênmàanhcóthểđọc,nghevàcảmnhận.Họghétanh,họnghingờanh,họmuốnanhthấtbại;anhsẽchỉchohọthấy.Vàanhđãlàmthế.Mộttinhthầnchiếnđấucầnmộtchútbựcmình,mộtcơngiậndữvàcămghétđểtiếpnhiênliệuchonó.Vìthếđừngngồixuốngvàchờmọingườiđểcótinhthầnhiếuchiến;hãykíchthíchvàlàmnótứcđiênlênmộtcáchcốtình.Cảmthấybịdồnvàogóckẹtbởimộtsốđôngngườighétbạn,bạnsẽchiếnđấunhưđiên.Lòngcămghétlàmộtcảmxúcmạnhmẽ. Ghinhớ:trongbấtkỳtrậnđấunào,bạnđangđặttêntuổivàthanhdanhcủamìnhlênđườngvạch;kẻthùcủabạnsẽthưởngthứcsựthấtbạicủabạn.Sửdụngáplựcđóđểlàmchobảnthânchiếnđấungoancườnghơn.Giữchobảnthânluônnăngđộngvàkhôngthỏamãn.Napoleoncónhiềuphẩmchấtkhiếnchoông,cólẽ,trởthànhvịtướnglớnnhấttronglịchsử,nhưngcáinângônglêntớinhữngtầmcaovàgiữôngởđóchínhlànguồnnănglượngvôhạncủaông.Trongnhữngchiếndịchônglàmviệctừ18–14giờmỗingày.Nếucần,ôngsẽđimàkhôngngủsuốtnhiềungày,thếnhưngviệckhôngngủítkhilàmgiảmcáckhảnăngcủaông.Ôngthườnglàmviệctrongbồntắm,ởnhàhát,trongmộtbữatiệctối.Đểmắttớimọichitiếtcủacuộcchiếntranh,ôngcóthểcưỡingựavôsốdặmmàkhôngmệtmỏihaythanphiền.Cốnhiên,Napoleoncósứcchịuđựngsiêuphàm,nhưngcònhơnthế:ôngkhôngbaogiờđểbảnthânngơinghỉ,khôngbaogiờbiếtthỏamãn.Năm1796,trongvịtríchỉhuyđầutiêncủaông,ôngdẫnquânPhápđếnmộtchiếnthắnglẫylừngởÝ,rồingaylậptứctiếptụcmộtchiếndịchkhác,lầnnàyởAiCập.Ởđó,khôngvuivớicáchthứccuộcchiếndiễnravàvớiviệcthiếumộtquyềnlựcchínhtrịmàôngcảmthấyđangcanthiệpvàosựkiểmsoátcácvấnđềquânsựcủamình,ôngquayvềPhápvàmưuđồtrởthànhmộttổngtài.Đạtđượcđiềunày,ngaylậptứcôngtriểnkhaichiếndịchthứhaiởÝ.Vàôngcứthếtiếptục,đắmchìmvàonhữngcuộcchiếnmới,nhữngtháchthứcmới,đòihỏiôngphảitậptrungnguồnnănglượngvôhạncủachínhmình.Nếuôngkhônggặpkhủnghoảng,ôngsẽlụitàn.Khichúngtamỏimệt,thườnglàvìchúngtachánnản.Khikhôngcómộttháchthứcthậtsựnàođốimặtvớichúngta,mộttrạngtháihônmêthểchấtvàtinhthầnxuấthiện.“Đôikhicáichếtchỉđếntừmộtthiếuthốnvềnănglượng.”CólầnNapoleonđãnóithế.Vàsựthiếuthốnnănglượngđếntừsựthiếuthốncáctháchthức,đếnkhichúngtagánhvácnhiềuhơnhoặcíthơnkhảnăngtacó.Hãythửđánhliềuvàthânthểbạn,tâmtríbạnsẽphảnứngvớimộtdòngnănglượngtuôntrào.Đánhliềulàmộtsựthựchànhthườngxuyên;đừngbaogiờđểchobảnthânbạnnghỉngơi.Chẳngbaolâu,sốngtrênđấtchếtsẽtrởthànhmộtloạinghiện-bạnsẽkhôngthểlàmgìmàkhôngcónó.Khinhữngngườilínhsốngsótsaumộtcuộcchạmtránsinhtử,họthườngcảmthấymộtsựhồhởimàhọmuốncólạilầnnữa.Cuộcsốngcónhiềuýnghĩahơnkhiđốidiệnvớicáichết.Nhữnghànhđộngliềulĩnhcủabạn,nhữngtháchthứcmàbạnvượtqua,giốngnhưnhữngcáichếttượngtrưng,màisắcthêmnhậnthứccủabạnvềcuộcsống.

Tưliệu:Nếuchiếnđấunhanhnhẹn,ngươisẽsốngsót,nếukhông,ngươisẽmạngvong,đógọilà(tử)địa…Đặthọtrongmộtnơikhôngcònnơinàođểđến,vàhọsẽchếttrướckhibỏchạy.Nếuhọsắpchếtởđó,cógìmàhọkhôngthểlàm?Cácchiếnbinhsẽdùnghếtsứcmạnhcủamình.Mộtkhicácchiếnbinhgặpnguyhiểmlớn,khiđóhọkhôngcònbiếtsợ.Khiởnơikhôngthểđiđâukhác,họvữngvàngkiênđịnh,khihọđặthếttâmtrívàocuộcchiến,họgắnliềnvớinó.Nếuhọkhôngcònđườnglựachọn,họsẽchiếnđấu.

BinhPháp,TônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

Hìnhảnh:Lửa.Bởichínhbảnthânnókhôngcósứcmạnh;nódựavàomôitrườngcủanó.Chonókhôngkhí,gỗkhô,mộtngọngióđểquạtlửabùnglênvànócóđượcmộtđộnglựckhủngkhiếp,trởnênnónghơn,tựnuốtlấychínhnó,ngốntấtcảnhữnggìtrênđườngcủanó.Đừngbaogiờbỏquamộtsứcmạnhnhưthế.

HOÁNVỊNếucảmgiáckhôngcógìđểmấtcóthểthôithúcbạntiếnlên,nócũngcóthểlàmđiềutươngtựđốivớinhữngngườikhác.Bạnphảitránhbấtkỳxungđộtnàovớimọingườiđangtrongvịthếnày.Cóthểhọđangsốngtrongnhữngđiềukiệnkinhkhủnghoặc,bởimộtlýdobấtkỳnàođó,đangmuốntựsát;trongbấtkỳtrườnghợpnào,họđangtuyệtvọng,vànhữngconngườituyệtvọngsẽđánhliềumọithứtrongmộttrậnchiến.Điềunàymangtớichohọmộtlợithếlớnlao.Đãbịđánhbạibởihoàncảnh,họkhôngcòngìđểmất.Bạncũngthế.Hãyđểchohọyên.Tráilại,tấncôngnhữngkẻthùkhitinhthầncủahọxuốngthấpmangđếnchobạnlợithế.Cólẽhọđangchiếnđấuvìmộtnguyêndomàhọbiếtlàbấtcônghaychomộtchỉhuymàhọkhôngkínhtrọng.Hãytìmcáchđểhạthấptinhthầncủahọnhiềuhơnnữa.Cácđoànquânvớitinhthầnthấpsẽmấtcanđảmbởimộtthấtbạinhỏnhất.Mộtsựbiểudươnglựclượngsẽđèbẹptinhthầnchiếnđấucủahọ.Luôncốhạthấpýthứcvềsựcấpthiếtcủađốithủ.Làmchonhữngkẻthùnghĩrằnghọcótấtcảthờigiantrênthếgiới;khibạnđộtnhiênxuấthiệnởbiêngiớicủahọ,họởtrongmộttrạngtháingủmê,vàbạnsẽdễdàngtànpháhọ.Tronglúcbạnđangmàisắctinhthầnchiếnđấucủamình,luônlàmđiềubạncóthểđểlàmcùnnhụttinhthầncủahọ.

PhầnIICHIẾNTRANHCÓTỔCHỨCCóthểbạncónhữngýtưởngxuấtsắc,cóthểbạncókhảnăngphátminhranhữngchiếnlượcbấtkhảchiếnbại,nhưngnếunhómmàbạnlãnhđạo-vàphụthuộcvàonóđểthựchiệncáckếhoạchcủamình-khôngnhiệttìnhđápứngvàkhôngcótinhthầnsángtạo,vànếucácthànhviêncủanóluônluônđặtcáclịchtrìnhhoạtđộngcủariênghọlêntrướcnhất,cácýtưởngcủabạnsẽchẳngcónghĩalýgì.Bạnphảihọcbàihọccủachiếntranh:chínhcấutrúccủaquânđội-dâychuyềnmệnhlệnhvàmốiquanhệcủacácbộphậnđốivớitổngthể-sẽđemđếnchobạnsứcmạnhchiếnlược.Mụctiêucơbảntrongchiếntranhlàđưatốcđộvàtínhlưuđộngvàochínhcấutrúcquânđộicủabạn.Nghĩalàchỉcómộtquyềnlựcduynhấttrênđỉnh,tránhsựdodựvàlúngtúngcủasựlãnhđạophânquyền.Nghĩalàđemđếnchocácchiếnsĩmộtýthứcvềmụctiêutổngquátđểhoànthànhvàquyềnhạnrộngrãiđểhànhđộngđạttớimụctiêuấy;thayvìchỉphảnứngnhưnhữngngườimáy,họcókhảnăngđápứnglạicácsựkiệnởchiếnđịa.Cuốicùng,nócónghĩalànhữngchiếnsĩnăngđộng,sángtạonênmộttinhthầnđồngđộisẽmangđếnchohọmộtxunglượngkhôngthểcưỡngkhánglại.Vớinhữngnguồnlựcđượctổchứctheophươngcáchnày,mộtvịtướngcóthểthíchứngvớinhữnghoàncảnhnhanhhơnkẻthù,chiếmđượcmộtlợithếcótínhchấtquyếtđịnh.Môhìnhquânđộinàycókhảnăngthíchứngcựckỳđốivớibấtkỳnhómnào.Nóchỉcómộtđòihỏiđơngiản:trướckhitriểnkhaimộtchiếnlượcvàohànhđộng,hãythấuhiểucấutrúcnhómcủabạn.Bạncóthểluônluônthayđổivàthiếtkếlạinóchothíchhợpvớicácmụcđichcủabạn.Bachươngsauđâysẽgiúpbạntậptrungvàovấnđềcơbảnnàyvàtraochobạnnhữngchọnlựacótínhchiếnlược-nhữngmôhìnhtổchứckhảdĩđểlàmtheo,cũngnhưnhữngsailầmtaihọađểtránhné.

5

TRÁNHNHỮNGCÁIBẪYCỦATƯDUYTHEONHÓMCHIẾNLƯỢCTƯDUYVÀKIỂMSOÁT

Vấnđềtrongviệclãnhđạobấtkỳnhómnàolàmọingườiđềukhôngthểtránhkhỏicónhữnglịchtrìnhhoạtđộngriêngcủahọ.Nếubạnquáđộcđoán,họsẽkhôngbằnglòngbạnvàlặnglẽtìmcáchphảnkháng.Nếubạnquádễdàng,họsẽtrởlạivớisựíchkỷtựnhiêncủahọvàbạnđánhmấtsựkiểmsoát.Bạnphảitạoramộtdâychuyềnmệnhlệnhtrongđómọingườikhôngcảmthấybịứcchếbởiảnhhưởngcủabạnnhưngvẫnlàmtheosựchỉđạocủabạn.Hãyđặtmọingườivàođúngvịtrí-nhữngngườiđósẽthựcthitinhthầncủacácýtưởngdobạnđềramàkhôngphảilànhữngngườimáy.Làmchomệnhlệnhcủabạnrõràngvàgâyhưngphấn,tậptrungsựchúývàođộinhóm,chứkhôngphảilàngườilãnhđạo.TạomộtýthứcvềsựthamgianhưngđừngrơivàoTưduytheonhóm-sựphilýcủaviệcquyếtđịnhtheotậpthể.Làmchobảnthânmìnhtrônggiốngnhưmộtmẫumựccủasựcôngbằng,nhưngđừngbaogiờtừbỏtínhthốngnhấtcủamệnhlệnh.

DÂYCHUYỀNBỊPHÁVỠThếChiếnIkhởiđầuvàotháng8/1914,vàvàocuốinămđó,khắpMặttrậnphíaTây,quânPhápvàquânAnhbịquânĐứcdồnvàomộtthếbíchếtngười.Tuyvậy,tronglúcđó,ởMặttrậnphíaĐông,ĐứcđangtấncôngmộtcáchyếuớtquânNga,đồngminhcủaAnhvàPháp.CácchỉhuyquânđộiAnhphảithửmộtchiếnlượcmới,vàkếhoạchcủahọ,đượchậuthuẫnbởiBộtrưởngHảiquânAnhWinstonChurchillvànhữngngườikhác,làtiếnhànhtấncôngvàoGallipoli,mộtbánđảoởeobiểnDardanellescủaThổNhĩKỳ.ThổNhĩKỳlàmộtđồngminhcủaĐức,vàeobiểnDardanelleslàcửangỏđếnConstantinople,thủđôcủaThổNhĩKỳ(hiệnnaylàIstanbul).NếuquânĐồngminhcóthểchiếmđượcGallipoli,Constantinoplesẽthấtthủtheo,vàThổNhĩKỳphảirờikhỏicuộcchiến.Ngoàira,sửdụngcácđiểmtựaởThổNhĩKỳvàvùngBalkans,quânĐồngminhcóthểtấncôngquânĐứctừphíađôngnam,chẻnhỏcácđộiquâncủanóvàlàmsuyyếukhảnăngchiếnđấucủanóởMặttrậnphíaTây.HọcũngsẽcóthêmmộttuyếntiếptếthôngthoángtớiNga.ChiếnthắngởGallipolicóthểthayđổicụcdiệncuộcchiến.Kếhoạchđượcthôngqua.Tháng3/1915,TướngIanHamiltonđượcchỉđịnhlàmngườichỉhuychiếndịch,Hamilton,sáumươihaituổi,làmộtchiếnlượcgiatàibavàmộtvịchỉhuycókinhnghiệm.ÔngvàChurchillcảmthấychắcchắnrằnglựclượngcủahọ,baogồmquânÚcvàNewZealand,cóthểđốichọivớiquânThổ.MệnhlệnhcủaChurchillrấtđơngiản:chiếmConstantinople.Ôngdànhnhữngchitiếtlạichovịtướng.KếhoạchcủaHamiltonlàđổbộvàobađiểmđầumútởphíatâynamcủabánđảoGallipoli,

củngcốcácbãibiểnvàquétlênhướngbắc.Việcđổbộtiếnhànhvàongày27tháng4.Ngaytừđầu,hầunhưmọithứđềusailệch:nhữngtấmbảnđồquânsựkhôngchínhxác,cácđạoquânđổbộsaivịtrí,cácbãibiểnquáhẹpsovớidựkiến.Tệhơntấtcả,quânThổkhángcựmộtcáchdữtợnvàhiệuquảkhôngngờ.Vàocuốingàythứnhất,phầnlớntrongsố70.000quânĐồngminhđãđổbộ,nhưnghọkhôngthểtiếnrakhỏicácbãibiển,nơiquânThổghimchặthọlạitrongnhiềutuần.Đólạilàmộtthếbíkhác;Gallipoliđãtrởthànhmốihọa.Tấtcảdườngnhưđãthấtbại,nhưngvàocuốitháng6,ChurchillthuyếtphụcđượcchínhphủcửthêmnhiềuđạoquânvàHamiltonđềxuấtmộtkếhoạchmới.Ôngtasẽchođổbộ20.000quânởVịnhSuvla,cáchkhoảng20dặmvềphíabắc.Suvlalàmộtmụctiêudễtấncông:nócómộtcảnglớn,địahìnhthấpvàbằngphẳng,vàchỉcómộtnhómnhỏquânThổphòngngự.Xâmchiếmđượcnơiđó,quânThổsẽbuộcphảichiacắtcácđạoquân,đểquânĐồngminhtựdotiếntớimiềnnam.Thếgọngkềmsẽvỡ,vàGallipolisẽthấtthủ. ĐểchỉhuycuộchànhquânSuvla,HamiltonbuộcphảichấpnhậnmộttướngAnhcaocấpnhấtsẵnsàngnhậnnhiệmvụnày,TrungtướngFrederickStopford.Dướiôngta,ThiếutướngFrederickHammersleysẽchỉhuySưđoànsốmườimột.KhôngaitronghaingườinàylàlựachọnhàngđầucủaHamilton.Stopford,mộtgiảngviênquânsự61tuổi,chưatừngchỉhuycácđạoquântrongchiếntranhvàxemsựoanhtạcbằngpháobinhlàcáchduynhấtđểthắngtrận,ôngcũngđangtrongtìnhtrạngsứckhỏakém.VềphầnHammersley,ôngđãtrảiquamộtcơnđộtquỵthầnkinhvàonămtrước.PhongcáchcủaHamiltonlànóivớicácsĩquancủaôngvềmụcđíchcủatrậnchiếnsắptớinhưnggiaophótoànbộviệcthựchiệnnóchohọ.Ônglàmộtconngườilịchthiệp,khôngbaogiờlỗmãnghayépbuộc.Vídụ,ởmộttrongnhữngcuộchọpđầutiêncủahọ,Stopfordyêucầucónhữngthayđổitrongcáckếhoạchđổbộđểgiảmbớtnguycơ.Hamiltonnhãnhặnchiềutheoôngta.Hamiltoncómộtyêucầu.MộtkhiquânThổbiếtvềviệcđổbộởSuvla,họsẽnhanhchóngchoquântiếpviện.Vậy,ngaykhiquânĐồngminhlênbờ,Hamiltonmuốnhọtiếnquânngaylậptứctớimộtdãyđồisâutrongđấtliềnbốndặm,gọilàTekkeTepe,vàphảitớiđótrướcquânThổ.TừTekkeTepe,quânĐồngminhsẽchếngựbánđảo.Mệnhlệnhkháđơngiản,nhưngđểkhônglàmmấtlòngcácthuộccấp,Hamiltonđãdiễntảnóvớinhữngtừngữphổthôngnhất.Điềucốtyếunhấtlàôngkhôngxácđịnhcụthểkhungthờigian.ÔngđãdiễntảmơhồđếnnỗiStopfordhoàntoàndiễndịchsaiýcủaôngta:thayvìcốgắngtớiTekkeTepe“càngsớmcàngtốt”,Stopfordnghĩrằngôngtanêntiếntớidãyđồi“nếucóthể”.ĐólàmệnhlệnhmàôngtruyềnđạtchoHammersley.VàkhiHammersley,đanglolắngvềtoànchiếndịch,truyềnđạtlạinóchocácđạitácủaôngta,mệnhlệnhđóđãtrởnênkémphầnkhẩncấpvàcònmơhồhơnnữa.Cònnữa,dùchiềutheoStopford,Hamiltonđãbácbỏviêntrungtướngởmộtphươngdiện:ôngtừchốiyêucầuchothêmnhiềupháobinhoanhtạcđểlàmgiãnđộihìnhquânThổ.CácđạoquâncủaStopfordcóquânsốnhiềuhơnquânThổởSuvlagấpmườilần,Hamiltonđáp,thêmpháobinhlàkhôngcầnthiết.Cuộctấncôngbắtđầutừsángsớmngày7tháng8.Mộtlầnnữanhiềuthứtrởnêntồitệ:nhữngthayđổicủaStopfordtrongkếhoạchđổbộđãlàmtấtcảrốitung.Khicácsĩquancủaôngtalênbờ,họbắtđầutranhcãi,khôngchắcchắnvềvịtrívàđốitượngcủahọ.Họcửliênlạctớihỏivềbướckếtiếpcủahọ:Tiếnlên?Củngcố?-Hammersleykhôngtrảlời.Stopfordđãởtrênmộtconthuyềnngoàibờbiển,từđócóthểkiểmsoáttrậnchiến-nhưngtrênconthuyềnđóôngtakhôngthểtớiđủnhanhđểranhữngmệnhlệnhtứcthời.Hamiltonthìởtrênmộthònđảocáchxanơiđó.Ngàyhômđóđãbịphungphívàosựcãivãvàsựtrìhoãnvôtậnnhữngthôngđiệp.Sánghômsau,Hamiltonbắtđầucảmnhậncócáigìđóđãsailệch.Từmáybaytrinhsát,ôngbiếtrằngvùngđấtbằngquangSuvlachủyếulàtrốngtrảivàkhôngcóphòngngự;conđườngtớiTekkeTepemởngỏ-cácđạoquânchỉviệchànhquân-nhưnghọvẫncònởchỗmàhọở.

Hamiltonquyếtđịnhtựmìnhtớimặttrận.TớithuyềncủaStopfordvàoxếchiềuhômđó,ôngpháthiệnravịtướngnàyđangtrongmộttâmtrạngtựchúcmừng:tấtcả20.000quânđãlênbờ.Không,ôngchưaralệnhchocácđạoquântiếntớidãyđồi;khôngcópháobinhôngtasợrằngquânThổsẽđộtkíchhọ,vàôngtacầnngàyđóđểcủngcốcácvịtrívàđưalênbờcácthứquânnhu.Hamiltoncốkềmcơngiậndữ:ôngđãnghetrướcđómộtgiờrằngngườitađãnhìnthấycáccánhquânThổchiviệnđangvộivãtiếnvềSuvla.QuânĐồngminhphảitớichiếmlĩnhTekkeTepevàochiềunay,ôngnói-nhưngStopfordphảnđốimộtcuộchànhquânđêm.Quánguyhiểm.Hamiltoncốgiữbìnhtĩnhvàlịchsựxinlỗi.Trongtâmtrạnggầnnhưhốthoảng,HamiltonquyếtđịnhtớithịsátHammersleyởSuvla.Gầnmấthếttinhthần,ôngtìmthấyđoànquânđangtrúđóngtrênbờbiểnnhưthểđólàmộtbờsôngvàongàynghỉlễ.Cuốicùng,ôngtìmraHammersley,-ôngtaởđầukiacủavịnh,bậnrộngiámsátviệcxâydựngcácsởchỉhuylâmthờicủaôngta.Đượchỏivìsaoôngtakhôngchiếmlĩnhnhữngngọnđồi,Hammersleyđáprằngôngtađãcửnhiềulữđoànthựchiệnmụcđíchđó,nhưnghọđãchạmtránvớipháobinhcủaquânThổvàcácviênđạitáđãbảorằnghọkhôngthểtiếnthêmmàkhôngcósựchỉđạo.CáccuộcđốithoạigiữaHammersley,Stopfordvàcácviênđạitáởtrậnđịacứdiễnramãinhưthế,vàkhicuốicùngStopfordtới,ôngtagửithôngđiệpchoHammersleytiếnlênmộtcáchcẩntrọng,cholínhnghỉngơi,vàchờđợithờicơchotớingàykếtiếp.Hamiltonkhôngthểkiềmchếđượcnữa:mộttoánquânbằngnắmtayđangkềmchânmộtđạoquân20.000ngườikhỏimộtcuộchànhquânđơngiảndàibốndặmđường!Sánghômsausẽquámuộn;cáclựclượngchiviệncủaThổđangtrênđườngtới.Dùtrờiđãtối,HamiltonralệnhchoHammersleycửngaymộtlữđoàntớiTekkeTepengaylậptức.Đócóthểlàmộtcuộcchạyđuađểhoànthànhnhiệmvụ.Hamiltonquaylạimộtconthuyềntrêncảngđểgiámsáttìnhhình.Bìnhminhsánghômsau,ôngtheodõicuộchànhquânbằngốngnhòm-vàtrôngthấy,vớinỗikhủngkhiếp,cácđạoquânĐồngminhđangnốiđuôinhauthoáiluikhỏiSuvla.MộtcánhquânlớncủaThổđãtớiTekkeTepetrướchọbamươiphút.Trongvàingàysauđó,quânThổđãchiếmlạicácvịtríquanhSuvlavàchọcthủngquâncủaHamiltontrênbãibiển.Vàithángsau,quânĐồngminhđãtừbỏcuộctấncôngvàoGallipolivàrútquân.DiễndịchKhilênkếhoạchxâmchiếmSuvla,Hamiltonđãnghĩtớimọiđiều.Ônghiểurõsựcầnthiếtcủayếutốbấtngờ,đánhlừaquânThổvềvịtríđổbộ.Ôngnắmchắcnhữngchitiếthợplýcủamộtcuộctấncôngđổbộphứctạp.Địnhvịđượcđiểmxungyếu-TekkeTepe-từđóquânĐồngminhcóthểphávỡthếkẹtởGallipoli,ôngđãvạchramộtchiếnlượcxuấtsắcđểtớiđó.Thậmchíôngcòncốchuẩnbịchonhữngsựcốbấtngờluôncóthểxảyratrongchiếntrận.Nhưngôngbỏquamộtđiềugầngũisátsườnnhấtđốivớiông:dâychuyềnmệnhlệnh,vàchutrìnhthôngtinnhờđónhữngthôngtin,mệnhlệnhvàquyếtđịnhcóthểđượcluânchuyểntớilui.Ôngphảiphụthuộcvàosựluânchuyểnđóđểcóthểkiểmsoátđượchoàncảnhvàthựcthichiếnlượccủamình.NhữngmắtxíchđầutiêncủadâychuyềnlàStopfordvàHammersley.Cảhaiđềukhôngdámliềulĩnh,vàHamiltonđãthấtbạitrongviệctựđiềuchỉnhmìnhtheonhữngnhượcđiểmcủahọ:mệnhlệnhphảichiếmTekkeTepecủaôngquánhãnhặn,bịdânsựhóavàkhôngthểhiệnquyềnlực,cònStopfordvàHammersleythìdiễndịchnótheonhữnglosợcủahọ.HọxemTekkeTepelàmộtmụctiêukhảdĩđểnhắmtớichỉkhicácbãibiểnđãđượccủngcố.NhữngmắtxíchkếtiếptrongdâychuyềnlàcácviênđạitáchỉhuycuộctấncônglênTekkeTepe.HọkhôngtiếpxúcvớiHamiltontrênhònđảocủaônghayvớiStopfordtrêntàucủaôngta,vàHammersleyquáyếuđểcóthểchỉhuyhọ.Bảnthânhọcũngsợhànhđộngtheoýmìnhvàlàmrốitungmộtkếhoạchmàhọchưahềnắmbắtđược;họdodựởtừngbước.Bêndướicácviênđạitálànhữngsĩquanvàbinhsĩ,nhữngngườibịbỏmặccholangthangtrênbờbiểnnhưnhữngbầykiếnlạcđườngvìthiếusựchỉđạo.Sựmơhồkhôngrõởtrênđỉnhđãbiếnthànhsựlúngtúngvàmêmuộiởdướiđáy.Thànhcôngphụthuộcvàotốcđộmàvớinóthôngtincóthểtruyềnđitheocảhaichiềudọctheodâychuyềnchỉhuy,đểchoHamiltoncóthểhiểuđượcviệcgìđangxảyravàđiềuchỉnhnhanhhơnkẻthù.Nhưngdâychuyềnđãbịphávỡ,và

trậnđánhGallipolithấtbại.Khimộtthấtbạinhưthếxảyra,khimộtcơhộibằngvàngtrượtquakhỏinhữngngóntaycủabạn,lẽtựnhiênlàbạnphảitìmhiểunguyêndo.Cóthểbạnđổlỗichonhữngsĩquanbấttàicủabạn,kỹthuậtcònthiếusótcủabạn,sựthôngminhchưahoànthiệncủabạn.Nhưngđólànhìnvàophíasaulưngthếgiới;nóchắcchắnsẽmangtớithêmnhiềuthấtbại.Sựthậtlàmọisựkhởiđầutừtrênchópđỉnh.Điềuquyếtđịnhthấtbạihaythànhcôngcủabạnlàphongcáchchỉhuycủabạnvàdâychuyềnmệnhlệnhmàbạnthiếtkếra.Nếunhữngmệnhlệnhcủabạnmơhồvànửavời,trướckhitớitrậnđịachúngsẽtrởnênvônghĩa.Đểmọingườilàmviệcmàkhôngcósựgiámsát,họsẽquaytrởlạivớitínhíchkỷtựnhiêncủahọ:họsẽthấytrongmệnhlệnhcủabạncáimàhọmuốnthấy,vàhànhvicủahọsẽchạytheocáclợiíchcủachínhhọ.Trừphibạnđiềuchỉnhphongcáchchỉhuycủabạntheonhượcđiểmcủanhữngngườitrongnhómcủabạn,bạnsẽgầnnhưkếtthúcvớimộtchỗvỡtrongdâychuyềnmệnhlệnh.Thôngtinởtrậntuyếnsẽtớibạnmộtcáchchậmchạp.Mộtdâychuyềnmệnhlệnhchínhxácvàsựkiểmsoátmànómangtớichobạnkhôngphảilàmộtsựcốngẫunhiên;nólàsựsángtạocủabạn,làmộttácphẩmnghệthuậtđòihỏisựquantâmchúýthườngxuyên.Bỏquanó,bạngặpnguyngay.

Bởilẽcácvịchỉhuynhưthếnào,thì,nhưmộtquyluật,nhữngthuộccấpbêndướihọcũngnhưthế.Xenophon(430?-355?Tr.CN.)

KIỂMSOÁTTỪXAVàocuốithậpniên1930,TướngGeorgeC.Marshall,LữđoàntrưởngMỹ(1880-1958),rasứcthuyếtphụcchosựcầnthiếtcủaviệccảicáchquânđội.Quânđộicóquáítbinhsĩ,họđượchuấnluyệnmộtcáchtồitệ,cáchọcthuyếtđươngthờithìyếukémkhôngphùhợpvớikỹthuậthiệnđại-bảndanhsáchcácvấnđềcònkéodàinữa.Năm1939,TổngthốngFranklinD.Rooseveltđãphảichọnôngtalàmphóbanthammưuquânsựcủaông.Sựbổnhiệmnàylàcầnkíp:ThếchiếnIIđãbắtđầuởchâuÂu,vàRoosevelttinrằngHoaKỳchắcchắnsẽphảinhậpcuộc.Ônghiểuđượcsựcầnthiếtcủaviệccảicáchquânđội,vìthếôngbỏquanhiềutướnglĩnhcóthâmniênvàkinhnghiệmhơnđểchọnMarshallchocôngviệcđó.Sựbổnhiệmnàylàmộtcâunguyềnrủatráhình,bởiBộChiếntranhđãởtrongtìnhtrạngthiểuchứcnăngmộtcáchtuyệtvọng.Nhiềutướnglĩnhcủanócócáitôikhủngkhiếpvàcóquyềnlựcđểtiếnhànhcáccáchthứclàmviệccủahọ.Nhữngsĩquancaocấp,thayvìvềhưulạinắmnhữngcôngviệccủabộ,tíchlũycáccứđịaquyềnlựcvànhữngtháiấpmàhọlàmmọithứcóthểđểbảovệ.Mộtnơichốncủanhữngmốihậnthù,sựlãngphí,nhữnglỗhổngthôngtinvànhữngcôngviệctrùnglắp,bộđãtrởthànhmộtkhốihỗnloạn.LàmsaoMarshallcóthểchấnchỉnhlạiquânđộichocuộcchiếntoàncầunếuôngkhôngthểkiểmsoátđượcnó?Làmsaoôngcóthểsánglậptrậttựvàsựhữuhiệu?Trướcđókhoảngmườinăm,MarshallđãphụcvụvớitưcáchtrợlýthammưucủaTrườngBộbinhởFortBenning,Georgia,nơiôngđãđàotạonhiềusĩquan.Suốtthờigianởđó,ôngđãgiữmộtcuốnsổtay,trongđóôngghitêncủanhữnghọcviêntrẻcótriểnvọng.Ngaysaukhitrởthànhngườiđứngđầubanthammưu,MarshallbắtđầuchocácsĩquangiàtrongBộChiếntranhnghỉhưuvàthayvàođónhữngsĩquantrẻmàôngtừngđàotạo.Nhữngsĩquannàycónhiềuthamvọng,họchiasẻvớiôngvấnđềcảicách,vàôngđộngviênhọnóilênsuynghĩvàbiểulộócsángkiến.HọbaogồmnhữngngườinhưOmarBradleyvàMarkClark,nhữngngườichủchốttrongThếchiếnII,nhưngkhôngcóaiquantrọnghơnkẻmànhàbảotrợMarshalldànhchophầnlớnthờigian:DwightC.Eisenhower.MốiquanhệbắtđầumộtvàingàytrướctrậntấncôngvàoTrânChâuCảng,khiMarshallyêucầuEisenhower,khiđólàmộtđạitá,chuẩnbịmộtbảnbáocáovềnhữngviệccầnthựchiệnởvùngViễnĐông.BảnbáocáochothấyEisenhowerchiasẻnhữngýtưởngcủaMarshallvềviệclàmcáchnàođểđiềuhànhcuộcchiến.Trongvàithángkếtiếp,ônggiữEisenhowertrongBan

KếhoạchChiếntranhvàtheodõichặtchẽôngta:haingườigặpnhauhàngngày,vàtrongthờigianđó,EisenhowerđãthấmđẫmphongcáchchỉhuycủaMarshall,cáchthứcôngđiềuhànhcáccôngviệc.MarshallđãkiểmtrasựnhẫnnạicủaEisenhowerbằngcáchchỉrarằngôngdựtínhgiữôngtaởWashingtonthayvìđềcửôngtavàolĩnhvựcmàôngtađangướcaomộtcáchvôvọng.Viênđạitáđãvượtquacuộckiểmtra.BảnthânrấtgiốngvớiMarshall,ôngtagiaohảotốtvớinhữngsĩquankhácthếnhưngvẫnhoàntoàncóuyquyền.Tháng7/1942,khinướcMỹchuẩnbịthamdựvàocuộcchiếnbằngcáchchiếnđấubêncạnhquânAnhởBắcPhi,MarshallgâybấtngờchotấtcảmọingườikhibổnhiệmchoEisenhowerlàmtưlệnhởchiếntrườngchâuÂu.Lúcđó,Eisenhowerlàmộttrungtướngnhưngvẫncòntươngđốivôdanh,vàtrongvàithángđầunhậnnhiệmvụcủaông,vìquânMỹgặpkhókhănởBắcPhi,ngườiAnhlêntiếngđòihỏimộtsựthaythế.NhưngMarshallđứngbêncạnhngườithuộccấpcủamình,cốvấnvàđộngviênôngta.MộtđềnghịchủchốtlàEisenhowerpháttriểnmộtngườiđượcbảotrợ,giốngnhưMarshallđãtừnglàmvớiôngta-mộtkiểuđạiđiệnủyquyềncótưduynhưôngtavàsẽhànhđộngvớitưcáchliênlạcgiữaôngtavàcácthuộccấpkhác.ĐềnghịcủaMarshallchovịtríđólàThiếutướngBradley,mộtngườimàôngbiếtrõ;Eisenhowerchấpnhậnýkiếnđó,chủyếulàđểnhânđôicơcấumàMarshallđãsángtạoratrongBộChiếntranh.VớiBradleyởđó,MarshallđểchoEisenhowermặctìnhhànhđộngmộtmình.MarshallbốtríngườimàôngbảotrợthôngquaBộChiếntranh.Nơimàhọlặnglẽchấphànhcáchthứclàmviệccủaông.Đểlàmchocôngviệcdễdànghơn,ôngcắtbỏphầnthừathãitrongbộvớisựthôbạokhủngkhiếp,giảmtrừtừ60xuốngcòncó6ngườiđạidiệnbáocáotrựctiếpchoông.Marshallghétsựdưthừa;nhữngbáocáocủaônggửiRooseveltkhiếnchoôngnổitiếngvìkhảnăngtómlượcmộthoàncảnhphứctạptrongvàitranggiấy.Sáungườibáocáochoôngpháthiệnrằngbấtkỳbảnbáocáonàodàihơnquámộttrangsovớimứccầnthiếtsẽkhôngđượcôngđọcđến.Ôngthườnglắngnghecácbáocáomiệngcủahọvớisựchămchú,nhưngkhihọđilạckhỏiđềtàihoặcnóimộtđiềugìđókhôngđượccânnhắnkỹ,ôngsẽnhìnrachỗkhác,chánchườngvàkhôngchúý.Họsợmộtbiểuhiện:khôngnóimộtlời,ônglàmchohọbiếtrằngôngkhônghàilòngvàđãđếnlúchọnênbiếnrachỗkhác.SáungườiđạidiệnủyquyềncủaMarshallbắtđầusuynghĩgiốngôngvàđòihỏinhữngngườibáocáochohọsựhiệuquảvàphongcáchtrìnhbàyhợplýmàôngđòihỏiởhọ.Tốcđộ_thông_tin_lên_và_xuống_suốt_tuyếnggiờđây_tăng_gấp_bốn_lần. Marshallchứngtỏthẩmquyềnnhưngchưabaogiờlahéthaytháchđốtrựcdiệncácthuộccấp.Ôngcósởtrườngbàytỏnhữnggìôngmuốnmộtcáchgiántiếp-mộtkỹnăngvôcùnghiệuquảvìnókhiếnchocácviênsĩquancủaôngsuynghĩvềcáimàôngmuốnnói.TướngLeslieR.GrovesLữđoàntrưởng,giámđốcquânsựcủadựánpháttriểnbomnguyêntử,cólầnđếnvănphòngcủaMarshallđểxinchữkýcủaôngvềsốtiềnchiphí100triệuUSS.Thấyvịchỉhuyđangmêmảiviết,ôngtachờtronglúcMarshallđốichiếucáctưliệuvàghichú.Cuốicùng,Marshallđặtbútxuống,xemxétyêucầu100triệu,kýtênvàgiaolạichoGrovesmàkhôngnóitiếngnào.Cuốicùng,khivịtướngcảmơnôngvàquayđi,ônglêntiếng:‘’Ôngcóthểthíchthúkhibiếtrằngtôiđanglàmgì;tôiđangviếtchiphiếuthanhtoánchosốtiền3,52đôlađểtrồngcỏtrênbãicỏ.’’HàngngànngườilàmviệcdướiquyềnMarshall,dùởBộChiếntranhhayởngoàichiếntrường,khôngcầnphảinhìnthấyôngmớicảmnhậnđượcsựhiệndiệncủaông.Họcảmthấyđiềuđótrongnhữngbảnbáocáongắngọnnhưngsâusắcchuyểnxuốnghọtừcácđạidiệnủyquyềncủaông,phúcđápnhanhchóngnhữngcâuhỏivàyêucầucủahọ,vớisựhiệuquảvàtinhthầnđồngđội.HọcảmthấyđiềuđótrongphongcáchchỉhuycủaEisenhower,ngườiđãthấmđẫmphươngphápđầytínhngoạigiaonhưngcũngđầyquyềnlựctrongkhilàmviệccủaMarshall.Trongvàinămngắnngủi,MarshallđãchuyểnhóathànhcôngBộChiếntranhvàquânđộiMỹ.Ítcóngườithậtsựbiếtđượcôngđãlàmđiềuđóbằngcáchnào.Diễndịch

KhiMarshalltrởthànhchỉhuybanthammưu,ôngbiếtrằngôngphảikiềmchếbảnthân.Điềucámdỗlàđấutranhvớitấtcảmọingườitrongmọilĩnhvựccóvấnđề:sựngoancốcủacácvịtướnglĩnh,cáchậnthùchínhtrị,nhữnglãngphí.NhưngMarshallrấtthôngminh,ôngkhôngchiềutheosựcámdỗđó.Đầutiên,cóquánhiềucuộcchiếnđểratay,vàchúngcóthểlàmôngkiệtsức.Ôngsẽnảnlòng,mấtthìgiờ,vàcólẽchúngsẽđemlạichoôngchứngđautim.Thứhai,bằngcáchcốgắngthunhỏsựquảnlýcủabộ,ôngsẽtrởnênrốirắmtrongnhữngvướngmắclặtvặtvàđánhmấtthịquanvềtoàncảnh.Vàcuốicùng,ôngcóthểbiếnthànhmộtkẻhayứchiếp.Cáchduynhấtđểtiêudiệtconquáivậtnhiềuđầunày,Marshallbiết,làbướclùilại.Ôngphảicaitrịmộtcáchgiántiếpthôngquanhữngngườikhác,kiểmsoátmộtcáchnhẹnhàngđếnmứckhôngainhậnraôngđãthốngtrịtriệtđểnhưthếnào. YếutốcơbảnđốivớichiếnlượccủaMarshalllàsựchọnlọc,chuẩnbịnhânsự,vàbốtrínhữngngườimàôngbảotrợ.Ôngthểhiệnbảnthânthôngquanhữngngườinày.Họtriểnkhaitinhthầncủacáccảicáchcủaôngvớitưcáchcủaông,giúpôngtiếtkiệmđượcthờigianvàlàmchoôngxuấthiệnkhôngphảivớitưcáchlàmộtngườithừatácmàlàmộtngườiđạidiện.Sựcắtgiảmcáclãngphícủaônglúcđầurấtnặngtay,nhưngkhiôngđãđặtdấuấncủamìnhlêncơquan,nóbắtđầutựvậnhànhmộtcáchhữuhiệu-ítngườiphảigiảiquyếthơn,ítcónhữngbảnbáocáokhôngphùhợp,ítlãngphíthờigianởmỗicấphơn.Khisựlưuthôngsuônsẻđãđạtđược,Marshallcóthểláicỗmáymộtcáchnhẹnhàng.Cáckiểuchínhtrịgiagâycảntrởchodâychuyềnchỉhuyhoặcnghỉhưu,hoặchòanhậpvàotinhthầnđồngđộimàôngphátđộng.Phongcáchchỉđạogiántiếpcủaôngkhiếnmộtsốngườitrongbanthammưubuồncười,nhưngnóthậtsựlàmộtcáchthứcđạthiệuquảcaotrongviệckhẳngđịnhthẩmquyềncủaông.MộtviênsĩquancóthểvềnhàcườithầmvềviệcpháthiệnraMarshalllàmrốilênvềmộtcáihóađơnlàmvườn,nhưngdầndầnôngtasángtỏrarằngnếuôngtagâylãngphidùchỉmộtxu,ngườichỉhuycủaôngtavẫnbiết.NhưBộChiếntranhmàMarshallđãkếthừa,thếgiớingàynayphứctạpvàhỗnloạn.Việckiểmsoátquamộtdâychuyềnmệnhlệnhtrởnênkhókhănhơnbaogiờhết.Bạnkhôngthểtựmìnhgiámsátmọiviệc;bạnkhôngthểđểmắttớimọingười.Bịxemnhưlàmộtkẻđộctàisẽgâytổnhạichobạn,nhưngnếubạnphụctùngtheosựphứctạpvàđichệchkhỏidâychuyềnmệnhlệnh,sựhỗnloạnsẽăntươinuốtsốngbạnngay.GiảipháplàlàmnhưMarshallđãlàm:hoạtđộngthôngquamộtkiểukiểmsoáttừxa.Thuênhữngngườiđạidiệnchiasẻtầmnhìnvớibạnnhưngcóthểsuynghĩtheocáchcủahọ,hànhđộngnhưbạnsẽlàmtrongvịtrícủahọ.Thayvìlãngphíthờigianđểthươnglượngvớitừngkẻkhóchịu,hãylàmviệcthôngquasựtrảirộngmộttinhthầnbạnhữuvàtínhhiệuquả-cáitrởthànhsựtựkiểmsoát.Sắpxếphợplýhóatổchức,cắtgiảmlãngphítrongcácphòngban,trongnhữngbảnbáocáochưathíchđángtrênbàncủabạn,trongnhữngcuộchọpvômụcđích.Càngítchúýđếnnhữngchitiếtvặtvãnh,bạncàngcóthờigianchobứctranhtoàncảnh,choviệckhẳngđịnhthẩmquyềncủabạnmộtcáchgiántiếpvàchungnhất.Mọingườisẽđitheosựdẫndắtcủabạnmàkhôngcảmthấybịứchiếp.Đólàkếtquảcuốicùngtrongkiểmsoát.Điênkhùnglàsựngoạilệởcáccáthểnhưnglàmộtquyluậtởcácnhóm.FriedrichNietzsche(1844-1900)

NHỮNGYẾUTỐCƠBẢNBâygiờhơnlúcnàohết,sựlãnhđạohiệuquảđòihỏimộtsựtiếpxúctinhtếvàkhéoléo.Lýdorấtgiảnđơn:chúngtađãtrởnênbấttínnhiềuhơnvàothẩmquyền.Đồngthời,hầunhưtấtcảchúngtađềutưởngtượngrằngmìnhlànhữngkẻcóquyềnlựctrongquyềnhạncủachínhmình-lànhữngsĩquanchứkhôngphảilànhữngtênlínhquèn.Cảmnhậnđượcnhucầutựkhẳngđịnhmình,mọingườingàynayđặtcáclợiíchcủachínhhọlêntrướctậpthể.Tínhđồngnhấtcủanhómrấtmongmanhvàcóthểrạnnứtmộtcáchdễdàng.

Nhữngxuthếnàytácđộngđếnnhữngnhàlãnhđạotheonhiềucáchmàhọhầunhưkhôngnhậnra.Đólàtraochonhómnhiềuquyềnlựchơn:muốntỏradânchủ,cácnhàlãnhđạotrưngcầuýkiếntoànthểnhânviên,đểchocácnhómquyếtđịnh,đưaýkiếncủacácthuộccấpvàobảnphácthảocủamộtchiếnlượctổngthể.Khôngnhậnranó,cácnhàlãnhđạođangđểchocácchínhtrịgiađươngthờidẫndụhọđitớiviệcviphạmmộttrongnhữngnguyêntắcquantrọngnhấtcủachiếntranhvànghệthuậtlãnhđạo:tínhthốngnhấtcủamệnhlệnh.Trướckhiquámuộn,hãyhọcnhữngbàihọccủachiếntranh:sựlãnhđạophânquyềnlàmộtthànhtốcủataihọa,lànguyênnhâncủanhữngthấtbạiquânsựlớnnhấttronglịchsử.ĐứnghàngđầutrongnhữngthấtbạiđólàtrậnchiếnởCannae,năm216Tr.CN.giữaquânLaMãvàquânCarthagedoHannibalchỉhuy.QuânLaMãđônggấpđôiquânCarthagenhưngđãthựcsựbịhủydiệttrongmộtcuộcbaovâychiếnlượcđượcthựchiệnvôcùnghoànhảo.LẽcốnhiênHanniballàmộtthiêntàiquânsự,nhưngngườiLaMãphảichịuphầnlớntráchnhiệmchothấtbạicủachínhhọ:họcómộthệthốngchỉhuythiếusót,vớihaiquanbảohộchiasẻquyềnlãnhđạoquânđội.BấtđồngvềcáchthứcchiếnđấuvớiHannibal,haingườinàyđấuđálẫnnhaucũngnhiềungangvớiđánhnhauvớiôngta,vàhọkhiếnmọisựrốitunglên.Gầnhaingànnămsau,ĐạiđếFrederick,vuanướcPhổvàlàchỉhuyquânđội,đãđánhthắngvàtồntạilâuhơnnămthếlựclớnliênminhvớinhauđểchốnglạiôngtrongChiếntranhBảynămmộtphầnvìôngquyếtđịnhnhanhhơnnhiềusovớicáctướnglĩnhliênminh,nhữngkẻphảixinýkiếnlẫnnhautrongmỗihànhđộng.TrongThếchiếnII,TướngMarshallđãnhậnthứcrõvềnhữngnguyhiểmcủasựlãnhđạophânquyềnvàdứtkhoátrằngchỉnêncómộttưlệnhtốicaochỉhuycácđộiquânĐồngminh.Nếukhôngcóchiếnthắngcủaôngtrongtrậnchiếnnày,EisenhowerkhôngthểthànhcôngởchâuÂu.TrongChiếntranhViệtNam,sựchỉhuythốngnhấtmàTướngVõNguyênGiápđượchưởngđãgiúpôngcómộtlợithếtolớntrướcquânMỹ,mộtđộiquânmàchiếnlượccủanóđượcsoạnthảobởihầuhếtcácchínhtrịgiavàtướnglĩnh. Sựlãnhđạophânquyềnnguyhiểmbởivìmọingườitrongnhữngnhómthườngsuynghĩvàhànhđộngtheonhữngcáchthứcphilôgíchvàkhôngcóhiệuquả-hãygọiđólàTưduynhóm.Mọingườitrongnhómcótínhchấtchínhtrịgia:họnóivàlàmnhữngđiềumàhọnghĩrằngsẽgiúpnângcaohìnhảnhcủahọtrongnhóm.Mụctiêucủahọlàlàmngườikháchàilòng,tựđềcaobảnthân,hơnlàxemxétcácsựviệcmộtcáchbìnhthản.Trongkhimộtcánhâncóthểtáobạovàsángtạo,mộtnhómthườngsợphảiđánhliều.Nhucầutìmramộtsựthỏahiệptrongtấtcảnhữngcáitôikhácnhausẽgiếtchếtsựsángtạo.Nhómcómộtcáiđầuriêngcủanó,vàcáiđầuđórấtcảnhgiác,quyếtđịnhchậmchạp,khôngcótrítưởngtượng,vàđôikhihoàntoànphilý.Đâylàtròchơibạnphảithamdự.Làmbấtkỳđiềugìbạncóthểđểbảolưutínhthốngnhấtcủamệnhlệnh.Giữcácsợidâyđượckéotrongtaybạn;mộttầmnhìnchiếnlượcbaoquáttoànbộphảiđếntừbạnvàchỉduynhấttừbạn.Đồngthời,chegiấucácdấuvếtcủabạn.Hoạtđộngphíasaucác[phôngmàn]sânkhấu;khiếnchonhómcócảmgiácliênđớitrongcácquyếtđịnhcủabạn.Tìmkiếmlờikhuyêncủahọ,kếthợpcácýtưởngtốtcủahọ,nhãnhặnbẻcongcácýtưởngtồicủahọ.Nếucần,tạoranhữngthayđổichiếnlượcthứyếuđểlàmthỏamãncácconthúchínhtrị[nguyênvăn:politicalanimals]bấpbênhtrongnhóm,nhưngrốtlạiphảitinvàotầmnhìncủachínhbạn.Hãyghinhớnhữngmốinguyhiểmcủaviệcquyếtđịnhtheonhóm.Nguyêntắcđầutiêncủasựlãnhđạocóhiệuquảlàkhôngbaogiờtừbỏtínhthốngnhấtcủamệnhlệnh.Sựkiểmsoátlàmộthiệntượngkhónắmbắtđược.Thôngthường,càngcốlôikéomọingườibaonhiêu,bạncàngítkiểmsoátđượchọbấynhiêu.Sựlãnhđạokhôngphảilàviệchéttoánglêncácmệnhlệnh,nhưngnódiễnramộtcáchtinhtế.Hồikhởiđầusựnghiệp,nhàđạodiễnphimnổitiếngcủaThụyĐiểnIngmarBergmanthườngbịchếngựbởicảmgiácchánchường.Ôngcónhữngviễntưởngvềnhữngbộphimmàôngmuốnlàm,nhưngcôngviệccủamộtđạodiễnnặngnềvànhiềuáplựcđếnnỗiôngthườngquáttháocácdiễnviênvàđoànlàmphim,thétlớnnhữngmệnhlệnhvàtấncônghọvìkhôngđem

lạichoôngcáimàôngmuốn.Mộtsốcảmthấyngộtngạtvìoángiậnvớicungcáchđộctàicủaông,sốkháctrởnênnhữngngườimáychỉbiếttuânphục.Gầnnhưvớimỗicuốnphimmới,Bergmanlạiphảibắtđầuvớinhữngdiễnviênvàđoànlàmphimmới,điềuđóchỉkhiếnmọisựtồitệhơn.Nhưngcuốicùngôngcũnggomlạiđượcmộtđộicácnhàquayphim,biênkịch,nhàchỉđạonghệthuậtvàcácdiễnviêntốtnhấtởThụyĐiển,nhữngngườichiasẻtiêuchuẩncaocủaôngvàđượcôngtincậy.Điềuđógiúpôngnớilỏnghơnsựcaitrịbằngmệnhlệnh;vớinhữngdiễnviênnhưMaxvonSydow,ôngcóthểchỉđềnghịcáiôngcótrongđầuvàtheodõikhingườidiễnviênlớnmangcácýtưởngcủaôngvàocuộcsống.Lúcbấygiờ,sựkiểmsoátlớnhơnđãđếntừviệcđểchomọithứdiễntiếntựnhiên.Mộtbướcchủyếutrongviệcsángtạoramộtdâychuyềnmệnhlệnhhiệuquảlàtậphợpmộtđộicókỹnăngđểchiasẻcácmụcđíchvàcácgiátrịcủabạn.Độiđómangtớichobạnnhiềuthuậnlợi:nhữngconngườicótinhthần,năngđộngcóthểtựmìnhsuynghĩ;mộthìnhảnhnhưlàmộtconngườiđạidiện,mộtnhàlãnhđạodânchủvàcôngbằng;vàsựtiếtkiệmnănglượngquýgiácủachínhbạn,màtừđóbạncóthểchuyểnsangmộttầmnhìnmớilớnhơn.Trongviệcsángtạorađộinày,bạnđangtìmkiếmnhữngngườiđểbùđắpvàonhữngchỗthiếusótcủabạn,cónhữngkỹnăngmàbạnthiếu.TrongcuộcNộichiếnMỹ,TổngthốngAbrahamLincohncómộtchiếnlượcđểđánhbạimiềnNamnhưngôngkhôngcómộtnềntảngquânsựvàbịcáctướnglĩnhcủamìnhcoithường.Mộtchiếnlượclàcáiquáigìnếuôngtakhôngthểnhậnranó?NhưngLincohnsớmtìmramộtđồngđội.ĐólàTướngUlyssesS.Grant,ngườichiasẻniềmtincủaôngtrongcuộcchiếnvàkhôngcócáitôiquálớn.KhiLoncohnpháthiệnraGrant,ôngbámvàoôngta,đặtôngtavàovịtríchỉhuy,vàđểchoôngtađiềuhànhcuộcchiếntheoýmuốn.Hãycẩnthậntrongviệctậphợpđộinàyđểbạnkhôngbịquyếnrũbởikhảnăngchuyênmônvàsựthôngminh.Tínhcách,khảnăngđểlàmviệcbêndướibạnvàvớinhữngngườicònlạicủađội,vàkhảnăngchấpnhậntráchnhiệmvàtưduyđộclậplànhữngyếutốchủchốttươngđươngnhau.ĐólàlýdovìsaoMarshallđãkiểmtraEisenhowerrấtlâu.Bạncóthểkhôngcónhiềuthờigianđểphungphí,nhưngđừngbaogiờchọnmộtngườichỉđơngiảnvìcáilýlịchlấplánhcủaanhta.Hãynhìnraphíangoàicáckỹnăngvàhướngtớibảnchấttâmlýcủaanhta.Dựavàođộimàbạnđãtậphợpđược,nhưngđừnglàtùnhâncủanóhaygánchonómộttầmảnhhưởngquáđáng.FranklinRooseveltcóđội“bộnãođángtincậy”khéttiếngcủaông,nhữngnhàtưvấnvàcácthànhviênchínhphủmàôngdựavàođểcócácýtưởngvàýkiếncủahọ,nhưngôngkhôngbaogiờđểchohọđặtchânvàoviệcthậtsựraquyếtđịnh,vàôngngănkhôngchohọxâydựnglêncứđịaquyềnlựccủariênghọtrongphạmviquảnlý.Ôngđơngiảnxemhọlànhữngcôngcụđểmởrộngthêmcáckhảnăngvàtiếtkiệmthờigianquýbáucủaông.Ônghiểurõtínhthốngnhấtcủamệnhlệnhvàkhôngbaogiờviphạmnó.Mộtchứcnăngcơbảncủabấtkỳdâychuyềnmệnhlệnhnàolàcungcấpthôngtinmộtcáchnhanhchóngtừcácphântuyến,đểbạnđiềuchỉnhtheohoàncảnhmộtcáchnhanhchóng.Dâychuyềnmệnhlệnhcàngngắnvàcàngthôngsuốt,dòngthôngtincàngtốthơn.Nhưngngaycảkhiđó,thôngtincũngthườngbịloãngđikhinóđượctruyềntheodâychuyền:cácmệnhlệnhchitiếtcótínhcởimởtrởnênbịchuẩnmựchóavàchungnhấtkhichúngđượclọcquacáckênhthủtục.Cũngvậy,mộtsốdâychuyềnsẽbịdiễndịchthôngtinchobạn,lọcbớtnhữnggìbạnnghe.Đểnắmbắtthôngtintrựctiếphơn,thỉnhthoảngbạnmuốntựmìnhtớingaytrậnđịa.Marshallthỉnhthoảngcũngcảitrangvihànhvàomộtcăncứquânsựđểtậnmắtxemxétcáccảicáchcủaôngđãcóhiệuquảrasao;ôngcũnghayđọcthưcủacácbinhsĩ.Nhưngtrongsựphứctạpngàycàngtăngcủathờibuổihiệnnay,điềunàycóthểngốnmấtkhánhiềuthờigiancủabạn.CáimàbạncầnlàcáimàsửgiaquânsựMartinvanCreveldgọilà“mộtviễnvọngkínhtrựctiếp”:nhữngngườiởnhiềubộphậnkhácnhaucủadâychuyền,vàởnhữngnơikhác,đemtớichobạnthôngtintạichỗtừchiếnđịa.Nhữngngườinày-mộtmạnglướiphithểthứcnhữngbạnhữu,đồngminhvàgiánđiệp-giúpbạnlướtnhanhquadâychuyềnchuyểnđộngmộtcáchchậmchạp.BậcthầytrongchiêuthứcnàylàNapoleon,ngườiđãsángtạoramộtkiểulữđoànvôhìnhnhữngsĩquantrẻtrongtấtcảcáclĩnhvựccủaquânđội,nhữngngườiđượcchọnvìsự

trungthành,nănglựcvàtríthôngminh.Khichúýđếnmộtvấnđềcótínhthờiđiểm,ôngcóthểcửmộttrongnhữngngườinàyđitớimộtmặttrậnhaymộtđơnvịđồntrúxaxôi,thậmchícảsởchỉhuycủakẻthù(vớibềngoàinhưlàmộtpháiviênngoạigiao)vớinhữngchỉthịbímật,đểthuthậpcácloạithôngtinmàôngkhôngthểcókịpthờinếuthôngquacáckênhthôngthường.Nóichung,điềuquantrọnglàphảinuôidưỡngcácviễnvọngkínhtrựctiếpnàyvàbốtríchúngkhắpnhóm.Chúngtạochobạnsựlinhhoạttrongdâychuyền,chỗtrốngđểthaodiễntrongmộtmôitrườngnóichunglàcứngnhắc.Nguycơlớnnhấtvàduynhấtđốivớidâychuyềnmệnhlệnhcủabạnđếntừnhữngconthúchínhtrịtrongnhóm.Nhữngngườinhưthếlàkhôngthểtránhkhỏi;họmọclênnhưcỏdạitrongbấtkỳtổchứcnào.Họkhôngchỉbiếttớibảnthânmàcònxâydựngnhữngbèpháiđểtiếnxahơntronghoạtđộngriêngcủahọvàbẻgẫysựcốkếtbạnđãdựnglên.Diễndịchcácmệnhlệnhcủabạnchocácmụcđíchriêngcủahọ,tìmkiếmsơhởtrongbấtkỳmộtsựmơhồnào,họtạonênnhữngrạnnứttrongdâychuyền.Cốtìmcáchnhổbỏhọtrướckhihọtới.Trongviệcthuêmướnđộicủabạn,hãynhìnvàolịchsửcủacácứngviên:Họcóhiếuđộngkhông?Họcóthườngchuyểntừnơinàysangnơikhác?Đólàdấuhiệucủamộtdạngthamvọngsẽngănkhôngchohọhòahợptrongđội.Khimọingườicóvẻnhưchiasẻcácýtưởngcủabạnmộtcáchchínhxác,hãycảnhgiác:cólẽhọđangbắtchướctheođểmêhoặcbạn.TriềuđìnhcủaNữhoàngElizalethIcủaAnhQuốcđầynhữngkiểungườinày.GiảiphápcủaElizabethlàgiữimlặngnhữngýkiếncủabà;vềbấtkỳvấnđềnào,khôngcóaingoàinhómcậnthầnnộibộcủabàbiếtbàđứngởđâu.Điềunàykhiếnchomọingườikhómàbắtchướctheobà,đểtráhìnhcácdựtínhcủahọdướilớpngoàihoàntoànnhấttrí.Chiếnlượccủabàthậtkhônngoan.Mộtgiảiphápkháclàcôlậpcácđiệpviênchínhtrị-khôngchohọmộtchỗnàođểthaotúngtrongnộibộtổchức.Marshalllàmđượcđiềunàybằngcáchlàmchonhómthấmđẫmtinhthầnvềtínhhiệuquảcủaông;kẻphávỡtinhthầnđóbướcrangoàivàcóthểnhanhchóngbịcôlập.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,đừngngâythơ.Khiđãnhậndiệnđượcnhữngtêngiánđiệptrongnhóm,bạnphảihànhđộngnhanhchóngđểngănhọkhỏiviệcxâydựngmộtcứđịaquyềnlựcvàtừđótriệttiêuthẩmquyềncủabạn.Cuốicùng,hãychúýtớibảnthâncácmệnhlệnh-hìnhthứccũngnhưnộidungcủachúng.Cácmệnhlệnhmơhồlàvôgiátrị.Khichúngtruyềntừngườinàysangngườikhác,chúngsẽbịthayđổimộtcáchvôhyvọng,vànhânviêncủabạnsẽxemđónhưlàmộtbiểutượngcủasựkhôngchắcchắnvàthiếutínhquyếtđoán.Điềuchủyếulàtựbảnthânbạnphảibiếtrõvềđiềumàbạnmuốntrướckhibanhànhmệnhlệnh.Mặtkhác,nếumệnhlệnhcủabạnquácụthểvàbóhẹp,bạnsẽkhuyếnkhíchmọingườihànhđộngnhưnhữngngườimáyvàthôntựthânsuynghĩ-cáimàhọphảilàmkhihoàncảnhđòihỏi.Khôngphạmsailầmởbấtkỳchiềuhướngnàolàcảmộtnghệthuật.Ởđây,cũngnhưtrongnhiềulĩnhvựckhác,Napoleonlàbậcthầy.Cácmệnhlệnhcủaôngluônđầyđủnhữngchitiếtcầnthiết,nókhiếncácsĩquancủaôngcảmnhậnđượcđầuóccủaôngđãhoạtđộngrasaotrongkhivẫnchophéphọdiễndịchmộtcáchtựdo.Ôngthườngvạchranhữngyếutốbấtngờ,đềxuấtnhữngcáchthứcđểcácviênsĩquanlàmtheocácchỉthịcủaôngnếucần.Quantrọngnhất,ônglàmchocácmệnhlệnhcủaôngđầyhưngphấn.Ngônngữcủaôngnóilêntinhthầncủacácmongmuốncủaông.Mộtmệnhlệnhvớingôntừđẹpđẽcómộtquyềnnăngkhácthường;thayvìcócảmgiácgiốngnhưmộttêntaysai,chỉchấphànhnhữngmongmuốncủamộtvịhoàngđếxaxôi,kẻnhậnlệnhtrởthànhmộtthànhviêntrongmộtsựnghiệplớnlao.Cácmệnhlệnhnhạtnhẽo,đầychấtbàngiấyđượclọcthànhnhữnghoạtđộngbơthờkhôngsinhkhívàsựchấphànhthiếuchínhxác.Cácmệnhlệnhrõràng,chínhxác,gâyhưngphấnkhiếncácsĩquancảmthấynằmtrongvòngkiểmsoátvàtruyềnđạtchúngxuốngcácđạoquânvớitinhthầnchiếnđấu.

Tưliệu:Mộtviêntướngtồitốthơnhaiviêntướnggiỏi.NapoleonBonaparte(1769-1821)

Hìnhảnh:Dâycương.Mộtconngựakhôngcódâycươngthùvôgiátrị,nhưngcũngtồitệkhôngkémlàconngựamàbạnphảikéodâycươngởmỗichỗngoặt,trongmộtnỗlựcvôíchđểkiểmsoátnó.Sựkiểmsoátđếntừviệcgầnnhưlàcứđểchonómặctìnhđitới,nắmcươngthậtnhẹnhàngđểconngựakhôngcảmthấycúgiậtnàonhưngýthứcđượcsựthayđổinhẹtrongcườngđộvàphảnứngnhưbạnmongmuốn.Khôngphảiaicũnglàmchủđượcmộtnghệthuậtnhưthế.

HOÁNVỊChưabaogiờsựlãnhđạophânquyềnđemtớiđiềutốtđẹp.Nếubạntừngđượcđềnghịmộtchứcvụmàtrongđóbạnphảichiasẻmệnhlệnh,hãytừchốinó,vì[bạn]biếtdoanhnghiệpsẽthấtbạivàbạnsẽphảichịutráchnhiệm.Tốthơnnênnhậnmộtchứcvụthấphơnvàđểchongườikháclàmviệcđó.Tuynhiên,luônluônlàđiềukhônngoankhichiếmlợithếtừcấutrúcmệnhlệnhsailầmcủađốithủ.Đừngbaogiờđểbịdọadẫmbởimộtđồngminhhaynhữngthếlựcchốngđốibạn:nếuhọchiasẻquyềnlãnhđạo,nếuhọđượcđiềuhànhbởimộtủyban,lợithếcủabạncònhơnthếnữa.Trênthựctế,hãylàmnhưNapoleonđãlàmvàtìmranhữngkẻthùvớikiểucấutrúcmệnhlệnhđó.Nhấtđịnhbạnsẽchiếnthắng.

6

PHÂNTÁNCÁCLỰCLƯỢNGCHIẾNLƯỢCSỰHỖNLOẠNCÓKIỂMSOÁT

Nhữngnguyêntốchủyếutrongchiếntranhlàtốcđộvàkhảnăngthíchứng-khảnăngvậnđộngvàquyếtđịnhnhanhhơnkẻthù.Nhưngngàynay,đạtđượctốcđộvàkhảnăngthíchứnglàmộtviệckhókhăn.Chúngtacónhiềuthôngtinhơnbaogiờhếtngaytrướcđầungóntaycủachúngta,khiếnchoviệcdiễndịchvàquyếtđịnhkhókhănhơn.Chúngtaphảiđiềuhànhquảnlýnhiềungườihơnvàđốidiệnvớinhiềuđiềukhôngbiếtchắchơn.HãyhọctừNapoleon,bậcthầyvĩđạinhấtcủanghệthuậttiếnhànhchiếntranh:tốcđộvàkhảnăngthíchứngđếntừsựtổchứclinhhoạtuyểnchuyển.Hãyphântáncáclựclượngcủabạnrathànhnhữngnhómđộclậpcóthểhoạtđộngvàtựraquyếtđịnhchochínhhọ.Làmchocáclựclượngcủabạnkhónắmbắtvàkhôngthểngănchặnbằngcáchtruyềnchohọtinhthầncủachiếndịch,giaochohọmộtsứmệnhđểhoànthành,vàrồiđểchohọhoạtđộng.

SỰHỖNLOẠNCÓTÍNHTOÁNNăm1800,vớiviệcđánhbạiÁoởtrậnMarengo,NapoleonkiểmsoátđượcmiềnbắcnướcÝvàbuộcquânÁophảikýmộthiệpướccôngnhậncácquyềnlợilãnhthổcủaPhápởđóvàởBỉ.Trong5nămkếtiếp,mộtnềnhòabìnhtạmbợđượcduytrì.NhưngNapoleonđãtựtấnphongmìnhlàmhoàngđếnướcPháp,vànhiềunướcchâuÂubắtđầungờrằnggãngườiCorsemớiphấtlênnàycónhữngthamvọngkhônggiớihạn.KarlMack,TrưởngCụcHậucầnÁo,mộtthànhviênthâmniênvàcóảnhhưởnglớncủaquânđộiÁo,đãủnghộmộtcuộctấncôngtaytrênchốngPháp,vớimộtlựclượngđủlớnđểbảođảmchiếnthắng.Ôngtabảovớicáccộngsự:“Trongchiếntranh,đốitượnglàviệctấncôngkẻthù,chứkhôngđơngiảnlàviệctránhbịtấncông.”Mackvàcácsĩquancùngchíhướngdầndầngâyđượcảnhhưởng,vàvàotháng4/1805,Áo,AnhvàNgađãkýmộthiệpướcliênminhđểphátđộngchiếntranhvớiPhápvàbuộcPhápquaytrởvềbiêngiớithờikỳtiềnNapoleon.Mùahènămấy,họtriểnkhaikếhoạch:95.000quânÁosẽtấncôngquânPhápởmiềnbắcnướcÝ,rửamốinhụcthấttrậnnăm1800.23.000quânkhácsẽđánhchiếmTyrol,nằmgiữaÝvàÁo.KhiđóMacksẽdẫnmộtlựclượng70.000quântiếndọchướngtâysôngDanubeđểvàoBavaria,ngănngừađấtnướcnằmởvịtríchiếnlượcnàyliênminhvớiPháp.MộtkhiđãđóngquânởBavaria,Mackvàquânđộicủaôngsẽchờ75.000quântừNgatớivàovàituầnsauđó;haiđộiquânsẽkếthợplại,vàlựclượngkhôngthểngănchặnnổinàysẽtiếnquântheohướngtâyđểvàonướcPháp.Đồngthời,quânAnhsẽtấncôngquânPháptrênbiển.Sauđó,nhiềucánhquânhơnsẽđượcrótvàotừngkhuvựcchiếntranh,kếthợpthànhmộtquânđộivớitổnglựclượnglênđến500.000quân–lựclượngquânđộilớnchưatừngcóđượctậphợplạiởchâuÂuchotớithờiđiểmđó.NgaycảNapoleoncũngkhôngthểchốngcựlạimộtlựclượnglớngấpđôilựclượngcủaông,đangdichuyểnvềhướngôngtừmọiphía.Vàogiữatháng9,MackbắtđầuchiếndịchbằngcáchtiếndọctheosôngDanubetớiUlm,ởtrungtâmcủaBavaria.Khiđãthiếtlậpdoanhtrạiởđóxong,Mackcảmthấyrấthàilòng.Ôngcămghétsựhỗnloạnvàkhôngrõràng.Ôngcốsuynghĩvềmọithứtrước,đểđiđếnmộtkếhoạchrõràngvàbảođảmrằngmọingườiđềunắmđượcnó–“chiếntranhnhưbộmáyđồnghồ”,ônggọinónhưthế.Ôngnghĩrằngkếhoạchcủamìnhhoànhảo;khôngthểcógìđisaiđường.Napoleonsắptiêurồi.MackđãtừngbịbắtvàbuộcphảitrảibanămởPháp,nơiôngđãhọcđượcphongcáchtiếnhànhchiếntranhcủaNapoleon.MộtchiếnlượccơbảnkiểuNapoleonlàlàmchokẻthùphân

tánlựclượngcủaôngta,nhưngnaymưuchướcđóđãbịđảongược:vớikhókhănởÝ,Napoleonkhôngthểxoayxởđểgửihơn70.000quânPhápvượtquasôngRhinevàoĐứcvàBavaria.VàothờiđiểmôngtavượtsôngRhine,quânÁosẽbiếtdựtínhcủaôngvàsẽhànhđộngđểlàmchậmlạibướctiếnquâncủaôngta;quânđộicủaôngtasẽcầnítnhấthaithángđểtớiUlmvàsôngDanube.TrướclúcđóquânÁođãsẵnsàngđểliênkếtvớiquânNgavàquétquavùngAlsacevànướcPháp.MacktựthưởngthứcvaitròcủaôngtrongviệchủydiệtNapoleon,vìôngghétngườiđànôngđóvàtấtcảnhữnggìmàôngtađạidiện-nhữngchiếnbinhvôkỷluật,việckíchđộngphongtràocáchmạngxuyênsuốtchâuÂu,mốiđedọathườngtrựcđốivớihiệntrạng.ĐốivớiMack,quânNgakhôngthểtớiUlmquásớm.Tuynhiên,vàogầncuốitháng9,Mackbắtđầunhậnracógìđósailầm.ỞphíabắcUlmlàRừngĐen,nằmgiữavịtrícủachínhôngvàbiêngiớiPháp.ĐộtnhiêncáctrinhsátviênbáocáovớiôngrằngquânđộiPhápđangđiquakhurừngtheohướngcủaông.Mackhoangmang:lýratốtnhấtđốivớiNapoleonlàvượtsôngRhineđểvàoĐứcởxatrênhướngbắc,nơimàôngtacóthểngoặtquahướngđôngmộtcáchêmxuôivàkhóngănchặnhơn.Nhưnggiờđâyôngtalạilàmmộtchuyệnbấtngờ,rótmộtđộiquânquamộtkhehởhẹptrongRừngĐenvàđưanótiếnthẳngvềhướngcủaMack.Ngaycảkhisựdichuyểnnàychỉlàmộtkếnghibinh,Mackcũngphảibảovệvịtrícủamình,vìthếôngchomộtbộphậncủaquânđộimìnhtiếnvềtâyvàoRừngĐenđểngănchặnkhôngchoquânPháptiếnlêntrongthờigianchờquânNgakịptớichiviện.Mộtvàingàysau,Mackbắtđầucảmthấybốirốikinhkhủng.QuânPhápđangtiếnquaRừngĐen,vàmộtsốkỵbinhcủahọđãđikháxa.Tuynhiên,cũngtronglúcđó,cótinbáoMackrằngmộtlựclượnglớnquânPhápđangởđâuđóởphíabắcvịtrícủaông.Nhữngbảnbáocáođầymâuthuẫn:mộtsốnóirằngquânđộinàyđangởStuttgart,sáumươidặmvềhướngtâybắccủaUlm;mộtsốkháclạinóinógầnphíađônghơnvàthậmchíxahơnvềphíabắchoặc-hoàntoànởgầnbên,kếsôngDanube.Mackkhôngthểcónhữngthôngtincăngthẳnghơn,vìkỵbinhPhápđãđến,xuyênquaRừngĐenvàđãkhoáchặtlốithoátlênhướngbắctìmchiviệncủaông.VịtướngÁogiờđâyđốimặtvớiđiềumàôngsợnhất-sựkhôngbiếtchắc–vànóđãquétsạchkhảnăngsuynghĩđúngđắncủaông.CuốicùngôngralệnhchotấtcảcáccánhquânquayvềUlm,nơiôngcóthểtậptrungcáclựclượngcủamình.CólẽNapoleondựtínhsẽđánhnhauởUlm.ÍtnhấtMackcũngcóquânsốtươngđồng.Vàođầutháng10,cuốicùngcáctrinhsátÁođãcóthểpháthiệnđượcthậtsựcáigìđangdiễnra,vàđólàmộtcơnácmộng.MộtlựclượngquânPhápđãvượtsôngDanubetớihướngđôngcủaUlm,khoáchặtlốiquayvềÁocủaMackvàcắtđứthẳnquânNga.Mộtlựclượngkhácnằmởhướngnam,khoáđườngthoátcủaôngsangÝ.Làmthếnàođể70.000quânPhápxuấthiệnởquánhiềuđịađiểmtrongcùngmộtlúc?Vàdiđộngnhanhnhưthế?Bịkẹptrongnỗisợhãi,Mackcửquânđithămdòmọihướng.Ngày11/10,línhcủaôngpháthiệnramộtđiểmyếu:chỉcómộtlựclượngnhỏquânPhápchặnconđườngởhướngbắcvàđông.ỞđóôngcóthểtấncôngvàthoátkhỏivòngvâycủaquânPháp,ôngbắtđầuchuẩnbịchotrậnđánh.Nhưnghaingàysau,khiôngđangralệnhchocuộcthoáilui,cáctrinhsátviênbáocáorằngmộtlựclượnglớnquânPhápđãxuấthiệntrongđêm,khoácảconđườngđôngbắc.Ngày20/10,pháthiệnrarằngquânNgađãquyếtđịnhkhôngtớiứngcứu,Mackđầuhàng.Trên60.000quânÁobịcầmtùvàgầnnhưkhôngcómộtphátsúngnổ.Đólàmộttrongnhữngchiếnthắngkhôngđổmáutuyệtdiệunhấttronglịchsử.Trongvàithángkếtiếp,quânđộicủaNapoleonquaysangphíađôngđểgiảiquyếtquânNgavàsốquânÁocònlại,lêntớicựcđiểmtrongchiếnthắngngoạnmụcởAusterlitz.Trongkhiđó,MacktàntạtrongmộtnhàgiamởÁo,bịphạthainămtùvìvaitròcủaôngtrongthấtbạiônhụcđó.Ởđó,ôngđãtànphábộnãocủamình(bịmấttrítrongquátrìnhđó,vàingườinóithế):Kếhoạchcủaôngđãsailầmởđiểmnào?Làmcáchnàođểmộtđộiquânkhôngbiếttừđâuđếnđộtngộtxuấthiệnởphíađôngcủaông,nuốtsốngôngmộtcáchdễdàngđếnthế?Ôngchưatừngbaogiờtrôngthấybấtcứđiềugìnhưvậy,vàôngcốgắngtìmranóchotớingàycuốicùngcủađờiông.Diễndịch

LịchsửsẽkhôngphánxétTướngMackquánghiêmkhắc,vìquânPhápmàôngđươngđầuvàomùathunăm1805đạidiệnchomộttrongnhữngcuộccáchmạnglớnnhấttronglịchsửquânsự.Suốtnhiềungànnăm,chiếntranhđãđượctiếnhànhvềcơbảntheocùngmộtcáchthức:vịchỉhuydẫnlựclượnglớnquânđộivàkhôngkỷluậtcủaôngtavàotrận,chốnglạimộtđốithủcólựclượngdữdộitươngđương.Ôngtakhôngbaogiờphântánquânđộicủamìnhthànhnhữngđơnvịnhỏhơn,vìđiềuđóviphạmnguyêntắcquânsựvềviệcduytrìsựtậptrungđốivớicáclựclượngcủamộtquânđội;hơnnữa;rảimỏngcáclựclượngcủaôngtasẽkhiếnchoviệcđiềukhiểnchúngkhókhănhơnvàôngtakhôngthểkiểmsoátđượctrậnchiến.ĐộtnhiênNapoleonthayđổitấtcảnhữngđiềuđó.Trongnhữngnămhòabìnhgiữa1800và1805,ôngtáitổchứcquânđộiPháp,tậphợplạinhữnglựclượngkhácnhauđểhìnhthànhGrandArmée(Đạiquânđội)vớilựclượng200.000người.Ôngphânquânđộinàythànhnhiềuquânđoàn,mỗiquânđoàncóbộbinh,kỵbinh,pháobinhvàmộtbanthammưucủachínhnóvàđượcmộtthốngchếchỉhuy,thôngthườnglàmộtsĩquantrẻ,khỏe,đãquathửtháchtrongcácchiếndịchtrước.Khácnhauởquânsố,từ15.000đến30.000quân,mỗiquânđoànlàmộtquânđộithunhỏdomộtNapoleonthunhỏchỉhuy.Yếutốcơbảnđốivớihệthốngnàylàtốcđộmàcácquânđoàncóthểdichuyển.Napoleonthườnggiaonhiệmvụchocácthốngchế,rồiđểchohọtựmìnhhoànthànhnó.Khônglãngphínhiềuthờigianvàoviệcchuyểngiaotớiluicácmệnhlệnh,vàcácquânđộinhỏhơncầníttrangbịhơn,chúngcóthểtiếnquânvớitốcđộlớnnhất.Thayvìmộtquânđộiduynhấtdichuyểntheođườngthẳng,Napoleoncóthểphântánvàtậptrungcácquânđoàncủaôngtheonhữngđộihìnhkhônggiớihạn,màđốivớikẻthùdườngnhưlàhỗnđộnvàkhôngthểđoánđược.ĐâychínhlàconquáivậtmàNapoleontháoxiềngởchâuÂuvàotháng9/1805.TronglúcmộtvàiquânđoànđượcpháiđếnmiềnbắcnướcÝnhưlàmộtlựclượngcầmchânchốnglạisựxâmlượctheodựtínhcủaÁo,bảyquânđoànkhácdichuyểnvàoĐứctheomộtđộihìnhrảirác.MộtlựclượngdựbịvớinhiềukỵbinhđượcđiềuđộngxuyênquaRừngĐen,kéoMackvềhướngtây-vàdođókhiếnchoôngtakhómàhiểuđượcđiềugìđangxảyraởphíabắcvàdễsụpbẫyhơn.(NapoleonhiểutâmlýđơngiảncủaMackvàbiếtcáivẻngoàihỗnloạncóthểlàmchoôngtabốirốinhưthếnào.)Đồngthời,vớiStuttgartnhưlàmộtđiểmtrụcthenchốt,bảyquânđoànvòngvềhướngnamtớisôngDanubevàcắtđứtcácconđườngthoátthânkhácnhaucủaMack.Mộtviênthốngchế,ngherằngconđườngđôngbắcđượcduytrìmộtcáchyếuớt,đãkhôngchờlệnhcủaNapoleonmàđơngiảntăngtốcđộvàtựmìnhtớichiếmlĩnhnó.ỞbấtkỳnơiđâuMacktới,ôngtacũngchạmphảimộtquânđoànđủlớnđểcầmchânôngtachotớikhiphầncònlạicủaquânPhápcóthểxiếtchặtvòngvây.Điềunàycũnggiốngnhưviệcmộtbầysóiđồngcỏvâybắtmộtchúthỏrừng.Thấuhiểu:tươnglaithuộcvềnhữngnhómlinhhoạt,nhanhnhẹnvàphituyếntính.Xuhướngtựnhiêncủabạnvớitưcáchmộtngườichỉhuycóthểlàmuốnkiểmsoátnhóm,đểkếthợpmọihoạtđộngcủanó,nhưngđiềuđósẽchỉtróibuộcbạnvàoquákhứvàvớicácquânđộidichuyểnchậmchạpcủalịchsử.Cầncósứcmạnhcátínhđểchophépcómộtmứcđộhỗnloạnvàkhôngxácđịnh-đểtrôichảytựnhiênchútít-nhưngbởiviệcphântánquânđộicủabạnvàchianhỏnóthànhnhữngđội,bạncóthểkiếmđượctrongsựvậnđộnglinhhoạtcáimàbạnmấttrongsựkiểmsoáthoàntoàn.Vàsựlưuđộnglàsứcmạnhlớnnhấtnhânlêntấtcảmọithứ.Nóchophépbạncóthểphântánlẫntậptrungquânđộicủabạn,rồirảichúngvàonhữngđộihìnhkhácnhauthayvìdàntrảinóratheonhữngđườngthẳng.Cácđộihìnhnàysẽlàmcácđốithủcủabạnbốirốivàchoángváng.Traochocácquânđoànkhácnhaucủabạnnhiệmvụphùhợpvớicácmụctiêuchiếnlược,rồiđểhọhoànthànhchúngtùytheotìnhthế.Cácđộinhỏhơnthìnhanhhơn,sángtạohơn,vàcókhảnăngthíchứnghơn,cácsĩquanvàchiếnsĩcủachúngtậptrungchúýhơn,năngđộnghơn.Cuốicùng,sựlưuđộngsẽmangtớichobạnnhiềuquyềnnăngvàkhảnăngkiểmsoáthơnlàcáchcầmquântầmthường.

Chiarẽđểsống,thốngnhấtđểchiếnđấu

NapoleonBonaparte(1769–1821)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNThếgiớiđầyắpnhữngngườiđangkiếmtìmmộtcôngthứcbímậtchosựthànhcôngvàquyềnlực.Họkhôngmuốntựmìnhtưduy;họchỉmuốncómộtcôngthứcđểlàmtheo.Họthíchthúvớiýtưởngvềchiếnlượclàvìlýdođó.Trongđầuhọ,chiếnlượclàmộtchuỗicácbướcđểđitheođótớimộtmụctiêu.Họmuốnnhữngbướcnàyđượcmộtchuyêngiahoặcphápsưvạchrachohọ.Tinvàoquyềnnăngcủasựbắtchước,họmuốnbiếtchínhxácđiềumàmộtcánhânvĩđạinàođóđãthựchiệntrướcđó.Cáchànhvicủahọtrongđờisốngcũngcótinhchấtmáymócgiốngnhưtưduycủahọ.Đểcáchlymìnhrakhỏimộtđámđôngnhưthế,bạncầnphảigạtbỏmộtkháiniệmsailầmthôngthường:bảnchấtcủachiếnlượckhôngphảilàthựchiệnmộtkếhoạchxuấtsắctiếntriểntheotừngbước,màlàđặtbảnthânbạnvàocáchoàncảnhnơibạncónhiềulựachọnhơncáckẻthùcủabạn.ThayvìbámvàoLựachọnAnhưlàgiảiphápđúngduynhất,chiếnlượcchânchínhlàviệctựxácđịnhbạncóthểlàmgìvớiA,BvàCdựavàocáchoàncảnh.Đólàtưduychiềusâucótínhchiếnlược,tráingượchẳnvớitưduycôngthức.TônTửđãdiễntảýtưởngnàytheocáchkhác:cáimàbạnhướngtớitrongchiếnlược,ôngnói,làthế[nguyênvăn:shih],mộtvịtrícủatiềmlực-vịtrícủamộthònđácuộinằmchênhvênhtrênmộtđỉnhđồi,haycủamộtsợidâycungđượckéocăng.Mũitênđượcgiữchặt,dâycungđượcbuôngthả,vàthếnăngđượcgiảithoátmộtcáchmãnhliệt.Mũitêncóthểđitớibấtkỳnơiđâu;nókhớpvớicáchànhđộngcủakẻthù.Điềuquantrọngkhôngphảilàđitheonhữngbướcđãxácđịnhtrước,màlàđặtbảnthânthânbạnvàothếtraochobảnthânsựchọnlựa.CólẽNapoleonkhôngbiếttớikháiniệmcủaTônTửvềthế,nhưngcólẽônglàngườivĩđạinhấttronglịchsửhiểurõnó.MộtkhiôngđãbốtríbảyquânđoàncủamìnhvàokhuônmẫucóvẻnhưhỗnđộncủachúngdọctheosôngRhinevàcáclựclượngdựbịcủaôngtrongRừngĐen,ôngđangtrongthế.BấtkểMackquaysangđâu,bấtkểôngtalàmgì,quânÁođãtớihồitậnsố.NapoleoncónhữngvôsốchọnlựatrongkhiMackchỉcómộtvài,vàtấtcảđềutồitệ.Napoleonluônhướngtớiphiênbảnthếcủaông,vàôngđãđạttớiđộhoànhảocủanótrongchiếndịchnăm1805.Luônnghĩvềcấutrúcvàtổchức,ôngpháttriểnhệthốngquânđoàn,đưasựlinhhoạtuyểnchuyểnvàobộxươngcủaquânđộiPháp.Bàihọcrấtgiảndị:mộttổchứccứngnhắc,tậptrung,sẽkhóachặtbạnvàonhữngchiếnlượctuyếntính;mộtquânđộilưuđộng,phântántạochobạnnhữngchọnlựa,nhữngkhảnăngvôtậnđểđạtđượcthế.Cấutrúclàchiếnlược-cólẽlàchọnlựachiếnlượcquantrọngnhấtbạnsẽlàm.Nếubạnkếthừamộtnhóm,hãyphântíchcấutrúccủanóvàthayđổinóchophùhợpvớicácmụcđíchcủabạnTrútnguồnnănglượngsángtạocủabạnvàosựtổchứccủanó,tạochomụctiêucủabạnsựlưuđộng.Khilàmđiềuđó,bạnđangđitheobướcchânkhôngchỉcủaNapoleonmàcólẽcảcủacổmáychiếntranhvĩđạinhấttrongthờihiệnđại,quânđộiPhổ(vàsauđólàĐức).KhônglâusaukhiNapoleonđánhchoquânPhổtantácởtrậnJenanăm1806(xemchương2),cácnhàlãnhđạoPhổđãtìmhiểunguyêncớ.Họthấyrằnghọbịdínhchặtvớiquákhứ;cáchthựchiệncôngviệccủahọquácứngnhắc.Độtnhiêncácnhàcảicáchquânsự,baogồmCarlvonClausewitz,đượcxemtrọngvàtraochoquyềnlực.Vàđiềumàhọquyếtđịnhlàmchưahềcótiềnlệtronglịchsử:họsẽthểchếhóasựthànhcôngbằngcáchthiếtkếmộtcấutrúcquânđộithượngđẳng.Cốtlõicủacuộccánhmạngnàylàsựsángtạocủamộtbanthammưu,mộtbộkhungcácsĩquanđượchuấnluyệnvàgiáodụcmộtcáchđặcbiệtvềchiếnlược,chiếnthuậtvàchỉhuy.Mộtôngvua,mộtngoàithủtướng,haythậmchímộtviêntướngcóthểkémcỏitrongchiếntranh,nhưngmộtnhómcácsĩquanxuấtsắcvàđượcđàotạotốttrongbanthammưuquânđộicóthểbùđắpchocácthấtbạicủaôngta.Cấutrúccủacơquannàykhôngcốđịnh:mỗithammưutrưởngcóthểthayđổiquimôvàchứcnăngcủanóchophùhơpvớinhucầuvàthờigiancủaôngta.Saumỗimộtchiếndịchhaybàitậphuấnluyện,banthammưusẽkiểmtrachặtchẽbảnthânnóvàthànhtíchcủanó.Mộtbộphậnđượcsánglậpchomụcđíchcủacáccuộckiểmtranàyvàchoviệcnghiêncứulịchsửquânsự.Banthammưucóthểhọchỏitừcácsailầmcủanóvàcủakẻkhác.Đólàmộtcôngviệctiếntriểnmộtcáchthườngxuyên.

CảicánhquantrọngnhấtlàsựpháttriểnAuftragstaktik(Hệthốngmệnhlệnhcôngvụcóđịnhhướng).ỞĐức,cóhaitừchỉtừ“command”:AuftragvàBefehl.MộtBefehllàmộtmệnhlệnhcầntuânthủtrongthư.MộtAuftragcónghĩachunghơnnhiều:nólàmộtphátbiểuhaymộtnhiệmvụtoànbộ,mộtchỉthịphảilàmtheotinhthầncủanóchứkhôngphảiởtừngữ.Auftragstaktik–đượcgợinênbởiNapoleon,kẻthùkhôngđộitrờichungcủaPhổvàsựlinhđộngmàôngtatraođổichocácthốngchếcủamình–đãthấmsâuvàobanthammưu.ĐầutiêncácviênsĩquankhắcghitrongtâmtrítriếtlýchiếntranhcủaĐức:tốcđộ,nhucầutiếnhànhtấncôngvv...Rồihọtrảiquacácbàitậpđểpháttriểnkhảnăngtựmìnhtưduyvàranhữngquyếtđịnhphùhợpvớitriếtlýtổngquannhưngđápứngđượccáctìnhhuốngcủathờiđiểm.Chỉhuymộtlựclượngtươngđươngmộtquânđoàn,cácviênsĩquanđượcgiaonhữngnhiệmvụđểhoànthànhvàkhiđóđượcthưgiãn.Họđượcphánxéttheonhữngkếtquảcủacáchànhđộngcủahọ,chứkhôngtheophươngthứccáckếtquảđóđạtđượcrasao.Banthammưunày(vớimộtgiánđoạn)tạivịtừnăm1808đếncuốiThếchiếnII.TrongthờigianđóngườiĐứcthườngxuyênđánhthắngcácquânđộikháctrênchiếntrường–baogồmquânĐồngminhtrongThếchiếnI,dùcónhữnghạnchếnghiêmtrọngvềchiếntranhcôngsự.Thànhcôngcủahọlêntớiđỉnhcaotrongchiếnthắngquânsựlừnglẫynhấttronglịchsử:cuộcxâmlăngchớpnhoángPhápvàcácnướcvùngHạ(châuÂu)năm1940,khiquânđộiĐứcdichuyểnvòngtrònquanhcáctuyếnphòngngựcủaquânPháp.ChínhcấutrúccủaquânđộivàcáchhọsửdụngAuftragstaktikđãtạochohọnhiềuchọnlựavàtiềmlựclớnhơn.BanthammưuĐứclàmộtkiểumẫuvềtổchứcchobấtkỳnhómnàohướngtớitínhlưuđộngvàchiềusâuchiếnlược.Đầutiên,cấutrúccủabannàylinhhoạt,chophépcáclãnhđạocủanóđiềuchỉnhnótheonhucầucủachínhhọ.Thứhai,họthườngxuyêntựkiểmnghiệmvàbổsungthêmnhữnggìnóhọchỏiđược.Thứba,nótáitạocấutrúccủanóxuyênsuốtphầncònlạicủaquânđội:cácsĩquancủanóđàotạocácsĩquandướihọ,vàcứthếchođếntuyếncuối.Độinhỏnhấtkhắcsâutriếtlýtổngthểcủanhóm.Cuốicùng,thayvìbanhànhnhữngmệnhlệnhcứngnhắc,banthammưuđitheođườnglốimệnhlệnhgiaonhiệmvụ-Auftragstaktik.Bằngcáchlàmchocácsĩquanvàbinhsĩcảmthấycóthểgiaochiếnmộtcáchsángtạohơn,chiếnthuậtnàynângcaohiệusuấtcủahọvàđẩynhanhtốcđộcủatiếntrìnhraquyếtđịnh.Tínhlưuđộngđãinsâuvàohệthống.YếutốcơbảncủaAuftragstaktiklàtriếtlýtổngthểcủanhóm.Triếtlýnàycóthểxâydựngxungquanhviệcbạnđangchiếnđấuvìnguyêncớgì,haymộtniềmtinvàosựxấuxacủakẻthùmàbạnđangđốimặt.Nócũngbaogồmphongcáchtiếnhànhchiếntranh–cótínhphòngngự,lưuđộng,tấncôngliêntục–phùhợpvớinónhất.Rồi,thôngquasựhuấnluyệnvàcácbàithựctậpsángtạo,bạnphảiđàosâunótrongchúng,truyềnnóvàodòngmáucủachúng.Bâygiờ,khibạnđiềuđộngcácquânđoàncủabạnđilàmnhiệmvụ,bạncóthểtintưởngvàocácquyếtđịnhcủachúngvàthấytựtinvàokhảnăngkếthợpchúnglạicủamình.CácbộtộcdoThànhCátTưHãnchỉhuyvàonửađầuthếkỷ13cólẽlàtiềnthângầngũinhấtcủacácquânđoàncủaNapoleon.ThànhCát,ngườiđãthuyếtgiảngmộttriếtlývềsựthượngđẳngcủangườiMôngCổ,làmộtbậcthầyvềsựlưuđộngtrongtiếnhànhchiếntranh.Cáclựclượngphântáncủaôngcóthểtáchrarồigomlạitheonhữngđộihìnhphứctạp;cácquânđộichạmtránchúngbịsốcvìchúngcóvẻnhưrấthỗnloạn,vìthếkhôngthểđịnhhìnhđượcchúng.Thếnhưngchúnghoạtđộngvớimộtsựkếthợpđángkinhngạc.CácchiếnbinhMôngCổbiếtphảilàmgìvàkhinàomàkhôngcầnphảibảo.Đốivớicácnạnnhâncủahọ,cáchgiảithíchduynhấtlàhọđãbịquỷám.Tuynhiên,sựkếthợpcóvẻquáigởcủangườiMôngCổcóthậtralàkếtquảcủaviệchuấnluyệnnghiêmkhắc.Mỗimùađôngtrongthờigianyênổn,ThànhCátchotiếnhànhCuộcsănlớn,mộtđợthànhquânbathángtrongđóôngphântánrảiráctoànbộquânđộiMôngCổdọctheomộttuyếnđườngdàitámmươidặmtrongcácthảonguyênmiềnTrungÁvànơihiệnnaylànướcMôngCổ.Mộtlácờcắmtrênmặtđấtcáchđóhàngtrămdặmđánhdấuchođiểmkếtthúccuộcsăn.Tuyếnquânsẽtiếnlên,dồnlênphíatrướctoànbộnhữngconthútrênđườngđicủanó.Chậmchạp,theomộtkiểuvậnđộnggiốngnhưmộtvũđiệuballetphứctạp,haiđầucủatuyếnquânsẽvònglại,tạothànhmộtđườngtròn,vâychặtlũthúvàogiữa.(Điểmkếtthúcsẽtạothànhtrungtâmcủavòngtròn).Khivòngtrònxiếtlại,cácconthúbịgiếtchết;loàinguy

hiểmnhấttrongsốđó,nhữngconhổ,đượcdànhchođếnlúccuốicùng.CuộcsănlớnthựctậpkhảnăngliênlạccủaquânMôngCổthôngquacáckýhiệuởmộtkhoảngcách,kếthợpcácvậnđộngdichuyểncủahọvớisựchínhxác,biếtphảilàmgìtrongnhữngtìnhhuốngkhácnhauvàhànhđộngmàkhôngcầnchờlệnh.Ngaycảlòngdũngcảmcũngtrởthànhmộtbàitập,khicáccáthểchiếnbinhphảigiảiquyếtcácconhổ.Thôngquaviệcđisănvàmộthìnhthứcgiảitrí,ThànhCátcóthểlàmchotriếtlýcủaôngđượcthấmnhuần,pháttriểnsựcốkếtvàlòngtintrongbinhlínhcủaông,vàxiếtchặtkỷluậtquânđội.Trongviệcthốngnhấtcácbộtộccủachínhbạn,hãytìmranhữngbàitậpđểgiatăngkiếnthứcvàsựtintưởnglẫnnhaucủacácđoànquânnhưbạn.Điềunàysẽpháttriểncáckỹnăngthôngtinliênlạctiềmẩngiữahọvàtrựcgiáccủahọvềviệcphảilàmgìkếtiếp.Khiấysẽkhôngcònsựlãngphíthờigiantrongviệcchuyểntảivôtậnnhữngthôngđiệpvàmệnhlệnhhaytrongviệcphảichỉhuythườngxuyêncáccánhquâncủabạntrênchiếntrường.Nếubạncóthểcảibiếnnhữngbàitậpnàythànhtròchơi,nhưtrongCuộcsănlớn,thìcàngtốthơnnhiều.Xuyênsuốtthờigiangiữathậpniên1940và1950,haitổchứcbóngchàyđãchiếnđấuvớinhau:độiBostonRedSox,vớinhânvậttrungtâmlàTedWilliamsvàđộiNewYorkYankees,vớitaytấncôngvĩđạiJoeDiMaggio.TomYawkey,ôngchủcủađộiRedSox,tintưởngvàoviệcnuôngchiềucáccầuthủcủaôngta,tạoramộtmôitrườngthúvịchohọ,pháttriểntìnhbạnhữuvớihọ.Mộtđộihạnhphúcsẽchơitốt,ôngtanghĩthế.Vìmụcđíchnàyôngtađinhậunhẹtvàbàibạcvớiđámcầuthủ,đưahọvàonhữngkháchsạnsangtrọngtrongchuyếndulịch.Ôngcòncanthiệpvàonhữngquyếtđịnhvềcôngtácquảnlý,luônluônhướngmắttớiviệclàmchomọisựtốtđẹphơnchocáccầuthủvàgiữchohọluônvuivẻ.TriếtlýcủađộiYankeesrấtkhác,nhấnmạnhvàokỷluậtvàsựchiếnthắngbằngmọigiá.Cácbộphậncáchbiệtcủatổchứckhôngdínhdángtớicôngviệccủanhau–họhiểuđặctínhcủađộivàbiếthọsẽbịphánxéttheokếtquả.Ôngbầucủađộiđượcđểyênmộtmìnhtrongviệcraquyếtđịnh.CáccầuthủYankeecảmthấymộtnhucầumãnhliệtđượcsốngvớitruyềnthốngchiếnthắngcủađội;họsợbịthuacuộc.Tronghaithậpkỷnày,cầuthủcủađộiRedSoxđãđấuđálẫnnhau,kếtbèkếtcánh,rênrỉthanphiềnvềbấtkỳsựcoithườngnàomàhọnhậnra,vàchỉđoạtđượcmộtlácờ.ĐộiYankeescốkếtvàcótinhthần;họđoạt30lácờvàđượcxếphạngthứ10trongWorldSeries.Bàihọcrấtđơngiản:đừnglầmlẫngiữamộtbầukhôngkhíthântìnhcởimởvớitinhthầnvàsựcốkếtcủađội.Việcchiềuchuộngcácngườilínhcủabạnvàhànhđộngnhưthểmọingườiđềubìnhđẳngsẽpháhỏngkỷluậtvàthúcđẩyviệctạorabèphái.Chiếnthắngsẽrènnênnhữngmốidâybềnchặthơnlàsựthânthiệnhờihợtbềngoài,vàchiếnthắngđếntừkỷluật,sựrènluyệnvàcáctiêuchuẩncaoliêntục.Cuốicùng,bạncầncơcấunhómcủabạntheonhữngưuđiểmvànhượcđiểmcủanhữngchiếnsĩcủabạn,theocáchoàncảnhxãhộicủahọ.Đểlàmđiềuđó,bạnphảihòahợpvớikhíacạnhconngườicủacácđoànquâncủabạn;bạnphảithấuhiểuhọ,vàtinhthầncủathờiđại,bêntrongvàbênngoài.TrongNộichiếnMỹ,cáctướnglĩnhMiềnBắcđãđấutranhvớibảnchấtbầncùngcủaquânđộicủahọ.Khôngnhưcácđoànquâncókỷluật,đượcđàotạotốtcủaMiềnNam,nhiềungườilínhMiềnBắcđãbịcưỡngbáchnhậpngũvàophútchót;họlànhữngngườivùngbiêngiớithôkệchvàlànhữngngườiđộclậpmộtcáchhunghãn.Mộtsốtướnglĩnhđãcốgắngmộtcáchtuyệtvọngđểápdụngkỷluật,vàphầnlớnđềuthấtbại.Mộtsốkhácchỉchúýtớichiếnlượctrênbảnđồ,trongkhiquânđộicủahọvẫntiếptụcthựchiệnmộtcáchtồitệ.TướngWilliamTecumsehShermancómộtgiảiphápkhác:ôngthayđổicáchtổchứccủaôngchophùhợpvớicátínhcủanhữngngườilính.Ôngtạoramộtquânđộidânchủhơn,độngviênsángkiếncủacácviênsĩquan,đểchohọsắpxếptheoýmuốn;ôngnớilỏngkỷluậtbềngoàiđểnângcaođạođứcvàtinhthầnnhóm.Giốngnhưnhữngngườidânbiêngiớinóichung,nhữngbinhsĩcủaônghiếuđộngvàhayrongruổilangthang,vìthếôngkhaitháctínhlưuđộngcủahọvàchoquânđộicủaôngdichuyểnliêntục,luônluôntiếnquânnhanhhơnnhữngkẻthù.TrongtấtcảcácđạoquâncủaMiềnBắc,quâncủaShermanđángsợnhấtvàchiếnđấutốtnhất.

GiốngnhưSherman,đừngđấutranhvớinhữngkhíchấtcủabinhsĩbạn,màhãybiếnchúngthànhnhữngđứctính,mộtcáchthứcđểgiatăngtiềmlựccủabạn.Hãysángtạotrongviệccơcấunhóm,giữchotâmtríbạnlinhhoạtvàcókhảnăngthíchứngnhưquânđộimàbạnchỉhuy.

Hìnhảnh:Tấmmạngnhện.Phầnlớncácconvậttấncôngtheođườngthẳng;cònnhệnthìgiăngmộttấmlướicóhìnhdángđơngiảnhoặcphứctạp,phùhợpvớivịtrí.Khitấmmạngđượcgiăng,côngviệcđãđượcthựchiện.Nhệnkhôngcầnsănmồi;nóchỉchờđợimộtconmồingốcnghếchrơivàonhữngsợitơgầnnhưvôhìnhcủatấmlưới.

Tưliệu:Dovậyquânđộidiđộngđểtiếncông,vàthayđổiquaphântánhaytáihợp.Thếnênsựnhanhnhẹncủanónhưgió,sựchậmchạpcủanónhưrừng;sựxâmchiếmvàlantràncủanónhưmộtngọnlửa...Nókhóhiểunhưbóngtối;khivậnđộngnógiốngnhưsấm.

BinhphápTônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

HOÁNVỊ

Vìcấutrúcquânđộicủabạnphảiphùhợpvớinhữngngườihợpthànhnó,nguyêntắcphânquyềncầnlinhhoạtmộtsốngườiphảnứngtốthơnvớithẩmquyềncứngrắn.Ngaycảkhibạnđiềuhànhmộttổchứclỏnglẻohơn,cónhữnglúcbạnsẽphảithắtchặtnólạivàtraochocácsĩquancủabạníttựdohơn.Cáctướnglĩnhthôngminhkhônglàmchuyệnvôích,luônduytrìkhảnăngtáitổchứcquânđộicủahọđểđápứngphùhợpvớithờigianvàcácnhucầuđổithaycủahọ.

7

CHUYỂNCUỘCCHIẾNTRANHCỦABẠNTHÀNHMỘTCUỘCTHẬPTỰCHINHCÁCCHIẾNLƯỢCTINHTHẦN

Muốnthôithúcmọingườivàduytrìtinhthầnlàmviệc,chiếnđấucủahọthìphảilàmchohọnghĩíthơnvềbảnthânvànghĩnhiềuhơnvềnhóm.Hướngsựquantâmcủahọđếnmộtđạinghĩa,mộtcuộcthậptựchinhchốnglạimộtkẻthùđángghét.Khiếnchohọxemsựsốngsótcủamìnhgắnliềnvớisựthànhcôngcủaquânđộinhưlàmộttổngthể.Ởmộtnhómmàtrongđómọingườithựcsựgắnkếtvớinhau,cáctâmtrạngvàcảmxúccótínhlâylanđếnmứcviệctruyềndẫnsựnhiệttìnhtớicácđạoquâncủabạntrởnênkhádễdàng.Hãychỉhuytừphíatrước:đểchobinhsĩcủabạnnhìnthấybạnởcácchiếnhào,sẵnsànghysinhvìchínhnghĩa.Điềuđósẽlàmlònghọngậptrànniềmaoướccạnhtranhvàlàmbạnvuilòng.Làmchoviệcthưởngvàphạttrởnênhiếmhoinhưnggiàuýnghĩa.Ghinhớ:mộtquânđộinăngđộngcóthểlàmnênnhữngđiềukỳdiệu,bùđắpchobấtkỳthiếusótnàotrongnhữngnguồnvậtchất.

THUẬTQUẢNLÝCONNGƯỜILoàingườichúngtacóbảnchấtíchkỷ.Cácýnghĩđầutiêncủachúngtatrongmọihoàncảnhđềuxoayquanhcáclợiíchcủachínhmình:Điềunàycóảnhhưởngrasaođốivớitôi?Nócógiúpíchgìchotôikhông?Đồngthời,dosựcầnthiết,chúngtacốgắngcheđậytínhíchkỷđó,làmchocácđộngcơcủachúngtacóvẻnhưvịthavàkhôngvụlợi.Tínhíchkỷthâmcăncốđếvàkhảnăngcheđậynólàcảmộtvấnđềnếubạnlàmộtngườilãnhđạo.Bạncóthểnghĩrằngnhữngngườilàmviệcchobạnthậtnhiệttìnhvàcósựquantâmnhưhọnói,vànhưhànhđộngcủahọtỏra.Rồidầndà,bạnnhìnthấynhữngdấuhiệurằngngườinàyhayngườinọđangsửdụngvịtrícủaanhtatrongnhómđểthựchiệnnhữnglợiíchcánhân.Mộthômbạnthứctỉnhvàthấyrằngmìnhđangchỉhuymộtđạoquângồmnhữngcánhâníchkỷ,quỷquyệt.Khiđó,bạnbắtđầunghĩvềtinhthần–vềviệctìmramộtcáchthứcđểthúcđẩycácđoànquâncủabạnvàtruirènhọthànhmộtnhóm.Bạncốgắngmộtcáchkhéoléođểcangợihọ,đềxuấtvớihọvềnhữngkhảnăngtưởngthưởngchỉđểthấyrằngbạnđãlàmhưhỏnghọ,củngcốthêmtínhíchkỷcủahọ.Bạncốápdụngnhữngbiệnpháptrừngphạtvàkỷluậtchỉkhiếnchohọthêmphẫnuấtvàđềphòng.Bạncốlàmhọbốclênvớinhữngbàiphátbiểuvàcáchoạtđộngnhóm–nhưngmọingườingàynayđãtrởnênquáhoàinghi;họsẽnhìnthấutimđencủabạn. Vấnđềkhôngphảiởđiềumàbạnđanglàmmàthựctếlànóđếnmuộnrồi.Bạnbắtđầunghĩtớitinhthầnchỉkhinóđãtrởthànhmộtvấnđềchứkhôngphảingaytừtrước.Đólàsailầmcủabạn.Hãyhọctừnhữngnhàchỉhuyquânsựlớntronglịchsử:phươngcáchđểbinhsĩlàmviệccùngnhauvàthỏamãncácnhucầuconngườicủahọlàlàmchohọcảmthấymìnhlàmộtbộphậncủamộtnhómđangchiếnđấuvìmộtmụctiêuxứngđáng.Điềunàytáchhọrakhỏinhữnglợiíchcủariêngmìnhvàthỏamãnnhucầuriêngđểtrởthànhmộtbộphậncủamộtnhómlớnhơnbảnthânhọ.Càngnghĩtớinhóm,họcàngítnghĩtớibảnthân.Chẳngbaolâu,họsẽbắtđầunốikếtnhữngthànhcôngcủachínhhọvớithànhcôngcủanhóm;cáclợiíchcủahọvàcáclợiíchlớnhơntrùngkhớplênnhau.Trongkiểuquânđộinày,mọingườibiếtrằnghànhviíchkỷsẽhạthấptưcáchhọtrongconmắtcủanhữngngườiđồngđội.Họtrởnênhòahợpvớimộtdạnglươngtâmnhóm.Tinhthầncótínhchấtlâylan:đặtmọingườivàotrongmộtnhómnăngđộng,đoànkết,tựnhiênhọsẽbắtkịptinhthầnđó.Nếuhọchốngđốihayquaytrởlạivớihànhviíchkỷ,họdễdàngbịcôlập.Bạnphảithiếtlậpđộnglựcnàyngaykhibạntrởthànhngườilãnhđạonhóm;nóchỉcóthểđếntừtrênđỉnh–nghĩalàtừbạn.Khảnăngsángtạoramộtđộnglựcnhómđúngđắn,duytrìmộttinhthầntậpthể,đượcbiếtdướingônngữquânsựnhưlà“sựquảnlýconngười”.Cácvịtướngvĩđạitronglịchsử-AlexanderĐạiđế,Hannibal,Napoleon–đềulànhữngbậcthầycủanghệthuậtnày–mộtnghệthuậtmàtầmquantrọngvượtquámứcthôngthườngđốivớinhữngngườilính:trongchiếncuộcnócóthểlàmộtvấnđềmangtínhquyếtđịnh,mộtvấnđềsinhtử.Trongchiếntranh,cólầnNapoleonđãnói:“Tinhthầnlớngấpbalầnthểchất”.Ýcủaônglàtinhthầnchiếnđấucủabinhlínhchủyếulàởkếtquảcủatrậnchiến:vớinhữngchiếnbinhnăngđộng,ôngcóthểđánhtanmộtquânđộilớnhơnquânđộicủaônggấpbalần.Đểtạoranhómnăngđộngtốtnhấtvàngănngừacácvấnđềcótínhhủydiệttinhthần,hãylàmtheotámbướccơbảnđượcrútratừcáctácphẩmvàkinhnghiệmcủacácbậcthầyvềbinhpháp.Quantrọnglàbạncànglàmtheođượcnhiềubướccàngtốt;vàbướcnàocũngquantrọngnhưnhau.Bước1:Hợpnhấtquânđộicủabạnquanhmộtmụctiêu.Khiếnchohọchiếnđấuvìmộtlýtưởng.Bâygiờhơnlúcnàohết,mọingườikhaokhátđặtniềmtinvàomộtđiềugìđó.Họcảmnhậnđượcmộtsựtrốngrỗng,mà,nếubịbỏrơimộtmình,họcóthểcốgắnglấpđầynóbằngmatúyhaycácthúvuitinhthầnquáigở,nhưngbạncóthểlợidụngnóbằngcáchhướngnóchảyvàomộtlýtưởngmàhọtinrằngchiếnđấuvìnólàđiềuxứngđáng.Hãyđemtớimộtlýtưởngchomọingười,bạnsẽtạođượcmộtnguồnlựcđầynăngđộng.Lýtưởngđócóthểlàbấtkỳđiềugìbạnmongmuốn,nhưngbạnphảimiêutảnóvớisựtiếntriển:nóthíchứngvớitừng

giaiđoạn,nónằmởmộtphíatươnglai,vìthếnhấtđịnhnóphảithànhcông.Nếucần,bạncóthểtạochonómộtcáivỏduylinh.Tốtnhấtlàcómộtkẻthùnàođóđểcămghét–mộtkẻthùcóthểgiúpmộtnhómtựđịnhnghĩanótráingượclại.Bỏquabướcnày,bạnsẽbịbỏlạivớimộtquânđộiđánhthuê.Bạnsẽxứngđángvớiđịnhmệnhluônluônchờđợimộtquânđộinhưthế.Bước2:Thỏamãncácnhucầucủahọ.Mọingườikhôngthểnăngđộngmãinếucácnhucầuvậtchấtcủahọkhôngđượcthỏamãn.Nếubằngcáchnàođóhọthấymìnhbịbóclột,tínhíchkỷcủahọsẽhiệnravàhọbắtđầutáchrakhỏinhóm.Hãysửdụngmộtmụctiêu–mộtđiềugìđótrừutượnghaycótínhchấttinhthần–đểđưahọlạivớinhau,nhưngphảiđápứngchocácnhucầuthựcdụngcủahọ.Bạnkhôngcầnphảilàmchohọhưhỏngvớiviệctrảcôngcaochohọ;việchọsẽcảmnhậnrằngmìnhđangđượcchămnom,rằngbạnđangnghĩtớisựtiệnnghicủahọ,cònquantrọnghơn.Chămlochocácnhucầuvậtchấtcủahọsẽkhiếnchoviệcyêucầunhiềuhơnởhọkhicầnthiếttrởnêndễdànghơn.Bước3:Chỉhuytừphíatrước.Sựnhiệttìnhcủamọingườisẽkhôngthểtránhkhỏiviệcgiảmsútdần.Mộtđiềuđẩynhanhtốcđộmấtđicủanó,vàlàmnảysinhrasựbấtmãn,làcảmgiácrằngngườilãnhđạokhôngthựchànhđiềumàhọraogiảng.Ngaytừlúckhởiđầu,quâncủabạnphảinhìnthấybạnchỉhuytừphíatrước,chiasẻnhữngnguyhiểmvàsựhysinhcủahọ-thựcthichínhnghĩagiốngnhưhọ.Thayvìcốthúcđẩyhọtừsaulưng,bạnhãylàmchohọphảichạyđểđuổikịpbạn.Bước4:Tậptrungvàokhí[ch’i]củahọ.NgườiTrungHoatinvàomộtnguồnnănglượnggọilàkhí,nótồntạitrongmọiloàisinhvật.Tấtcảcácnhómđềucónhữngcấpđộkhíkhácnhau,vềmặttâmlývàthểchất.Mộtngườilãnhđạophảihiểunănglượngnàyvàbiếtcáchđiềukhiểnnó.Sựlườinháccómộtảnhhưởngkinhkhủngtớikhí.Khinhữngngườilínhkhônglàmviệc,tinhthầncủahọxuốngthấp,nhữngmốingờvựclenvào,vàtínhíchkỷnổilên.Tươngtự,sốngtrongthếphòngthủ,luônchờđợivàchỉphảnứnglạinhữnggìkẻthùkhơigợi,cũngsẽhạthấpkhí.Vìthế,hãygiữchoquânlínhcủabạnluônbậnrộn,hànhđộngvìmộtmụcđích,vậnđộngtheomộthướng.Đừnglàmchohọchờchotớicuộctấncôngkếtiếp;việcđẩyhọtớitrướcsẽkíchthíchhọvàlàmchohọkhátkhaochiếnđấu.Hànhđộngtấncôngtậptrungkhí,vàkhíđãđượctậptrungchứađầytiềmlực.Bước5:Tấncôngvàocáccảmxúccủahọ.Cáchtốtnhấtđểthúcđẩymọingườikhôngphảilàthôngqualýtrímàlàthôngquacảmxúc.Tuynhiên,lẽtựnhiênlàconngườicótínhphòngvệ,vànếubạnbắtđầuvớimộtlờikêugọicảmxúccủahọ-mộtkiểuhôhàođóngkịch–họsẽxemlàbạnđangâmmưulôikéovàsẽchùnlại.Sựkêugọicảmxúccầncótrìnhtự:hạthấpsựđềphòngcủahọ,liênkếthọthànhmộtnhóm,bằngcáchtổchứcmộttrògiúpvui,haykểchohọnghemộtcâuchuyện.Bấygiờihọđãítkiểmsoátcáccảmxúcvàbạncóthểtiếpcậnhọmộtcáchtrựctiếphơn,laychuyểnhọdễdàngtừcườisanggiậndữhaycămghét.Cácbậcthầyvềthuậtquảnlýconngườicómộtýthứcvềkịchtính:họbiếtkhinàovàbằngcáchnàođểtấncôngvàolòngcủanhữngthuộccấpmình.Bước6:Hòalẫnsựnghiêmkhắcvàlòngtốt.Yếutốcơbảnđốivớisựquảnlýconngườilàtínhcânbằnggiữathưởngvàphạt.Quánhiềutưởngthưởngsẽlàmhưhỏngbinhsĩcủabạnvàlàmchohọxemđónhưlàchuyệnđươngnhiên;quánhiềuhìnhphạtsẽhủyhoạitinhthầncủahọ.Bạncầnđạtđượcđiểmcânbằngđúngđắn.Làmcholòngtốtcủabạntrởthànhđiềuhiếmhoivàthậmchímộtlờinhậnxétnồngấmhaymộthànhđộngquảngđạicũngsẽmangmộtýnghĩađầysứcmạnh.Sựgiậndữvàsựtrừngphạtcũngphảihiếmhoitươngđương;thayvìvậy,sựnghiêmkhắccủabạnnênkhoáchìnhthứccủaviệcđềranhữngchuẩnmựccaomàchỉmộtvàingườicóthểđạttới.Hãykhiếnchobinhsĩcủabạnhoàntoànlàmvuilòngbạn,khiếnchohọđấutranhđểnhìnthấyítnghiêmkhắcvànhiềulòngtốthơn.Bước7:Xâydựngnênhuyềnthoạinhóm.Nhữngquânđộicótinhthầncaonhấtlànhữngquânđộiđãđượckiểmnghiệmtrongchiếntrận.Nhữngngườilínhtừngchiếnđấukềvaisátcánhvớinhautrongnhiềuchiếndịchsángtạoramộtdạnghuyềnthoạinhómdựavàocácchiếnthắngtrongquákhứcủahọ.Việcsốngtheotruyềnthốngvàthanhdanhcủanhómtrởthànhmộtvấnđềvềsựtựhào;bấtkỳngườinàolàmchonhómthấtvọngsẽcảmthấyxấuhổ.

Đểsảnsinhrahuyềnthoạinày,bạnphảidẫnquâncủabạnvàocàngnhiềuchiếndịchcàngtốt.Nênkhônngoanbắtđầubằngnhữngtrậnchiếndễdàngmàhọcóthểthắngcuộc,thiếtlậplòngtựtincủahọ.Tạonênnhữngbiểutượngvànhữngkhẩuhiệuthíchhợpvớihuyềnthoại.Quâncủabạnsẽmuốnthuộcvềnó.Bước8:Kiênquyếtxửlýnhữngkẻhaycàunhàuthanvãn.Khôngchừachỗchonhữngkẻhaycàunhàuvàbấtmãn,nếukhônghọsẽlâylansựbănkhoănhaythậmchísựsợhãitrongkhắpnhóm.Trongphạmvinhanhnhấtcóthể,phảicáchlyvàtốngcổhọđi.Mọinhómđềucómộtcốtlõigồmnhữngnhữngngườinăngđộng,cókỷluậthơnsốcònlại–nhữngngườilínhtốtnhấtcủabạn.Hãynhậnrahọ,nuôidưỡngđứctínhcủahọvàlấyhọralàmgương.Nhữngngườinàysẽlàmộtlựcthăngbằngtựnhiênchốnglạinhữngkẻbấtmãnvàyếubóngvía.

Ôngbiếtkhông,tachắcchắnrằngkhôngphảiconsốhaysứcmạnhđemlạichiếnthắngtrongchiếntranh,màbấtcứquânđộinàomạnhhơnvềtinhthần,nóichungcáckẻthùcủahọkhôngthểchốngcựnổihọ.

Xenophon(430?-355?Tr.CN.)CÁCVÍDỤLỊCHSỬ

1. Vàođầuthậpniên1630,OliverCromwell(1599–1658),mộtngườiđànônglịchthiệpthuộctầnglớptrungnôngtỉnhlẻởCambridgeshire,AnhQuốc,bịsuysụptinhthầnvàthườngnghĩtớicáichết.Chìmsâutrongcơnkhủnghoảng,ôngchuyểnsangđạoThanhgiáo,vàđộtnhiêncuộcđờiôngcómộtbướcngoặtmới:ôngcảmthấymìnhđãtrảinghiệmquamộtcuộctiếpxúcvớiThượngđế.Bấygiờ,ôngtinvàomệnhTrời,mộtýtưởngchorằngmọisựxảyracómộtnguyênnhânvàtheoýmuốncủaThượngđế.Trongkhilúctrướcôngrấtnảnlòngvàhaydodự,giờđâyôngtoàntâmhướngvềmụcđích:ôngnghĩmìnhlàmộttrongsốnhữngngườiđãđượcThượngđếchọnlựa.

Sauđó,CromwelltrởthànhmộtnghịsĩQuốchộivàlàngườiphátngônbảovệchonhữngthườngdânnhiềuđaukhổchốnglạigiớiquýtộc.Thếnhưngôngtacảmthấyđãđượcsốmệnhanbàiđểlàmmộtđiềugìđólớnhơnchínhtrị:ôngđãcónhữngviễntượngvềmộtcuộcthậptựchinhvĩđại.Năm1642,Quốchội,trongmộtquộcđấutranhcayđắngvớivuaCharlesI,đãbiểuquyếtcắtbỏkhoảntrợcấpchonhàvuachotớikhinàoôngtađồngývớinhữngđiềukiệngiớihạnquyềnlựchoànggia.KhiCharlestừchối,chiếntranhnổragiữapheCalvariers(Kỵbinh–nhữngngườibảohoàng,đểtócdài)vàpheRoundheads(Đầutròn–nhữngngườinổiloạn,gọilàthếvìhọcắttócngắnsátđầu).ỦnghộQuốchộinồngnhiệtnhấtđasốnhữngngườiThanhgiáo,trongđócóCromwell,ngườixemcuộcchiếnchốnglạinhàvualàmộtcơhội,hơnthế,làmộtsứmệnhcủamình.Dùkhôngcónềntảngquânsự,Cromwellnhanhchóngthànhlậpmộtđạoquângồm60kỵbinhtừvùngquêCambrigeshire.Mụctiêucủaônglàsápnhậphọvàomộttrungđoànlớnhơn,họchỏikinhnghiệmbằngcáchchiếnđấudướiquyềnmộtviênchỉhuykhác,vàdầndầnchứngtỏgiátrịcủamình.Ôngrấttựtinvàochiếnthắngcuốicùng,vìôngxempheônglàbấtkhảchiếnbại:nóichocùng,Thượngđếđứngvềphíahọ,vàtấtcảcácbinhlínhcủaôngđềulànhữngkẻtinvàochínhnghĩatrongviệctạonênmộtnướcAnhngoanđạohơn.Dùthiếukinhnghiệm,Cromwellcũngcómộttầmnhìnquânsựnàođó:ônghìnhdungramộtkiểuthựchiệnchiếntranhmới,điđầulànhữngkỵbinhnhanhhơnvàcơđộnghơn.Vàtrongvàithángđầucủacuộcchiến,ôngđãchứngtỏmìnhlàmộtngườichỉhuytàibavàdũngcảm.Ôngđượctraothêmnhiềuđoànquânđểchỉhuynhưngsớmnhậnrarằngôngđãđánhgiáquácaotinhthầnchiếnđấucủabinhsĩ:nhiềulầnôngđãdẫnquântấncôngvàophòngtuyếnđãbịchọcthủng,chỉđểquansáttrongcơngiậndữnhữngngườilínhbấttuânquânlệnhxôngvàocướpphádoanhtrạicủađịchquân.Đôikhi,ôngcốduytrìmộtbộphậnlựclượngdựbịđểlàmlựclượngchiviệntrongtrậnđánh,nhưngmệnhlệnhduynhấtmàhọnghetheolàtiếnlên,vàkhirútquânhọvô

cùnghỗnloạn.Tựxemmìnhlàđoànquânthánhchiến,quachiếncuộc,binhlínhcủaCromwellđãlộrõlànhữngkẻnhẫntâm,chỉchiếnđấuvìtiềnvàthỏatínhphiêulưu.Họvôgiátrị.Năm1643,khiđượcphongchứcđạitáchỉhuytrưởngtrungđoàncủaông,Cromwellquyếtđịnhđoạntuyệtvớiquákhứ.Từgiờtrởđi,ôngchỉtuyểnmộnhữngbinhlínhtheomộtdạng:nhữngngười,giốngnhưông,cónhữngviễntượngvàmạckhảitôngiáo.Ôngtìmranhữngngườinổibật,kiểmtramứcđộđứctincủahọ.Loạibỏmộttruyềnthốnglâuđời,ôngbổnhiệmnhữngthườngdân,chứkhôngphảilànhữngnhàquýtộc,làmsĩquan;nhưôngviếtchomộtngườibạn:“Tôithíchmộtviênđạiúyáovảithômộcbiếtmìnhchiếnđấuvìcáigì,yêumếnđiềumàmìnhbiết,hơnlàcáimàônggọilàquýôngvàchẳngcòngìkhác.”Cromwellchobinhlínhcùnghátthánhcavàcầunguyện.Trongmộtcuộckiểmtranghiêmkhắcvềkỷluật,ôngđãdạyhọxemtấtcảnhữnghànhđộngcủamìnhnhưlàmộtphầntrongýđịnhcủaThượngđế.Vàôngchămnomhọtheomộtcungcáchkhácthườngvàothờiđó,bảođảmrằnghọđượcănngon,mặcấmvàlãnhtiềnlươngđúnghạn.Bấygiờ,khiquânđộicủaCromwelltiếnvàochiếnđịa,nólàmộtlựclượngđángnể.Binhlínhtiếnlêntrongđộihìnhchặtchẽ,hátlớnnhữngbàithánhca.Khitớigầncáclựclượngcủanhàvua,họchuyểnsangmộtđộihìnhphinướckiệutròn,khôngtiếntheođườngthẳngvàhỗnloạnnhưcácđoànquânkhác.Ngaycảkhitiếpxúcvớikẻthù,họvẫngiữtrậttự,vàlúchọrútluicũngđầykỷluậtnhưlúctiếncông.VìtinrằngThượngđếởbênmình,họkhôngsợchết:họcóthểtiếnquânthẳnglênmộtngọnđồitronglànđạncủakẻthùmàkhônghềdừngbước.Khiđãkiểmsoátđượckỵbinhcủamình,Cromwellcóthểđiềuđộnghọvớisựlinhhoạtvôhạn.Cácđoànquâncủaôngthắnghếttrậnnàysangtrậnkhác.Năm1645,CromwellđượcphonglàmtrungtướngkỵbinhtrongQuânđộiKiểuMới.Nămđó,trongtrậnNaseby,trungđoàngiàukỷluậtcủaôngđãgópphầnchủyếuchochiếnthắngcủapheRoundheads.Mộtvàingàysau,kỵbinhcủaôngdứtđiểmcáclựclượnghoànggiaởLangport,kếtthúcmộtcáchhiệuquảgiaiđoạnđầucủacuộcNộichiến.DiễndịchViệcCromwellđượcxemlàmộttrongnhữngnhàlãnhđạoquânsựvĩđạitronglịchsửđángchúýởchỗôngđãhọcđượccáchcầmquânngaytừthựctế.TronggiaiđoạnthứhaicủacuộcNộichiến,ôngtrởthànhlãnhđạocủapheRoundheads,vàsauđó,khiđãđánhbạivuaCharlesIvàxửtửôngta,ôngtrởthànhNgườibảohộcủaAnhQuốc.Dùđiđầutrongthờicủaôngvớinhữngviễntượngvềthựchiệnchiếntranhcơđộng,Cromwellkhôngphảilàmộtchiếnlượcgiaxuấtsắchaynhàchiếnthuậttrậnđịatàiba;thànhcôngcủaôngnằmởtinhthầnvàkỷluậtcủaquânđội,vàvớinhữngphẩmchấtmànhữngngườimàôngtuyểnmộ-nhữngngườichânthànhtintưởngvàochínhnghĩacủaông.Mộtcáchtựnhiên,nhữngngườinhưthếmởrộnglòngđónnhậnảnhhưởngcủaôngvàchấpnhậnkỷluậtcủaông.Vớimỗichiếnthắngmới,họcàngtậntụyvớiôngvàcàngcốkếtvớinhauhơn.Ôngcóthểđặtrayêucầucaonhấtđốivớihọ.Nhưvậy,trêntấtcảmọiđiềukhác,hãychúýtớinhânviêncủabạn,nhữngngườimàbạnđãtuyểnmộchochínhnghĩacủamình.Nhiềungườisẽvờnhưchiasẻnhữngniềmtincủabạn,nhưngtrậnchiếnđầutiêncủabạnsẽchothấytấtcảnhữnggìhọmuốnlàmộtviệclàm.Nhữngchiếnsĩnhưthếlànhữngkẻvụlợivàsẽchẳngđưabạntớiđâu.Nhữngngườithựctâmtintưởnglàđiềumàbạnmongmuốn;khảnăngchuyênmônvàcáclýlịchgiàuấntượngkhôngthểbằngtínhcáchvàkhảnănghysinh.Nhữngngườiđượctuyểnmộtheotínhcáchsẽtrởthànhmộtlựclượngsẵnsàngđónnhậnảnhhưởngcủabạn,khiếnchoviệcđạtđượctinhthầnvàkỷluậtdễdànghơnrấtnhiều.Nhữngnhânsựcốtcánđósẽtrảirộngniềmtinchobạn,giữchophầncònlạicủađoànquânnằmtronghàngngũ.Trongthếgiớimuônnămnày,hãybiếnchiếntrậnthànhmộttrảinghiệmmangtínhtôngiáo,mộtmốiliênquancótínhxuấtthầnvàomộtđiềugìđóđangvượtxakhỏihiệntạicàngnhiềubaonhiêucàngtốtbấynhiêu.2.Năm1931,LyndonBainesJohnson,23tuổi,đượcgiaomộtcôngviệcmàanhtừngmơước:thưkýchoRichardKleberg,mộtnghịsĩmớiđượcbầulêncủaquận14bangTexas.Bấygiờ,Johnsonlàmộtgiáoviêntrunghọc,nhưnganhđãlàmviệctrongnhiềuchiếndịchchínhtrịvàrõrànglàmộtchàngtrainhiềuthamvọng.CáchọcsinhcủaanhởtrườngSamHouston,thuộc

Houston,Texas,đoánrằnganhsẽnhanhchóngquênhọ,nhưngvớisựngạcnhiêncủahaitrongsốnhữngđốithủtranhcãikhánhấtcủaanh,L.E.JonesvàGeneLatimer,anhkhôngchỉgiữliênlạcmàcònthườngxuyênviếtthưchohọtừWashington.Sáuthángsau,mộtngạcnhiênkháccònlớnhơnxảyra:JohnsonmờiJonesvàLatimertớiWasshingtonlàmviệcvớitưcáchtrợlýchoanh.VớicuộcSuythoáiđanglúccaotrào,việclàmrấthiếmhoi–đặcbiệtlàloạicôngviệccótiềmnăngnày.Haichàngthanhniênnắmlấyngaycơhội.Họbiếtrấtítvềđiềuhọsắpsửalàm.

Mứclươngthấpmộtcáchbuồncười,vàchẳngbaolâuđãsángtỏrằngJohnsondựđịnhthửtháchhaichàngtraivềgiớihạnconngườicủahọ.Họlàmviệctừ18đến20giờmỗingày,phầnlớnlàphúcđápcácthưtừcủacửtri.“Vịsếpnàycómộtsởtrường,hayđúnghơn,mộtthiêntàitrongviệctậndụngkhảnăngcủamọingườixungquanhôngta.”SaunàyLatimerviết.“Ôngthườngnói,“Gene,hìnhnhưhômnayL.E.nhanhhơncậumộtchút.”Vàtôilàmviệcnhanhhơn.“L.E.anhtađãbắtkịpcậu.”Vàchẳngbaolâu,cảhaichúngtôigõ(đánhmáychữ)liêntụckhôngngừng,nhanhhếtmứcchúngtôicóthểlàm.Jonesthườngkhôngchấphànhtốtcácmệnhlệnh,nhưnganhtathấyrằngmìnhngàycànglàmviệcchămchỉhơnchoJohnson.Ngườichủcủaanhtadườngnhưđãđượcấnđịnhchomộtđiềugìđólớnlao:việcJohnsonsẽđạttớinhữngđỉnhcaoquyềnlựcđượcviếtlêntrênmặtanh–vàanhcóthểmangJonesvàLatimercùngđivớimình.Johnsoncòncóthểbiếnmọithứthànhmộtlýdothíchđáng,ngaycảmộtvấnđềkhôngđángkểcũngtrởthànhmộtcuộcthậptựchinhđốivớinhữngcửtricủaKleberg,vàJonescảmthấymìnhlàmộtphầntửtrongcuộcthậptựchinhấy–mộtphầntửcủalịchsử.NguyênnhânquantrọngnhấtđểJonesvàLatimersẵnlònglàmviệcvấtvảnhưthếlàvìthựctếJohnsoncònlàmviệcvấtvảhơn.KhiJoneslêđếnvănphòngvào5giờsáng,đènvẫncònmở,vàJohnsonđangmiệtmàilàmviệc.Anhkhôngbaogiờyêucầunhữngngườigiúpviệclàmbấtcứđiềugìmàanhcóthểlàmđược.Nănglượngcủaanhthậtdữdội,vôhạnvàcótínhlâylan.Làmsaobạncóthểlàmchomộtconngườinhưthếthấtvọngvìlàmviệckémchămchỉhơnanhta?Johnsonkhôngchỉyêucầumộtcáchkhôngthươngxót,sựchỉtríchcủaanhcũngrấttànnhẫn.Tuynhiên,đôilúcanhcũnglàmmộtviệcgìđóbấtngờvàcólợichoJonesvàLatimerhoặckhenngợihọvềmộtviệcmàhọtưởngrằnganhkhôngnhậnthấy.Vàonhữngthờiđiểmnhưthế,haichàngtrainhanhchóngquênđinhữngphútgiâynhiềucayđắngtrongcôngviệccủahọ.HọcảmthấyvìJohnson,họcóthểđiđếntậncùngtráiđất.Vàthựcsự,Johnsonđãlêndầntrongnấcthangchứcvụ,đầutiênlàchiếmđượctầmảnhhưởngtrongvănphòngKleberg,rồiđượcchínhtổngthốngFranklinD.Rooseveltchúýtới.Năm1935,RooseveltchỉđịnhJohnsonlàmgiámđốcBanquảnlýThanhniênQuốcgiabangTexasmớithànhlập.LúcnàyJohnsonbắtđầuxâydựngmộtđộilớnhơnxungquanhhaingườitrợlýcốtcántậntụycủamình;anhcũngxâydựnglòngtrungthànhtrongsốnhữngngườianhđãtìmviệcgiúpởWashington.NguồnđộnglựcmàanhđãtạoravớiJonesvàLatimergiờđâytựlặplạichínhnóởmộtphạmvilớnhơn:nhữngngườitrợlýcạnhtranhvớinhauđểđượcanhchúý,cốlàmanhhàilòng,đápứngcáctiêuchuẩncủaanh,xứngđángvớianhvàcácmụctiêucủaanh. Năm1937,khinghịviênJamesBuchananđộttử,vịtrícủaQuận10bangTexasbịtrốngmộtcáchbấtngờ.Mặcchonhữngđiềulạlùngđếnkhôngtinnổichốnglạianh–anhvẫncòntươngđốivôdanhvàcònquátrẻ-Johnsonquyếtđịnhnắmlấycơmay:nhữngthuộccấpđượcđàoluyệncẩnthậncủaanhđượcđưatớiTexas,trởthànhtàixế,ngườivậnđộng,ngườiviếtbàiphátbiểu,nhữngđầubếptiệcngoàitrời,nhữngdiễnviênquầnchúng,ytá–bấtkỳthứgìmàchiếndịchcầntới.Trongsáutuầnđầuchạyđuangắnngủi,nhữngngườilínhbộbinhcủaJohnsonđãrảikhắpchiềudàivàchiềurộngcủaQuận10.VàởtừngbướcphíatrướcmặthọchínhlàJohnson,vậnđộngchochiếndịchnhưthểcảđờianhphụthuộcvàonó.Dầndầntừngbướcmột,anhvàđồngđộichiếmđượccảmtìnhcủanhữngcửtriởmọingócngáchtrongquận,vàcuốicùnglàmộttrongnhữngvụlậtđổlớnnhấtcủabấtkỳcuộcchạyđuachínhtrịnào,Johnsonđãthắngcử.Sựnghiệpsauđócủaanh,lúcđầulàmộtthượngnghịsĩ,rồitổng

thốngMỹ,đãchekhuấtnềntảngcủathànhcôngđầutiêncủaanh:độiquânnhữngngườithuộccấptậntụyhếtmìnhvàkhôngbiếtmệtmỏimàanhđãxâydựngsuốtnămnămtrước.DiễndịchLyndonJohnsonlàmộtthanhniêncóthamvọngrấtcao.Anhkhôngcótiềnbạc,cũngkhôngcónhữngmốiquanhệnhưnglạicómộtthứgiátrịhơnnhiều:sựthấuhiểutâmlýconngười.Đểtrảirộngtầmảnhhưởngtrênthếgiớinày,bạncầnmộtnềntảngquyềnlực,vàởđâylànhữngconngườicógiátrịhơnnhiềusovớibạctiền–mộtquânđộicủanhữngngườithuộccấphếtmình.Họsẽlàmchobạnnhữngđiềumàtiềnbạckhôngthểnàomuađược.Quânđộiđóđượcxâydựngmộtcáchtinhtế.Mọingườiđềucótínhmâuthuẫnvàphòngvệ:nếuthúcđẩyhọquácăng,họsẽbựctứcbạn;đốixửtốtvớihọthìhọxemđólàchuyệnđươngnhiên.Johnsonđãtránhnhữngcáibẫyrậpđóbằngcáchlàmchocácnhânviênmongmuốnsựtánthànhcủaanh.Đểlàmđiềuđóanhđãchỉhuytừphíatrước.Anhlàmviệcvấtvảhơnbấtcứnhânviênnàocủamình,vàhọnhìnthấyanhlàmđiềuđó;việckhôngbắtkịpanhsẽlàmhọcảmthấycólỗivàquáíchkỷ.Mộtngườilãnhđạolàmviệccầnmẫnnhưthếđãkhuấyđộngnhữngbảnnăngđấutranhtrongthuộccấpcủaanhta,vàhọlàmmọithứcóthểđểchứngtỏbảnthânmìnhxứngđánghơnnhữngđồngđộikhác.Bằngcáchchothấybảnthânmìnhsẽsẵnsànghysinhbaonhiêuthờigianvànỗlực,Johnsonđãchiếmđượcsựtôntrọngcủahọ.Khiđãcósựtôntrọngđó,sựchỉtrích,ngaycảkhitháiquá,trởthànhmộtnguồnxunglựchiệuquả,làmchocácthuộccấpcủaanhcảmthấyhọđanglàmanhthấtvọng.Đồngthời,mộthànhđộngtốtnàođósẽxôđổbấtkỳkhảnăngnàochốnglạianh.Thấuhiểu:tinhthầncótínhchấtlâylan,vàbạn,vớitưcáchlàmộtngườilãnhđạo,phảicấtgiọngbắtnhịpchobàihát.Nếuyêucầunhữnghysinhmàbảnthânbạnkhôngthựchiện(làmmọiviệcthôngquatrợlý)quâncủabạnsẽtrởnênthờơvàbựcbội;nếucưxửquátốt,biểulộquánhiềuquantâmtớitìnhtrạngcủahọ,bạnsẽrútsựcăngthẳngrakhỏilinhhồnhọvàtạonênnhữngđứatrẻhưhỏng,thanvanvềbấtcứmộtáplựcnhẹnhàngnàohayvềyêucầulàmthêmviệc.Vídụcánhânlàcáchthứctốtnhấtđểlấyđúnggiọngbắtnhịpvàxâydựngtinhthần.Khingườicủabạnnhìnthấysựtậntâmđốivớimụctiêucủabạn,họcũngthẩmthấutinhthầnđầynănglượngvàsựtựhysinhđó.Mộtvàilờiphêphánđúnglúcởnơinàynơikhácsẽkhiếnchohọcốgắngnhiềuhơnđểlàmbạnhàilòng,đểhànhđộngtheocácchuẩnmựccaocủabạn.Thayvìphảithúcđầylôikéoquânđộicủabạn,bạnsẽthấyhọđuổitheosaubạn.3.Tháng5/218Tr.CN.,vịtướngvĩđạiHannibalởCarthage,hiệnnaylàTunisia,bắttayvàomộtkếhoạchtáobạo:ôngsẽchỉhuymộtđộiquânbăngquaTâyBanNha,Gaul,vượtquadãynúiAlpesđểđivàomiềnBắcÝ.Mụctiêucủaônglàđánhbạinhữngquânđoànđôngđảongaytrênđấthọ,đặtdấuchấmhếtcuốicùngchocácchínhsáchbànhtrướngcủaLaMã.DãyAlpeslàmộtchướngngạikhổnglồchoviệctiếnquân.Trênthựctế,chưahềcótiềnlệvềviệchànhquânbăngquanhữngngọnnúicaonày.Thếnhưngvàotháng12nămấy,saunhiềuthửtháchgianlao,HannibalđãtớimiềnBắcnướcÝ,pháthiệnrangườiLaMãhoàntoànkhôngphòngbịvàkhuvựcthànhphốkhôngcólựclượngbảovệ.Tuynhiên,cáigiáphảitrảlàchỉcòn26.000trongsố102.000binhlínhcủaHannibalsốngsót,vàhọbịkiệtsức,đóivàxuốngtinhthần.Tệhạihơn,khôngcònthờigianđểnghỉngơi:mộtđộiquânLaMãđangtrênđườngtiếnquântớivàđãvượtquasôngPo,chỉcáchdoanhtrạicủangườiCarthagechừngvàidặm.VàođêmxảyratrậnchiếnđầutiênvớicácquânđoànLaMãđángsợ,bằngcáchnàođóHannibalđãvựcsốngdậynhữngbinhlínhtảtơicủamình.Ôngquyếtđịnhdiễnmộttấntuồng:tậptrungquânđộilại,ôngchomangramộtnhómtùnhânvàbảovớihọrằngnếuhọchịumộtcuộcgiácđấu,nhữngngườichiếnthắngsẽđượctựdovàcómộtvịtrítrongquânđộiCarthage.Nhữngngườitùnhânđồngý,vàcácbinhlínhcủaHannibalđượcthưởngthứchànggiờcuộcgiảitríđẫmmáu,lãngquênđinhữngbấthạnhcủahọ. Khicuộcgiácđấukếtthúc,Hannibalnóichuyệnvớibinhsĩcủaông.Cuộcgiácđấurấtthúvị,ôngnói,vìnhữngngườitùnhânđãchiếnđấurấtquyếtliệt.Điềuđómộtphầnvìngườiyếunhấtcũngtrởnênhungdữkhithuacuộccónghĩalàchết,nhưngcũngcònmộtlýdokhác:họ

cócơhộigianhậpvàoquânđộiCarthage,chuyểntừnhữngngườitùthànhnhữngchiếnsĩtựdođấutranhchomộtmụctiêuvĩđại,đánhbạinhữngngườiLaMãđángghét.Nhữngchiếnsĩcácngươi,Hannibalnói,cũngnằmtrongđịavịtươngtự.Cácngươiđốiđầuvớimộtkẻthùhùngmạnhhơn.Cácngươicáchxaquênhànhiềutrămdặm,ởtrênđấtcủaquânthù,vàcácngươikhôngcònnơinàođểđi-ởmộtnghĩanàođócácngươicũnglànhữngtùnhân.Lúcnàyđâychỉcótựdohaylànôlệ,sốnghaylàchết.Nhưngnếuchiếnđấunhưnhữngngườinàyđãchiếnđấuhômnay,cácngươisẽchiếnthắng.CuộcgiácđấuvàlờiphátbiểuđãđivàolòngbinhlínhcủaHannibal,ngàyhômsau,họchiếnđấuvớisựdữtợnkinhkhủngvàđánhbạingườiLaMã.TiếptheosaulàmộtchuỗichiếnthắngchốnglạinhữngquânđoànLaMãlớnhơnnhiều.Gầnhainămsau,haibêngặpnhauởCannae.Trướctrậnđánh,vớiquânđộicủahaibêndàntrậntrongtầmnhìncủanhau,binhlínhCarthagecóthểnhìnthấykẻthùcóquânsốđônghơnrấtnhiều,vànỗisợhãilannhanhquacáchàngquân.Mọingườitrởnênlặnglẽ.MộtsĩquanCarthagetênlàGisgophingựaratrướchàngquân,dừnglạitrướcHannibal,vớimộtgiọngrunrun,anhtanhậnxétvềsựchênhlệchquânsố.“Chỉcómộtđiều,Gisgo,màngươikhôngnhậnthấy,”Hannibalđáp,“Trongtấtcảconsốtolớnnhữngngườilínhđốidiệnđó,khôngcómộtngườinàotênlàGisgo.”Gisgopháracười,vànhữngngườikháctrongphạmvinghethấycũngbậtcườito,vàtiếngcườilanquacáchàngquân,phávỡsựcăngthẳng.Không,quânLaMãkhôngcóGisgo.ChỉquânCarthagecóGisgo,vàchỉquânCarthagecóHannibal.Mộtvịchỉhuycóthểnóiđùaởmộtkhoảnhkhắcnhưthếphảicảmthấytuyệtđốitựtin–vànếuvịchỉhuyđólàHannibal,cảmgiácđócólẽlàđúng.Nhưnỗilolắngvừabaotrùmbannãy,cảmgiáctựtinlúcnàylantỏakhắpcácđộiquân.NgàyhômđóởCannae,vớimộttrongnhữngchiếnthắngcósứctànphánhấttronglịchsử,quânCarthageđãnghiềnnátquânđộiLaMã.DiễndịchHanniballàmộtkiểubậcthầykháhiếmhoivềthuậtđộngviên.Trongkhinhữngngườikhácthườnghôhàokêugọiquânlínhcủamìnhvớinhữngbàidiễnthuyết,ôngbiếtrằngphụthuộcvàongôntừlànằmtrongmộttìnhtrạngkhônghay:ngôntừchỉcóthểtácđộnglênbềmặtcủamộtngườilính,mộtngườilãnhđạophảinắmchắctráitimcủabinhsĩ,làmchomáuhọsôilên,thâmnhậpvàotâmtríhọ,làmthayđổitâmtrạngcủahọ.Hannibalgiántiếpchạmtớicảmxúccủanhữngngườilínhbằngcáchlàmhọthưgiãn,bìnhthảnlại,đưahọrakhỏinhữngmốiloâuvàkếthợphọlạithànhmộtmối.Chỉkhiđóôngtamớidứtđiểmvớimộtlờidiễnthuyếtđưahọvềthựctạivàláidòngcảmxúccủahọđi.ỞCannae,mộtcâunóiđùacũngcótácđộngtươngtự:thayvìcốthuyếtphụccácđộiquânvềsựtựtincủamình,Hannibalbiểulộnórachohọthấy.NgaycảkhihọbậtcườivớicâutrêughẹoGisgo,họthấuhiểuýnghĩabêntrongcủanó.Khôngcầnphảikêugọidàidòng.Hannibalbiếtrằngsựthayđổivitếnàytrongtâmtrạngcủabinhlínhđãbáohiệusựkhácbiệtgiữathắngvàbạitrận.NhưHannibal,bạnphảigiántiếphướngvềcáccảmxúccủathuộccấpbạn:làmchohọcườihaykhócvìmộtđiềugìđódườngnhưchẳngliênquangìtớibạnhayvấnđềtrướcmắt.Cáccảmxúccótínhlantruyền,chúngđưamọingườilạigầnnhauvàgắnkếthọlại.Khiđó,bạncóthểbiểudiễnvớihọnhưvớimộtchiếcdươngcầm,đưahọtừcảmxúcnàysangcảmxúckhác.Sựhùngbiệnvànhữnglờikêugọihùnghồnchỉkíchthíchvàxúcphạmchúngta;chúngtanhìnthẳngquachúng.Sựthôithúctinhtếhơnđiềuđó.Bằngcáchtiếntớimộtcáchgiántiếp,tácđộngđếncảmxúc,bạnsẽđivàolòngngườithayvìchỉchạmnhẹmặtngoàicủahọ.Diễndịch:KhiVincentLombardinắmquyềnhuấnluyệnđộiPackers,ôngnhậnrangayvấnđề:độiđãnhiễmphảitưtưởngchủbạiấutrĩ.Tuổitrẻthườngsẽđốiphóbằngcáchvừanổiloạnvừayếuđuối.Đólàmộtkiểuởyênmộtchỗ:cốgắnghơnsẽđưatớinguycơthấtbạinhiềuhơn,vàhọkhôngthểgiảiquyếtđược,vìthếhọhạthấpnhữngkỳvọngcủamình,tìmthấysựcaothượngtrongviệcxaolãngvàđánhgiátầmthườngmọisự.Việcthuacuộcítgâytổnthươnghơnlàkhihọbámchặtvàonó.

Nhữngnhómcóthểbịnhiễmphảitinhthầnnàymàkhôngnhậnra.Tấtcảnhữnggìhọcầnlàmộtvàithấtbại,mộtvàicánhâncóđầuócấutrĩ,vàchầmchậm,cáckỳvọngxuốngthấpdần,tưtưởngchủbạilenvàosuynghĩ.Ngườichỉhuycốthayđổitinhthầncủanhómmộtcáchtrựctiếp–lahét,yêucầu,kỷluật–thậtrađãchạmvàokhốithuốcnổcủatuổitrẻvàthúcđẩykhátkhaonổiloạn.Lombardilàmộtngườicótàinăngđộngviênthiênphú,ôngnhìnmọisựviệctrongphạmvitâmlý.Đốivớiôngcácđộibóngđẳngcấpquốcgiagầnnhưđangngangnhauvềtàinăng.Sựkhácbiệtnằmtrongtinhthầnvàtháiđộ:việcđảongượclạitưtưởngchủbạicủađộiPackerssẽchuyểnnóthànhchiếnthắng,nângcaotinhthầncủađội,vàtớilượtnólạiđưatớithêmnhiềuchiếnthắnghơn.Lombardibiếtôngphảitiếpcậncáccầuthủmộtcáchgiántiếp–phảilừahọvàotròngđểthayđổi.Ôngbắtđầuvớiviệctỏratựtin,nóinăngnhưthểôngxemhọlànhữngngườichiếnthắnglâmvàonhữngthờiđiểmxấu.Điềunàyngấmvàolònghọnhiềuhơnlàhọnhậnra.Rồi,trongcácbàitậpthựchành,Lombardikhôngđưaranhữngyêucầu–mộtcáchtiếpcậncótínhphòngvệbộclộsựthiếutựtin.Thayvìthế,ôngthayđổitinhthầncủacácbàithựchành,biếnchúngthànhnhữngbàitậplặnglẽ,căngthẳng,tậptrungvàthiếtthực.Ôngbiếtrằngnănglựcýchísẽbuộcchặtvàocáimàbạntintưởnglàkhảthi,mởrộngniềmtinđóvàbạnsẽcốgắnghơn.Lombardiđãtạoramộtđộibóngtốthơn–chiếnthắngtrậnđấuđầutiên–bằngcáchkhiếnchocáccầuthủnhìnthấycáckhảnăng.Sựthuatrậnkhôngcòndễchịunữa.Thấuhiểu:mộtnhómcómộttínhcáchtậpthểngàycàngđượccủngcốtheothờigian,đôikhitínhcáchđótrởnênphảntácdụnghoặcấutrĩ.Thayđổinólàviệckhókhăn;mọingườithíchcáimàhọbiếthơn,ngaycảkhinókhôngcóhiệuquả.Nếubạnlãnhđạoloạinhómnày,đừnglọtvàovòngxungnăngtiêucựccủanó.Việcthôngbáocácdựđịnhvàranhữngyêucầusẽlàmchomọingườiphòngthủvàcảmthấyhọgiốngnhưtrẻcon.NhưLombardi,hãylàbậcphụhuynhnhiềumưumẹo.Yêucầuhọnhiềuhơn.Mongđợihọlàmviệcnhưnhữngngườitrưởngthành.Lặnglẽthayđổitinhthầnmàvớinómọithứđượcthựchiện.Nhấnmạnhvàohiệuquả:bấtkỳngườinàocũngcóthểcóhiệuquả(đâykhôngphảilàvấnđềthiêntài),sựhiệuquảsảnsinhsựthànhcông,vàthànhcôngnângcaotinhthần.Khitinhthầnvàtínhcáchcủanhómbắtđầuchuyểnbiến,mọithứkhácsẽrơivàoquỹđạo.5.Tháng4/1796,NapoleonBonaparte,26tuổi,đượcphonglàmchỉhuyquânđộiPhápchiếnđấuvớiquânÁoởÝ.Đốivớinhiềusĩquan,việcbổnhiệmnàycócáigìđógiốngnhưmộttròđùa:họthấyngườichỉhuymớicủahọquáthấpbé,quátrẻtuổi,quáthiếukinhnghiệm,vàthậmchíquálôithôinhếchnhácđểđóngvaitròmộtvịtướng.Nhữngbinhlínhcủaôngđượctrảlươngthấp,ănkhôngđủnovàngàycàngảotưởngvớimụctiêuchiếnđấucủamình–cuộccáchmạngPháp.Trongmộtvàituầnđầu,Napoleonlàmmọiviệctrongkhảnăngđểgiúphọchiếnđấutốthơn,nhưnghọphảnkhánglạiông.Ngày10/5,NapoleonvànhữngđộiquânmỏimệtcủaôngtớicầuLodibắcquasôngAdda.Mặcchocuộcđấutranhđangởđỉnhcaogiữaôngvàcácđoànquâncủaông,NapoleonđãđánhluiquânÁo,nhưngcâycầulàmộtvịtrítựnhiênđểphânranhgiới,vàhaibêndànquânraởhaiđầucầu,vớinhữngđộipháobinhđượcbốtrítốt.Việcchiếmđượccâycầuđòihỏimộtgiáđắt–nhưngđộtnhiênquânPhápđộtnhiênthấyNapoleoncưỡingựaraphíatrướchọ,ởmộtvịtrícựckỳnguyhiểm,đangchỉhuycuộctấncông.ÔngnóimộtcâuhiệutriệuđầyphấnkhíchrồichođộicậnvệcủamìnhhướngvềcáctuyếnphòngthủcủaÁovớilờihô:“Cộnghòamuônnăm!”Bịlôicuốntheotinhthầnđó,nhữngsĩquancaocấpcủaôngchỉhuytấncônglên.QuânPhápchiếmđượccâycầu,vàbấygiờ,saucuộchànhquântươngđốithứyếunày,cácđộiquâncủaNapoleonđộtnhiênnhìnôngnhưmộtconngườikhác.Thừanhậnlòngdũngcảmcủaông,họđặtchoôngmộtbiệtdanh:“ViênHạsĩTíhon”CâuchuyệnNapoleonđươngđầuvớikẻthùtrêncầuLodiđượctruyềnkhắpcáchàngquân.KhichiếndịchtiếpdiễnvàNapoleonthắnghếttrậnnàysangtrậnkhác,mộtmốiliênkếtvượtxakhỏitìnhcảmđơnthuầnđãpháttriểngiữanhữngngườilínhvàvịtướngcủahọ.Đôikhigiữanhữngtrậnchiến,Napoleonthườngđitớicácđốnglửatrạicủanhữngngườilínhđểhòađồngvớihọ.Bảnthânôngđãvươnlênquanhiềucấpbậc–trướckiaôngtừnglàmộtxạthủbìnhthường-vàôngcóthểtròchuyệnvớibinhlínhnhữngđiềumàkhôngvịtướngnàokháccóthểnóiđược.Ôngbiếttêntuổihọ,nhânthânhọ,ngaycảviệchọđãbịthươngtrong

trậnđánhnào.Ôngthườngvéotaimộtsốngườimộtcáchthântình.NhữngngườilínhcủaNapoleonítthấyông,nhưngkhigặp,nhưthểcómộtluồngđiệntruyềnquangườihọ.Đókhôngphảichỉlàsựhiệndiệncủacánhânông;ôngbiếtđíchxáckhinàocầnxuấthiện–trướcmộttrậnđánhlớnhoặckhitinhthầnbinhsĩxuốngthấpvìmộtlýdonàođó.Nhữnglúcnày,ôngthườngbảohọrằnghọđangcùnglàmnênlịchsử.Nếumộtđộibinhsắpdẫnđầumộtcuộctấncônghaydườngnhưđanggặprắcrối,ôngsẽphingựatớivàhétto:“Quânđoàn38,tabiếtcácanh!Hãytấncôngvàongôilàngđó!”Binhlínhcủaôngcảmthấyhọkhôngchỉtuântheomệnhlệnhmàcònđanglàmsốnglạimộttấnbihùngkịchvĩđại. Napoleonhiếmkhitỏragiậndữ,nhưngnếuthế,binhlínhcủaôngcảmthấycòntồitệhơncảphạmlỗihaylobuồn.VềsautrongchiếndịchđầutiênởÝ,cácquânđoànÁođãbuộcmộtsốcánhquâncủaôngphảirútluinhụcnhãvôphươngbàochữa.Napoleonđếnthămtrạicủahọvớitưcáchcánhân.“Cácbinhsĩ,tarấtkhônghàilòngvớicácanh,”ôngbảohọ,đôimắttomàuxámcủaôngdườngnhưcólửa.“Cácanhđãbiểulộkhôngphảilàlòngdũngcảm,tínhkỷluậthaysựkiêntrì…Cácanhđãtựchophépmìnhbịđuổikhỏinhữngvịtrímàchỉmộtnhómngườicũngcóthểngănchặnmộtđộiquân.Cácbinhlínhcủaquânđoàn39và85,cácanhkhôngphảilàchiếnsĩPháp.Tướngchỉhuy,banthammưu,hãyđểđiềunàykhắcvàomàucờcủahọ:“HọkhôngcònlàmộtphầnkinhhoàngcủaquânđộiÝ!”Nhữngngườilínhkinhhoàng.Mộtsốkhóc;nhữngngườikhácvanxinmộtcơhộikhác.Họănnănvìsựnhunhượccủamìnhvàđãquayngoặtlạihoàntoàn:quânđoàn39và85đãchứngtỏsứcmạnhbảnthânmàchưabaogiờhọtỏratrướcđó.Vàinămsau,trongmộtchiếndịchkhókhănchốngquânÁoởBavaria,quânPhápđãcómộtchiếnthắnggiantruân.Sánghômsau,Napoleonnhắclạiquânđoàn33bộbinh,đơnvịđóngvaitròchủyếutrongtrậnđánh,vàyêucầuviênđạitáđềcửtênngườilínhdũngcảmnhất.Ôngtasuynghĩgiâylát:“Thưangài,đólàngườilínhđánhtrống.”Ngaylậptức,Napoleonyêucầuđưangườiđótớichoônggặp.Anhtaxuấthiện,runrẩytrênđôiủng.Napoleonthôngbáotochomọingườiđềunghe:“Họbảoanhlàngườidũngcảmnhấttrongtrungđoànnày.TatấnphonganhlàmhiệpsĩcủaQuânđoànDanhdự,namtướccủavươngquốc,vàthưởngchoanhmộtkhoảntrợcấpbốnngànquan.”Nhữngngườilínhxúcđộng.Napoleonnổitiếngvớisựthăngtiếnrấtnhanhcủamìnhvàvớiviệcnângcấpcáchchiếnsĩcócông,làmchongaycảmộtbinhnhìthấpkémnhấtcũngcảmthấyrằngnếuanhtachứngtỏđượcbảnthân,mộtngàynàođóanhtacóthểlàmộtthốngchế.Nhưngmộtngườilínhđánhtrốngquamộtđêmtrởthànhmộtnamtước?Điềuđóhoàntoànnằmngoàikhảnăngdựđoáncủahọ.Câuchuyệnnàynhanhchónglantruyềnquacácđoànquânvàcómộthiệuquảđầykinhngạc–đặcbiệtlàvớinhữngngườilínhvừamớinhậpngũ,nhữngngườinhớnhàvàbuồnnảnnhất.Xuyênsuốtnhữngchiếndịchdài,đẫmmáuvàcảnhữngthấtbạixélòngcủaông–mùađôngcayđắngởNga,sựlưuđàyởElab,hànhđộngcuốicùngởWaterloo–nhữngngườilínhcủaNapoleonvẫnsẵnsàngđitớitậnhaiđầutráiđấtvìviênHạsĩTíhonchứkhôngvìaikhác.DiễndịchNapoleonlànhàquảnlývĩđạinhấttronglịchsử:ôngnắmhàngtriệuchàngtraitrẻvônguyêntắc,vôkỷluật,vừađượcgiảiphóngbởicuộccáchmạngPháp,vànhàonắnhọvàonhữnglựclượngchiếnđấuthànhcôngnhấtchotớilúcbấygiờ.Tinhthầncaođộcủahọlàđiềunổibậtnhấttrongnhữngthửtháchmàôngđặtrachohọ.Napoleonđãsởđắcmọithủthuậtcótrongquyểnsáchnàyđểxâydựngquânđộicủaông.Ôngthốngnhấthọquanhmộtmụctiêu,truyềnbáđầutiênlànhữngýtưởngvềcáchmạngPháp,sauđólàvinhquangcủaPhápvớitưcáchlàmộtđếquốchùngcường.Ôngđốiđãivớihọtốtnhưngkhôngbaogiờlàmhưhỏnghọ.Ôngkêugọikhôngphảilàlòngthammàlàniềmkhátkhaovinhquangvàđượccôngnhậncủahọ.Ôngchỉhuytừphíatrước,chứngtỏsựdũngcảmcủamìnhhếtlầnnàysanglầnkhác.Ônggiữchobinhsĩluônvậnđộng–luôncómộtchiếndịchvinhquangmới.Cómốiliênkếtvớihọ,ôngđiềukhiểncảmxúccủahọmộtcáchtàitình.Hơnlànhữngngườilínhchiếnđấutrongquânđội,binhlínhcủaôngcảmthấyhọlàmộtphầncủahuyềnthoại,đượchợpnhấtlạidướinhững

chuẩnmựccủabịvuahuyềnthoạinày.TrongnhữngkỹthuậtcủaNapoleon,khôngcóthứnàohiệuquảhơncáchvậndụngkhenthưởngvàtrừngphạtcủaông,tấtcảđượcsắpxếpchotácđộngcókịchtínhlớnnhất.Nhữnglờikhiểntráchcánhâncủaôngrấthiếmhoi,nhưngkhiôngnổigiận,khiôngtrừngphạt,hiệuquảrấtkhốcliệt:kẻbịphạtcảmthấybịruồngbỏ,bơvơ.Nhưthểbịlưuđàyxacáchkhỏihơiấmgiađình,anhtasẽđấutranhđểcólạisựủnghộcủavịtướngnàyvàkhôngbaogiờlàmchoôngnổigiậnnữa.Sựthăngcấp,tưởngthưởngvàcangợicôngkhaiđềuhiếmnhưnhau,vàkhichúngđến,đềulàdocôngtrạng,khôngbaogiờvìmộtdựtínhchínhtrịnàođó.NằmgiữahaicựclàkhôngbaogiờmuốnlàmNapoleonphiềnlòngvàkhaokhátđượcôngcôngnhận,binhlínhbịcuốnvàosựthốngtrịcủaông,đitheoôngmộtcáchtậntụynhưngkhôngbaogiờhoàntoànđuổikịp.Hãyhọctừbậcthầynày:cungcáchquảnlýmọingườilàgiữchohọnằmtrongtìnhtrạngchờđợi.Trướctiên,tạonênmộtmốiràngbuộcgiữabảnthânbạnvànhữngbinhlínhcủabạn.Họtôntrọngbạn,tánthưởngbạn,thậmchíhơisợbạnchútđỉnh.Đểlàmchomốiràngbuộcmạnhmẽhơn,hãylùilại,tạomộtkhoảngcáchnhỏquanhmình;bạnvẫnấmápvớimộttiếpxúctừkhoảngcáchxahơn.Mộtkhimốiràngbuộcđãvữngbền,hãyxuấthiệníthơn.Làmchocảnhữngngườitrừngphạtlẫnngợikhencủabạnđềuhiếmhoivàbấtngờ,dùlànhữnglỗilầmhaythànhcôngdườngnhưcóvẻkhôngquantrọngvàothờiđiểmđónhưngcómộtýnghĩatượngtrưng.Thấuhiểu:khimọingườiđềubiếtđiềugìlàmchobạnhàilòngvàgiậndữ,họsẽbiếnthànhnhữngchúchólôngxùđãđượcđàotạotốt,luôncốgắnglàmchobạnvuilòng.Hãygiữhọtrongtìnhtrạngchờđợi:khiếnchohọnghĩtớibạnthườngxuyênvàmuốnlàmbạnvuilòngnhưngkhôngbaogiờbiếtcáchlàmthếnào.Khihọnằmtrongbẫy,bạnsẽcómộtsứchútđốivớihọ.Sựthôithúctrởnêntựđộng.

Tưliệu:Đạocónghĩalàkhiếnchomọingườicócùngnhữngmụctiêunhưkẻlãnhđạo,đểhọcchiasẻcáichếtvàcuộcsống,màkhôngsợhiểmnguy.TônTử(thếkỷ4Tr.CN.)

Hìnhảnh:Thủytriềucủađạidương.Nólênvàxuốngmạnhmẽđếnmứckhôngainằmtrênđườngđicủanócóthểthoátkhỏisứccuốnhútcủanóhayđingượclạinó.Nhưmặttrăng,bạnlànguồnlựctạonênthủytriều,cuốntheotấtcảmọithứtronglànsóngcủanó.

HOÁNVỊNếutinhthầncótínhlantỏa,cácphảnnghĩacủanócũngthế:sựsợhãivàsựbấtbìnhcóthểlannhanhtrongcácđoànquâncủabạnnhưmộtngọnlửađiêncuồng.Cáchduynhấtđểgiảiquyếtchúnglàchặnđứngchúngtrướckhichúngtrởthànhnỗilosợvàsựnổiloạn.Năm58Tr.CN.,khiLaMãmởcuộcchiếntranhGallic,JuliusCaesarchuẩnbịchotrậnđánhvớiviênchỉhuyngườiGermanlàAriovistus.CáctinđồnvềsựdữtợnvàquânsốcủacáclựclượngGermantrảirộnglàmchoquânđộiCaesarsợhãivànổiloạn.Caesarhànhđộngnhanhchóng:đầutiênôngbắtnhốtnhữngkẻtungtinđồnnhảm.Kếđến,ôngnóichuyệnvớibinhlính,nhắcnhởhọvềcáctổtiêndũngcảmđãtừngchiếnđấuvàđánhbạingườiGerman.Ôngsẽkhôngdẫncácconcháunhunhượccủahọratrận;vìchỉcóduynhấtQuânđoànsố10dườngnhưkhôngtỏrasợhãi,ôngsẽchỉđưađơnvịđóratrận.KhiCaesarchuẩnbịhànhquânvớiQuânđoànsố10anhdũng,cáclựclượngcònlạixấuhổ,cầuxinôngthathứvàchohọcùngchiếnđấu.Vớivẻmiễncưỡng,ôngchấpthuận,vànhữngbinhlínhđãtừngsợsệtnàychiếnđấurấtdữdội.Trongnhữngtrườnghợpnhưthế,bạnphảihànhđộngnhưCaesar,quaylưnglạivớicơnthủytriềusợhãi.Khônglãngphíthờigian,vàxửtrívớitoànnhóm.Nhữngngườilàmlantruyềnsựsợsệthaychốngđốiđãtrảiquamộtcơnđiêndạimàtrongđóhọdầnđánhmấtsựliênlạcvới

thựctại.Hãykêugọilòngtựhàovàphẩmcáchcủahọ,làmchohọthấyxấuhổvềkhoảnhkhắcyếuhènvàđiêndạicủamình.Nhắcnhởhọvềcáimàhọđãđạtđượctrongquákhứ,vàchỉchohọthấyhọđãrờibỏlýtưởngrasao.Niềmxấuhổmangtínhxãhộinàysẽthứctỉnhhọvàcủngcốlạiđộngnăng.

PHẦNIII

CHIẾNTRANHPHÒNGNGỰChiếnđấutheocáchphòngngựkhôngphảilàmộtdấuhiệucủasựyếuđuối;nólàđỉnhcaocủasựkhônngoanchiếnlược,mộtphongcáchđầysứcmạnhcủaviệcthựchiệnchiếntranh.Cácyêucầucủanóđơngiản:Đầutiên,bạnphảitậndụngtốtnhấtcácnguồnlực,chiếnđấuvớisựtiếtkiệmhoànhảovàchỉgiaochiếnởnhữngtrậnđánhcầnthiết.Thứhai,bạnphảibiếtbằngcáchnàovàkhinàonênrútlui,nhửmộtkẻđịchhunghăngvàomộtcuộctấncôngkhinhsuất.Rồi,kiênnhẫnchờđợitớilúcnókiệtsức,bạntungramộtcuộcphảncôngdữdội.Trongmộtthếgiớikhôngbằnglòngvớiviệccôngkhaithểhiệnsựhiếuchiến,khảnăngchiếnđấutheothếphòngngự-đểchokẻkhácđộngthủtrướctiênvàchờchonhữngsailầmcủachínhhọhủydiệthọ-sẽmangtớichobạnmộtsứcmạnhvôkể.Vìkhônghềlãngphínănglượngcũngnhưthờigian,bạnluônluônsẵnsàngchotrậnchiếnkếtiếpkhôngthểtránhkhỏi.Sựnghiệpcủabạnsẽlâudàivàthắnglợi.Đểchiếnđấutheocáchnày,bạnphảilàmchủnhữngnghệthuậtđánhlừa.Bằngcáchlàmravẻnhưyếuớthơntrongthựctế,bạncóthểkéokẻthùvàomộtcuộctấncôngnhẹdạ;bằngcáchlàmravẻnhưmạnhmẽhơntrongthựctế-cólẽthôngquaviệcđôikhihànhđộngmộtcáchtáobạovàkhinhsuất-bạncóthểngănchặnmongmuốntấncôngcủakẻthù.Trongchiếntranhphòngngự,chủyếulàbạnbẩysựyếukémvànhữnghạnchếcủabạnlênthànhsứcmạnhvàchiếnthắng.Bốnchươngsauđâysẽhướngdẫnbạncácnghệthuậtcơbảncủachiếntranhphòngngự:tổchứccácphươngtiện;phảncông,đedọavàngănchặn;vàcáchlàmthếnàođểthoáiluimộtcáchkhéoléovànằmxuốngthấpkhiởbêndướimộtcuộctấncônghunghãn.

8

CHỌNLỰATRẬNCHIẾNMỘTCÁCHCẨNTHẬNCHIẾNLƯỢCTIẾTKIỆMHOÀNHẢO

Tấtcảchúngtađềucónhữnghạnchế-nhữngnănglựcvàkỹnăngcủachúngtachỉgiúpíchchúngtachođếnlúcnày.Cácmốinguyhiểmđếntừviệccốgắngvượtquánhữnggiớihạncủachúngta.Bịcámdỗbởimộtphầnthưởnglấplánhnàođóđểmởrộngquámứcbảnthân,chúngtakếtthúctrongsựkiệtquệvàbịtổnthương.Bạnphảibiếtnhữnghạnchếcủamìnhvàchọnlựatrậnchiếnmộtcáchcẩnthận.Hãyxemxétnhữngcáigiátiềmẩncủamộtcuộcchiếntranh:mấtmátthờigian,thêmthùbớtbạn.Đôilúctốthơnnênchờđợi,nênlàmsuyyếukẻthùmộtcáchngấmngầmhơnlàtrựcdiệnchiếnđấuvớihọ.Nếutrậnchiếnlàbấtkhảkháng,hãyđểhọchiếnđấutheocáchcủabạn.Nhắmthẳngvàonhữngnhượcđiểmcủahọ;làmchotrậnchiếnđắtgiáđốivớihọvàítphítổnđốivớibạn.Chiếnđấuvớisựtiếtkiệmhoànhảo,bạncóthểtồntạilâuhơnthậmchícảmộtkẻthùhùngmạnhnhất.

HIỆUQUẢXOẮNỐCNăm281Tr.CN.,chiếntranhnổragiữaLaMãvàthànhTarentum,nằmtrênbờbiểnmiềnđôngnướcÝ.Khởiđầu,TarentumlàmộtthuộcđịacủathànhSparta,HyLạp;cưdâncủanóvẫnnóitiếngHyLạp,tựxemmìnhlànhữngngườiSpartavănminh,vànghĩrằngcácthànhkháccủaÝlàmanrợ.Tronglúcđó,LaMãlàmộtthếlựcvừamớinổilên,dínhvàomộtchuỗichiếntranhvớicácthànhlâncận.NhữngngườiLaMãkhônngoanmiễncưỡngtấncôngTarentum.Lúcbấygiờ,nólàthànhgiàucónhấtcủaÝ,giàutớinỗicóthểtàitrợchocácđồngminhcủanótrongcuộcchiếnchốnglạiLaMã;nócũngquáxaxôi,títtậnmiềnđôngnam,khôngphảilàmộtmốiđedọangaytạichỗ.NhưngquânTarentumđãđánhchìmmộtsốtàuthuyềnLaMãđivàohảicảngcủahọ,giếtchếtviênđôđốccủađoàntàu,vàkhiLaMãcốgắngthươnglượngđểgiảiquyết,cácviênđạisứcủahọđãbịsỉnhục.VinhdựcủaLaMãđangbịđedọa,vànóđãsẵnsàngchocuộcchiếntranh.Tarentumcómộtvấnđề:nógiàucónhưngchưatừngcómộtkẻthùthậtsự.Côngdâncủanóđãquenvớicuộcsốngdễdàng.GiảipháplàcầucứumộtlựclượngquânđộicủaHyLạpđểchiếnđấuthaychonó.MặtkhácngườiSpartađangbịxâmchiếm,vìthế,ngườiTarentumcầucứuvuaPyrrhuscủaEpirus(319-272Tr.CN.),vịvuachiếnbinhHyLạpvĩđạinhấttừthờiAlexanderĐạiđế.EpiruslàmộtvươngquốcnhỏnằmởtrungtâyHyLạp.Đólàmộtđấtnướcnghèo,dâncưthưathớt,tàinguyênhiếmhoi,nhưngPyrrhus-lớnlêntừnhữngtruyềnthuyếtvềAchille,ngườiđượcxemlàtiềnnhâncủagiatộcôngta,vàvềAlexanderĐạiđế,mộtngườianhhọxa-đãquyếtđịnhtheobướccáctiềnnhânvàthânthuộcsángchóicủaôngta,mởrộngEpirusvàtạodựngmộtđếquốcchochínhmình.Khicòntrẻ,ôngđãphụcvụtrongquânđộicủanhữngnhàquânsựlớn,trongđócóPtolemy,mộtvịtướngcủaAlexander,ngườilúcbấygiờđangcaitrịAiCập.Pyrrhusnhanhchóngchứngtỏkhảnăngchiếnđấuvàchỉhuycủaông.Trongchiếntrận,ôngtrởnênnổitiếngvớiviệcchỉhuynhữngcuộctấncôngnguyhiểmđượcđặtchobiệtdanhlà“Chimđạibàng”.ÔngquaytrởvềEpirusvàxâydựngquânđộinhỏbécủamình,huấnluyệnnórấttốt,thậmchíđãtìmcáchđánhbạiquânđộiMacedonialớnhơnnhiềutrongnhiềutrậnchiến.ThanhdanhcủaPyrrhusđangnổinhưcồn,nhưngmộtđấtnướcnhỏbénhưcủaôngkhómàchiếmưuthếtrướcnhữnglánggiềngHyLạphùngmạnhhơnnhưquânMacedonia,quânSpartavàquânAthena.VàđềnghịcủangườiTarentumrấthấpdẫn:Trướchết,họhứacung

cấptiềnvàmộtquânđộilớnchiêumộtừcácnướcliênminh.Thứhai,vớiviệcđánhbạiLaMã,ôngcóthểtựmìnhlàmchủnướcÝ,vàtừÝ,đầutiênôngcóthểchiếmđảoSicile,rồitớiCarthageởBắcPhi.Alexanderđãđivềhướngđôngđểtạodựngđếquốccủaôngta;PyrrhuscóthểđivềhướngtâyvàthốngtrịkhuvựcĐịaTrungHải.Ôngchấpnhậnlờiđềnghị.Mùaxuânnăm280Tr.CN.,PyrrhusrakhơivớiđạoquânlớnnhấtHyLạplúcbấygiờđểtiếnvàoÝ:20.000línhbộbinh,3.000kỵbinh,2.000cungthủvàhaimươiconvoichiến.Tuyvậy,khitớiTarentum,ôngnhậnramìnhđãbịmắcmưu:ngườiTarentumkhôngchỉkhôngcóquânđội,họcònkhôngcómộtnỗlựcnàođểtậphợpmộtđộiquân,bỏmặcchoPyrrhustựmìnhxoayxở.Pyrrhuskhônglãngphíthờigian:ôngtuyênbốmộtnềnchuyênchếquânsựtrongthànhphốvàbắtđầunhanhchóngxâydựngvàhuấnluyệnmộtquânđộilấytừnhữngngườiTarentum.ViệcPyrrhustớiTarentumlàmngườiLaMãlongại.Họbiếtdanhtiếngvớitưcáchmộtchiếnlượcgiavàchiếnbinhcủaông.Quyếtđịnhkhôngđểchoôngcóthờigianchuẩnbị,họnhanhchóngcửtớimộtlựclượngquânđội,buộcPyrrhusphảichiếnđấuvớinhữnggìôngđangcóvàôngxuấtbinhđươngđầuvớihọ.HailựclượngquânđộigặpnhauởgầnthịtrấnHeraclea.Pyrrhusvàcácđoànquâncủaôngítngườihơnvàđangởbênlềbạitrận,khiôngtungravũkhíbímậtcủamình:đànvoichiến,vớitrọnglượngkhổnglồcủachúng,gầmlênmộtcáchđángsợcùngnhữngchiếnbinhtrênlưng,nãtênxuốngbêndướimộtcáchthỏathuê.QuânLaMãchưabaogiờđốimặtvớivoitrongcáctrậnđánhtrướcđó,vànỗisợlanrộngtrongcácđoànquân,đảongượcxuthếcủacuộcchiến.Chẳngbaolâu,cácquânđoànLaMãgiàukỷluậtđãquayđầubỏchạy.“Chimđạibàng”đãthắngto.DanhtiếngcủaôngtrảidàikhắpbánđảoÝ;ôngthậtsựlàmộttáihiệnthâncủaAlexanderĐạiđế.Lúcnàycácthànhphốkháccửviệnbinhtớichoông,hơncảsốtổnthấtcủaôngởHeraclea.NhưngPyrrhusloâu.Ôngđãmấtnhiềucựubinhtrongtrậnđánh,baogồmcảnhữngtướnglĩnhchủchốt.Quantrọnghơn,sứcmạnhvàtínhkỷluậtcủacácquânđoànLaMãđãgâyấntượngchoông-họkhônggiốngnhưnhữngđoànquânkhácmàôngđãđốiđầu.ÔngquyếtđịnhcốđàmphánmộtgiảipháphòabìnhvớingườiLaMã,đềnghịchiađôibánđảovớihọ.Tuyvậy,trongcùnglúcđó,ôngtiếnquântớiLaMã,đểlàmchocuộcđàmphántrởnêncấpthiếtvàlàmrõrằngtrừphingườiLaMãyêucầuhòagiải,họsẽphảimộtlầnnữachạmtránvớiông.Trongkhiđó,sựbạitrậnởHeracleađãcómộthiệuquảmạnhmẽđốivớingườiLaMã,mộtdântộckhôngdễbịđedọavàkhônghềxemnhẹviệcbạitrận.Ngaylậptứcsautrậnđánh,cólệnhtuyểnmộtânbinh,vànhữngchàngtraitrẻlũlượttớiđầuquân.NgườiLaMãkiêuhãnhkhướctừlờiđềnghịgiảiquyết;họsẽkhôngbaogiờchiasẻnướcÝ.HaiquânđộigặplạinhauởgầnthịtrấnAsculum,khôngxathànhLaMãlắm,vàomùaxuânnăm279Tr.CN.Lầnnàyquânsốhaibêntươngđươngnhau.Ngàyđầutiêncủatrậnđánhthậtdữdội,vàmộtlầnnữaquânLaMãcóvẻnhưsắpthắngtrận,nhưngngàyhômsau,Pyrrhus,mộtbậcthầyvềchiếnlược,tìmcáchdẫndụcácquânđoànLaMãvàođịahìnhphùhợphơnchophongcáchdànquâncủaông,vàôngchiếmđượclợithế.Theothóiquencũ,vàolúcgầncuốingàyôngtựmìnhdẫnđầumộtcuộctấncôngdữdộivàotrungtâmcủacácquânđoànLaMã,điđầulàđànvoichiến.QuânLaMãbịchẻnhỏ,vàmộtlầnnữaPyrrhuschiếnthắng.LúcnàyvuaPyrrhusđãlêntớiđỉnhcao,thếnhưngôngvẫncảmthấybuồnrầuvàlolắng.Nhữngtổnthấtcủaôngquákinhkhủng;hàngloạttướnglĩnhmàôngtincậyđãbịgiếtchết,vàbảnthânôngcũngbịthươngnặng.Trongkhiđó,quânLaMãdườngnhưchưakiệtquệ,chưanảnlòngvìsựthấtbạicủahọ.KhimừngcôngthắngtrậnởAsculum,ôngnói:“NếuchúngtađánhbạiquânLaMãtrongmộttrậnchiếngiốngnhưthếnữa,chúngtasẽhoàntoànbịhủydiệt.”Tuynhiên,[ngaykhiđó]Pyrrhusđãbịhủydiệtrồi.NhữngtổnthấtcủaôngởAsculumquálớnđểcóthểbùđắpmộtcáchnhanhchóng,vàlựclượngcònlạicủaôngcònquáítđểchiếnđấuthêmlầnnữavớiquânLaMã.ChiếndịchÝcủaôngđãkếtthúc.Diễndịch

CâuchuyệncủavuaPyrrhusvàlờithanthởnổitiếngcủaôngsautrậnđánhởAsculum,đãlàmphátsinhcụmtừ“chiếnthắngkiểuPyrrhus[“Pyrrhicvictory”-chiếnthắngphảitrảgiáquáđắt],biểuthịmộtchiếnthắngkhôngkhácgìchiếnbại,vìnóđạtđượcvớimộtcáigiáquáđắt.Kẻthắngtrậnkiệtquệvớichiếnthắngcủamình,khôngthểđốiphóvớitrậnđánhkếtiếpvìđãbịtổnthấtquánặngnề.Vàsựthật,sau“chiếnthắng”ởAsculum,Pyrrhuslêtừtaihọanàysangtaiươngkhác,quânđộicủaôngkhôngbaogiờcònđủmạnhđểđánhbạicácthếlựcthùđịchđanglớnmạnh.Điềunàylêntớicựcđiểmvớicáichếtyểumệnhcủaôngtrongchiếntrận,chấmdứtniềmhyvọngtrởthànhmộtthếlựchùngcườngởHyLạpcủaEpirus.LẽraPyrrhuscóthểtránhđượccáivòngxoắnốcđixuốngnày.CácnhàtríthứctiếnbộlẽracóthểnóichoôngbiếtvềcảsựdữtợncókỷluậtcủaquânLaMãlẫnsựsuyđồivàsựlừalọccủangườiTarentum,vàkhibiếtđiềunày,hẳnôngđãcóthểdànhnhiềuthờigianhơnchoviệcxâydựngmộtquânđộihoặchoàntoàntừbỏcuộcviễnchinh.Khithấyrằngmìnhđãbịlừa,ôngcóthểquaytrởlại;sautrậnHeracleavẫncònthờigianđểcắtgiảm,củngcố,từbỏtrongkhiôngởvịtrídẫnđầu.Nếuôngthựchiệnbấtcứđiềunàotrongsốnày,câuchuyệncủaôngcólẽđãcómộtkếtthúckhác.NhưngPyrrhusđãkhôngthểtựdừngbảnthânônglại-giấcmơquálôicuốn.Tạisaophảiloâuvềcáigiáphảitrả?Sauđóôngcóthểhồiphục.Thêmmộttrậnđánh,thêmmộtchiếnthắng,vàđịnhmệnhđãanbài.“ChiếnthắngkiểuPyrrhus”phổbiếnhơnrấtnhiềusovớisuynghĩcủabạn.Sựkíchđộngvớinhữngviễncảnhcủasựmạohiểmlàđiềutựnhiêntrướckhinóbắtđầu,vànếumụctiêuhấpdẫn,chúngtasẽnhìnthấymộtcáchvôýthứccáimàchúngtamuốnthấy-cónhiềukhảnănghơn,ítnhữngkhókhănkhảdĩhơn.Càngđixa,càngkhómàluilạivàtáiđánhgiámộtcáchtỉnhtáohoàncảnh.Trongnhữnghoàncảnhnhưthế,tổnthấtcóxuhướngkhôngchỉleothangmànócòncuốnxoắnốckhỏitầmkiểmsoát.Nếumọichuyệntrởnêntồitệ,chúngtakiệtquệ,dẫntớinhiềusailầmhơn,dẫntớinhiềuvấnđềmớichưadựbáohơn,vàtớilượtchúngtadẫntớinhữngtổnthấtmới.Bấtkỳchiếnthắngnàomàchúngtacóthểđạtđượctrênđườngđiđềuvônghĩa.Thấuhiểu:Càngmongmuốnphầnthưởng,bạncàngphảiđềnbùbằngviệctrảinghiệmcáigiáphảibỏrađểcóđượcnó.Hãynhìnxabênngoàinhữngcáigiáphảitrảhiểnnhiênvàsuynghĩvềnhữngcáigiákhôngthểnhìnthấy:thiệnchímàbạncóthểlãngphíkhithựchiệnchiếntranh,sựgiậndữcủakẻthuacuộcnếubạnthắng,thờigianphảimấtchosựchiếnthắng,nhữngmónnợđốivớicácđồngminhcủabạn.Luônluônbạncóthểchờđợimộtthờiđiểmtốthơn;cóthểthửmộtđiềugìđóphùhợpvớicáctiềmlựccủabạnhơn.Ghinhớ:lịchsửphơiđầyxáccủanhữngngườilàmngơkhôngchúýđếnnhữngcáigiáphảitrả.Hãygáclạinhữngtrậnchiếnkhôngcầnthiếtvàhãysốngđểchiếnđấuvàomộtngàykhác.

Khivũkhíđãcùnvàtinhthầnchánnản,khichúngtađãsứccùnglựckiệt,khiđónhữngkẻkhácsẽlợidụngsựkiệtquệcủachúngtađểvùnglên.Khiđó,dùanhcónhữngviêntướngkhônngoan,anhcũngkhôngthểxoaychuyểnchomọithứtrởnêntốtđẹpvàophútchót.Binhpháp,TônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

SỨCMẠNHVÀNHƯỢCĐIỂMNăm1558,khiNữhoàngElizabethI(1533-1603)lênngôiởAnhquốc,bàkếtụcmộtquyềnlựchạnghai:đấtnướcđãbịtànphábởicuộcnộichiến,vàtìnhtrạngtàichínhcủanórốitung. ElizabethmơướctạoramộtthờikỳhòabìnhlâudàitrongđóbàcóthểdầndầnxâydựnglạinhữngnềntảngcủanướcAnh,đặcbiệtlànềnkinhtế:mộtchínhphủcótiềnlàmộtchínhphủcónhiềuquyềnlựachọn.NướcAnh,mộthònđảonhỏvớinguồntàinguyênhạnchế,khôngthểhyvọngtranhđấubằngvũlựcvớiPhápvàTâyBanNha,nhữngthếlựclớncủachâuÂu.Thayvìthế,nóphảitìmrasứcmạnhthôngquathươngmạivàsựbềnvữngvềkinhtế.Dầndàtừngnămmộttrongsuốthaimươinăm,Elizabethđãtạorasựtiếntriển.Thếrồi,vàocuốithậpniên1570,hoàncảnhcủabàđộtnhiêncóvẻnhưtànkhốc:mộtcuộcchiếntranhsắp

xảyravớiTâyBanNhađedọasẽhủybỏtoànbộnhữnggìđạtđượctronghaithậpkỷqua.PhilipII,vuaTâyBanNha,mộtngườiCônggiáosùngđạo,xemsứmệnhcánhâncủaôngtalàthủtiêusựtruyềnbácủađạoTinlành.Vàothờiđó,cácnướcvùngthấp(naylàHàLanvàBỉ)làthuộcđịacủaTâyBanNha,nhưngmộtphongtràochốngđốiđanglớnlêncủatínđồđạoTinlànhđedọasựcaitrịnày;vàPhilipIIkhaichiếnvớinhữngngườinổiloạn,quyếttâmnghiềnnáthọ.Đồngthời,giấcmơấpủcủaônglàđưađạoCônggiáotrởlạinướcAnh.ChiếnlượcngắnhạncủaôngtalàâmmưuámsátElizabethrồiđưangườichịemcùngchakhácmẹcủabàlàMary,NữhoàngCônggiáocủaScotlandlênngôibáunướcAnh.Nếukếhoạchnàythấtbại,chiếnlượclâudàicủaônglàxâydựngmộthạmđộikhủnglồvàxâmlượcnướcAnh.Philipkhôngchegiấutốtlắmcácdựđịnhcủaôngta,vàcácbộtrưởngcủaElizabeththấychiếntranhlàđiềukhôngthểnàotránhkhỏi.Họkhuyênbàcửmộtquânđộitớicácnướcvùngthấp,épPhilipphảidồncáclựclượngcủaôngtaởđóthayvìđưachúngtớinướcAnh,nhưngElizabethđãbỏquaýđồnày;bàcửmộtđộiquânnhỏtớiđóđểgiúpchocácnhómtínđồTinlànhnổiloạnđẩyluimộttaiươngquânsự,vàbàđãkhônglàmgìkháchơn.Elizabethcămghétchiếntranh;duytrìmộtquânđộilàmộttổnphíkhủnglồ,vàmọiloạitổnphítiềmẩnkhácchắcchắnsẽphátsinh,đedọatớisựbềnvữngmàbàđãxâydựngnên.NếuchiếntranhvớiTâyBanNhalàđiềubấtkhảkháng,Elizabethmuốnchiếnđấutheocáchcủachínhmình;bàmuốncómộtcuộcchiếntranhkhiếnchoTâyBanNhabịtànphávềmặttàichínhvàđểchoAnhQuốcđượcyên.Bấtchấpcácbộtrưởngcủamình,ElizabeththựchiệnđiềubàcóthểlàmđểgiữhòabìnhvớiTâyBanNha,khướctừviệcchọcgiậnPhilip.ĐiềunàychobàcóthờigianđểgácsangmộtbênngânsáchchoviệcxâydựnglựclượnghảiquânAnh.Đồngthời,bàâmthầmhoạtđộngđểpháhoạinềnkinhtếTâyBanNha,màbàthấyđólàđiểmyếuduynhất.Đếquốckhổnglồ,đượcmởrộngcủaTâyBanNhaởvùngTânThếgiớitạonênsựhùngcườngcủanó,nhưngđếquốcđóởcáchxa.Đểduytrìvàthulợitừnó,Philiphoàntoàntrôngcậyvàocáccontàu,mộthạmđộitolớnmàôngphảichitrảvớinhữngkhoảnvaykhổnglồtừcácngânhàngÝ.UytíncủaôngvớicácngânhàngđódựavàocáchảitrìnhantoànđểnhữngcontàucủaôngmangvàngvềtừTânThếgiới.ThếlựccủaTâyBanNhadựavàomộtnềntảngrấtyếuớt.ThếlànữhoàngElizabethbímậtchỉđạoviênthuyềntrưởnglớnnhấtcủabà,SirFrancisDrake,tấncôngcáccontàuchởvàngTâyBanNha.Ôngtalàmravẻnhưhànhđộngvìchínhmình,mộttêncướpbiểnthamlamkiếmchác.Khôngaibiếtđượcmốiliênhệgiữaôngtavànữhoàng.Vớimỗicontàumàôngtachiếmđược,lãisuấttrêncáckhoảnvaycủaPhilipbòlêncaodần,chotớikhicuốicùngcácngânhàngÝnângcaolãisuấtnhiềuhơnnữavìmốiđedọacủaDrakehơnlàvìmộttổnthấtcụthểnào.PhiliphyvọngtunghạmđộitấncôngAnhvàonăm1582;nhưngdothiếutiền,ôngphảihoãnlại.Elizabethđãmanglạichomìnhthêmnhiềuthờigian.Tronglúcđó,vớinỗiphiềnmuộncủacácquanlạiphụtráchtàichínhcủaPhilip,nhàvuatừchốigiảmbớtquimôcủahạmđộixâmlược.Việcxâydựngnócóthểkéodàihơn,nhưngôngchỉviệcvaytiền.XemcuộcchiếnvớinướcAnhnhưmộtcuộcthậptựchinhvềtôngiáo,ôngkhôngthểthoáichívìnhữngvấnđềtàichínhđơnthuần.TrongkhihoạtđộngđểpháhoạiuytíncủaPhilip,ElizabethđặtmộtphầnquantrọngtrongcácnguồntàichínheohẹpcủamìnhchoviệcxâydựngmạnglướigiánđiệpAnhQuốc-trênthựctế,bàđãbiếnnóthànhcơquanphảngiánphứctạpnhấtởchâuÂu.VớinhữngnhânviênrảikhắpTâyBanNha,bàđượcthôngbáovềnhấtcửnhấtđộngcủaPhilip.Bàbiếtchínhxáchạmđộisẽlớnđếnmứcnàovàkhinàonósẽđượchạthủy.Điềuđóchophépbàtrìhoãnviệctậptrungquânđộivàbảolưuchotớigiâyphútcuốicùng,tiếtkiệmngânsáchchínhphủ. Cuốicùng,vàomùahènăm1588,hạmđộiTâyBanNhađãsẵnsàng.Nóbaogồm128contàu,có20chiếnhạmlớnvàmộtsốlớnthủythủvàbinhlính.ĐểtoànbộlựclượnghảiquânAnhcótầmcỡtươngđương,phảitrảgiácảmộtcơđồ.HạmđộirakhơitừLisbonvàotrungtuầntháng7.NhưngcácgiánđiệpcủaElizabethđãthôngbáochobànhữngkếhoạchcủaTâyBan

Nha,vàbàcóthểđiềumộthạmđộitàuAnhQuốcnhỏhơn,cơđộnghơnđểquấynhiễuhạmđộiđịchtrênđườngtớibờbiểnPhápcủanó,đánhchìmcáctàuvậnchuyểnhậucầnvànóichunglàgâynáoloạn.NhưđôđốccủahạmđộiAnh,HuântướcHowardởEffinghambáocáo:“Lựclượngcủahọlớnvàmạnhmộtcáchtuyệtvời;thếnhưngchúngtôiđãdầndầntừngchútmộtvặthếtlôngcủahọ.”Cuốicùng,hạmđộiTâyBanNhađếnthảneotạicảngCalais.Ởđó,nósẽliênkếtvớicácđạoquânTâyBanNhađồntrúởcácnướcvùngthấp.Quyếtđịnhngăncảnkhôngchonóthugomnhữnglựclượngchiviệnđó,quânAnhtậptrungtámconthuyềnlớn,chấtđầynhữngđồdẫnhỏa,vàđưachúngtớihạmđộiTâyBanNha,lúcnàyđangthảneotrongmộtđộihìnhhẹp.KhinhữngcontàuAnhtiếpcậnhảicảngvớitốcđộtốiđa,cácthủythủđoànphónglửađốtchúngrồitảnrakhỏitàu.Kếtquảgâytànphálớn,vớihàngchụccontàuTâyBanNhabịthiêurụi.Cáccontàukháccốlêtớivùngnướcantoàn,thườngkhilạivađụngvàonhau.Trongcơnvộivãthoátrabiển,mọitrậttựbịphávỡ.TổnthấttàuthuyềnvànguồncungcấpởCalaisđãđánhtantinhthầnvàkỷluậtcủaquânTâyBanNha,vàcuộcxâmlượcbịhủybỏ.ĐểtránhbịtấncôngthêmtrênđườngquaylạiTâyBanNha,cáccontàucònlạikhôngđivềhướngnammàngượclênhướngbắc,dựtínhsẽvòngquaScotlandvàIrelandđểquayvề.QuânAnhthậmchíkhôngmàngtruyđuổi;họbiếtrằngthờitiếtxấuởnhữngvùngbiểnđósẽtànpháchúng.KhivềtớiTâyBanNha,44contàuđãbịmấtvàsốcònlạibịhưhỏngnặngkhôngthểrakhơinữa.Trongkhiđó,Anhkhôngmấtmộtchiếnthuyềnnào,vàchỉkhoảng100ngườihysinhtrongcôngvụ.Đólàmộtchiếnthắnglớn,nhưngElizabethkhôngphíthờigianđểhảhêkhoáitrá.Đểtiếtkiệmtiền,ngaylậptứcbàchohảiquânngưnghoạtđộng.BàcũngkhôngnghenhữngnhàcốvấnkhuyênbàthừathắngxônglêntấncôngvàoquânTâyBanNhaởcácnướcvùngthấp.Cácmụctiêucủabàcógiớihạn:làmkiệtquệcácnguồnlựcvàtàichínhcủaPhilip,buộcôngtaphảitừbỏgiấcmơvềsựthốngtrịcủaCônggiáovàthiếtlậpmộtsựcânbằngquyềnlựcởchâuÂu.Vàđiềunàythậtsựlàchiếnthắngchungcuộctonhấtcủabà,vìTâyBanNhakhôngbaogiờkhôiphụclạiđượcvềmặttàichínhdochiếnbạicủahạmđộivàđãsớmtừbỏhoàntoànnhữngmưuđồđốivớinướcAnh.DiễndịchSựthấtbạicủahạmđộiTâyBanNhaphảiđượcxemlàmộttrongnhữnghậuquảđắtgiánhấttronglịchsửquânsự:mộtthếlựchạnghaihầunhưkhôngđủsứcduytrìmộtquânđộithườngtrựcđãcóthểđánhbạiđếquốclớnnhấtcủathờiđó.Cáilàmchochiếnthắngnàytrởnênkhảdĩlàviệcvậndụngmộtchânlýquânsựcơbản:tấncôngvàonhữngnhượcđiểmcủakẻthùvớitấtcảsứcmạnhcủabạn.CácnguồnlựccủanướcAnhlàlựclượnghảiquânnhỏbé,cơđộngvàmạnglướitìnhbáotinhvi;cácnhượcđiểmcủanólàcácnguồnhạnchếvềnhânlực,khítàivàtiềnbạc.CácnguồnlựccủaTâyBanNhalàsựgiàucóthịnhvượng,quânđộivàhạmđộitolớn;cácnhượcđiểmcủanólàcấutrúcbấpbênhcủanềntàichính,dùtínhchấttrọngđạicủanó,kíchthướctolớnìạchvàsựchậmchạpcủanhữngcontàu.ElizabethkhướctừviệcchiếnđấutheocáchcủaTâyBanNha,duytrìquânđộicủabàởngoàivòngxungđột.Thayvìthế,bàtấncôngvàonhữngyếuđiểmcủaTâyBanNhavớinhữngthếmạnhcủamình:hủydiệtnhữngchiếnthuyềnTâyBanNhavớinhữngcontàunhỏ,tànphámộtcáchtồitệnềntàichínhcủanướcnày,sửdụngnhữnghoạtđộngđặcbiệtđểhãmlạicỗmáychiếntranhcủanó.BàcóthểkiểmsoátđượchoàncảnhbằngcáchhạthấpphítổncủanướcAnhtrongkhilàmchonỗlựcchiếntranhngàycàngđắtgiáđốivớiTâyBanNha.Cuốicùng,đãđếnlúcPhilipchỉcóthểthấtbại:nếuhạmđộibịđánhchìm,ôngtasẽsuysụpsuốtnhiềunăm,vàthậmchícảkhihạmđộichiếnthắng,thắnglợiđósẽđếnmộtcáchđắtgiátớimứcôngtasẽtựhủydiệtchínhmìnhtrongviệccốgắngkhaithácnótrênđấtAnh. Thấuhiểu:khôngmộtcánhânhaynhómnàohoàntoànyếukémhayhùngmạnh.Mỗiquânđội,bấtkểnócóvẻbấtkhảchiếnbạithếnào,đềucómộtnhượcđiểm,mộtvịtríbỏquakhôngđượcbảovệvàkhôngđượcpháttriển.Tầmvóctựbảnthânnónóichocùngcũngcóthểlàmột

nhượcđiểm.Đồngthời,ngaycảnhómyếukémnhấtcũngcómộtcáigìđóđểdựavào,mộtnguồnlựctiềmẩnnàođó.Mụctiêucủabạntrongchiếntranhkhôngchỉđơngiảnlàtíchlũymộtđốngvũkhí,tăngcườnghỏalựcđểcóthểthổitungkẻthùđi.Đểxâydựngđượcđiềuđórấtlãngphí,đắtgiávàkhiếnbạndễbịtổnhạivớinhữngcuộctấncôngtheokiểudukích.Tiếnthẳngtớikẻthùvớinắmđấmđáplạinắmđấm,haysứcmạnhđọcùngsứcmạnh,đềuchẳngcótínhchiếnlượcgì.Thayvìthế,trướctiênbạnphảiđánhgiácácyếuđiểmcủahọ:cácvấnđềchínhtrịnộibộ,tinhthầnthấpkém,nềntàichínhlunglay,sựkiểmsoáttậptrungtháiquá,sựhoangtưởngcủanhữngngườilãnhđạo.Trongkhicẩnthậngiữcácnhượcđiểmcủabạnnằmngoàivòngxungđộtvàbảoquảnsứcmạnhcủabạnchođoạnđườngdài,hãyđánhvàogótchânAchillecủakẻthùhếtlầnnàysanglầnkhác.Khicácyếuđiểmcủahọlộravàbịtấncông,họsẽmấttinhthần,vàkhihọđãmệtmỏi,nhữngyếuđiểmmớilạilộra.Bằngcáchxácđịnhmộtcáchcẩntrọngcácthếmạnhvàđiểmyếu,bạncóthểhạgụctênkhổnglồGoliathcủabạnvớimộtchiếcnácaosu.SựphungphílàmchotôinghèotúngOvid(43Tr.CN-17)CÁCVẤNĐỀCƠBẢNHiệnthựccóthểđượcxácđịnhbởimộtchuỗisắcnétcácgiớihạnvềmọisinhvật,màranhgiớicuốicùnglàcáichết.Chúngtakhôngcóquánhiềunănglượngđểtiêuphítrướckhitrởnênmỏimệt;khôngcóquánhiềutheonghĩathứcănvàcácnguồntiếptếsẵncókhác;cáckỹnăngvàkhảnăngcủachúngtakhôngthểđixalắm.Mộtconvậtsốngtrongnhữnggiớihạnđó:nókhôngcốbaycaohơnhaychạynhanhhơnhaysửdụngnguồnnănglượngvôhạnđểtíchlũymộtđốngthứcăn,vìđiềuđólàmnókiệtsứcvàkhiếnnókhôngcònsứctấncông.Nóchỉđơngiảnsửdụngtốtnhấtcáimànócó.Chẳnghạn,mộtconmèo,thựchànhtheobảnnăngviệctiếtkiệmvậnđộngvàcửchỉ,khôngbaogiờnỗlựcmộtcáchlãngphí.Tươngtự,nhữngngườisốngtrongnghèotúngnhậnthứcrấtchínhxácvềnhữnghạnchếcủahọ:buộcphảisửdụngtốtnhấtcáimàhọcó,họcótínhsángtạovôhạn.Sựcầnthiếtlàmộttácđộngmạnhmẽđếnsựsángtạocủahọ.Vấnđềđốimặtvớichúngta,nhữngngườisốngtrongcácxãhộihoangphí,làchúngtađãđánhmấtýthứcvềsựgiớihạn.Chúngtađượcchechắnmộtcáchcẩnthậnkhỏicáichếtvàcóthểtrảiquanhiềutháng,thậmchínhiềunăm,màkhônghềnghĩtớinó.Chúngtahìnhdungramộtthờigianvôtậnđểtùynghisửdụngvàdầntrượtxahơnkhỏihiệnthực;chúngtatưởngtượngramộtnănglượngvôtậnđểkhaithác,chorằngchúngtacóthểcócáimàmìnhmuốnchỉđơngiảnbằngcáchcốgắnghơn.Chúngtabắtđầunhìnmọivậtnhưlàvôhạnđịnh-thiệnchícủabạnbè,khảnănggiàusangdanhvọng.Thêmmộtvàikhóahọc,vàicuốnsáchvàchúngtacóthểmởrộngnhữngthiêntài,kỹnăngcủamìnhtớimộtmứcđểchúngtakhácbiệtvớinhữngngườikhác.Kỹthuậtcóthểbiếnmọithứthànhđiềucóthểđạtđược.Sựphungphílàmchochúngtagiàucótrongnhữnggiấcmơ,vìtrongnhữnggiấcmơkhônghềcógiớihạn.Nhưngnólàmchúngtanghèonàntronghiệnthực.Nókhiếnchúngtamềmyếuvàsuykiệt,chánchườngvớicáimàchúngtacóvàcảmthấycầncónhữngcúsốcthườngxuyênđểnhắcnhởrằngchúngtađangsống.Trongcuộcđời,bạnphảilàmộtchiếnbinh,vàchiếntranhđòihỏisựthựctế.Trongkhinhữngngườikháccóthểtìmthấyvẻđẹptrongnhữnggiấcmơvôtận,cácchiếnbinhtìmthấynótrongthựctại,trongsựnhậnthứcvềcácgiớihạn,trongviệcsửdụngtốtnhấtcáimàhọcó.Giốngnhưconmèo,họtìmcáchtiếtkiệmtốtđacácvậnđộngvàcửchỉ-cáchthứcđểđemđếnchoquảđấmcủahọđạtđượcsứcmạnhlớnnhấtvớitổnphínỗlựcthấpnhất.Ýthứcrằngthờigiancủahọcóhạn-rằnghọcóthểchếtvàobấtcứlúcnào-đặthọvàothựctại.Cónhữngviệchọkhôngbaogiờcóthểlàm,nhữngtàinăngkhôngbaogiờhọcó,nhữngmụctiêukhôngbaogiờhọđạtđược;điềuđóhầunhưkhônglàmhọbậntâm.Cácchiếnbinhtậptrungvàocáimàhọcó,nhữngsứcmạnhmàhọsởhữuvàphảisửdụngmộtcáchsángtạo.Biếtđượckhinàođểchậmlại,đểđổimới,đểtiếtgiảm,họtồntạilâuhơncácđốithủ.Họhànhđộngvề[mụctiêu]dàihạn.

XuyênsuốtnhữngnămcuốicủanềnthốngtrịcủathựcdânPhápởViệtNamvàsuốtcuộcchiếntranhViệtNam,ngườichỉhuyquânsựcủanghĩaquânViệtNamlàtướngVõNguyênGiáp.ĐẩutiênlàPhápvàsaulàMỹ,ôngđãchạmtránvớimộtkẻthùđầynguồnlực,hỏalựcvàsựhuấnluyệntrêncơhơnrấtnhiều.Quânđộicủaônglàmộttậphợpnghèonànnhữngngườinôngdân;họcótinhthần,mộtýtưởngsâusắcvềmụcđích,nhưnghầunhưkhôngcòngìkhác.TướngGiápkhôngcóxetảiđểvậnchuyểnquânlươngkhítài,vàcácphươngtiệnthôngtincủaônglàcủathếkỷ19.Mộtvịtướngkháchẳnsẽcốgắngđểđuổikịp,vàTướngGiápcónhữngcơhội-ôngđượcTrungQuốcđềnghịgiúpđỡxetải,điệnđài,vũkhívàđàotạo-nhưngôngxemchúnglàmộtcáibẫy.Khôngphảilàvìôngkhôngmuốntiêuphíngânsáchhạnchếcủamìnhchonhữngthứđó;rốtcuộc,ôngtinthế,tấtcảnhữngthứđósẽbiếnquânđộiViệtNamthànhmộtphiênbảnyếukémcủakẻthù.Thayvìthế,ôngchọncáchsửdụngtốtnhấtcáimàôngcó,biếnnhữngyếuđiểmcủaquânđộimìnhthànhnhữngưuđiểm.Xetảicóthểbịpháthiệntừbầutrời,vàquânMỹcóthểđánhbomchúng.NhưngquânMỹkhôngthểđánhbomconđườngchuyểnvậnmàhọkhôngthểthấy.ThếlàTướngGiápkhaithácnhữngtiềmlựccủamình,sửdụngmộtmạnglướirộnglớnnhữngdâncôngđểmangvácnguồntiếptế.Khigặpsông,họvượtquanótrênmộtchiếccầudâytreongaybêndướimặtnước.Chođếntậnngàychiếntranhkếtthúc,quânMỹvẫnmuốncốtìmxembằngcáchnàoquânđộiViệtNamcóthểtiếptếchocácđoànquântrênchiếntrường.Đồngthời,TướngGiáppháttriểnnhữngchiếnthuậtdukíchđộtkíchvàbỏchạymangtớichoôngmộttiềmnăngtolớnđểphávỡcáctuyếntiếptếcủangườiMỹ.Đểchiếnđấu,hànhquânvàchuyểnvậntiếptế,quânMỹdùngtrựcthăng,vớisựcơđộngtolớn.Nhưngcuộcchiếncuốicùngphảidiễnratrênmặtđất,vàTướngGiápkhôngngừngsángtạotrongviệcsửdụngrừnggiàđểvôhiệuhóakhônglựcMỹ,làmmấtphươnghướnglínhđánhbộMỹvàngụytrangchocáccánhquâncủaông.ÔngkhôngthểhyvọngthắngtrongmộttrậnđánhdànquânchốnglạivũkhísiêucườngcủaMỹ,vìthếôngđặtnỗlựcvàocáccuộctấncôngđẹpmắt,mangtínhbiểutượng,làmmấttinhthầnquânthù.NhữngcuộctấncôngđãchuyểnvềquênhàtínhchấtphùphiếmcủacuộcchiếntranhkhichúngxuấthiệntrênmànảnhtruyềnhìnhMỹ.Vớisốtốithiểumàôngcó,ôngđãtạonênhiệuquảtốiđa.Cóthểdựbáotrướcxuhướngcủanhữngquânđộidườngnhưcólợithếvềtiềnbạc,cácnguồnlựcvàhỏalực.Trôngcậyvàotrangthiếtbịthayvìvàokiếnthứcvàchiếnlược,họtrởnênlườinhácvềtinhthần.Khivấnđềphátsinh,giảiphápcủahọlàtíchgópnhiềuhơnnữacáimàhọđãcósẵn.Nhưngkhôngphảicáimàbạncósẽmangchiếnthắngđếnchobạn,màlàcáchbạnsửdụngnóthếnào.Khibạncóíthơn,tựnhiênbạnsẽgiàutínhsángtạohơn.Sựsángtạotạochobạnmộtlợithếhơnnhữngkẻthùdựavàokỹthuật;bạnsẽhọchỏiđượcnhiềuhơn,cótínhthíchnghihơn,vàbạnsẽvượttrộihơnhọ.Dokhôngthểlãngphínhữngnguồnlựcgiớihạncủabạn,bạnsẽsửdụngchúngtốt.Thờigiansẽlàđồngminhcủabạn.Nếubạncóíthơnkẻthù,đừngnảnchí.Bạnluônluôncóthểxoaychuyểnhoàncảnhbằngcáchthựchànhsựtiếtkiệmhoànhảo.Nếubạnvàkẻthùtươngđươngnhau,việcnắmgiữnhiềuvũkhíhơnkhôngquantrọngbằngviệcsửdụngtốthơncáimàbạncó.Nếubạncónhiềuhơnkẻthù,việcchiếnđấumộtcáchtiếtkiệmlàđiềulúcnàocũngcóýnghĩaquantrọng.NhưPabloPicassonói:“Ngaycảkhibạngiàucó,hãyhànhđộngnhưmộtngườinghèo.”Ngườinghèogiàutínhsángtạohơn,vàthườnglàvuivẻhơn,vìhọđánhgiácaocáimàhọcóvàbiếtnhữnghạnchếcủamình.Đôikhitrongchiếnlượcbạnphảilàmngơsứcmạnhlớnhơncủamìnhvàtựépbuộcbảnthânđạtđượctốiđatừcáitốithiểu.Ngaycảkhibạncókỹthuật,hãychiếnđấu,mộtcuộcchiếntranhcủanôngdân.Điềunàykhôngcónghĩalàbạnhạvũkhíhaykhôngkhaithácnhữnglợithếmàbạncóđượcvềvậtchất.TrongcuộchànhquânCơnbãosamạc,chiếndịchcủaMỹchốngIraqnăm1991,cácchiếnlượcgiaMỹđãvậndụngtốiđakỹthuậtcaocấpcủahọ,đặcbiệtlàởtrênkhông,nhưnghọkhôngdựavàođiềunàyđểgiànhthắnglợi.Họđãhọcđượcbàihọcthấtbạicủahọtrướcđó20nămởViệtNam,vàcáchđánhcủahọchothấymộtkiểucácchiếnthuậtnghibinhđánhlừavàviệcsửdụngtínhcơđộnggắnliềnvớicáclựclượngnhỏhơn,giốngnhưquândukích.Sựkếthợpgiữakỹthuậttiêntiếnvàsựtinhtườngđầysángtạonàyđãchứngtỏtínhtànphácủa

nó.Chiếntranhlàsựcânbằnggiữacácmụcđíchvàcácphươngtiện:mộtvịtướngcóthểcókếhoạchtốtnhấtđểđạtđượcmộtmụcđíchxácđịnh,nhưngnếuôngtakhôngcónhữngphươngtiệnđểhoànthànhnó,kếhoạchcủaôngtavôgiátrị.Dovậy,cáctướnglĩnhkhônngoantrongcácthờiđạiđãhọccáchbắtđầubằngcáchxemxétcácphươngtiệnhọcótrongtayvàpháttriểnchiếnlượccủahọtừnhữngcôngcụđó.ĐólàcáiđãkhiếnHanibaltrởthànhmộtchiếnlượcgiaxuấtsắc:ôngluônluônsuynghĩtrướchếtvềnhữngcáiđãcó-thànhphầncơcấucủaquânđộicủamìnhvàcủakẻthù,cáctỷlệtươngquanvềbộbinhvàkỵbinh,địahình,tinhthầnbinhlính,thờitiết.Điềuđótạochoôngnềntảngkhôngchỉchokếhoạchcủaôngmàcònchocácmụcđíchmàôngmuốnđạtđượctrongtrậngiaochiếncụthểđó.Thayvìbịkhóachặttrongmộtcáchđánh,nhưkhánhiềutướnglĩnhkhác,ôngthườngxuyênđiềuchỉnhcácmụcđíchcủamìnhtheocácphươngtiện.Đóchínhlàlợithếchiếnlượcmàôngsửdụnglặplạinhiềulần.Lầnsau,khitiếnhànhmộtchiếndịch,bạnhãythửmộtthínghiệm:đừngnghĩtớicácmụctiêucũngnhưnhữnggiấcmơđầyaoướccủabạn,vàđừngvạchchiếnlượccủabạnlênmặtgiấy.Thayvìthế,hãysuynghĩsâusắcvềcáimàbạncó-cáccôngcụvàcácchấtliệubạnsẽphảisửdụng.Đặtbạnkhôngphảivàonhữnggiấcmơmàvàothựctại:nghĩtớicáckỹnăngcủachínhbạn,bấtkỳlợithếchínhtrịnàobạncóthểcó,tinhthầnquânlínhcủabạn,việcbạncóthểsửdụngtheoýmuốnmộtcáchsángtạotớimứcnàonhữngcôngcụcủamình.Rồi,từtiếntrìnhđó,đểchocáckếhoạchvàcácmụctiêucủabạnđơmhoakếtquả.Cácchiếnlượccủabạnkhôngchỉcótínhthựctếhơn,chúngcòncónhiềutínhsángtạovàhữuhiệuhơn.Mơtớitrướcnhấtcáimàbạnmuốnvàrồicótìmranhữngphươngtiệnđểđạtđượcnóhaykhông,đólàmộtcôngthứccủasựkiệtquệ,lãngphívàthấtbại.Đừnglầmlẫnsựrẻtiềnvớisựtiếtkiệmhoànhảo-sốquânđộiđãthấtbạibởiviệcchitiêuquáítcũngnhiềungangvớibởiviệcchitiêuquánhiều.KhingườiAnhtấncôngThổNhĩKỳtrongThếchiếnI,hyvọngsẽđánhbậtnórakhỏicuộcchiếnvàsauđótấncôngnướcĐứctừphíađông,họbắtđầubằngcáchđiềumộthạmđộiđểbăngquaeobiểnDardanellesvàtiếnquântớithủđôConstantinoplecủaThổ.Hạmđộitiếntriểnrấttốt,nhưngsaunhiềutuầnmộtsốtàubịđắm,sốngườichếtnhiềuhơnmứcmongđợi,vàchuyếnmạohiểmnóichungtỏraquáđắtgiá.VìthếngườiAnhhủybỏchiếndịchhảiquân,quyếtđịnhthayvìthếsẽđổbộmộtđộiquântrênbánđảoGallipolivàchiếnđấubằngđườngbộ.Lộtrìnhnàycóvẻantoànvàítphítổnhơn-nhưngnólạitrởthànhmộtsựthấtbạikéodàihàngtháng,tổnthấthàngngànsinhmạngvàcuốicùngchẳngđitớiđâucả,vìquânđồngminhcuốicùngđãtừbỏvàrútluiquânđộicủahọ.Nhiềunămsauđó,khicáctưliệucủaThổNhĩKỳbịtiếtlộ,đãvénlêntấmmànbímậtrằnghạmđộicủaAnhđãsuýtthànhcông:chỉtrongngàymộtngàyhainữa,nósẽphávỡcáctuyếnphòngngựvàConstantinoplelẽrađãbịđánhbại.Toànbộcụcdiệncủacuộcchiếnlẽrađãthayđổi.NhưngngườiAnhđãtiếtkiệmtháiquá;vàogiâyphútcuối,họđãrútlạinhữngcúđấmcủamình,lolắngvềphítổn.Cuốicùng,việccốgắngchiếnthắngvớigiárẻđãbịnânglêntớimộtgiáđắtkhôngngờ.Nhưvậy,sựtiếtkiệmhoànhảoởđâykhôngcónghĩalàtíchtrữcácnguồnlựccủabạn.Đókhôngphảilàtiếtkiệmmàlàsựkeokiệtchếtngườitrongchiếntranh.Sựtiếtkiệmhoànhảonghĩalàtìmramộtcơhộibằngvàng,mộtcấpđộmàtạiđónhữngcúđấmcủabạncótácdụngnhưngkhônglàmchobạnbịkiệtsức.Sựtiếtkiệmtháiquásẽkhiếnchobạnkiệtsứchơnnhiều,vìchiếntranhsẽkéodài,cácphítổntănglên,nếubạnkhôngcókhảnăngtungramộtcúđấmdứtđiểm. Trongchiếnđấu,cónhiềuchiếnthuậttựtàngẩnbảnthântrongsựtiếtkiệm.Trướctiênđólàcáchsửdụngthuậtnghibinh,cóphítổntươngđốithấpnhưngcóthểđưatớinhữngkếtquảcao.TrongThếchiếnII,quânđồngminhđãsửdụngmộtloạtchiêunghibinhphứctạplàmchoquânĐứcphảichờđợimộtcuộctấncôngtừnhiềuhướngkhácnhau,buộchọphảitrảimỏnglựclượng.ChiếndịchNgacủaHitlerđãbịlàmchosuyyếuđinhiềubởinhucầuphảiduytrìnhữngquânđoànởPhápvàvùngBalkansđểđềphòngcáccuộctấncôngởđó-nhữngcuộctấn

côngkhôngbaogiờđến.Sựnghibinhcóthểlàmộtquảcânđốitrọnglớnlaochobênyếuthếhơn.Cácnghệthuậtcủanóbaogồmviệctậphợpcáctìnhbáoviên,việctruyềnbáthôngtin,vàviệcsửdụngtuyêntruyềnđểlàmchocuộcchiếntranhtrởnênbịchánghéthơntrongdoanhtrạikẻthù.Thứhai,hãytìmnhữngkẻthùmàbạncóthểđánhbại.hãytránhnhữngkẻthùmàhọkhôngcógìđểmấtbởivìhọsẽcốđánhbạibạnvớibấtcứgiánào.Vàothếkỷ19,OttovonBismarckxâydựngthếlựccủaquânđộiPhổtrênlưngcủanhữngđốithủyếuhơn,chẳnghạnnhưquânĐanMạch.Cácchiếnthắngdễdàngsẽnângcaotinhthần,pháttriểndanhtiếngcủabạn,tạochobạnđộnglực,vàquantrọnghơnhết,khônglàmbạntổnphínhiều.Sẽcónhữnglúccáctrùtínhkhôngchínhxác;cáicóvẻnhưmộtchiếndịchdễdànglạihóarakhókhăn.Khôngphảitấtcảmọisựđềucóthểdựđoántrướcđược.Điềuquantrọngkhôngchỉlàchọnlựacáctrậnchiếncủabạnmàcònlàbạnphảibiếtkhinàođểchấpnhậnnhữngtổnthấtvàbỏcuộc.Năm1971,võsĩquyềnAnhMuhammadAlivàJoeFrazier,cảhaiđangởđỉnhcaosựnghiệp,gặpnhautronggiảivôđịchthếgiớihạngnặng.Đólàmộttrậnđấuđếnkiệtsức,mộttrongnhữngtrậnđấugaycấnnhấttronglịchsử;Frazierthắngtheoquyếtđịnh[củatrọngtài]saukhigầnnhưhạknock-outAliởhiệp15.Nhưngcảhaiđềubịthươngnặngtrongtrậnđấu;cảhaiđềutungranhiềucúđấmkinhkhủng.Muốnphụcthù,Alitìmđượcmộtcuộctáiđấuvàonăm1974-mộttrậnđấukiệtsức15hiệpkhác-vàchiếnthắngtheoquyếtđịnh.Khôngvõsĩnàothấysungsướng,cảhaiđềumuốncómộtkếtquảthuyếtphụchơn,thếlàhọgặplạinhauvàonăm1975,trongtrậnđấunổitiếng“CơnchấnđộngởManila”.LầnnàyAlithắngởhiệp14,nhưngkhôngngườinàocóthểgiốngnhưxưađượcnữa:batrậnđấuđãngốncủahọquánhiều[sứclực],cắtngắnsựnghiệpcủahọ.Lòngkiêuhãnhvàsựgiậndữđãvượtkhỏimọikhảnănglýtrícủahọ.Đừngđểbịrơivàomộtcáibẫynhưthế;hãybiếtkhinàonêndừnglại.Đừngchiếnđấuvìsựthấtvọnghaylòngkiêuhãnh.Cáigiáđặtcượcquácao.Cuốicùng,khôngcóthứgìtrongcácvấnđềcủaconngườimãicònnhưcũ.Theothờigian,hoặccácnỗlựccủabạncóxuhướngđixuống-mộtdạngmasátsẽxuấthiện,từcácsựkiệnbấtngờởbênngoàihaytừcáchànhđộngcủachínhbạn-hoặcđộnglựcsẽgiúpđưabạntiếnlên.Lãngphícáimàbạncósẽtạorasựmasát,làmgiảmđinănglượngvàtinhthầncủabạn.Điềuchủyếulàbạnhãmchậmbảnthânlại.Mặtkhác,chiếnđấumộtcáchtiếtkiệmsẽxâynênđộnglực.Hãynghĩtớinókhitìmratầmmứccủabạn-mộtsựcânbằnghoànhảogiữacáimàbạncókhảnăngvàcôngviệctrongtay.Khicôngviệcmàbạnđangthựchiệnkhôngcaohaythấphơncáctàinăngcủabạnvốnngangtầmvớibạn,bạnsẽkhôngkiệtsức,chánnảnhaythấtvọng.Độtnhiênbạnsẽcómộtnănglượngvàsứcsángtạomới.Chiếnđấuvớisựtiếtkiệmhoànhảogiốngnhưtấncôngvàotầmmứcđó-cóíttrởkhánghơntrênconđườngcủabạn,nănglượnglớnhơnsẽđượcgiảiphóng.Khálạlùnglà,việcbiếtcáchạnchếcủabạnsẽmởrộngcácgiớihạnđóra;vậndụngtốtnhấttừcáimàbạncósẽkhiếnchobạncónhiềuhơnnữa.

Tưliệu:Giátrịcủamộtsựvậtđôikhikhôngnằmtrongcáimàngườitađạtđượcvớinómànằmtrongcáingườitaphảitrảvìnó-cáigiámàchúngtatốnphí.

FriedrichNietzsche(1844-1900)

Hìnhảnh:Mộttaybơi.Dòngnướctạoratrởlực;bạnchỉcóthểdichuyểnkhôngnhanhlắm.Mộttaybơiđậpmạnhvàomặtnước,cốdùngsứcđểtạoravậntốc-nhưnghọchỉtạoranhữnggợnsóng,tạosựtrởkhángtrênđườngbơicủamình.Mộtsốkhácquáyếuớt,đạpchânnhẹđếnnỗihầunhưhọkhôngdichuyển.Nhữngtaybơitàigiỏiquạttaytrênmặtnướcvớisựtiếtkiệmhoànhảo,giữchomặtnướcphíatrướcmặtêmảvàbằngphẳng.Họdichuyểnnhanhhếtmứctrongkhảnăngmặtnướcchophépvàvượtquanhữngkhoảngcáchlớnhơnvớimộttốcđộđềuđặn.

HOÁNVỊKhôngbaogiờcóbấtkỳgiátrịnàotrongviệcchiếnđấumộtcáchhoangphí,nhưngluônluônlàmộtđiềukhônngoankhikhiếnchođốithủcủabạnlãngphícácnguồnlựccủahọcàngnhiều

càngtốt.Điềunàycóthểđượcthựchiệnthôngquacácchiếnthuậttấncôngvàbỏchạy,buộcđốithủphảitiêutốnnănglượngđểrượtđuổibạn.Dụchoanhtanghĩrằngmộtcútấncônglớnsẽhủydiệtbạn;rồilàmchosựtấncôngấybịsalầyvàomộtcuộcchiếnkéodàitrongđóanhtađánhmấtthờigianvàocácnguồnlựcquýgiácủamình.Mộtđốithủthấtvọngbịsuykiệtnănglượngbởinhữngcúđấmkhôngtrúngđíchchẳngbaolâusẽphạmsailầmvàtựbộclộsơhởchomộtcúphảncôngdữdội.

9

XOAYCHUYỂNCUỘCDIỆNCHIẾNLƯỢCPHẢNCÔNG

Độngthủtrước-khởiđầucuộctấncông–thườngsẽđặtbạnvàothếbấtlợi:bạnbộclộchiếnlượcvàgiớihạncácchọnlựacủamình.Thayvìthế,hãykhámphásứcmạnhcủaviệckiềmchếvàđểchophíabênkiađộngthủtrước,tạochobạnsựlinhhoạtđểphảncôngtừbấtkỳgócđộnào.Nếucácđốithủcủabạnhiếuchiến,hãydẫndụhọthựchiệnmộtcuộctấncôngkhinhsuất-cuộctấncôngđưahọtớimộtvịthếyếu.Họctừhọcáchsửdụngsựthiếukiênnhẫn,sựnônnónglaovàođốiphương,nhưmộtcáchđểđẩyhọrakhỏithếcânbằngvàđánhngãhọ.Trongnhữngkhoảnhkhắckhókhănđừngthấtvọnghayrútlui:bấtkỳhoàncảnhnàocũngcóthểxoaychuyểnđược.Nếubạnbiếtcáchkiềmchế,chờthờiđiểmđúngđểthựchiệnmộtcuộcphảncôngbấtngờ,nhượcđiểmcóthểbiếnthànhsứcmạnh.

SỰCÔNGKÍCHNGỤYTRANGTháng9/1805,NapoleonBonaparteđốidiệnvớicuộckhủnghoảnglớnnhấtchotớilúcđótrongsựnghiệpcủaông:ÁovàNgađãliênminhchốnglạiông.Ởphíanam,cácđạoquânÁođangtấncôngcácđộiquânPhápchiếmđóngởmiềnbắcnướcÝ;ởphíađông,tướngÁoKarlMackđangdẫnmộtlựclượnglớntiếnvàoBavaria(hiệnnaylàmộtbangmiềnnamnướcĐức).MộtđộiquânNgacólựclượngđángkểdướiquyềnchỉhuycủaTướngMikhailKutusovđangtrênđườngtớihợpquânvớilựclượngcủaMack,vàlựclượngliênminhnày,khiđãhợpnhấtvàmởrộng,sẽtiếnvàoPháp.ỞhướngđôngthànhphốVienna,cónhiềuquânÁovàquânNgahơnđangchờtriểnkhaiởbấtkỳnơinàocầnđến.LựclượngcủaNapoleoníthơnphânnửa.KếhoạchcủaNapoleonlàcốđánhbạilầnlượttừngquânđộiđồngminhmột,sửdụngcácđạoquânnhỏhơnnhưngcơđộnghơnđểđánhhọtrướckhihọhợpnhấtlại.KhitậphợpđủquânđểtạonênmộtthếbíởÝ,ôngdichuyểnvàoBavariatrướckhiKutusovcóthểtớiđóvàbuộcMackphảiđầuhàngmộtcáchnhụcnhãởUlm,vớihầunhưkhôngmộtphátsúngnổ(xemchương6).Chiếnthắngkhôngđổmáunàylàmộtkỳtích,nhưngđểkhaithácnótốiđa,NapoleoncầnđuổikịpKutusovtrướckhiôngtađượcchiviệnthêmcácđạoquânNgahoặcÁo.Vớimụcđíchnày,Napoleonđiềuphầnlớnquânđộicủaôngvềphíađông,hướngtớiVienna,hyvọngsẽgiăngbẫychờcáclựclượngNgađangrútlui.Nhưngcuộctruyđuổibịsalầy:thờitiếtquáxấu,cácđạoquânPhápđãmệtmỏi,cácviênthốngchếphạmsailầm,vàquantrọngnhất,viêntướngcáogiàKutusovthôngminhtrongviệcrútluihơnlàtấncông.XoaysởtìmcáchlảngtránhquânPháp,ôngtatớithịtrấnOlmutz,ởhướngđôngbắcVienna,nơicáclựclượngliênquânÁo-Ngacònlạiđangđồntrú. Hoàncảnhlúcnàyđãđảongược:độtnhiênchínhNapoleonlàngườiđangtrongcơnnguykhốn.Sứcmạnhcủacácđạoquâncủaônglàtínhcơđộng;tươngđốinhỏ,họdễtấncôngcánhânvàhoạtđộngtốtnhấtkhihànhquânđủgầnvớinhauđểđếnnhanhkhicầnhỗtrợlẫnnhau.LúcnàyhọbịphântántrongmộttuyếntrảidàitừMunichtớiVienna,nơimàNapoleonđãchiếmsauchiếnthắngvớiMacktạiUlm.Nhữngđạoquânnàyđóimệtvàthiếunguồntiếptế.QuânÁođánhnhauvớiquânPhápởBắcÝđãtừbỏchiếntrườngđóvàđangrútlui–nhưngviệcnàybuộchọphảitiếnvềhướngđôngbắc,ởvàothếđedọasườnphíanamcủaNapoleon.Ởhướngbắc,quânPhổthấyrằngNapoleonđanggặpkhókhăn,đangcânnhắcviệcliênkếtvớiquânđồngminh.Nếuđiềunàyxảyra,họcóthểtiếnhànhtànphácáctuyếnmởrộngvềthôngtinvàtiếptếcủaNapoleon–vàhaiquânđộiđangdichuyểntớitừhướngbắcvàhướngnamcóthểnghiềnnátlựclượngcủaông.CáclựachọncủaNapoleonquámônglung.ĐểtiếptụctruyđuổiKutusov,Napoleonsẽphảimởrộnghơnnữacáctuyếnquâncủaông.Ngoàira,quânNgavàquânÁolúcnàyđãlêntới90.000ngườivàđangởmộtvịtríđầylợithếởOlmutz.Mặtkhác,nếuởlại,lànguycơbịnuốtdầnbởicáccánhquântừmọiphía.Rútluidườngnhưlàgiảiphápduynhất,vàđólàđiềumàcáctướnglĩnhcủaôngđềxuất,nhưngvớithờitiếtđangxấuđi(lúcđólàgiữatháng11)vàkẻthùchắcchắnsẽquấynhiễuông,điềuđócũnggâytổnthấtnhiều.VàrútluicónghĩalàchiếnthắngởUlmcủaôngđãbịlãngphí-mộtcúđấmkinhkhủngvàotinhthầnbinhsĩcủaông.ĐiềuđóhiểnnhiênsẽmờigọiquânPhổbướcvàocuộcchiến,vànhữngkẻthùngườiAnh,nhìnthấytìnhthếdễtổnthươngnàycủaông,cóthểđixatớimứcxâmlăngnướcPháp.Bấtcứconđườngnàoôngchọndườngnhưđềudẫntớitaiương.Suốtnhiềungàyôngchìmvàosuytính,làmngơnhữnglờikhuyêncanvàmiệtmàitrênnhữngtấmbảnđồ.Tronglúcđó,ởOlmutz,cácchỉhuyquânÁovàNga–trongsốđócóHoàngđếÁoFrancisIvàSahoàngtrẻtuổiAlexanderI–theodõisựchuyểnquâncủaNapoleonvớisựhiếukỳvàkíchthíchcựcđộ.Họđãbuộcôngvàonơimàhọmuốn;chắcchắnhọcóthểbùđắplạitaihọaởUlmvàtrảđũathêmvàitrận.Ngày25/11,quântrinhsátđồngminhbáocáorằngNapoleonđãdờimộtphầnlớnlựclượngtớiAusterlitz,nằmgiữaViennavàOlmutz.CóvẻnhưcáclựclượngcủaôngđangchiếmCaođiểmPratzen,mộtvịtrícóthểchuẩnbịchotrậnchiến.NhưngNapoleonchỉcó50.000quân;làmthếnàoôngcóthểhyvọngđốiđầuvớihơn100.000quânđồngminh?

Ngaycảnhưthế,vàongày27/11,FrancisIvẫnđềnghịôngđìnhchiến.Napoleonrấtkinhhoảng,vàngaytronghoàncảnhđó,đánhnhauđốivớiônglàmộtviệcliềulĩnh.Thậtra,FrancisđangcốkiếmthêmthờigianđểhoàntoànbaovâyquânPháp,nhưngkhôngmộtviêntướngnàocủaquânđồngminhnghĩrằngNapoleoncóthểrơivàocáimẹolừabịpấy.Tuynhiên,vớisựkinhngạccủahọ,dườngnhưNapoleonnônnóngđiđếnviệcthỏathuận.ĐộtnhiênSahoàngvàcáctướnglĩnhcủaôngtacómộtýnghĩmới:ôngtađangsợhãi,đangcốbámvàomộtcáiphaobấtkỳnàođó.Nghivấnnàydườngnhưphátsinhngaylậptứckhi,vàongày29/11,NapoleontừbỏcaođiểmPratzengầnnhưngaykhiôngvừachiếmđượcnó,đểchiếmmộtvịtríởphíatâycủanó,vàbốtrílạiliêntụckỵbinhcủaông.Cóvẻnhưôngcựckỳlúngtúng.Ngàyhômsau,ôngđềnghịmộtcuộchộiđàmvớichínhSahoàng.Thayvìthế,Sahoàngcửtớimộtsứthần.NgườinàybáocáolạirằngNapoleonđãkhôngthểchegiấusựsợhãivàngờvựccủaông.Ôngtacóvẻcáukỉnh,xúcđộng,thậmchíquẫntrí.Cácđiềukiệnchoviệcđìnhchiếnrấtnghiêmngặt,vàdùNapoleonkhôngđồngý,ônglắngnghemộtcáchlặnglẽ,dườngnhưđangkiềmchế,thậmchícóvẻđedọa.ĐiềunàynghehaynhưâmnhạcđốivớiđôitaicủavịSahoàngtrẻtuổi,ngườiđangbốclửavìcuộcgiaochiếnđầutiêncủamìnhvớiNapoleon.Ôngtađãmệtmỏivìchờđợi.BằngcáchtừbỏCaođiểmPratzen,Napoleondườngnhưđãđặtmìnhvàomộtvịtrídễbịthươngtổn;cáctuyếnphíanamcủaôngyếuớt;vàlộtrìnhrútluicủaông,vềhướngtâynamtớiVienna,đãbịlộ.MộtquânđộiđồngminhcóthểchiếmCaođiểmPratzen,xoaytrụcvềhướngnamđểphávỡyếuđiểmtrongcáctuyếnquâncủaôngvàchặnđứngđườngrútlui,rồidichuyểnlênhướngbắcđểbaovâyquânđộicủaôngvàtiêudiệtông.Vìsaophảichờđợi?Mộtcơhộitốthơnsẽkhôngbaogiờđến.SahoàngAlexanderIvàcáctướnglĩnhtrẻcủaôngtathuyếtphụcđượcvịHoàngđếÁododựvàtiếnhànhcuộctấncông.Nóbắtđầuvàorạngsángngày2/12.TrongkhihaisưđoànnhỏhơnđươngđầuvớiquânPháptừhướngbắc,ghìmchânhọlại,mộtđoànquânNgavàÁotiếntớiCaođiểmPratzen,chiếmnó,rồichuyểnxuốnghướngnam,hướngvàođiểmyếucủaquânPháp.Dùgặpsựkhángcựcủakẻthùítquânhơn,họnhanhchóngxuyênthủngquachẳngbaolâusauđãcóthểchiếmnhữngvịtrícơbảnchophéphọquaylênhướngbắcđểbaovâyNapoleon.Nhưngvào9giờsáng,khicáccánhquânđồngminhcuốicùng(tấtcảkhoảng60.000quân)đangtiếntớiCaođiểmvàhướngvềphíanam,cótinđưatớicácviênchỉhuyquânđồngminhrằngmộtđiềubấtngờđãxảyra:mộtlựclượnglớnquânPhápmàhọđãkhôngnhìnthấyởbênngoàiCaođiểmPlatzenđộtngộttiếnvềhướngđông,thẳngtớichínhthịtrấnPlatzenvàtrungtâmcủacáctuyếnquânđồngminh.Kutusovnhìnthấymốinguy:quânđồngminhđãtiếnquánhiềuvàocáckhoảngtrốnggiữacáctuyếnquâncủaPhápđếnnỗihọđãđểlộtrungtâmcủachínhhọ.Ôngtacốgắngchuyểncáccánhquâncuốicùngquayvềhướngnam,nhưngđãquámuộn.Trước11giờsáng,quânPhápđãchiếmlạiCaođiểm.Tệhơn,cáccánhquânPhápđãtiếnlêntừhướngtâynamđểchiviệnchovịtríphíanamvàngăncảnkhôngchoquânđồngminhbaovâyquânPháp.Mọisựđãxoayngượclại.XuyênquathịtrấnPlatzen,quânPháplúcnàyđangđổvàotrungtâmquânđồngminhvànhanhchóngvậnđộngđểcắtđứtđườngrútluicủahọxuốnghướngnam.Mỗibộphậncủaquânđộiđồngminh-hướngbắc,trungtâmvàhướngnam–lúcnàyhoàntoànbịcôlậpvớicácbộphậnkhác.QuânNgaởvịtríxanhấtvềphíanamcốrútluixahơnnữavềphíanam,nhưnghàngngànngườiđãbỏmạngtrongnhữnghồnướcđóngbăngvànhữngđầmlầytrênđườngrút.Tới5giờchiều,sựthảmbạihoàntoànkếtthúc,vàcólệnhngừngbắn.QuânliênminhÁo-Ngađãchịunhữngthươngvongkhủngkhiếp,hơnrấtnhiềusovớiquânPháp.Sựbạitrậnlớnđếnmứcquânđồngminhhoàntoànsụpđổ;chiếndịchđãkếtthúc.BằngcáchnàođóNapoleonđãchuyểnbạithànhthắng.Austerlitzlàchiếnthắnglớnnhấttrongsựnghiệpcủaông.DiễndịchTrongcơnkhủnghoảngđưatớitrậnđánhAusterlitz,nhữngnhàcốvấnchoNapoleonvàcácviênthốngchếchỉnghĩđếnviệcrútlui.Đôikhitốthơn,họtinnhưthế,nênchấpnhậnviệcthấtbạimộtcáchsẵnlòngvàtiếptụcởthếphòngvệ.ỞphíabênkialàSahoàngvàcácđồngminhcủaôngta,kẻđãlàmchoNapoleonsuyyếu.Dùhọcóchờđợiđểbaovâyhaytấncôngngaylậptức,quânPhápcũngchỉởthếphòngvệmàthôi.ỞgiữalàNapoleon.Vớitưcáchlàmộtchiến

lượcgia,mộtmặtôngđứngcaobêntrêncáccốvấnvàthốngchếcủamình,vàmặtkhác,caobêntrênSahoàngvàcáctướnglĩnhđồngminhcủaôngta.Sựưuviệtcủaôngnằmtrongsuynghĩrấtlinhđộng:ôngkhôngnhậnthứcchiếntranhtrongphạmviqualạiriêngbiệtcủasựphòngvệhaytấncông.Trongtâmtríông,chúngnốikếtvớinhaumộtcáchchặtchẽ:mộtvịtríphòngngựlàcáchtốtnhấtđểngụytrangmộtđộihìnhtấncông,mộtcôngcuộcphảncông;mộtđộihìnhtấncôngthườnglàcáchtốtnhấtđểbảovệmộtvịtríyếu.CáimàNapoleonđãthựchiệnởAusterlitzkhôngphảilàthoáiluihaytấncôngmàlàmộtcáigìđótinhvivàsángtạohơnrấtnhiều:ônghòalẫnphòngngựvàtấncôngđểđặtmộtcáibẫyhoànhảo.Đầutiên,khiđãchiếmVienna,NapoleontiếntớiAusterlitz,hiểnnhiênlàđểtấncông.ĐiềuđólàmquânÁovàquânNgagiậtmình,mặcdùhọvẫnđôngquânsốhơnôngrấtnhiều.Kếtiếp,ôngluilạivàchiếmgiữmộtvịtríphòngngự;rồidườngnhưôngchuyểndịchqualạigiữatấncôngvàphòngngự,tạonênmộtvẻngoàiđầylúngtúng.TrongcuộchộiđàmvớiviênsứthầncủaSahoàng,ôngtỏvẻbốirốimộtcáchtộinghiệp.TấtcảlàmộttấnkịchdoNapoleonthủdiễn,làmravẻnhưôngyếuđuốivàdễbịtấncông.Nhữngthủthuậtnàyđãđánhlừađượcquânđồngminh,khiếnhọquênmấtsựthậntrọng,laothẳngtớiNapoleonhoàntoànkhôngkiềmchếvàđểlộrõđườngđinướcbướccủahọ.VịtríphòngthủcủahọởOlmutzhùngmạnhvàcóưuthếđếnmứcchỉcóviệctừbỏnómớiphávỡnó,vàđóchínhxáclàđiềumàNapoleondẫndụchohọthựchiện.Rồi,thayvìtựbảovệchốnglạicuộctấncôngdữdộicủahọ,bảnthânôngcũngchuyểnsangtấncôngmộtcáchđộtngột,mộtcuộcphảncông.Khithựchiệnđiềunàyôngđãthayđổiđộnglựccủatrậnchiếnkhôngchỉvềmặtvậtchấtmàcảvềmặttâmlý:khimộtquânđộiđangtấncôngđộtnhiênphảichuyểnsangphòngngự,tinhthầncủanósụpđổ.Vàthậtsựlàquânđồngminhphảikinhhãi,rútluitớinhữnghồnướcđóngbăngmàNapoleonđãtrùtínhnhưlàmộđịalâudàicủahọ.Phầnlớnchúngtachỉbiếtlàmthếnàođểchơi,hoặctấncônghoặcphòngthủ.Hoặcchúngtatheokiểutấncông,tiếntớicácmụctiêucủachúngtatrongmộtcúđẩytuyệtvọngđểđạtcáimàchúngtamuốn,hoặcchúngtacốgắngmộtcáchđiêncuồngđểtránhxungđột;và,nếunhưbuộcphảiđốidiệnvớinó,chúngtachốngđỡnómộtcáchtốtnhấttrongkhảnăngcóthể.Khôngcócáchnàotronghaicáchtiếpcậnnàyđạthiệuquảkhinóbịtáchrờikhỏinhau.Lấytấncônglàmnguyêntắc,chúngtatạonênnhữngkẻthùvàhànhđộngmộtcáchhấptấpliềulĩnh,đánhmấtkhảnăngkiểmsoáthànhvicủachínhbảnthân;nhưngsựphòngngựthườngxuyêndồnchúngtavàomộtgóckẹt,trởnênmộtthóiquentồitệ.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,chúngtacũngcóthểbịđoántrướcđược.Thayvìthế,hãyxemxétmộtchọnlựathứba,mộtphươngthứctheokiểuNapoleon.Đôilúcbạncóvẻnhưdễbịxâmhạivàcótínhphòngvệ,khiếncáckẻthùcủabạnkhôngxembạnlàmộtmốiđedọa,giảmthấpsựcảnhgiáccủahọ.Khiđếnđúngthờicơ,vàbạntìmrađượcmộtkhehở,hãychuyểnngaysangtấncông.Hãykiểmsoátsựtấncôngcủabạnvàbiếnyếuđiểmcủamìnhthànhmộtcôngcụđểngụytrangcácdựtính.Trongmộtthờiđiểmnguyhiểm,khinhữngngườixungquanhbạnchỉnhìnthấysựảmđạmvàsựcầnthiếtphảirútlui,đóchínhlàlúcbạnngửithấymộtcơhội.Bằngcáchlàmravẻyếuớt,bạncóthểdẫndụcáckẻthùhunghãnxảhếtgalaotớibạn.Rồinắmlấyphútlơilàcảnhgiácđóbằngcáchchuyểnnhanhsangtấncôngkhihọítngờtớinónhất.Dunghòatấncôngvàphòngngựtheocáchthứclinhđộngnày,bạnsẽởphíatrướccácđốithủcủabạnmộtbước.Nhữngcúđấmtốtnhấtlànhữngcúđấmmàhọkhôngbaogiờnhìnthấyđếntừđâu.

Bấtkểhoàncảnhvàtìnhhuốngcóvẻtuyệtvọngđếnthếnào,đừngtuyệtvọng.Khicómọithứđểsợ,đừngesợ.Khibịnhữngnguyhiểmvâyquanh,đừngsợbấtkỳđiềunàotrongsốđó.Khikhôngcómộttiềmlựcnàocả,hãynươngtựavàokhảnăngxoayxở.Khikinhngạc,hãynắmlấykẻthùchínhbởisựkinhngạc.

Binhpháp,TônTử(thếkỷ4Tr.CN)NHUTHUẬTNăm1920,ĐảngDânchủđềcửthốngđốcbangOhioJamesCoxlàmứngviêncủabangđểkếvịtổngthốngWoodrowWilson.Đồngthời,bangnàycũngđềcửFranklinDelanoRoosevelt38

tuổilàmphóứngcửviêntổngthốngcủamình.RooseveltđãphụcvụvớitưcáchphóbíthưvềhảiquândướiquyềnWilson;quantrọnghơn,ônglàemhọcủaTheodorRoosevelt,vẫncònrấtnổitiếngsaunhiệmkỳtổngthốngcủaôngtrongthậpniênđầucủathếkỷ.ỨngcửviêncủaĐảngCộnghòalàWarrenG.Harding,vàchiếndịchvậnđộnglàmộtcuộcchạyđuađếnkiệtsức.PheCộnghòacónhiềutiền;họtránhnóivềcácvấnđềvàthổiphồnghìnhảnhbìnhdâncủaHarding.CoxvàRooseveltđốiphólạipheCộnghòabằngcáchtiếnhànhmộtcuộctấncôngsôinổi,chiếndịchcủahọdựatrênmộtvấnđềđơnlẻcủaWilson:việcMỹgianhậpvàoLiênHiệpQuốc,màhọhyvọnglàsẽmanglạihòabìnhvàsựthịnhvượng.Rooseveltđivậnđộngkhắpđấtnước,tunghếtdiễnvănnàyđếndiễnvănkhác-vớiýtưởnglàchốnglạitiềnbạccủapheCộnghòabằngnỗlựctuyệtđối.Nhưngcuộcđuanàylàmộttaihọa:HardingthắngcửvớisốphiếuthắnglớnnhấttronglịchsửbầucửMỹ.Nămsauđó,Rooseveltbịbệnhbạiliệtvàhaichânkhôngcòncửđộngđược.Đếnngaysauchiếndịchtranhcửđầyrủironăm1920,cănbệnhđánhdấumộtbướcngoặttrongcuộcđờiông:độtnhiênýthứcvềsựmongmanhcủathểchấtvàsựkhảtửcủamình,ôngcomìnhvàtựkiểmđiểmlại.Thếgiớicủacácchínhtrịgiađồibạivàđầybạolực.Đểthắngmộtcuộctuyểncử,ngườitalàmbấtcứđiềugì,tựhạthấpmìnhtrongmọikiểutấncôngcánhân.Ngườicôngchứcdiđộngtrongthếgiớinàychịumộtáplựcphảitrởnênvôliêmsỉkhôngkhácchimọikẻkhác;vàđểsốngsóttốtnhấttrongphạmvicóthểcủaanhta–nhưngcáchtiếpcậnđókhôngphùhợpvớitínhcáchcủaRooseveltvànóđãlàmôngmấtmátquánhiềuvềthểchất.Ôngquyếtđịnhsángtạoramộtphongcáchchínhtrịkháchẳn,mộtphongcáchphânbiệtôngkhỏiđámđôngvàtạochoôngmộtlợithếbấtbiến.Năm1932,saumộtnhiệmkỳvớitưcáchthốngđốcNewYork,RoosevelttranhcửvớitưcáchứngviêntổngthốngcủaĐảngDânchủchốnglạitổngthốngđươngchứcthuộcpheCộnghòaHerbertHoover.ĐấtnướcđangnằmtrongcuộcSuythoái,vàHooverdườngnhưkhôngcókhảnănggiảiquyếtnó.Vớithànhtíchyếukémđó,phòngngựlàmộtvaitròkhódiễnđốivớiôngta,vàgiốngnhưnhữngngườipheDânchủnăm1920,ôngtatấncôngRooseveltmộtcáchsôinổivớitưcáchmộtngườixãhộichủnghĩa.Tớilượtmình,Rooseveltđikhắpđấtnước,nóilênnhữngýtưởngcủaôngvềviệcđưanướcMỹrakhỏicuộcSuythoái.Ôngkhôngđưaranhiềuđiềucụthể,màcũngkhôngđáplạicáccuộctấncôngcủaHoovermộtcáchtrựctiếp–nhưngôngđãbộclộđượcsựtựtinvànănglực.Trongkhiđó,Hoovercóvẻồnàovàhunghăng.CuộcSuythoáicólẽđãấnđịnhthấtbạicủaôngtabấtkểôngtalàmgì,nhưngôngthualớnhơndựkiến:tầmcỡchiếnthắngcủaRoosevelt-gầnnhưlàmộtcơnlũquét–làmkinhngạctấtcảkhôngchừamộtai.Trongnhữngtuầnsaucuộcbầucử,vềcơbảnRoosevelttrốnkhỏitầmquansátcủacôngchúng.Dầndà,nhữngkẻthùcủaôngbắtđầulợidụngsựvắngmặtđóđểtấncôngông,tungtinrằngôngchưachuẩnbịchosựtháchthứccủacôngviệc.Nhữnglờichỉtríchtrởnênsắcbénvàhunghăng.Tuynhiên,tronglễnhậmchứccủamình,Rooseveltđãđọcmộtbàidiễnvănđầyphấnkhích,vàtrongnhữngthángđầutiênởvănphòng,hiệnđượcbiếttớinhưlà“Mộttrămngày”,ôngchuyểntừvẻngoàikémnăngđộngsangmộtsựtấncôngđầysứcmạnh,nhanhchóngthôngquaviệclậpphápkhiếnđấtnướccảmthấynhưthểcuốicùngmộtđiềugìđóđãđượcthựchiện.Cuộcbắntỉachấmdứt. Suốtvàinămkếtiếp,môhìnhnàyđượctáidiễnlặpđilặplại.Rooseveltđốimặtvớisựchốngđối:chẳnghạn,Tòathượngthẩmthườnglậtđổcácchươngtrìnhcủaông,vàkẻthùởmọiphía(ThượngnghịsĩHueyLongvàlãnhđạolaođộngJohnL.Lewisởcánhtả,MụcsưCharlesCoughlinvànhữngdoanhnhângiàusụởcánhhữu)thườngtungnhữngchiếndịchthùđịchtrênbáochí.Rooseveltthoáilui,nhườnglạiánhhàoquangsânkhấu.Vớisựvắngmặtcủaông,cáccuộctấncôngdườngnhưbốchơinghingút,vàcáccốvấncủaônghoảngsợ-nhưngRooseveltchỉchờcơhộitốtcủaông.Ôngbiết,cuốicùngmọingườisẽmệtmỏivớinhữngcuộctấncôngvànhữnglờicáobuộcvôtậnđó,ôngbiếnchúngthành[nhữngcáobuộc]mộtchiều.Rồi-thườnglàmộthoặchaithángtrướcthờigianbầucử-ônglạitiếptụccuộctấncông,bảovệthànhtíchcủaôngvàtấncôngcácđốithủmộtcáchđộtngộtvàmạnhmẽđủđể

nắmbắtsựbấtcẩncủahọ.Sựđúnglúccũnglàmcôngchúngchoángváng,lôikéosựchúýcủahọvềphíaông.TrongnhữngthờikỳRooseveltimlặng,cáccuộctấncôngcủacácđốithủcủaôngnổilênvàtrởnênngàycàngồnàoléonhéo–nhưngđiềuđóchỉmangđếnchoôngchấtliệumàsauđóôngcóthểsửdụng,lợidụngsựảotưởngcủahọđểlàmchohọtrởnênlốbịch.Vídụnổitiếngnhấtvềđiềunàyxảyravàonăm1944,khiứngcửviêntổngthốngcủapheCộnghòanămđó,ThomasDewey,tiếnhànhmộtloạttấncôngcánhânvàoRoosevelt,nghivấnvềcáchoạtđộngcủavợông,cáccontraiông,vàthậmchícảconchósănnhỏFalacủaông,màDeweytốcáorằngđãđượcnuôngchiềutrênkhoảnchicủanhữngngườiđóngthuế.Rooseveltđãphảnđốilạitrongmộtbàidiễnvănvậnđộng:“NhữngnhàlãnhtụCộnghòađãkhôngthỏamãnkhitiếnhànhnhữngcuộctấncôngcánhânvàotôi–haycáccontraitôi-giờhọcònlôicảconchónhỏFalacủatôivàocuộc.Khácvớinhữngthànhviêncủagiađìnhtôi,Falaphẫnnộvìđiềunày.KhinóbiếtrằngnhữngcâybúthưcấupheCộnghòađãbịađặtracâuchuyệnrằngtôiđãbỏquênnólạitrênmộthònđảoAleutianvàđãcửmộtchiếnkhutrụchạmquaylạitìmnó-vớiphítổnchonhữngngườiđóngthuếlàkhoảng2hoặc3,hoặc8hoặc20triệuđôla–linhhồnScotlandcủanóđãphẫnnộ.Nókhôngcònlàconchónhưtrướckiakểtừlúcđó.Tôiđãquenvớiviệcnghenhữnglờidốitráhiểmđộcvềbảnthânmình,nhưngtôinghĩtôicóquyềnphảnđốinhữngphátbiểubôinhọvềconchócủatôi”Buồncườinhưngđầysứccôngphá,bàidiễnvăncũnghiệuquảmộtcáchtànnhẫn.Vàlàmsaocácđốithủcủaôngđáptrảlạinókhinótríchdẫnnhữnglờicủachínhhọđểtấncônglạihọ?Nămnàysangnămkhác,cácđốithủcủaRoosevelttựlàmkiệtsứcmìnhtrongviệctấncôngông,ghiđiểmvàonhữngthờikhắckhôngquantrọngvàđánhmấtphiếuthắnghếtđợtbầucửnàysangđợtkhácvàotayông.DiễndịchRoosveveltkhôngthểchịunổicảmgiácbịdồnvàogóctường,khôngcònquyềnchọnlựa.Điềunàymộtphầndobảnchấtnăngđộngcủaông;ôngthíchdựavàocáctìnhhuống,thayđổiphươnghướngmộtcáchnhẹnhàngkhicầnthiết.Nócũngđếntừcácgiớihạnvềthểchấtcủaông–ôngghétcảmgiácbịbaovâyvàtuyệtvọng.Lúcđầu,khiRooseveltvậnđộngtheocáchgâyhấnthôngthườngcủacácchínhtrịgiaMỹ,biệnhộchomìnhvàtấncôngcácđốithủ,ôngcảmthấybịthuichộtmộtcáchvôvọng.Thôngquakinhnghiệm,ônghiểuđượcsứcmạnhcủasựkiềmchế.Lúcbấygiờ,ôngđểchocácđốithủcủamìnhđộngthủtrước:dùbằngviệctấncôngônghaybằngviệckểlểcácchitiếtvềvịthếcủachínhhọ,họsẽtựbộclộbảnthân,traochoôngnhữngkhehởđểsửdụnglờinóicủachínhhọchốnglạihọsauđó.Bằngcáchgiữimlặngdướinhữngcuộctấncôngcủahọ,ôngkíchđộngchohọđiquáđà(khôngcógìdễgiậnhơnviệckhiêuchiếnvớimộtkẻnàođómàkhôngcómộtphảnứngnàođáptrả)vàkếtthúcbằngsựléonhéoồnàovàphilý,điềucóvaitròrấttồitệtrướccôngchúng.Mộtkhisựtấncôngcủachínhhọđãlàmchohọdễbịxâmhại,Rooseveltsẽxuấthiệnđểrađònsátthủ.PhongcáchcủaRooseveltcóthểgiốngvớinhuthuật,nghệthuậttựvệcủangườiNhật.Trongmônnhuthuật,mộtđấusĩnhửcácđốithủbằngcáchgiữsựbìnhthảnvàkiênnhẫn,khiếnchohọcóhànhđộngtấncôngtrước.Khihọxôngvàođểtấncônghaytómchặtlấyanhta-đểkéohoặcđẩy,đấusĩđódiđộngtheohọ,sửdụngsứcmạnhcủachínhhọđểchốnglạihọ.Khianhtakhéoléobướclênhaylùilạivàođúngthờiđiểm,sứcmạnhcủađộnglượngcủachínhhọsẽđẩyhọrakhỏithếthăngbằng:thôngthườnglàhọngãthậtsự,vàthậmchínếukhôngngã,họcũngđểchobảnthândễbịtấncôngbởimộtcúphảncông.Sựhunghăngtrởthànhyếuđiểmcủahọ,vìnóđưahọtớimộtcuộctấncôngquárõràng,bộclộchiếnlượccủahọ,vàkhiếnchoviệcdừnglạicủahọtrởnênkhókhăn.Trongchínhtrị,phongcáchnhuthuậtcónhữnglợiíchvôtận:nótraochobạnkhảnăngchiếnđấumàdườngnhưkhôngphảitấncông.Nótiếtkiệmnănglượng,vìđốithủcủabạnmệttrongkhibạnvẫnđứngbêntrêncuộcxungđột.Vànómởrộngcáclựachọncủabạn,chophépbạnxâylêntừcáimàhọtraochobạn.

Sựhunghăngcóbảnchấtgiảtạo:nóvốncheđậysựyếukém.Kẻhunghăngkhôngthểkiểmsoátcáccảmxúccủamình.Họkhôngthểchờtớithờiđiểmđúng,khôngthểthửnhữngcáchtiếpcậnkhác,khôngthểdừnglạiđểsuynghĩtìmcáchlàmthếnàochokẻthùkinhngạc.Trongđợttấncôngđầutiênđó,họcóvẻmạnhmẽ,nhưngcuộctấncôngcàngkéodài,nhượcđiểmtiềmtàngcủahọcàngtrởnênrõràngvàhọcàngmấtantoàn.Nóngvộivàđộngthủtrướclàchuyệndễdàng,nhưngtrongviệckiềmchế,nhẫnnạiđểchokẻkhácrataytrướccónhiềusứcmạnhhơn.Sứcmạnhbêntrongnàygầnnhưluônluônchiếnthắngsựhunghăngbềngoài. Thờigianởvềphíabạn.Hãylàmchonhữngđònphảncôngcủabạnnhanhvàđộtngột–nhưconmèobòtrênnhữngbànchânđãthumóngvuốtđểđộtngộtvồlấyconmồicủanó.Biếnnhuthuậtthànhphongcáchcủabạntronghầuhếtmọithứbạnlàm:đólàcáchthứcbạnđáptrảlạisựgâyhấntrongcuộcsốngđờithường;cáchthứcbạnđốidiệnvớinhữngtìnhhuống.Hãyđểcácsựkiệnđếnvớibạn,tiếtkiệmthờigianvànănglượngquýbáuchonhữngkhoảnhkhắcngắnngủikhibạnbừnglênvớiđònphảncông.

Chiếnlượctốtnhấttrongchiếntranhlàhoãncáccuộchànhquânchotớikhisựtanrãtinhthầncủakẻthùgiúpchoviệctungraquảđấmchếtngườivừakhảdĩvừadễdàng.

VladimirLenin(1860–1924)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNNhiềungànnămtrước,vàobuổibìnhminhcủalịchsửquânsự,nhiềuchiếnlượcgiakhácnhauthuộccácnềnvănhóakhácnhauđãnhậnramộthiệntượngđặcthù:trongchiếntrận,phíaphòngvệthườngthắngvàophútcuối.Dườngnhưcónhiềunguyênnhânchovấnđềnày.Đầutiên,khibêngâyhấnthựchiệncáccuộctấncông,nókhôngcòncấtgiữđượcnhữngbấtngờ-bênphòngvệcóthểthấyrõràngchiếnlượccủanóvàcóhànhđộngtựvệ.Thứhai,nếubênphòngvệcóthểbằngcáchnàođóđẩyluiđượccuộctấncôngbanđầunày,bêngâyhấnsẽởvàomộtvịtríyếuthế;quânđộicủanósẽbịrốiloạnvàkiệtquệ.(Cầnnhiềunănglượngđểchiếmđấthơnlàgiữđất).Nếubênphòngvệcóthểlợidụngđiểmyếunàyđểtungramộtcuộcphảncông,thôngthườngnósẽbuộcbêngâyhấnphảirútlui.Dựavàonhữngquansátnày,nghệthuậtphảncôngđãpháttriển.Cácnguyênlýcơbảncủanólàđểchokẻthùđộngthủtrước,chủđộngnhửchoytiếnhànhmộtcuộctấncôngtiêuhaonănglượngvàlàmmấtcânbằngcáctuyến,rồilợidụngyếuđiểmvàsựrốiloạncủay.NghệthuậtnàyđượccảitiếnbởicáclýthuyếtgianhưTônTửvàđượcthựchànhtớiđộhoànhảobởinhữngnhàchỉhuynhưPhilipởMacedon.Trênthựctế,sựphảncônglànguồncộicủachiếnlượchiệnđại.Mộtvídụcóthậtđầutiênvềmộtcáchtiếpcậngiántiếpvớichiếntranh,đólàkếtquảcủamộtbướcđộtpháchủyếutrongtưduy:thayvìtànbạovàtrựctiếp,sựphảncôngtinhvivàđầymưumẹo,sửdụngnănglượngvàsựhiếuchiếncủakẻthùđểđưaytớithấtbại.Dùlàmộttrongnhữngchiếnlượclâuđờivàcơbảnnhấttrongtiếnhànhchiếntranh,theonhiềukhíacạnh,nóvẫncònlàcáchthứchữuhiệunhấtvàđãchứngtỏcóthểthíchứngcaođộvớicácđiềukiệnhiệnđại.ĐólàchiếnlượcchọnlựacủaNapoleonBonaparte,T.E.Lawrence,ErwinRommelvàMaoTrạchĐông.Nguyêntắcphảncôngcóthểđượcvậndụngmộtcáchvôtậnchobấtkỳmộtmôitrườngcạnhtranhhaydạngthứcxungđộtnào,vìnódựavàonhữngchânlýxácđịnhvềbảnchấtconngười.Chúngtavốnlànhữngsinhvậtthiếukiênnhẫn.Chúngtathấykhómàchờđợi;chúngtamuốncácthamvọngcủamìnhphảiđượcthỏamãncàngnhanhcàngtốt.Đâylàmộtyếuđiểmtolớn,vìnócónghĩalàtrongbấtkỳđiềukiệnsẵncónào,chúngtathườngtiếnhànhmàkhôngsuynghĩđầyđủ.Trongviệctấncônglênphíatrước,chúngtahạnchếnhữnglựachọncủamìnhvàtựmangrắcrốivàongười.Tráilại,sựnhẫnnại,đặcbiệttrongchiếntranh,đemtớinhữngkhoảnlãivôhạn:nóchophépchúngtatìmranhữngcơhội,ấnđịnhthờicơchomộtcúphảncôngcóthểkhiếnchokẻthùsữngsờkinhngạc.Mộtngườicóthểnằmđóvàchờđợichotớiđúnglúcđểhànhđộngsẽgầnnhưluônluônchiếmưuthếđốivớinhữngkẻbịcuốntheosự

nóngvộitựnhiêncủahọ.Bướcđầutiêntrongviệclàmchủthuậtphảncônglàlàmchủbảnthân,vàđặcbiệtlàkhuynhhướngtrởnêngiàucảmxúctrongxungđột.KhituyểnthủbóngchàyTedWilliamschơicáctrậnchủyếutronggiảiliênđoànvớiđộiBostonRedSox,anhhaynhìnxungquanh.Lúcnàyanhlàthànhviêncủamộtđộiưutú-nhữngtuyểnthủgiỏinhấtcủađấtnước.Tấtcảđềucótầmnhìnsắcsảo,phảnxạnhanhnhẹnvànhữngcánhtaykhỏemạnh,nhưngtươngđốicóítngườitrongbọnhọcóthểkiểmsoátđượcsựnônnóngcủamìnhởvịtríphátbóng–vàcáctaynémbóng[pitcher]nhửmồivềyếuđiểmấy,mongchohọnhảylênvớicáccúnémbónghỏng.Williamstựcáchlykhỏihọ,vàcólẽđãbiếnmìnhthànhhitterchânchínhvĩđạinhấttronglịchsửbóngchày,bằngcáchpháttriểnsựkiênnhẫnvàmộtkiểuphảncôngcủahitter,anhcóthểchờđợi,tiếptụcchờcúnémtốtnhất.Nhữngtaynémbónggiỏilànhữngbậcthầytrongviệclàmchomộthittercảmthấychánnảnvàdễxúcđộng,nhưngWilliamskhôngcắnmồicâu:bấtkểhọlàmgì,anhchỉđợicúnémđúngchomình.Thựctế,anhđãxoayngượctìnhthế:vớikhảnăngchờđợicủamình,chínhlàtaynémbóng,chứkhôngphảianh,đãkếtthúcmộtcáchthiếukiênnhẫnvànémsaiđườngbóng. Khiđãhọcđượctínhkiênnhẫn,cácchọnlựacủabạnđộtnhiênmởrộng.Thayvìlàmmìnhkiệtsứctrongnhữngcuộcchiếnnhỏ,bạncóthểtiếtkiệmnănglượngchothờiđiểmđúng,lợidụngcácsailầmcủakẻkhác,vàsuynghĩcẩntrọngtrongnhữnghoàncảnhkhókhăn.Bạnsẽnhìnthấynhữngcơhộiphảncôngởnơingườikhácmàvốnhọchỉthấyviệcbịbaovâyhayrútlui.Yếutốcơbảnchoviệcphảncôngthànhcônglàgiữsựbìnhthảntrongkhiđốithủchánnảnvànổicáu.Vàothếkỷ16,ởNhậtđãphátsinhmộtkiểuchiếnđấumớilạgọilàShinkage:kiếmsĩthườngbắtđầucuộcđánhnhaubằngcáchbắtchướctừngcửđộngcủađốithủ,nháitheotừngbướcchâncủay,từngcáichớpmắt,từngđiệubộ,từngcúgiậtngười.Điềunàykhiếnchokẻđịchnổikhùng,vìykhôngthểđọcđượcnhữngcửđộngcủakiếmsĩShinkagehaybiếtđượcanhtasắpsửalàmgì.Đếnmộtlúcnàođó,ysẽđánhmấtsựkiênnhẫnvàlaotớitấncông,giảmđisựcảnhgiác.NgườivõsĩShinkagechắcchắnsẽđỡđượccútấncôngnàyvàtiếpsauđótungramộtđònquyếtđịnh.VõsĩShinkagetinrằnglợithếtrongmộtcuộcđấukiếmsốngcònkhôngphảinằmởsựtấncôngmàởsựthụđộng.Bằngcáchbắtchướccáccửđộngcủamộtđốithủ,họcóthểhiểuđượcchiếnlượcvàsuynghĩcủay.Bằngsựthảnnhiênvàquansát-sựkiênnhẫn-họcóthểxácđịnhkhinàođốithủcủahọquyếtđịnhtấncông;khoảnhkhắcđósẽhiệnratrongđôimắtcủayhoặctrongmộtcửđộngnhẹcủađôitay.CàngtrởnênnônnóngvàcàngcốtấncôngngườivõsĩShinkageycàngmấtcânbằngvàdễbịtổnthươnghơn.NgườivõsĩShinkagegầnnhưlàbấtkhảchiếnbại.Việcnhạitheongườikhác–đưatrảlạihọchínhcáimàhọtraochobạn–làmộtphươngthứcphảncônghữuhiệu.Trongcuộcsốnghàngngày,việcnhạilạivàsựthụđộngcóthểlàmngườikhácbịmêmuội,khiếnhọgiảmđisựphòngngừavàđểlộbảnthânchosựtấncông.Nócũngcóthểlàmhọnổicáuvàlúngtúng.Ýnghĩcủahọtrởthànhcủabạn;bạnđanghútcạnmáuhọnhưmộtconmacàrồng,vẻngoàithụđộngcủabạncheđậysựkiểmsoátmàbạnđangtiếnhànhtrêntâmtríhọ.Đồngthời,bạnkhôngchohọbiếtgìvềbạn;họkhôngthểnhìnxuyênthấubạn.Sựphảncôngcủabạnsẽkhiếnchohọhoàntoànkinhngạc.Phảncônglàmộtchiếnlượcđặcbiệthữuhiệuchốnglạicáigọilà“kẻdãman”-mộtngườiđànônghayđànbàđặcbiệthunghăntừbảnchất.Đừngđểnhữngkiểungườinàyđedọabạn;trênthựctếhọyếuớtvàdễbịxỏmũiquaynhưdế.Chơikhăm,trêutứchọbằngcáchtỏvẻnhưyếuớthayngungốc,đongđưatrướcmũihọviễncảnhvềmộtthắnglợidễdàng.TrongthờiChiếnquốcởTrungHoaCổđại,nướcTềbịđedọabởicáclựclượnghùnghậucủanướcNgụy.TướngnướcTềhỏiýchiếnlượcgianổitiếngTônTẫn(hậuduệcủaTônTử),TỗnTẫnbảorằngtướngnướcNgụyđãxemthườngquânđộiTề,tinrằngbinhsĩcủahọhènnhát.Điềuđó,ôngbảo,làyếutốcơbảnđểchiếnthắng.Ôngđềxuấtmộtkếhoạch:Tiếnvàolãnhthổ

nướcNgụyvớimộtđộiquânlớnvàđốthàngngànbếplửatrại.Ngàykếđốtphânnửasốđó,ngàyhômsauđólạiđốtphânnửacủasốhômtrước.TintưởngvàoTônTẫn,viêntướngTềlàmnhưôngbảo.DĩnhiênlàviêntướngNgụycẩnthậnđiềutracuộcxâmlăng,vàôngtachúýtớisốbếplửagiảmđi.ĐãsẵncóthànhkiếnrằngquânTềhènnhát,ôngtanghĩ,điềunàycòncónghĩagìkhácngoàiviệchọđãđàongũ?Ôngtasẽtiếnlênvớiquânkịbinhvànghiềnnátquânđộiyếuớtnày;bộbinhcủaôngtasẽtheosau,vàhọsẽtiếnquânvàođấtTề.TônTẫn,nghebáovềđộikỵbinhđangtiếpcận,trùtínhxemhọđinhanhđếnmứcnào,rồirútluivàdànquânởmộtconđèohẹptrêndãynúi.Ôngchođốnmộtthâncâyto,lộtvỏrarồikhắclênđó:“TướngNgụysẽchếttạiđây.”ÔngđặtthâncâytrênđườngtruyđuổicủaquânNgụy,rồichocáccungthủnấpvàohaibênđèo.Nửađêmhômđó,tướngNgụydẫnđầuđộikỵbinh,tớinơithâncâynằmchắnngangđường.Thấytrênđócóviếtgìđấy;ôngtaralệnhđốtđuốclênđểđọc.Ánhđuốclàmộtdấuhiệuvàchỉbáochomụctiêu:cáccungthủTềbắnnhưmưaxuốngcáckỵsĩNgụysụpbẫy.ViêntướngNgụy,nhậnramìnhđãbịmắclừa,liềntựsát.TônTẫnđãđánhlừađượcviêntướngNgụyđódựatrênsựhiểubiếtvềtínhcáchcủaôngta–hungbạovàkiêucăng.Bằngcáchbiếncácphẩmchấtđóthànhlợithếcủamình,nângcaothamvọngvàsựhunghãncủakẻthù,TônTẫncóthểkiểmsoáttâmtrícủaconngườiđó.Bạncũngvậy,nêntìmmộttrạngtháicảmxúcmàkẻthùcủabạnítcókhảnăngkiểmsoátnhất,rồiđưanólênbềmặt.Chỉlàmchútítcôngviệcvềphầnbạn,họsẽtựđểlộbảnthânchosựphảncôngcủabạn.Ởthờiđạichúngta,bácsĩchuyênkhoachămsócgiađình,JayHaley,đãquansátthấyrằngđốivớinhiềungườicóbảntínhkhóchịu,hànhđộngquáđánglàmộtchiếnlược-mộtphươngphápđểkiểmsoát.Họtựbanchomìnhcáiquyềnhànhđộngquáquắtvàthácloạn.Nếubạnnổigiậnvàcốéphọdừnglại,bạnchỉlàmđúngđiềumàhọmuốn:họmuốnkhêugợicáccảmxúccủabạnvàchiếmđượcsựchúýcủabạn.Tráilại,nếubạncứviệcđểchohọnổiđiênnổikhùng,bạnđặthọtrongvòngkiểmsoátnhiềuhơn.NhưngHaleypháthiệnrarằngnếubạnkhuyếnkhíchhànhvikhóchịucủahọ,đồngývớinhữngýnghĩđầyảotưởngcủahọ,vàđẩyhọđixahơn,bạnsẽxoayngượcnguồnxunglượng.Đâykhôngphảilàcáimàhọmuốnhaymongđợi;lúcnàyhọlàmđiềumàbạnmuốn,điềumàtừđótạorasựvuivẻ.Đólàchiếnlượcnhuthuật:bạnđangsửdụngnănglượngcủahọđểchốnglạihọ.Nóichung,việckhuyếnkhíchmọingườilàmtheochiềuhướngtựnhiêncủahọ,chiềutheothamvọnghaychứngloạnthầnkinhcủahọsẽgiúpbạnkiểmsoáthọnhiềuhơnlàviệcchủđộngcưỡngkhánglại.Hoặchọsẽtựmìnhlâmvàotìnhtrạngrắcrốikinhkhủng,hoặchọtrởnêncựckỳbốirốivàtấtcảđềulọtvàotaycủabạn. Khinàobạnthấymìnhđangởthếphòngvệvàgặprắcrối,mốinguyhiểmlớnnhấtlàsựthôithúcđểphảnứngmộtcáchtháiquá.Thôngthường,bạnsẽcườngđiệuhóasứcmạnhcủakẻthù,xemmìnhyếuhơnsovớithựctếcủatrườnghợpđó.Mộtnguyêntắccơbảncủasựphảncônglàkhôngbaogiờcoimộthoàncảnhlàtuyệtvọng.Bấtkểkẻthùcóvẻmạnhmẽthếnào,họcónhữngkhảnăngdễbịxâmhạimàbạncóthểtìmravàsửdụngđểpháttriểnmộtcuộcphảncông.Yếuđiểmcủachínhbạncóthểtrởthànhmộtsứcmạnhnếubạnlàmđúng;vớimộtchútmánhkhóethôngminh,bạncóthểluônluônxoayngượctìnhthế.Đólàcáchbạnphảinhìnvàomỗivấnđềvàkhókhăncụthể.Mộtkẻthùcóvẻmạnhmẽvìycómộtsứcmạnhhaylợithếriêngbiệt.Cóthểđólàtiềncủahaycáctiềmlực;cóthểđólàtầmvócquânđộihaylãnhthổcủay;cóthể,tinhvihơn,đólàdanhtiếngvàđịavịvềmặttinhthầncủay.Bấtkểsứcmạnhcủaylàgì,nóthậtsựlàmộtnhượcđiểmtiềmtàng,đơngiảnlàvìydựavàonó:hãyvôhiệuhóanóvàycóthểbịxâmhại.Côngviệccủabạnlàđặtyvàomộthoàncảnhmàtrongđóykhôngthểsửdụnglợithếcủamình.Năm480Tr.CN.,khinhàvuaBaTưXerxesxâmlượcHyLạp,ôngtacómộtlợithếlớnlaovềlựclượngquânđội,đặcbiệtlàhảiquân.NhưngviêntướngHylạpThemistoclesđãcóthểbiếnsứcmạnhấythànhnhượcđiểm:ôngdẫndụhạmđộiBaTưvàonhữngeobiểnhẹpcáchxađảo

Salamis.Ởnhữngvùngnướcđộnghiểmtrởnày,chínhkíchthướccủađoàntàu,sứcmạnhhiểnnhiêncủanótrởthànhmộtcơnácmộng:nóhoàntoànkhôngthểxoaytrởđược.QuânHyLạpphảncôngvàtiêudiệtnó,kếtthúccuộcxâm_lược.

Nếulợithếcủađốithủđếntừmộtphongcáchchiếnđấucaocấphơn,cáchtốtnhấtđểvôhiệuhóanólàhọchỏinó,điềuchỉnhnótheocácmụcđíchcủabạn.Vàothếkỷ19,bộtộcApachesởmiềnTâynamMỹđãhànhhạcácđoànquânMỹtrongsuốtnhiềunămthôngquacácchiếnthuậtkiểudukíchhoàntoànphùhợpvớiđịahìnhởđó.DườngnhưkhôngcógìđạthiệuquảchotớikhiTướngGeorgeCrookthuênhữngngườiApachesphảnbộidạychoôngcáchchiếnđấunhưnhữngngườilínhtrinhsát.Saukhiđiềuchỉnhphongcáchthựchiệnchiếntranh,CrookđãvôhiệuhóasứcmạnhcủangườiApachesvàcuốicùngđánhbạihọ.Khivôhiệuhóasứcmạnhcủakẻthù,bạnphảinghịchđảomộtcáchtươngđươngnhữngnhượcđiểmcủabạn.Nếucáclựclượngcủabạnnhỏbé,chẳnghạn,chúngcũngcótínhcơđộngấyđểphảncông.Cólẽdanhtiếngcủabạnthấphơncủakẻthù;điềuđóchỉcónghĩalàbạncóíthơnđểmất.Hãynémbùnlên,mộtsốsẽdính,vàdầndầnkẻthùcủabạnsẽchìmxuốngtầmmứccủabạn.Luônluôntìmranhữngphươngcáchđểbiếnnhượcđiểmcủabạnthànhlợithế.Gặpkhókhănvớinhữngngườikháclàđiềuchắcchắn;bạnphảisẵnsàngtựvệvàđôikhiphảitấncông.Điềukhóxửlàngàynayviệctấncôngkhôngthểđượcchấpnhận–khitấncông,thanhdanhcủabạnbịgiảmsút,bạnsẽthấymìnhbịcôlậpvềchínhtrị,vàbạnsẽtạoranhiềukẻthùvàsựđốikháng.Sựphảncôngchínhlàlờigiải.Hãyđểkẻthùđộngthủtrước,rồiđóngvainạnnhân.Nếukhôngcóchútmánhkhóe,bạnsẽkhôngthểkiểmsoátđượctâmtrícủakẻthù.Dụdỗhọlaovàomộtcuộctấncôngkhinhsuất;khinóđãkếtthúctrongthảmhọa,họsẽchỉcóthểtựtráchmình,vàmọingườixungquanhbạncũngsẽtráchhọ.Bạnthắngcảtrậnchiếnvềngoạidiệnlẫntrậnchiếntrênchiếnđịa.Rấtítchiếnlượcgiađềramộtsứcmạnhvàsựlinhhoạtđếnthế.

Tưliệu:Toànbộnghệthuậtchiếntranhbaogồmtrongmộtsựphòngngựhợplývàcựckỳthậntrọng,theosaulàmộtcuộctấncôngtốcđộvàtáobạo.

NapoleonBonaparte(1769–1821)

Hìnhảnh:Conbòmộng.Nótolớn,cáinhìntrừngtrừngcủanóđầyđedọa,vàsừngnócóthểxétoangdathịtbạn.Tấncôngnóvàcốchạythoátđềulàchuyệnsốngcòn.Thayvìthế,hãyđứngtrênđấtcủabạnvàđểchoconbòmộngđuổitheocáimũcủabạn,chẳngchonócáigìđểhúccả,biếncặpsừngcủanóthànhvôdụng.Làmchonónổiđiênvàcáutiết–càngtấncôngmộtcáchhunghănvàcuồngnộ,nócànglàmtựkiệtsứcnhanhhơn.Thờicơđếnkhibạncóthểxoaycuộcchơingượclạivàbắttayvàoviệc,xẻonhỏconvậttrướcđórấtđángsợ.

HOÁNVỊKhôngthểápdụngchiếnlượcphảncôngtrongmọihoàncảnh:luôncónhữnglúckhimàtốthơnnêntựmìnhkhởiđầucuộctấncông,chiếmlấysựkiểmsoátbằngcáchđặtđốithủvàothếphòngngựtrướckhihọcóthờigiansuynghĩ.Hãynhìnvàocácchitiếtcủahoàncảnh.Nếukẻthùquáthôngminh,khôngthểnàomấtkiênnhẫnvàlaovàotấncôngbạn,hoặcnếubạncóquánhiềuthứđểmấtdochờđợi,hãytiếnhànhtấncông.Thôngthường,tốtnhấtlàđadạnghóacácphươngthứccủabạn,luônluôncóhơnmộtchiếnlượcđểrútra.Nếukẻthùnghĩrằngbạnluônchờđợiđểphảncông,bạncómộtcơsởhoànhảođểđộngthủtrướcvàkhiếnhọkinhngạc.Vìthếhãyhòalẫnmọithứvớinhau.Quansáthoàncảnhvàkhiếnchokẻthùcủabạnkhôngthểđoántrướcđượcbạnsẽlàmgì.

10

TẠORAMỘTVẺNGOÀICÓTÍNHCHẤTĐEDỌANHỮNGCHIẾNLƯỢCNGĂNCHẶN

Cáchtốtnhấtđểđánhbạinhữngkẻcôngkíchlàngănkhôngchohọtấncôngbạnngaytừđầu.Đểlàmđượcđiềunày,bạnphảitạoraấntượngrằngmìnhmạnhmẽhơntrongthựctế.Tạoramộttiếngtăm:Bạnhơiđiênkhùngtíchút.Chẳngđángđểđánhnhauvớibạn.Nếuthua,bạncũnglôicảkẻthùxuốngbùn.Tạoratiếngtămđóvàlàmchonóđángtinhơnvớimộtvàihànhđộngcótínhthôbạogâyấntượng.Sựmơhồnhiềukhitốthơnlàmốiđedọacôngkhai:nếuđốithủcủabạnkhônghềchắclàchạmtránvớibạnsẽphảitrảgiáthếnào,họsẽkhôngmuốnđánhliều.Lợidụngnhữngnỗisợtựnhiênvàsựlolắngcủaconngườiđểnhânđôicáccảmgiácđó.

HOÁNVỊMỐIĐEDỌA

Trongcuộcsống,chắcchắnbạnsẽthấyrằngmìnhđangđốiđầuvớinhữngngườihunghănghiếuchiếnhơnmình–nhữngngườixảoquyệt,tànnhẫn,quyếtlòngđạtđượcđiềumàhọmuốn.Đốiđầutrựctiếpvớihọnóichunglàđiềunguxuẩn;đấuđálàsởtrườngcủahọ,vàhọthựchiệnđiềuđóbấtcầnliêmsỉ.Hẳnnhiênbạnsẽbịđánhbại.Cốgạthọrabằngcáchtraochohọmộtphầnđiềumàhọđangtheođuổi,haynóicáchkhác,làmhọvuilònghaydỗngọthọ,làmộtthànhtốcủataiương:bạnchỉbộclộnhượcđiểmmình,mờigọithêmnhữngsựđedọahaytấncông.Việchoàntoànnhượngbộ,đầuhàngkhichưachiếnđấu,tặngchohọmộtchiếnthắngdễdàngmàhọướcaosẽkhiếnchobạnbựcmìnhvàkhóchịu.Nócũngcóthểtrởthànhmộtthóiquenxấu,conđườngdẫntớisựcưỡngkhángyếuhơnkhixửtrínhữngtìnhthếkhókhăn.Thayvìthế,hãycốgắngtránhthanvanvềsựbấtcôngcủanó,xemxétmộtkhảnănglựachọnđãđượccácnhàchỉhuyquânsựvàcácchiếnlượcgiapháttriểnquanhiềuthếkỷđểđốiphóvớinhữngngườilánggiềngthôbạovàhámlợi:hoánvịmốiđedọa.Nghệthuậtngănchặnnàydựavàobathựctếcơbảnvềchiếntranhvàbảnchấtconngười:Thứnhất,mọingườicókhảnăngsẽtấncôngbạnnếuhọthấybạnnhunhượchaydễxâmhại.Thứhai,họkhôngthểbiếtchắcrằngbạnyếuhaykhông;họdựavàonhữngdấuhiệumàbạnbộclộc,thôngquanhữnghànhvitronghiệntạilẫnquákhứ.Thứba,họtheođuổinhữngthắnglợidễdàng,nhanhchóngvàkhôngđổmáu.Đólàlýdovìsaohọsănlùngkẻyếuđuốivàdễxâmhại. Sựngănchặnđơngiảnchỉlàvấnđềxoayngượcđộnglượnglại,làmthayđổibấtkỳnhậnthứcnàovềbảnthânbạnnhưlàmộtkẻthùyếuớtngâyngôvàgửirathôngđiệprằngchiếnđấuvớibạnkhôngdễnhưhọnghĩ.Nóichung,hãycónhữnghànhđộngdễthấylàmnhữngkẻhiếuchiếnrốitrívàkhiếnhọnghĩrằnghọđãđánhgiásaivềbạn:cóthểbạnthậtsựdễxâmhại,nhưnghọkhôngchắclắm.Bạncheđậynhượcđiểmcủamìnhvàxóađisựchúýtớichúng.Hànhđộngđángtinhơnnhiềusovớinhữnglờiđedọanảylửađơnthuần;chẳnghạn,sựphảncônglại,dùchỉtheomộtcáchthứcnhỏbé,tượngtrưng,cũngchứngtỏrằngbạnsẽlàmđiềumàbạnnói.Vớikhánhiềungườinhútnhátvàdễsănđuổihơnởxungquanh,kẻtấncônggầnnhưsẽcókhảnăngluilạivàhướngtớimộtconmồikhác.Hìnhthứcthựchiệnchiếntranhnàycóthểvậndụngvôhạnđộtrongnhữngtrậnchiếnhàngngày.Việcngănchặnmọingườicóthểcũnglàmhọyếuđitươngtựnhưviệcđấuđávớihọ;làmchohọthoáichí,hùdọakhiếnhọengạikhôngdámtấncônghayphárốibạn,tiếtkiệmnănglượngvàcáctiềmlựcquýbáucủabạn.Đểngănchặnnhữngkẻhiếuchiếnbạnphảitrởnênlãoluyệntrongviệcđánhlừa,vậndụngcáctháiđộbềngoàivànhữngnhậnthứccủahọvềbạn–nhữngkỹnăngcóthểđượcápdụngchomọiphươngdiệntrongcuộcchiếnmỗingày.Vàcuốicùng,bằngcáchthựchànhnghệthuậtđókhicầnthiết,bạnsẽxâydựngchomìnhmộttiếngtămnhưlàmộtkẻdữdằn,đángnểvàhơiđángsợ.Nhữngtayphárốitínhcáchtấncôngthụđộngđangcốngấmngầmpháhoạibạnsẽphảicânnhắcđắnđonhiềuhơnvềviệcdâyvàobạn. Sauđâylànămphươngthứccơbảncủasựngănchặnvàhoánvịmốiđedọa.Bạncóthểsửdụngtấtcảtrongchiếntranhcôngkích,nhưngchúngđặchữuhiệutrongphòngngự,vàonhữnglúcbạnthấymìnhdễbịxâmhạivànằmdướisựtấncông.Chúngđượcrútratừnhữngkinhnghiệmvàtácphẩmcủanhữngbậcthầychiếntranhvĩđại.Gâykinhngạcbằngmộtthủđoạntáobạo.Cáchtốtnhấtđểcheđậynhượcđiểmcủabạnvàđánhlừakhiếnchokẻthùtừbỏviệctấncôngbạnlàtiếnhànhmộthànhđộngliềulĩnh,táobạo,bấtngờnàođó.Cólẽhọđãchorằngbạndễxâmhại,vàgiờđâybạnđanghànhđộngnhưmộtkẻtựtinvàkhônghềsợsệt.Điềunàycóhaiảnhhưởngtíchcực:Thứnhất,họsẽcóxuhướngxemđộngtháicủabạndựatrênmộtcáigìđócóthật–họsẽkhôngtưởngnổirằngbạn

quánguxuẩnđểlàmmộtđiềutáobạonàođóchỉđểgâyhiệuquả.Thứhai,họsẽbắtđầunhìnthấynhữngsứcmạnhvàmốiđedọaởbạnmàtrướcđóbạnchưahìnhdungtới.Hoánvịmốiđedoa.Nếukẻthùxembạnlàmộtkẻdễứchiếp,hãyxoaychuyểntìnhthếvớimộtđộngtháibấtngờ,dùnhỏbéthếnàođinữa,đểlàmhọesợ.Đedọamộtđiềugìđómàhọđánhgiácao.Tấncônghọởnơimàbạnnhậnthứcrằnghọcóthểbịxâmhại,làmchonóbịtổnthất.Nếuđiềunàykhiếnhọnổicáuvàtấncôngbạn,hãyluilạitrongmộtlúcvàtấncôngthêmlầnnữakhihọkhôngngờtới.Chúngtỏchobạnthấybạnkhôngsợhọvàbạncókhảnăngtáobạohơnlàhọtưởng.Bạnkhôngcầnphảiđiquáxamàchỉcầngâymộtchútđauđớn.Gửimộtthôngđiệpngắn,đầyđedọarằngbạncókhảnănglàmhơnthếnữa. Cóvẻkhôngthểđoántrướcvàphilý.Trongtrườnghợpnàybạnlàmmộtđiềugìđóliềumạng,nhưthểbạnkhôngcógìđểmất.Bạnchothấyrằngbạnsẵnsànglưỡngbạicâuthươngvớikẻthù,hủydiệtnhữngthanhdanhcủahọ.(Điềunàyđặcbiệthữuhiệuvớinhữngkẻcóquánhiềuthứđểmất–nhữngkẻnhiềuquyềnlựcvàtiếngtăm).Đểđánhbạihọ,bạnsẽphảitrảgiáquáđắtvàcólẽsẽtựhủyhoạibảnthân.Điềunàykhiếnchoviệctấncôngbạnchẳnghấpdẫntínào.Bạnđừngtỏratìnhcảm;đólàmộtdấuhiệucủasựyếuđuối.Bạnchỉđơngiảntỏrarằngmìnhhơiphilýchútítvàđộngtháikếtiếpcủabạncóthểlàbấtcứđiềugì.Nhưngđốithủđiênkhùngrấtđángsợ-khôngaimuốnđánhnhauvớinhữngkẻkhôngthểđoántrướcvàchảcógìđểmất. Lợidụngtínhđanghitựnhiêncủamọingười.Thayvìcôngkhaidọadẫmđốiphương,bạnthựchiệnnhữnghànhđộnggiántiếpvànhằmkhiếnchohọphảisuytưcânnhắc.Nghĩalàsửdụngmộtphươngtiệntrunggianđểđưatớichohọmộtthôngđiệp–kểmộtcâuchuyệnrốirắmnàođóvềđiềumàbạncókhảnăngthựchiện.Hoặccóthểlàbạn“tìnhcờ”đểchohọdothámvềbạn,chỉđểnghethấymộtđiềugìđócóthểkhiếnchohọlolắng.Việclàmchokẻthùnghĩrằnghọđãpháthiệnrabạnâmmưumộtđộngtháiđốiphócóhiệuquảhơnlàtựbạnnóiravớihọđiềuđó;tạoramộtmốiđedọavàbạncóthểphảitheođuổinó,nhưngkhiếnchohọnghĩrằngbạnđanghoạtđộngmộtcáchxảotráđểchốngđốihọlạilàviệckhác.Bạncàngtỏrangấmngầmđedọavàkhóxácđịnhchừngnào,nhữngtưởngtượngcủabạnsẽcànghỗnloạnvàviệctấncôngbạncàngcóvẻnguyhiểmnhiềuhơn.Tạonênmộttiếngtămđángsợ.Tiếngtămnàycóthểvềnhiềuthứ:khóchịu,bướngbỉnh,thôbạo,cókhảnăngliềumạng.Xâydựnghìnhảnhnàysuốtnhiềunămvàmọingườisẽtránhxakhỏibạn,đốixửvớibạnmộtcáchkínhnểvàđôichútedè.Saolạiphảicảntrởhaylaovàtranhcãivớimộtkẻchothấyrằngysẽđánhnhauchotớitậncùngcayđắng?Mộtkẻmàchiếnlượccủaychỉlàsựliềumạng?Đểtạonênhìnhảnhnày,bạncóthểthỉnhthoảngvờnhưhơithôbạo,nhưngcuốicùngnósẽtrởnênđủsứcđểthựchiệnnhữnghànhđộngtưởngchừngnhưhiếmthấy.Nósẽlàmộtthứvũkhíphòngngự,đedọamọingườiphảikhuấtphụcngaycảkhihọchưagặpbạn.Ởbấtkỳtrườnghợpnào,bạnphảixâydựngtiếngtămcủabạnmộtcáchcẩntrọng,khôngchophépcómộtsựmâuthuẫnnào.Bấtkỳmộtlỗhổngnàoởloạihìnhảnhnàysẽlàmchonótrởthànhvôgiátrị.Làmbịthươngcảmườingóntaycủamộtngườikhôngbằngchặtphăngđimộtngón.MaoTrạchĐông(1893–1976)SỰNGĂNCHẶNVÀHOÁNVỊMỐIĐEDỌATRONGTHỰCHÀNH

1.Tháng3/1862,chưađầymộtnămsaukhixảyraNộichiếnởMỹ,hoàncảnhcủacácbanglykhaicóvẻảmđạm:họđãthuamộtsốtrậnquantrọng,cáctướnglĩnhcủahọbấtđồngvớinhau,tinhthầnxuốngthấp,vàkhótuyểnmộđượctânbinh.NhậnthứcđượcnhượcđiểmlớncủaphemiềnNam,mộtlựclượngquânđộichủyếucủaMỹdướiquyềncủaThiếutướngGeorgeB.McCellantiếnvềmiềnduyênhảiVirginia,dựtínhhànhquântừđótớiRichmond,

thủđôcủamiềnNam.QuânsốcủacáccánhquânmiềnNamởkhuvựcđóđủsứcngăngiữquânđộicủaMcCellantrongmộthaitháng,nhưngquânbáocủamiềnNambáocáorằngcáccánhquânmiềnBắcđangtrúđónggầnWashingtoncũngsắpsửachuyểnhướnghànhquântớiRichmond.NếucáccánhquânnàyhợpnhấtvớiMcCellan–vàđiềunàyđãđượcchínhAbrahamLincohnhứahẹn–Richmondsẽlâmnguy;vànếuRichmondthấtthủ,miềnNamsẽphảiđầuhàng.TướngliênquânmiềnNamStonewallJacksonđặtcăncứởThunglũngShenandoahcủaVirginiavớiquânsố3.600người,mộtnhómquânnổiloạnôhợpmàôngđãtuyểnmộvàhuấnhuyện.CôngviệccủaôngđơngiảnlàbảovệthunglũngtrùphúđóchốnglạimộtlựclượngquânđộimiềnBắctạikhuvực,nhưngkhicânnhắctớichiếndịchđangpháttriểnchốnglạiRichmond,ôngnhìnthấykhảnăngcủamộtvấnđềlớnhơn.JacksontừnglàbạnhọcvớiMcCellanởtrườngquânsựWestPointvàôngbiếtrằngbêndướivẻngoàiláoxược,nhiềuchuyện,vềcơbảnMcCellankhánhútnhát,côngkhainônnóngvềsựnghiệpcủaôngtavàítphạmbấtcứsailầmnào.McCellancó90.000quânsẵnsàngchocuộchànhquântớiRichmond,đônggầngấpđôicáclựclượngmiềnNam,nhưngJacksonbiếtrằngconngườicẩnthậnnàysẽchờchotớikhilựclượngcủaôngtachiếmthếápđảomớitấncông;ôngtamongmuốncónhữngcánhquânbổsungmàLincolnđãhứa.Tuynhiên,Lincolnsẽkhôngtungcáclựclượngnàyranếuôngtanhìnthấynguyhiểmởmộtnơikhác.ThunglũngShenandoahởphíatâynamcủaWashington.NếuJacksoncóthểtạorarốirắmởđó,ôngcóthểphávỡcáckếhoạchcủaquânmiềnBắcvàcólẽsẽcứuđượcmiềnNamthoátkhỏitaiương.Ngày22/3,quânbáocủaJacksonbáocáorằng2/3quânđộimiềnBắcđóngtạiThunglũngShenandoah,dướiquyềncủaTướngNathanielBanks,đangtiếnvềhướngđôngđểliênkếtvớiMcCellan.Khônglâusauđó,mộtlựclượngởgầnWashington,dẫnđầulàTướngIrvinMcDowell,cũngsẽhànhquântớiRichmond.Jacksonkhôngphíthờigian:ôngnhanhchóngđiềuquânlênphíabắcđểtấncônglựclượngmiềnNamvẫncònởtrongthunglũng,gầnKernstown.Trậnđánhrấtdữdội,vàvàocuốingàybinhsĩcủaJacksonbuộcphảirútlui.Đốivớihọ,cuộcgiaochiếnlàmộtthấtbại,thậmchílàmộtthảmhọa:ítquânhơngầnphânnửa,họđãchịunhiềutổnthấtkhủngkhiếp.NhưngJackson,luônluônlàmộtngườikhómàđoánđược,dườngnhưônglạihàilòngmộtcáchlạlùng.Vàihômsau,Jacksonnhậnđượctintứcmàôngchờđợi:LincohnđãlệnhcholựclượngcủaBanksquaylạithunglũngvàquânđộicủaMcCellanởyênchỗcũ.TrậnđánhởKernstownđãkhiếnôngtachúývàlolắng–chỉmộtchútthôi,nhưngđãđủ.LincohnkhôngbiếtJacksonđịnhlàmgìhoặclựclượngcủaôngđôngtớicỡnào,nhưngôngtamuốnThunglũngShenandoahyênổntớibấtcứgiánào.ChỉkhiđóôngtamớitungralựclượngcủaBanksvàMcDowell.McCellanbuộcphảichấpnhậnvớilậpluậnnày,vàdùđãđiềuđộnglựclượngtớiRichmondngay,ôngtalạimuốnchờviệnbinhđểcóthểtấncôngmộtcáchchắcăn.SautrậnKernstown,Jacksonrútquânvềhướngnam,đixakhỏiBanks,vàđìnhchiếntrongvàituần.Vàođầutháng5,nghĩrằngThunglũngShenandoahđãantoàn,LincohnđiềuMcDowelltiếntớiRichmond,vàBankschuẩnbịđểliênkếtvớiôngta.MộtlầnnữaJacksonđãsẵnsàng:ôngtiếnquântheomộtkiểuhoàntoànkỳdị,đầutiênvềhướngđông,hướngtớiMcDowell,rồiquaylạihướngtâytiếnvàothunglũng.Ngaycảbinhlínhcủaôngcũngkhôngbiếtôngđanglàmgì.Hoangmangvớinhữngđộngtháilạlùngnày,Lincohntưởngtượng–nhưngkhôngchắclắm–rằngJacksonđanghànhquânđểđánhnhauvớiMcDowell.Mộtlầnnữa,ôngchodừngcuộchànhquânvềhướngnamcủaMcDowell,giữphânnửalựclượngcủaBanksởlạithunglũng,vàđiềunửacònlạitớigiúpMcDowellphòngvệchốnglạiJackson.ĐộtnhiêncáckếhoạchcủaquânmiềnBắc,dườngnhưrấthoànhảo,đãbịxáotrộn,cáccánhquâncủanóbịrảinhỏrađếnmứckhôngthểhỗtrợchonhau.LúcnàyJacksontiếntớiđònsátthủ:ôngkếthợpvớicácsưđoànLiênquânkhácởkhuvựcđóvà,vàongày24/5,tiếnquântớilựclượngquânmiềnBắc–giờđãbịphântánvàthunhỏmộtcáchnguyhiểm–đangcònlạitrongthunglũng.JacksondànquânbêntrênsườnvàđánhđuổinóchạydàivềhướngbắctớisôngPotomac.Cuộctruyđuổicủaônglàmdấylênmộtlànsóngsợhãixuyênkhắp

Washington:viêntướngđángsợnàyđangchỉhuycáclựclượngdườngnhưđãđônglêngấpđôiquamộtđêm,tiếnthẳngtớithủđô.BíthưChiếntranhEdwinSantonđánhđiệntínchocácThốngđốcmiềnBắcđểcảnhbáohọvềmốiđedọavàđểtậptrungcáccánhquânbảovệthủđô.CáclựclượngviệnbinhnhanhchóngtớiđểngănchặncuộctiếnquâncủaLiênquân.Tronglúcđó,Lincohn,quyếttâmloạitrừJacksonmộtlầnvàmãimãi,lệnhchophânnửalựclượngcủaMcDowelltiếnvềtâychiviệnchotrậnđánhtiêudiệtkẻquấyrốinày,vàphânnửakiaquayvềWashingtonđểbảovệthủđô.McCellanchỉcóthểđồngý.MộtlầnnữaJacksonrútlui,nhưnglúcnàykếhoạchcủaôngđãthànhcôngmỹmãn.Trongbatháng,chỉvới3.600quân,ôngđãlàmchệchhướngtrên60.000quânmiềnBắc,giúpmiềnNamcóthờigianliênkếtlạiđểbảovệRichmond,vàhoàntoànlàmthayđổicụcdiệnchiếntranh.

DiễndịchCâuchuyệncủaStonewallJacksonởThunglũngShenandoahđãminhhọachomộtchânlýgiảnđơn:điềuquantrọngtrongchiếntranh,cũngnhưtrongcuộcsốngnóichung,rằngkhôngnhấtthiếtlàbạncóbaonhiêungườihayđượctiếptếtốtthếnàomàkẻthùcủabạnnhìnthấybạnthếnào.Nếuhọnghĩbạnyếuđuốidễxâmhại,họhànhđộngmộtcáchhunghăng,điềumàdùnằmtronghayngoàibảnthânnócũngcóthểđemrắcrốitớichobạn.Nếuđộtnhiênhọnghĩrằngbạnhùngmạnhhoặckhôngthểnàolườngtrướcđược,hoặccónhữngtiềmlực,họsẽluilạivàđánhgiálại.Chínhbảnthânviệckhiếnchohọthayđổikếhoạchvàđốixửvớibạnmộtcáchcẩnthậnhơnđãthayđổicụcdiệnchiếntranh.Trongbấtkỳcuộcđấutranhnào,mộtvàithứsẽvượtkhỏitầmkiểmsoátcủabạn;bạncóthểkhôngcókhảnăngliênkếtmộtlựclượngquânđộilớnhaybảovệtấtcảnhữngđiểmyếucủamình,nhưngbạnluôncóthểtácđộngtớinhậnthứccủamọingườivềbạn.JacksonđãthayđổinhữngnhậnthứccủamiềnBắctrướchếtlàbởicuộctấncôngtáobạovàoKernstown,khiếnchoLincohnvàMcCellannghĩrằngôngcónhiềuquânhơnthựctế-họkhôngthểtưởngtượngnổimộtaiđónguxuẩntớimứcchỉcử3.600quânchốnglạimộtlựclượngmiềnBắchùnghậu.NếuJacksonmạnhmẽhơnhọtưởng,điềuđócónghĩlàhọcầnnhiềuquânhơnởThunglũngShenandoah,đãbịbắtbớtđichocuộchànhquântớiRichmond.Kếtiếp,Jacksonbắtđầuhànhđộngmộtcáchkhôngthểnàolường,tạoraấntượngkhôngchỉvềmộtlựclượnglớnmàcảmộtkếhoạchnàođókỳquặcvàđángngại.ViệcLincohnvàMcCellankhôngthểhiểunổikếhoạchnàyđãngănhọtiếptụctheođuổiconđườngcủahọ,khiếnhọphảiphântánlựclượngđểphòngngừanhữngnguycơkhảdĩ.Cuốicùng,Jacksonđãliềulĩnhtấncôngmộtlầnnữa.ÔngkhôngcóđủquânđểđedọaWashington,nhưngLincohnkhôngthểchắcvềđiềuđó.Giốngnhưmộtnhàảothuật,Jacksonđãtạoramộtôngbabịtừmộtquânđộithậtrabénhỏmộtcáchbuồncuời.Bạnphảikiểmsoátnhữngnhậnthứccủamọingườivềbạnbằngcáchđóngtròvớinhữngvẻbềngoài,làmchohọrốitrívàlầmlạc.GiốngnhưJackson,tốtnhấtlàdunghòasựtáobạovớisựkhôngthểlườngtrướcvàsựdịbiệt,vàhànhđộngmộtcáchtáobạovàonhữngphútgiâyyếuđuốihoặcnguyhiểm.Điềuđósẽkhiếnmọingườiquênlãngnhữnglỗhổngtrongbộgiápcủabạnvàhọsẽsợrằngbạncòncógìghêgớmhơnnữangoàicáihọnhìnthấyđược.Khiđó,nếubạncóthểlàmchohànhvicủamìnhtrởnênkhóhiểu,bạnsẽcóvẻmạnhmẽhơn,vìnhữnghànhđộngvượtquákhảnăngthấuhiểusẽthuhútsựchúý,sựlongạivàmộtchútsợsệt.Theocáchđó,bạnsẽđẩymọingườikhỏithếthăngbằngvàđánhngãhọ.Hãygiữmộtkhoảngcách,họsẽkhôngthểnóiđượcbạnđanglừabịphọđếnmứcnào.Nhữngkẻhaycôngkíchsẽlùilại.Vẻbênngoàivànhậnthức–rằngbạnlàmộtkẻkhôngnêndâyvào–sẽtrởthànhhiệnthực.2.VuaEdwardIcủanướcAnhlàmộtnhàvuachiếnbinhhungtợnởthếkỷ13.ÔngquyếttâmchinhphụctoànbộnhữnghònđảocủanướcAnh.ĐầutiênôngliêntụctấncôngkhiếnxứWelshphảiđầuhành;rồiônghướngtầmngắmtớiScotland,baovâynhữngthịtrấn,lâuđàivà

sanbằngnhữngcộngđồngdámchốnglạiông.Thậmchí,ôngcònthôbạohơnvớinhữngngườiScotlandchốngtrả,baogồmSirWiliamWallacenổitiếng:ôngđánhbạihọvàđưahọrahànhhạvàxửtửtrướccôngchúng.Edwardbắtgiữgiađìnhvàthânhữucủanhữngngườichốngđối,giếtchếtnhữngngườiđànôngvàgiamnhữngngườiphụnữtrongchuồng.ChỉcómộtlãnhchúaScotlandtránhnékhỏiEdward:RoberttheBruce,BátướcxứCarrick(1274-1329).BằngcáchnàođóôngđãtrốnthoáttớimộtpháođàixaxôiởmiềnbắcScotland.Brucevẫntiếptụctháchthức.Năm1306ôngtựlênngôivuaScotland,bấtkểphảinhưthếnào,ôngnguyềnsẽbáothùvàđánhđuổingườiAnhrakhỏiScotland.Nghethấyđiềunày,EdwardcàngquyếttâmbắtkẻchốngđốicuốicùngtrongcuộcchiếnScotland,nhưngnăm1307ôngtachết,trướckhiýđồđượcthựchiện.Contraicủaông,EdwardII,khôngthèmkhátchiếntranhnhưngườicha,EdwardIđãđểlạimộthònđảoantoàn.VịvuamớikhôngphảiloâuvềScotland;Anhquốcgiàucóhơnnhiều,vàquânđộiôngtađượctrangbị,ănuốngđầyđủ,lươngcaovàgiàukinhnghiệm.Thựctế,nhữngcuộcchiếntranhgầnđấyđãbiếnhọthànhnhữngchiếnbinhđángsợnhấtởchâuÂu.BấtkỳlúcnàoEdwardIIcũngcóthểđiềuđộngmộtlựclượnglớntấncôngngườiScotlandvớivũkhívàgiáptrụthôsơ.ÔngtựtinrằngôngcóthểgiảiquyếtđượcRoberttheBruce.VàithángsaukhiEdwardIIlênngôi,BrucetấncôngvàthiêurụimộtsốlâuđàiScotlandbịngườiAnhchiếmgiữ.KhiEdwardđiềuquânchốnglạiông,Brucekhôngramặtchiếnđấumàcùngđoànquânbénhỏcủaôngchạyvàorừng.EdwardđiềuthêmnhiêuquântớiđểduytrìnhữngthànhtrìởScotlandvàtruylùngBruce,nhưnglúcbấygiờđộtnhiênnhữngbinhlínhScotlandbắtđầuđộtkíchquânAnh.Cơđộngnhanh,nhữngtêncướpbiểntrênlưngngựanàytànphávùngquêmiềnbắcnướcAnh,hủyhoạihoamàuvàgiasúc.ChiếndịchcủaAnhởScotlandtrởnêntốnkém,vìthếnóbịhủybỏ,nhưngvàinămsauEdwardcốthêmlầnnữa.Lầnnày,mộtlựclượngAnhxâmnhậpsâuvàoScotland,nhưngmộtlầnnữa,đểđáplại,quânScotlandđộtkíchvàomiềnnamnướcAnh,tànphánhiềuhơnnhữngnôngtrạivàtàisản.VàởtạiScotland,quâncủaBruceđốtcháycảhoamàucủanôngdânhọ,khiếnquânxâmlượcAnhchẳngcòngìđểăn.Nhưlầntrước,quânAnhkiệtlựctrongviệctruylùngBrucemộtcáchvôích–quânScotlandkhôngchịuđươngđầu.Giammìnhtrongtrạivàobuổitối,línhAnhnghethấytiếngkènvàtùvàởbóngđêmbênngoài,khiếnhọkhôngsaongủđược.Đóikhát,mỏimệtvàbựcdọc,chẳngbaolâusau,họrútluivềmiềnbắcnướcAnh,chỉđểthấyđấtđaicủamìnhđãtrơtrụinhữnghoamàuvàgiasúc.Tinhthầnxuốngthấp.KhôngaimuốnđánhnhauvớiquânScotlandnữa.Dầndần,từnglâuđàimộtrơivàotaycủaquânScotland.Cuốicùng,năm1314,quânScotlandđãtrựcdiệnđánhnhauvớiquânAnhtrongtrậnởBannockburn,vàđánhbạihọ.ĐólàmộttrậnthuanhụcnhãđốivớiEdwardII,ôngnguyềnsẽphụcthù.Năm1322,ôngquyếtđịnhmộtlầnnữakếtliễuBrucevớimộtchiếndịchlớnxứngđángvớichaông.TổchứcvàtựchỉhuyđạoquânlớnnhấtđểchiếnđấuvớiquânScotlandnổidậy,EdwardtiếntớilâuđàiEdinburgh.Trongtừngchặng,ônglạicửngườiđitìmthựcphẩmởvùngquê;họquaylạivớimộtconbòđựcgiàkhụgầynhomvàmộtcổxetrốngrỗng.BệnhkiếtlỵđãquétngangquacácđoànquânAnh.Edwardbuộcphảirútquân.KhivềtớimiềnbắcnướcAnh,ôngthấyrằngquânScotlandđãlạiphánhữngcánhđồngởđó,triệtđểhơnbaogiờhết.ChiếndịchlàmộtthảmhọatớimứcmộtcuộcnổidậyđãnổratrongchínhnhữnglãnhchúacủaEdward:ôngbỏchạynhưngbịbắtvàgiếtchếtvàonăm1327.Nămsau,contraicủaông,EdwardIII,đàmphánhòabìnhvớiquânScotland,traotrảđộclậplạichoScotlandvàcôngnhậnRoberttheBrucelànhàvuachínhthức. Diễndịch

NgườiAnhnghĩrằnghọcóthểtiếnquântớiScotlandmàchẳngthiệthạigìvàobấtcứlúcnàohọmuốn.QuânScotlandđượctrangbịmộtcáchnghèonànvàquyềnlãnhđạocủanóđãbịphântán:vớimộtnhượcđiểmnhưthế,điềugìcóthểngăncảnsựcaitrịcủangườiAnh?Cốngănchặnmộtđiềuhầunhưchắcchắnsẽxảyra,RoberttheBruceđãvậndụng

mộtchiếnlượctânkỳ.KhiquânAnhtấncông,ôngkhôngtrựctiếpđươngđầuvớihọ;ôngsẽthuangay.Thayvìthểôngtấncônghọmộtcáchgiántiếpnhưnggâytổnthất,thựchiệnchínhxácđiềumàquânAnhđãlàmđốivớiông:tànpháquêhươngông.ÔngtiếptụcănmiếngtrảmiếngchotớikhingườiAnhhiểurằngmỗikhihọtấncôngScotland,họsẽbịgậyôngđậplưngông:họsẽmấtnhữngnôngtrangquýgiá,bịquấynhiễu,chiếnđấutrongnhữngđiềukiệnkhônlường.Dầndầnhọđánhmấtlòngkhaokhátchiếnđấuvàrồicuốicùngbỏcuộc.

Điềucơbảncủachiếnlượcngănchặnnàylà:khimộtaiđótấncônghayđedọabạn,bạnhãylàmrõrằngysẽphảigánhchịuđòntrảmiếng.Cóthểymạnhhơn,cóthểycókhảnăngchiếnthắng,nhưngbạnsẽlàmchoyphảitrảgiáchomỗichiếnthắng.Thayvìđốimặttrựcdiệnvớiy,bạngâytổnthấtchomộtđiềugìđómàyđánhgiácao.Bạnlàmchoyhiểurarằngmỗilầnlàmphiềnbạn,ycóthểbịtổnthấtdùlàởtầmmứcnhỏnhất.Cáchduynhấtđểlàmchobạndừngtấncôngytheokiểugâycáutiếtcủabạnlàphảidừngtấncôngbạn.Bạngiốngnhưmộtconongđậutrênday:phầnđôngmọingườiđềuđểyênkhôngđộngđếnnó.3.Mộtbuổisángnăm1474,VuaLouisXI(1423-83)–“VuaNhện”đầytaitiếngcủanướcPháp,gọithếlàvìôngluônluôndệtnênnhữngâmmưaphứctạpvàthâmhiểmchốnglạicáckẻthùcủamình–đãtungmộtcuộctấncôngbằngmiệngdữdộichốngCôngtướcxứMilan.Nhữngtriềuthầncómặtvàocáingàytháng1đóđãlắngnghemộtcáchkinhngạckhinhàvuavốnbìnhthườngvẫncẩnthậnvàđiềmtĩnhhômnaylạinóilêthêvềnhữngngờvựccủaông:mặcdùchacủavịcôngtướctừnglàmộtngườibạnnhưngngườicontrailạikhôngđángtincậy;ôngtađanghoạtđộngchốnglạiPháp,phávỡhiệpướcgiữahaiquốcgia.Nhàvuanóitiếp:cólẽôngtasẽphảihànhđộngchốnglạivịcôngtướcđó.Độtnhiên,vớisựthấtđảmcủacáctriềuthần,mộtngườilặnglẽbướcrakhỏicănphòng.ĐólàChristopherdaBollateđạisứcủaMilanởPháp.Trướcđó,vàolúcsángsớm,Bollateđãđượcnhàvuađóntiếpâncầnnhưngsauđóđãluilạiphíasau;Louishẳnđãquênrằngôngtacómặtởđó.Lờichỉtríchcủanhàvuacóthểgâyramộtvụcựckỳrốirắmvềngoạigiao.Xếchiềuhômđó,LouismờiBollatetớiphòngriêngcủaông,vàngồitrêngiườngmình,ôngbắtđầumộtcuộcđàmđạocóvẻngẫunhiên.Đẩyđưavàovấnđềchínhtrị,ôngdiễntảmìnhnhưlàmộtngườiủnghộchoCôngtướcxứMilan:ôngcóthểlàmbấtkỳđiềugì,ôngbảo,đểgiúpvịcôngtướcmởrộngquyềnlựccủaôngta.Rồiônghỏi:“Hãynóichotôibiết,Christopher,đãcóaibáocáovớiôngvềđiềumàtôiđãnóilúcsángnayởhộiđồng?”Hãynóivớitôisựthật–cóphảilàmộtviêncậnthầnnàođóđãnóichoôngbiết?”Bollatethúnhậnrằngthậtsựmìnhđãởtrongphòngtrongkhinhàvuađangchỉtríchvàđãchínhtaimìnhnghenhữnglờinóiđó.ÔngtacũngquảquyếtrằngCôngtướcxứMilanlàmộtngườibạntrungthànhcủangườiPháp.Louisđáprằngôngcónhữngnghingờvềvịcôngtướcvàcólýdođểnổigiận–nhưngrồingaylậptứcôngchuyểnsangmộtđềtàivuivẻhơn,sauđóBollateravề. Ngàyhômsau,nhàvuacửbaủyviênhộiđồngtớithămBollate.Ôngcóthoảimáitrongnơicưngụkhông?Ôngcóvuisướngvớicáchđốiđãicủanhàvua?HọcóthểlàmgìhơnnữađểcảithiệncuộcsốngcủaôngtrongvươngtriềuPháp?Họcũngmuốnbiếtôngtacótruyềnđạtlạinhữnglờicủanhàvuachovịcôngtướckhông.Nhàvua,họbảo,xemBollatelàmộtngườibạn,mộtkẻtâmgiao;ôngtachỉđơngiảnbàytỏnhữngcảmxúccủamình.Nókhônghàmýgìcả.Bollatenênquênđimọichuyện.Tấtnhiên,khôngaitrongsốhọ-cácủyviênhộiđồng,cáctriềuthần,Bollate–biếtrằngnhàvuađãcốtìnhlàmđiềuđó.Louisđãchắcchắnrằngviênđạisứphảnphúcđó–ngườimàônghầunhưkhônghềxemlàbạn,chứđừngnóitớibạntâmgiao–sẽbáolạivớiviêncôngtướctừngchitiếtnhữnggìôngđãnói.Ôngbiếtrằngviêncôngtướcđórấtxảotrá,vàchínhxácđâylàcáchmàLouismuốnđểgửitớichoôngtamộtlờicảnhbáo.Vàdườngnhưthôngđiệpđóđã

tớinơi:trongsuốtnhiềunămđó,viêncôngtướclàmộtđồngminhngoanngoãn.Diễndịch“VuaNhện”làmộtngườiluônmưutínhtrướcnhiềuđộngthái.Trongtrườnghợpnày,ôngbiếtrằngnếuôngnóimộtcáchnhãnhặnvàđầytínhngoạigiaovớiviênđạisứvềnhữnglongạicủaôngđốivớivịcôngtước,nhữnglờinóicủaôngsẽchẳngcóchútsứcnặngnào–chúngsẽcóvẻnhưlờithanvãn.Mặtkhácnếuôngtrútgiậnmộtcáchtrựctiếplênviênđạisứ,ôngsẽcóvẻnhưđánhmấtsựkiểmsoátbảnthân.Mộtcúđâmthẳngcũngdễđỡgạt:vịcôngtướcsẽbảođảmbằngmồm,vàsựxảotrásẽtiếpdiễn.Tuynhiên,bằngcáchchuyểngiaosựđedọacủamìnhmộtcáchgiántiếp,Louisđãđâmtrúngđích.Việckhôngmuốnchoviêncôngtướcbiếtôngđãnổigiậnkhiếnchocơngiậncủaôngthựcsựđángngại:nócónghĩarằngôngđangâmmưuđiềugìđóvàmuốnngănkhôngchovịcôngtướcnghingờvàbiếtđượccáccảmgiácthậtsựcủaông.Ôngchuyểngiaosựđedọamộtcáchlẳnglặngđểkhiếnvịcôngtướcphảicânnhắccácdựtínhcủamìnhvàchuốcphảimộtnỗiesợkhóchịu.Khinằmdướisựtấncông,chúngtacóxuhướngtrởnêncảmtínhtrongviệcbảokẻtấncôngphảidừnglại,dọadẫmrằngchúngtasẽlàmthếnàythếkhácnếuhọvẫntiếptục.Điềuđóđặtchúngtavàomộtvịthếyếuớt:chúngtabộclộcảnhữngnỗisợlẫnnhữngkếhoạchcủamình,vànhữnglờinóiítkhingăncảnđượckẻtấncông.Hãygửiđếnhọmộtthôngđiệpthôngquamộtbênthứbahayhélộnómộtcáchgiántiếpquahànhđộngsẽcóhiệuquảhơnnhiều.Theocáchđó,bạnbáohiệurằngbạnsẵnsànghànhđộngchốnglạihọ.Hãygiữmốiđedọatrongvòngbíẩn:nếuhọchỉthoángnhìnthấynhữngđiềubạndựđịnhlàm,họsẽphảitưởngtượngraphầncònlại.Việclàmchohọxembạnlàmộtkẻmưulượctínhtoánsẽcómộthiệuquảbấtngờđốivớimongmuốngâytổnhạihaytấncôngbạncủahọ.Việctìmrađiềumàbạncóthểthựchiệnkhôngđángđểhọphảiđánhliều.4.Vàođầuthậpniên1950,JohnBoyd(1927-97)phụcvụvớitưcáchphicôngchiếnđấutrongchiếntranhTriềuTiên.Đếngiữathậpniênđó,ônglàgiảngviênphicôngđángnểtrọngnhấtởCăncứKhôngquânNellis,Nevada.Ôngthựcsựbấtkhảchiếnbạitrongthựchànhkhôngchiến,giỏitớimứcôngđượcyêucầuviếtlạicẩmnangvềcácchiếnthuậtcủaphicôngchiếnđấu.Ôngđãpháttriểnmộtphongcáchgâymấttinhthầnvàkhiếphãi,thâmnhậpvàođầuóccủakẻthù,phávỡkhảnăngphảnứngcủahọ.Boydthôngminhvàdũngcảm.Nhưngkhôngcóthứnàotrongkĩnăngvànhữnggìđượcđàotạocủaông,khôngcóthứnàotrongcuộcchạmtránchớpnhoángtrướccáichếtvớitưcáchmộtphicôngcủaông,đượcchuẩnbịđểôngđốiphóvớicuộcchiếntranhgiántiếp,đâmsaulưngvàkhôngđổmáu,đầythủđoạnchínhtrịcủaLầuNămGóc,nơiôngđượcbổnhiệmvàonăm1966đểgiúpthiếtkếnhữngphảnlựccơchiếnđấuhạngnhẹ.NhưThiếutáBoydnhanhchóngpháthiệnra,nhữngnhânviêncủaLầuNămGócquantâmđếnsựnghiệpcủahọhơnlàviệcbảovệquốcgia.Họquantâmđếnsựpháttriểnloạichiếnđấucơmớitốtnhấtíthơnlàviệclàmhàilòngnhữngnhàthầu,thườngmuacácthiếtbịcôngnghệmớicủahọbấtkểchúngcóphùhợphaykhông.Vớitưcáchmộtphicông,Boydđãtựrènluyệnđểxemmọihoàncảnhnhưlàmộttrậnđấuvềchiếnlược,vàtrongtrườnghợpnàyôngquyếtđịnhchuyểnnhữngkỹnăngvàphongcáchthựchiệnchiếntranhcủamìnhsangtấncôngvàonhữngmớbùngnhùngcủaLầuNămGóc.Ôngsẽdọadẫm,làmmấttinhthầnvàvượtlêntrêncácđốithủcủamình.Boydtinrằngloạiphảnlựccơchiếnđấudạngkhíđộnghọcmàôngđangthiếtkếsẽtốthơnbấtkỳmáybaynàotrênthếgiới.Nhưngcácnhàthầughétthiếtkếcủaông,vìnókhôngđắttiền–nókhônglàmnổibậtcôngnghệmàhọđangcốraobán.Đồngthời,cácđồngnghiệpvớiBoydởLầuNămGóccũngcónhữngdựánriêngcủahọ.Cạnhtranhnhautrêncùngmộttúitiền,họlàmbấtcứđiềugìcóthểđểpháhoạihaythayđổithiếtkếcủaông.Boydtiếnhànhphòngthủ:bềngoàiônglàmravẻnhưmộtngườicâmbénhỏ.Ôngmặcnhữngbộđồxoàngxỉnh,hútmộtloạixìgàrẻtiền,giữmộtvẻhoangdạitrongánhmắt.Ôngcóvẻnhư

mộtphicôngchiếnđấuđầycảmtínhnàokhác,thăngtiếnquánhanhvàquásớm.Nhưngởsauhậutrườngônglàmchủtừngchitiết.Ôngchắcchắnrằngmìnhbiếtnhiềuhơncácđốithủ:ôngcóthểtríchdẫnnhữngconsốthốngkê,nhữngđềtàinghiêncứuvànhữnglýthuyếtvềcơkhíđểhỗtrợchodựáncủamìnhvàpháthiệnranhữngthiếusótcủahọ.Nhữngnhàthầuchỉxuấthiệntrongnhữngcuộchọpvớinhữngvậttrưngbàyhàonhoángđượcchuyểntớibởicáckỹsưhàngđầucủahọ;họthườngđưaranhữngxácnhậnđểlàmlóamắtcácvịtướng.Boydlịchsựlắngnghe,dườngnhưcóấntượng,vàrồiđộtnhiên,chẳngcódấuhiệunàobáotrước,ônglêntiếngcôngkích,chỉramộtcáchcụthểrằngnhữngsốliệuđólàkhôngchínhxác,vạchtrầnsựthổiphồngvàgiảdối.Họcàngphảnđối,Boydcàngtrởnêndữdộihơn,từngchútmộtxénhữngdựáncủahọrathànhmảnhvụn.Bịvạchtrầnsơhởbởimộtngườimàhọđãđánhgiácựckỳthấp,lầnnàysanglầnkhácnhữngnhàthầurờikhỏinhữngcuộchọpđó,nguyệnsẽphụcthù.Nhưnghọcóthểlàmgìđược?Ôngđãbácbỏmộtcáchđầythuyếtphụcnhữngsốliệucủahọvàbiếnnhữngxácnhậncủahọthànhmâykhói.Bịpháthiệnlàđãquảngcáođềcaotháiquáđểbánhàng,họđãđánhmấtmọiuytín.Họphảichấpnhậnsựbạitrậncủamình.Chẳngbaolâu,họhọcđượccáchtránhmặtBoyd:thayvìcốpháhoạiông,họhyvọngôngsẽtựmìnhthấtbại.Năm1974,Boydvànhómcủaôngđãhoànthànhbảnthiếtkếmộtphảnlựccơ,vàcóvẻnhưnóchắcchắnsẽđượcchuẩny.Nhưngtrướcđó,mộtphầnchiếnlượccủaBoydlàxâydựngmộtmạnglướiđồngminhởnhữngbộphậnkhácnhaucủaLầuNămGóc,vànhữngngườinàyđãbáovớiôngrằngcómộtnhómtướngbasaokhôngưabảnthiếtkếvàđangdựđịnhbácbỏnó.Họsẽđểchoôngbáocáotómtắtvớinhữngquanchứckhácnhautrongdâychuyềnmệnhlệnh,tấtcảnhữngngườiđósẽgậtđầu;vàrồisẽcómộtcuộchọpcuốicùngvớicácvịtướng.Họsẽđánhchìmdựánnhưđãdựtínhvớinhau.Tuynhiên,vìđãđiđượcmộtchặngxanhưthế,dựánsẽcóvẻnhưđãđượclắngnghemọicáchcôngbằng.Ngoàimạnglướiđồngminh,Boydluôncốgắngchắcănrằngôngcóítnhấtmộtngườiủnghộcóquyềnlực.Nhưthườnglệ,điềunàykhádễdàng:trongmộtmôitrườngchínhtrịnhưLầuNămGóc,luôncómộtsốtướnglĩnhhoặcquanchứcquyềnthếkhácchánghéthệthốngnàyvàvuilòngtrởthànhngườibảotrợbímậtcủaBoyd.LúcbấygiờBoydnhờtớiđồngminhcóquyềnlựcnhấtcủaông,BíthưQuốcphòngJamesSchlesinger,vàđãđượcsựchuẩnydựáncủacánhânôngta.Rồitrongcuộchọpvớicáctướnglĩnh,Boydthôngbáo:“Thưaquývị,tôiđượcngàibíthưquốcphòngủyquyềnđểthôngbáovớiquývịrằngđâykhôngphảilàmộtquyếtđịnhngắngọn.Sựngắngọnnàychỉnhằmmụcđíchthôngtinđơnthuần.”Bảndựán,ôngnói,đãđượcchuẩny.Ôngtiếptụcđưaralờigiớithiệu,kéonócàngdàicàngtốt–xoáydaovàolưnghọ.Ôngmuốnhọcảmthấybẽmặtvàphảicảnhgiáckhidâyvàoôngmộtlầnnữa.Vớitưcáchmộtphicôngchiếnđấu,Boydđãtựrènluyệnđểsuynghĩnhiềuđộngtháiđitrướccácđộngtháicủađốiphương,luônluônhướngtớimụctiêulàmchohọkinhngạcvớimộtđộngtháikinhkhủngnàođó.Ôngđãkếthợpchiếnlượcnàyvàonhữngtrậnchiếntrênbàngiấycủamình.Khimộtviêntướngbanrachoôngmộtchỉthịmàrõrànglàđượcthiếtkếđểpháhỏngnhữngkếhoạchcủaông,ôngthườngmỉmcười,gậtđầuvànói:“Thưangài,tôirấtsungsướnglàmtheochỉthịđó.Nhưngtôimuốnngàiviếtnóragiấy.”Nhữngviêntướngthíchbanbốmệnhlệnhbằngmồmhơnlàđặtchúngtrênmặtgiấynhưlàmộtcáchthứcđểtựcheđậymìnhtrongtrườnghợpmọisựxấuđi.Bịpháthiệnramánhlới,viêntướngđóhoặcphảihủybỏmệnhlệnh,hoặctừchốiviệcviếtnóra–điềusẽlàmchoôngtabẽmặtnếuđượccôngkhaihóa.Dùbằngcáchnào,ôngtacũngđãsụpbẫy.SaunhiềunămlàmviệcvớiBoyd,cáctướnglĩnhvàthuộchạcủahọđãhọcđượccáchtránhnéông–vànhữngđiếuxìgàtồitệ,sựsỉnhụcbằnglời,nhữngchiếnthuậtxoáydaocủaông–nhưtránhbệnhdịchhạch.Đượcđểyên,ôngđãcóthểđẩycácbảnthiếtkếchomáybayF-15vàF-16đixuyênsuốtNgũgiácđàivớimộttiếntrìnhhầunhưbấtkhả,đểlạimộtdấuấnlâudàitrongkhôngquândoviệcsángtạonênhaitrongsốnhữngphảnlựccơchiếnđấunổitiếngvàhiệuquảnhất.DiễndịchBoydđãsớmnhậnrarằngdựáncủaôngkhôngđượcưachuộngởNgũgiácđàivàrằngôngsẽ

gặpphảisựchốngđốivàpháhoạitrêndọcđườngđi.Nếucốđấutranhvớitừngngười,từngnhàthầuvàtừngvịtướng,ôngsẽtựlàmkiệtsứcmìnhvàtiêutansựnghiệp.Boydlàmộtchiếnlượcgiaởcấpđộcaonhất–tưduycủaôngsauđóđãcómộtảnhhưởngchủyếutớicuộchànhquânCơnbãoSamạc–vàmộtchiếnlượcgiakhôngbaogiờđemsứcmạnhchọicùngsứcmạnh;thayvìthế,ôngthămdònhượcđiểmcủakẻthù.VàmộtcơquanbàngiấynhưLầuNămGócchắcchắnlàcónhữngnhượcđiểm,màBoydbiếtcáchđịnhvịchúng.Mọingườiởđómuốnhòađồngvàđượcưathích.Họlànhữngngườilàmchínhtrị,cẩntrọngvớithanhdanhcủamình,vàcũngrấtbậnrộn,ítcóthờigianđểlãngphí.ChiếnlượccủaBoydrấtđơngiản:suốtnhiềunămôngtạonênmộttiếngtămlàngườikhóchịu,thậmchíxấutính.DâydưavớiBoydcũngcónghĩalàdâyvàomộttrậnđấucôngcộngtồitệcóthểphátanthanhdanh,lãngphíthờigiancủabạnvàkhiếnbạnphảichịutổnthấtvềmặtchínhtrị.Vềcơbản,Boydđãtựhóathânthànhmộtloạinhím.Khôngcóconvậtnàomuốntấncôngmộtsinhvậtcóthểgâynhiềutổnhạinhưthế,dùnónhỏbéđếnthếnào;ngaycảnhữngconhổcũngđểchonóđượcyênthân.Vàđượcđểyên,Boydcóthêmsứcmạnh,tồntạiđủlâuđểhoànthànhdựánF-15vàF-16.Tiếngtăm,Boydbiết,làyếutốcơbản.Tiếngtămcủariêngbạncóthểkhôngnênđángsợ;nóichocùng,tấtcảchúngtaphảihòađồng,đóngcácvaitròchínhtrị,tỏradễthươngvàdễchịu.Thôngthườngđiềunàycóhiệuquảtốt,nhưngtrongnhữngthờiđiểmnguyhiểmvàkhókhăn,việcđượcxemlàrấtdễthươngsẽlàmhạibạn:nónóilênrằngbạncóthểbịđẩyvòngquanh,dễmấttinhthầnvàdễbịngăntrở.Nếubạnchưahềsẵnsàngchiếnđấuchốngtrảtrướcđó,khôngmộtđiệubộđedọanàocủabạncóthểtạođượcuytín.Thấuhiểu:cómộtgiátrịlớnlaotrongviệcđểchomọingườibiếtrằngkhicầnthiết,bạnsẽbỏrơivẻdễthươngvàngaylậptứctrởnênkhóchịuvàxấunết.Mộtvàichứngminhrõràng,thôbạolàđãđủ.Mộtkhimọingườixembạnlàmộtchiếnbinh,họsẽtiếpcậnbạnvớichútítsợhãitronglòng.VànhưMachiavelliđãnói,bịngườikhácsợthìtốthơnlàđượcngườikhácyêu.

Tưliệu:Khicácđốithủkhôngsẵnlòngđánhnhauvớibạn,đólàvìhọnghĩrằngđiềuđótráivớinhữnglợiíchcủahọ,hayvìbạnđãdẫndắthọtớiviệcsuynghĩnhưthế.

TônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

Hìnhảnh:Connhím.Trôngnócóvẻkhánguxuẩnvàchậmchạp,dễtrởthànhmồingon,nhưngkhinóbịđedọahaytấncông,nósẽxùgaithẳngđứnglên.Nếuchạmphải,lônggaisẽdễdàngxuyênquadathịtbạn,vàcàngcốnhổchúngrasẽcànglàmchochúngcongđầulạivàlúnsâuhơn,gâynhiềutổnthươnghơn.Nhữngaiđãđánhnhauvớinhímbiếtrằngkhôngbaogiờnênlặplạikinhnghiệmđó.Ngaycảkhikhôngđánhnhauvớinó,phầnlớnmọingườibiếtnêntránhnóvàđểchonóđượcyên.

HOÁNVỊMụcđíchcủanhữngchiếnlượcngănchặnlàlàmchomấtcanđảmtấncông,vàmộtvẻngoàihayhànhđộngđedọathôngthườngsẽcóhiệuquảnhưthế.Tuynhiên,trongmộtsốhoàncảnh,bạncóthểđạtđượcđiềuđómộtcáchantoànhơnbằngcáchlàmđiềungượclại:đóngvaicâmlặngvàkhiêmtốn.Tỏvẻkhôngmuốncôngkích,hayđãbịđánhbại,vàmọingườisẽđểchobạnyên.Mộtbềngoàivôhạicóthểmanglạithờigianchobạn:đólàcáchmàClaudiusđãtồntạitrongthếgiớichínhtrịLaMãđầydốitrá,bạolựctrênconđườngtrởthànhhoàngđếcủaông–ôngcóvẻnhưquávôhạikhôngđángđểquấyphá.Tuyvậy,chiếnlượcnàycầnsựkiênnhẫn,vàkhôngphảilànókhôngcónguycơ:bạnđãcốtìnhbiếnmìnhthànhmộtconcừunongiữabầysói.Nóichung,bạnphảigiữcácnỗlựcđedọacủamìnhtrongvòngkiểmsoát.Cẩnthậnđểkhôngtrởnênsaysưavớiquyềnlựcmàsựsợhãimangtới:sửdụngnónhưlàsựphòngthủvàonhữnglúcnguyhiểm,chứkhôngphảinhưsựtấncôngtheochọnlựacủabạn.Nóichocùng,việcdọadẫmmọingườiđưađếnnhữngkẻthù,vànếubạnkhôngthànhcôngtrongviệccủngcốtiếngtămdữdộicủamìnhbằngnhữngchiếnthắng,bạnsẽđánhmấtuytín.Nếucácđốithủ

củabạnnổigiậnđếnmứcquyếtđịnhchơitrògậyôngđậplưngông,bạncũngcóthểleothangtừmộtvụtranhcãitớimộtcuộcchiếntranhănmiếngtrảmiếng.Hãysửdụngchiếnlượcnàymộtcáchthậntrọng.

11

ĐỔIKHÔNGGIANLẤYTHỜIGIANCHIẾNLƯỢCPHIGIAOCHIẾN

Rútluitrướcmộtkẻthùmạnhkhôngphảilàdấuhiệucủasựyếuđuốimàcủasứcmạnh.Bởiviệccưỡnglạiniềmcámdỗđáptrảmộtkẻtấncôngsẽđemlạichobạnthờigianquýbáu–thờigianđểhồiphục,đểsuynghĩ,đểnắmđượctiềnđồ.Hãyđểchokẻthùtiếntới;thờigianquantrọnghơnlàkhônggian.Bằngcáchkhướctừkhôngchiếnđấu,bạnlàmhọtứcđiênlênvànuôidưỡnglòngngạomạncủahọ.Chẳngbaolâu,họsẽmởrộngquámứcbảnthânvàbắtđầuphạmsailầm.Thờigiansẽhélộrarằnghọlàkẻkhinhsuất,cònbạnlàkẻkhônngoan.Đôikhibạncóthểhoànthànhđượcnhiềunhấtbằngcách_không_làm_gì_cả.

RÚTLUIĐỂTIẾNTỚIVàođầuthậpniên1930,MaoTrạchĐông(1893-1976)làmộtngôisaođangnổilêntrongĐảngCộngsảnTrungQuốc.MộtcuộcnộichiếnnổragiữaCộngsảnĐảngvàQuốcdânĐảng;MaochỉhuynhữngchiếndịchchốnglạipheQuốcdân,sửdụngnhữngchiếnthuậtdukíchđểđánhhọhếtlầnnàysanglầnkhác,dùcóquânsốíthơnnhiều.ÔngcũngphụcvụvớitưcáchchủtịchcủachínhphủCộngsảnTrungQuốcmớihìnhthành,vànhữngbàixãluậnđầykhiêukhíchcủaôngvềchiếnlượcvàtriếthọcđượcđọcmộtcáchrộngrãi.ThếrồimộtcuộctranhchấpquyềnlựcbùngnổgiữanhữngngườiCộngsản:MộtnhómtrithứcđượcđàotạoởLiênXôgọichunglà28ngườiBônsêvich(28B)cốgiànhquyềnkiểmsoátđảng.HọkhinhthườngMao,xemsởthíchđốivớichiếntranhdukíchcủaônglàmộtdấuhiệucủasựnhútnhát,nhunhược,vàsựủnghộtíchcựcđốivớicáchmạngnôngdâncủaônglàmộtbướclùi.Thayvìthế,họủnghộchiếntranhđốimặt,trựctiếpchiếnđấuvớipheQuốcdânđểkiểmsoátcácthànhphốvàkhuvựcchủchốt,nhưngườiCộngsảnđãthựchiệnởNga.Dầndầnnhóm28BcôlậpMaovàtướcđiquyềnlựccủaôngcảvềchínhtrịlẫnquânsự.Năm1934,họquảnthúcôngtạinhàởmộtnôngtrạithuộcHồNam. NhữngbạnhữuvàđồngđộicủaMaocảmthấyôngđãbịngãmộtcúchoángvángtừđỉnhcaoquyềnthế.Nhưngbấthạnhhơncảcúngãđólàsựchấpnhậnnómộtcáchhiểnnhiêncủaông:ôngkhôngkêugọinhữngngườiủnghộđấutranhchốngtrả,ôngthôixuấthiệntrướccôngchúngvàhoàntoànbiếnmất.Cõlẽnhóm28Bđúng:Maolàmộttênhènnhát.Cùngnămđó,pheQuốcdânĐảng–dotướngTưởngGiớiThạchchỉhuy,mởmộtchiếndịchmớiđểtiêudiệtpheCộngsản.KếhoạchcủahọlàbaovâyHồngquântrongcáccứđịavàgiếtchotớingườicuốicùng.Lầnnàydườngnhưhọđãthànhcông.Nhóm28Bdũngcảmchốngtrả,chiếnđấuđểgiữlạimộtvàithànhphốvàkhuvựcdướisựkiểmsoátcủaCộngsản,nhưngpheQuốcdânđôngquânhơnhọ,đượcvũtrangtốtvàcónhữngcốvấnquânsựĐứcgiúpđỡ.PheQuốcdânchiếmhếtthànhphốnàytớithànhphốkhácvàdầndầnvâychặtpheCộngsản. HàngngànngườiđãđàongũkhỏiHồngquân.Cuốicùng,nhữngbinhsĩcònlạicủanó–khoảng100.000người–cốphávỡvòngvâycủapheQuốcdânvàtiếnvềhướngtâybắc.Maocùngchạytheohọ.Chỉđếnlúcnàyôngmớibắtđầulêntiếngchấtvấnvềchiếnlựccủanhóm28B.Họđangrútluitheomộtđườngthẳng,ôngnhậnxét,khiếnpheQuốcdândễtruyđuổihọhơn,vàhọdichuyểnquáchậm,mangtheoquánhiềutưliệu,nhữngtủhồsơvàcácthứđồđạckháctừnhữngvănphòngcũ.HọđanghànhđộngnhưthểtoànbộquânđộichỉđangchuyểntrạivàdựtínhtiếptụcchiếnđấuvớipheQuốcdântheophươngthứccũ,vìcácthànhphốvàvùngđất.Maolậpluậnrằngcuộchànhquânmớinàykhôngnênlàmộtcuộcthoáiluitạmthờitớivùngđấtantoàn,màlàmộtcáigìđólớnlaohơn.ToànbộquanđiểmcủađảngcầnphảixemxétlạithayvìsaochépnhữngngườiBônsêvich,họnênsángtạoramộtcuộccáchmạngriêngbiệtcủangườiTrungQuốcdựavàolựclượngnôngdân,nhómdâncưđôngđảonhấtcủaTrungQuốc.Đểhoànthànhđiềunày,họcầncóthờigianvàthoátkhỏisựtấncông.Họnêntiếnvềhướngtâynam,tớimiềnxaxôinhấtcủaTrungQuốc,nơikẻthùkhôngthểtìmtới.CácsĩquanHồngquânbắtđầunghetheoMao:cácchiếnthuậtdukíchcủaôngđãthànhcôngtrướcđó,vàchiếnlượccủanhóm28Brõràngđãthấtbại.Họdầndầnlàmtheonhữngýtưởngcủaông.Họdichuyểnmộtcáchnhẹnhàng,chỉhànhquânvàobanđêm,quanhquangoặtlạiđểthoátkhỏisựtruyđuổicủapheQuốcdânĐảng,họtriệutậpnhữngbuổimíttinhđểtuyểnmộnôngdânchiếnđấuvìlýtưởngcủahọ.Theocáchnàođó,Maođãtrởthànhngườichỉhuykhôngchínhthứccủaquânđội.Mặcdùquânsốítchỉbằngmộtphầntrăm,dướisựchỉđạocủaông,HồngquânđãthoátkhỏipheQuốcdânvàvàotháng10/1935,đitớinhữngmiềnxanhấtcủatỉnhSơnTây,nơicuốicùngnóđãantoàn.Saukhivượtqua24consông,18dãynúivàchịunhiềutổnthất,quânđộiđãkếtthúccuộc

“Trườngchinh”củanó.Nógiảmđimộtcáchnhanhchóng,lúcnàychỉcòn6.000quân,nhưngmộtloạihìnhmớicủađảngđãđượctôiluyện,loạihìnhmàMaođãmongmuốntừlâu:mộtnhómnhữngcánbộchícốttậntụy,tintưởngvàocuộccáchmạngnôngdânvàđitheođườnglốichiếntranhdukích.ỞSơnTây,khôngbịtấncông,đảngđãđượcthanhlọcnàyđãdầndầnhồiphục,rồibắtđầutruyềnbáchủtrươngcủanó.Cuốicùng,năm1949pheCộngsảnđãđánhbạipheQuốcdânvàtrụcxuấthọrakhỏilụcđịaTrungHoa.DiễndịchMaosinhravàlớnlênởmộtnôngtrại,vàđờisốngnôngdânTrungHoarấtkhắcnghiệt.Mộtngườinôngdânphảinhẫnnại,sốngdựavàonhữngmùavàthờitiếtthấtthường.Hàngngànnămtrướcđó,Đạogiáođãnảysinhtừcuộcsốngkhókhănnày.MộtkháiniệmcơbảncủaĐạogiáolàvôvi–ýtưởngvềhànhđộngthôngquakhônghànhđộng,vềviệckiểmsoátmộthoàncảnhbằngcáchkhôngcốgắngkiểmsoátnó,củaviệccaitrịbằngcáchtừbỏcaitrị.Vôvibaohàmniềmtinrằngbằngcáchphảnứngvàchiếnđấuchốnglạicáchoàncảnh,bằngcáchthườngxuyênđấutranhtrongcuộcsống,thậtrabạnđãbướclùilại,tạothêmnhiềutrởlựctrênđườngvànhữngkhókhănchobảnthân.Đôikhitốtnhấtlànằmthấpxuống,khônglàmgìcảmàcứđểmặcchomùađôngtrôiqua.Trongnhữngthờiđiểmđóbạncóthểtậptrungbảnthânlạivàcủngcốđặctínhcủabạn.Lớnlênởmộtnôngtrại,Maođãthẩmthấunhữngýniệmnàyvàthườngxuyênápdụngchúngvàochínhtrịvàchiếntranh.Trongnhữngthờiđiểmnguyhiểm,khikẻthùmạnhhơn,ôngkhôngngạingùngrútlui,dùôngbiếtrằngnhiềungườisẽxemđiềunàynhưmộtdấuhiệucủasựnhunhược.Ôngbiếtthờigiansẽchỉranhữnglỗhổngtrongchiếnlượccủakẻthù,vàôngcóthểsửdụngthờigianđóđểphảnảnhlạibảnthânvàcóđượcmộttầmnhìntoàncảnh.ÔngbiếnthờikỳthoáiluiởHồNamkhôngphảilàmộtsựnhụcnhãmàbiếnthànhmộtchiếnlượctíchcực.Tươngtự,ôngsửdụngcuộcTrườngchinhđểtruirènmộtđặctínhmớichoĐảngCộngsản,sángtạonênmộtkiểutínđồmới.Khimùađôngcủaôngđãquađi,ônglạinổilên–nhữngkẻthùkhôngchốngnổinhượcđiểmcủachínhhọ,cònôngtựcủngcốsứcmạnhcủamìnhthôngquamộtthờikỳthoáilui. Chiếntranhcótínhngụytạo:bạncóthểnghĩrằngmìnhmạnhmẽvàđangcólợithếtrướckẻthù,nhữngthờigiansẽchỉrarằngthậtrabạnđangtiếnvàomốinguyhiểmlớn.Bạncóthểkhôngbaogiờthậtsựbiết,vìsựchìmđắmvàothựctạiđãtướcđitầmnhìnchânthậtcủachúngta.Việctốtnhấtbạncóthểlàmlàtựrũbỏnhữngkhuônmẫulườinhát,mangtínhquyướccủatưduy.Khôngphảilúcnàotiếntớicũnglàđiềutốt;khôngphảilúcnàothoáiluicũnglàyếukém.Thậtra,trongnhữngthờiđiểmkhókhănhaynguyhiểm,việckhướctừchiếnđấuthườnglàchiếnlượchaynhất:bằngcáchtránhgiaochiếnvớikẻthù,rốtcuộcbạnkhôngmấtgìđánggiácảvàcóthờigianđểquayvàonộibộ,xemxétlạicácýniệmcủamình,cáchlynhữngtínđồchânchínhvớinhữngkẻcơhội.Thờigiantrởthànhđồngminhcủabạn.Bằngcáchkhônglàmgìởbênngoài,bạncóđượcsứcmạnhbêntrong,màsauđósẽchuyểnthànhmộtquyềnnăngtolớn,khiđãđếnlúchànhđộng.Khônggian,tôicóthểkhôiphụclại.Thờigian,khôngbaogiờ.NapoleonBonaparte(1769–1821)CÁCYẾUTỐCƠBẢNVấnđềmàtấtcảchúngtaphảiđốimặt,trongchiếnlượccũngnhưtrongđờisống,làviệcmỗichúngtalàđộcnhấtvàcómộtcátínhđộcnhất.Nhữnghoàncảnhcủachúngtacũngcótínhđộcnhất;khôngcóhoàncảnhnàothậtsựlặplạichínhnó.Nhưngthôngthườngchúngtahiếmkhinhậnthứcvềcáilàmchochúngtakhácbiệtnhau–nóicáchkhác,vềviệcchínhtathậtsựlàai.Cácýniệmcủachúngtađếntừsáchvở,thầycô,mọikiểuảnhhưởngvôhìnhkhác.Chúngtaphảnứnglạicácsựkiệnmộtcáchmáymóctheothóiquenthayvìcốthấuhiểusựkhácbiệt

củachúng.Trongquanhệxửtrívớimọingườicũngvậy,chúngtadễbịtácđộngbởinhịpđộvàtâmtrạngcủahọ.Tấtcảnhữngđiềunàytạonênmộtdạngsươngmù.Chúngtakhôngthểnhìnnhữngsựkiệntheothựcchấtcủachúng;chúngtakhôngtựbiếtbảnthân.Côngviệccủabạnvớitưcáchmộtchiếnlượcgiarấtđơngiản:nhìnrasựkhácbiệtgiữabạnvàmọingườikhác,đểhiểuthấubảnthân,vịthếcủabạnvàkẻthùcùngnhiềucàngtốt,đểcótầmnhìnbaoquáthơnđốivớicácsựkiện,đểbiếtnhữngsựvậttheothựcchấtcủachúng.Trongsựnáoloạncủacuộcsốnghàngngày,đâylàđiềukhôngdễdàng–thựcsự,sứcmạnhđểthựchiệnnóchỉcóthểđếntừviệcbiếtkhinàovàbằngcáchnàođểthoáilui.Nếubạnluôntiếntới,luôntấncông,luônphảnứngvớimọingườimộtcáchcảmtính,bạnkhôngcóthờigianđểcómộttầmnhìnbaoquát.Cácchiếnlượccủabạnsẽyếukémvàmáymóc,dựatrênnhữngđiềuđãxảyratrongquákhứvàđốivớimộtaiđókhác.Nhưmộtconkhỉ,bạnbắtchướcthayvìsángtạo.Thoáiluilàđiềuđôilúcbạnphảithựchiện,đểtìmthấybảnthânvàtáchmìnhrakhỏinhữngảnhhưởnglâylan.Vàlúctốtnhấtđểlàmđiềunàylàtrongnhữngthờiđiểmkhókhănvànguyhiểm.Nóimộtcáchbiểutượng,sựthoáiluicótínhtôngiáo,hayhuyềnthoại.NhờbỏtrốnvàosamạcmàMosesvàngườiDoTháicókhảnăngcủngcốđặctínhcủahọvàxuấthiệnlạinhưlàmộtlựclượngxãhộivàchínhtrị.ChúaJesustrảiqua40ngàytrongrừng,vàcảMohammedcũngbỏtrốnkhỏiMeccavàothờiđiểmnguyhiểmlớnđểthoáiluitrongmộtthờikỳ.Ôngvàmộtnhómnhỏnhữngngườiủnghộthântínnhấtđãsửdụngthờikỳnàyđểthắtchặtmốiliênkếtcủamình,đểthấuhiểuhọlàaivàhọđạidiệnchođiềugì,đểchothờigianthựchiệntốthiệulựccủanó.RồinhómtínđồbénhỏnàytáixuấtđểthốngtrịMeccavàbánđảoẢrập,vàsauđó,khiMohammedmất,nóđãđánhbạingườiByzantinevàđếquốcBaTư,truyềnbáIslamgiáotrênnhữnglãnhthổmênhmông.Trênkhắpthếgiớimỗihuyềnthoạiđềucómộtanhhùngđãphảithoáilui,ngaycảchínhbảnthânHades[Diêmvương]trongtrườnghợpcủaOdysseus,đểtìmrabảnthânmình.NếuMosesởlạivàđánhnhauởAiCập,ngườiDoTháihẳnchỉcònlàmộtdòngcướcchútronglịchsử.NếuMohammedtấncôngkẻthùởMecca,hẳnôngđãbịnghiềnnátvàquênlãng.Khiđánhnhauvớimộtkẻmạnhhơn,bạnđánhmấtnhữngvậtsởhữuvàvịthếcủamình;bạnđánhmấtkhảnăngsuynghĩthôngsuốtđểtựcáchlyvàphânbiệtbảnthân.Bạntrởnênbịđầuđộcbởinhữngcảmxúcvàbạolựccủakẻtấncôngtheonhữngcáchthứcmàbạnkhôngthểhìnhdungđược.Tốthơnnênchạytrốnvàsửdụngthờigianmàcuộctrốnchạyđómangtớiđểquayvàobêntrong.Cứđểchokẻthùchiếmlấyđấtđaivàtiếntới;bạnsẽhồiphụcvàxoaychuyểntìnhthếkhiđếnlúc.Quyếtđịnhthoáiluikhôngchứngtỏsựyếuđuốimàlàsứcmạnh.Nólàđỉnhcaocủasựkhônngoanchiếnlược.Bảnchấtcủasựthoáiluilàkhướctừkhônggiaochiếnvớikẻthùvớibấtkỳgiánào,dùvềmặttâmlýhayvậtchất.Bạncóthểlàmđiềunàyđểphòngngự,tựbảovệbảnthân,nhưngnócũngcóthểlàmộtchiếnlượctíchcực:bằngcáchkhônggiaochiếnvớinhữngkẻthùhunghãn,bạncóthểtrêutứcvàlàmchohọmấtthăngbằngmộtcáchhiệuquả.TrongThếchiếnI,AnhvàĐứctiếnhànhmộtcuộcchiếntranhbênlềởĐôngPhi,nơimàmỗinướcđềucómộtthuộcđịa.Năm1915,chỉhuyquânAnh,TrungtướngJanSmuts,tiếnquânđểtấncôngmộtlựclượngĐứcnhỏhơnởvùngĐôngPhithuộcĐức,doĐạitáPaulvonLettow-Vorbeckchỉhuy.Smutshyvọngsẽchiếnthắngnhanhchóng;ngaykhikếtliễuxongquânĐức,quâncủaôngsẽdichuyểntớinhữngchiếntrườngquantrọnghơn.NhưngvonLettow-Vorbeckkhôngchịugiaochiếnvớiôngvàrútluivềhướngnam.Smutstiếnquântruyđuổi.Lầnnàysanglầnkhác,SmutsnghĩrằngôngđãdồnđượcVorbeckvàochântường,chỉđểpháthiệnrarằngviênsĩquanĐứcđãđikhỏitrướcđómộtgiờ.Nhưbịhúttheomộtmẩunamchâm,SmutsđuổitheoVorbeck,băngquanhữngsôngnúi,nhữngcánhrừng.CáctuyếntiếptếcủaSmutstrảidàihàngtrămdặm,binhlínhcủaônglúcnàydễbịxâmhạibởinhữnghànhđộngtấncôngquấyrốinhỏlẻcủaquânĐức,làmhủyhoạitinhthầnquânAnh.Salầytrongnhữngcánhrừnggiàđộchại,khithờigiantrôiqua,quânđộiĐứcbịtiêuhaonặngnềbởicáiđóivàbệnhtậtmàchưahềcómộttrậnđánhthậtsựnào.Trướckhicuộcchiếnkếtthúc,vonLettow-Vorbeckđãdẫndắtkẻthùvàomộtcuộcđuổibắtmèovờnchuộtkéodài4năm,hoàn

toàntróitaynhữnglựclượngAnhtinhnhuệvàchẳngđưalạichohọmộtlợiíchnào.Smutslàmộtviênchỉhuycốchấp,cẩnthậnvàhunghãn.Ôngthíchđánhbạikẻthùthôngquahànhbinhtrênchiếnđịa.VonLettow-Vorbeckđãlợidụngsởthíchnày:ôngtừchốigiaochiếnvớiSmutsởtrậnđịađốiđầunhưngởgầnmộtcáchkhiêukhích,chỉngayngoàitầmvới,nétránhkhỏikhảnănggiaochiếnnhưngvẫngiữchoquânAnhlaovàorừngrậm.Tứcđiênlên,Smutstiếptụctruyđuổi,VorbeckđãsửdụngnhữngvùngđấtmênhmôngvàthờitiếtkhắcnghiệtcủachâuPhiđểhủydiệtquânAnh.Đasốmọingườiphảnứngvớisựtấncôngbằngcáchcứdâydưavớinótheomộtlốinàođó.Điềunàygầnnhưkhôngthểnàokiềmchếđược.Bằngcáchhoàntoàntáchrờikhỏiđóvàrútlui,bạnchothấysứcmạnhvàsựkiềmchếlớnlao.Kẻthùmongđợisựphảnứngcủabạnmộtcáchtuyệtvọng:sựrútluikhiếnhọtứctốivàkhiêukhíchhọtiếptụctấncông.Vìthế,hãyrútlui,đánhđổikhônggianlấythờigian.Giữbìnhtĩnhvàcânbằng.Cứđểhọchiếmlấyđấtđaimàhọmuốn;nhưquânĐức,dụdỗhọlaovàokhoảngchânkhôngcủasựvôhànhđộng.Họsẽbắtđầumởrộngquámứcbảnthânvàphạmsailầm.Thờigianởvềphíabạn,vìbạnkhôngphíphạmchútthờigiannàovàonhữngtrậnchiếnvôích.Chiếntranhnổitiếnglàđầytínhbấtngờ,đầynhữngsựkiệnkhôngthểlườngtrướccóthểlàmtrìtrệvàpháhỏngngaycảmộtkếhoạchtốtnhất.CarlvonClausewitzgọiđólà“sựxungđộtchiếnlược”[friction].ChiếntranhlàmộtminhhọathườngxuyênchođịnhluậtMurphy:nếuđiềubấtkỳnàođócóthểsai,thìnósẽsai.Nhưngkhibạnrútlui,khibạnđổikhônggianlấythờigian,bạnđanglàmchođịnhluậtMurphytrởnênhữuhiệuchomình.ĐốivớivonLettow-Vorbeckcũngthế;ôngbiếnSmutsthànhnạnnhâncủađịnhluậtMurphy,đemlạichomìnhđủthờigianđểkhiếnchođiềuxấunhấttrôiqua.TrongcuộcChiếntranh7năm(1756-63),ĐạiđếFrederickcủaPhổđãđươngđầuvớicáclựclượngquânÁo,PhápvàNgaởmọiphía,tấtcảđềuquyếttâmxẻoôngrathànhtừngmảnh.Làmộtchiếnlượcgiathườngthíchtấncông,lầnnàyFredericklạithiênvềphòngngự,dùngnhữngthủthuậtcủamìnhđểkéodàithờigianvàthoátkhỏitấmlướimàkẻthùđangtungrađểbắtông.Nămnàysangnămkhác,ôngcốxoayxởthoátkhỏithảmhọa.Rồi,độtnhiên,nữSahoàngElizabethcủaNgachết.BàtaghétcayghétđắngFrederick,nhưngngườicháuvàlàkẻkếvịcủabà,SahoàngPeterIII,làmộtchàngtraibướngbỉnhkhôngưabàcôcủamìnhvàrấthâmmộĐạiđếFrederick.ÔngtakhôngchỉrútquânNgarakhỏicuộcchiến,màcònkếtđồngminhvớiquânPhổ.Cuộcchiếntranh7nămkếtthúc;phépmầumàFrederickcầnđãxuấthiện.Nếuôngđầuhàngvàothờiđiểmtồitệnhấthaycốđánhnhauđểtìmlốithoát,hẳnôngđãđánhmấtmọithứ.Thayvìthế,ôngluồnláchđểtạothờigianchođịnhluậtMurphypháthuyhiệulựccủanóđốivớikẻthù.Chiếntranhlàmộtcôngviệcmangtínhvậtchất,diễnraởmộtnơichốncụthể:cáctướnglĩnhdựavàonhữngtấmbảnđồvàhoạchđịnhcácchiếnlượcđượctìmraởnhữngvịtrícụthể.Nhưngthờigiancũngquantrọngkhôngkémkhônggiantrongtưduychiếnlược,vàviệcbiếtcáchsửdụngthờigiansẽbiếnbạnthànhmộtchiếnlượcgiacaocấp,mangtớimộtchiềukíchbổsungchocáccuộctấncôngvàsựphòngngựcủabạn.Đểthựchiệnđiềunày,bạnphảingừngsuynghĩvềthờigiannhưlàmộtđiềutrừutượng:trongthựctế,bắtđầutừgiâyphútbạnchàođời,thờigianlàtấtcảnhữnggìbạncó.Nólàtàisảnchânchínhduynhấtcủabạn.Lúcnàomọingườicũngcóthểtướcđoạtmấtnhữngvậtbạnsởhữu,nhưng–trừphibịgiếtchết–ngaycảkẻtấncônghùngmạnhnhấtcũngkhôngthểcướpđithờigiancủabạntrừphibạnđểchohọlàmđiềuđó.Ngaycảkhibịgiamtrongtù,thờigiancũnglàcủachínhbạn,nếubạnsửdụngnóchocácmụcđíchcủachínhbạn.Lãngphíthờigianvàonhữngtrậnchiếnmàbạnkhôngchọncòntệhơnlàphạmsailầm,đólàsựnguxuẩnởmứcđộcaonhất.Thờigianđãmấtkhôngbaogiờcóthểtìmlạiđược.

Hìnhảnh:Cátsamạc.Trongsamạckhôngcógìđểănvàđểsửdụngchochiếntranh;chỉcátvàkhônggiantrốngrỗng.Thỉnhthoảnghãyrútluivàosamạc.Đểtưduyvànhìnthấyvớisựsángsuốt.Thờigianởđóchuyểnđộngchậmchạp,vàđólàcáibạncần.Khinằmdướisựtấncông,hãyluivàosamạc,dẫndụkẻthùcủabạnvàomộtnơimàhọsẽđánhmấtmọinhận

thứcvềthờigianvàkhônggianvàrơivàovòngkiểmsoátcủabạn.

Tưliệu:Duytrìkỷluậtvàsựbìnhthảntrongkhichờđợisựhỗnloạnxuấthiệngiữaquânthùlànghệthuậtlàmchủbảnthân.

TônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

HOÁNVỊKhikẻthùtấncôngbạnvớilựclượngápđảo,thayvìrútlui,đôikhibạncóthểquyếtđịnhgiaochiếntrựctiếpvớihọ.Bạnđangkêugọisựtửvìđạo,thậmchícólẽđanghyvọngnó,nhưngngaycảsựtửvìđạocũnglàmộtchiếnlược,vàlàmộtsựthậtcổxưa:sựtửvìđạobiếnbạnthànhmộtbiểutượng,mộtđiểmquytụchotươnglai.Chiếnlượcnàysẽthànhcôngnếubạnđủtầmquantrọng–nếusựthấtbạicủabạncómộtýnghĩatượngtrưng–nhưngnhữnghoàncảnhphảilàmnốibậtchínhnghĩacủamụctiêucủabạnvàsựxấuxacủamụctiêucủakẻthù.Sựhysinhcủabạnphảilàđộcnhấtvônhị:việccóquánhiềungườitửvìđạo,trảitrênthờigianquádài,sẽpháhỏnghiệuquả.Trongnhữngtrườnghợpcựckìyếuớt,khiđốiđầuvớimộtkẻthùtolớnmộtcáchkhôngthểngờ,sựtửvìđạocóthểđượcsửdụngđểchỉrarằngtinhthầnchiếnđấucủaphíabạnkhôngthểbịdậptắt,mộtcáchthứchữuhiệuđểnângcaotinhthần.Nhưng,nóichung,sựtửvìđạolàmộtvũkhínguyhiểmvàcóthểcóhiệuquảngược,vìbạncóthểkhôngcònởđóđểnhìnthấynó[diễntiếnrasao],vàcáchiệuquảcủanóquámạnhđểcóthểkiểmsoátđược.Nócũngđòihỏiphảiquanhiềuthếkỷđểcótácdụng.Ngaycảkhinócóthểtỏrathànhcôngvềmặtbiểutượng,mộtchiếnlượcgiagiỏinêntránhnó.Thoáiluiluônlàchiếnlượctốtnhất.Tựthânsựthoáiluikhôngbaogiờlàmộtmụcđích;ởmộtđiểmnàođóbạnphảiquaylạivàchiếnđấu.Nếubạnkhônglàmđiềuđó,sựthoáiluinênđượcgọimộtcáchchínhxáchơnlàsựđầuhàng:kẻthùchiếnthắng.Chiếnđấurốtcuộclàđiềukhôngthểnàotránhkhỏi.Thoáiluichỉcóthểlàtạmthời.

PHẦNIVCHIẾNTRANHCÔNGKÍCHNhữngnguyhiểmlớnnhấttrongchiếntranh,vàtrongđờisống,đếntừsựbấtngờ:mọingườikhôngphảnứngtheocáchmàbạnnghĩ,cácsựkiệnlàmrốitungnhữngkếhoạchcủabạnvàtạonênsựlúngtúng,cáchoàncảnhđanglấnáp.Trongchiếnlược,sựkhôngnhấtquángiữađiềumàbạnmuốnxảyravàđiềuthậtsựxảyrađượcgọilà“sựxungđộtchiếnlược”[friction].Ýniệmnằmsauviệcthựchiệnchiếntranhcôngkíchtheoquyướcrấtđơngiản:bằngcáchtấncôngphíabênkiatrước,đánhvàonhữngđiểmdễtổnthươngcủanó,nắmlấythếchủđộngvàkhôngbaogiờđểnóvuộtkhỏitay,vậylàbạnđãsángtạonênhoàncảnhcủachínhbạn.Trướckhicómộtsựxungđộtchiếnlượcnàobòvàovàpháhoạingấmngầmnhữngkếhoạchcủabạn,bạnđãchuyểnsangcôngkích,vànhữngđònliêntiếpcủabạnsẽtrútkhánhiềusựxungđộtchiếnlượclênkẻthùđếnmứcnóbịsụpđổ.

Đâylàhìnhthứcchiếntranhđượcthựchànhbởiđasốnhữngngườichỉhuytronglịchsử,vàsựbíẩnnằmtrongthànhcôngcủahọlàmộttổnghợphoànhảogiữatríthôngminhchiếnlượcvàsựtáobạo.Thànhtốchiếnlượcđếntừsựhoạchđịnh:đặtramộtmụctiêutổngthể,tìmnhữngconđườngđểđitớiđó,vàsuynghĩvềtoànbộkếhoạchthôngquatừngchitiếtlớn.Điềunàycónghĩalàsuynghĩtrongquimômộtchiếndịchchứkhôngphảiđốivớinhữngtrậnchiếnđơnlẻ.Nócũngcónghĩalàsựhiểubiếtnhữngđiểmmạnhvàđiểmyếucủađốiphương,đểbạncóthểxácđịnhnhữngcúđánhvàocácchỗdễtổnthươngcủanó.Cànghoạchđịnhmộtcáchchitiết,bạncàngcảmthấytựtinkhitiếnvàotrậnchiến,vàcàngdễtheođúnghướngkhicácvấnđềkhôngthểtránhkhỏinảysinh.Tuynhiên,trongbảnthânsựtấncông,bạnphảirađònvớimộttinhthầnvàsựtáobạocaođếnmứchấtngãkẻthù,khôngđểchohọcómộtxunglượngcưỡngkhángnàođốivớisựcôngkíchcủabạn.

Mườimộtchươngsausẽdẫndắtbạnđivàohìnhthứcthựchiệnchiếntranhtốicaonày.Chúngsẽgiúpbạnđặtnhữngmongmuốnvàmụctiêucủabạnvàomộtbộkhungrộnglớnhơnđượcbiếtđếnnhưlà“tổngchiếnlược”.Chúngsẽchỉchobạnbiếtcáchnhìnvàokẻthùvàpháthiệnranhữngbímậtcủahọ.Chúngsẽmôtảmộtkếhoạchcócơsởchặtchẽmangtớichobạnnhữngchọnlựatấncônglinhhoạtrasaovànhữngkỹthuậthànhbinhcụthể(hànhbinhthọcsườn,baovây)vàcácdạngthứctấncông(đánhvàonhữngtrọngtâm,đẩykẻthùvàonhữngvịtríyếuđiểmlớn)cóhiệuquảxuấtsắctrongchiếntranhcóthểđượcápdụngnhưthếnàotrongđờisống.Cuốicùng,chúngsẽchỉchobạncáchthứckếtthúcchiếndịchcủabạn.Khôngcómộtkếtthúchùnghồnđápứngchonhữngmụctiêutổngthểcủabạn,tấtcảmọiđiềubạnđãlàmđềulàvôgiátrị.

12

THUATRONGNHỮNGTRẬNĐÁNHNHƯNGTHẮNGCUỘCCHIẾNTRANHTỔNGCHIẾNLƯỢC

Nhữngtrậnchiếnhàngngàyvớinhữngngườiquanhbạnkhiếnbạnđánhmấttầmnhìnvềđiềuđángkểduynhất:chiếnthắngvàophútcuối,sựthànhtựucủanhữngmụctiêulớnlaohơncủaquyềnnănglâudài.Tổngchiếnlược[grandstrategy]lànghệthuậtnhìnrabênngoàitrậnchiếnvàtínhtoántrước.Nóđòihỏibạntậptrungvàomụctiêutốihậucủabạnvàmưutínhđểđạtđượcnó.Trongtổngchiếnlược,bạncânnhắcnhữngphânnhánhchínhtrịvàcáchậuquảlâudàicủađiềubạnthựchiện.Thayvìphảnứngmộtcáchcảmtínhvớimọingười,bạnhãykiểmsoátvàlàmchonhữnghànhđộngcủabạncóchiềukíchlớnrộnghơn,tinhvivàhữuhiệuhơn.Cứđểchohọrơivàonhữngkhúcmắcquanhcocủatrậnchiến,nhấmnhápnhữngchiếnthắngbénhỏcủahọ.Tổngchiếnlượcsẽđưabạntớiphầnthưởngcuốicùng:tiếngcườichungcuộc.

CHIẾNDỊCHLỚNLớnlêntronghoàngcungMacedonia,Alexander(356-322Tr.CN.)đượcxemlàmộtthanhniênkhálạlùng.Ôngthíchnhữngtròtiêukhiểntraitrẻthôngthường,nhưngựavàchiếntranh;từngchiếnđấubêncạnhchaông,VuaPhilipII,trongnhiềutrậnđánh,ôngđãchứngtỏđượcsựdũngcảmcủamình.Nhưngôngcũngyêuthíchtriếthọcvàvănhọc.ThầycủaônglàtriếtgiavĩđạiAristotle,vàchịuảnhhưởngcủaôngấy,ôngthíchtranhluậnvềchínhtrịvàkhoahọc,nhìnnhậnthếgiớimộtcáchrấtmựcthảnnhiên.Olympias,mẹcủaông,làmộtphụnữbíẩn,tinvàonhữngđiềuhuyềnhoặc.BàđãcónhữngviễntượngvàongàysinhraAlexanderrằngmộtngàynàođóôngsẽthốngtrịtoànthếgiớiđượcbiếtđến.BàkểchoôngnghevềchúngvànhữngcâuchuyệnvềAchilles,ngườimàgiađìnhcủabàxemlàmộtbậcgiatiên.Alexanderyêuquímẹcủaông(trongkhiđóghétchamình)vàxemnhữngtiênđoáncủabàlàđiềunghiêmtúc.Ngaytừrấtsớm,ôngđãtựxemmìnhlàmộtconngườinàođócaohơncảmộtvịhoàngtử.AlexanderđượcđưalênlàmngườikếvịvuaPhilip,vàđấtnướcmàôngsắpthừakếđãlớnmạnhmộtcáchđángkểtrongthờikỳvuachacủaôngtrịvì.Trongsuốtnhiềunăm,vuaPhilipđãxâydựngquânđộiMacedoniathànhmộtlựclượngđứngđầutrongtoàncõiHyLạp.ÔngtađãđánhbạiThebesvàAthensvàđãthốngnhấttấtcảnhữngthànhbangcủaHyLạp(ngoạitrừSparta)vàomộtliênminhHyLạpdướiquyềnlãnhđạocủamình.Ôngtalàmộtnhàcaitrịmánhkhóe,đángsợ.Thếrồi,năm336Tr.CN.,mộtquýtộcbấtbìnhđãámsátôngta.ĐộtnhiênthấyMacedoniacóthểdễxâmhại,Athenstuyênbốlykhaikhỏiliênminh.Nhữngthànhbangkháccũnglàmtheo.Lúcbấygiờ,cácbộtộcởphíabắcđedọasẽxâmlượcMacedonia.HầunhưchỉtrongmộtđêmđếquốcbénhỏcủaPhilipđãtanrã.KhiAlexanderlênngôi,ôngmớihaimươituổi,vànhiềungườicholàôngchưasẵnsàng.Đólàmộtthờiđiểmtồitệđểhọchỏicôngviệctrịvì;cáctướnglĩnhvànhữnglãnhtụchínhtrịởMacedoniamuốnchechởôngdướiđôicánhcủahọ.HọkhuyênôngđichầmchậmđểcủngcốvịtrícủaôngtrongquânđộilẫnởMacedoniavàrồisẽdầndầncảicáchliênminhthôngquasứcmạnhvàmưumẹo.ĐólàđiềumàPhilipđãlàm.NhưngAlexanderkhôngnghetheo;ôngcómộtkếhoạchkhác,haycóvẻlànhưvậy.KhôngđểchonhữngkẻthùbêntrongvàbênngoàiMacedoniacóthờigiantổchứcchốnglạiông,ôngdẫnquânđộinamtiếnvàtáichinhphụcThebestrongmộtloạthànhbinhnhẹnhàng.Kếđến,ôngtiếnquântớiAthens.Sợôngtrừngphạt,họcầuxinthathứvàxintáinhậpliênminh.Alexanderchấpnhậnthỉnhcầucủahọ. Vịhoàngtửtrẻlậpdịđãchứngtỏbảnthânlàmộtvịvuatáobạovàkhôngthểnàolườngtrước–tấncôngmộtcáchtáobạo,thếnhưnglạitỏrathươnghạiAthensmộtcáchbấtngờ.Khómàhiểuđượcông,nhưngnhữngcuộchànhbinhđầutiêncủaôngvớitưcáchnhàvuađãkhiếnchonhiềungườingưỡngmộ.Tuynhiên,độngtháitiếptheocủaôngcònlạlùngvàtáobạohơn:thayvìhoạtđộngđểcủngcốnhữngthànhquảvàliênminhmongmanhcủamình,ôngdựtínhtiếnhànhmộtcuộcthánhchiếnchốngđếquốcBaTư,kẻthùlớnnhấtcủaHyLạp.Khoảng150nămtrướcđó,quânBaTưđãcốxâmlăngHyLạp.Họgầnnhưthànhcông,vàviệccốgắngthêmlầnnữađểchinhphụchẳnHyLạpvẫncònlàgiấcmơcủahọ.VớisựđedọathườngtrựccủaBaTư,ngườiHyLạpkhôngbaogiờđượcsốngyênthân,vàngànhthươngmạihànghảicủahọbịhảiquânBaTưcâuthúc.Năm334Tr.CN.,Alexanderchỉhuymộtđạoquânthốngnhấtgồm35.000binhlínhHyLạpbăngquaeobiểnDardanelletiếnvàovùngTiểuÁ,phầncựctâycủađếquốcBaTư.TrongtrậngiaochiếnđầutiênvớikẻthùởGranicus,quânHyLạpđãđánhtantácquânBaTư.CáctướnglĩnhcủaAlexanderchỉcóthểngưỡngmộsựtáobạocủaông:cóvẻnhưôngđãsẵnsàngchinhphụcBaTư,hoànthànhlờitiêntricủamẹôngkhitrước.Ôngthànhcôngnhờtốcđộvànắmlấythếchủđộng.Lúcnày,cáctướnglĩnhvàbinhsĩmongôngsẽtiếnthẳngvàoBaTưđểkếtliễuquânthùvốnđangcóvẻyếuớtmộtcáchđángngạcnhiên.

MộtlầnnữaAlexanderlàmtiêutannhữngkỳvọngnày,độtngộtquyếtđịnhthựchiệnđiềumàôngchưabaogiờlàmtrướcđó:dànhthờigiancủngcố.Điềunàycóvẻkhônngoankhiôngmớilêncầmquyền,nhưnglúcnàydườngnhưviệcđóđemđếnchoquânBaTưcáimàhọcần:thờigianđểphụchồivàcủngcố.ThếlàAlexanderdẫnquânkhôngphảivềhướngtâymàlàhướngnam,xuốngmiềnduyênhảiTiếuÁ,giảiphóngnhữngthịtrấnđịaphươngkhỏisựcaitrịcủaBaTư.Kếtiếp,ônghànhquântheođườngzíchzắcvềhướngtâyrồilạiquayvềnam,băngquaPhoeniciavàtiếnvàoAiCập,nhanhchóngđánhbạinhữnglựclượngđồntrúyếuớtởđó.NgườiAiCậpghétnhữngnhàcầmquyềnBaTưvàchàođónAlexandernhưlàkẻgiảiphóngchohọ.LúcnàyAlexandercóthểsửdụngnhữngkhongũcốcmênhmôngcủaAiCậpđểnuôiquânHyLạpvàgiúpchonềnkinhtếHyLạpvữngchắc,trongkhitướckhỏiBaTưnhữngnguồntàinguyênquýgiá.KhiquânHyLạptiếnxakhỏiquêhươnghơn,hảiquânBaTư–cóthểđổbộmộtlựclượngởbấtkỳnơinàotrongvùngĐịaTrungHảiđểtấncônghọtừphíasauhoặchaibênsườn–làmộtmốiđedọađángngại.TrướckhiAlexandersắpxếpcuộcviễnchinh,nhiềungườiđãkhuyênôngxâydựnghảiquânHyLạpvàchiếnđấuvớiquânBaTưtrênbiểncũngnhưtrênđấtliền.Alexanderđãlàmngơ.Thayvìthế,ôngbăngquaTiểuÁvàtiếndọctheomiềnduyênhảicủaPhoenicia,chiếmđóngnhữnghảicảngchủchốtcủaBaTư,khiếnhảiquâncủahọtrởnênvôdụng.Nhưvậy,nhữngchiếnthắngnhỏnàycómộtmụcđíchchiếnlượclớnlaohơn.Nhưngngaycảnhưvậy,chúngchưacónghĩalàHyLạpcóthểđánhbạiBaTưtrongchiếntrận–vàdườngnhưAlexanderlàmchochiếnthắngnàytrởnênkhókhănhơn.Darius,vuaBaTư,đangtậptrungcáclựclượngcủaôngtaởđôngngạnsôngTigris;ôngcóquânsốđông,chọnđượcnhữngvịtrítốtvàcóthểchờđợimộtcáchthoảimáichođếnkhiAlexandervượtsông.ChẳnglẽAlexanderđãđánhmấtsởthíchchiếnđấucủamình?ChẳnglẽvănhóaBaTưvàAiCậpđãlàmchoôngtamềmyếu?Cóvẻlànhưthế:ôngbắtđầumặctrangphụcvàlàmtheocáctậpquáncủaBaTư.ThậmchíngườitacòntrôngthấyôngthờphụngnhữngthầnlinhcủangườiBaTư.KhiquânBaTưrútluivềbờđôngsôngTigris,nhữngkhuvựcrộnglớncủađếquốcBaTưđãlọtvàotaycủaHyLạp.LúcnàyAlexanderdànhnhiềuthờigiankhôngphảichochiếntranhmàchochínhtrị,cốtìmxemcáchnàotốtnhấtđểcaitrịnhữngkhuvựcnày.ÔngquyếtđịnhxâydựngtrênhệthốngcủangườiBaTưđãcósẵn,giữnguyênnhữngchứcvụtrongbộmáycầmquyền,thucốngnạpgiốngnhưDariusđãlàm.ÔngchỉthayđổinhữngphươngdiệnkhắcnghiệtvốnkhôngđượcngườidânưathíchtừnhàcầmquyềnBaTư.Tinđồnvềsựquảngđạivàcaothượngcủaôngnhanhchónglanrộngtớinhữngđốitượngmới.ThịtrấnnốitiếpthịtrấnđầuhàngquânHyLạpmàkhônghềchốngcự,họcònvuimừngđượctrởthànhmộtbộphậncủađếquốcđangpháttriểncủaAlexander,rộnglớnhơnHyLạpvàBaTư.Ônglàmộtnhântốhợpnhất,vịthầnlinhgiámhộnhântừ.Cuốicùng,năm331Tr.CN.,AlexandertiếnquântấncônglựclượngchủyếucủaBaTưởArbela.Điềumàcáctướnglĩnhcủaôngkhônghiểulà,bịtướcđidụngíchcủahảiquân,vùngđấttrùphúởAiCập,nguồncungcấpvàcốngvậtcủahầuhếtcácthuộcđịacủanó,đếquốcBaTưđãsụpđổngaytừkhiđó.ChiếnthắngcủaAlexanderởArbelachỉđơngiảnxácnhậnvềmặtquânsựđiềumàôngđãđạtđượcnhiềuthángtrước:giờđâyônglàngườicaitrịcủađếquốcBaTưmộtthờihùngmạnh.Hoànthànhlờitiêntricủabàmẹ,ôngđãkiểmsoátđượchầuhếtthếgiớiđượcbiếtđến.DiễndịchNhữngthủthuậtcủaAlexanderĐạiđếđãlàmchobanthammưucủaôngbốirối:chúngdườngnhưkhôngcómộtlôgích,mộtsựnhấtquánnàocả.Chỉsauđó,khinhìnlại,ngườiHyLạpmớithậtsựnhậnrathànhtựutuyệtvờicủaông.LýdomàhọkhônghiểuônglàvìAlexanderđãphátminhramộtcáchtưduyvàhànhđộngrấttânkỳ:nghệthuậtcủatổngchiếnlược.Trongtổngchiếnlược,bạnnhìnrabênngoàithờiđiểmhiệntại,vượtkhỏinhữngtrậnchiếnvànhữngquanngạingaytrướcmắt.Thayvìthế,bạntậptrungvàođiềumàbạnmuốnthànhtựuởcuốiconđường.Kiểmsoátđượcsựcámdỗđểđốiphóvớinhữngsựkiệnkhichúngxảyra,bạnxácđịnhtừnghànhđộngtheocácmụctiêutốihậucủabạn.Bạnsuynghĩkhôngphảitrong

phạmvinhữngtrậnđánhđơnlẻmàlàtoànchiếndịch.AlexandercóđượcphongcáchchiếnlượctânkỳlànhờởmẹôngvàAristotle.Mẹôngđãchoôngmộtphầnnhậnthứcvềđịnhmệnhvàmộtmụctiêu:thốngtrịtoànthếgiớiđãbiết.Từtuổilênba,ôngcóthểtrôngthấybằngconmắttinhthầnvaitròmàônggiữkhiônglênbamươituổi.TừAristotleônghọcđượcquyềnnăngkiểmsoátcáccảmxúccủamình,nhìnsựvậtmộtcáchbìnhthản,suynghĩđónđầutrướcvềhậuquảcủacáchànhđộng.LầntheodấuvếtnhữngđộngtháingoắtngoéotrongcáccuộchànhbinhcủaAlexander,bạnsẽthấytínhnhấtquántrongtổngchiếnlượccủachúng.NhữnghànhđộngnhanhchóngchốnglạiđầutiênlàquânThebes,rồiBaTưcủaông,đãtácđộngđếntâmlýcủabinhlínhvànhữngngườichỉtríchông.Khôngcógìgiúpmộtđộiquânbìnhổnlạitốthơnlàchiếntrận;cuộcthậptựchinhđộtngộtcủaôngchốnglạikẻthùđángghétBaTưlàconđườnghoànhảonhấtđểthốngnhấtngườiHyLạp.Tuyvậy,khiđãđếnBaTư,tốcđộlàmộtchiếnthuậtsailầm.NếuAlexandertiếntới,ôngcóthểnhậnramìnhkiểmsoátquánhiềuđấtđaitrongthờigianquánhanh;việcđiềuhànhnócóthểlàmcạnkiệtnhữngnguồnlựccủaông,vàtrongkhiđuổitheomộtquyềnlựcrỗngkhông,nhữngkẻthùcóthểnổilênởmọinơi.Tốthơnlàtiếntớimộtcáchchậmrãi,xâydựngtrêncáiđãcósẵn,đểchiếmđượclòngdân.Thayvìlãngphítiềncủađểxâydựnghảiquân,tốthơnchỉcầnlàmchohảiquânBaTưtrởthànhvôdụng.Đểchitrảchokiểuchiếndịchmởrộngsẽmangtớimộtthànhcôngdàihạn,trướchếtphảinắmbắtnhữngvùngđấtphìnhiêucủaAiCập.KhôngmộthànhđộngnàocủaAlexanderlàphíphạm.Nhữngainhìnthấycáckếhoạchcủaôngđãđơmhoakếtquả,theonhữngcáchmàtựthânhọkhôngthểnàođoántrước,đềunghĩônglàmộtdạngthầnlinh–vàtấtnhiên,sựkiểmsoátcủaôngđốivớinhữngsựkiệntụtsâuvàotươnglaicóvẻgiốngvớithầnlinhhơnlàphàmnhân.Đểtrởthànhmộtchiếnlượcgiatổngthểtrongcuộcsống,bạnphảiđitheoconđườngcủaAlexander.Đầutiên,phảigạnlọcđờibạn–giảimãcâuđốcánhâncủachínhbạn–bằngcáchxácđịnhđịnhmệnhcủabạnlàđạtđượcđiềugì,chiềuhướngmàtheođócáckỹnăngvàtàibacủabạncóvẻnhưthôithúcbạn.Tựmườngtượngtớiviệchoànthànhđịnhmệnhnàymộtcáchchitiết,nhưAristotleđãkhuyên,hãytậplàmchủcáccảmxúccủamìnhvàtựrènluyệnđểsuynghĩsâuxa:“Hànhđộngnàysẽđưatôitiếntớimụctiêu,hànhđộngkiachẳngđưatôiđếnđâucả.”Đượcdẫndắtbởinhữngtiêuchuẩnđó,bạnsẽcóthểtồntạitrongđời. Hãylàmngơsựkhônngoantheoquyướcvềđiềumàbạnnênhoặckhôngnênlàm.Nócóthểđúngởmộtvàikhíacạnh,nhưngđiềuđókhôngcónghĩalànócóliênquantớicácmụctiêuvàđịnhmệnhcủachínhbạn.Bạncầncóđủnhẫnnạiđểxếpđặttrướcnhiềubước–đểtiếnhànhmộtchiếndịchthayvìgiaotranhtrongnhữngtrậnđánh.Conđườngđitớimụctiêucủabạncóthểlàgiántiếp,nhữnghànhđộngcủabạncóthểkỳlạđốivớinhữngkẻkhác,nhưngcàngnhưthếthìcàngtốt:cànghiểuítvềbạnbaonhiêu,họcàngdễbịlừadối,lôikéovàdẫndụ.Đitheoconđườngnày,bạnsẽđạtđượcsựbìnhthản,viễncảnhcủaOlympiasẽphânbiệtbạnkhỏinhữngkhảtửkhác,dùđólànhữngkẻmộngmơkhônghềthựchiệnđượcđiềugìhaylànhữngkẻthựctếtầmthườngchỉđạtđượcnhữngđiềubénhỏ.

CáimàtôiđặcbiệtngưỡngmộởAlexanderkhôngphảilàcácchiếndịch…màlàýthứcchínhtrịcủaông.Ôngđãthủđắcnghệthuậtchiếmđượccảmtìnhcủamọingười.

NapoleonBonaparte(1769–1821)

CHIẾNTRANHTỔNGLỰCNăm1967,nhữngnhàlãnhđạocuộcchiếntranhcủaMỹtạiViệtNamnghĩrằngcuốicùnghọđãtạonênmộtbướctiếntriển.HọđãtổchứcmộtloạtcáccuộchànhquânđểtruylùngvàtiêudiệtquânGiảiphóngvàđãkiểmsoátđượcnhiềuvùngquê.Nhữngchiếnbinhdukíchnàyrấtgiỏilảngtránh,nhưngquânMỹđãgiángchohọnhữngtổnthấtnặngnềtrongmộtvàitrậnđánhmàhọbuộcphảigiaochiếntrongnămđó.ChínhphủmớiởmiềnNam,đượcsựủnghộcủangườiMỹ,cóvẻtươngđốibềnvững,cóthểgiúpchonhândânNamViệtNamchấpnhận

ngườiMỹ.ỞmiềnBắc,nhữngcuộcoanhtạcđãđánhtannhiềusânbayvàpháhủynặngnềkhônglựctạiđây.DùnhiềucuộcbiểutìnhphảnđốichiếntranhnổraởMỹ,cáccuộctrưngcầudânýchothấyphầnđôngdânMỹủnghộcuộcchiếntranhvàtinrằngsựkếtthúccuộcchiếnđãnằmtrongtầmngắm.

DùquângiảiphóngkhôngchiếmđượcưuthếtrongnhữngtrậnđánhmặtđốimặtvớisựhùngmạnhcủahỏalựcvàcôngnghệMỹ,songchiếnlượcnàytheocáchnàođósẽdẫndụhọlaovàomộttrậngiaochiếnchủyếu.Đósẽlàbướcngoặtcủacuộcchiếntranh.Vàvàocuốinăm1967,tintứctìnhbáochỉrarằnglínhBắcViệtNamsắpsửarơivàocáibẫyđó:chỉhuycủahọ,TướngVõNguyênGiáp,đanghoạchđịnhmộtcuộccôngkíchchủyếuchốnglạitiềnđồnhảiquânMỹtạiKheSanh.Hiểnnhiênlàôngmuốnlặplạithànhcônglớnnhấtcủamình,trậnĐiệnBiênPhủnăm1954,trongđóôngđãđánhbạiquânđộiPháp,trụcxuấtngườiPháprakhỏiViệtNammãimãi.KheSanhlàmộttiềnđồnchiếnlượcchủchốt.NónằmcáchkhuvựcphiquânsựphâncáchmiềnBắcvàmiềnNamViệtNamchừng14dặm.NócũngcáchbiêngiớiLào6dặm,tạivịtrínốidàicủaĐườngmònHồChíMinhnổitiếng,conđườngtiếpvậncủamiềnBắcViệtNamchoquângiảiphóngởmiềnNam.TướngWilliamC.Westmoreland,tổngtưlệnhquânđộiMỹ,đãsửdụngKheSanhđểgiámsátnhữnghoạtđộngcủakẻthùởhướngbắcvàtây.ĐiệnBiênPhủcũngđãgiữvaitròtươngtựđốivớiquânPháp,vàTướngGiápđãcóthểcôlậpvàtiêudiệtnó.WestmorelandsẽkhôngchophépôngGiáplặplạikỳtíchđó.ÔngxâydựngnhữngbãiđápđượcbảovệnghiêmngặtxungquanhKheSanh,bảođảmchoviệcphụcvụtốiđanhữngchiếctrựcthăngvàchoviệckiểmsoátvùngtrời.ÔngtậptrungnhữngđạoquânmạnhtừphíanamđếnkhuvựcKheSanh,đểsẵnsàngkhiôngcầnđến.Ôngcũngđiềuthêm6.000thủyquânlụcchiếnchiviệnchotiềnđồn.NhưngmộttrậntấncônglớnvàoKheSanhkhôngphảilàđiềuôngkhôngmuốn:trongtrậnđánhmặtđốimặt,kẻthùcuốicùngsẽtựbộclộbảnthânđểbịthấtbạitrầmtrọng.Trongvàituầnđầunăm1968,mọicặpmắtđềutậptrungvàoKheSanh.NhàTrắngvàgiớitruyềnthôngMỹchắcchắnrằngtrậnđánhmangtínhquyếtđịnhcủacuộcchiếntranhsắpsửabắtđầu.Cuốicùng,vàorạngsángngày12/1/1968,quânđộichủlựccủamiềnBắcViệtNamtiếnhànhmộtcuộctấncôngdữdội.Khicảhaiphíađềuvàocuộc,trậnđánhtrởthànhmộtcuộcvâyhãm.Chẳngbaolâusaukhicuộcgiaochiếnbắtđầu,ngườiViệtchàođónTếtMậuThân.Đólàmộtthờikỳvuichơichèchén,vàtrongthờichiến,nócũnglàmộtthờiđiểmtruyềnthốngđểtuyênbốđìnhchiến.Nămđócũngkhôngkhác;cảhaibênđồngýtạmdừngđánhnhautrongTết.Tuynhiên,sángsớmngày31/1,ngàymồng1thángGiêngâmlịch,cácbáocáobắtđầunhỏgiọtvềtừkhắpnơiởmiềnNam:gầnnhưmọithànhphốvàthịtrấnchủyếu,cũngnhưnhữngcăncứquantrọngnhấtcủaquânMỹđãbịbộđộiViệtNamtấncông.Mộtviêntướng,khitheodõisabàncáccuộctấncôngđãnóinó“giốngnhưmộtmáybắnđạn,sánglênvớitừngđiểmtấncông.”NhữngbộphậnởSàiGòncũngbịtànphá.MộtsốbộđộiViệtNamđãmởđườngxuyênquantườngràocủaĐạisứquánMỹ,biểutượngcủasựhiệndiệncủaMỹởViệtNam.ThủyquânlụcchiếnMỹđoạtlạiquyềnkiểmsoátĐạisứquántrongmộttrậnđánhđẫmmáu,đượcphátsóngrộngrãitrêntruyềnhìnhMỹ.BộđộiViệtNamcũngtấncôngđàiphátthanhcủathànhphố,dinhtổngthống,vàhànhdinhcủachínhWestmorelandtrongcăncứsânbayTânSơnNhất.Thànhphốnhanhchóngtrởthànhmộttrậnđánhtrênđườngphốvàđầysựhỗnloạn.ỞngoạiviSàiGòn,cácthànhphốthuộctỉnhcũngbịbaovây.NổibậtnhấtlàviệcbộđộichiếmgiữHuế,cốđôcủaViệtNam,mộtthànhphốđượcnhữngtínđồPhậtgiáosùngkính.Quânkhởinghĩađãkiểmsoáthầunhưtoànbộthànhphố.Trongkhiđó,nhữngcuộctấncôngvàoKheSanhvẫntiếptụcdồndập.WestmorelandkhómànóiđượcmụctiêuchủyếucủaBắcViệtNamlàgì:cóphảinhữngtrậnđánhởphíanamchỉđơngiảnlàphươngtiệnđểthuhútcáclựclượngkhỏiKheSanh,haylàngượclại?Trongvòngvàituần,trênkhắpcácvùngởmiềnNam,quânMỹđãlấylạithếthượngphong,táichiếmquyền

kiểmsoátSàiGònvàbảovệantoànnhữngcăncứkhôngquâncủahọ.NhữngcuộcbaovâyởHuếvàKheSanhkéodàihơn,nhưngpháobinhvàmáybaynémbomcuốicùngđãdậptanquânkhởinghĩa,cũngnhưsanbằngmọikhuvựcởHuế.SaukhiCuộcTổngtấncôngđãkếtthúc,WestmorelandsosánhnóvớitrậnBulgehồicuốiThếchiếnII.ỞđóquânĐứcđãtìmcáchgâykinhngạcchoquânĐồngminhbằngcáchtổchứcmộtcuộctấncôngtáobạovàomiềnđôngnướcPháp.Trongvàingàyđầu,họđãtiếnquânrấtnhanh,gâyhoảngloạn,nhưngkhiquânĐồngminhhồiphục,họđãđẩylùiquânĐức–vàcuốicùngmọisựrõràngrằngtrậnđánhđólàhồichuôngbáotử,làphátsúngcuốicùngcủaquânđộiĐức.Westmorelandlậpluận,vớibộđộichínhquiởKheSanhvàquângiảiphóngởkhắpmiềnNamcũngnhưvậy:họđãchịunhữngtổnthấtkhủngkhiếp,hơnquânMỹgấpnhiềulần–trênthựctế,toànbộcơsởhạtầngcủaquângiảiphóngđãbịquétsạch.Họsẽkhôngbaogiờhồiphụcđược;trongtrậnchiếnlâudàicuốicùngkẻthùđãtựbộclộvàđãbịnệntảtơi.NgườiMỹnghĩrằngTết[MậuThân]làmộtthảmhọachiếnthuậtchomiềnBắc.Nhưngmộtquanđiểmkhácbắtđầunhỏgiọtsangtừquênhà:tấnthảmkịchởĐạisứquánMỹ,cuộcbaovâyHuế,vàcáccuộctấncôngvàocáccăncứkhôngquânđãkhiếnchohàngtriệungườiMỹdánmắtvàonhữngchiếctivicủahọ.Chotớilúcđó,lựclượnggiảiphóngchỉhoạtđộngphầnlớnởcùngngoạiô,hiếmkhiđượccôngchúngMỹnhìnthấy.Lúcnày,lầnđầutiên,họxuấthiệnrõràngởnhữngthànhphốlớn,tànphávàhủydiệt.NgườiMỹđãđượcbảorằngcuộcchiếntranhđangxuốngthangvàcóthểchiếnthắng,nhưngnhữnghìnhảnhđãnóilênđiềungượclại.Độtnhiên,mụcđíchcủacuộcchiếncóvẻmơhồhơn.LàmthếnàomiềnNamcóthểbềnvữngtrướcmộtđốiphươngcómặtởkhắpnơinày?LàmsaoquânMỹcóthểtuyênbốmộtthắnglợirõràng?Thậtsựkhôngcómộtkếtthúcnàotrongtầmmắtcả.Nhữngcuộctrưngcầudânýđánhdấumộtbướcngoặtlớnchốnglạicuộcchiếntranh.CáccuộcbiểutìnhchốngchiếntranhnổratrênkhắpnướcMỹ.CáccốvấnquânsựcủaTổngthốngLyndonJohnson,từngbảovớiôngrằngmiềnNamđangđivàovòngkiểmsoát,lúcnàythúnhậnrằnghọkhôngcònlạcquannhưthế.TronghộinghịtuyểnchọnứngcửviêncủapheDânchủNewHampshiretháng3nămđó,JohnsonđãchoángvángvìbịđánhbạibởiThượngnghịsĩEugeneMacCarthy,ngườiđãkhíchđộngcảmxúcchốngchiếntranhđanglớndậy.Sauđóítlâu,JohnsonthôngbáorằngôngsẽkhôngthamdựcuộcchạyđuatáicửtổngthốngsắptớivàrằngôngsẽdầndầnrútcáclựclượngquânđộiMỹkhỏiViệtNam.CuộcTổngtấncôngnămMậuThânthậtsựlàbướcngoặttrongcuộcchiếntranhgiànhđộclậpcủaViệtNam,nhưngkhôngphảitheohướngmàWestmorelandvàbanthammưucủaôngđãtiênđoán.DiễndịchĐốivớinhữngchiếnlượcgiaMỹ,thànhcôngcủacuộcchiếntùythuộcphầnlớnvàoquânsự.Bằngcáchsửdụngquânđộivàvũkhísiêucườngđểgiếtcàngnhiềuquângiảiphóngcàngtốtvàgiànhquyềnkiểmsoátvùngngoạiô,họsẽbảođảmđượcsựbềnvữngcủachínhphủmiềnNam.KhimiềnNamđãđủmạnh,BắcViệtNamsẽtừbỏcuộcchiến.MiềnBắcnhìncuộcchiếntranhtheocáchrấtkhác.Dobảnchấtvàthựctế,họquansátcuộcxungđộttrongmộtphạmvirộnglớnhơn.HọnhìnvàohoàncảnhchínhtrịởmiềnNam,nơinhữngcuộctruylùngvàtiêudiệtcủaquânMỹđangđẩynhữngngườinôngdânViệtNamraxahơn.Đồngthời,BắcViệtNamđãlàmmọiviệccóthểlàmđểlấylòngdânvàđãxâydựngchohọmộtđộiquânhàngtriệucảmtìnhviênlặnglẽ.LàmthếnàomiềnNamđượcantoànkhiquânMỹđãthấtbạitrongviệcnắmgiữtráitimvàtâmhồncủanhữngnôngdânViệtNam?BắcViệtNamcũngnhìnvàochínhtrườngMỹ,nơimà,trongnăm1968,sắpsửacómộtcuộcbầucửtổngthống.VàhọnhìnvàonềnvănhóaMỹ,nơisựủnghộchiếntranhrộngnhưngkhôngsâu.CuộcchiếntranhViệtNamlàcuộcchiếnđượcpháthìnhđầutiêntronglịchsử,nhưngnhữnghìnhảnhtrêntiviđãnóithaychochínhhọ.Cứthế,BắcViệtNamtiếptụcmởrộngtầmnhìnvàphântíchbốicảnhtoàncầucủacuộcchiến.Vàtừnghiêncứunàyhọxâynênchiếnlượcsángchóinhấtcủamình:CuộcTổngtấncông.SửdụngđộiquâncảmtìnhnôngdânởmiềnNam,họcóthểxâmnhậpvàomọimiềncủađấtnước,lénlútđưavàovũkhívàtiếptếdướilớpvỏbọccủalễhộiTết.Cácmụctiêuhọnhắmtớikhôngchỉlàquânsựmàcảviệcphátsóngtrênđàitruyềnhình:nhữngcuộctấncôngởSàiGòn,

cứđịacủaphầnlớngiớitruyềnthôngMỹ(baogồmcảphóngviênWalterCronkitecủađàiCBSlúcđóđangsangthămSàiGòn)rấtthuhútsựchúý;HuếvàKheSanhcũnglànhữngnơiđôngnghẹtnhữngnhàbáoMỹ.Họcòntấncôngvàonhữngvịtrímangtínhbiểutượng–nhữngtòađạisứ,cácdinhthự,cáccăncứkhôngquân–thuhútsựchúýcủagiớitruyềnthông.Trênđàitruyềnhình,tấtcảnhữngđiềunàysẽtạonênmộtấntượngđầykịchtính(vàgiảtạo)rằngquângiảiphóngcómặtởkhắpnơitrongkhicáccuộctấncôngbằngbomvàcácchươngtrìnhbìnhđịnhcủaMỹđãkhôngđitớiđâucả.Vềmặthiệuquả,mụctiêucủaCuộcTổngtấncôngkhôngphảilàquânđộimàlàcôngchúngMỹởtrướcchiếctivicủahọ.KhidânchúngMỹđãmấtniềmtin–vàtrongmộtnămcóbầucử-cuộcchiếntranhsẽtậnsố.BắcViệtNamkhôngthắngđượcmộttrậnđơnlẻnàotrênchiếntrường,vàthựctếhọchưabaogiờthắng.Nhưngbằngcáchmởrộngtầmnhìnrakhỏichiếntrườnghướngtớichínhtrịvàvănhóa,họđãthắngtrongcuộcchiến. Chúngtaluôncóxuhướngnhìnvàocáigầntrướcmắtchúngtanhất,chọnconđườngtrựctiếphướngtớinhữngmụctiêucủachúngtavàcốthắngcuộcchiếntranhbằngcáchthắngcàngnhiềutrậnđánhcàngtốt.Chúngtatưduytrongphạmvinhỏbé,vimôvàphảnứnglạinhữngsựkiệnhiệntại–nhưngđâylàmộtchiếnlượctầmthường.Khôngcógìtrongcuộcđờidiễnratrongsựtáchrời;mọithứđềucóquanhệđếnmọithứkhácvàcómộtbốicảnhrộnglớnhơn.Bốicảnhđóbaogồmnhữngngườinằmbênngoàivòngtiếpcậncủabạnmàcáchànhđộngcủabạnsẽtácđộngđến,côngchúngởtầmrộnghơn,vàtoànthếgiới;nóbaogồmchínhtrị,vìmỗichọnlựatrongđờisốnghiệnđạicónhữngphânnhánhchínhtrị;nóbaogồmvănhóa,truyềnthông,cáchthứcmàcôngchúngnhìnbạn.Côngviệccủabạnvớitưcáchmộtchiếnlượcgiatổngthểlàmởrộngtầmnhìncủabạnvềmọihướng–khôngchỉnhìnxahơnvàotươnglaimàcònnhìnnhiềuhơnvàothếgiớixungquanhbạn–hơnkẻthùcủabạn.Nhữngchiếnlượccủabạnsẽtrởnênquỷquyệtvàkhôngthểnàongăntrởđược.Bạnsẽcóthểkếtchặtmốiliênhệgiữacácsựkiện,mộttrậnđánhsẽthiếtlậpnêntrậnkếtiếp,mộtsựkiệnvănhóaphithườngsẽtạonênmộtsựkiệnchínhtrịphithường.Bạnsẽmangcuộcchiếntớinhữngđấutrườngnơimàkẻthùcủabạnkhôngbiếtđến,nắmlấyhọbằngsựbấtngờ.Chỉcótổngchiếnlượcmớicóthểđưatớinhữngkếtquảlớnlao.

Chiếntranhlàsựtiếpdiễncủachínhtrịbằngnhữngphươngtiệnkhác.

CarlvonClausewitz(1780–1831)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNHàngngànnămtrướcđây,loàingườichúngtađãtựnângcaobảnthânlêntrênthếgiớiloàivậtvàkhôngbaogiờquaynhìnlại.Nóimộtcáchbóngbẩy,yếutốcơbảnđốivớisựtiếnhóanàylànhữngkhảnăngnhìnnhậncủachúngta:ngônngữ,vàkhảnăngsuyluậnmànómangtớichochúngta,đểchochúngtanhìnthấynhiềuhơnvềthếgiớixungquanh.Đểtựbảovệnókhỏimộtconthúsăn,mộtconvậtdựavàocácgiácquanvàbảnnăngcủanó;nókhôngthểnhìnvòngquanhgócrừnghaytớiđầukiacủakhurừng.Tráilại,loàingườichúngtacóthểvẽlạibảnđồcủatoànbộkhurừng,nghiêncứu[quyluật]vàtậpquáncủanhữngconvậtnguyhiểmvàngaycảcủatựnhiên,cóđượckiếnthứcsâuhơn,rộnghơnvềmôitrườngxungquanh.Chúngtacóthểnhìnthấynhữngnguyhiểmđangđếntrướckhichúngcómặt.Tầmnhìnmởrộngnàycótínhtrừutượng:tronglúcmộtconvậtbịkhóachặtvàohiệntại,chúngtacóthểnhìnvàoquákhứvàthoángnhìntớitươnglaitrongphạmvilýtríchúngtachophép.Tầmnhìncủachúngtangàycàngmởrộnghơnvềthờigianvàkhônggian,vàchúngtađiđếnchỗthốngtrịthếgiới.Tuynhiên,ởđâuđótrênđường,chúngtađãngưngtiếnhóavớitưcáchnhữngsinhvậtcólýtrí.Dùtiếnbộ,luônluôncómộtphầntrongchúngtalàthúvật,vàphầnthúđóchỉcóthểphảnứnglạicáigầntrướcmắtnhấttrongmôitrườngsốngcủachúngta–nókhôngcókhảnăngtư

duyvượtkhỏihiệntại.Tìnhthếlưỡngnanvẫncònảnhhưởngtớichúngta:haichiềutínhcáchcủachúngta,lýtrívàthútính,thườngxuyênnằmtrongxungđột,khiếnchophầnlớnnhữnghànhđộngcủachúngtatrởnênrốiloạn.Chúngtasuyluậnvàhoạchđịnhđểđạttớimộtmụctiêu,nhưngtrongđộnóngcủahànhđộngchúngtatrởnêncảmtínhvàđánhmấttầmnhìn.Chúngtasửdụngtríthôngminhvàchiếnlượcđểnắmlấycáichúngtamuốn,nhưngchúngtathôikhôngnghĩtớiviệccáichúngtamuốncócầnthiếthaykhông,hoặchậuquảcủaviệccóđượcnósẽlàgì.Tầmnhìnmởrộngmàlýtrímangtớichochúngtathườngbịchekhuấtbởiconthúcảmtính,hayphảnứngđốiphóbêntrong–phíamạnhhơncủabảnchấtchúngta.NgườiHyLạpcổđạigầnvớichặngđuacủaloàingườitừthúvậtsangcólýtríhơnhẳnchúngtangàynay.Đốivớihọ,bảnchấthaimặtcủachúngtađãgâynênthảmkịch,vàcộinguồncủabikịchlàtầmnhìngiớihạn.TrongnhữngbịkịchcổđiểncủaHyLạpnhưVuaOedipus,vaichínhcóthểnghĩrằngôngbiếtđượcchânlývàbiếtđủvềthếgiớiđểhànhđộng,nhưngtầmnhìncủaôngđãbịgiớihạnbởinhữngdụcvọngvàcảmxúc.Ôngchỉcómộttầmnhìncụcbộvềcuộcsốngvàvềnhữnghànhđộngvàcátínhcủachínhông,vìthếônghànhđộngmộtcáchkhinhsuấtvàgâyrabấthạnhchomình.KhicuốicùngOedipushiểuravaitròcủachínhmìnhtrongtoànbộnhữngbấthạnhcủaông,ôngmócbỏhaimắt–biểutượngcủasựgiớihạnbithảmcủaông.Ôngcóthểnhìnrathếgiớinhưngđãkhôngthểnhìnvàochínhbảnthânmình.Tuynhiên,ngườiHyLạpcũngnhậnramộttiềmnăngcaoxaưuviệthơncủaconngười.ỞxabêntrênquảcầucủanhữngloàikhảtửlànhữngthầnlinhtrênđỉnhnúiOlympus,nhữngngườicótầmnhìnhoànhảovềthếgiớivàcảquákhứlẫntươnglai;vàloàingườicóchungmộtvàiđiềugìđóvớihọcũngnhưvớiloàivật–chúngtakhôngchỉcómộtphầnthútínhmàcòncómộtphầnthầntính.Hơnnữa,nhữngngườicókhảnăngnhìnxahơnngườikhác,kiểmsoátđượcbảnnăngthúvậtcủamìnhvàtưduytrướckhihànhđộng,lànhữngconngườitheoýnghĩasâusắcnhấtcủa“conngười”–nhữngngườicókhảnăngtốtnhấtđểsửdụngcácquyềnnănglýtríđãphânbiệtchúngtavớithúvật.Tươngphảnvớisựnguxuẩncủaconngười(tầmnhìngiớihạn),ngườiHyLạptưởngtượngramộtconngườikhônngoanlýtưởng.BiểutượngcủanólàOdysseus,ngườiluônluônsuynghĩtrướckhihànhđộng.ĐãtừngviếngthămHades,vùngđấtcủanhữngngườichết,ôngđãtiếpxúcvớilịchsửtổtiênvàquákhứ;vàôngluônhiếukỳ,khaokhátđượchiểubiết,vàcóthểquansátnhữnghànhđộngcủaconngười,cảchínhmìnhhayngườikhác,vớimộtconmắtthảnnhiên,cânnhắcnhữnghậuquảlâudàicủanó.Nóicáchkhác,giốngnhưcácthầnlinh,nhưngởmộtmứcđộthấphơn,ôngcókỹnăngnhìnthấutươnglai.Odysseus,conngườithựctếtộtbậc,conngườicủatầmnhìn,chỉlàmộtnhânvậttrongthiênanhhùngcacủaHomer,nhưngcũngcónhữngphiênbảnlịchsửcủahìnhtượnglýtưởngnày:vídụ,nhânvậtchínhtrịvànhàchỉhuyquânsựThemistocles;vàAlexanderĐạiđế,đãlêntớiđỉnhcaocủasựkếthợpgiữatrítuệvàhànhđộngnhờcóAristotle.Conngườikhônngoancóvẻlạnhlùng,dườngnhưlýtrícủaanhtađãhútcạnniềmvuicuộcsống.Khôngphảithế.GiốngnhưnhữngvịthầnyêuthíchhoanlạctrênđỉnhOlympus,anhtacómộtviễntượng,sựdửngdưngbìnhthản,khảnăngcườilớn,điềucóđượcnhờtầmnhìnchânthật,khiếnchomọithứmàanhtathựchiệncómộtphẩmchấtcủaánhsáng–nhữngđặctínhnàybaohàmtrongcáimàNietzschegọilà“mẫuhìnhlýtưởngnhưApollon”.(Chỉnhữngngườikhôngthểnhìnxakhỏimũicủahọmớixemmọithứmộtcáchnặngnề).Alexander,chiếnlượcgiavĩđạivàconngườicủahànhđộng,cũngnổitiếngvìsựchèchénvuichơi.Odysseusthíchmạohiểm;khôngaigiỏihơnôngvềkinhnghiệmvuithúnày.Ôngchỉđơngiảncólýtríhơn,cânbằnghơn,ítbịxâmhạitớinhữngcảmxúcvàtâmtrạnghơn,vàôngđểlạiítthảmkịchvànáođộnghơntrongnhữngchuyếnhảitrìnhcủamình.Sinhvậtbìnhtĩnh,thảnnhiên,cólýtrí,nhìnxatrôngrộng,đượcngườiHyLạpgọilà“Ngườikhônngoan”này,làkẻmàchúngtasẽgọilà“chiếnlượcgiatổngthể”.Tấtcảchúngtaởmộtmứcđộnàođólànhữngchiếnlượcgia:mộtcáchtựnhiên,chúngmuốnkiểmsoátcuộcđờicủachúngta,vàchúngtaxếpđặtmưuđồđểđạtđượcquyềnlực,mộtcáchýthứchayvôýthứcluồnláchđểđạtcáimàchúngtamuốn.Nóicáchkhác,chúngtasửdụngnhữngchiếnlược,nhưngchúngcóxuhướngtuyếntínhvàphảnứngđốiphó;vàthườngbịđứtđoạncũngnhưbịđánhbậtkhỏitiếntrìnhbởinhữngphảnứngcảmtính.Nhữngchiếnlượcgiathôngminhcóthểđixa,nhưnghầuhếtngoạitrừmộtvàingườiđềuphạmsailầm.Nếuhọ

thànhcông,họtiếptụcđitớivàvượtquáxa;nếuhọđốimặtvớinhữngthấtbại–vànhữngthấtbạilàđiềuchắcchắntrongsuốtmộtđờingười–họsẽdễdàngbịchếngự.Điềukhiếncácchiếnlượcgialớntrởnênnổibậtlàkhảnăngnhìnsâuhơncảvàobảnthânlẫnnhữngngườikhác,đểhiểuthấuvàhọchỏitừquákhứvàcómộtýthứcrõràngvềtươnglai,tớimộtmứcđộmànócóthểđượcđoántrước.Đơngiảnlàhọnhìnthấynhiềuhơn,vàtầmnhìnmởrộngcủahọgiúphọthựchiệnnhữngkếhoạchđôikhikhálâudài–lâuđếnmứcnhữngngườiquanhhọthậmchíkhôngnhậnralàhọđangcómộthoạchđịnhtrongđầu.Họnhằmvàonhữnggốcrễcủamộtvấnđềchứkhôngphảilànhữnghiệntượngcủanó.Trongkhihướngtớiviệctrởthànhmộtchiếnlượcgiatổngthể,bạnđitheoconđườngcủaOdysseusvàvươntớiđiềukiệncủacácthầnlinh.Cácchiếnlượccủabạnkhôngthôngminhhơnhayhấpdẫnhơnchobằngchúngtồntạiởmộtmặtbằngcaohơn.Bạnđãthựchiệnđượcmộtbướcnhảyvọtvềphẩmchất.Trongmộtthếgiớimàmọingườingàycàngítđikhảnăngtưduyđếnđầuđếnđũa,cónhiềuthútínhhơnbaogiờhết,việcthựchànhtổngchiếnlượcsẽdầndầnnângbạnlêncaohơnnhữngngườikhác.Việctrởthànhmộttổngchiếnlượcgiakhôngliênquanđếnviệccónhiềunămnghiêncứuhayviệchoàntoànthayđổicátínhcủabạn.Nóchỉđơngiảncónghĩalàsửdụnghữuhiệuhơncáimàbạncó–đầuóc,lýtrívàtầmnhìncủabạn.Đãtiếntriểnvớivaitròlàmộtgiảiphápchocácvấnđềcủachiếntranh,tổngchiếnlượclàmộtkháiniệmquậnsự.Vàviệckiểmnghiệmsựpháttriểnlịchsửcủanósẽhélộyếutốcơbảnkhiếnnógiúpbạnmộtcáchhữuhiệutrongđờisốnghàngngày. Trongbuổiđầulịchsửchiếntranh,mộtkẻcầmquyềnhaymộtvịtướngthấuhiểuchiếnlượcvàthuậthànhbinhcóthểthựcthiquyềnlực.Ôngtacóthểthắngnhữngtrậnchiến,tạonênmộtđếquốc,hayítnhấtbảovệđượcthànhphốhayquốcgiacủamình.Nhưngđãnảysinhnhữngvấnđềvềchiếnlượcởcấpđộnày.Hơnhẳnbấtkỳmộthànhvinàokháccủaconngười,chiếntranhtànphácảmxúc,khuấyđộngthútínhbêntrong.Khixếpđặtchiếntranh,mộtvịvuasẽdựavàonhữngthứnhưkiếnthứcvềđịathếvàsựthấuhiểucảvềcáctiềmlựccủakẻthùlẫncủachínhmình;thànhcôngcủaôngtaphụthuộcvàokhảnăngnhìnnhữngđiềunàymộtcáchrõràng.Nhưngtầmnhìnnàycókhảnăngbịchekhuất.Ôngtacónhữngcảmxúcđểphảnứnglại,nhữngdụcvọngđểđượccôngnhận;ôngtakhôngthểsuynghĩtớicácmụctiêumộtcáchcặnkẻ.Mongmuốnchiếnthắng,ôngtasẽđánhgiáquáthấpsứcmạnhcủakẻthùhayđánhgiáquácaosứcmạnhcủamình.KhixâmlăngHyLạpnăm480Tr.CN.,XerxescủaBaTưnghĩrằngôngtacómộtkếhoạchhợplýđếnmứchoànhảo.Cóquánhiềuthứôngtakhôngquantâmtới,vàthảmhọađãtheosau.Nhữngnhàcaitrịkhácthựcrađãchiếnthắngchỉđểsaysưatrênchiếnthắngđóvàkhôngbiếtlúcdừnglại,khơidậylòngcămghét,ngờvựcvàmongmuốnphụcthùtừmọingườiquanhhọ,lênđếntộtđỉnhtrongchiếntranhởnhiềumặttrậnvàhoàntoànbạitrận–nhưtrongsựsụpđổcủađếquốchiếuchiếnAssyria,thủđôNinevehcủanóvĩnhviễnbịvùichôndướicátbụi.Ởnhữngtrườnghợpnhưthế,chiếnthắngtrongchiếntrậnchỉmanglạinguyhiểm,phơibàykẻthốngtrịratrướcnhữngchukỳpháhủycủatấncôngvàphảncông.Vàothờicổđại,cácchiếnlượcgiavàsửgia,từTônTửchotớiThucydidesđãýthứcđượckhuônmẫutựhủydiệtnàytrongchiếntranhvàbắtđầutìmranhiềuphươngthứcchiếnđấuhợplýhơn.Bướcđầutiênlàtưduyvượtkhỏitrậnchiếntrướcmắt.Giảsửbạnchiếnthắng,nósẽđemlạichobạnđiềugì–tốthơnhayxấuhơn?Đểgiảiđápcâuhỏiđómộtcáchlôgích,phảisuynghĩđónđầu,tớinhữngtrậnchiếnthứbavàthứtư,cósựnốikếtliênhệvớinhautrongmộtchuỗimắtxích.Kếtquảlàkháiniệmvềchiếndịch,trongđóchiếnlượcgiađặtramộtmụctiêuthựctếvàbốtrínhiềubướctiếnđểđạttớiđó.Nhữngtrậnchiếnđơnlẻchỉquantrọngtrênconđườnghọxếpđặtnhữngtrậnkếtiếpchođếnhếtchặngđường;mộtquânđộithậmchícóthểchủtâmthuamộttrậnđánhnhưlàmộtphầnkếhoạchlâudài.Chiếnthắngcóýnghĩalàchiếnthắngcủatoànbộchiếndịch,vàmọithứđềunằmdướimụctiêuđó.Kiểuchiếnlượcnàythểhiệnmộtbướctiếnvềphẩmchất.Hãynghĩvềmônđánhcờ,trongđómộtkỳthủbậcthầy,thayvìchỉtậptrungvàonướcđitrướcmắtvàchỉnhằmđốiphólạinước

cờmàđốithủvừathựchiện,phảinhìntoànbộbàncờsâuhơnvàotươnglai,vạchramộtchiếnlượctổngthể,sửdụngnướcđicủanhữngcontốtlúcnàyđểchuẩnbịchonướcđicủanhữngconcờmạnhhơnsauđó.Tưduytrongphạmvichiếndịchđemđếnchochiếnlượcmộtchiềusâumới.Chiếnlượcgiasửdụngtấmbảnđồngàycàngnhiềuhơn.Chiếntranhởcấpđộnàyđòihỏimộtchiếnlượcgiaphảisuynghĩsâuxatrongmọichiềuhướngtrướckhitiếnhànhchiếndịch.Ôngtaphảihiểubiếttoànthếgiới.Kẻthùchỉlàmộtphầncủabứctranh;chiếnlượcgiacũngphảilườngtrướcnhữngphảnứngcủacácnướcđồngminhvàlânbang–bấtkỳmộtbướcsailầmnàovớihọvàvớikếhoạchtổngthểcũngcóthểpháhủytấtcả.Ôngtaphảibiếtkẻthùcókhảnănggìtheothờigianvàkhôngđòihỏigìhơnthếnữa.Ôngtaphảithựctế.Đầuóccủaôngtaphảimởrộngđểđápứngchonhữngphứctạpcủacôngviệctrướckhitungramộtđònduynhất.Nhưthế,tưduychiếnlượcởcấpđộnàyđemlạinhữnglợiíchvôhạn.Mộtchiếnthắngtrêntrậnđịasẽkhôngquyếnrũngườichỉhuyvàomộtđộngtháikhinhsuấtmàsauđócóthểpháhỏngchiếndịch,vàcảthấtbạicũngnhưkhônglàmôngtanảnchí.Khimộtsựbấtngờnàođóxảyra–vàsựbấtngờlàcáiphảiđượcdựliệutrướctrongchiếntranh–giảiphápmàôngtatiếnhànhđểđápứngnóphảiphùhợpvớinhữngmụctiêuxaởchântrời.Sựhạthấpcáccảmxúcxuốngbêndướitưduychiếnlượcsẽđemlạichoôngtakhảnăngkiểmsoátnhiềuhơntrongtiếntrìnhcủachiếndịch.Ôngtacóthểduytrìđượctầmnhìnxarộngcủamìnhtrongđộnóngcủachiếncuộc.Ôngtakhôngđểmìnhbịlôicuốnvàokhuônmẫuđốiphóvàtựhủydiệtvốnđãtừngtiêudiệtnhiềuquânđộivànhànước.Nguyêntắcvềchiếndịchnàychỉtươngđốigầnđâymớiđượcmệnhdanhlà“tổngchiếnlược”,nhưngnóđãtồntạitrongnhiềuhìnhthứckhácnhautừthờicổđại.CóthểnhìnthấynómộtcáchrõràngtrongcuộcchinhphụcBaTưcủaAlexander,trongsựkiểmsoátnhữnglãnhthổmênhmôngvớinhữngquânđộinhỏbécủacácđếquốcByzantinevàLaMã,trongviệcNữhoàngElizabethIđánhbạihạmđộiTâyBanNha,trongnhữngchiếndịchxuấtsắccủaCôngtướcxứMarlboroughchốnglạiquânHapsburgs.Ởthờihiệnđại,chiếnthắngcủaViệtNamvớitrướchếtlàPháp,rồisaulàMỹ-ởtrườnghợpsaukhônghềcómộtchiếnthắngtrongtrậnđánhđơnlẻchủyếunào–phảiđượcxemlàmộtsựvậndụngtàitìnhnghệthuậtnày. Lịchsửquânsựchothấyrằngyếutốcơbảnđốivớitổngchiếnlược–điềuphâncáchnóvớichiếnlượcđơngiảntầmthường–làphẩmchấttưduyđóntrướcđặcthùcủanó.Nhữngchiếnlượcgiatổngthểtưduyvàhoạchđịnhsâuvàotươnglaitrướckhibắttayhànhđộng.Việchoạchđịnhcủahọcũngkhôngchỉđơngiảnlàvấnđềtíchlũykiếnthứcvàthôngtin;nóbaogồmviệcnhìnvàothếgiớivớimộtconmắttỉnhtáo,tưduytrongphạmvichiếndịch,hoạchđịnhranhữngbướcgiántiếp,tinhvidọctheoconđườngmàmụcđíchcủanóchỉhiệnlêndầndầntrướcmắtnhữngkẻkhác.Kiểuhoạchđịnhnàykhôngchỉlàmkẻthùbịlừaphỉnhvàmấtphươnghướng;đốivớichiếnlượcgia,nócónhữnghiệuquảvềtâmlýđểgiữsựbìnhthản,ýthứcvềviễncảnh,sựlinhhoạtđểthayđổitheothờiđiểmtrongkhivẫnduytrìmụctiêutốihậutrongđầu.Cảmxúcđượckiểmsoátmộtcáchdễdànghơn;tầmnhìnxavàrõrànghơn.Tổngchiếnlượclàchópđỉnhcủasựhợplý.Tổngchiếnlượccóbốnnguyêntắccơbản,đượcrútratừnhữngtrườnghợplịchsửcủanhữngnhàthựchànhthànhcôngnhấtnghệthuậtnày.Bạncàngcókhảnăngkếthợpnhữngnguyêntắcnàyvàokếhoạchcủamình,kếtquảcàngkhảquan.Tậptrungvàomụctiêulớn,vàođịnhmệnhcủabạn.Bướcđầutiênđểtrởthànhmộtchiếnlượcgialớn–bướclàmchomọithứkhácsẽrơivàođúngquỹđạo–làbắtđầuvớimộtmụctiêuchitiết,rõrệt,hướngtớimụcđíchtrongđầu,mộtmụctiêubắtnguồntừthựctại.Chúngtathườngtưởngtượngrằngnóichungchúngtahoạtđộngtheomộtdạngkếhoạchnàođó,rằngchúngtađangcốđạtđượcnhữngmụctiêu.Nhưngthôngthường,chúngtahaytựphỉnhgạtmình;cáimàchúngtacókhôngphảilàmụctiêumàlàướcmuốn.Cảmxúccủachúngtađầuđộcchúngtabằngdụcvọngmơhồ:chúngtamuốncódanhvọng,thànhcông,sựantoàn–mộtthứgìđólớnlaovàtrừutượng.Sựmơhồnàylàmcáckếhoạchcủachúngtamấtcânbằng

ngaytừđầuvàđặtchúngtavàomộttiếntrìnhhỗnloạn.Cáiđãlàmnổibậtnhữngchiếnlượcgialớntronglịchsử,vàcũngcóthểlàmnổibậtbạn,lànhữngmụctiêucụthể,chitiết,tậptrung.Suynghĩvềchúngsuốtđêmngày,hìnhdungviệcđạttớichúngsẽcócảmgiácthếnào,vàsẽcókếtquảrasao.Bởimộtđịnhluậttâmlýriêngbiệtđốivớiloàingười,sựhìnhdungrõràngvềchúngtheocáchnàysẽbiếnthànhmộtsựtiêntriđốivớiviệctựhoànthànhướcnguyện. CónhữngđốitượngrõrànglàđiềucốttủyđốivớiNapoleon.Ônghìnhdungracácmụctiêucủamìnhmộtcáchcựckỳchitiết–khibắtđầumộtchiếndịch,ôngcóthểnhìnthấymộtcáchrõràngtrongtâmtrítrậnđánhcuốicùngcủanó.Khixemxétmộttấmbảnđồvớinhữngviênphụtá,ôngcóthểchỉrađịađiểmchínhcácnơinókếtthúc–cóvẻnhưđólàmộttiênđoánlốlăng,khôngchỉvìtrongbấtkỳgiaiđoạnnào,chiếntranhcũngcóxuhướngthayđổivàkẻthùcóthểgâyrabấtkỳđiềubấtngờnào,màcònvìnhữngtấmbảnđồởthờiNapoleonnổitiếnglàkhôngthểtincậyđược.Thếnhưnglầnnàysanglầnkhác,nhữngtiênđoáncủaôngđãtỏrachínhxácmộtcáchphithường.Ôngcũnghìnhdungranhữnghậuquảcủachiếndịch:việckýkếthòaước,cácđiềukiệncủanó,SahoàngNgahayvuaÁođãbạitrậntrôngrasao,vàmộtcáchchínhxácthànhtựucủamụctiêucụthểnàysẽxácđịnhvịthếcủaôngrasaotrongchiếndịchkếtiếp.Khicòntrẻ,LyndonB.Johnson,dùhọcvấncònhạnchế,đãquyếttâmtrởthànhtổngthốngvàomộtngàynàođó.Ướcmơbiếnthànhnỗiámảnh:ôngcóthểhìnhdungramìnhvớitưcáchtổngthống,đangoaivệbướctrênvũđàithếgiới.Khitiếnsâuvàosựnghiệp,ôngkhôngbaogiờlàmđiềugìmàkhôngđểmắttớimụctiêutốihậuđócủamình.Năm1957,Johnson,khiđólànghịsĩbangTexas,ủnghộmộtdựluậtvềquyềncôngdân.ĐiềuđógâytổnhạichoôngởTexasnhưnglạinângônglêntầmquốcgia:rõràngmộtnghịsĩởmiềnNamđãlócổrarồi,vàđangđánhliềuvớiđịavịcủamình.JohnsonđãlọtvàosựchúýcủaJohnF.Kennedy.Vàtrongcuộcvậnđộngnăm1960,ôngđãđềcửJohnsonlàmphótổngthống-mộtđịavịtốihậulàmbệphóngchochứctổngthốngcủaông.Nhữngđốitượngdàihạnrõràngđemlạiphươnghướngchotấtcảmọihànhđộnglớnnhỏcủabạn.Bạndễdàngranhữngquyếtđịnhquantrọnghơn.Nếumộtviễncảnhlấplánhnàođóđedọalôicuốnbạnkhỏimụctiêu,bạnsẽbiếtđểcưỡnglạinó.Bạncóthểbiếtkhinàocầnhysinhmộtcontốt,thậmchíthuamộttrậnđánh,nếucóíchchomụcđíchcuốicùngcủabạn.Đôimắtbạntậptrungvàosựchiếnthắngcủachiếndịchchứkhôngphảiđiềugìkhác.Cácmụctiêucủabạnphảibắtnguồntừthựctại.Nếuchúngchỉđơngiảnnằmngoàiphươngtiệncủabạn,chủyếulàbạnkhôngthểnhậnrachúng,bạnsẽtrởnênthấtvọng,vàsựthấtvọngcóthểnhanhchóngchuyểnsangmộttháiđộchủbại.Mặtkhác,nếumụctiêucủabạnthiếumộttầmcỡvàđộlớnnhấtđịnh,nósẽkhótrởthànhđộngcơthôithúc.Đừngengạiđánhliều.Ởmộtýnghĩalớnlaohơn,bạnđangtựmìnhthựchiệncáimàAlexanderđãtrảinghiệmnhưlàđịnhmệnhcủaôngvàcáimàFriedrichNietzschegọilà“côngviệcđờingười”củabạn–cáimànhữngthiênhướngvànăngkhiếu,sởtrườngvàướcvọngcủabạndườngnhưđangchỉrađểbạnhướngtới.Việctựấnđịnhchomìnhmộtcôngviệcđờingườisẽgâyhứngkhởivàdẫndắtbạn.Bảnchấtcủamụctiêulàđiềuquantrọng:cómộtsốđốitượng,nếunhậnthứcđược,rốtcuộcsẽlàmbạntổnthương.Nhữngđốitượngcủatổngchiếnlượctheonghĩachânchínhlàviệcxâydựngmộtnềntảngvữngchắcđểmởrộngtươnglai,làviệclàmchobạnantoànhơn,làviệcgiatăngquyềnnăngcủabạn.KhiIsraelchiếmsamạcSinaitrongcuộcchiếntranh6ngàynăm1967,cóvẻnhưnóđangtạoramộtvùngđệmgiữanóvàAiCập.Trênthựctế,điềunàychỉcónghĩalàcóthêmlãnhthổđểtuầntrakiểmsoát,vànótạoranguyênnhânthúcđẩymốithùđịchlâudàitrongcôngchúngAiCập.SamạcSinaicũngdễbịbấtngờtấncông,vàđólàdiễnbiếnkếtthúctrongchiếntranhYomKippurnăm1973.Vìviệcnắmgiữsamạcđó,dùrấthấpdẫn,cuốicùngđãlàmphươnghạitớinhữngnhucầuanninh;trongphạmvitổngchiếnlược,nórõrànglàmộtsailầm.Đôikhikhómàbiếtđượcnhữngtácđộnglâudàicủaviệcđạtđượcmộtmụctiêusẽlàgì,nhưngcàngxemxétmộtcáchnghiêmtúcvàthựctếnhữngkhảnăngcó

thểxảyra,bạncàngítphạmsailầmtrongdựtính.Mởrộngviễncảnhcủabạn.Tổngchiếnlượclàviệcthựchiệnchứcnăngcủatầmnhìn,củaviệcnhìnsâuxavàothờigianvàkhônggianhơnkẻthù.Tiếntrìnhcủaviệcnhìnthấytrướccótínhphitựnhiên:chúngtachỉcóthểsốngtronghiệntại,đólànềntảngchoýthứccủachúngta,vànhữngkinhnghiệm,thamvọngcủachúngtađãthuhẹptầmnhìn–chúnggiốngnhưmộtcănnhàtùnơichúngtacưngụ.Côngviệccủabạnvớitưcáchmộtchiếnlượcgialớnlàbuộcbảnthânbạnphảimởrộngtầmnhìn,đểthấynhiềuhơnvềthếgiớiquanhbạn,đểnhìnnhữngsựvậttheothựctếvàbiếtchúngcóthểđóngvaitrògìtrongtươnglai,chứkhôngphảiđểnhìnchúngtheomongmuốncủabạn.Mỗisựkiệnđềucólýdo,cómộtchuỗiquanhệnhânquảkhiếnchonóxảyra;bạnphảiđàosâuvàothựctếđó,thayvìchỉnhìnvàobềmặtcủasựvật.Càngtớigầncácđốitượng,nhữngchiếnlượccủabạncàngtốthơnvàconđườngtớinhữngmụctiêucủabạncàngdễdànghơn.Bạncóthểbướcmộtbướctheohướngnàybằngcáchluôncốgắngnhìnvàothếgiớithôngquamắtcủanhữngngườikhác–kểcả,mộtcáchdứtkhoát,kẻthùcủabạn–trướckhitiếnhànhgiaochiến.Nhữngthànhkiếnvănhóacủachínhbạnlàmộtlớpmànchechủyếukhiếnbạnkhôngthểnhìnvàothếgiớimộtcáchkháchquan.TrongchiếntranhViệtNam,pheBắcViệtđãnghiêmtúcnghiêncứubốicảnhvănhóaMỹ.HọnhìnvàonhữngbiếnchuyểntrongdưluậncôngchúngvàcốtìmhiểuhệthốngchínhtrịMỹcùngnhữngtácđộngxãhộicủatruyềnhình.Tráilại,cácchiếnlượcgiaMỹđãbộclộmộthiểubiếtcựckỳítỏivềnhữngnềnvănhóaxalạcủaViệtNam–cảvănhóacủamiềnNammàhọđangủnghộlẫnvănhóacủamiềnBắcmàhọđangcốtấncông.Mùquángbởinỗiámảnhcốngănchặnviệctruyềnbáchủnghĩacộngsản,họkhôngnhậnranhữngtácđộngsâusắccủavănhóavàtôngiáotrongphươngthứcchiếnđấucủapheBắcViệtNam.Đólàmộtsailầmchiếnlượctổngthểởmứcđộcaonhấtcủahọ. Cácchiếnlượcgialớngiữchođộnhạycảmhòahợpvớichínhtrịởbấtkỳhoàncảnhnào.Chínhtrịlànghệthuậtcổđộngvàbảovệcáclợiíchcủachínhbạn.Bạncóthểnghĩrằngnólàmộtvấnđềrộnglớncủacácđảngphái,nhưngtừngcánhân,trongsốnhữngđiềukhác,làmộtsinhvậtchínhtrịđangtìmkiếnsựantoànchovịtrícủamình.Hànhvicủabạntrongthếgiớiluônluôncónhữnghậuquảvềchínhtrị,mọingườiquanhbạnsẽphântíchnótrongphạmvinócóíchhaycóhạichohọ.Thắngtrậnvớicáigiáphảiphânlykhỏinhữngđồngminhtiềmnănghaytạoranhữngkẻthùcứngcổkhôngbaogiờlàđiềukhônngoan.Quantâmtớichínhtrị,bạnphảixácđịnhtổngchiếnlượccủamìnhvớiýthứctìmsựủnghộtừnhữngkẻkhác–đểtạonênvàcủngcốmộtcăncứđịa.TrongcuộcNộichiếnLaMãnăm49Tr.CN.,JuliusCaesarđãcôngkhaichốngđốivớiPompey,nhàquânsựgiàukinhnghiệmnhấtvàothờibấygiờ.CaesarchiếmthếthượngphongbằngcáchhoạchđịnhcáccuộchànhbinhcủaôngtrêncơsởtácđộngcủachúnglêncôngluậnởthànhRome.ThiếusựủnghộcủaNghịviện,ôngxâydựngsựủnghộtrongcôngchúng.Caesarlàmộtconthúchínhtrịxuấtsắc,vàđólàcáigiúpchoôngnắmchặtđượctâmlýcủacôngchúng:ônghiểutínhíchkỷcủahọvàuốncácchiếnlượccủaôngtheođó.Giỏichínhtrịcónghĩalàthấuhiểumọingười–nhìnthôngquađôimắtcủahọ.Cắtđứtmọigốcrễ.Trongmộtxãhộimàvẻbềngoàiđanglấnáp,nguồncộithậtsựcủamộtvấnđềđôikhikhómànắmbắt.Đểtạonênmộttổngchiếnlượcchốnglạimộtkẻthù,bạnphảibiếtcáigìthôithúchọhoặcnguồngốcsứcmạnhcủahọ.Cóquánhiềucuộcchiếnvàtrậnchiếnkéodàivìkhôngcóbênnàobiếtcáchtấncôngvàogốcrễcủađốiphương.Vớitưcáchmộtchiếnlượcgialớn,bạnphảimởrộngtầmnhìnkhôngchỉxavàrộngmàcònsâuvàobêndưới.Suynghĩthậtcặnkẽ,đàothậtsâu,đừngxemvẻbềngoàilàhiệnthực.Vạchtrầnđượcnhữngnguồngốccủakhókhăn,bạncóthểđịnhrachiếnlượcđểcắtbỏchúngđi,chấmdứthoàntoàncuộcchiếntranhhayvấnđềnangiảiđó.KhiviêntướngHannibalcủaCarthagexâmlăngÝvàonăm218Tr.CN.,nhiềutướnglĩnhLaMãgắngsứcđánhbạiông,nhưngkhôngthànhcông.VịtướngLaMãmàvềsauđượcgọilàScipioAfricanusnhìnvàohoàncảnhtheocáchkhác:vấnđềkhôngphảilàởbảnthânHannibal,haycứđịacủaôngtaởTâyBanNha,haykhảnăngbổsungnguồntiếptếbằngđườngbiểntừCarthagecủaông;vấnđềlàchínhbảnthânCarthage.Đólàmộtquốcgiavôcùngcămghét

thànhRome,vàmộtcuộcđấutranhquyềnlựclâudàiđãtồntạigiữahainước.ThayvìnhắmvàoHannibal,mộtnhàquânsựxuấtsắc,khiđóđangởÝ,ScipiotiếnquânxâmlượcCarthage,buộcHannibalphảirờiÝđểquayvềbảovệtổquốc.CuộctấncôngvàoCarthagekhôngchỉlàmộtmưumẹođơngiảnđểkéoHannibalraxa,nólàmộtcuộcxâmlăngtầmcỡ.TổngchiếnlượccủaScipiohữuhiệuđếnmứchoànhảo:ôngtakhôngchỉđánhbạiHannibaltrongchiếntrậnmàcònhủydiệtCarthagevớitưcáchlàmộtthếlựcthùđịch,chấmdứtvĩnhviễnkhảnăngchốnglạithànhRomecủanó.Mộtphầncủatổngchiếnlượcliênquantớiviệccắtđứtmọigốcrễlànhìnthấynhữngnguycơkhichúngvừamớinhúmầm,cắtsạchchúngtrướckhichúngtrởnênquálớn,khómàxửlý.Mộtchiếnlượcgiatổngthểbiếtgiátrịcủasự“tiênhạthủvicường”.Chọnconđườnggiántiếpđểđitớimụctiêucủabạn.Nguyhiểmlớnnhấtmàbạngiápmặttrongchiếnlượclàviệcđánhmấtthếchủđộngvàpháthiệnramìnhthườngxuyênphảiđốiphóvớiđiềumàđốiphươngthựchiện.Lẽđươngnhiên,giảipháplàhoạchđịnhtrướckẻthùnhưngcũnglàhoạchđịnhmộtcáchtinhvi–chọnconđườnggiántiếp.Việcngăncảnkhôngchođốithủnhìnthấymụcđíchcủacáchànhđộngcủabạntạochobạnmộtlợithếlớnlao.Vìthế,độngtháiđầutiêncủabạnnênđơnthuầnlàmộtsựsắpđặt,đượcthiếtkếđểthúcđẩymộtphảnứngtừphíakẻthù,khiếnnólộrasơhởchocáisẽxảyrakếtiếp.Tấncôngnómộtcáchtrựctiếpvànóđốiphólại,chiếmlấymộtvịtríphòngthủcóthểchophépnóđónđỡcúđánhkếtiếpcủabạn;nhưngnếunókhôngthểnhìnthấyđiểmrađòncủabạn,hoặcnếunókhôngbiếtcúđấmkếtiếpsẽđếntừđâu,nósẽtrởnênmùlòavàvôphươngtựvệ.Yếutốcơbảnlàduytrìsựkiểmsoátcáccảmxúccủabạnvàxếpđặtcácđộngtháicủabạntrước,nhìnlêntoànthểbàncờ.NhàđạodiễnphimAlfredHitchcockbiếnchiếnlượcnàythànhmộtnguyêntắcsống.Mỗihànhđộngcủaônglàmộtsựsắpđặtđượcthiếtkếđểđưatớinhữngkếtquảtrênlộtrình,ôngbìnhthảnsuynghĩđónđầuvàbướctừngbướcmột.Mụctiêucủaônglàlàmmộtcuốnphimgắnliềnvớiviễntượngnguyênthủycủaông,khôngbịpháhoạibởitácđộngcủacácdiễnviên,nhàsảnxuấtvàcácnhânviênkháccầnphảicộngtácsauđó.Bằngcáchkiểmsoátmọichitiếtcủaviệcquayphim,ôngkhiếnchonhàsảnxuấthầunhưkhôngthểnàocanthiệpvàođó.Nếunhàsảnxuấtcóxíangangkhiđangquaythậtsự,Hitchcockluôncómộtmáyquaykhôngcóphimsẵnsàngchoôngta.Ôngcóthểvờvĩnhquaythêmnhữngcảnhmànhàsảnxuấtmuốn,đểôngtavẫncảmthấymìnhcóquyềnhạnmàkhôngảnhhưởngtớikếtquảcuốicùng.Hitchcockcũnglàmđiềutươngtựvớicácdiễnviên:thayvìtrựctiếpbảohọđiềucầnlàm,ônglàmchohọnhiễmphảinhữngcảmxúcmàôngmongmuốn–sợhãi,giậndữ,khátkhao–thôngquacáchđốixửcủaông.Mỗibướctrongchiếndịchgắnkếtmộtcáchhoànhảovớibướctiếptheo.Khihànhđộngởcấpđộchiếndịchchứkhôngphảitrậnchiến,bướcđầutiêncủabạnlàđiềuchủyếu.Thôngthườngnónênmềmdẻomộtcáchgiảtạovàgiántiếp,khiếnchokẻthùkhómàhiểuđược.VụtấncôngTrânChâuCảngcủaquânNhậttrongThếchiếnIIlàmộtbấtngờđầytínhtànphá;nhưngvớitưcáchlàmộtđộngtháiđầutiêncủachiếndịch,nólạilàmộtthảmhọa.NgườiNhậtchìataycủahọraquánhanh;tậptrungcôngluậnMỹlạitớimộtmứcđộgiậndữmãnhliệt,họtinchắcrằngngườiMỹsẽtheođuổicuộcchiếnchotớikếtthúcđắngcay–nhưngchínhngườiMỹlàkẻcónhữngtiềmlựcquânsựlớnhơn.Luônluônchúýtớibướcđầutiêncủachiếndịch,nóthiếtlậpnhịpđộ,xácđịnhtháiđộcủakẻthùvàđẩybạntheomộthướngmàtốthơnnênlàhướngđúng.LậpluậnnổitiếngcủalýthuyếtgiaquânsựPhổCarlvonClausewitzlà:“Chiếntranhlàsựtiếpdiễncủachínhtrịbằngnhữngphươngtiệnkhác”.Ýcủaônglàmỗiquốcgiađềucónhữngmụctiêu–anninh,ansinhxãhội,sựthịnhvượng–thôngthườngđượctheođuổithôngquachínhtrị,nhưngkhimộtquốcgiahoặcthếlựcbênngoàingăntrởsựthànhtựucủahọthôngquachínhtrị,chiếntranhlàkếtquảtựnhiên.Chiếntranhkhôngbaogiờđơnthuầnlàchiếntrườnghayxâmchiếmđấtđaimộtcáchbìnhthường;nólàsựtheođuổimộtchínhsáchmàkhôngthểtìmramộtphươngthứcthựchiệnnàokháchơnlàthôngquasứcmạnh.Tuynhiên,khimộtcuộcchiếnthấtbại,mọingóntaythườngchỉvềphíaquânsự.Đôikhi

chúngtacóthểnhìnlênbêntrêncáctướnglĩnhđểhướngtớinhữngchínhtrịgiađãtuyênchiếnngaytừđầu;trongvàsauchiếntranhViệtNam,chẳnghạn,mộtsốngườiđãđổlỗisựthấtbạichochínhphủvìđãkhôngtiếnhànhchiếntranhvớitoànnỗlực.Dùvậy,thôngthườnghơn,phântíchhậuchiếnlàvềquânsự-chúngtanghiềnngẫmnhữngtrậnđánhcủacuộcchiến,chỉtríchnhữnghànhđộngcủacácviênchỉhuy.Vàdĩnhiênchínhgiớiquânsựđãhoạchđịnhvàtiếnhànhchiếntranh,nhưngngaycảkhinhưthế,vấnđềthựcchấtlàmộtvấnđềvềtổngchiếnlược.TheovonClausewitz,thấtbạitrongchiếntranhlàmộtthấtbạivềchínhsách.Nhữngmụctiêucủacuộcchiếnthấtbạivànhữngchínhsáchdẫndắtchúnglàphithựctế,khôngthíchđángvàmùquángtrướccácnhântốkhác.Ýniệmnàylàtriếtlýcủatổngchiếnlược.Bấtcứkhinàomọisựđisaiđường,chínhbảnchấtconngườiđãđổlỗichongườinàykẻnọ.Cứmặcchonhữngngườikhácdâyvàosựnguxuẩnđó,bịdẫnquanhbởichínhmũicủahọ,chỉnhìnthấycáicóthểthấyngaytrướcmắt.Bạnnhìnsựviệctheocáchkhác.Khimộthànhđộngchệchhướng–tronglàmănbuônbán,trongchínhtrị,trongđờisống–hãylầntheovếtnóđểquaylạichínhsáchđãkhơigợinênnótừbuổiđầu.Mụctiêuđãsaiđường.Điềunàycónghĩalàbảnthânbạnlàmộttácnhântolớncủabấtkỳđiềutệhạinàoxảyravớibạn.Vớinhữngchínhsáchkhônngoan,khéoléohơn,vàtầmnhìnrộnglớnhơn,bạncóthểtránhđượcnguycơ.Vìthếkhicógìđósailệch,hãynhìnsâuvàobảnthânmình–khôngphảitheomộtcáchđầycảmtính,đểtráchmócbảnthânhaynuôngchiềutheocảmgiáctộilỗicủabạn,màđểchắcchắnrằngbạnsẽkhởiđầuchiếndịchkếtiếpvớimộtbướcđivữngchắcvàmộttầmnhìnrộnglớnhơn.

Hìnhảnh:Đỉnhnúi.Ởlạichiếnđịa,mọithứphủđầykhóivàrốirắm.Khómàphânbiệtđượcbạnhaythù,đểxemaiđangthắngtrận,đểnhìntrướcđộngtháikếtiếpcủakẻthù.Vịtướngphảitrèolênphíabêntrênnơixungđột,lêntớiđỉnhnúi,nơimọithứtrởnênrõràngvàtậptrunghơn.Ởđóôngtacóthểnhìnrabênngoàichiếnđịa–tớisựvậnđộngcủacáclựclượngdựbị,tớidoanhtrạiquânthù,tớihìnhthểcủatrậnđánhtươnglai.Chỉtừđỉnhnúi,vịtướngmớicóthểchỉhuycuộcchiếntranh.

Tưliệu:Khởisựchiếntranhtừmộtxuấtphátđiểmsai,độngthủtrướcvàchờđợikhitaihọatớimớithảoluậnvấnđềlàmộtlỗilầmthườngcó.

Thucydides(giữanăm460-455Tr.CN–khoảngnăm400Tr.CN)

HOÁNVỊTổngchiếnlượcbaogồmhaimốinguyhiểmlớnmàbạnphảicânnhắcvàđấutranh.Đầutiên,nhữngthànhcôngmangtớichobạntrongnhữngchiếndịchđầutiêncóthểtácđộngđếnbạngiốngnhưsựchiếnthắngdễdàngtrênchiếnđịamangtớichomộtvịtướng:saymenchiếnthắng,bạncóthểđánhmấtýthứcvềthựctạivàsựtươngquanmàtrênđónhữngđộngtháitươnglaicủabạndựavào.NgaycảnhữngchiếnlượcgialớncaocấpnhấtnhưJuliusCaesarvàNapoleoncuốicùngcũngđãtrởthànhnạnnhâncủaxunglựcnày:đánhmấtýthứcvềthựctại,họbắtđầutinrằngbảnnăngcủahọkhôngthểsailầm.Chiếnthắngcàngtolớn,nguycơcàngcao.Khibạngiàhơn,khibạnchuyểntớichiếndịchkếtiếpcủamình,bạnphảibiếttiếtkiệm,cốsứcgấpđôiđểquảnchếcáccảmxúc,vàduytrìýthứcvềthựctại.Thứhai,sựlãnhđạmcầnthiếtchotổngchiếnlượccóthểđưabạntớimộtđiểm,nơibạnthấykhómàhànhđộng.Quáhiểuthếgiới,bạnnhìnthấyquánhiềukhảnăngchọnlựavàtrởnênlưỡnglựnhưHamlet.Bấtkểđãtiếnbộnhưthếnào,chúngtavẫncònmộtphầnthútính,vàchínhconthútrongchúngtađãthắplửacácchiếnlược,đemđếnchochúngsứcsống,thôithúcchúngtachiếnđấu.Khôngcókhaokhátchiếnđấu,khôngcókhảnăngkhuấyđộngchiếntranhbạolực,chúngtakhôngthểđốiphóvớinguycơ.NhữngkiểungườikhônngoannhưOdysseusthấythoảimáivớicảhaiphươngdiệncủabảnchấtcủahọ.Họhoạchđịnhđónđầuxađếnhếtmứckhảnăngchophép,nhìnxavàrộng,nhưngkhiđãđếnlúcphảitiếnlên,họtiếnlên.Biếtcáchkiểmsoátcáccảmxúccủabạncónghĩalàkhôngđènénchúnghoàntoànmàsửdụngchúngởmứcđộcóhiệuquảcaonhất.

13

NHẬNBIẾTKẺTHÙCHIẾNLƯỢCTÌNHBÁO

Mụctiêuchiếnlượccủabạnnênnhằmvàobộnãocủangườiđiềuhànhquânđộimàbạnphảiđốiđầuhơnlàchínhnó.Nếubạnhiểubộnãohoạtđộngrasao,bạnsẽnắmđượcđiềucốtlõiđểđánhlừavàkiểmsoátnó.Hãyrènluyệncáchnắmđượcnhữnggìngườikhácnghĩ,chộplấynhữngtínhiệuvềtưduyvàdựtínhtrongđầumàhọvôtìnhbộclộra.Mộtvẻngoàithânthiệtsẽgiúpbạntheodõihọsáthơnvàkhaitháchọđểlấythôngtin.Đềphòngđừngđểlộcáccảmxúcvàtậpquántinhthầncủabạnchohọbiết;cốtưduynhưhọtưduy.Bằngcáchtìmranhượcđiểmtâmlýcủađốithủ,bạncóthểkhiếnchohọmấtphươnghướng.

THẤUHIỂUKẺTHÙTháng6/1838,HuântướcAuckland,thốngđốcAnhởẤnĐộ,triệutậpmộtcuộchọpcácquanchứccấpcaocủaôngđểthảoluậnvềkếhoạchxâmlượcAfganistan.AucklandvàcácbộtrưởngAnhkhácđangngàycàngloâuvềtầmảnhhưởngđanglớndầncủaNgatrongkhuvực.NgườiNgađãkếtđồngminhvớiBaTư,lúcnàyhọđangcốlàmđiềuđóvớiAfganistan,vànếuhọthànhcông,quânAnhởẤnĐộcókhảnăngmấtđấtởphíatâyvàdễbịquânNgatấncônghơn.ThayvìcốvượttrộihơnngườiNgavàđàmphánviệcliênminhvớiDostMahomed,ngườiđứngđầunhànướcAfganistan,Aucklandđềxuấtmộtgiảiphápmàôngcholàchắcchắnhơn:xâmlượcAfganistanvàdựnglênmộtngườicầmquyềnmới–vuaSoojah,mộtcựulãnhđạoAfganđãbịtướchếtquyềnlựctrướcđó25năm.Khiđó,ôngtasẽchịuhàmơnngườiAnh.TrongsốthànhviêndựhọphômđócóWilliamMacnaghten,bíthưchínhcủathốngđốcCaltutta.Macnaghtenchorằngcuộcxâmlượclàmộtýtưởngxuấtsắc:mộtnướcAfganistanthânhữusẽđảmbảoantoànchocáclợiíchcủaAnhtrongkhuvựcvàthậmchícòngiúpíchchoviệcmởrộngtầmảnhhưởngcủaAnh.Vàcuộcxâmlượchầunhưkhôngthểthấtbại.QuânđộiAnhhẳnsẽkhônggặpkhókhănnàotrongviệcđánhđuổinhữngbộlạcthổdânAfganistan;họcóthểxuấthiệnnhưlànhữnggiảiphóngquânđểgiảiphóngngườiAfganistankhỏiđếchếNgavàđemđếnchođấtnướcnàysựhỗtrợcùngvớiảnhhưởngvănminhcủaAnhQuốc.NgaykhivuaSoojahnắmquyền,quânđộisẽrútđi,đểảnhhưởngcủaAnhđốivớivịvuanày,dùrấtmạnhmẽ,sẽkhôngbịdânchúngAfganpháthiện.KhitớiphiênMacnaghtenphátbiểuýkiếnvềkếhoạchxâmlược,ôngtaủnghộnómộtcáchnồngnhiệttớimứcAucklandkhôngchỉquyếtđịnhtiếntới,ôngcònchỉđịnhMacnaghtenlàmđặcpháiviêncủanữhoàng–ngườiđạidiệntốicaocủaAnhtạiAfganistan-ởthủđôKabul.

Khônggặpnhiềucưỡngkhánglắmtrênđườngđi,tháng8/1839,quânđộiAnhtớiKabul.DostMahomedbỏchạyvàovùngnúi,vàvịcựuvươngquaytrởlạithànhphố:Đốivớidâncưđịaphương,đâylàmộtquangcảnhlạlùng:vuaSoojah,kẻmànhiềungườihầunhưkhôngcònnhớtới,trôngcóvẻgiànuavàdễbảođibêncạnhMacnaghten,kẻđangcưỡingựavàoKabultrongbộđồngphụcmàusáng,vớimộtcáimũbagócgắnlôngđàđiểu.Vìsaonhữngngườinàytớiđây?Họsẽlàmgìởđây?Vớinhàvuabùnhìnnày,Macnaghtenphảiđánhgiálạitìnhthế.CácbảnbáocáogửiđếnchoôngbiếtrằngDostMahomedđangxâydựngmộtlựclượngquânđộitrongdãynúiởmiềnbắc.Tronglúcđó,ởmiềnnam,khivàoxâmchiếmđấtnướcnàyquânAnhđãhạnhụcmộtsốtùtrưởngđịaphươngbằngcáchcướpđoạtđấtcủahọđểkiếmthựcphẩm.Cũngrànhrànhlàthầndâncũcủanhàvuakhôngưathíchgìôngta,khôngưađếnmứcMacnaghtenkhôngthểđểmặckhôngbảovệchoôngtavàcáclợiíchkháccủangườiAnh.MacnaghtenmiễncưỡnglệnhchophầnlớnquânđộiAnhởlạiAfganistanchotớikhitìnhthếvữngvànghơn.Thờigiantrôiđi,cuốicùngMacnaghtencũngquyếtđịnhchophépcácviênsĩquanvàbinhsĩcủalựclượngchiếmđónglâungàynàyđưagiađìnhcủahọsang,đểgiúpcuộcsốngcủahọbớtphầnkhắcnghiệt.Chẳngbaolâucácbàvợvàđámtrẻconkéotới,theocùnghọlànhữngngườiẤngiúpviệc.NhưngtrongkhiMacnaghtentưởngrằngviệccácgiađìnhbinhlínhtớisẽđemlạimộtảnhhưởngvănminh,nhânđạo,thựcranóchỉlàmngườiAfganthêmcảnhgiác.PhảichăngngườiAnhđangtínhđếnviệcchiếmđóngvĩnhviễn?ỞkhắpmọinơingườidânđịaphươngnhìntớiđềucónhữngkẻđạidiệnchocáclợiíchcủangườiAnh,họnóinănglalốiomxòmtrênđườngphố,chèchénsaysưa,ùavàocácsânkhấuvàsânđuangựa–nhữngtròtiêukhiểnlạlùngmàhọvừamớidunhậpvàođấtnướcnày.Lúcnàyngườinhàcủahọxemnhưmìnhđangởnhàmình.MộtniềmcămghéttấtcảnhữnggìcủangườiAnhđãđâmchồi.PhầnlớnnhữngconđèomàcácconđườngthươngmạichínhcủaAfganistanchạyquadocácbộlạcGhilzyenắmgiữ.Trongsuốtnhiềunăm,trảiquanhiềutriềuđạikhácnhaucủanướcnày,họđãđượctrảmộtkhoảnphíđểgiữchocácconđèonàythôngthương.Macnaghtenquyếtđịnhchấmdứtkhoảnphínày.NgườiGhilzyeđáplạibằngcáchphongtỏacácconđèo,vàtrênkhắpđấtnước,cácbộlạcđềuđồngcảmvớisựnổidậycủangườiGhilzye.Macnaghtencốlàmchocáccuộcnổidậylắngxuống,nhưngôngkhôngnhìnthấytínhcáchnghiêmtrọngcủachúng,vànhữngviênsĩquanlolắngđãbảovớiôngphảiphảnứngmộtcáchtriệtđểhơnđềubịkhiểntráchvìsựphảnứngtháiquá.Lúcnày,quânđộiAnhphảiởlạiđóvôhạnđịnh.Tìnhthếnhanhchóngxấuđi.Tháng10/1841,mộtđámđôngtấncôngvàonhàcủamộtviênchứcAnhvàgiếtchếtôngta.ỞKabul,cáctùtrưởngđịaphươngbắtđầuâmmưuđánhđuổinhữngtaylãnhchúanguờiAnh.VuaSoojahhoảngsợ.Trongsuốtnhiềutháng,ôngtavannàiMacnaghtenhãyđểchoôngtabắtgiữvàhạsátnhữngđốithủchủyếucủamình,theophươngthứctruyềnthốngđểbảovệngaivàngcủamộtvịvuaAfganistan.Macnaghtenbảoôngtarằngmộtđấtnướcvănminhkhôngdùngcáchgiếtngườiđểgiảiquyếtcácvấnđềchínhtrịcủanó.NhàvuabiếtrằngngườiAfganistantôntrọngsứcmạnhvàquyềnlựcchứkhôngphảilàcácgiátrị‘vănminh”;vớihọ,việcôngkhôngthểxửtrícáckẻthùchứngtỏrằngôngnhunhượcvàkhôngđủsứccầmquyền,vàhọđểmặcchoôngbịvâyquanhbởicácquânthù.Macnaghtenkhôngchịunghetheo. Cuộckhởinghĩalanrộng,vàlúcnàyMacnaghtenphảiđốiđầuvớithựctếrằngôngkhôngcónhânlựcđểđànápmộtcuộcnổidậykhắpnơi.Nhưngvìsaoônglạiphảilosợchứ?DânAfganistanvàcáclãnhtụcủahọrấtngâyngô;ôngcóthểtáilậpthếthượngphongquamưumẹovàtríthôngminh.Đểđạtmụcđíchđó,MacnaghtencôngkhaiđàmphánmộtthỏathuậntheođócácđạoquânvàcôngdânAnhsẽrờikhỏiAfganistan,đổilại,ngườiAfganistanphảicungcấpthựcphẩmchoquânđộiAnhrútlui.Tuynhiên,mộtcáchriêngtư,Macnaghtentìmcáchbắntinchomộtsốtùtrưởngchủchốtrằngôngsẵnsàngđưamộttrongsốhọlênlàmtểtướng–vàchucấptiềncủachoôngta–đổilại,ngườinàyphảidẹpyêncuộckhởinghĩavàchophépngườiAnhởlại.

AkbarKhan,lãnhtụcủacácbộlạcGhilzyeởmiềnđông,đãđáplạiđềnghịnày,vàvàongày23/12/1841,Macnaghtencưỡingựarangoàiđểgặpriêngôngtavàquyếtđịnhcuộctraođổi.Saukhichàohỏinhau,AkbarKhanhỏiMacnaghtenrằngôngcómuốntiếptụctròlừađảomàhọđangsắpđặtkhông.Mừngrơnvìđãxoaychuyểnđượctìnhthế,Macnaghtenvuivẻđáprằngôngmuốn.Khôngmộtlờigiảithích,AkbarrahiệuchothuộchạtómlấyMacnaghten–ôngtakhôngtínhtớiviệcphảnbộilạicáctùtrưởngkhác.Dọctrênđường,mộtđámđôngđangtụlại,họbắtgiữngườiđặcpháiviênxấusố,vàvớicơncuồngnộđãchấtchứanhiềunămvìbịsỉnhục,họxéxácôngthànhtừngmảnh.TứchivàđầucủaôngđượckéođidiễuhànhquacácđườngphốcủaKabul,vàthânmìnhcủaôngbịtreolênmộtcáimócsắctrongchợ.Trongvòngvàihôm,mọithứđượclàmsángtỏ.Khoảng4.500quânAnhcònlại,cùngvới12.000nhânkhẩutháptùngbuộcphảiđồngýrútluingaykhỏiAfganistan,bấtkểthờitiếtmùađôngkhắcnghiệt.NgườiAfganistanphảicungcấpchođoànquânrútluinhưnghọkhôngthựchiệnđiềuđó.VìbiếtchắcrằngngườiAnhsẽkhôngbaogiờlênđườngnếukhôngbịépbuộc,họsẽliêntụcquấyrốiquânđộixâmchiếmnàytrênsuốtđườngrútlui.Nhữngthườngdâncũngnhưbinhlínhnhanhchóngbỏmìnhtrongtuyếtlạnh.Ngày13/1,cáclựclượngAnhởpháođàiJalalabadtrôngthấymộtconngựalẻloiđangcốtiếnvàocổng.Ngườicưỡinó,bácsĩWilliamBrydon,đangsốngdởchếtdở,làngườiduynhấtcònsốngsóttrongđộiquânxâmlượcAnhxấusốtrởvềtừAfganistan.DiễndịchKiếnthứclẽracóthểngănchặnđượcthảmhọanàyvốnđãnằmsẵntronglòngbàntaycủaMacnaghtentừlâutrướckhiôngtiếnhànhcuộcviễnchinh.NhữngngườiAnhvàngườiẤnđãtừngsốngởAfganistanlẽracóthểbảochoôngbiếtrằngdânchúngởđóthuộcloạingườikiêuhãnhvàđộclậpnhấtcủahànhtinh.Đốivớihọ,hìnhảnhnhữngđoànquânngoạibangtiếnvàoKabullàmộtsựsỉnhụckhôngthểnàothathứnổi.Trênhết,họkhôngphảiloạingườithiếtthatớihòabình,thịnhvượngvàhòagiải.Thựcsự,họxemsựxungđộtvàđốiđầulàmộtphươngcáchsốngmạnhmẽ.Macnaghtencóthôngtinnhưngkhôngchịuxemxétchúng.Thayvìthế,ônggánchongườiAfganistannhữnggiátrịcủangườiAnh,màôngđãgiảđịnhmộtcáchsailầmrằngcótínhphổquát.Mùquángvìchứngtựyêumình,ôngđãhiểusaimọidấuhiệutrênđường.Kếtquảlàchiếnlượccủaôngđãvậnhànhhoàntoàntráingượcvớinhữnggìcầnthiết–đểchoquânAnhchiếmKabul,ngưngkhoảnphítrảchongườiGhilzye,cốkhôngquánặngtaytrongviệcđànápcáccuộcnổidậy.Vàvàocáingàyđịnhmệnhấy,khithậtsựđánhmấttrísuyxét,ôngđãthựchiệndựtínhsailầmtốihậu,tưởngrằngtiềncủavàsựkhêugợitínhíchkỉsẽmuachuộcđượclòngtrungthànhtừchínhnhữngngườiôngđãhạnhụcđếnthế.Sựmùquángvàchứngtựyêumìnhnhưthếkhôngquáhiếm;chúngtabắtgặpchúngtrongcuộcsốnghàngngày.Khuynhhướngtựnhiêncủachúngtalànhìnngườikhácnhưlàphảnảnhđơngiảncủanhữngaoướcvàgiátrịcủachínhmình.Khônghiểuđượcrằngcáchthứchọkhácvớichúngta,chúngtangạcnhiênkhihọkhôngphảnứngnhưmongđợi.Chúngtaxúcphạmvàlàmchomọingườivôtìnhoánghét,rồiđổlỗivềtaihọaxảyrachohọchứkhôngphảimìnhkhôngcókhảnăngthấuhiểuhọ.Thấuhiểu:Nếuđểchứngtựyêumìnhhoạtđộngnhưmộtbứcmànchegiữabạnvàmọingười,bạnsẽhiểusaihọvàcácchiếnlượccủabạnsẽtịtngòi.Bạnphảinhậnthứcđượcđiềunàyvàcốgắngnhìnnhậnmọingườimộtcáchtỉnhtáo.Mỗimộtcánhâncũnggiốngnhưnềnvănhóaxalạ.Bạnphảithâmnhậpvàobêntrongcáchsuynghĩcủađốitượng,khôngphảinhưmộtbàitậpvềkhảnăngnhạycảmmàlàdosựcầnthiết.Bạnchỉcóthểhyvọngđánhbạikẻthùbằngcáchthấuhiểuhọ.

Hãyphụctùngđểôngtatinbạnvàtừđónắmđượchoàncảnhthậtsựcủaôngta.Chấpnhậnýkiếncủaôngtavàđápứngchonhữngcôngviệccủaôngtanhưthểbạnhóathân

thànhhaingười.Khiđãnắmbắtđượcmọiđiều,khéoléotậptrungtrongquyềnlựccủaôngta.Nhưvậy,khingàycuốicùngtới,sẽgiốngnhưthểchínhTrờiđãhủydiệtôngta.

TháiCông,Sáugiáođiềubímật.(khoảngthếkỷ4tr.CN.)

CÁIÔMTHÂNTHIẾTNăm1805,NapoleonBonaparteđãhạnhụcngườiÁotrongcáctrậnđánhởUlmvàAusterlitz.Tronghiệpướcsauđó,ôngcắtnhỏđếquốcÁo,chiếmlấycácvùngđấtởÝvàĐứccủanó.Đốivớiông,tấtcảnhữngđiềunàylàmộtphầncủamộtcuộcđấucờ.MụctiêutốihậucủaônglàbiếnÁothànhmộtđồngminhyếuớtvàphụthuộc,nhưngcóthểgiúpôngthêmnặngcânởchâuÂu,vìÁotừnglàtrungtâmchínhtrịcủachâuÂu.NapoleonđãyêucầumộtđạisứÁomớiđếnPhápnhưlàmộtphầncủachiếnlượctổngthểnày.ĐólàHoàngtửKlemensvonMetternich,vàolúcđólàđạisứÁotạitriềuđìnhPhổởBerlin.Metternich,khiấy30tuổi,xuấtthântừmộttrongnhữnggiatộcsánggiánhấtchâuÂu.NóitiếngPhápcựckỳlưuloát,cựckỳbảothủvềchínhtrị,ôngtalàmộtconngườihoànhảovềdòngdõivàsựthanhlịch,vàlàmộtkiểuđànôngcủacácquýbà.SựhiệndiệncủanhàquýtộcsángchóinàycóthểbổsungthêmvàosựhuyhoàngcủavươngtriềumàNapoleonđangtạodựng.Quantrọnghơn,thuphụcđượcmộtngườinhiềuquyềnlựcnhưthế-Napoleoncóthểchiêudụđượcôngtatrongnhữngcuộcgặpgỡriêngtư–cóthểgiúpíchchoviệcbiếnÁothànhmộtvệtinhyếuớt.VànhượcđiểmvềphụnữcủaMetternichsẽmởlốichoNapoleon.Haibêngặpnhaulầnđầuvàotháng8/1806,khiMetternichđếntrìnhbảnquốcthư.Napoleontỏrađiềmtĩnh.Ôngphụctrangtềchỉnhtrongcuộcgặpnhưngvẫnđộinóntrênđầu,theotậptụcđólàđiềukháthôlỗ.SaukhiMetternichphátbiểu,ngắngọnvàđầynghithức,Napoleonbắtđầuđilạitrongphòngvànóivềchínhtrịtheomộtcungcáchthểhiệnrõrằngôngđangralệnh.(Ôngthíchđứngnóivớimọingườikhihọvẫnngồiyên.)Ôngphátbiểumộtcáchcóchủđịnhvàsúctích;ôngkhôngphảimộtgãngườiđảoCorsequêmùanàođóđốivớimộtMetternichphứctạp.Cuốicùng,ôngchắcchắnrằngmìnhtạorađượcmộtấntượngnhưmongmuốn.Nhiềuthángtrôiqua,NapoleonvàMetternichcóthêmnhiềucuộcgặpnhưvậy.Việcchiêudụvịhoàngtửlàdựtínhcủanhàvua,nhưngrốtcuộcnókhôngthểtránhkhỏiđitheohướngkhác:Metternichcómộtlốilắngnghechămchú,đưaranhữnglờinhậnxétxácđáng,thậmchícònphêbìnhcảnhữngnhậnthứcchiếnlượccủaNapoleon.Nhữngkhiđó,Napoleonthườngthầmnghĩ:đâylàmộtconngườicóthểthậtsựthấuhiểuthiêntàicủaông.ÔngbắtđầukhaokhátsựhiệndiệncủaMetternich,vànhữngcuộcthảoluậnvềcácnềnchínhtrịởchâuÂungàycàngtrởnênthẳngthắnhơn.Cảhaitrởthànhbạncủanhau.HyvọnglợidụngđượcnhượcđiểmvềphụnữcủaMetternich,Napoleonsắpđặtchoemgáicủaông,CarolineMurat,hẹnhòvớiMetternich.Ôngbiếttừcômộtsốmẩuchuyệngẫungoạigiao,vàcôbảovớiôngrằngMetternichđãtrởnênkínhtrọngông.Ngượclại,côcũngbảovớiMetternichrằngNapoleonkhôngtìmthấyhạnhphúcvớivợcủaông,hoànghậuJosephine,vìbàkhôngthểsinhcon;ôngđangđịnhlyhôn.NapoleonkhôngtỏvẻgìphiềnmuộnđểMetternichcóthểbiếtnhữngđiềunhưthếtrongđờisốngriêngtưcủaông. Năm1809,tìmcáchphụcthùchothấtbạithảmhạicủamìnhởAusterlitz,ÁotuyênchiếnvớiPháp.Napoleonchàođónsựkiệnnày,vìnótạochoôngcơhộitấncôngÁodữdộihơncảkhitrước.Cuộcchiếnrấtácliệt,nhưngquânPhápthắngtrận,vàNapoleonchiếmtoànbộnướcÁolàmthuộcđịa.QuânđộiÁobịgiảigiáp,chínhphủcủanóbịthayđổitoànbộ,vàngườibạnMetternichcủaNapoleonđượcchỉđịnhlàmbộtrưởngbộngoạigiao–chínhxácnơimàNapoleonmuốn.Vàithángsau,đãxảyramộtchuyệnkhiếnNapoleonmấtcảnhgiácnhưnglạikhiếnônghàilòng:vuaÁođềnghịôngkếthônvớicongáicảcủaông,côngchúaMarieLouise.Napoleon

biếtgiớiquýtộcÁovốnkhôngưamình;đâyphảilàtácđộngcủaMetternich.KếtđồngminhvớiÁothôngquahônsựlàmộtchiếnlượcthànhtựu,vàNapoleonvuisướngchấpnhậnlờiđềnghị,trướchếtlyhônvớiJosephine,rồisauđókếthônvớiMarieLouisevàonăm1810.MetternichtháptùngvịcôngchúatớiParisđểdựhônlễ,vàlúcnàyquanhệgiữaôngtavớiNapoleoncàngthânmậthơn.CuộchônnhâncủaNapoleonbiếnôngtrởthànhthànhviêncủamộttrongnhữnggiatộclớnnhấtchâuÂu,vàđốivớimộtngườiđảoCorse,giađìnhlàtấtcả;ôngđãđạtđượctínhchínhthốngvềhoàngtộcđãtừlâuhằngkhaokhát.Ôngcũngvuisướngvớivịhoànghậumớicủamình,ngườitỏracómộtđầuócchínhtrịnhạybén.ÔngđểchobàthamgiavàokếhoạchthốngtrịchâuÂucủamình.Năm1812,NapoleonxâmlượcNga.LúcnàyMetternichtìmđếnôngvớimộtyêucầu:đưamộtđộihình30.000quânÁovàodướiquyềnbốtrícủaNapoleon.Đổilại,NapoleonsẽchophépÁoxâydựnglạiquânđộicủanó.Napoleonthấyviệcnàychẳngcógìđángngại:ôngđãkếtđồngminhvớiÁoquahônsự,vàviệctáivũtrangcủanócũngcóthểgiúpíchchoông.Nhiềuthángsau,cuộcxâmlượcNgađãbiếnthànhmộtthảmhọa,vàNapoleonbuộcphảirútlui,quânđộicủaôngbịtổnthấtnặngnề.LúcnàyMetternichđềnghịphụcvụchoôngvớitưcáchlàmộtngườitrunggiangiữaPhápvàcácthếlựcchâuÂukhác.Đượcđưavàotrungtâmnhưtrướcđó,Áođãtiếnhànhcôngviệcnày,vàdùsaoNapoleoncũngcóítkhảnăngchọnlựa:ôngcầncóthờigianđểphụchồi.NgaycảnếuvaitròtrunggiancủaÁochophépnótáilậplạinềnđộclậpcủamình,ôngcũngkhôngcógìphảiesợnhữngngườicóquanhệthônggiavớimình.Mùaxuânnăm1813,nhữngcuộcđàmphánbịphávỡvàmộtcuộcchiếnmớisắpbùngnổgiữanướcPhápđãtổnthấtnặngnềvàlựclượngđồngminhhùnghậubaogồmNga,Phổ,AnhvàThụyĐiển.Đếnlúcnày,quânđộiÁođãlớnlênđángkể;dùsaoNapoleoncũngphảinhúngtayvàonó–nhưngcáctìnhbáoviêncủaôngbáocáorằngMetternichđãkýkếtmộtthỏaướcbímậtvớicácnướcĐồngminh.Chắcchắnđâyphảilàmộtthủđoạnnàođó;làmsaovuaÁolạicóthểđánhnhauvớiconrểcủamình?Thếnhưngtrongmộtvàituần,việcđótrởthànhchínhthức:trừkhiPhápchịuđàmphánhòabình,ÁosẽrútkhỏivịtrítrunglậpcủanóđểgianhậppheĐồngminh.Napoleonkhôngthểtinđượcnhữnggìôngnghethấy.ÔngđếnDresdenđểdựmộtcuộchọpvớiMatternichvàongày26/6.Ngaykhinhìnthấyvịhoàngtử,ôngđãbịsốc:vẻthânthiện,thoảimáiđãbiếnmất.Vớigiọngkhálạnhlùng,MetternichthôngbáovớiôngrằngnướcPhápphảichấpnhậnđưaranhgiớiquốcgiatrởvềcácbiêngiớitựnhiêncủanó.ÁobuộcphảibảovệcáclợiíchcủanóvàsựbềnvữngcủachâuÂu.Độtnhiên,nhàvuanhậnrarằng:Metternichđãlừadốiôngsuốtlâunay,mốiràngbuộcgiađìnhchỉlàmộttròlừabịpchemắtôngđểtáivũtrangvàlấylạiđộclậpcủaÁo.“ThếlàtôiđãlàmmộtđiềurấtnguxuẩnđiênrồkhikếthônvớicôngchúaÁo?Napoleonbuộtmiệnghỏi.“Nếubệhạmuốnbiếtýkiếncủatôi,”Metternichđáp,“TôisẽthẳngthắnnóirằngNapoleon,kẻthốngtrị,đãphạmphảimộtsailầm.”NapoleonkhướctừlờikêugọihòabìnhcủaMetternich.Đểđáplại,ÁorútkhỏivaitròtrunglậpvàgianhậpĐồngminh,trởthànhngườilãnhđạophichínhthứccủanó.VàvớiÁodẫnđường,cuốicùnghọđãđánhbạiNapoleonvàotháng4/1814vàđãlưuđàyôngtớihònđảoElbaởĐịaTrungHải.DiễndịchNapoleonđãtựhàovềkhảnăngphánđoántâmlýcủamọingườivàdùngnóchốnglạihọ,nhưngtrongtrườnghợpnàyôngđãđểchomộtngườigiỏihơntrongmônnàyđánhlừamình.CáchthứccủaMetternichnhưsau:ôngtalặnglẽnghiêncứunhữngkẻthùtừphíasau.Nhữngnụcười,vẻngoàithanhlịch,vẻthoảimáihiểnnhiêncủaôngmờigọisựcởimởởhọ.NgaytronglầngặpgỡđầutiênvớiNapoleon,ôngtađãnhìnthấymộtngườiđangcốgâyấntượng:ôngtanhậnrarằnggãbéhạttiêuNapoleonđangnhónchânđểcóvẻcaohơn,vàđãcốgắngkềmgiữgiọngngườiCorsecủamình.NhữngcuộcgặpsauchỉkhẳngđịnhthêmấntượngcủaMetternichvềmộtngườikhátkhaođượccôngnhậnsựnganghàngvềmặtxãhộivớigiớiquýtộcchâuÂu.Vịvuanàylàngườidễdaođộng.

Khiđãcóđượcnhậnthứcnày,Metternichsửdụngnóđểxâynênmộtchiếnlượcphảncônghoànhảo:lờiđềnghịkếthônvớihoànggiaÁo.ĐốivớimộtngườiđảoCorse,điềuđócónghĩalàtấtcả,vànókhiếnchoNapoleonmùquángtrướcmộtsựthậtđơngiản:đốivớinhữngquýtộcnhưMetternichvàvuaÁo,nhữngliênkếtgiađìnhkhôngcónghĩalýgìsovớisựtồnvongcủachínhvươngtriều.ThiêntàicủaMetternichlànhậnramụctiêutươngthíchchochiếnlượccủaôngta:đókhôngphảicáclựclượngquânđộicủaNapoleonmàvớinó,Áokhôngthểhyvọngđánhbại–Napoleonlàmộtvịtướngxuấtchúng–màlàtâmtrícủaông.Vịhoàngtửhiểurằng“ngaycảkẻcónhiềuquyềnnăngnhấttrongđờicũngvẫnlàconngườivàcónhữngnhượcđiểmcủaconngười.BằngcáchđivàođờisốngriêngtưcủaNapoleon,Metternichcóthểtìmrađiểmyếunhấtvàgâychoôngsựtổnthươngmàkhôngmộtquânđộinàolàmđược.Nhờviệctiếpcậnôngvềmặttìnhcảm–quaemgáiCarolinecủanhàvua,quacôngchúaMarieLousie,quanhữngcuộcgặpthântìnhcủahọ-ôngtađãcóthểlàmNapoleonngạtthởbằngmộtcáiômthânthiệnThấuhiểu:kẻthùthậtsựcủabạnchínhlàtâmtrícủacácđốithủcủabạn.Cáclựclượng,tiềmnăng,trítuệcủanó,tấtcảđềucóthểkhắcphụcnếubạncóthểthămdòrayếuđiểmcủanó,điểmmùvềtìnhcảmquađóbạncóthểlừagạt,làmxaolãngvàlôikéonó.Quânđộihùngmạnhnhấttrênthếgiớicũngcóthểbịđánhbạibằngcáchlàmchotâmtrícủangườichỉhuynómấtđiphươnghướng.Cáchtốtnhấtđểtìmrađiểmyếunhấtcủangườichỉhuykhôngphảilàquanhữngđiệpviênmàlàquamộtcáiômthắmthiết.Đằngsaumộtvẻngoàithânthiện,thậmchíkhúmnúm,bạncóthểquansátkẻthù,khiếnchohọcởimởvàtựhélộbảnthân.Hãyluồnvàodướilớpdacủahọ;tưduynhưhọtưduy.Mộtkhibạnđãkhámphárakhảnăngbịtổnthươngcủahọ-mộttínhkhíkhôngthểkiểmsoát,mộtyếuđiểmđốivớingườikhácphái,mộttínhcáchdễdaođộng–bạnđãcóchấtliệuđểtiêudiệthọ.

Chiếntranhkhôngphảilàhànhđộngcủaýchíhướngvàomộtđốitượngvôtrivôgiác,nhưtrongcáckỹthuậtcơgiới….Đúnghơn[nó],làhànhđộngcủaýchíhướngvàomộtthựcthểsinhđộngcókhảnăngphảnứng.

CarlvonClausewitz(1780-1831)CÁCYẾUTỐCƠBẢNQuyềnnănglớnnhấtbạncóthểcótrongđờisẽkhôngđếntừnhữngnguồnlựcvôhạnhoặcngaycảtừkỹnăngtộtbậcvềchiếnlược.Nóthườngđếntừkiếnthứcrõràngvềnhữngngườixungquanhbạn–khảnăngđọchiểumọingườinhưđốivớimộtquyểnsách.Khiđãcókiếnthứcđó,bạncóthểphânbiệtđượcbạnvàthù,xuarắnrakhỏicỏ.Bạncóthểlườngtrướcácýcủakẻthù,chọcthủngcácchiếnlượccủahọ,vàrađònquyếtđịnh.Việcnhìnxuyênthấutâmtríhọsẽvénmởrachobạnnhữngcảmxúcmàhọítcókhảnăngkiểmsoátnhất.Đãđượcvũtrangbằngkiếnthứcđó,bạncóthểlàmchohọrơivàobẫyvàtiêudiệthọ.Loạikiếnthứcnàyđãlàmộtmụctiêuquânsựngaytừbuổibìnhminhlịchsử.Đólàlýdovìsaocácnghệthuậtthuthậptintìnhbáovàgiánđiệpđãđượcphátminh.Nhưngnhữnggiánđiệpkhôngđángtincậy;họsànglọccácthôngtinquanhữngđịnhkiếnvàphánxétvộivàngcủahọ,vàvìcôngviệccủahọđặthọmộtcáchchínhxácvàogiữahaiphíavàbuộchọphảilànhữngngườihoạtđộngđộclập,họvốnkhéttiếnglàkhókiểmsoátvàcóthểquaylạichốngbạn.Cũngthế,nhữngsắctháibềngoàicủamọingười-giọngnóicủamộtphátngônviên,ánhnhìncủahọ-chắcchắnsẽbịbỏsóttrongcácbảnbáocáocủahọ.Rốtlại,thôngtintìnhbáochẳngcónghĩalýgìtrừphibạnrấtlãoluyệntrongviệcdiễndịchhànhvivàtâmlýconngười.Khôngcókỹnăngđó,bạnsẽthấytrongđócáimàbạnmuốnthấy,khẳngđịnhthêmthànhkiếncủachínhbạn.Nhữngnhàchỉhuyđãsửdụngtốtnhấttintìnhbáo–Hannibal,JuliusCaesar,hoàngtửMetternich,WinstonChurchill,LyndonJohnsonởthờicònlànghịviênMỹ-đềulànhữngnhà

nghiêncứuđứngđầuvàvĩđạivềbảnchấtconngườivàlànhữngkẻcókhảnăngđọchiểuconngườiởmứcthượngthừa.Họmàisắcnhữngkỹnăngcủamìnhthôngquasựquansátmọingười.Chỉvớinềntảngấymớicóthểsửdụngnhữngđiệpviênđểmởrộngkhảnăngtầmnhìncủahọ.Bướcđầutiêntrongtiếntrìnhlàvượtquaquanniệmchorằngmọingườilànhữngnguồnbíẩnkhôngthểthămdòvàchỉcómộtthủđoạnnàođómớicóthểgiúpbạnluồnsâuvàotâmhồncủahọ.Nếuhọcóvẻbíẩn,đólàvìphầnđôngtấtcảchúngtađãhọccáchcheđậycáccảmgiácvàdựtínhthậtsựngaytừthờicòntrẻ.Nếuchúngtathểhiệnramìnhđãcảmthấythếnàovànóichongườikhácbiếtchúngtađịnhlàmnhữnggì,chúngtatựlàmchomìnhdễbịtổnhạibởikẻcóácý.Vànếucứluônphôbàyýnghĩ,chúngtacóthểxúcphạmtớinhiềungườimộtcáchkhôngcầnthiết.Vìthế,khitrưởngthành,việccheđậynhữnggìchúngtanghĩtrởthànhmộtbảnchấtthứhai.Sựcốtìnhcheđâynàykhiếnchongànhtìnhbáogặpkhókhănnhưngkhôngphảikhôngthểthựchiện.Bởivìkhimọingườicốgắngcheđậymộtcáchcóýthứcnhữnggìdiễnratrongđầuóchọ,họlạivôýthứcbộclộchúngra.Việcchegiấucảmxúccủachúngtatrongnhữnghoàncảnhxãhộigâykiệtsức;cóthểbàytỏbảnthânlàmộtsựthưgiãn.Chúngtangầmmongmuốnmọingườihiểubiếtvềmình,ngaycảmặttối.Thậmchíkhichúngtacốgắngmộtcáchcóýthứcđểkiểmsoátniềmkhaokháttiềmẩnnày,trongvôthứcchúngtaluônlộranhữngdấuhiệuhélộmộtphầndiễnbiếnnộitâm-nhữngcâulỡlời,giọngnói,cáchănmặc,nhữngcửđộngnônnóng,nhữnghànhđộngphilýbấtngờ,ánhmắttráivớilờinói,nhữngđiềuchúngtathốtratronglúcsay.Thấuhiểu:suốtđêmngày,mọingườiphátranhữngtínhiệubộclộnhữngdựtínhvàkhátkhaosâuthẳmcủamình.Nếuchúngtakhôngpháthiệnra,đólàvìchúngtakhôngchúý.Nguyênnhâncủađiềunàyrấtđơngiản:chúngtathườngchìmtrongthếgiớicủariêngmình,lắngnghenhữnglờiđộcthoạinộitâm,bịámảnhvớichínhbảnthânvàvớiviệcthỏamãnbảnngãcủachúngta.GiốngnhưMacnaghten,chúngtacókhuynhhướngnhìnmọingườimộtcáchđơngiảnnhưnhữngphảnảnhcủabảnthânchúngta.Ởmộtmứcđộmàbạncóthểgạtbỏtínhíchkỷcủamìnhvànhìnmọingườitheođúngbảnchấtcủahọ,táchbiệtkhỏinhữngmongmuốncủabạn,bạnsẽtrởnênnhạycảmvớinhữngtínhiệucủahọ.KhảnăngđọchiểumọingườilàmộtkĩnăngsốngcònchủyếuchonhữngsamuraiNhậtvàđặcbiệtđượcđềcaobởitrườngpháikiếmthuậtShinkage.MộttrongnhữngbậcthầyđầutiêncủatrườngpháinàylàsamuraiYagyuMunenoriởthếkỷ17.Mộtchiềuxuântrongnhữngnămcuốiđờicủaông,Munenoriđangbìnhanthảbướctrongvườnnhà,thưởngngoạnnhữngcánhđàobùngnở.Tháptùngônglàmộttiểuđồng/vệsĩ,kiếmcầmtaynhưthườnglệ.ĐộtnhiênMunenoridừnglại.Ôngcómộtcảmgiácnguyhiểm.Nhìnquanh,ôngchẳngthấygìđểđảmbảochocảmgiácđó,nhưngngaycảkhiđóôngvẫnthấykhóchịuđếnmứcôngquaytrởvềnhàvàngồitựalưngvàomộtcâycộtđểngănmộtcuộcđộtkíchbấtngờ.Saukhingồiởđómộtlúc,têntiểuđồnghỏiôngviệcgìđãxảyra.Vịthầythúnhậnrằngđangngắmhoađàonởôngđãcómộtlinhcảmvềmốinguyhiểmsắpxảyra,sựtấncôngcủamộtkẻthù.Điềulàmôngkhóchịulàbâygiờmốinguyhiểmđórõràngchỉlàtưởngtượng,hẳnôngđãcóảogiácvềnó.Mộtsamuraicậynhờvàonhữngbảnnăngmạnhmẽcủamìnhđểchốngđỡnhữngcútấncông.NếuMunenoriđãđánhmấtkhảnăngđó,cuộcđờiôngvớitưcáchmộtchiếnbinhđãkếtthúc.Độtnhiêntêntiểuđồngquỳxuốngđấtvàthúnhận:khiMunenoriđangđitrongvườnđào,mộtýnghĩđãđếnvớitêntiểuđồngrằngnếuytấncôngthầymìnhtronglúcôngđangthảhồnvàoviệcthưởngngoạnhoađàonở,ngaycảkiếmsĩtuyệttrầnnàycũngkhôngthểđỡgạtđượccútấncôngcủay.Munenorikhôngmấtđikỹnănggìhết;hoàntoàntráilại–sựnhạycảmkhôngaisánhbằngcủaôngvớinhữngcảmxúcvàýnghĩcủangườikhácđãchophépôngpháthiệnranhữngcảmgiáccủamộtngườiđứngsaulưngmình,giốngnhưmộtconngựacảmnhậnđượcsứcmạnhcủangườicưỡinóhoặcmộtconchóđốivớinhữngcửđộngcủachủnó.Mộtconvậtcósựnhạycảmđóvìnóhoàntoànchúý.Tươngtự,trườngpháiShinkagedạychocácchiếnbinhtẩysạchtâmtríhọ,tâptrungbảnthânvàonhữngkhoảnhkhắcgiốngnhưnhững

conthúđãlàmvàgiữchomìnhkhỏibịlệchđibởibấtkỳýnghĩnào.ĐiềunàychophépmộtchiếnbinhShinkageđọchiểumộttrạngtháicăngthẳngnhẹnhàngcủakhuỷutayhaybàntaycủađốithủ,báohiệuchomộtcútấncông;anhtacóthểnhìnxuyênthấuđôimắtcủađốithủvàcảmnhậnđượcđònsắptungrahoặcnhậnthấycửđộngbồnchồncủabànchânbáohiệuchosựsợhãihaybốirối.BậcthầynhưMunenorichắcchắnđọcđượcnhữngýnghĩcủangườikhác,ngaycảkhikhôngnhìnthấyngườiđó.NănglựcmàtrườngpháiShinkagegiảngdạy–giốnghệtnănglựcmàHoàngtửMetternichthủđắc–làkhảnăngthoátrakhỏibảnngãcủamình,tựnhấnchìmmìnhvàotâmtrícủamộtngườikhác.Bạncóthểkinhngạcvớiviệcpháthiệnrarấtnhiềuđiềuvềmọingườinếubạncóthểngưnglạisựđộcthoạinộitâmkhôngngớtcủamình,làmchotâmtrímìnhtrốngrỗngvàcắmneobảnthânvàokhoảnhkhắcấy.Nhưngchitiếtbạnnhìnthấylúcbấygiờsẽđemđếnchobạnnhữngthôngtinnguyênsơmàtừđóbạncóthểsắpxếplạithànhmộtbứctranhchínhxácvềnhữngnhượcđiểmvàướcvọngcủamọingười.Đặcbiệt,hãychúýđếnđôimắtcủahọ:việcchegiấunhữngthôngđiệptừánhmắtvềtrạngtháitinhthầncủabảnthânlàmộtviệcđòihỏirấtnhiềunỗlực.Điềuchủyếulàphảilàmchomọingườikhôngnhậnrabạnđangtheodõihọmộtcáchsátsao.Mộtvẻngoàithânthiện,giốngnhưvẻngoàicủaHoàngtửMetternichđốivớiNapoleon,sẽgiúpcheđậyđiềumàbạnđanglàm.Đừngđặtquánhiềucâuhỏi;phảilàmchomọingườicảmthấythoảimáivàcởimở,nhờvậyhọkhôngbaogiờđoánrađiềumàthậtsựbạnđangnhắmtới.Nhữngthôngtinđềuvôdụngtrừphibạnbiếtcáchdiễndịchchúng,biếtsửdụngchúngđểtìmrasựthật.Bạnphảihọccáchnhậnramộtloạtcáckiểuhìnhtâmlý.Chẳnghạn,hãycảnhgiácvớihiệntượngngụytạotươngphản:khimộtngườinàođócốbiểuthịmộtcátínhđặcthù,cátínhđórấtcóthểlàmộtchiếcmặtnạ.Mộtkẻbợđỡtỏrarấtdễthươngcóthểđangchegiấusựthùghétvàácý;kẻhaydọadẫmhunghăngcóthểđangchegiấusựdaođộng.Dùhọđangtunghỏamùvàomắtbạnhaymắtchínhmình–họcóthểđangcốgắngtựthuyếtphụcbảnthânrằnghọkhôngphảilàloạingườimàhọsợrằnghọcóthểlà–cátínhtươngphảnẩnnấpphíadướibềmặt.Nóichung,chúngtadễquansátmọingườitronghànhđộnghơn,đặcbiệttrongnhữngthờiđiểmkhủnghoảng.Đólànhữnglúchọbộclộyếuđiểmhoặccốgắngcheđậynómộtcáchkhókhănđếnmứcbạncóthểnhìnxuyênquatấmmặtnạ.Bạncóthểchủđộngthămdòhọbằngcáchthựchiệnnhữngđiềucóvẻvôhạinhưngđemtớimộtphảnứng–cóthểnóimộtđiềugìđóthôbạohoặckhiêukhích,rồixemhọphảnứngrasao.Việclàmchomọingườitrởnêncảmtính,ấnvàonhữngyếuhuyệtcảmxúccủahọ,sẽchạmtớimộtphầnsâuthẳmnàođótrongbảnchấtcủahọ.Hoặchọsẽđểlộramộtsựthậtnàođóvềbảnthân,hoặchọsẽđeolênmộttấmmặtnạmàbạn,trongtìnhthếthửnghiệmdomìnhtạora,sẽcóthểnhìnđượcphíađằngsaucủanó.Mộtphầnchủyếutrongviệcthấuhiểumọingườilàđolườngkhảnăngcưỡngkhángcủahọ.Khôngcókiếnthứcnày,bạnsẽcóthểđánhgiáquácaohoặcquáthấphọ,tùyvàomứcđộesợhoặctựtincủachínhbạn.Bạncầnbiếthọcóthểchiếnđấuđếnmứcnào.Mộtkẻđangcheđậysựhènnhátvàthiếukiênđịnhcủamìnhsẽcóthểđầuhàngvớimộtcúđẩymạnhbạoduynhất;mộtkẻgầnnhưkhôngcógìđểmấtsẽchiếnđấutớicùng.NgườiMôngCổthườngbắtđầuchiếndịchcủahọvớimộttrậnđánhmàmụcđíchduynhấtcủanólàkiểmnghiệmsứcmạnhvàsựkiênđịnhcủađốithủ.Họkhôngbaogiờgiảiquyếtkẻthùchotớilúchọđãthămdòđượctinhthầncủanó.Trậnđánhthửtháchnàycũngcóíchchoviệcvénlộmộtđiềugìđóvềchiếnlượcvàtưduycủakẻthù. Phẩmlượngcủathôngtinmàbạnthuthậpđượctừkẻthùcóýnghĩaquantrọnghơnlàsốlượng.Mộtthôngtinduynhấtnhưngcốtyếucóthểlàyếutốcơbảnchosựhủydiệtcủahọ.KhiviêntướngngườiCarthageHannibalthấyrằngviêntướngLaMãmàôngđangđốiđầungạomạnvànóngtính,ôngcốtìnhvờnhưyếuớt,dụchongườinàylọtvàomộttrậntấncôngkhinhsuất.KhiChurchillthấyrằngHitlercómộttínhtìnhhoangtưởng,dễtrởnênphilývớimộtgợiýgâytổnthươngđơngiảnnhất,vịthủtướngAnhđãbiếtphảilàmcáchnàođểlàmrốitrígãđộctàingườiĐứcnày:bằngcáchvờnhưtấncôngvàomộtsốkhuvựcbênlềnhưvùng

Balkans,ôngcóthểlàmchoHitlernhìnthấymốiđedọaởmọiphíavàtrảimỏngcáctuyếnphòngthủcủamình–mộtsailầmquânsựcơbản.Năm1988,LeeArtwaterlàmộtchiếnlượcgiachínhtrịthuộcphecánhcủaGeorgeBush,khiđóđangtrongcuộcchạyđuađểtrởthànhứngviêntổngthốngcủaĐảngCộnghòavàonămđó.KhámphárarằngthượngnghịsĩRobertDole,đốithủchínhcủaBush,cómộttínhnếtkinhkhủngtớimứcnhữngphụtácủaôngtaphảicốgắngkiểmsoát,ArtwaterbàyranhiềumưumẹođểđiểmvàocácyếuhuyệtcủaDole.KhôngchỉtạoramộtgãDolekhóchịutrôngcóvẻkhôngthíchhợpvớichứctổngthốngtrongmắtcôngchúngMỹ,màcònlàmộtconngườiđầycảmtínhvàhaygiậndữ,ítkhisuynghĩmộtcáchngaythẳng.Mộttâmtrírốibờilàcáimàbạncóthểkiểmsoátvàgâymấtthăngbằngtùyýthích.Tấtnhiên,cónhữnggiớihạnvềmứcđộtintìnhbáomàbạncóthểthuthậpbằngcáchquansáttrựctiếp.Mộthệthốnggiánđiệpsẽmởrộngtầmnhìncủabạn,đặcbiệtkhibạnđãhọcđượccáchdiễndịchthôngtinmàhọmangvềchobạn.Mộthệthốngthôngtinlàcáitốtnhất–mộtnhómcácđồngminhtâphợpđượctheotừngthờiđiểmsẽlàtaimắtcủabạn.Cốkếtbạnvớimọingườiởtạihoặcgầnnguồnthôngtinvềđịchthủcủabạn;mộtngườibạnởvịtrítốtsẽcóíchhơnnhiềusovớimộtnhómđiệpviênphảitrảlương.VàothờiNapoleon,mạnglướitìnhbáocủaôngthuộcloạihàngđầu,nhưngcácthôngtintốtnhấtcủaôngđếntừnhữngngườibạnmàôngđãcẩnthậnđặtvàonhữngvịtríngoạigiaotrênkhắpchâuÂu.Luônluônkiếmtìmnhữngnộigián,nhữngkẻbấtmãnvàcómộtmụcđíchcánhântrongdoanhtrạikẻthù.Xoaychuyểnhọtheocácmụcđíchcủabạnvàhọsẽđemtớichobạnnhữngthôngtintốthơnbấtkỳkẻxâmnhậpnàomàbạncàiđặttừbênngoài.Thuênhữngngườimàkẻthùcủabạnđãsathải–họsẽbáochobạnbiếtkẻthùsuynghĩrasao.TổngthốngBillClintoncónhữngtintìnhbáotốtnhấtvềĐảngCộnghòatừcốvấnDickMorris,ngườiđãtừnglàmviệcchohọnhiềunămvàbiếtrõnhữngđiểmyếucủahọ,cảvềcánhânvàtổchức.Mộtlờicảnhbáo:khôngbaogiờnêntinvàomộtđiệpviênhaymộtnguồnthôngtinduynhất,bấtkểnótốtnhưthếnào.Nguycơcủabạnphụthuộcvào,hoặctrởthànhđịnhkiếnbởi,nhữngthôngtinmộtchiều.Nhiềungườiđểlạidấuvếttrongcácvănbản,cáccuộctiếpxúc,vv....Chúngcótácdụnghélộbấtkỳđiềugìmàbạncóthểbiếttừmộtđiệpviên.NgaytrướcThếchiếnII,quyểnsáchMeinKampfcủaAdolfHitlerđãcungcấpnhữngchitiếtvềtưduyvàcácdựđịnh,chưakểđếnnhiềugợiývôtậnvềtâmlýcủaôngta.CácviêntướngRewindRommelvàHeinzGuderiancủaôngđãviếtvềkiểuchiếntranhchớpnhoángmàhọđangchuẩnbị.Mọingườihélộkhánhiềuvềbảnthântrongnhữnggìhọviết–nóichocùng,họmuốnlýgiảivềmình.Vàchúngsẽlàmộtnguồnthôngtinquýbáuđốivớingườicókhảnăngđọcgiữanhữngdòngchữ.Cuốicùng,kẻthùbạnđanggiảiquyếtkhôngphảilàmộtđốitượngvôtrivôgiácchỉđơngiảnphảnứngtheomộtcáchthứcđãđượcdựtrùđốivớicácchiếnlượccủabạn.Họluônthayđổivàđiềuchỉnhtheonhữnggìbạnđangthựchiện.Tựnângcaovàcảitiến,họcốhọchỏitừnhữngsailầmcủahọvàthànhcôngcủabạn.Vìthế,kiếnthứccủabạnvềkẻthùkhôngthểlàbấtbiến.Luônluôncậpnhậtcáctintứctìnhbáocủabạn,vàđừngmongkẻthùsẽphảnứngtheocùngmộtcáchthứchailần.Thấtbạilàmộtvịthầynghiêmkhắc,vàđốithủđãbịbạitrậncủabạnhômnaycóthểthôngminhhơnvàongàymai.Nhữngchiếnlượccủabạnphảiquantâmtớikhảnăngnày;hiểubiếtcủabạnvềkẻthùkhôngchỉcầnsâusắcmàcònphảiđúnglúc.

Hìnhảnh:Cáibóng.Mọingườiđềucómộtcáibóng,mộttựngãbímật,mộtphíatối.Cáibóngnàybaogồmmọithứmàngườitacốchegiấutrướcthếgiới–nhữngyếuđiểmcủahọ,nhữngkhátvọngbímật,nhữngdựđịnhíchkỷ.Cáibóngnàykhôngthểnhìnthấytừmộtkhoảngcáchxa,đểthấynóbạnphảiđếnthậtgầnkẻthù,cảvềvậtchấtlẫntâmlý.Rồianhtasẽcảmthấythoảimái.Đitheothậtgầnnhữngbướcchâncủamụctiêucủabạnvàanhtasẽkhôngnhậnramìnhđãhélộnhiềuđếnmứcnàovềcáibóngcủamình.

Tưliệu:Nhưvậy,lýdomàmộtminhquânnhìnxatrôngrộngvàviênnguyênsoáicủaôngtachếngựkẻthùởtừngcửđộng,vàđạtđượcnhữngthànhcôngvượtxakhỏitầmvớicủađám

đôngtầmthường,làsựbiếttrước.Mộtkiếnthứcnhưthếkhôngthểcóđượctừnhữngbóngmahaythầnlinh,rútratừsựsosánhvớiquákhứ,haykiểmđịnhbởinhữngthuậtchiêmtinh.Nóphảiđếntừmọingười–nhữngkẻbiếtrõtìnhthếcủaquânthù.

TônTử(thếkỷ4tr.CN.)

HOÁNVỊNgaycảkhibạnhànhđộngđểbiếtrõvềkẻthù,bạnphảibiếnbảnthânthànhkhôngcóhìnhthùrõrệtvàkhóhiểucàngnhiềucàngtốt.Vìmọingườithậtsựchỉtrôngmặtbắthìnhdong,họcóthểdễdàngbịdốigạt.Thỉnhthoảnghãyhànhđộngmộtcáchkhómàlườngtrước.Némchohọvàihạtquặngvàngvềtựngãbêntrongcủabạn–mộtđiềugìđóngụytạochẳngliênquangìtớiconngườithậtsựcủabạn.Hãynhậnthứcrằnghọđangchămchúdòxétbạn,và/hoặcchẳngđưađếnchohọthôngtinnào,hoặccungcấpchohọnhữngthôngtinsailệch.Việcgiữchobạnkhôngcóhìnhthùrõrệtvàkhôngthểdòxétđượcsẽkhiếnchomọingườikhôngthểtựbảovệtrướcbạnvàbiếnnhữngthôngtinthuthậpvềbạntrởthànhvôgiátrị.

14

ÁPĐẢOSỰCƯỠNGKHÁNGVỚITỐCĐỘVÀSỰĐỘTNGỘTCHIẾNLƯỢCTẤNCÔNGCHỚPNHOÁNG

Ởmộtthếgiớimàtrongđómọingườihaydodựvàquámứccảnhgiác,việcvậndụngtốcđộsẽmangtớichobạnquyềnnăngvôkể.Việctấncôngtrướctiên,trướckhicácđốithủcủabạncóthờigiansuynghĩhaychuẩnbị,sẽkhiếnchohọtrởnêncảmtính,mấtcânbằngvàcóthểphạmsailầm.Khitiếptụcvớiđòntấncôngnhanhvàđộtngộtkhác,bạnsẽđemlạinhiềusợhãivàhoangmanghơnnữa.Chiếnlượcnàycóhiệuquảtốtnhấtvớimộtsựsắpđặtsẵn,mộtthờigiantạmlắng–hànhđộngbấtngờcủabạnnhằmvàolúckẻthùlơilàcảnhgiác.Khitấncông,hãyrađònvớisứcmanhkhônghềthuyêngiảm.Khitấncông,hãyrađònvớivớisứcmạnhkhônghềthuyêngiảm.Hànhđộngvớitốcđộvàsựquyếtđoánsẽđemlạichobạnsựtôntrọng,sợhãi[từphíakẻthù]vàmộtxunglựckhôngthểnàochốngnổi.

CHIẾNLƯỢCHAIBƯỚCCHẬM–HAIBƯỚCNHANHNăm1218,MuhammadII,vuanướcKhwarizm,đãđóntiếpbasứthầnđạidiệnchoThànhCátTưHãn,ngườiđứngđầuđếquốcMôngCổởPhươngĐông.Nhữngngườikháchmangtớinhiềuquàtặngtuyệtvời,vàquantrọnghơn,lờiđềnghịkýkếtmộthiệpướcgiữahaithếlực,chophépmởlạiConđườngtơlụanhiềulợiíchnốiliềnTrungQuốcvàchâuÂu.Đếquốccủanhàvuanàyrộngmênhmông,baogồmIranvàphầnlớnAfganistanngàynay.ThủđôSamarkandcủaônggiàucókhônlường,làmộtbiểutượngquyềnlựccủaông,vàviệcgiatăngthươngmạidọctheoconđườngsẽchỉđemlạisựgiàucóhơnnữa.VìngườiMôngCổđãxácđịnhrõhọxemônglàphíathượngtôntronghiệpướcnênnhàvuađượcquyềnquyếtđịnhkýkếtnó.Mộtvàithángsau,mộtđoànlữhànhMôngCổtớithànhphốOtrarởmiềnđôngbắcđếquốcvớinhiệmvụmuacácvậtphẩmsangtrọngquýgiáchotriềuđìnhMôngCổ.ViênthịtrưởngcủaOtrarnghingờnhữngngườitrongđoànlữhànhnàylàgiánđiệp.Ôngtagiếtchếthếthọvàtướcđoạthếtnhữnghànghóamàhọđãmangtớiđểtraođổi.Nghethấysựviphạmtrắngtrợnnày,ThànhCátTưHãncửmộtviênsứthần,tháptùngbởihaicậnvệ,tớigặpnhàvuađểyêucầumộtlờixinlỗi.Lờiyêucầu–cóvẻnhưđặthaiđếquốcvàothếnganghàngnhau–đãlàmnhàvuanổigiận.ÔngchémđầuviênsứthầnvàgửitrảlạiThànhCátTưHãn.Tấtnhiên,điềunàycónghĩalàchiếntranh.Nhàvuakhôngesợ:quânđộicủaôngta,chủyếulàlựclượngkỵbịnhThổđượchuấnluyệnbàibản,lêntớiconsốtrên40vạn,ítnhấtcũnggấpđôilựclượngcủakẻthù.NếuđánhbạingườiMôngCổ,nhàvuacóthểchiếmlấyđấtđaicủahọ.ÔngđoánrằngquânMôngsẽtấncôngTransoxiana,vùngxanhấtởphíađôngđếquốc.GiápvớisamạcKizilKumởphíabắc,sôngSyrDar’yadài500dặmởphíađôngvàsôngAmuDar’taởphíatây,nộiđịaTransoxianacũnglàquênhàcủahaithànhphốquantrọngnhấtcủađếquốc,SamarkandvàBukhara.NhàvuaquyếtđịnhthiếtlậpmộttuyếnphòngvệdọctheosôngSyrDar’ya,nơiquânMôngcóthểbăngquađểvàođếquốc.Họkhôngthểđivàotừphíabắcvìkhôngthểvượtquasamạc,cònđivàotừphíanamthìquãngđườngvònglạiquáxa.GiữphầnlớnlựclượngtrongnộiđịaTransoxiana,ôngcóthểbốtrínhữnglựclượngdựbịởnơicầnthiết.Ôngcómộtvịtríphòngthủvữngchắcvàđôngquânhơn.CứđểchoquânMôngtới.Ôngsẽnghiềnnáthọ.Mùahènăm1219,trinhsátbáorằngquânMôngđangtiếntớigầnđầuphíanamsôngSyrDar’ya,băngquathunglũngFergana.Nhàvuacửmộtlựclượnglớn,dướiquyềnchỉhuycủaJalaladDin,contraiông,đểtiêudiệtquânthù.Saumộttrậnchiếndữdội,quânMôngrútlui.JalaladDinbáolạivớichamìnhrằngquânMôngkhôngquáđángsợnhưtiếngtămcủanó.Binhlínhcóvẻphờphạc,ngựacủahọgầyyếu,vàcóvẻnhưkhôngcóaimongmuốnduytrìtrậnđánh.NhàvuatinrằngquânMôngkhôngthểsovớiquânđộicủamình,nênđặtthêmnhiềucáchquânởphíanamcủatuyếnphòngthủvàchờđợi.Mộtvàithángsau,mộttiểuđoànMôngCổxuấthiệnkhôngcódấuhiệubáotrướcnàoởphíabắc,tấncôngthànhphốOtrarvàbắtgiữviênthịtrưởngcủanó,chínhlàngườiđãviphạmtrắngtrợnhiệpước,sáthạinhữngthươngnhânMôngCổ.QuânMônggiếtôngtabằngcáchđổbạcnấuchảyvàomắtvàtaicủaôngta.ChoángvángvìhọđãtớiOtrarquánhanh,vàtừmộthướngbấtngờ,nhàvuaquyếtđịnhđiềunhanhnhiềucánhquânhơntớimiềnbắc.Bọnngườimanrợnàycóthểdichuyểnnhanh,ônglậpluận,nhưnghọkhôngthểvượtquamộtquânđộicốthủvớiquânsốđôngđảonhưthế.Tuynhiên,kếtiếpsauđóhailựclượngquânMôngtrànvềphíanamtừOtrar,chạysongsongtheosôngSyrDar’ya.MộtlựclượngdotướngJochichỉhuy,bắtđầutấncôngcácthịtrấnchủyếudọcconsông,trongkhilựclượngcònlại,dướiquyềnchỉhuycủaTướngJebe,biếnmấtởphíanam.Giốngnhưnhữngbầychâuchấu,quânđộicủaJochitrànquanhữngngọnđồivàvùngđấtthấpdọcconsông.Nhàvuađiềumộtphầnlớnquânđộitớiconsông,chỉgiữlạimộtsốởSamarkand.LựclượngcủaJochitươngđốinhỏ,nhiềunhấtlà2vạnquân;nhữngđơnvịcơđộngnàytấncônghếtvịtrínàysangvịtríkhác,khônghềbáotrước,thiêuhủynhữngpháođàivàtiếnhànhtànphá.Cácbáocáotừtiềntuyếnbắtđầuđemđếnchonhàvuamộtbứctranhtoàncảnhvềnhững

chiếnbinhkỳlạđếntừphíađôngnày.Quânđộicủahọtoànlàkỵbinh.MỗichiếnbinhMôngCổkhôngchỉcưỡimộtconngựamàdắttheonhiềuconngựakhôngngườicưỡikhác,tấtcảđềulàngựacái,vàkhiconđangcưỡimệt,anhtasẽnhảylênmộtconkhác.Nhữngconngựanàynhẹnhàngvànhanh.QuânMôngkhôngbịvướngvíubởinhữngcổxetiếpvận;họtựmangtheothựcphẩm,uốngsữavàmáungựa,giếtchếtvàănthịtnhữngconngựabịkiệtsức.Họcóthểdichuyểnnhanhgấpđôikẻthù.Tàithiệnxạcủahọrấtphithường,dùđốimặthayđangrútlui,họcóthểbắncungvớisựkhéoléovôkể,biếnnhữngcuộctấncôngcủahọthànhmốinguyhiểmchếtngườivượtxakhỏinhữnggìôngtừngchứngkiến.Cácđoànquânliênlạcvớinhauởnhữngkhoảngcáchxabằngcờvàđuốc;cáchbốtrậncủahọcósựkếthợpmộtcáchchínhxácvàgầnnhưkhôngthểlườngtrước.Việcđốiphóvớinhữngcuộcquấyrốithườngxuyênnàylàmcáclựclượngcủanhàvuakiệtsức.Độtnhiên,lúcbấygiờ,đạoquâncủaTướngJebeđãbiếnmấtvềhướngnamlạixuấthiện,tiếnlênphíabắc,trànvềTransoxianavớitốcđộrấtnhanh.Nhàvuavộivãđiềucáclựclượngdựbịcuốicùngcủaông,khoảng5vạnquân,vềphíanamđểgiaochiếnvớiJebe.Ôngvẫnchưaloâumấy-quâncủaôngđãchứngtỏhọchiếmthếthượngphongtrongchiếnđấutrựcdiện,ởtrậnđánhtrongthunglũngFergana.Tuynhiên,lầnnàylạikhác.QuânMôngtungranhữngvũkhílạlùng:têncủahọđượctẩmnhựahắcín,tạothànhnhữngmànkhóimàphíasauchúngnhữngkỵbinhnhanhnhưchớptiếnlên,phávỡnhữngcửamởtrêncáctuyếncủalựclượngnhàvua,thôngquađócáckỵbinhvũtrangnặnghơntiếnvào.CáccổxelượntớiluiphíasaucáctuyếnquânMông,thườngxuyênvậnchuyểntiếptế.Têncủahọphủkínbầutrời,tạonênmộtáplựcliêntục.Họmặcnhữngchiếcáongắnbằngvảidầy.Mộtmũitênxuyênqualớpáoấyhiếmkhichạmtớidathịtvàcóthểrútramộtcáchdễdàngkhỏichiếcáo,tấtcảnhữngđiềunàyđượcthựchiêntrongkhihọđangdichuyểnvớitốcđộrấtcao.QuânđộicủaJebeđãtiêudiệtcáclựclượngcủanhàvua.Nhàvuachỉcònmộtchọnlựa:rútluivềhướngtây,cốthủvàdầndầnxâydựnglạiquânđộicủaông.Tuynhiên,khiôngbắtđầuchuẩnbị,mộtđiềungoàisứctưởngtượngđãxảyra:mộtlựclượngdướisựchỉhuycủaThànhCátTưHãnđộtnhiênxuấthiệnởphíangoàicáccổngthànhcủaBukhara,nằmởphíatâySamarkand.Họđãđếntừđâu?HọkhôngthểbăngquasamạcKizilKumởhướngbắc.Sựxuấthiệncủahọdườngnhưlàđiềubấtkhả,nhưthểchínhquỷsứđãđưahọhiệnlên.ChẳngbaolâuBukharthấtthủ,vàtrongvòngvàingàySamarkandcũngbịchiếm.Binhlínhbỏtrốn,tướnglĩnhkinhhoàng.Nhàvua,lochomạngsốngcủamình,bỏchạyvớimộtnhómquânlính.QuânMôngkhôngngừngtruyđuổiông.Nhiềuthángsau,trênmộthònđảonhỏtrongvùngbiểnCaspian,bịtấtcảtừbỏ,ráchrướivàđóikhát,vịvuacủađếquốcmộtthờigiàucónhấtởphươngĐôngđãchếtđói.DiễndịchKhiThànhCátTưHãntrởthànhngườilãnhđạonướcMôngCổ,cólẽôngđãkếthừamộtđộiquânnhanhnhấttrênhànhtinh,nhưngsựnhanhnhẹncủahọbiếnthànhsựthànhcônghạnchếvềquânsự.NgườiMôngcóthểtuyệtvờitrongviệcchiếnđấutrênlưngngựa,nhưnghọquávôkỷluậtđểkhaithácbấtkỳlợithếnàomàhọcóđượctheocáchđóhayđểkếthợplạichomộtcuộctấncôngquymôlớn.ThiêntàicủaThànhCátTưHãnlàchuyểntốcđộhỗnloạncủaquânMôngthànhmộtthứtốcđộcótổchức,cókỷluậtvàchiếnlược.Ôngđạtđượcđiềunàybằngcáchápdụngchiếnlượchaibướcchậm–haibướcnhanhcủaTrungQuốccổđại.Bước“chậm”đầutiênlàđểchuẩnbịkỹcàngtrướcbấtkỳchiếndịchnào,điềumàquânMôngluônthựchiệnởmứcđộcaonhất.(Trongkếhoạchtấncôngnhàvua,quânMôngđãtìmhiểutừmộtngườidẫnđườngbiếtrànhvềmộtchuỗiốcđảobăngquasamạcKizilKim.NgườinàyđãbịbắtvàsauđóđãdẫnđườngchoquânđộicủaThànhCátTưHãnbăngquavùnglãnhthổcấmngănnày).Bước“chậm”thứhailàsựbốtrí,baogồmviệclàmchokẻthùlơilàcảnhgiác,dẫndụnóđitớisựtựmãn.Chẳnghạn,quânMôngđãcốtìnhthuatrậnởthunglũngFerganađểnuôidưỡngtínhngạomạncủanhàvua.Rồiđếnbước“nhanh”đầutiên:lôikéosựchúývềphíatrướcvớimộtcuộctấncôngtrựcdiệnthầntốc.(NhữngcuộcđộtkíchdọcconsôngcủaJebe).Bước“nhanh”cuốicùnglàmộtđònthầntốcgấpđôitừmộthướngbấtngờ.(SựxuấthiệnđộtngộtcủaThànhCátTưHãntrướccáccổngthànhcủaBukharađượcnhiềungườixem

làmộtsựbấtngờlớnnhấttronglịchsửquânđội).Làmộtbậcthầyvềchiếntranhtâmlý,ThànhCátTưHãnhiểurằngconngườisợnhấtlàsựkhôngbiếtvàkhôngthểđoántrước.Sựđộtngộtcủacuộctấncônglàmtănggấpđôitínhhiệuquảcủatốcđộ,dẫntớisựrốiloạnvàsợhãi[củakẻthù].Chúngtasốngtrongmộtthếgiớimàtốcđộđượcđánhgiácaohầunhưhơntấtcảmọithứkhác,vàhànhđộngnhanhlẹhơnđốiphươngtrởthànhmộtmụctiêucơbản.Nhưngrấtthườnglàmọingườichỉđơnthuầnvộivãhànhđộngvàphảnứngmộtcáchđiênrồđốivớicácsựkiện,tấtcảnhữngđiềuđókhiếnhọphạmsailầmvàcuốicùnglàlãngphíthờigian.Đểtáchriêngbạnrakhỏiđámđông,đểtạonênmộttốcđộcósứcmạnhtànphá,bạnphảicótổchứcvàcóchiếnlược.Đầutiên,bạnphảichuẩnbịbảnthântrướckhicóbấtkìhànhđộngnào,ràsoátkẻthùđểtìmnhữngyếuđiểm.Rồibạnphảitìmmộtphươngthứcđểkhiếnchokẻthùđánhgiáthấpbạn,vàtrởnênlơilàcảnhgiác.Khibạntấncôngmộtcáchbấtngờ,họsẽtrởnêntêcứng.Khibạntấncônglầnnữa,họkhôngbiếtbiếtnóđếntừđâu.Nólàđònkhôngthểlườngtrướctạonêntácđộnglớnlaonhất.

Mộtđiềucàngítcókhảnăngbịđoántrước,thìnócànggâynênnỗisợKhôngthểnhìnthấyđiềunàyởnơiđâutốthơnlàtrongchiếntranh,nơimàmỗisựbấtngờđềugợinênsựkhủngkhiếpngaycảđốivớikẻmạnhhơnrấtnhiều.

Xenophone(430?–355?tr.CN)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNTháng5/1940quânĐứcxâmlượcPhápvàcácQuốcgiavùngthấpvớimộtkiểuchiếntranhmới:tấncôngchớpnhoáng.Tiếnquânvớimộttốcđộnhanhlạthường,quânĐứckếthợpvớixetăngvàmáybaytrongmộtcuộctấncônglênđếnđỉnhđiểmởmộttrongnhữngchiếnthắngnhanhnhấtvàcósứctànphánhấttronglịchsửquânsự.Thànhcôngcủatấncôngchớpnhoángphầnlớnnhờsựbảovệcứngnhắc,khôngthayđổilinhhoạtcủaquânĐồngminh–tươngtựvớisựphòngthủcủavuaMuhammadIIchốngquânMôngCổ.KhiquânĐứcphávỡsựphòngthủnày,quânĐồngminhkhôngthểđiềuchỉnhhoặcphảnứngkịpthời.QuânĐứctiếnnhanhhơntrướckhikẻthùcủahọcóthểnắmđượcchuyệngìđangdiễnra.KhiquânĐồngminhquyếtđịnhmộtchiếnlượcphảncôngthìđãmuộn.Cácđiềukiệnđãthayđổi.Họluônluônchậmhơnmộtbước.Bâygiờhơnlàlúcnàohết,chúngtapháthiệnramìnhđangđốimặtvớinhữngkẻcótínhcáchphòngvệvàđầycảnhgiác,nhữngkẻbắtđầubấtkỳhànhđộngnàotừmộtvịtríbấtđộng.Lýdorấtđơngiản:nhịpbướccủacuộcsốngđangngàycàngnhanhhơn,đầynhữngthấtvọngnãonề,nhữngmốiphiềnmuộnvànhữngcanthiệpkhôngđâu.Phảnứngtựnhiênởnhiềungườilàrútluivàobêntrong,dựnglênmộtbứctườngtâmlýđểngănchốngnhữngthựctạiácnghiệtcủađờisốnghiệnđại.Mọingườighétcáicảmgiácphảihốihảvàsợphảimắcsailầm.Họcốgắngmộtcáchvôthứcđểlàmchậmmọithứlại–bằngcáchdầndừlâuhơntrướckhiraquyếtđịnh,khônghứahẹn,phòngthủvàcảnhgiác.Chiếntranhchớpnhoáng,đượcđiềuchỉnhchocuộcchiếnhàngngày,làchiếnlượchoànhảochonhữngthờiđạinày.Trongkhinhữngngườiquanhbạncolạicốthủvàbấtđộng,bạnlàmhọngạcnhiênvớiquyếtđịnhđộtngộtvàdứtkhoát,buộchọphảihànhđộngtrướckhihọsẵnsàng.Họkhôngthểphảnứngnhưthườnglệ,bằngcáchlảngtránhhaycảnhgiác.Họsẽcókhảnăngtrởnêncảmtínhvàđốiphómộtcáchkhinhsuất.Bạnđãphávỡnhữngtuyếnphòngthủcủahọ,vànếubạnduytrìáplựcvàtấncônghọthêmlầnnữavớimộtđiềubấtngờnàođó,bạnsẽđẩyhọvàomộtconđườngxoắnốcđixuốngvềtâmlý–đẩyhọvàonhữngsailầmkhiếnhọchìmsâuhơnvàosựlúngtúng,vàcứthếchukỳtiếptục.Nhiềungườiđãthựchànhmộtdạngchiếntranhchớpnhoángtrênchiếnđịacũngsửdụngnóvớihiệuquảlớnlaotrongcuộcsốnghàngngày.JuliusCeasar–bậcthầyvềtốcđộvàgâykinh

ngạc–làmộtvídụlớnvềđiềunày.Ôngcóthểkếtđồngminhvớimộtkẻthùquyếtliệtnhấtcủamộtnghịviện,buộcngườinghịviệnđóphảithayđổiquanđiểmvềông,hoặcphảiđánhliềuvớimộtcuộcđốiđầunguyhiểm.Tươngtự,ôngcóthểbấtngờthathứchomộtngườiđãchốnglạiông.Khôngcòncảnhgiác,ngườiđósẽtrởnênmộtđồngminhtrungthành.TiếngtămcủaCeasarvềviệcthựchiệnnhữngchuyệnbấtngờkhiếnmọingườicảnhgiáchơnkhiôngcómặtđãnângcaokhảnăngtấncôngchớpnhoángvàosựvôýthứccủanhữngngườiquanhông.Chiếnlượcnàycóhiệuquảtuyệtvờiđốivớinhữngngườiđặcbiệthaydodựvàsợphảiphạmvàobấtkỳsailầmnào.Theocungcáchtươngtự,nếubạnđốiđầuvớimộtkẻthùđangtranhchấpquyềnlãnhđạohaychiarẽnộibộ,mộtcútấncôngnhanhvàbấtngờsẽkhiếnchosựchiarẽlớnhơnvàgâyrasựsụpđổnộibộ.PhầnnửanhữngthànhcôngcủahìnhthứcchiếntranhchớpnhoángcủaNapoleonđượcôngsửdụngđểchốnglạinhữnglựclượngđồngminhmàtrongđónhiềutướnglĩnhhaycãicọnhaulạiphụtráchvềchiếnlược.Khiquânđộicủaôngphávỡcáctuyếnphòngngựcủanhữnglựclượngnày,mốibấtđồngbùngnổvàhọsẽtựchiarẽlẫnnhautrongnộibộ.Chiếnlượctấncôngchớpnhoángcũngcóhiệuquảtrongngànhngoạigiao,nhưHenryKissingerđãchứngminh.Khimộtcuộcđàmphánngoạigiaobắtđầu,ôngthườngdẫndụđốiphươngvớinhữnglờigiễucợtnhẹnhàng.Rồikhitớithờihạnchótcủacuộctraođổitới,ôngtấncônghọvớimộtbảnliệtkênhữngyêucầu.Khôngcóđủthờigianđểxemxétđiềugìđangdiễnra,họtrởnêndễchấpnhậnhoặctrởnêncảmtínhvàphạmsailầm.Đâylàphiênbảnvềchiếnlượchaibướcchậm–haibướcnhanhcủaKissingger.TrongcuộctấncôngchọcsâuđầutiênvàoPhápởThếchiếnII,quânĐứcchọnconđườngtấncôngquakhurừngArdennesởmiềnnamnướcBỉ.Khurừngnày,đượccoilàkhôngthểxâmphạmbằngxetăng,đượccanhgiữkhálơlà.Thọcmạnhvàođiểmyếunày,quânĐứccóthểxâydựngđượctốcđộvàxunglực.Khithựchiệnmộtcuộctấncôngchớpnhoáng,bạnphảibắtđầubằngcáchtìmrađiểmyếucủakẻthù.Khởisựhànhđộngởnơinàoítcósựtrởkhángnhấtsẽchophépbạnpháttriểnxunglựcchủyếu.Sựthànhcôngcủachiếnlượcnàyphụthuộcvàobađiều:mộtnhómcótínhcơđộngcao(thôngthườngcàngnhỏcàngtốt),sựkếthợpcaonhấtgiữacácbộphận,vàkhảnăngtruyềnđạtmệnhlệnhlênxuốngdọctheodâychuyềnmệnhlệnhmộtcáchnhanhchóng.Đừngtrôngcậyvàokỹthuậtđểthựchiệnđiềunày.TrongchiếntranhViệtnam,quânđộiMỹđãthậtsựbịcảntrởbởinhữngphươngtiệnthôngtincaocấpcủanó–quánhiềuthôngtinđểxửlýkhiếnchothờigianphảnứngchậmhơn.QuânđộiBắcViệt,trôngcậyvàomộtmạnglướikếthợptốtcácgiánđiệpvàthôngtinviênchứkhôngphảinhữngthiếtbị,đãraquyếtđịnhnhanhchónghơnvàkếtquảlànhanhnhẹnhơntrênchiếntrường.

Khônglâusaukhiđượcbầulàmtổngthốngnăm1932,FranklinD.Rooseveltdườngnhưbiếnmấtkhỏimắtcôngchúng.CuộcSuythoáiđangởđỉnhcao,vàđốivớinhiềungườiMỹđâylàđiềurấtkhôngđảmbảo.Thếrồi,vớilễnhậmchứccủamình,Rooseveltđãthayđổinhịpđộ,đưaramộtdiễnvănphấnchấnchothấyrằngthựcraôngđangtậptrungtưtưởngvàonhữngvấnđềvốnđangđốimặtvớiđấtnước.Trongnhữngtuầnkếtiếp,ôngxuấthiệnởQuốchộimộtcáchnhanhchóngvàmạnhmẽ,vớimộtloạtcácđềxuấtlậppháptáobạo.Tấtcảđềucảmnhậncườngđộcủachiềuhướngmớinàymộtcáchmãnhliệthơnphầnlớnlàdobướcsắpđặtchậmrãi.Nhiềuhơnlàmộttấnkịchđơnthuần,xunglựcđượcxâydựngbởichiếnlượcnàyđãgiúpRooseveltthuyếtphụcđượccôngchúngrằngôngxemtrọngcôngviệcvàđangdẫndắtđấtnướcđitheohướngđúng.Xunglựcnàyđãchuyểnthànhsựhỗtrợchocácchínhsáchcủaông,vàtớilượtchúnglạikhíchlệlòngtựtinvàxoayngượctìnhhìnhkinhtế.Nhưvậy,tốcđộkhôngchỉlàmộtcôngcụmạnhmẽđểsửdụngchốnglạikẻthù,mànócòncómộtsứctácđộngtíchcực,mạnhmẽlênnhữngngườiởvềphíabạn.ĐạiđếFrederickđãnhậnrarằngmộtquânđộidichuyểnnhanhhơncótinhthầncaohơn.Tốcđộtạonênmộtcảmgiácvềsứcsống.Dichuyểnvớitốcđộcaocónghĩalàcóítthờigianhơnchobạnvàquânđộibạnđểphạmsailầm.Nócũngtạonênmộthiệuquảdâychuyền:ngàycàngnhiềungườingưỡng

mộsựtáobạocủabạn,sẽquyếtđịnhthamgiavàolựclượngcùngvớibạn.GiốngnhưRoosevelt,hãycónhữnghànhđộngdứtkhoátvàcàngcótínhbikịchcàngtốt:mộtkhoảnhkhắclặnglẽvàđìnhtrệtrênsânkhấutrướckhibạnxuấthiệnmộtcáchđầychấnđộng.

Hìnhảnh:Cơnbão.Bầutrờitrởnêntĩnhlặng,vàthờigiantạmlắng,yênbìnhvàêmả.Rồi,khôngbiếttừđâu,sétđánh,giógào...vàbầutrờivỡtoang.Chínhsựđộtngộtcủacơnbãomớilàđiềuđángsợ.

Tưliệu:Bạnphảichậmrãitrongsựcânnhắcthiệthơnvànhanhchóngtrongsựthựcthi.

NapoleonBonaprte(1769–1821)

HOÁNVỊSựchậmchạpcóthểcómộtgiátrịlớnlao,đặcbiệtkhibốtríxếpđặt.Xuấthiệnchậmvàcânnhắckỹ,thậmchívớichútítngờnghệch,sẽmêhoặckẻthù,đầuđộchọvớimộttháiđộlờđờngáingủ.Khisựcảnhgiáccủahọđãgiảmxuống,mộtcútấncôngtừbênsườnsẽhạgụchọ.Nhưvậy,việcsửdụngsựchậmchạpvàtốcđộcủabạn,phảiđượccânnhắckỹvàcókiểmsoát,khôngbaogiờnênrơivàomộtnhịpđộcótínhchấttựnhiên.Nóichung,khiđốiđầumộtkẻthùnhanhnhẹn,cáchphòngvệđúngđắnlàphảinhanhbằnghoặchơn.Chỉcótốcđộmớicóthểhóagiảitốcđộ.Nếuthiếtlậpmộtsựphòngthủcứngnhắc,nhưvuaMuhammadIIđãlàmđểchốnglạiquânMôngCổ,bạnchỉcóthểrơivàobàntaycủakẻthùnhanhnhẹnvàcơđộng.

15

KIỂMSOÁTĐỘNGLỰCNHỮNGCHIẾNLƯỢCÁPĐẢO

Mọingườithườngxuyêncốgắngkiểmsoát-khiếnchobạnhànhđộngtheocáclợiíchcủahọ,duytrìđộnglựctrongphạmvicủahọ.Cáchduynhấtđểchiếmthếthượngphonglàbiếnkhảnăngkiểmsoátcủabạntrởnênthôngminhvàmưutríhơn.Thayvìcốgắngchếngựtừngcửđộngcủađốiphương,hãyhànhđộngđểxácđịnhbảnchấtcủachínhmốiquanhệ.Chuyểnmốixungđộtvàođịahìnhmàbạnchọn,thayđổinhịpbướcvànguyêntắcchophùhợpvớibạn.Dùngmưumẹođểkiểmsoáttâmtríđốithủ,nhấnvàonhữngyếuhuyệtcảmxúccủahọvàthúcéphọphạmsailầm.Nếucần,cứđểchohọcảmthấyrằnghọđangkiểmsoátđểhọlơlàcảnhgiác.Nếubạnkiểmsoátchiềuhướngtổngthểvàbốtrítrậnchiến,bấtkỳđiềugìhọlàmcũngsẽnằmtronglòngbàntaybạn.

THUẬTKIỂMSOÁTTỐITHƯỢNGSựkiểmsoátlàmộtvấnđềtrongmọimốiquanhệ.Bảnchấtconngườivốnghétcayghétđắngcảmgiácbấtlựcvàcốgắngphấnđấuvìquyềnlực.Bấtcứkhinàocósựtươngtácgiữahaingườihaynhữngnhómvớinhau,cómộtsựtranhchấpthườngxuyêngiữahọđểxácđịnhmốiquanhệ,xácđịnhailàngườikiểmsoátđiềunàyđiềunọ.Trậnchiếncủacácýchínàylàkhôngthểtránhkhỏi.Côngviệccủabạnvớitưcáchmộtchiếnlượcgiacóhaiphần:Đầutiên,nhìnnhậncuộcđấutranhgiànhchínhquyềnkiểmsoátởmọiphươngdiệncủacuộcsống,vàđừngbaogiờđểbịđánhlừabởinhữngngườibảorằnghọkhôngquantâmđếnviệckiểmsoát.Nhữngdạngngườinàythôngthườnglànhữngkẻmánhkhoéhơnaihết.Thứhai,bạnphảilàmchủnghệthuậtdiđộngđốiphươngnhưmộtconcờtrênbàncờ,vớimụcđíchvàhướngđicụthể.Nghệthuậtnàyđãđượctraudồibởinhữngtướnglĩnhvàchiếnlượcgiasángtạonhấttrongsuốtnhiềuthờiđại.Chiếntranh,trênhết,làmộtcuộcđấutranhmàtrongđómộtbêncóthểkiểmsoátnhữnghànhđộngcủađốiphươngởmộtmứcđộlớnhơn.CácthiêntàiquânsựnhưHannibal,Napoleon,BonapartevàErwinRommelđãkhámphárarằngcáchtốtnhấtđểthủđắcsựkiểmsoátlàxácđịnhđượcnhịpbước,chiềuhướngtổngthểvàhìnhtrạngcủabảnthâncuộcchiến.Điềunàycónghĩalàkhiếnchokẻthùchiếnđấutheonhịpđiệucủabạn,dẫndụhọvàođịathếxalạđốivớihọvàphùhợpvớibạn,pháthuyđượcsứcmạnhcủabạn.Vàquantrọnghơnhết,nócónghĩalàsựtácđộngđếntâmtrícủađốithủ,điềuchỉnhchiếnthuậtcủabạntheonhữngyếuđiểmtâmlýcủahọ. Mộtchiếnlượcgiacaocấphiểurằngkhôngthểnàokiểmsoátmộtcáchchínhxáckẻthùsẽphảnứngnhưthếnàođốivớicửđộngnàyhoặcnọ.Cốgắnglàmnhưthếsẽchỉdẫntớisựrốitrívàkiệtsức.Cóquánhiềuđiềukhôngthểđoántrướctrongchiếntranhvàtrongcuộcđời.Nhưngnếuchiếnlượcgiađócóthểkiểmsoátđượctâmtrạngvàtưduycủakẻthù,việchọsẽphảnứngrasaovớinhữngchiếnthuậtcủaanhtakhôngphảilàvấnđềquantrọng.Nếuanhtacóthểlàmchohọsợsệt,hoảnghốt,hunghăngtháiquávàgiậndữtứclàanhtađãkiểmsoátđượcnhữnghànhđộngcủahọởtầmmứcrộnghơnvàcóthểgàibẫyhọvềmặttinhthầntrướckhidồnhọvàogóctườngvềmặtvậtchất.Sựkiểmsoátcóthểlàkhiêukhíchhoặcthụđộng.Nócóthểlàmộtcúđẩytrựctiếpvàokẻthù,khiếnanhtalùilạiđánhmấtthếchủđộng.Nócóthểlàgiảvờnằmim,khiếnkẻthùlơlàcảnhgiác,haydụdỗanhtavàomộtcuộctấncôngkhinhsuất.Nhànghệsĩcủasựkiểmsoátđandệtcảhaiphươngdiệnnàylạithànhmộtkhuônmẫucótínhtànphá-tấncông,lùira,nhửmồi,ápđảo.Nghệthuậtnàycóthểápdụngmộtcáchvôhạnvàonhữngtrậnchiếnhàngngày.Nhiềungườicókhuynhhướngchơinhữngtròchơithốngtrịvôýthứchaybịcuốnvàoviệccốgắngkiểmsoáttừngcửđộngcủamộtngườinàođó.Trongsựgắngsứcxoaysởvàxácđịnhquánhiều,họtựlàmmìnhkiệtlực,phạmsailầm,đẩymọingườiraxa,vàcuốicùngđánhmấtkhảnăngkiểmsoáttìnhthế.Nếubạnthấuhiểuvàlàmchủđượcnghệthuậtnày,bạnsẽdầntrởnênsángtạohơntrongviệctácđộngvàkiểmsoátđốiphương.Bằngcáchxácđịnhtâmtrạngcủamọingười,nhịpbướccủahọ,nhữngkhíacạnhliênquan,bạnsẽthấyrằnghầuhếtnhữngđiềumàmọingườilàmđểphảnứnglạicácchiếnthuậtcủabạnsẽgắnkếtvàođộnglựctổngquátmàbạnđãđịnhhình.Họcóthểbiếthọđangbịkiểmsoátnhưngbấtlựckhôngthểchốnglạinó,hoặchọcóthểdichuyểntheohướngmàbạnmongmuốnmàkhôngnhậnra.Đólàsựkiểmsoáttốithượng.Sauđâylàbốnnguyêntắccơbảncủanghệthuậtnày:Nắmlấythếchủđộng.Trướckhikẻthùđộngthủ,trướckhimộtyếutốtìnhcờhaynhữnghànhđộngbấtngờcủađốithủcóthểpháhỏngcáckếhoạchcủabạn,bạnhãythựchiệnmộtđộngtháicótínhchấtcôngkíchđểnắmlấythếchủđộng.Khiđó,bạnhãyduytrìmộtáplựcliêntục,khaitháctốiđalợithếtạmthờinày.Đừngchờđợicáccơhộimởrachobạnmàhãytựtạorachúng.Nếubạnlàphíayếuhơn,điềunàythườngsẽnângbạnlêncaohơntrongsânthi

đấu.Việcđưakẻthùvàothếphòngthủvàđốiphósẽcóhiệuquảlàmhọmấttinhthần.Chuyểnđổichiếnđịa.Theolẽtựnhiên,mộtkẻthùmuốnđánhnhauvớibạntrênmộtđịahìnhquenthuộc.Địahìnhtheonghĩanàylàtấtcảmọichitiếtcủatrậnchiến-thờigian,khônggian,chínhxáclànơixảyratrậnchiến,aicóliênquantrongcuộcđấutranhv.v…Bằngcáchkhéoléochuyểnkẻthùsangnhữngđịađiểmvàtìnhthếxalạđốivớihọ,bạnđãkiểmsoátđượcđộnglực.Khôngbiếtđiềugìđangdiễnra,đốithủcủabạnpháthiệnrahọđangchiếnđấutheonhữngđiềukiệncủabạn.Buộcđốithủphạmsailầm.Kẻthùcủabạntrôngcậyvàoviệcthựchiệnmộtchiếnlượctạonênlợithếcủahọ,từngcóhiệuquảtrongquákhứ.Côngviệccủabạncóhaiphần:giaochiếntheomộtcáchthứckhiếnhọkhôngthểđưasứcmạnhhoặcchiếnlượccủamìnhvàocuộcvàtạonênmộtmứcđộthấtvọngđếnmứchọphạmsailầmtrongtiếntrình.Bạnđừngchohọcóđủthờigianđểlàmbấtcứđiềugì;lợidụngnhữngyếuđiểmvềcảmxúccủahọ,làmchohọcàngbựctứccàngtốt;bạnđãdụhọlọtvàonhữngcáibẫychếtngười.Chínhnhữngbướcsailầmcủahọchứkhôngphảihànhđộngcủabạnđemlạichobạnsựkiểmsoát.Vờnhưbịkiểmsoátmộtcáchthụđộng.Hìnhthứctốithượngcủasựthốngtrịlàkhiếnchođốiphươngnghĩrằngchínhhọmớilàngườinắmquyềnkiểmsoát.Tinrằngmìnhlàkẻralệnh,họítcókhảnănggâytrởngạichobạnhoặctrởnênphòngthủ.Bạntạonênấntượngnàybằngcáchdichuyểnvớinănglượngcủađốiphương,rồidầndầnvàkhéoléochuyểnhọtheohướngmàbạnmuốn.Đâythườnglàcáchtốtnhấtđểkiểmsoátđốithủhunghăngtháiquáhoặccôngkíchmộtcáchthụđộng.

Kẻxuấtchúngtrongthựchiệnchiếntranhthườngépbuộcngườikhácchứkhôngđểngườikhácépbuộcmình.

TônTử(thếkỷ4tr.CN.)

NHỮNGVÍDỤLỊCHSỬ1.Cuốinăm1940,cáclựclượngAnhởvùngTrungĐôngđãcóthểbảođảmantoànchocácvịtrícủahọởAiCậpvàchiếmlạimộtphầnlớncủaLibyamàquânÝ(mộtđồngminhcủaĐức)đãchiếmđầuThếchiếnII.ChiếmđượcthịtrấncảngquantrọngBenghazi,ngườiAnhđãlấyđượcthếcânbằngđểtiếnxahơnvềphíatâychotớiTripoli,chophéphọhấtquânÝkhỏiđấtnướcnàymãimãi.Khiđó,bấtngờ,họđãđượclệnhdừngtiếnquân.TướngArchibaldWavell,tổngchỉhuycủacáclựclượngAnhởTrungĐông,đangphátđộngchiếntranhởquánhiềumặttrận.VìquânÝđãtựchứngtỏhọkhálạclõngvớitiếnhànhchiếntranhtrênsamạc,nênngườiAnhcảmthấyhọcóthểđủsứctạonênmộttuyếnphòngthủởLibya,xâydựngcáclựclượngcủahọởAiCậpvàtiếnhànhmộtcuộcđộtkíchchủyếuvàoquânÝvàotháng4nămsau.TintứcrằngmộtlữđoànxethiếtgiápĐứcdướiquyềnchỉhuycủaTướngErwinRommelđãtớiTripolivàotháng3/1941khônglàmthayđổikếhoạchcủaquânAnh.RommellàmộtviênchỉhuyxuấtsắctrongtrậnđộtkíchchớpnhoángvàoPháphồinămngoái.NhưngởđâyôngnằmdướiquyềnchỉhuyvàphụthuộcvàosựtiếptếcủaquânÝkémcỏi,vàlựclượngcủaôngquánhỏđểkhiếnquânAnhphảilongại.Ngoàira,tintứctìnhbáotiếtlộrằngHitlerđãcửôngtớiđóvớinhiệmvụduynhấtlàngănchặnkhôngchoquânAnhtiếntớiTripoli.Thếrồi,khôngcódấuhiệugìbáotrước,vàocuốitháng3/1941,xetăngcủaRommelcànquétvềphíađông.Rommelđãchialựclượngnhỏbécủaôngthànhnhiềuphânđội,vàôngtungchúngranhiềuhướngtấncôngvàotuyếnphòngthủcủaquânAnhđếnnỗikhómàthămdòđượcýđịnhcủaông.Nhữngphânđộicơgiớinàydichuyểnvớimộttốcđộrấtnhanh;tiếnquânvàobanđêmdướiánhsánglờmờ,lầnnàysanglầnkháchọkhiếnchokẻthùphảisửngsốt,độtngộtxuấthiệnởbênsườnhoặcphíasauđộihìnhcủahọ.Vìtuyếnphòngthủbịvỡởnhiềunơi,quânAnhbuộcphảirútluixahơnvềphíatây.ĐốivớiWavell,ngườiđangtheodõinhữngsựkiệnsautừCairothìđâylàmộtcúsốcvànỗiônhụchiểnnhiên:Rommelđanggâyhỗnloạnvớimộtsốxetăngítỏivàthiếunguồntiếptếtrầmtrọng.Chỉtrongvàituần,quânĐứcđãtiếntớibiêngiớiAiCập.

CáicótínhtànphánhấttrongcuộctấncôngnàylàphươngthứcchiếnđấutânkỳcủaRommel.Ôngsửdụngsamạcnhưthểnólàbiểncả.Bấtkểnhữngkhókhănvềnguồntiếptếvàđịahình,ôngvẫngiữchođoànxetăngliêntụcdichuyển.QuânAnhkhôngthểngưngcanhphòngtrongmộtkhoảnhkhắcnàovàđiềunàylàmhọkiệtsứcvềmặttinhthần.Nhưngcáccuộcdichuyểncủaông,dùcóvẻtuỳtiện,luônluôncómộtmụcđích.Nếumuốnchiếmmộtthànhphốcụthể,ôngsẽtiếnlêntheohướngngượclại,rồivònglạivàtấncôngtừmộthướngbấtngờ.ÔngmangtheomộtđộixetảikhuấybụimùtrờikhiếnquânAnhkhôngthểnhìnrõôngtiếnvềđâuvàđểgâyấntượngvềmộtlựclượngtấncônglớnhơnnhiềusovớithựctế.Rommelthườngđiđầuhàngquân,liềuchếtđểcóthểcónhữngphánxétnhanhchóngvềviệcdichuyển,điềucácphânđộitớinơinàynơikháctrướckhiquânAnhcóthờigianđểnhậnđịnhtìnhhình.VàôngsửdụngnhữngchiếcxetăngtheocáchtráihẳnvớiquânAnh,vớihiệuquảchếtngười.Thayvìđẩychúngtớitrướcđểpháthủngcáctuyếncủakẻthù,ôngđiềuđộngnhữngchiếcxetăngyếunhất,rồilệnhchochúngrútluitrongcuộctiếpxúcđầutiên;xetăngcủaquânAnhlúcnàocũngcắnphảicâuvàđuổitheo,tựlàmtungbụilênđếnmứchọkhôngthểnhìnthấyrằnghọđangchạythẳngvàomộttuyếnbốtrísúngchốngtăngcủaĐức.KhiđãtiêudiệtđượcmộtsốkhálớnxetăngcủaAnh,Rommellạitiếnquân,tànpháởphíasaucáctuyếncủaquânAnh.Thườngxuyênbịbámsátgót,buộcphảiranhữngquyếtđịnhgấpgápđểđốiphóvớinhữngcuộcdichuyểncủaRommel,quânAnhphạmvôsốsailầm.Khôngbiếtôngsẽxuấthiệnởđâukếtiếp,haytừhướngnào,họtrảimỏngcáclựclượngtrênnhữngkhuvựcnguyhiểmrộngmênhmông.Khônglâusauđó,vớimộttintứcđơngiảnrằngmộtphânđộiĐứcđangtớigần,Rommelđiđầu,quânAnhđãtừbỏcácvịtrícủahọ,ngaycảkhihọđôngquânsốhơnôngnhiều.Cuốicùng,điềuduynhấtdừngônglạilànỗiámảnhcủaHitlervớiNga,khiếnRommelkhôngcóđủnguồntiếptếvàchiviệncầnthiếtđểchinhphụcAiCập.DiễndịchĐâylàcáchRommelphântíchtìnhthếđầutiênđangchạmtránvớiông:Kẻthùcómộtvịtrímạnhởphíađông,vàchỉcóthểmạnhlênthêmvớinguồntiếptếvàchiviệnđếntừAiCập.Rommelcómộtlựclượngnhỏhơnnhiều,vàôngcàngchờđợilâu,nócàngtrởnênvôdụng.VìthếôngquyếtđịnhkhôngtuântheolệnhcủaHitler,đánhliềusựnghiệpcủamìnhvớimộtchânlýmàôngđãhọctrongcuộcđộtkíchchớpnhoángởPháp:việchạthủtrướccóthểhoàntoànthayđổiđộnglực.Nếukẻthùlàphíamạnhhơn,nósẽbựctứcvàmấttinhthầnvìbịdồnvàothếthủ.Vìquimôcủanólớnhơnvàchưachuẩnbị,nógặpkhókhănnhiềuhơntrongviệctổchứcmộtcuộcrútluicótrậttự.Đểchiếnlượccủaôngcóhiệulực,Rommelđãtạonênsựhỗnloạncựcđộtronghàngngũquânthù.Trongcơnlúngtúngkếtiếp,quânĐứccóvẻnhưkinhkhủnghơntrênthựctế.Tốcđộ,cơđộng,linhhoạtvàsựbấtngờđãtạomộtchungcuộc.Khikẻthùđãngãngựa,mộtchiếnthuậtnghibinh-tiếntheomộthướngrồitấncôngtừhướngkhác–đãtănggấpđôihiệuquả.Mộtkẻthùđangrútluivàkhôngcóthờigianđểsuynghĩsẽphạmphảivôsốsailầmnếubạntiếptụcduytrìáplực.Cuốicùng,yếutốcơbảntrongthànhcôngcủaRommellànắmlấythếchủđộngvớimộtchiếnthuậttáobạo,rồikhaitháclợithếtạmthờinàyđếnmứctốiđa.Mọithứtrênthếgiớinàyhợplựcvớinhauđểđặtbạnvàothếphòngthủ.Ởcôngviệc,cấptrêncủabạncóthểmuốnvinhquangchochínhhọvàsẽlàmbạnmấttinhthầnđểnắmlấythếchủđộng.Mọingườithườngxuyênthúcépvàtấncôngbạn,giữbạnởthếphảiđốiphó.Bạnliêntiếpbịnhắcnhởvềcáchạnchếcủamìnhvàđiềubạnkhôngthểhyvọnghoànthành.Bạnbịtácđộngđểcảmthấycólỗivìđiềunàyđiềunọ.Trướckhilàmbấtkỳđiềugì,bạncầnphảigiảiphóngbảnthânkhỏicảmgiácnày.Bằngcáchhànhđộngmộtcáchtáobạo,trướckhinhữngngườikhácsẵnsàng,bằngcáchdichuyểnđểnắmlấythếchủđộng,bạntạorahoàncảnhcủariêngmìnhhơnlàchỉđơngiảnchờđợicáimàcuộcđờimangđếnchobạn.Cúđẩybanđầucủabạnsẽthayđổitìnhthếtheomongmuốncủabạn.Mọingườibuộcphảiđốiphóvớibạn,làmchobạncóvẻlớnhơnvàmạnhmẽhơntrênthựctế.Sựkínhnểvàedèmàbạngợinênsẽbiếnthànhsứcmạnhtấncông,mộttiếngtămđặttrướcbạn.GiốngnhưRommel,bạncũngphảicómộtchútđiênkhùng:sẵnsàngvôđịnhhướngvàgâyxáotrộnvìchínhnóđểtiếnlênbấtkể

hoàncảnhrasao.Điềuđótuỳthuộcvàobạn-thườngxuyênphòngthủhaybuộcnhữngngườikhácphảilàmđiềuđó. 2.Năm1932,hãngParamountPicture,đangchiềutheoniềmđammêcácbộphimgăng-xtơ,bắtđầusảnxuấtphimNighAfterNight.CuốnphimnàydànhchongôisaoGeorgeRaft,ngườigầnđâynổitiếngtrongphimScarface.Raftđượcphânvaimộttaycướpđiểnhình.NhưngNightAfterNight,theoxuhướng,phảicómộtphầnhàihước.NhàsảnxuấtWilliamLeBaronđãerằngkhôngcóaitrongdanhsáchphânvaicóđủsứcđểđóngvainày.Nghethấythế,RaftđềnghịôngthuêMaeWest.WestlàmộtdiễnviênhàikịchdanhtiếngởBroadway,đóngvaichínhtrongnhữngvởkịchdobàviết.Bànổidanhlàmộtcônàngtócvàngvuinhộn,hunghăng,vớimộttríthôngminhsắcsảo.Cácnhàsảnxuấtđãnghĩtớibàtrướcđó,nhưngbàquáthôkệchđểcóthểđóngphim.Nămđóbàđã39tuổi,thânhìnhphúngphính,vàđượcxemlàquágiàđểxuấthiệnlầnđầutrênphim.Dùsaođinữa,LeBaronsẵnsàngđánhliềuđểlàmchobộphimđượcnáonhiệt.Bàcóthểgâychúý,gópphầnchoviệcquảngbá,rồisẽđượctrảvềBroadway,lãnhđịacủabà.Paramountđềnghịvớibàmộthợpđồnghaithángvớimứccátsê5.000đôla/tuần,mộtkhoảnchihàophóngvàothờibấygiờ.Westvuivẻnhậnlời.ĐầutiênWestcóđôichútkhókhăn.Ngườitabảobàphảigiảmđivàicân,nhưngbàghétănkiêngnênlậptứctừchối.Thayvìthế,bànhuộmtócthànhmộtmàuvàngóngphabạchkim.Bàghétkịchbản-lờithoạiquáđơnđiệuvànhânvậtcủabàkhôngquantrọng.Phầnđóphảiđượcviếtlại,vàWestđềnghịbàsẽphụcvụvớitưcáchmộtnhàbiênkịch.NhữngngườiởHollywoodđãquenvớiviệcđốiphóvớinhữngnữdiễnviênkhóchịuvàcóđủmọichiếnthuậtđểthuầnhoáhọ,đặcbiệtlàvớinhữngaimuốnviếtlạiphầnvaicủamình.ĐiềukhácthườngởđâylàWestđềnghịtựmìnhviếtlạilờithoại.Bịgâytrởngạibởiđềxuấtđó,ngaycảtừmộtngườiđãtừngviếtchoBroadway,cácuỷviênphimtrườngquaylạivớimộtlờitừchốithẳngthừng.Việctraochobàtađặcquyềnđósẽtạonênmộttiềnlệkinhkhủng.Westphảncôngbằngcáchtừchốitiếptụcvớicuốnphimchotớikhihọđểchobàviếtlạilờithoại.AdolphZukor,chủhãngParamountđãxemWestquaythửvàthíchngoạihìnhcũngnhưphongcáchcủabà.Cuốnphimcầncóbà,Zukorcửmộtuỷviêntrườngquaytớimờibàđidùngcơmvàongàysinhnhậtcủabàđểcốthuyếtphụcbà;mụctiêulàlàmchobàdịulạiđểhọtiếptụcquay.Khimáyđãquay,ôngtanghĩ,họcóthểtìmracáchđểbuộcWestphảicưxửđànghoàng.Nhưngđêmđótrongbữatiệc,Westrúttừxắctayramộttấmsécvàtraonóchongườiuỷviên.Đólà20ngànđôla,khoảntiềnmàbàđãnhậnđượcchotớilúcđó.Bàtraotrảlạisốtiềnnàychophimtrường,cámơnParamount,bảovớingườiuỷviênrằnghômsaubàsẽtớiNewYork.Zukor,đượcbáongaylậptứcvềtinnày,hoàntoànbịmấtthăngbằng.Westdườngnhưsẵnsàngmấttiền,đánhliềuvớimộtvụkiệnviphạmhợpđồngvàbảođảmrằngbàtasẽkhôngbaogiờlàmviệctạiHollywoodnữa.Zukorxemlạibảnthảokịchbản–cólẽbàtanóiđúng:lờithoạiquátệ.Bàtathàchịumấttiềnvàmộtsựnghiệphơnlàđóngtrongmộtcuốnphimhạcấp!Ôngquyếtđịnhđềnghịvớibàtamộtthoảước:bàtacóthểviếtlờithoạichochínhmình,vàhọsẽquayhaiphiênbảncủacuốnphim,mộtcủabà,mộtcủaphimtrường.Điềuđócóthểlàmtăngthêmphítổn,nhưnghọsẽgiữđượcbàtrongphim.Nếuphiênbảncủabàtốthơn,điềumàZukornghĩlàkhôngcókhảnăng,thìđiềuđóchỉnângcaochấtlượngbộphim;nếukhông,họsẽquaylạivớibảngốc.Paramountkhôngthểthuacuộc.Westchấpnhậnthoảướcvàviệcquayphimbắtđầu.Tuynghiên,cómộtngườikhônghàilòng:đạodiễnArchieL.Mayo,mộtngườicóthànhtíchlẫylừng.Westkhôngchỉthayđổikịchbảnchophùhợpvớigucủabà,bàcònkhăngkhăngđòithayđổicáchbốtrímáyquayvàphânđoạn.Họcứtranhchấpnhaumãi,chotớingàynọWesttừchốitiếptục.Bàđãyêucầumộtcảnhquaytrongđóbàbiếnmấtsauvàibậcthangsaukhinóivàicâulémlỉnhtheokiểucủamình.Điềunàytạothờigianchokhángiảcười.Mayochorằngnókhôngcầnthiếtvàtừchốiquay.Westngưngđóng,vàviệcsảnxuấtbịđìnhtrệ.Cácuỷviênphimtrườngđồngýrằngcáclờithoạicủabàđãlàmsángcuốnphim;cứđểchobàlàmtheocáchcủamìnhvàquaytiếp,họ

bảoMayo.Họcóthểbiêntậpnólạisau.Việcsảnxuấttiếptục.Mộtnữdiễnviênkhác,AlisonSkipworth,khiđóngcácphâncảnhcủamình,cómộtấntượngbảnnăngrằngWestđãquyếtđịnhnhịpđiệucủacáclờithoại,khiếnmáyquaytậptrungvàobà,cuỗmmấtnhiềucảnh.KhikhiếunạirằngWestđãgiànhquyềnchỉđạocuốnphim,Skipworthcũngđượcđảmbảorằngđừnglolắng-tấtcảsẽđượcchỉnhlýkhibiêntập.Tuynhiên,khiđếnlúccắtphim,Westđãthayđổitâmtrạngvànhịpđiệucácphâncảnhcủabànhiềuđếnmứckhôngcócáchbiêntậpnàocóthểđưachúngtrởvềvớinguyênbản;quantrọnghơn,cảmgiáccủabàvềthờigianvàchiềuhướngrấtthuầnkhiết.Thậtsựbàđãnângcaotoànbộcuốnphim.Cuốnphimđượccôngchiếuvàotháng10/1932.Cácbàiphêbìnhkhenchêlẫnlộn,nhưnggầnnhưtấtcảđềuđồngýrằngmộtngôisaomớiđãrađời.PhongcáchkhêugợitáobạovàsựlémlỉnhcủaWestđãmêhoặccáckhángiảpháinam.Dùbàchỉxuấthiệntrongmộtvàiphâncảnh,bàlàvaidiễnduynhấtmàbấtkỳkhángiảnàocũngnhớtới.Nhữnglờithoạicủabà:“Tôilàmộtcôgáiđãđánhmấtthanhdanhcủamìnhvàkhôngbaogiờnhớtớinó”-đượctríchdẫnkhôngngớt.NhưsauđóRaftthừanhận:“MaeWestđãcuỗmđitấtcảmọithứtrừmáyquayphim.”Chẳngbaolâusauđó,khángiảyêucầucónhiềuphimdoMaeWestdiễnhơn–vàParamount,đanggặpkhókhăntàichínhvàolúcbấygiờ,khôngthểlàmngơhọ.Ởvàotuổi40,vẫnbéotốtnhưlúcnào,Westđãkýkếtmộthợpđồngdàihạnvớimứclươngcaonhất.Vớicuốnphimkếcủabà,DiamondLil,bàđãcóthểhoàntoànchủđộngsángtạo.Khôngmộtnữhoặcnamdiễnviênnàotừnglậpđượcmộtcúđúpnhưthếtrongmộtthờigianrấtngắn.DiễndịchKhiMaeWestđặtchânvàoHollywood,mọithứđềuchốnglạibà.Bàđãlớntuổivàhếtthời.Đạodiễnvàđộiquâncácuỷviêncủatrườngquaychỉcómộtmụctiêu:sửdụngbàtrongmộthaicảnhquayđểlàmcuốnphimsinhđộnghơn,rồigiaotrảbàvềNewYork.Bàkhôngcóquyềnlựcthậtsự,vànếubàchọncáchchiếnđấutrêntrậnđịacủahọ-mộttrậnđịamàtrongđónhữngnữdiễnviênbịkhinhrẻvàbóclộttốiđa–bàsẽchẳngđitớiđâucả.ThiêntàicủaWest,hìnhthứctiếnhànhchiếntranhcủabà,làchậmnhưngchắcchắn,từngbướcchuyểntrậnđịasanglãnhđịamàbàchọn.Bàbắtđầucuộcchiếncủamìnhbằngcáchđóngvaimộtquảbomtócvàng,dễthươngvàquyếnrũnhữngngườiđànôngởParamount.Cảnhdiễnthửcủabàđãcâuđượchọ-bàkhóchịu,nhưngnữdiễnviênnàomàchảthế!Kếtiếp,bàyêucầuviếtlạilờithoạicủamìnhvànhậnđượclờitừchốitheođúngmongđợi.Việctrảlạisốtiềnđãnhậnlàthờiđiểmchủchốttrongchiếndịchcủabà:nókhéoléochuyểntiêuđiểmtậptrungtừmộttrậnchiếnvớimộtnữdiễnviênsangbảnthânkịchbản.Bằngcáchchothấybàsẵnsàngbỏcuộc,bàđãlàmchoZukorphảibắtđầutựhỏivềlờithoạihơnlàvềchínhbà.Sauthoảướccủaôngta,Westtiếntớichiếnthuậtmới,chiếnđấuvớiphâncảnh,gócquay,nhịpđiệucủacáccảnhquay.Kịchbảncủabàđãlàmộtphầnđượcchấpnhậncủacảnhquay;cuộcchiếnđấulúcnàyđitheohướngcủabà.Mộtthoảướckháclạichuyểnthànhmộtthắnglợikhác.Thayvìchiếnđấuvớinhữnguỷviêntrườngquaytrênđấtcủahọ,Westđãkhéoléochuyểntrậnđấutớimộtđịahìnhxalạđốivớihọ-chiếnđấuvớimộtnữdiễnviênvềkịchbảnvàviệcđạodiễncủamộtcuốnphim.Trênmộtđịahìnhnhưthế,chốnglạimộtnữdiễnviênthôngminhvàquyếnrũ,độiquânđànôngcủaParamoutđãthuavàbấtlực. Mộtcáchtựnhiên,kẻthùcủabạnsẽchọnchiếnđấutrênđịahìnhmàhọthích,điềuđóchophéphọsửdụngsứcmạnhcủahọởmứctốiđa.Chịunhườnghọvớisứcmạnhnhưthếvàbạnchấmdứtviệcchiếnđấutrênđấtcủahọ.Mụctiêucủabạnlàkhéoléochuyểnmốixungđộttớiđịahìnhmàbạnchọn.Bạnchấpnhậncuộcchiếnnhưngđãthayđổibảnchấtcủanó.Nếunólàvềtiềnbạc,chuyểnnósangmộtthứgìđócótínhchấttinhthần.Nếuđốithủcủabạnmuốnchiếnđấuvìmộtvấnđềcụthể,hãycơcấulạitrậnchiếnđểbaogồmmộtđiềugìđólớnlaovàkhógiảiquyếthơnđốivớihọ.Nếuhọthíchmộtnhịpđiệuchậm,tìmcáchđểđẩynhanhnólên.

Bạnkhôngnênchophépkẻthùchiếmphầntiệnnghihaychiếnđấutheocáchthôngthườngcủahọ.Mộtkẻthùbịdụvàomộtđịahìnhxalạlàkẻđãđánhmấtkhảnăngkiểmsoátđộnglực.Khisựkiểmsoátđóđãvuộtkhỏitaycủaanhta,anhtasẽthoảhiệp,rútlui,phạmsailầmvàhậuquảlàtựhuỷdiệtmình.3.Đầunăm1864cuộcNộichiếnMỹđãbịđưavàothếbí.QuânđộiởbắcVirginiacủaRobertE.LeeđãtìmcáchđẩylùicáclựclượngmiềnBắcrakhỏiRichmond,thủđôcủamiềnNam.Ởphíatây,phemiềnNamđãthiếtlậpmộtvịtríphòngthủbấtkhảxâmphạmởthịtrấnDalton,Georgia,chặnđứngbấtkỳcuộctiếnquânnàocủaphemiềnBắcvàoAtlanta,thànhphốcôngnghiệpchủyếucủamiềnNam.TổngthốngAbrahamLincohn,đốimặtvớicuộctáituyểncửvàonămđó,rấtlolắngvềcáccơmaycủaôngnếusựbếtắcvẫntiếpdiễn,đãquyếtđịnhcửUlyssesS.GrantlàmtổngchỉhuycáclựclượngmiềnBắc.Đâylàmộtngườithườngthựchiệnchiếntranhphòngvệ.ĐộngtháiđầutiêncủaGrantlàbổnhiệmtrungtướngchínhcủaông,TướngWilliamTecumsehSherman,đểchỉhuycáclựclượngởGeorgia.KhiShermantớinơi,ôngnhậnrarằngbấtkỳnỗlựcnàođểchiếmDaltonsẽhỏngngaytừđầu.ChỉhuyquânmiềnNam,TướngJohnJohnston,làmộtbậcthầyvềchiếntranhphòngngự.Vớinhữngdãynúiởsaulưngvàmộtvịtrívữngchắcởphíatrước,Johnstonchỉcầnánbinhbấtđộng.Mộtcuộcbaovâysẽkéodài,cònmộtcuốntấncôngtrựcdiệnsẽrấtđắtgiá.Tìnhthếdườngnhưvôvọng.Thếrồi,ShermanquyếtđịnhrằngnếukhôngthểchiếmDalton,ôngsẽđánhvàotinhthầncủaJohnston,gâynênnỗisợởmộtconngườinổitiếnglàbảothủvàcảnhgiác.Tháng5/1864,Shermanđiều¾lựclượngtấncôngtrựctiếpvàoDalton.KhiJohnstontậptrungchúývàocuộctấncôngnày,ShermanlẻnđưalựclượngcủaTennesseeđivòngquanhdãynúitớithịtrấnResara,ởphíanamDalton15dặm,khoáchặtconđườngrútluivàtuyếntiếptếduynhấtcủaJohnston.Hoảnghốtvìđộtnhiênmìnhbịbaovây,JohnstonkhôngcònlựachọnnàokháchơnlàtừbỏvịtríởDalton.TuynhiênôngtakhônglọtvàotaycủaSherman:ôngtachỉđơngiảnrútluisangmộtvịtríphòngngựkhácantoànhơn,mộtlầnnữa,JohnstonmờigọiShermantấncôngtrựcdiệnmình.Điềunàynhanhchóngchuyểnsangmộtđiệukhiêuvũ:Shermanđánhnhửởmộthướng,rồibằngcáchnàođóchuyểnmộtphầnlựclượngtớiphíanamcủaJohnston,kẻđanglùilại…trênconđườngtớiAtlanta.TổngthốngmiềnNamJeffersonDavis,nổigiậnvìJohnstonkhôngchịuchiếnđấuliềnđiềuTướngJohnHoodthaythếôngta.ShermanbiếtrằngHoodlàmộtviênchỉhuyhunghăng,thậmchíliềulĩnh.ÔngcũngbiếtrằngkhôngcóđủthờigianlẫnquânlựcđểvâyhãmAtlanta–Lincolncầnmộtchiếnthắngnhanhchóng.GiảiphápcủaônglàđiềunhữngchiđộiđedoạcáctuyếnphòngthủcủaAtlanta,nhưngôngbiếnnhữngchiđộinàytrởthànhbénhỏvàyếuớtmộtcáchkhiêukhích.Hoodkhôngthểcưỡnglạisựcámdỗrờikhỏicứđịacủamìnhtrongthànhphốđểxôngratấncông,chỉđểthấyôngtađanglaovàomộtổmaiphục.Điềunàydiễnranhiềulần,vàvớimỗithấtbại,quânđộicủaHoodtrởnênnhỏhơnvàtinhthầnbinhsĩnhanhchóngđixuống.Lúcnày,khiquânđộicủaHoodđãmệtmỏivàchờđợithảmhoạtới,Shermangiởthêmmộtchướckhác.Vàocuốitháng8,ôngtiếnquânvềhướngđôngnam,vượtquaAtlanta,từbỏcáctuyếntiếptếcủamình.ĐốivớiHoodđiềunàychỉcóthểcónghĩalàShermanđãtừbỏviệcđánhchiếmAtlanta.Sựvuimừngvỡrakhắpthànhphố.NhưngShermanđãdựtrùmộtcáchxảotráđểthờigiancuộctiếncôngnàytrùngvớimùathuhoạchngô,vàvớibinhsĩđượcănnovàsựkhôngngờvựccủaHood,ôngcắtđứttuyếnđườngtàuhoảchạytớiAtlantarồitấncôngliênhồivàothànhphốkhôngđượcbảovệ.HoodbuộcphảitừbỏAtlanta.ĐâylàmộtchiếnthắnglớnlaođãbảođảmchocuộctáituyểncửcủaLincoln. KếtiếplàchiếnthuậtlạlùngnhấtcủaSherman.Ôngchialựclượngcủamìnhthànhbốnphânđộivàhoàntoàncắtrờimìnhvớicáctuyếntiếptế,bắtđầutiếnquânvềphíađôngtừAtlantatớiSavannahvàbiển.Binhlínhcủaôngtànpháđấtđai,huỷdiệtmọithứtrênconđườngcủahọ.Khôngbịtrởngạibởicáccỗxetiếptế,họtiếnvớitốcđộrấtnhanh.BốnphânđộitiếnsongsongcáchxanhauđểquânmiềnNamkhôngthểđoánlàhọđangtiếnvềđâu.PhânđộiphíanamdườngnhưtiếntớiMacon,miềnBắcAugusta.CáclựclượngmiềnNamdichuyểnđểtrải

quânởcảhaiđịađiểmđó,bỏngỏkhuvựcgiữa–chínhlànơimàShermanđịnhtiếntới.Giữchặtmiềnnamtrongtìnhthếmàônggọilà“cặpsừngtiếnthoáilưỡngnan”,mấtcânbằngvàhoangmangnhưôngđãdựtính,ShermantiếnvềSavannahhầunhưkhôngđụngtrậnnàotrênđường.Hiệuquảcủacuộctiếnquânnàycótínhtànphá.ĐốivớinhữngchiếnsĩvẫnđangchiếnđấuởVirginia,sựsụpđổcủaGeorgia–nơilàquênhàcủanhiềungười–làmộtđònkhủngkhiếpgiángvàotinhthầncủahọ.NógieorắcmộtkhôngkhíảmđạmlêntoànbộmiềnNam.Chậmchạpnhưngchắcchắn,nóđánhmấtdầnýchítiếptụcchiếnđấu,Shermanđãđạtđượcmụctiêu.DiễndịchTrongbấtkỳmốixungđộtnào,thôngthườngtrênthựctếphíayếuhơnkiểmsoátđộnglực.TrongtrườnghợpnàymiềnNamđangkiểmsoáttheonghĩacảchiếnlượclẫntổngchiếnlược.Trongchiếnlượccụcbộ,trướcmắt,quânmiềnNamđãcốthủtrongnhữngvịtríphòngvệđầyhiệuquảởGeorgiavàVirginia.NiềmcámdỗcủamiềnBắclàchiếnđấutheonhữngđiềukiệncủakẻthù,tunghếtsưđoànnàytớisưđoànkhácđểtấncôngvàocácvịtrínày,vớisựtổnthấtlớnlaovềsinhmạngvàítcócơmaytiếnlên.TrongtổngchiếnlượclớncủamiềnNam,sựbếtắcnàycàngkéodài,càngcónhiềukhảnăngLincolnbịđẩykhỏivănphòngchínhphủ.Khiđócuộcchiếncóthểkếtthúctrongthươnglượng.MiềnNamđãthiếtlậpnhịpđiệuchotrậnchiến(chậmvàkéolê)vàkiểmsoátnhữngdiễnbiến.KhiShermannhậnrađiềunày,mụctiêucủaôngkhôngphảilàchiếmmộtthànhphốhayđánhbạiquânmiềnNamtronggiaochiến.Theoquanđiểmcủaông,cáchduynhấtđểchiếnthắngcuộcchiếnlàlấylạiquyềnkiểmsoátđộnglực.Thayvìnhữngcuộctấncôngdữdội,trựcdiệnvàoDaltonhayAtlanta,điềucóthểnằmtrongsuytínhcủamiềnNam,ôngđãhànhđộngmộtcáchgiántiếp.ÔngđedoạkhiếnJohnstontừbỏthànhtrìvữngmạnhcủamìnhvàthúcđẩyTướngHoodkhinhsuấtlaovàonhữngcuộctấncôngvôýnghĩa.Bằngcáchthườngxuyênđẩykẻthùvàocặpsừngcủatìnhthếtiếnthoáilưỡngnan,nơimàcảánbinhbấtđộngvàdichuyểnđềunguyhiểmnhưnhau,ôngđãnắmlấyquyềnkiểmsoáttìnhthếmàkhônglãngphíbinhlínhtronggiaochiến.Quantrọngnhất,bằngcáchchứngtỏvớimiềnNamvớicuộctiếnquântànphárằngcuộcchiếncàngkéodài,họsẽcànggặpnhiềuđiềutệhại,ôngđãlấylạisựkiểmsoáttổngchiếnlượccủacuộcchiến.ĐốivớiquânmiềnNam,tiếptụcchiếnđấulàtựtửmộtcáchchậmchạp.Độnglựctệhạinhấttrongchiếntranhvàtrongcuộcsốnglàsựbếtắc.Dườngnhưbấtkỳđiềugìbạnlàmcũngchỉgâynênđìnhtrệ.Khiđiềunàyxảyra,mộtdạngtêliệttinhthầnsẽchếngựbạn.Bạnđánhmấtkhảnăngtưduyhoặcphảnứngtheonhữngcáchkhácnhau.Ởmộtđiểmnhưthế,tấtcảđãbịđánhmất.Nếubạnpháthiệnramìnhđangrơivàomộtđộnglựcnhưthế-đốiđầuvớimộtđốithủphòngngựhaysậpbẫyvàomộtquanhệcótínhđốiphó-bạnphảitrởnênsángtạonhưTướngSherman.Cốtìnhthayđổinhịpđiệucủakhúcluânvũchậmbằngcáchthựchiệnmộtđiềugìđócóvẻphilý.Hànhđộngvượtkhỏikinhnghiệmcủakẻthù,nhưShermanđãlàmkhicắtrờikhỏinhữngnguồntiếptếcủamình.Chuyểnđộngnhanhởnơinàyvàchậmởnơikhác.Mộtđònchủyếusẽthayđổitìnhthế,buộckẻthùphảilàmmộtđiềugìđókhác.Vớimộtthayđổinhỏnhất,bạncóchỗtrốngchothayđổilớnhơnvàgiànhlấyquyềnkiểmsoát.Thôngthường,việctiêmđủliềulượngmớilạvàlinhđộngđãđủđểlàmtâmtrícủanhữngđốithủcứngnhắcvàphòngthủcủabạnmấtcânbằng.4.Năm1833,ThomasAuld,mộtchủnôcóđồnđiềnởbờbiểnEasternShorecủaMaryland,đãthuhồilạingườinôlệFrederickDouglass,lúcấy15tuổi,từBaltimore,nơiDouglassđãtrảiqua7nămphụcvụchongườiemcủaAuld.Lúcbấygiờngườitacầnđếncậuđểlàmviệctrongnhữngcánhđồngcủađồnđiền.NhưngcuộcsốngởthànhphốđãbiếnđổiDouglasstheonhiềuhướng,vàcậubuồnbựcnhậnrarằnghoàntoànkhómàchegiấuđiềuđóvớiAuld.ỞBaltimorecậuđãbímậttìmcáchtựhọcđọcvàviết,mộtđiềumànôlệkhôngđượcphéplàm,vìnócóthểkhuấyđộngnhữngtưtưởngnguyhiểm.Ởđồnđiền,Douglasscốdạychocàngnhiềunôlệbiếtđọccàngtốt;nhữngnỗlựcđónhanhchóngbịbópbẹp.Nhưngđiềutồitệnhấtđốivớicậulàcậuđãpháttriểnmộttháiđộkhátháchthức,điềumàngườichủnôgọilàsựthiếuthậntrọng.

CậuđáptrảlạiAuld,thắcmắcvềnhữngmệnhlệnhcủaôngta,vàgiởđủtròđểcóthựcphẩmnhiềuhơn.(Auldnổitiếngvềviệcgiữchonôlệcủamìnhtrongtìnhtrạngđóigầnchết).Mộthôm,AuldbáochoDouglassbiếtôngđãchoEdwardCoveythuêcậumộtnăm.Coveylàmộtngườithuêđấtởgầnđó,ôngtakhéttiếnglàmộttay“huấnluyệnnhữngngườidađentrẻ”tuyệtvời.Nhữngngườichủnôthườnggửiđếnchoôngtanhữngnôlệkhóbảonhất;vàđểđổilạiviệcsửdụnglaocôngmàkhôngphảitrảtiền,Coveysẽdậptắtmọisựchốngđốicủanhữngngườinôlệ.CoveybuộcDouglasslàmviệcrấtcăngthẳng,vàsauvàithángcậuđãsụpđổcảvềthểchấtlẫntinhthần.Cậukhôngcònmuốnđọcsáchhaychuyệntròvớinhữngbạnbènôlệ.Khihếtgiờlàmviệc,cậulêtớidướimộtbóngcâyvàngủthiếpvìkiệtsứcvàtuyệtvọng.Mộtngàyđặcbiệtoibứctrongtháng8/1834,Douglassngãbệnhvàngấtxỉu.ViệckếtiếpmàcậubiếtlàCoveyđangkhomngườixuốngnhìncậu,gậytrongtay,ralệnhchocậutiếptụclàmviệc,nhưngDouglassquáyếu.Coveyđánhvàođầucậu,gâymộtvếtthươngsâu.Ôngtabồithêmvàicúđá,nhưngDouglasskhôngthểđộngđậy.CuốicùngCoveybỏđi,dựđịnhsẽxửtrícậusau.Douglasscốgượngđứnglên,lảođảođivàorừng,vàbằngcáchnàođóđãcốquayvềđồnđiềncủaAuld.Tạiđó,cậuvanxinôngchủAuldgiữcậulại,kểlểvềsựđộcáccủaCovey.Auldvẫnkhônglaychuyển.Douglasscóthểngủquađêm,nhưngsauđóphảiquaylạitrangtrạicủaCovey.Trênđườngquayvềnôngtrại,Douglasssợhãinghĩtớiđiềuxấunhất.CậutựnhủrằngmìnhsẽlàmhếtkhảnăngđểvânglờiCovey,vàcốsốngsóttrongvàituầnkếtiếp.Khitớichỗdãychuồngngựanơicậuđượcgiaolàmviệcngàyhômđó,cậubắtđầuvàoviệc.ChợtCoveyđộtngộthiệnrakhôngbiếttừđâunhưmộtconrắn,taycầmdâychão.ÔngtalaovàoDouglass,cốtròngnútdâyvàochânđểtróicậu.Rõràngôngtađangtínhchocậumộttrậnđònkinhkhủng.DouglassđánhliềuđẩyCoveyramàkhôngtấncôngôngta,chỉđểôngtakhôngthểtróiđượcchâncậu.Trongkhoảnhkhắcấymộtcáigìđóchợtloélêntrongđầucậu.Mọiýtưởngtháchthứcđãbịbópnghẹtdonhữngthánglaođộngnhưthúvậtđãquaylạivớicậu.Cậukhôngsợnữa.Coveycóthểgiếtchếtcậu,nhưngtốthơncậunênchếttrongkhichiếnđấuchocuộcđờicủamình. ĐộtnhiêncómộtngườiemhọxôngvàotrợgiúpchoCovey.Thấymìnhbịbaovây,Douglassđãlàmmộtđiềukhôngthểtưởngtượngnổi:cậulaovàongườiđóvàđánhanhtangãlănrađất.Việcđánhmộtngườidatrắngrấtcókhảnăngđưacậutớihìnhphạttreocổ.Một“cơnđiênchiếnđấu”bùnglêntrongngườiDouglass.CậuđáptrảlạinhữngcúđấmcủaCovey.Cuộcđánhnhautiếptụcsuốthaigiờchotớikhi,ngườiđầymáume,kiệtsứcvàthởhổnhển,Coveybỏcuộcvàchậmchạplêchânquayvềnhà.DouglasschỉcóthểđoánrằnglúcnàyCoveysẽtìmđếnvớicậuvớimộtkhẩusúnghoặctìmmộtcáchnàokhácđểgiếtcậu.Điềuđókhôngbaogiờxảyra.DầndầnmọisựsángtỏlêntrongđầuDouglass:giếtchếthoặctrừngphạtcậumộtcáchmạnhbạolàmộtnguycơrấtlớn.TiếngđồnsẽlanrarằnglầnnàyCoveyđãthấtbại,khôngtrịđượcmộtngườidađen,đãphảisửdụngđếnsúngkhicácchiếnthuậtkinhkhủngcủaôngtakhônghữuhiệu.Chỉcầnbấynhiêusẽpháhỏngdanhtiếngcủaôngta,vàcôngviệccủaôngphụthuộcvàotiếngtămhoànhảođó.ThayvìphảiđánhliềuvớiphảnứngđiêncuồngvàkhôngthểđoántrướcmàDouglassđãchứngtỏchoôngtathấylàrấtcókhảnăng,tốthơncứđểchotênnôlệđiênkhùng16tuổiđóđượcyênthân.Tốthơnnênđểchocậubìnhtĩnhlạivàlặnglẽbiếnđikhithờihạnphụcvụởđâyđãhết.TrongthờigianDouglasscònởlạivớiCovey,ngườiđànôngdatrắngnàykhônghềchạmđếncậunữa.Douglassnhậnrarằngnhữngngườichủnôthường“thíchdùngroivọtvớinhữngngườidễdàngbịđánhbằngroivọt.”Giờđâycậuđãtựhọcđượcmộtbàihọc:khôngbaogiờcậuquiphụcnữa.Nhữngsựnhunhượcnhưthếchỉkhiếnnhữngtênđộctàiđixahơn.Cậuthàđánhliềuvớicáichết,đáptrảnắmđấmbằngnắmđấmvớicảđôitayvàtríkhôncủamình.Diễndịch

Nhiềunămsauđó,khiphảnánhlạithờiđiểmnàytrongquyểnsáchcủamình,Cảnhnôlệvàsựtựdocủatôi,saukhiôngđãbỏtrốnlênmiềnBắcvàtrởthànhngườitiênphongủnghộphongtràobãinô,Douglassviết:”CuộcđánhnhauvớiôngCovey…làmộtbướcngoặttrongcuộcđờinôlệcủatôi…Tôiđãthayđổisaucuộcđánhnhauđó…Tôiđãđitớimộtđiểmmàởđótôikhôngcònsợchết.Tinhthầnnàybiếntôithànhmộtngườitựdotrênthựctế,trongkhitôivẫncònlàmộtnôlệvềhìnhthức”.Suốtquãngđờicònlại,ôngđãđiềuchỉnhlạilậptrườngchiếnđấunày:bằngcáchkhôngesợnhữnghậuquả,Douglassđãthủđắcđượcmộtmứcđộkiểmsoáthoàncảnhcủamình,cảvềvậtchấtlẫntâmlý.Khiđãnhổbỏtậngốcrễsựsợhãikhỏibảnthân,ôngmởravớinhiềukhảnănghànhđộng–đôikhilùilạimộtcáchcôngkhai,đôikhiphảithôngminhvàtrítráhơn.Từmộtnôlệkhôngcóquyềnkiểmsoát,ôngđãtrởthànhmộtconngườicónhiềuchọnlựavàmộtítquyềnnăng,vớitấtcảnhữngđiềuđóđãđượcôngbẩylênthànhsựtựdothậtsựkhithờicơđến.Đểkiểmsoátđượcđộnglực,bạnphảicókhảnăngkiểmsoátbảnthânvàcáccảmxúccủamình.Việcnổigiậnhaychửimắngsẽchỉhạnchếcácchọnlựacủabạn.Vàtrongxungđột,sựsợhãichínhlàcảmxúclàmsuynhượcnhiềuhơnhết.Ngaytrướckhicóbấtkỳđiềugìxảyra,sựsợhãicủabạnđãxôngãbạn,chuyểnthếchủđộngsangkẻthù.Đốiphươngcóvôsốnhữngkhảnăngđểsửdụngsựsợhãicủabạnvàoviệckiểmsoátbạn,đẩybạnvàothếphòngthủ.Nhữngdạngngườiđộctàivàhayápchếcóthểđánhhơithấysựlolắngcủabạn,vànókhiếnchohọthậmchícònđộcđoánhơn.Trêntấtcảmọiđiều,bạnphảirũbỏnỗisợcủamình-vềcáichết,vềnhữnghậuquảcủamộthànhđộngtáobạo,vềýkiếncủanhữngngườikhácvềmình.Thờiđiểmduynhấtđósẽđộtngộtmởranhiềukhảnăngtriểnvọnghơn.Vàcuốicùng,phíanàocónhiềukhảnăngđểhànhđộngtíchcựcsẽcósựkiểmsoátlớnhơn.5.Hồikhởiđầusựnghiệp,nhàtâmlýhọcMỹMiltonH.Erickson(1901-80)đãnhậnthấyrằngcácbệnhnhâncóvôsốcáchđểkiểmsoátmốiquanhệgiữahọvàngườiđiềutrị.Họcóthểtừchốiđưarathôngtinvàcốcưỡnglạiviệcbịthôimiên(Ericksonthườngsửdụngphươngphápthôimiêntrongtrịliêu);họcóthểthắcmắcvềkhảnăngcủanhàđiềutrị,chorằngôngtanóinhiềuhơnlàm,hoặcnhấnmạnhvàotìnhtrạngtuyệtvọngcủacácvấnđềcủahọvàsựvôíchcủaviệcđiềutrị.Nhữngnỗlựckiểmsoátnàytrênthựctếphảnánhbấtkỳvấnđềnàocủahọtrongđờisốngthườngngày:họviệnđếnmọiloạimánhkhoémộtcáchvôthứcvàthụđộngtrongkhitựchốibỏvớimìnhvàvớingườikháclàhọđangtheođuổinhữngmánhkhoéđó.Vàcứthế,quanhiềunămEricksonđãpháttriểncáimàônggọilà“KỹthuậtSửdụng”–nóimộtcáchchínhxáclàsửdụngsựgâyhấnthụđộngvànhữngmánhkhoéthôngminhcủacácbệnhnhânđểbiếncảihọ.Ericksonthườngxửtrínhữngbệnhnhânmàmộtngườikhác-ngườihônphốihoặcchamẹcủahọ-đãbuộcphảitìmkiếmsựgiúpđỡcủaông.Phẫnuấtvìđiềunày,họsẽphụcthùbằngcáchcốtìnhtừchốicungcấpthôngtinvềcuộcsốngcủamình.Ericksonbắtđầubằngcáchbảovớinhữngbệnhnhânnàyrằngviệckhôngmuốntiếtlộbấtkỳđiềugìvớingườiđiềutrịlàrấttựnhiên,thậmchícòncólợichosứckhoẻ.Khiđó,cácbệnhnhâncảmthấybịsụpbẫy:bằngcáchgiữbímậthọđãtuântheongườibácsĩ,điềutráingượchẳnvớicáimàhọmuốnlàm.Thôngthường,tớigiâythứhaihọsẽcởimởtớimứchọcóthểtiếtlộmọithứvềbảnthân.Cómộtngười,tronglầnđầutớivănphòngcủaErickson,bắtđầuđilạimộtcáchbồnchồntrongcănphòng.Vớiviệctừchốikhôngchịungồixuốngvàthưgiãn,ôngtalàmchoEricksonkhôngthểthôimiênhoặcđiềutrịgìchomìnhđược.Ericksonbắtđầubằngcáchhỏiôngta:”Ôngcósẵnlònghợptácvớitôibằngcáchcứđilạinhưđanglàmlúcnàykhông?”Ngườibệnhđồngývớiyêucầukỳlạđó.ThếrồiEricksonhỏirằngôngcóthểbảovớibệnhnhânphảiđitớiđâuvànhanhcỡnàokhông.Ngườibệnhthấyviệcnàykhôngcóvấnđềgì.NhiềuphútsauEricksonbắtđầungầnngừtrongviệcđưaracácchỉdẫn;ngườibệnhchờnghexemôngtasẽphảilàmgìkếtiếptrongviệcđitớiđilui.Saukhiviệcnàydiễnramộtvàilần,cuốicùngEricksonbảoôngtangồixuốngmộtcáighế,vàôngtalậptứcrơivàotrạngtháibịthôimiên.Vớinhữngngườihoàinghivềviệcđiềutrị,Ericksoncốtìnhthửmộtphươngphápthôimiênvàvờbịthấtbại,rồiôngxinlỗivìđãsửdụngkỹthuậtđó.Ôngnóivềnhữngthiếusótcủachínhmìnhvàvềnhiềulầnôngđãthấtbại.Ericksonbiếtrằngnhữngloạibệnhnhânnàycầnchiếm

ưuthếvớingườiđiềutrị,vàkhihọcảmthấyhọđãchiếmđượclợithế,họsẽcởimởbảnthânvớiôngmộtcáchvôthứcvàdễdàngrơivàotrạngtháithôimiên.MộtphụnữđếnthanphiềnvớiEricksonrằngchồngbàtasửdụngchứngyếutimbệnhtưởngcủaôngtađểkhiếnbàluônphảicảnhgiácvàápchếbàtrongmọithứ.Nhữngvịbácsĩchẳngpháthiệnracógìtrụctrặcởôngta,thếnhưngôngtalàmravẻđauốmmộtcáchtàitìnhvàluôntinrằngmộtcơnđautimsắpsửaxảyra.Bàcảmthấyvừalongại,tứcgiậnvàvừacólỗi.Ericksonkhuyênbàtiếptụctỏracảmthôngvớiđiềukiệncủaôngchồng,nhưnglầnsaukhiôngtanóivềmộtcơnđautim,bàsẽnóivớiôngtamộtcáchnhãnhặnrằngbàcầndọndẹpnhàcửachogọngàng.Rồikhiđóbàsẽđặtnhữngtờquảngcáophụcvụtanglễmàbàthuthậpđượckhắpnhà.Nếuôngtalặplại,bàsẽđitớichiếcbànviếtởphòngkháchvàbắtđầubổsungthêmnhữngconsốvàocácđiềukhoảnbảohiểmnhânthọcủaôngta.Lúcđầungườiđànôngnổigiận,nhưngkhônglâusauđóôngtrởnênsợphảinhìnthấynhữngtờquảngcáovànghethấyâmthanhcủacáimáytính.Ôngtathôinóivềquảtimcủamìnhvàbuộcphảixửsựvớibàvợtheomộtcungcáchtrựctiếphơn.DiễndịchTrongmộtsốmốiquanhệbạncóthểcómộtcảmgiácdaydứtrằngngườikiađãgiànhđượcquyềnkiểmsoátđộnglực,thếnhưngbạnthấyrằngkhómàxácđịnhđiềuđóxảyrakhinàovàbằngcáchnào.Từđó,cóthểnóimộtcáchchắcchắnrằngbạncảmthấykhôngthểlaychuyểnđượcngườiđó,khôngthểtácđộngtớidiễntiếnmốiquanhệ.Mọithứbạnlàmdườngnhưchỉnuôidưỡngthêmquyềnlựcchongườiđangnắmquyềnkiểmsoát.Nguyênnhâncủađiềunàylàvìngườikiađãvậndụngnhữnghìnhthứckiểmsoátkhéoléo,tinhvidễdàngđượccheđậy,thếnhưnglạicónhiềuhiệuquảđốivớitìnhtrạngvôýthứcvàthụđộng.Nhữngdạngngườinàysửdụngkiểmsoátbằngcáchtỏraphiềnmuộn,lolắngmộtcáchcôngkhai,bịđènặngbởicôngviệc-họlànhữngnạnnhâncủasựbấtcôngthườngtrực.Họkhôngthểchịuđựngnổihoàncảnhcủamình.Họđòihỏisựchúývànếubạnkhôngtỏrachúý,họsẽlàmchobạncảmthấymìnhcólỗi.Họhaylảngtránhvàkhôngthểchiếnđấuvớihọvìhọlàmravẻhọkhônghềtìmcáchkiểmsoátchútnào.Họngoancốhơnbạnnhưngcheđậynógiỏihơn.Thậtra,bạnmớilàkẻcảmthấykhốnkhổvàrốitrívìcácchiếnthuậtdukíchcủahọ. Đểthayđổiđộnglực,trướchếtbạnphảinhậnrathậtsựhọchẳngcógìkhốnkhổcả.Thứhai,nhữngngườinàycầncảmthấymọithứdiễnratheocáchmàhọmuốn;hãyđedoạmongmuốnđóvàhọsẽchốngtrảtheonhữngcáchkhôngtrungthực.Bạnkhôngbaogiờnênnuôidưỡngsựchốngđốicủahọbằngcáchtranhcãi,phànnànhaycốđẩyhọtheomộthướngnàođó.Điềunàysẽkhiếnchohọcảmthấynằmbêndướisựtấncông,giốngnhưmộtnạnnhânhơn,vàkhuyếnkhíchsựtrảthùmộtcáchthụđộng.Thayvìthế,nênlinhđộngtronghệthốngkiểmsoátcủahọ,ápdụngKỹthuậtSửdụngcủaErickson.Hãytỏrađồngcảmvớicảnhngộkhókhăncủahọ,nhưnglàmravẻnhưdùhọlàmbấtcứđiềugì,thậtrahọcũngchỉlàmtheonhữngướcmuốncủariêngbạn.

Điềunàysẽđặthọnằmngoàivịtrícânbằng;nếulúcnàyhọchốngđối,họđangnằmtronglòngbàntaycủabạn.Độnglựcsẽbiếnchuyểnmộtcáchtinhvi,vàbạnsẽcóchỗtrốngđểđưavàosựthayđổi.Tươngtự,nếungườikiasửdụngsựyếukémcơbảnnhưmộtthứvũkhí(chiếnthuậtđautim),hãylàmchomốiđedoạđókhôngthểđượcsửdụngđểchốnglạibạnbằngcáchđưanóđixahơn,tớimứcnhạilạimộtcáchhàihướchoặcgâyđauđớn.Cáchthứcduynhấtđểđánhbạinhữngđốithủthụđộnglàvượthơnhẳnhọtrongsựkiểmsoátkhéoléo.

Hìnhảnh:VõsĩquyềnAnh.Ngườivõsĩgiỏihơnkhôngdựavàcúđấmmạnhmẽhoặcsựdichuyểnnhanhnhẹn.Thayvìthế,anhtatạoramộtnhịpđiệutrậnđấuphùhợpvớimình,tiếnvàlùitheonhịpđiệumàanhtathiếtlập;anhtakiểmsoátvõđài,đưađốithủcủamìnhtớigiữa,tớihàngdâychắn,tớigầnhaycáchxara.Làmchủđượcthờigianvàkhônggian,anhtakhiếnchođốithủmấttinhthần,dẫntớiphạmsailầmvàsuysụptinhthầntrướckhisuysụpthểchất.Anhtathắngkhôngphảivớihainắmtaycủamìnhmàbằngcáchkiểmsoátvõđài.

Tưliệu:Đểbảnthânđượcnghỉngơi,cầnphảigiữchokẻthùbậnrộn.Điềunàyđẩyhọluilại

thếphòngthủ,vàkhiđãbịđặtvàothếđó,họkhôngthểvùnglênlạitrongsuốttoànbộchiếndịch.

FrederickĐạiđế.(1712-1786)

HOÁNVỊChiếnlượcnàykhôngcósựhoánvị.Bấtkỳnỗlựcnàocóvẻnhưkhôngphảiđểkiểmsoátmộttìnhthế,từchốigâytácđộnglênmộtmốiquanhệ,trênthựctếlàmộthìnhthứckiểmsoát.Bằngcáchnhườnglạiquyềnlựcchonhữngngườikhác,bạnđãthủđắcmộtloạithẩmquyềnthụđộngmàsauđóbạncóthểsửdụngchocácmụcđíchriêngcủamình.Bạncũnglàkẻquyếtđịnh,kẻcóđượcquyềnkiểmsoátbằngcáchnhườngnóchođốiphương.Khôngcólốithoátkhỏiđộnglựckiểmsoát.

16

TẤNCÔNGVÀONƠIDỄTỔNTHƯƠNGCỦAĐỐITHỦCHIẾNLƯỢCTRỌNGTÂM

Mỗingườiđềudựavàomộtnguồnsứcmạnh.Khinhìnđốithủ,hãytìmkiếmnguồnlựcấyởbêndướibềmặt.Đólàtrọngtâmnốikếttoànbộcơcấulạivớinhau.Trọngtâmđócóthểlàtàisản,tiếngtăm,mộtvịtrítrọngyếu,mộtchiếnlượctấtthắng.Tấncônghọởđósẽgâynênvếtthươngchítử.Hãytìmkiếmcáimàđốiphươngyêuthíchvàbảovệnhiềunhất-đóchínhlànơibạnphảitấncông.

NHỮNGCỘTTRỤCỦASỰSỤPĐỔNăm210tr.CN,mộtvịtướngtrẻLaMãtênlàPubliusScipioTrẻ(sauđógọilàScipioAfricanus)đượccửtớimiềnđôngbắcTâyBanNhavớimộtsứmệnhđơngiản:chốnggiữconsôngEbrotrướccáclựclượnghùngmạnhcủaquânCarthagevốnđangđedọabăngquanóvàgiànhquyềnkiểmsoátbánđảo.Đâylàlầnđầutiênchàngđượcchỉđịnhlàmchỉhuy,vàkhixemxétconsôngđểsắpxếpchiếnlược,chàngcómộtcảmxúclẫnlộnlạlùng.Támnămtrước,vịchỉhuyvĩđạingườiCarthage,Hannibal,đãvượtconsôngnàytiếnquânvềphíabắc.Trênđườngđi,ôngđãvàoxứGaulvàrồigâybấtngờchongườiLaMãkhivượtquadãyAlpsđểvàoÝ.Scipio,khiấymới18tuổi,đãchiếnđấubêncạnhchachàng,mộtvịtướng,trongnhữngtrậnđầutiênchốngHannibaltrênđấtÝ.ChàngđãtậnmắttrôngthấynhữngkỹthuậthànhbinhcủangườiBắcPhi:Hannibalđãđiềuđộngđộiquânbénhỏmộtcáchtàitình,sửdụngtốiđalựclượngkỵbinhưuviệtcủaông,vàthôngquasựsángtạokhôngngừngđãthườngxuyêngâybấtngờchoquânLaMãvàgiángchohọnhiềuthấtbạinặngnề,đỉnhđiểmlàsựtậndiệtcácbinhđoànLaMãtrongtrậnCannaenăm216tr.CN.ĐọtrívớiHannibal,Scipiobiết,làđiềuvôích.DườngnhưkhiấythànhRomeđãtớihồitậnsốrồi.ScipiocũngnhớtớihaisựkiệnsautrậnCannaeđãcómộttácđộngvôcùnglớnlaođốivớichàng.Thứnhất,mộtviêntướngLaMãtênlàFabiuscuốicùngđãtìmramộtchiếnlượcđểcầmchânHannibalởvịnh.Duytrìcácbinhđoàncủamìnhtrênnhữngngọnđồi,FabiusđãvậndụngchiếnthuậtđộtkíchvàbỏchạyđểlàmkiệtsứcquânCarthage,nhữngngườichiếnđấuxanhàởnơihiệnnaylàTunisia.Chiếndịchđóđãcầmchânđượcquânđịch,nhưngđốivớiScipiodườngnhưquânLaMãcũngkiệtsứckhôngkémkhichiếnđấuquálâuvàvẫnphảichạmtránvớiđịchquânngaytrướcthềmnhà.Cònnữa,vìkếhoạchnàykhôngthểđưatớimộtthấtbạithậtsựnàochoHannibal,vềcơbảnnókhônghoànthiện. Thứhai,mộtnămsaucuộcxâmlượccủaHannibal,LaMãđãđiềuđộngchacủaScipiotớiTâyBanNhađểcốnhổbậtcáccăncứcủaquânCarthageởđó.CarthageđãcónhữngthuộcđịaởTâyBanNhatừnhiềunămtrướcvàthunguồnlợitừcácmỏquặngởđó.NósửdụngTâyBanNhanhưmộtnơihuấnluyệnbinhlínhvàmộtcăncứchocuộcchiếntranhvớithànhRome.Trongsuốt6nămchacủaScipiođãchiếnđấuvớiquânCarthagetrênbánđảoTâyBanNha,nhưngchiếndịchđóđãkếtthúcvớithấtbạivàcáichếtcủaôngvàonăm211tr.CN.KhinghiêncứunhữngbáocáogửitớinóivềtìnhhìnhởbênngoàiEbro,mộtkếhoạchchợtnảysinhtrongđầuchàng:mộtchiếnthuậttáobạo,chàngcóthểphụcthùchocha,chứngminhtínhhiệuquảcủamộtchiếnlượcmàchàngnghĩrằngvượtxachiếnlượccủaFabius,vàsẽđưatớisựsụpđổcủakhôngchỉHannibalmàcònngaycảcủachínhCarthage.DọctheobờbiểnphíanamcủachànglàthànhphốNewCarthage(naylàCartagena),thủphủcủangườiCarthageởTâyBanNha.Ởđóhọtíchtrữnguồntàinguyêndồidào,cácnguồntiếptếquânsựvàlưugiữnhữngcontinđãđưavềtừnhữngbộlạcthổdânTâyBanNhanhưlàkhoảnchuộctrongtrườnghợpcónổidậy.VàothờiđiểmnàycáclựclượngCarthage-đônggấpđôiquânLaMã-đangđóngrảiráckhắpđấtnước,cốvơvétthêmtừcácbộlạcTâyBanNha,vàtấtcảđềucáchxaNewCarthagenhiềungàyđường.Nhữngviênchỉhuycủachúng,Scipiobiết,đangtranhchấplẫnnhauvềquyềnlựcvàtiềncủa.Đồngthời,NewCarthagechỉcómộtlựclượng1.000quântrúđóng.KhôngtuântheomệnhlệnhđứngchântạiEbro,ScipiotiếnvềnambằngthuyềnvàchỉhuymộtcuộcđộtkíchtáobạovàoNewCarthage.Thànhphốcótườngthànhbaobọcnàyđượcxemlàkhôngthểxâmnhập,nhưngchàngđãđịnhgiờcủacuộctấncôngvàolúcthủytriềuxuốngtạimộtcáipháởrìaphíabắcthànhphố;ởđóquâncủachàngcóthểvượttườngthànhtươngđốidễdàng,vàNewCarthagebịchiếm.Chỉvớimộtcửđộng,Scipiođãtạonênmộtbướcxoaychuyểnđầykịchtính.LúcnàyquânLaMãđãchỉhuyvịtrítrungtâmởTâyBanNha;họcótiềnvànguồntiếptếmàquânđộiCarthageởTâyBanNhadựavào;vàhọcónhữngcontincủaCarthage,nhữngngườimàhọcóthểlợidụngđểkhuấyđộngsựnổiloạnởcácbộlạcbịcaitrị.Trongvàinămkếtiếp,ScipiokhaithácvịtrínàyvàdầndầnđưaTâyBanNhavàovòng

kiểmsoátcủaLaMã.Năm205tr.CN.,ScipioquayvềLaMãnhưmộtngườihùng-nhưngHannibalvẫncònlàmộtmốiđedọatrongnộibộÝ.LúcnàyScipiomuốnđưacuộcchiếntớichâuPhi,bằngcáchtiếnquântớiCarthage.ĐólàcáchduynhấtđểHannibalrờikhỏiÝvàcuốicùngxóasạchmốinguycơcủaCarthage.NhưngFabiusvẫncònlàngườichỉhuyphụtráchchiếnlượccủathànhRome,vàmộtsốngườithấyrằngquanđiểmchiếnđấuvớiHannibalbằngcáchtiếnhànhchiếntranhrấtkhácxavớiquanđiểmcủaôngtavàcủathànhRome.ThếnhưngthanhthếcủaScipiođãlêncao,vàThượngviệnLaMãcuốicùngđãgiaochochàngmộtđộiquânbénhỏ,chấtlượngthấpđểtiếnhànhchiếndịch.Khôngphíthờigiờvàoviệctranhcãi,ScipiotiếntớikếtđồngminhvớiMasinissa,vuacủaMassyles,nướclánggiềngcủaCarthage.Masinissasẽcungcấpchochàngmộtlựclượngkỵbinhhùnghậuvàđàotạotốt.Thếlà,vàomùaxuânnăm204tr.CN.,ScipiolênthuyềntớichâuPhivàđổbộởgầnUtica,khôngxaCarthagelắm.Bấtngờngaytừđầu,quânCarthageđãtậphợplạivàcókhảnăngghìmchặtcáccánhquâncủaScipiotrênmộtbánđảoởngoàithịtrấn.Tìnhthếcóvẻảmđạm.NếubằngcáchnàođóScipiocóthểvượtquacáccánhquânđịchđãkhóachặtconđường,chàngcóthểtiếnvàotrungtâmcủachúngvànắmquyềnkiểmsoáttìnhthế,nhưngđódườngnhưlàmộtcôngviệcbấtkhảthi-chàngkhôngthểhyvọngchiếnđấuđểvượtquahàngràothắtchặtcủakẻthù;bịsụpbẫytạinơiđangđứngchân,nguồntiếptếcủachàngcuốicùngsẽvơicạn,buộcchàngphảiđầuhàng.ScipioyêucầuhòađàmnhưngchỉsửdụngnhữngcuộcđàmphánnhưmộtcáchđểlấycắpthôngtinvềquânđộiCarthage.NhữngviênđạisứcủaScipiobảochàngrằngkẻthùcóhaidoanhtrại,mộtchochínhquânđộicủanóvàmộtchođồngminhchủyếucủanó,quânNumidia,doanhtrạinàykháhỗnloạn,chỉlàmộtđámnhữnglềutrạibằngsậy.TrạicủaquânCarthagecótrậttựhơnnhưngcũngđượcxâydựngbằngcùngmộtchấtliệudễcháynhưthế.Trongmấytuầnkếtiếp,Scipiodườngnhưdodựkhôngquyếtđoán,trướctiênphávỡnhữngcuộcđàmphán,rồilạitáilậpchúng,làmngườiCarthagerốitrí.Rồimộtđêm,chànglẻntấncôngvàodoanhtrạiNumidiavàphónghỏa.Ngọnlửanhanhchónglanrộng.BinhlínhPhihoảngsợ,tảnrakhắpphía.Bịđánhthứcbởisựnáoloạn,quânCarthagemởcửatrạiđểđếncứugiúpđồngminhcủahọ-nhưngtrongcơnhỗnloạn,quânLaMãcũngđãlẻnđượcvàovàphónghỏacảdoanhtrạicủachínhhọ.Kẻthùđãtổnthấtmấtphânnửalựclượngtrongtrậnđánhđêmđó,sốcònlạicốtìmcáchrútvềCarthagevàNumidia.ĐộtnhiênnộiđịaCarthageđãmởngõchoquânđộicủaScipio.Chàngtiếnquânchiếmhếtthịtrấnnàytớithịtrấnkia,nhưHannibalởÝkhitrước.RồichàngchođổbộmộtcáchbấtngờnhiềucánhquânởcảngTunis,nằmtrongphạmvitườngthànhcủaCarthage.LúcnàyngườiCarthagetrởnênhoảngloạn,vàHannibal,vịtướngvĩđạicủahọ,ngaylậptứcđượctriệuhồi.Năm202tr.CN,sau6nămchiếnđấuởthềmnhàcủaquânLaMã,HannibalcuốicùngbuộcphảirờinướcÝ.HannibalđổbộlựclượngởmiềnnamCarthagevàlênkếhoạchchốngScipio.NhưngvịtướngLaMãrútluivềphíatây,tớithunglũngBagradas-vùngđấtnôngnghiệptrùphúnhấtvàcứđịakinhtếcủaCarthage.Ởđó,chàngtiếptụchoànhhành,pháhủymọithứtrongtầmmắt.HannibalmuốnchiếnđấuởgầnCarthage,nơiôngcóthànhlũyvàcácnguồnchiviệnvềvậtchất,NhưngôngbuộcphảitruyđuổiScipiotrướckhiCarthageđánhmấtvùnglãnhthổgiàucónhấtcủanó.NhưngScipiotiếptụcrútlui,khôngchịuđánhnhauchotớikhichàngđãdẫndụHannibaltớithịtrấnZama,nơichàngđãthiếtlậpmộtvịtrívữngchắcvàbuộcHannibalphảiđóngquânởmộtnơikhôngcónước.Lúcnàyhaiquânđộicuốicùngđãchạmtránnhau.KiệtsứcbởiviệctruyđuổiScipio,quânkỵbinhđãbịhóagiảibởilựclượngkỵbinhcủaMasinissa,quânCarthagebịđánhbại,vàkhôngcónơitrốntránhnàođủgầnđểrútluitới,Hannibalbuộcphảiđầuhàng.Carthagenhanhchóngyêucầuhòabình,vàdướinhữngđiềukiệnkhắcnghiệtcủaScipiovàThượngviện,nóbịgiảmthiểuthànhmộtbangcủaLaMã.CarthageđãchấmdứtmãimãitưcáchlàmộtthếlựcởĐịaTrungHảivàmộtmốiđedọacủathànhRome.DiễndịchThôngthường,điềuphânbiệtmộtviêntướngtàibavớimộtviêntướngtầmthườngkhông

phảilànhữngchiếnlượchaychiếnthuậtmàlàtầmnhìncủaôngta-ôngtachỉđơngiảnnhìnvàocùngmộtvấnđềtừmộtgócđộkhác.Thoátkhỏicáithònglọngquyước,viêntướngtàibatấncôngtheochiếnlượcđúngđắnmộtcáchrấttựnhiên.QuânLaMãđãbịrốitríbởithiêntàichiếnlượccủaHannibal.Họsợhãiôngđếnmứcnhữngchiếnlượcduynhấthọcóthểsửdụngđểchốnglạiôngđãbịtrìhoãnvàtránhné.AcipioAfricanuschỉđơngiảnnhìntheomộtcáchkhác.Ởmọibướcngoặt,chàngkhôngchỉnhìnvàolựclượngcủakẻthùhaychỉhuycủanó,màcảcáicộttrụhỗtrợtrênđónótồntại-nơidễtổnthươngtrímạngcủanó.Chànghiểurằngsứcmạnhquânđộiđượcđặtkhôngphảiởchínhbảnthânnómàởnhữngnềntảngcủanó,nhữngthứhỗtrợnóvàbiếnnóthànhkhảdĩ:tiềncủa,cácnguồntiếptế,ýchícủacôngchúng,cácnướcđồngminh.Chàngđãtìmranhữngcộttrụđóvàdầndầnxôđổchúng.BướcđầutiêncủaScipiolàxemTâyBanNha,chứkhôngphảiÝ,làtrọngtâmcủaHannibal.TrongphạmviTâyBanNha,địađiểmchủyếulàNewCarthage.ChàngkhôngđuổitheocáclựclượngLaMãmàđánhchiếmNewCarthagevàxoayngượcthếtrậnchiếntranh.LúcnàyHannibal,bịtướcđicăncứquânsựtrọngyếuvànguồntiếptế,đãphảidựavàomộtnguồnhỗtrợkhác:chínhCarthage,vớitàisảnvàcácnguồnlựccủanó.ThếlàScipiođưacuộcchiếnsangchâuPhi.BịsụpbẫyởUtica,chàngđãtìmhiểuxemcáigìđemđếnsứcmạnhchokẻthùtrongtìnhthếnày,vàthấyrằngđókhôngphảilàbảnthâncáclựclượngquânđộimàlàvịtrícủahọ:chỉviệcđưahọrakhỏivịtríđómàkhônglãngphínhânmạngtrongmộttrậnđánhtrựcdiệnvàđiểmyếucủaCarthagesẽphơibày.Bằngcáchđốtcháycácdoanhtrại,Scipiođãđuổiđượccáclựclượngđịchquân.ThếrồithayvìtiếnquântớithànhphốCarthage-mộtphầnthưởnglấplánhsẽlôicuốnnhiềuviêntướngnhưmộtthỏinamchâm-chàngtấncôngvàocáisẽgâytổnthươngnặngnềnhấtchonhànướcCarthage:khuvựcnhữngnôngtrạitrùphúvốnlànguồntàisảncủanó.Cuốicùng,thayvìđuổitheoHannibal,chàngbuộcHannibalphảiđitheochàngtớimộtkhuvựcởgiữađấtnướcnơiôngtabịtướchếtcácnguồnchiviệnvàhỗtrợ.KhiđóScipiođãhoàntoànphávỡthếcânbằngcủaquânCarthage,thấtbạicủahọởZamalàđiềudứtkhoát.Sứcmạnhcótínhngụytạo.NếuchúngtahìnhdungkẻthùnhưmộtvõsĩquyềnAnh,chúngtacókhuynhhướngtậptrungvàoquảđấmcủaanhta.Nhưnganhtadựavàođôichâncủamìnhcònhơnlàdựavàoquảđấm;khichúngyếu,anhtamấtcânbằngvàkhôngthểnétránhđốithủ,anhtasẽkiệtsứcvớinhữngcúsogăng,nhữngcúđấmdầndầnmấtđisứcmạnhchotớikhianhbịhạđován.Khinhìnvàođịchthủ,đừngđểbịquẫntrívìcúđấmcủahọ.Vướngvàobấtkỳcuộcsogăngnào,trongcuộcđờihaytrongchiếntranh,làđỉnhcaocủasựnguxuẩnvàlãngphí.Sứcmạnhdựavàosựcânbằngvàsựhỗtrợ;vìthếhãynhìnxemcáigìgiữchokẻthùcủabạnđứngvững,vàhãyghinhớcáigiữanhtađứngvữngcũngchínhlàcáicóthểxôngãanhta.Mộtcánhân,giốngnhưmộtquânđội,thườngcóđượcsứcmạnhtừbahaybốnnguồncùnglúc:tiềncủa,sựnổitiếng,nhữngkỹnăngmưumẹo,mộtlợithếcụthểnàođó.Hãyđốnngãmộtthứ,anhtasẽphảidựadẫmnhiềuhơnvàonhữngthứkia;đốnngãcảnhữngthứđóvàanhtasẽthuacuộc.HãylàmđôichâncủamộtvõsĩquyềnAnhyếuđi,anhtasẽloạngchoạng,vàkhianhtalảođảo,phảihạthủkhôngthươngtiếc.Khôngcósứcmạnhnàocóthểđứngmàkhôngcóđôichân.

Khicánhtênbịtháorakhỏimũitên,ngaycảdùnóvẫncònsắcnhọn,mũitênkhómàcắmsâu.

ChiếnlượcgiatriềuMinhChiehHsuan(đầuthếkỷ17)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNViệctậptrungvàokhíacạnhvậtchấtcủamốixungđột-lựclượng,côngcụ,trangthiếtbị-làlẽtựnhiêntrongchiếntranh.Ngaycảmộtchiếnlượcgiabậcthầycũngcókhuynhhướngnhìntrướctiênvàolựclượngquânđội,hỏalực,tínhcơđộng,cáclựclượngdựbịcủakẻthù.Chiếntranhlàmộtcôngviệccótínhbảnnăng,cảmgiác,mộtđấutrườnghiểmnguyvềthểchất,vànóđòihỏinỗlựclớnlaođểvượtlêntrêntầmmứcnàyđểđặtranhữngcâuhỏikhác:Điềugì

khiếnchokẻthùphảivậnđộng?Cáigìđemtớichonóđộnglựcthúcđẩyvàsứcchịuđựng?Aidẫndắtcáchànhđộngcủanó?Nguồnlựctiềmtàngcủanólàgì?Phầnđôngmọingườithườngxemchiếntranhnhưlàmộthoạtđộngriêngbiệtkhôngliênquantớinhữnglĩnhvựckháccủađờisốngconngười.Nhưngtrongthựctếchiếntranhlàmộthìnhthứccủaquyềnlực-CarlvonClausewitzgọinólà"chínhtrịbằngnhữngphươngtiệnkhác"-vàmọihìnhthứcquyềnlựcđềucócùngnhữngcấutrúcchủyếunhưnhau.Điềudễnhìnthấynhấtvềquyềnlựclàsựbiểuthịngoạidiệncủanó,cáimàcácchứngnhânnhìnvàcảmthấy.Mộtlựclượngquânđộicótầmvóc,khítài,nhữngbiểulộvềkỷluật,nhữngchiếnthuậtcôngkích;nhữngcánhâncónhiềucáchđểbiểulộvịthếvàảnhhưởngcủahọ.Chínhbảnchấtcủaquyềnlựcthểhiệnmộtvẻngoàimạnhmẽ,cóvẻrănđedọadẫm,hùngmạnhvàdứtkhoát.Nhưngsựbiểulộbềngoàinàythườnglàcườngđiệuhóavàthậmchícótínhchấtngụytạo,vìquyềnlựckhôngdámphơibàyracácyếuđiểmcủanó.Vàbêndướisựphôtrươnglànguồnhỗtrợmàquyềnlựcdựavào-"trọngtâm"củanó.CụmtừnàylàcủaClausewitz,ngườiđãnóithêmvềnónhưlà"trụcxoaycủamọiquyềnlựcvàchuyểnđộng,trênđómọithứdựavào".Đâylàmộtbộphận[cóchứcnăng]điềuhànhtoànthể,mộtloạithầnkinhtrungương.Tấncôngvàotrọngtâmnày,hóagiảihayhủydiệtnó,làchiếnlượctốithượngtrongchiếntranh,vìkhôngcónótoànbộcấutrúcsẽsụpđổ.Kẻthùcóthểcónhiềutướngtàivàquânđộihùngmạnh,nhưHannibalvàcáclựclượngquânđộivôđịchcủaôngởÝ,nhưngkhôngcótrọngtâm,cáclựclượngđókhôngthểhoạtđộngvàkhôngcósứcmạnhhaysựcốkết.Tấncôngvàotrọngtâmcónhữnghiệuquảtànphávềtâmlý,đẩykẻthùkhỏithếcânbằngvàtạonênmộtsựhoảngloạntrànlan.Nếunhữngvịtướngbảothủchỉnhìnvàokhíacạnhvậtchấtcủađịchquân,tậptrungvàocácyếuđiểmvàcốkhaithácchúng,chiếnlượcgiatàibanhìnraphíasauvàbênngoài,tớihệthốnghỗtrợ.Trọngtâmcủakẻthùlànơimộtvếtthươngsẽlàmchoanhtađauđớnnhất,làđiểmdễtổnthươngnhấtcủaanhta.Tấncônganhtaởđólàcáchtốtnhấtđểchấmdứtcuộcxungđộtmộtcáchdứtkhoátvàtiếtkiệm.Điềucơbảnlàphântíchsứcmạnhcủakẻthùđểxácđịnhtrọngtâmcủanó.Trongkhinhìnvàonhữngtrọngtâmđó,chủyếulàkhôngbịlạclốibởingoạidiệncótínhđedọahaygâyrốitrí,khônglầmlẫngiữangoạidiệnvớinguồnthúcđẩycủanó.Cólẽbạnsẽphảiđitheonhiềubước,từngbướcmộtpháthiệnranguồnsứcmạnhtốithượngnày,lộtbỏtừnglớpvỏcủanó.HãynhớrằngScipio,kẻđãnhìnthấytrướctiênrằngHannibaldựavàoTâyBanNha,rồiTâyBanNhadựavàoCarthage,rồiCarthagelạidựavàosựthịnhvượngvậtchấtcủanó,màbảnthânsựthịnhvượnglạicónhữngnguồntiềmlựccụthể.HãytấncôngvàosựthịnhvượngcủaCarthage,nhưcuốicùngScipiođãlàm,vàtoànbộmọithứsẽsụpđổrãrời.Đểtìmratrọngtâmcủamộtnhóm,bạnphảithấuhiểucấutrúccủanóvànềnvănhóamàbêntrongđónóvậnhành.Nếukẻthùcủabạnlànhữngcánhân,bạnphảithămdòtâmlýcủahọ,tìmhiểutrọngtâmcủahọ,cơcấutưduyvàcácưutiênhàngđầucủahọ.TrongviệcvạchramộtchiếnlượcđểđánhbạiMỹtrongcuộcchiếntranhViệtNam,TướngVõNguyênGiápđãxácđịnhrằngtrọngtâmthậtsựtrongchếđộdânchủcủaMỹlàsựủnghộvềmặtchínhtrịcủacáccôngdân.Nhờcósựủnghộđó-loạiủnghộmàgiớiquânsựđãtừngcótrongThếchiếnII-đấtnướcnàycóthểtiếnhànhmộtcuộcchiếnvớihiệuquảtốicao.Tuynhiên,khôngcósựủnghộđó,tácđộngsẽvôcùngảmđạm.ThôngquacuộcTổngtấncôngnămMậuThân(1968),TướngGiápđãcóthểlàmsuyyếusựủnghộcủacôngchúngMỹđốivớicuộcchiến.ÔngđãthấuhiểuđượcnềnvănhóaMỹvàđiềunàychophépôngnhắmtớimộtmụctiêuđúngđắn.Càngtậptrunghóakẻthù,đòntấncôngvàolãnhtụhoặcchínhthểcủanócàngcótínhtànphácaohơn.HernánCortéscóthểchinhphụcMexicovớimộtnhúmbinhsĩbằngcáchbắtgiữMoctezuma,vuacủangườiAztec.Moctezumalàcáitrụcđểmọithứxoayquanh;khôngcóôngta,nềnvănhóaAztecnhanhchóngsụpđổ.KhiNapoleonxâmlượcNganăm1812,ôngđoánrằngbằngcáchchiếmthủđôMoscow,ôngcóthểbuộcngườiNgaphảiđầuhàng.NhưngtrọngtâmthậtsựtrongquốcgiađộctàinàylàSahoàng,ngườiđãquyếttâmtiếptụccuộcchiến.ViệcMoscowbịmấtchỉnungnấuthêmsựphảnkhángcủaôngta.

Mộtkẻthùtảnquyềnhơnsẽcónhiềutrọngtâmcáchbiệtnhau.Yếutốcơbảnởđâylàphárốitổchứccủachúngbằngcáchcắtđứtsựliênlạcgiữachúng.ĐólàđiềumàTướngDouglasMacArthurđãlàmtrongchiếndịchlẫylừngcủaôngởTháiBìnhDươngtrongThếchiếnII:ôngbỏquamộtsốđảomàchỉchiếmlấynhữngđảochủchốt,khiếnquânNhậtphảidànquântrênmộtkhuvựcrộnglớnvàkhiếnhọkhôngthểliênlạcvớinhau.Việccắtđứtcáctuyếnthôngtinliênlạccủakẻthùluônlàmộtsựkhônngoanchiếnlược;nếucácbộphậnkhôngthểliênlạcvớitổngthể,sựhỗnloạnsẽphátsinh.Trọngtâmcủakẻthùcóthểlàmộtthứtrừutượng,chẳnghạnmộtphẩmchất,kháiniệm,haytháiđộmàtrênđóanhtadựavào:thanhdanh,khảnănglừalọc,khảnănghànhđộngkhódựđoáncủaanhta.Nhưngnhữngsứcmạnhnàysẽtrởnênnhữngđiểmdễtổnthươngtrọngyếunếubạncóthểlàmchochúngkhôngcònhấpdẫnhoặckhôngthểsửdụng.TrongkhiđánhnhauvớingườiScythianởnơihiệnnaylàIran,mộtbộlạcmàkhôngaicóthểtìmracáchđánhbại,AlexanderĐạiđếnhìnthấytrọngtâmlàsựcơđộnghoànhảotrênlưngngựavàphongcáchchiếnđấulinhhoạtđếngầnnhưhỗnloạncủahọ.Ôngchỉđơngiảnbàymưuđểhóagiảinguồnsứcmạnhnàybằngcáchdẫndụhọtớimộtvùngđấtbịbaobọckhépkínmàtrongđóhọkhôngthểsửdụngkỵbinhvàcácchiếnthuậttánloạncủamình.Ôngđánhbạihọmộtcáchdễdàng.Đểtìmratrọngtâmcủakẻthù,bạnphảixóasạchkhuynhhướngtưduytheonhữngđiềukiệncótínhquyướccủamình,hoặcsựgiảđoánrằngtrọngtâmcủađốiphươngcũnggiốngnhưcủamình.KhiSalvadorDaliđếnMỹvàonăm1940,dựđịnhsẽchinhphụcđấtnướcnàyvớitưcáchmộthọasĩvàtạodựngcơđồ,ôngđãlàmmộtbàitoánthôngminh.TrongthếgiớinghệthuậtchâuÂu,mộthọasĩphảichiếnthắngnhữngnhàphêbìnhvàtạodựngnênmộttêntuổi"nghiêmtúc".Tuynhiên,ởMỹ,kiểudanhtiếngđósẽđẩymộthọasĩvàomộtcáivòngnhỏnhoigiớihạn.TrọngtâmthậtsựlàgiớitruyềnthôngMỹ.Bằngcáchtranhthủcáctờbáo,ôngtìmđượclốithâmnhậpvàocôngchúngMỹ,vàcôngchúngMỹđãbiếnôngthànhmộtngôisao.TrongcuộcchiếngiữapheCộngsảnvàpheQuốcdânđểgiànhquyềnkiểmsoátTrungQuốcvàocuốithậpniên1920vàđầuthậpniên1930,phầnlớnnhữngngườiCộngsảntậptrungvàoviệcchiếmnhữngthànhphố,nhưngườiBônsêvíchđãlàmởNga.NhưngMaoTrạchĐông,mộtngườingoàicuộctrongĐảngCộngsảnTrungQuốcgiáođiều,đãcókhảnăngnhìnTrungQuốcvớimộtconmắtrõràngvàxemtrọngtâmcủaTrungQuốclàlựclượngnôngdânđôngđảocủanó.Lôikéođượchọvềphíamình,ôngtintưởng,cuộccáchmạngkhôngthểnàothấtbại.NhậnthứcduynhấtđóđãđượcchứngtỏlàyếutốcơbảnchosựthànhcôngcủapheCộngsản.Đóchínhlàkhảnăngxácđịnhtrọngtâm.Chúngtathườngchedấucácnguồnsứcmạnhcủamìnhkhỏitầmmắt,cáimàphầnlớnmọingườixemlàtrọngtâmchỉlàlớpvỏngoài.Nhưngđôikhimộtkẻthùsẽtiếtlộtrọngtâmcủaanhtathôngquacáimàanhtabảovệnồngnhiệtnhất.TrongviệcđưacuộcNộichiếnvàoGeorgia,TướngWilliamTecumsehShermanđãpháthiệnrarằngmiềnNamđặcbiệtlolắngbảovệAltantavàcáckhuvựcxungquanhnó.ĐólàtrọngtâmcôngnghiệpcủamiềnNam.NhưSherman,hãytấncôngcáimàkẻthùtrânquýnhất,hoặcđedọanóđểkhiếnchokẻthùphảilệchhướngđểtựvệ.Trongbấtkỳnhómnào,quyềnlựcvàtầmảnhhưởngtựnhiênsẽrơimộtnhómngườiởsauhậutrường.Loạingườiđóhoạtđộngtốtnhấtkhinókhônglộradướiánhsángbanngày.Khibạnđãpháthiệnranhómgiậtdâynày,hãyđánhbạinó.VớitưcáchmộttổngthốngtrongCuộcsuythoái,FranklinRooseveltđốimặtvớinhữngnanđềtừnhiềuphíađếnmứcôngkhómàbiếtphảitậptrungnguồnnănglượngvàođâu.Cuốicùng,ôngquyếtđịnhrằngyếutốcơbảnđểbanhànhnhữngcảicáchcủaônglàchiếnthắngQuốchội.KhiđótrongphạmviQuốchộicónhữngngườicầmđầucụthểnắmgiữquyềnlựcthậtsự.Ôngtậptrungvàoviệctranhthủvàlôikéonhữngkẻcầmđầunàyvớisứchấpdẫnlớnlaocủamình.Đólàmộttrongnhữngbímậtcủathànhcôngcủaông.Cáicuốicùngdẫndắtmộtnhómlàtrungtâmđiềuhànhvàkiểmsoát,bộnãovậnhànhxửlíthôngtinvàđưaranhữngquyếtđịnhcơbản.Cắtđứtchứcnăngcủabộnãonàysẽgâynênsựtrụctrặcxuyênsuốtlựclượngcủakẻthù.Ngaytrướcmỗitrậnđánh,AlexanderĐạiđếthường

nghiêncứukỹtổchứccủakẻthù,xácđịnhthậtchínhxácvịtrícủacơcấumệnhlệnh,rồihoặclàtấncônghoặclàcôlậpnó,khiếnchobộnãokhôngthểliênlạcvớithânthể.NgaycảtrongmộtmônthểthaocótínhthểchấtnhưquyềnAnh,MuhammadAli,khivạchrachiếnlượcđểđánhbạikẻthùkhôngđộitrờichungJoeFrazier,cũngđãnhắmvàotâmtrícủaJoe,trọngtâmtốithượngcủabấtkỳcánhânnào.Trướcmỗitrậnđấu,AlithườngphântíchsâuFrazier,chọctứcôngtabằngcáchgọiôngtalàChúTom,mộtcôngcụcủagiớitruyềnthôngcủangườidatrắng.ÔngtiếptụcchửibớikhôngthươngxótFrazierngaytrongtrậnđấu,trênvõđài.FrazierbịAliámảnh,khôngthểnghĩtớiAlimàFrazierkhôngbừngbừngnổigiận.ViệckiểmsoáttâmtrícủaFrazierlàyếutốchủchốtđểkiểmsoátthânthểôngta.Trongbấtkỳtươngtácnàovớimọingười,bạnphảirènluyệnbảnthânđểtậptrungvàosứcmạnh,nguồncủaquyềnnăngcủahọvàbấtkỳthứgìđemlạichohọsựhỗtrợcơbảnnhất.Kiếnthứcnàysẽcungcấpchobạnnhiềukhảnăngchọnlựavềchiếnlược,nhiềugócđộđểlàmxuấtphátđiểmtấncông,làmxóimònsứcmạnhcủahọmộtcáchtinhvihaythôthiểnhơnlàtấncôngbằngcáchđốiđầu.Bạnkhôngthểtạonêncảmgiácsợhãinàoởkẻthùlớnhơnlàviệchọkhôngthểsửdụngsứcmạnhcủamình.

Tưliệu:Nguyêntắcđầutiênlà:chấtliệutốithượngcủasứcmạnhkẻthùphảiđượctruytìmchotớinhữngnguồntiềmlựctốithiểu,vànếunóchỉcómộtthìđólàđiềulýtưởng.Sựtấncôngvàonhữngnguồntiềmlựcnàyphảiđượcnénlạithànhnhữnghànhđộngtốithiểu...Bằngcáchthườngxuyêntìmkiếmtrọngtâmsứcmạnhcủakẻthù,bằngcáchtháchthứctấtcảđểchiếnthắngtấtcả,ngườitasẽthậtsựđánhbạikẻthù.

CarlvonClausewitz,Vềchiếntranh(1780-1831)

Hìnhảnh:Bứctường.Đốithủcủabạnđứngsaumộtbứctường,nóbảovệhọkhỏinhữngngườilạvànhữngkẻkhôngmờimàđến.Đừnghúcđầubạnvàotườnghoặctìmcáchbaovâynó;hãytìmnhữngcâycộtvàsựhỗtrợlàmchonóđứngvữngvàtạochonósứcmạnh.Đàobêndướibứctường,pháhoạinhữngnềnmóngcủanóchotớikhinótựsụpxuống.

HOÁNVỊMọisinhvậtđềucómộttrọngtâm.Ngaycảmộtnhómcótínhtảnquyềnnhấtcũngphảiliênlạcvàdựavàomộthệthống,vàhệthốngđódễbịtổnthươngkhicósựtấncông.Khôngcótrườnghợphoánvịnàochonguyêntắcnày.

17

ĐÁNHBẠIKẺTHÙTỪNGPHẦNCHIẾNLƯỢCCHIARẼVÀCHINHPHỤC

Khinhìnvàokẻthù,bạnđừngđểbịđedọabởivẻngoàicủahọ.Thayvìthế,hãynhìnvàotừngbộphậnđãtạonêntổngthể.Bằngcáchtáchrờinhữngbộphận,gieomốibấtđồngvàchiarẽtừbêntrong,bạncóthểkhiếnchongaycảmộtkẻthùghêgớmnhấtcũngphảiyếuđivàbịtiêudiệt.Trongviệcsắpđặttấncông,hãyhoạtđộngbêntrongtâmtrícủahọđểtạonênmốixungđộtnộibộ.Tìmkiếmnhữngmốinốivàđườngdâyliênkết,nhữngthứnốiliềnmọingườitrongmộtnhómhoặcnốiliềnmộtnhómvớimộtnhómkhác.Chiarẽlàyếuđi,vànhữngmốinốilàphầnyếunhấttrongbấtkìcấutrúcnào.Khiđốimặtvớinhữngkhókhănhoặckẻthù,hãybiếnnhữngvấnđềlớnthànhnhữngbộphậnnhỏ,cóthể[khắcphụchoặc]đánhbạimộtcáchhiểnnhiên.

VỊTRÍTRUNGTÂMMộtngàyđầutháng8năm490tr.CN.,côngdânthànhAthensnghetinđồnmộthạmđộilớncủaquânBaTưmớivừađổbộởphíabắccáchđóchừng24dặm,dọctheodảiđồngbằngduyênhảicủaMarathon.Mộttâmtrạngảmđạmnhanhchónglanrộng.MỗingườidânAthensđềubiếtrõâmmưucủaBaTư-chiếmthànhphốcủahọ;hủydiệtnềndânchủnontrẻvàtáilậpngôivuachoHippias;mộtcựuvươngbạongược;vàbánnhiềucôngdânthànhphốlàmnôlệ.Khoảngtámnămtrướcđó,AthensđãcửmộtđộithuyềnđểhỗtrợchocácthànhphốởHyLạpởvùngTiểuÁtrongmộtcuộckhởinghĩachốnglạiVuaDariuscủađếquốcBaTư.NgườiAthensđãgiongbuồmquayvềquêhươngsauvàitrậnđánh-họsớmnhậnthấycôngviệcnàylàvôvọng-nhưnghọđãthamgiavàovụđốtcháythànhphốSardis,mộtsựlăngnhụckhôngthểthathứ,vàDariusmuốnphụcthù.TìnhthếnguyngậpcủangườiAthenscóvẻnhưvôvọng.QuânBaTưđôngvôkể,vớikhoảng80vạnquân,dichuyểnbằnghàngtrămchiếnthuyền;nócómộtlựclượngkỵbinhxuấtchúngvànhữngcungthủgiỏinhấttrênthếgiới.Trongkhiđó,ngườiAthenschỉcókhoảng10vạnquânbộbinh.HọđãcửmộtngườiliênlạcchạytớiSpartađểkhẩncấpyêucầuchiviện,nhưngdânSpartađangđónmừnglễhộitrăngrằmvàchiếnđấutrongthờigianđólàmộtđiềucấmkỵ.Họsẽcửnhữngđoànquântớisớmnhấttrongkhảnăngcóthể,trongvòngmộttuần-nhưngcólẽđếnlúcấyđãquámuộn.Tronglúcđó,mộtnhómngườicóthiệncảmvớiBaTưtrongnộithànhAthens-phầnlớntừnhữnggiađìnhgiàucó-cóáccảmvớinềndânchủ,trôngngóngsựtrởlạicủaHippiasvàđanglàmhếtkhảnăngcủahọđểgieobấtđồngvàphảnbộithànhphốtừbêntrong.DânAthenskhổngphảichỉđánhnhauvớiquânBaTưmàcònbịchiarẽthànhnhiềubộphậnngaytrongsốhọ.NhữngngườilãnhđạocủathànhphốAthensdânchủtậphợplạiđểthảoluậncácgiảipháp,nhưngtấtcảđềucóvẻtệhại.ĐasốđềnghịtậptrungcáclựclượngAthensởbênngoàithànhphốtrongmộthàngràophòngthủ.ỞđóhọcóthểchờđợiđểchiếnđấuvớiquânBaTưtrênđịahìnhmàhọbiếtrõ.Tuynhiên,quânBaTưquáđông,cóthểbaovâythànhphốởcảtrênđấtliềncũngnhưtrênmặtbiển,bópnóchếtnghẹtbằngmộtcuộcphongtỏa.ThếlàMiltiades,mộtviênchỉhuy,đưaramộtđềxuấthoàntoànkhácbiệt:ngaylậptứcđưatoànbộlựclượngAthenstiếnquânvềhướngMarathon,tớimộtđịađiểmnơiconđườngtớiAthensbăngquamộtconđèonhỏhẹpdọctheobờbiển.Điềuđócóthểkhiếnbảnthânthànhphốkhôngcóngườibảovệ;khihọcốgắngchặnđứngquânBaTưtiếnquântrênđấtliền,nócóthểchuyểnsangtấncôngbằngđườngbiển.NhưngMiltiadeslýluậnrằngviệcchiếmlấyconđèolàconđườngduynhấtđểtránhbịbaovây.ÔngtađãchiếnđấuvớiquânBaTưởTiểuÁvàlàchiếnbinhAthensgiàukinhnghiệmnhất.Nhữngngườichỉhuyđãbỏphiếuchọnkếhoạchcủaông.Thếlà10ngàysauđó,10vạnbộbinhAthensbắtđầuhànhquânvềhướngbắc,nhữngngườinôlệmangváccácbộgiáptrụnặngnềcủahọ,lavàlừachởthựcphẩm.KhihọtớiconđèonhìnxuốngnhữngcánhđồngcỏcủaMarathon,tráitimhọchùngxuống:trongtầmmắt,dảiđấtdàiđãphủđầynhữngtúplều,ngựavàbinhlínhđếntừkhắpnơitrênlãnhthổBaTư.Nhữngconthuyềnđậuđôngnghẹtbênbờbiển.Trongnhiềungàyhaibênđềuánbinhbấtđộng.QuânAthenskhôngcònlựachọnnàongoàiviệcgiữvữngvịtrícủahọ;khôngcókỵbinhvàítquânhơnmộtcáchtuyệtvọng,làmsaohọcóthểgiaochiếnởMarathon?Nếucóthêmđủthờigian,cólẽquânSpartasẽtớichiviện.NhưngcònquânBaTư,họđợichờgìnữa?Trướcrạngsángngày12/8,mộtsốtrinhsátHyLạpbềngoàiđanggiúpviệcchoquânBaTưluồnvàophíaquânAthensvàbáocáonhữngtintứcgiậtmình:dướimànđêm,quânBaTưvừagiongbuồmhướngvềvịnhPhaleronnằmởphíangoàiAthens,mangtheophầnlớnkỵbinhvàđểlạimộtlựclượngcầmquânkhoảng1,5vạnquântrênđồngcỏMarathon.HọsẽđánhchiếmAthenstừhướngbiển,rồitiếnquânvềhướngbắc,nghiềnnátquânđộiAthensgiữahaigọngkềmlớn.Trongsố11viênchỉhuycủaquânđộiAthens,chỉcómỗiMiltiadestỏrabìnhtĩnh,thậmchícònthanhthản:đâylàcơhộicủahọ.Khimặttrờisắpmọcôngđềnghịngaylậptứctấncông

vàoquânBaTưởMarathon.Mộtsốchỉhuyphảnđốiýtưởngnày:kẻthùvẫncònđônghơn,cómộtsốkỵbinhvàkhánhiềucungthủ.TốtnhấtlàchờquânSpartachẳngbaolâusẽtới.NhưngMiltiadesphảnbiệnrằngquânBaTưđãphânchialựclượngcủachúng.ÔngđãđánhnhauvớichúngtrướckiavàbiếtrằngbộbinhHyLạpcótinhthầnvàkỷluậtcaohơn.QuânBaTưởMarathonlúcnàychỉđônghơnquânHyLạpchútít;họcóthểchiếnđấuvàchiếnthắng.Tronglúcđó,ngaycảvớigióthuận,nhữngconthuyềnBaTưphảimất10đến12giờđểvòngquanhbờbiểntớivịnhPhaleron.Khiđóhọcầncóthêmthờigianđểđổbộcácđoànquânvàngựa.NếuquânHyLạpnhanhchóngđánhbạiquânBaTưởMarathon,họsẽcóđủthờigianđểchạyvềAthensvàbảovệthànhphốnàyngaytrongngàyđó.Nếuhọchọnviệcchờđợi,quânSpartacóthểkhôngbaogiờtới,quânBaTưsẽbaovâyhọ,vàđángngạihơnnhữngngườicóthiệncảmvớiquânBaTưtrongnộithànhắtsẽphảnbộithànhphốtừbêntrongvàmởcổngthànhchoquânxâmlược.Vấnđềlàbâygiờhoặckhôngbaogiờ.Quamộtcuộcbỏphiếuvớitỷsố6/5,cácviênchỉhuyquyếtđịnhtấncôngvàorạngsáng.Vào9giờsáng,quânAthensbắtđầuxuấttrận.MộtcơnmưatêntừcáccungthủcủaBaTưrớtxuốngđầuhọ,nhưnghọnhanhchóngtiếpcậnkẻthùđếnmứclúcnàytrậnđấutrởthànhxáplácà.VànhưMiltiadesđãtiênđoán,trongcậnchiếnquânAthenschiếmphầnhơnhẳn.HọđẩyquânBaTưlùivàonhữngđầmlầyởđầuphíabắccủađồngcỏ,vàhàngngànquânđịchđãchếtchìmởđó.Mặtnướcđỏngầunhưmáu.Tới9giờsang,quânAthenđãkiểmsoátđượcdảithảonguyên,tổnthấtkhôngtớihaitrămbinhsĩ.Dùsĩkhíđanglênnhờtrậnđánh,quânAthenslúcnàychỉcókhoảng7giờđểvượtquachặngđường24dặmquaylạiAthensđểkịpthờichặnđứngquânBaTư.Khôngcóthờigianđểnghỉnghơi;họchạy,hếtkhảnăngmàđôichânchophép,vứtbỏnhữngbộgiáptrụnặngnề,bịthôithúcbởiýnghĩvềnhữnghiểmnguyrànhrànhđangđốimặtvớigiađìnhvàbạnbèthânquyếncủamình.Vào4giờchiều,ngườinhanhnhấttrongsốhọđãchạytớimộtđịađiểmnhìnxuốngvịnhPhaleron.Sốcònlạichẳngbaolâucũngtớinơi.Chỉtrongvòngvàiphútsaukhihọtớiđó,hạmđộicủaBaTưđãchạyvàovịnhđểnhìnthấymộtcảnhtượngkhôngvui:hàngngànchiếnsĩAthen,ngườiđầybụiđườngvàmáu,đangđứngvaikềvaiđểchiếnđấuchốngviệcđổbộ.QuânBaTưthảneotrongvàigiờ,rồiquayrabiển,trởlạiquênhà.Athensđãđượcantoàn.DiễndịchChiếnthắngởMarathonvàcuộcchạyđuatớiAthenscólẽlànhữngkhoảnhkhắccótínhquyếtđịnhnhấttronglịchsửHyLạp.Nếubinhsĩkhôngđếnkịpthời,quânBaTưhẳnđãđánhchiếmthànhphố,vàtấtnhiêncảHyLạp,vàsauđóhọcóthểmởrộngrakhắpkhuvựcĐịaTrungHải,vìkhôngcóthếlựcnàotồntạiởthờiđócóthểngănhọlại.Lịchsửcólẽđãđổikhác.KếhoạchcủaMiltiadeshữuhiệubởitầmmứchẹpnhấtcủavấnđề,nhưngnócũngđãdựavàocácnguyêntắccônghiệuvàkhôngbịthờigianchiphối.Khimộtkẻthùhùngmạnhtấncôngbạnbằngsứcmạnh,đedọakhảnăngtiếntớicủabạnvàchiếmlấythếchủđộng,bạnphảihànhđộngđểkẻthùphântánlựclượngcủanóvàsauđólầnlượtđánhbạinhữnglựclượngnhỏnày-“khôngcònmanhgiáp”nhưgiớiquânsựthườngnói.YếutốchủchốtởchiếnlượccủaMiltiadeslàtrựcgiáccủaôngđểđưatrậnchiếntớiMarathon.BằngcáchbốtríquânởconđèodẫntớiAthens,ôngđãchiếmlĩnhvịtrítrungtâmtrongcuộcchiếnthayvìngoạiviphíanam.Vớitoànbộlựclượngchiếmgiữconđèo,quânBaTưphảimấtmộtthờigianđổmáuđểcóthểvượtqua,vìthế,họđãquyếtđịnhphântánlựclượngcủamìnhtrướckhiquânchiviệncủaSpartatới.Khiđãphântán,vàvớilựclượngkỵbinhđãmỏngbớt,họđánhmấtlợithếcủamìnhvàvịtrítrungtâmmàtừđóhọcóthểthốnglĩnhcuộcchiến.ĐốivớiquânAthens,chiếnđấuvớilựclượngnhỏhơnởMarathontrướctiênlàđiềukhẩnthiết.Khilàmxongđiềuđó,vàđãchiếmlấyvịtrítrungtâm,họcóconđườngngắnhơnđểtiếnvềAthens,trongkhiquânxâmlượcphảiđivòngtheođườngbờbiển.TớiPhalerontrước,quânAthenskhôngchophépđịchđổbộlênbấtkìvịtrínào.QuânBaTưcóthểquaylạiMarathon,nhưngsựxuấthiệncủanhữngchiếnbinhAthensthânmìnhvấymáuđếntừphíabắcđãbáochohọbiếtrằnghọđãthuatrậnởđó,vàtinhthầncủahọđãsụpđổ.Rútluilàchọnlựaduynhất.

Cónhữnglúctrongđờibạnphảiđốimặtvớimộtkẻthùđầythếlực-mộtđốithủđangtìmcáchpháhoạibạn,mộtloạtnhữngnanđềdườngnhưkhôngthểkhắcphụccùnglúcậplênđầubạn.Lẽtựnhiênlàbạncảmthấybịđedọatrongnhữngtìnhhuốngvốncóthểlàmbạntêliệtkhônglàmđượctròtrốnggìhoặckhiếnbạnđợichờtrongvôvọngrằngthờigiansẽđemtớimộtgiảipháp.Nhưngchiếntranhcómộtquyluậtlàbằngcáchchophépmộtlựclượnglớnđếngầnbạn,vớitoànbộsứcmạnhvàsựthốngnhất,bạnđãlàmtănglênnhữngthứchốnglạibạn;mộtquânđộiđôngđảovàhùngmạnhtrênbướctiếnsẽtạonênmộtxunglựckhôngthểnàochốngnổinếucứđểmặckhôngkiểmsoátnó.Bạnsẽthấymìnhnhanhchóngbịápđảo.Việclàmkhônngoannhấtlàđánhliềumộtphen,gặpquânthùtrướckhinótớichỗbạn,vàcốbàomònxunglựccủanóbằngcáchbắtbuộchoặcdụdỗchonóphântánlựclượng.Vàcáchtốtnhấtđểkhiếnchokẻthùphântánlàchiếmlấyvịtrítrungtâm.Hãynghĩvềmộttrậnđánhhaymộtsựxungđộtnhưnóđangnằmtrênmộtbàncờ.Trungtâmcủabàncờcóthểmangtínhchấtvậtchất-mộtđịađiểmthậtsựnhưMarathon-hoặcvitếvàcótínhtâmlýhơn:nhữngđònbẩyquyềnlựctrongmộtnhóm,sựhỗtrợcủamộtđồngminhchủchốt,mộtkẻgâyrốiởmắtbão.Hãychiếmlấytrungtâmcủabàncờvàtựnhiênkẻthùsẽvỡrathànhtừngphần,cốgắngtấncôngbạntừnhiềuphía.Lúcnày,nhữngbộphậnnhỏhơnnàycóthểbịđánhbạitừngphầnhoặcbuộcphảichiaranhỏhơn.Vàkhimộtcáigìlớnbịchianhỏra,nócóxuhướngchianhỏhơn,đểvỡtankhôngcòngìnữa.

Khiquânđộibạngiápmặtvớiquânthùcóvẻhùngmạnh,hãycốtấncôngkẻthùởmộtđiểmcụthể.Nếubạnthànhcôngtrongviệcphávỡđiểmcụthểđó,rờikhỏinóvàtấncôngvàođiểmkhác,vàcứthếmàtiếptục,nhưthểbạnđixuốngmộtconđườnguốnlượn.

Miyamotomusashi(1584-1645)

TẤNCÔNGVÀONHỮNGMỐINỐIKhicòntrẻ,SamuelAdams(1722-1803)ởthànhphốBostonthờithuộcđịađãcómộtướcmơ:anhtinrằngmộtngàynàođónhữngthuộcđịachâuMỹsẽhoàntoànđộclậpvớiAnhQuốcvàthiếtlậpmộtchínhphủdựatrêncáctácphẩmcủatriếtgiaAnhJohnLocke.TheoLocke,mộtchínhphủphảiphảnánhýchícủacáccôngdân;mộtchínhphủkhôngthựchiệnđiềunàysẽđánhmấtquyềntồntạicủanó.Adamsthừakếmộtnhàmáybiatừchaanh,nhưnganhkhôngquantâmtớiviệclàmăn,vàtrongkhinhàmáybiađangcóchiềuhướngphásản,anhdànhthờigianđểviếtnhữngbàibáovềLockevànhucầuđộclập.Anhlàmộttácgiảxuấtsắc,đủđểcácbàiviếtcủaanhđượccôngbố,nhưngítngườiquantâmmộtcáchnghiêmtúctớiýtưởngcủaanh:anhcóvẻhuênhhoang,hơixarờithựctế.Trongmắtanhlóelênmộttiasángámảnhkhiếnmọingườichorằnganhlàmộtgãlậpdị.VấnđềlàmốiliênhệgiữaAnhvàMỹquámạnhmẽ;nhữngngườithựcdâncónhữngnỗibấtbình,nhưnghầunhưkhôngcómộtlờihôhàođòiđộclập.Adamsbắtđầucócảmgiácchánnản;sứmệnhtựgánhváccủaanhdườngnhưvôvọng.NướcAnhrấtcầntiềntừcácthuộcđịa,vànăm1765họthôngquaĐạoluậtStampđểbấtkìmộtgiấytờnàođượchợppháp,cácngànhthươngmạiMỹphảimuavàdánlênđómộtcontemcủatriềuđìnhAnhQuốc.NhữngngườithựcdânđanglaođaovìnhữngkhoảnthuếmàhọphảiđóngchoAnh;họxemĐạoluậtTemnhưlàmộtdạngthuếtráhình,vàmộtvàitiếngnóibấtbìnhđãcấtlêntrongnhữngquánrượuthànhphố.Ngaycảnhưthế,đốivớiphầnđôngvấnđềcóvẻnhỏnhặt-nhưngAdamsxemĐạoluậtTemlàcơhộimàanhđãchờđợibấylâu.Nóđemlạichoanhmộtthứhữuhìnhđểtấncông,vàanhphủđầynhữngtờbáotrênkhắpnhữngthuộcđịabằngnhữngbàixãluận,tấtcảđềuầmĩchốnglạiĐạoluậtđó.Anhviết,khôngthamkhảoýcủacácthuộcđịa,nướcAnhđãbanhànhmộtloạithuếmới,vàloạithuếnày,theomộtcụmtừdễnhớ,làđánhthuếmàkhôngcầntuyênbố,bướcđầutiêndẫnđếnsựchuyênchế.NhữngbàixãluậnnàyđượcviếtrấtkhávàrấttáobạovớinhữnglờichỉtríchđếnmứcnhiềungườibắtđầucónhữngcáinhìnkĩhơnvàoĐạoluậtTem,vàhọkhôngthíchcáimàhọthấy.

Trướcđó,Adamschưahềtiếnxahơnviệcviếtlách,nhưnglúcbấygiờ,khiđãnhenlênmộtngọnlửabấtbình,anhnhìnthấysựkhẩnthiếtphảiđẩynótiếnxahơnbằnghànhđộng.Suốtnhiềunăm,anhđãkếtthânvớinhiềungườithuộcgiaicấpcôngnhânmàxãhộithanhlịchxemlàtầnglớptiệndân–nhữngcôngnhânkhuânvácởbếntàuvànhữngngườitươngtự;lúcnàyanhtậphợphọlạitrongmộttổchứcgọilàNhữngngườiconcủaTựdo.NhómngườinàydiễuhànhquanhữngđườngphốBoston,hétvangcâukhẩuhiệudoAdamsđềra:“Tựdo,sởhữuvàkhôngcótem!”.HọđốtcháyhìnhnộmcácnhânvậtchínhtrịđãđềcaoĐạoluậtTem.HọphânphátnhữngtờtruyềnđơnchứacácluậnđiểmchốnglạiđiềukhoảncủaAdams.Họcũnghànhđộngđểdọadẫmnhữngnhàphânphốitemtươnglai,đixatớimứcpháhủymộttrongnhữngvănphòngcủahọ.Hànhđộngcàngcókịchtính,Adamscàngđượclòngcôngchúng,mộtcôngchúngmàanhđãtiêmnhiễmvàođónhữnglậpluậnchốnglạiđạoluât.Khiđãcóxunglực,chàngtraiAdamsvốnchưahềnaonúngđãkhôngdừnglạiđó.Anhtổchứcmộtcuộcbãicôngtoànquốcvàongàyđiềukhoảnđượcđưavàoluật:cáccửatiệmđóngcửa,cáctòaántrốngtrơn.VìkhôngcóhoạtđộngkinhdoanhnàodiễnraởMassachusettsnênkhôngcócontemnàođượcmua.Cuộctẩychayđãthànhcôngrựcrỡ.NhữngbàixãluậncủaAdams,cáccuộcbiểutìnhvàcuộctẩychaytạonênmộttiếngvangởAnh,vàcónhữngđạibiểuQuốchộiđồngcảmvớinhữngngườithựcdânvàlêntiếngphảnđốiĐạoluậtTem.CuốicùngVuaGeorgeIIIthấyngánngẩm.Tháng4/1766,điềuluậtnàybịbãibỏ.NgườiMỹđãnốikếtvớinhauởlầnphôdiễnsứcmạnhđầutiêncủamình.Tuynhiên,ngườiAnhthấykhóchịuvớithấtbạinày,vàvàonămsauđóhọlạilénlútđưaramộtloạtthuếgiántiếpgọilàHệthốngTownshend.Rõrànghọđãđánhgiáquáthấpđốithủcủamình:Adamstiếntớichiếntranh.NhưđãlàmvớiĐạoluậtTem,anhviếtvôsốbàibáovềbảnchấtcácsắcthuếmàAnhđãcốcheđậy,mộtlầnnữakhuấyđộngsựgiậndữ.AnhcũngtổchứcnhiềucuộcbiểutìnhthôngquaNhữngngườiconcủaTựdo,lúcnàycótínhđedọavàbạođộnghơnbaogiờhết-trênthựctế,AnhbuộcphảiđiềunhữngđoànquântớiBostonđểgìngiữhòabình.ĐiềunàychínhlàmụctiêulâunaycủaAdams;anhđãđẩylênđỉnhđiểmsựcăngthẳng.NhữngcuộcchạmtrángiữaNhữngngườiconcủaTựdovàcácđộiquânAnhđặtnhữngngườilínhvàotìnhthếkhókhăn,vàcuốicùngmộtnhómbinhlínhđãnổsúngvàođámđông,giếtchếtnhiềungườiBoston.AdamsgọiđâylàVụthảmsátBostonvàtruyềnbánhữngngôntừdữdộivềnókhắpcácthuộcđịa.VớidânchúngBostonlúcnàyđangbừngbừnglửagiận,Adamstổchứcmộtcuộctẩychaykhác:khôngmộtcôngdânnàocủaMassachusetts,ngaycảmộtcôgáiđiếm,bánbấtcứthứgìchonhữngbinhlínhAnh.Khôngaichohọthuêchỗở.Mọingườitránhxahọtrênđườngphốvàcácquánrượu;ngaycảviệctiếpxúcbằngmắtcũngbịlẩntránh.TấtcảnhữngđiềunàycómộttácđộngtolớnvềtinhthầnđốivớibinhlínhAnh.Cảmthấybịcôlậpvàphảnkháng,nhiềungườitrongsốhọbắtđầuđàongũhoặctìmcáchđểđượcđưavềnước.ThôngtinvềnhữngvấnđềởMassachusettslanrộngđếnmiềnbắcvàmiềnnam.NhữngngườithựcdânởkhắpnơibắtđầunóivềnhữnghànhđộngcủanướcAnhởBoston,việcsửdụngbạolực,nhữngsắcthuếtráhìnhvàtháiđộbềtrêncủanó.Thếrồi,vàonăm1773,QuốchộithôngquaĐạoluậtTrà(TeaAct),trênbềmặtlàmộtnỗlựckhávôhạiđểgiảiquyếtcácvấnđềkinhtếcủacôngtyĐôngẤnbằngcáchchonóđượcđộcquyềnbántràởcácnướcthuộcđịa.Đạoluậtcũngbanhànhmộtsắcthuếkhôngđángkể,nhưng,ngaycảnhưthế,nócũngkhiếnchotràrẻhơnởcácnướcthuộcđịa,vìnhữngngườithuộctầnglớptrunglưu-nhữngnhànhậpkhẩuthuộcđịa-bịhấtcẳngrakhỏicuộcchơi.Tuynhiên,ĐạoluậtTràcótínhchấttrángụytrongtácđộngcủanóvàgâyrốiloạn;vàAdamsxemđólàmộtcơhộiđểápdụngđònkếtliễu:nósẽhủydiệtnhiềunhànhậpkhẩutràthuộcđịa,vànócònbaogồmmộtkhoảnthuếngụytrang,mộthìnhthứckháccủasựđánhthuếmàkhôngcầntuyênbố.Trongviệctraođổiđểcóloạitràrẻhơn,ngườiAnhđangchếgiễunềndânchủ.Bằngnhữngngôntừdữdộihơnbaogiờhết,Adamsbắtđầutungranhữngbàibáokhoétsâuvàonhữngvếtthươngcũ,từĐạoluậtTemchotớiCuộcthảmsátBoston.KhinhữngcontàucủaCôngtyĐôngẤncậpbếncảngBostonvàocuốinămđó,Adamshợplựctổchứcmộtcuộctẩychaytoànquốctràcủanó.Khôngmộtcôngnhânbếncảngnàochịu

khuânváccáckiệntrà,khôngnhàkhonàochịuchứachúng.Thếrồi,mộtđêmgiữatháng12,saukhiAdamstớidựmộtcuộchọpvềĐạoluậtTrà,mộtnhómthànhviêncủaNhữngngườiconcủaTựdo,ngụytrangthànhngườidađỏMohawk,sơnvằnvệnlênthânngườivv…-thétlênnhữngtiếngthétxungtrận,tấncôngvàonhữngcầutàu,leolêncácboongtàuchởtràvàpháhủynhữngkiệntrà,tháobanhnhữngthùngtrà,vàtrútchúngxuốngcảng,tấtcảđượclàmvớisựồnàodữdội. Hànhđộngkhiêukhíchnày,sauđóđượcgọilàTiệcTràBoston,làmộtbướcngoặt.NgườiAnhkhôngthểkhoanthứnóvànhanhchóngđóngcửacảngBostonvàápdụngthiếtquânluậtđốivớiMassachusetts.Giờđâymọingờvựcđãtanbiến:bịAdamsdồnvàochântường,ngườiAnhđãhànhđộngmộtcáchchuyênquyềnnhưanhđãtiênđoán.SựcómặtnặngnềcủaquânđộiởMassachusettscóthểbiếttrướclàkhônglàmdânchúnghàilòngvàchỉtrongvòngvàithángđãnổrabạolực;tháng4/1775binhlínhAnhnổsúngvàodânquânMassachusettsởLexington.“Vụnổsúngđượctoànthếgiớinghethấy”nàytrởthànhtialửachocuộcchiếntranhAdamsđãhoạtđộngmộtcáchcầnmẫnđểnhenlêntừhaibàntaytrắng.DiễndịchTrướcnăm1765,Adamslàmviệcvớiniềmtinrằngnhữngluậnđiểmhợplíđãđủđểthuyếtphụcnhữngngườidânvềlậptrườngđúngđắncủaanh.Nhưngsaunhiềunămthấtbại,anhđãđốimặtvớithựctếrằngnhữngngườithựcdânđãcómộtmốigắnbótìnhcảmsâunặngvớinướcAnh,giốngnhưconcáiđốivớichamẹ.SựtựdođốivớihọítcóýnghĩahơnsovớinhữngđiềukhoảnbảovệcủanướcAnhvàcảmgiácnằmtrongmộtmôitrườngđầyđedọa.KhiAdamsnhậnrađiềunày,anhđãcảicáchcácmụctiêucủamình;thayvìthuyếtgiảngvềsựđộclậpvànhữngýtưởngcủaJohnLocke,anhbắttayvàoviệccắtđứtnhữngmốiràngbuộccủacácnhàthựcdânvớinướcAnh.Anhlàmchonhữngđứaconbấttínvàochamẹ,kẻmàchúngnhậnrakhôngphảilàngườibảovệmàlàmộtôngchủchuyênquyềnbóclộtchúngvìlợiíchcủamình.MốiliênhệvớinướcAnhđãlơilỏng,cácluậnđiểmvềđộclậpcủaAdamsbắtđầucótiếngvang.Giờđây,nhữngnhàthựcdânbắtđầutìmthấynhữngcảmgiácvềcátínhkhôngphảiđốivớimẫuquốcAnhmàlàđốivớichínhhọ.Khiđó,vớichiếndịchĐạoluậtTem,Adamskhámphárachiếnlược,câycầunốigiữanhữngýtưởngcủaanhvàthựctế.Cácbàiviếtcủaanhlúcnàyhướngvàoviệckhuấyđộngsựtứcgiận.Nhữngcuộcbiểutìnhmàanhtổchứccũngđượcbốtríđểkíchlênsựgiậndữởcáctầnglớptrunglưuvàthấphơn,nhữngthànhtốchủyếucủacuộccáchmạngtrongtươnglai.ViệcsửdụngcótínhcảicáchcáccuộctẩychaycủaAdamsđượcxácđịnhđểkhiêukhíchngườiAnhvànhửhọtiếntớihànhđộngkhinhsuất.Phảnứngbạolựccủahọtươngphảnrõràngvớinhữngphươngpháptươngđốihòabìnhcủanhữngtênthựcdân,khiếnchohọcóvẻchuyênquyềnnhưanhđãmôtả.AdamscũnghoạtđộngđểkhuấyđộngsựbấtđồnggiữanhữngngườiAnh.ĐạoluậtTemvàTràthậtrakhálàvặtvãnh,nhưngAdamsđãvậndụngchúngmộtcáchđầychiếnlượcđểtạonênsựphẫnnộ,biếnchúngthànhnhữngcáinêmchènvàogiữahaibên.Thấuhiểu:Nhữnglậpluậnhợplýchuivàolỗtainàyrồilạichuiralỗtaikia.Khôngmộtaithayđổi,bạnđanggiảngđạochomộtkẻcảiđạo.Trongchiếntranh,đểthuhútsựchúýcủamọingườivàtácđộngtớihọ,bạnphảicáchlyhọkhỏibấtkìđiềugìràngbuộchọvớiquákhứ,vàkhiếnchohọcưỡnglạisựthayđổi.Bạnphảinhậnrarằngnhữngmốidâynàynóichungkhôngmangtínhchấtlýtrímàmangtínhcảmxúc.Bằngcáchthuhútcáccảmxúccủamọingười,bạncóthểlàmchocácmụctiêucủabạnnhìnvàoquákhứdướimộtánhsángmớimẻ,nhưlàmộtcáigìđócótínhchấtđộcđoán,đángchán,xấuxavàvôđạođức.Lúcbấygiờbạnđãcóchỗtrốngđểrótvàonhữngýtưởngmới,làmchuyểnbiếntầmnhìncủamọingười,giúphọphảnứngvớimộtnhậnthứcmớivềlợiíchbảnthân,vàgieonhữnghạtmầmchomộtlậptrườngmới,mộtràngbuộcmới.Đểlàmchomọingườiđitheobạn,haytáchhọrakhỏiquákhứcủahọ.Khibạnphóngtocácmụctiêucủamìnhlên,hãytìmxemđiềugìđãnốikếthọvớiquákhứ,nguồncộicủasựcưỡngkhánglạicáimớicủahọ.Mộtmốinốilàphầnyếunhấttrongbấtkìcấutrúcnào.Hãyphávỡnóvàbạnđãchiacắtmọi

ngườivềmặtnộitại,khiếnchohọdễchịutácđộngcủasựđềxuấtvàthayđổi.Chiacắttâmtríhọđểchinhphụchọ.

Hãylàmchokẻthùtinrằngkhôngcósựhỗtrợ…cắtđứt,tấncôngbênsườn,vuhồi,theohàngngàncáchđểlàmchoquânbinhcủaanhtatinrằnghọđãbịcôlập.Hãycôlậptheocungcáchđócácphânđội,tiểuđoàn,lữđoànvàsưđoàncủaanhta;vàchiếnthắngthuộcvềbạn.

ĐạitáArdantdupicq(1821-1870)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNHàngngànnămtrước,nhữngtổtiênnguyênthủycủachúngtanghiêngtheonhữngcảmgiácvềsựkhiếmkhuyếtlớnlaovàkhảnăngdễbịtổnthương.Đểtồntạitrongmôitrườngthùđịchcủathếgiớinguyênsơ,cácloàithúcótốcđộ,răngnanh,móngvuốtvàcóbộlôngđểchốnglạimùađônglạnhlẽocùngnhữnglợithếkhácvềsứcmạnhvàkhảnăngtựvệ.Loàingườikhôngcóthứnàotrongnhữngthứnày;vàắtphảicảmthấybịphơitrầnvàlẻloimộtcáchkhủngkhiếp.Cáchduynhấtđểbùđắpchokhiếmkhuyếtđólàhìnhthànhnhữngnhóm.Cácnhómhaybộlạctạonênmộtkhảnăngtựvệchốnglạinhữngconthúsănmồivàhiệuquảcaohơntrongsănbắn.Trongnhómcóđủngườiđểtheodõisaulưngbạn.Nhómcànglớn,nócàngcókhảnăngchophépcácthànhviêncảitiếnphátminhvĩđạicủaloàingười-sựphâncônglaođộng-vàcàngcónhiềucáthểkhácnhautrongnhómthoátkhỏinhữngnhucầutồntạitrướcmắt,họcàngcónhiềuthờigianvànănglượngđểcốnghiếnchonhữngcôngviệccaocấphơn.Nhữngvaitròkhácnhaunàycótínhchấtđồnghỗtrợvàcủngcố,vàkếtquảlàmộtmạnglướirộnglớntrongsứcmạnhcủaloàingười.Quanhiềuthếkỉcácnhómtrởnênlớnhơnvàphứctạphơn.Bằngcáchhọccáchsốngtrongcácthịtrấnvàcụmdâncư,ngườitapháthiệnrarằnghọcóthểthoátkhỏicảmgiácvềsựnguyhiểmvànhucầusắptới.Việcsốngvớinhữngngườikháccũngđemlạinhiềukhảnăngbảovệvềtâmlýtinhtếhơn.Đếnlúcnàođó,conngườibắtđầuquênđinỗisợhãiđãkhiếnhọtạothànhnhữngbộlạcvàothủabanđầu.Nhưngtrongmộtloạinhóm-quânđội-nỗisợnguyênsơđóvẫncònmạnhmẽnhưthường.Kiểuhìnhchuẩnmựccủaviệctiếnhànhchiếntranhcổđạilàđánhnhauxáplácà,mộttấmkịchđángsợtrongđónhữngcáthểlúcnàocũngphơingườiratrướccáichếtđếntừmọiphía.Cácviênchỉhuyquânđộihiểurấtsớmcáchthànhlậpnhữngđộihìnhcốkếtvàchặtchẽ.Tinchắcrằngđồngđộiởhaibêncủamìnhsẽkhôngrútluivàbỏmìnhlại,mộtngườilínhcóthểchiếnđấuvớikẻthùtrướcmặtvớitinhthầnvàlòngtựtincaohơn.NgườiLaMãđãmởrộngchiếnlượcnàybằngcáchđặtnhữngchiếnbinhtrẻkhỏenhấtởhàngquântiênphong,vànhữngngườicònlạikhácởgiữa.Điềunàycónghĩalànhữngchiếnbinhyếukémnhất-nhữngngườicókhuynhhướngsợhãinhất-đượcvâyquanhbằngnhữngngườidũngcảmvàvữngvànghơn,tạochohọmộtcảmgiácmạnhmẽvềsựantoàn.KhôngcóquânđộinàogiaochiếnvớisựcốkếtvàlòngtựtinhơnnhữngquânđoànLaMã.Trongviệcnghiêncứuchiếntranhcổđại,tácgiảquânsựlớnthếkỷ19,ĐạitáArdantduPicqđãlưuýtớimộthiệntượngđặcthù:trongmộtsốtrậnđánhđượccatụngnhất(vídụchiếnthắngcủaHannibalvớiquânLaMãởCannaevàcuiarJuliusCaesarvớiPompeyởParsalus),sựtổnthấtcủamỗibênkhôngcânxứngmộtcáchlạlùng-chỉvàitrămởphíathắngtrận,hàngngànhoặchàngvạnởphíabịtiêudiệt.TheoduPicq,điềuđãxảyratrongcáctrườnghợpđólàthôngquachiếnthuật,quânđộiđạtthắnglợicuốicùngđãgâybấtngờchokẻthùvàxẻcáctuyếncủanóthànhnhiềuphần.Nhìnthấyhàngquâncủamìnhbịphávỡ,đánhmấtcảmgiácvềsựvữngchắcvàhỗtrợ,vàcảmthấylẻloi,nhữngngườilínhkinhhoàng,vứtbỏvũkhívàbỏchạy-vàmộtngườilínhquaylưnglạiphíaquânthùlàmộtngườilínhdễbịhạsát.Hàngngànngườiđãbịgiếttheocáchđó.Nhưvậy,nhữngchiếnthắngvĩđạinày,chủyếulàvềmặttâmlýcảmthấybịtổnthươngvàthấybịcôlập;ôngđãkhiếnchohọphảnứngtháiquávàrútluitronghỗnloạn:Nhữngmónbởdễdàngxơitái.Hiệntượngnàycótínhphíthờigian:Ngườilínhcảmthấykhôngcònsựhỗtrợcủamọingười

xungquanh,bịđẩyvàomộtnỗikinhhoàngnguyênsơkhủngkhiếp.Anhtasợsẽgiápmặtvớicáichếtmộtmình.Nhiềunhàquânsựlớnđãbiếnsựkhiếphãinàythànhchiếnlược.ThànhCátTưhãnlàmộtbậcthầy:sửdụngkhảnăngcơđộngcủakỵbinhMôngCổđểcắtđứtcácđườngthôngtinliênlạccủakẻthù,ôngsẽcôlậpnhữngbộphậncủađịchquân,làmchohọthấylẻloivàkhôngđượcbảovệ.Ôngcốtìnhkhơidậysựkinhhoàng.ChiếnlượcchiarẽvàchinhphụccũngđượcNapoleonvàcáclựclượngquândukíchcủaMaoTrạchĐôngsửdụngvớihiệuquảlớnlao.Bảnchấtcủachúngtakhôngthayđổi.Lẩnkhuấtsâutrongngaycảnhữngkẻvănminhnhấttrongsốchúngtavẫnlànỗisợhãicơbảnđốivớisựlẻloi,khôngaihỗtrợvàđốiđầuvớinguyhiểm.Ngàynaymọingườisốngphântánhơnvàxãhộiítcốkếthơntrước,nhưngđiềuđóchỉlàmtăngthêmnhucầuthuộcvềmộtnhóm,cómộthệthốngđồngminhmạnhmẽcủachúngta-đểcảmthấysựhỗtrợvàđượcbảovệvềmọiphía.Mấtđicảmgiácnàychúngtalạiquayvềvớicảmgiáckinhhoàngnguyênsơvềkhảnăngdễbịlàmhạicủachúngta.Chiếnlượcchiarẽvàchinhphụcchưabaogiờcóhiệuquảcaonhưngàynay:cắtrờimọingườikhỏinhómcủahọ-làmchohọcảmthấybịxacách,lẻloivàkhôngđượcbảovệ-bạnsẽlàmhọyếuđirấtnhiều.Khoảnhkhắcyếuớtđótạochobạnkhảnănglớnlaođểdồnhọvàochântường,hoặcbằngcáchdẫndụhoặcbằngcáchkhơigợisựsợhãivàrútlui.Xuyênsuốtthậpniên1960,mộttrongnhữngthuộchạtrungthànhvàđượctincậynhấtcủaMaoTrạchĐônglàLâmBưu-bộtrưởngquốcphòngcủaông.KhôngcóaicatụngnhàlãnhtụTrungQuốcnàymộtcáchtháiquáhơnLâm.Thếnhưngkhoảngnăm1970,Maođãngờrằngsựxunịnhnàylàmộtthủđoạnđểcheđậynhữngdựtínhcủaôngta:Lâmđangbàymưutínhkếđểlàngườikếvịcủaông.VàcáilàmchoLâmđặcbiệttrởnênnguyhiểm,vớitưcáchlàbộtrưởngquốcphòng,ôngtađãhìnhthànhđượcmộthệthốngvâycánhđồngminhtrongquânđội. Maobắttayvàohànhđộngmộtcáchtinhvi.Trướccôngchúng,ôngtiếptụcủnghộLâm,nhưthểôngcũngxemngườibộtrưởngnàylàkếvịcủamình.Điềunàyxoadịusựcảnhgiáccủakẻmưumô.Tuynhiên,cùnglúcđó,MaocũngtấncôngvàgiángcấpmộtsốngườiủnghộquantrọngcủaLâmtrongquânđội.Lâmlàngườikhácấptiến,thiênvềcánhtảtrongphầnlớncácvấnđề;Maothôithúcôngtađềxuấtmộtsốýtưởngcựcđoannhấtvềviệctáitổchứcquânđội,ngầmbiếtrằngnhữngýtưởngnàynhấtđịnhsẽbịbàibác.SựủnghộLâmởnhữngngànhcaocấptrongquânđộidầndầnmỏngđi.CuốicùngLâmnhậnraýđồthậtsựcủaMao,nhưngđãquámuộn.Ôngtađãmấtđicứđịaquyềnlựccủamình.Nảnlòngvàsợhãi,ôngtamưutínhđếnmộtcuộcbinhbiến,mộthànhđộngtuyệtvọngnằmgọntronglòngbàntaycủaMao.Năm1971,Lâmchếttrongmộttìnhhuốngtainạnmáybaykhảnghi.NhưMaohiểu,trongnhữngmôitrườngchínhtrịmọingườidựavàonhữngmốiquanhệkếtnốicủahọcònnhiềuhơnlàtàinăng.Trongmộtthếgiớinhưthế,mộtngườiđangxuốngdốctrongsựnghiệplàkẻítaimuốnbiếttới.Vànhữngngườicảmthấybịcôlậpthôngthườngsẽphảnứngmộtcáchtháiquávàlàmmộtđiềugìđótuyệtvọng-tấtnhiênsẽkhiếnchohọcàngbịcôlậphơn.Vìthế,MaotạoramộtấntượngrằngLâmđangđánhmấtcácquanhệkếtnốicủamình.NếuôngtrựctiếptấncôngLâm,ônghẳnđãsalầyvàomộtcuộcchiếntồitệ.Cáchlyngườibộtrưởngkhỏicứđịaquyềnlựccủaôngta,vàtrongtiếntrìnhnàykhiếnchoôngtacóvẻnhưđangxuốngdốc,sẽcóhiệuquảhơnrấtnhiều.Trướckhibạntiếnhànhmộtcuộctấncôngtrựcdiệnvàokẻthù,hãyluônluônkhônngoanđểtrướchếtlàlàmsuyyếuhọbằngcáchtạonênmộtsựchiarẽcàngnhiềucàngtốttrongnộibộcủahọ.Mộtnơitốtđểđóngmộtconnêmlàgiữagiớilãnhđạovàquầnchúng,dùlàbinhlínhhaythườngdân;nhữngnhàlãnhđạosẽhoạtđộngyếukémkhihọđánhmấtsựhỗtrợcủacôngchúng.Vìthế,hãylàmsaođểkhiếnchohọcóvẻchuyênquyềnhoặckhógần.Hoặclénlútchiếmlấynềntảngcủahọ,nhưtổngthốngpheCộnghòaRichardNixonđãlàmvàonăm1972bằngcáchtranhthủsựủnghộcủanhữngngườilaođộng,vốncótruyềnthốngbầuchophe

Dânchủ:ÔngđãphânrẽcơsởcủapheDânchủ.Hãyghinhớ:khikẻthùcủabạnbắtđầutanvỡtheobấtkỳcáchnào,sựđổvỡđósẽcókhuynhhướngtìmlạixunglực.Sựchiarẽthườngdẫntớinhiềuchiarẽhơn.Năm338tr.CN.,thànhRomeđãđánhbạikẻthùlớnnhấtcủanóvàothờiđó,LiênminhLatin-mộtliênminhcủacácthànhphốÝđãđượchìnhthànhđểngănchậnsựmởrộngcủaRome.Tuynhiên,vớichiếnthắngđó,ngườiLaMãđốimặtvớimộtnanđềmới:làmcáchnàođểcaitrịkhuvựcđó.Nếuhọtiêudiệtnhữngthànhviêncủaliênminh,họsẽđểlạimộtquyềnlựcrỗng,vàcuốiconđườngmộtkẻthùkhácsẽnảysinhvàcóthểlàmốiđedọalớnhơn.Nếuhọchỉđơngiảnnuốttrọnnhữngthànhphốcủaliênminh,họsẽlàmloãngđisứcmạnhvàthanhthếcủathànhRome,tựtạochomìnhmộtkhuvựcquárộnglớnđểbảovệvàkiểmsoát. GiảiphápcủangườiLaMãđãđếnvớiphươngphápmàsauđóhọgọilàdivideetimpera(chiavàtrị),vànóđãtrởthànhmộtchiếnlượcnhờđóhọđãthốngtrịđếquốccủamình.Vềcơbản,họphávỡliênminhnhưngkhôngđốixửvớitấtcảcácbộphậncủanónhưnhaumàtạonênmộthệthốngtrongđómộtsốthànhphốđượcsápnhậpvàolãnhthổLaMãvàcưdâncủachúngcóđủcácđặcquyềnnhưcôngdânLaMã;mộtsốkhácbịtướcđiphầnlớnlãnhthổnhưngđượcbanchosựđộclậpgầnnhưhoàntoàn;vàsốcònlạivẫnbịphávỡvàbịthốngtrịnặngnềbởinhữngcôngdânLaMã.KhôngmộtthànhphốđơnlẻnàocònđủthếlựcđểtháchthứcLaMã,vànóvẫnduytrìvịtrítrungtâm.(Nhưtụcngữnói,mọiconđườngđềudẫnvềLaMã).YếutốcơbảnđốivớihệthốngtrênlànếumộtthànhphốđộclậptựchứngtỏrằngnókhátrungthànhvớiLaMãhoặcchiếnđấutốtvìLaMã,nósẽcócơmayđượcsápnhậpvàođếquốc.NhữngthànhphốđơnlẻlúcnàythấyrằnghọquantâmhơnviệccóđượcsựủnghộcủaLaMãsovớiviệcliênminhvớinơikhác.ThànhRomeđưaraviễncảnhvềquyềnlực,tàisảnvàsựbảovệ,trongkhisựcáchlykhỏiRomelàđiềunguyhiểm.VàthếlànhữngthànhviênmộtthờikiêuhãnhcủaLiênminhLatingiờđâycạnhtranhvớinhauđểcóđượcsựchúýcủaRome.Chiavàtrịlàmộtchiếnlượcđầysứcmạnhđểđiềuhànhbấtkìmộtnhómnào.Nódựavàomộtnguyêntắccơbản:trongphạmvibấtkìmộttổchứcnào,tựnhiênmọingườisẽhìnhthànhnhữngnhómnhỏhơndựavàonhữnglợiíchchung-mộtkhátvọngnguyênthủyđểtìmthấysứcmạnhởsốđông.Nhữngnhómnhỏnàytạonênnhữngcứđịaquyềnlựcmànếucứđểmặchoặckhôngkiểmsoátcóthểđedọatớitổchứcvớitưcáchmộttổngthể.Sựhìnhthànhcácphepháicóthểlàmốiđedọalớnnhấtcủamộtnguờilãnhđạo,vìđếnlúcnàođónhữngphepháinàytựnhiênsẽhoạtđộngđểbảovệcholợiíchriêngcủachúngtrướcnhữnglợiíchcủacácnhómlớnhơn.Giảipháplàchiarađểtrị.Đểlàmnhưthếtrướchếtbạnphảitựthiếtlậpbảnthânnhưlàtrungtâmcủaquyềnlực;cáccáthểphảibiếthọcầnphảicạnhtranhđểđượcsựcôngnhậncủabạn.Làmchongườilãnhđạohàilòngsẽmanglạinhiềulợiíchhơnlàcốhìnhthànhmộtcứđịaquyềnlựctrongphạmvinhóm.KhiElizabethItrởthànhnữhoàng,nướcAnhlàmộtquốcgiachiacắt.Nhữngtàndưcủachếđộphongkiếntạonênnhiềutrungtâmthếlựctranhchấplẫnnhau,vàbảnthântriềuđìnhcũngđầynhữngphecánh.GiảiphápcủaElizabethlàlàmchogiớiquýtộcsuyyếuđibằngcáchcốtìnhlàmchocácgiatộckìnhchốnglẫnnhau.Đồngthời,bàchiếmlĩnhvịtrítrungtâm,biếnbảnthânthànhmộtbiểutượngcủachínhnướcAnh,mộttrụcxoaymàquanhnómọithứphảiquaytheo.Cũngvậy,ngaytrongphạmvitriềuđình,bàđảmbảođượcrằngkhôngmộtcánhânnào-tấtnhiênngoạitrừchínhbà-cóđượcuythế.KhibàthấyrằngđầutiênlàRobertDudley,vàsauđólàBátướcxứEssex,tựtinlàngườiđượcbàyêuthíchnhất,bànhanhchóngcắtđứtvớihọ.Sựcámdỗđểduytrìmộtkẻưathíchnhấtlàđiềucóthểhiểuđượcnhưngnguyhiểm.Tốthơnnênthayphiêncácngôisaocủabạn,thỉnhthoảngchorơiđàimộtngườinàođó.Đemtớichomọingườinhữngquanđiểmkhácnhauvàđộngviênhọđấutranhvìnó.Bạncóthểbiệnminhchođiềunàynhưlàmộthìnhthứclànhmạnhcủasựdânchủ,nhưnghiệuquảlàtrongkhinhữngngườibêndướibạnđấutranhđểđượcbạncaitrị

ĐạodiễnAlfredHitchcockđốimặtvớikẻthùtừmọiphía-cáctácgiả,nhữngnhàthiếtkê,diễnviên,nhàsảnxuất,nhàtiếpthị-bấtkỳngườinàocũnghoàntoàncókhảnăngđặtbảnngãcủahọlêntrênchấtlượngcủacuốnphim.Nhữngnhàbiênkịchmuốnthểhiệntàinăngvănchươngcủahọ,nhữngdiễnviênmuốntrôngnhưnhữngngôisao,nhữngnhàsảnxuấtvànhàtiếpthịmuốncuốnphimbánchạy-cảđoàncónhữnglợiíchtranhchấpvớinhau.GiảiphápcủaHitchcock,giốngnhưcủaElizabeth,làchiếmlấyvịtrítrungtâm,trongmộtbiếnthểchiavàtrịkhác.Vaitròđượckhắchọamộtcáchcẩnthậncủaôngnhưlàmộtnhânvậtnổitiếngcủacôngchúnglàmộtphầncủađiềunày:cácchiếndịchquảngcáophimcủaôngluônluônđềcaoôngvớitưcáchlàmộtphátngônviên,vàôngtìmcáchxuấthiệntrongphầnlớnnhữngcuốnphimcủamình,trởthànhmộtnhânvậtkhôihàidễmếncóthểnhậnrangaylậptức.Ôngđặtbảnthânvàogiữamọikhíacạnhcủaviệcsảnxuất,từviếtkịchbảntrướclúcbấmmáychotớiviệcbiêntậpphimkhiđãquayxong.Cùnglúcđó,ônggiữchotoànbộcácbộphậnlàmphim,ngaycảnhàsảnxuất,cómộtchúttựdo;thôngtinvềmọichitiếtcủacuốnphimđãnằmtrongđầuông,cáchìnhvẽvàghichúcủaông.Khôngaicóthểquamặtđượcông;mọiquyếtđịnhphảithôngquaông.Vídụ,trướckhicuốnphimđượcbấmmáy,Hitchcockthườngvạchramộtcáchchitiếttrangphụccủanhânvậtnữchính.Nếunhàthiếtkếtrangphụcmuốnthayđổibấtcứđiềugì,bàtaphảithôngquaônghoặcbịbácbỏngaytừcấpdưới.Vềbảnchất,ôngcũnggiốngnhưLaMã:mọiconđườngđềudẫntớiHitchcok.Trongphạmvinhómcủabạn,cácphepháicóthểnảysinhmộtcáchtinhvibởichínhthựctếrằngnhữngchuyêngiaởtừnglĩnhvựcsẽkhôngnóichobạnbiếthếttấtcảmọithứhọđanglàm.Hãyghinhớ:họchỉnhìnthấybứctranhnhỏ;bạnphảichịutráchnhiệmđốivớitoànbộviệcsảnxuất.Nếubạnlàngườichỉhuy,bạnphảichiếmlấyvịtrítrungtâm.Mọithứphảitrôichảyquabạn.Nếuthôngtincầnphảiđượcchiếmgiữthìchínhbạnlàngườiphảithựchiệnđiềuđó.Đólàchiavàtrị:nếucácbộphậnkhôngthểcóđủmọithôngtin,họsẽphảitìmđếnbạnđểcónó.Nhưthếkhôngphảibạnđiềuhànhmộtcáchvimômàbạnduytrìmộtsựkiểmsoátđốivớimọiđiềuchủyếuvàcôlậpbấtkìmộtcứđịaquyềnlựccạnhtranhnào.Xuyênsuốtthậpniên1950và60,thiếutướngEdwardLansdaleđượcxemlàchuyêngiahàngđầucủaMỹtrongchốngchiếntranhdukích.KhilàmviệcvớiTổngthốngRamonMagsaysaycủaPhilippines,ôngđãvạchramộtkếhoạchđánhbạiphongtràodukíchHukvàođầuthậpniên1950.Chốngchiếntranhdukíchđòihỏimộtbàntaykhéoléo,mangtínhchínhtrịhơnlàquânsự,vàđốivớiLansdaleyếutốchủchốtđểthànhcônglàdậptắtsựthamnhũngcủachínhquyềnvàđưamọingườitớigầnchínhquyềnhơnthôngquanhiềuchươngtrìnhphổbiếnkhácnhau.Điềuđóchốibỏlídocủanhữngcuộcnổidậy,vàchúngsẽchếtvìbịcôlập.Lansdalenghĩrằngthậtđiênrồkhitưởngtượngnhữngnhómphiếnquâncánhtảcóthểbịđánhbạibằngsứcmạnh;trênthựctế,sứcmạnhđangbịhọlợidụng,đemtớichohọmộtlýdomàhọcóthểsửdụngđểkêugọihỗtrợ.Đốivớiquândukích,bịcôlậpvớinhândânlàcáichết.Kiếmsĩvĩđạithếkỉ17củaNhậtMiyamotoMusashinhiềulầngiápmặtvớinhữngnhómchiếnbinhquyếttâmhạsátông.Cảnhtượngvềmộtnhómngườinhưthểcóthểlàmđasốmọingườikhiếpsợ,hoặcítracũngphảilàmchohọphảingầnngừ-mộtkhuyếtđiểmchếtngườiởmộtvõsĩ.Mộtkhuynhhướngkhácsẽxỉvảmộtcáchthôbạo,cốgiếtcàngnhiềukẻtấncôngcàngtốtngaylậptức,nhưngcónguycơđánhmấtsựkiểmsoáttìnhthế.Tuynhiên,Muashitrênhếtlàmộtchiếnlượcgia,vàônggiảiquyếtnhữngtìnhthếlưỡngnannàytheocáchhợplínhấtcóthểđược.Ôngsẽchiếmmộtvịtrímàcácđốithủphảiđếngầnôngtheomộtđườngthẳnghoặcmộtgóc.Khiđóôngsẽtậptrungvàoviệchạsátngườiđầutiênvàdiđộngnhanhchóngtớikẻtiếptheo.Thayvìbịápđảohoặcphảicốgắngvấtvả,ôngphávỡnhómnguờiđóthànhtừngphần.Rồikhivừagiếtđượcngườithứnhấtôngchuyểnđếnvịtríđểgiảiquyếtngườithứhaivàkhôngđểtâmtríbịchemờvàrốirắmbởinhữngđốithủkhácđangchờông.Hiệuquảlàôngcóthểduytrìsựtậptrungtrongkhivẫngiữchocácđốithủcủamìnhmấtcânbằng,vìkhiôngtiếndọcxuốnghàngngười,họsẽtrởthànhkẻbịđedọavàtrởnênbốirối.Dùbạnbịvâyquanhbởinhiềuvấnđềnhỏhaymộtvấnđềtrọngđại,hãylấyMisashilàmkiểumẫuchotiếntrìnhtinhthầncủamình.Nếubạnđểchosựphứctạpcủatìnhthếlàmbạnrốitrívàtrởnêndodựhoặcmắngchửimàkhôngsuynghĩ,bạnsẽđánhmấtsựkiểmsoáttinhthầnvàđiềuđóchỉgópthêmxunglựcchosứcmạnhtiêucựcđangậpvàobạn.Luônluônchianhỏ

vấnđềtrướcmắt,trướchếttựđặtmìnhvàomộtvịtrítrungtâm,rồitiếntớixuôitheotuyếnđó,lầnlượtdứtđiểmtừngvấnđềcủabạn.Thôngthườngnênkhônngoanbắtđầuvớivấnđềnhỏnhấttrongkhigiữmốinguyhiểmlớnnhấtởcuốiđường.Việcgiảiquyếtxongvấnđềđósẽgiúpbạntạonênxunglực,cảvềvậtchấtvàtâmlý,đểbạncóthểchếngựtấtcảcácvấnđềcònlại.Điềuquantrọngnhấtlàdiđộngnhanhchóngđểchốnglạikẻthù,nhưquânAthensđãlàmởMarathon.Việcchờđợicáckhókhănđếnvớibạnchỉnhânchúnglênthêmnhiềulầnvàtạochochúngmộtxunglựcchếtngười.

Tưliệu:Thờixưa,nhữngkẻđượcxemlàxuấtchúngtrongviệcsửdụngquânđộicókhảnăngngănchặnsựkếtnốigiữatiềnquânvàhậuquâncủakẻthù;sựdựadẫmvàonhaugiữalựclượngđôngvàlựclượngít;sựcứuviệnlẫnnhaugiữakẻcaoquývàtitiện;sựtincậynhaugiữahàngquântrênvàhàngquândưới;cáccánhquânbịtáchrờinhaukhôngthểdàntrận,vàkhiđãdàntrậnlạitrởnênrốiloạn.

TônTử(thếkỉ4tr.CN.)

Hìnhảnh:Cáigút.Nólớn,thắtchặtmộtcáchvôvọngvàdườngnhưkhôngthểnàotháogỡđược.Cáigútđóbaogồmhàngngàncáigútthắtnhỏhơn,tấtcảđềuđanbệnchặtvàonhau.Nếuđểthờigiantrôiqua,cáigútsẽchỉtồitệhơn.Thayvìcốgắnggỡnóởphíanàyhoặcphíakhác,hãyrútkiếmvàcắtnólàmđôivớimộtnhátkiếm.Khiđãtựcắtrờinósẽtựbungra.

HOÁNVỊ Việcphântáncáclựclượngcủabạnnhưmộtcáchthứcđểtạonêntínhcơđộngcóthểlàmộtchiếnlượchữuhiệu,nhưNapoleonđãchứngtỏvớihệthốngcácquânđoànlinhhoạtcủaông.Chúnggiúpôngtấncôngkẻthùmộtcáchbấtngờtừnhiềugócđộkhácnhau.Nhưngđểhệthốngcủamìnhhoạtđộnghiệuquả,Napoleoncầncósựkếthợpchínhxácgiữacácbộphậnvàsựkiểmsoátbaoquáttấtcảmọichuyểnđộngcủachúng-vàmụctiêucủaônglàcuốicùngsẽtậptrungtấtcảcácbộphậnlạiđểtấncôngmộtđònchủyếu.Trongtiếnhànhchiếntranhdukích,mộtviênchỉhuysẽphântáncáclựclượngcủamìnhđểlàmchonókhóbịtấncông,nhưngđiềunàycũngđòihỏicósựkếthợp:mộtlựclượngdukíchkhôngthểthànhcôngnếucácbộphậnkhôngthểliênlạcvớinhauđược.Nóichungvớibấtkìsựphântánnàovớicáclựclượngcủabạnphảicótínhtạmthời,cótínhchiếnlượcvàcósựkiểmsoát.Trongkhitấncôngmộtnhómđểgieosựchiarẽ,hãycẩnthậnrằngđòncủabạnkhôngđượcmạnhquá,vìnócóthểphảntácdụng,khiếnchomọingườihợpnhấtlạitrongnhữnglúcgặpnguyhiểmlớn.ĐóchínhlàtínhtoánsailầmcủaHittletrongcuộcđộtkíchchớpnhoángLondon,chiếndịchtấncôngnhằmđẩyAnhrakhỏiThếchiếnIIcủaông.CómụcđíchlàlàmmấttinhthầncôngchúngAnh,cuộctấncôngnàychỉlàmchohọthêmquyếttâm:họsẵnsàngchịuđựngmốinguyhiểmngắnngủinàyđểđánhbạiôngvàophútcuối.TácđộngngượcnàylàmộtphầncủasựtànbạocủaHittle,mộtphầnlàhiệntượngmộtnềnvănhóasẵnsànggánhchịuvìsựtốtđẹplớnhơn.Cuốicùngtrongmộtthếgiớichiarẽsứcmạnhsẽđếntừviệcgiữchochínhbạnhợpnhấtvàcốkết,giữchotâmtríbạnminhbạchvàtậptrungvàocácmụctiêu.Cáchtốtnhấtđểduytrìsựthốngnhấtdườngnhưlàviệctạonênnhiệttìnhvàtinhthầncaođộ,nhưngtrongkhinhiệttìnhlàquantrọng,đếnlúcnàođónósẽlụitàn,vànếubạncứdựadẫmvàonó,bạnsẽthấtbại.Phòngthủhơnnữađểchốnglạinhữngsứcmạnhphântánlàkiếnthứcvàtưduychiếnlược.Khôngmộtquânđộihoặcmộtnhómnàocóthểbịchiarẽnếunónhậnthứcđượccácdựtínhcủakẻthùvàcómộtphảnứngthôngminh.NhưSamuelAdamsđãpháthiện,chiếnlượclà

thanhkiếmvàtấmkhiêncóthểdựavàoduynhấtcủabạn.

18

CHUYỂNHƯỚNGVÀTẤNCÔNGVÀOHÔNGĐỐITHỦCHUYỂNHƯỚNGCHIẾNLƯỢC

Khitấncôngmọingườimộtcáchtrựctiếp,bạnlàmchosựcưỡngkhángcủahọthêmcứngrắnvàcôngviệccủabạnthêmvấtvả.Cómộtphươngpháptốthơn:gâychúýởphíatrướcmặtđốithủ,rồitấncôngvàobênhôngcủahọ,nơihọítchờđợinhất.Bằngcáchtấncôngvàochỗmềmyếuvàkhôngđượcbảovệcủahọ,bạngâynênmộtcúsốc,mộtkhoảnhkhắcyếuđiểmđểbạnkhaithác.Hãynhửmọingườikhiếnhọphảidichuyểnmộtcáchmấtthăngbằng,đểlộnhượcđiểmcủahọ,rồichâmlửatừbênhônghọ.Cáchthứcduynhấtđểlàmchocácđốithủcứngcỏiphảichuyểnđộnglàtiếpcậnhọmộtcáchgiántiếp.

CHUYỂNSANGBÊNSƯỜN

Năm1793,LouisXIVvàvợông,MarieAntoinette,vuavàhoànghậuPháp,bịchémđầutheolệnhcủachínhquyềnmớitiếpvịsauCáchmạngPháp.MarieAntoinettelàcongáicủaMariaTheresa,nữhoàngÁo,vàcáichếtcủabàđãbiếnÁothànhkẻthùkhôngđộitrờichungvớiPháp.Đầunăm1796,họchuẩnbịxâmlượcnướcPháptừmiềnbắcÝ,vàothờiđiểmđólàthuộcđịacủaÁo.

Tháng4nămấy,Napoleon,26tuổi,đượcgiaoquyềnchỉhuyquânđộiPhápởÝvàphụtráchmộtsứmệnhđơngiản:ngăncáclựclượngÁotrànvàoPháp.DướiquyềnNapoleon,lầnđầutiênkểtừCáchmạng,quânPhápkhôngnhữngcóthểgiữvữngmộtvịtríphòngthủmàcòntiếptụctựvệmộtcáchvữngchắc,đẩydầnquânÁovềphíađông.Bịgâysốcbởiquâncáchmạng,rõràngnóđãbẽmặtvìbịđánhbạibởimộtviêntướngvôdanhngaytrongchiếndịchđầutiên,suốtsáuthángÁocửnhiềulựclượngtấncôngNapoleon,nhưng

ôngđãbuộctừngđộiquânphảithoáiluivàonhữngcánhrừngởMantua,chotớikhicuốicùngnơinàyđầynghẹtnhữngbinhlínhÁo.

ĐểlạimộtlựclượngcầmchânquânÁo,Napoleonthiếtlậpcăncứởphíabắc,trongthànhphốthenchốtVerona.NếuquânÁomuốnthắng,họphảiđẩyôngrakhỏiVeronavàgiảithoátchocácbinhlínhđóikhátđangmắcbẫyởManua.Vàhọđãcạnthờigian.

Tháng10/1796,NamtướcJosephd’Alvintziđượcgiaoquyềnchỉhuykhoảng5vạnquânÁođểthựchiệnnhiệmvụkhẩncấpđánhđuổiquânPháprakhỏiVerona.Làmộtchỉhuygiàukinhnghiệmvàmộtchiếnlượcgiathôngminh,d’AlvintzinghiêncứuchiếndịchÝcủaNapoleonmộtcáchcẩnthậnvàcảmthấynểphụckẻthùcủaông.Đểđánhbạiviêntướngtrẻxuấtchúngnày,quânÁophảilinhđộnghơnnữa,vàd’Alvintzinghĩôngđãcógiảipháp:ôngsẽchiaquâncủamìnhthànhhaiphânđội,mộtdướiquyềncủaông,phânđộikiadướiquyềncủatướngNgaPaulDavidovich.HaiphânđộisẽtáchrờinhauvàtiếnvềNam,đồngquyởVerona.Đồngthời,d’AlvintzitiếnhànhmộtchiếndịchnghibinhđểkhiếnchoNapoleonnghĩrằnglựclượngcủaDavidovichnhỏbé(thựctếnócó18.000quân)vàchỉlàmộtlựclượngbảovệchocáctuyếnthôngtincủaÁo.NếuNapoleonđánhgiáquáthấpDavidovich,viêntướngNganàysẽítgặptrởkhánghơnvàconđườngtớiVeronacủaôngsẽêmxuôi.Kếhoạchcủad’AlvintzilàgàiNapoleonvàogiữahaigọngkềmcủahailựclượng.

QuânÁotiếnvàoBắcÝvàođầutháng11.Vớisựvuimừngcủad’Alvintzi,Napoleondườngnhưđãmắcmưucủahọ;ôngtađiềumộtlựclượngtươngđốinhỏchốngvớiDavidovich.NgaylậptứcviêntướngNgatặngchoquânPhápởÝmộttrậnthuathậtsựđầutiênvàbắtđầutiếnvềVerona.Tronglúcđód’AlvintzicũngtiếnquântớimộtđiểmkhôngxaVeronalắmvàsẵnsàngtấncôngvàothànhphốtừhướngđông.Khinghiêncứukỹbảnđồ,d’Alvintzivuimừngvớikếhoạchcủamình.NếuNapoleonđiềunhiềuquânhơnđểngănDavidovich,ôngtasẽlàmquânởVeronasuyyếukhôngđủsứcchốngtrảquâncủad’Alvintzi.Nếuôngtacốngănd’Alvintzitiếnvàotừphíađông,ôngtasẽyếuđitrướcDavidovich.NếuôngtađiềuchiviệntừcáccánhquânởManua,2vạnquânđangmắcbẫyởđósẽthoátravàhọsẽtấncôngtừphíanam.D’AlvintzicũngbiếtrằngquâncủaNapoleonđãkiệtsứcvàđói.Chiếnđấusuốt6thángtrờikhôngnghỉngơi,họđangởthờiđiểmrãrời.NgaycảmộtthiêntàitrẻtuổinhưNapoleoncũngkhôngthểthoátkhỏicáibẫynày.

Mộtvàihômsau,d’AlvintzitiếnquântớilàngCaldiero,ởngoạiviVerona.ỞđóôngđánhbạimộtcánhquânPhápkhácđượccửrađểngănchậnông.Saumộtloạtthắnglợi,lúcnàyNapoleonđãthuahaitrậnliêntiếp;hẳnlàôngtabắtđầudaođộng.

Khid’AlvintzichuẩnbịchocúnệncuốicùngcủamìnhvàoVerona,ôngnhậnđượcmộttinbấtngờ:ngượcvớimọidựđoán,thựcsựNapoleonđãphântánlựclượngởVerona,nhưngthayvìđiềunhiềubộphậncủanóđểchốngtrảd’AlvintzihoặcDavidovich,ôngtađãtiếnquânvớimộtlựclượngđángkểvềđâuđóởhướngđôngnam.NgàykếtiếplựclượngnàyxuấthiệnởbênngoàithịtrấnArcola.NếuquânPhápvượtsôngArcolavàtiếnthêmvàidặmlênphíabắc,họsẽtrựctiếpcắtngangquatuyếnthôngtinvàđườngthoáiluicủad’Alvintzi,vàhọcóthểchiếmlấycáckhotiếpvậncủaôngởVillaNova.CólựclượngPhápđôngđảonàyởsaulưnglàđiềurấtđángngại,d’AlvintzibuộcphảirútngaykhỏiVeronavàvộivãtiếnquânvềhướngđông.

ÔngđãthoáiluiđúnglúcvàcóthểngăncảnquânPháptrướckhihọcóthểvượtsôngvàtấncôngVillaNova.TrongnhiềungàyhailựclượngđánhnhaudữdộiđểgiànhquyềnkiểmsoátchiếccầuởArcola.BảnthânNapoleonchỉhuynhiềucuộctấncôngvàđãsuýtchết.MộtphầncủacáccánhquânđangvâyhãmManuađãtiếnlênphíabắcđểchiviệnchoquânPhápởArcola,quâncủad’Alvintzicocụmlại,vàtrậnchiếnlâmvàothếbí.

Vàongàythứba,binhlínhcủad’Alvintzi-cáctuyếncủahọđãmỏngđibởisựtấncôngcủaquânPháp-đangchuẩnbịchomộttrậnđánhkhácđểchiếmchiếccầuthìđộtnhiênhọnghethấytiếngkènvangdộitừbênsườnphíanamcủamình.MộtlựclượngquânPhápbằngcáchnàođóđãvượtsôngởmạndướichiếccầuvàđangtiếntớisườncủaquânÁoởArcola.Tiếngkènđồngnhanhchóngbịthaythếbởinhữngtiếnglahétvàtiếngđạnbayveovéo.SựxuấthiệnđộtngộtcủaquânPhápởcạnhsườnlàquánhiềuđốivớiđoànquânÁođãkiệtquệ;khôngchờxemquânđịchđônghayít,họkinhhoàngbỏchạykhỏitrậnđịa.QuânPháptrànquasông.D’Alvintzicốhếtsứctậphợpbinhsĩcủamìnhlạivàdẫnhọvềhướngđôngantoàn.NhưngtrậnchiếnởVeronađãthấtbại,vàvớinó,kếtthúcbithảmcủaManuađãđượcấnđịnh.Bằngcáchnàođó,Napoleonđãchuyểnbạithànhthắng.TrậnđánhởArcolacàngnângcaotruyềnthuyếtvềsựvôđịchcủaông.

Diễndịch

Napoleonkhôngphảilàphùthủy,vàtrậnđánhbạiquânÁoởÝcủaôngcótínhchấtnghibinhđơngiản.Đươngđầuvớihailựclượngđồngquyvềmình,ôngtínhtoánrằngd’Alvintzilàmốinguyhiểmrõrànghơn.TrậnđánhchiếmCaldierođãđộngviênquânÁonghĩrằngcóthểbảovệVeronathôngquađươngđầutrựcdiện.Nhưngthayvìthế,NapoleonđãphântánlựclượngcủaôngvàđiềumộtbộphậnlớnđedọakhotiếpvậncùngcáctuyếnthôngtinvàrútluicủaquânÁo.Nếud’AlvintzilàmngơmốiđedọavàtiếntớiVerona,ôngtasẽrờixađịabànchủyếucủachỉhuyvàphảiđươngđầuvớimốinguycơlớn;nếuôngquaylại,Napoleonsẽépôngvàogiữahailựclượng.Thựcra,Napoleonbiếtd’Alvintzisẽrútlui-mốiđedọalàcóthật-vàkhilàmđiềuđó,ôngtađãđánhmấtthếchủđộng.ỞArcola,nhậnthứcđượcquânđịchđãmỏimệt,NapoleoncửmộtlựclượngnhỏvượtsôngởphíanamvàđánhbọcsườnquânÁo,vớichỉthịcànglàmầmĩhuyênnáocàngtốt-nàokèn,nàolahét,nàotiếngsúng.Sựhiệndiệncủacuộctấncôngnày,dùnhỏbé,đãgâynênsựkinhhoàngvàsụpđổ.Mưumẹođãcóhiệuquả.

Thủthuậtnày-manoeuvresurlesderrières,nhưNapoleongọi-đãtrởthànhchiếnlượcưathíchnhấtcủaông.Thànhcôngcủanódựavàohaichânlý:Trướchết,nhữngviêntướngthíchđặtcáclựclượngcủamìnhvàomộtvịtrítiềnphươngmạnhmẽ,đểtấncônghoặcgiápmặt.Napoleonthườnglợidụngkhuynhhướngnàybằngcáchlàmravẻnhưgiaochiếnvớiđịchquânởmặttiền;trongmànsươngmùcủatrậnchiến,khómànóiđượcthậtsựchỉcóphânnửalựclượngcủaôngdàntrậnởđây,tronglúcđó,phânnửacònlạilénlútluồnrabênsườnhaybọchậu.Thứhai,cảmgiácđangbịtấncôngvàosườnlàmộtđiềuđángngạivàdễbịtổnthươngvàbuộcmộtlựclượngphảiquaysanggiápmặtvớimốiđedọa.Thờiđiểmchuyểnhướngnàyhàmchứanhượcđiểmvàsựrốiloạntolớn.Ngaycảmộtquânđộiởmộtvịtrímạnhhơn,nhưcủad’AlvintziởVerona,hầunhưcũngsẽđánhmấtsựcốkếtvàthăngbằngkhinóchuyểnhướng.

Hãyhọchỏitừchínhbậcthầynày:tấncôngtừphíatrướcítkhilàđiềukhônngoan.Nhữngbinhsĩđốimặtvớibạnnằmtrongđộihìnhvữngchắc,sựtậptrungđósẽnângcaosứcmạnhchốnglạibạn.Hãytấncôngvàosườn,phíadễbịtổnthươngcủahọ.Nguyêntắcnàycóthểápdụngchomọicấpđộxungđộthaytranhchấp.

Cáccáthểthườngđểlộsườn,báohiệuchosựdễtổnthươngcủahọ,từchínhcáingượclạicủanó,cáivẻngoàimàhọbộclộnhiềunhấtratrướctoànthếgiới.Cáivẻngoàinàycóthểlàmộtcátínhhunghăng,mộtcáchthứcxửtrívớimọingườibằngcáchđẩyhọvòngquanh.Hoặcnócóthểlàmộtcơcấuphòngvệrõràngnàođó,mộtsựtậptrungvàoviệcngănchặnnhữngkẻxâmnhậpđểduytrìsựbềnvữngtrongcuộcđờicủahọ.Nócóthểlànhữngniềmtinvàýtưởngtrântrọngnhấtcủahọ;nócóthểlàcáchmàhọlàmchobảnthânmìnhđượcyêuthích.Cànglàmchongườikhácbộclộcáivẻngoàinày,haibênhôngkhôngđượcbảovệcủahọcànglọtvàotiêuđiểm-nhữngkhátkhaovôýthức,nhữngkhe

hởkhôngantoàn,nhữngđồngminhbấpbênh,nhữngthôithúckhôngthểkiểmsoát.Khiđãdichuyểntớisườncủahọ,cácmụctiêucủabạnsẽhiệnratrướcmặtbạnvàđánhmấtsựcânbằngcủachúng.Mọikẻthùđềudễbịtổnthươngtừhaibênsườncủahọ.Khôngcócáchphòngvệnàođểchốnglạimộtchiếnthuậtđánhbọcsườnxuấtsắc.

Sựđốilậpvớichânlýlàđiềukhôngtránhkhỏi,đặcbiệtnếunókhoáclấyhìnhthứccủamộtýtưởngmới,nhưngmứcđộcủasựcưỡngkhángcóthểđượcgiảmthiểuđi-bằngcáchsuytưkhôngchỉvềmụcđíchmàcảphươngpháptiếpcận.Hãytránhmộtcuộctấncôngvàophíatrướcmộtvịtríđãđượcthiếtlậptừlâu;thayvìthế,tìmcáchchuyểnhướngnóbằngcáchxoaysangbênsườn,đểchophíacóthểxâmnhậphiểnlộratrướcnhátchémcủachânlý.

B.H.LiddellHart(1859-1970)

CHIẾMLĨNHBÊNSƯỜN

Khicòntrẻ,JuliusCaesar(100-44trCN.)cólầnbịcướpbiểnbắtgiữ.Chúngđòimộtkhoảntiềnchuộclà20talăng[đơnvịtiềntệcổvàothờiđó];cườito,ôngđáprằngmộtngườiquýpháinhưôngphảiđánggiá50talăng,vàôngtựnguyệntrảkhoảntiềnđó.Tùytùngcủaôngđượccửvềđểlấytiền,vàCaesarđượcnhữngtêncướpbiểnkhátmáuđóđểyên.Ôngsốngvớichúngsuốtnhiềutuần,thamdựcáctròchơivàcáccuộcchèchéncủachúng,thậmchícònđùacợtkhálỗmãngvớichúng,bảorằngmộtngàynàođóôngsẽđóngđinhchúngtrênthậpgiá.

Thúvịvớichàngtrailinhhoạtvàthuhút,bọncướpbiểnxemôngnhưngườicùngcánhhẩu.Nhưngkhiđãđóngtiềnchuộcvàđượctựdo,Caesartớimộtcảnggầnnhất,thuêthủythủvàmuavàiconthuyền,rồiđuổitheobọncướpbiểnvàlàmchúngkinhngạcngaytạihangổcủachúng.Đầutiênchúngmừngđónôngtrởlại-nhưngCaesarbắtgiữbọnchúng,thuhồilạikhoảntiềnchuộc,vànhưđãhứa,đóngđinhchúngtrênthậpgiá.Trongnhữngnămsauđó,nhiềungườiđãhiểurằng-chodùhọthấynóvuivẻhayđángsợ-đólàcáchmàCaesarứngchiến.Tuynhiên,khôngphảilúcnàoCaesarcũngchỉtrừngphạtnhưthế.Năm62trCN.,trongmộtbuổilễtôngiáotổchứctạinhàcủaông,mộtchàngtraitênlàPubliusClodiusbịbắtgặpđangtràtrộngiữanhữngngườiphụnữchủtrìbuổilễ,mặcđồphụnữvànhảymúavớiPompeia,vợcủaCaesar.Điềunàyđượcxemlàmộthànhđộngsỉnhục,vàCaesarlyhônvớiPompeiangaylậptức,bảorằng:“Vợtôiphảilàngườikhôngthểbịnghingờ”.ThếnhưngkhiClodiusbịbắtgiữvìtộiphạmthượng,CaesardùngtiềnvàtầmảnhhưởngcủamìnhđểgiúpClodiusđượcthabổng.Vàinămsauđó,ôngđãđượcđềnđápxứngđángkhichuẩnbịrờithànhRomeđểchiếnđấuởGaulvàcầnngườibảovệsảnnghiệpcủamìnhlúcđixa.ÔngvậnđộngđểđưaClodiusvàolàmviệctạiphòngchínhtrịcủaquanbảohộ,vàởvịtríđó,ClodiusđãhỗtrợđắclựccholợiíchcủaCaesar,gâyranhiềurắcrốitrongNghịviệnvớinhữngmưumẹothâmđộccủamìnhđếnmứckhôngmộtaivàothờiđócóđủthờigianđểmưuđồchốnglạiviêntướngđangvắngmặt.

BangườicóthểlựcnhấtởthànhRomevàothờiđólàCaesar,CrassusvàPompey.EsợPompey,mộtviêntướngthànhđạtvànổitiếng,CrassuscốbímậtkếtđồngminhvớiCaesar,nhưngCaesarlảngtránh;thayvìthế,vàinămsau,ônglạixáptớigầntướngPompeythậntrọng(kẻđãngờvựcvàkhôngưaCaesarvìcókhảnăngônglàmộtkẻthùtrongtươnglai)vàđểnghịkếtđồngminhvớiôngta.Đổilại,ônghứasẽhỗtrợchomộtsốđềxuấtchínhtrịcủaPompey,đangbịngâmởNghịviện.Ngạcnhiên,Pompeyđồngý,vàCrassus,khôngmuốnbịbỏrarìa,đồngýgianhậpvàonhómđểtạothànhnhómTamđầuchếcaitrịLaMãtrongnhiềunămsauđó.Năm53trCN.,CrassustửtrậnởSyria,vàmộtcuộctranhchấpquyềnlựcnhanhchóngnảysinhgiữaPompeyvàCaesar.Nộichiếndườngnhưlàđiềuchắcchắn,vàPompeyđượcủnghộ

nhiềuhơntrongNghịviện.Năm50trCN.,NghịviệnralệnhchocảCaesar(khiấyđangchiếnđấuởGaul)lẫnPompeyphảiđiềumộttrongcácquânđoàncủahọtớiSyriađểhỗtrợchoquânLaMãđangchiếnđấuởđó.NhưngvìPompeyđãchoCaesarmượnmộtquânđoànchocuộcchiếnởGaul,nênôngtađềnghịsẽđiềuquânđoànđótớiSyria-tứclàCaesarsẽmấthaiquânđoànthayvìchỉmột,vàtrởnênsuyyếutrongcuộcchiếnsắptới.Caesarkhôngphànnàngìcả.Ôngđiềuhaiquânđoànđi,tuynhiên,mộttrongsốđó-nhưôngmongđợi-khôngtớiSyriamàsẵntiệnđóngquânởgầnthànhRome,trướcsựphảnđốicủaPompey.Trướckhihaiquânđoànlênđường,Caesartrảlươngchobinhlínhmộtcáchhậuhĩnh.ÔngcũngchỉđạocácsĩquancủachúnglantruyềntinđồnrằngcáccánhquânvẫncònởGaulcủaôngđãkiệtquệvànếuôngdámđiềuchúngchốnglạiPompey,chúngsẽbỏđitứtánkhivượtquadãyAlps.Tinvàonhữngbáocáosaisựthậtnày,vàmongđợinhữngcuộcđàongũlớnsẽxảyra,Pompeykhôngbậntâmtớiviệctuyểnmộthêmbinhlínhchocuộcchiếntranhchắcchắnsẽđến,điềumàsaunàyôngđãphảihốitiếc.ThángGiêngnăm49trCN.,CaesarvượtquaRubicon,consôngnằngiữaxứGaulvàÝ.ĐólàmộtcuộcdichuyểnbấtngờđầykịchtínhkhởiđầuchocuộcNộichiến.Hoàntoànkinhngạc,PompeycùngcácquânđoàncủamìnhbỏchạytớiHyLạp.Ởđóôngbắtđầuchuẩnbịchomộtcuộchànhquânthenchốt.KhiCaesartiếnquânvềphíanam,nhiềukẻthùủnghộPompeybịbỏlạithànhRomevôcùngkinhsợ.CaesarđãkhéttiếngởxứGaulvìnhữngcáchđốixửtànbạođốivớikẻthù:ôngsanbằngtoànbộnhữngthịtrấnvàtànsátdânchúngởđó.ThếnhưngkhiCaesarchiếmđượcthịtrấnthenchốtCorfinium,bắtgiữnhữngnghịviênquantrọngvàcácsĩquanquânđộitrungthànhvớiPompey,ôngkhôngtrừngtrịhọ;trênthựctế,ôngtrảlạichohọnhữngkhoảntiềnmàbinhlínhcủamìnhđãtướcđoạtkhichiếmthịtrấn.HànhđộngkhoandungđángchúýnàytrởthànhkiểumẫuchocáchđốixửcủaôngđốivớinhữngkẻủnghộPompey.ThayvìnhữngngườicủaCaesarchuyểnsangkếtđồngminhvớiPompey,chínhnhữngthuộchạcủaPompeylúcnàytrởthànhmộttrongnhữngnhómmônđệnhiệtthànhnhấtcủaCaesar.KếtquảlàcuộchànhquânvềRomecủaCaesardiễnranhanhchóngvàkhônghềđổmáu.Kếđến,dùPompeyđãthiếtlậpcăncứởHyLạp,Caesarvẫnquyếtđịnhtấncôngvàosườncủaôngta:độiquânđôngđảomàôngtađãchođồntrúởTâyBanNha.Trongnhiềuthángchiếndịch,ônghoàntoànápđảolựclượngnày,dotướngAfraniusvàPetreiuschỉhuy,vàcuốicùngdồnhọvàochântường.Họbịbaovây,tìnhthếhoàntoàntuyệtvọng.AfraniusvànhiềubinhlínhnghethấysựđốixửkhoandungcủaCaesarđốivớikẻthù,đãbắntinrằnghọsẵnsàngđầuhàng;nhưngPetreius,kinhtởmsựphảnphúcnày,đãhạlệnhtửhìnhbấtkỳbinhlínhnàoủnghộCaesar.Thếrồi,quyếttâmchiếnđấu,ôngtachỉhuysốquâncònlạixôngrakhỏitrạiđểgiaochiến-nhưngCaesarkhôngchịugiaochiến.Nhữngngườilínhkhôngthểnàochiếnđấu. Cuốicùng,kiệtquệvềnguồntiếptế,binhlínhcủaPompeyđầuhàng.Lầnnàyhọcóthểmongđợiđiềuxấunhấtxảyra,vìCaesarđãbiếtvềvụthảmsáttrongdoanhtrại-thếnhưngmộtlầnnữaôngthathứchoPetriusvàAfraniusvàchỉđơngiảngiảitrừquânđộicủahọ,cungcấplươngthựcvàtiềnchobinhlínhđểhọquayvềRome.Nghethấytinnày,cácthànhphốTâyBanNhavẫncòntrungthànhvớiPompeynhanhchóngthayđổitháiđộ.Trongvòngbatháng,TâyBanNhathuộcLaMãđãbịchinhphụcthôngquasựkếthợpgiữaquânsựvàchínhtrị,vàvớirấtítmáuđổ.Trongnhữngthángsauđó,sựhỗtrợvềchínhtrịcủaPompeyởRomeđãbốchơi.Tấtcảnhữnggìôngtacònlạilàquânđộicủamình.TrậnthuaCaesarởPharsalus,phíabắcHyLạp,mộtnămsauđóđãđặtdấuchấmhếtchosựhủydiệtkhôngthểtránhkhỏicủaôngta.DiễndịchNgaytừđầucuộcđờichínhtrịcủamìnhCaesarđãpháthiệnrarằngcónhiềucáchđểchinhphục.Đasốmọingườitrựctiếpápchếkẻthùcủahọ.Nhưngtrừphigiếtchếtkẻthùmàhọtấncôngtheocáchđó,họchỉtạoranhữngkẻthùlâudài,nhữngkẻnuôidưỡngsựoángiậnsâusắcvàsẽgâyrắcrối.Cónhữngnhữngkẻthùlâudài,nhữngkẻnuôidưỡngsựoángiậnsâusắcvàsẽgâyrắcrối.Cónhữngkẻthùnhưthếđờisốngsẽtrởnênđầynguyhiểm.

Caesarđãtìmramộtcáchkhácđểgiaochiến,đưacuộcchiếnrakhỏikẻthùcủaôngthôngquasựquảngđạikhéoléovàcótínhchiếnlược.Bịtướcvũkhítheocáchđó,kẻthùđãhóathànhđồngminh,tiêucựchóathànhtíchcực.Sauđónếucần,khisựcảnhgiáccủakẻthùhơilỏng,bạncóthểtiếnhànhsựtrừngphạt,nhưCaesarđãlàmbạnvớibọncướpbiển.Dùsaonênxửsựnhẹnhànghơn,vàkẻthùcủabạnsẽtrởnênnhữngthuộchạtốtnhất.GiốngnhưPubliusClodiussauvụviệcônhụctạinhàcủaCaesarđãtrởnênmộtthủhạtậntâmphụcvụvìlợiíchcủaông.Khinộichiếnbùngnổ,Caesarhiểurằngđólàmộthiệntượngchínhtrịcũngnhưquânsự-thựctế,vấnđềquantrọngnhấtlàsựủnghộcủaNghịviệnvàquânLaMã.NhữnghànhvinhânđạocủaônglàmộtphầncủachiếndịchđãtrùtínhđểtướcvũkhíkẻthùvàcôlậpPompey.Vềbảnchất,điềumàCaesarđãlàmởđâylàchínhlàchiếmlĩnhvịtríbênsườncủakẻthù.Thayvìtấncôngtrựcdiện,ôngbọcrabênhôngcủahọ,tạochohọlýdo,tặngchohọnhữngmónquà,anủihọbằnglờilẽvàđặcân.VớisựhiệndiệnrànhrànhcủaCaesarởbênsườn,họkhôngcònmặttrậnđểchiếnđấu,khôngcòngìđểchốngtrả,cảvềmặtchínhtrịvàtâmlý.KhitiếpxúcvớiCaesar,mọisựthùđịchhướngvềôngđềubịhóagiải.PhươngcáchthựchiệnchiếntranhnàychophépôngđánhbạikẻthùPompeyhùngmạnhhơn.Cuộcđờichứađầynhữngkẻthù-mộtsốcôngkhai,mộtsốthôngminhvàlénlút.Sựxungđộtlàđiềuchắcchắn,bạnkhôngbaogiờđượchoàntoànyênổn.Thayvìcốtưởngtượngrằngbạncóthểtránhkhỏinhữngvachạmvềýchínày,hãychấpnhậnchúngvàbiếtrằngcungcáchmàbạnxửlýchúngsẽquyếtđịnhthànhcôngtrongcuộcsốngcủabạn.Thắngnhữngtrậnlẻtẻ,thànhcôngbằngcáchđẩymọingườiđivòngquanhchỗnàysangchỗkhác,đểrồicuốicùngbạntạonênnhữngkẻthùlặnglẽsẽngấmngầmpháhoạibạnthìcógìlàtốt?Bằngmọigiábạnphảikiểmsoátđượcniềmthôithúcđểchiếnđấumộtcáchtrựctiếpvớiđốithủ.Tốthơnnênchuyểnsanghôngcủahọ.Tướcbỏvũkhívàbiếnhọthànhđồngminh;sauđó,bạncóthểquyếtđịnhtiếptụclưugiữhọởphíacủamìnhhoặctrảthù.Việcđưacuộcchiếnrakhỏiđốithủthôngquanhữnghànhvitốtlành,khoandungđầytínhchiếnlượcsẽdọnsạchconđườngcủabạn,giúpbạntiếtkiệmnănglượngchonhữngtrậnchiếnkhôngthểtránh.Hãytìmrasườncủahọ-sựhỗtrợmàhọdựavào,sựtốtbụngmàhọsẽphảiđáplại,sựbanphátđặcânkhiếnhọbuôngvũkhí.Trongthếgiớichínhtrịchúngtađangsống,bênhôngkẻthùlàconđườngđitớiquyềnlực

Hãynghĩxem,bằngsựkhiêmtốnchúngtacóthểchiếmđượcmọitráitimvàđảmbảochomộtthắnglợilâudàihaykhông,vìvớisựtànác,ngườitakhôngthểthoátkhỏisựcămghétvàkhôngthểduytrìchiếnthắngcủahọđượcbaolâu…Đâylàmộtphươngphápchinhphụcmới,củngcốvịtrícủamìnhbằnglòngtốtvàsựkhoandung

JuliusCaesar(100-44trCN)CÁCYẾUTỐCƠBẢNSựxungđộtvàtranhđấuchúngtaphảitrảiquangàynayđángsợhơnnhiềusovớinhữnggìtổtiênchúngtađãđươngđầu.Trongchiếntranh,nhữngconđườnghànhlangcủađịchđượcđánhdấubằngnhữngmũitêntrênbảnđồ.Nếuphảivẽlạisơđồnhữngtrậnchiếntrongđờisốnghàngngày,chúngtasẽphảivạchrahàngngànmũitênnhưthế,mộtluồnglưuthôngthườngtrực,nhữngchuyểnđộngvàdiễntiến-chưanóitớinhữngmũitênnhắmvàochínhchúngta,nhưngkẻcốthuyếtphụcchúngtađiềunàyđiềunọ,cốláichúngtatheomộthướngnàođó,uốnchúngtatheoýchí,mụctiêucủahọ.Vìcóquánhiềungườithườngxuyênthayđổivìquyềnlực,xãhộicủachúngtađầyrẫynhữngcuộctấncônglộliễu.Trongtìnhthếnày,đòihỏiphảicóthờigianvàlòngnhẫnnạiđểhànhxửmộtcáchgiántiếp.Trongcuộcsốnghàngngàyđểtácđộngtớimọingười,cáchtiếpcậntinhtếlàquákhókhănvàmấtnhiềuthờigian,vìthếngườitacókhuynhhướngchọnconđườnghướngthẳngtớicáimàhọmuốn.Đểthuyếtphụcchúngtavểsựđúngđắncủahọ,họdùnglýlẽvàsựngụybiện,ngàycàngầmĩvàcảmtínhhơn.Họxôđẩy,lôikéobằngngôntừ,hànhđộngvàmệnhlệnh.Ngaycảnhữngđấuthủthụđộnghơncũngsửdụngnhữngcôngcụvậnđộnglôikéomộtcáchtrựctiếp,khôngcóchúttếnhịnào,trongnhữngconđườngmàhọđãchọn;quan

sátmộtvàimánhkhóecủahọ,chúngtasẽdễdàngpháthiệnrahọ.Kếtquảlàchúngtađềuđãtrởnênphòngthủhơn,đồngthờicũngcưỡnglạisựthayđổiđó.Đểduytrìmộtmứcđộhòabìnhvàbềnvữngnàođótrongcuộcsống,chúngtadựnglênnhữngtườngthànhngàycàngcaovàdầy.Nhưngngaycảnhưthế,sựtànbạotrựctiếpngàycàngtăngtrongcuộcsốnghằngngàylàkhôngthểtránhkhỏi.Tấtcảnhữngmũitênchạmvàochúngtađềutiêmvàochúngtanănglượngcủachúng;chúngtakhôngthểkhôngcốgắngđáptrảlạinhữnggìđãnhận.Trongkhiphảnứnglạinhữngthủđoạntrựctiếp,chúngtapháthiệnramìnhđangbịlôivàonhữngcuộctranhcãivàtrậnchiếnmặtđốimặt.Điềunàyđòihỏiphảicónhiềunỗlựcđểthoátkhỏiđấutrườngxấuxanàyvàxemxétmộtcáchtiếpcậnkhác.Nhữngngườiđạtđượcquyềnlựcthậtsựtrongthếgiớihiệnđạikhókhănnàylànhữngngườiđãhọcđượccáchchiếnđấugiántiếp.Họbiếtgiátrịcủacáchtiếpcậntừmộtgóc,cheđậynhữngdựtínhcủamình,hạthấpsứcđềkhángcủakẻthù,tấncôngvàobesườnmềmyếuvàlộliễuthayvìvàođôisừngcứngrắn.Khôngcốthúcđẩyhaylôikéongườikhác,họdẫndụđểđốithủquaysanghướngmàhọmuốn.Điềunàyđòihỏisựnỗlựcnhưngđemlạinhữngkhoảnlãidọctheođườngtiếnthôngquaviệcgiảmthiểuxungđộtvàđemlạinhữngkếtquảlớnhơn.Yếutốthenchốtđốivớibấtkìchiếnthuậtđánhbọcsườnnàolàtiếntheotừngbước.Độngtháiđầutiênkhôngthểhélộnhữngdựtínhhaytuyếntấncôngthậtsựcủabạn.HãybiếnmanoeuvresurlesderrièrscủaNapoleonthànhkiểumẫucủabạn:Trướctiêntấncôngtrựctiếp,nhưNapoleonđãthựchiệnvớiquânÁoởCaldiero,đểlôikéosựchúýtớimặttrướccủahọ.Lúcnàymộtcuộctấncôngvàohôngsẽđầybấtngờvàkhómàchốngtrả.TrongmộtlễtiếpđóntạiParisnăm1856,mọiđôimắtđềuhướngvàomộtvịkháchmớitới:nữBátướcÝdeCastiglione18tuổi.Nàngđẹptuyệttrầnvàcònhơnthế:nànggiốngnhưmộtphotượngHyLạpbiếnthànhngườithật.HoàngđếNapoleonII,mộttaykhéttiếngtìnháilăngnhăng,khôngthểkhôngchúýtớinàngvàthấychoángváng,nhưngvàolúcấychỉđếnthếthôi-ôngthíchnhữngngườiđànbàmáunónghơn.Thếnhưngkhigặplạinàngvàithángsauđó,ôngđãchếtngấtvìnàng.Nhữnglầngặpnhautrongcungđiện,Napoleonvàvịnữbátướctraođổinhữngcáinhìnvàthỉngthoảnglànhữnglờinhậnxét.Nàngluônrờikhỏitrướckhiôngcóthểmởđầucâuchuyện.Nàngmặcnhữngbộváytuyệttrần,vàlúcchiềutàn,hìnhảnhnànglạiquayvềtrongtâmtríông.Điềukhiếnvịhoàngđếnổiđiênlàrõràngôngkhônglàmnàngxúcđộng-dườngnhưnàngchỉhơichúýtớiông.Ôngbắtđầuchịukhóvevãnnàng,vàsaunhiềutuầntấncông,cuốicùngnàngđãchịuthua.Thếnhưngngaylúcnày,khinàngđãlàtìnhnhân,ôngvẫncảmthấysựlạnhgiácủanàng,vẫnphảiđeođuổinàng,khôngbaogiờdámchắcvềnhữngcảmgiáccủanàng.Ởcácbuổidạtiệccũngthế,nàngvẫnlôicuốnđámđànôngnhưmộtthỏinamchâm,làmchoôngghenlồngghenlộn.Mốidandíutiếpdiễn,nhưngchẳngbaolâuvịhoàngđếtựnhiênthấymỏimệtvớinàngbátướcvàchuyểnsangmộtngườiđànbàkhác.Nhưngngaytrongthờigianđó,ôngvẫnkhôngthểnghĩtớiaikhácngoàinàng.Dạoấy,VictorEmmanuel,vuacủanướcPiedmont,quêhươngcủanữvịbátước,đangởParis.Lúcđó,nướcÝđãbịchiathànhhainướcnhỏ,nhưngvớisựủnghộcủaPháp,chẳngbaolâunữanósẽtrởthànhmộtquốcgiathốngnhất,vàVictorEmmanuelnungnấukhátvọngngấmngầmtrởthànhvịvuađầutiêncủanó.TrongnhữngcuộctròchuyệnvớiNapoleon,nữbátướcđôikhinóivềvuanướcPiedmont,cangợitínhcáchôngta,vàmôtảtìnhyêunướcPhápvàkhảnănglàmngườilãnhđạocủaôngta.Vịhoàngđếchỉcóthểđồngý:VictorEmmanuelsẽtrởthànhvịvuatuyệthảocủaÝ.Sauđó,nhàvuachuyểnýtưởngnàytớicácviêncốvấn,chủđộngđềxuấtVictorEmmanuellênngôivuanhưthểđóchínhlàýkiếncủamình,vàcuốicùngôngđãthựchiệnđượcđiềuđó.ÔngkhôngbiếtrằngmốiquanhệdandíugiữamìnhvàvịnữbátướclàdoVictorEmmanuelvàngườicốvấnthôngminhcủaôngta,BátướcdiCavourđãsắpđặtnên.HọđãdựtínhđưanàngtớiParisđểquyếnrũNapoleonvàdầnnóibónggiótớiviệcnângđỡchoVictorEmmanuel.Việcquyếnrũnhàvuađãđượcsắpđặtnhưmộtchiếndịchquânsựphứctạp,ngaytừnhững

bộquầnáomànàngmặc,nhữnglờinàngnói,nhữngcáiliếcmắtcủanàng.Cáchthứctróibuộcnhàvuamộtcáchkínđáocủanànglàmộtcuộctấncôngbọcsườncổđiển,mộtmanoeuvresurlederrièresđầyquyếnrũ.Vẻđẹplạnhlùngvàcungcáchhấpdẫncủavịnữbátướcđãthuhútvịhoàngđếchotớikhiôngtiếnquáxađếnmứctựthuyếtphụcmìnhrằngchínhônglàngườitấncông.Duytrìsựchúývàomặttrướccủaông,vịnữbátướchoạtđộngởbênsườn,khéoléogợiraýtưởngđưaVictorEmmanuellênngôibáu.NếunàngtrựctiếptheođuổinhàvuavàđềnghịviệcđưaVictorlênngôibằngquánhiềulờilẽ,nàngkhôngchỉcóthểthấtbạimàcònđẩyvịhoàngđếsangphíađốilập.Bịkéovềphíatrướcvìmộtngườiđànbàđẹp,ôngđãtrởnêndễbịtổnthươngbởimộtcuộctấncôngnhẹvàosườn.Nhữngthủthuậtnhưthếnênlàkiểumẫuchocácnỗlựctấncôngcủabạn.Khôngbaogiờtiếtlộnhữngdựtínhhaymụctiêucủabạn;thayvìthếhãysửdụngnhữngcuộcđốithoạivuivẻ,hómhỉnh,thânthiện,tângbốc-bấtkỳthứnàohữuhiệu-đểduytrìsựchúýcủamọingườiởmặttrước.Khitậptrungvàonơikhác,besườncủahọđãphơibày,vàđâylàlúcbạnđưaralờigợiýhayđềxuấtnhữngthayđổivitếtrongchiềuhướng,nhữngcổngthànhđãmở,vàtườngthànhđãđổ.Họđãbịtướcvũkhívàcóthểđiềukhiểnđược.Hãynghĩvềcáitôivàtínhtựcaotựđạicủamọingườinhưlàmộtloạimặttrước.Khihọtấncôngbạnmàbạnkhôngbiếtvìsao,thườnglàvìbạnvôtìnhđedọatớicáitôi,cáicảmgiácquantrọngcủahọtrongthếgiới.Bấtcứkhinàocóthể,bạnphảihànhđộngđểkhiếnchomọingườicảmthấyantoànvềbảnthânhọ.Mộtlầnnữa,hãydùngbấtcứthứgìhữuhiệu:sựnịnhbợkhéoléo,mộtquàtặng,mộtvụcấtnhắcbấtngờ,mộtđềnghịkếtđồngminh,sựthểhiệnrằngbạnvàhọbìnhđẳngvớinhau,phảnchiếunhữngýtưởngvàgiátrịcủahọ.Tấtcảnhữngđiềunàysẽkhiếnchohọcảmthấybịđóngneovàovịtríphíatrướccủamình,hạthấpsựphòngvệvàkhiếnhọthíchbạn.Cảmgiácantoànvàthoảimái,lúcnàyhọtựphơimìnhchomộtcuộctấncôngbọcsườn.Đâylàmộtchiếnthuậtđặcbiệtcótínhtànpháđốivớinhữngngườiyếucơ. Mộtcáchthôngthườngtrongviệcsửdụngchiếnthuậtbọcsườntrongchiếntranhlàlàmchokẻthùtựphơibàyđiểmyếu.Điềunàycónghĩalàdẫndụhọtiếnlêntheomộtcáchkhiếnmặttrướccủahọbịhẹplạivàsườncủahọbịkéodàira-mộtmụctiêungonlànhchomộtcuộctấncôngbênsườn.Năm1519,HernánCortésđổbộvàophíađôngMexicovớimộtđộiquânbénhỏ,dựđịnhhiệnthựchóagiấcmơchinhphụcđếquốcAzteccủamình.Nhưngtrướctiênôngphảichinhphụcđượcbinhsĩcủaông,đặcbiệtlàmộtnhómnhỏnhưngtomồmnhữngkẻủnghộDiegodeVelázquez,thốngđốcCuba,kẻđãcửCortésđichỉđểthựchiệnnhiệmvụtrinhsátvànuôimộngtựmìnhthựchiệnviệcchinhphụcMexico.NhữngthuộchạcủaVelázquezgâykhókhănchoCortéstrongtừngbước,thườngxuyênâmmưuchốnglạiông.Mộtvấnđềtranhchấplàvàng,màngườiTâyBanNhaphảithunhậpđểchuyểnvềchonhàvua.Cortéschobinhlínhđổichácđểlấyvàng,nhưngđãdùngvàngđóđểmuathựcphẩm.NhữngthủhạcủaVelázquezyêucầuphảichấmdứtviệcnày.Tỏvẻnhượngbộ,CortésđềnghịbọnthủhạcủaVelázquezđềcửmộtngườithủquỹ.Họnhanhchóngcửramộtngườitrongbọn.Vớisựgiúpđỡcủahọ,ngườinàybắtđầuthugomvàngcủamọingười.Dĩnhiênlàchủtrươngnàykhôngđượccácbinhlínhưathích.Họđãphảiđươngđầuvớinhiềunguyhiểmmàchỉđượchưởnglợiquáítỏi.Họcayđắngphànnàn-nhưngCortéschỉcầnđổhếttráchnhiệmchongườithihànhnódướidanhnghĩathốngđốcCuba.Tấtnhiên,bảnthânôngchưabaogiờủnghộnó.Chẳngbaolâu,bọnthủhạcủaVelázquezbịđasốcămghét.Thếlàtheoyêucầukhẩnthiếtcủanhữngbinhsĩkhác,Cortésvuivẻxóabỏchủtrươngđó.Từđótrởđi,nhómngườiâmmưubịmọingườixalánh.Họđãlộmặtvàbịkhinhrẻ.Cortésđãsửdụngchiếnlượcnàyđểgiảiquyếtnhữngtênrắcrối.Đầutiêndườngnhưônglàmtheoýcủahọ,khuyếnkhíchchohọđixahơnnữa.Vềbảnchất,ônglàmchokẻthùcủamìnhđểlộyếuđiểmraởnhữngýkiếníchkỉhaykhôngđượclòngđasố.Lúcnàyôngđãcómộtmụctiêuđểtấncông.

Khimọingườiđưaraýkiếnvàlýlẽ,họthườngtựkiểmduyệtbảnthân,cốlàmravẻcótinhthầnhóagiảivàlinhđộnghơnsovớithựctế.Nếubạntrựcdiệntấncônghọ,bạnsẽkếtthúcvớikếtquảkhôngcaolắm,vìchẳngcónhiềumụctiêulắmđểnhắmvào.Thayvìthế,hãycốlàmchohọđixahơn,đưatớichobạnmộtmụctiêutolớnhơn.Làmđiềunàybằngcáchlùilại,ravẻnhưcùngbọn,vànhửchohọtiếntớimộtcáchkhinhsuất.(Bạncũngcóthểlàmchohọtrởnêncảmtính,ẩnvàoyếuhuyệtcủahọ,khiếnhọnóinhiềuhơnlàhọmuốn).Họsẽtựbộclộđiểmyếucủabảnthân,đitớimộtlýlẽhoặcvịtríkhôngthểbảovệkhiếnhọtrởnênlốbịch.Yếutốthenchốtlàkhôngbaogiờnêntấncôngquásớm.Hãychođốithủcóthờigiantựtreocổmìnhlên.Trongmộtthếgiớichínhtrị,mọingườidựavàovịthếxãhộicủahọ.Họcầnsựủnghộtừcàngnhiềunguồncàngtốt.Sựủnghộđó,cơsởquyềnlựccủađasốngười,tạonênmộtbesườndễlộttrầnvàtấncông.FranklinD.Rooseveltbiếtrằngbesườndễtổnthươngcủamộtchínhtrịgialàcáccửtri,họcóthểbầucửhoặckhôngbầuôngtaởcuộcchạyđuakếtiếp.Mộtcuộctấncôngthọcsườnvàovịthếxãhộivàthanhdanhcủamộtaiđósẽkhiếnanhtaquaysangđốimặtvớisựđedọa,tạochobạnkhônggianrộngrãiđểthaotúngđốithủởnhữnghướngkhác.Nhữngthủthuậttrongđờicủabạncàngkhéoléovàgiántiếpthìcàngtốt.Năm1801,NapoleonđộtnhiênđềnghịtraochoNgacơhộitrởthànhngườibảohộcủađảoMalta,khiđónằmdướiquyềnkiểmsoátcủaPháp.ĐiềunàycóthểmanglạichongườiNgamộtcứđịaquantrọngởĐịaTrungHải.Lờiđềnghịnàycóvẻphóngkhoáng,nhưngNapoleonbiếtrằngchẳngbaolâunữangườiAnhsẽgiànhchínhquyềnkiểmsoáthònđảo,vìhọquáthèmkhátnóvàđãcửnhiềulựclượngtớichiếmnó,cònquânPhápthìlạiquáyếuđểgiữgìnnó.QuânAnhvàquânNgalàđồngminhvớinhau,nhưngmốiliênminhcủahọcóthểbịphávỡbởicuộctranhchấpđốivớiđảoMalta.SựbấthòađólàmụctiêulâunaycủaNapoleon.Sựtiếntriểntốihậucủachiếnlượcnàylàngàycànghướngtớisựgiántiếp.Mộtđốithủkhôngthểnhìnrabạnđangtiếnvềđâulàngườiởvàothếbấtlợinghiêmtrọng.Càngsửdụngnhiềugócđộ-giốngnhưmộtquảbi-ađẩytrênbànbi-aliêntiếpvachạmvàonhiềuquảkhác-cácđốithủcủabạncànggặpkhókhăntrongviệctựvệ.Bấtcứkhinàocóthể,hãytínhtoánnhữngđộngtháicủabạnđểtạorahiệuứngnhiềubăngnày.Đólàcáchcheđậysựtấncôngcủabạnmộtcáchhoànhảo.

Tưliệu:Nhữngtrậnchiếnđạtđượcthắnglợibằngcáchxoaychuyểnkẻthù,tấncôngvàosườncủanó.

NapoleonBonaparte(1769-1821)

Hìnhảnh:Contômhùm.Sinhvậynàycóvẻđángsợvàkhôngthểxuyênthủng,vớiđôicàngsắcbénnhanhnhẹn,lớpvỏcứngbảovệ,cáiđuôimạnhmẽđẩynórakhỏinơinguyhiểm.Nếutrựctiếpchộpnóbạnsẽphảitrảgiá.Nhưngnếuquayngượcnólạibằngmộtcáique,đểlộraphầndướibụngcủanó,convậtnàysẽthúcthủmộtcáchvôvọng.

HOÁNVỊTrongchínhtrị,việcchiếmlĩnhbesườnbằngcáchchiếmmộtvịtrítươngtựởbênkia,lợidụngnhữngýtưởngcủanóchocácmụcđíchcủabạn,làmộtthủđoạnđầysứcmạnh,mộtthủđoạnmàTổngthốngClintonđãsửdụngvớihiệuquảlớnlaotrongtamgiáclượng[triangulations]củaôngvớinhữngngườitheopheCộnghòa.Điềunàykhiếnđốithủkhôngcógìđểtấncôngvào,khôngcóchỗtrốngđểthaodiễn.Nhưngviệcởlạiquálâubênsườncủamộtđốithủcóthểdẫntớimộtcáigiáphảitrả:côngchúng-besườnmềmyếuthậtsựcủabấtkỳchínhtrịgianào-sẽđánhmấtcảmgiáccủanóvềcáimàngườichơitròtamgiáclượng[triangulator]nàyđạidiện,cáikhiếnôngtavàđảngpháiôngtatáchbiệtkhỏiphepháikhác.Theothờigian,điềunàycóthểtrởthànhhiểmhọa;sựphâncực(xemchương1)–tạonênngoạidiệncủanhữngkhácbiệtsâusắc-cuốicùnglạicóhiệuquảhơn.Hãycảnhgiácvớiviệcchiếmlĩnhbesườncủađốithủvớicáigiáphảitrảlàtựphơitrầnbesườncủachínhmình.

-------------------Trongchínhtrị,triangulationchỉmộtmưumẹotrongđómộtchínhtrịgiakếtnốimộtquanđiểmcủabênđốilậpvớinhữngquanđiểmngoạilailạlùngkháckhiếnchobênthứbaphảiliênminhvàhỗtrợchoôngta.{ND}

19

VÂYBỌCQUÂNTHÙCHIẾNLƯỢCHỦYDIỆT

Mọingườisẽsửdụngbấtkỳkhoảngtrốngnàotrongcáctuyếnphòngngựcủabạnđểtấncônghoặcphụcthù.Vìthếđừngđểlộkhoảngtrốngnào.Điềubíẩnlàvâybọclấycácđốithủ-tạoramộtáplựckhôngngừnglênhọtừmọiphía,chếngựsựchúýcủahọ,vàđónglạimọilốithoátrathếgiớibênngoàicảuhọ.Biếncáccuộctấncôngcủabạnthànhkhôngthểdựđoánđểtạonêncảmgiácmơhồvềkhảnăngbịgâythươngtổn.Cuốicùng,khibạnnhậnthứcrằngyếuđiểmcủahọđãbộclộ,nghiềnnátnănglựcýchícủahọbằngcáchxiếtchặtsợidâythònglọng.Nhữngcuộcbaovâytốtnhấtlàvềmặttâmlý-bạnđãvâybủatâmtríhọ.

CẶPSỪNGTHÚDỮTháng12/1878,ngườiAnhtuyênchiếnvớingườiZulu,mộtbộtộcchiếnbinhởNamPhingàynay.CáicớhờihợtbềngoàilànhữngrắcrốiởvùngbiêngiớigiữavươngquốcZululandvàbangNatalcủaAnh;nhưngmụctiêuthậtsựlàtiêudiệtquânđộiZulu,lựclượngthổdâncuốicùngcònsótlạiđangđedọacáclợiíchcủangườiAnhởkhuvựcđó,vàđểsápnhậplãnhthổcủaZuluvàomộtliênbangdonướcAnhcaitrị.ChỉhuyquânđộiAnh,TrungtướngLordChelmsford,đãvạchrakếhoạchxâmlượcZuluvớibaphânđội,quânđộitrungtâmtiếntớithủphủUlundi,trungtâmcủavươngquốc.CónhiềungườiAnhởNatalbịkhíchđộngbởiviễncảnhchiếntranhvànhữnglợiíchtiềmtàngcủaviệcđánhchiếmZululand,nhưngkhôngngườinàoxúcđộngbằngviênđạitá48tuổiAnthonyWilliamDurnford.TrongnhiềunămDurnfordđãchuyểntừtiềnđồnhiuquạnhnàycủaĐếquốcAnhsangtiềnđồnkhác,vàcuốicùngđãtớiNatal.Trongsuốtnhữngnămphụcvụquânđội,ngườitachưahềtrôngthấyDurnfordhànhđộnglầnnào.Ôngkhaokhátchứngtỏlòngdũngcảmvàtưcáchchiếnbinhcủamình,nhưngôngđãtớicáituổimànhữnggiấcmơtraitrẻkhôngcònbaolâuthờigiannữađểhoànthành.Lúcnày,độtnhiêncuộcchiếntranhsắpdiễnrađãtạochoôngmộtcơhội. Nônnónggâyấntượng,DurnfordtìnhnguyệntổchứcmộtlựclượngtinhnhuệnhữngbinhsĩthổdânởNatalđểcùngchiếnđấuvớiquânAnh.Đềnghịcủaôngđượcchấpnhận,nhưngkhiquânAnhxâmlượcZululandvàođầutháng1/1879,ôngnhậnramìnhđãbịbỏlạibênlề.LordChelmsfordkhôngtintưởngông,chorằngsựkhaokhátvinhquangkhiếnôngtrởnênquábốcđồng;cònnữa,vớimộtaiđóchưacókinhnghiệmchiếnđấu,thìDurnfordđãgiàrồi.ThếlàDurnfordvàbinhlínhcủaôngđóngquântạiRorke’sDrift,phíatâyZuduland,đểgiúpkiểmsoátcácvùnggiápgiớivớiNatal.Durnfordlàmtheomệnhlệnhvớitinhthầnbổnphậnnhưnglòngđầycayđắng.Trongnhữngngàyđầutiênsaucuộcxâmlược,quânAnhkhôngthểxácđịnhđượcvịtrícủalựclượngZuluthenchốt,chỉpháthiệnranhữngnhómnhỏởđâyđó.Họtrởnênchánnản.Ngày21/1,Chelmsfordđưaphânnửaphânđộitrungtâm,đangđóngquânởchânmộtngọnnúigọilàIsandlwana,tiếnvềhướngđôngđểtìmkiếmquânZulu.Khiđãtìmraquânthù,ôngsẽđiềusốquâncònlạitiếnlên-nhưngquânđộiZuluhaylảngtránhmộtkhicóthểtấncôngdoanhtrạivàolúcôngđangởxa,vàbinhsĩởRorke’sDriftlàlựclượngdựbịgầnnhất.CầnphảichiviệnchoIsandlwana,ôngralệnhchoDurnfordđưađạiđộicủaôngtatớiđó.Vớicấpbậcđạitá,Durnfordlúcnàylàngườichỉhuycaocấpnhấtởdoanhtrại,nhưngChelmsfordkhônglovềcácphẩmchấtchỉhuycủaDurnford-trậnđánhsắptớilàđiềuduynhấttrongtâmtrícủaông.Rạngsángngày22/1,Durnfordnhậnđượcnhữngthôngtinmàôngđãchờsuốtđờimình.Hầunhưkhôngthểkiềmnổicơnxúcđộng,ôngdẫn400quâncủamìnhtiếnvềđôngvàtớiIsandlwanavàokhoảng10giờsáng.Khikhảosátvùngđấtnày,ônghiểuvìsaoChelmsfordđãđặtkhutrạichínhcủaôngtaởđây:ởphíađôngvàphíanamlàhàngdặmdàithảonguyên-cóthểnhìnthấyrõsựtiếpcậncủaquânZulutừhướngđó.ỞphíabắclàIsandlwana,vàbênngoàinólànhữngcánhđồngcỏcủaNqutu.Phíanàykémantoànhơnchútít,nhưnglínhtrinhsátđãđượcbốtríởnhữngđiểmthenchốttrênđồngcỏvànhữngconđèoquanúi;tấncôngtừhướngđógầnnhưchắcchắnsẽbịpháthiệnngay.Ngaysaukhitớinơi,DurnfordnhậnđượcbáocáorằngmộtlựclượngZulucóvẻđôngđãxuấthiệnrảiráctrênnhữngđồngcỏcủaNqutuđangtiếnquânvềđông,cólẽđểtấncôngphânđộitrungtâmcủaChelmsfordtừphíasau.Chelmsfordđãđểlạinhữngmệnhlệnhdứtkhoátphảiduytrì1.800quânởIsandlwana.Trongtrườnghợpbịtấncông,họcóđủhỏalựcđểđánhbạitoànbộquânđộiZulu-miễnlàhọgiữđượcsựtậptrungvàgiữcáctuyếntheotrậttự.NhưngđốivớiDurnford,điềuquantrọnghơnlàtìmralựclượngquânZuluchủyếu.BinhlínhAnhđãbắtđầutrởnêncáukỉnh,khôngbiếtlàkẻthùmờảonàyđangởnơinào.QuânZulukhôngcókỵbinh,vànhiềuchiếnbinhchiếnđấubằnggiáo;khiđãtìmranơiẩnnấpcủahọ,phầnviệccònlạicóthểdễdàng-sựvượttrội

vềvũkhívàtínhkỷluậtcủaquânAnhsẽthắngthế.DurnfordnghĩrằngChelmsfordquácẩnthận.Vớitưcáchlàngườicaocấpnhấtởtrại,ôngquyếtđịnhbấttuânthượnglệnhvàdẫn400quâncủamìnhtiếnrahướngđôngbắc,songsongvớicáccánhđồngcỏcủaNqutuđểtìmxemquânZulusắplàmgì.KhiDurnfordtiếnquânrakhỏitrại,mộtlínhtrinhsáttrênđồngcỏcủaNqutunhìnthấymộtvàingườiZuluđangchăngiasúccáchđókhoảngvàidặm.Anhtaquấtngựađuổitheo,nhưngnhữngngườiZulubiếnmất.Khicưỡingựatớinơihọđãbiếnmất,anhtadừngngựalạivừakịplúc:bêndướichânanhtalàmộtkhesâuvàrộng,hoàntoànnằmkhuấtkhỏibềmặtcủađồngcỏ,vàđôngnghẹtbêndướikhesâuđó,nơimàanhtacóthểtrôngthấyởcảhaiđầu,lànhữngchiếnbinhZulutrongquânphục,mắtánhlênmộtvẻdữdộilạlùng.Trongthoánggiây,ngườilínhAnhquásửngsốtđếnbấtđộng,nhưngkhihàngtrămngọngiáođộtnhiênphóngtới,anhtaquayngựabỏchạy.QuânZulunhanhchónglaorakhỏikhesâu.Thoángsau,nhữngngườilínhtrinhsátkhácnhìnthấycảnhtượngkhủngkhiếptươngtự:mộthàngrộngquânZuluphủkínchântrời,vớilựclượngkhoảng2vạnquân.Ngaycảtừmộtkhoảngcáchxa,rõrànghọđangdiđộngtrongđộihình,mỗiđầucủahàngquântiếnvềphíatrướctronghìnhdángtrônggiốngnhưnhữngchiếcsừngsắcnhọn.QuântrinhsátnhanhchóngbáotinvềtrạirằngquânZuluđangtiếntới.VàolúcDurnfordnhậnđượctin,ôngnhìnlênsườnnúibêntrênvàtrôngthấymộthàngquânZuluđangđổàoxuốngdốc.Ôngnhanhchóngtậphợpbinhlínhthànhcáctuyếnđểchiếnđấutrongkhirútluitrởvềtrại.QuânZuluhànhbinhvớisựchínhxáckhôngthểtinnổi.ĐiềumàDurnfordkhôngthểnhìnthấylànhữngchiếnbinhởnhánhsừngbêntráiđangdiđộngqualớpcỏcaohướngvềsaulưngdoanhtrại,đểnốiliềnvớinhánhsừngkiavàhoàntấtvòngvây.NhữngchiếnbinhZuluđốimặtvớiDurnfordvàbinhlínhcủaôngdườngnhưmọclêntừlòngđất,từphíasaunhữngtảngđáhaytừnhữnglùmcỏcaongàycàngđôngđảo.Mộtnhómnămhaysáungườiđộtngộttấncông,phónggiáohaynổsúng,rồilạibiếnmấttrongđámcỏ.BấtcứlúcnàoquânAnhdừnglạiđểnạpđạn,quânZululạitiếntớigầnhơn,đôikhicótêntiếntớinhữngtuyếnquâncủaDurnfordvàhạsátmộtlínhAnhbằngngọngiáoZulusắcbén,tạonênmộtâmthanhkhôngthểchịunổikhinóđâmvàovàrútrakhỏithânthể.Durnfordcốđưađượcbinhlínhcủaôngvàotrại.QuânAnhđãbịvậychặt,nhưnghọthắtchặthàngngũvàbắnra,giếtchếtnhiềuchiếnbinhZuluvàgiữhọởméngoàichiếnlũy.Giốngnhưtậpbắnbia:nhưDurnfordđãdựđoán,vũkhíhơnhẳncủahọđãtạonênkhácbiệt.Ôngnhìnquanh;trậnchiếnđãlâmvàothếbếtắc,vàbinhlínhcủaôngphảncôngmộtcáchtươngđốitựtin.Tuyvậy,ởmứcgầnnhưgầnnhưkhôngthểnhậnra,Durnfordchúýtớimộtsựchùngxuốngtrongngọnlửachiếnđấucủahọ.Nhữngngườilínhđangcạndầnđạndược,vàkhihọtháobăngđạnrađểnạpđạn,quânZululạixiếtchặtthêmvòngvâyvàmộtlànsóngsợhãitrànquanhữngngườilínhkhiđâyđólạicómộtngườiởtuyếnngoàibịđâmxiênquangười.QuânZuluchiếnđấuvớimộtsựdữdộimàquânAnhchưabaogiờnhìnthấy;laomìnhlênphíatrướcnhưthểđạnkhôngthểlàmhạiđược,trônghọcóvẻnhưđangbịthôimiên.Độtnhiên,nhậnrabướcngoặtcủatrậnchiến,quânZulubắtđầuchĩagiáotựavàokhiênvàhéttotiếngthétxungtrận:“Usuthu!”Đólàmộtâmthanhrềnrĩkinhhoàng.Ởđầuhướngbắccủadoanhtrại,mộtnhómbinhlínhAnhbỏchạy-chỉmộtvàingười,kinhhoàngvìcảnhtượngvàtiếngthétcủaquânZululúcnàychỉcòncáchcóvàimét,nhưngquânZuluđãtrànquakhoảngtrốngđó.Nhưthểmộttínhiệu,nhữngchiếnbinhtrongvòngtròngiữahaichiếcsừnghướngmũigiáovềquânAnh,giếtchếtnhiềungườivàphávỡcáctuyếnphòngngự.Khôngbiếttừđâu,mộtlựclượngZuludựbịlaovềphíatrước,tảnrộngtheohìnhnanquạtquanhvòngtrònvànhânđôisứcmạnhnghiềnnátcủanó.Durnfordcốduytrìtrậttự,nhưngđãmuộn:trongvòngvàigiâysựkinhhoànglantỏavàlúcnàyhồnainấygiữ.DurnfordchạytớimộtchỗtrốngởvòngvâyvàcốgiữnómởrộngđểsốbinhlínhcònlạicủaôngcóthểrútluivềRorke’sDrift.Vàiphútsauôngbịđâmchết.ChẳngbaolâusautrậnđánhởIsandlwanakếtthúc.KhoảngvàitrămngườichạythoátđượcquachỗtrốngmàDurnfordđãchịuchếtđểbảotoàn:sốcònlạitrênbốntrămngườibịgiếtchết.Sauthấtbạithêthảmđó,cáclựclượngAnhnhanhchóngrútluikhỏiZululand.Trongthờigian

ấnđịnh,cuộcchiếntranhđãthậtsựkếtthúc,nhưngkhôngnhưngườiAnhmongđợi.DiễndịchVàithángsautrậnthuaởIsandlwana,quânAnhđãtiếnhànhmộtcuộcxâmlượclớnhơnvàcuốicùngđãđánhbạiquânZulu.NhưngbàihọcởIsandlwanavẫncònnónghổi,đặcbiệtkhixétđếnsựkhôngnhấtquánđếnkhótinvềmặtkỹthuật.CáchchiếnđấucủangườiZuluđãđượchoànthiệntừđầuthếkỷ19bởiVuaShakacủaZulu.Trướcthậpniên1820ôngđãbiếncáitừnglàmộtbộtộctươngđốinhỏyếuthànhlựclượngchiếnđấulớnnhấttrongkhuvực.ShakađãphátminhraloạigiáoZulunặngmũirộng,loạigiáoassengai,cótínhtànphárấtcaotrongchiếntranh.Ôngđặtramộtkỷluậtkhắtkhe,huấnluyệnquânZulutiếncôngvàbaovâykẻthùvớimộtđộchínhxácnhưmáymóc.VòngtròncóýnghĩacựckỳquantrọngtrongvănhóaZulu-mộtbiểutượngcủasựthốngnhấtquốcgia,mộtmôtíptrongtácphẩmnghệthuật,vàlàđộihìnhtiếnhànhchiếntranhcủahọ.NgườiZulukhôngthểchiếnđấutrongkhoảngthờigiankéodài,vìnềnvănhóacủahọđòihỏinhữngnghilễthanhtẩykéodàisaukhitắmmáutrongchiếntrận.Trongthờigianhànhlễ,họhoàntoàndễbịtổnthươngnếubịtấncông-khôngngườiZulunàocóthểchiếnđấutrởlại,haythậmchíquaylạisốngvớibộlạccủamình,chotớikhianhtađãđượcthanhtẩy.ViệcduytrìquânđộitolớncủaZulutrênchiếnđịacũngrấttốnphí.Mộtkhiđãvậnhành,quânđộikhôngchỉphảiđánhbạicáckẻthùcủanótrongchiếntrận,màcònphảitiêudiệtchotớikẻcuốicùng,loạitrừkhảnăngmộtcuộcphảncôngtrongthờigianthanhtẩydễbịtổnthươngvàchophépmộtcuộcgiảitrừquânđộinhanhchóng.BaovâylàphươngphápcủangườiZuluđểđạtđượckiểuchiếnthắngnày.Trướcmỗitrậnđánh,quânZulusẽtrinhsátđịahìnhđểtìmnơiẩnnấp.KhingườitanhìnnhữngđồngcỏcaovàthảonguyênởNamPhi,cóvẻnhưchúngmởrộngratrướctầmnhìn,nhưngthôngthườngchúngchegiấunhữngkhesâuvàđườngrãnhkhôngthểpháthiệnratừbấtkỳkhoảngcáchnào.Ngaykhiđãtớigần,nhữngbụicỏvàtảngđácũnglàmthànhnhữngvậtcheđậyrấthoànhảo.QuânZuluthườngtiếnnhanhtớinhữngnơiẩnnấp,châncủahọđãcứngnhưdathuộcsaunhiềunămchạytrênđồngcỏ.Vàhọcửnhữngnhómtrinhsáttảnrathuhútsựchúýđểchegiấusựdiđộngcủalựclượngchính.Khiđãlaorakhỏinơiẩnnấpvàtiếnvàochiếnđịa,quânZuluhìnhthànhcáimàhọgọilà“cặpsừng,lồngngựcvàthắtlưng”.Lồngngựclàtrungtâmcủahàngquân,chặngiữvàthọcqualựclượngkẻthù.Tronglúcđó,cặpsừngtừhaiphíasẽbaovâynólại,diđộngvàotừhaicánhvàphíasau.Thườnglàmũicủamộtnhánhsừngvẫnnằmẩnsaulớpcỏcaohayđátảng;khinóxuấthiệnđểhoàntấtvòngvâynócũngđồngthờitạonênmộtcúsốctâmlýtồitệchokẻthù.Thắtlưnglàlựclượngdựbịđượcgiữlạiđểtungrachođònkếtliễu.Nhữngngườinàythậtsựthườngđứngquaylưngvàochiếnđịa,đểkhôngtrởnênquákíchđộngvàlaovàotrướcthờiđiểmđúnglúc.NhiềunămsautrậnIsandlwana,mộtủybanđiềutrađãđổtráchnhiệmcủathảmhọanàylênDurnford,nhưngthậtrađókhôngphảilàlỗicủaông.ĐúnglàquânAnhđãtựđểchomìnhbịvâyhãm,nhưnghọđãcốhìnhthànhđượcnhữngtuyếnphòngthủtrậttựnghiêmchỉnhvàchốngtrảmộtcáchanhdũngvàhữuhiệu.CáiđãhủydiệthọcũnglàcáiđãhủydiệtmọiđốithủcủangườiZulu:sựkinhhoàngtạonênbởisựchínhxáccủanhữngdiđộngcủahọ,cảmgiácbịvâyhãmtrongmộtkhônggianchậthẹp,cảnhtượngthỉnhthoảnglạicómộtđồngđộibịchiếcgiáoZulukhủngkhiếpxuyênthủngquangười,nhữngtiếngthétxungtrận,nhữngcơnmưagiáotrútxuốngvàothờiđiểmsuyyếunhất,cảnhtưởngnhưácmộngcủamộtlựclượngdựbịđộtnhiênnốivàovòngvây.Dùcómọivượttrộivềvũkhí,quânAnhvẫnxụpđổdướiáplựctâmlýđãđượctrùtínhnày.Loàingườichúngtalànhữngtạovậtcựckỳthôngminh:trongtaihọahaythấtbại,chúngtathườngtìmramộtcáchđểthíchnghi,đểxoaychuyểntìnhthế.Chúngtatìmbấtkỳchỗtrốngnàovàthườnglàtìmđượcnó;chúngtatiếptụchyvọng,toantínhvàmongmuốn.Lịchsửchiếntranhđầyrẫynhữngcâuchuyệnvềnhữngsựđiềuchỉnhvàhoánvịđầykịchtính,ngoạitrừmộtchỗ:sựbaovây.Dùvềmặtvậtchấthaytâmlý,đâylàngoạilệthậtsựđốivớikhảnăngxoaychuyểntìnhthế.

Khiđượcthựchiệnmộtcáchđúngđắn,chiếnlượcnàykhôngtạoramộtkhoảngtrống,mộthyvọngnàođểđốithủcủabạnkhaithác.Họbịbaovây,vàvòngvâyđangthắtchặt.Trongkhônggiantrừutượngcủaxãhộivàthựchiệnchiếntranh,sựbaovâycóthểlàbấtkỳthủđoạnnàođemđếnchođốithủcảmgiácbịtấncôngtừmọiphía,bịdồnvàochântườngvàhoàntoànvôvọngkhôngcòncáchphảncông.Cảmthấyvịvâybủa,nănglựcýchícủahọsẽsuyyếu.GiốngnhưquânZulu,hãygiữlạimộtlựclượngdựbị,nhữngthắtlưngđểhànhđộngkếthợpvớicặpsừngcủabạn-tấncônghọvớinhữnglựclượngnàykhibạnnhậnrasựyếukémcủahọđanglớndần.Hãyđểtìnhthếtuyệtvọngcủahọbủavâytâmtríhọ.Bạnphảilàmchođốithủnhậnbiếtsựthấtbạitừđáytimcủaanhta.MiyamotoMusashi(1584-1645)CÁCYẾUTỐCƠBẢNHàngngànnămtrước,loàingườichúngtasốngmộtcuộcsốngnayđâymaiđó,langthangquanhữngsamạcvàthảonguyên,sănbắtvàháilượm.Thếrồichúngtachuyểnsangsốngtrongnhàvànuôitrồngthựcphẩm.Sựthayđổinàyđemlạichochúngtatiệnnghivàsựkiểmsoát,nhưngởmứcđộnàođóvềmặttinhthầnchúngtavẫncònlànhữngkẻducư:chúngtakhôngthểkhôngcầnđếnkhônggianđểlangthangrongruổivớimộtcảmgiáctựdo.Vớimộtconmèo,nhữngkhônggianchậthẹp,bịvâykíncóthểmangýnghĩathoảimái,nhưngvớichúngtachúnglàhiệnthâncủasựnghẹtthở.Quanhiềuthếkỷ,phảnxạnàyđãmangnhiềutínhchấttâmlýhơn:cảmgiácrằngchúngtacónhữnglựachọntrongmộttìnhthế,mộttươnglaivớinhiềutriểnvọng,chuyểndịchsangmộtđiềugìđógiốngnhưcảmgiácvềkhônggianthoángđãng.Tâmtríchúngtapháttriểnvớinhậnthứcrằngcónhữngkhảnăngvànhữngkhônggianchiếnlượcđểtunghoành.Đảolại,nhậnthứcvềsựbaovâyvềmặttâmlýrấtkhóchịuđốivớichúngta,thườnglàmchúngtaphảnứngtháiquá.Khicóaiđóhayđiềugìđóvâyquanhchúngta-thuhẹpnhữngchọnlựacủachúngta,bủavâychúngtatừmọiphía-chúngtađánhmấtsựkiểmsoátcảmxúcvàphạmnhữngsailầmkhiếnchohoàncảnhtuyệtvọnghơn.Trongnhữngcuộcbaovâyquânsựlớntronglịchsử,mốinguyhiểmlớnnhấtgầnnhưluônđếntừsựkinhhoàngvàrốitrínộitại.Khôngthểnhìnthấyđiềugìđangxảyraởphíangoàivòngvây,mấtliênlạcvớithếgiớibênngoài,nhữngkẻphòngvệcũngđánhmấtýthứcvềthựctạicủahọ.Mộtconthúkhôngthểquansátthếgiớiquanhnósẽtiêuđời.KhitấtcảnhữnggìbạnnhìnthấylàquânZuluđangtiếntớigần,bạnkhôngthểchốngnổisựkinhhoàngvàrốitrí.Trậnchiếncủacuộcsốnghàngngàykhôngdiễnratrênbảnđồmàtrongmộtdạngkhônggiantrừutượngđượcxácđịnhbởikhảnăngcủamọingườitrongviệcthaotúngbạn,hànhđộngchốnglạibạn,hạnchếnănglựccủabạnvàcắtngangthờigianphảnứngcủabạn.Nếubạntraochocácđốithủbấtkỳchỗtrốngnàotrongkhônggiancótínhchấttrừutượnghaytâmlýnày,họsẽkhaithácnó,bấtkểquyềnnăngcủabạntớiđâuhaycácchiếnlượccủabạnxuấtchúngcỡnào.Vìthếhãylàmchohọcảmthấybịbaovây.Thuhẹpcáckhảnănghànhđộngvàkhóachặtnhữnglốithoátcủahọ.Cũngnhưnhữngcưdâncủamộtthànhphốbịbaovâycóthểdầndàmấttrí,đốithủcủabạnsẽnổikhùngvìhọkhôngcóchỗtrốngđểtunghoànhchốngtrảlạibạn.Cónhiềucáchđểbaovâyđốithủ,nhưngcólẽcáchđơngiảnnhấtlàvậndụngtốiđabấtkỳsứcmạnhhaylợithếnàomàbạntựnhiêncóđượcvàomộtchiếnlượcbaovây.TrongcuộcđấutranhnắmquyềnkiểmsoátngànhcôngnghệdầukhíMỹđangrốiloạnvàothậpniên1870,JohnD.Rockefeller-ngườisánglậpvàchủtịchcủaStandardOil-đãhànhđộngtrướchếtlàđểchiếmđộcquyềnngànhhỏaxa,lúcđólàphươngtiệnvậnchuyểndầuchủyếu.Kếđếnôngchuyểnsangnắmquyềnkiểmsoátcácđườngốngdẫnnốiliềncácnhàmáylọcdầuvớiđườngtàu.NhữngnhàsảnxuấtdầuđộclậpphảnứngbằngcáchkếthợpnhaulạiđểxâydựngmộtđườngốngdẫnriêngcủahọchạytừPennsylvaniatớibờbiển,khôngcầnhệthốnghỏaxavàđườngốngcủaRockefeller.Ôngcốmuavùngđấtnằmtrênconđườngcủadựánđó,đượcxâydựngbởimộtcôngtytêngọilàTidewater,nhưngcácđốithủcủaônghoạtđộngquanhông,xâynênmộtđườngốngdẫndầuhìnhzíchzắcsuốtconđườngtớibờbiển.

Rockefellerđãđốimặtvớimộtmôhìnhcổđiểntrongchiếntranh:mộtkẻthùnăngđộngđangtậndụngmọikhoảngtrốngtrongsựphòngvệđểnétránhsựkiểmsoátcủaông,điềuchỉnhvàhọccáchchốnglạiôngsuốtdọcđường.Giảiphápcủaônglàmộtthủthuậtbaovây.Đầutiên,Rockefellerxâydựngđườngdẫntớibờbiểncủachínhông,tohơncủacôngtyTidewater.RồiôngbắtđầumộtchiếndịchmuacổphầntrongcôngtyTidewater,kiếmđượcmộtkhoảnlãithứyếutrongđóvàhoạtđộngtừbêntrongđểpháhủyuytínvàkhuấyđộngmốibấtđồng.Ôngphátđộngmộtcuộcchiếntranhvềgiá,quyếtđịnhlãisuấttrongđườngốngTidewater.VàôngmuacácnhàmáylọcdầutrướckhichúngtrởthànhthânchủcủaTidewater.Năm1882,cuộcbaovâycủaônghoàntất:TidewaterbuộcphảithựchiệnmộtgiaodịchtraochoStandardOilquyềnkiểmsoátvậnchuyểndầutheođườnghànghảithậmchícònlớnhơnmứcnócótrướccuộcchiếntranh.PhươngphápcủaRockefellerlàtạonênmộtáplựckhôngngừngtừcàngnhiềuphíacàngtốt.Kếtquảlàsựbốirốicủanhữngnhàsảnxuấtdầuđộclập-họkhôngthểbiếtôngđãmởrộngsựkiểmsoáttớimứcnào,nhưngdườngnhưnórấtrộnglớn.Họvẫncònkhảnăngchọnlựaởthờiđiểmbịbaovây,nhưnghọđãkiệtsứcvàbuộcphảitinrằngcuộcchiếnđấulàvôvọng.CuộcbaovâyTidewatercóthểthựchiệnđượclànhờởnhữngtiềmnăngdồidàotheocáchbốtrícủaRockefeller,nhưngôngsửdụngnhữngtiềmlựcnàykhôngchỉvềmặtthựctếmàcònvềmặttâmlý,tạonênmộtấntượngvềchínhôngnhưlàmộtkẻthùkhôngbiếtmệtmỏi,kẻkhôngđểlộmộtkẽhởnàochođốithủluồnqua.Ôngchiếnthắngkhôngchỉnhờđãchirakhánhiềumàcònbởicáchsửdụngcáctiềmlựcđểtạoraáplựctâmlý.Đểbaovâykẻthù,bạnphảisửdụngbấtcứthứgìmìnhthừathãi.Nếubạncómộtquânđộilớn,hãydùngnóđểtạoramộtbềngoàirằnglựclượngcủabạncóởkhắpnơi,mộtáplựcvâyquanh.ĐólàcáchmàToussaintI’OuvertuređãchấmdứtchếđộnôlệởnơingàynaylàHaiti,vàocuốithếkỷ18,vàgiảiphónghònđảokhỏiáchthốngtrịcủaPháp:ôngsửdụngquânsốlớnhơncủamìnhđểtạocảmgiáctrongnhữngngườidatrắngtrênđảorằnghọbịvâyquanhmộtcáchvôvọngbởimộtlựclượngthùđịch.Khôngmộtnhómthiểusốnàocóthểchịuđựngnổicảmgiácđólâu.Ghinhớ:sứcmạnhcủasựbaovâynóichocùnglàvềmặttâmlý.Khiếnchođốithủcảmthấydễbịtổnthươngtrênnhiềuphíacũngtốtnhưbaovâyhọvềmặtvậtchất.ỞgiáopháiShiitecủađạoIslamvàothếkỷ11và12,cómộtnhómvềsaugọilàNhómámsátđãpháttriểnchiếnlượcgiếtnhữnglãnhtụIslamgiáochủchốtđãcốkhủngbốgiáopháinày.Phươngphápcủahọlàcàimộtkẻámsátvàonộibộcủamụctiêu,thậmchílàlàmvệsĩchongườiđó.Nhẫnnạivàcóhiệuquả,trongnhiềunămNhómámsátđãcóthểgieorắcnỗisợhãirằnghọcóthểtấncôngvàobấtkỳlúcnàovàvàobấtkỳai.Khôngmộtnhàvuahaytểtướngnàocảmthấyantoàn.Kỹthuậtnàylàmộtnghệthuậtcótínhtiếtkiệmbậcthầy,vìrốtlạiNhómámsátchỉthậtsựgiếtrấtítngười,thếnhưngmốiđedọacủahọđemđếnchogiáodânmộtquyềnlựcchínhtrịtolớn.Mộtvàiđònđúnglúcđểkhiếnkẻthùcảmthấytổnthươngtheonhiềucáchvàtừnhiềuhướngcũngsẽmanglạichobạnđiềutươngtự.Thườnglàtrênthựctế,íthơnởđâycónghĩalànhiềuhơn:quánhiềuđòntấncôngsẽđưatớichobạnmộthìnhdáng,mộttínhcách-mộtđiềugìđóđểphíakiaphảnứnglạivàpháttriểnmộtchiếnlượcđểđấutranh.Thayvìthế,nêntỏramơhồhưảo.Làmchocácthủthuậtcủabạnkhômgthểnàotiênđoánđược.Nhữngcuộcbaovâytâmlýcủabạnsẽhiểmácvàhoànhảohơn.Tốtnhấtlànhữngcuộcbaovâynhằmvàonhữngkhảnăngbịtổnthươngsẵncó,cốhữucủakẻthù.Vậyhãycẩnthậnvớinhữngdấuhiệucủasựngạomạn,khinhsuất,haycácnhượcđiểmtâmlýkhác.KhiWinstonChurchillnhậnratínhnếthoangtưởngởAdolfHitler,ônghànhđộngđểtạonênấntượngrằngpheTrụccóthểbịtấncôngtừmọinơi-Balkans,Ý,miềnđôngPháp.CácnguồntiềmlựccủaChurchillkhánghèonàn;ôngchỉcóthểgợitớinhữngkhảnăngnàythôngquamẹolừagạt.Nhưngthếđãđủ:mộtkẻnhưHitlerkhôngthểchịunổiýnghĩcóthểtổnthươngtừbấtkỳhướngnào.Chotớinăm1942,cáclựclượngcủaôngtađãtrảidàiquanhữngkhuvựcrộnglớncủachâuÂu,vàmánhkhóecủaChurchillkhiếnôngtatrảinómỏngthêmra.Vàomộtthờiđiểm,mộtđònnghibinhđơngiảnởBalkanskhiếnôngtagiữlạicáclực

lượngdựtínhxâmlượcNga,màcuốicùngđãkhiếnôngtrảmộtgiáđắt.Hãynuôidưỡngnhữngnỗisợhãicủanhữngkẻhoangtưởngvàhọsẽbắtđầutưởngtượngranhữngcuộctấncôngmàthậmchíbạnchưabaogiờnghĩtới;bộnãoquánóngcủahọsẽgiúpíchnhiềuchocuộcbaovâycủabạn.KhitướngHannibalcủaCarthageđanghoạchđịnhcáimàhóaracólẽlàcuộcbaovâydữdộinhấttronglịchsử-chiếnthắngcủaôngtrongtrậnCannaenăm216trCN.,ôngnghecácđiệpviêncủamìnhbáorằngmộttrongnhữngviêntướngLaMãđốiđịch,Varro,làmộtgãnóngnảybộpchộp,ngạomạnvàkhinhngười.QuânsốcủaHannibalchỉbằngphânnửaquânsốđịch,nhưngôngđãcóhaiquyếtđịnhchiếnlượcxoaychuyểnđượctìnhthế.Đầutiên,ôngdẫndụquânLaMãtớimộtđịahìnhnhỏhẹp,nơiquânsốđôngcủanósẽkhóbềxoaytrở.Thứhai,ônglàmsuyyếutrungtâmcáctuyếncủamình,đặtnhữngcánhquânvàkỵbinhgiỏinhấtởhaiđầuméngoàicủacáctuyến.DướisựdẫndắtcủaVarronhẹdạ,quânLaMãtấncôngvàotrungtâm,đãđượcbỏlỏngvàngàycàngtiếnxahơn.Khinày,giốngnhưquânZuluđãbaovâyquânAnhvàogiữahainhánhsừng,haiđầungoàicủatuyếnquânCarthageépvàotrong,vâychặtquânLaMãtrongmộtvòngômchặtchẽvàchếtngười.Nhữngkẻbốcđồng,mạnhbạovàngạomạnthườngđặcbiệtdễmắcvàonhữngcáibẫycủacácchiếnlượcbaovây:hãyvờnhưsuyyếuhayngờnghệchvàhọsẽtấncôngmãimàkhônghềdừnglạiđểtựhỏihọđangtớiđâu.Nhưngbấtkỳmộtyếuđiểmvềcảmxúcởphíađốithủ,hoặcbấtkỳmongmuốnlớnlaohoặckhátkhaochưathựchiệnnàocũngcóthểtrởthànhmộtthànhtốcủasựbaovây.ĐólàcáchmàIranđãbaovâyBanđiềuhànhcủaTổngthốngRonaldReagannăm1985-86,trongcáigọilàvụáppheIran-Contra[Iran-ContraAffair].MỹđangdẫnđầumộtlệnhcấmvậnquốctếviệcbánvũkhítớiIran.Trongviệcchốnglạicuộctẩychaynày,IrannhậnrahaiyếuđiểmcủaMỹ:thứnhất.QuốcHộiđãcắtgiảmngânsáchtàitrợchocuộcchiếncủapheContraschốnglạichínhphủSandinistaởNicaragua,vàthứhai,BanđiềuhànhđangnáođộngsâusắcbởiconsốgiatăngcủanhữngngườiMỹđangbịbắtlàmcontinởTrungÁ.Lợidụngnhữngvụviệcnày,IrancóthểdẫndụngườiMỹvàomộtcáibẫygiốngnhưcáibẫyCannae:họsẽhànhđộngđểgiảiphóngnhữngcontinvàbímậttàitrợchonhómContrasđểđổilấyvũkhí.Việcnàydườngnhưquátốtkhôngcógìđểchốngđối,nhưngkhiMỹbướcxahơnvàochiếcmàngnhệnlámặtlátráinày(nhữnggiaodịchhậutrường,nhữngcuộchọpbímật)họcóthểnhậnrachỗtrốngđểtunghoànhcủamìnhdầnthuhẹplại:Irancóthểyêucầunhiềuhơnvàđánhđổilạiíthơn.CuốicùnghọđượckhánhiềuvũkhítrongkhiMỹchỉđượcmộtnắmcontinvàkhôngđủtiềnđểtạonênthayđổiởNicaragua.Tệnhấtlà,Irancôngkhaivớicácnhàngoạigiaokhácvềnhữnggiaodịch“bímật”này,khépkínvòngvâycủahọbằngcáchđảmbảorằngnósẽđượctiếtlộrachocôngchúngMỹ.Vớinhữngquanchứccóliênquanđếnvụápphenày,khôngcònconđườngnàođểthoátkhỏicáimớbùngnhùngmàhọđãbịlôivào.Cảmthấysứcépnặngnềtừmọiphíakhithôngtinvềvụgiaodịchđượcđưaracôngchúng,cácnỗlựcđểcheđậyhaylýgiảinóchỉkhiếnchotìnhthếthêmtồitệ.Khidẫndụkẻthùvàomộtcáibẫynhưthế,hãyluôncốlàmchohọcảmthấynhưthểchínhhọđangkiểmsoáttìnhhuống.Họsẽtiếnxahơntheoýmuốncủabạn.NhiềungườiMỹdínhvàovụIran-ContrađãtừngtinrằnghọlàngườiđanglừabịpnhữngngườiIranngâythơ.Cuốicùng,đừngchỉđơngiảnhànhđộngđểbaovâycáclựclượnghoặccáccảmxúcnhấtthờicủađốithủ,màhơnthế,nênbaovâytoànbộchiếnlượccủahọ-thậtsựlàtoànbộcấutrúckháiniệmcủahọ.Hìnhthứctốithượngnàycủasựbaovâybaogồmtrướchếtlàviệcnghiêncứucácbộphậncứngnhắc,cóthểdựbáotrongchiếnlượccủađốithủ,rồivạchramộtchiếnlượcmớimẻcủachínhbạnvượtrakhỏikinhnghiệmcủahọ.KhichiếmlấyquânđộicủaHồigiáo,Nga,BaLan,HungaryvàhệcácdântộcTeutonic,quânMôngCổkhôngchỉđơngiảnđánhbạihọ,màđãhủydiệthọ-bằngcáchphátminhramộtkiểuthứcchiếntranhcơđộngmớiđểsửdụngchốnglạimộtkẻthùsalầytrongnhữngphươngthứcchiếntranhcổxưahàngnhiềuthếkỷ.Kiểughépđôibấttươngxứngvềchiếnlượcnàycóthểdẫntớichiếnthắngkhôngchỉtrongmộttrậnđánhbấtkỳmàcảtrongnhữngchiếndịchvĩmômụctiêutốihậutrongbấtkỳdạngthứcchiếntranhnào.

Tưliệu:Nhốtmộtconkhỉvàochuồng,vànócũnggiốngnhưmộtconheo,khôngphảivìnókhôngthôngminhvànhanhnhẹn,màvìnókhôngcóchỗđểtựdothựchiệnnhữngkhảnăngcủamình.

HoàiNamTử(thếkỷ2trCN.)

Hìnhảnh:Sợithònglọng.Khinóđãtròngvàocổ,khôngcònlốithoát,khôngcònhyvọng.Vớiýnghĩbịmắcvàodâythònglọng,kẻthùsẽtrởnêntuyệtvọng,nhữngnỗlựcđiêncuồngđểthoátrachỉkhiếnchosựhủydiệtcủanótớinhanhhơn.

HOÁNVỊNguycơcủaviệcbaovâylàtrừkhinóhoàntoànthànhcông,nócóthểđưabạnvàomộtvịtrídễtổnthương.Bạnđãcôngkhaicáckếhoạchcủamình.Kẻthùbiếtrằngbạnđangcốtiêudiệtnó,vàtrừkhibạncóthểnhanhchóngtungquảđấmhạđován,nósẽhànhđộngmộtcáchđiêncuồngkhôngchỉđểtựvệmàcònđểtiêudiệtbạn-bởilúcnàysựhủydiệtcủabạnlàsựantoàncủanó.Mộtsốkẻbịthấtbạitrongviệcbaovâysauđóđãpháthiệnrarằngmìnhbịkẻthùbaovâyngượclại.Chỉdùngchiếnlượcnàykhibạncómộtcơmayhợplýđểđưanótớimộtkếtthúcmàbạnmongmuốn._________________

1. Đâylàmộtvụtaitiếnglớnnhấttrongthậpniên1980vàtheomộtsốngười,nólàlớnnhấttronglịchsửnướcMỹ.BanđiềuhànhchínhphủcủaReagan(Reagan’sAdminis-tration)đãgiúpbánvũkhísangIranvàdùngsốtiềnthuđượctàitrợchonhómContras.Vụscandalnàyđãbịtiếtlộvàotháng11-1986.TổngthốngReaganchốibỏvụviệcnàytrênđàitruyềnhìnhquốcgia.Tuynhiên,mộttuầnsau,vàongày13/11/1986ônglạixácnhậntrênlànsóngvôtuyếnlàcóviệcđónhưnglạichốibỏviệcdùngmộtphầncủacuộctraođổinàychonhữngcontin.(ND)

2. Contras:MộtnhómdukíchchốngcộngởNicaragua.(ND)

20

LÀMCHOKẺTHÙSUYYẾUCHIẾNLƯỢCGẶTKHILÚACHÍN

Bấtkểbạnmạnhmẽthếnào,việcchiếnđấuliênmiênsẽgâykiệtquệ,phảitrảgiácaovàlàmmấtđitínhsángtạo.Nhữngchiếnlượcgiakhônngoannóichungthíchdùngmưulượchơn:ngaytừtrướclúctrậnchiếnbắtđầuhọtìmnhữngcáchđểđặtđốithủcủamìnhvàonhữngvịtríyếugiúpđưađếnchiếnthắngdễdàngvànhanhchóng.Nhửchokẻthùchiếmlấynhữngvịtrícóvẻnhưhấpdẫnnhưngthậtrachỉlànhữngcạmbẫyvànhữnglốiđimùquáng.Nếuvịtrícủahọmạnh,hãylàmchohọtừbỏnóbằngcáchdẫndụhọvàomộtcuộcsănvịttrời.Tạoranhữngtìnhthếlưỡngnan:đềranhữngmưuchướcđemđếnchohọkhảnăngchọnlựanhữngcáchphảnứng-tấtcảchúngđềutệhại.Đưasựrốiloạnvàmấttrậttựvàohướngđicủahọ.Nhữngđốithủrốitrí,nảnlòngvàgiậndữgiốngnhưtráichíntrêncành:mộtcơngiónhẹnhấtcũngđủlàmchochúngrụngxuống.

CHIẾNTRANHMƯULƯỢCXuyênsuốtlịchsửcóthểxácđịnhrahaiphongcáchthựchiệnchiếntranhkhácbiệtnhau.Cổnhấtlàchiếntranhtiêuhao:kẻthùđầuhàngvìbạnđãgiếtquánhiềungườicủanó.Mộtviêntướngtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhtiêuhaosẽtrùtínhcáccáchthứcđểápđảođốiphươngbằngquânsốlớnhơn,haybằngthếtrậncóthểgâytổnhạinhiềunhất,vớikỹthuậtquânsựcaohơn.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,chiếnthắngtùythuộcvàoviệclàmchođốiphươngkiệtquệ.Ngaycảvớikỹthuậtkhácthườngngàynay,thựchiệnchiếntranhtiêuhaocũnggiảnđơnmộtcáchđángchúý,lợidụngvàonhữngbảnnăngbạolựcnhấtcủaloàingười.Quanhiềuthếkỷ,vàđángkểnhấtlàởTrungQuốcthờicổđại,mộtphươngthứcthựchiệnchiếntranhthứhaiđãđượcpháttriển.Điểmnhấnởđâykhôngphảilàviệctiêudiệtđốiphươngtrongtrậnchiếnmàlàmnósuyyếuvàmấtcânbằngtrướckhitrậnchiếnbắtđầu.Ngườichỉhuysẽdùngmưumẹođểlàmrốitrí,chọcgiậnvàđặtkẻthùvàomộtvịtrítồi-phảichiếnđấutừdướichânđồilên,hoặcđốimặtvớigióvàánhnắng,hoặctrongmộtkhônggiantùtúng.Trongloạichiếntranhnày,mộtquânđộicơđộngcóthểhữuhiệuhơnmộtquânđộidùngcơbắpnhiều.

TriếtlýthựchiệnchiếntranhmưulượcđãđượcTônTửhệthốnghóatrongquyểnBinhpháp,viếttrongthờikỳChiếnquốcởTrungHoa,từthếkỷthứ5đếnthứ3trướcCôngnguyên-trênhaitrămnămcủanhữngchukỳleothangchiếntranhtrongđósựtồnvongcủamộtnướcphụthuộcvàoquânđộivàcácchiếnlượcgiacủanó.ĐốivớiTônTửvànhữngngườicùngthời,hiểnnhiênphítổnchiếntranhđãvượtxakhỏiconsốvềnhânmạng:nóbaogồmsựmấtmátvềcácnguồntiềmlực,thiệnchíchínhtrịvàsựsuygiảmvềtinhthầnởnhữngbinhlínhvàthườngdân.Nhữngphítổnnàycứmãichấtcaolêntheothờigianchotớikhicuốicùngngaycảmộtquốcgiathiệnchiếnnhấtcũngtrởnênkiệtquệ.Nhưngthôngquamưulượctàitình,mộtquốcgiacóthểtiếtkiệmchonónhữngphítổncaođóvàvẫnpháttriểnmộtcáchthắnglợi.Mộtkẻthùđãbịlừavàothếyếusẽdễdàngkhôngchốngnổiáplựcvềtâmlý;ngaytrướclúctrậnchiếnbắtđầu,nóđãkhởisựsụpđổmộtcáchkhónhậnravàsẽđầuhàngmộtcáchdễdàng.

NhiềuchiếnlượcgiaởbênngoàichâuÁ-nổibậtnhấtlàNapoleonBonaparte,đãsửdụngmộtcáchxuấtsắcchiếntranhmưulược.Nhưngnóichung,chiếntranhtiêuhaođãngấmsâuvàocáchthứctưduycủaphươngTây-từHyLạpcổđạichotớinướcMỹhiệnđại.Trongmộtnềnvănhóatiêuhao,cácýtưởngtựnhiênhướngtớicáchlàmthếnàođểchếngựcácnanđề,cácchướngngạivật,nhữngkẻđốikhángvớichúngta.Tronggiớitruyềnthông,điểmnhấnđượcđặtvàonhữngtrậnchiếnlớn,dùlàtrongchínhtrịhoặctrongnghệthuật-cáctìnhhuốngkhôngthayđổitrongđócónhữngkẻthắngvàngườibại.Mọingườibịlôikéovàovòngcảmtínhvàkịchtínhtrongbấtkỳcuộcđốichọinào,chứkhôngphảilànhữngbướcdẫntớicuộcđốichọiđó.Nhữngcâuchuyệnđượckểlạitrongnhữngnềnvănhóanhưthếđềubịláivềnhữngthờiđiểmchiếntranh,mộtthôngđiệptinhthầnđượcraogiảngchotớiphútcuổi(tráivớinhữngchitiếtđượckểnhiềuhơn).Trênchópđỉnhcủatấtcảmọichuyện,cáchthứcchiếnđấunàycóvẻnhưcónhântínhhơn,đángtrọnghơnvàtrungthựchơn.

Hơntấtcảmọiđiều,chiếntranhmưulượclàmộtcáchthứctưduykhácbiệt.Điểmquantrọngởđâylàtiếntrình-nhữngbướctiếnhướngtớitrậnchiếnvàcáchthứclàmthếnàođểthaotácchúngnhằmkhiếnchocuộcđốiđầuítphítổnvàbạolựchơn.Nhữngtrậnchiếnthậtralànhữngảotưởngđầykịchtính,nhữngkhoảnhkhắcngắnngủitrongdòngchảylớnhơncủacácsựkiện.Chúnglinhhoạt,năngđộngvàcóthểchịuđượcsựthayđổithôngquachiếnlượccẩntrọng.Cáchtưduynàykhôngthấycógìlàvinhdựhayđạođứctrongviệclãngphíthờigian,nănglượngvàsinhmạngquanhữngtrậnchiến.Thayvìthế,cáccuộcchiếntranhtiêuhaođượcxemlàlườinhác,phảnánhmộtkhuynhhướngsơkhaicủaconngườitrongviệcđánhtrảmộtcáchđốiphó,khôngcóchúttưduy.

Trongmộtxãhộiđầyrẫynhữngchiếnbinhtiêuhao,bạnsẽtìmđượcmộtlợithếtạmthờibằngcáchchuyểnsangmưulược.Tưduytheotiếntrìnhcủabạnsẽtrởnênlinhhoạthơn,đứngvềphíacuộcsốnghơnvàbạnsẽcóthểlợidụngnhữngkhuynhhướngcứngnhắc,ámảnhvìchiếntrậncủanhữngngườiquanhbạn.Bằngcáchluôntưduytrướchếtvềtìnhthếbaoquátvàcáchlàmthếnàođểlừamọingườivàonhữngvịthếyếuhơnthayvìđánhnhauvớihọ,bạnsẽlàmchonhữngtrậnchiếncủabạnítmáuđổhơn–mộtđiềukhônngoannếubạnmuốncómộtsựnghiệplâubềnvàgặtháinhiềukếtquả,vìcuộcđờithìdàivàxungđộtlàvôtận.Vàmộtcuộcchiếntranhmưulượccũngcótínhquyếtđịnhgiốngnhưmộtcuộcchiếntranhtiêuhao.Hãynghĩvềviệclàmsuyyếukẻthùgiốngnhưviệcchờchochúngchínmuồinhưngũcốc,sẵnsàngđểthuhoạchvàothờiđiểmđúng.Sauđâylàbốnnguyêntắccơbảncủachiếntranhmưulược:Vạchramộtkếhoạchgồmnhiềuphânnhánh.Chiếntranhmưulượcphụthuộcvàoviệchoạchđịnh,vàkếhoạchphảiđúng.Nếunóquácứngnhắc,bạnsẽkhôngcònchỗtrốngđểđiềuchỉnhnhữngrốiloạnkhôngthểtránhđượcvànhữngxungđộtchiếnlượctrongchiếntranh;nếunóquálỏnglẻo,nhữngsựkiệnkhôngthểdựbáosẽgâyrốitrívàápđảobạn.Mộtkếhoạchhoànhảobắtnguồntừmộtphântíchthậttỉmỉvềhoàncảnh;nóchophépbạnquyếtđịnhhướngtốtnhấtđểđitheohoặcvịtríhoànhảođểchiếmlĩnhvàđềranhiềukhảnăngđầyhiệuquả(cácphânnhánh)đểchọnlựa,phụthuộcvàocáimàkẻthùnémsangchobạn.Mộtkếhoạchcónhiềuphânnhánhchophépbạnthaotúngđượckẻthùvìnhữngphảnứngcủabạnđốivớicáctìnhhuốngthayđổinhanhhơnvàhợplýhơn.Tạochomìnhchỗtrốngđểtunghoành.Bạnkhôngthểcơđộng,bạnkhôngthểtunghoànhmộtcáchtựdo,nếubạntựđưamìnhvàonhữngkhônggiantùtúnghoặctựtróibuộcvàonhữngvịtríkhôngchophépbạndichuyển.Hãyxemkhảnăngđểdichuyểnvàduytrìnhiềulựachọnhơnkẻthùlàđiềuquantrọnghơnviệccứômgiữnhữnglãnhthổhaytàisản.Bạncầnkhônggianmởchứkhôngphảilànhữngvịtríchết.Điềunàycónghĩalàđừngtựgánhlênvaimìnhnhữngràngbuộcsẽlàmhạnchếcácchọnlựa.Nhucầuđốivớikhônggianvừacótínhtâmlývừacótínhvậtchất:bạnphảicómộttâmtrítựdođểtạorabấtkỳđiềugìxứngđáng.Đemđếnchokẻthùnhữngtìnhthếlưỡngnanchứkhôngphảilànhữngrắcrối.Đasốcácđốithủcủabạncóthểkháthôngminhvàcótiềmlực;nếunhữngmưulượccủabạnchỉđơngiảnđưađếnchohọnhữngrắcrối,chắcchắnhọsẽgiảiquyếtđượcchúng.Nhưngvớimộttìnhthếlưỡngnanthìkhác:bấtkểhọlàmđiềugì,bấtkểhọphảnứngcáchnào–rútlui,tiếntới,ởyêntạichỗ-họvẫncònnằmtrongvòngrắcrối.Hãylàmchomọikhảnăngchọnlựađềutệhại:vídụ,nếubạndùngmưumẹothậtnhanhđốivớimộtđiểm,bạncóthểbuộckẻthùhoặcchiếnđấutrướckhisẵnsànghoặcrútlui.Hãycốthườngxuyênđặthọvàonhữngvịtrícóvẻhấpdẫnnhưngthậtralàcạmbẫy.Tạorasựhỗnloạntốiđa.Kẻthùcủabạncậyvàokhảnăngthấuhiểubạn,ýthứcđượcmộtsốdựtínhcủabạn.Mụctiêucủanhữngmưuchướccủabạnlàphảibiếnđiềuđóthànhchuyệnbấtkhảthi,khiếnkẻthùcủabạnlaovàomộtcuộcsănvịttrờinhữngthôngtinvônghĩa,tạorasựmơhồvềcáchthứcbạnsắpsửaphónglên.Càngphávỡkhảnăngnhậnđịnhvềbạncủamọingười,bạncàngtiêmnhiễmnhiềurốiloạnhơnvàohệthốngcủahọ.Sựhỗnloạnmàbạntạoraphảiđượckiểmsoátvàcómụcđích,ítralàvềphầnbạn.Sựhỗnloạnmàkẻthùgánhchịuthìlạigâysuynhượcvàtànphá.

Thếnênthắngtrămtrậnkhôngphảilàtàicaocủahọ;tàicaocủahọlàkhuấtphụcquânthùmàkhôngcầnphảiđánhnhau.

TônTử(thếkỷ4trCN.)

CÁCVÍDỤLỊCHSỬ1.Ngày10/11/1799,NapoleonBonapartehoàntấtđònkếtthúcđưaôngtớiquyềnlựcvớitưcáchtổngtàithứnhất,tạochoôngsựkiểmsoátgầnnhưhoàntoànnướcPháp.Tronghơn10

năm,Phápđãbịnáođộngvìcáchmạngvàchiếntranh.Lúcnày,khiđãnắmquyềncaitrị,nhucầukhẩnthiếtnhấtcủaNapoleonlàhòabình,đểđấtnướccóthờigianhồiphụcvàbảnthânôngcóthờigianđểcủngcốquyềnlựccủamình–nhưnghòabìnhkhôngđếnmộtcáchdễdàng.PhápcómộtkẻthùkhôngđộitrờichungởÁo,vànóđãđưahailựclượnglớnratrận,sẵnsàngdichuyểnđểtấncôngNapoleon:mộtởphíađôngsôngRhinevàmộtởmiềnbắcÝdướiquyềncủaTướngMichaelMelas.QuânÁorõràngđanghoạchđịnhmộtchiếndịchthenchốt.Chờđợilàquánguyhiểm;Napoleonphảinắmlấythếchủđộng.ÔngphảiđánhbạiítralàmộttronghailượnglựcnàynếumuốnépÁođàmphánhòabìnhtheonhữngđiềukiệncủamình.MộtconbàichủmàôngđãcólànhiềuthángtrướcmộtlựclượngquânđộiPhápđãnắmquyềnkiểmsoátThụySỹ.CũngcónhiềuquânđoànPhápkhácởmiềnbắcÝ,màNapoleonđãđưasangÁonhiềunămtrướcđó.Đểhoạchđịnhchiếndịchthậtsựđầutiêndướiquyềnchỉđạocủamình,Napoleontựgiammìnhtrongphòngnhiềungày.Thưkýcủaông,LouisdeBourienne,nhớlạiđãnhìnthấyôngcúimìnhtrênnhữngtấmbảnđồnướcĐức,ThụySỹvàÝtolớntrảidàitrênsànnhàtừváchnàytớiváchkiacủagianphòng.Nhữngcáibàngiấychấtcaonghệucácbảnbáocáotrinhsát.Trênhàngtrămthẻghichúđượcxếpvàonhữngcáihộp,NapoleonđãtínhtoáncácphảnứngcủaquânÁođốivớicáccuộcđộtkíchmàôngđanghoạchđịnh.Tựlẩmbẩmmộtmình,ôngnghiềnngẫmtừngđộihìnhtấncôngvàphảncông.Cuốitháng3/1800,NapoleonrờikhỏivănphòngvớimộtkếhoạchchiếndịchởmiềnbắcÝvượtxakhỏibấtkỳđiềugìmànhữngviêntướngcủaôngtừngthấytrướcđó.Vàogiữatháng4,mộtlựclượngPhápdướiquyềnTướngJeanMoreausẽbăngquasôngRhinevàđẩylùiquânđộiphíađôngÁovềBavaria.KhiđóNapoleonsẽdẫn5vạnquân,đãtớiThụySỹtừtrước,tiếnvàomiềnbắcÝthôngquanhiềuconđèokhácnhautrêndãyAlps.LúcnàyMoreausẽđiềumộttrongnhữngsưđoàncủaôngtiếnvềnamvàđitheoNapoleonsangÝ.LúcđầulựclượngcủaMoreaudichuyểnvàoBavaria,rồisauđócácsưđoànsẽrảiráctiếnvàoÝ,gâyrốitríchoquânÁonhưcácdựtínhcủaNapoleon.VànếulựclượngÁoởsôngRhinebịđẩyvềphíađông,nósẽcáchquáxađểhỗtrợchoquânÁoởbắcÝ.KhivượtquadãyAlps,NapoleonsẽtậptrungcáclựclượnglạivàsápnhậpvàocácsưđoàncủaTướngAndréMassenađãđóngsẵnởbắcÝ.Khiđó,ôngsẽđiềumộtphầnlớnlựclượngtớithịtrấnStradella,cắtđứtliênlạcgiữaMelasởbắcÝvàchỉhuysởởÁo.KhicáccánhquâncủaMelasđãbịcôlậpvàquâncơđộngcủaPhápđãtớiđịabàncủahọ,Napoleonsẽcónhiềulựachọnngonlànhđểbẻgãyvàtiêudiệtchúng.Ởmộtthờiđiểm,khiôngđangmôtảkếhoạchnàyvớiBourienne,NapoleonnằmdàitrêntấmbảnđồkhổnglồtrênsànnhàvàghimmộtcáikimgútvàokếthịtrấnMarengo,nằmgiữatrungtâmchiếntrườngcủaÝ.“Tôisẽđậptanôngtaởđây”,ôngbảo.Mộtvàituầnsau,khiNapoleonbắtđầuđiềuđộngcáclựclượng,ôngnhậnđượcvàitinxấu:MelasđãđánhbậtôngbằngcáchtấncôngquânđộicủaMassenaởbắcÝ.MassenabuộcphảiluivềGenoa,nơiquânÁonhanhchóngbaovâyôngta.Mốinguyởđâyrấtlớn:nếuMassenađầuhàng,quânÁocóthểtrànvàomiềnnamnướcPháp.Ngoàira,NapoleonđãtínhdựavàolựclượngcủaMassenađểgiúpôngđánhbạiMelas.Thếnhưngôngnhậnnhữngtintứcnàyvớitháiđộthảnnhiênlạlùngvàchỉđơngiảnđưaravàiđiềuchỉnh:ôngchuyểnnhiềuquânhơnsangThụySỹvàgửitintớiMassenarằngôngtaphảilàmbấtkỳđiềugìtrongkhảnăngđểcầmcựtrongítnhấttámtuần,giữchânMelastrongkhiNapoleondichuyểntớiÝ.Trongvòngmộttuầnlạicóthêmnhiềutinnóng.SaukhiMoreaubắtđầuchiếndịchđẩyquânÁoluilạikhỏisôngRhine,ôngtừchốichuyểnsưđoànmàNapoleondựtínhđiềusangÝ,thanphiềnrằngôngkhôngthểđểchonóđi.Thayvìthế,ôngcửmộtsưđoànnhỏvàítkinhnghiệmhơn.QuânPhápởThụySỹđãbắtđầucuộcvượtnúiAlpsnguyhiểm.NapoleonkhôngcònchọnlựanàokhácngoàiviệcnhậnnhữnggìMoreautraocho.Ngày24/5,NapoleonđãđưaquânđộitớiÝantoàn.SaysưavớicuộcvâyhãmởGenoa,MelasphớtlờnhữngbảnbáocáovềnhữngcuộctiếnquâncủaPháplênhướngbắc.Kếtiếp,NapoleontiếntớiMilan,gầnStradella,nơiôngcắtđứttuyếnthôngtinliênlạccủaÁonhưđãdựtính.Lúcnày,nhưmộtconmèođangrìnhmồi,ôngcóthểchờchoMelaschúýtớicáibẫymàôngtađanglọtvàovàcốđánhmởđườngthoátkhỏinóởgầnMilan.

Tuynhiên,ngày8/6,mộtlầnnữanhữngtinxấulạitớitaiNapoleon:haituầntrướcthờihạnônghyvọng,Massenađãđầuhàng.LúcnàyNapoleoncònítquânhơn,vàMelasđãchiếmđượcmộtcứđịamạnhởGenoa.Từlúckhởiđầu,chiếndịchđãgặpkhókhănvớinhữngsailầmvànhữngsựkiệnkhôngdựđoánđược-cuộctấncôngsớmhơncủaquânÁo,cuộcrútluicủaMassenavàomộtcáibẫyởGenoa,sựbấttuâncủaMoreau,vàgiờđâylàsựđầuhàngcủaMassena.ThếnhưngtrongkhinhữngngườiphụtácủaNapoleonesợđiềutệnhất,bảnthânôngkhôngchỉgiữđượcvẻthảnnhiên,màdườngnhưcònkíchđộngmộtcáchlạlùngvớinhữngđiềuxuixẻonày.Theocáchnàođóôngcóthểrútratừchúngnhữngcơhộimàmọingườikhácđềukhôngthấyđược-vàvớiviệcmấtGenoa,ôngđãnhậnracơhộilớnnhất.Ôngnhanhchóngthayđổikếhoạch;thayvìchờởMilanđểMelastìmtới,ôngđộtnhiêndàncácsưđoàncủamìnhthànhmộttấmlướirộngvềhướngtây.Theodõimộtcáchsátsaoconmồicủamình,NapoleonthấyrằngMelasđangbịthôimiênbởinhữngchuyểnđộngcủacácsưđoànPháp–mộtsựdodựchếtngười.NapoleonđiềumộtsưđoàntheohướngtâytớiMarengo,gầnvớiquânÁoởGenoa,gầnnhưlànhửchohọtấncông.Độtngột,sángngày14/7,họcắncâu,vớimộtsứcmạnhđángkinhngạc.LầnnàychínhNapoleonlàngườiphạmsailầm;ôngđãkhôngmongquânÁotấncôngsuốtnhiềungày,vàcácsưđoàncủaôngđãrảiraquárộngđểcóthểhỗtrợông.QuânÁoởMarengođônghơnquânônggấpđôi.Ônggửinhữngthôngđiệpkhẩntớikhắpphíađểyêucầuchiviện,rồidàntrận,hyvọngcóthểcầmcựchotớikhiquânchiviệntới.Nhiềugiờtrôiquamàkhôngcódấuhiệucủamộtsựtrợgiúpnào.CácphòngtuyếncủaNapoleonyếudần,vàvàolúc3giờchiềuquânÁocuốicùngcũngchọcthủngphòngtuyến,buộcquânPháprútlui.Đâylàtaihọacuốicùngtrongchiếndịch,thếnhưnglạilàkhoảnhkhắcchóisángcủaNapoleon.Dườngnhưôngđượccổvũbởicáchthứccuộcrútluidiễnra,quânPháptảnmácravàquânÁođuổitheohọ,khôngcókỷluậtvàsựcốkết.Phingựagiữanhữngngườirútluixanhất,ôngtậphợphọlạivàchuẩnbịchohọphảncông,hứavớihọrằngcáclựclượngchiviệnsẽtớitrongvòngvàiphút–vàôngnóiđúng.LúcnàynhữngsưđoànPhápùatớitừmọiphía.Trongkhiđó,Áođãđểchocáchàngquânrơivàotìnhtrạnghỗnloạn,vàchoángvángkhithấymìnhđangđốimặtvớinhữnglựclượngmớidướiđiềukiệnnày,họdừnglạivànhườngđấtchomộtcuộcphảncôngđượctổchứcmộtcáchnhanhchóngcủaPháp.Trước9giờtối,quânPhápđãđánhbạihọmộtcáchthảmbại.NhưNapoleonđãtiênđoánvớichiếckimgúttrêntấmbảnđồ,ôngđãgặpvàđánhbạikẻthùởMarengo.Vàithángsau,mộthòaướcđượckýkết,đemđếnchoPhápnềnhòabìnhmànórấtcần,mộtnềnhòabìnhkéodàigầnbốnnăm.DiễndịchChiếnthắngcủaNapoleonởMarengocóvẻnhưdựavàokhánhiềumaymắnvàtrựcgiác.Nhưngởtrườnghợpnàythìkhôngphảithế.Napoleonđãtinrằngmộtchiếnlượccaocấphơncóthểtạonênmaymắncủachínhông–thôngquatínhtoán,hoạchđịnhcẩnthận,vàluônởthếmởrộngcửađónchờsựthayđổitrongmộttìnhhuốngmangđộnglực.Thayvìđểchovậnxấuđèxuốngđầumình.Napoleonkếthợpnóvàocáckếhoạchcủaông.KhiôngbiếtrằngMassenabuộcphảiluivềGenoa,ôngthấycuộcchiếngiànhthànhphốsẽkhóachặtMelastrongmộtvịtríchết,tạothờigianchoôngdichuyểnquâncủaôngvàovịtrí.KhiMoreauđiềutớimộtsưđoànnhỏhơn,NapoleonđiềunóbăngquadãyAlpstheomộtconđườngnhỏhẹp,nhiềuchướngngạihơn,tungthêmhỏamùvàomắtcủaquânÁođangcốgắngtìmhiểuxemôngcóbaonhiêuquân.KhiMassenađầuhàngmộtcáchbấtngờ,NapoleonnhậnrarằnglúcnàyviệcnhửchoMelastấncôngvàocácsưđoàncủaôngsẽdễdànghơn,nhấtlànếuôngđiềuchúngđếngầnhơn.ỞMarengo,ôngđãbiếtchắccáclựclượngchiviệnđầutiênsẽtớivàokhoảngsau3giờchiều.CuộctruyđuổicủaquânÁocànglộnxộn,sựphảncôngcàngdữdội. KhảnăngđiềuchỉnhvàhànhbinhcủaNapoleontrêntiếntrìnhchiếndịchdựavàophươngthứchoạchđịnhmớimẻcủaông.Đầutiên,ôngbỏranhiềungàynghiêncứubảnđồvàdùngchúngđểtiếnhànhmộtcuộcphântíchchitiết.Điềunàyđãchoôngbiết,chẳnghạn,rằngviệcquânđộicủaôngởStradellasẽđemtớimộttìnhthếlưỡngnanchoquânÁovàđemđếncho

ôngnhiềukhảnăngchọnlựacáchthứcđểtiêudiệthọ.Rồiôngtínhtoántớicácyếutốngẫunhiên:nếukẻthùlàmđiềux,ôngsẽphảnứngrasao?Nếuphầnycủakếhoạchcủaôngtịtngòi,ôngkhắcphụcbằngcáchnào?Kếhoạchrấtlinhhoạtvàđemtớichoôngnhiềulựachọntớimứcôngcóthểđiềuchỉnhnómộtcáchvôhạnvớibấtkỳtìnhthếnàosẽxảyra.Ôngđãthaotácnhiềuvấnđềkhảdĩxảyratớimứcôngcóthểđiđếnmộtgiảiphápnhanhchóngvớibấtkỳvấnđềnào.Kếhoạchcủaônglàmộthỗnhợpgiữatínhlinhhoạtvàtínhchitiết,vàngaycảkhiôngđãphạmsailầm,nhưđãcóởphầnđầucủacuộcphảncôngvàoMarengo,nhữngđiềuchỉnhnhanhchóngcủaôngđãngănkhôngchoquânÁolợidụngđượcnó–trướckhihọcóthểnhậnrađiềucẩnphảilàm,ôngđãchuyểntớimộtthếkhác.Sựtựdotunghoànhmộtcáchtànphákhôngthểtáchrờikhỏisựhoạchđịnhmộtcáchcóphươngphápcủaông.Thấuhiểu:Trongcuộcsốngcũngnhưtrongchiếntranh,khôngcógìdiễnrađúngnhưbạnmongđợi.Nhữngphảnứngcủamọingườiđềulạlùngvàđángngạcnhiên,bộsậucủabạnthựchiệnnhữnghànhđộngcựckỳnguxuẩn,vânvân.Nếubạnchạmtránvớimộtkếhoạchcứngnhắc,nếubạnchỉnghĩđếnviệccốbámgiữnhữngvịtríchết,nếubạnchỉdựavàokỹthuậtđểkiểmsoátbấtkỳmộtxungđộtchiếnlượcnàohiệnratrênđườngtiếnbước,bạnsẽtiêutùng:nhữngsựkiệnsẽthayđổinhanhhơnlàbạncóthểđiềuchỉnhchophùhợpvớichúng,vàsựhỗnloạnsẽthâmnhậpvàohệthốngcủabạn.Trongmộtthếgiớingàycàngphứctạp,cáchthứchoạchđịnhvàđiềuhànhcủaNapoleonlàgiảipháphợplýduynhất.Bạncứtiếpthucàngnhiềuthôngtinvàcàngchitiếtbaonhiêuthìcàngtốtbấynhiêu;bạnphântíchnhữngtìnhhuốngmộtcáchsâusắc,cốhìnhdungranhữngphảnứngcủakẻthùvànhữngsựcốcóthểphátsinh.Bạnđừngđểbịlạctrongcáimêcungphântíchnàymàtốthơnnênsửdụngnóđểxácđịnhmộtkếhoạchhìnhcâyvớinhiềuphânnhánh,mộtkếhoạchđặtbạnvàocácvịtrívớikhảnăngthaotúng.Bạngiữchomọithứđềulỏnglẻovàcóthểđiềuchỉnhđược.Bấtkỳrốiloạnnàoxảyđếntrênconđườngcủabạnđềuđượcđịnhhướngchảyvềphíakẻthù.Trongviệcthựchànhchủtrươngnày,bạnsẽthấuhiểucâuchâmngôncủaNapoleonrằngsựmaymắnlàmộtthứdobạntạonên.

2.KhipheCộnghòachuẩnbịhộinghịđểchọnramộtứngcửviêntổngthốngvàonăm1936,họcólýdođểhyvọng.ĐươngnhiệmtổngthốngpheDânChủ,FranklinD.Roosevelt,tấtnhiênlàđượclòngdân,nhưngMỹvẫncòntrongcuộcSuythoái,sốngườithấtnghiệpcao,thâmhụtngânsáchđangtăng,vànhiềuchươngtrìnhNewDeal(2)củaRooseveltđãvôhiệuquả.Điềutệhạinhấtlà,nhiềungườiMỹđãtrởnêntiêutanảomộngvớiRoosevelt,họthậmchícònđitớichỗchánghétông,chorằngôngđộctài,khôngđángtin,mộtngườixãhộichủnghĩatừđáytim,cólẽthậmchíkhôngcótínhchấtMỹ.Roosevelđangdễbịtổnthương,vàpheCộnghòađangkhaokhátthắngcử.HọquyếtđịnhxuốnggiọngkhoatrươngvàkêugọicácgiátrịtruyềnthốngMỹ.KêugọisựủnghộtinhthầncủachươngtrìnhNewDealchứkhôngphảilàconngườiđứngsaunó,họhứasẽđemtớisựcảicáchcầnthiếtmộtcáchhiệuquảvàcôngbằnghơnlàRooseveltđãthựchiện.Đềcaotínhthốngnhấtcủađảng,hộđềcửAlfM.Landon,thốngđốcbangKansaslàứngviêntổngthốngcủamình.Landonlàngườiônhòađếnmứchoànhảo.Cácbàidiễnvăncủaôngcóxuhướnghơibuồntẻ,nhưngôngcóvẻkhácứngrắn,khátrunglưu,mộtchọnlựadễchịu,vàđâykhôngphảilàlúcđểđềcaomộtkẻcấptiến.ÔngtađãrấtủnghộchươngtrìnhNewDeal,nhưngđiềunàycũngtốt–nóđượclòngcôngchúng.PheCộnghòađềcửLandonbởivìhọnghĩrằngôngcócơhộitốtnhấtđểđánhbạiRoosevelt,vàđólàtấtcảnhữnggìquantrọngđốivớihọ.

Trongbuổilễđềcử,nhữngngườiCộnghòadựngmộtsânkhấutheokiểuhoạtcảnhmiềntâyvớinhữngchàngcaobồi,nhữngcôgáicưỡingựavànhữngcỗxephủkín.Trongbàidiễnvănđónnhậncủamình,LandonkhôngnóinhiềuđếnnhữngkếhoạchhaychínhsáchcụthểmàvềbảnthânvàcácgiátrịMỹcủaông.TrongkhiRooseveltgắnliềnvớinhữngbikịchkhôngvui,ôngsẽđemtớisựbềnvững.Đólàmộtbuổihộinghịdễchịu.PheCộnghòachờchoRooseveltcóđộngthái.Nhưsựmongđợi,ôngđóngvaitròmộtngườiđứngtrênsựxungđột,giữcácvẻngoàicôngcộngcủaôngởmứctốithiểuvàđềramộthình

tượngtổngthống.Ôngnóitheokiểuchungchungmơhồvàđưaramộtgiaiđiệuđầyhyvọng.SaucuộchộinghịcủapheDânchủ,ôngsẽđinghỉdàingày,đểlạivũđàichopheCộnghòa,nhữngkẻchỉcòncáchquávuimừngđểđiềnvàochỗtrống:họđưaLandonvàocuộcvậnđộng,nơiôngđọcnhữngbàidiễnvănvậnđộngvềviệcôngsẽlàmthếnàođểbanhànhcảicáchtheomộtđườnglốihợplý,chuẩnxác.SựtươngphảngiữaLandonvàRooseveltlàsựtươngphảnvềtínhtìnhvàkhíchất,vànódườngnhưcộnghưởng:trongcáccuộctrưngcầuýkiến,Landonđượcđẩylêndẫnđầu.Nhậnthứcrằngcuộcbầucửsẽđếngầnvàcảmnhậnrằngđâylàcơhộilớncủamình,pheCộnghòaleotheotấncông,cáobuộcRooseveltvềcuộcđấutranhgiaicấpvàvẽramộtbứctranhảmđạmvềnhiệmkỳkếtiếpcủaông.NhữngtờbáochốngRooseveltcôngbốmộtloạtbàixãluậntấncôngôngtrongcáclĩnhvựccánhân.Dànđồngcachỉtríchlớndần,vàpheCộnghòatheodõimộtcáchháohứckhinhiềungườiởphíaRooseveltcóvẻsợhãi.Cuốicùng,chotớicuốitháng9,chỉ6tuầntrướccuộcbầucử,Rooseveltmớibắtđầuchiếndịchcủaông–vàrồi,vớicúsốccủamọingười,ôngđánhrơicáivẻkhôngthiênvị,đầychấttổngthốngmàôngđãmangrấttựnhiên.ĐịnhvịtrícủamìnhmộtcáchrõràngbêntráicủaLandon,ôngvẽnênmộtsựtươngphảnsâusắcgiữahaiứngviên.ÔngtríchdẫnmộtcáchmỉamainhữngbàidiễnvăncủaLandonủnghộNewDealnhưngkhẳngđịnhcóthểlàmchonótốthơn;saolạiphảibầuchomộtngườivềcơbảncócùngnhữngýtưởngvàcáchtiếpcậnnhưnglạichẳngcókinhnghiệmgìtrongviệclàmchochúnghoạtđộng?Nhiềungàytrôiqua,giọngnóicủaRooseveltngàycànglớndầnvàrõdần,cácđiệubộcủaônglinhđộnghơn,lờihùngbiệncủaôngthậmchícótínhchấtThánhkinhtronggiọngnói:ônglàchàngDavidđangđốimặtvớigãGoliathcủacáclợiíchdoanhnghiệpkhổnglồmuốnđưađấtnướcquaytrởlạithờikỳđộcquyềnvàcácnhàtàiphiệtăncướp.PheCộnghòatheodõitrongnỗikinhhoàngkhinhữngđámđôngủnghộRooseveltphồngtodần.TấtcảnhữngngườimàNewDealđãtừngtrợgiúpbằngbấtkỳcáchnàolêntớiconsốmườingàn,vàphảnứngcủahọđốivớiRooseveltcómộtnhiệttìnhgầnnhưmangtínhtôngiáo.Trongmộtbàidiễnvănđặcbiệtphấnchấn,Rooseveltliệtkênhữngkhoảntiềnbạcđãđượcsửdụngđểchốnglạiông:”Chưabaogiờtrướcđâytronglịchsửcủachúngta,”ôngkếtluận,”từngcónhữnglựclượngthốngnhấtthếnàyđểchốnglạimộtứngcửviênđạidiệnchohọhômnay.Họđồnglòngcămghéttôi–vàtôixinđónmừngsựcămghétcủahọ...Tôimuốnngườitasẽnóitrongnhiệmkỳthứhaicủatôirằngtrongviệcnàycáclựclượngđóđãgặpbậcthầycủahọ.”Landon,nhậnrasựthayđổilớntrongxuthếcủacuộcbầucử,tiếnravớinhữngcuộctấncôngsắnbénhơnvàcốlùixakhỏiNewDeal,màtrướcđóôngtađãkhẳngđịnhsựủnghộ–nhưngtấtcảnhữngđiềunàydườngnhưchỉđàochoôngtamộtcáihốsâuhơn.Ôngtađãthayđổiquáchậmtrễvàquárõràngtrongsựđốiphóvớivậnmayđangsuytàncủamình.Vàongàybầucử,RooseveltthắngcửvớikếtquảcaonhấttronglịchsửbầucửnướcMỹlúcbấygiờ;ôngthắngtấtcảngoạitrừhaibang,vàpheCộnghòađãbịgiảmxuốngcòn16ghếtrongThượngviện.Điềuđángkinhngạchơncảtầmcỡcủachiếnthắngkhôngđượcdựbáocủaônglàtốcđộmàvớinóôngđãlàmđổithayxuthế.DiễndịchKhiRooseveltđitheohộinghịcủapheCộnghòa,ôngnhậnramộtcáchrõràngtrậntuyếnmàhọsẽchiếmtrongvàithángtới–mộttrậntuyếnônhòađềcaocácgiátrịvàđặctínhlêntrênchínhsách.Lúcnàyôngđãcóthểđặtchiếcbẫyhoànhảobằngcáchtừbỏtrậnđịa.Trongnhữngtuầnsắptới,Landonsẽnhồinhétvịtríônhòacủaôngtavàotâmtrícôngchúng,camkếtngàycàngnhiều.TrongkhiđónhữngngườiCộnghòacánhhữusẽtấncôngvịtổngthốngdữdộitrongphạmvicánhân.RooseveltbiếtrằngsẽtớilúcconsốtrưngcầuýkiếncủaLandonlênđếntộtđỉnh.Côngchúnghẳnsẽphủkínthôngđiệptrốngcủaôngtavàcáccuộctấncôngcayđộccủacánhhữu.Nhậnthứcvềthờiđiểmđóvàocuốitháng9,ôngquaylạiđấutrườngvàđịnhvịmìnhmộtcáchrõràngởbêntráicủaLandon.Sựlựachọncótínhchiếnlượcchứkhôngphảicótínhlýtưởng;

nóchophépôngvẽramộtkhácbiệtsắcnétgiữaôngvàLandon.TrongmộtthờiđiểmkhủnghoảngnhưcuộcSuythoái,tốtnhấtlàphảinhìnmộtcáchkiênquyếtvàmạnhmẽ,đạidiệnchomộtđiềugìđóvữngbền,chốnglạimộtkẻthùrõrệt.Nhữngcuộctấncôngtừcánhphảiđemđếnchoôngkẻthùrõrệtấy,trongkhiđiệubộnhunhượccủaLandonlàmchoôngmạnhmẽhơnquasựtươngphản.Bằngcáchnàoôngcũngthắng.Mọisựđềucótínhchínhtrịtrongthếgiớingàynay,vàtấtcảcácchínhtrịgiađềungồivàovịtrí.Trongbấtkỳtrậnđấuchínhtrịnào,cáchtốtnhấtđểtrượtrakhỏimộtvịtrílàvẽramộthìnhảnhtươngphảnsắcnétvớiđốiphương.Nếubạnphảiviệnđếnnhữngbàidiễnvănđểtạorasựtươngphảnnày,bạnđangđứngtrênnềnđấtlunglay:mọingườikhôngtinvàolờinói.Khăngkhăngrằngbạnmạnhmẽhaythuộcmộtphepháicóphẩmchấtcaogiốngnhưlàsựtựđềcao.Thayvìthếhãykhiếnchođốiphươngnóivàcómộtđộngtháitrước.Khihọđãgắnvàomộtvịtrívàcốđịnhnóvàotâmtrícủanhữngngườikhác,họđãchínmuồiđểgặt.Lúcnàybạncóthểtạorasựtươngphảnbằngcáchtríchdẫnnhữnglờicủahọnémtrảlạihọ,biểulộbạnkhácbiệtnhưthếnào–tronggiọngnói,trongtháiđộ,tronghànhđộng.Đàosâuvàosựtươngphản.Nếuhọgắnchặtvàomộtvịtrícấptiến,đừngphảnứngbằngcáchônhòa(sựônhòanóichunglàyếuớt),nêntấncônghọđểnhấnmạnhsựkhôngbềnvững,vìquyềnlựcluônđóikhátnhữngcuộccáchmạng.Nếuhọđốiphólạibằngcáchhạthấpgiọngkêugọi,nênghìmchặthọvàosựkhôngkiênđịnh.Nếuhọtiếptục,thôngđiệpcủahọsẽvôhiệuquả.Nếuhọtrởnênầmĩtrongtựvệ,bạnđãtạođượcquanđiểmvềsựkhôngvữngvàngcủahọ.Hãysửdụngchiếnlượcnàytrongnhữngtrậnchiếnhàngngày,đểchomọingườitựràngbuộcmìnhvàomộtvịtrí,bạncóthểchuyểntớimộtkếtthúcchếtngười.Đừngbaogiờnóirằngbạnmạnh,hãybiểulộđiềuđó,bằngcáchtạoramộtsựtươngphảngiữabạnvànhữngđốithủdodựhayônhòacủabạn.3.NgườiThổNhĩKỳthamgiaThếchiếnItheophíaĐức.KẻthùchínhcủahọởvũđàiTrungĐônglàquânAnh,lúcđóđặtcăncứởAiCập,nhưngtớinăm1917họđãđạtđượclợithế:quânThổkiểmsoátmộttuyếnđườngsắtdài800dặmchạytừSyriaởphíabắctớiHejaz(vùngphíaNamcủaẢRập)ởphíanam.NgayphíatâycủavùngtrungtâmcủatuyếnđườngnàylàthịtrấnAqaba,nằmbênHồngHải,mộtvịtríthenchốtcủaquânThổmàtừđóhọcóthểnhanhchóngđiềuquântớihướngbắchayhướngnamđểbảovệtuyếnđườngQuânThổđãđẩylùiquânAnhởGallipoli(xemchương5),mộtthắnglợitolớnchotinhthầncủahọ.NhữngviênchỉhuycủahọởTrungĐôngcảmthấyantoàn.QuânAnhđãcốkhuấyđộngmộtcuộcnổidậycủangườiẢRậpởHejazchốnglạiquânThổ,hyvọngrằngcuộckhởinghĩanàycóthểlanrộngtớiphíabắc;ngườiẢRậpđãchiếmđượcmộtsốđoạnđườngsắtởđâyđónhưnglạiđấuđãlẫnnhaunhiềuhơnlàchốnglạiquânAnh.QuânAnhrõràngthèmmuốnAqabavàâmmưuchiếmnótừmébiểnvớilựclượnghảiquânhùnghậu,nhưngởphíasauAqabalàmộtdãynúicónhiềuhẻmvực.QuânThổđãbiếnngọnnúinàythànhmộtcánhrừng.NgườiAnhbiếtrằngnếuhảiquâncủahọchiếmđượcAqabađinữa,họcũngkhôngthểtiếnvàonộiđịa,việcchiếmthànhphốxemnhưchẳnghiệuquảgì.CảquânAnhlẫnquânThổđềunhìnthấyhoàncảnhđótheocùngmộtcách,vàtìnhthếcứđókéodài.Tháng6/1917,nhữngchỉhuyquânThổởcácpháođàicanhgiữAqabanhậnđượctinbáovềnhữngcuộcdichuyểnlạlùngcủakẻthùởvùngsamạcSyriatrênhướngđôngbắc.DườngnhưmộtsĩquanAnhliênlạcvớiquânẢRậptênlàT.ELawrence,29tuổi,đãvấtvảbăngquahàngtrămdặmđấtquạnhhiuđểtuyểnquântừnhữngngườiHoweitat,mộtbộtộcSyrianổitiếngvềviệcchiếnđấutrênlưnglạcđà.QuânThổcửtrinhsátđitìmhiểuthêm.HọđãbiếtítnhiềuvềLawrence:khácvớinhữngsĩquanAnhthờibấygiờ,anhtanóitiếngẢRập,hòahợptốtvớidânđịaphương,thậmchícònănmặctheokiểucủahọ.AnhtacònkếttìnhbằnghữuvớiSherifFeisal,mộtlãnhtụcủaphongtràokhởinghĩaẢRập.CólẽnàoanhtaxâydựngmộtquânđộiđểtấncôngAqaba?Tớimứcđộmàđiềunàycóthểxảyxa,anhtaxứngđángđượctheodõigắtgao.ThếrồitinđồnlantruyềnrằngLawrenceđãthiếuthậntrọngkhibảovớimộttùtrưởngẢRậpđangbímậtnhậntiềncôngcủaThổ,rằnganhtađangtiếnvềDamascusđểmởrộngphongtràokhởinghĩa.ĐâylàđiềumàquânThổesợnhất,vìmộtcuộckhởinghĩaởnhữngvùngđôngdânhơnởphíabắckhócóthểkiểmsoátnổi.

ĐộiquânmàLawrencetuyểnmộcókhônghơn500người,nhưngdânHoweitatlànhữngchiếnbinhtrênlạcđàxuấtchúng,dữtợnvàrấtcơđộng.QuânThổbáođộngchocácđồngnghiệpởDamascusvàđiềunhữngđoànquânđểsănlùngLawrence,mộtcôngviệckhókhănvìsựcơđộngcủangườiẢRậpvàsamạcrộngmênhmông.

Trongvàituầnkếtiếp,cáccuộcdichuyểncủaquânAnhgặptrởngại,cầnphảinóiđiềunày:cáccánhquânAnhkhôngphảidichuyểnvềhướngbắctớiDamascusmàvềhướngnamtớituyếnđườngchạyquathịtrấnMa’an,vịtrícủamộtnhàkhoquânsựdùngđểtiếptếchoAqaba,cáchđó40dặm.Tuynhiên,vừaxuấthiệnởkhuvựcMa’an,Lawrenceđãbiếnmất,rồilạitáixuấthiệncáchđó100dặmvềphíabắcđểchỉhuymộtloạttấncôngvàotuyếnđườngsắtnằmgiữaAmmanvàDamascus.LúcnàyquânThổđầynghingờcảnhgiácvàđiều400kỵbinhtừAmmanđểtruytìmLawrence.

Trongvàingày,khôngcódấuhiệugìcủaanhta.Cùnglúcđó,mộtcuộcnổidậycáchđónhiềudặmvềphíanamcủaMa’ankhiếnquânThổkinhngạc.MộtbộtộcẢRậpgọilàDhumaniyehđãnắmquyềnkiếmsoátthịtrấnAbuelLissal,nằmdọctheoconlộtừMa’antớiAqaba.MộttiểuđoànThổđượcđiềutớiđểchiếmlạithịtrấnpháthiệnthấylôcốtcanhgiữnóđãbịpháhủyvàquânẢRậpđãđikhỏiđó.Thếrồi,độtnhiên,mộtđiềubấtngờvàhoàntoàngâyrốitríxảyra:khôngbiếttừđâura,độiquânHoweitatcủaLawrencexuấthiệntrênngọnđồiởphíatrênthịtrấnAbuelLissal.

Dotậptrungvàocuộcnổidậyởđịaphương,quânThổđãmấtdấucủaLawrence.Lúcnày,đãkếtnốivớingườiDhumaniyeh,anhtađãgàibẫymộtlựclượngThổởAbuelLissal.QuânẢRậpphidọctheongọnđồivớitốcđộrấtnhanhvàvôcùngkhéoléo,làmchoquânThổlãngphíđạndượcbắntheohọ.Cùnglúc,sứcnónggiữatrưađãtácđộnglênnhữngtaysúngThổ.ChờchotớilúcquânThổkhámệtmỏi,quânẢRập,vớiLawrencecùngđi,laoxuốngđồi.QuânThổkhépchặthàngngũ,nhưngnhữngkỵbinhlạcđànhanhnhẹnđãbọcsangbênsườnvàphíasaulưnghọ.Đólàmộtcuộctànsát:300línhThổbịgiếtvàsốcònlạibịbắtlàmtùbinh.Lúcnày,cuốicùngcácchỉhuyThổởAqabađãnhậnratròchơicủaLawrence:anhtađãcắtrờihọkhỏituyếnđườngsắtmàhọdựavàođểcónguồntiếptế.Ngoàira,nhìnthấysựthànhcôngcủangườiHoweitat,cácbộtộcẢRậpkhácquanhAqabađãgianhậplựclượngcủaLawrence,hìnhthànhmộtlựclượnghùnghậubắtđầubăngquanhữngkhenúihẹpđểtiếnvềAqaba.QuânThổchưabaogiờhìnhdungnổimộtlựclượnglạicóthểđếntừhướngấy;cáccôngsựcủahọđềuquaymặtrahướngkhác,rabiểnvàphíangườiAnh.QuânẢRậpkhéttiếnglàtànnhẫnvớikẻthùcốchốngcựhọ,vànhữngviênchỉhuycủacáccôngsựởsaulưngAqababắtđầuđầuhàng.QuânThổđiềumộtđộiquânđồntrú300ngườitừAqabađểchặnđứngcuộctiếncôngnày,nhưnghọnhanhchóngbịbaovâybởisốquânẢRậpđangtăngnhanh.Ngày6/7,cuốicùngquânThổđầuhàng,vàcácviênchỉhuytheodõivớisựkinhngạckhiđộiquânkhốrácháoômcủaLawrencelaorabiểnđểchiếmlạicáiđãtừngđượccholàmộtvịtríbấtkhảxâmnhập.Vớiđòntấncôngnày,LawrenceđãhoàntoànthayđổithếcânbằngvềquyềnlựcởTrungĐông.DiễndịchCuộcchiếngiữaAnhvàThổNhĩKỳtrongThếchiếnIđãchứngtỏmộtcáchxuấtsắcsựkhácbiệtgiữamộtcuộcchiếntranhtiêuhaovàmộtcuộcchiếntranhmưulược.TrướcđộngtháixuấtsắccủaLawrence,quânAnh,chiếnđấutheocácnguyêntắccủachiếntranhtiêuhao,đãchỉđạongườiẢRậpchiếmgiữcácđiểmthenchốtdọctheotuyếnđườngsắt.ChiếnlượcnàyđãnằmgọntronglòngbàntaycủaquânThổ:họcóquáítngườiđểcanhgiữtoàntuyếnđường,nhưngkhihọthấyquânẢRậptấncôngvàobấtkỳnơinào,họcóthểnhanhchóngdichuyểnsốquânmàhọcótớiđóvàsửdụnghỏalựcvượttrộicủamìnhđểphòngvệhoặcchiếmlạinó.Lawrence–mộtngườikhôngcónềntảngvềquânsự,nhưngđượcphúchomộtthiêntư–đãnhìnthấyngaytínhchấtnguxuẩncủađiềunày.Xungquanhtuyếnđườngsắtlàhàngngàn

dặmsamạcmàquânThổchưachiếmđóng.QuânẢRậplànhữngbậcthầyởhìnhthứcchiếntranhcơđộngtrênlưngngựatừthờitiêntriMohammed;khônggianbaolađểhọdàntrậntạochohọnhữngkhảnăngvôhạnđểtunghoànhvàgâyramốiđedọaởmọinơi,buộcquânThổphảinằmépmìnhtrongnhữngcôngsựcủahọ.Bịđóngbăngtạichỗ,quânThổsẽthiếunguồntiếptếvàkhôngthểbảovệkhuvựcxungquanh.Yếutốthenchốtđốivớitoàncuộcchiếnlàmởrộngcuộcnổidậylênhướngbắc,tớiDamascus,chophépquânẢRậpđedọatoàntuyếnđườngsắt.Nhưngđểmởrộngcuộcnổidậylênhướngbắc,họcầncómộtcứđịaởtrungtâm,cứđịađólàAqaba.QuânAnhcũngthủcựunhưquânThổvàđơngiảnlàkhôngthểvạchramộtchiếndịchchomộtnhómquânẢRậpdomộtsĩquanliênlạcchỉhuy.Lawrencephảitựmìnhlàmviệcđó.Đitheomộtloạtđườngvònglớntrongsamạcmênhmông,ôngkhiếnquânThổhoangmangvớimụcđíchcủamình.BiếtrằngquânThổesợmộtcuộctấncôngvàoDamascus,anhcốtìnhlantruyềntinđồnthấtthiệtrằnganhđanghướngtớiviệcđó,khiếnquânThổphảiđiềunhiềucánhquânđitheomộtcuộcsănvịttrờitớihướngbắc.Rồi,khaithácviệchọkhôngthểtưởngtượngranổimộtcuộctấncôngcủaquânẢRậpvàoAqabatừphíavùngđồi(mộtsailầmgiốngnhưcủaquânAnh),anhlàmchohọmấtcảnhgiác.KếtquảLawrencechiếmđượcAqabalàmộttuyệtchiêutiếtkiệm:chỉcóhaingườicủaanhchết.(HãysosánhđiềunàyvớinhữngnỗlựckhôngthànhcủaquânAnhđểchiếmGazatừtayquânThổtrongcùngnămđóởtrậnchiếnvềsau,trongđó3000binhlínhAnhđãbịgiết).ViệcchiếmgiữAqabalàbướcngoặttrongthấtbạicuốicùngcủaquânThổởTrungĐông.Sứcmạnhlớnnhấtcủabạncóthểcótrongbấtkỳxungđộtnàolàkhảnănggâyrốitríchođốithủvềcácdựđịnhcủabạn.Nhữngđốithủrốitríkhôngbiếtphảiphòngvệởđâuhaybằngcáchnàođãgiángchohọmộtđòntấtcôngbấtngờ,họsẽmấtcânbằngvàsụpđổ.Đểhoànthànhđiềunàybạnphảihànhđộngvớimộtmụcđíchduynhất:giữchohọsuyđoán.Bạnđưahọvàocuộcrượtđuổibạntrongnhữngvòngluẩnquẩn;bạnnóingượcvớiđiềubạnmuốnlàm;bạnđedọaởkhuvựcnàytrongkhinổsúngvàokhuvựckhác.Bạntạonênsựhỗnloạntốiđa.Nhưngđểhoàntất,bạncầnchỗtrốngđểtunghoành.Nếubạnliênkếtvớinhữngđồngminhgâycảntrở,nếubạnchiếmnhữngvịtríkẹpbạnvàochântường,nếubạnràngbuộcvớiviệcphòngthủmộtvịtrícốđịnhnàođó,bạnđãđánhmấtkhảnăngthaotúng.Bạntrởnêncóthểdựđoán,giốngnhưquânAnhvàquânThổ,dichuyểntheonhữngđườngthẳngtrongnhữngkhuvựcxácđịnh,bỏquênsamạcmênhmôngquanhbạn.Nhữngngườichiếnđấukiểunàyxứngđángvớinhữngtrậnđánhđẫmmáumàhọđốiđầu.4.Đầunăm1937,HarryCohn,vịsếpkhálâunămcủahãngColumbiaPictures,đốimặtvớimộtcuộckhủnghoảng.Đạodiễnthànhcôngnhấtcủaông,FrankCapra,vừarờikhỏiphimtrường,vàcáclợinhuậnxuốngdốc.CohncầnmộtcúhíchvàmộtngườithếchỗchoCapra.VàôngtinrằngôngtađãtìmracôngthứcđúngvớimộtkịchbảnphimhàitựađềlàTheAwfulTruthvàmộtđạodiễn39tuổitênLeoMcCarey.McCareytừnglàđạodiễnphimDuckSoup,vớianhemnhàMarxvàRigglesofRedGapvớiCharlesLaughton,haiphimhàikhácnhaunhưngđềuthànhcông.CohnđềnghịMcCareyđạodiễnTheAwfulTruth.McCareybảoôngkhôngthíchkịchbản,nhưngdùsaoôngcũngsẽthựchiệncuốnphimđóvớicáigiá1.000đôla–mộtmóntiềnlớnvàonăm1937.Cohn,kẻđiềuhànhColumbianhưMussolini(thựctế,ônggiữmộttấmảnhcủaIIDucetrongvănphòngcủamình),nổigiậnđùngđùngvớicáigiáđó.McCareyđứnglên,nhưngkhisắpbỏđi,ôngnhìnthấychiếcđàndươngcầmtrongphòng.McCareylàmộtnhàsoạnnhạckhônggặpthời.Ôngngồixuốngvàchơimộtgiaiđiệudịudàng.Cohnyêuthíchloạinhạcnày,vàôngbịmêhoặc:“Bấtkỳaiyêuthíchloạinhạcthếnàyphảilàmộtthiêntài,”ôngnói.“Tôisẽtrảcáigiácắtcổđó.Lênbảnbáocáođểngàymailàmviệc.”Trongmấyngàysauđó,Cohnthấyhốitiếcvềquyếtđịnhnày.

BangôisaođượcxếpvaidiễnchoTheAwfulTruth–CaryGrant,IreneDunnevàRalphBellamy.Tấtcảđềugặprắcrốivớivaidiễntheonhữnggìviếttrongkịchbản,khôngaimuốnđóngcuốnphimđó,vàtheothờigiantrôi,sựkhóchịucủahọchỉtăngthêm.Nhữngbảnthảocảibiênđượcđưara:rõràngMcCareyđãvứtbỏbảngốcvàkhởisựlạitừđầu,

nhưngtiếntrìnhsángtạocủaôngrấtkhácthường–ôngngồitrênmộtchiếcxehơiđậutrênĐạilộHollywoodvớinhàbiênkịchVinaDelmarvàcùngbàứngkhẩuđiềuchỉnhngaykịchbản.Sauđó,khiviệcbấmmáybắtđầu,ôngthườngthảbướctrênbãibiểnvànguệchngoạcnhữngsắpđặtngàymaitrênnhữngmảnhgiấynâutơitả.Phongcáchđạodiễncủaôngcũnggâykhóchịutươngđươngđốivớicácdiễnviên.Vídụ,mộthômônghỏiDunnecóbiếtchơidươngcầmkhôngvàBellamycóthểhátkhông.Cảhaiđềuđáp:”Khôngkhálắm,”nhưngbướckếtiếpcủaMcCareylàbảoDunneđánhbài“HomeontheRange”vớihếtkhảnăngcủacôtrongkhiBellamyhátlạccảtông.Cácdiễnviênkhôngthíchbàitậpkháêchềnày,nhưngMcCareylạivuivẻvàquaylạitoànbộbàihát.Trongkịchbảnkhônghềcóchitiếtnày,nhưngnóđãđượcđưavàocuốnphim.

ĐôikhicácdiễnviênphảichờđợiởphimtrườngtrongkhiMcCareybướcquanhquẩnbênchiếcdươngcầm,rồiđộtnhiênnghĩramộtýtưởngchoviệcquayphimngàyhômđó.Mộtbuổisáng,Cohnghéphimtrườngvàchứngkiếntiếntrìnhkỳquặcnày.“TôithuêanhlàmmộtcuốnphimhàilớnđểcóthểchứngtỏvớiFrankCapra.ThếnhưngkẻduynhấtsẽcườiphìvàocuốnphimnàylàCapra!”ônglalên.Sựbựctứccủaôngngàycàngtăng.ÔngkhôngthểsathảiMcCareyvàolúcnàymàkhôngtạonênnhiềurắcrốihơn,màcũngkhôngthểbuộcôngtaquaylạivớikịchbảngốc,vìMcCareyđãbắtđầuquayvàdườngnhưchỉcómìnhôngtabiếtcuốnphimsẽđitớiđâu.ThếnhưngvàonhữngngàysauđócácdiễnviênbắtđầunhậnracómộtphươngphápnàođótrongsựđiênkhùngcủaMcCarey.Ôngquaynhữngcảnhdàitrongđóphầnlớncôngviệccủahọchỉđượcdẫndắtmộtcáchlơilỏng;cáccảnhcótínhtựnhiênvàsinhđộng.Cáchlàmviệccủaôngcóvẻngẫunhiên,nhưngôngbiếtmìnhmuốngìvàcóthểquaylạimộtcảnhngắnnhấtnếuvẻmặtcủadiễnviênkhôngđủđángyêu.Nhữngngàyquaycủaôngngắnvàđếnđích.

Mộthôm,saunhiềungàyvắngmặt,CohnxuấthiệnởphimtrườngvàtrôngthấyMcCareyđangphụcvụnướcuốngchocácdiễnviên.Cohnsuýtnổtungkhingườiđạodiễnbảoônghọđanguốngmừng–họđãhoànthànhviệcquayphim.Cohnbịsốcvàrấtvuimừng;McCareyđãhoàntấttrướclộtrìnhvàtiếtkiệmđược200ngànđôlaphítổn.Rồi,vớisựngạcnhiêncủaông,cuốnphimxuấthiệntrongphòngbiêntậpnhưmộtcâuđốlạlùng.Nóhay,rấthay.Nhữngngườiduyệtphimcườilănlóc.Côngchiếulầnđầunăm1937,TheAwfulTruthlàmộtthànhcônghoànhảovàMcCareyđoạtgiảiOscarvềđạodiễnxuấtsắc.CohnđãtìmraFrankCapramớicủaông.

Khôngmaythay,McCareyđãnhìnthấynhữngxuhướngđộctàicủaôngchủmìnhquárõràng,vàdùCohnđưaranhữngđềxuấthấpdẫn,McCareykhôngbaogiờlàmviệcchoColumbianữa.

Diễndịch

LeoMcCarey,mộttrongnhữngđạodiễnưutútrongthờikỳvàngsoncủaHollywood,cơbảnlàmộtngườikhônggặpmaytrongviệcsoạnnhạcvàsángtáccakhúc.Ôngđãlàmcôngviệcđạodiễncácphimhàivuinhộn–McCareylàngườiđãghépđôiLaurelvớiHardy–chỉvìôngkhôngthểkiếmsốngbằngâmnhạc.TheAwfulTruthđượcxemlàmộttrongnhữngphimhàilậpdịlớnnhấttừngthựchiện,vàcảphongcáchlẫnphươngthứcmàMcCareyápdụngvàonóđềubắtnguồntừcácbảnnăngâmnhạccủaông:ôngsoạncuốnphimtrongđầutheocùngmộtcáchthứcthoảimáinhưnghợplýmàôngcóthểchắpnốivớimộtgiaiđiệutrênchiếcđàndươngcầm.Đểsángtạomộtcuốnphimtheokiểunàycầncóhaiđiều:chỗtrốngđểtunghoànhvàkhảnăngđịnhhướngnhữnghỗnloạnvàrắcrốivàotiếntrìnhsángtạo.

McCareygiữmộtkhoảngcáchcàngxacàngtốtvớiCohn,cácdiễnviên,nhàbiênkịch–thựctếlàvớitấtcảmọingười.Ôngkhôngthểđểchomìnhbịbóhẹpbởiýkiếncủabấtkỳaivềviệclàmcáchnàođểquaymộtcuốnphim.Đãcóchỗtrốngđểtunghoành,ôngcóthể

cảibiên,thửnghiệm,dichuyểnmộtcáchlinhhoạttheonhiềuhướngkhácnhauởbấtkỳcảnhquaynào,thếnhưngvẫnkiểmsoátđượcmọithứmộtcáchhoànhảo–dườngnhưôngluônluônbiếtmìnhmuốngìvàđiềugìsẽcóhiệuquả.Vàvìviệclàmphimtheocáchnàybiếnmỗingàythànhmộttháchthứcmới,cácdiễnviênphảiphảnứngvớinănglượngcủachínhmìnhhơnlàchỉnhailạinhữnglờithoạitrongkịchbản.McCareychophépcóchỗtrốngchosựthayđổivànhữngsựkiệnhiếmhoicủađờisốngđivàokếhoạchsángtạocủamìnhmàkhôngbịápđảobởisựhỗnloạn.Vídụ,cảnhquaymàôngđãngẫuhứngtạorakhiôngbiếtkhảnăngyếukémvềâmnhạccủaDunnevàBellamy,cóvẻnhưkhônghềđượcdiễntậpvàgiốngynhưcuộcsống,bởivìthựcsựnólànhưthế.Nếunằmtrongkịchbản,nósẽkémvuinhộnhơnrấtnhiều.

Việcchỉđạothựchiệnmộtcuốnphim–haybấtkỳdựánnào,vềnghệthuật,chuyênmônhaykhoahọc–cũnggiốngnhưchiếnđấutrongmộtcuộcchiếntranh.Cómộtlôgíchchiếnlượcxácđịnhđốivớicáchthứcbạngiảiquyếtmộtvấnđềnangiải,địnhhìnhcôngviệccủabạn,giảiquyếtxungđộtchiếnlượcvàsựkhôngnhấtquángiữacáibạnmuốnvàcáibạncóđược.Nhữngnhàđạodiễnhaycácdiễnviênthườngkhởiđầuvớinhữngýtưởngtuyệtvờinhưngtrongviệchoạchđịnhlạitạoramộtsựtróibuộcchochínhhọ,cónhữngkịchbảnquácứngnhắcphảiđitheo,mộthìnhthứcquácứngnhắcphảiphùhợp,đếnmứctiếntrìnhđánhmấtmọiniềmvui;khôngcòngìđểkhaitháctrongbảnthânsựsángtạo,vàkếtquảcuốicùngdườngnhưkhôngcósứcsốngvàgâythấtvọng.Mặtkhác,cácnghệsĩcóthểkhởiđầuvớimộtýtưởngthoảimáicóvẻrấthứahẹn,nhưnghọquálườibiếnghoặcvôkỷluậtđểtạochonómộthìnhdángvàthểthức.Họtạonênquánhiềukhônggianvàsựrốirắmđếnmứccuốicùngkhôngcógìcốkếtđượcvớinhau.Giảipháplàphảihoạchđịnh,phảicómộtýtưởngrõràngvềcáimàbạnmuốn,rồitựthâmnhậpvàokhônggianmởvàtìmcáclựachọnđểhànhđộng.Bạnđịnhhướnghoàncảnhnhưngchừachỗtrốngchonhữngcơhộibấtngờvànhữngsựkiệnhiếmhoi.Ngườitacóthểphánxétcảcácvịtướnglẫncácnghệsĩdựavàocáchthứchọgiảiquyếtsựhỗnloạnvàrốirắm,bámchặtnhưnglạidẫndắtnótheonhữngmụcđíchriêngcủahọ.5.NhậtBản,mộtngàycủathậpniên1540,trênmộtchiếcphàcùngnhữngnôngdân,thươnggia,thợthủcông,mộtchàngvõsĩtrẻthiếtđãitấtcảnhữngaimuốnnghebằngnhữngcâuchuyệnvềcácchiếncôngkiếmsĩcủamình,trêntaycầmmộtthanhkiếmdàibabộđểchứngminhsựtinhthông.Nhữngngườikháchơiesợchàngtraikhỏemạnhnày,vìthếhọvờnhưthíchthúcáccâuchuyệncủaanhtađểtránhrắcrối.Nhưngmộtônggiàngồiởcạnhphàkhôngđểýtớichàngtraikhoáclác.Hiểnnhiênbảnthânôngtacũnglàmộtsamuarai,vìcóđeohaithanhkiếm,nhưngkhôngaibiếtrằngthậtsựđóchínhlàTsukaharaBokuden,cólẽlàkiếmsĩlớnnhấtvàothờiđó.Lúcấyôngđã50tuổi,thíchcảidanhduhànhmộtmình.Bokudenngồi,mắtnhắm,dườngnhưchìmsâuvàosuytưởng.Sựbấtđộngvàimlặngcủaôngbắtđầulàmchàngvõsĩtrẻbựcmình.Cuốicùnganhtagọi:“Ôngkhôngthíchngheloạichuyệnnàysao?Thậmchíôngkhôngbiếtcầmmộtthanhkiếmrasaophảikhông,ônglão?”.“Tấtnhiênlàtabiết,”Bokudenđáp.”Tuynhiên,cáchcủatalàkhôngcầmkiếmtrongnhữnghoàncảnhkhônghợplýnhưởđây.”“Mộtcáchsửdụngthanhkiếmlàkhôngdùngđếnnó,”chàngvõsĩnói.“Đừngnóilăngnhăngnữa.Trườngpháichiếnđấucủaônglàgì?”“NótênlàMutekatsu-ryu(phongcáchchiếnthắngmàkhôngcầnđếnkiếmhaychiếnđấu),”Bokudenđáp.“Cáigì?Mutekatsu-ryu?Đừnglốlăngthế.Làmthếnàoôngđánhbạimộtđốithủmàkhôngchiếnđấu?”

Lúcnàychàngvõsĩđãnổigiậnvàtứctối,vàanhtayêucầuBokudenchứngminh,tháchđấuvớiôngngaylúcđóvàtạiđó.BokudentừchốiđấutrênmộtchiếcphàđôngngườinhưngbảorằngôngcóthểbiểudiễnchochàngtraixemMutekatsu-ryuởbờgầnnhất,rồiôngyêucầungườiláiphàđưaphàtớimộthònđảonhỏgầnđấy.Chàngtraibắtđầuvungkiếmlênđểđámđônggiãnra.Bokudentiếptụcngồinhắmmắt.Khitớihònđảo,kẻtháchđấunônnónglalên:“Lênnào.Ôngtiêurồi.Tôisẽchoôngthấykiếmcủatôibénthếnào!”Rồianhtanhảylênbờ.Bokudenvẫntừtốn,cànglàmchàngvõsĩtrẻbựctức,anhtabắtđầunhụcmạ.Cuốicùng,Bokudentraochongườiláiphàhaithanhkiếmcủamình,nói:“PhongcáchcủatôilàMutekatsu-ryu.Tôikhôngcầndùngkiếm.”–vàôngcầmlấychiếc

chèocủangườilái,chốngmạnhnóvàobờ,đưachiếcphànhanhchóngtáchxabờ.Chàngvõsĩkêuto,yêucầuchiếcphàquaylại.Bokudenđáplại:“Đâylàcáigọilàchiếnthắngmàkhôngcầnchiếnđấu.Tatháchanhdámnhảyxuốngnướcvàbơitớiđây!”

Lúcnàycáchànhkháchtrênphànhìnlạichàngvõsĩlùixadần,mắccạntrênhònđảo,đangnhảyloichoi,vungvẫyđôitayvànhữngtiếnghétcủaanhtangàycàngnhỏdầnnhỏdần.Họbắtđầuphálêncười:BokudenrõràngđãchứngminhđượcMutekatsu-ryu.

Diễndịch

LúcBokudennghetiếngnóicủachàngvõsĩngạomạn,ôngbiếtrằngsẽgặprắcrối.Mộtcuộcđấutayđôitrênmộtchiếcphàđôngđúcsẽlàmộttaihọa,vàhoàntoànkhôngcầnthiết;ôngphảiđẩyanhchàngnàykhỏiphàmàkhôngcầnphảiđánhnhau,vàbiếnthấtbạiđóthànhtròcười.Ôngthựchiệnđiềunàybằngmưutrí.Đầutiên,ôngngồilặnglẽbấtđộng,kéosựchúýcủachàngvõsĩkhỏinhữnghànhkháchvôtộivàhướngnóvềphíaôngnhưmộtthỏinamchâm.Rồiônglàmchoanhtarốitrívớimộtcáitênphilývềmộttrườngpháichiếnđấu,nungnóngđầucủaanhchàngvõsĩkhágiảnđơnbằngmộtkháiniệmrắcrối.Tayvõsĩrốitrícốcheđậybằnglờihămdọa.Lúcnàyanhtađãnổigiậnvàmấtcânbằngvềmặttinhthầnđếnmứcnhảylênbờmộtmình,khôngnghiềnngẫmkỹýnghĩakhárõràngcủacáitênMutekatsu-ryungaycảkhiđãởtrênbờ.Bokudenlàmộtsamurailuôndựavàoviệcsắpđặttrướccácđốithủvàthắngtrậnmộtcáchdễdàng,bằngmưulượchơnlàsứcmạnh.Đâylàsựchứngminhtốihậuvềnghệthuậtcủaông.

Mụctiêucủamưulượclàđemlạichobạnnhữngchiếnthắngdễdàng,màbạnthựchiệnbằngcáchdẫndụđốithủrờikhỏinhữngvịtrívữngchắcđểtớinhữngđịathếxalạnơihọphảichiếnđấumộtcáchmấtcânbằng.Vìsứcmạnhcủađốithủgắnliềnvớikhảnăngsuynghĩtỉnhtáocủahọ,nhữngmưukếcủabạnphảiđượcthiếtkếđểkhiếnhọtrởnêncảmtínhvàđầnđộn.Nếubạnquátrựctiếptrongmưumẹonày,bạncócơhộiđểlộtròchơicủamình;bạnphảitinhtế,lôikéocácđốithủvềphíamìnhvớihànhvikhóhiểu;dầndầnluồnvàobêndướilớpdacủahọvớinhữnglờinhậnxétvàhànhđộngkhiêukhích,rồiđộtnhiênlùilại.Khicảmthấycáccảmxúccủahọđãbắtđầu,sựgiậndữhaybựctứcdânglên,bạncóthểđẩynhanhnhịpđộcácthaotác.Đãđượcbốtrímộtcáchchínhxác,đốithủcủabạnsẽnhảylênhònđảovàtựmìnhmắccạn,đemtớichobạnchiếnthắngdễdàng.

Hìnhảnh:Cáiliềm.Dụngcụđơngiảnnhất.Dùngnóđểcắtnhữngbụicỏcaohaynhữngđồnglúachưachínsẽlàmộtcôngviệclàmkiệtsức.Nhưngnếuđểchonhữngthânlúangảmàunâuvàng,cứngvàkhôlại,trongkhoảngthờigianngắnngủiấy,ngaycảmộtcáiliềmcùnnhấtcũngsẽcắtđượclúamộtcáchdễdàng.

Tưliệu:Chúngtathắngtrậnbằnggiếtchócvàmưulược.Viêntướngcàngtàiba,ôngtacàngđónggópnhiềuvềmưulượcvàcàngítcầnđếnsựgiếtchóc...Hầunhưtấtcảnhữngtrậnđánhđượcxemlàcáctácphẩmbậcthầycủanghệthuậtquânsự...lànhữngtrậnđánhbằngmưulượctrongđórấtthườnglàkẻthùthấyhọbịđánhbạibởimộtmưuchướchaythủđoạntânkỳ,mộtcuộcđộtkíchhoặcmộtmưumẹolạlùng,bấtngờ,nhanhchóng.Trongnhữngtrậnđánhnhưthế,nhữngtổnthấtcủangườithắngtrậnrấtítỏi.

WinstonChurchill(1874-1965)

HOÁNVỊChẳngcólậptrườnghayvinhdựgìkhitìmkiếmnhữngtrậnđánhtrựctiếpvìchínhbảnthânnó.Tuynhiên,kiểuchiếnđấuđócóthểcógiátrịnhưlàmộtphầncủamưulượchaychiếnlược.Mộtcuộcbaovâybấtngờhaymộtđòntấncôngtrựcdiệnmạnhmẽkhikẻthùítngờtớinhấtcóthểlàđòntrímạng.Mốinguyduynhấttrongmưulượclàbạnđemlạichomìnhquá

nhiềukhảnăngchọnlựatớimứcngaycảchínhbạncũngrốitrí.Hãygiữchonóđơngiản–tựhạnchếmìnhởnhữnglựachọnmàbạncóthểkiểmsoátđược.

21

ĐÀMPHÁNTRONGKHITIẾNTỚICHIẾNLƯỢCCHIẾNTRANH-NGOẠIGIAO

Trongnhữngcuộcđàmphán,mọingườiluôncốgắnglấytừbạnnhữnggìmàhọkhôngthểcóđượctrongchiếntrậnhaysựđươngđầutrựctiếpvớibạn.Thậmchíhọsẽdùngnhữnglờikêugọicôngbìnhvàđạođứcnhưmộtlớpvỏbọcđểchiếmưuthế.Đừngđểbịxỏmũi:đàmphánlàmộtthủđoạnđểgiànhquyềnlựchaythếvị,vàbạnphảiluôntựđặtmìnhvàovịtrívữngvàngđểđốiphươngkhôngthểbắtbẻtrongkhibạnnói.Trướcvàtrongkhiđàmphán,bạnphảigiữthếtiếncông,tạomộtáplựckhôngngừngvàbuộcđốiphươngphảichấpnhậncácđiềukiệncủamình.Càngđạtđượcnhiều,bạncàngcóthểhoànlạibằngnhữngnhượngbộvônghĩalý.Hãytạonênmộttiếngtămvềsựcứngrắnvàkhôngnhânnhượng,đểmọingườiphảithoáiluingaytừtrướckhihọgặpbạn.

TIẾNHÀNHCHIẾNTRANHBẰNGPHƯƠNGTIỆNKHÁCSaukhicuốicùngAthensđãbịSpartađánhbạitrongChiếntranhPeloponnesianăm404tr.CN.,thành-banglớnnàydầndầnsuyvong.Trongnhữngthậpniêntiếptheo,nhiềucôngdân,trongđócócảnhàhùngbiệnlớnDemosthenes,bắtđầumơtớisựphụchồithànhAthensmộtthuởhùngcường.Năm359tr.CN.,Perdiccas,vuanướcMacedonia,bịgiếttrongchiếntrận,vàmộtcuộctranhchấpquyềnlựcđểkếvịôngđãnảysinh.NhữngngườiAthensxemMacedonialàmộtvùngđấtmanrợởphíabắc,chỉcóýnghĩaởsựgầngũicủanóvớinhữngtiềnđồncủaAthensgiúpchoviệcđảmbảonguồntiếptếngôtừchâuÁvàvàngtừcácmỏvàngđịaphương.MộttrongnhữngtiềnđồnđólàthànhphốAmphipolis,mộtthuộcđịacũcủaAthens,tuynhiênvềsauđãrơivàotayMacedonia.CácchínhtrịgiaAthensxếpđặtkếhoạchhỗtrợchomộttrongnhữngngườimuốnlênngôivuaMacedonia(tênlàArgerous)bằngthuyềnvàbinhlính.Nếuthắng,ôngtasẽmangơnAthensvàsẽđềnđápchohọbằngthànhphốquýgiáAmphipolis.Thậtkhôngmay,ngườiAthensđãcượcsaiconngựa:Philip,ngườiemtrai24tuổicủaPerdiccas,đãdễdàngđánhbạiArgerusvàlênngôivua.Tuynhiên,vớisựngạcnhiêncủangườiAthens,Philipkhôngthúcđẩythêmlợithếcủamìnhmàlùilại,từbỏmọiđặcquyềnđốivớiAmphipolisvàtraotrảđộclậplạichothànhphốnày.ÔngcũngphóngthíchmàkhôngđòitiềnchuộcmọichiếnbinhAthensđãbịbắttrongchiếnđấu.ThậmchíôngcònthươngthảovềviệckếtđồngminhvớiAthens,kẻthùvừamớiđâycủamình,vàtrongnhữngcuộcđàmphánbímậtôngđềnghịsẽtáiđôhộAmphipolisvàinămrồigiaonóchoAthensđểđổilấymộtthànhphốkhácvẫncònnằmdướiquyềnkiểmsoátcủaAthens,mộtđềnghịquátốtkhóthểchốitừ.NhữngđạibiểuAthensdựhọpthuậtlạirằngPhiliplàmộtmẫungườihòanhãvàbêndướivẻngoàithôlỗrõràngôngtalàmộtkẻngưỡngmộnềnvănhóaAthens-thậtsự,ôngđãmờinhữngtriếtgiavànghệsĩnổitiếngnhấtAthenstớicưngụởthủđôcủamình.Sauđêmđó,cóvẻnhưnhữngngườiAthensđãkiếmđượcmộtđồngminhquantrọngởphíabắc.Philipbắtđầuđánhnhauvớinhữngbộlạcmanrợởcácvùngbiêngiớikhác,vàhòabìnhđượclậplạigiữahaithếlực.Vàinămsau,khiAthensđãsuykiệtdomộtcuộctranhchấpquyềnlựcnộibộ,PhiliptiếnquântớichiếmAmphipolis.Theothỏathuậncũ,ngườiAthenscửđạidiệntớiđàmphán,chỉđểngạcnhiênnhậnrarằngPhilipkhôngcònđềnghịgiaothànhphốđólạichohọmàchỉhứahẹnmơhồtrongtươnglai.Bịxaolãngbởinhữngvấnđềởquênhà,cácđạidiệnkhôngcònlựachọnnàokháchơnlàchấpnhận.Lúcnày,vớiAmphipolisantoàndướiquyềnkiểmsoátcủamình,Philipđãkhaitháctốiđanhữngmỏvàngvàcáccánhrừngphongphútrongkhuvực.Dườngnhưtừđóđếnnayôngtađãlừabịphọ.LúcấyDemosthenesxuấthiệnđểxỉvảgãPhiliphailòngvàcảnhbáovềnguycơmàôngtađặtrachotoànHyLạp.ThúcgiụcnhữngcôngdânAthensxâydựngmộtquânđộiđểđốiphóvớimốiđedọa,nhàhùngbiệnnhắclạinhữngchiếncôngvớicáctênbạochúakháctrongquákhứcủahọ.Khiđóchẳngcógìxảyra,nhưngvàinămsau,khiPhilipâmmưuchiếmconđèoởThermopylae-cánhcổngnhỏhẹpkiểmsoátsựdichuyểntừtrungtâmtớimiềnnamHyLạp-Athensđiềumộtlựclượnglớnđểbảovệnó.Philiprútlui,vàngườiAthenstựchúcmừngchothắnglợicủahọ.Nămsau,ngườiAthentheodõimộtcáchcảnhgiáckhiPhilipmởrộnglãnhthổraphíabắc,phíađôngvàvàogiữatrungtâmHyLạp.Rồinăm346tr.CN.,ôngđộtnhiênđềnghịđàmphánmộthòaướcvớiAthens.Ôngđãchứngtỏrằngmìnhkhôngđángtincậy,dĩnhiên,vànhiềuchínhtrịgiacủathànhphốđãthềkhôngbaogiờdâydưavớiôngnữa,nhưngnếulựaconđườngkháclàđánhliềuvớimộtcuộcchiếntranhvớiMacedoniavàomộtthờiđiểmmàAthenschưachuẩnbị.VàPhilipcóvẻhoàntoànchânthànhtrongmongmuốncómộtquanhệđồngminhvữngchắc,màítranócũngđemtớichoAthensmộtthờikỳhòabình.Dovậy,dùcónhiềuedè,ngườiAthenscửcácđạisứtớiMacedoniađểkýmộthòaướcgọilàHòabìnhcủaPhilocrates.Từthỏaướcnày,AthenstừbỏquyềnlợiđốivớiAmphipolisvàđổilạinhậnđược

lờihứađảmbảoanninhchocáctiềnđồncònlạiởphíabắccủamình.Nhữngđạisứrờikhỏiđóantoàn,nhưngtrênđườngvềhọnhậnđượctinrằngPhilipđãtiếnquânchiếmThermopylae.Bịyêucầugiảithích,PhilipđáprằngôngđãhànhđộngđểđảmbảoanninhchonhữnglợiíchcủamìnhởtrungtâmHyLạpkhỏimốiđedọatạmthờicủamộtthếlựcthùđịch,vàôngnhanhchóngtừbỏconđèo.NhưngngườiAthensđãcóquáđủ-họđãbịlàmnhục.Lầnnàysanglầnkhác,Philipđãdùngcáccuộcđàmphánvàcáchòaướcđểcheđậynhữngbướctiếnbấtchính.Ôngtakhôngchínhtrực.CóthểôngtatừbỏThermopylae,nhưngđiềuđókhôngquantrọng:ôngtaluônnắmquyềnkiểmsoátcáclãnhđịatolớn,rồilàmravẻnhưcóthểhòagiảibằngcáchtrảlạivàithứđãchiếmđược-nhưngchỉmộtvài,vàsauđóôngtathườngchiếmlạinhữngvùngđấtđãnhườngbằngmọicách.Tấmlướihữuhiệunàychắcchắnđãnớirộnglãnhthổcủaôngta.Hòalẫnchiếntranhvớisựngoạigiaotrángụy,ôngtađãdầnbiếnMacedoniathànhthếlựcthốngtrịởHyLạp.LúcnàyDesmosthensvàcácmônđồcủaôngtađangchiếmưuthế.HòaướcHòabìnhcủaPhilogracesrõrànglàmộtsựônhục,vàmọingườicóliênquantớinóđãbịđuổirakhỏivănphòng.NgườiAthensbắtđầugâyrốiởphíađôngcủaAmphipolis,cốgiữanninhhơnchocáctiềnđồnởđó,thậmchícòngâyracáccuộctranhchấpvớiMacedonia.Năm338tr.CN.,họkếtđồngminhvớiThebesđểchuẩnbịmộtcuộcchiếntranhlớnchốngPhilip.HainướcđồngminhchạmtránvớiMacedoniatrongchiếntrậnởChaeronea,trungtâmHyLạp-nhưngPhilipchiếnthắng,vàAlexandercontraicủaôngđóngvaitròthenchốt.Lúcnày,ngườiAthensởtrongtìnhtrạnghoảngloạn:cácbộlạcmanrợởphíabắcsắptấncôngthànhphốcủahọvàthiêurụinó.Thếnhưngmộtlầnnữahọchứngtỏmìnhvẫncònmạnhmẽ.Trongmộtđềxuấthòabìnhđộlượngnhất,PhiliphứakhôngxâmlượccácvùngđấtcủaAthens.Đổilại,ôngtasẽchiếmtiềnđồnđãtranhchấpởphíađông,vàAthenssẽtrởthànhđồngminhcủaMacedonia.Nhưđểlàmchứngcứcholờinóicủamình,PhilipphóngthíchcáctùnhânAthenstrongcuộcchiếnvừaquamàkhôngđòichúttiềnchuộcnào.ÔngtacũngsaicontraiAlexanderdẫnmộtpháiđoàntớiAthensmangtheotrocủacácchiếnbinhAthensđãchếtởChaeronea.Bịchếngựbởilòngbiếtơn,ngườiAthensbantặngquyềncôngdânchocảAlexandervàchacủaôngvàdựngmộtphotượngPhiliptrongthànhphố.Cuốinămđó,PhiliptriệutậpmộthộinghịtoànHyLạp(trừSpartatừchốikhôngthamdự)đểthảoluậnvềmộtmốiliênkếtsauđógọilàLiênminhHellenic.Lầnđầutiên,cácthành-bangcủaHyLạpđượcthốngnhấttrongmộtliênbangduynhất.Ngaysauđó,cácđiềukhoảncủaliênminhđãđượcnhấttrí,PhilipđềxuấtmộtcuộcchiếntranhhợpnhấtchốngkẻthùBaTư.Đềxuấtđượcvuivẻchấpnhận,vớiAthensdẫnđầu.CáchnàođómọingườiđãquênPhilipđãkhôngtrungthựcrasao;họchỉnhớvịvuagầnđấyđãrấtkhoandungđộlượng.Năm336tr.CN.,trướckhicuộcchiếnchốngBaTưkhởisự,Philipbịámsát.ContraiAlexandercủaôngsẽlàngườichỉhuyliênminhthamchiếnvàtạonênmộtđếquốc.Vàxuyênsuốtthờigianđó,AthensvẫnlàmộtđồngminhtrungthànhnhấtcủaMacedonia,mộtcáineobềnvữngtrụcộtcủanótrongLiênminhHyLạp. DiễndịchỞcấpđộnhấtđịnh,chiếntranhlàmộtcôngviệctươngđốigiảnđơn:quânđộicủabạnđánhbạikẻthùbằngcáchgiếtđủbinhlínhcủanó,chiếmđủđấtcủanó,hoặcgiữchomìnhđủantoànđểtuyênbốthắnglợi.Bạncóthểrútluiởđâyđó,nhưngdựđịnhcủabạncuốicùngvẫnlàtiếncàngxacàngtốt.Mặtkhác,sựđàmphángầnnhưluônluônbấttiện.Bạncầncảsựbảođảmantoànchocáclợiíchđangcólẫnviệccóthểkiếmthêmcàngnhiềucàngtốt;bạncầnmặccảtrongtinhthầntrungthực,biếtnhânnhượngvàchiếmđượcsựtincậycủađốiphương.Đểhòahợpnhữngnhucầunàylàmộtnghệthuật,vàlàcảmộtnghệthuậtgầnnhưkhôngthểthựchiện,vìbạnkhôngbaogiờcóthểchắcchắnrằngđốiphươngđanghànhđộngmộtcáchtrungthực.Tronglĩnhvựcrắcrốigiữachiếntranhvàhòabìnhnày,bạndễhiểusaikẻthù,đưatớimộtsựdànxếpkhôngcólợichobạnvềmặtlâudài.

GiảiphápcủaPhiliplàxemđàmphánkhôngtáchrờikhỏichiếntranh,đúnghơn,làmộtsựmởrộngcủanó.Sựđàmphán,giốngnhưchiếntranh,baogồmmưulược,chiếnlượcvàsựtrángụy,vànóđòihỏibạnphảitiếnlên,giốngnhưbạnđangởtrênchiếnđịa.ChínhhiểubiếtnàyvềđàmphánđãdẫnPhilipđếnchỗđềnghịtraotrảđộclậpchoAmphipolistrongkhihứasauđósẽchiếmlạinóchoAthens,mộtlờihứamàôngkhôngbaogiờcóýđịnhthựchiện.Mưulượccởimởnàytạochoôngthờigianvàtìnhbạn,vàkềmchânnhữngngườiAthenskhóchịutrongkhiônggiảiquyếtnhữngkẻthùởnơikhác.Tươngtự,hòaướcHòabìnhcheđậynhữngcuộcdichuyểncủaôngvàotrungtâmHyLạpvàkhiếnngườiAthensmấtcânbằng.ĐãquyếtđịnhmụctiêucủamìnhlàthốngnhấttoànHyLạpvàdẫndắtnótheomộtcuộcthậptựchinhchốngBaTư,PhilipxácđịnhrằngAthens-vớilịchsửcaoquýcủanó-sẽcóchứcnăngnhưmộttrungtâmbiểutượngcủaLiênminhHyLạp.Cácđiềukhoảnhòabìnhphóngkhoángcủaôngđãđượctínhtoánđểmuachuộclòngtrungthànhcủathànhphốnày.Philipkhôngbaogiờlolắngvềviệcthấthứa.TạosaoôngphảitrungthànhmộtcáchngâyngôvớinhữngthỏaướckhibiếtrằngsauđóngườiAthenssẽtìmralýdođểmởrộngcáctiềnđồncủahọởphíabắcbằngphítổncủaông?Niềmtinkhôngphảilàmộtvấnđềđạođức,nólàmộtmưuchướckhác.Philipxemsựtincậyvàtìnhhữunghịlànhữngchấtlượngđểbán.SaunàyôngsẽmualạicủaAthens,khiđãhùngmạnhvàcónhữngthứđểđềnghịtraođổinó.GiốngnhưPhilip,bạnphảixembấtkỳtìnhhuốngđàmphánnàomàtrongđócáclợiíchquantrọngcủabạnđangnguycấpnhưlàmộtlãnhđịathuầntúythủđoạn,làviệcthựchiệnchiếntranhbằngphươngtiệnkhác.Chiếmlòngtincậycủangườikháckhôngphảilàvấnđềđạođứcmàlàmộtvấnđềchiếnlược:đôikhicầncónó,đôikhikhông.Mọingườisẽthấthứanếuviệcđóphụcvụchonhữnglợiíchcủahọ,vàhọsẽtìmrabấtkỳlýdobàochữanàovềđạođứchaypháplýđểphánxétcácđộngtháicủahọ,đôikhivớichínhbảnthânhọcũngnhưđốivớinhữngngườikhác.Bạnphảiluônđặtmìnhvàovịtrímạnhnhấttrướckhichiếnđấu,trongđàmpháncũngnhưvậy.Nếubạnyếu,hãysửdụngđàmphánđểđemlạithờigian,trìhoãnchiếnđấuchotớikhibạnsẵnsàng;hãyhòagiảikhôngphảivớilòngtốtmàvớithủđoạn.Nếubạnhùngmạnh,hãychiếmlấycàngnhiềucàngtốttrướcvàtrongkhiđàmphán-rồisauđósẽtrảlạimộtvàithứđãlấy,nhânnhượngnhữngthứítgiátrịđểtỏvẻđộlượngphóngkhoáng.Đừngloâuvềthanhdanhcủabạnhayvềviệctạodựngniềmtin.Điềuđángkinhngạclàmọingườiquênrấtnhanhnhữngsựthấthứacủabạnkhibạnhùngmạnhvàởmộtvịtrícóthểđemđếnchohọthứgìđócólợichobảnthânhọ.

Dovậy,mộtkẻcaitrịkhônngoankhôngnêngiữlòngtin[củamọingười]mộtkhilàmnhưvậysẽthiệthạichomình...Nếumọingườiđềutốtđẹp,đạolýnàysẽlàmộtđiềusằngbậy;nhưngnếuhọxấuxavàkhôngxứngvớilòngtincậycủabạn,bạnkhôngbuộcphảigiữchữtínvớihọ.Chưatừngcómộtlýlẽchếđịnhnàolàmtổnhạimộtônghoàngmuốnbiểulộsựbiệnhộđủmàuđủvẻchoviệckhôngthựchiệnlờihứacủamình.

NiccoloMachiavelli,Quânvương(1469–1527)

ĐỔINGÓILẤYNGỌCĐầunăm1821,ngoạitrưởngNgaCapod’Istrianghethấynhữngtintứcmàtừlâuôngđãchờmong:mộtnhómngườiyêunướcHyLạpđãnổidậychốngquânThổNhĩKỳ(khiđóHyLạplàmộtbộphậncủaĐếquốcOttoman),mụctiêulàlậtđổhọvàthiếtlậpmộtchínhquềntựdo.D’Istria,mộtquýtộcgốcHyLạp,đãtừlâumơtớiviệckéoNgavàocácvấnđềHyLạp.Ngalàmộtthếlựcquânsựđanglên;bằngcáchhỗtrợchocuộckhởinghĩa-giảsửlàphenghĩaquânthắng-nócóthểkiếmđượctầmảnhhưởngvớimộtnướcHyLạpđộclậpvànhữnghảicảngvùngĐịaTrungHảichohảiquâncủanó.NgườiNgacũngtựxemhọlànhữngngườibảovệchonhữngngườiChínhthốnggiáoHyLạp,vàSahoàngAlexanderIIlàmộttínđồrấtsùngđạo;việcdẫnđầumộtcuộcthánhchiếnchốngnhữngngườiThổHồigiáolàmthỏamãnlươngtâmđạođứccủaôngtacũngnhưnhữnglợiíchchínhtrịcủanướcNga.Tấtcảnhữngđiềunàyquá

tốtđẹpnếutrởthànhhiệnthực.TrênconđườngcủaD’Istriachỉcómộtchướngngại:HoàngtửKlemensvonMetternich,ngoạitrưởngÁo.Vàinămtrước,MetternichđãlôikéoNgavàomộtliênminhvớiÁovàPhổgọilàLiênminhThầnthánh[HolyAlliance].MụctiêucủanólàbảovệchínhquyềnnhữngnướcnàykhỏimốiđedọacủacáchmạngvàduytrìhòabìnhởchâuÂusaunhữngnáođộngcủacáccuộcchiếnvớiNapoleon.MetternichđãtừngkếtbạnvớiAlexanderI.NhậnrangườiNgacóthểcanthiệpvàoHyLạp,ôngtađãgửichoSahoànghàngngànbáocáoxácnhậnrằngcuộccáchmạnglàmộtphầncủamưuđồrộngkhắpchâuÂunhằmloạibỏnhữngchếđộquânchủởlụcđịa.NếuAlexandertrợgiúpHyLạp,ôngsẽbịbọncáchmạnglừabịpvàsẽviphạmmụcđíchcủaLiênminhThầnthánh.D’Istriakhôngngốc:ôngbiếtrằngMetternichthậtsựmuốnngăncảnNgamởrộngtầmảnhhưởngởvùngĐịaTrungHải,điềuđósẽlàmAnhkhóchịuvàphávỡsựbềnvữngcủachâuÂu,nỗisợlớnnhấtcủaMetternich.Vớid’Istriathậtđơngiản:khichiếntranhkếtthúc,cảôngvàMetternichcuốicùngđềusẽảnhhưởngtớiSahoàng.Vàd’Istriacómộtthuậnlợi:ôngthườnggặpSahoàngvàcóthểphảncôngcáckhảnăngthuyếtphụccủaMetternichthôngquasựtiếpxúcthườngxuyên.ChắcchắnquânThổsẽđànápcuộckhởinghĩacủangườiHyLạp,vàkhinhữnghànhđộngtànáccủahọdângcao,lẽtấtnhiênSahoàngsẽcanthiệp.Nhưngvàotháng2/1822,khicuộccáchmạngtớilúcdầusôilửabỏng,Sahoàngđãlàmmộtviệcmàdướimắtd’Istrialàmộtsailầmchếtngười:ôngđồngýpháimộtđạidiệntớiViennađểthảoluậnvềcuộckhủnghoảngvớiMetternich.VịhoàngtửmuốndụdỗnhữngngườiđàmphántớiVienna,nơiôngtasẽmêhoặchọchotớichết.D’Istriacảmthấytìnhthếđãtuộtkhỏitaymình.Lúcnàyôngchỉcómộtkhảnăng:chọnviênđạidiệnsẽtớiViennavàbáocáolạitườngtậnmọisựchoông.Ngườimàd’IstriachọnlàTaticheff,từnglàđạisứNgaởTâyBanNha.Tatichefflàmộtnhàđàmphánthôngminh,giàukinhnghiệm.Đượcchogọitớingaytrướckhisắplênđường,ôngtacẩnthậnlắngnghed’Istriavạchranhữngnguycơ:MetternichsẽcốquyếnrũmêhoặcTaticheff;đểngăncảnSahoàngđừngcanthiệp,ôngtasẽđềnghịđàmphánmộtdànxếpgiữaNgavàThổ;vàtấtnhiên,ôngtasẽtriệutậpmộthộithảochâuÂuđểthảoluậnvấnđềnày.ĐiềucuốicùnglàmánhkhóeyêuthíchcủaMetternich:ôngtaluônluôncóthểchếngựnhữngcuộchộithảonàyvàbằngcáchnàođósẽđạtđượccáimàmìnhmuốn.Taticheffkhôngđượcrơivàobẫycủaôngta.TaticheffsẽtraochoMetternichmộtláthưcủad’IstriavớilýluậnrằngNgacóquyềntrợgiúpnhữngngườiđồngđạoThiênChúagiáođangkhốnkhổdướibàntaycủaquânThổ.VàkhôngvìbấtcứlýdogìôngđồngýđểNgathamdựvàomộtcuộchộithảo.ĐêmtrướckhilênđườngtớiVienna,TaticheffbấtngờđượcSahoàngchogọi.Alexanderđangnônnaovàmâuthuẫn.Khôngbiếttớinhữngchỉthịcủad’Istria,ôngbảoTaticheffnóivớiMetternichrằngôngmuốncảhaicùnglàmtheoliênminhvàđápứngđượcbổnphậncủaôngtạiHyLạp.Taticheffquyếtđịnhsẽtrìhoãnviệcđưarathôngđiệpnàycànglâucàngtốt-nósẽkhiếnchocôngviệccủaôngrốihơn.TronglầnđầugặpMetternichởVienna,TaticheffcânnhắcđolườngvịbộtrưởngÁo.Ôngthấyôngtakháphùphiếm,rõràngchúýtớinhữngchiếcváyxòevànhữngnàngthiếunữhơnlàHyLạp.Metternichcóvẻvôtưlựvàhơikémhiểubiết;việcôngtaítnóitớihoàncảnhHyLạpchứngtỏsựbốirối.Taticheffđọcchoôngtangheláthưcủad’Istria,vànhưthểkhôngcầnsuynghĩ,ôngtahỏicóphảiđócũnglànhữngchỉthịcủaSahoàngkhông.Bịdồnvàothếbí,Taticheffkhôngthểnóidối.HyvọngcủaônglúcnàylànhữngchỉthịkhátươngphảncủaSahoàngsẽlàmchovịhoàngtửrốichíhơn,đểôngcóthểđitrướcmộtbước.Mấyngàysau,TatichefftrảiquamộtthờigiantuyệtdiệuởthànhphốViennavuivẻ.RồiôngcómộtcuộcgặpkhácvớiMetternich.ÔngtahỏiônghọcóthểbắtđầunhữngcuộcđàmphándựavàochỉthịcủaSahoàngchưa.TrướckhiTaticheffkịpsuynghĩ,MetternichhỏitiếptrongtìnhthếnàynhữngyêucầucủaNgalàgì.Điềunàycóvẻcôngbằng,vàTaticheffđáprằngNgamuốnbiếnHyLạpthànhmộtnướcđượcbảohộ,muốnliênminhđồngýchoNgacanthiệpvàoHyLạp,vânvân.Metternichkhướctừmọiđềxuất,bảorằngchínhphủcủaôngtakhôngbaogiờđồngývớinhữngđiềunhưthế,thếlàTaticheffyêucầuôngtađềxuấtnhữngýtưởngthay

thế.Thayvìvậy,Metternichđivàomộtcuộcthảoluậntrừutượngvềcáchmạng,vềýnghĩacủaLiênminhThầnthánh,vànhữngđiềukhôngthíchđángkhác.Taticheffbốirốivàkhábựcbộibỏvề.Ôngmuốnbámvàomộtcáigìcụthể,nhưngnhữngthảoluậnnàyquáphithểthứcvàmơhồ;cảmthấylạclối,ôngkhôngthểláichúngtheohướngmàôngmuốn.Vàihômsau,MetternichlạigọiTatichefftới.Trôngôngtacóvẻkhóchịu,thậmchíđauđớn:quânThổ,ôngtabảo,vừagửithưthanphiềnrằngquânNgađứngsaulưngnhữngrắcrốiởHylạpvàyêucầuôngchuyểntớiSahoàngquyếttâmchiếnđấutớichếtcủahọđểgiữvữngnhữnggìlàcủahọ.BằnggiọngnghiêmtrangchothấymìnhnổigiậnvìsựthiếuphéptắcxãgiaocủaquânThổ,MetternichbảoôngtanghĩrằngphẩmgiáquốcgiakhôngchophépôngtachuyểnthôngđiệpônhụcnàytớiSahoàngvànóithêmrằngngườiÁoxemNgalàđồngminhđángtincậynhấtcủamìnhvàsẽủnghộcácđiềukiệncủaNgađểgiảiquyếtcuộckhủnghoảng.Cuốicùng,nếuquânThổtừchốinhượngbộ,Áosẽphávỡquanhệvớihọ.Taticheffhoàntoànlunglayvìbiểuhiệncảmxúcbấtngờđángtinnày.CólẽngườiNgađãhiểulầmvịhoàngtử-cólẽôngtathậtsựđứngvềphíahọ.Erằngd’Istriasẽhiểulầm,TaticheffchỉbáocáolạicuộcgặpnàychomộtmìnhSahoàng.Vàihômsau,Alexanderhồiâmrằngtừnaytrởđi,Taticheffchỉphảibáocáochoông;d’Istriabịloạitrừkhỏinhữngcuộcđàmphán.NhịpbướccủanhữngcuộcgặpvớiMetternichđãđượcấnđịnh.Bằngcáchnàođó,haingườichỉthảoluậnvềcácgiảiphápngoạigiaochocuộckhủnghoảng;quyềncanthiệpcủaNgavàohoạtđộngquânsựcủaHyLạpkhôngcònđượcnhắctớinữa.Cuốicùng,MetternichmờiSahoàngthamdựmộtcuộchộithảovềvấnđềnàyởVerona,Ývàovàithángsau.ỞđâyNgasẽdẫncuộctranhluậntheocáchtốtnhấtđểgiảiquyếtvấnđề;trungtâmchúýsẽlàviệcSahoàngđượcchúcmừngvớitưcáchngườicứutinhcủachâuÂutrongcuộcthánhchiếnchốnglạicáchmạng.Sahoàngvuivẻnhậnlời.QuaylạiSt.Peterburg,d’Istriacáukỉnhvànguyềnrủabấtcứngườinào,nhưngkhônglâusaukhiTaticheffquayvềnước,d’Istriađãbịsathảikhỏivănphòngmãimãi.VàvàocuộchộithảosauđóởVerona,nhưôngđãtiênđoán,cuộckhủnghoảngởHyLạpđượcgiảiquyếtchínhxáctheocáchphụcvụtốtnhấtchocácquyềnlợicủaÁo.Sahoànglàngôisaocủavởdiễn,nhưngrõràngôngkhôngquantâmhayhaynhậnrarằngôngđãkýkếtmộtvănbảnvềcơbảnđãloạitrừNgakhỏiviệcđơnphươngcanthiệpvàovùngBalkans,dovậyđãnhườnglạimộtđặcquyềnmàmọilãnhtụNgatừthờiPeterĐạiđếđềukhăngkhăngnắmgiữ.Metternichđãthắngcuộcchiếnvớid’Istriamộtcáchhoànhảohơncảsứctưởngtượngcủaôngta.DiễndịchMụctiêucủaMetternichluônlàmộtthỏathuậnphụcvụtốtnhấtchocáclợiíchlâudàicủaÁo.Nhữnglợiíchnày,ôngtaxácđịnh,khôngchỉbaogồmviệcngăncảnNgacanthiệpvàoHyLạpmàcònlừachoSahoàngtừbỏquyềnđiềuquânvàovùngBalkans,mộtnguồncộicủasựkhôngổnđịnhlâudàiởchâuÂu.VìthếMetternichnhìnvàocáclựclượngtươngđốiởcảhaiphía.ÔngđãtácđộnglựcbẩynàovàongườiNga?Rấtít;thựctế,ôngnằmởthếyếu.NhưngMetternichnắmđượcmộtconátchủbài:nhiềunămnghiêncứutínhcáchkhálạlùngcủaSahoàng.Alexanderlàmộtngườirấtcảmtính,chỉhànhđộngkhiđượctângbốcđềcao;ôngtaphảibiếnmọithứthànhmộtcuộcthánhchiến.Vìthế,ngaytrướckhinổrakhủnghoảng,MetternichđãgieonhữnghạtgiốngmàcuộcthánhchiếnthậtsựởđâykhôngphảilàmộtcuộcthậptựchinhchốngquânThổcủanhữngngườiCônggiáomàlàcủanhữngchếđộquânchủchốnglạiphongtràocáchmạng.Metternichcònhiểurằngkẻthùchínhcủaônglàd’Istriavàôngphảiđóngmộtcáinêmvàogiữad’IstriavàSahoàng.Vìthế,ôngdẫndụmộtđạidiệntớiVienna.Trongnhữngcuộcđàmphántayđôi,Metternichlàmộtkỳthủthuộcloạibậcthầy.VớiTaticheffcũngnhưnhiềungườikhác,trướctiênônglàmgiảmđisựngờvựcbằngcáchlàmravẻphùphiếmănchơi,thậmchílàmộtquýtộckhánguđần.Kếtiếp,ôngđưaranhữngcuộcđàmphán,nhấnchìmchúngvàonhữngcuộcthảoluậntrừutượng,ủnghộchủnghĩahợppháp.Điềunàydườngnhưkhiếnôngcóvẻxuẩnngốchơnnữa,khôngchỉlàmTaticheffchệchhướngxahơnmàcònlàmôngtabốirốivàbựctức.Mộtbênđàmphánrốitrívàtứcgiậntấtnhiênsẽphạmsailầm-việctiếtlộôngtađangtheođuổiđiềugìlàmộtsailầmchếtngười.Mộtngườiđàmphánrốitrícònluôndễbị

quyếnrũbởinhữngphátbiểuđầycảmtính.TrongtrườnghợpnàyMetternichđãsửdụngmộtláthưcủaquânThổđểdiễnmộttấntuồngnhỏtrongđóônglàmravẻnhưtiếtlộmộtsựthayđổiđộtngộttrongnhữngbàytỏủnghộcủamình.ĐiềuđóđãlàmchoTaticheff-vàthôngquaôngtatớiSahoàng-hoàntoàntrởnênlúlẫn.Từlúcnàytrởđi,việctáilậpcuộcthảoluậnchophùhợpvớimụcđíchcủaMetternichchỉlàtròtrẻcon.ĐềnghịtổchứcmộtcuộchộithảomàởđóSahoàngsẽtrởnênsángchóirấthấpdẫnvàhoamắt,vànócũngcóvẻnhưđưatớichoNgacơhộiđểcóảnhhưởnglớnhơntrongnhữngvấnđềcủachâuÂu(mộttrongnhữngkhátkhaosâuthẳmnhấtcủaAlexander).Trongthựctếkếtquảhoàntoànngượclại:AlexandercuốicùngđãkýkếtmộtvănbảncắtđứtNgakhỏivùngBalkans.Biếtrõngườitadễbịcámdỗbởivẻngoàirasao,vịngoạitrưởngÁođãtạochoSahoàngmộtvẻngoàiquyềnlực(làtrungtâmchúýcủahộinghị),trongkhibảnthânônggiữlạitinhchấtcủanó(vănbảnđãký).ĐóchínhlàcáicáchmàngườiTrungQuốcgọilàdùngmộtmảnhngóivỡsơnlòeloẹtđểđổilấyngọcbáu.NhưMetternichđãchứngtỏ,thànhcôngtrongđàmphándựavàomứcđộchuẩnbị.Nếubạnbướcvàovớinhữngýthứcmơhồvềcáimàmìnhmuốn,bạnsẽthấymìnhbịchuyểntừchỗnàysangchỗkháctùythuộcvàocáimàđốiphươngđặtlênbàn.Bạncóthểbịđẩytớimộtvịtrícóvẻnhưthíchhợpnhưngcuốicùnglạikhôngphụcvụchonhữnglợiíchcủabạn.Trừphibạnphântíchcẩnthậnbạncólựcbẩynào,cácthủđoạncủabạncókhảnăngphảntácdụng.Trêntấtcảmọiđiều,bạnphảicắmneobảnthânbằngcáchxácđịnhvớisựrõràngcaonhấtcácmụctiêulâudàicủabạnvàlựcbẩymàbạncóthểđạttới.Sựrànhmạchđósẽgiữchobạnkiênnhẫnvàbìnhtĩnh.Nócũngsẽchophépbạnnémchomọingườinhữngnhânnhượngvônghĩalýcóvẻnhưphóngkhoángnhưngthậtrarấtrẻtiền,vìchúngkhônglàmtổnhạitớinhữngmụctiêuthậtsựcủabạn.Trướckhinhữngcuộcđàmphánbắtđầu,hãynghiêncứucácđốithủ.Tìmrayếuđiểmvànhữngkhátvọngchưahoànthànhcủahọsẽtạochobạnmộtloạilựcbẩymới:khảnănglàmchohọrốitrí,cảmtính,quyếndụhọbằngmộtmảnhngóisơnmàusặcsỡ.Nếucóthểđược,hãyvờnhưhơingungốcchútít:mọingườicàngíthiểuvềbạnvàviệcbạnmuốnđitớiđâu,bạncàngcónhiềuchỗtrốngđểlừahọvàonhữngchântường.

CÁCYẾUTỐCƠBẢNXungđộtvàđốiđầunóichunglànhữngcôngviệckhôngthúvịgìmàcònkhơinênnhữngcảmxúckhóchịu.Ngoàimongmuốntránhsựkhóchịuđó,mọingườisẽcốtỏratốtbụngvàcótinhthầnhoàgiảivớinhữngngườixungquanh,tinrằngđiềuđósẽtạonênmộtphảnứngđáptrảtươngtự.Nhưngrấtthường,kinhnghiệmchứngminhrằnglậpluậnnàylàsai:theothờigiannhữngngườimàbạnđốiđãimộtcáchtốtbụngsẽxemnhưđólàlẽđươngnhiên.Họsẽxembạnlàyếuvàcóthểkhaithác.Tỏraphóngkhoángkhôngtạonênsựbiếtơnmàtạonênhoặcmộtđứatrẻhưhỏnghoặcmộtkẻbựctứcxemhànhvicủabạnnhưlàlòngtừthiện. Nhữngngườitinngượclạichứngcứrằngsựtốtbụngsinhrasựtốtbụngtấtyếusẽthấtbạitrongbấtkỳkiểuđàmphánnào,chưanóiđếntròđời.Mọingườiphảnứngtheomộtcáchthứctốtbụngvàcótinhthầnhoàgiảichỉkhinócóíchchohọvàhọbuộcphảilàmnhưthế.Mụctiêucủabạnlàphảitạoramộtsựcưỡngbáchnhưthếbằngcáchlàmchohọbịđauđớnkhichiếnđấu.Nếubạnnớilỏngáplựckhỏimongmuốnhòagiảivàchiếmđượclòngtincủahọ,bạnchỉtraochohọmộtlốimởđểtrìhoãn,dốitrávàlợidụngsựtốtbụngcủabạn.Đólàbảnchấtconngười.Quanhiềuthếkỷnhữngkẻtiếnhànhchiếntranhđãhọcđượcbàihọcnàymộtcáchkhókhănvấtvả.Khicácquốcgiaviphạmnguyêntắcnày,kếtquảthườnglàthảmkịch.Tháng6/1951,quânđộiMỹtạmdừngcuộctấncôngcựckỳhiệuquảchốnglạiquânđộiGiảiphóngNhândânTrungHoaởTriềuTiênvìTrungQuốcvàTriềuTiênđãradấuhiệusẵnsàngđàmphán.Thếnhưnghọkéodàicáccuộcđốithoạicànglâucàngtốttrongkhiphụchồicáclựclượngvàcủngcốcáctuyếnphòngthủ.Khicuộcđàmphánthấtbạivàchiếntranhtáilập,cáclựclượngMỹthấyrằnglợithếchiếnđấucủahọđãmất.MôhìnhnàyđãlặplạitrongchiếntranhViệtNamvàởmứcđộ

nàođócảtrongChiếntranhvùngVịnhnăm1991.NgườiMỹhànhđộngphầnvìxuấtpháttừmongmuốngiảmtrừnhữngthươngvong,phầnvìđểđượcxemlàđangcốgắngkếtthúccáccuộcchiếnnàycàngsớmcàngtốtnhằmtỏracótinhthầnhòagiải.Điềumàhọkhôngnhậnralàsựthúcđẩyđểđàmphántrongsựtrungthựccủakẻthùvốnđãmấttrongtiếntrìnhđó.Trongtrườnghợpnày,cốhòagiảivàtiếtkiệmsinhmạngchỉdẫntớinhữngcuộcchiếntranhkéodàihơn,nhiềumáuđổvàthảmkịchhơn.Nếunăm1951MỹtiếptụctấncôngvàoTriềuTiên,nólẽrađãépđượcTriềuTiênvàTrungQuốcphảiđàmphántheonhữngđiềukiệncủamình;nếuMỹtiếptụcchiếndịchnémbomởViệtNam,nólẽrađãcóthểbuộcBắcViệtNamđàmphánthayvìtrìhoãn;nếuMỹtiếptụccuộctiếnquânvàoBaghdadnăm1991,nólẽrađãbuộcSaddamHusseinphảirakhỏichínhphủnhưmộtđiềukiệncủahòabình,ngănngừađượcmộtcuộcchiếntươnglaivàcứuđượcvôsốmạngngười.Bàihọcrấtgiảndị:bằngcáchtiếptụctiếntới,bằngcáchduytrìáplựckhôngngừng,bạnbuộckẻthùphảiphảnứngvàcuốicùngphảiđàmphán.Nếubạntiếnthêmđượcchútítmỗingày,nhữngnỗlựctrìhoãnđàmphánchỉkhiếnchovịtrícủahọyếuhơn.Bạnđangchứngtỏsựquyếttâmvàkiênđịnhcủamình,khôngphảiquanhữngđiệubộcótínhbiểutượngmàbằngnỗiđauthậtsự.Bạnđừngtiếptụctiếntớiđểchiếmđấtđaihaytàisảnmàđểđặtmìnhvàovịtrímạnhnhấtcóthểcóvàchiếnthắngcuộcchiến.Khibạnđãbuộchọphảithỏathuận,bạncóchỗtrốngđểnhượngbộvàtrảlạivàithứbạnđãlấy.Trongtiếntrìnhnàybạnthậmchícòncóvẻtốtbụngvàcótinhthầnhòagiải.Đôikhitrongđờisốngbạnsẽthấymìnhđanggiữmộtbàntayyếu,bàntaykhôngcómộtlựcbẩythậtsựnào.Vàonhữnglúcnhưthế,việctiếptụctiếnlênthậmchícònquantrọnghơn.Bằngcáchchứngtỏsứcmạnhquyếttâmvàduytrìáplực,bạncheđậyyếuđiểmcủamìnhvàtìmđượcchỗđặtchânđểtạonênlựcbẩychobảnthân.Tháng6/1940,khônglâusaukhicuộctấncôngchớpnhoángcủaĐứcđãtiêudiệtnhữngtuyếnphòngthủcủaPhápvàchínhphủPhápđãđầuhàng,TướngCharlesdeGaullebỏchạysangAnh.ÔnghyvọngsẽtựlậpmìnhlênlàmlãnhtụcủaNướcPhápTựdo[FreeFrance]ởđó.Mộtchínhquyềnlưuvonghợppháp,đểchốnglạichínhquyềnVichydoĐứccaitrịlúcnàyđangchiếmlĩnhphầnlớnđấtnước.NhữngngườicóláphiếuquyếtđịnhcựclựcchốngdeGaulle:ôngchưabaogiờlàmộtnhânvậtnổibậttrongphạmvinướcPháp.Nhiềubinhsĩvàchínhtrịgianổitiếngcóthểyêucầugánhvácvaitròmàôngmongmuốn;ôngkhôngcólựcbẩynàođểcácđồngminhcôngnhậnmìnhlàlãnhtụcủaNướcPhápTựdo,vàkhôngcósựcôngnhậncủahọ,ôngsẽchẳngcóthếlựcgì..NgaytừđầudeGaulleđãphớtlờnhữngkẻcóláphiếuquyếtđịnhvàtựgiớithiệumìnhvớitấtcảmọingườikhôngchừamộtainhưlàconngườiduynhấtcóthểcứuvớtnướcPhápsausựđầuhàngnhụcnhãcủanó.ÔnggửinhữngbàidiễnvănkhuấyđộngtớiPháptrêntấtcảcácđàiphátthanh.ÔngthựchiệnmộtchuyếnđikhắpnướcAnhvàMỹ,thểhiệnýthứcvềmụcđíchcủamình,gợinênhìnhảnhcủamộtJeand’Arceđờinay.ÔngthựchiệnnhữngcuộctiếpxúcquantrọngtrongphạmvilựclượngKhángchiếnPháp.WinstonChurchillngưỡngmộdeGaullenhưngthườngthấyôngngạomạnkhôngchịunổi,cònFranklinRooseveltthìcoithườngông;đãnhiềulầnhainhàlãnhtụcốthuyếtphụcôngchấpnhậnchiasẻquyềnkiểmsoátNướcPhápTựdo.Nhưnglờiđápcủaôngluôngiốngnhau:ôngsẽkhôngthỏahiệp.Ôngsẽkhôngchấpnhậnbấtkỳcáigìkháchơnquyềnlãnhđạo.Trongcácvòngđàmphánôngtỏrarấtthôlỗ,chotớimứcthỉnhthoảngônglạibướckhỏiphòng,chứngtỏrõràngrằngđốivớiông,hoặclàtấtcả,hoặclàchẳngcógì.ChurchillvàRooseveltnguyềnrủadeGaulle,mấtcảngàyhọkhôngthểbuộcôngvàomộtvịtrínào,thậmchíhọcònnóivềviệcgiángcấpôngvàépôngrakhỏivũđàichínhtrị.Nhưnghọluônluônlùilại,vàcuốicùngchoôngcáimàôngmuốn.LàmkhácđicónghĩalàtạonênmộtvụbênốicôngcộngtrongnhữngthờiđiểmtếnhịvàsẽpháhỏngmốiquanhệcủahọvớithếgiớingầmnướcPháp.Họhẳnsẽgiángcấpmộtngườimàcôngchúngvốnsùngkính.Thấuhiểu:Nếubạnyếuvàyêucầumộtchútít,bạnsẽchỉnhậnđượcmộtchútít.Nhưngnếubạnmạnhmẽ,đưaranhữngyêucầucứngrắn,thậmchícótínhchấtxúcphạm,bạnsẽtạonên

mộtấntượngtươngphản:mọingườisẽnghĩrằngsựtựtincủabạnphảidựavàomộtcáigìđócóthật.Bạnsẽcóđượcsựtôntrọng,rồitớilượtnólạibiếnthànhlựcbẩy.Khibạncóthểnângmìnhlênmộtvịtrímạnhhơn,bạncóthểlấyđượcnhiềuhơnbằngcáchtừchốithỏahiệp,làmrõrằngbạnmuốnbướcrakhỏibàn-mộthìnhthứchoànhảocủasựápbức.Đốiphươngcóthểgọibạnlàđồbịpbợm,nhưngbạnbảođảmrằnghọsẽphảitrảgiáchoviệcnày-mộtvụcôngbốtệhại,chẳnghạnvậy.Vànếucuốicùngbạnchịuthỏahiệpchútít,nósẽíthơnrấtnhiềusovớinhữngthỏahiệpmàhọépbuộcbạnnếucóthể.NhàvănvànhàngoạigiaolớnHaroldNicholsontinrằngcóhailoạiđàmphán:củanhữngchiếnbinhvàcủanhữngôngchủtiệm.Nhữngchiếnbinhdùngđàmphánnhưmộtphươngtiệnđểkiếmthờigianvàvịtrímạnhhơn.Cácôngchủtiệmhoạtđộngtheonguyêntắcrằngquantrọnghơnlànênthiếtlậplòngtincậy,đểtrunghòacácyêucầucủacácbênvàtiếntớimộtthỏathuậnmàcácbênđềunhấttrívàthỏamãn.Dùlàtrongngoạigiaohaythươngmại,vấnđềnảysinhkhicácôngchủtiệmgiảđịnhrằnghọđangtiếpxúcvớimộtôngchủtiệmkhácnhưngthựcralạiphảiđốiđầuvớimộtchiếnbinh.Sẽrấtcóíchnếubiếttrướcbạnđốimặtvớikiểuđàmphánnào.Điềukhókhănlàcácchiếnbinhtàibasẽtựbiếnhọthànhnhữngbậcthầytrongthuậtngụytrang:đầutiênhọtỏvẻchânthànhvàthânhữu,rồisẽhélộbảnchấtchiếnbinhcủamìnhkhichuyệnđãquámuộnmàng.Trongviệcgiảiquyếtmộtxungđộtvớimộtkẻthùmàbạnkhôngbiếtrõ,tốtnhấtlàluôntựbảovệbằngcáchđóngvaitròchiếnbinh:đàmphánkhiđangtiếntới.Sẽluônluôncóthờigianđểlùilạivàổnđịnhmọithứnếubạnđiquáxa.Nhưngnếubạntrởthànhconmồicủamộtchiếnbinh,bạnsẽkhôngthểthuhồiđượcgìcả.Trongmộtthếgiớicóngàycàngnhiềuchiếnbinh,bạncũngphảisẵnsàngvunggươm,ngaycảkhitừđáytimbạnlàmộtôngchủtiệm.

Tưliệu:Đừngtựxemmìnhlàchiếnthắngchođếnngàyhômsaucủacuộcchiến,haybịđánhbạichotớibốnngàysauđó...Hãyluônmộttaycầmkiếmvàtaykiacầmnhánhôliu,luônsẵnsàngđàmphánnhưngchỉđàmphántrongkhivẫntiếnlên.

HoàngtửKlemensvonMetternich(1773–1859)

Hìnhảnh:Câygậylớn.Bạncóthểnóinăngnhỏnhẹvàhànhđộngtaonhã,nhưngđốiphươngthấyrằngbạnđangcầmmộtvậtđángsợtrongtay.Anhtakhôngcầncảmthấyđauđớnthậtsựhaybịđánhvàođầu;anhtabiếtrằngcâygậyđangởđó,rằngnókhôngởđâuxaxôicả,rằngbạnđãtừngsửdụngnó,vàrằngnógâytổnthương.Tốtnhấtnênkếtthúctranhcãivàthỏathuậncuộcđàmphánvớibấtcứgiánàocònhơnlàđánhliềuvớimộtcúvụtđiếngngười.

HOÁNVỊTrongđàmpháncũngnhưtrongchiếntranh,bạnđừngđểbảnthântựmangmìnhđi:cómộtnguycơtrongviệctiếntớiquáxa,lấyquánhiều,chotớimứcbạntạonênmộtkẻthùquyếtliệt,kẻsẽhànhđộngđểbáothù.PheĐồngminhđãbịnhưthếsauThếchiếnI.HọđãđưaranhữngđiềukiệnquákhắtkhechoĐứctrongđàmphánhòabìnhđếnmứcngườitacóthểchorằnghọđangđặtnhữngnềnmóngchoThếchiếnII.Trướcđómộtthếkỷ,khiMetternichđàmphán,mụctiêucủaôngluônlàngănngừađốiphươngcảmthấybịsailầm.Mụcđíchcủabạntrongbấtkỳcuộcđàmphánnàokhôngbaogiờlàđểthỏamãnlòngthamhaytrừngphạtđốiphươngmàlàđểbảovệchonhữnglợiíchcủariêngmình.Rốtcuộc,mộtthỏathuậnmangtínhtrừngphạtsẽchỉđedọachosựantoàncủabạn.

22

BIẾTCÁCHKẾTTHÚCCHIẾNLƯỢCLỐITHOÁT

Trongthếgiớinàyngườitaphánxétbạnquacáchbạnkếtthúcnhữngsựviệc.Mộtkếtthúclộnxộnhaychưahoàntấtcóthểvọnglạisuốtnhiềunămsau,pháhủythanhdanhcủabạntrongtiếntrìnhđó.Nghệthuậtkếtthúcmọisựmộtcáchtốtđẹplàbiếtkhinàonêndừnglại,khôngbaogiờđiquáxađếnnổitựlàmkiệtsứchaytạoranhữngkẻthùgaygắtsẽgâyrốichobạntrongmộtxungđộttươnglai.Nócònđòihỏimứcđộnănglượngvàsựtinhnhạyđúng.Đâykhôngphảilàvấnđềchiếnthắngmộtcáchđơngiảncuộcchiếnmàlàphươngthứcđểchiếnthắng,phươngcáchmàchiếnthắngđótạonềntảngchobạnởvòngđuakếtiếp.Đỉnhcaocủasựkhônngoanchiếnlượclàtránhmọixungđộtvàvướngmắcmàtừđókhôngcómộtlốirahiệnthựcnào.

KHÔNGCÓLỐIRA

ĐốivớiđasốnhữngthànhviêncấpcaotrongBộChínhtrịLiênXô-TổngBíthưLeonidBrezhnev,trùmKGBYuriAndropovvàBộtrưởngQuốcphòngDmitriUstinov-thờikỳcuốithậpniên1960đầu70dườngnhưlàmộtkỷnguyênvàngson.HọđãsốngquacơnácmộngcủanhữngnămthờiStalinvàsựcaitrịvụngvềcủaKhrushchev.Cuốicùng,giờđâyđãcómộtsựổnđịnhnàođótrongLiênbangXôviết.NhữngnhànướcvệtinhcủanóởĐôngÂutươngđốingoanngoãn,đặcbiệtsaukhicuộcnổidậycủaTiệpKhắcnăm1968đãbịnghiềnnát.Mỹ,kẻthùkhôngđộitrờichungcủanóđãbịbầmmắttừcuộcChiếntranhViệtNam.Vàhứahẹnhơnhết,ngườiNgađãdầncóthểmởrộngtầmảnhhưởngcủahọraThếgiớiThứba.Tươnglaicóvẻxánlạn.

MộtquốcgiathenchốttrongkếhoạchmởrộngcủaNgalàAfganistanởbiêngiớiphíanam.Nướcnàygiàuhơiđốttựnhiênvàcácmỏquặngkhác,vàcónhiềucảngởẤnĐộDương,việcbiếnnóthànhmộtvệtinhXôviếtsẽlàmộtgiấcmơnhiềukhảnăngthànhhiệnthực.NgườiNgađãluồnláchvàonướcnàytừthậpniên1950,giúpđàotạoquânđội,xâydựngđườngcaotốcSalangtừbắcKabultớiLiênXô,vàcốhiệnđạihóaquốcgialạchậunày.Tấtcảêmxuôitheokếhoạchchotớiđầuthậpniên1970,khiphongtràoHồigiáochínhthốngbắtđầutrởthànhmộtthếlựcchínhtrịbăngquaAfganistan.NgườiNganhìnthấyhaihiểmhọa:thứnhất,nhữngkẻtheophongtràochínhthốngnàysẽnắmquyềnlựcvàdoxemchủnghĩacộngsảnlàvôthầnvàđángghét,sẽcắtđứtmọiquanhệvớinhữngngườiXôviết;thứhai,nhữngkẻkhôngbiếtởyênmộtchỗnàysẽtràntừAfganistanvàomiềnnamLiênXô,nơicómộtcộngđồnglớndâncưHồigiáo.

Năm1978,đểngănngừaviễncảnhácmộngđó,BrezhnevbímậthỗtrợmộthoạtđộngphithườngnhằmđưaĐảngCộngsảnAfganistanlênnắmquyền.NhưngnhữngngườicộngsảnAfganistanlạicựckìbèphái,vàchỉsaumộtcuộcđấutranhlâudàimộtngườilãnhđạomớixuấthiện:HafizullahAmin,ngườimàLiênXôtintưởng.Quantrọnghơnhết,pheCộngsảnkhôngđượcưa

chuộngởAfganistan,vàAminphảiviệnđếnnhữngphươngtiệntànbạonhấtđểduytrìquyềnlựccủađảng.ĐiềunàychỉđemlạilýdochopheChínhthống.Khắpđắtnước,phiếnquân-Mujahideen-bắtđầunổiloạn,vàhàngngànbinhsĩAfganđàongũkhỏiquânđộichạyvềphehọ.

Tháng12/1979,chínhquyềnCộngsảnởAfganistannằmtrênbờvựcsụpđổ.ỞNga,nhữngthànhviêncấpcaocủaBộChínhtrịhọplạithảoluậnvềcuộckhủnghoảng.ĐánhmấtAfganistanlàmộtđòntànphávàmộtnguồncủasựkhôngổnđịnhsaumộttiếntrìnhđãđượcthựchiệnquálâu.HọđổlỗichoAminvềcácvấnđềcủahọ;ôngtaphảirađi.Ustinovđềxuấtmộtkếhoạch:LặplạicáimàngườiXôviếtđãlàmtrongviệcđànápnhữngcuộcnổidậyởĐôngÂu,ôngtaủnghộmộtcuộctấncôngchớpnhoángbởimộtlựclượngtươngđốinhỏXôviết.NósẽbảođảmantoànchoKabulvàđườngcaotốcSalang.Aminkhiđósẽbịhấtcẳng,vàmộtngườiCộngsảntênlàBabrakKarmansẽthếchỗôngta.QuânđộiXôviếtsẽravẻnhúnnhường,vàquânđộiAfgansẽchộpngaylấynó.Trongkhoảngmườinăm,AfganistansẽđượchiệnđạihóavàdầntrởthànhmộtthànhviênvữngbềncủakhốiXôviết.Đượchưởnghòabìnhvàthịnhvượng,nhândânAfgansẽnhìnthấynhữnglợiíchlớnlaocủachủnghĩaxãhộivàsẽbámchặtlấynó.

Vàihômsaucuộchọp,UstinovtrìnhbàykếhoạchđóvớithốngchếquânđộiNikolaiOrgakov.Khiđượcbảorằngđộiquânxâmlượckhôngquá75.000quân,Orgakovsửngsốt:lựclượngđó,ôngtanói,quánhỏbéđểbảovệanninhchonhữngnơimởrộngtolớn,đầynúinoncủaAfganistan,mộtthếgiớirấtkhácvớiĐôngÂu.UstinovphảncôngrằngmộtlựclượnglớnsẽgâynêntaitiếngchonhữngngườiXôviếttrongThếgiớiThứbavàsẽtạomộtcáiđíchnhắmchophiếnquân.OrgakovđáprằngnhữngngườiAfganbèpháicótruyềnthốngvềviệcđộtngộthợpnhấtlạiđểđẩyluimộtđộiquânxâmlược-vàhọlànhữngchiếnbinhdữtợn.Xemkếhoạchnàylàkhinhsuất,ôngnóitốthơnnênnỗlựcbằngmộtgiảiphápchínhtrịchovấnđề.Lờicảnhbáocủaôngbịbỏqua.

KếhoạchđượcBộChínhtrịthôngquavàđượcđưavàohànhđộngvàongày24/12.MộtsốHồngquântiếnvàoKabultrongkhimộtsốkháctiếnxuốngđườngcaotốcSalang.AminđượcđưađivàgiếtchếtmộtcáchlặnglẽtrongkhiKarmalnắmlấyquyềnlực.Nhữnglờilênánrótvàotừkhắpnơitrênthếgiới,nhưngnhữngngườiXôviếtnhậnrarằngcuốicùngđiềuđósẽlặngdần-thườnglànhưthế.

Tháng2/1980,AndropovgặpKarmalvàchỉđạoôngtavềtầmquantrọngcủaviệcchiếmlấysựủnghộcủaquầnchúngAfgan.Đưaramộtkếhoạchchomụcđíchđó,ôngcũnghứasẽtrợgiúptiềnvàchuyêngia.ÔngtabảoKarmalrằngkhicácvùngbiêngiớiđãantoàn,quânđộiAfganđượcxâydựngvànhândânđãthỏamãnmộtcáchhợplývớichínhquyền,KarmannênnhãnhặnyêucầuquânXôviếtrútđi.

BảnthâncuộcxâmlượcdiễnradễdànghơnlàchínhquyềnLiênXômongđợi,vàsuốtthờikỳquânsựnàynhữngngườilãnhđạocủanócóthểtựtintuyênbố“sứmạngđãhoànthành”.NhưngtrongvòngvàituầnsauchuyếnthămcủaAndropov,họphảiđiềuchỉnhlạiđánhgiánày:phiếnquânkhôngbịquânđộiXôviếtđedọanhưởĐôngÂu.Thậtra,từkhibịxâmlược,sứcmạnhcủahọdườngnhưtănglên,cáchàngquâncủahọlớndầnvớinhữngtânbinhAfganvàngườingoài.UstinovrótthêmquânvàoAfganistanvàralệnhtấncôngvàonhữngvùngcócăncứcủaphiếnquân.Cuộchànhquânlớnđầutiêndiễnravàomùaxuânđó,khihọtiếnvàoThunglũngKunarvớivũkhínặngnề,sanbằngtoànbộcácngôilàngvàbuộccưdânphảichạytớinhữngtrạitịnạnởPakistan.Khiđãquétsạchkhuvựcnổiloạn,họrútlui.

Mộtvàituầnsau,báocáođưavềrằngphiếnquânđãlặnglẽquaylạithunglũngKunar.TấtcảnhữnggìquânXôviếtđãlàmchỉkhiếndânAfganthêmphẫnnộvàgiậndữ,giúpphiếnquântuyểnmộdễdànghơn.NhưngquânXôviếtcònlàmgìkhácđược?Đểmặcchophiếnquânlàchohọcóthờigianvàkhônggianđểtrởnênnguyhiểmhơn,thếnhưngquânđộiquánhỏđểchiếmđóngtoànbộcáckhuvực.Câutrảlờicủanólàlặplạicáccuộchànhquântruyquét,vớinhiềubạolựchơn,hyvọngrằngsẽlàmchophiếnquânhoảngsợ-nhưng,nhưOrgakovđãtiênđoán,điềunàychỉlàmchohọthêmtáobạo.

Trongkhiđó,Karmalphátđộngcácchươngtrìnhdạyđọcviết,đểđemtớinhiềuquyềnlựchơnchophụnữ,pháttriểnvàhiệnđạihóađấtnước-tấtcảnhằmtáchrờisựhỗtrợkhỏiphiếnquân.NhưngđạiđasốngườidânAfganthíchcáchsốngtruyềnthốngcủahọhơn,vàcácnỗlựccủađảngCộngsảnđểmởrộngảnhhưởngcủanócómộttácdụngngượclại.

Đángngạihơnhết,AfganistannhanhchóngtrởthànhmộtthỏinamchâmchocácnướckhácđangnônnóngkhaitháctìnhthếởđóđểchốnglạiLiênXô.NướcMỹnóiriêngnhìnthấymộtcơhộiđểphụcthùNgađãcungcấptiếptếchoBắcViệtNamtrongChiếntranhViệtNam.CIArótnhữngkhoảntiềnvàcơsởvậtchấtlớnchophiếnquân.ỞnướclánggiềngPakistan,tổngthốngZiaul-Haqxemsựxâmlượclàmộtquàtặngtừtrời:đạtđượcquyềnlựcvàovàinămtrướctừmộtcuộcbinhbiến,vàmớiđâyđãnhậnđượcsựlênántừkhắpthếgiớivềviệctửhìnhthủtướngcủaôngta,ZianhìnthấymộtcáchđểtìmơnhuệtừcảMỹlẫncácquốcgiaẢRậpbằngcáchchophépPakistanphụcvụnhưlàmộtcứđịachophiếnquân.TổngthốngAiCậpAnwarSadat,ngườivừamớiđâyđãkýmộthòaướcgâynhiềutranhluậnvớiIsrael,cũngnhìnthấymộtcơhộibằngvàngđểđánhbóngsựủnghộHồigiáobằngcáchgửitrợgiúpchocácđồngđạocủamình.

VớicáclựclượngXôviếttrảimỏngởĐôngÂuvàtrênkhắpthếgiới,Ustinovtừchốiđiềuthêmquân;thayvìthếôngtatrangbịchobinhlínhcủamìnhnhữngvũkhítốitânnhấtvàhoạtđộngđểmởrộngvàcủngcốquânđộiAfgan.Nhưngkhôngcóchuyển

biếnnàotronghaiđiềunàytrótlọt.PhiếnquânnângcaocáccuộcphụckíchđườngchuyểnvậncủaXôviếtvàsửdụngvớihiệuquảtốiđanhữngsúngphónglựuStingerđờimớinhấtkiếmđượctừngườiMỹ.Nhiềunămtrôiqua,vàtinhthầncủaquânđộiXôviếthạthấpdần:nhữngngườilínhcảmthấysựcămghétcủadânđịaphươngvàdínhchặtvàonhữngvịtrícanhgiữchếtcứng,khôngbaogiờbiếtcuộcđộtkíchsắptớisẽđến.Sựlạmdụngmatúyvàrượunặngtrởnênlantràn.

Khicácphítổnchiếntranhtănglên,côngchúngNgabắtđầuquaylưnglạivớinó.NhưngcácnhàcầmquyềnXôviếtkhôngthểđủsứcđểrútchânra:ngoàiviệctạonênmộtquyềnlựcrỗngnguyhiểmởAfganistan,điềuđósẽgiángmộtđònsắcbénvàothanhdanhtoàncầucủahọnhưlàmộtsiêucườngquốc.Vàhọcứởyêntạichỗnhưthế,mỗinămđềuđượccoilànămcuốicùng.NhữngthànhviênchủchốtcủaBộChínhtrịdầndàquađời-Brezhnevnăm1982,AndropovvàUstinovnăm1984-màkhôngthấycómộttiếntriểnnhỏnhấtnào.

Năm1985,MikhailGorbachevtrởthànhtổngbíthưcủaLiênXô.Đãphảnđốicuộcchiếnnàyngaytừđầu,GorbachevbắtđầuấnđịnhnhữnggiaiđoạnrútluicácquânđoànkhỏiAfganistan.Nhữngngườilínhcuốicùngrờikhỏiđóvàođầunăm1989.Tổngcộng,trên14.000binhlínhđãchếttrongxungđột,nhưngnhữngphítổncheđậy-vớinềnkinhtếmỏngmanhcủaNga,vớiniềmtinmongmanhcủanhândânvàochínhquyềncủahọ-cònlớnhơnnhiều.Chỉvàinămsau,toànbộhệthốngđãsụpđổ.

Diễndịch

VịtướngvĩđạingườiĐứcErwinRommelcólầnđãnêusựkhácbiệtgiữamộtcuộccờbạcvàmộtnguycơ.Cảhaitrườnghợpđềuliênquantớimộthànhđộngvớichỉmộtcơmaythànhcôngduynhất,mộtcơmayđượcnângcaobởiviệchànhđộngvớisựtáobạo.Sựkhácbiệtlàvớimộtnguycơ,nếubạnthua,bạncóthểphụchồi:thanhdanhcủabạnsẽkhônggánhchịumộttổnhạikéodài,cáctiềmlựccủabạnsẽkhôngtiêutánhết,vàbạncóthểquaylạivịtríbanđầucủamìnhvớinhữngtổnthấtcóthểchấpnhậnđược.Vớimộtcuộccờbạc,tráilại,thấtbạicóthểđưatớimộtsựxoaychuyêncácvấnđềcókhảnăngđixuốngtheođườngxoắnốckhỏikhảnăngkiểmsoát.Vớimộtcuộccờbạccóxuhướngquánhiềubiếnthểđểlàmphứctạpthêmbứcvẽdọctheođườngđinếumọisựđãbịsailệch.Vấnđềđixahơn:nếubạnchạmtránvớinhữngkhókhăntrongmộtvánbài,việcrútrasẽtrởnênkhókhănhơn–bạnnhậnrarằngcáigiáđặtcượcquácao;bạnkhôngđảmđươngnổiviệcthuacuộc.Thếlàbạncốhơnnữađểcứuvãntìnhthế,nhưngthườnglàlàmchonótệhơnvàchìmsâuhơnvàocáihốmàbạnkhôngthểtrèora.Mọingườibịhútvàocờbạcbởinhữngcảmxúccủahọ:họchỉnhìnthấyviễncảnhlấplánhnếuhọthắngvàphớtlờnhữnghậuquảđángngạinếuhọthua.Đánhliềuvớinguycơlàđiềukhẩnyếu;cờbạclàliềumạngmộtcáchđiênrồ.

CuộcxâmlượcvàoAfganistanlàmộtvánbàicổđiển.LiênXôchịumộtlựchấpdẫnkhôngthểcưỡnglạicủaviệcchiếmhữumộtnướcthâncậnởkhuvực.Tốimắtvìviễncảnhđó,họbỏquênthựctại:phiếnquânvàcácthếlựcbênngoàiđánhcượcquácaođãchophépLiênXôđểlạimộtAfganistanantoàn.Cóquánhiềubiếnđộngnằmngoàikhảnăngkiểmsoátcủahọ:nhữnghànhđộngcủaMỹvàPakistan,nhữngkhuvựcbiêngiớinúinonkhôngthểphongtỏa,vàcònnhiềunữa.MộtquânđộichiếmđóngởAfganistansẽdínhvàonhiềuvòngtróibuộc:quânđộicómặtcàngđông,nócàngbịcămghét,vàcàngbịcămghét,nócàngcầnđủlớnđểtựbảovệbảnthân,vàcứthếtiếptụcchođếnvôtận.

ThếnhưngXôviếtđãthamgiavánbàivàtạonênrốiloạn.Lúcnày,đãquámuộn,họmớinhậnragiáđặtcượcđãlêncao:rútkhỏicuộcchơi,chịuthua-sẽlàmộtđòntànphávàouytíncủahọ.NócũngcónghĩalàsựmởrộngcáclợiíchcủaMỹvàmộtcuộcnổiloạnxấuxaởbiêngiớicủahọ.Vìlẽrangaytừđầuhọkhôngnênxâmlược,họkhôngcómộtchiếnlượcthoátrahợplý.Điềutốtnhấthọcóthểlàmlàcắtbỏnhữngmấtmátcủamìnhvàbỏchạy-nhưngđólàđiềudườngnhưbấtkhảđốivớimộttaycờbạc,vìcờbạcđượcđiềukhiểnbằngcảmxúc,vàkhicáccảmxúcđượcnổilên,rútluilàmộtviệckhókhăn.

Cáchtệhạinhấtđểkếtthúcbấtkỳđiềugì-mộtcuộcchiến,mộtxungđột,mộtmốiquanhệ-làsựchậmchạpvàđauđớn.Phítổnchomộtkếtthúcnhưthếrấtcao:mấtlòngtựtin,sựvôthứctránhnéxungđộtlầnsauđangchờchực,sựcayđắngvàhậnthùđểlạisẽsinhsôi-tấtcảlàmộtsựlãngphíthờigianvôcùngphilý.Trướckhitiếnhànhbấtkìhànhđộngnào,bạnphảitínhtoánvớinhữngđiềukiệnchínhxácchiếnlượcthoátracủabạn.Cuộcgiaotranhchínhxácsẽkếtthúcrasao,vànósẽrờibỏbạnởnơinào?Nếulờiđápchonhữngcâuhỏinàycóvẻmơhồvàđầynhữngsuyđoán,nếuthànhcôngcóvẻquácámdỗvàthấtbạichỉhơinguyhiểm,rấtcókhảnăngbạnsắpthamdựmộtvánbài.Nhữngcảmxúccủabạnđangdẫndắtbạnvàomộttìnhthếcóthểkếtthúcbằngsựsalầy.

Trướckhiđiềuđóxảyra,hãytựkiểmlạimình.Vànếubạnthấybạnphảithựchiệnsailầmnày,bạnchỉcóhaigiảipháphợplý:hoặckếtthúcsựxungđộtcàngnhanhcàngtốt,vớimộtđònmạnhbạonhằmthủthắng,chấpnhậnmọigiáphảitrảvàbiếtchúngtốthơnlàmộtcáichếtchậmchạpvàđauđớn,hoặccắtđứtnhữngtổnthấtvàbỏcuộckhôngmộtchúttrìhoãn.Khôngbaogiờđểcholòngtựhàohaymốiquantâmtớithanhdanhcủabạnđẩybạnxahơnvàovũnglầy;cảhaisẽchịunhữngđònnặngnềhơnbởisựdaidẳngcủabạn.Thấtbạitạmthờitốthơnlàthảmhọalâudài.Minhtriếtlàbiếtlúcđểdừng. Tiếnquáxacũngtệnhưngãquásớm.

KhổngTử(551?-79tr.CN)

KẾTTHÚCNHƯLÚCBẮTĐẦU

Hồicòntrẻ,LyndonB.Johnsoncómộtgiấcmơ:trèolênchiếcthangchínhtrịvàtrởthànhtổngthống.Khianhđạtđộtuổigiữalứahaimươi,mụctiêuđóbắtđầucóvẻkhôngthểđạttới.MộtcôngviệcvớitưcáchthưkýcủamộtđạibiểuquốchộiTiểubangTexasđãchophépanhgặpgỡvàtạođượcấntượngvớiTổngthốngFranklinD.Roosevelt,vàôngđãcửanhlàmgiámđốcBanQuảnlýThanhniênQuốcgiacủaTexas,mộtchứcvụhứahẹnnhữngkếtnốivềchínhtrị.NhưngcửtriTexascựckìtrungthành,thườngbầulạiđạibiểucủahọsuốtnhiềuthậpkỷ,hoặcchotớikhihọchết.JohnsonđangnônnóngmuốncómộtghếởQuốchội.Nếuanhkhôngsớmkiếmđượcnó,anhsẽquágiàđểleolênchiếcthang,vàanhcháybùngvớithamvọngcủamình.

Ngày22/2/1937,từtrongmànuám,mộtcơmaychocảđờingườiđãmởra:ĐạibiểuQuốchộiTexasJameBuchananbịđộttử.ChiếcghếcủaôngbịbỏtrốngthuộcQuận10Texas.Đólàmộtcơhộihiếmhoivànhữngchínhtrịgianặngcânđủtưcáchcủatiểubangngaylậptứctungmũcủahọvàovõđài.Nhữngđốithủbaogồm:SamStone,mộtthẩmpháncấphạtnổitiếng;SheltonPolk,mộtluậtsưtrẻnhiềuthamvọngởAustin;vàC.V.Avery,vịquảnlýchiếndịchvậnđộngcũcủaBuchanan,ngườicókhảnăngchiếnthắngnhất.

Johnsonphảiđốiđầuvớimộttìnhthếkhókhănkinhkhủng.Nếuanhthamdựcuộcđua,nhữngđạicửtrisẽchốnglạianhmộtcáchmộtcáchphilý:anhcòntrẻ-chỉ28tuổi-vàởmộtquậnmàanhchưacótiếngtămgìcũngnhưcórấtítmốiquanhệ.Mộtthấtbạitệhạisẽpháhủythanhdanhcủaanhvàđẩylùianhlạithậtxatrênconđườngtớimụctiêudàihạn.Mặtkhác,nếuanhbỏcuộc,anhsẽphảichờkhoảng10nămđểcómộtcơhộkhác.Vớitấtcảnhữngđiềunàytrongđầu,anhvứtbỏsựcảnhgiácvàotronggióvàthamdựcuộcchạyđua.

BướcđầutiêncủaJohnsonlàtậptrungvềphíamìnhmộttáthanhniênthiếunữmàanhđãgiúpđỡhaythuêtrongnhữngnămqua.Chiếnlượcvậnđộngcủaanhrấtđơngiản:anhsẽtựphânbiệtvớicácđốithủkhácbằngcáchgiớithiệumìnhnhưmộtủnghộviêntrungthànhnhấtcủaRoosevelt.BầuchoJohnsonlàbầuchotổngthống,nhàkiếntrúcsưnổitiếngcủaNewDeal.VàvìJohnsonkhôngthểcạnhtranhởAustinnênanhquyếtđịnhhướngđộiquântìnhnguyệncủamìnhtớivùngngoạiô,vùngHillCountrydâncưthưathớt.Đâylàkhuvựcnghèonhấtcủaquận,mộtnơimàcácứngviênhiếmkhidámđến.Johnsonmuốngặptừngnôngdânlớntuổivànhữngngườilĩnhcanh,bắttayvớibấtkỳaicóthể,chiếmđượcláphiếucủanhữngngườidânchưabaogiờbầucửtrướcđó.Đólàmộtchiếnlượccủamộtngườituyệtvọngnhậnrarằngđâylàcơmaytốtnhấtvàduynhấtcủamìnhđểgiànhchiếnthắng.

MộttrongnhữngthuộccấptrungthànhnhấtcủaJohnsonlàCarollKeach,giúpviệcláixechoanh.HaingườithanhniêncùngnhauláixequatừngdặmvuôngcủaHillCountry,đitheotừngconđườngmònvàđườngbòbẩnthỉu.Pháthiệnramộtnôngtrạinàođócáchxađường,Johnsonlạibướcxuốngxe,đítớicửa,tựgiớithiệuvớinhữngnôngdânđangngỡngàng,lắngnghecácvấnđềcủahọ,rồirađivớimộtcáibắttaynồnghậuvàmộtlờiđềnghịnhẹnhàngvềláphiếucủahọ.Trongnhữngcuộcmíttinhtrongcácthịtrấnbụibặmchỉbaogồmchủyếulàmộtnhàthờvàmộtsânga,anhđọcdiễnvăn,rồihòavàođámkhángiảvàtrảiquaítnhấtvàiphútvớitừngngườicómặt.Anhcómộttrínhớtuyệtvờivớinhữnggươngmặtvànhữngcáitên:nếugặpcùngmộtngườihailần,anhcóthểnhắclạimọiđiềungườiđónóiởlầngặpđầu,vàanhthườnggâyấntượngchonhữngngườilạbởiviệcbiếtaiđómàhọquen.Anhlắngnghechămchúvàluôncẩnthậnđểlạichomọingườicảmgiácrằnghọsẽcòngặplạianh,vànếuanhthắngcử,cuốicùnghọsẽcómộtngườiquantâmđếnnhữnglợiíchcủahọởWashington.Trongnhữngquánrượu,nhữngcửatiệmthựcphẩm,nhữngnhàgatrênkhắpHillCountry,anhđãchuyệntròvớinhữngcưdânđịaphươngnhưthểanhkhôngcònchuyệngìkhácđểlàm.Khilênđường,chắcchắnanhsẽmuamộtthứgìđó-kẹo,thựcphẩm,xăng-mộtcáchthứcmàhọrấtcảmkích.Anhcótàinăngthiênphútrongviệctạomộtmốidâyliênkết.

Tronglúccuộcchạyđuatiếpdiễn,Johnsonđinhiềungàykhôngngủ,giọngnóicủaanhtrởnênkhànvỡ,đôimắtsụpxuống.KhiKeachláixequasuốtquận,anhtalắngnghetrongkinhngạckhingườiứngcửviênkiệtsứctrongxethìthầmvớichínhmìnhvềnhữngngườimàanhvừagặp,ấntượngmàanhđãtạora,điềumàlẽraanhcóthểlàmtốthơn.Johnsonkhôngbaogiờmuốntrôngmìnhcóvẻtuyệtvọnghayxacách.Điềuquantrọngchínhlàcáibắttayvàcáinhìnvàomắtlúcchiatay.

Nhữngkếtquảđiềutraluônlừalọc:chúngtiếptụcchothấyJohnsonởphíasau,nhưnganhbiếtanhđãkiếmđượcsốcửtrimàkhôngcuộcđiềutranàocóthểliệtkê.Vàtrongbấtkỳtrườnghợpnào,anhđangdầnbắtkịp-tớituầncuốianhđãbòlênvịtríthứba.Độtnhiên,lúcnàynhữngứngcửviênkhácbắtđầuchúý.Cuộcbầucửhóarabẩnthỉu:Johnsonbịtấncôngvìtuổitrẻ,vìsựủnghộmùquángđốivớiRoosevelt,vìbấtcứmọithứcóthểđàobớira.CốkiếmthêmmộtsốláphiếuởAustin,JohnsontiếnlênchốnglạicỗmáychínhtrịcủathịtrưởngMiller,ngườikhôngthíchanhvàđãlàmmọithứcóthểlàmđểpháhoạicuộcvậnđộngcủaanh.

Vàongàybầucử,JohnsonđãlàmmộtcuộclậtđổlớnnhấttronglịchsửchínhtrịMỹ,cáchđốithủgầnnhấtcủaanhtới3.000phiếu.Kiệtsứcvìcuộcchạyđua,anhđãđượcđưavàobệnhviện,nhưnghômsaungàychiếnthắng,anhlạiquayvềvớicôngviệc-

anhcómộtviệccựckỳquantrọngphảilàm.Từgiườngbệnh,Johnsonđãđọcchongườikhácviếtnhữngláthưgửitớicácđốithủcủamình.Anhchúcmừnghọđãđiềuđộngmộtchiếndịchlớn;anhcũngmôtảthắnglợicủamìnhnhưmộtsựmaymắn,mộtcuộcbầuchoRoosevelthơnlàchochínhanh.BiếtrằngMillerđangthămWashington,Johnsonđánhđiệntínbáonhữngđườngdâycủaanhởthủđôđểđihướngdẫnôngtavàđốiđãivớiôngtanhưmộtkẻtrungthành.Ngaykhirờibệnhviện,anhtớithămcácđốithủvàcưxửmộtcáchkhiêmtốn.ThậmchíanhcònkếtbạnvớiemtraicủaPolk,láixechởanhtaquanhthịtrấnchonhữngcôngviệcvặt.

Mườitámthángsau,Johnsonphảitrảiquamộtcuộctáituyểncử,vànhữngngườimộtthờilàđốithủvàkẻthùquyếtliệtđộtnhiênhóathànhnhữngtínđồnồngnhiệtnhấtcủaJohnson,quyêngóptiềncủa,thậmchícònvậnđộngvớitưcáchcủaanh.VàThịtrưởngMiller,ngườiđãtừngghétJohnsonnhất,giờtrởthànhủnghộviênmạnhnhấtcủaanhvàvẫncứnhưthếsuốtnhiềunămsauđó.

Diễndịch

Đốivớiđasốchúngta,sựkếtthúccủabấtcứđiềugì-mộtdựán,mộtchiếndịch,mộtnỗlựcthuyếtphục-sẽtrởthànhmộtloạitườngthành:côngviệcđãlàmxong,vàđâylàthờigianđểkiểmđiểmnhữngđượcvàmấtđểrồitiếptục.LydonJohnsonnhìnvàothếgiớitheocáchkhác:mộtkếtthúckhônggiốngmộtbứctườngthànhmàgiốngmộtcánhcửahơn,nódẫntớimộtchukỳhaytrậnđấumới.Điềuquantrọngvớiôngkhôngphảilàtìmđượcmộtchiếnthắngmàlànơinóđểônglại,vàcáchthứcnómởrahiệpđấukếtiếp.Cógìlàtốttrongviệcthắngcuộcbầucửnăm1937nếu18thángsauđóôngbịnémrakhỏivănphòng?Đóhẳnlàmộtthấtbạikhủngkhiếpđốivớiướcmơtổngthốngcủaông.Nếusaucuộcbầucửôngcứhưởngthụniềmvuichiếnthắng,hẳnôngđãgieonhữnghạtgiốngthấtbạichocuộcbầucửtiếptheo.Ôngcóquánhiềukẻthù-nếuhọkhôngtìmcáchchốngđốiôngvàonăm1938,họsẽkhuấyđộngrắcrốitronglúcôngđixaởWashington.VìthếngaylậptứcJohnsonlàmviệcđểchiếmcảmtìnhcủanhữngngườinày,hoặcvớinhữngkêugọithôngminhtớilợiíchcủachínhhọ.Ôngluônđểmắttớitươnglaivàloạithànhcôngsẽgiúpôngtiếptụctiếntới.

Johnsonđãdùngcùngmộtphươngpháptiếpcậnnhưnhữngnỗlựcgiànhlấyláphiếucủacáccửtri.Thayvìcốthuyếtphụcmọingườiủnghộmìnhvớinhữngbàidiễnvănvànhữngngôntừhoamỹ(dùsaoôngcũngkhôngphảilàmộtnhàhùngbiệngiỏi),ôngtậptrungvàocảmgiácmàmìnhđểlạichomọingười:ngôntừcóthểngherấtkêu,nhưngnếumộtchínhtrịgiađểmọingườinghingờlàôngtakhôngchânthành,chỉđơngiảnlặpđilặplạiđểkiếmphiếubầu,họsẽkhépcửalòngvàquênôngta.VìthếJohnsonhànhđộngđểthiếtlậpmộtmốiliênkếttìnhcảmvớicửtri,vàôngkếtthúccuộcchuyệntròvớihọbằngmộtcáibắttaythậtchặtvàmộtcáinhìntrongmắt,mộtchútrunruntronggiọngnói,nhữngthứđãđóngtriệnchomốiliênhệgiữahọ.Ôngkhiếnhọcảmthấyhọsẽgặplạiông,vàônggợilênnhữngcảmxúcsẽxóatanmọingờvựcvềsựchânthànhcủamình.Kếtthúccủacuộcđốithoạithậtralàmộtloạikhởiđầu,vìnóởlạitâmtríhọvàbiếnthànhnhữngláphiếu.

Thấuhiểu:Trongbấtkỳcôngviệclàmănnào,khuynhhướngchỉsuynghĩtrongphạmviđượchaymất,thànhcônghaythấtbại,rấtnguyhiểm.Tâmtríbạnđãtớimộtđiểmdừng,thayvìnhìnraphíatrước.Cáccảmxúcthốngtrịthờiđiểmđó:mộtniềmhoanhỉthiểncậnkhithắngcuộc,sựthấtvọngvàcayđắngkhithuacuộc.Cáibạncầnlàmộtcáchnhìncótínhchiếnlượcvàlinhhoạthơnvàođờisống.Chưatừngcócáigìthậtsựkếtthúc;cáchbạnhoànthànhmộtđiềugìđósẽảnhhưởngvàthậmchíquyếtđịnhđiềubạnlàmkếtiếp.Mộtsốchiếnthắngcótínhchấttiêucực-chúngchẳngđưatớiđâucả-vàmộtsốthấtbạilạicótínhtíchcực,cócônghiệunhưmộttiếngchuôngthứctỉnhhaymộtbàihọc.Kiểutưduylinhhoạtnàysẽbuộcbạnđềcaotínhchiếnlượchơnnữavàophẩmchấtvàtìnhtrạngkếtthúc.Nósẽkhiếnbạnnhìnvàođốithủvàquyếtđịnhcuốicùngtốthơnbạncónênđộlượngvớihọ,lùilạimộtbướcvàbiếnhọthànhnhữngđồngminh,lợidụngnhữngcảmxúcởthờiđiểmđóhaykhông.Trongviệcđểmắttớihậuquảcủabấtkỳcuộcchạmtránnào,bạnsẽnghĩnhiềuhơntớicảmgiácmàbạnđểlạichomọingười-mộtcảmgiáccóthểchuyểnhóathànhmộtniềmmongmuốngặpbạnnhiềuhơnnữa.Bằngcáchthấuhiểurằngmọichiếnthắnghaythấtbạiđềucótínhnhấtthời,vàrằngđiềuquantrọnglàbạnsẽlàmgìvớichúng,bạnsẽthấyviệcgiữchobảnthâncânbằngtronghàngngàntrậnchiếnmàcuộcđờimangđếntrởnêndễdànghơn.Kếtthúcthậtsựduynhấtlàcáichết.Mọithứkhácchỉlàmộtsựchuyểnhóa.

NhưYasudaUkyođãnóivềviệcdânglênlyrượucuối,

chỉcókếtthúccủacácsựviệclàquantrọng.Toànbộcuộcđời

củamộtngườiphảinênnhưvậy.Khinhữngvịkháchlênđường,

tâmtrạngmiễncưỡngnóilờitạmbiệtlàđiềuchủyếu.

YamamotoTsunetomo,Hagakure:Quyểnsáchcủasamurai

(1659-1720)

CÁCYẾUTỐCƠBẢN

Trênthếgiớicóbaloạingười.Thứnhất,cónhữngkẻmộngvànhữngkẻhaynói;họbắtđầudựáncủamìnhvớingọnlửanồng

nhiệt.Nhưngtialửanănglượngnàynhanhchónglụitànkhihọchạmtránvớithếgiớihiệnthựcvàcôngviệcvấtvảcầnthiếtđểđưabấtkỳdựánnàođếnkếtthúc.Họlànhữngtạovậtgiàucảmxúcchỉbiếtsốngchokhoảnhkhắc:họdễdàngđánhmấtsựchúýbởimộtđiềumớimẻkhác.Cuộcsốngcủahọbừabãinhữngdựánhoànthànhnửavời,gồmcảmộtsốdựánhầunhưchỉlàmộtgiấcmơngày.

Rồicónhữngkẻsẽkếtthúctấtcảnhữnggìhọlàm,hoặcvìbuộcphảivậy,hoặcvìhọcóthểnỗlực.Nhưnghọbăngquaconđườnghoànthànhvớisựnồngnhiệtvànănglượngíthơnmộtcáchrõràngsovớilúckhởisự.Điềunàylàmhỏngkếtthúccủachiếndịch.Vìhọkhôngkiênnhẫnđểhoànthành,sựkếtthúcdườngnhưvộivãvàchắpvá.Vànókhiếnnhữngngườikháccảmthấyhơikhôngthỏamãn;nókhôngđángghinhớ,khôngtồntạilâu,khôngmộtâmthanhđồngvọng.

Cảhailoạitrênbắtđầumỗidựánmàkhôngcómộtýtưởngxácđịnhvềcáchthứclàmthếnàođểkếtthúcnó.Vàkhidựántiếntriển,chắcchắnphảikhácvớicáimàhọđãhìnhdung,họtrởnênhoangmangkhôngbiếtchắcnênlàmcáchnàođểthoátkhỏinó,vàhoặctừbỏnóhoặcđơngiảnđivộiđếnkếtthúc.

Nhómthứbabaogồmnhữngngườithấuhiểumộtquyluậtsơkhaicủasứcmạnhvàchiếnlược:kếtthúccủamộtsựviệc-mộtdựán,mộtchiếndịch,mộtcuộcđốithoại-cóýnghĩaquantrọngđặcbiệtđốivớimọingười.Nóđồngvọngtrongtâmtrí.Mộtcuộcchiếncóthểbắtđầuvớisựphôtrươngầmĩvàcóthểmanglạinhiềuthắnglợinhưngnếunókếtthúcmộtcáchtồitệ,đólàtấtcảnhữnggìmàmọingườinhớtới.Nắmđượctầmquantrọngvàđộvangcảmxúccủaviệckếtthúcbấtcứsựviệcgì,nhữngngườikiểuthứbanàyhiểurằngvấnđềkhôngchỉđơngiảnlàhoànthànhcáihọđãkhởisựmàlàhoànthànhnómộtcáchtốtđẹp-vớinănglượng,mộtđầuócminhbạch,mộtsựlưutâmtớiánhhoànghôncònhắtlại,cáchmàsựkiệnđeođẳngtrongtâmtrímọingười.Nhữngkiểungườinàybắtđầutheonhiềucáchthứckhácbiệtnhauvớimộtkếhoạchrõràng.Khithấtbạitới,nhưnósẽ,họcóthểgiữkiênnhẫnvàtưduymộtcáchhợplý.Họhoạchđịnhkhôngchỉtớilúckếtthúcmàvượtquanó,chotớihậuquả.Đâylànhữngngườitạonênnhữngđiềutồntạilâudài-mộtnềnhòabìnhcóýnghĩa,mộttácphẩmnghệthuậtđángnhớ,mộtsựnghiệplâubềnvàgặtháinhiềukếtquả.

Nguyêndocủaviệckhómàkếtthúcnhữngsựviệcmộtcáchtốtđẹprấtđơngiản:nhữngkếtthúcgợinêncáccảmxúcápđảo.Vàocuốimộtxungđộtquyếtliệt,chúngtacómộtkhátkhaosâuthẳmđốivớihòabình,mộtsựnônnóngmongtớilúcđìnhchiến.Nếuxungđộtnàyđưachúngtatớichiếnthắng,chúngtathườngkhôngchốngnổinhữngảotưởngvềsựvĩđạihaybịcuốntheolòngthamvàcốvơvétnhiềuhơnmứccầnthiết.Nếucuộcxungđộtxấuxa,sựnổigiậnkhiếnchúngtahoàntấtnóvớimộtcuộctấncôngtànbạo,mangtínhtrừngphạt.Nếuthua,chúngtachỉcònmộtkhátkhaophụcthùbỏngcháy.Nhữngcảmxúcnhưthếcóthểpháhủymọicôngviệctốtđẹptrướcđócủachúngta.Thựctế,khôngcógìkhókhănhơntronglĩnhvựcchiếnlượcsovớiviệcgiữchođầutathẳngtrênsuốtconđườngtớiđiểmkếtthúcvàvượtquanó-thếnhưngcũngkhôngcógìcầnthiếthơn.

CólẽNapoleonBonapartelàvịtướngvĩđạinhấtchotớinay.Nhữngchiếnlượccủaônglànhữngkỳcôngcủasựlinhhoạtvàtỉmỉđượckếthợpvớinhau,vàônghoạchđịnhsuốtconđườngchotớiđiểmkếtthúc.NhưngsaukhiđánhbạiÁoởAusterlitzvàsauđólàPhổởJena-Auerstadt-haichiếnthắnglớnnhấtcủaông-ôngđặtrachohaiquốcgianàynhữngđiềukhoảnkhắcnghiệtnhằmbiếnhọthànhnhữngvệtinhsuyyếucủaPháp.Từđó,trongnhữngnămsaucáchiệpước,cảhainướcnàyđãnuôidưỡngmộtmongmuốnbáothùmạnhmẽ.HọbímậtxâydựngquânđộivàchờđợingàymàNapoleoncóthểdễtổnthương.ThờiđiểmđóđếnsaucuộcrútluithêthảmkhỏiNganăm1812củaông,khiđóhọđộtngộttấncôngôngvớimộthỏalựckhủngkhiếp.

Napoleonđãchophépcảmxúctầmthường-aoướclàmbẽmặtkẻthù,báothùvàépbuộcsựtuânphục-gâynhiễmđộcchiếnlượccủaông.Giámàôngvẫntậptrungvàocáclợiíchlâudàicủamình,hẳnôngđãbiếtrằngtốthơnnênlàmsuyyếuPhổvàÁovềmặttâmlýhơnlàvậtchất-đểdụdỗhọvớinhữngđiềukhoảnkhoandungmộtcáchrõràng,biếnhọthànhnhữngđồngminhtậntâmthayvìlànhữngvệtinhđầythùghét.NhiềungườiởPhổlúcđầuđãxemNapoleonnhưlàmộtnhàgiảiphóngvĩđại.GiámàôngchỉgiữPhổnhưmộtđồngminhvuivẻ,hẳnôngđãthoátkhỏisựsụpđổhoàntoànởNgavàhẳnđãkhôngcótrậnWaterloo.

Hãyhọctốtbàihọcnày:nhữngkếhoạchxuấtsắcvànhữngcuộcchinhphụcchấtchồngchưađủ.Bạncóthểtrởthànhnạnnhâncủathànhcôngcủachínhmình,đểchochiếnthắngquyếnrũbạnvàoviệcđiquáxa,tạoranhữngkẻthùdaidẳng,chiếnthắngtrậnđánhnhưnglạiđểthuatròchơichínhtrịtheosaunó.Cáibạncầnlàmộtconmắtthứbavềchiếnlược:khảnăngtậptrungvàotươnglaitrongkhihoạtđộngởhiệntạivàkếtthúcnhữnghànhđộngcủabạntheomộtcáchmànósẽphụcvụchocáclợiíchcủabạntronghiệpđấukếcủacuộcchiến.Conmắtthứbanàysẽgiúpbạnphảncônglạinhữngcảmxúccóthểâmthầmgâynhiễmđộcchocácchiếnlượcthôngminhcủabạn,đặcbiệtlàsựgiậndữvàýmuốnphụcthù.

Vấnđềchủyếutrongchiếntranhlàbiếtlúcnàonêndừnglại,lúcnàotạomộtlốithoátvàđiđếnnhữngđiềukhoản.Nếudừngquá

sớm,bạnsẽđánhmấtnhữnggìbạncóthểkiếmđượcbằngcáchtiếnthêm;bạnchomốixungđộtquáítthờigianđểchỉranóđanghướngvềđâu.Nếudừngquámuộn,bạnhysinhnhữnggìbạnđãkiếmđượcbằngcáchtựlàmkiệtsứcmình,vơvétnhiềuhơnmứcbạncóthểmang,tạorasựgiậndữvànhữngkẻthù.TriếtgialớnvềchiếntranhCarlvonClausewitzđãphântíchvấnđềnày,thảoluậncáimàônggọilà“cựcđiểmchiếnthắng”[culminatingpointofvictory]-thờiđiểmtốtnhấtđểkếtthúcchiếntranh.Đểnhậnracựcđiểmchiếnthắng,bạnphảinhậnbiếtcácnguồnlựccủamình,bạncóthểxửtríđếnmứcnào,tinhthầncủabinhsĩ,bấtkỳdấuhiệunàocủamộtnỗlựcbịchùnglại.Khôngnhậnrathờiđiểmđó,cứtiếptụcchiếnđấuvượtquanó,bạnsẽmanglạichomìnhmọiloạihậuquảkhôngmongmuốn:sựkiệtquệ,nhữngchukỳleothangcủabạolựcv.v…

Ởthờiđiểmbướcsangthếkỷ20,ngườiNhậtđãtheodõikhiNgatiếnvàoTrungHoavàTriềuTiên.Năm1904,hyvọngngăntrởsựmởrộngcủaNga,họtiếnhànhmộtcuộctấncôngđộtngộtvàothịtrấnCảngArthurtrênbờbiểnManchuriadoNgachiếmgiữ.Vìrõrànghọlàmộtnướcnhỏhơnvàcóíttiềmlựcquânsựhơn,họhyvọngrằngmộtcuộctấncôngnhanhsẽcólợichomình.Chiếnlược-conđẻcủaNamtướcGentaroKodama,phóbanthammưuNhật-rấthiệuquả:bằngcáchchiếmưuthếchủđộng,quânNhậtcóthểlậtúphạmđộicủaNgaởCảngArthurtrongkhihọđangđổbộcáclựclượngvàoTriềuTiên.ĐiềuđóchophéphọđánhbạiquânNgatrongnhữngtrậnthenchốttrênđấtliềnvàtrênbiển.Xunglựchiểnnhiênởvềphíahọ. Tuynhiên,tháng4/1905,Kodamabắtđầuthấymộtnguyhiểmlớntrongthànhcôngcủachínhmình.LựclượngchínhvàcácnguồnlựccủaNhậtquágiớihạn;còncủaNgathìbaola.KodamathuyếtphụccácchỉhuyNhậtthugomnhữngthứđãthuđượcvàyêucầuhòabình.HiệpướcPortsmouthđượckívàocuốinămđó,dànhchoNga20điềukhoảnhơncảphóngkhoáng,nhưngNhậtcủngcốvịtrícủanó:quânNgarờikhỏiManchuriavàTriềuTiên,đểlạiCảngArthurchoNhật.NếuNhậtbịđưađibởixunglựccủachínhhọ,chắcchắnhọsẽvượtquacựcđiểmchiếnthắngvàbịtướcsạchnhữnggìchiếmđượcbởimộtcuộcphảncôngkhôngthểtránhkhỏi.

Ởmặttráicủavấnđề,quânMỹđãkếtthúcChiếntranhvùngVịnhnăm1991quásớm,chophépquánhiềulựclượngquânđộiIraqthoátkhỏivòngvâycủanó.ĐiềuđógiúpSaddamHusseinvẫncònđủmạnhđểđànápthôbạocáccuộcnổidậycủagiáopháiShiitevàngườiKurdnổrasauthấtbạicủaôngởKuwaittiếptụccầmquyền.CáclựclượngđồngminhđãrútvềsaukhichiếnthắngvìhọkhôngmuốntỏrađangđànápmộtquốcgiaẢRậpvàvìsựesợmộtthếlựcrỗngcủaIraq.Thấtbạicủahọtrongviệchoànthànhrốtcuộcđãdẫntớibạolựclớnhơn.

Hãytưởngtượngrằngmọiviệcbạnlàmđềucómộtđiểmhoànhảovàchínmuồi.Mụctiêulàkếtthúcdựáncủamìnhởđó,ởmộtđỉnhđiểmnhưthế.Khôngthểchịunổisựmệtmỏi,chánngánhaykiênnhẫnchotớiphútcuối,bạnđãngãquásớmtrướckhilêntớiđỉnhđiểmđó.Lòngthamvànhữngảotưởnglạikhiếnbạnđiquáxa.Đểkếtthúcngaytạithờiđiểmhoànhảonày,bạnphảinhậnthứcmộtcáchrõràngnhấtvềcácmụctiêucủamình,vềcáimàbạnthậtsựmuốn.Bạncũngphảicómộtkiếnthứcsâusắcvềcácnguồnlựccủamình-thậtsựbạncóthểtiếnxađếnmứcnào?Ýthứcnàysẽtạochobạnmộtcảmnhậnmangtínhtrựcgiácđốivớicựcđiểmchiếnthắng.

Nhữngkếtthúctrongcácmốiquanhệxãhộiđơnthuầncũngđòihỏimộtýthứcvềcựcđiểmchiếnthắnggiốngnhưtrongchiếntranh.Mộtcuộcđốithoạihaycâuchuyệnkéoquádàiluônluônkếtthúctồi.Ởlạilâuhơnthờihạnđượcđónmừng,làmngườikhácchánchườngvìsựhiệndiệncủabạnlàthấtbạisâusắcnhất:bạnnênđểchohọmuốngặpbạnnhiềuhơnchứkhôngphảiíthơn.Bạncóthểthựchiệnđiềunàybằngcáchkếtthúcmộtcuộcđốithoạihaygặpgỡvàothờiđiểmtrướckhiđốiphươngmongđợi.Nếurờiquásớm,bạncóvẻnhútnháthaythôlỗnhưngnếurađiđúnglúc,ởđỉnhđiểmniềmvuivàsựsinhđộng(cựcđiểmchiếnthắng),bạntạonênmộtánhhoànghôncựckỳnềnnã.Mọingườisẽvẫnnhớtớibạnmộtthờigianlâusaukhibạnrađi.Nóichung,tốtnhấtlànênluônkếtthúcvớinănglượngvàsựtinhnhạy,ởmộttôngnhạccao.

Chiếnthắnghaythấtbạilànhữngcáimàbạntạonên;điềuquantrọnglàbạngiảiquyếtchúngnhưthếnào.Vìthấtbạilàđiềukhôngthểtránhkhỏitrongđời,bạnphảilàmchủnghệthuậtthấtbạitốtvàđầychiếnlược.Trướchết,hãynghĩvềviễncảnhtinhthầncủabạn,bạnthẩmthấuthấtbạinàynhưthếnàovềmặttâmlý.Xemnónhưmộtbướclùitạmthời,mộtcáigìđóđểthứctỉnhbạnvàdạychobạnmộtbàihọc,vàngaycảkhibạnthấtbại,bạnvẫnkếtthúcởmộttôngcaovàvớimộtlợithế:vềmặttinhthần,bạnđãchuẩnbịđểtiếptụctấncôngởhiệpsau.Thôngthường,nhữngngườithànhcôngtrởnênmềmyếuvàkémminhmẫn;bạnphảiđónmừngthấtbạinhưmộtcáchđểlàmchomìnhmạnhmẽhơn.

Thứhai,bạnphảixembấtkỳthấtbạinàonhưmộtcáchđểchứngminhmộtđiềugìđótíchcựcvềbảnthânvàtínhcáchcủabạnvớimọingười.Điềunàycóýnghĩalàđứngngẩngcaođầu,khôngđểlộnhữngdấuhiệucủasựcayđắnghaytrởthànhphòngthủ.Hồiđầunhiệmkỳtổngthốngcủamình,JohnF.KennedylôiđấtnướcvàosựthấtbạiởVịnhConheo,mộtcuộcxâmlượcbấtthànhvàoCuba.Trongkhiôngnhậntoànbộtráchnhiệmvềsựthấtbạinày,ôngkhôngđiquátrớntrongnhữnglờixinlỗi;thayvìthế,ôngtiếptụclàmviệchaysửachữasailầm.Ôngvẫngiữbìnhtĩnh,tỏrahốihậnnhưngvẫnmạnhmẽ.Trongđộngtháinhưthếôngchiếmđượclòngcôngchúngvàsựủnghộchínhtrịđãgiúpíchrấtnhiềuchonhữngtrậnchiếntươnglaicủaông.

Thứba,nếubạnxemthấtbạilàkhôngthểtránhkhỏi,thôngthườngtốtnhấtlànêngiảmdầnnhịpđiệu.Theocáchđó,bạnvẫnkết

thúcởmộttôngcaongaycảkhithấtbại.Điềunàygiúptậphợpđượccácđoànquân,mangđếnchohọhyvọngvàotươnglai.TrongtrậnAlamonăm1865,mỗingườilínhcuốicùngđềuchếtkhiđánhnhauvớiMexico-nhưnghọchếtmộtcáchanhdũng,khôngchịuđầuhàng.Trậnđánhtrởthànhmộttiếngkêutậphợp-“HãynhớAlamo!”vàmộtlựclượngMỹđầyphấnkhởidướiquyềncủaSamHoustoncuốicùngđãđánhbạiMexicomãimãi.Bạnkhôngcầnphảitrảinghiệmsựtửvìđạovềmặtthểchất,nhưngmộtbiểuhiệncủachủnghĩaanhhùngvànănglượngsẽbiếnthấtbạithànhmộtthắnglợitinhthầnmàchẳngbaolâunữatrởthànhmộtthắnglợithựcthụ.Việcgieonhữnghạtgiốngthắnglợitươnglaitrongthấtbạihiệnthờilàsựxuấtchúngvềchiếnlượcởcấpđộcaonhất.

Cuốicùng,vìbấtkỳkếtthúcnàocũnglàmộtdạngcủasựbắtđầuchukỳkếtiếp,việckếtthúcởmộttôngmâuthuẫnthườnglàmộtchiếnlượckhônngoan.Nếubạnhòagiảivớikẻthùsaumộttrậnđánh,hãykhéoléogợiýrằngbạnvẫncòncómộtphầnngờvực-rằngđốiphươngvẫnphảichứngtỏbảnthânnóvớibạn.Khimộtchiếndịchhaydựánkếtthúc,hãyđểmọingườicảmthấyhọkhôngthểthấytrướcđiềumàbạnsẽlàmkếtiếp–giữhọtrongtìnhtrạnghồihộp,gâychohọsựchúý.Bằngcáchkếtthúcvớimộttôngbíẩnvàmơhồ-mộtdấuhiệutrộnlẫn,mộtnhậnxétbónggió,mộtchútnghingờ-bạnchiếmđượclợithếchohiệpđấukếtrongmộtphongtháitinhvivàxảoquyệtnhất

Hìnhảnh:Mặttrời.Khinóhoànthànhmộtcungđườngvàlặnxuốngsauchântrời,nóđểlạiphíasaumộtánhhoànghônrựcrỡvàđángnhớ.Mọingườiluônmongmuốnsựtrởlạicủanó.

Tưliệu:Chinhphụcchẳnglàgìcả.Ngườitaphảicólợitừthànhcôngcủamình.

NapoleonBonaparte(1769-1821)

HOÁNVỊChẳngcógiátrịnàotrongviệckếtthúctồibấtcứsựviệcgì.Khôngcóhoánvị.

PHẦNVTHỰCHIỆNCHIẾNTRANHPHITRUYỀNTHỐNG(BẨNTHỈU)Khiđánhtrận,mộtviêntướngphảithườngxuyêntìmkiếmưuthếtrướcquânthù.Ưuthếlớnnhấtđếntừyếutốbấtngờ,từviệccheđậykhôngđểkẻthùbiếtđượcnhữngchiếnlượctânkỳ,vượtkhỏikinhnghiệmcủahọ,hoàntoànphitruyềnthống.Tuynhiên,đólàbảnchấtcủachiếntranh.Theothờigian,bấtkỳchiếnlượcnào,vớibấtkỳkhảnăngvậndụngnào,sẽđượcthửquavàkiểmnghiệm,thếnênviệctìmkiếmchiếnlượcmớivàphitruyềnthốngngàycàngcựcđoanhơn.Đồngthời,cácquytắcđạođứcvàluânlýđãtừngchiphốiviệcthựchiệnchiếntranhsuốtnhiềuthếkỷđãdầntrởnênlỏnglẻo.Haitácđộngnàyđãkhớplạivớinhauthànhcáimàchúngtagọilà“chiếntranhbẩnthỉu”,nơimọithứđềumấtmát,xuốngcấptớimứcgiếthạihàngngànthườngdânkhôngđượccảnhbáo.Chiếntranhbẩnthỉumangtínhcáchchínhtrị,trángụyvàmánhkhóeđếnmứctộtcùng.Thườnglànguồnlựccuốicùngcủakẻyếuthếvàtuyệtvọng,nósửdụngbấtkỳphươngtiệnnàosẵncóđểsanbằngchiếnđịa.Độnglựccủasựbẩnthỉuđãngấmvàoxãhộivàvănhóaởmứcđộlớnlao.Dùtrongchínhtrị,kinhdoanhhayxãhội,cáchđểđánhbạiđốithủlàlàmchohọkinhngạc,làtiếpcậnhọtừmộtgócbấtngờ.Vànhữngsứcépngàycàngtăngcủacáccuộcchiếnhàngngàynàyđãbiếncácchiếnlượcbẩnthỉuthànhđiềukhôngthểtránhkhỏi.Mọingườiđibêndướiđườngngầm:họcóvẻtốtbụngvàtaonhã,nhưnglạisửdụngnhữngphươngphápmánhkhóe,gianmanhởhậutrườngsânkhấu.Chiếntranhphitruyềnthốngcũngcólôgíchriêngcủanómàbạncầnthấuhiểu.Thứnhất,khôngcógìmớimãi.Nhữngaitrôngcậyvàosựmớimẻphảithườngxuyênnghĩramộtýtưởngmớitoanhđingượcvớinhữngđiềucótínhcáchchínhthốngcủathờiđại.Thứhai,rấtkhógiaochiếnvớinhữngkẻsửdụngcácphươngphápphichuyềnthống.Conđườngtrựctiếp,cổđiển–sửdụnglựclượngvàsứcmạnh–khôngcònhiệuquả.Bạnphảidùngđếnnhữngphươngphápgiántiếpđểchiếnđấuvớisựgiántiếp,dậplửabằnglửa,thậmchívớicáigiábảnthâncũngtrởnênbẩnthỉu.Cốgắnggiữsựtrongsạchdoýthứcvềđạođứclàđánhliềuvớithấtbại.Nhữngchươngtrongphầnnàysẽgiớithiệuvớibạnnhữnghìnhthứcđadạngcủachiếntranhkhôngchínhthống.Mộtsốtrongđóhoàntoànphitruyềnthống:lừadốiđốithủvàhànhđộngchốnglạicáckỳvọngcủahọ.Sốkháccótínhcáchchínhtrịvàquỷquyệthơn:biếnđạođứcthànhmộtvũkhíchiếnlược,vậndụngcácnghệthuậtchiếntranhdukíchvàocuộcsốngđờithường,làmchủcáchìnhthứcxảoquyệtcủasựtấncôngthụđộng.Vàmộtsốbẩnthỉuđếnkhôngthểbiệngiảiđược:tiêudiệtkẻthùtừbêntrong,gâykinhhoàngvàsợhãi.Nhữngchươngnàyđượcthiếtkếđểđemtớichobạnmộthiểubiếtlớnhơnvềtâmlýáchiểmnằmtrongmỗichiếnlược,giúpbạnvũtrangbằngsựphòngvệthíchđáng.

23

DỆTMỘTMẠNGKHÔNGĐƯỜNGNỐIGIỮASỰTHẬTVÀHƯCẤUCÁCCHIẾNLƯỢCĐÁNHLỪA

Vìkhôngtạovậtnàocóthểsốngsótmàkhôngcókhảnăngnhìnhaycảmnhậnnhữnggìđangdiễntiếnquanhnó,nênbạnphảikhiếnchokẻthùkhómàbiếtđượcđiềugìđangxảyraquanhhọ,baogồmđiềumàbạnđanglàm.Gâynhiễusựtậptrungcủahọ,bạnsẽlàmyếusứcmạnhchiếnlượccủahọ.Nhậnthứccủamọingườiđượclọcquacáccảmxúccủahọ;họcóxuhướngdiễndịchthếgiớitheocáimàhọmuốnthấy.Hãynuôidưỡngnhữngkỳvọngcủa

họ,tạoramộthiệnthựcphùhợpvớicácaoướccủahọ,vàhọsẽtrởthànhlúlẫn.Nhữngcáchlừadốitốtnhấtdựavàosựmơhồ,trộnlẫnsựthậtvàhưcấuđểviệcnàykhôngthểgỡkhỏiviệckia.Kiểmsoátđượccácnhậnthứccủamọingườivềthựctại,bạnsẽkiểmsoátđượchọ.

TẤMGƯƠNGSAILỆCHNgày3/10/1943,AdolfHitlerphânphátmộttàiliệuchocáctướnglĩnhhàngđầucủaông:Chỉthịsố51,trongđónóivềniềmtinchắcchắncủaôngrằngquânĐồngminhsẽxâmlấnPhápvàonămsauvàgiảithíchlàmcáchnàođểđậptanhọ.SuốtnhiềunămHitlerđãdựavàomộtdạngtrựcgiácđểđưaranhữngquyếtđịnhchiếnlượcquantrọngnhất,vànhiềulầnnhưvậy,nhữngbảnnăngcủaôngđãđúng;quânĐồngminhđãcốgắnglàmchoôngtinrằngmộtcuộcxâmlấnPhápsắpxảyra,nhưnglầnnàoHitlercũngnhìnthấuquasựdốitrá.Lầnnàyôngkhôngchỉchắcrằngnósắptới,màcòncảmthấyrằngôngbiếtđíchxácnósẽxảyraởđâu:PasdeCalais,vùngđấtnằmdọctheoEobiểnAnhQuốclàđiểmgầnnướcAnhnhấtcủaPháp.VùngPasdeCalaiscónhiềucảnglớn,vàquânĐồngminhcầncócảngđểđổbộcácđoànquân.VùngnàycũnglànơimàHitlerđịnhđặtcáctênlửaV-1vàV-2sắpsửavậnhànhcủamình;vớinhữngtênlửaphảnlựcđiềukhiểntựđộngrấtgầnLondonnày,ôngcóthểoanhtạcđểAnhphảiphụctùng.NgườiAnhđãbiếtôngđặttênlửaởđó,vàđiềunàyđãchohọthêmmộtlýdođểtấncôngvàoPhápởPasdeCalais,trướckhiHitlercóthểbắtđầuchiếndịchoanhtạc.TrongChỉthị51,HitlercảnhbáocácchỉhuycủamìnhvềviệcquânĐồngminhphátđộngmộtchiếndịchtrángụythenchốtđểchedấuthờigianvàđịađiểmcủacuộcxâmlấn.QuânĐứcphảinhìnxuyênquađượcnhữngdốitránàyvàchốnglạiviệcđổbộ,vàmặcchonhữngthấtbạigầnđâytrongnỗlựcchiếntranhcủaĐức,Hitlercảmthấytựtintộtđộrằnghọcóthể.NhiềunămtrướcôngđãchuẩnbịsẵnsàngchoviệcxâydựngBứctườngĐạiTâyDương,mộttuyếncácpháođàinằmdọctheobờbiểntừPháptớiNaUy,vàôngđãdàntrên10triệubinhlínhtheotuyếnđó,riêngPháplàmộttriệu.CôngnghệvũtrangcủaĐứcđangsảnxuấtngàycàngnhiềuvũkhítốthơn.HitlercũngkiểmsoátphầnlớnchâuÂu,tạochoôngnhiềunguồnlựclớnlao,vànhữngkhảnăngvôhạnđểđiềuđộngcácđoànquântớinơinàynơikhác.Cuốicùng,đểxâmlấnPháp,quânĐồngminhcầncómộthạmđộilớn,mà,khiđãtậphợplại,khôngthểcheđậyđược.HitlercòncónhữngđặcvụthâmnhậpvàomọicấpcủaquânđộiAnh,họcungcấpchoôngnhữngtintìnhbáoxuấtsắc(thờigianvàđịađiểmcủacuộcxâmlấn).QuânĐồngminhkhôngthểlàmchoôngbấtngờ.VàkhiôngđãđánhbạihọtrênbờbiểnPháp,Anhhẳnphảiđềnghịhòabình;Roosevelttấtnhiênsẽthuatrongcuộctuyểncửtổngthốngsắptới.KhiđóHitlercóthểtậptrungtoànbộquânđộiđểtấncôngLiênXôvàcuốicùngđánhbạinó.Thậtsự,cuộcxâmlấnPháplàcơhộimàôngđãchờđợiđểxoaychuyểncụcdiệnchiếntranh.

ChỉhuyởTâyÂucủaHitlerlàThốngchếGerdvonRunstedt,vịtướngĐứcđượcnểtrọngnhất.ĐểcủngcốthêmvịtríphòngthủởPháp,HitlercửTướngErwinRommellàmchỉhuycủacáclựclượngdọctheobờbiểnPháp.RommeltiếptụcthựchiệnnhữngcảithiệnởBứctườngĐạiTâyDương,biếnnóthànhmột“khuvườnđịangục”gồmnhữngbãimìnvànhữngtuyếnlửa.RommelvàRunstedtcũngyêucầubổsungthêmquânđểđảmbảorằngquânĐứccóthểđẩylùiquânĐồngminhngaytạimépnước.Nhưnghọbịkhướctừ.Vềsaunày,Hitlerđãdầnmấtlòngtinvàobanthammưutốicaocủaông.Trongvàinămsau,ôngđãthoátkhỏinhiềunỗlựcámsátmàrõrànglàxuấtpháttừtrongcáctướnglĩnhcủaông.Họngàycànghaytranhcãivớicácchiếnlượccủaông,vàtrongđầuông,họđãlàmhỏngnhiềutrậnđánhtrongchiếndịchNga;ôngxemnhiềungườitrongsốhọlànhữngkẻbấttàihayphảnbội.ÔngbắtđầuítsửdụngthờigiờvớicácsĩquancủamìnhhơnvàdànhnhiềuhơnchoviệcluivàochỗẩndậtởBerchtesgadenvớingườitìnhEvaBrauncùngconchócưngBiondi.Ởđóôngmiệtmàitrêncáctấmbảnđồvàcácbáocáotìnhbáo,xácđịnhrằngsẽtựmìnhranhữngquyếtđịnhquantrọngnhấtvàđiềuhànhtoànbộnỗlựcchiếntranhmộtcáchtrựctiếphơn.Điềunàytạoramộtthayđổitrongcáchnghĩcủaông:thayvìcónhữngchọnlựanhanhnhẹn,trựcgiác,ôngcốtìmcáchnhìnthấytrướcmọikhảnăngvàmấtnhiềuthờigianhơnđểquyếtđịnh.LúcnàyôngnghĩrằngRommelvàRunstedt–trongyêucầuchuyểnnhiềuhơnquâncủahọsangPháp–đãcảnhgiáctháiquá,thậmchísợhãi.ÔngsẽphảimộtmìnhđẩyluicuộcxâmlượccủaĐồngminh;việcnhìnxuyênquanhữngyếuđiểmcủacácviêntướngvànhữngtrángụycủakẻthùlàtùythuộcvàoông.Điềutệhạiduynhấtlàgánhnặngcôngviệccủaôngđãtănggấpmườilần,vàôngthấymệtmỏichưatừngcó.Đêmôngphảiuốngthuốcngủ.Đầunăm1944,thôngtinthenchốttớitayHitler:mộtmậtvụĐứcởThổNhĩKỳđãđánhcắpđượcnhữngtưliệuxácnhậnrằngquânĐồngminhsẽxâmlượcPhápngaynămđó.CáctưliệucũngchỉranhữngkếhoạchvềmộtcuộcxâmlượcsắptớiởvùngBalkans.HitlerđặcbiệtnhạycảmvớibấtkỳđedọanàotớiBalkans,mộtnguồntiềmlựcquýbáuđốivớiĐức;mộtmấtmátởđócónghĩalàsựhủydiệt.MốiđedọacủacuộctấncôngnàykhiếnviệcchuyểnthêmquântừđósangPháplàđiềubấtkhảthi.CácmậtvụcủaHitlerởAnhcũngpháthiệnranhữngkếhoạchxâmchiếmNaUy,vàởđâyHitlerthậtsựchiviệncáccánhquânđểđẩylùimốiđedọa.Chotớitháng4,khimiệtmàinghiêncứunhữngbáocáotìnhbáo,Hitlerbắtđầucảmthấyngàycàngkíchđộng:ôngđãnhậnramộtkhuônmẫutronghoạtđộngcủakẻthù.Nhưôngđãnghĩ,mọithứđềuhướngtớimộtcuộcxâmlấnPasdeCalais.Mộtdấuhiệuđặcbiệtnổibật:nhữngchỉbáovềmộtlựclượnglớnđanghìnhthànhởmiềnđôngnamnướcAnhdướiquyềnchỉhuycủaTướngGeorgePatton.Quânđộinày,gọilàFUSAG(nhómQuânđộiThứnhấtcủaMỹ),rõràngđangchuẩnbịvượtbiêngiớisangPasdeCalais.TrongtấtcảnhữngviêntướngcủapheĐồngminh,HitlerngánPattonnhất.ÔngtađãchứngtỏtàinăngquânsựcủamìnhởBắcPhivàSicily,vàsẽlàviênchỉhuyhoànhảochocuộcxâmlấn.HitleryêucầucónhiềuthôngtinhơnvềquânđộicủaPatton.Cácmáybaytrinhsáttầmcaođãchụpảnhcácdoanhtrạiquânsự,cácthiếtbịchotàucậpcảng,hàngngànchiếcxetăngđangdichuyểntớivùngnôngthôn,mộtđườngốngđượcxâydựngbênbờbiển.KhimộtviêntướngĐứcbịbắtgiữvàcầmtùởAnhđượcphóngthích,ôngtađãnhìnthoángquahoạtđộngtolớntrongkhuvựcFUSAGtừtrênchiếcmáybaychởôngrờikhỏitrạigiamđiLondon.CácmậtvụởThụySĩbáorằngmọitấmbảnđồcủakhuvựcPasdeCalaisđãđượcbímậtmuasạch.Cácmảnhnhỏcủamộttròchơiráphìnhkhổnglồđãkếtnốilạivớinhau.Lúcnày,chỉcònmộtcâuhỏi:khinàonóxảyra?Khitháng4chuyểnsangtháng5,Hitlerbịchônlấpdướimọiloạibáocáo,tinđồnvàdấuhiệuđầymâuthuẫn.Nhữngthôngtinlàmôngrốitrí,đènặnglênđầuóccăngthẳngcủaông.Nhưngcóhaitintìnhbáocốtlõidườngnhưđãlàmsángtỏbứctranh.Thứnhất,mộtmậtvụĐứcởAnhbáorằngquânĐồngminhsẽtấncôngNormandy,phíađôngPasdeCalais,giữangày5và7tháng6.NhưngngườiĐứccónhữngchỉdấurõrệtrằngngườinàylàmộtgiánđiệphaimang,vàbáocáocủaanhtarõrànglàmộtphầncủachiếndịchtunghỏamùthôngtincủaĐồngminh.Cuộctấncôngcólẽsẽtớivàocuốitháng

6hayđầutháng7,khithờitiếtnóichungcóthểdựbáođược.Thếrồi,vàocuốitháng5,mộtloạtmậtvụtincậyhơncủaĐứcpháthiệnraviêntướnghàngđầucủaAnh,SirBernardMontgomenryởGibraltavàrồiởAlgiers.HẳnnhiênMontgomerysẽchỉhuymộtbộphậnlớntrongbấtkỳlựclượngxâmlấnnào.Cuộcxâmlấnkhôngthểsắptớigầnnếuôngtaởcáchquáxa.Vàođêm5/5,Hitlermiệtmàitrênnhữngtấmbảnđồ.Cólẽôngđãsai-cólẽkếhoạchchotớinayhướngtớiNormandy.Ôngphảixemxétcảhaikhảnăng:ôngkhôngthểđểbịlừatrongcáicólẽlàtrậnchiếncótínhquyếtđịnhnhấttrongđờimình.QuânAnhrấtgianxảo;ôngphảigiữcáclựclượngsẵnsàngcơđộngtrongtrườnghợprốtcuộcđólàNormandy.Ôngkhôngthểtựràngbuộcchotớikhibiếtchắc.XemcácbáocáothờitiếtởvùngEobiển–cóbãovàochiềutốihômđó–ônguốngmấyviênthuốcngủtheothườnglệvàlêngiường.Sángsớmhômsau,Hitlerthứcgiấcvớinhữngtintứcgiậtmình:mộtcuộcxâmlănglớnđangđangtrênđườngtiến-ởphíanamNormandy.MộthạmđộilớnđãrờiAnhvàogiữađêm,vàhàngtrămlínhdùđãhạcánhgầnbờbiểnNormandy.Trongngày,cácbáocáongàycàngrõrànghơn:quânĐồngminhđãđổbộlêncácbờbiểnởphíanamCherbourg.Mộtthờiđiểmtrọngđạiđãđến.NếumộtsốlựclượngđangđóngquânởPasdeCalaisnhanhchóngtớichiviệnchovùngbờbiểnNormandy,quânĐồngminhcóthểbịchọcthủngvàlùivềbiểntrởlại.ĐâylàđánhgiácủaRommelvàRunstedt,họđangnônnóngchờsựchuẩnycủaHitler.Nhưngsuốtđêmhômấyvàchotớihômsau,Hitlerdodự.Thếrồi,ngaykhiôngsắpcửquânchiviệnchoNormandy,ôngnhậnđượctinvềhoạtđộngđangtăngcườngcủaquânĐồngminhtrongkhuvựcFUSAG.PhảichăngNormandylàmộtkếhoạchnghibinhlớn?Nếuôngđiềucáclựclượngdựbịtớiđó,PattonsẽngaylậptứcvượtEobiểnsangPasdeCalais?Không,Hitlersẽchờxemcuộctấncôngnàycóphảithậtsựkhông.Vàthếlànhiềungàynữatrôiqua,vớiRommelvàRunstedtđangnổikhùngvìquyếtđịnhcủaông.Saunhiềutuần,cuốicùngHitlerchấpnhậnrằngNormandylàđiểmđếnthậtsự.Nhưngđếnlúcđóđãquámuộnrồi.QuânĐồngminhđãthiếtlậpđượcmộtvịtríđổbộ.Vàotháng8họtấncôngvàoNormandy,buộcquânĐứcphảirútluihoàntoàn.ĐốivớiHitler,thảmhọanàylàmộtchỉbáokháccủasựkémcỏicủanhữngngườiquanhông.Ôngkhônghềnghĩrằngôngđãbịđánhlừamộtcáchsâusắcđếnthếnào.DiễndịchTrongviệccốđánhlừaHitlervềcuộctấncôngNormandy,quânĐồngminhđốimặtvớimộtvấnđề:nhàđộctàinàykhôngchỉcóbảnchấtđanghivàthậntrọng,màôngtacònbiếtcónhiềulỗlựcđánhlừamìnhtrướcđóvàbiếtrằngquânĐồngminhsẽcốđánhlừaôngnữa.LàmthếnàoquânĐồngminhcóthểcheđậymụctiêuthậtsựcủamộthạmđộilớnkhỏimộtngườicólýdođểtinrằnghọđangcốđánhlừaôngvàđangthâmcứumọiđộngtháicủahọ?Maymắnthay,tìnhbáoAnhđãcóthểcungcấpnhữngnhàhoạchđịnhcủacáccuộcđổbộNgàyD,baogồmThủtướngWinstonChurchill,vớinhữngthôngtinrõlàrấtcógiátrịđốivớihọ.Thứnhất,họbiếtrằngHitlerđangngàycàngảotưởng;ôngtađãbịcôlậpvàlàmviệctháiquá,vàôngtangờvựcmọingườivàmọiviệc.Thứhai,họbiếtôngtatinrằngquânĐồngminhsẽcốxâmlấnvùngBalkanstrướckhixâmlấnPhápvàvịtríđổbộởPhápphảilàPasdeCalais.Ôngtagầnnhưmongmuốncuộcxâmlấnnàyxảyra,nhưlàchứngcứchonhữngnănglựclýtrívàkhảnăngtiênđoánsiêuphàmcủamình.ViệcđánhlừachoHitlergiữcáclựclượngcủaôngtaphântánkhắpchâuÂuvàPhápsẽtạochoquânĐồngminhmộtkhoảnglềthờigianvừađủđểthiếtlậpmộtvịtríđổbộ.Yếutốthenchốtlàđưaratrướcmặtôngtamộtbứctranh,kếthợpnhiềudạngchứngcứkhácnhau,đểcóthểnóivớiôngtarằngquânĐồngminhđanglàmđúngnhữnggìmàôngtanghĩ.NhưngbứctranhnàykhôngthểđượctạobằngmọidấuhiệunhấpnháyhướngvềvùngBalkansvàPasdeClais–điềuđócóthểsặcmùidốitrá.Thayvìthế,họphảitạoramộtcáigìđócótrọnglượngvàcảmgiáccủasựthật.Nóphảitinhvi,mộthỗnhợpgiữasựthậtvôýnghĩavàmộtchútdốitráẩntàng.NếuHitlernhìnthấynhữngnétphácthảochủyếucủanó,nósẽcủngcốniềmtincủaông,đầuóchoạtđộngquátảicủaôngsẽphủđầynhữngthứcònlại.ĐâylàcáchmàquânĐồng

minhdệtnênbứctranh.Vàocuốinăm1943,quânAnhđãbímậtnhậndiệntấtcảcácmậtvụĐứcđanghoạtđộngởAnh.Bướckếtiếplàbiếnhọthànhnhữnggiánđiệphaimangkhờkhạobằngcáchcungcấpchohọnhữngthôngtinsaisựthật-vềcáckếhoạchtấncôngcủaĐồngminhvàovùngBalkanshayNaUy,vàvềsựtolớncủamộtlựclượnghưcấu-dướiquyềncủaPatton,viêntướngMỹmàHitlerngánngại-ởphíađốidiệncủaPasdeClais.(LựclượngFUSAGnàychỉtồntạitrongnhữngchồngcôngvăndởmvànhữngcuộcđiệnđàmbắtchướcnhưmộtquânđộithôngthường).CácmậtvụĐứcđượcchophéplấycắpnhữngtàiliệuFUSAGvànghelénnhữngcuộcđiệnđàm–nhữngthôngđiệpsailệchnhưngđồngthờilànhữngthôngđiệpsáorỗngvàcótínhvănphòng,quásáorỗngđểđượcxemlàđồbịa.Làmviệcvớinhữngnhàthiếtkếphim,quânĐồngminhxâydựngmộtmôhìnhtỉmỉbằngcaosu,nhựadẻovàgỗđểtừcácmáybaytrinhsátĐứctrôngcóvẻnhưmộtdoanhtrạikhổnglồcáccănlều,máybayvàxetăng.ViêntướngĐứctừngtậnmắttrôngthấyFUSAGcũngđãbịđánhlừa:thậtraôngđãbayquaquânđộithậtsựởphíatâycủavịtrígiảđịnhcủaFUSAG,đangtậptrungđểxâmlấnNormandy.Khithờihạnxâmlấnđếngần,quânĐồngminhtungranhữnggợiýkếthợpgiữasựthậtvàhưcấucònphứctạphơn.ThờigianvàđịađiểmthậtsựcủacuộcxâmlấnđượchoạchđịnhvớimộtmậtvụmàĐứchoàntoànkhôngtintưởngđemđếnchoHitlercảmgiácrằngôngtađãnhìnthấusuốtquamộtsựlừadốikhithậtraôngtađangnhìnvàosựthật.Lúcnày,nếuthôngtinthậtsựvềthờigiancủacuộcxâmlấnbằngcáchnàođóđãbịròrỉ,Hitlersẽkhôngbiếttinvàođâu.QuânĐồngminhbiếtrằngcácbáocáovềviệcmuasạchnhữngtấmbảnđồvùngPasdeClaisởThụySĩcũngđãtớitayHitler,vàđiềunàysẽcólôgíchthựctếriêngcủanó.CònvềviệctrôngthấyMontgomeryởGibraltar,cácmậtvụĐứckhôngthểngờrằnghọđãnhìnthấymộtnhânvậtgiảdạng,mộtngườiđãđượchuấnluyệnđểhànhđộnggiốnghệtnhưvịtướngnày.Cuốicùng,bứctranhmàquânĐồngminhvẽtrôngthậtđốivớiHitlerđếnmứcchotớitháng7,khálâusaukhiNgàyDđãthậtsựxảyra,ôngtavẫntinvàonó.Thôngquanhữngcúlừabịptinhviđó,họđãbuộcôngtaphảigiữcáclựclượngnằmphântán–cólẽlàyếutốquyếtđịnhchothànhcôngcủacuộcxâmlấn.Trongmộtthếgiớiđầytínhcạnhtranh,sựtrángụylàmộtvũkhícơbảncóthểđemtớichobạnmộtưuthếthườngxuyên.Bạncóthểdùngnóđểlàmkẻthùxaolãng,đẩyhọvàonhữngcuộcsănvịttrời,lãngphíthờigianvàcácnguồnlựcquýbáutrongviệcphòngvệtrướcnhữngcuộctấncôngkhôngbaogiờđến.Nhưngrấtcókhảnăngkháiniệmcủabạnvềsựlừadốilàsai.Nókhôngđưađếnnhữngảotưởngphứctạphaymọidạnggâyxaolãngcótínhphôtrương.Mọingườiquáphứctạpđểrơivàonhữngcáibẫynhưthế.Sựtrángụyphảiphảnánhthựctại.Nócóthểphứctạp,nhưcúđánhlừacủaquânAnhvềNgàyD,nhưnghiệuquảphảilàthựctạiđãđượcthayđổimộtcáchtinhvi,nhẹnhàng,chứkhôngthayđổihoàntoàn.Đểphảnánhthựctạibảnphảithấuhiểubảnchấtcủanó.Trêntấtcả,thựctạicótínhkháchquan:chúngtalọcmọisựkiệnthôngquacáccảmxúcvàthànhkiếncủamình,nhìnthấycáimàchúngtamuốnthấy.Tấmgươngsailệchcủabạnphảituântheonhữngmongmuốnvàkỳvọngcủamọingười,dẫndụhọvàgiấcngủ.(NếuquânĐồngminhmuốntấncôngvàoPasdeClais,nhưHitlermongđợi,vàcốthuyếtphụcHitlerrằngcuộctấncôngsẽhướngtớiNormandy,điềuđósẽgặpkhókhănhơnnhiềusovớihànhđộngdựavàoniềmtinhiệnhữucủaôngta)tấmgươngsailệchcủabạnphảikếthợpnhữngthứcóthậtnhìnthấyđược.Nóphảicóchúttầmthườngvônghĩa,giốngnhưbảnthâncuộcsống.Nócóthểcónhữngyếutốmâuthuẫn,nhưvụđánhlừaNgàyD;thựctạithườnglàmâuthuẫn.Cuốicùng,giốngnhưmột

bứctranhcủaEscher(3),bạnphảihòalẫnsựthậtvàảotưởngởmứcđộkhôngthểphânbiệtgiữachúngnữa,vàtấmgươngsailệchcủabạnsẽđượcxemlàthựctại.

Chúngtasẵnsàngtinvàođiềumàchúngtamuốn,vàđiềumàbảnthânchúngtanghĩ,chúngtatưởngrằngnhữngngườikháccũngnghĩnhưthế.

JuliusCaesar(100–44trCN.)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNỞthờikỳđầucủalịchsửthựchiệnchiếntranh,cácchỉhuyquânsựđãđốimặtvớinhữngtìnhthếkhóxửsau:Sựthànhcôngcủabấtkỳmộtnỗlựcchiếntranhnàocũngtùythuộcvàokhảnăngbiếtcàngnhiềucàngtốtvềđốiphương-nhữngdựđịnh,sứcmạnh,yếuđiểmcủanó.Nhưngkẻthùsẽkhôngbaogiờsẵnlòngđểlộnhữngthôngtinnày.Ngoàira,kẻthùthườngđếntừmộtnềnvănhóaxalạ,vớinhữngcáchthứctưduyvàhànhđộngđặcthùcủanó.Mộtviêntướngcóthểkhôngthậtsựbiếtđiềugìđangdiễnratrongtâmtrícủaviêntướngđốiphương.Ởbênngoài,kẻthùthểhiệnmộtđiềugìđóvềmộtbímậtkhôngthểxâmnhập.Thếnhưng,thiếumộtsựthấuhiểunhấtđịnhvềđốiphương,mộtviêntướngsẽphảihoạtđộngtrongbóngtối.Giảiphápduynhấtlàthâmcứukẻthùtừnhữngdấuhiệubênngoàiđểtìmracáiđangdiễnraởbêntrong.Vídụ,mộtchiếnlượcgiacóthểđếmnhữngbếplòởtrạiquânthùvànhữngthayđổivềsốlượngđótheothờigianđểbiếtquânsốcủakẻthùvànóđangtănglêndocóchiviệntớihayđanggiảmđivìphântánra,haycólẽdobinhlínhđãđàongũbớt.Đểbiếtkẻthùđanghướngtớiđâu,haynócósẵnsànggiaochiếnkhông,ôngtaphảitìmnhữngdấuhiệudichuyểnvàthayđổiđộihìnhcủanó.Ôngtasẽcốsửdụngnhữnggiánđiệpvàmậtvụđểbáocáocáchoạtđộngcủanótừbêntrong.Mộtviênchỉhuyđãthuthậpđủcácdấuhiệunàyvàgiảimãchúngmộtcáchđúngđắncóthểxếptấtcảlạithànhmộtbứctranhrõrànghợplý.Ngườichỉhuycũngbiếtrằnggiốngnhưôngđangtheodõiđốiphương,đốiphươngđanglàmđiềutươngtựvớiông.Khicânnhắctròchơiqualạitớiluitrongviệcđọchiểunhữngdấuhiệubênngoàinày,nhữngchiếnlượcgiaxuấtchúngtrongcácnềnvănhóatrênkhắpthếgiớiđãcócùngmộtpháthiện:Vìsaokhôngcốtìnhtạoranhữngdấuhiệumàkẻthùđangnhìnvào?Tạisaokhôngđánhlừabằngnhữngdấuhiệubềngoài?Nếukẻthùđếmsốbếplòcủata,nhưtađếmcủahọ,tạisaođốtthêmnhiềuđốnglửa,hayíthơn,đểtạonênmộtấntượngsaivềsứcmạnhcủata?Nếuhọđangtheodõitừngcửđộngcủaquânđộita,tạisaokhôngtạonênnhữngđộihìnhdốitráhayđưaramộtphầncủanónhưmộtthứbãmồi?Nếukẻthùchomậtvụgiánđiệplenlỏivàohàngngũcủata,tạisaokhôngcungcấpchochúngnhữngthôngtinsailệch?Mộtkẻthùnghĩrằngnóbiếtquânsốvàcácdựtínhcủata,vàkhôngnhậnthấynóđãbịđánhlừa,sẽhànhđộngtheohiểubiếtsailầmđóvàphạmphảimọikiểusailầm.Nósẽđiềubinhsĩtớiđánhnhauvớimộtkẻthùkhôngcómặt.Nósẽchiếnđấuvớimộtcáibóng.Suynghĩtheocáchđó,nhữngchiếnlượcgiacổđạiđãsángtạoranghệthuậtđánhlừacótổchức.Mộtnghệthuậtcuốicùngđãngấmrangoàichiếntranhvàochínhtrịvàxãhộiởmứcđộrộnglớnhơn.Vềbảnchất,sựtrángụyquânsựlàviệcngụytạovàxuyêntạcmộtcáchtinhvinhữngdấuhiệuvềđặctíchvàmụcđínhcủachúngtađểkiểmsoáttầmnhìnthựctạicủakẻthùvàkhiếnchohọhànhđộngtheonhữngnhậnthứcsailệchcủamình.Nólànghệthuậtđiềukhiểnnhữngdấuhiệubênngoài,vànócóthểtạoramộtưuthếcótínhcáchquyếtđịnhchobênnàosửdụngnótốthơn.Trongchiếntranh,nơigiáđặtcượcrấtcao,khôngcóvấnđềđồibạiđạođứctrongviệcsửdụngsựlừadối.Nóđơngiảnlàmộtthứvũkhíbổsungđểtạonênưuthế,giốngnhưmuôngthúsửdụngsựngụytrangvànhữngmưumẹokhácđểtồntại.Khướctừthứvũkhínàylàmộtdạngcủasựđơnphươnghạvũkhí,đemđếnchođốiphươngmộtcáinhìnrõràngvàotrậnđịa-mộtlợithếcóthểchuyểnthànhchiếnthắng.Vàkhôngcóđạođứchaysựtốtđẹpnàotrongviệcbạitrận.Chúngtađươngđầuvớicùngmộtđộnglựctrongcáctrậnchiếnhàngngàytrongđờisống.Chúngtalànhữngtạovậtmangtínhxãhội,vàniềmhạnhphúc,thậmchísựsốngcòncủachúngta,phụthuộcvàonănglựcthấuhiểunhữnggìngườikhácđangsuynghĩvàdựtính.Nhưngvìchúngtakhôngthểchuivàođầuóchọ,chúngtabuộcphảiđọccácdấuhiệutrongnhữnghànhvixửsựbênngoàicủahọ.Chúngtaxemxétnhữnghànhđộngđãquacủahọnhưnhữngchỉbáovềcáimàhọsẽlàmtrongtươnglai.Chúngtakiểmtralờinói,cáchnhìn,cungbậcgiọngnói,nhữnghànhđộngcụthểcủahọ-nhữngthứdườngnhưchấtnặngnhiềuýnghĩa.Mọithứmàmộtcánhânthựchiệntrongmộtlĩnhvựcxãhộilàmộtdấuhiệunàođấy.Đồngthời,ngượclại,chúngtanhậnthứcrằngcócảngànđôimắtđangtheodõichúngta,thămdò

chúngta,vàcốnhậnranhữngdựtínhcủachúngta.Đâylàmộttrậnđánhkhôngbaogiờkếtthúcvềngoạidiệnvànhậnthức.Nếunhữngngườikháccóthểđọcđượcnhữnggìchúngtahướngtới,đoántrướcchúngtasắplàmgì,trongkhichúngtakhôngcómộtgợiýnàovềhọ,họcómộtlợithếthườngxuyênđốivớichúngtamàhọkhôngthểkhôngkhaithác.Đólàlýdotạisao,tronglĩnhvựcxãhội,chúngtađãhọcngaytừrấtsớmcáchsửdụngsựlừadối-chúngtanóivớingườikháccáimàhọmuốnnghe,chedấunhữngýnghĩthậtsựcủachúngta,baobọclấysựthật,đánhlừađểtạomộtấntượngtốthơn.Phầnnhiềunhữnglừadốiđólàhoàntoànvôthức.Vìngoạidiệnlàđiềuchủyếuvàsựlừadốilàkhôngtránhkhỏi,cáibạnmuốnlànângcaotròchơicủabạn-khiếnchosựlừadốicủabạnngàycàngcóýthứcvàđiêuluyệnhơn.Bạncầnsứcmạnhđểtiếnhànhcácthủđoạncủamình,đểđẩymọingườikhỏithếcânbằngbằngcáchkiểmsoátnhữngnhậnthứchọcóvềbạnvàvềnhữngdấuhiệumàbạnđưara.Ởýnghĩanày,córấtnhiềuđiềubạncóthểhọctừnghệthuậtquânsựvềsựđánhlừa.Nódựavàonhữngquyluậtmuônđờivềtâmlývàcóthểứngdụngvôhạnđộvàonhữngcuộcchiếncủađờisốnghàngngày.Đểlàmchủnghệthuậtnàybạnphảinhìnnhậnsựcầnthiếtcủanóvàtìmraniềmvuisángtạotrongviệcngụytạonhữngvẻngoài-nhưthểbạnđangđạodiễnmộtcuốnphim.Sauđâylàsáudạngchủyếucủathuậttrángụyquânsự,mỗidạngđềucóưuthếriêngcủanó:Vẻngoàikhôngthật.Đâylàhìnhthứclâuđờinhấtcủasựtrángụyquânsự.Nóbắtnguồntừviệclàmchokẻthùtinrằngtayếuhơnlàtrongthựctế.Chẳnghạn,mộtviênchỉhuycóthểgiảvờrútlui,giăngmộtcáibẫychokẻthùlaovào,dụnóđivàomộtnơiphụckích.ĐâylàmộtchiếnthuậtưathíchcủaTônTử.Vẻngoàicủasựyếuđuốithườngchegiấukhíacạnhtấncôngcủamọingười,giúphọvậndụngchiếnlượcvàsựkhônngoanchomộtcuộctấncôngmạnhbạo.KhiNapoleonthấymìnhítquânhơnvànằmởmộtvịtríchiếnlượcdễbịtổnthươngtrướctrậnAusterlitz,ôngcốtìnhbiểulộnhữngdấuhiệusợhãi,dodựvàedè.Cáclựclượngquânthùtừbỏvịtrímạnhcủahọđểtấncôngôngvàlaovàobẫyrập.Đólàchiếnthắnglớnnhấtcủaông.Việckiểmsoátvẻngoàimàbạnthểhiệnratrướcthếgiớilàkỹnăngquantrọngcótínhcáchquyếtđịnhnhất.Mọingườiphảnứngphầnlớntrựctiếptheocáimàhọnhìnthấy,cáihiểnhiệntrướcmắthọ.Nếubạncóvẻthôngminh-nếubạncóvẻtrángụy-sựcảnhgiáccủahọsẽcaohơnvàkhôngthểđánhlừahọ.Thayvìthế,bạncầnthểhiệnmộtvẻngoàingượclại-tướcbỏhếtmọinghingờ.Ởđây,vẻngoàitốtnhấtlàsựyếuớt,nósẽkhiếnchođốiphươngcảmthấyvượttrộihơnhẳnbạn,thếnênhoặchọphớtlờkhôngquantâmtớibạn(bịphớtlờnhiềukhirấtcógiátrị),hoặcbịcámdỗtớimộthànhđộngcôngkíchvàothờiđiểmsailầm.Khiđãquámuộn,thìhọđãphónglao,họcóthểcayđắngpháthiệnrarằngbạnkhôngyếuchútnào.Trongnhữngtrậnchiếncủađờisốngmỗingày,làmchomọingườinghĩrằnghọhayhơnbạn-thôngminhhơn,khỏemạnhhơn,cókhảnăngtranhchấphơn-làmộtđiềukhônngoan.Nótạochobạnmộtkhônggianđểbạnxếpđặtcáckếhoạch,đểthaotúng.Trongsựbiếnthểđadạngcủachiếnlượcnày,vẻngoàiđứchạnh,trungthựcvàđúngđắnthườnglàlớpvỏhoànhảotrongmộtthếgiớichínhtrị.Nhữngphẩmchấtnàykhôngcóvẻyếuđuốinhưngphụcvụcùngmộtchứcnăng:chúngtướcbỏsựnghingờcủamọingười.Dùvậy,tronghoàncảnhđó,điềuquantrọnglàđừngđểbịbắtgặpđanglàmđiềugìlừalọc.Việchiệnthânnhưmộtkẻgiảnhângiảnghĩasẽđẩylùibạnlạirấtxatrongtròchơitrángụy.Nóichung,nhưcácchiếnlượcgiaTrungHoacổđạiđãtánthành,bạnnênđưaratrướcthếgiớimộtgươngmặthứahẹntráivớiđiềumàbạnthậtsựđangmưuđồ.Nếubạnđangchuẩnbịtấncông,hãytỏrachưahềchuẩnbịgìchochiếntrậnhoặcquáannhànthoảimáiđểmưuđồchiếntranh.Hãytỏrabìnhthảnvàthânthiện.Việcthựchiệnđiềunàygiúpbạncóđượcsựkiểmsoátngoạidiệnvàmàisắckhảnănggiữđốithủtrongbóngtối.Tấncôngnghibinh.Đâylàmộtmưumẹokháccótừthờicổđại,vàcólẽnóvẫnlàmánhkhóetrángụythôngthườngnhấttronggiớiquânsự.Nókhởiđầunhưlàmộtgiảiphápchomộtvấnđề:nếukẻthùbiếtbạnsắptấncôngđiểmA,họsẽđặttấtcảcáclựclượngphòngthủởđóvàlàmchocôngviệccủabạntrởnênkhókhăn.Nhưngdốigạthọvềviệcnàykhôngdễ:ngaycảnếutrướctrậnđánhbạncóthểchegiấunhữngdựtínhvàlừachohọkhôngtậptrungcáclực

lượngvàođiểmA,ngaykhoảnhkhắchọthậtsựnhìnthấyquânđộicủabạntiếntớiđó,họsẽvộivãtớiđểbảovệnó.LờigiảiduynhấtlàtiếnquântớiđiểmBhay,tốthơn,điềumộtbộphậnlựclượngcủabạntheohướngđótrongkhivẫngiữlựclượngdựbịchođốitượngthậtsựcủabạn.LúcnàykẻthùsẽphảidichuyểnmộtsốhoặctấtcảlựclượngcủanóđểbảovệđiểmB.LàmđiềutươngtựvớiđiểmCvàDvàkẻthùsẽphảiphântántrênkhắpbảnđồ.Yếutốthenchốtchochiếnthuậtnàylàthayvìdựavàolờinóihaytinđồnhaythôngtinbịsắpđặt,quânđộithậtsựdichuyển.Nótạoramộthànhđộngcụthể.Cáclựclượngquânthùkhôngthểđoánđượcđâycóphảilàmộtmẹolừahaykhông:nếuhọđoánsai,cáchậuquảsẽthêthảm.HọphảidichuyểnđểbảovệđiểmB,bấtkểnhưthếnào.Ởbấtkỳtrườnghợpnào,hầunhưkhôngthểnghingờtínhthựctếcủamộtcuộcchuyểnquânthậtsự,vớimọithờigianvànănglượngliênquan.Vìthếcuộctấncônggiảnàykhiếnkẻthùphântánvàkhôngbiếtcácdựtínhcủabạn-giấcmơtốihậucủabấtkỳvịtướngnào.Tấncônggiảcũnglàmộtchiếnlượccơbảntrongđờisốnghàngngày,nơibạnphảidànhsứclựcđểchegiấucácdựtínhcủamình.Đểngănkhôngchomọingườibảovệnhữngđiểmmàbạnmuốntấncông,bạnphảilàmtheokiểumẫuquânsựvàcónhữngđiệubộthậtsựhướngtớimộtmụctiêumàbạnkhôngchúý.Bạnphảilàmravẻđầutưthờigianvàcôngsứcđểtấncôngvàođiểmđó,tráivớiviệcchỉđơngiảncốđưaradấuhiệuvềdựtínhđóbằnglờinói.Nhữnghànhđộngchuyênchởsứcnặngvàcóvẻthậtđếnmứcmọingườitựnhiênsẽchorằngđólàmụctiêuthậtsựcủabạn.Sựchúýcủahọbịxaolãngkhỏiđốitượngthậtsựcủabạn;nhữngtuyếnphòngthủcủahọphântánvàyếuđi.Ngụytrang.Khảnănghòanhậpvàomôitrườnglàmộttrongnhữnghìnhthứctrángụyquânsựđángsợnhất.Ởthờihiệnđại,cácquânđộichâuÁđãchứngminhsựtinhthôngtrongnghệthuậtnày:trongcáctrậnđánhGuadalcanalvàIwoJimatrongThếchiếnII,binhlínhMỹđãphảisửngsốtvớikhảnănghòanhậpvàocácđịahìnhkhácnhauởchiếntrườngTháiBìnhDươngcủacáckẻthùngườiNhật.Bằngcáchcàicỏ,lá,cànhcâyvàtánlálênđồngphụcvànón,quânNhậtcóthểhòavàorừngrậm–nhưnglàmộtkhurừngcóthểtiếnlên,khôngbịpháthiệnchođếnkhiquátrễ.QuânMỹcũngkhôngthểpháthiệnracáckhẩupháoNhật,vìchúngđượcgiấutrongnhữngkheđátựnhiênhaydướinhữnglớpvỏngụytrangcóthểtháogỡra.QuânbắcViệtNamcũngxuấtsắctươngtựởthuậtngụytrang,nângcaothêmcáckỹnăngcủahọnhờsửdụngcácđịađạovàphòngngầmdướimặtđấtchophépbinhlínhhầunhưcóthểxuấthiệntừbấtkỳnơinào.Trongmộthìnhthứcngụytrangkhác,họcóthểhòanhậplẫnlộnvàothườngdân.Việcngănkhôngchokẻthùnhìnthấybạnchotớikhiquámuộnlàmộtphươngthứccótínhtànpháđểkiểmsoátnhậnthứccủahọ.Chiếnlượcngụytrangcóthểđượcápdụngvàocuộcsốngthườngngàytheohaicách.Thứnhất,luônluôntốtnếucóthểhòanhậpvàobốicảnhxãhội,đểtránhkêugọisựchúýtớibảnthântrừphibạnmuốnlàmđiềuđó.Khibạnnóivàhànhđộnggiốngnhưmọingười,bắtchướctheocáchệthốngniềmtincủahọ,khibạnhòavàođámđông,bạnlàmchomọingườikhôngthểđọcđượcbấtkỳđiềugìcụthểtronghànhvicủabạn.(Ởđây,ngoạidiệnlàtấtcả-nếubạnănmặcvànóinăngnhưmộtdoanhnhân,bạnphảilàmộtdoanhnhân).Điềuđóchobạnmộtkhoảngtrốnglớnđểdichuyểnvàmưuđồmàkhôngbịchúý.Giốngnhưmộtconcàocàotrênmộtchiếclá,bạnkhôngthểbịpháthiệnratrongbốicảnhđó-mộtsựphòngthủxuấtsắcvàonhữngkhisuyyếu.Thứhai,nếubạnđangchuẩnbịmộtloạitấncôngnàođóvàbắtđầubằngcáchhòavàomôitrường,khôngbiểulộmộtdấuhiệuhànhđộngnào,cuộctấncôngcủabạnsẽcóvẻnhưxuấthiệnkhôngbiếttừđâu,nhânđôisứcmạnhcủanó.Môhìnhthôimiên.TheoMachiavelli,loàingườitựnhiêncóxuhướngtưduytrongphạmvikhuônmẫu.Họthíchthấycácsựkiệntuântheocáckỳvọngcủahọbằngcáchgắnvớimộtkhuônmẫuhaysơđồnàođó;bởicácsơđồ,bấtkểnộidungthậtsựcủachúnglàgì,chúngvẫnchochúngtathấyrằngsựhỗnloạncủađờisốnglàcóthểtiênđoánđược.Tậpquántinhthầnnàycungcấpcơsởrấttốtchosựtrángụy,sửdụngmộtchiếnlượcmàMachiavelligọilà“sựthíchnghithổnhưỡng”–chủđộngtạoramộtkhuônmẫunàođóđểkhiếnchokẻthùtinrằnghànhđộngkếtiếpcủabạnsẽhìnhthànhtheosựthật.Khiđãdẫndụhọvàosựtựmãn,lúcnàybạncóchỗtrốngđểhànhđộngchốnglạisựkỳvọngcủahọ,phávỡkhuônmẫuvàgâykinh

ngạcchohọ.Trongchiếntranh6ngàynăm1967,ngườiIsraelđãđưakẻthùcủahọvàomộtthấtbạikinhkhủngvàchớpnhoáng.Khithựchiệnđiềunày,họđãxácnhậnchomọiniềmtinquânsựtồntạisẵn:ngườiẢRậpvôkỷluật,vũkhícủahọlạchậu,vàcácchiếnlượccủahọcũrích.SáunămsauTổngthốngAiCậpAnwarSadatđãkhaithácnhữngthànhkiếnnàytrongviệctỏrarằngquânđộicủaôngbịxáotrộnvàvẫncònnhụcnhãvìthấtbạinăm1967,vàrằngôngđangcãicọvớinhữngnhàbảotrợXôviếtcủamình.KhiAiCậpvàSyriatấncôngIsraelởYomKippurnăm1973,ngườiIsraelhoàntoànbấtngờ.Sadatđãlừahọbuônglơicảnhgiác.Chiếnthuậtnàycóthểmởrộngvôhạn.Khimọingườicảmthấybạnđãlừadốihọ,họsẽchờđợibạntiếptụcđánhlừahọlầnnữa,nhưnghọthườngnghĩrằngbạnsẽthửmộtcáchgìkháctronglầntới.Khôngcóai,họsẽtựnhủ,lạingungốctớimứclặplạichínhxáccùngmộtmánhkhóevớicùngmộtngười.Tấtnhiên,đóchínhlàlúcnênlặplạinó,theonguyêntắcluônlàmngượcvớinhữngkỳvọngcủakẻthù.Hãyghinhớvídụtrongcâuchuyện“Láthưmấtcắp”củaEdgarAllanPoe:hãydấumộtvậtgìđóởmộtnơidễthấynhất,bởiđóchínhlànơikhôngaithèmngóđến.Thôngtinsắpđặt.Mọingườithườngcókhuynhhướngtintưởngvàomộtđiềumàhọthấytậnmắthơnlàđiềumàhọnghenóilại,tinvàođiềumàhọpháthiệnrahơnlàđiềubịđưađẩytớitrướcmặthọ.Nếubạnsắpđặtmộtthôngtinsaisựthậtmàbạnmongmuốntớitayhọ-cácbênthứba,ởkhuvựctrunglập-khihọvớđượccácgợiý,họcóấntượngrằnghọlàngườikhámphárasựthật.Bạncànglàmchohọđàosâuvàothôngtinđó,họcàngtựlừadốibảnthânnhiềuhơn.TrongThếchiếnII,ngoàithếcânbằngđánghổthẹnởMặttrậnphíatây,quânĐứcvàAnhđánhnhaumộttrậníttiếngtămhơnđểkiểmsoátĐôngPhi,nơimàcảhaiđềucónhữngthuộcđịa.NgườiphụtráchtìnhbáoAnhởkhuvựcđólàĐạitáRichardMeinhertzhagen,vàkẻthùchínhởphíaĐứccủaônglàmộtngườiẢRậpcóhọcthức.CôngviệcchínhcủaMeinhertzhagenbaogồmviệccungcấpchoquânĐứcnhữngthôngtinsaisựthật,vàôngđãcốgắngđểđánhlừatayngườiẢRậpnày,nhưngcóvẻnhưchẳngđạthiệuquảgì-cảhaiđềungangtàingangsứctrongcuộcchơi.Cuốicùng,Meinhertzhagengửichođốithủcủaôngmộtláthư.ÔngcảmơnngườiẢRậpvìcácnhiệmvụvớitưcáchmộtgiánđiệpnhịtrùngcủaôngtavàvìnhữngthôngtinquýbáumàngườinàyđãcungcấpchoquânAnh.Ônggửikèmtheomộtsốtiềnlớnvàgiaophónhiệmvụchuyểnláthưchoviênmậtvụbấttàinhấtcủaôngta.Chắcnhưănbắp,quânĐứcbắtđượctaymậtvụnàytrênđườngvàtìmraláthư.Taymậtvụ,bịtratấn,bảođảmvớihọrằngnhiệmvụcủaanhtalàxácthật–vìanhtatinlàthế;Meinhertzhagenđãgiữanhtabênngoàichiếcthònglọng.Viênmậtvụkhônghànhđộng,vìthếanhtađángtintưởnghơn.QuânĐứcđãâmthầmbắnchếtngườiẢRập.Bấtkểbạnlàngườinóidốigiỏiđếnmứcnào,khilừadối,bạnkhómàhoàntoàngiữđượcvẻtựnhiên.Xuhướngcủabạnlàcốhếtsứctỏratựnhiênvàchânthànhđếnmứcnóbạilộvàcóthểnhậnra.Đólàlýdovìsaotốthơnnêntruyểntảinhữngdốitrácủabạnthôngquanhữngngườimàbạngiấukínsựthật–nhữngngườimàbảnthânhọtinvàonhữngđiềudốitrá.Khilàmviệcvớinhữnggiánđiệpnhịtrùngloạinày,luônlàkhônngoanđểkhởiđầucungcấpchohọmộtsốthôngtincóthật–điềunàysẽthiếtlậpuytíncủacơquantìnhbáomàhọphụcvụ.Sauđó,họsẽlànhữngđườngdẫnhoànhảochonhữngdốitrácủabạn.Bónglồngtrongbóng.Cácmưuchướctrángụygiốngnhưnhữngcáibóngtrêntường.Kẻthùlạiphảnứnglạivớichúngnhưthểchúnglàcóthật,đólàmộtsailầm.Tuynhiên,trongmộtthếgiớicạnhtranh,phứctạp,cảhaiphíađềubiếttròchơi,vàkẻthùđầycảnhgiácsẽkhôngchộpvàocáibóngmàbạnnémra.Vìthế,bạnphảinắmvữngnghệthuậttrángụyởmộtcấpđộcaohơn,đểtungnhữngcáibónglồngtrongnhữngcáibóng,khiếnkẻthùcủabạnkhôngthểphânbiệtgiữasựthậtvàhưcấu.Bạnbiếnmọithứthànhmơhồvàkhôngcụthể,tungthậtnhiềuhỏamùđếnmứcbạnbịngờlàdốitrá,điềuđócũngkhôngcònquantrọng-sựthậtkhôngthểđượclầnratừdốitrá,vàmọingờvựctớivớihọlàmộtcựchình.Đồngthời,khihọcốtìmxembạnđanghướngtớiđiềugì,họđãlãngphíthờigianvàcáctiềmlực.TrongnhữngtrậnchiếnsamạccủaThếchiếnIIởBắcPhi,trungúyAnhDudleyClarkeđiềuhànhmộtchiếndịchđểlừabịpquânĐức.Mộttrongnhữngchiếnthuậtcủaanhlàsửdụngnhữngthứdàncảnh–nhữngchiếcxetăngvàpháobinhgiả-đểkhiếnchoquânĐứckhôngthể

biếtđượcquimôvàđịađiểmcủaquânAnh.Từnhữngchiếcmáybaytrinhsáttầmcao,nhữngvũkhígiảhiệuđượcchụpgiốnghệtnhưthứthiệt.Mộtmóndàncảnhđặcbiệtcóhiệuquảlàloạimáybaygiảlàmbằnggỗ;Clarkeđặttrêncácsânbaygiảđầyrẫynhữnghàngmáybaynày.CólầnmộtsĩquanđãbảoanhrằngtìnhbáovừapháthiệnrarằngquânĐứcđãtìmracáchphânbiệtnhữngmáybaygiảvớimáybaythật:họchỉcầntìmkiếmnhữngthanhgỗchốnggiữcánhcửacủanhữngmáybaygiả(nhữngbứcảnhphóngtocóthểtiếtlộđiềunày).Giờnêndừngviệcsửdụngnhữngmôhìnhgiảhiệu,viênsĩquanđónói.NhưngClarke,mộttrongnhữngbậcthầycủanghệthuậttrángụyhiệnđại,cómộtýtưởnghayhơn:anhquyếtđịnhđặtnhữngcộtchốngdướicánhcủanhữngmáybaythậtcũngnhưrởm.Ởtròlừađầutiên,quânĐứcbốirối,nhưngrốtcuộccũngkhámphárasựthật.Tuynhiên,lúcnàyClarkeđưatròchơilênmộtcấpđộmới:nóichunglàkẻthùkhôngthểphânbiệtgiữađồthậtvàđồgiả,vàđiềunàythậmchícòngâyrốitríhơn.Nếubạnđangcốđánhlừakẻthù,thôngthườngtốthơnlàdựnglênmộtcáigìđómơhồvàkhónhậndiện,ngượchẳnvớimộtsựdốitráhoàntoàn-sựtrángụynàycóthểbịpháthiệnvàkẻthùcóthểbiếnpháthiệnđóthànhlợithếcủahọ,nhấtlàkhibạnnghĩrằnghọvẫncònbịlừavàhànhđộngtheoniềmtinđó.Bạnlàmộtkẻdốitrábịngờvực.Tuyvậy,bằngcáchtạoramộtcáigìđóchỉcầncótínhcáchmơhồ,sẽkhôngcósựdốitráđểpháthiện.Đơngiảnlàhọbịlạclốitrongmộtđámsươngmùkhôngxácđịnh,nơisựthậtvàdốitrá,tốtvàxấu,tấtcảtrộnlẫnvàonhauthànhmột,vàviệcxácđịnhphươnghướnglàchuyệnbấtkhảthi.

Tưliệu:Mộtngườigiỏiđốikhángvớiquânthùđánhlừanóvớinhữngchuyểnđộngbíhiểm,làmchonórốitrívớinhữngtintứcsailệch,làmchonóvôlobằngcáchchegiấusứcmạnhcủamình...làmđiếctainóbằngcáchgâyhỗnđộngiữacácmệnhlệnhvàdấuhiệu,làmmùmắtnóbằngcáchbiếnđổicờxívàdấuhiệu...pháhỏngkếhoạchchiếnđấucủanóbằngcáchcungcấpcácsựkiệnbịxuyêntạc.

TouBiFuTan,Nhữngđánhgiákhôngchuyênvềchiếntranhcủamộthọcgiả,(Thếkỷ16)

Hìnhảnh:Sươngmù.Nókhiếnchúngtakhôngthểbiếtrõhìnhdángvàmàusắccủacácđốitượng.Hãyhọccáchtạoranóvàbạnsẽthoátkhỏicáinhìnsoimóicủakẻthù;bạncóchỗtrốngđểtunghoành.Bạnbiếtmìnhđanghướngtớiđâu,trongkhikẻthùbịlạclối,ngàycàngdấnsâuvàomànsươngdàyđặc.

HOÁNVỊBịpháthiệntrongmộtđòntrángụylàmộtđiềunguyhiểm.Nếubạnkhôngbiếtrằnglớpvỏbọccủamìnhđãbịbócra,vàđộtnhiênlúcnàykẻthùcủabạncónhiềuthôngtinhơnbạn,bạnsẽtrởthànhcôngcụcủahọ.Mặtkhác,nếuviệcpháthiệnrasựlừadốicủabạncótínhcáchcôngkhai,thanhdanhcủabạnbịsứtmẻhaytệhơn:nhữngbiệnpháptrừngphạtđốivớitộilàmgiánđiệprấtnghiêmkhắc.Bạnphảisửdụngsựdốitrávớiđộcảnhgiáctốicao,sửdụngcàngítngườicàngtốt,đểtránhnhữngròrỉchắcchắnsẽcó.Bạnnênluônchừachomìnhmộtlốithoát,mộtcâuchuyệncheđậyđểtựvệnếubịpháthiện.Hãycẩnthận,đừngđammêquyềnlựcmàsựtrángụyđưatới;việcsửdụngnóphảiluôndựavàochiếnlượctổngthểcủabạnvànằmdướisựkiểmsoát.Nếubạntrởnênnổitiếnglàngườidốitrá,hãycốthẳngthắnvàchânthựcđểthayđổi.Điềuđósẽlàmmọingườibốirối-vìhọkhôngbiếtlàmcáchnàođểđọchiểubạn,sựtrungthựccủabạnsẽtrởthànhmộthìnhthứccaohơncủasựtrángụy.

24

CHỌNTUYẾNĐƯỜNGÍTKỲVỌNGNHẤTCHIẾNLƯỢCBÌNHTHƯỜNG–DỊTHƯỜNG

Mọingườimongđợihànhvicủabạnđitheonhữngkhuônmẫuvàquyướcđãbiết.Côngviệccủabạnvớitưcáchmộtchiếnlượcgialàlàmchohọthấtvọng.Khiếnchohọbấtngờcùngvớisựhỗnloạnvàkhôngthểdựbáotrước-điềumàhọcốgắngmộtcáchtuyệtvọngđểtránhxa–sẽđộtnhậpvàothếgiớicủahọ.Trongsựxáotrộntinhthầnliêntiếp,nhữngtuyếnphòngthủcủahọsẽhạthấpxuốngvàhọdễbịtổnthương.Trướctiên,hãylàmmộtđiềugìđóbìnhthườngvàtheoquyướcđểcốđịnhsựhìnhdungcủahọvềbạn,rồitấncônghọvớisựdịthường.Nỗikinhkhủngsẽlớnhơnnếubịbấtngờ.Đừngbaogiờtrôngcậyvàomộtchiếnlượcphichínhthốngđãcóhiệuquảtrướcđó-ởlượtthứhainóđãmangtínhquyướcrồi.Đôikhisựbìnhthườnglạikhácthường,bởivìnóbấtngờ.

THỰCHIỆNCHIẾNTRANHPHITRUYỀNTHỐNGHàngngànnămtrước,nhữngnhàchỉhuyquânsự-nhậnthứcvềnhữngcáigiáđặtcượccaokinhkhủngliênquantớichiếntranh–đãtìmkiếmkhắptrêndướimộtđiềugìđócóthểđưađếnchoquânđộicủahọmộtưuthếtrênchiếnđịa.Mộtsốvịtướngrấtthôngminhđãnghĩranhữngcáchbàybinhbốtrậnmớimẻhaycảitiếncáchsửdụngbộbinhvàkỵbinh:sựmớimẻtânkỳcủachiếnthuậtngănkhôngchoquânthùlườngtrướcđượcvềnó.Đầybấtngờ,nótạonênsựbốirốiởkẻthù.Mộtquânđộichiếmđượcưuthếhaysựbấtngờtheocáchnàythườngcóthểtựbẩynótớithắnglợitrênchiếnđịavàcólẽcảmộtchuỗichiếnthắngnữa.Tuynhiên,kẻthùsẽcốcôngtìmracáchchốngđỡchiếnlượcmớinày,bấtkểnólàgì,vàthườnglàtìmranókhánhanh.Thếnêncáiđãtừngđưađếnthànhcôngrựcrỡvàlàcốtlõicủasựcảicáchchẳngbaolâusaukhôngcònhữuhiệunữavàthậtsựtrởnênmangtínhquyước.Hơnnữa,trongtiếntrìnhtìmracáchchốngđỡmộtchiếnlượcmới,bảnthânkẻthùthườngcũngbuộcphảicảitiến;lúcnàytớilượthọđưaramộtcáigìđóđầybấtngờvàhiệuquảkinhkhủng.Vàchukỳcứthếmàtiếpdiễn.Chiếntranhluônluôncótínhcáchliêntục;khôngcógìphitruyềnthốnglâudàiđược.Hoặcnócảitiến,hoặcnóchết.Ởthếkỷ18,khôngcógìđángkinhngạchơnnhữngchiếnthuậtcủaFrederickĐạiđếnướcPhổ.ĐểvượtquanhữngthànhcôngcủaFrederick,cáclýthuyếtgiaquânsựPhápđãphátminhranhữngýtưởngmớimangtínhcấptiếnmàcuốicùngđãđượckiểmnghiệmtrênchiếnđịabởiNapoleon.Năm1806,NapoleonnghiềnnátquânPhổ-lúcđóvẫncònsửdụngcácchiếnthuậtmộtthờiphitruyềnthốngnhưnggiờđâyđãtrởnênxưacũcủaFrederickĐạiđếtrongtrậnJena-Auerstadt.QuânPhổnhụcnhãvìthấtbạicủahọ;giờđâyđãtớiphiênhọphảicảitiến.HọnghiêncứusâunhữngthànhcôngcủaNapoleon,điềuchỉnhcácchiếnlượchaynhấtcủaông,vàđưachúngđixahơn,tạoranhữngmầmmốngchocôngthứccủaBanThammưuĐức.QuânđộiPhổmớinàyđãđóngmộtvaitròtolớntrongviệcđánhbạiNapoleonởWaterloovàtiếptụcthốngtrịvũđàiquânsựtrongnhiềuthậpkỷ.Trongthờihiệnđại,sựtháchthứcthườngxuyênđểđứngtrênkẻthùbằngmộtđiềumớimẻvàphitruyềnthốngđãchuyểnbiếnthànhsựthựchiệnchiếntranhbẩnthỉu.Nớilỏngcácquyướcvềdanhdựvàđạođứcmàtrongquákhứđãgiớihạnnhữnggìmộtvịtướngcóthểthựchiện(ítraởmộtmứcđộnhấtđịnh),cácquânđộihiệnđạiđãdầndàbámriếtvàoýtưởngrằngmọithứđềucóthể.Cácchiếnthuậtdukíchvàkhủngbốđãđượcbiếttớitừthờicổđại;giờđâychúngđãtrởthànhkhôngchỉphổcậpmàcòngiàutínhchiếnlượchơnvàđãđượccảitiếnnhiều.Tuyêntruyền,thôngtinđánhlạchướng,chiếntranhtâmlý,trángụy,vàcácphươngtiệnchínhtrịđểtiếnhànhchiếntranh,tấtcảđãtrởnênnhữngthànhtốchủđộngtrongbấtkỳchiếnlượcphitruyềnthốngnào.Mộtphảnchiếnlượcthôngthườngpháttriểnđểgiảiquyếtcáimớinhấttrongchiếntranhbẩnthỉu,nhưngnóthườngbaogồmviệcrơixuốngcấpđộcủakẻthù,lấylửađểdậptắtlửa.Kẻthùbẩnthỉuđiềuchỉnhbằngcáchchìmxuốngmộtcấpđộcònbẩnthỉuhơn,tạonênmộtvòngxoắnốcđixuốngdốc.Độnglựcnàyđặcbiệtcăngthẳngnặngnềtrongthựchiệnchiếntranhnhưngnócònthẩmthấuvàomọiphươngdiệnhoạtđộngcủaconngười.Nếubạnhoạtđộngởlĩnhvựcchínhtrịvàkinhdoanh,vàcácđịchthủhayđốithủcạnhtranhcủabạnđưaramộtchiếnlượcmớimẻ,bạnphảiđiềuchỉnhnóchocácmụcđíchcủamìnhhoặc,tốthơn,vượtlêntrênnó.Nhữngchiếnthuậttừngmộtthờimớimẻtrởnênxưacũvàcuốicùnglàvôgiátrị.Thếgiớichúngtacótínhcáchcạnhtranhdữdộiđếnmứcmộtphíaluônluônkếtthúcvớiviệcviệntớimộtcáigìđóbẩnthỉu,mộtcáigìđónằmngoàicácquyướcvềhànhvicóthểchấpnhậnđượctrướcđây.Nếukhôngđếmxỉađếnvòngxoắnốcvượtrakhỏiđạođứcvàlòngkiêuhãnhnày,bạnđãtựđặtmìnhvàomộtthếbấtlợinặngnề,bạnbuộcphảiphảnứng-trongmọikhảnăng-bằngcáchchínhmìnhcũngchiếuđấumộtcáchkhábẩnthỉu.Vòngxoắnốcnàyngựtrịkhôngchỉtrongphạmvichínhtrịhaykinhdoanhmàcảtrongvănhóa,vớisựtìmkiếmkhôngngừngsựgâysốcvàmớimẻđểgâychúývàcóđượcsựhoannghênhnhấtthời.Mọithứđềutrôichảy.Tốcđộcủatiếntrìnhnàyđãlớnlêntheohàmsốmũvớithờigian;cáimàcáchđâyvàinămlàphitruyềnthốngthìgiờđâycóvẻnhưđăsáomònkhôngchịunổivàlàđỉnhcaocủasựgiáođiều.

Cáimàchúngtaxemlàphitruyềnthốngđãthayđổitheothờigian,nhưngcácquyluậtkhiếnchochúnghữuhiệu,dựavàotâmlýcơbản,thìcógiátrịvĩnhhằng.Vànhữngquyluậtbấtbiếnnàyđãhélộtronglịchsửthựchiệnchiếntranh.Khoảng2500nămtrướcđây,chiếnlượcgiavĩđạiTônTửđãdiễnđạtbảnchấtcủachúngtrongkhảoluậncủaôngvềcácphươngtiệnthôngthườngvàđặcbiệt;phântíchcủaôngvẫnphùhợpvớilĩnhvựcchínhtrịvàvănhóacũngnhưthựchiệnchiếntranhhiệnđại,dùlàsạchsẽhaybẩnthỉu.Vàkhibạnđãthấuhiểubảnchấtcủachiếntranhphitruyềnthống,bạnsẽcókhảnăngvậndụngnóvàocuộcsốngđờithường.Thựchiệnchiếntranhphitruyềnthốngcóbốnnguyêntắcchính,nhưđãlượmlặttừcácnhàthựchànhlớncủanghệthuậtnày:Hoạtđộngngoàitầmkinhnghiệmcủakẻthù.Nhữngnguyêntắcchiếntranhđềudựavàotiềnlệ:mộtdạngcácchiếnlượcvàphảnchiếnlượckinhđiểnđãpháttriểnquanhiềuthếkỷ,vàbởivìchiếntranhcótínhhỗnđộnmộtcáchnguyhiểm,cácchiếnlượcgiadựavàonhữngnguyêntắcnàydothiếuthốncácyếutốkhác.Họsànglọcnhữnggìđangxảyralúcnàyquanhữnggìđãxảyratrongquákhứ.Tuyvậy,nhữngquânđộiđãtừnglàmthếgiớirungchuyểnđãluôntìmracáchđểhoạtđộngvượtkhỏichuẩnmựckinhđiển,vàdođóvượtkhỏitầmkinhnghiệmcủakẻthù.Khảnăngnàykhiếnchokẻthùtrởnênrốiloạnvàhỗnđộn.Họkhôngthểđịnhhướngtớicáimớivàsụpđổtrongtiếntrìnhnày.Vớitưcáchmộtchiếnlượcgia,côngviệccủabạnlàbiếtrõkẻthù,rồisửdụngsựhiểubiếtđóđểdựngnênmộtchiếnlượcvượtkhỏitầmkinhnghiệmcủahọ.Cáimàhọđãđọchaynghethấyvềcácvấnđềíthơnlàkinhnghiệmcánhâncủahọ-cáichếngựđờisốngcảmtínhvàquyếtđịnhnhữngphảnứngcủahọ.Năm1940,khiĐứcxâmlăngPháp,quânPhápchỉcómộtkiếnthứcgiántiếpvềphongcáchtấncôngchớpnhoángcủahọtừcuộctấncôngBaLanvàonămtrướcmàchưabaogiờtựthântrảinghiệmnóvàPhápđãbịápđảo.Dùvậy,khimộtchiếnlượcđãđượcsửdụngvàkhôngcònnằmngoàikinhnghiệmcủakẻthù,nósẽkhôngcóđượchiệuquảtrướckianếulặplại.Mởracáidịthườngtừcáibìnhthường.ĐốivớiTônTửvàngườiTrungQuốccổđại,làmmộtviệcdịthườngđạtrấtíthiệuquảnếukhôngcómộtnềntảngbìnhthường.Bạnphảihòahợphaithứlại–cốđịnhcáckỳvọngcủakẻthùvàomộtmánhkhóethôngthường,nhỏnhặt,mộtkhuônmẫutiệnlợimàkhiđóhọmongchờbạnlàmtheo.Khihọđãbịmêhoặctớimức,bạnsẽtấncôngvớisựkhácthường,mộtsựbiểudiễnsứcmạnhtuyệtvờitừmộtgócđộhoàntoànmớilạ.Bịđóngkhungbởicáicóthểdựbáo,đòntấncôngsẽnhânđôitácđộng.Dùvậy,thủđoạnphitruyềnthốnglàmkẻthùrốitrí,dầndàcũngtrởthànhtruyềnthốngởlượtthứhaihaythứba.Vìthếmộtvịtướngđamưutúctrísẽquaylạichiếnlượcthôngthườngmàôngtađãsửdụngtrướckiađểcốđịnhsựchúýcủakẻthùvàsửdụngnóchocuộctấncôngchínhcủamình,bởiđóchínhlàđiềucuốicùngmàhọcóthểmongđợi.Thếnên,sựbìnhthườnghaydịthườngchỉcóhiệuquảkhichúngloạitrừnhautrongmộtcungcáchxoắnốcthườngxuyên.Điềunàycóthểápdụngvàovănhóacũngnhưchiếntranh:đểtạosựchúýtớimộtsảnphẩmvănhóanàođó,bạnphảitạoramộtcáigìđómới,nhưngmộtcáigìđókhôngdínhlíuchútgìtớicuộcsốngbìnhthườngthậtrakhôngcótínhphitruyềnthống,màchỉđơngiảnlàkỳlạ.Cáithậtsựgâysốcvàdịthườngxuấthiệntừcáibìnhthường.Sựquấnbệnvàonhaucủacáibìnhthườngvàcáidịthườngchínhlàđịnhnghĩacủachủnghĩasiêuthực.Hànhđộngđiênrồnhưmộtconcáo.Bấtkểđếnngoạidiện,cónhiềuhỗnloạnvàphilýlẩnlútbêndướibềmặtcủaxãhộivàcáccáthể.Đólàlýdovìsaochúngtacốsứcduytrìtrậttựvàvìsaonhữngngườihànhđộngmộtcáchphilýcóthểđángsợ:họđangchứngtỏrằnghọđãđánhmấtnhữngbứctườngmàchúngtadựnglênđểngănchặnsựphilý.Chúngtakhôngthểdựđoánđiềuhọsẽlàmkếtiếp,vàcóxuhướngtránhxakhỏihọ-khôngđángđểnhàovàonhững

nguồnhỗnloạnnhưthế.Mặtkhác,nhữngngườinàycóthểcũnggợinênmộtdạngkínhnểvàtôntrọng,vìtheomộtcáchbíẩnnàođó,tấtcảchúngtađềuaoướclaovàonhữngcáibiểnphilýđangnổisóngbêntrongchúngta.Vàothờicổđại,nhữngngườimấttríđượcxemlànhữngkẻbịámảnhmộtcáchphiphàm;mộtdưâmcủatháiđộđóvẫncònsótlại.Tấtcảnhữngviêntướngvĩđạinhấtđềucómộtchútđiênkhùngsiêuphàmvềchiếnlược.Điềubímậtlàphảigiữtínhcáchnàytrongvòngkiểmsoát.Đôikhibạnchophépbảnthânhànhđộngtheocáchthứcphilýmộtcáchcốtình,nhưngcàngítthìcàngtốt–nếulàmđiềunàyquánhiềubạnsẽbịkhóachặt.Ởbấtkỳtrườnghợpnào,bạnsẽlàmmọingườihoảngsợhơnbằngcáchthỉnhthoảngbộclộmộtchútkhùngđiên,chỉvừađủđểlàmmọingườimấtcânbằngvàtựhỏicáigìsẽxảyrakếtiếp.Nhưmộtsựthayđổi,hãyhànhđộnghơitùytiện,nhưthểđiềubạnđãlàmlàmộtcúgieosúcsắc.Sựtùytiệnhoàntoànlàmmọingườirốitrí.Hãynghĩvềhànhvinàynhưmộtdạngliệupháp-mộtcơhộiđểthỉnhthoảngbuôngxuôitheosựphilý,nhưlàmộtcáchthưgiãn,thoátkhỏinhucầuluôntỏrabìnhthườngđầytínhápđặt.Giữchonhữngchiếcbánhxelănmãi.Nóichung,tínhchấtphitruyềnthốngthuộcvềtuổitrẻ-nhữngkẻthấykhóchịuvớinhữngquyướcvàrấtkhoáimiệtthịchúng.Điềunguyhiểmlàkhilớntuổi,chúngtacầnnhiềuyênổndễchịuvàkhảnăngdựbáohơnvàđánhmấtkhẩuvịvớisựphichínhthống.ĐâylàcáchmàNapoleonbịhủydiệtvớitưcáchlàmộtchiếnlượcgia:ôngđãđiđếnchỗdựadẫmnhiềuhơnvàotầmvócquânđộivàsựvượttrộivềvũkhícủanóhơnlànhữngchiếnlượctânkỳvànhữngmưuchướclinhhoạt.Ôngđãđánhmấtkhẩuvịđốivớitinhthầncủachiếnlượcvàkhôngchịunổigánhnặngngàycàngtăngcủatuổitác.Bạnphảichiếnđấuvớitiếntrìnhgiànuavềtâmlýthậmchícònhơncảmộtbácsĩ,vìmộtđầuócchứađầynhữngmưumẹo,mánhkhóevànhữngthủđoạnlinhhoạtsẽgiữchobạntrẻtrung.Hãyxácđịnhmộtthờiđiểmđểphávỡcáctậpquánmàbạnđãpháttriển,đểhànhđộngtheomộtcáchngượcvớicáchmàbạnđãlàmtrongquákhứ;thựchànhmộtdạngchiếntranhphitruyềnthốngtrongtâmtrícủachínhbạn.Hãygiữchonhữngchiếcbánhxelănmãivàquậytungmặtđấtđểkhôngcógìcốđịnhvàđóngcụcvàoquyước.Khôngcóaidũngcảmđếnmứckhôngbịrốitrívìmộtsựbấtngờ.JuliusCaesar(100-44tr.CN)

CÁCVÍDỤLỊCHSỬ1.Năm219tr.CN.,thànhRomequyếtđịnhrằngnóđãchịuđựngquáđủđốivớingườiCarthage.HọđangkhuấyđộngrắcrốiởTâyBanNha,nơicảhaithành-bangnàyđềucóthuộcđịa.NgườiLaMãtuyênchiếnvớiCarthagevàchuẩnbịđiềumộtquânđộisangTâyBanNha,nơicáclựclượngquânthùđangnằmdướiquyềnchỉhuycủaviêntướngHannibal28tuổi.Dùvậy,trướckhiquânLaMãcóthểtớigầnHannibal,họnhậnđượcnhữngtinđánggiậtmìnhrằngôngtađangtiếnvềphíahọ-ôngtađãtiếnquânvềhướngđông,băngquamộtphầnlớndãynúiAplsđểvàomiềnbắcnướcÝ.VìthànhRomechưabaogiờtưởngtượngnổimộtquânthùcóthểtấncôngtừhướngđó,khôngcómộtlựclượngđồntrúnàotrongkhuvực,vàcuộchànhquânnamtiếncủaHannibalhướngvềRomekhônghềgặptrởngại.Quânđộicủaôngtươngđốinhỏ:chỉkhoảng26.000línhcònsốngsótkhivượtquadãynúiApls.QuânLaMãvàcácđồngminhcủanócóthểtậptrungmộtlựclượnglêntới75vạnquân;cácquânđoàncủahọbaogồmnhữngchiếnbinhcókỷluậtvàđángsợnhấttrênthếgiới,vàhọđãđánhbạiCarthagetrongChiếntranhPunicThứnhất,trướcđókhoảng20năm.NhưngviệcmộtđạoquânngoạiquốctiếnvàoÝlàmộtsựbấtngờmớilạ,vànókhuấyđộngnhữngcảmxúctươimớinhất.Họphảidạychobọnmanrợnàymộtbàihọcvìsựxâmlấnláoxượcnày.CácquânđoànnhanhchóngđượcđiềuđếnmiềnbắcđểtiêudiệtHannibal.Saumộtvàigiaotranhnhỏ,mộtđạoquândướiquyềnquanchấpchínhLaMãSemproniusLonguschuẩnbịđóntiếpquânCarthagetrongtrậnchiếntrựcdiệngầnsôngTrebia.Semproniusbừngsôiniềmcămghétlẫnthamvọng:ôngtamuốnnghiềnnátHannibalvàcũngmuốnđượcxemlàkẻcứuvớtcủathànhRome.NhưngHannibalhànhđộngmộtcáchlạkỳ.Quânkỵbinhnhẹcủaông

vượtsôngnhưthểđểtấncôngquânLaMã,rồilạithoáilui.Cóphảihọsợkhông?Cóphảihọchỉsẵnsàngchonhữngcuộctấncôngnhonhỏ?Cuốicùng,Semproniuschịuhếtnổivàxôngratruyđuổi.Đểchắcănrằngmìnhcóđủlựclượngđểđánhbạikẻthù,ôngđưatoànbộlựclượngvượtquaconsôngđangđóngbănglạnhgiá(lúcấylàmùađông).Việcnàychiếmmấtnhiềugiờvàgâykiệtsức.Tuynhiên,cuốicùnghaibêncũnggặpnhauởphíatâyconsông. Lúcđầu,nhưSemproniusmongđợi,cácquânđoànhungtợn,giàukỷluậtcủaôngtachốngcựmộtcáchmạnhmẽvớiquânCarthage.NhưngởmộtphíacủacáctuyếnquânLaMãđượctạothànhtừnhữngthổdânGallicchiếnđấuchongườiLaMã,vàởđây,độtnhiên,quânCarthagetungramộtbầyvoidocáccungthủcưỡi.Nhữngngườithổdânchưabaogiờtrôngthấynhữngconthúlớnnhưthế,họkinhhoàngvàbỏchạytánloạn.Cùnglúcđó,nhưthểtừtrêntrờirơixuống,khoảng2.000quânCarthage,ẩnnấptrongnhữnglùmcâyrậmrạpgầnbờsông,xôngvàohậuquâncủaLaMã.QuânLaMãchiếnđấumộtcáchdũngcảmđểthoátrakhỏicáibẫymàHannibalđãđặt,nhưnghàngngànngườiđãbịchếtđuốitrongdòngnướclạnhlẽocủasôngTrebia.Trậnchiếnlàmộtthảmhọa,vàởthànhRome,cảmxúcbiếntừgiậndữthànhlolắng.CácquânđoànnhanhchóngđượcđiềuđếnđểkhóachặtnhữngconđèocókhảnăngbịxâmnhậpnhấttrongdãyApennines,dãynúichạyngangquamiềntrungnướcÝ,nhưngmộtlầnnữaHannibalbấtchấpnhữngmongđợi:ôngvượtquadãyApenninesởnhữngđiểmkhókhăn,ítcókhảnăngnhấtmàtrướcđóchưahềcómộtđộiquânnàobăngquavìnhữngđầmlầyrộnglớnởphíabênkiadãynúi.Nhưngsaubốnngàylặnlộiqualớpbùnmềm,HannibalđãđưaquânCarthagelênđấtliềnantoàn.Rồitrongmộttrậnmaiphụcthôngminhkhác,ôngđãđánhbạimộtđộiquânLaMãởhồTransimene,naylàUmbria.LúcnàyconđườngtớiLaMãcủaôngđãquangđãng.Trongtâmtrạnggầnnhưsợhãi,CộnghòaLaMãviệntớimộttruyềnthốngcổxưavềviệcđềcửmộtngườicóquyềnlựctốicaođưahọquacơnkhủnghoảng.Lãnhtụmớicủahọ,FabiusMaximus,nhanhchóngxâydựngcácbứctườngthànhvàtăngcườngquânđộiLaMã,rồitheodõimộtcáchhoangmangkhiHannibaltiếnquathànhRomevàhướngvềnamvàoApulia,phầnđấtmàumỡnhấtcủaÝ,vàbắtđầutànphávùngnôngthônđó.XácđịnhrằngtrướctiênvàtrênhếtlàphảibảovệRome,Fabiusđưaramộtchiếnlượcmới:ôngtabốtrícácquânđoànởnhữngvùngnúinonnơikỵbinhcủaHannibalcóthểtrởnênvôhại,vàôngtacóthểquấyrốiquânCarthagetrongmộtchiếndịchtheokiểudukích,cắtnguồntiếptếvàcôlậphọtrongnhữngvịtrírấtxaquênhàcủahọ.Tránhnétrựctiếpchiếnđấuvớivịchỉhuyđángsợcủahọbằngmọigiá,ôngsẽđánhbạihọbằngcáchlàmchohọkiệtsức.NhưngnhiềungườiLaMãxemchiếnlượccủaFabiuslànhụcnhãvàhènhạ.Tệhơn,khiHannibaltiếptụcđộtkíchvùngnôngthôn,ôngtakhônghềchạmđếnnhữngtàisảnvốnrấtnhiềucủaFabius,làmravẻnhưthểlàcảhaiđangthôngđồngvớinhau.Fabiusngàycàngmấtlòngdân.SaukhisanbằngApulia,HannibaltiếnvàomộtthảonguyênmàumỡởCampania,ởphíanamthànhRome–vùngđấtmàFabiusbiếtrấtrõ.Cuốicùngquyếtđịnhrằngôngtaphảihànhđộnghoặcsẽbịlậtđổ,nhàđộctàiđặtmộtcáibẫy:ôngtabốtrícáclựclượngLaMãởmọilốithoáttrênthảonguyên,mỗiđạoquânởgầnđủđểhỗtrợchonhau.NhưngHannibalđãtiếnvàoCampaniaquaconđèoởphíađôngcủaAllifae,vàFabiusđãnhậnrarằngôngtakhôngbaogiờrờikhỏitheoconđườngđãtiếnvào.DùFabiusđãbốtrímộtlựclươngtrúđóngđủlớnởAllifae,ônglạichiviệnchonhữngconđèokhácnhữnglựclượnglớnhơn.Conthúdữđãbịnhốtvàochuồng,ôngnghĩ.CuốicùngnguồntiếptếcủaHannibalsẽcạn,vàôngtasẽbuộcphảimởđườngmáuthoátthân.Fabiussẽchờ.Trongnhữngtuầnsauđó,Hannibalđiềukỵbinhvềhướngbắc,cólẽcốgắngđộtphávòngvâytheohướngđó.Ôngtacũngcướpphácácnôngtrạigiàucótrongkhuvực.Fabiusnhìnthấuquamánhkhóenày:ôngtađangcốnhửquânLaMãvàomộttrậnđánhdomìnhchọn.NhưngFabiusquyếtđịnhchiếnđấutheocáchcủamình,vàchỉkhikẻthùcốrútluikhỏicáibẫy.Dùsao,ôngbiếtHannibalsẽcốthoátraởhướngđông,hướngduynhấtđểôngtathoátvàovùngmàquânLaMãkhôngkiểmsoát.

Mộtđêm,binhlínhLaMãcanhgiữconđèoởAllifaenhìnthấynhữngcảnhtượngvànghethấynhữngâmthanhkhiếnhọnghĩrằnghọđangmấttrí:mộtđộiquânđôngđảo,dướihàngngànánhđuốc,dườngnhưđangtiếnlênđèo,chephủcảsườndốccủanó,đikèmtheolànhữngtiếngthétgầmvangdộinhưthểbịámbởimộtloạimaquỷnàođó.Quânđộinàycóvẻnhưkhôngthểkhángcựnổi–lớnhơnnhiềusovớiướcđoánvềquânsốcủaHannibal.Sợrằngnósẽleolênvàbaovâyhọ,quânLaMãbỏchạykhỏinơiđồntrú,từbỏconđèo,sợđếnmứckhôngdámngoáinhìnlạiphíasau.Vàigiờsau,quânđộicủaHannibalđiquađó,thoátkhỏihàngràocủaFabius.KhôngmộtchỉhuyLaMãnàocóthểnghĩrađượcHannibalđãlàmtròquỷthuậtgìtrêndốcđèođêmđó-vàvàonămsauFabiusbịhạbệ.QuanchấpchínhTerentiusVarrocháybỏngquyếttâmphụcthùnỗinhụcởAllifae.QuânCarthageđangđóngquângầnCannae,ởmiềnđôngnamnướcÝ,cáchBaringàynaykhôngxalắm.Varrotiếnquântớiđó.Khiquânđộihaibêndàntrậntheohàngngũđểgiaochiến,ôngtachỉcóthểcảmthấytựtintộtđộ:địahìnhtrốngtrải,kẻthùnằmtrongtầmmắt,khôngthểcómộtlựclượngẩnnấphaynhữngthủđoạnvàophútcuối-vàquânLaMãđônggấpđôiquânCarthage.

Trậnđánhmởmàn.LúcđầuquânLaMãcóvẻthắngthế:trungtâmtuyếnquânCarthagetỏrayếukémmộtcáchđángngạcnhiênvàdễdàngnhườngđất.QuânLaMãtấncôngvàotrungtâmnàyvớitoànlực,đanghyvọngsẽchọcthủngvàthậtsựđẩylùiquânđịch-thếrồi,vớisựkinhngạcvàkhủngkhiếp,họnhìnlạiphíasauvàtrôngthấyhaiđầungoàicủacáctuyếnquânCarthageđangdichuyểnđểbaovâyhọ.Họđãbịmắcvàomộtvòngômchếtngười;đólàmộtcuộctànsát.CannaesẽđisuốtlịchsửnhưlàthấtbạiônhụcvàkhủngkhiếpnhấtcủaLaMã. CuộcchiếnvớiHannibalkéolêsuốtnhiềunăm.Carthagekhônghềcửquânchiviệnchoông,nếukhôngchiềuhướngđãđổithay,vàquânđộiLaMãhùngmạnhvàtolớnhơnđãcókhảnăngphụchồilạitừnhiềuthấtbạitrongtayông.NhưngHannibalđãđạtđượcmộtdanhtiếnglẫylừng.Dùquânsốđônggấpbội,ngườiLaMãvẫnsợôngđếnmứchọtránhđánhnhauvớiôngnhưtránhbệnhdịch.DiễndịchHannibalphảiđượcxemlàbậcthầycổđạivềnghệthuậtquânsựphichínhthống.TrongviệctấncôngquânLaMãtrênđấtcủahọ,ôngkhôngbaogiờdựtínhchiếmthànhRome;điềuđólàbấtkhảthi.Nhữngtườngthànhcủanórấtcao,dânchúngdữtợnvàthốngnhấttrongniềmcămghétông,vàlựclượngcủaôngthìbénhỏ.Tốthơn,mụctiêucủaônglàcướpphátrênbánđảoÝvàlàmxóimònmốiliênminhcủaLaMãvớicácthành-banglâncận.Bịlàmsuyyếungaytạiquênhà,thànhRomesẽđểchoCarthageyênvàphảidừngviệcmởrộngđếquốccủanó.Đểgiaorắcnỗihỗnloạnnàyvớimộtđộiquânnhỏbé,ôngphảivượtquadãyAlps.Hannibalphảibiếnmỗihànhđộngcủamìnhthànhmộtbấtngờ.Làmộtnhàtâmlýđitrướcthờiđại,ônghiểurằngmộtkẻthùbịbấtngờsẽđánhmấtkỷluậtvàýthứcvềsựantoàn.(KhisựhỗnloạntấncôngvàonhữngngườiđặcbiệtcứngrắnvàcókỷluậtnhưdânchúngvàquânđộiLaMã,nócósứctànphágấpđôi).Vàsựbấtngờkhôngbaogiờcóthểmáymóc,lặplạihaytrởthànhthườnglệ;nóphảilàmộtsựtráingượchẳncácđiềukiện.Sựbấtngờnắmđượckhảnăngđiềuchỉnhtạmthời,sựsángtạovàmộtniềmhânhoanáchiểmtrongviệcchơitròlừađảo.Vìthế,HanniballuônluônchọnlộtrìnhmàquânLaMãítngờtớinhất–conđườngbăngquadãyAlps,chẳnghạn,đượcxemlàkhôngthểvượtquađốivớimộtquânđộivàdođókhôngbịcanhgiữ.Cuốicùng,khôngthểtránhkhỏi,quânLaMãmắcvàotròngvàbắtđầumongđợiôngchọnlộtrìnhítrõràngnhất;vàothờiđiểmđó,chínhsựrõrànglạilàbấtngờ,nhưởAllifae.Trongchiếntrận,Hannibalthườngthuhútsựchúýcủakẻthùvàomộtcuộctấncôngtrựcdiện-mộtcáchchiếnđấubìnhthường,thôngdụngcủacácquânđộivàothờiấy-rồitungra

sựdịthườngdướihìnhthứcbầyvoichiếnhaymộtlựclượngdựbịẩnnấpởphíasauđộihìnhcủađịch.TrongnhữngcuộcđộtkíchvàovùngnôngthônÝ,ôngcốtìnhbảoquảntàisảncủaFabius,tạoấntượngrằnghaibênđangthôngđồngvàcuốicùngđẩyvịchỉhuyđangrốitrívàohànhđộng-mộtcáchvậndụngchínhtrịphichínhthốngvàphươngtiệnquânsựngoạihạngtrongchiếntranh.ỞAllifae,Hannibalđãcộtnhữngbóđuốcvàosừngbò,đốtlên,rồiđuổinhữngbầythúđangkinhhoànglêndốcđèovàođêmđó-tạonênnhữnghìnhảnhkhôngthểgiảiđoánnổiđốivớinhữnglínhcanhLaMã,chủyếulàtrongbóngđêm,vàlàmộtbóngđêmkhủngkhiếp.ỞCannae,nơimàkhiấyquânLaMãđangchờđợisựphichínhthống,Hannibalchegiấumưumẹocủaôngtrongánhngàyrạngrỡ,dàntrậnnhưbấtkỳquânđộinàovàothờiấy.QuânLaMãđãbịthôithúcsẵnbởitínhchấtbạolựccủathờiđiểmđóvàmongmuốnbáothù;ôngđểchohọtiếnnhanhquatrungtâmcốtìnhyếuớtcủamình,nơihọbắtđầutậptrungđôngđảo.Thếrồihaicánhdiđộngnhanhcủatuyếnquânkhéplại,bópchặthọ.Cứthếôngtiếptục,mỗimộtthủthuậtphichínhthốngtàitìnhcủaHannibalrởrộtừmộtthủthuậtkháctrongmộtsựthayđổiqualạithườngxuyêngiữasựkỳquặcvàsựtầmthường,giữasựẩnmậtvàsựrõràng.ViệcvậndụngphươngphápcủaHannibalvàonhữngtrậnchiếnhàngngàycủabạnsẽđemđếnchobạnmộtsứcmạnhkhôngthểtả.Khisửdụnghiểubiếtcủabạnvềtâmlývàcáchsuynghĩcủakẻthù,bạnphảitínhtoánđểnhữnghànhđộngcôngkhaicủamìnhlàđiềumàhọítmongđợinhất.Conđườngítđượcmongđợinhấtlàconđườngíttrởkhángnhất;mọingườikhôngthểtựbảovệchốnglạicáimàhọkhôngthểnhìnthấytrước.Vớiíttrởkhángtrênđường,sựtiếntriểnmàbạntạorasẽthổiphồngấntượngcủahọvềsứcmạnhcủabạn;quânđộinhỏbécủaHannibaldườngnhưlớnhơnnhiềusovớithựctếđốivớiquânLaMã.Khihọđãđitớichỗmongđợimộtthủđoạndịthườngnàođótừphíabạn,hãytấncônghọbằngsựbìnhthường.Tạonênmộttiếngtămtừsựphitruyềnthống,bạnđưakẻthùvàothếbịđộng,biếtlườngtrướcsựbấtngờkhôngcónghĩalàcóthểlườngtrướcsựbấtngờđólàgì.Khôngbaolâu,đốithủcủabạnsẽtránhđường,nhườngchỗchothanhdanhcủabạn.2.Năm1962,SonnyListontrởthànhnhàvôđịchquyềnAnhhạngnặngcủathếgiớikhiđánhbạiFloydPatterson.Khônglâusauđó,anhphảingướclênđểtheodõimộtanhchànghậusinhkhảúytrênvõđài,CassiusClay,đangchiếmưuthếvàđánhbạimộtcáchdứtkhoátcựubinhArchieMoore.Sautrậnđấu,ListonđếnthămClaytạiphòngthayđồ.Anhvòngtayômlấybờvaicủachàngtraitrẻ-Clay20,trẻhơnListon10tuổi-vàbảo:“Hãybảotrọng,nhóc.Tôisẽcầntớicậu.Nhưngtôisẽđánhcậunhưlàchacủacậu.”Listonlàđấuthủtonhất,xấutínhnhấttrênthếgiới,vàvớinhữngngườiamhiểu,anhtadườngnhưlàbấtkhảchiếnbại.NhưngListonnhậnrarằngClayđiênkhùngđếnmứcmuốnhạanh.Tốtnhấtlàgieochocậutamộtcảmgiácesợngaytừgiờ.Việcesợđókhôngxảyra:nhưListonđãđoán,chẳngbaolâusauClaybắtđầutháchđấuvớinhàvôđịchvàkhoáclácvớitấtcảkhôngchừamộtairằngcậutasẽđánhbạianhtrongtámhiệp.Trongcácchươngtrìnhtruyềnhìnhvàphátthanh,cậutachửibớingườivõsĩlớntuổihơn:cólẽchínhListonmớilàngườisợđánhnhauvớiCassiusClay.Listoncốphớtlờanhchàngmớinổinày;“Nếuhọmuốntổchứctrậnđấu,anhnói,“tôisẽbịnhốtvìtộigiếtngười.”AnhchoClaylàquáxinhxắn,thậmchíẻolảnhưđànbà,đểcóthểlànhàvôđịchhạngnặng.Thờigiantrôiqua,vànhữngtròhềcủaClayđãgợichocôngchúngmộtniềmmongmuốnxemtrậnđấu:phầnđôngmọingườimuốnxemListontướckhỏiClaynhữngngàytươiđẹpvàbuộccậutacâmmiệnglại.Cuốinăm1963,haibêngặpnhauđểkýkếtmộttrậntranhchứcvôđịchởbãibiểnMiamivàotháng2nămsau.Sauđó,Claynóivớicácphóngviên:”TôikhôngsợListon.Hắnlàmộtônggià.Tôisẽdạychohắnnhữngbàihọcvềcáchnóichuyệnvàđấmbốc.Cáimàhắncầnnhấtlànhữngbàihọcvềcáchngã.”Khicuộcđấutớigần,lờilẽcủaClaycàngtrởnênnhụcmạvàầmĩhơn.ĐasốcácnhàbáothểthaođềudựđoánrằngClaysẽkhôngthểtựmìnhđinổisautrậnđấu.Mộtsốlorằnganhcóthểbịchấnthươngvĩnhviễn.“TôiđoánlàbâygiờkhómàbảoClayđừngđánhnhauvớigãquáivậtđó.”,võsĩRockyMarcianonói,“nhưngtôichắclàcậutasẽdễchấpnhậnhơnsaukhitớiđóvớiListon.”Điềulàmcácchuyêngialongạinhấtlàphongcáchchiến

đấubấtthườngcủaClay.Anhkhôngphảilàmộtmẫuvõsĩhạngnặngnhànghề:anhthườngnhảymúatrênsànđấuvớihaitaybuôngthỏngnganghông;anhítkhiđặthếtsứcnặngtoànthânvàonhữngcúđấm,thayvìthếchỉđấmbằngsứccánhtay;đầuanhthườngxuyêndiđộng,nhưthểanhmuốngiữchogươngmặtđẹptraicủamìnhkhôngdínhthẹo;anhmiễncưỡngtiếpcậnđểđấmvàothânngười–cáchthôngthườngđểlàmkiệtsứcmộtvõsĩhạngnặng.Claythíchnhảymúavàlêchân,nhưthểcáctrậnđấucủaanhlàvũballetchứkhôngphảiđấmbốc.Anhcònquánhỏconđểtrởthànhvõsĩhạngnặng,thiếubảnnăngsátthủthiếtyếu-điềucơbảnđểtiếptụchànhnghề.Khilàmthủtụccântrongbuổisángchờtớilượtđấu,mọingườichờđợinhữngcâuxỉvảthườnglệcủaClaytrướctrậnđấu.Anhcònđiquáhơnmongđợicủahọ.KhiListonrờikhỏicân,Claybắtđầuhétvàoanhta:”Này,đồkhốn,màylàmộttảngthịt.Màyđãmắcmưurồi,tảngthịt…Màyxấuxíquá..Taosẽdầnmàytơitả.”Claynhảychoichoivàlahét,toànthânlắclư,đôimắttóelửa,giọngnóirunlên.Dườngnhưanhbịquỷám.Anhtasợhaysắpnổiđiên?ĐốivớiListon,giọtnướccuốicùnglàmtrànlynàycũnglàđiềubìnhthường.AnhchỉmuốngiếtchếtClayvàbắtkẻtháchthứcphảicâmmồmvĩnhviễn.Khihọđứngtrongvũđàitrướctiếngchuôngmởmàn,ListoncốtrừngmắtnhìnClaynhưđãtừngnhìnchòngchọccácđốithủkhác,bằngđôimắtkinhkhủng.Nhưngkhôngnhưnhữngngườikhác,Claytrừngmắtnhìnlại.Nhảyloichoitạichỗ,anhtalặpđilặplại:”Giờthìtaođãtómđượcmày,tảngthịt”.Cuộcđấubắtđầu,vàListonlaotớiconmồicủamình,tungramộtcútaytráichệchxacảdặm.Anhtavẫntiếntới,vớimộtvẻgiậndữđiêncuồnghiệnlêntrênnétmặt–nhưngClaylêchânlùilạikhỏimỗicúđấm,thậmchícònchửirủakhiListonhạđôitayxuống.DườngnhưanhtacóthểđoántrướctừngcửđộngcủaListon.VàanhtrừngmắtđáptrảlạiListon:ngaycảsaukhihiệpđấuđãkếtthúcvàcảhaiđãtớingồiởgóccủamình,đôimắtanhkhôngbaogiờrờimắtđốithủ.Hiệpthứhaicũngthế,ngoạitrừviệcListon,thayvìtrôngnhưthểsắpgiếtngười,bắtđầucóvẻbốirối.Nhữngnhịpbướcnhanhhơnnhiềusovớibấtkỳtrậnđấunàotrướcđâycủaanhta,vàđầucủaClaytiếptụclắclưtheoquỹđạolàmanhtarốitrí.ListontiếntớiđểđấmvàocằmClay,chỉđểđánhhụthoặnnhậnraClaygiángtrảvàocằmmìnhmộtcúđấmnhẹ-nhanhkhiếnanhtalảođảo.Vàocuốihiệpba,mộtchuỗinắmđấmnhưtừtrêntrờirơixuốngvàmởramộtvếttoétsâudướimắttráicủaListon.Lúcnày,ClaylàngườitấncôngcònListonchiếnđấuđểsốngsót.Ởhiệpsáu,Claybắtđầutungranhữngcúđấmtừmọiphía,gâythêmnhiềuvếtthươngvàkhiếnListontrôngyếuvàthêthảm.Khitiếngchuônghiệpbảyvanglên,võsĩListonhùngmạnhchỉngồitrêncáighếđẩucủamìnhvàgiươngmắtnhìn-anhtakhôngthểđứnglênnổi.Trậnđấuđãkếtthúc.ThếgiớiquyềnAnhchoángváng:“Cóphảiđólàmộtsựănmay?Hay–vìListondườngnhưchiếnđấudướimộtcâuthầnchú,nhữngcúđấmtrượt,nhữngcửđộngmệtmỏibơphờ-cólẽanhtađãđichơiđêm?”Thếgiớiđãphảichờđếnkhoảng15thángsauđểtìmra,khihaiđấuthủgặplạinhauởLawiston,Maine,vàotháng5/1965.Nungnấuphụcthù,Listontậpluyệnnhưquỷsứchotrậnđấuthứhainày.Tronghiệpđầu,anhtatiếptụctấncông,nhưngcóvẻthậntrọng.AnhtadichuyểntheoClay-hayđúnghơnlàMuhammadAli,nhưgiờđâyngườitagọi-vòngquanhvõđài,cốtungnhữngcúđấmvàoanh.MộttrongnhữngcúđấmnàycuốicùngtrúngvàomặtAlikhianhlùilại,nhưng,trongmộtcửđộngnhanhđếnmứcthậmchíchỉcóvàikhángiảnhìnthấy,AliphảncôngvớimộtcúđấmtayphảiđánhListonngãxuốngsàn.Anhtanằmởđómộtlúc,rồilảođảođứnglên,nhưngđãquámuộn-anhtađãnằmhơn10giây,vàtrọngtàidừngcuộcđấu.Nhiềungườitrongđámđôngphảnđối,chorằngkhôngcócúđấmnàođượctungra.Listonbiếtkhác.Cóthểnókhôngphảilàmộtcúđấmmạnhnhất,nhưngnókhiếnanhkinhngạc,trướckhianhcóthểgồngcáccơbắpvàchuẩnbịtinhthần.Nhưtừtrêntrờirơixuống,nóđãhạanhđován.Listonvẫntiếptụcthiđấukhoảng5nămnữa,nhưnganhkhôngbaogiờcònđượcnhưtrước.DiễndịchNgaykhicònbé,MuhammadAliđãcóniềmvuingangbướngđểsốngkhácngười.Anhthích

gâychúý,hơnhếtanhthíchđượclàchínhbảnthânmình:lậpdịvàđộclập.Khibắtđầutậpluyệnđấmbốc,vàonăm12tuổi,anhđãtừchốithiđấutheocáchthôngthường,coithườngcácluậtchơi.Mộtvõsĩthườnggiữđôigăngởphíađầuvàphầntrênthânthể,sẵnsàngđểđónđỡmộtcúđấm.Alithíchđểthấpđôibàntay,rõrànglàmờigọisựtấncông-nhưnganhđãsớmkhámphárarằnganhnhanhhơnnhữngđấuthủkhác,vàcáchtốtnhấtđểlàmchotốcđộnàycóhiệuquảlàdụchocằmcủađốithủtớiđủgầnđểAlitungchoanhtamộtcúđấmgâyđauđớnhơnnhiềuvìnóquágầnvàquánhanh.KhiAlilớnhơn,anhkhiếnchocácđốithủgặpkhókhănhơnđểtiếpcậnanhbằngcáchdiđộngđôichân,thậmchícòndànhsứcnhiềuhơnlàchocúđấm.Thayvìrútluitheocáchđasốcácđấuthủlàm,mỗilầnmộtbànchân,Alinhóntrênnhữngngónchân,lêvềsauvànhảynhót,trongmộtcửđộngliêntụctheonhịpđiệuriêngbiệtcủaanh.HơnhẳnbấtkỳđấuthủnàoAlicómộtmụctiêuchuyểnđộng.Khôngthểtungnắmđấm,mộtvõsĩkhácsẽbốirối,vàcàngbốirối,anhtacàngtớigầnAli,đểngỏsựphòngthủvàđểlộbảnthânmìnhchocúđấmtừtrêntrờirơixuốnghạanhtađován.PhongcáchcủaAlihoàntoàntươngphảnvớisựkhônngoantruyềnthốngcủamônđấmbốctronghầuhếtmọicáchthức,thếnhưngnóimộtcáchchínhxác,sựphichínhthốngcủanólạikhiếnchonótrởnênkhómàđốikháng.NhữngchiếnthuậtphitruyềnthốngcủaAlitrongtrậnđấuđầutiênvớiListonđãbắtđầutừtrướckhitớilượtđấu.Nhữnglờichửibớichọcgiậnvàsỉnhụccôngkhaicủaanh–mộthìnhthứcchiếntranhbẩnthỉu–đượcsắpđặtđểchọctứcnhàvôđịch,chemờtâmtríanhta,phủđầyanhtavớimộtnỗicămghétkhiếnanhtatớigầnđủđểbịAlihạđován.HànhvicủaAlikhilàmthủtụccân,dườngnhưhoàntoànmấttrí,saunàyhóaralàmộtmànđóngkịchđơnthuần.HiệuquảcủanólàkhiếnchoListontựvệmộtcáchvôthức,khôngchắcvềđiềumàtayvõsĩkiasẽlàmkhiởtrênvõđài.Tronghiệpmởmàn,nhưtrongrấtnhiềutrậnđấusaunàycủamình,AlidẫndụListonbằngcáchchiếnđấumộtcáchtựvệ,mộtchiếnthuậtthôngthuờngkhiđốiđầuvớimộttayđấmnhưListon.ĐiềuđókéoListonlạingàymộtgầnhơn–vàgiờđâylàcửđộngbấtthường,mộtcúđấmtốcđộtừtrêntrờirơixuống,nhânđôilựctácđộng.KhôngthểtiếpcậnAlivớinhữngcúđấm,bốirốivìnhữngbướcvũ,vìđôitayhạthấp,vìlờichửirủachọctức,Listonphạmhếtsailầmnàytớisailầmkhác.VàAlimởtiệcmừngtrênnhữngsailầmcủađốithủ.Thấuhiểu:khicònbéthơvàmớilớn,chúngtađượcdạybảophảituântheonhữngquytắcnhấtđịnhvềhànhvivàcáchthứclàmmọiviệc.Chúngtabiếtrằngsốngkhácngườisẽphảitrảmộtcáigiávềmặtxãhội.Nhưngcònmộtcáigiáphảitrảlớnhơnnếutuânthủmộtcáchnôlệ:chúngtađánhmấtsứcmạnhđếntừcánhânchúngta,từmộtcáchthứclàmmọiviệcđíchxáclàcủariêngchúngta.Chúngtachiếnđấunhưmọingườikhác,điềunàykhiếnchúngtatrởnêncóthểđoántrướcvàtheotruyềnthống.Cáchđểthậtsựphitruyềnthốnglàkhôngnoitheogươngcủaaicả,chiếnđấuvàhànhđộngtheonhịpđiệucủachínhbạn,điềuchỉnhcácchiếnlượctheonhữngkhíchấtcủabạn,chứkhôngphảilàcủaaikhácxungquanh.Việckhướctừđitheonhữngkhuônmẫutầmthườngsẽkhiếnmọingườikhómàđoánđượcbạnsẽlàmgìkếtiếp.Bạnthậtsựlàmộtcáthể.Cáchtiếpcậnphitruyềnthốngcủabạncóthểgâybựcdọcvàkhóchịu,nhưngnhữngngườicảmtínhlànhữngngườidễtổnthươngmàvớihọbạncóthểdễdànggâyảnhhưởng.Nếuđặctínhcủabạnlàđủtincậy,bạnsẽđượcchúývàtôntrọng-đámđôngluônhànhđộngnhưthếđốivớisựphitruyềnthốngvàsựkhácthường.3.Cuốinăm1862,trongNộichiếnMỹ,TướngUlyssesS.GrantđãcónhiềunỗlựcđểchiếmpháođàicủapheLiênquânởVicksburg.PháođàinàylàmộtđiểmthenchốtởsôngMississippi,conđườnghuyếtmạchcủamiềnNam.NếuquâncủaGrantchiếmđượcVicksburg,nócóthểgiànhđượcquyềnkiểmsoátconsông,cắtđôimiềnNamra.Chiếnthắngởđâycóthểlàbướcngoặtcủacuộcchiến.Thếnhưngchotớinăm1863,chỉhuycủapháođài,TướngJamesPemberton,vẫncảmthấytựtinrằngmìnhdựbáođượccơnbão.Grantđãcốchiếmpháođàitừnhiềugócởphươngbắcvàđãthấtbại.CóvẻnhưôngtađãcạnkiệtmọikhảnăngvàsẽtừbỏnỗlựcnàyPháođàiđượcđặtởđỉnhcủamộtdốcđứngcao200bộtrênbờsông,nơibấtkỳchiếcthuyền

nàođiquacũngphảiphơimìnhtrướcpháobinhhạngnặngcủanó.Ởphíatâycủanólàdòngsôngvàváchnúi.Ởphíabắc,nơiGrantđóngquân,nóđượcbảovệbởimộtvùngđầmlầykhôngthểvượtqua.CáchkhôngxavềphíađônglàthịtrấnJackson,mộttrungtâmđườngsắtvớicácthứtiếptếvàquântiếpviệncóthểdễdàngđưatới–vàJacksonkhávữngchãitrongđôitaycủamiềnNam,giúppheLiênbangkiểmsoáttoànbộvùnghànhlangphíabắcvàphíanam,trênđôngngạndòngsông.Vicksburgdườngnhưantoàntừmọiphía,vàsựthấtbạicủanhữngcuộctấncôngcủaGrantchỉkhiếnchoPembertonthêmdễchịu.ViêntướngmiềnBắccònlàmgìkhácđược?Ngoàira,ôngtađangtrongtìnhtrạngdầusôilửabỏngvềchínhtrịgiữanhữngkẻthùcủaTổngthốngAbrahamLincoln,nhữngngườixemchiếndịchVicksburgchỉlàmộtsựlãngphílớnlaovềtiềncủavànhânlực.GiớibáochívẽnênchândungGrantnhưlàmộttênsayrượubấttài.ÁplựcquálớnkhiếnôngkhôngthểtừbỏnóvàrútluivềMemphisởphíabắc.Tuynhiên,Grantlàmộtngườingoancố.Khimùađôngtới,ôngcốdùngmọithủđoạn,nhưngkhôngđạthiệuquảgì-chotớicáiđêmkhôngtrăng16/4,línhtrinhsátmiềnNambáolạicómộtđộinhỏnhữngthuyềnvậntảivàthuyềngắnsúngmáy,tắthếtđèn,đangcốchạyquanhữngkhẩupháoởVicksburg.Tiếngđạibácgầmlên,nhưngbằngcáchnàođó,nhữngcontàuđãchạythoátquavớinhữngthiệthạitốithiểu.Vàituầnsau,ngườitalạithấycónhiềutàuhơnchạyxuôitheodòngsông.Cùnglúcđó,cóbáocáorằnglựclượngmiềnBắcởtâyngạndòngsôngđangtiếnvềhướngnam.Giờđâyđãrõ:GrantsẽsửdụngnhữngcontàuđãluồnthoátquaVicksburgđểbăngngangsôngMississippi,khoảng30dặmmédướihạnguồn.Rồiôngtasẽtiếnquântớipháođàitừphíanam.Pembertonkêugọichiviện,nhưngthậtsựôngkhôngquantâmmấy.ThậmchínếuGrantđưađượccảngànngườiquasông,lúcđóôngtacóthểlàmđượcgì?NếuôngtatiếnlênphíabắctớiVicksburg,quânmiềnnamcóthểđiềucáclựclượngtừJacksonvàcáccứđiểmởphíanambọcsườnvàbọchậuôngta.Thấtbạiởhànhlangnàysẽlàmộtthảmhọa,vìGrantkhôngcóđườngđểrútlui.Ôngtađãtựtróibuộcmìnhvàomộtcúliềudạidột.Pembertonkiênnhẫnchờđợibướckếtiếpcủaôngta.GrantđãvượtsôngởphíanamVicksburg,vàtrongvàingàyquânđộicủaôngtiếnlênhướngbắc,vềphíađườngtàutừVicksburgtớiJackson.Đixađếnthếlàsựtáobạonhấtcủaông:nếuthànhcông,ôngsẽcắtrờiVicksburgkhỏiconđườnghuyếtmạchcủanó.NhưngquânđộicủaGrant,khôngkhácchinhữngquânđộikhác,cầncónhữngtuyếnthôngtinvàtiếptế.Nhữngtuyếnnàyphảinốikếtvớimộtcăncứởđôngngạnconsông,màGrantđãthậtsựthiếtlậpởthịtrấnGrandGulf.TấtcảnhữnggìPembertonphảilàmlàđiềucáclựclượngtớiphíanamVicksburgđểtiêudiệthaythậmchíchỉcầnđedọaGrandGulf,gâynguyhiểmchocáctuyếntiếptếcủaGrant.Ôngtasẽbuộcphảirútluivềphíanamhoặcliềumạngđểbịcắtđứt.ĐâylàmộtváncờmàPembertonkhôngthểnàothua.Thếlà,khiviêntướngmiềnBắcdànlựclượngravớitốcđộnhanhtiếnvềtuyếnđườngsắtgiữaJacksonvàVicksburg,PembertonlạidichuyểntớiGrandGulf.NhưngPembertonhoàntoànmấttinhthầnkhithấyGrantvẫnphớtlờ.Thậtsự,đểgiảiquyếtmốiđedọaởphíasau,ôngtađinhanhthẳngtớiJackson,chiếmđượcnóvàongày14/5.Thayvìdựavàocáctuyếntiếptếđểnuôiquân,ôngtacướpphánhữngnôngtrạigiàucótrongkhuvực.Hơnnữa,ôngtadichuyểnrấtnhanhvàđổihướnglinhhoạtđếnmứcPembertonkhôngthểbiếtphầnnàocủaquânđộiôngtalàtiềnquân,hậuquânhayhaibêncánh.Thayvìchiếnđấuđểbảovệcáctuyếntiếptếvàthôngtin,Grantkhônglàmgìcả.Chưatừngcóaitrôngthấymộtđộiquânxửsựtheocungcáchđóbaogiờ,nóphátanmọiquytắctrongsáchgiáokhoaquânsự.Vàingàysau,vớiJacksondướiquyềnkiểmsoátcủamình,GrantláicácđoànquâncủaôngtahướngvềVicksburg.PembertonvộivãkéoquântừGrandGulfđểngănchặnviêntướngmiềnBắc,nhưngđãquámuộn:bịđánhbạiởđồiChampionHill,ôngbuộcphảirútluivàopháođài,nơiquâncủaôngnhanhchóngbịbaovây.Ngày4/7,PembertonđầuhàngởVicksburg,mộtđònnặngmàmiềnNamkhôngbaogiờcóthểkhắcphụcnổi.

DiễndịchLoàingườichúngtacóbảnchấttuântheoquyước.Khicóbấtkỳaiđóthànhcôngởmộtlĩnhvựcvớimộtchiếnlượchayphươngphápriêngbiệt,nónhanhchóngđượcmọingườikháclàmtheovàđượctôiluyệnthêmđểtrởthànhnguyêntắc-thườnglàgâyphươnghạichomọingườinếunóđượcápdụngmộtcáchbừabãivôtộivạ.Tậpquánnàylàmộtvấnđềđặcbiệttrongchiếntranh,vìchiếntranhlàmộtgiaodịchnhiềunguycơđếnnỗicácvịtướngthườngbịcámdỗbướctheoconđườngđãcónhiềungườiđiqua.Khicóquánhiềunguycơ,sựbấtannhấtđịnhsẽxảyra,cáiđãchứngminhtínhantoàntrongquákhứcàngmởrộngsứccámdỗcủanó.Vàcứnhưvậysuốtnhiềuthếkỷ,cácnguyêntắcbuộcrằngmộtquânđộiphảicócáctuyếnthôngtinvàtiếptếvà,trongchiếntrận,phảiápdụngmộtđộihìnhvớicáctuyếnởhaibênsườnvàphíatrước.Napoleonđãtừbỏcácnguyêntắcnày,nhưngsứcìcủanóvẫncònrấtmạnhtrongsuynghĩcủacácnhàquânsự,đếnmứctrongNộichiếnMỹ,khoảng40nămsaukhiNapoleonchết,nhữngsĩquannhưPembertonvẫnkhôngthểtưởngtượngnổimộtquânđộilạicóthểhànhđộngkhôngtheoquycủgìnhưthế.Grantđãrấtcanđảmkhibấttuânnhữngquyướcnàyvàtựtáchrờikhỏibấtkỳcứđịanào,sốngnhờvàonhữngvùngđấtgiàucócủalưuvựcMississippi,đểdichuyểnquânđộimàkhônghìnhthànhmộttuyếntrước.(Ngaycảcáctướngcủaông,baogồmWilliamTecumsehSherman,cũngđãnghĩrằngôngmấttrí).ChiếnlượcnàyđãthoátkhỏitầmquansátcủaPembertonvìGrantvẫngiữvẻngoàibìnhthườngbằngcáchlậpmộtcăncứởGrandGulfvàhìnhthànhtuyếntrướcvàtuyếnsauđểhànhquântớituyếnđườngsắt.TớikhiPembertonnắmbắtđượcbảnchấtdịthườngcủacuộctấncôngtựdocủaGrant,ôngđãbịbấtngờvàváncờkếtthúc.Đốivớichúngta,chiếnlượccủaGrantcóvẻrõràng,nhưngnóhoàntoànnằmngoàikinhnghiệmcủaPemberton.Làmtheoquyước,đểđemtớimộtsứcnặngkháchơnchocáiđãcóhiệuquảtrongquákhứ,làmộtkhuynhhướngtựnhiên.Chúngtathườngkhôngchúýtớimộtquanđiểmgiảndịnhưngkháphitruyềnthốngmàởmọiýnghĩasẽgâykhóchođốithủ.Đólàthỉnhthoảngcắtrờibảnthânkhỏiquákhứvàđiđứngmộtcáchtựdo.Đimàkhôngcómộtchiếcáokhoácantoànthìkhánguyhiểmvàbấttiện,nhưngsứcmạnhlàmmọingườichoángvángvớisựbấtngờrấtxứngđángđểđánhliều.Điềunàyđặcbiệtquantrọngkhichúngtađangtrongtìnhtrạngphòngthủhayyếuthế.Khuynhhướngtựnhiêncủachúngtavàonhữnglúcấylàbảothủ,cáichỉgiúpchokẻthùdễđoántrướcnhữngcửđộngcủachúngtavànghiềnnátchúngtavớisứcmạnhhơnhẳncủahọ;chúngtanhưcánằmtrênthớt.Chínhlúcxuthếđangchốnglạichúngta,chúngtaphảiquênhếtnhữngsáchvở,nhữngtiềnlệ,sựkhônngoantheotruyềnthống,vàđánhliềumọithứbằngcáichưatừngđượcthửtháchvàđầyyếutốbấtngờ.4.BộtộcObjibwaởvùngthảonguyênBắcMỹbaogồmmộttầnglớpchiếnbinhgọilàWindigokan(Nhữngkẻngượcđờikhôngbay).ChỉnhữngkẻdũngcảmnhấttừngchứngminhlòngcanđảmcủamìnhbằngviệchoàntoànbấtchấpnguyhiểmtrênchiếnđịamớiđượcchấpnhậnvàonhómWindigokan.Thựctế,vìkhôngsợchết,họđượcxemnhưkhôngcònởgiữanhữngngườisống:họănngủriêngbiệtvàkhôngbuộcphảituântheonhữngquytắcxửsựthôngthường.Nhưnhữngsinhlinhcònsốngnhưngởgiữangườichết,họnóivàhànhđộngmộtcáchngượcđời:họgọimộtthanhniênlàmộtônggià,khimộtngườitrongbọnbảonhữngngườikhácđứngyên,ýcủaanhtalàtấncôngvềphíatrước.Họbuồnrầutrongnhữngthờikỳthịnhvượng,hạnhphúctrongcáilạnhmùađông.Dùcómộtkhíacạnhkhôihàitronghànhvi,nhómWindigokanvẫncóthểgâynênsựkhiếpsợ.Khôngaicóthểbiếthọsẽlàmgìkếtiếp.NhómWindigokantinrằnghọsinhratừdònggiốngcủanhữngthầnlinhgọilàNhữngThầnsấm,hiệnthânlànhữngconchimkhổnglồ.Điềuđókhiếnhọcóvẻhơiphiphàm.Trênchiếnđịahọhungtợnvàkhôngthểdựđoánđược,vàthậtkinhkhủngtrongnhữngcuộcđộtkích.Trongmộtcuộcđộtkíchnhưthế,trướctiênhọtậptrunglạitrướclềucủavịtùtrưởngvàhétto:“Chúngtakhôngchiếntranh!ChúngtakhônggiếtngườiSioux!Chúngtakhônglộtdađầu

họvàđểchosốcònlạichạythoát!Chúngtasẽđivàobanngày!”Ngayđêmđóhọrờitrại,mặcnhữngquầnáoráchrướitảtơi,trétđầybùnvàothânthểvàvẽvằnvệnnhữngvệtmàukỳlạ,họmangnhữngchiếcmặtnạđángsợcónhữngcáimũito,nhọnnhưmỏchim.Họbăngquabóngtối,vấpvàonhau–khómànhìnquanhữngchiếcmặtnạ-chođếnkhihọđếngầnmộtnhómlớnchiếnbinhSioux.Dùítngườihơn,họkhôngbỏchạymànhảymúatiếnvàogiữakẻthù.Sựkỳlạcủađiệumúakhiếnhọtrôngnhưnhữngngườibịquỷám.MộtsốngườiSiouxlùiraxa,sốkháctiếntớigần,tòmòvàbốirối.NgườichỉhuynhómWindigokanhétlên:“Đừngbắn!”Khiđó,nhữngchiếnbinhObjibwarútnhữngkhẩusúnggiấudướilớpvảira,giếtchếtbốnngườiSioux,lộtdađầuhọ.Rồihọnhảymúađira.Kẻthùquákinhhãivớisựxuấthiệnnhưmaquỷnàyđếnnỗikhôngthểđuổitheo.Saumộtsựkiệnnhưthế,chỉcầnsựxuấthiệncủanhómWindigokanđãđủchokẻthùtránhxahọvàkhôngdámliềugiaochiến.DiễndịchCáilàmchonhómWindigokanđángsợlàquanhữnglựclượngthiênnhiênmàtừđóhọxácnhậnlànguồngốcsứcmạnhcủamình,họcóthểhủydiệtmàkhôngcầnlýdonàocả.Việcđộtkíchcủahọkhôngxuấtpháttừnhucầuhaydongườitùtrưởngralệnh.Họcóthểđilangthangtrongbóngtốichotớikhitìnhcờgặpmộtkẻthù.Cuộcnhảymúacủahọchẳnggiốngvớiđiềugìmàbấtkỳngườinàotừngnhìnthấyhaytưởngtượngra.Rồiđộtnhiênhọgiếtngườivàlộtdađầu,dừnglạiởmộtconsốtùytiện.Trongmộtxãhộibộtộcđượcđiềuhànhbởicácquytắcnghiêmngặtnhất,đâylànhữngthầnlinhcủasựhủydiệtvàsựphilýngẫunhiên.Việcsửdụngsựphitruyềnthốngcóthểgâykinhngạcvàđemđếnchobạnmộtlợithế,nhưngthườngnókhôngtạonêncảmgiáckinhhoàng.CáisẽmangđếnchobạnsứcmạnhtốithượngtrongchiếnlượcnàylàlàmtheonhữngngườiWindigokanvàđiềuchỉnhtheomộtdạngngẫunhiênvượtkhỏinhữngtiếntrìnhhợplý,nhưthểbạnđangbịmộtlinhthầntựnhiênámảnh.Nếulúcnàocũnglàmđiềuđó,bạnsẽbịchặnđứng,nhưngnếulàmmộtcáchđúngđắn,gieonhữngámchỉvềsựphilývàngẫunhiênvàothờiđiểmthíchhợp,nhữngngườiquanhbạnsẽluôntựhỏibạnsẽlàmgìkếtiếp.Bạnsẽgợinênmộtsựtôntrọngvàsợhãi,đemđếnchobạnmộtquyềnnăngtolớn.Mộtsựxuấthiệnbìnhthườngđượcgiacốthêmmộtchútđiênkhùngsiêuphàmsẽgâysốcnhiềuhơnvàđángcảnhgiáchơnmộtgãkhùngtuyệtđối.Hãyghinhớ;sựđiênkhùngcủabạn,nhưcủaHamlet,phảicótínhchiếnlược.Sựđiênkhùngthậtsựcóthểdựđoánđượckhádễdàng.5.Tháng4/1917.HộicáchọasĩđộclậpNewYorkchuẩnbịchocuộctriểnlãmđầutiên.Đâysẽlàmộtcuộcramắtlớnnhấtcủamỹthuậtđươngđạichotớilúcđó.Nóđượcmởrachomọihọasĩđãthamgiavàohội(đólàquyềnlợitốithiểu),vàsựđápứngkháhoànhtráng,vớitrên1.200họasĩđónggóphơn2.000tácphẩm.BanchỉđạocủahộibaogồmnhữngnhàsưutậpnhưWalterArensberg,mộtngườiPhápsốngởNewYorklúcđó.ChínhDuchamp,trưởngbanxétduyệttranhtriểnlãmđãquyếtđịnhbiếnnóthànhmộtcuộctriểnlãmcótínhcáchdânchủcấptiến:ôngtatreotranhtheothứtựABC,bắtđầubằngmộtchữcáiđượcrútthăm.Hệthốngnàydẫntớinhữngbứctĩnhvậtlậpthểđượctreocạnhnhữngbứctranhphongcảnhtruyềnthống,nhữngtấmảnhchụpkhôngchuyên,vàcókhilàmộttácphẩmkhiêudâmcủamộttayrõlàmấttrí.Mộtsốngườitrongbantổchứcthíchkếhoạchnày,sốkháckinhtởmvàbỏcuộc.Vàihômtrướcngàykhaimạc,hộinhậnđượcmộttácphẩmlạlùng:mộtcáibôđựngnướctiểunằmlậtngang,vớinhữngchữR.MUTT1917đượcsơnvớinétchữtomàuđentrênmép.TácphẩmcótênlàNguồn.HiểnnhiênnóđãđượcmộtMr.Muttnàođógửitới,cùngvớimộtkhoảnlệphíthànhviêntheoquyđịnh.Khinhìntácphẩmnàylầnđầu,họasĩGeorgeBellows,mộtủyviênchấphànhcủahội,chorằngnóquákhiếmnhãvàkhôngthểđưaratriểnlãm.Arensbergkhôngđồngý:ôngbảoôngcóthểcảmnhậnđượcmộttácphẩmthúvịtừhìnhdángvàcách

thểhiệncủanó.“Đâylàcáimàtoànbộcuộctriểnlãmhướngtới”ôngbảoBellows.“Mộtcơhộiđểchophépngườinghệsĩgửitớibấtkỳthứgìanhtachọn,vìnghệsĩlàngườiquyếtđịnhnghệthuậtlàgìchứkhôngphảibấtkỳaikhác.”Bellowskhônglaychuyển.Nhiềugiờtrướckhicuộctriểnlãmđượckhaimạc,ủybanhọplạivàbỏphiếuvớitỷlệhơinghiêngvềphíakhôngtrưngbàytácphẩmđó.ArensbergvàDuchamptừnhiệmngaylậptức.Nhiềubàibáođãtườngthuậtlạicuộctranhcãinày,đốitượngđượcnóitớimộtcáchtếnhịnhưlà“mộtthứđồdùngtrongphòngtắm“.Nógợinênkhánhiềuhiếukỳ,mộtbầukhôngkhíbímậtbaotrùmlêntoànbộsựvụ.Vàothờigianđó,Duchamplàmộttrongnhómnghệsĩxuấtbảnmộttạpchítênlà“Ngườimù”.ẤnbảnthứhaicủatạpchíbaogồmmộtảnhchụptácphẩmNguồncủanhànhiếpảnhlớnAlfredStieglitz.Ôngđãlấyánhsángcáibôrấtđẹp,đểchobóngđổlênnónhưmộttấmmànvoanmỏng,tạonênmộtcảmgiáctínngưỡng,cùngvớisựgợidụcmơhồtronghìnhdángmàngườitacóthểcholàgiốngnhưâmđạokhinónằmngang.TờNgườimùcũngchochạymộtbàixãluận,“TrườnghợpcủaRichardMutt”,bảovệtácphẩmvàchỉtríchviệcloạinókhỏicuộctrưngbày:”NguồncủaMr.Muttkhônghềvôđạođức…cũngnhưmộtcáibồntắmkhônghềvôđạođức…ViệcMr.Muttcótựtaylàmcáibôđóhaykhôngkhôngquantrọng.ÔngtađãCHỌNnó.Ôngtađãlấymộtthứbìnhthườngtrongđờisống,sắpđặtnókhiếnchoýnghĩasửdụngcủanóbiếnmấtbêndướimộtcáitênvàquanđiểmmới-tạonênmộtýtưởngmớivềvậtthểđó.”Chẳngbaolâusau,sựviệctrởnênsángtỏrằng“ngườisángtạo”raNguồnkhôngphảilàaikhácngoàiDuchamp.Vàsuốtnhiềunăm,tácphẩmbắtđầucóđờisốngriêngcủanó,ngaycảkhinóbiếnmấtmộtcáchbíẩntrongphòngảnhcủaStieglitzvàkhôngbaogiờđượctìmthấylại.Vìmộtnguyênnhânnàođó,bứcảnhvàcâuchuyệnvềNguồnđãgợinênvôsốýtưởngvềnghệthuậtvàlàmnghệthuật.Bảnthântácphẩmcónhữngsứcmạnhkỳlạgâykinhngạcvàthôithúc.Năm1953,phòngtrưngbàytranhSidneyJanisởNewYork,đượcDuchampchophéptriểnlãmmộtbảnsaocủaNguồnngayởcửaravào,vớimộtnhánhtầmgửinhúratừcáibô.Chẳngbaolâusau,nhiềubảnsaokhácđãxuấthiệnởcácphòngtrưngbày,trongcáccuộctriểnlãmhồitưởnglạitácphẩmcủaDuchamp,vàtrongcácbộsưutậpbảotàng.Nguồnđãtrởthànhmộtthầnvậtđượctônthờ,mộtcáigìđóđểsưutập.Nhữngbảnsaocủanóđãbánđượctrên1triệuđôla.Dườngnhưmọingườinhìnthấycáimàhọmuốnthấyởtácphẩm.Đượctrưngbàytrongcácviệnbảotàng,thườngnóvẫnlàmcôngchúngnổigiận,mộtsốkhóchịuvìbảnthâncáibô,sốkhácvìsựthểhiệncủanóvớitưcáchnghệthuật.Nhữngphêbìnhgiađãviếtnhiềubàimởrộngvềcáibô,vớimọikiểudiễndịch:trongviệcđưaraNguồn,Duchampđang“tè”vàothếgiớinghệthuật;ôngtađangđùavớinhữngýniệmvềgiớitính;tácphẩmlàmộtsựchơichữtinhvibằnglời;vânvân.Cáimàmộtsốnhàtổchứctrongcuộctriểnlãmnăm1917tinrằngchỉđơnthuầnlàmộtvậtthểkhiếmnhãbằngcáchnàođóđãbiếnthànhmộttrongnhữngtácphẩmgâytranhluận,nhiềutaitiếngvàđượcphântíchnhiềunhấtcủathếkỷ20.DiễndịchXuyênsuốtthếkỷ20,nhiềuhọasỹđãchịuảnhhưởngcủasựphitruyềnthống:nhữnghọasỹtrườngpháiDada,trườngpháiSiêuthực,PabloPicasso,SalvadoDali-bảndanhsáchkhádài.Nhưngtrongsốhọ,chínhMarcelDuchampcólẽlàngườiđãcótácđộnglớnnhấttớinghệthuậtđươngđại,vàcáimàônggọilà“vậtlàmsẵn”củamìnhcólẽlàtácphẩmcónhiềuảnhhưởngnhấttrongmọitácphẩmcủaông.Nhữngvậtđãđượclàmsẵnlànhữngvậtthểhàngngày-đôikhichínhxácnhưkhiđượclàmra(mộtcáivòihoasen,mộtcáigiáđểrượu),đôikhiđượcthayđổichútít(cáibônằmngang,bộriavàchòmrâudêđượcvẽthêmtrongmộtchếphẩmtừMonaLisa)–“đượcchọn”bởinhànghệsĩvàrồiđượcđặtvàomộtphòngtrưngbàyhayviệnbảotàng.Duchampđãđưaraýtưởngvềtínhưutiêncủanghệthuậtởbêntrênnhữnghìnhtượngcủanó.Nhữngvậtlàmsẵncủaông,bảnthânchúngrấttầmthườngvàchẳngcógìthúvị,lạigợinênmọikiểubèphái,nghivấnvàdiễndịch;mộtcáibôđựngnướctiểucóthểlàmộtthứtầmthườngchánchết,nhưngviệctrưngbàynónhưmộttácphẩmnghệthuật

lạicótínhcáchtuyệtđốiphitruyềnthốngvàkhuấyđộngnênnhữngýtưởngnhưgiậndữ,bựctức,cuồngnhiệt.Thấuhiểu:trongchiếntranh,chínhtrị,vàvănhóa,cáicótínhphitruyềnthống,dùđólànhữngconvoivàbòcủaHannibalhaycáibôcủaDuchamp,khôngbaogiờmangtínhvậtchất–hayđúnghơnnókhôngbaogiờchỉlàvậtchất.Tínhcáchphitruyềnthốngchỉcóthểnảysinhtừđầuóc:mộtcáigìđógâysửngsốt,khôngphảilàcáimàchúngtamongđợi.Chúngtathườngdựavàonhữngkỳvọngcủamìnhvềnhữngquyướcquenthuộc,nhữngthứrậpkhuôn,nhữngtậpquánnghenhìn,sựtầmthường.Nhiềunghệsĩ,nhàvănvànhữngnhàsảnxuấtvănhóakháccóvẻtinrằngchỉcầntạoranhữnghìnhảnh,vănbản,vàcáctácphẩmkhácđơngiảncótínhkỳquặc,gâykinhngạchaygâysốctheocáchnàođólàđãđạttớiđỉnhcaophitruyềnthống.Nhữngtácphẩmnàycóthểtạonênmộtsựchúýnhấtthời,nhưngchúngkhôngcómộtsứcmạnhnàocủasựphitruyềnthốngvàdịthườngbởivìchúngkhôngcómôitrườngđểcọsát;chúngkhôngchốnglạinhữngkỳvọngcủachúngta.Khôngcógìkháchơnlàsựlạlùng,chúngnhanhchóngphainhòatrongkýức.Khicốgắngtạonênsựdịthường,hãyluônghinhớcáichủyếulàtiếntrìnhtinhthần,chứkhôngphảilàbảnthânhìnhảnhhaythủđoạn.Cáithậtsựgâysốcvàđeobámlâudàitrongtâmtrílànhữngtácphẩmvàýtưởngmọclêntừmảnhđấtcủasựbìnhthườngthôngtục,đầybấtngờ,khiếnchúngtathắcmắcvàchốnglạichínhbảnthâncủathựctiễnmàchúngtanhìnthấyởxungquanh.Nhưđượcxácđịnhnhiềunhấttrongnghệthuật,tínhcáchphitruyềnthốngchỉcóthểlàtínhchiếnlược.

Hìnhảnh:Cáicày.Đấtphảiđượcchuẩnbịnhữnglưỡicàyxớiđấtlêntrongchuyểnđộngliêntục,đưakhôngkhívàolớpđất.Tiếntrìnhnàyphảidiễnramỗinăm,nếukhôngnhữngloàicỏdạinguyhạinhấtsẽxâmchiếmvàlớpđấtkhôcằnsẽmấthếtnguồnsinhlực.Từlòngđấtđượccàyxớivàchămbón,nhữngcâycỏngonlànhbổdưỡngsẽđâmchồi.

Tưliệu:nóichung,trongchiếntrận,ngườitagiaochiếnvớikẻthùvớisựchínhthốngvàtìmchiếnthắngbằngsựphichínhthống…Sựphichínhthốngvàchínhthốngđồngthờisinhsảnranhau,nhưmộtchukỳvôtận.Aicóthểlàmchúngcạnkiệt?

TônTử(thếkỷtr.CN.)HOÁNVỊKhôngbaogiờcógiátrịgìtrongviệctấncôngcácđốithủtừmộthướnghaytheomộtcáchthứcmàhọmongchờ,chophéphọcủngcốsựđềkhángcủamình–nghĩalà,trừphichiếnlượccủabạnchínhlàđểtựsát.

25

CHIẾMLĨNHVÙNGĐẤTCAOĐẠOĐỨCCHIẾNLƯỢCĐỀCAOCHÍNHNGHĨA

Trongmộtthếgiớichínhtrị,chínhnghĩamàbạnxảthânchiếnđấucóvẻnhưphảihơnhẳncủakẻthù.Hãysuynghĩvềđiềunàynhưlàmộtlĩnhvựcđạođứcmàbạnvàđốiphươngđangchiếnđấubêntrênđó;bằngcáchđặtdấuhỏivềnhữngđộngcơcủakẻthùvàlàmchohọcóvẻxấuxa,bạncóthểthuhẹpcơsởhỗtrợvàchỗtrốngđểthaotúngcủahọ.Hãynhắmvàonhữngđiểmyếutronghìnhảnhtrướccôngchúngcủahọ,vạchtrầnbấtcứhànhđộngđạođứcgiảnàovềphầnhọ.Đừngbaogiờchorằngsựcôngbằngtrongchínhnghĩacủabạncótínhcáchhiểnnhiên;phảiquảngbávàcổđộngnó.Khichínhbảnthânbạnchịusựtấncôngvềđạođứccủamộtkẻthùthôngminh,đừngthanvanhaynổigiận;hãyđemlửadậptắtlửa[lấygậyôngđậplưngông].Nếucóthể,đưamìnhvàovịtrícủamộtkẻlépvế,mộtnạnnhânhaymộtkẻtửvìđạo.Hãyhọccáchtấncôngvàotộilỗinhưlàmộtthứvũkhítinhthần.

CUỘCCÔNGKÍCHTINHTHẦNNăm1513,Giovannide’Medici35tuổi,contraicủaFlorentineLorenzode’Midicilừnglẫy,đượcchọnlàmgiáohoàngvàđượcgọilàLeoX.TòathánhmàLeodẫndắtđanglàthếlựcthốngtrịvềchínhtrịvàkinhtếởchâuÂu,vàLeo–mộtngườiyêuthíchthơca,sânkhấuvàhộihọa,nhưnhữngngườikháctronggiađình–cũngmuốnnólàngườiđỡđầulớnchonghệthuật.NhữnggiáohoàngtrướcđãbắtđầuviệcxâydựngcungSt.PeterởRome,mộttrụsởhàngđầuGiáohộiCônggiáo,nhưngcôngtrìnhnàychưahoànthành.Leomuốnhoàntấtdựánđồsộnày,gắnliềnvĩnhviễnnóvớitêntuổicủaông,nhưngôngsẽcầncómộtkhoảnvốnlớnđểcóthểchitrảchonhữngnghệsĩgiỏinhấtthựchiệnnó.Thếlànăm1517,Leotiếnhànhmộtchiếndịchbánđặcxá[indulgence].Khiđó,cũnggiốnghiệnnay,đólàviệctínđồxưngtộivớicáclinhmụccủahọ.Ngàynay,điềunàychỉđơngiảnlàmộtcuộccầunguyệnhaymộtbuổiđọckinh,nhưngnhữnglễsámhốingàytrướcnghiêmkhắchơnnhiều,baogồmnhữngbuổiănkiêngvànhữngcuộchànhhương–haycáckhoảnđónggóptàichínhđượcbiếtnhưlànhữngkhoảntiềnxãhội.Giớiquýtộcphảiđóngkhoảntiềnđặcxádướihìnhthứcmuamộtthánhtíchchonhàthờcủahọ,mộtkhoảnchiphílớnsẽchuyểnthànhmộthứahẹngiảmđithờigianởtrongluyệnngụcsaukhichết(luyệnngụclàmộtnơidànhchonhữngngườikhôngquáxấuxađểbịđàyxuốnghoảngục,màcũngkhôngđủtốtđểlênthiênđàng,nênbuộcphảichờđợiởđó);cácgiaicấpthấphơncóthểđóngmộtkhoảnphínhỏđểmuasựthathứchocáctộilỗicủahọ.Tiềnbánđặcxálàmộtnguồnthunhậpchínhcủanhàthờ.Trongchiếndịchđặcbiệtnày,LeocửmộtđộingũchuyêngiabánđặcxáđikhắpchâuÂu,vàtiềnbắtđầurótvề.ÔngbổnhiệmhọasĩRaphaellàkiếntrúcsưchínhchoviệchoànthànhcungSt.Peter.Raphaelđãhoạchđịnhđểbiếncôngtrìnhnàythànhmộttácphẩmtuyệtdiệu,mộtdisảnđểđờicủaLeo.Mọiviệcdiễntiếnêmxuôi,chotớitháng10/1517,cótintớitaiđứcgiáohoàngrằngmộtlinhmụctênlàMartinLuther(1483-1546)–mộtnhàthầnhọcĐứckhóchịu–đãđínhvàonhữngcánhcửanhàthờởWittenbergmộtbàitiểuluậngọilàChínmươilămluậnđiểm.Nhưnhiềutàiliệuquantrọngkhácvàothờiđó,nguyênbảncủatiểuluậnlàtiếngLatinh,nhưngnóđãđượcdịchsangtiếngĐức,inravàchuyểntớicôngchúng–vàtrongvòngvàituầndườngnhưmọingườidânĐứcđềuđãđọcnó.Tiểuluậnnàycơbảnlàmộtcuộctấncôngvàoviệcbánđặcxá.ViệcthathứchonhữngngườitộilỗilàthuộcvàoThượngđếchứkhôngphảinhàthờ,Lutherlậpluận,vàngườitakhôngthểmuađượcsựthathứ.LậpluậntiếptụcrằngthẩmquyềncuốicùnglàKinhthánh:nếuđứcgiáohoàngcóthểtríchdẫntừKinhthánhđểphảnbáccácluậnđiểmcủaLuther,ôngsẽsungsướngđượcrútlạiýkiến.GiáohoàngkhôngđọcbàiviếtcủaLuther–ôngthíchthicahơnnhữngthảoluậntriếtlý.VàmộtngườiĐứcđơnđộcchắcchắnlàkhôngthểđedọađượcviệcsửdụngtiềnbánđặcxáđểtàitrợchonhữngdựánxứngđáng,chưanóitớibảnthântòathánh.NhưngdườngnhưLutherđangtháchthứcthẩmquyềncủatòathánhnóichung,vàLeobiếtrằngmộtkẻdịgiáokhôngđượckiểmsoátcóthểtrởthànhtrungtâmcủamộtgiáophái.Trongvàithếkỷgầnđây,tòathánhđãphảitriệthạnhữnggiáopháiđốikhángnhưthếbằngcáchcưỡngbức,tốthơnnênlàmchoLutherngậmmiệngtrướckhiquátrễ. Leobắtđầutươngđốimềmmỏng,yêucầunhàthầnhọcCônggiáođượckínhtrọngSilvesterMazzolini,thườngđượcgọilàPrieras,viếtmộtláthưphúcđápchínhthứcmàônghyvọngsẽđedọavàkhuấtphụcđượcLuther.Prierastuyênbốrằnggiáohoànglàngườicóthẩmquyềncaonhấtởtòathánh,thậmchícòncaohơncảThánhkinh–trênthựctế,giáohoàngkhôngthểsailầm.Ôngtatríchdẫnnhiềuvănbảntôngiáokhácnhauđãđượcviếtrasuốtnhiềuthếkỷđểbiệngiảichokhẳngđịnhnày.ÔngtacũngtấncôngvàocánhânLuther,gọiônglàmộtđứaconhoangvàđặtdấuhỏivềcácđộngcơcủaông.Prieraskếtluậnnhưsau:”BấtkỳaibảorằngTòathánhLaMãkhôngthểlàmđiềumàthậtsựnóđangthựchiệndướihìnhthứctiềnđặcxálàmộtngườidịgiáo”.Sựcảnhbáođãquárõràng.

Nhữngnămđó,Leocónhiềuquanngạitrongđầu,baogồmsựrốiloạntrongĐếquốcOttomanvàdựđịnhtiếnhànhmộtcuộcthánhchiếnmới,nhưngphúcđápcủaLutherchoPrierasđãthuhútsựchúýcủaông.LutherviếtmộtvănbảntrongđóôngcôngkíchPrieraskhôngthươngxót–tòathánh,ônglậpluận,đãkhôngthểtrảlờinhữngchấtvấncủaôngvàkhôngthểlậpluậndựavàoKinhthánh.TrừkhithẩmquyềnbanphátsựxátộivàrútphépthôngcôngnhữngngườidịgiáobắtnguồntừKinhthánh,vềbảnchấtnókhôngthuộclĩnhvựctinhthầnmàthuộclĩnhvựcchínhtrị,thếtục,vàdạngthẩmquyềnđócóthểvànênbịtháchthức.LuthercôngbốbàiviếtcủaôngkèmtheothưcủaPrieras,chophépđộcgiảsosánhcảhaivàtựđưarakếtluận.SựtríchdẫntrựctiếpPrieras,giọngđiệuchếgiễutáobạovàviệcôngsửdụngkỹthuậtinvừamớipháttriểnđểtruyềnbáthôngđiệpcủamìnhxavàrộng–tấtcảhoàntoàngâychấnđộngvàcựckỳmớimẻđốivớicácchứcsắctòathánh.Họđangdâyvàomộtngườithôngminhvànguyhiểm.VớiLeo,giờđãrõrằngcuộcchiếngiữatòathánhvàLutherlàmộtcuộcchiếnsốngcòn.

KhigiáohoàngđangcânnhắclàmthếnàođểtómvịlinhmụcĐứcvềLaMãđểxétxửôngnhưmộtngườidịgiáo,Lutherđẩymạnhchiếndịch,tiếptụccôngbốbàiviếtvớimộttốcđộbấtngờ,giọngđiệucònchuacayhơntrước.TrongmộtThưngõgửitớiGiớiCônggiáoởĐức,ôngkhẳngđịnhrằngLaMãđãsửdụngthẩmquyềngiảmạocủanóđểbứchiếpvàdọanạtnhândânĐứcsuốtnhiềuthếkỷ,biếnvươngquốcĐứcthànhmộtchưhầu.Tòathánh,ônglặplại,làmộtthếlựcchínhtrị,chứkhôngphảithếlựctinhthần,vàđểyểmtrợchosựcaitrịtoànthếgiớicủanó,nóphảiviệntớisựdốitrá,nhữngtàiliệugiảmạo,bấtkỳphươngtiệnnàocầnthiết.Trongmộtbàiviết,ôngxỉvảnếpsốngxahoacủagiáohoàng,sựtrụylạccủahệthốngtòathánh,thứnghệthuậtbángbổmàLeođãtàitrợ.GiáohoàngđãđiquáxađếnmứcchodiễnmộtvởkịchvôđạođứcvàdâmôcủaMachiavelli,gọilàMandragola,ngaytrongchínhtòathánh.Lutherđốichiếuhànhvichânchínhđượctòathánhcổđộngvớinếpsốngthậtsựcủacáchồngygiáochủ.Luthertuyênbố,chínhgiáohoàngvànhữngtùytùngcủaôngmớichínhlànhữngngườidịgiáochứkhôngphảilàông;thựctế,giáohoànglàmộtkẻchốngChúaJesus. ĐốivớiLeo,dườngnhưLutherđãđáplạisựđedọacủaPrierasbằngcáchtăngthêmnhiệtđộ.Rõràngsựđedọaquáyếu;giáohoàngđãkhoandung.Đãtớilúcphảichứngtỏsứcmạnhthậtsựvàkếtthúccuộcchiến.ThếlàLeoviếtmộtsắclệnhđedọarútphépthôngcôngLuther.ÔngcũngcửnhữngchứcsắctòathánhtớiĐứcđểthươngthảoviệcbắtgiữvịlinhmục.Tuynhiên,nhữngchứcsắcnàyđãquayvềvớinhữngtintứcchấnđộnglàmđổithaymọisự:trongvàinămngắnngủitừngàycôngbốChínmươilămluậnđiểm,MartinLuther,mộtlinhmụcĐứcvôdanh,theocáchnàođóđãtrởthànhmộtnhânvậtgâyxúcđộng,nổitiếngvàđượccôngchúngmếnyêutrênkhắpđấtnước.Đitớiđâu,cácchứcsắccủagiáohoàngcũngbịvặnhỏi,thậmchícònbịđedọanémđá.CửasổcáctiệmbuôntronghầuhếtcácthịtrấnĐứcđềucóảnhcủaLuthervớimộtvònghàoquangtrênđầu.“ChínphầnmườidânĐứchétto‘Luthermuônnăm’”,mộtviênchứcsắcbáolạivớigiáohoàng“vàmộtphầnmườicònlạihét“LaMãchếtđi”’.LutherđãkhuấyđộngsựoángiậnvàcămghétcủacôngchúngĐứcđốivớitòathánh.Vàdanhtiếngcủaôngcựckỳhoànhảo:ônglàmộttácgiảbánchạynhất,thếnhưngôngtừchốinguồnthutừcáctácphẩm,rõrànglàđangthựchànhnhữngđiềumàôngraogiảng.Tòathánhcàngtấncông,Luthercàngtrởnênnổitiếng.Xửtộiônglúcnàycóthểtạonênmộtcuộccáchmạng.Dùsaođinữa,năm1521,LeođãbuộcđượcLutherxuấthiệntrongthịtrấnWormstrướcHộinghịHoànggia,baogồmcácônghoàngvàgiớiquýtộcĐức,đượctổchứcbởiHoàngđếLaMãvừamớinhậmchứcCharlesV.LeohyvọngngườiĐứcsẽlàmthaychoôngcôngviệcbẩnthỉucủamình,vàCharlesVphảituântheo:mộtnhânvậtchínhtrị,lolắngvớinhữngcảmxúcchốngđốisựđộcđoánmàLutherkhuấyđộng,ôngtamuốncuộctranhcãichấmdứt.TrongHộinghị,ôngyêucầuvịlinhmụcrútlạinhữngbàigiảngcủamình.Nhưngnhưthườnglệ,Luthertừchối,vàvớimộtđiệubộđầykịchtính,ôngđãthốtlênnhữnglờiđángghinhớ:“Tôiđứngđây.Tôikhôngthểlàmkhácđược,Thượngđếphùtrợchotôi.”Vịhoàngđếkhôngcòncáchchọnlựa;ôngtaxemLutherlàmộtngườidịgiáovàlệnhchoôngquayvềWittenbergchờđợisốphậncủamình.Tuynhiên,trênđườngvề,LutherbịbắtcócvàđưatớilâuđàiWarburg.Vụbắtcócđãđượchoạchđịnhvàthựchiệnbởinhữngngườiquýtộcủnghộông;ôngđượcantoàn.Sốngtronglâuđàidướimộtcáitêngiả,ôngcóthểthoátkhỏicơnbão.Leoquađờinămđó,vàchỉvàithángsaukhiôngtachết,nhữngýtưởngcủaLuthervànhữngcảicáchmàôngcổđộngđãlankhắpnướcĐứcnhưmộtcơnbãolửa.Năm1526,mộthộithánhTinLànhđượcchínhthứccôngnhậnởnhiềunơikhắpchâuÂu.ĐâylàsựkhaisinhcủaTângiáodòngLuther,vàvớinó,quyềnlựctolớnkhắpthếgiớicủaTòathánhCônggiáo,ítnhấtnhưLeođãkếthừanó,đãbịphávỡmộtcáchkhôngthểchốngđỡnổi.VịlinhmụcbướngbỉnhxứWittenbergtheocáchnàođóđãthắngtrongcuộcchiến.Diễndịch

ÝđịnhbanđầucủaLuthertrongChínmươilămLuậnđiểmlàthảoluậnmộtquanđiểmlýthuyết:mốiquanhệ,haysựthiếuvắngnó,giữasựthathứcủaThượngđếvànhữngkhoảntiềnxátộicủagiáohoàng.NhưngkhiôngđọcthưphúcđápcủaPrieras,cóđiềugìđótrongôngđãđổithay.GiáohoàngvàngườicủaôngtađãkhôngtìmratrongKinhthánhsựbiệnhộchonhữngkhoảntiềnđặcxá.Vàhọcònkhôngthểbiệnhộchonhiềuthứnữa,chẳnghạnquyềnlựcrútphépthôngcôngkhônghạnchếcủagiáohoàng.Lutherđitớichỗtinrằngtòathánhcầnphảiđượccảicáchmộtcáchmạnhmẽ.Tuynhiên,sựcảicáchđòihỏiphảicóquyềnlựcchínhtrị.NếuLutherchỉcôngkíchsựđồibạicủatòathánhgiữađámhọctròhaygiữanhữngbạnbètronggiớilinhmục,ôngsẽchẳngđitớiđâucả.Giáohoàngvàngườicủaôngtađãtấncôngvàocánhânông,đặtdấuhỏivềcácđộngcơcủaông;giờđâytớilượtLutherphảitấncông,dùnglửadậptắtlửa.ChiếnlượccủaLutherlàtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhnhândân,biếnmụctiêuđạođứccủaôngthànhmộtmụctiêuchínhtrị.Ônglàmđiềuđóbằngcáchkhaithácnhữngtiếnbộtrongkỹthuậtinấncủathếkỷtrước:bàicủaông,viếtvớimộtngônngữsôinổi,giậndữ,thuhútcôngchúng,đãđượcpháttánrộngrãi.ÔngchọnnhữngđiểmtấncôngđặcbiệtlàmchongườiĐứcnổigiận:nếpsốngxahoacủagiáohoàng,quyêntiềnthôngquaviệcbánsựxátội;việcsửdụngquyềnlựctòathánhđểcanthiệpvàochínhtrịnướcĐức,vânvân.CólẽtànpháhơntấtcảlàLutherđãvạchtrầnsựđạođứcgiảcủatòathánh.Thôngquanhữngchiếnthuậtnày,ôngcóthểnhenlênmộtcơngiậnđạođứclannhanhnhưlửa,phátanmãimãiviễntưởngcủacôngchúngkhôngchỉđốivớigiáohoàngmàvớichínhbảnthântòathánh.LutherbiếtrằngLeosẽđáplạimìnhkhôngphảivớinhữnglậpluậndựavàoKinhthánhmàvớisứcmạnhđànáp,màôngcũngbiết,sẽchỉlàmchochínhnghĩacủaôngsángchóihơn.Thếlà,vớingônngữvànhữnglậpluậnkíchđộngđặtnghivấnvềthẩmquyềncủaLeo,ôngnhửgiáohoàngvàonhữngcuộcphảncôngkhinhsuất.Lutherđãsốngmộtcuộcđờigươngmẫu;nhưngôngtiếnxahơnbằngcáchtừchốimọinguồnthunhậptừcáctácphẩmcủamình.Việcnàyđượcbiếtđếnmộtcáchrộngrãicàngcườngđiệuthêmđứchạnhcủaông,đápứngvớinhucầucôngchúng.Trongvàinămngắnngủi,Lutherđãtìmđượcnhiềusựủnghộtừcôngchúngđếnmứcgiáohoàngkhôngthểtấncôngôngmàkhônggợiramộtcuộccáchmạng.Bằngcáchsửdụngđạođứcmộtcáchđầyýthức,ôngđãbiếnnóthànhmộtchiếnlượcđểđạtđượcquyềnlực.Cuộccảicáchtôngiáolàmộttrongnhữngchiếnthắngchínhtrịlớnnhấttronglịchsử.

Thấuhiểu:bạnkhôngthểthắngtrậnmàkhôngcócôngchúngvàsựủnghộchínhtrịnhưngnhândânchỉđứngvềphíabạnhaymụctiêucủabạnkhinócóvẻchânchínhvàcôngbằng.VànhưLuthernhậnra,việcthểhiệnmụctiêucũnggiốngnhưviệctiếnhànhchiếnlượcvàquảngbá.Thứnhất,nênkhônngoanchiếnđấuvớimộtkẻthùmàbạncóthểdựnglênhìnhảnhnhưmộtkẻcóquyềnthế,đạođứcgiảvàkhátkhaoquyềnlực.Sửdụngmọiphươngtiệnthôngtinsẵncó,trướctiênbạntiếnhànhmộtcuộctấncôngđạođứcchốnglạinhữngquanđiểmsơhởcủađốithủ.Dùngngônngữmạnhmẽvàthuhútđốivớiquầnchúng,đàosâunónếucóthể,đểtạochomọingườicơhộithểhiệnmộtsựcămghétmàhọđãcảmnhậntừtrước.Tríchdẫnnhữnglờicủakẻthùnémtrảlạihọđểlàmchocuộctấncôngcủabạncóvẻcôngbằng,gầnnhưbấtvụlợi.Bạntạonênmộtsựpháhoạitinhthầndínhchặtvàohọnhưkeo.Nhửchohọthựchiệnmộtcuộcphảncôngđànápsẽcàngđưatớichobạnsựủnghộnhiềuhơncủacôngchúng.Thayvìrêuraovềđứchạnhcủamình–điềunàysẽkhiếnbạncóvẻthiểncậnvàngạomạn–bạnbiểuthịnóthôngquasựtươngphảngiữanhữnghànhđộngphilýcủađốithủvànhữnghànhvichínhnghĩacủamình.Hướngvàohọlờibuộctộikhinhmiệtnhất–rằnghọchạytheoquyềnlực,trongkhiđộngcơcủabạnlàđiềugìđócaocảvôtưhơn.Đừnglovềnhữngmánhkhóelôikéomàbạnsẽphảiviệnđếnnếubạnmuốnthắngtrậnđấutinhthầnnày.Việcthểhiệntrướccôngchúngrằngchínhnghĩacủabạnlàhơnhẳnsovớikẻthùsẽlàmmọingườixaolãngkhôngchúýtớiphươngtiệnmàbạnkhaithác.

Luônluôncónhữngnhómngườicụthểchiếnđấuvớinhữngnhómngườicụthểkhácdướidanhnghĩacôngbằng,nhânái,trậttựhayhòabình.Khibịchỉtríchvìsựvôđạođứcvàsựhoàinghi,khángiảcủacáchiệntượngchínhtrịluôncóthểnhậnratrongnhữnglờichỉtríchđómộtthứvũkhíchínhtrịđượcdùngtrongtrậnđấuthậtsự.CarlSchmitt(1888-1985)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNTronghầuhếtnhữngnềnvănhóa,đạođức–địnhnghĩavềtốtvàxấu–khởinguồnnhưlàmộtphươngcáchđểphânbiệtmộttầnglớpnàyvớimộttầnglớpkhác.Vídụ,vàothờiHyLạpcổđại,từ“tốt”đầutiêngắnliềnvớigiớiquýtộc,nhữngtầnglớpcaonhấtphụcvụchoquốcgiavàđãchứngtỏsựquảcảmcủahọtrênchiếnđịa;kẻxấu–kẻđêtiện,tựkỷtrungtâm,vàhènnhát–nóichunglànhữngtầnglớpthấphơn.Theothờigian,mộthệthốngđạođứcđãtiếntriển,thựchiệnmộtchứcnăngtươngtựnhưngphứctạphơnnhiều:duytrìtrậttựxãhộibằngcáchphânbiệtsựchốngxãhộivà“sựxấuxa”vớixãhộivà“sựtốtđẹp”.Cácxãhộiđãdùngnhữngýniệmvềcáigìlàvàkhôngphảilàđạođứcđểtạonênnhữnggiátrịphụcvụtốtchochúng.Khinhữnggiátrịnàymaimộttheothờigiankhôngcònthíchhợp,đạođứcdầnchuyểnbiếnvàtiếnhóa.Tuynhiên,cónhữngcáthểvànhữngnhómsửdụngđạođứcchomộtmụcđíchrấtkhácbiệt–khôngphảiđểduytrìtrậttựxãhộimàđểtìmlợithếtrongmộthoàncảnhcạnhtranh,chẳnghạnchiếntranh,chínhtrịhaykinhdoanh.Trongtayhọ,đạođứctrởthànhmộtvũkhímàhọvunglênđểthuhútsựchúýtớimụctiêucủahọtrongkhigâyxaolãngchúýtớihànhđộngbỉổi,ítcaothượnghơnkhôngthểtránhkhỏitrongbấtkỳcuộcđấutranhquyềnlựcnào.Họcóxuhướnglợidụngsựmâuthuẫntưtưởngmàtấtcảchúngtađềucóvềxungđộtvàquyềnlực,khaitháccáccảmgiácvềtộilỗicủachúngtachonhữngmụcđíchcủahọ.Vídụ,họcóthểtựnhậnmìnhlànhữngnạnnhâncủasựbấtcông,đểviệcđốikhángvớihọcóvẻnhưđồibạihayvôcảm.Hoặchọcóthểthểhiệnmộtsựvượttrộivềđạođứcđếnmứcchúngtasẽcảmthấyxấuhổnếukhôngđồngývớihọ.Họlànhữngbậcthầytrongviệcchiếmlĩnhvùngđấtcaovàbiếnnóthànhmộtloạisứcmạnhhaylợithế.Chúngtahãygọicácchiếnlượcgianàylà“nhữngchiếnbinhđạođức”.Nóichungcóhaidạng:

vôýthứcvàcóýthức.Cácchiếnbinhđạođứcvôýthứccóxuhướngbịthôithúcbởinhữngcảmgiácyếukém.Họkhônggiỏimấytrongtròchơiquyềnlực,thếnênhọhoạtđộngbằngcáchkhiếnmọingườicảmthấycólỗivàthấpkémvềđạođức–mộtcáchsanbằngsânchơicótínhchấtvôýthức.Dùyếuớtrõràng,họkhánguyhiểmởcấpđộcáthể,vìhọcóvẻnhưrấtchânthànhvàcóthểcómộtquyềnlựclớnđốivớinhữngcảmxúccủamọingười.Nhữngchiếnbinhđạođứccóýthứclànhữngngườisửdụngchiếnlượcmộtcáchhiểubiết.Họnguyhiểmnhấtởcấpđộcôngcộng,nơimàhọcóthểchiếmlấyvùngđấtcaobằngcáchlợidụngphươngtiệntruyềnthông.Lutherlàmộtchiếnbinhđạođứccóýthức,nhưng,vìcònlàmộttínđồchânchínhcủađạođứcmàôngraogiảng,ôngsửdụngchiếnlượcnàychỉđểgiúpmìnhtrongcuộcđấutranhvớigiáohoàng;nhữngchiếnbinhđạođứctinhquáihơncóxuhướngsửdụngnómộtcáchbừabãi,điềuchỉnhnótheobấtkỳmụctiêunàomàhọquyếtđịnhtiếntới.Nóichung,cáchchiếnđấuvớinhữngchiếnbinhđạođứcbiểuthịởnhữngchiếnlượccụthểđãtiếntriểntrongchínhbảnthânchiếntranhhiệnđại.SĩquanvànhàvănPhápAndréBeaufređãphântíchviệcsửdụngđạođứcnhưmộtchiếnlượcquânsựtrongcácbốicảnhcủacuộcchiếntranhPháp–Algerivàothậpniên1950,vàcáccuộcchiếnởViệtNamvớiđầutiênlàPhápvàsauđólàMỹ.

CảnhữngngườiAlgerilẫnngườimiềnBắcViệtNamđãbỏcôngđểdựnglênhìnhtượngcuộcxungđộtcủahọnhưlàmộtcuộcchiếntranhgiảiphóngcủamộtquốcgiađấutranhvìtựdocủanó,chốnglạimộtthếlựcthựcdân.KhiquanđiểmnàyđãpháttántrongtruyềnthôngđạichúngvàđượcnhiềungườidânởPhápvàMỹchấpnhận,nghĩaquâncóthểtìmđượcsựủnghộquốctế,tớilượtnóđiềunàylạigiúpchoviệccôlậpPhápvàMỹtrongcộngđồngthếgiới.Trựctiếpkêugọinhữngnhómtrongphạmvicácnướcnàycósựđồngcảmthầmlặnghaycôngkhaihayítnhấtcũngvừaưavàghétmụctiêucủahọ,họcóthểtìmđượcsựủnghộnộibộ.Đồngthời,họcheđậymộtcáchkhônngoannhiềuthủđoạnxấuxamàbảnthânhọphảiviệnđếnđểtiếnhànhchiếntranhdukích.Kếtquảlà,trongconmắtthếgiới,họthốngtrịchiếnđịatinhthần,ngăncấmsựtựdohànhđộngcủaPhápvàcủaMỹ.Bướcdòdẫmquamộtbãimìnchínhtrịvàđạođức,cácthếlựcnàykhôngthểtiếnhànhnhữngcuộcchiếncủahọtheomộtphongcáchcókhảnăngchiếnthắng.Beaufregọichiếnlượcsửdụngđạođứclàmột“thủđoạnđốingoại”,vìnónằmởbênngoàilãnhđịacủacuộcchiếnvàởphíangoàichiếnlượctrậnđịa.Nódiễnratrongkhônggiancủachínhnó–lãnhđịađạođứccủanó.ĐốivớiBeaufre,cảPháplẫnMỹđãphạmsailầmtrongviệcnhườnglạivùngđấtcaochokẻthù.Vìcảhaiquốcgianàyđềucónhữngtruyềnthốngdânchủphongphúvàxemcáccuộcchiếncủahọlàđúng,họchorằngnhữngngườikhácsẽnhậnthứcgiốnghọ.Họkhôngthấycầnphảichiếnđấutrênlãnhvựcđạođức–vàđólàmộtsailầmchết_người. Ngàynay,cácquốcgiaphảichơivánbàicôngluận,xuyêntạcnhữngnỗlựccủakẻthùđểchứngtỏhọlànhữngkẻxấuxa.Dùkhôngthanvanvềnhữnggìđốiphươngđangthựchiện,họcũngphảihànhđộngđểvạchtrầnsựđạođứcgiảcủakẻthù,tựmìnhđưacuộcchiếntớitòaánđạođức–chiếnđấutrênphạmviđạođứcmộtcáchrõràng.Nếunhườnglạilãnhđịađạođứcchođốiphương,bạnđãhạnchếsựtựdohànhđộngcủamình:lúcnàybấtkỳđiềugìbạnlàmsẽnuôidưỡngchohìnhảnhkhôngđúngsựthậtmàkẻthùđãquảngbátrướccôngluận,vàbạnsẽdodựkhôngdámhànhđộng.Điềunàycósựtươngthíchlớnlaođốivớimọihìnhthứcxungđột.Khikẻthùcủabạncốtỏrahọđứngđắnhơnbạn,vàdođócóđạođứchơnbạn,bạnphảinhìnthấyởđộngtháinàyýnghĩathôngthườngcủanó:khôngphảilàmộtsựphảnánhvềđạođức,vềđúnghaysai,màlàmộtchiếnlượcthôngminh,mộtthủđoạnđốingoại.Bạncóthểnhậnramộtthủđoạnđốingoạitheomộtsốcáchthức.Thứnhất,cuộctấncôngđạođứcthườngđếntừcánhtrái,khôngdínhdánggìtớicáimàbạnhìnhdungvềmốixungđột.Mộtđiềugìđómàbạnđãthựchiệntrongmộtvũđàihoàntoànkhácđượcxớilênnhưmộtcáchđểxóimònsựủnghộbạnhaykhiếnchobạntrởnêntộilỗi.Thứhai,cuộctấncôngthườnglàđánhvàotìnhcảmconngười;lậpluậnhợplýkếthợpvớicảmxúcvàcánhân.Tínhcáchcủabạn,chứkhôngphảivấnđềmàbạnđangchiếnđấuvìnó,trởthànhmảnhđấttranhchấp.Cácđộngcơcủabạnbịnghivấnvàbôiđen.Khibạnđãnhậnramìnhbịtấncôngbởimộtchiếnbinhđạođứcđangsửdụngthủđoạnđốingoại,điềuchủyếulàphảikiểmsoátđượccáccảmxúccủabạn.Nếubạnphànnànhaynổigiận,chỉtổchứngtỏbạnđangcheđậyđiềugìđó.Tênchiếnbinhđạođứcđanghànhđộngtheochiếnlượccáchphảnứnghữuhiệuduynhấtlàbạncũngphảicóchiếnlược.Ngaycảkhibạnbiếtmụctiêucủamìnhlàđúng,bạnkhôngbaogiờnênchorằngcôngchúngcũngnhìntheocáchđó.Vẻngoàivàdanhtiếngđangngựtrịthểgiớingàynay;đểchokẻthùdựngđiềuđặtchuyệncũnggiốngnhưbạnđểchonóchiếmlấyvịtrícólợinhấttrêntrậnđịa.Khicuộcchiếnđạođứcđãbắtđầu,bạnphảichiếnđấuđểchiếmvùngđấtcaotheocùngcáchthứcnhưtrongmộtcuộcchiếntranhbằngsúngđạn.Nhưbấtkỳhìnhthứcchiếntranhnào,xungđộtđạođứccócảcáckhảnăngphòngvệlẫntấncông.Khibạnlàphíatấncông,bạnđangchủđộngtiêudiệtdanhtiếngcủakẻthù.TrướcvàtrongcáchmạngMỹ,nhàtruyềngiáolớnSamuelAdamsnhắmvàodanhtiếngcóđầuóccông

bằng,tựdovàvănminhcủanướcAnh.ÔngtapháhoạihìnhảnhnàybằngcáchcôngbốsựbóclộtcủaAnhđốivớicácnướcthuộcđịa,đồngthờiloạitrừnhândânhọkhỏinhữngtiếntrìnhdânchủ.NhữngnhàthựcdânđãtừngđánhgiácaovềnướcAnh,nhưngkhôngcònthếnữasauchiếndịchliêntụccủaAdams.Đểthànhcông,Adamsphảiviệntớisựcườngđiệu,chọnlọcvànhấnmạnhvàonhữngtrườnghợpápbứccủaAnh.Đókhôngphảilàmộtbứctranhcânbằng;ônglàmngơnhữngcáchđốiđãitốtcủaAnhđốivớicácthuộcđịa.Mụctiêucủaôngkhôngphảilàcôngbằngmàlànhennhómmộtcuộcchiến,vàôngbiếtrằngnhữngngườithựcdânsẽkhôngchiếnđấutrừphihọthấychiếntranhlàcôngbằngvàngườiAnhlàxấuxa.Trongviệchoạtđộngđểpháhoạidanhtiếngđạođứccủakẻthù,đừngnêntếnhị.Phảikhiếnchongônngữvànhữngphânbiệttốtxấucủabạncàngmạnhmẽcàngtốt;nóimộtcáchrànhmạchgiữatrắngvàđen.Khómàcổvũmọingườichiếnđấuchomộtmụctiêulờmờkhôngcụthể.Việcvạchtrầnsựđạođứcgiảcủađốithủcólẽlàthứvũkhítấncôngchếtngườinhấttrongkhovũkhíđạođức:theolẽtựnhiênmọingườighétthóiđạođứcgiả.Tuynhiên,điềunàychỉcóhiệuquảnếusựđạođứcgiảởmứctrầmtrọng.CácchiếndịchtuyêntruyềncủaAlgerivàBắcViệtNamrấtcônghiệumộtphầnlàvìchúngcóthểchỉrasựkhôngnhấtquángiữacácgiátrịtựdomàPhápvàMỹtánthànhvớinhữnghànhđộngmàhainướcnàythựchiệnđểápbứccácphongtràođộclậpquốcgia.Cảhainướcnàyđềucóvẻđạođứcgiả.Nếukhôngthểtránhđượcviệcchiếnđấuvớikẻthù,hãyluôntìmcáchđểhọkhởiđầunó.Năm1861,TổngthốngAbrahamLincolnđãcẩnthậnbàymưuđểmiềnNamnổsúngtrướcởpháođàiSumter,khởiđầucủacuộcNộichiến.ĐiềunàyđặtLincolnvàovùngđấtcaođạođứcvàkéođượcnhiềungườicótưtưởngmâuthuẫnởmiềnBắcvềphíamình.Tươngtự,ngaycảnếubạnđangtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhgâyhấn,mụctiêucủabạnlàphảitìmcáchthểhiệnbảnthânkhôngphảinhưmộtkẻchinhphụcmànhưmộtngườigiảiphóng.Bạnchiếnđấukhôngvìđấtđaimàđểgiảiphóngmọingườikhỏimộtchếđộápbức.Nóichung,trongmộtxungđộttiềmẩnsựđêtiệnmàbạnchắcchắnrằngkẻthùsẽviệnđếnhầunhưmọithứ,tốtnhấtbạnnêntiếptụctấncôngvớichiếndịchđạođứcchứđừngchờnhữngcuộctấncôngcủahọ.Pháhoạithanhdanhcủađốiphươngdễhơnlàtựbảovệthanhdanhcủamình.Càngtấncôngmạnhmẽ,bạncànglàmcôngchúngxaolãngkhỏinhữngsailầmvàthiếusótcủachínhmình–vàđólàđiềukhôngthểtránhkhỏitrongchiếntranh.Nếubạnyếuhơnkẻthùvềvậtchấtvàquânsự,đócànglàlýdocầntiếnhànhmộtthủđoạnđốingoại.Đưacuộcchiếnvàolãnhđịađạođức,nơibạncóthểchặtbỏvâycánhvàđánhbạimộtđốithủmạnhhơn.

Trongchiếntranhcũnggiốngnhưtrongcuộcsống.Khibạncóxungđộtvớimộtcánhânhaymộtnhómkhác,bạnchiếnđấuvìmộtđiềugìđó,mộtđiềumỗibênđềumuốn.Nócóthểlàtiền,quyềnlựchayvịthế,vânvân.Nhữnglợiíchcủabạnđanggặpnguycơ,vàkhôngcầncảmthấytộilỗivềviệcbảovệchúng.Nhữngxungđộtnhưthếcóxuhướngkhôngquáđẫmmáu;đasốmọingườiítnhấtcũngđứngtrênquanđiểmngănchomộtcuộcchiếnkhôngquákéodài.Nhưngnhữngngườichiếnđấuvớimộtýthứcđạođứcđôikhicóthểlàkẻnguyhiểmnhất.Họcóthểkhátkhaoquyềnlựcvàđangsửdụngđạođứcnhưmộtlớpvỏbọc;họcóthểbịthúcđẩybởinhữngmốibấtbìnhđentốivàthầmkín;nhưngtrongbấtkỳtrườnghợpnàohọcũngtheođuổinhữngtưlợi.Ngaycảkhibạnđánhbạihọ,hayítnhấttựbảovệchốnglạihọmộtcáchthànhcông,cũngvẫnnên“tẩuvithượngsách”.Hãytránhnénhữngcuộcchiếntranhđạođứcnếucóthể;chúngkhôngxứngvớithờigianvànhữngcảmgiácbẩnthỉumàchúngkhuấylên.

Hìnhảnh:Vitrùng.Khichúngthâmnhậpvàovàtấncôngcơthể,chúngnhânlênrấtnhanh.Cácnỗlựcđểtiêudiệtchúngthườnglàmchochúngmạnhhơnvàkhótrừtiệthơn.Cáchtựvệtốtnhấtlàphòngngừa.Hãylườngtrướcsựtấncôngvàtiêmchủngđểbảovệbảnthân.Vớinhữngsinhthểnhưthếbạnphảidùnglửadậptắtlửa.

Tưliệu:Mấuchốtcủachiếntranhkhônglàgìkháchơncáitênvàchínhnghĩa.Hãygiữantoànthanhdanhchobạnvàtạomộttêntuổixấuxađêtiệnchokẻthù;tuyênbốchínhnghĩacủabạnvàvạchtrầnsựphinghĩacủakẻthù.Khiđó,quânđộicủabạncóthểtiếnlênvớimộtxunglượnglớnlao,rungchuyểncảđấttrời.

TouBiFuTan,Nhữngđánhgiákhôngchuyênvềchiếntranhcủamộthọcgiả(Thếkỷ16)

HOÁNVỊMộtcuộctấncôngvềđạođứccómộtmốinguyhiểmgắnliền:nếumọingườicóthểnóibạnđanglàmgì,bạncóthểbịhọcămphẫnvàxalánh.Trừphiđangđốiđầuvớimộtkẻthùxấuxa,tốtnhấtlàsửdụngchiếnlượcnàymộtcáchthậntrọngvàđừngbaogiờcóvẻlảinhải.Nhữngtrậnđấuvềđạođứcnhằmthuhútsựủnghộcủacôngchúng,vàbạnphảithườngxuyênđolườnghiệuquảcủachúng,hạthấphaytănglênđộnóngtùytheotrườnghợp.

26

KHÔNGCHOKẺTHÙNHẬNTHẤYMỤCTIÊUCHIẾNLƯỢCHƯVÔ

Cảmgiácvềsựtrốngrỗnghayhưkhông–sựimlặng,lẻloi,khôngcómốiquanhệgìvớinhữngngườikhác–làkhôngthểchịuđựngnổiđốivớiđasốmọingười.Vớiýnghĩalàmộtnhượcđiểmcủaconngười,nỗisợnàycungcấpmảnhđấtmàumỡchomộtchiếnlượcnhiềuuylực:khôngchokẻthù–nguyhiểmnhưngvôhìnhvàkhónắmbắt–mộtmụctiêunàođểtấncông,rồitheodõikhihọđuổitheobạnvàochốnhưkhông.Đâylàbảnchấtcủaviệcthựchiệnchiếntranhdukích.Thayvìnhữngtrậnđánhtrựcdiện,hãythựchiệnnhữngcuộctấncôngvàosườncótínhchọctứcnhưnggâynhiềutổnhạivànhữngđòntấncônglắtnhắt.Rốitrívìkhôngthểdùngsứcmạnhđểchốnglạichiếndịchhưhưthựcthựccủabạn,đốithủsẽtrởnêncáukỉnhvàkiệtsức.Hãybiếncuộcchiếntranhdukíchcủabạnthànhmộtphầncủamụctiêuchínhtrịlớn–mộtcuộcchiếntranhnhândân–màđỉnhđiểmcủanólàmộtcuộccáchmạngbấtkhảcưỡngkháng.

CHIẾNTHUẬTTIÊUTHỔNăm1807,NapoleonBonapartecủaPhápvàSahoàngAlexanderIcủaNgakýmộthiệpướcliênminh.Lúcbấygiờ,haithếlựcquânsựlớncủathờikìđóđãliênkếtvớinhau.NhưngbảnhiệpướcnàykhôngđượctriềuđìnhNgaủnghộ-ngoàinhiềuđiềukhác,nóchophépNapoleongầnnhưtựdothốngtrịBaLan,“sântrước”truyềnthốngcủaNga.CácquýtộcNgatìmcáchtácđộngđểsahoàngtừbỏnó.Ítlâusau,AlexanderbắtđầucónhữnghànhđộngmàôngbiếtsẽkhônglàmchoPháphàilòng,chotớitháng8/1811,Napoleonđãchịuđựngquáđủ:đãtớilúcphảidạyNgamộtbàihọc.ÔngbắtđầuđặtkếhoạchxâmlượcNga.Chiếmđượcvùnglãnhthổmênhmôngphíađôngnàysẽbiếnôngthànhngườicaitrịđếquốclớnnhấttronglịchsử.MộtsốbộtrưởngcủaNapoleoncảnhbáoôngvềnhữngmốinguykhixâmlăngmộtđấtnướctolớnnhưthế,nhưngvịhoàngđếnóichungcảmthấytuyệtđốitựtin.QuânNgavôkỷluật,cácsĩquancủanóhaygâygổvớinhau.HailựclượngởLithuaniađượcbốtríđểngănchặnmộtcuộcxâmlấntừphíatây,nhưngtìnhbáođãpháthiệnrằnghọkhôngcósựchuẩnbị.Napoleonsẽtiếnquânvàomộtvịtrítrungtâmgiữahailựclượngnàyvàđánhbạihọtừngphần.Ôngbảođảmchochiếnthắngbằngcáchhuyđộngmộtquânđộilớnhơngấpbalầnnhữngquânđộimàôngtừngchỉhuytrướcđó:65vạnsẽtiếnvàoNga,45vạnlàbộphậntấncôngchủlực,sốcònlạibảođảmantoànchocáctuyếnthôngtinvàtiếptế.Vớimộtlựclượngquânđộinhưthế,ôngcóthểthốngtrịnhữngvùngđấttolớncủaNga,ápđảokẻthùyếukémkhôngchỉbằngnhữngmưumẹothôngminhmàcảvớihỏalựctrộihơn. Napoleoncóthểcảmthấychắcchắnvềthắnglợi,nhưngôngkhôngphảilàmộtkẻkhinhsuất.Nhưthườnglệ,ôngnghiêncứuhoàncảnhtừmọigócđộ.Chẳnghạn,ôngbiếtrằngnhữngconđườngởNgarấttệhại,cácnguồntiếptếđịaphươngnghèonàn,thờitiếtnóngvàlạnhmộtcáchcựcđoan,vànhữngkhoảngcáchrộnglớnkhiếnchoviệcbaovâykẻthùtrởnênkhókhănhơn–luônluônsẽcónhữngchỗtrốngđểrútlui.ÔngnhớlạicuộcxâmlăngNgathấtbạicủavuaThụyĐiểnCharlesXIInăm1709,vàlườngtrướcrằngquânNgasẽtrởlạivớichínhsáchtiêuthổkhángchiến.Quânđộicủaôngphảitựcungứngvớimọikhảnăngcóthể(cáckhoảngcáchquálớn,đểmởrộngcáctuyếntiếptếtừchâuÂu),nhưngvớiquânsốtolớn,việcnàyđòihỏihoạchđịnhvàtổchứcphảicựckỳcẩntrọng.Đểcungcấpchoquânđộicủamình,NapoleoncónhữngkholớngầncácbiêngiớicủaNgachứađầylúamìvàgạo.Ôngbiếtviệccungcấpcỏkhôcho15vạnconngựalàđiềubấtkhả,vàthếlà,suynghĩđónđầu,ôngquyếtđịnhsẽđợitớitháng6đểtấncông,khiđócỏtrêncácthảonguyênNgarấtnhiềuvàtươinon.Vàophútcuối,ôngbiếtrằngNgacórấtítcốixayđểxayhạtthànhbột,vìthếôngbổsungthêmvàodanhsáchđanglớndầnnhucầuđemtheonhữngvậtliệuđểxâydựngcáccốixaydọctheođường.Vớinhữngvấnđềđãđượcgiảiquyếtvàchiếnlượcđãxâydựngtrongtay,Napoleonbảovớicácbộtrưởngcủaôngrằngôngđãnhìnthấytrướcthắnglợihoàntoàntrongvòngbatuần.TrongquákhứnhữngdựđoánnàycủaNapoleonđãchínhxácmộtcáchphiphàm.Tháng6/1812,đoànquântolớngồmbinhsĩvàcácđồtiếptếcủaNapoleonbăngvàoNga.Napoleonluôntrùhoạchchosựbấtngờ,nhưnglầnnàynhữngkhókhănkhôngthểxửtríđượcbắtđầuchấtcaohầunhưngaylậptức:mưa,nhữngconđườngtồitệ,nhiệtđộmùahècăngthẳngbiếncuộchànhquânthànhmộtcuộcbòlê.Trongvàingày,hơn1vạnconngựaăncỏthốibịchết.Cáctuyếntiếptếkhôngthểtớiđủnhanhchocáccánhquânphíatrước,vàhọbuộcphảicướpphá,nhưngnhữngnôngdânNgabấthợptácdọctheođườngtiếpquânkhôngchỉtừchốibánthựcphẩmvớibấtkỳgiánàomàcònđốtcháyrơmrạcủahọhơnlàđểlọtvàotayquânPháp.Nhiềungựabịchếtvàphảiănrơmtrênmáinhà.HailựclượngNgaởLithuaniarútluiquáxakhócóthểđuổikịpvàkhibỏđi,họđốtcháyhếthoamàuvàpháhủymọinhàchứathựcphẩm.BệnhlỵnhanhchónglanrộngtrongcáccánhquânPháp;mỗingàycóhơnchíntrămngườichết.Trongnỗlựccốđuổikịpvàtiêudiệtítnhấtlàmộtphầnkẻthùlẩnnhưchạch,Napoleonbuộc

phảitiếnquânxahơnvềphíaĐông.CónhữnglúcôngđãđếnkhágầnphầnnằmởphíabắccủahailựclượngNga,nhưngbinhlínhvàngựacủaôngđãkiệtsứckhôngđiđủnhanhđểchạmtránhaybaovâyhọ,vàlầnnàohọcũngdễdàngthoátkhỏinhữngcáibẫycủaông.Tháng6chuyểnsangtháng7.LúcnàyrõrằngquânNgađãcóthểsápnhậphailựclượnglạiởSmolensk,cách200dặmvềphíađôngnơimàNapoleondựtínhgiaochiếnvớihọ,vàcáchMoscowkhoảng280dặm.Napoleonphảitạmdừngquânvàsuynghĩlạivềkếhoạch. HàngngànlínhPhápđãkhôngchịunổibệnhtậtvàđóikhátkhichưacómộttrậnđánhnàoxảyra.Quânđộiđãrảiratrênmộttuyếnđườngdài500dặm,mộtphầncủanóvẫnthườngxuyênbịnhữngtoánkỵbinhCô–dắcnhỏquấynhiễu,gieorắckinhhoàngvớinhữngcuộcđộtkíchđẫmmáu.Napoleonkhôngthểchophépcuộcđuổibắtkéodàihơnđược–ôngsẽtiếnquântớiSmolenskvàđánhtrậnquyếtđịnhởđó.SmolensklàmộtthànhphốthánhđịacóýnghĩatìnhcảmlớnlaođốivớinhândânNga.ChắcchắnlàquânNgasẽchiếnđấuđểbảovệnóchứkhôngđểnóbịhủydiệt.ÔngbiếtrằngchỉcầngiaochiếnvớiquânNga,ôngsẽthắng.ThếlàquânPháptiếntớiSmolensk,vàtớinơivàogiữatháng8,lựclượngtấncông45vạnđãgiảmxuốngcòncó15vạnvàkiệtquệvìsứcnóng.Cuốicùng,nhưNapoleonđãdựđoán,quânNgađãtrụlạiđó,nhưngchỉmộtthờigianngắn;saunhiềungàyđánhnhau,họlạirútlui,đểlạisaulưngmộtthànhphốcháytrụivàđổnát,khôngcòngìđểănhaylàcướpbóc.NapoleonkhôngthểhiểuđượcdânNga,vớiôngcóvẻnhưhọmuốntựsát–họthàtiêuhủyđấtnướccủamìnhhơnlàđầuhàng.LúcnàyôngphảiquyếtđịnhcótiếnquântớiMoscowhaykhông.CóvẻnhưchờđợiởSmolenskchotớihếtmùađônglàđiềukhônngoan,nhưngđiềuđósẽchosahoàngcóđủthờigianđểxâydựngmộtđộiquânlớnmàNapoleonkhólònggiảiquyếtvớinhữnglựclượngkiệtquệcủaông.VịhoàngđếPhápcảmthấychắcchắnsahoàngsẽbảovệMoscow,tráitimvàtâmhồncủaNga.KhiMoscowthấtthủ,Aexandersẽphảiđềnghịhòagiải.ThếlàNapoleontiếncácđoànquânphờphạccủamìnhxahơnvềphíađông.Cuốicùng,lúcnàyquânNgađãquaylạigiaochiếnvớiPháp.Ngày7/9,haiquânđộichạmtránởgầnlàngBorodino,cáchMoscowkhoảng70dặm.Napoleonkhôngcònđủlựclượnghaykỵbinhđểthựchiệnchiếnthuậtbọcsườncủaông,vìthếôngbuộcphảitấncôngtrựcdiệnvớikẻthù.QuânNgachiếnđấuquyếtliệt,dữdộihơnbấtkỳquânđộinàomàNapoleontừngđốimặt.Nhưngdùnhưthế,saunhiềugiờchiếnđấukhốcliệt,quânNgalạirútlui.ConđườngtớiMoscowđãmởngỏ.NhưngquânđộiNgavẫncònnguyênvẹn,còncáclựclượngcủaNapoleonđãchịunhữngtổnthấtnặngnề.Bảyngàysau,quânđộicủaNapoleon,giờgiảmcòncó10vạnquân,lêbướcvàoMoscowkhôngcóngườibảovệ.MộtviênthốngchếPhápviếtthưchovợrằng“niềmhânhoancủahoàngđếtrànđầy”.Ôngnghĩ,“quânNgasẽđềnghịhòagiải,vàtasẽthayđổibộmặtthếgiới.”Nhiềunămtrước,ôngđãtiếnquânvàoViennavàBerlin,đãđượcnhữngquanchứcđóntiếpôngnhưmộtvịanhhùngchinhphục,nộpchoôngnhữngthứchủchốtcủacácthànhphốđó.NhưngMoscowtrốngrỗng:khôngcưdân,khôngthựcphẩm.Mộtngọnlửakhủngkhiếpbùnglênngaylậptứcvàkéodàinămngày;tấtcảmáybơmnướccủathànhphốđãbịtháođi–mộtsựpháhoạitinhviđểbiếnMoscowthànhnơikhôngthểnàotrúngụ.Napoleongửinhiềuthưchosahoàng,đưaranhữngđiềukhoảnhòagiảikhoandung.LúcđầungườiNgacóvẻnhưsẵnlòngđàmphán,nhưngnhiềutuầntrôiqua,vàcuốicùnghóarahọkéodàiđốithoạilàđểcóthêmthờigianxâydựngquânđội–vàđểchomùađôngtớigầnhơn.NapoleonkhôngthểđánhliềuởlạiMoscowthêmnữa;chẳngbaolâuquânNgacóthểbaovâylựclượnglúcnàyđãsuynhượccủaông.Ngày19/10,ôngđưasốquâncònlạirakhỏithủđônướcNga.MụctiêucủaônglàtớiSmolenskcàngnhanhcàngtốt.LúcnàynhữngnhómquânCô–dắclạiđãhìnhthànhnhữngsưđoànlớnquấyrốiôngtrênđườngđôngtiến–nhữnglựclượngdukíchquânkhoảng500người–vàmỗingàyhọlạihạsátnhiềubinhlínhPháphơn.Hànhquântrongnỗilosợthườngxuyên,línhcủaNapoleonhiếmkhingủđược.Hàngngàn

ngườikhôngchịunổisựmệtnhọcvàđóikhát.NapoleonbuộcphảidẫnhọquanhữngcánhđồngBorodinođầyácmộng,vẫncònngổnngangthihàiquânPháp,nhiềuxácđãbịsóiănmấtnửathânngười.Tuyếtbắtđầurơi–mùađôngnướcNgađãtới.Nhữngconngựachếtvìlạnh,vàtừngngườicuốicùngphảilêchânđibộquamặttuyết.Cònchưatới40.000ngườitớiđượcSmolensk.Cáilạnhngàycàngtệhơn.KhôngcònthờigianđểnấnnáởSmolensk.Thôngquamộtvàimưumẹosâusắc,NapoleonđãxoayxởđưađượccáccánhquânquasôngBerezina,chophéphọcómộttuyếnrútluirõràngvềphíatây.Thếrồi,vàođầutháng12,nghethấycómộtcuộcđộtkíchchớpnhoángởquêhương,ôngđểlạicáccánhquânởphíasauvàtiếnvềParis.Trongsố45vạnngườitronglựclượngchủcông,chỉcònkhoảng25.000ngườiquaylại.Napoleonđãtrốnthoátmộtcáchthầnkỳđểgiaotranhnhiềucuộcchiếnnữa,nhưngôngkhôngbaogiờbùđắpđượcnhữngtổnthấtvềnhânlựcvàngựa.NướcNgathựcsựlàmồchôncủaông.DiễndịchTrướckhiNapoleonxâmlượcNga,SahoàngAlexanderIđãgặpôngnhiềulầnvàđãkháhiểuvềông.Vịhoàngđếnày,Alexanderthấy,làmộtngườihunghăng,yêuthíchmọidạngchiếnđấu,ngaycảkhithếyếunghiêngvềphíaông.Ôngcầnchiếntrậnnhưmộtcơhộiđểsửdụngtàinăng.Bằngcáchkhướctừgiaochiếnvớiông,Alexandercóthểlàmôngrốitrívàdẫndụôngvàomộtchốnhưkhông:nhữngvùngđấtmênhmôngnhưngkhôngcóthựcphẩmđểcướpbóc,nhữngthànhphốtrốngrỗngkhôngcógìđểtướcđoạt,nhữngcuộcđàmphánrỗng,thờigianrỗngtrongđókhôngcósựcốgìxảyra,vàcuốicùnglàcáichếtcủamùađông.ThờitiếtkhắcnghiệtcủaNgađãbiếnthànhlòsátsinhđốivớithiêntàitổchứccủaNapoleon.Vànhưmọichuyệndiễnra,chiếnlượccủaAlexanderđãđạthiệuquảhoànhảo.Napoleonkhôngthểgiaochiếnvớimộtkẻthùđãđiguốctrongbụngcủaông:mộtvàidặmnữavềphíađông,mộttrậnđánhratrò,vàôngsẽdạychokẻthùhènnhátnàymộtbàihọc.Cáccảmxúccủaông–cáukỉnh,giậndữ,bốirối–đãchếngựkhảnăngchiếnlượccủaông.Vídụ,làmsaoôngcóthểtinrằngviệcthấtthủMoscowsẽbuộtsahoàngphảiđầuhàng?QuânđộicủaAlexandervẫncònnguyênvẹn,quânPhápđãsuyyếukinhkhủng,vàmùađôngsắpđến.ĐầuócNapoleonđãkhôngchịunổisựthuhútđầysứcmạnhcủahưkhôngđếnmứcôngđãtiếnvào,vàđiềuđóđãđưaôngđilạclốiquáxa.ChiếnlượccủaAlexandercòntànphácảbinhsĩPháp,nhữngngườinổitiếngvềtínhkỷluậtvàtinhthầnchiếnđấusiêuhạng.Mộtngườilínhcóthểchịuđựnggầnnhưmọithứngoạitrừviệcchờđợimộttrậnđánhkhôngbaogiờđếnvàmộtsựcăngthẳngkhôngbaogiờgiãnxảđược.Thayvìchiếntrận,quânPhápchịunhữngcuộcđộtkíchvàđánhlénvôtậnnhưtừtrêntrờirơixuống,mộtmốiđedọaliêntiếpdầndầntạonênlòngsợhãi.Trongkhihàngngànbinhsĩngãxuốngvìbệnhtật,nhiềungườihơnthếđãđánhmấtýchíchiếnđấu.Tựthânbảnchấtconngườikhôngthểchịuđựngbấtkỳloạihưvôtrốngrỗngnào.Chúngtaghétsựimlặng,nhữngchuỗidàikhônghànhđộng,sựcôquạnh.(Cólẽnỗisợnàyliênquantớinỗisợcủachúngtađốivớisựtrốngrỗnghưvôcuốicùng,cáichếtcủachínhmình).Chúngtaphảiphủđầy,chiếmlĩnhnhữngkhoảngtrống,bằngcáchkhôngchomọingườithứgìđểtấncông,cànghưảocàngtốt,bạnđãlợidụngđượcyếuđiểmnày.Tứcđiênlênvìsựthiếuvắngkhôngchỉmộttrậnđấumàbấtkỳloạitươngtácnào,mọingườicóxuhướngđiêncuồngđuổitheobạn,đánhmấtmọinănglựctưduychiếnlược.Đólàkhíacạnhkhónắmbắt,bấtkểlựclượngcủanómạnhyếuthếnào,nắmquyềnkiểmsoátđộnglực.Kẻthùcànglớn,chiếnlượcnàycànghữuhiệu:đấutranhđểtớigầnbạn,đốithủtolớnđưaranhữngmụctiêuchobạntấncông.Đểtạorasựrốiloạntâmlýtốiđa,bạnphảilàmsaochocáccuộctấncôngcủamìnhtuynhỏnhưngliêntụckhôngngừng,duytrìsựgiậndữvàrốiloạncủakẻthùởmộtđộsôithườngtrực.Làmchosựtrốngrỗngcủabạntrởnênhoànhảo:nhữngcuộcđàmphánrỗng,nhữngcuộctròchuyệnchẳngđitớiđâu,thờigiantrôiquamàkhônghềcóchiếnthắnghaythấtbại.Trongmộtthếgiớingàycàngtăngnhịpbướcvàhànhđộng.Chiếnlượcnàycóhiệuquảlàmsuynhượcthầnkinhcủamọingười.Càngítkhảnăngtấncông,thất

bạicủahọcàngnặngnề.Đasốcáccuộcchiếntranhđềulànhữngcuộcchiếnvềtiếpxúc,cảhailựclượngcốtiếpxúcnhau…CuộcchiếntranhẢRậplàmộtcuộcchiếntáchrời:kềmgiữkẻthùbằngsựđedọaimlặngcủamiềnsamạchoangvắngmênhmông,khônglộdiệnchotớilúctấncông…Từlýthuyếtnàycuốicùngđãpháttriểnmộttậpquánvôthứcvềviệckhôngbaogiờgiaochiếnvớikẻthù.Điềunàyhòahợpvớiviệckhôngbaogiờđưarachokẻthùmộtmụctiêu.T.E.Lawrence,Bảycộttrụcủaminhtriết(1926)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNQuanhiềuthếkỷchiếntranhcótổchức–trongmọibiếnthểvôhạncủanó,từcổsơtớihiệnđại,từchâuÁtớiphươngTây–đãluôncóxuhướngđitheomộtlôgíchnhấtđịnh,đãphổquátđếnmứcgầnnhưcốkếtvớitiếntrình.Lôgíchđólà:Mộtviênchỉhuyquyếtđịnhtiếnhànhchiếntranhvàxâydựngmộtquânđộichomụcđíchđó.Mụctiêucủaquânđộinàylàgặpvàđánhbạikẻthùtrongmộttrậnchiếnquyếtđịnh,buộcnóphảiđầuhàngvàchấpnhậnnhữngđiềukhoảnhòabìnhcólợichomình.Nhàchiếnlượcchỉhuychiếndịchphảixửlýmộtlãnhđịađặcthù,mộtvũđàichiếntranh.Lãnhđịanàythôngthườngtươngđốihạnchế;dàntrậntrongnhữngkhônggianlớnsẽlàmphứctạpthêmkhảnăngđưacuộcchiếnđếnkếtthúc.Khiđó,hoạtđộngtrongvũđàichiếntranhnày,chiếnlượcgiacốđưaquânđộicủamìnhđếntrậnđánhquyếtđịnhtheomộtcáchthứclàmkẻthùbấtngờhayđặtnóvàothếbấtlợi–nóbịdồnvàogóckẹt,haybịtấncôngởcảphíatrướclẫnphíasau,hayphảiđánhlênđồi.Đểduytrìcáclựclượngcủamìnhđủmạnhchomộtđònchítử,ôngtatậptrunghọlạichứkhôngphântánhọ.Khitrậnđánhbắtđầu,tựnhiênquânđộisẽtạothànhmộtphíasườnvàhậuquânmànóphảibảovệchốnglạisựbaovây,cũngnhưnhữngtuyếnthôngtinvàtiếptế.Cóthểsẽphảigiaotranhnhiềutrậnđểkếtthúccuộcchiến,vìmỗibênđềuhoạtđộngđểchiếmlấynhữngvịtríthenchốtđemtớichonóquyềnkiểmsoátvũđài,nhưngcácnhàchỉhuyquânsựphảikếtthúcnócàngnhanhcàngtốt.Cuộcchiếncàngkéodài,cáctiềmlựcquânđộicàngbịdàntrảitớimộtđiểmtanvỡ,nơikhảnăngchiếnđấucủanósụpđổ.Tinhthầncủabinhlínhcũngsuysụptheothờigian.Tuynhiên,nhưvớibấtkỳhoạtđộngnàocủaconngười,khíacạnhtíchcực,theotrìnhtựnàysảnsinhramộtkhíacạnhtiêucực,nằmkhuấttrongbóngtốichứađựngmộthìnhtháisứcmạnhvàlôgíchnghịchđảocủachínhnó.Khíacạnhbóngtốinàylàchiếntranhdukích.Nhữngnguyênlýcơbảncủachiếntranhdukíchđãbắtnguồncáchđâymấyngànnăm,khinhữngquốcgianhỏbéthấymìnhbịcáclânbanghùngmạnhhơnxâmlấn;đểsốngcòn,quânđộicủahọbuộcphảichạytrốnquânxâmlược,vìbấtkỳcuộcgiaotranhtrựctiếpnàocũngcóthểtiêudiệthọ.Chẳngbaolâutrởnênrõràngrằngcàngbỏchạyvàtránhnéđánhnhau,họcàngpháhoạicácchiếnlượccủakẻthùvàlàmnórốitrídokhôngtuântheolôgíchgiaochiếnthôngthường.Bướckếtiếplàđẩyđiềunàyxahơn:nhữngchiếnbinhdukíchsơkhainàyhọcđượcgiátrịcủaviệchoạtđộngtheonhữngnhómnhỏ,phântánđểchốnglạimộtquânđộitậptrung,luônluôndiđộng,khôngbaogiờhìnhthànhmộttrậntuyếntrướcmặt,bênsườnhayphíasauđểđốiphươngtấncông.Kẻthùmuốnduytrìcuộcchiếnởmộtkhônggiancụthể;vậythìtốthơnnênmởrộngnótrênmộtlãnhđịacànglớncàngtốt,xâmnhậpvàovùngnôngthôn,buộckẻthùphảiphântánđểtruyđuổi,đểlộnórachocáccuộcđộtkíchvàphụckích.Tựnhiênkẻthùsẽmuốnnhanhchốngkếtthúccuộcchiến,vìthếcứkéodàinóra,cànglâucàngtốt,biếnthờigianthànhmộtthứvũkhítấncôngtiêuhaokẻthùbằngxungđộtchiếntranhvàsuysụptinhthần.Theocáchnày,trảiquahàngngànnăm,quanhiềulầnthửvàsai,nghệthuậtdukíchchiếnđãpháttriểnvàđượccảitiếnthànhhìnhthứchiệnđạingàynay.Việchuấnluyệnvàtưduyquânsựtheotruyềnthốngxoayquanhviệctậptrungchotrậnđánh,dàntrậntrongnhữngkhuvựcgiớihạnvàcốtànsátnhanhchóng.Sựnghịchđảotiếntrìnhchiếntranhtựnhiênnàycủadukíchchiếnđãkhiếnchomộtquânđộichínhquikhôngthểphảncôngđược.Trongvùngbóng

tốicủachiếntranhnghịchđảo,nơikhôngmộtnguyêntắcthôngthườngnàođượcápdụng,quânđộichínhquitrởnênlúngtúng.Nếuđượcthựchiệnđúng,dukíchchiếnhoàntoànbấtkhảchiếnbại.Từ“dukích”[guerrilla]–“chiếntranhnhỏ”trongtiếngTâyBanNha–đượcđặtrađểchỉcuộcchiếntranhBánđảonăm1808-14,khởiđầukhiNapoleonxâmlượcTâyBanNha.Hòalẫnvàocácvùngnúinonvànhữngđịahìnhkhôngthểcưtrú,quânTâyBanNhađãhànhhạquânPháp,khiếnnókhôngthểchiếmưuthếtừquânsốvàhỏalựchùnghậucủamình.Napoleonđãđiêuđứngvớimộtkẻthùtấncôngmàkhônghìnhthànhmộttuyếntrướchoặctuyếnsau.NhữngchiếnbinhCô-dắctừngphárốiôngởNganăm1812đãhọcđượckhánhiềutừngườiTâyBanNhavàđãhoànthiệnviệcsửdụngdukíchchiến;sựquấyrốicủahọtạoranhiềutổnhạihơnbấtkỳthứgìmàquânđộiNgakhákémcỏicóthểthựchiện.Chiếnlượcnàyđãtrởthànhmộtcôngcụđầyuylựcvàphổbiếntrongchiếntranhhiệnđạivìnhiềulído:Thứnhất,bằngcáchkhaitháccáctiếnbộcôngnghệtrongsảnxuấtvũkhívàthuốcnổ,mộtnhómnhỏdukíchquâncóthểgâyrasựtổnthấtkhôngthểtả.Thứhai,chiếntranhkiểuNapoleonđãmởrộngquimôcủacácđoànquânchínhqui,khiếnnódễbịtổnhạihơnnhiềuđốivớicácchiếnthuậttấncôngbỏchạycủacáclựclượngcơđộngnhẹ.Cuốicùng,dukíchchiếnđãđượcthựchiệnvìcácmụcđíchchínhtrị,đạthiệuquảcao.Bằngcáchtruyềnchodânđịaphươngnhiệttìnhcủamộtlýtưởng,mộtlãnhtụcáchmạngcóthểngấmngầmnhânlênsứcmạnhcủamình:nhữngủnghộviêndânsựcủaôngtacóthểngầmpháhoạikẻthùxâmlược,cungcấpcáctintìnhbáogiátrịvàbiếnvùngnôngthônthànhmộtdoanhtrạivũtrang.Sứcmạnhcủachiếntranhdukíchchủyếulàvềmặttâmlý.Trongchiếntranhtruyềnthống,mọithứđồngquyvềviệcgiaotranhgiữahaiquânđộitrongchiếntrận.Bằngcáchtrìhoãnvôhạnđộsựđồngquynày,nhàchiếnlượcdukíchđãtạorasựthấtvọngđầycăngthẳng.Sựgặmmòntinhthầnnàycàngkéodài,nócànggâysuynhược.NapoleonthuangườiNgavìsứcchịuđựngchiếnlượccủaôngđãcạn;tâmtríôngthấtbạitrướckhiquânđộiôngthấtbại.Vìchiếnlượcdukíchcótínhcáchtâmlý,nócóthểđượcápdụngvôhạnvàoxungđộtxãhội.Trongcuộcsốngcũngnhưtrongchiếntranh,cácsuynghĩvàcảmxúccủachúngtatựnhiênđồngquyvàonhữngthờiđiểmtiếpxúcvàgặpgỡnhữngngườikhác.Chúngtathấymọingườicốtìnhlảngtránhtiếpxúc,cựckỳgâyrối.Hoặcvìchúngtamuốntómlấyvàghimhọxuốnghoặcvìchúngtabựcmìnhvớihọtớimứcmuốnđậphọ,họhútchúngtavềphíahọ,nêndùởtrườnghợpnàokẻlẩntránhcũngkiểmsoátđộnglực.Mộtsốngườiđixahơn,họtấncôngchúngtatheonhữngcáchthứckhôngthểđoánđược.Nhữngđốithủnàycóthểlàmtâmtríchúngtarốiloạn,vàhọcàngkéodài,chúngtacàngbịdẫndụđitớichỗchiếnđấutheocácđiềukiệncủahọ.Vớinhữngtiếnbộcôngnghệgiúpchoviệcduytrìmộtsựhiệndiệnhưảodễdànghơn,vàviệcsửdụngphươngtiệntruyềnthôngnhưvừalàmộtmànảnhvừalàmộtkiểudukíchchiếnphụtrợ,sứcmạnhvàhiệuquảcủakiểuchiếntranhnàytrongxungđộtchínhtrịhayxãhộiđãđượcnângcaoghêgớm.Trongnhữngthờiđiểmdầusôilửabỏngvềchínhtrị,mộtchiếndịchtheokiểudukích–liênminhvớimộtmụctiêunàođó–cóthểđượcdùngđểphátđộngmộtcuộcchiếntranhnhândânchốnglạinhữngtậpđoàn,thếlựctolớnhơn.Tronghìnhthứcchiếntranhnhândânnày,mọingườithíchchiếnđấutheophíacủanhữngngườidukíchvìcácthànhviêncóquanhệsâuhơntrongcuộcđấutranh,chứkhôngphảichỉlànhữngbánhxerăngtrongmộtcổmáykhổnglồ.FranklinRooseveltlàmộtdạngchiếnbinhdukíchchínhtrị.ÔngthíchchiếnđấumộtcáchlảngtránhvàvạchchiếnlượcđểkhôngtạoramụctiêunàochopheCộnghòatấncông.Ôngsửdụngtruyềnthôngđểlàmchomìnhcóvẻnhưcómặtkhắpnơivàđangphátđộngmộtloạichiếntranhnhândânchốnglạicácquantâmvềtiềnbạc.Theomộtphươngcáchdukíchchiếncổđiển,ôngcòntáitổchứcđảngDânchủđểlàmchonóíttậptrunghơn,năngđộngvàlinhhoạthơnchocáccuộcchiếnđịaphương.Dùvậy,đốivớiRoosevelt,cáchtiếpcậndukíchkhôngphảilàmộtphongcáchchiếnlượccốkết.Nhưnhiềungườikhác,ôngcảmnhậnmột

cáchvôýthứcsứcmạnhtrongsựlảngtránhvàđấutranhđạthiệuquảcaotheocáchđó–nhưngđểchiếnlượcnàythậtsựhiệuquả,tốthơnnêndùngnómộtcáchýthứcvàhợplý.Chiếnlượcdukíchcóthểlàkhíacạnhngượcđảocủachiếntranh;nhưngnócólôgíchriêngcủamình,lạchậunhưngchặtchẽ.Bạnkhôngthểchỉứngbiếnnómộtcáchhỗnloạn;bạnphảisuynghĩvàhoạchđịnhtheomộtcáchmớimẻ-năngđộng,cóchiềukíchvàtrừutượng.Banđầu,luônluônnêncânnhắcxemmộtchiếndịchdukíchcóthíchhợpvớinhữnghoàncảnhmàbạnđangđốimặtkhông.Nóđặcbiệthữuhiệu,chẳnghạn,đểchốngmộtđốithủhunghăngnhưngthôngminh–mộtkẻgiốngnhưNapoleon.Nhữngdạngnàykhôngthểchịunổisựthiếutiếpxúcvớimộtkẻthù.Nếukhôngcógìđểtrunghòatríthôngminh,sựhunghăngsẽbiếnthànhthấtbạicủahọ.Điềuthúvịlàchiếnlượcnàycũngcóhiệuquảtrongtìnhyêugiốngnhưtrongchiếntranh,vàởđây,Napoleoncũnglàmộtnạnnhân,bởimộtsựcámdỗtheophongcáchdukích–bằngcáchkhiêugợiđểôngđuổitheo,đưaranhữngvẻquyếnrũtrêungươinhưngchẳngcógìđểôngnắmbắt–nữhoàngJosephineđãbiếnôngthànhnôlệcủabàta.Chiếnlượchưkhôngnàycóhiệuquảtuyệtvờiđốivớinhữngngườiquenvớichiếntranhtruyềnthống.Việcthiếutiếpxúcnằmngoàikinhnghiệmcủahọtớimứcnópháhoạibấtkỳsứcmạnhchiếnlượcnàohọcó.Nhữngbộmáychínhquyềnlớnthườnglàcácmụctiêutốihảochomộtchiếnlượcdukíchvìcùngmộtlído:nóchỉcóthểphảnứngtheocungcáchchínhthốngnhất.Ởbấtkìtrườnghợpnào,cácchiếnbinhdukíchcầncómộtđốithủtolớn,chậmchânvàcónhữngxuhướnghaybắtnạt.Khiđãquyếtđịnhmộtcuộcdukíchchiếnlàthíchhợp,hãynhìnlạiquânđộimàbạnsẽsửdụng.Mộtquânđộilớntheotruyềnthốngkhôngbaogiờphùhợp;điềuquantrọnglàsựlinhhoạtvàkhảnăngtấncôngtừnhiềugócđộ.Môhìnhtổchứclàtếbào–nhómtươngđốinhỏnamgiớivànữgiới,nốikếtchặtchẽ,tậntâm,năngđộngvàtrảirộng.Nhữngtếbàonàysẽthâmnhậpvàodoanhtrạikẻthù.ĐâylàcáchmàMaoTrạchĐôngtổchứcquânđộicủamìnhtrongCáchmạngTrungHoa,nóthâmnhậpvàopheQuốcdân,ngầmpháhoạicácthànhphố,tạonênmộtấntượngtrángụyvàkinhkhủngrằngngườicủaôngcómặtởmọinơi.KhiĐạitákhônglựcMỹJohnBoydgianhậpLầunămgócvàocuốithậpniên1960đểgiúppháttriểncácphảnlựccơchiếnđấu,ôngđốimặtvớimộtbộmáyphảnkhángbịthốngtrịbởinhữnglợiíchthươngmạihơnlàquânsự.Lầunămgócđangcầnđượccảicách,nhưngmộtcuộcchiếntranhbàngiấytruyềnthống–mộtnỗlựcthuyếtphụcmộtcáchtrựctiếpvàtrựcdiệnbanthammưuchủchốtvềýnghĩaquantrọngcủamụctiêu–sẽlàmộtcúliềuvôvọng.Boydsẽchỉbịcôlậpvàđẩyrakhỏihệthống.Ôngquyếtđịnhphátđộngmộtcuộcchiếntranhdukích.BướcđầutiênvàquantrọngcủaônglàtổchứcnhữngtếbàobêntrongLầunămgóc.Nhữngtếbàonàynhỏvàkhópháthiện,khiếnnhữngkẻchốngđốikhôngcógìđểtấncôngkhihọnhậnrađangnằmtrongcuộcchiến.Boydtuyểnnhữngdukíchquâncủamìnhtrongsốnhữngngườibấtmãnvớihiệntrạng,nhấtlànhữngngườitrẻtuổi–thanhniênluôncóýthứcchấpnhậnthayđổinhiềuhơn,vàhọthíchkiểuchiếnđấunày.Vớicáctếbàođãnằmvàovịtrí,BoydcónhữngtìnhbáoviênđểtheodõinhữnggìxảyratrongLầunămgócvàcóthểlườngtrướcthờiđiểmvànộidungcủacáccuộctấncôngvàoông.Ôngcòncóthểsửdụngcáctếbàonàyđểlanrộngtầmảnhhưởngthôngqualờinói,thâmnhậpsâuhơnnữavàocơquan.Điểmchínhyếulàtránhlậpranhữngkênhtổchứcvàxuhướngtậptrungvớitổchứclớn.Thayvìthế,phảichọnsựnăngđộng;đểquânđộibạnnhẹnhàngvàbímật.Bạncòncóthểđemđộiquândukíchcủamìnhtấncôngvàomộtđộiquânchínhquy,giốngnhưnhữngchiếnbinhCô-dắchỗtrợchocáclựclượngcủaAlexander.Sựhòatrộngiữatruyềnthốngvàphitruyềnthốngnàycóthểđạttớihiệuquảcựckỳ.Khiđãtổchứcđượccáctếbào,bạnphảitìmcáchdụkẻthùtấncôngmình.Trongchiếntranhnóichungđiềunàyđượcthựchiệnbằngcáchrútlui,rồiquaylạitấncôngkẻthùvớinhữngcuộcđộtkíchvàmaiphụcnhỏnhưngkhôngthểlàmngơ.ĐólàchiếnlượccổđiểnmàT.E.

LawrencetiếnhànhởẢRậptrongThếchiếnI.Nhàphùthủytàichínhthếkỷ19JayGould,mộtngườiđãthựchiệnnhiềucuộcchiếntranhdukíchtrongcuộcđờidoanhnghiệpcủamình,đãlàmtươngtựnhưthếtrongcáccuộcchiếnhàngngày.Mụctiêucủaônglàtạorahỗnloạntốiđatrongcácthịtrường–sựhỗnloạnmàôngcóthểlườngtrướcvàkhaithác.MộttrongcácđốithủcủaônglàThiếutướnghảiquânCorneliusVanderbilt,ngườimàôngđãgiaotranhđểgiànhquyềnkiểmsoáttuyếnđườngsắtErievàocuốithậpniên1860.Gouldduytrìmộtsựhiệndiệnhưảođếnmứckhótin;ônglénlúttạoraảnhhưởng,vídụ,trongcơquanlậppháptiểubangNewYork,đểbanhànhnhữngluậtlàmxóimòncáclợiíchcủaVanderbilt.Nổigiận,VanderbiltđuổitheoGouldđểphảncông,nhưngkhiđóGouldđãchuyểntớimộtmụctiêubấtngờkhác.ĐểcướplấythếchủđộngchiếnlượccủaVanderbilt,Gouldquấynhiễuôngta,nuôidưỡngnhữngbảnnănghiếuchiếnvàcạnhtranh,rồikíchđộngchoôngtađixahơnbằngcáchkhôngđưaramộtmụctiêunàochosựphảncông.Gouldcònsửdụngmộtcáchtàitìnhphươngtiệntruyềnthông.ÔngcóthểtungramộtbàibáođộtnhiêntấncônggiántiếpvàoVanderbilt,môtảôngtanhưmộttêntưbảnđộcquyềnxấuxa;Vanderbiltphảiphảnứng,nhưngđiềuđóchỉcôngkhaihóacuộctấncông–vàtronglúcđóchẳngcóchứngcứgìvềcáitêncủaGouldtrongsựvụ.Phươngtiệntruyềnthôngtrongtrườnghợpnàyhoànhảocảởýnghĩalàmộtmànsươngcheđậycácchiếnthuậtdukíchlẫnphươngtiệnchuyênchởchúng.Hãysửdụngtruyềnthôngđểkíchđộngkẻthù,khiếnhọphântáncácnănglượngđểtựvệtrongkhibạntheodõihoặctìmramộtmụctiêumớiđểtấncôngvàmaiphục.Thiếumộttrậnđánhthậtsựđểđươngđầu,sựthấtvọngcủahọsẽtănglênvàđưahọđếnnhữngsailầmđắtgiá.Trongchiếntranhtruyềnthống,cáchtiếpvậnchoquânđộicủabạnlàmộtvấnđềchủchốt.Tráilại,trongchiếntranhdukích,bạnsốngnhờvàokẻthùcàngnhiềucàngtốt,sửdụngcáctiềmlực,nănglượngvàsứcmạnhcủahọnhưmộtloạicăncứtiếptế.Maođãtiếptếchoquânđộicủaônghầunhưbằngcáctrangthiếtbịvàthựcphẩmcướpđược,GouldthậtsựđãkhởiđầubằngcáchthâmnhậpvàonộibộcủaVanderbiltvớitưcáchmộtthànhviêntàichính,rồisửdụngcáctiềmlựcdồidàocủaVanderbiltđểcungứngchomưuđồcủamình.Việcsửdụngvậtchấtcủakẻthùsẽgiúpbạnchịuđựngđượcđộdàicủabấtkỳchiếndịchdukíchthànhcôngnào.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,bạnphảihoạchđịnhđểtồntạimộtcáchtiếtkiệm,dẫndắtcáimàbạncóđếnlúccuốicùng.Trongphầnlớncácxungđột,thờigianlàmộtnguycơ,vậnhànhtheoquyluậtMurphy:nếuđiềugìđócóthểsailệch,nósẽsailệch.Tuynhiên,nếuquânđộicủabạnnhỏvàtươngđốicókhảnăngtựtúc,sẽítkhảnăngđisaihơn,đồngbạnđanghànhđộngđểchắcrằngđốivớikẻthù,sựkéodàicủathờigianlàmộtcơnácmộng.Tinhthầnsuysụp,cáctiềmlựcdàntrải,ngaycảnhữngnhàhoạchđịnhvĩđạinhưNapoleoncũnggặpphảinhữngrắcrốimàhọkhôngbaogiờcóthểlườngtrước.Hiệuquảđitheoluậtsốmũ:khicácrắcrốibấtngờnảysinh,kẻthùbắtđầuphạmsailầm,điềunàyđưatớinhiềurắcrốihơn–vànócứthếdiễntiến.Hãybiếnthờigianthànhmộtvũkhítấncôngtrongchiếnlượccủabạn.Thiếtlậpcácmưumẹođểnhửchokẻthùtiếptục,luônchorằngthêmmộttrậnđánhnữasẽcókếtquả.Bạnmuốnhọsuysụpdầndần;nếucómộtvàithấtbạisâusắcbấtngờ,mộtcáinhìnrõràngvàocáibẫymàbạnđặt,họsẽrútratrướckhibịtổnthất.Hãyđểhọchiếmnhữngvịtríchủchốtđưatớichohọảotưởngvềsựthànhcông.Họsẽkiêntrìbámchặtvàochúngkhicáccuộcđộtkíchvàtấncôngquấyrốicủabạntănglênvềsốlượng.Rồi,khihọyếuđi,hãygiatăngnhịpđiệucủacáccuộctấncôngnày.Đểchohọhyvọng,đểchohọnghĩrằngviệcnàyvẫncònđánggiá,chotớikhicáibẫyđãgiăngxong.Khiđómớiphátanảotưởngcủahọ.Giốngnhưkhibạnkéogiãnthờigian,làmtráivớitruyềnthống,bạncũngđãkéogiãnkhônggian.Bạnmuốnmangtrậnchiếntớicáckhuvựcởbênngoàivũđàichiếntranh,đểđưavàoýkiếncủacôngchúngvàquốctế,biếncuộcchiếntranhthànhmộtvấnđềchínhtrịvàcótínhcáchtoàncầu,đemđếnchokẻthùmộtkhônggianquálớnđểbảovệ.Sựủnghộchínhtrịlàvôgiátrịđốivớimộtchiếndịchdukíchbịlépvế;trậnchiếncàngbịkéodài,kẻthùcàngcóvẻbất

côngvàbịcôlậpvềchínhtrị.Luôncốgắnkếtchiếndịchdukíchcủabạnvớimộtmụctiêumàbạncóthểbảovệnhưlàmộtchínhnghĩaxứngđáng.Bạnsẽthắngcuộcchiếntranhdukíchtheomộthoặchaicách.Lộtrìnhthứnhấtlàgiatăngmứcđộtấncôngkhikẻthùsuysụp,rồikếtthúc,nhưngườiNgakếtthúcNapoleon.Phươngphápthứhailàbiếnsựkiệtquệhoàntoànthànhlợithế:bạnchỉcầnlàmchokẻthùbỏcuộc,vìcuộcchiếnkhôngcònđángđểlàmchotrầmtrọngthêm.Cáchthứhailàcáchtốthơn.Nógiảmchobạnphítổnvềtiềmlực,vàtrôngcóvẻtốtđẹphơn:kẻthùđãtựbuônggươm.Nhưngngaycảmộtcuộcchiếntranhdukíchcũngkhôngthểkéodàimãiđược;ởmộtthờiđiểmnhấtđịnhnóbắtđầuchốnglạichínhbạn.Nếuviệckếtthúcbịkéoquádài,bạnphảitiếptụctấncôngvàkếtthúckẻthù.TrongchiếntranhViệtNam,miềnBắcđãkéocuộcchiếntớimộtđiểmcũnggâyrachochínhhọquánhiềutổnthất.ĐólàlýdohọphảitiếnhànhcuộcTổngtấncôngvànổidậyTếtnăm1968–đểđẩymạnhviệclàmsuyyếunỗlựcchiếntranhcủaMỹ.Bảnchấtcủachiếntranhdukíchlàsựlinhđộng.Kẻthùsẽluôncốđiềuchỉnhtheođiềumàbạnđanglàm,cốtìmrabànchâncủanótrongđịahìnhxalạnày.Bạnphảichuẩnbịđểthayđổivàvậndụngbấtkỳthứgìtráivớikỳvọng:điềunàycónghĩalàthỉnhthoảngcũngchiếnđấutheocungcáchtruyềnthống,tậptrungquânđộicủabạnlạiđểtấncôngvàonơinàynơikhác,rồilạitảnra.Mụctiêucủabạnlàsựxalạvàhỗnloạntốiđa.Hãynhớ:đâylàcuộcchiếntranhtâmlý.Cấpđộchiếnlượccaonhấtlàbạnkhôngđưarathứgìđểkẻthùnắmcả,khôngcógìhữuhìnhđểtấncông.Đầuóckẻthùsẽphảibámvàokhôngkhívàsẽphảisụpđổtrướctiên.

Tưliệu:Thứgìcóhìnhthểcóthểbịkhắcphục;thứgìcóhìnhthểcóthểbịtấncông.Đólàlýdovìsaocácthánhnhânchegiấuhìnhdạngcủahọtrongcõihưvôvàđểtâmtríhọbaybổngtrongcõichânkhông.HoàiNamTử(thếkỷ2tr.CN.)Hìnhảnh:Conmuỗi.Đasốnhữngconvậtđềuđểlộramặt,lưnghayhaibênsườncóthểbịtấncônghaybịđedọa.Tuyvậy,nhữngconmuỗichẳngđemlạigìchobạnngoàitiếngvovekhóchịu,từmọiphíavàmọigóc.Đồngthời,dathịtbạntạochochúngvôsốmụctiêu.Khiđãbịđốtkháđủ,bạnnhậnrarằngcáchduynhấtlàthôichốngđỡvàbỏđicàngxacàngtốt.

HOÁNVỊMộtchiếnlượcdukíchcựckỳkhóđốiphó,vìthếmànóvôcùnghữuhiệu.Nếubạnnhậnramìnhđangchiếnđấuvớinhữngdukíchquânvàvẫnsửdụngcácphươngpháptruyềnthốngđểgiaotranhvớihọ,bạnsẽnằmtronglòngbàntayhọ.Cáchphảncôngcóhiệuquảduynhấtlàxoayngượclạisựhoánvịcủaquândukích,trunghòacáclợithếcủahọ.Bạnphảikhướctừkhôngcungcấpchohọsựtựdovềthờigianvàkhônggianmàhọcầncóđểhoạtđộng.Bạnphảihànhđộngđểcôlậphọ-vềmặttâmlý,chínhtrịvàtinhthần.Trênhết,bạnkhôngbaogiờđượcphảnứngtheomộtcungcáchkinhviện,bằngcáchchocáclựclượngcủamìnhnângdầntừngbước,nhưMỹđãthựchiệntrongchiếntranhViệtNam.Bạncầnmộtchiếnthắngnhanhchóngquyếtđịnhđốivớimộtđốithủnhưthế.Nếuđiềunàydườngnhưbấtkhả,tốthơnnênrútratrongkhibạncóthểhơnlàsalầyvàocuộcchiếnkéodàimàdukíchquânđangcốdụbạnbướcvào.

27

LÀMRAVẺNHƯĐANGHOẠTĐỘNGCHOLỢIÍCHCỦANGƯỜIKHÁCTRONGLÚCTĂNGCƯỜNGCHOCÁCLỢIÍCHCỦACHÍNHMÌNH

CHIẾNLƯỢCLIÊNMINH

Cáchtốtnhấtđểtiếntớimụctiêucủabạnvớinỗlựcvàsựđổmáutốithiểulàtạoramộthệthốngliênminhthườngxuyênchuyểnđổi,khiếnngườikhácphảibùđắpchocácthiếuhụtcủabạn,làmcôngviệcbẩnthỉucủabạn,chiếnđấuchocuộcchiếncủabạn,dùngnănglượngđểđẩybạnlênphíatrước.Nghệthuậtnàynằmtrongviệcchọnlựanhữngđồngminhthíchứngvớinhữngnhucầuởtừngthờiđiểmvàlấpđầynhữngkhoảngtrốngtrongsứcmạnhcủabạn.Hãytraochohọnhữngtặngvật,tìnhthânhữu,giúpđỡhọnhữngkhicần–tấtcảnhữngđiềunàysẽchekhuấthiệnthựctrướcmắthọvàđặthọnằmdướimốiràngbuộctinhvivớibạn.Đồngthời,hànhđộngđểgieorắcbấtđồngtrongcácliênminhcủanhữngngườikhác.Trongkhihìnhthànhnhữngliênminhthuậnlợi,hãytựtránhxakhỏinhữngvướngmắctiêucực.

BẠNĐỒNGMINHTUYỆTHẢONăm1467,Charles,vịbátước34tuổiởCharlois,nhậnđượctintứcmàôngđãâmthầmmongđợi:chaông,CôngtướcxứBurgundy–đượcmệnhdanhlàPhilipNhânhậu–quađời,biếnCharlesthànhmộtvịcôngtướcmới.Haichaconđãbấthòasuốtnhiềunăm.Philipkiênnhẫnvàthựctế,vàtrongthờigiantrịvìcủamìnhđãdầnxoayxởđểmởrộngđấtđaitrùphúcủaxứBurgundy.Charlescónhiềuthamvọngvàhiếuchiếnhơn.Đếquốcmàôngthừakếrấtrộnglớn,baogồmxứFlanders,HàLan,ZeelandvàLuxembourgởphíabắcnướcPháphiệnnay,vàchínhlãnhđịaquantrọngcủaxứBurgundyởmiềnđôngbắcnướcPháp.Lúcnày,vớitưcáchcôngtước,CharlescóquyềnlựcvàcáctiềmlựcnhưýmuốnđểhiệnthựchóanhữnggiấcmơchinhphụcĐứcvàxahơnnữa.Cóhaichướngngạichắnngangđườngđicủaông.ThứnhấtlàcáctổngcủanướcThụySĩđộclậpởphíađôngBurgundy.Charlessẽphảithuphụcvùngnày,bằngsứcmạnh,trướckhichuyểntớimiềnnamnướcĐức.NgườiThụySĩlànhữngchiếnbinhdữtợnkhônghềdungthứchobấtkỳcuộcxâmlấnnào.Nhưngnóichocùnghọkhôngthểsánhđượcvớiquânsốvàsứcmạnhquânđộicủavịcôngtước.ChướngngạithứhailàVuaLouisXIcủaPháp,anhhọvàcũnglàkẻthùkhôngđộitrờichungtừthờithơấucủaCharles.LúcấyPhápvẫncònlàmộtnướcphongkiến,baogồmnhiềulãnhđịagiốngnhưBurgundy,vànhữnglãnhchúanàylànhữngđồngminhcủanhàvua.Nhưngtrênthựctếhọlànhữngthếlựcđộclậpvàcóthểthànhlậpliênminhriêngcủahọnếunhàvuadámchọcgiậnhọ.Burgundylàlãnhđịahùngmạnhnhấttrongtấtcả,vàmọingườiđềubiếtrằngLouishằngmơsẽthôntínhnó,biếnPhápthànhmộtthếlựcthốngnhất.

Tuynhiên,Charlestựtinrằngôngcóthểhơnhẳnngườianhhọcảvềngoạigiaolẫnchiếntranh.Nóichocùng,Louislàmộtngườinhunhược.LàmsaocóthểlýgiảikhácđivềsựđammêlạlùngcủaôngtađốivớicáctổngcủaThụySĩ?Hầunhưngaytừđầutriềuđạicủamình,Louisđãcầnmẫnlàmthânvớihọ,đốiđãihọgầnnhưbìnhđẳngvớiPháp.Cónhiềuquốcgiahùngmạnhhơnmàôngtacóthểkếtđồngminh,nhưngdườngnhưôngbịámảnhvớingườiThụySĩ.Cólẽôngcảmthấycómộtsựtươngđồngvớinếpsốngđơngiảncủahọ;làmộtôngvua,bảnthânônglạicómộtthịhiếunôngdân.Louiscòncómộtáccảmđốivớichiếntranh,thíchmuachuộchòabình,thậmchívớimộtcáigiácao,hơnlànuôimộtquânđội.ĐiềukhẩnthiếtlàCharlesphảitấncôngngay,trướckhiLouiskhônravàbắtđầuhànhđộnggiốngmộtnhàvuahơn.Charleshìnhthànhmộtsốkếhoạchđểhiệnthựchóacácthamvọngcủamình:trướctiênôngsẽtớiAlsace,nằmgiữaPhápvàĐức,vàthôntínhkhuvựcnày.RồiôngsẽkếtđồngminhvớivuanướcAnhEdwardIV,mộtchiếnbinhvĩđại,vàsẽthuyếtphụcôngnàyđưamộtlựclượngtớiđổbộởCalais.QuânđộicủaôngsẽsápnhậpvớiquânAnhởReims,trungtâmnướcPháp,nơiEdwardsẽlênngôivớitưcáchlànhàvuamớicủađấtnước.VịcôngtướcvàEdwardsẽdễdàngđánhbạiquânđộiyếuớtcủaLouis.Rồiôngsẽtiếnquânvềphíanam.HọsẽcùngnhautạothànhmộtthếlựcthốngtrịởchâuÂu.Năm1474,mọithứđãchuẩnbịxongxuôi.Edwardđãkývàokếhoạch.ViêncôngtướcbắtđầuvớiviệctiếnquânlênthượngnguồnsôngRhine,nhưngđúnglúcbắtđầudànquân,ôngbiếtrằngmộiđộiquânThụySĩlớnđãxâmlấnquêhươngBurgundycủaông.QuânđộinàyđượcvuaLouisXIchucấp.Vớihànhđộngnày,rõràngLouisvàngườiThụySĩđanggửimộtlờicảnhbáotớiCharlesrằnghọsẽkhôngdungthứchobấtkỳsựxâmlấnnàotrongtươnglai,nhưngCharlescóđủlựclượngởBurgundyđểđánhđuổiquânThụySĩ.Ôngkhôngphảiloạingườidễbịđedọabằngcáchđó;cảhaibênsẽphảitrảgiáđắtchocuộcxâmlấnkhinhsuấtcủahọ.

Mùahènăm1475,quânđộiAnh–quânđộilớnnhấtđượctậphợpchocuộcxâmlăngPháp–đổbộlênCalaisdướiquyềnlãnhđạocủaEdwardIV.CharlestớigặpEdwardđểthốngnhấtlầncuốikếhoạchvàuốngmừngcuộcchinhphụcsắptớicủahọ.Rồiôngnhanhchóngquayvềvớicácđoànquâncủamình,đangtiếnvềphíanamquaLorraineđểchuẩnbịchocuộcnốikếtlớnvớiquânAnhởReims.

ĐộtnhiêncómộtvàitintứckhóchịutớitaiCharles:cácgiánđiệpcủaôngởtriềuđìnhPhápbáolạirằngLouisđãcôngkhainhữngthươnglượngbímậtvớiEdwardIV.RõràngLouisđãthuyếtphụcvịvuaAnhrằngCharlesđanglợidụngôngtavàkhôngđángtincậy.BiếtnềntàichínhcủaAnhnghèonàn,Louisđãđềnghịnhữngđiềukhoảnhòagiảiphóngkhoáng,đưaramộtkhoảnniênphílớntrảtrựctiếpchonhàvuavàtriềuđìnhAnh.ÔngtađãkhoảnđãingườiAnhnhữngbuổitiệcchèchénlinhđình.Vàthếrồi,vớisựcămphẫnvàkinhngạccựckỳcủaCharles,Edwardđãngãsangphíađó,kýhiệpướcvàđưaquânvềnước.

VịcôngtướcgầnnhưkhôngcóđủthờigianđểvượtquatintứcđắngcaynàykhiLouisđộtnhiêncửcáccôngsứtớiđểđàmphánmộtthờigianđìnhchiếndàihạngiữaPhápvàBurgundy.Đâylàkiểulàmcủanhàvua–mọithứôngtalàmđềukhôngdứtkhoátvàmâuthuẫn.Ôngtađangnghĩgì?KývàohiệpướcđìnhchiếncónghĩalàlúcnàyviêncôngtướccóthểtiếnquânchốngquânThụySĩmộtcáchtựtin,biếtrằngPhápsẽkhôngcanthiệp.Cólẽnhàvuađãbịnỗisợchiếntranhcủaôngdẫndắt?Charlesvuisướngchấpnhậnđìnhchiến.

NgườiThụySĩphẫnnộ:Louistừnglàbạncủahọ,vàgiờđây,vàothờiđiểmnguyngậpsắpxảyra,ôngtalạitừbỏhọ.NhưngngườiThụySĩđãquenvớiviệctựmìnhchiếnđấu;họchỉphảiđộngviênmọilựclượngcósẵn.

Cuốimùađôngnăm1477,Charles,nônnóngchiếnthắng,vượtquadãynúiJuratiếnvềphíađông.QuânThụySĩđangchờđợiônggầnthịtrấnGrandson.ĐâylàlầnđầuCharlesđánhnhauvớiquânThụySĩ,vàôngđãbịbấtngờbởicáiđangđốiđầuvớiông.Nóbắtđầuvớitiếngtùvàxungtrậnvangvang,dộilạitrongdãynúi,tạonênmộtâmthanhđinhtaiđángsợ.Kếtiếp,hàngngànlínhThụySĩtiếnxuốngdốcvềphíaquânBurgundy.Họtiếnquânvớisựchínhxáctuyệthảo,chặtchẽtrongnhữngđộihìnhmàtừđónhữngmũigiáocủahọchỉaranhưnhữngchiếclôngnhọncủamộtconchimkhổnglồđangdiđộng.Sườnvàphíasaucủahọđượcbảovệbởinhữngquânsửdụngkíchđangvungnhữngmũikíchcómấunhọn.Đólàmộtcảnhtượngkhủngkhiếp.Côngtướcralệnhchokỵbinhtấncôngđểphávỡcácđộihìnhđịch,nhưngchỉđểnhìnthấyhọbịtànsát.Pháobinhcủaôngthaotácmộtcáchkhókhănởđịahìnhnúinon.QuânThụySĩchiếnđấuvớisựdữtợnkhôngthểtả,vàcácđộihìnhcủahọkhôngthểxâmnhậpđược.

MộtlựclượngThụySĩdựbị,ẩnnấpsaucánhrừngởbênphảiquânBurgundy,độtnhiênxuấthiệnvàtấncông.QuânđộicủaCharleschạydài;trậnđánhkếtthúcbằngmộtcuộcthảmsát,tuynhiên,Charlesđãchạythoát.

Vàithángsau,tớilượtquânThụySĩxâmlượcbằngcáchtiếnquânvàoLorrain.Tháng1/1478,Charlesphảncôngvớicáclựclượnglúcnàyđãsuyyếu;mộtlầnnữaquânBurgundyrútlui,vàlầnnàyCharleskhôngchạythoát.Thihàiôngcuốicùngđượctìmthấytrênchiếnđịa,đầubịmộtchiếckíchThụySĩchẻđôi,vàthânhìnhchichítnhữngngọngiáo.TrongvòngvàithángsaukhiCharleschết,LouisthôntínhBurgundy,loạibỏmốiđedọalớnnhấtđốivớimộtnướcPhápthốngnhất.CharlesđãvôtìnhtrởthànhconmồicủakếhoạchtinhvinhằmtiêudiệtôngmàkhôngmấtđếnmộtngườilínhcủaLouis.DiễndịchVuaLouisXI,sauđượcmệnhdanhlàVuaNhện,khéttiếngvềnhữngchiếclướitinhvimàôngđandệtđểđánhbẫycácđốithủ.Thiêntàicủaônglàtưduyđónđầurấtxavàsắpđặtmộtcon

đườnggiántiếptớicácmụctiêucủamình–mụctiêulớnnhấtcủaônglàbiếnPháptừmộtquốcgiaphongkiếnphânquyềnthànhmộtthếlựclớnthốngnhất.Burgundylàchướngngạicuốicùngcủaông,vàlàchướngngạimàôngkhôngthểđốiđầu:quânđộicủaôngyếuhơncủaCharles,vàôngkhôngmuốngâyramộtcuộcnộichiến.Tuynhiên,trướckhitrởthànhvua,LouisđãtừngđánhnhautrongmộtchiếndịchnhỏvớingườiThụySĩvàđãnhìnthấyhiệuquảtànbạocủanhữngđộihìnhchiếnđấucủahọvàcáchhọsửdụngđịahìnhnúinonđểchiếmlợithế.Ôngchorằnghọbấtkhảchiếnbạitrongchiếntranh.LouishìnhthànhmộtkếhoạchđểdụCharlesxâmlấncáctổngThụySĩ,nơicỗmáychiếntranhcủaôngtasẽbịhủydiệt.Nhữngmốidâycủatấmlướiđượcdệtmộtcáchhoànhảo.Đầutiên,ôngbỏranhiềunămmồichàingườiThụySĩ,tạonhữngràngbuộckhiếnhọmùquángtrướcmụcđíchkínđáocủaông.Mốiliênminhnàycònkhiếnvịcôngtướcngạomạnmụmẫmđi,khôngthểtưởngtượngracáchthứcmàLouislợidụngđồngminhđó.NhàvuacũngbiếtrằngbằngcáchthứcđẩyThụySĩxâmlấnBurgundynăm1474,ôngsẽkhiếnchoCharlesnổigiậnđếnmứcđánhmấtmọikiênnhẫntrongkhaokhátphụcthùcủaôngta.

KhiEdwardđổbộvàoCalais,nhàvuađãnhìnthấytrướcsựxâmlăngnàyvàđãsẵnsàngđónnó.Thayvìcốgắngđánhđuổiđốithủhùngmạnhnày,ônghànhđộngđểdụdỗnhàvuaAnhtừbỏliênminhvớiBurgundybằngcáchkhêugợitínhtưlợicủaôngta;khôngcầnphảiliềumạngvớimộttrậnđánhxanhànào,Edwardsẽnhậnđượcmộtkhoảnchitrảquásộpđểcóthểkhướctừ.Mộtlầnnữavớitưduyđónđầu,LouisbiếtrằngkhicuốicùngôngthôntínhđượclãnhđịagiàucóBurgundy,ôngsẽđượcbồihoànhơnnhiềunhữnggìphảitrảchoEdward.BịngườiAnhtừbỏ,Charlesbịcôlập,thếnhưngvẫncònquyếttâmphụchậncuộcxâmlượcBurgundy.Vàothờiđiểmnày,LouistiếntớiviệckýmộthiệpướcvớiCharles,xóabỏchướngngạikhảdĩcuốicùngtrênconđườngtiếntớicáctổngThụySĩcủaôngta.HiệpướcmớinàysẽgâytứcgiậnchonhữngngườibạnThụySĩcủaông,nhưngLouiscầngìphảiquantâm?Tìnhbạnchẳngcónghĩalýgìđốivớiôngta;ngườiThụySĩsẽchiếnđấuđểbảovệđấtđaicủahọdùcóhoặckhôngcóông.Kiênnhẫnvàrấtrõràngvớicácmụctiêucủamình,Louissửdụngcácđồngminhnhưmộthìnhthứcchiếntranhkhôngđổmáu,nghiềnnátcácđốithủcủaôngbằngcáchkhiếnchonhữngngườikháclàmthaycôngviệccủamình.

Đasốchúngtachỉhiểumộtcáchbảnnăngtầmquantrọngcủacácbạnđồngminh.Vìchúngtathườnghànhđộngtheocảmgiácvàcảmxúchơnlàtheochiếnlược.Tuynhiên,chúngtathườngtạoranhữngmốiliênminhtệhạinhất.Mộtlỗilầmthôngthườnglàchúngtahaynghĩrằngcàngcónhiềuđồngminhthìcàngtốt;nhưngchấtlượngquantrọnghơnlàsốlượng.Cóquánhiềuđồngminhsẽgiatăngcơmaychúngtavướngvàonhữngcuộcchiếntranhcủakẻkhác.Nếuchuyểnsangcựcđoanphíakhác,đôikhichúngtachorằngmộtđồngminhhùngmạnhduynhấtlàtấtcảnhữnggìcầnthiết;nhưngcácnướcđồngminhnhưthếcóxuhướnglấynhữnggìhọmuốntừchúngtavàbỏrơikhichúngtakhôngcònhữudụng,nhưLouisđãbỏrơingườiThụySĩ.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,phụthuộcvàomộtcánhânlàmộtsailầm.Cuốicùng,đôikhichúngtachọnnhữngngườitỏrathânthiệnnhất,nhữngngườimàchúngtanghĩrằngsẽtrungthành.Cáccảmxúccủachúngtadẫnchúngtađichệchhướng.Thấuhiểunhữngđồngminhhoànhảolànhữngđồngminhmangtớichobạncáimàbạnkhôngthểtựmìnhcóđược.Họlànhữngtiềmlựcmàbạnthiếu.Họsẽthựchiệncôngviệcbẩnthỉuchobạnhaygiaotranhtrậnchiếncủabạn.GiốngnhưngườiThụySĩ,họkhôngluônlàkẻrõrànghayhùngmạnhnhất.Hãysángtạovàtìmkiếmđồngminhtừnhữngaimàtớilượtmình,bạncómộtthứgìđóđểđưara,tạomộtmốiliênkếttưlợi.Việcđánhmấtnhữngđồngminhthuậntiệnnhưthếsẽkhônghủydiệtbạnhaykhiếnchobạncảmthấybịphảnbội.Bạnphảixemhọnhưlànhữngcôngcụtạmthời.Khikhôngcòncầnnhữngcôngcụđónữa,khôngcómộttìnhcảmnàomấtmáttrongviệcvứtbỏchúngđi.Cáclựclượngcủamộtđồngminhhùngmạnhcóthểhữuíchvàtốtchonhữngaitrôngcậy

vàohọ…nhưngnguyhiểmchonhữngaitrởnênphụthuộcvàohọ.NiccoloMachiavelli,QuânVương(1513)NHỮNGĐỒNGMINHGIẢTháng11/1966,MurrayBowen,mộtgiáosưtâmthầnhọcởĐạihọcGeorgetownvàlàmộttrongnhữngbácsĩchuyênkhoagiađìnhcónhiềuảnhhưởngnhấttrênthếgiới,đãđốimặtvớimộtcuộckhủnghoảngtronggiađìnhriêngcủaôngởWaverly,Tennessee.Bowenlàngườilớnnhấttrongnămđứacon.GiađìnhôngđãcócôngviệcbuônbánquantrọngởWaverlysuốtnhiềuthếhệ.Ngườiemruộtthứbacủaông,biệtdanhlàJune,đãđiềuhànhviệckinhdoanhmộtthờigian.Liêntiếplàmviệcquásứcvàcảmthấybịđánhgiáthấp,lúcnàyJuneyêucầuđượcchiamộtkhoảnlãicaotrongviệckinhdoanh.Chahọđồngý,nhưngmẹhọlạikhông.Cácthànhviêntronggiađìnhchialàmhaiphe.Tìnhthếkhácăngthẳng.Cùnglúcđó,mộtcáichếttronggiađìnhvợcủaJuneđãkhiếnbàtachánnảntớimứcđiềuđóbắtđầuảnhhưởngtớisứckhỏecủaôngchồng.Mộthiệuứnghìnhsónglanranhữngngườikháctrongnhà,vàcôemgáithứhaicủaBowen,ngườiyếuđuối,bắtđầucónhữngtriệuchứngtâmthần.Dùvậy,Bowenlolắngnhấtchochaông,ngườibịbệnhyếutim.Vớitưcáchmộtbácsĩchuyênkhoagiađình,Bowenđãnghiêncứumộttriệuchứngmàônggọilàmột“đợtsóngkhắckhoải”,trongđómộtsựkiệnngoạibiếncóthểtạonênđủnáođộngcảmxúcđểdẫnđếncáichếtcủangườilớntuổihaydễtổnhạinhấtcủagiađình.Bằngcáchnàođó,Bowenphảitìmracáchxoadịuđợtsóngkhắckhoảinàytrongchínhgiađìnhông.KhókhăncủaBowenlàôngcũngđangtrảiquamộtdạngkhủnghoảngcánhânvànghềnghiệpvàothờiđiểmđó.Mộttrongnhữnglýthuyếtcóảnhhưởnglớnnhấtcủaôngkhẳngđịnhrằngcácthànhviêncủamộtgiađìnhvẫnkhỏemạnhchừngnàohọcóthểphânbiệtbảnthânvớicácanhchịemvàbốmẹ,thiếtlậpđượcnhâncáchcủachínhhọ,cóthểtựquyếtđịnh,trongkhivẫntươngtácvàquanhệmộtcáchchủđộngvớinhữngngườikháctrongnhà.Ôngthấyđólàmộtcôngviệctâmlýkhókhănđốivớibấtcứngườinào.Mộtgiađìnhlàmộtdạngbảnngãnhómvàmộthệthốngcảmxúcđancàivàonhau;đòihỏicầncónhiềunỗlựcvàthựchànhđểthiếtlậpmộtsựtựdoýchínằmngoàihệthốngnày.ThếnhưngBowentinrằngviệcnày,dùcótínhcáchcốtyếuđốivớimọingười,cũngcầnthiếtvềmặtchuyênmônchocácbácsĩtrịliệu.Họkhôngthểgiúpngườikhácmộtcáchđúngđắnnếuhọkhôngthểphânbiệtbảnthânvớigiađìnhmình.Họphảiđưacácvấnđềcánhâncủamìnhvàothựchành.VàthậtsựởđâychínhlàgiáosưBowen,mộtngườiởtuổi50,làmviệcnhiềunămtrênmốiquanhệvớigiađìnhnhưngđãpháthiệnbảnthânmìnhbịhútvàođộnglựcgiađình,thoáihóavềmặtcảmxúc,khôngthểsuynghĩchínhxácmỗilầnôngvềTennesseethămnhà.Điềuđókhiếnôngcảmthấythấtvọngvàchánnảnsâusắc.Ôngquyếtđịnh,đãđếnlúcphảinỗlựcmộtthửnghiệmcánhâncấptiếnvàolầnthămnhàsau.Cuốitháng1/1967,JuneBowennhậnmộtláthưdàitừMurray.Cảhaiđãkhôngviếtthưchonhaumộtquãngthờigian;thậtra,JuneghétanhmìnhvàtránhgặpgỡcánhânvớiMurraytrongsuốtnhiềunăm,vìôngtacảmthấymẹmìnhluônđứngvềphíacủaMurray,dùchínhJunelàngườiđiềuhànhcôngviệckinhdoanh.Trongthư,MurraythuậtlạinhiềucâuchuyệnthêudệtvềJunemàcácthànhviêngiađìnhđãkểlạichoôngnghenhiềunămtrước,vàluôncẩnthậnnóithêmrằngtốthơnMurrayđừngđểchochúem“nhạycảm”củamìnhnghethấychúng.Murraybảoôngđãmệtmỏivớinhữngcâuchuyệnđóvàvềviệcbịbảobancáchthứcđốixửvớingườiem.Ôngnghĩ,tốthơnlàliênlạctrựctiếpvớiJune.Ôngkếtthúcláthư,bảorằngcảhaikhôngcầnphảigặpnhauvàochuyếnthămnhàkếtiếpcủaông,vìôngđãkểchoJunenghemọiđiềumuốnnói.Ôngkýtên:“Anhtraihayxíavàochuyệnngườikháccủaem.”

Càngnghĩtớiláthưnày,Junecànggiận.MurrayđãcốtìnhkhuấylênsựchiarẽgiữaJunevàgiađình.Thếrồi,vàihômsau,ngườiemgáicủacảhaicũngnhậnđượcthưcủaMurray,bảorằngôngđãnghevềnỗiđaubuồncủacôvàđãviếtthưđềnghịJunechămsóccôchotớikhiôngvề.Ôngkýtên:“Anhtrailolắngcủaem.”LáthưnàycũnglàmngườiemgáikhóchịugiốngnhưláthưgửichoJuneđốivớiôngta:côđãmệtmỏivớiviệcmọingườiđốixửvớimìnhnhưvớimộtngườiốmyếu–điềuđóchỉlàmcôcảmthấylolắnghơnthêm.Saumộtthờigianngắn,Murraylạigửithư,lầnnàychomẹmình.Ôngnhắctớimấyláthưđãgửichohaingườikia.Ôngđangcốxoadịucơnkhủnghoảng,ôngbảothế,bằngcáchthuhútmọisựchúývàochínhmình.Ôngviếtrằngôngmuốnchọctứctấtcảcácanhemvàôngcókhảnănglàmhơnthếnữanếucần;nhưng,ôngcảnhbáo,hãykhônngoanđừngchiasẻtintứcvới“kẻthù”,vìthếbàmẹnêngiữkínviệcnày.Ôngkýtên:“Contraichiếnlượccủamẹ”.Chorằngôngđãmấttrí,bàmẹđốtláthư.Tintứcvềmấyláthưnàytruyềnnhanhkhắpgiađình,khuẩylênmộtphảnứngbựcbộibaogồmnhữnglờikếttội,nhữngmốiquanngại,nhữngloâu.Mọingườibịkíchđộngvìchúng,nhưngJunelàtrungtâmcủacơnbão.ÔngđưaláthưcủaMurraychomẹ,bàrấtphiềnlòng.Junehứarằngtronglầnthămnhàsắptớicủangườianh,ôngkhôngchỉkhôngtránhmặtMurraymàcònđươngđầuvớiôngtavàthậtsựchoôngtabiếttay.MurraytớiWaverlyvàođầutháng2.Vàođêmthứhai,trongbuổiăntốiởnhàcôem,Junexuấthiệnvớivợôngta;bốmẹcủahaianhemcũngcómặt.Cuộcgặpgỡkéodàikhoảnghaitiếng,cácthànhviênchínhlàMurray,Junevàbàmẹ.Đólàmộtcuộchọpmặtgiađìnhcayđắng,JunegiậndữđòikiệnMurrayvềcáccâuchuyệnthôlỗcủaôngvàbuộctộibàmẹvềviệcbênhvựcchongườiconyêucủabà.KhiMurrayxácnhậnrằngôngvàmẹthôngđồngvớinhau,rằngôngvàmẹđãmưutínhvớinhautừnhiềunămtrước,bànổigiận,khướctừrằngkhôngbiếtmộtâmmưunàohết,vànóirằngbàsẽkhôngbaogiờnóigìvớiMurraynữa.Junekểcâuchuyệncủaôngtavềngườianhtraigiáosư,Murrayđáprằngđóchỉlàchuyệnvui,nhưngôngbiếtnhữngcâuchuyệnhayhơn.Toànbộcuộctròchuyệntậptrungvàocácvấnđềcánhân,vànhiềucảmxúcbịđènénđãlộra.NhưngvẻmặtcủaMurrayvẫnlãnhđạmmộtcáchlạlùng.Ôngcamđoanrằngôngkhôngđứngvềphíanàocả;khôngaihàilòngvớiđiềuôngnói.

Ngàyhômsau,MurraytớithămnhàcủaJune–vàJune,vìlýdonàođó,tiếpôngrấtvuivẻ.Murraykểthêmnhiềucâuchuyện,kểcảmộtchuyệnôngđãnghevềviệcJuneđãxửtríhoàncảnhtốtnhưthếnàokhixétđếnmọiáplựcmàôngtađanggánhchịu.June,hoàntoànxúcđộng,bắtđầucởimởvớingườianhvềnhữngvấnđềcủaôngta:ôngtathậtsựlolắngvềngườiemgáicủahọ,ôngtanói,dùcóthểlàcôbịchậmpháttriển.Cuốingàyhômấy,MurraytớithămngườiemgáivàkểchocônghenhữnggìJuneđãnóivềcô;côcóthừasứcđểtựchămsócchomình,côđáp,vàđãcóquáđủnhữngquantâmhướngdẫncủagiađình.Thêmnhiềucuộcthămviếngvớicácthànhviênkháccủagiađình.Trongtừngtrườnghợp,khicóngườicốthuậtlạimộtchuyệnđồnhaylôikéoMurrayvềphíahọ,hoặcônglàmchệchhướngnỗlựcđóvớimộtnhậnxéttrunglập,hoặcchuyểnnótớicánhâncóliênquan.HômMurraylênđường,mọingườitớiđểtiễnchânông.Ngườiemgáicóvẻthưtháihơn;ngườibốcũngthế.Tâmtrạngcủacảgiađìnhđãthayđổimộtcáchđángchúý.Mộttuầnsau,mẹcủaMurraygửithưchoông,kếtthúcnhưsau:“Vớimọithăngtrầm,chuyếnvềnhàvừaquacủaconlàđiềutuyệtvờinhất.”GiờđâyJuneđềuđặnviếtthưchoanhtrai.Sựxungđộtvềquyềnkiểmsoátviệckinhdoanhcủagiađìnhđãđượcxoadịuvàgiảiquyết.NhữngchuyếnthămnhàcủaMurraygiờđâytrởthànhđiềumàmọingườiđềumongmỏi,thậmchídùôngvẫngiởnhữngmánhlớicũbằngnhữngcâuchuyện.SaunàyMurrayviếtlạisựkiệnđóvàkếthợpthêmnhữnggìônghọchỏiđượcvàoviệchuấnluyệnchocácbácsĩtrịliệugiađìnhkhác.Ôngxemđólàbướcngoặttrongsựnghiệpcủamình.Diễndịch

ChiếnlượctrongthựcnghiệmmàBowentiếnhànhvớigiađìnhôngkháđơngiản:ôngbiếnviệcbấtkỳthànhviênnàotronggiađìnhmuốnlôikéoôngvềphíahọhoặcdụdỗôngvềvớihọthànhchuyệnbấtkhả.Ôngcũngcốtìnhtạonênmộtcơnbãocảmxúcđểphátanđộnglựcmònmỏicủagiađình,đặcbiệthướngvàoJunevàmẹmình,hailựclytâmcủađộnglựcđó.Ônglàmchocảgiađìnhnhìnsựviệctheomộtcáchthứcmớibằngcáchđưahọvàocuộcđốithoạivềcácvấnđềcánhânhơnlàtránhnéchúng.Ôngcũngcốgiữbìnhthảnvàhợplý,quétsạchmọimongmuốnlàmhàilònghaytránhnécuộcđốiđầu.Vàogiữacuộcthựcnghiệmnày,Bowentrảiquamộtcảmgiácnhẹnhàngkhôngthểtả-mộttrạngtháigầnnhưbaybổng.Lầnđầutiêntrongđời,ôngthấygắnbóvớigiađìnhmàkhôngbịchếngựbởinhữngsứchútcảmxúccủanó.Ôngcóthểđấutranh,cãicọvàgiễucợtmàkhôngbịkéolùitrởlạicơngiậntrẻconhaycốgắngthỏahiệpmộtcáchsailầm.Càngxửtrívớigiađìnhtheocáchnày,mọiviệccàngtrởnêndễdàng.Bowencũngnhậnthấytácđộngcủahànhvicủamìnhlêncácthànhviênkhác.Đầutiên,họkhôngthểtươngtáctheocáchthôngthườngcủahọ:Junekhôngthểtránhmặtông,ngườiemgáiyếuớtkhôngthểchủquanhóamọivấnđềcủagiađình,bàmẹkhôngthểsửdụngôngnhưmộtvậtchốngđỡ.Kếtiếp,họthấyhọbịhútvềphíaông.Việcôngtừchốiđứngvềphíahọkhiếnchoviệccởimởvớiôngdễdànghơn.Độnglựctrìtrệcủagiađìnhvềnhữnglờithêudệt,nhữngmốiliênlạcbímật,vànhữngmốiliênminhgâybựcdọcđãbịphátantrongmộtchuyếnthămnhà.VàtheoBowen,nóvẫnđitheocáchđósuốtquãngđờicònlạicủaông.

Bowenđãchuyểnlýthuyếtvàthựchànhcủaôngrakhỏiphạmvigiađình.Ôngnghĩtớinơilàmviệccủamình,cũngcómộtbảnngãnhómvàhệcảmxúcgiốnggiađìnhlàmôngbịnhiễmđộcmỗikhiởđó:mọingườilôikéoôngvàonhữngnhómđồngminh,chỉtríchcácđồngnghiệpvắngmặt,khiếnôngkhôngthểdửngdưng.Tránhnhữngcuộcđốithoạiđókhônggiảiquyếtđượcchuyệngì;nócónghĩalàôngvẫncònchịutácđộngcủađộnglựcnhóm,chỉkhôngthểgiảiquyếtnó.Việckiênnhẫnlắngnghenhữngchuyệnthêudệtcủamọingườitronglúcaoướchọngưnglạicũnggâythấtvọngtươngđương.Bowenphảicómộthànhđộngnàođóđểphávỡđộnglựcnày–vàôngthấyôngcóthểápdụngnhữngchiếnthuậttươngtựnhưđãdùngvớigiađìnhmình,vớithànhcôngrựcrỡ.Ôngcốtìnhkhuấyđảomọithứtrongkhivẫnnằmngoàinhữngmốiquanhệđồngminh.Và,nhưvớigiađìnhcủamình,ôngnhậnrasứcmạnhtolớnmàsựtựtrịcủaôngmangđếntrongnhóm.

Khôngaicóthểthànhcôngtrongđờimàkhôngcóđồngminh.Tuynhiên,vấnđềlàphảinhậnrasựkhácbiệtgiữacácđồngminhgiảvờvàđồngminhthậtsự.Mộtmốiliênminhgiảđượctạonêntừnhucầucảmxúcnhấtthời.Nóđòihỏibạntừbỏmộtcáigìđócótínhcốtyếutrongbạnvàkhiếnbạnkhôngthểtựquyếtđịnh.Mộtmốiliênminhthậtsựđượchìnhthànhtừnhữnglợiíchchung,mỗibêncungcấpcáimàbênkiakhôngthểtựmìnhcóđược.Nókhôngđòihỏibạnphảihợpnhấtnhâncáchcủariêngbạnvàonhómhaychúýtớinhữngnhucầucảmxúccủanhữngngườikhác.Nóchophépbạntựtrị.Xuyênsuốtcuộcđờimình,bạnsẽtìmthấymìnhtrongnhữngnhómđòihỏiphảihợpnhất,buộcbạnvàomọidạngliênminhgiảđiềukhiểncảmxúccủabạn.Bạnphảitìmmộtconđườngđitớivịtrícủasứcmạnhvàquyềnlực:cóthểtươngtácvàđấutranhvớimọingườitrongkhivẫngiữđượcsựtựtrị.Bạntránhnhữngliênminhgiảmộtcáchkhéoléobằngcáchthựchiệnnhữnghànhđộngkhiêukhíchkhiếnmọingườikhôngthểgiăngbẫybạn.Bạnkhuấytungđộnglựccàngnhiềucàngtốt,hướngvàonhữngkẻgâyrốivànhữngngườikiểmsoát.Khibạnđãđứngvàovịtrínơibạncóthểởlạimộtcáchhợplýtrongnhóm,bạncóthểtỏrathamgiavàomộtliênminhmàkhôngcầnloâurằngcáccảmxúccủamìnhsẽmấtđi.Vàbạnsẽthấyrằngvớitưcáchmộtcánhânđồngthờivừatựtrịvàlàmộtphầncủanhóm,bạnsẽtrởthànhmộttrungtâmcủasựchúý.

Đivàohànhđộngdướilớpvỏgiúpđỡchocáclợiíchcủakẻkhác,chỉnhằmcuốicùngđemlại

nhiềulợiíchchochínhbạn…Đâylàmánhlớivàsựcheđậyhoànhảođểhiệnthựchóacácthamvọngcủabạnvìnhữngthuậnlợimàbạnđưarachỉphụcvụnhưlànhữngmiếngmồiđểtácđộngtớiýchícủakẻkhác.Họnghĩrằngcáclợiíchcủahọđangtăngtrongkhithậtsựhọđangmởlốichocáclợiíchcủabạn.

BaltasarGracian(1601–1658)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNĐểsốngsótvàtiếnlêntrongcuộcsống,chúngtathấymìnhphảithườngxuyênsửdụngngườikhácchomộtmụcđích,mộtnhucầunàođó–đểcónhữngtiềmlựcmàchúngtakhôngthểtựđạtđược,đểđemđếnmộtsựbảovệnàođó,đểbùđắpchomộtkỹnănghaytàinghệmàchúngtakhôngcó.Tuynhiên,trongphạmvimôtảnhữngmốiquanhệnhânloại,từ“sửdụng”cónhữngýnghĩaxấu,vàtrongmọitrườnghợpchúngtaluônmuốnnhữnghànhvicủamìnhcóvẻcaoquýhơnlàthựctế.Chúngtathíchnghĩvềnhữngtươnggiaonàynhưlànhữngquanhệcótínhcáchhỗtrợ,đốitáchaythânhữuhơn.Đâykhôngphảichỉlàvấnđềvềngữnghĩa;đâylànguồngốccủamộtsựlầmlẫnnguyhiểmmàcuốicùngsẽlàmhạibạn.Khibạntìmkiếmmộtđồngminh,bạncómộtnhucầu,mộtlợiíchmàbạnmuốnđượcđápứng.Đâylàmộtvấnđềcótínhchiếnlược,thựchành,màsựthànhcôngcủabạnphụthuộcvào.Nếubạnchophépcáccảmxúcvàngoạidiệnđầuđộcnhữngdạngđồngminhmàbạnđanghìnhthành,bạnsẽnằmtrongmốihiểmnguy.Nghệthuậthìnhthànhcácđồngminhtùythuộcvàokhảnăngphânbiệttìnhbạnvớinhucầucủabạn.Bướcđầutiênlàhiểurằngtấtcảchúngtathườngxuyênsửdụngngườikhácđểgiúpchobảnthântiếnlên.Khôngcógìphảihổthẹntrongviệcnày,khôngcầnphảicócảmgiácphạmtội.Chúngtacũngkhôngnênxemlàbịxúcphạmnếuchúngtanhậnrarằngcóaiđóđangsửdụngchúngta;sửdụngmọingườilàmộtnhucầucủaconngườivàxãhội.Tiếptheo,vớisựthấuhiểunàytrongtâmtrí,bạnphảihọccáchbiếnnhữngđồngminhcầnthiếtnàytrởthànhnhữngđồngminhchiếnlược,đứngcùnghangvớinhữngngườicóthểchobạnđiềugìđómàbạnkhôngthểtựmìnhkiếmđược.Điềunàyđòihỏibạnphảicưỡnglạisựcámdỗđểchocácquyếtđịnhvềnhữngđồngminhbịđiềukhiểnbởicáccảmxúccủabạn,vàbạnphảigạtchúnglạisaulưngkhibướcvàođấutrườngxãhội.Nhữngđồngminhsẽgiúpbạnphầnlớnlànhữngngườicócùngmộtlợiíchchung.Nhữngđồngminhbịđầuđộcbởicảmxúc,hayvớinhữngmốiràngbuộccủasựtrungthànhhaytìnhthânhữuchẳngđemlạigìngoàirắcrối.Hànhđộngmộtcáchchiếnlượcvớicácđồngminhcũngsẽngănbạnkhỏinhữngvướngmắctồitệvốnlàmhạinhiềungười.Cứnghĩrằngcácđồngminhlànhữngmôđánhấpnhôtrênsôngdẫntớimộtmụctiêu.Trongquãngđờimình,bạnsẽthườngxuyênnhảytừmônàysangmôkhácđểđápứngcácnhucầucủamình.Khiđãbăngquadòngsôngđặcbiệtnày,bạnsẽbỏlạichúngsaulưng.Chúngtahãygọisựchuyểnđổithườngxuyênnhưngvẫntiếptụcsửdụngcácđồngminhnàylà“Tròchơiliênminh”.NhiềunguyêntắccơbảntrongTròchơiliênminhbắtnguồntừTrungHoacổđại,baogồmvôsốnướcnhỏliêntụcthayđổi-khiyếu,khimạnh,rồilạiyếutrởlại.Chiếntranhlàmộtcôngviệcnguyhiểm,vìnếumộtnướcxâmlăngmộtnướckhácsẽkhuấyđộngnhiềuhồnghitrongnhữngnướckhácvàcuốicùngthườngpháthiệnranóđãtựđánhmấtchỗđứngcủamình.Đồngthời,mộtnướcvẫngiữlòngtrungthànhvớimộtđồngminhsẽthấymìnhbịlôikéovàomộtcuộcchiếntranhmànókhôngthểthoátrakhỏivàsẽđixuốngdốctrongtiếntrìnhđó.Việchìnhthànhcácđồngminhđúngđắntheomộtsốýnghĩalàmộtnghệthuậtquantrọnghơncảnghệthuậtchiếntranh,vànhữngnhàcầmquyềntinhthôngnghệthuậtnàycóquyềnlựchơncácchỉhuyquânsựnhiều.ChínhnhờthôngquaTròchơiliênminh,nướcTầnđãcóthểdầnmởrộngtrongthờikỳChiếnquốcnguyhiểmtừnăm403–221tr.CN.Tầnkếtđồngminhvớinhữngnướcxavàtấncôngnhữngnướcgần;lânbangmàTầnxâmlấnkhôngthểtìmsựgiúpđỡtừnướckếcậnvìđólàđồngminhcủaTần.NếuTầnđươngđầuvớimộtkẻthùcómộtđồngminhthenchốt,trướctiênnósẽpháhỏngmốiliênminhđó–gieorắcbấtđồng,lantruyềnnhữngtinđồn,dụdỗmộttronghaibênbằngtiềncủa–chotớikhimốiliênminhnàyrạnnứt.RồiTầnsẽxâmlấntrước

hếtmộttronghainướcđó,sauđótớinướckia.Dầndàtừngchút,nóthôntínhcácnướclânbang,vàchotớicuốithếkỷ3tr.CN,nóđãcóthểthốngnhấtTrungHoa–mộtkỳtích.ĐểchơiTròchơiliênminhđúng,ngàynaycũnggiốngnhưởTrungHoacổđại,bạnphảithựctếtốiđa,tưduyđónđầutừxavàgiữchotìnhthếcànglinhhoạtcàngtốt.Đồngminhhômnaycóthểlàkẻthùngàymai.Tìnhcảmkhôngcóchỗtrongbứctranhnày.Nếubạnyếunhưngthôngminh,bạncóthểdầnnhảycócvàomộtvịtrímạnhbằngcáchchuyểntừđồngminhnàysangđồngminhkhác.Cáchtiếpcậnngượclạilàtạoramộtđồngminhthenchốtrồidínhchặtvàonó,coitrọnglòngtinvàmộtquanhệđãthiếtlập.Điềunàycóthểđạthiệuquảtốttrongnhữngthờikỳổnđịnh,nhưngtrongthờikỳbiếnđộngliêntục,màđiềunàythườnghơn,nócóthểtrởthànhtaihọachobạn;nhữngkhácbiệtvềlợiíchsẽnảysinhkhôngthểtránhkhỏi,đồngthờisẽkhógỡrakhỏimộtquanhệđãđượcđầutưquánhiềutìnhcảm.Đểantoànhơnnênbámvàosựthayđổi,giữchokhảnăngchọnlựaluônrộngmởvàkếtđồngminhdựavàonhucầuchứkhôngphảilòngtrungthànhhaynhữnggiátrịchung.TrongthờivàngsoncủaHollywood,cácnữdiễnviênhầunhưlàítquyềnlựcnhấttrongtấtcả.Sựnghiệpngắnngủi;ngaycảmộtngôisaolớncũngcóthểbịthaythếbởimộtngôisaotrẻhơntrongvòngvàinăm.Mộtnữdiễnviênthườngtrungthànhvớimộtxưởngphim,rồitheodõimộtcáchtuyệtvọngkhicácvaidiễncạndần.NữdiễnviênđãđingượctốtnhấtxuhướngđólàJoanCrawford,ngườiđãchơiphiênbảnTròchơiliênminhcủariêngmình.Vídụ,năm1933,bàgặpnhàbiênkịchJosephMankiewicz,khiđólàmộtthanhniênnhútnhátmớikhởiđầumộtsựnghiệpmàvềsaunàytrởnênsángchói.Crawfordnhậnratàinăngcủaôngngaylậptứcvàtìmcáchkếtbạnvớiông,khiếnônghếtsứcngạcnhiên.Ôngtiếptụcviếtchínkịchbảnchobà,kéodàirấtlâusựnghiệpcủabà.Crawfordcũngvevãncácnhàquayphimvànhiếpảnh,họthườnglàmviệcquágiờđểlấyánhsángtốtvàkhiếnchobàtrôngxinhđẹphơn.Bàcũnglàmđiềutươngtựvớimộtnhàsảnxuấtkiểmsoátmộtkịchbảnmàtrongđóbàcómộtvai.Crawfordthườngkếtđồngminhvớinhữngtàinăngmớiđanglên,nhữngngườirấtcoitrọngviệccóquanhệvớingôisaonày.Thếrồibàphávỡmộtcáchlịchthiệphoặcbỏquênmốiquanhệkhinókhôngcònphụcvụchocácnhucầucủabànữa.Bàcũngkhôngtrungthànhvớihãngphim,haythậtralàbấtkỳai–ngoàibảnthânmình.Cáchtiếpcậnvôcảmvớihệthốngđồngminhluônchuyểnđổichophépbàtránhcáibẫymànhiềunữdiễnviênđãlọtvàotronghệthốngđó.Điềucơbảnđểchơitròchơinàylànhậnraaicóthểcólợinhấtchobảnthânvàothờiđiểmđó.Đâykhôngcầnphảilàmộtnhânvậtquyềnthếrõràngnhấttrênsânkhấu,nhânvậtcóvẻnhưcóthểgiúpíchnhiềunhấtchobạn;nhữngđồngminhđápứngcácnhucầuhaynhữngthiếuhụtcụthểthườnglàcólợiíchhơnnhiều.(Cácđồngminhlớngiữahaithếlựclớnnóichunglàítcóhiệuquảnhất).VìvuaLouisXIcómộtquânđộiyếu,ThụySĩ,dùlàmộtdiễnviênthứyếutrênsânkhấuchâuÂu,làđồngminhmàôngcầnđến.Nhậnthấytrướcnhiềunămđiềunày,ôngnuôidưỡngmộtđồngminhsẽlàmkẻthùôngbốirối.Khicònlàmộttrợlýquốchộitrẻnhiềuthamvọng,LyndonJohnsonnhậnraôngthiếumọithứquyềnlựcvàtàinăngđểđưaônglêntớiđỉnh.Ôngtrởthànhmộtngườisửdụngthôngminhtàinăngcủanhữngngườikhác.NhậnratầmquantrọngcủathôngtintrongQuốchội,ôngquyếtđịnhkếtbạnvàđồngminhvớinhữngngườiởnhữngvịtríchủchốt–dùthấphaycao–trongdâychuyềnthôngtin.Ôngđặcbiệtgiỏivớinhữngngườilớntuổithíchthúvớiviệckếtbạncùngmộtchàngthanhniênnăngđộngvàvớivaitròcủamộtngườichađưaralờikhuyênbảo.Dầndà,từmộtthanhniênnghèokhôngcómộtmốiquanhệnàođếntừTexas,Johnsonđãtựnângmìnhlêntớiđỉnh,quahệthốngcácđồngminhthuậnlợi.Trongcáccuộcđuaxeđạp,khôngchạydẫnđầumàchạyngayphíasaungườidẫnđầu–mộtvịtrínúpđượcsứccảncủagió–làmộtchiếnlượcthôngdụng,ngườidẫnđầuphảiđóngióvàtiếtkiệmnănglượngchobạn.Vàophútcuốicùng,bạnbứtphálêndẫnđầu.Đểchonhữngngườikháccảngióchobạnvàlãngphínănglượngcủahọlàđỉnhcaocủasựtiếtkiệmvàchiếnlược.MộttrongnhữngmưumẹohaynhấttrongTròchơiliênminhlàbắtđầubằngcáchtỏvẻnhưgiúpđỡngườikháctrongmộtmụctiêuhaycuộcchiến,chỉđểcuốicùnggiatăngcáclợiíchcủa

chínhmình.Rấtdễtìmnhữngngườikhácnhưthế:họcómộtnhucầuhiểnnhiên,mộtyếuđiểmtạmthờimàbạncóthểgiúphọkhắcphục.Lúcnày,bạnđãđưahọvàodướimộtmốiràngbuộctinhvivớibạn,đểsửdụngtheoýbạn–điềukhiểncáccôngviệccủahọ,chuyểnnănglượngcủahọtheohướngbạnmongmuốn.Nhữngcảmxúcmàbạntạoravớisựđềxuấthaygiúpđỡsẽcheđậymụcđíchvềsaucủabạn.HọasĩSalvadorDaliđặcbiệttinhthôngvớiphiênbảnnàycủatròchơi:nếucóaiđócầntiền,Dalisẽđếncứuviện,tổchứcmộtbuổikhiêuvũtừthiệnhaymộtsựkiệnvậnđộngquyêngópkhác.Cánhânđókhócóthểcưỡnglại:Dalithânthiệnvớihoànggia,cácngôisaoHollywood,nhữngngườicóvaivế.Trongbuổitriểnlãm“ĐêmtrongRừngSiêuthực”ởbãibiểnPebble,Californianăm1941,nhằmcứutrợcáchọasĩđóikhátsốngởchâuÂubịchiếntranhtànphá,Daliyêucầumộtconhươucaocổsống,đủsốcâythôngđểtạoramộtcánhrừnggiả,mộtcáigiườnglớnnhấtthếgiới,mộtchiếcôtôhỏng,vàhàngngànđôigiàysẽphụcvụchocáchọasĩ.Vàocuốitiệclàmộttiệcrượuướpđácóđủloạiquảngcáo,nhưngnhưthườngxảyravớiDali,sốchiluônvượtxasốthu;khôngcònlạixunàochocácnghệsĩchếtđóiởchâuÂu.Vàthậtlạlùng,mọiquảngcáođềutậptrungvàoDali,tăngthêmdanhvọngvàtạochoôngthêmnhiềuđồngminh.MộtbiếnthểkháccủaTròchơiliênminhlàđóngvaingườihòagiải,mộttrungtâmmàquanhnólànhữngthếlựcquantrọngkhác.Trongkhivẫnhoàntoàntựtrị,bạnkhiếnchonhữngngườiquanhbạnchiếnđấucholòngtrungthànhcủabạn.ĐâychínhlàcáchmàHoàngtửKlemensvonMetternich,ngoạitrưởngÁotrongvàsauthờiNapoleon,đãphụchồiquyềnlựcchủyếucủaÁoởchâuÂuvàvaitròchiếnlượccủanóđốivớicácnướcxungquanh.NgaycảtrongthờiNapoleoncaitrị,khiÁođangsuyyếunhấtvàMetternichphảitângbốcPháp,ôngvẫngiữchonướcmìnhthoátkhỏinhữngvướngbậnkéodài.Vídụ,khôngràngbuộcÁovớiPhápbởibấtkỳmốiquanhệliênminhpháplýnào,ôngràngbuộcNapoleonbằngtìnhcảmkhithuxếpchovịhoàngđếkếthônvớicôngnươngÁo.Nắmgiữmọithếlựclớn–Anh,Pháp,Nga–tronglòngbàntay,ônglàmchomọisựviệcxoayquanhÁo,mặcdùbảnthânÁokhôngcònlàmộtthếlựcquânsựlớn.Sựxuấtsắccủabiếnthểnàychỉđơngiảnbằngcáchtạoramộtvịtrítrungtâm,bạncóthểvậndụngmộtnguồnlựclớnlao.Chẳnghạn,bạnđặtmìnhởmộtđiểmthenchốttrongdâychuyềnthôngtin,giúpbạnthâmnhậpvàkiểmsoátđượcnó.Hoặcbạntạoramộtthứgìđómàngườikhácphảiphụthuộcvào,tạochobạnmộtlựcbẩykhôngthểtinnổi.Hoặcbạnđóngvaitròngườihóagiảimàmọingườiđềucầnđếnđểgiảiquyếtmọitranhchấp.Bấtkểđólàgì,bạncóthểduytrìquyềnlựctrongvịtrítrungtâmnàychỉbằngcáchgiữchobảnthânkhôngvướngmắcvàbịlôikéo.Giâyphútmàbạnthamgiavàomộtmốiliênminhkéodài,quyềnlựccủabạnđãsuygiảmtrầmtrọng.MộtthànhtốchủyếucủaTròchơiliênminhlàkhảnăngthaotúng,thậmchítiêudiệtliênminhcủanhữngkẻkhác,gieochiarẽtrongcácđốithủđểhọtựđấuđávớinhau.Việcphávỡcácliênminhcủakẻthùcũngtốtngangvớiviệckiếmđồngminhchomình.KhiHérnanCortésđổbộvàoMexiconăm1519,ôngđốiđầuvớihàngvạnngườiAztecchỉvới500người.BiếtrằngcónhiềubộlạcnhỏthùghétđếquốcAztechùngmạnh,ôngdầndầnlôikéohọtừbỏmốiliênminhvớiAztec.Vídụ,bằngcáchtrútđầytaimộttùtrưởngbằngnhữngcâuchuyệnkinhkhủngvềcáckếhoạchcủahoàngđếAztec,ôngcóthểdụchongườiđóbắtgiữcácsứthầnAztecvàochuyếnthămlầnsaucủahọ.Dĩnhiênđiềuđólàmchovịhoàngđếnổicáu,lúcnàybộlạcđóbịcôlậpvànằmtrongvòngnguyhiểm–vàsẽcầukhẩnCortésbảovệ.CứthếCortéstiếptụcvớiâmbảnnàycủaTròchơiliênminh,chotớilúcmọiđồngminhcủaAztectrởthànhcủaông.Tiêuđiểmcủabạnởđâylàkhuấylênsựngờvực.Làmchomộtthànhviênnghingờthànhviênkhác,lantruyềnnhữngtinđồn,đặtnghivấnvềđộngcơcủamọingười,thânthiệnvớimộtđồngminhđểlàmđồngminhkhácghentức.Chiavàtrị.Theocáchnàybạnsẽtạonênmộtđợttriềucảmxúc,trướchếttấncôngvàophíanày,rồitớiphíakia,chotớikhimốiliênminhtanrã.Lúcnàynhữngcựuthànhviêncủaliênminhđódễbịtổnhại.Thôngquamưumẹohoặclờimờigọithậtsự,khiếnhọquaysangphíabạnđểtìmsựbảovệ.Khiđốiđầuvớimộtkẻthùbaogồmnhữngđồngminh,bấtkểnótolớnhoặckhóchốngcựđếnthếnào,đừngesợ.NhưNapoleonđãnói:“Hãychotanhữngliênminhđểchiếnđấu.”Nóichung,trongchiếntranhnhữngnướcđồngminhcónhữngtrụctrặcvềchỉhuyvàkiểmsoát.

Loạiquyềnlãnhđạotệhạinhấtlàquyềnlãnhđạophântán;bịbuộcphảitranhcãiđểđiđếnsựnhấttrítrướckhihọhànhđộng,cácđồngminhnóichungthườngdiđộngchậmnhưsên.Khiđánhnhauvớinhữngnhómđồngminhlớn,nhưthườnglệ,Napoleonluôntấncôngtrướchếtvàochỗliênkếtyếu,thànhviênthứyếu.Sựsụpđổởđâycóthểlàmchotoànthểcơcấucủakhốiđồngminhtanrã.Ôngcũngthườngtìmchiếnthắngnhanhchóngtrongchiếntrận,ngaycảmộttrậnnhỏ,vìkhôngcómộtlựclượngnàodễmấttinhthầndomộtthấtbạihơnlàmộtlựclượngđồngminh.Cuốicùng,tấtnhiênbạnsẽbịtấncôngvìchơiTròchơiliênminh.Mọingườisẽbuộctộibạnlàkẻvôtráchnhiệm,vôđạođức,phảnphúc.Hãyghinhớ:bảnthânnhữngcuộctấncôngnàycũngcótínhchiếnlược.Chúnglàmộtphầncủamộtcuộctấncôngđạođức(xemchương25).Đểtăngcườnglợiíchriêngcủamình,nhữngkẻtốcáobạnđangcốgắnglàmchobạncảmthấytộilỗihaytrôngcóvẻxấuxa.Đừngđểchohọđạtđượcmụcđích.Mốinguycơthậtsựlàtaitiếngcủabạncuốicùngsẽngănmọingườikếtđồngminhvớibạn–nhưngsựtưlợivẫnthốngtrịthếgiới.Nếutrongquákhứ,mọingườithấybạncólợichohọ,vàcókhảnănglàmtươngtựnhưthếtronghiệntại,bạnsẽcónhữngngườithíchhợpvànhữngbạncùngchơi.Ngoàira,bạnvẫntrungthànhvàphóngkhoáng,miễnlàcónhữngnhucầuchung.Vàkhibạnchứngtỏrằngbạnkhôngthểbịlôikéobằngsựcámdỗgiảtạocủalòngtrungthànhhaytìnhthânhữuvĩnhviễn,bạnsẽthậtsựpháthiệnrarằngmìnhđượcđốixửmộtcáchkínhtrọng.Nhiềungườisẽbịthuhúttớicáchchơithựctếvàsinhđộngcủabạn.

Hìnhảnh:Nhữngmôđátrênmặtnước,dòngnướcchảynhanhvànguyhiểm,nhưngbạnphảibăngquanóởmộtđiểmnàođó.Kialànhữngmôđánằmlungtungcóthểđưabạnsangbờđốidiện.Nếubạnđungđưaquálâutrênmộtmôđá,bạnsẽmấtthăngbằng.Nếubạnđiquánhanhhaybỏquamộtmôđá,bạnsẽbịtrượtchân.Thayvìthế,bạnphảinhảymộtcáchnhẹnhàngtừmônàysangmôkếtiếpvàkhôngbaogiờngoảnhlại.

Tưliệu:Hãycảnhgiácvớinhữngđồngminhtìnhcảm,nơimàýthứcvềnhữnghànhvitốtđẹplàsựbùđắpduynhấtchonhữnghysinhcaothượng.

OttovonBismarck(1815–1898)

HOÁNVỊNếubạnchơiTròchơiliênminh,nhữngngườiquanhbạncũngthế,vàbạnkhôngthểxemhànhvicủahọlàxúcphạmtớimình–bạnphảigiaoduvớihọ.Nhưngcómộtsốdạngmàvớihọbấtkỳkiểuliênminhnàocũnggâytổnhạichobạn.Thườnglàbạncóthểnhậnrahọthôngquasựnônnóngtheođuổibạnmộtcáchtháiquá:họsẽcóđộngtháiđầutiêntrước,cốlàmbạnmùquángvớinhữngđềxuấtđầycámdỗvànhữnghứahẹnlấplánh.Đểtựbảovệmìnhkhỏiviệcbịsửdụngtheomộtcáchthứctiêucực,hãyluônnhìntớinhữnglợiíchxácthựcmàbạnsẽcóđượctừsựliênminhnày.Nếulợiíchcóvẻmơhồhaykhónhậnra,hãycânnhắcnhiềulầnvềviệcgianhậpliênminh.Hãynhìntớiquákhứcủanhữngđồngminhkhảdĩcủamìnhđểtìmranhữngdấuhiệucủalòngthamhaycủaviệcsửdụngngườikhácmàkhôngđáptrảlại.Hãycảnhgiácvớinhữngngườidẻomồm,cónhữngtínhcáchrõrànglàđángyêu,vàhaynóivềtìnhbạn,lòngtrungthành,sựvôtư:rấtthườngđólànhữngnghệsĩlừabịpđangcốsănlùngcáccảmxúccủabạn.Hãyđểmắttớinhữnglợiíchliênquantớicảhaibên,vàđừngbaogiờxaolãngkhỏichúng.

28

TRAOCHOĐỊCHTHỦĐỦDÂYTHỪNGĐỂHỌTỰTREOCỔCHIẾNLƯỢCGIÀNHLỢITHẾ

Nhữngnguycơlớnnhấtcủacuộcđờithườngđếnkhôngphảitừnhữngkẻthùbênngoàimàtừnhữngkẻđượcxemlàđồngnghiệphaybạnbècủachúngta,nhữngkẻgiảvờhànhđộngvìmụctiêuchungtrongkhimưumôngầmpháhoạivàlấycắpnhữngýtưởngcủachúngtacholợiíchcủahọ.Mặcdùởnơimàbạnphụcvụ,bạnphảiduytrìvẻngoàitôntrọngvàlịchsự,bạncũngphảihọccáchđánhbạinhữngngườinày.Hànhđộngđểgieorắcnhữngnghingờvàsựkhôngtintưởngđốivớinhữngđốithủnày,khiếnchohọphảisuynghĩkhánhiềuvàhànhđộngmộtcáchphòngthủ.Dụhọbằngnhữngtháchthứctinhviđiguốctrongbụnghọ,khiếnchohọcóphảnứngquámức,hoangmangphạmphảisailầm.Thắnglợimàbạntheođuổilàcôlậpđượchọ.Khiếnchohọtựtreocổmìnhthôngquaxuhướngtựhủydiệtcủahọ,cònbạnvẫntrongsạchvàchẳngcógìđểchêtrách.

NGHỆTHUẬTGIÀNHLỢITHẾ

Xuyênsuốtcuộcđời,bạnsẽpháthiệnramìnhđangchiếnđấutrênhaimặttrận.Thứnhấtlàmặttrậnbênngoài,nhữngkẻthùkhôngthểtránhkhỏicủabạn–nhưngthứhai,ítrõrànghơn,làmặttrậnbêntrong,nhữngđồngnghiệpvànhữngthànhviêncùngbanbệvớibạn,nhiềungườitrongsốhọsẽâmmưuchốnglạibạn,thựchiệncôngviệcriêngcủahọvớiphítổncủabạn.Điềutệhạinhấtlàbạnthườngphảichiếnđấuởcảhaimặttrậncùngmộtlúc,đốimặtvớinhữngkẻthùbênngoàitrongkhivẫnphảilàmviệcđểđảmbảoantoànchovịtrítrongnộibộcủamình,mộtcuộcđấutranhmỏimònlàmkiệtsức.

Giảipháplàkhôngnênlàmngơvấnđềnộibộ(bạnsẽcómộtcuộcđờingắnngủinếulàmnhưthế)hayxửtrínóvớimộtcáchthứccótínhtrựctiếpvàtruyềnthống,bằngcáchthanphiền,hànhđộngmộtcáchhunghăng,hayhìnhthànhnhữngliênminhphòngthủ.

Ghinhớ:chiếntranhnộibộvềbảnchấtlàphitruyềnthống.Bởitheolýthuyết,nhữngngườiởcùngmộtphíathườnglàmhếtkhảnăngđểduytrìvẻngoàilànhữngđồngđộiđanglàmviệcvìsựtốtđẹphơn,thanphiềnvềhọhaytấncônghọsẽchỉkhiếnbạncóvẻxấuxavàtựcôlậpbạn.Thếnhưngđồngthờibạncóthểmongđợinhữngdạngngườiđầythamvọngnàyđanghoạtđộngmộtcáchlénlútvàgiántiếp.Dễmếnvàhợptácởbềngoài,nhưngđằngsausânkhấuhọđầymánhlớivàgianxảo.

Bạncầnthựchiệnmộthìnhthứcchiếntranhphùhợpvớinhữngtrậnchiếnmờảonhưngnguyhiểm,xảyrahàngngàynày.Vàchiếnlượcphitruyềnthốnghữuhiệunhấttrongvũđàinàylànghệthuậtgiànhlợithế.Đượcpháttriểnbởinhữngquanlạihiểubiếtnhấttronglịchsử,nódựavàohaitiềnđềđơngiản:thứnhất,cácđốithủcủabạnđangnuôidưỡngnhữnghạtgiốngcủasựtựhủydiệtchínhhọ;vàthứhai,mộtđốithủbẩmsinhcótínhcách

phòngthủvàthấpkém,dùkhéoléođếnmứcnào,sẽcóxuhướnghànhđộngmộtcáchphòngthủvàthấpkém,tựgâyhạichomình.

Tínhcáchcủamọingườithườnghìnhthànhquanhnhữngyếuđiểm,nhữngkhuyếtđiểmtrongcátính,nhữngcảmxúckhôngthểkiểmsoát.Nhữngngườicảmthấynghèonàn,haynhữngngườicómặccảmtựtôn,hayesợsựhỗnloạn,haymongmuốntrậttựmộtcáchtuyệtvọng,sẽpháttriểnmộtcátính–mộtchiếcmặtnạxãhội–đểcheđậynhữngkhuyếtđiểmcủamìnhvàđểcóthểtỏratựtin,vuivẻ,cótráchnhiệmvớithếgiớibênngoài.Nhưngchiếcmặtnạcũnggiốngnhưmộtmiếngbăngcánhâncheđậymộtvếtthương:nhầmchạmvàonó,nósẽđauđớn.Nhữngphảnứngcủanạnnhâncủabạnbắtđầuvượtkhỏisựkiểmsoát:họthanvan,hànhđộngmộtcáchphòngthủvàảotưởng,hoặcđểlộrasựngạomạnmàhọcốchegiấu.Trongkhoảnhkhắcnàođóchiếcmặtnạsẽrơixuống.

Khibạnnhìnthấymìnhcónhữngđồngsựcóthểtỏranguyhiểm–haythậtsựđãâmmưuđiềugìđó–bạnphảicốgắngtrướchếtthuthậptintứcvềhọ.Nhìnvàohànhvihàngngày,nhữnghànhđộngquákhứ,nhữngsailầmcủahọ,đểtìmranhữngdấuhiệucủacácvếtnhơcủahọ.Vớihiểubiếtnàytrongtay,bạnđãsẵnsàngchotròchơigiànhlợithế.

Bắtđầubằngcáchthựchiệnviệcgìđóđểchọcvàovếtthương,tạosựnghingờ,khôngantâmvàlolắng.Đócóthểlàmộtnhậnxéttạichỗhaymộtđiềugìđómànạnnhâncủabạnxemnhưlàmộtsựtháchthứcđốivớivịtrícủahọtrongcơquan.Mụctiêucủabạndùvậykhôngphảilàtháchthứchọmộtcáchcôngkhai,màlàđiguốcvàobụnghọ:họcảmthấybịtấncôngnhưngkhôngchắclàvìsaohaynhưthếnào.Kếtquảlàmộtcảmgiácmơhồ,khóchịu.Mộtcảmgiácyếuthếsẽnảysinh.

Rồibạntiếptụcvớinhữnghànhđộngthứhainuôidưỡngsựnghingờcủahọ.Thườnglúcnàytốtnhấtlàhànhđộngmộtcáchngấmngầm,đểmọingười,phươngtiệntruyềnthônghaynhữngtinđồnđơngiảnlàmthaychobạn.Tròchơikếtthúcxemchừngkháđơngiản:đãtạonênsựtựngờvựckhánhiềuđểgợinênmộtphảnứng,bạnluilạivàđểmụctiêutựhủydiệt.Bạnphảitránhsựcámdỗđểtỏrahảhêhaygiángmộtđòncuốicùng;thựcra,ởthờiđiểmnày,tốtnhấtlàhànhđộngmộtcáchthânthiện,thậmchícònđềxuấtmộtsựhỗtrợhaylờikhuyênkhôngđángtincậy.Phảnứngcủamụctiêulúcnàysẽlàmộtphảnứngtháiquá.Hoặchọnguyềnrủa,hoangmangphạmsailầm,hoặctựbộclộbảnthânquánhiều,hoặcsẽtrởnênphòngthủmộtcáchcựcđoanvàcốhếtsứclàmhàilòngnhữngngườikhác,làmmọiviệchiểnnhiênlàđểđảmbảoantoànchovịtrívàkhẳngđịnhlòngtựtrọngcủahọ.Nhữngngườiphòngthủvôtìnhđãđẩymọingườitránhxahọ.

Ởthờiđiểmnàyhànhđộngcôngkhaicủabạn,đặcbiệtnếuđólàchỉlàmộtsựgâyhấntinhvi,sẽbịlãngquên.Điềulộrõralàsựphảnứngtháiquávàsựbẽmặtcủađốithủ.Đôitaybạnvẫnsạchsẽ,thanhdanhcủabạnvẫncònnguyênvẹn.Sựmấtvịtrícủahọlàđiềubạnđạtđược;bạnlàngườithắngthế,cònhọlàkẻthuacuộc.Nếubạntrựctiếptấncônghọ,lợithếcủabạnchỉcótínhchấttạmthờihaykhôngtồntại;thựctế,vịtríchínhtrịcủabạnsẽbấpbênh:cácđịchthủthảmbại,gánhchịuđauthươngcủabạnsẽcóđượccảmthôngnhưlànạnnhâncủabạn,vàsựchúýsẽtậptrungvàotráchnhiệmcủabạnđốivớisựsuysụpcủahọ.Thayvìthế,phảiđểchohọtựngãvàothanhgươmcủahọ.Bạncóthểrataygiúphọchútít,nhưngchỉởmứcđộcóthểcótrongmắtcủahọ,vàtấtnhiênlàtrongmắtcủamọingườikhác,họchỉnêntựtráchmình.Điềunàysẽkhiếnchothấtbạicủahọthêmcayđắngvàcótácdụngchobạngấpđôi.

Chiếnthắngmàkhôngđểkẻthùbiếtđượcsựviệcxảyranhưthếnàohoặcbạnđãlàmgìlàđỉnhcaocủathựchiệnchiếntranhphitruyềnthống.Hãylàmchủnghệthuậtnày,bạnsẽkhôngchỉthấyviệcchiếnđấutrênhaimặttrậncùnglúcdễdànghơn,màconđườngđếnnhữngvịtrícaohơncủabạncũngsẽêmxuôihơnnhiều.Đừngbaogiờcanthiệpvàomộtkẻthùđangtrêntiếntrìnhtựsát.

NapoleonBonaparte(1769–1821)CÁCVÍDỤLỊCHSỬ1.JohnA.McClernand(1812–1900)đốkỵtheodõingườibạnvàlàđồngnghiệpcủaông,luậtsưAbrahamLincoln,vươntớichứctổngthống.BảnthânMcClernand,mộtluậtsưvànghịviênquốchộiởSpringfield,bangIllinois,cũngđãcóthamvọngđó.KhônglâusaukhiNộichiếnbùngnổvàonăm1861,ôngtừnhiệmchứcnghịviênđểnhậnmộtcôngvụvớitưcáchlàchuẩntướngtrongquânđộimiềnBắc.Ôngkhôngcókinhnghiệmquânsự,nhưngLiênbangcầnbấtkỳaicókhảnănglãnhđạo,vànếuôngchứngtỏđượcmìnhtrongchiếntrận,ôngsẽthăngtiếnnhanh.Ôngxemchứcvụquânđộinàynhưlàconđườngđểtiếntớichứcvụtổngthống.ChứcvụđầutiêncủaMcClernandlàchỉhuymộtlữđoànởMissouridướiquyềntổngchỉhuycủaTướngUlyssesS.Grant.Trongvòngmộtnăm,ôngđượcthăngcấpthiếutướng,vẫncòndướiGrant.NhưngđiềunàychưađủđốivớiMcClernand,kẻcầnmộtvũđàichotàinăngcủamình,mộtchiếndịchđểđiềuhànhvàtạouytín.GrantđãnóivớiôngvềkếhoạchcủamìnhtrongviệcđánhchiếmpháođàicủaphemiềnNamởVicksburg,trênbờsôngMississippi.ViệcVicksburgthấtthủ,theoGrant,cóthểlàbướcngoặtcủacuộcchiến.McClernandquyếtđịnhsẽbiếnviệctiếnquânvềVicksburgthànhýtưởngcủachínhôngvàsửdụngnónhưmộtsứcbậtchosựnghiệpcủamình.

Làmthếnàođểgiànhlợithế–Làmthếnàođểlàmchomộtngườikháccảmthấyđãcóđiềugìđósailầm,tuychỉnhẹnhàng.Conngườicủacuộcsốngkhôngbaogiờgiởtròđểuvớichínhmình,nhưngthậtđơngiảnvàchắcchắn,thườnglàanhtacóthểlàmchomộtngườikháccảmthấybịchơiđểu,quamộtthờigiandài.Thuậtgiànhlợithếhoànhảo,StephenPotter,1950

Tháng9/1862,khilênWashington,McClernandghéthămTổngthốngLincoln.Ôngđã“mệtmỏivớinhữngbộóctrangtrí”trongquânđộicủaGrant,ôngbảo;ôngđãchứngtỏmìnhtrongchiếntrậnvàlàmộtchiếnlượcgiatàigiỏihơnGrant,ngườikháthíchrượuwhisky.McClernandđềnghịtrởlạiIllinois,nơiôngđượcnhiềungườibiếtđếnvàcóthểtuyểnmộmộtlựclượnglớn.RồiôngsẽtheosôngMississippivềphíanamtớiVicksburgđểđánhchiếmpháođài.VicksburgđãđượcbànđếntrongbanthammưucủaGrant,nhưngLincolnkhôngchắcchắnrằngvịtướngcóthểchỉhuycuộctấncôngtáobạocầnthiếtnày.ÔngđưaMcClernandtớigặpThưkýBộChiếntranhEdwinStanton,mộtcựuluậtsưkhác.Ôngnàyđộnglòngtrắcẩnvớihaingườikháchvềnhữngkhókhăncủaviệcxửlýcácvấnđềquânsự,lắngnghevàthíchkếhoạchcủaMcClernand.Tháng10nămấy,ngườicựunghịviênrờiWashingtonvớinhữngchỉthịbímật,chuẩnycuộchànhquântớiVicksburgcủaông.Cácchỉthịnàykhámơhồ,vàGrantkhôngđượcthôngbáovềchúng,nhưngMcClernandsẽlàmđiềutốtnhất.

McClernandnhanhchóngtuyểnmộđượcnhiềuquânhơncảsốôngđãhứavớiLincoln.ÔngđiềusốtânbinhtớiMemphis,Tennessee,nơikhônglâusauôngsẽtớicùnghọđểtiếnvềVicksburg.NhưngkhiôngtớiMemphis,vàocuốitháng12/1862,hàngngànngườiôngđãtuyểnmộkhôngcóởđó.MộtbứcđiệntíntừGrant–tớitừ10ngàytrướcvàđangchờôngởMemphis–thôngbáovớiôngrằngviêntướngđangdựtínhtấncôngVicksburg.NếuMcClernandtớikịp,ôngsẽchỉhuycuộctấncông;nếukhông,quâncủaôngsẽdoTướngWilliamTecumsehShermanchỉhuy.McClernandtímmặt.Rõrànghoàncảnhđãđượcbốtríđểkhiếnôngkhôngthểtớikịplúcđểchỉhuysốquândoôngtuyểnmộ;Granthẳnđãpháthiệnrakếhoạchcủaông.Bứcđiệntínnhãnhặncủaviêntướngcheđậycácýđồđãbiếntoànbộsựvụthànhmộtsựbựcdọcgấpđôi.Đượcthôi,McClernandsẽchoôngtathấy;ôngsẽnhanhchóngxuôidòngsông,đuổikịpSherman,nắmlấychiếndịchvàlàmchoGrantbẽmặtvớiviệctạođượcuytínvàdanhdựkhichiếmxongVicksburg.McClernandđãđuổikịpSherman,vàongày2/2/1863,vàngaylậptứcyêucầuquyềnchỉhuyquânđội.ÔngcốgắngtỏradễmếnvớiSherman,ngườimàôngbiếtđãđưarakếhoạchtấn

côngcácđơnvịtiềnđồnnằmquanhVicksburgđểlàmdịubớtviệctiếpcậnpháođài.ÝtưởngnàythậtthuậnlợichoMcClernand:ôngsẽchỉhuycáccuộctấncôngđó,thắngnhữngtrậnđánhmàkhôngcócáitêncủaGrantnằmtrêntêncủaông,tạochomìnhmộtsựphôtrươngthanhthế,vàbiếnviệcôngchỉhuychiếndịchVicksburgthànhmộtviệcđãrồi.ÔnglàmytheokếhoạchcủaSherman,vàchiếndịchlàmộtthànhcông.Ởthờiđiểmthắnglợinày,McClernandnhậnđượcmộtbứcđiệntíntừGrant:ôngphảitạmdừngcáccuộchànhquânvàchờmộtcuộchọpvớivịtướng.ĐãđếnlúcMcClernandtungquânátchủbàicủamình,vịtổngthống;ôngviếtchoLincoln,yêucầuthêmnhữngchỉthịcụthểhơn,vànhấtlàmộtlệnhđộclập,nhưngôngkhôngnhậnđượchồiâm.LúcnàynhữngnghivấnmơhồbắtđầuhànhhạtâmtríMcClernand.Shermanvàcácsĩquankhácvẫncóvẻbìnhthản;theocáchnàođó,ôngđãđánhgiásaivềhọ.CólẽhọđãthôngđồngvềGrantđểtốngcổông.ÍtlâusauGrantxuấthiệntrênvũđàivớikếhoạchchitiếtchomộtchiếndịchtấncôngVicksburgdướiquyềnchỉhuycủachínhông.McClernandsẽchỉhuymộtđạoquân,tuynhiên,chỉđóngtrúởtiềnđồnHelena,Arkansasxaxôi.Grantcốtìnhđốixửvớiôngmộtcáchnhãnhặn,nhưngtấtcảmọichuyệncộnglạitạothànhmộtthấtbạiônhục.LúcnàyMcClernandbùngnổ,viếthếtthưnàyđếnthưkhácchoLincolnvàStantonđểnhắchọvềmốiquanhệtốttrướcđâyvàsựhỗtrợhọđãtừngđemđếnchoông,vàthanphiềnmộtcáchcayđắngvềGrant.Saunhiềungàygiậndữvàmiệtmàiviếtthư,cuốicùngMcClernandnhậnđượcmộthồiâmtừLincoln–vàvớisựkinhngạcvàmấttinhthầncủaông–cáchnàođóvịtổngthốngđãquaylạichốngông.Đãcóquánhiềunhữngcãicọnộibộgiữacácviêntướngcủaông,tổngthốngviết;vìlýtưởngcủaLiênbang,McClernandnênchấpnhậnlàmthuộccấpcủaGrant.

McClernandcảmthấyêchề.Ôngkhôngthểhiểuđượcmìnhđãlàmđiềugìsaihaymọithứđãđichệchhướngrasao.Cayđắngvàchánnản,ôngtiếptụcphụcvụdướiquyềnGrantnhưngthắcmắcvềkhảnăngcủavịtướngnàyvớibấtkỳaichịulắngnghe,kểcảcácnhàbáo.Cuốicùng,vàotháng6/1863,saukhicóquáđủnhữngbàibáotiêucựcđãđượcấnhành,Grantsathảiông.SựnghiệpquânsựcủaMcClernandđãchấmdứt,vàgiấcmộngcánhânhuyhoàngcủaôngcũngtheocùngvớinó.

Diễndịch

NgaytừlúcgặpMcClernand,TướngGrantbiếtôngđãnắmtrongtaymộtkẻgâyrắcrối,McClernandlàdạngngườichỉnghĩtớisựnghiệpcánhâncủamình–kẻđánhcắpnhữngýtưởngcủangườikhácvàmưumôsaulưnghọchỉvìvinhquangcánhân.NhưngGrantphảithậntrọng;McClernandđượccôngchúngưathích,mộtnhânvậtdễthương.VìthếkhiGrantnhậnraMcClernandđangcốđánhbạiôngởVicksburg,ôngkhônghềđốiđầuvớiôngtahayphiềntrách.Thayvìthếônghànhđộng.

BiếtbảntínhcủaMcClernandrấtnhạycảm,Grantthấytươngđốidễdàngnhấnvàoyếuhuyệtcủaôngta.Bằngcáchtướclấynhữngbinhlínhôngtatuyểnmộ(dùsaocũngđãđượcbàntớitrongbanthammưucủaông)trongkhicốtìnhvờcheđậynhữngýđồtrongbứcđiệntín,ôngđẩyMcClernandvàomộtphảnứngkhinhsuấtcóvẻnhưsựbấttuânthượnglệnhđốivớinhữngsĩquankhácvàlàmrõôngtađãđixatớimứcnàotrongviệcsửdụngchiếntranhchocácmụcđíchcánhân.KhiMcClernandvộivãtớilấylạicácquâncủamìnhtừSherman,Grantđứngngoàicuộc.Ôngbiếtrằngmộtconngườiphùphiếmvàhiểmđộcnhưthếsẽlàmchocácanhemsĩquancủaôngtatứctớiđiênngười;chắcchắnhọsẽthanphiềnvềôngtavớiGrant.Vớitưcáchmộtsĩquanphụtrách,Grantsẽphảichuyểnnhữnglờithanphiềnlêncấptrên,rõrànglàkhônghềcónhữngcảmgiáccánhân.ĐốixửvớiMcClernandmộtcáchlịchsựtronglúcgiántiếpchiếubíôngta,cuốicùngGrantđãkhiếnôngtaphảnứngquámứctheomộtcáchtệhạinhất,vớinhữngláthưgửichoLincolnvàStanton.GrantbiếtrằngLincolnđãmệtmỏivìnhữngcãicọtronghàngngũsĩquancao

cấpLiênbang.TrongkhiôngtacóthểnhìnthấyGrantlặnglẽlàmviệcđểhoànthiệncáckếhoạchcủamình,McClernandđanghànhđộngmộtcáchnhỏmọnvànémranhữnglờigiậndỗi.Sựkhácbiệtgiữahaingườiđãquárõràng.Vớithắnglợitrongtrậnchiếnnày,Grantlặplạilầnnữa,khiếnchoMcClernandtựtreocổmìnhbằngnhữnglờithanvanthiếukhônngoancủaôngtavớigiớibáochí.

BạnsẽthườnggặpphảinhữngMcClernandtrongcáctrậnchiếnhàngngàycủamình–nhữngngườingoàimặtdễthươngnhưngtrongbụngthìgianxảo.Khôngnêntrựctiếpđốiđầuvớihọ;họxuấtsắctrongtròchơichínhtrị.Nhưngmộtchiếndịchgiànhlợithếtinhvisẽhữuhiệumộtcáchdiệukỳ.Mụctiêucủabạnlàkhiếnchonhữngđịchthủnàybộclộnhữngthamvọngvàtínhíchkỷcủahọra.Cáchthựchiệnđiềunàylàkhêugợisựthiếutựtinmạnhmẽnhưngngấmngầmcủahọ–khiếnchohọlolắngrằngmọingườikhôngthíchhọ,rằngvịtrícủahọkhôngvữngchắc,rằngconđườngtớiđỉnhcủahọkhôngrõràng.Cólẽ,giốngnhưGrant,bạncóthểhànhđộngđểcảntrởkếhoạchcủahọtheomộtcáchnàođótronglúcgiấumìnhsaumộtlớpvỏnhãnhặn.Bạnđanglàmchohọcảmthấyởthếphòngthủvàkhôngđượctôntrọng.Mọicảmxúcđentối,xấuxahọcốhếtsứccheđậysẽtràoratrênbờmặt;họsẽcóxuhướngmắngchửi,hànhđộngquálố.Hãyhànhđộngđểkhiếnchohọtrởnêncảmtínhvàđánhmấtsựbìnhthảnquenthuộc.Càngbộclộbảnthân,họcàngtrởnênxacáchvớinhữngngườikhác,vàsựcôlậpsẽlàsựtậnsố.2.ViệnHànlâmPháp,doHồngyRichelieusánglậpnăm1635,làmộtthểchếcaocấpđểtuyểnchọnra40vịhọcgiảhàngđầucủaPháp,côngviệccủahọlàgiámthịsựtrongsángcủatiếngPháp.Tậpquántrongnhữngnămđầucủaviệnlàkhicómộtghếbịtrống,nhữngthànhviênsẽkiếnnghịđểbổsung,nhưngtrongtrườnghợpmộtghếtrốngvàonăm1694,VuaLouisXIVđãquyếtđịnhchốnglạinghithứcvàđềcửviêngiámmụcởNoyon.SựđềcửcủaLouistấtnhiênlàcólýdo.Vịgiámmụclàmộtngườihọccaohiểurộng,đượckínhtrọng,mộtdiễngiảxuấtsắcvàmộttácgiảtàiba.Tuynhiên,vịgiámmụccòncómộtphẩmchấtkhác:mộtýthứctađâykhôngthểtinnổi.Louisthíchthúvìsựthiếusótnày,nhưngđasốtriềuthầnthấyđóhoàntoànlàđiềukhôngthểchịuđược:vịgiámmụccómộtcáchlàmchohầuhếtmọingườicảmthấythấpkémhơnôngvềlòngmộđạo,uyênbác,phảhệgiađình–bấtkỳthứgìhọcó.Chẳnghạn,dođẳngcấpcủamình,vịgiámmụcđượcbanđặcquyềnhiếmhoilàcóthểngồitrênxengựatớingaycổngtrướccủahoàngcung,trongkhimọingườikhácphảibướcxuốngvàđibộquacổngravàoởlốigiànhchoxengựa.Mộtlần,tổnggiámmụcParisđangđibộdọctheolốivàothìxecủavịgiámmụctớigầnông.Vịtổnggiámmụcchorằngôngtasẽxuốngxevàcùngđibộvớiôngvàohoàngcung.ThếnhưngNoyonchoxechạychậmlạivàtiếptụctớicổngtrước,chìacánhtayracửasổđểhướngdẫnchovịtổnggiámmục,nhưthểônglàmộtchúcẩubịgiậtdây,đồngthờivẫntròchuyệnhuyênthuyên.Thếrồi,khigiámmụcđãrờikhỏixevàcảhaibướclênthềmcungđiện,Noyonbỏrơitổnggiámmụcnhưthểôngchẳnglàcáithágìcả.Hầuhếtmọingườitrongcungđềucómộtcâuchuyệnnhưthếđểkểchonhaunghe,vàtấtcảđềunuôimộtáccảmngấmngầmvớiNoyon.Tuynhiên,vớisựđềcửcủaLouis,khôngthểkhôngbầuNoyonvàoviện.NhàvuacònquảquyếtrằngcáctriềuthầncủaôngphảithamdựlễnhậmchứccủaNoyon,vìđâylàlầnđầutiênôngtađượcđềcửvàonơidanhgiánày.Theotậpquán,tronglễnhậmchức,ngườiđượcđềcửsẽđọcmộtbàidiễnvăn,vàviệntrưởngsẽđọcđáptừ.Hồiấy,đólàmộtngườitáobạovàthôngminhgọilàabbé[tuviệntrưởng]deCaumartin.Vịviệntrưởngkhôngthểngửinổitaygiámmụcnày,nhấtlàkhôngưavănphongcầukỳcủaôngta.DeCaumartinnghĩramộtýđểchếgiễumộtcáchkhéoléoNoyon:ôngsẽsoạnmộtđáptừnhạimộtcáchhoànhảovănphongcủagiámmục,đầynhữngẩndụhoahòehoasóivàlờivồnvãcatụngngườiviệnsĩmới.Đểđảmbảokhônggặprắcrốivìđiềunày,ôngsẽđưachogiámmụcđọctrước.Noyonrấtvuisướng,đọcbàiđáptừvớisựthíchthú,vàcònđixahơnvớiviệcđềnghịbổsungvàođóhàngtràngngôntừcangợivànhữngtutừbaybổng.

Vàongàylễ,hộitrườngviệnhànlâmđôngnghẹtnhữngthànhviênnổibậttrongxãhộiPháp.(Khôngaidámchọcgiậnnhàvuabằngcáchkhôngthamdự).Giámmụcxuấthiệntrướcmặthọ,cựckỳhàilòngvớiđámkhángiảđầythanhthếnày.Bàidiễnvănôngđọckhoatrươnghoamỹvượtxamọiđiềuôngđọctrướcđó;vànócựckỳtẻngắt.Rồitớiđáptừcủaviệntrưởng.Nóđượckhởisựchậmrãi,vànhiềungườinghebắtđầuvặncổuốnlưng.Nhưngkhinóđượcđọcnhiềuhơn,mọingườinhậnrarằngđólàmộtsựnháilạicườngđiệumàkhéoléovănphongcủagiámmục,vàkhinókếtthúc,khángiảhoanhôầmĩvàđầyvẻbiếtơn.Nhưnggiámmục–saysưavớisựkiệnvàsựchúý–nghĩrằngtrànghoanhôlàthànhthậtvàkhihoanhôlờicatụngmàviệntrưởngdànhchoông,thậtsựkhángiảđãhoanhôông.Ôngtaravề,lòngđầytựmãn.Ngaysauđó,Noyonkểvềsựkiệnnàyvớitấtcảmọingười,làmhọchánnhưăncơmnếpnát.Cuốicùng,ônggặpxuixẻokhikểchotổnggiámmụcởParis-ngườikhôngbaogiờquênsựcốxengựa–nghecâuchuyện,tổnggiámmụckhôngthểkềmlòng:ôngtabảoNoyonrằngbàiđáptừcủaviệntrưởnglàmộttròchếgiễuôngvàmọingườitrongtriềuđềucườiphálênvìcâuchuyệnđó.Noyonkhôngthểtinđược,vìthế,ôngghéthămmộtngườibạngiáosĩ,ChaLaChaise,ôngtaxácnhậnđólàsựthật.Lúcnày,niềmvuitrướckiacủagiámmụcchuyểnthànhcơngiậndữdộinhất.Ôngthanphiềnvớinhàvuavàyêucầuôngtatrừngphạtvịviệntrưởng.Nhàvuacốxoadịuvấnđề,nhưngôngđánhgiácaohòabìnhvàimlặng,vàcơngiậngầnnhưmấttrícủaNoyonlàmôngthấycăngthẳng.Cuốicùng,bầmgantímruột,taygiámmụcrờibỏcungđiệnvàquayvềgiáokhucủamình,nơiôngsốngmộtthờigiandài,nhụcnhãvàkhépnép.

Diễndịch

GiámmụcNoyonkhôngphảilàmộtngườivôhại.Tínhkiêucăngkhiếnôngnghĩrằngquyềnlựccủamìnhlàvôhạn.Ônghoàntoànkhôngnhậnthứcđượcmìnhđãxúcphạmrấtnhiềungười,nhưngkhôngaicóthểđươngđầuvớiônghaylàmchoôngđểýtớihànhvicủamình.Vịviệntrưởngđãlàmđúngcáchduynhấtđểhạbệông.Nếusựnhạilạicủaôngquáhiểnnhiên,nóchỉcótínhgiảitríkhôihài,vàgiámmục,nạnnhânkhốnkhổcủanó,cóthểđượcngườikháccảmthông.Bằngcáchlàmchonótrởnêntinhvimộtcáchquỷquái,vàcũnglàmchogiámmụcatòngtheonó,deCaumartinvừagiảitríchotriềuđình(luônlàđiềuquantrọng)vừakhiếnchoNoyontựđàohuyệtchônmìnhvớiphảnứngcủaông–từđỉnhcaotựmãntớivựcthẳmhổthẹnvàgiậndữ.Độtngộtnhậnramọingườinhìnmìnhrasao,giámmụcbịmấtthăngbằng,thậmchítrởnênxacáchvớinhàvua,ngườiđãtừngthấytínhtựmãncủaônglàđiềuthúvị.Cuốicùng,ôngphảitựrờibỏtriềuđình,vớisựnhẹnhõmcủanhiềungười.

Nhữngđồngsựvàđồngchítệhạinhấtthườnglànhữngngườicótựngãthổiphồng.Họnghĩmọichuyệnhọlàmđềuđúngvàđángđượccatụng.Sựchếgiễukhéoléovàsựnhạilạithầmkínlànhữngcáchthứcxuấtsắcđểgiànhlợithếtrướcmẫungườinày.Cóvẻnhưbạnđangcatụnghọ,vănphonghaycácýtưởngcủabạnbắtchướctheohọ,nhưnglờicatụngcómộtmũikimởsauđuôi:Cóphảibạnnhạilạihọđểchếgiễuhọ?Lờicatụngphảichăngchegiấusựchêbai?Nhữngcâuhỏinàyluồnvàotâmtríhọ,khiếnhọmơhồcảmthấykhôngantoànvềbảnthân.Cóthểbạnnghĩhọcónhữnglỗilầm–vàcóthểýkiếnđóđãđượclantruyềnrộngrãi.Bạnđãquấynhiễusựtựđắccaođộcủahọ,vàhọsẽcóxuhướngđốiphólạibằngmộtphảnứngtháiquáhoặchànhđộngnặngtay.Chiếnlượcnàyđặcbiệthữuhiệuvớinhữngngườitựchorằnghọlànhữngtríthứccóquyềnthếvànhữngngườikhôngcókhảnăngtranhluận.Bằngcáchtríchdẫnlờinóivàýtưởngcủahọnémtrảlạihọdướihìnhthứclốbịchnhẹnhàng,bạnđãhóagiảisứcmạnhngôntừcủahọvàkhiếnchohọtựnghingờvàmấtlòngtin.

3.Chotớigiữathếkỷ16,mộtsamuraitrẻ,têntuổiđãbịlịchsửlãngquên,đãpháttriển

mộtcáchchiếnđấutânkỳ:anhcóthểcùnglúchaitaymúahaithanhkiếmvớisựkhéoléonhưnhau.Kỹthuậtnàythậtghêgớm,vàanhnônnóngsửdụngnóđểtạotêntuổichomình,vìthế,anhquyếtđịnhtháchđấuvớikiếmsĩgiỏinhấtthờibấygiờ,TsukaharaBokuden.LúcbấygiờBokudenđãtrungtuầnvàgầnnhưluivềẩndật.Ôngđáplạitháchthứccủangườithanhniênbằngmộtláthư:mộtsamuraicóthểsửdụngkiếmbằngtaytráihữuhiệunhưtayphảicómộtlợithếkhôngcôngbằng.Taykiếmsĩtrẻkhônghiểuýcủaông.“Nếuôngnghĩviệcsửdụngkiếmbằngtaytráicủatôilàkhôngcôngbằng,”anhtaviếtphúcđáp,“hãytừbỏtrậnđấu.”NhưngBokudengửitiếp10láthưnữa,mỗilálậplạivớinhữngtừhơikhácbiệtvềbàntaytrái.Mỗiláthưchỉkhiếnchochàngtraithêmkhóchịu.Tuynhiên,lácuốicùngBokudenđồngýđấu.

Taykiếmsĩtrẻđãquenvớiviệcchiếnđấutheobảnnăngvớimộttốcđộcao,nhưngkhitrậnđấubắtđầu,anhkhôngthểthôisuynghĩvềbàntaytráivàsựesợnócủaBokuden.Vớibàntaytrái–anhthấymìnhđangtínhtoán–anhcóthểđâmởchỗnày,chémởchỗkia.Bàntaytráicủaanhkhôngthểchệch;dườngnhưnóthủđắcquyềnnăngcủachínhnó…Thếrồi,độtnhiên,nhưtừtrêntrờirơixuống,thanhkiếmcủaBokudenchémsâuvàocánhtayphảicủaanh.Trậnđấukếtthúc.Chàngkiếmsĩtrẻphụchồivềmặtthểchất,nhưngtâmtríanhkhôngbaogiờlànhlại:anhkhôngcòncóthểchiếnđấutheobảnnăngđượcnữa.Anhsuynghĩquánhiều,vàkhôngbaolâusau,anhtừbỏviệcsửdụngkiếm.Năm1605,Genzaemon,ngườiđứngđầugiatộcYoshiokanổitiếngtronglàngkiếmthuậtKyoto,nhậnmộtlờitháchđấulạlùngnhấttrongđờimình.Mộtkiếmsĩvôdanh21tuổitênlàMiyamotoMusashi,ănmặcbẩnthỉu,ráchrướinhưmộtgãănmàytháchđấutayđôivớiôngmộtcáchngạomạnđếnmứcMusashihẳnphảitựchomìnhlàkiếmsĩnổidanhhơn.Genzaemonthấyôngkhôngcầnchúýtớichàngtrainày;mộtngườilừnglẫynhưôngkhôngthểđisuốtcuộcđờiđểchấpnhậnnhữnglờitháchđấutừmọitênthộngặptrênđường.ThếnhưngcócáigìđóởsựngạomạncủaMusashilàmôngchộtdạ.Genzaemonsẽvuilòngdạychoanhchàngtrẻtuổinàymộtbàihọc.Trậnđấuđượcấnđịnhlúc5giờsánghômsauởmộtcánhđồngngoạiô.Genzaemontớiđóvàogiờđãhẹn,đicùnglàcácvõsinhcủaông.Musashikhôngcómặt.Nhiềuphútbiếnthànhmộtgiờ.Cólẽtaytrẻtuổiđãcảmthấylạnhmìnhvàchuồnđi.Genzaemoncửmộtmônsinhđitìmtaykiếmsĩtrẻởlữquánnơianhtaởtrọ.Chẳngbaolâungườimônsinhquayvề:Musashi,anhtabáocáo,đangngủkhianhtatới,vàkhibịđánhthức,đãralệnhkháxấcxượcchoanhtachuyểnlờichàotớiGenzaemonvànóirằngkhônglâunữasẽtớinơi.Genzaemonnổigiậnvàbắtđầubướctớibướcluitrêncánhđồng.Musashivẫnchưatới.Haigiờsau,anhxuấthiệnởphíaxa,đangbăngquacánhđồngtớigầnhọ.Anhđeomộtdảibăngđầumàuđỏ,khôngphảidảibăngđầumàutrắngtheotruyềnthốngmàGenzaemonđeo.GenzaemongiậndữmắngMusashivàlaotớitrước,nônnóngkếtthúctênnhócchọcgiậnnày.NhưngMusashi,cóvẻchánchường,gạthếtcúđâmnàytớicúkhác.Mỗibênđềucóthểđâmvàotráncủađốiphương,nhưngkhidảibăngtrắngcủaGenzaemonchuyểnthànhmàuđỏmáu,dảibăngcủaMusashivẫnnhưcũ.Cuốicùng,thấtvọngvàbốirối,Genzaemonlaolêntấncônglầnnữa–lưỡikiếmcủaMusashicắmvàođầuôngvàhạônglănrađấtbấttỉnh.Sauđó,Genzaemonhồiphụclại,nhưngôngquábẽmặtvớithấtbạinêntừgiãgiớigianghồvàẩntusuốtquãngđờicònlại.DiễndịchĐốivớinhữngkiếmsĩ,đấuthuacónghĩalàchếthoặcnhụcnhãtrướcmọingười.Họtìmbấtcứlợithếnào–sựkhéoléothểchất,kiếmtốthơn,kỹthuật–đểtránhsốphậnđó.Nhưngnhữngkiếmsĩlớnnhất,BokudenvàMusashi,tìmlợithếtrongviệckhéoléođẩyđốithủkhỏicuộcchơi,làmtâmtríanhtarốiloạn.Họcốgắnglàmchoanhtabồnchồn,chúýhơinhiềuđếnkỹthuậtvàphongcáchcủamình–mộtcáibẫychếtngườichongườinàophảnứngvàothờiđiểmđó.Họlừaanhtatậptrungvàomộtđiềukhôngthíchđáng–bàntaytrái,dảibăngđầumàuđỏ.Riêngvớiđốithủcóđầuóctheoquycủ,họsẽxuấthiệntrễ,tạonênmộttâmtrạngchánnảnlàmrốiloạnsựtậptrungvàchọnđúngthờiđiểmcủađốithủ.Trongnhữngtrườnghợpđó,mộtthayđổitrongsựtậptrunghaytâmtrạngcủađốithủsẽdẫntớimộtsailầm.Cốkhắcphục

sailầmđótronglúccăngthẳngsẽđưatớimộtsailầmkhác,chotớikhiđấusĩgiànhlợithếcóthểkếtthúctrậnđấu.Thấuhiểu:cáiđưatớinhữnghiệuquảlớnnhấttrongtròchơigiànhlợithếlàsựquấyrốimộtcáchtinhvitâmtrạngvàsuynghĩcủađốithủ.Nếuquátrựctiếp–nhậnxétmộtcáchnhụcmạ,đedọamộtcáchrõràng–bạnsẽthứctỉnhhọvềnguycơ,làmhọthêmhănghái.Nhưngbạnlạimuốnđemtớichohọđiềutệhạinhất.Mộtnhậnxéttinhtếkhiếnhọbồnchồn,hướngnội,lạcvàomêhồntrậncủanhữngsuynghĩcủachínhhọ.Mộthànhđộngcóvẻvôtìnhnhưngkhuấyđộngnhữngcảmxúchoangmang,giậndữhaynônnóngcũngtươngđươngnhưchemờmắthọ.Trongcảhaitrườnghợpđó,họsẽchệchkhỏimụctiêuvàbắtđầuphạmsailầm.4.Tháng1/1988,ThượngnghịsĩRobertDolecủabangKansasđãngửithấymùithắnglợitrongcuộcsănlùngchứctổngthốngMỹcủamình.ĐốithủchínhcủaôngthuộcpheCộnghòalàGeorgeH.W.Bush,phótổngthốngtrongnhiệmkỳcủaReagan.TrongcuộchọpkínsơtuyểnởIowa,bướcđầutiêntrongmùatuyểncử,Bushxuấthiệnmộtcáchlờmờvàlọtxuốngvịtríthứba,sauDolevàPatRobertson.ChiếndịchtấncôngcủaDoleđãgâyranhiềuchúý–ôngcóxunglựcvàhiểnnhiênlàngườichạydẫnđầu.

Tuynhiên,vớiDole,vẫncònmộtthiếusóttrongthắnglợilớncủaôngởIowa.LeeAtwater,chiếnlượcgia36tuổicủaBush,đãtungragiớitruyềnthôngmộtcâuchuyệnnêulênnghivấnvềsựliêmchínhcủavợDole,cựuthưkýBộVậntảiElizabethDole.Doleđãđượcbầuchọntronggầnbathậpkỷvàđãtạodựngđượclớpvỏdầy,nhưngôngcảmthấynhữngcuộctấncôngvàovợôngđãđiquágiớihạn.Ôngcómộttínhkhícáukỉnhtớimứcnhữngcốvấncủaôngđãphảicheđậymộtcáchvấtvả,vàkhicâuchuyệnđổvỡ,ôngmắngchửicácphóngviên–tạochoAtwatercơhộiđểnói“Ôngtacóthểlừabịp,nhưngnếubịaiđóđậpvàolưng,ôngtabắtđầurênrỉ.”RồiAtwatergửichoôngmộtláthưdài10trangliệtkênhiềulầnviênthượngnghịsĩKansasđãchơixấutrongchiếndịch,vàláthưnàycũngđượctungchogiớitruyềnthông.Dolenổicơnthịnhnộ.DùthắnglợiởIowa,ôngkhôngthểchịuđượcviệcvợmìnhbịkéolêvàosựbẩnthỉu.ÔngphảichơilạiBushvàAtwater

KếđếnlàcuộcsơtuyểncửởNewHampshire.ThắnglợiởđâysẽđưaDoletiếnxahơn,vàôngđãdẫnđầucuộctrưngcầuýkiến,nhưnglầnnàyBushxuấthiệnđểđấutranhvàcuộcđuatrởnêncăngthẳng.Ngàycuốituầntrướccuộcbầucử,thuộchạcủaBushtungramộtbàiviếtmôtảDolenhưlàmột“kẻchântrongchânngoài”,mộtconngườihaimặtmànhữngphiếubầuthượngviệnlàdựavàothủđoạnchứkhôngphảiniềmtinchânthành.Hàihước,dốitrá,phảnđốimộtcáchquyếtliệt,bàiviếtphủđầydấutaycủaAtwater.Vàsựchọnlựathờicơthậttuyệt–quámuộnđểcóthểDoleđáptrảlại.NóđãgiúpBushvượtlêndẫnđầu,vàvàihômsauđiđếnthắnglợi.ÍtlâusaukhicókếtquảcủacuộcsơtuyểncửởNewHampshire,phóngviênđàiNBCTomBrokawchộpđượcBushvàhỏiôngcónhắngửigìchođịchthủcủamìnhkhông.“Không,”Bushđápvớimộtnụcười,“chỉchúcôngtakhỏe”.RồiBrokawtìmraDolevàhỏicùngcâuhỏiđó.“Vâng,Dolenóivớivẻcaucó,hãythôiláotoétvềthànhtíchcủatôi.”Sauđó,lờiđápcủaDoleđượcphátđiphátlạitrênđàitruyềnhìnhvàđượcthảoluậntrênbáochí.Nókhiếnôngtrôngnhưmộtkẻbạitrậnđơnđộc.Giớibáochíbắtđầuthổiphồng,vàDoleđãtrởnênkhiếmnhã–ôngcóvẻthanvãnlảinhải.Sauđóvàituần,ôngchịumộtthấtbạithêthảmởSouthCarolinavàítlâusauđómộtloạtthấtbạicòntệhơntrongnhữngcuộcsơtuyển

cử“SuperTuesday”(1)trênkhắpmiềnNam.Ởđâuđótrênđường,chiếndịchcủaDoleđãvỡtan.ÔngkhôngthểngờrằngtấtcảbắtđầuởIowa._________________________________

1. NgàyThứbađầucủathángBatrongnămbầucửtổngthống.Cómộtloạtđịaphươngtiếnhànhcáccuộcsơtuyểncử(Primaryselections)trongcùngngày

này.

DiễndịchLeeAtwatertinrằngcóthểchianhữngngườitrưởngthànhrahainhóm:loạichínchắnquámứcvàloạigiốngnhưtrẻcon.Loạichínchắnquámứcthìcứngnhắcvànghiêmtúctháiquá,khiếnhọdễbịtổnhạitronggiớichínhtrị,nhấtlàtrongthờiđạitruyềnhình.Dolerõrànglàloạichínchắnquámức,cònAtwaterlàloạigiốngnhưtrẻcon.AtwaterkhôngcầnphảinghiêncứunhiềucũngbiếtrằngDolebịdịứngvớicáccuộctấncôngvàovợôngta.GiởnhữngđòntấncôngcũkỹchốnglạibàtaởIowa,AtwatercóthểđiguốcvàobụngDole.ÔngkhiếnchomáuDolesôilênvớiláthưtốcáoôngvềviệckhởiđầumộtchiếndịchbẩnthỉu,vàôngtăngthêmsứcépvớibàiviếtchọnđúngthờicơchếgiễuthànhtíchcủaDolevớicáccửtriNewHampshire.DùAtwaterlàkẻđiểmhuyệt,sựbùngnổcủaDolevớiBrokawđãtậptrungmọichúývàoôngvàhànhvikhôngđứngđắncủaông.Atwater,mộtthiêntàivềthuậtgiànhlợithế,lúcnàyđứnglùilại.Dolechỉcóthểphảnứngmộtcáchchuacayhơn,tạothêmrắcrốivàđitớichỗtựsátvềmặtsựnghiệp.Dạngngườidễbịgiànhlợithếlànhữngngườicứngrắn.Cứngrắnkhôngnhấtthiếtcónghĩalàkhôngcóđầuóchàihướchaykhóưa,màlàkhôngkhoanthứchobấtkỳđiềugìphávỡcácquytắcvềhànhvicóthểchấpnhậncủahọ.Việctrởthànhmụctiêucủamộttròhềvôchínhphủvàphitruyềnthốngsẽchâmngòichomộtphảnứngtháiquábiếnhọthànhchuachát,thùhằnvàkhôngcótưcáchlãnhđạo.Vẻbìnhthảnbềngoàicủamộtngườichínchắnnhấtthờibịcuốnđi,đểlộramộtcáigìđókhácáukỉnhvàtầmthường.Đừngcảntrởhọtỏracánhân:càngtốcáovàchỉtríchbạngaygắt,họcàngcóvẻtồitệ.Họquênrằngvấnđềthậtsựlàmọingườixungquanh,haycửtritrongmộtcuộcchạyđuabầucử,sẽnhìnnhậnhọrasao.Cứngnhắctừtrongbảnchất,họcóthểbịthôithúcđểphạmsailầmnốitiếpsailầmvớimộtcúhuýchnhẹnhất.

5.Năm1939,JoanCrawford(1904-77)đãtròchuyệntheocáchcủamìnhtrongmộtvaithứyếucủabộphimTheWomen,mộtcôgáibánnướchoabìnhdândámcuỗmđứcôngchồngcủamộtquýbàthanhlịchdoNormaShearerthủvai.CrawfordvàShearercũnglànhữngđịchthủquyếtliệtcủanhautrongthựctế.ShearerlàvợcủanhàsảnxuấtphimIrvingThalberg,ngườiluôntìmcáchgiaochobàtanhữngvaitốtnhất.Crawfordghétbàtavìđiềuđóvàcungcáchkiêukỳ.Thalbergđãquađờinăm1936,nhưngvớisựchánghétcủaCrawford,phimtrườngvẫncònnuôngchiềuShearer.MọingườiởHollywoodđềubiếthọcămghétnhauvàđangchờxemhồikếtcuộc.NhưngCrawfordlàchuyêngiathuộchàngcaothủ,vàbàvẫngiữchomọisựbìnhthường.CrawfordvàShearerchỉdiễnchungtrongmộtcảnhcaotràocủacuốnphim,khicuốicùngShearerđươngđầuvớiCrawfordvềvụdandíuvớichồngmình.Cuộctổngdượtdiễnratốt,cúbấmmáyquaycảnhdiễnnàycũngvậy.Thếrồiđếnlúcquaycậncảnh.TấtnhiênNormaShearerdiễntrước,CrawfordngồitrênmộtchiếcghếnóilờithoạicủamìnhvớiShearer.Lúcấy,Crawfordđangngồiđankhănphủgiường,vàkhibànóilờithoạicủamình,bàđanmộtcáchgiậndữ,vàdừnglạikhitớilúcShearerđáplại.BàkhônghềnhìnvàomắtShearer.HaicâykimđantạothànhmộtâmthanhláchcáchkhóchịubắtđầulàmShearernổicáu.Cốgiữlịchsự,Shearernói,“Joanthânmến,tôithấychịđanmộtcáchđiêncuồngquá.”Vờkhôngnghethấy,Crawfordtiếptụcđan.Cuốicùng,Shearer,mộtphụnữnổitiếngthanhlịch,đánhmấtsựkiểmsoát:bàtahétvàomặtCrawford,ralệnhchobàđira,trởvềphòngthayđồ.KhiCrawfordđira,vẫnkhôngnhìnvàoShearer,đạodiễnphimGeorgeCukor,chạytớibênbà,nhưngSheareryêucầuôngquaylại.Giọngbàthethéchóitaiđếnmứcchưacóaitừngnghethấytrướcđóvàkhócóngườiquênđược–nókhônggiốngnhưgiọngcủabàta.Haychínhnólàgiọng[thậtsự]củabàta?

Năm1962,CrawfordvàBetteDavis,haingôisaolâunămnhưngchưahềxuấthiệntrongcùngmộtphim,cuốicùngđãđóngchungvớinhautrongbộphim“WhatEverHappenedtoBabyJane?”củaRobertAldrich.Mỗingườitrongcảhaichưatừngnghĩrằnghọthíchngườikiacholắm,nhưngCrawfordđãủnghộviệcđóngcặp-nhưmộtcáchquảngcáotốt,nósẽgiúpkéodàisựnghiệpcủahọ.Mộtlầnnữa,cảhaiđốixửbìnhthườngkhiđóng,nhưngkhiphimđãra,chínhDavis,chứkhôngphảiCrawford,đượcđềcửgiảiDiễnviênxuấtsắcOscar.Tệhơn,ngaylậptứcbàhòreovềnó,tựhàotuyênbốrằngbàsẽlànữdiễnviênđầutiênchiếmbagiảiOscar.Crawfordmớichỉđượcmộtgiải.DavislàtrungtâmchúýởlễtraogiảiOscar.Ởphíasausânkhấutrướcbuổilễ,bàđãcámơnCrawfordmộtcáchbấtthường–nóichocùng,bàcóthểbiếtơn;đâylàđêmcủabà.(Chỉcóbanữdiễnviênkhácđượcđềcử,vàmọingườiđềumongđợiDavisđoạtgiải).Crawfordcũngnhãnhặnđáplễ.Tuynhiên,trongbuổilễ,khiDavisđứngởcánhgàchờđợi,bàhyvọngsẽđoạtgiải.Nhưngkhông:bàđãthấtbại.AnneBancroftđoạtgiảivớivaidiễntrongTheMiracleWorker.Vàcònhơnthế:khiDavisđứngnuốthờn,bàcảmthấycómộtbàntayđặtlêncánhtaybà.“Xinlỗi,”Crawfordnói,vàbàlướtquaDavisđangchoángvángđểlênnhậngiảithưởngthaychoBancroft.(Bàấykhôngcómặtvàođêmđó).TrongcáiđêmđượcđoánsẽlàlễđăngquangcủaDavis,theocáchnàođó,Crawfordđãcuỗmđượcánhhàoquangsânkhấu,mộtsựsỉnhụckhôngthểchịunổi.DiễndịchMộtnữdiễnviênHollywoodphảicódamặtdầy,vàCrawfordlàthídụhoànhảonhấtchogiớinữdiễnviênHollywood:bàcómộtkhảnăngtolớnđểchịuđựngvàđốiphóvớimọisựsỉnhụcvàthiếutôntrọng.Tuynhiên,bấtcứkhinàocóthể,bàxếpđặtđểphálêntiếngcườichungcuộcvàonhữngnữthầnbáooáncủamình,bỏlạihọtrongsựbẽbàng.Crawfordbiếtmọingườinghĩvềbàkháhằnhọc,nhưmộtphụnữthôbỉ,khóchịu.Bàthấynóbấtcông–bàđãtốtvớinhiềungười–nhưngbàvẫncóthểsốngchungvớinó.ĐiềulàmbàbựcmìnhlàShearerđãlãngraxađượcvớivaitròmộtquýbàthanhlịchkhithậtra,Crawfordtin,bàlàmộtmẫungườithôtụcbêndướivẻngoàidễmến.ThếlàCrawfordâmmưuđểkhiếnchoShearertựđểlộmộtkhíacạnhbảnthânmàítngườinhìnthấy.ChỉcầnmộtthoángnhưthếđãđủnhớđờiđốivớicộngđồngHollywoodvàlàmbẽmặtShearer.VớiDavis,tấtcảchỉlàchọnđúngthờicơ:Crawfordđãpháhoạiđêmvinhquangcủabà(bàđãrêuraovềnócảmấythángtrước)màthậmchíkhôngcầnnóiđếnmộttừcóýnghĩanào.CrawfordbiếtrằngBancroftkhôngthểthamdựvàbiếttừtintứcnộibộrằngbàtasẽđoạtgiải,vìthế,bàrấtsungsướngtựnguyệnlênnhậngiảithaychobàta.Bạnthườngpháthiệnramìnhđangnuôidưỡngmộtmongmuốnphụcthùđốivớinhữngngườiđãchơixấubạn.Sựcámdỗlàtiếnhànhtrựctiếp,lànóimộtcâugìđótrungthựcvàcóýnghĩa,đểmọingườibiếtbạncảmthấythếnào–nhưngngôntừởđâykhônghữuhiệu.Mộtlờichửimắnghạthấpbạnxuốngcấpđộcủanhữngkẻkhácvàthườngđểlạitrongbạnmộtcảmgiáctồitệ.Sựphụcthùngọtngàohơnlàmộthànhđộng,sẽđemđếnchobạntiếngcườichungcuộc,bỏlạicácnạnnhâncủabạnvớimộtcảmgiácthấpkémmơhồnhưngdaidẳng.Khêugợiđểhọbộclộramộtkhíacạnhgiấukíntrongtínhcách,cuỗmmấtmộtkhoảnhkhắcvinhquangcủahọ.Điềuđóđemlạichobạnniềmvuisướnggấpđôitrongviệcchứngtỏbạnlàkẻkhôngdễdâyvàovàtạoramộtvếtthươngnhoinhói.Nhưngườitathườngnói,sựphụcthùlàmộtmónmàtốtnhấtnênănlạnh.

Tưliệu:Chúngtathườngtraochođịchthủsựhủydiệtcủachínhchúngta.

Aesop(thếkỷ6tr.CN.)

Hìnhảnh:Chiếcmặtnạ.Mọidiễnviêntrênsânkhấuđôngđúcđềuđeomặtnạmộtgươngmặtvuivẻ,dễchịuđểphôbàytrướckhángiả.Giảsửcómộtcúvachạmvôtìnhcủangườibạndiễnlàmrơimộtchiếcmặtnạ,mộtvẻmặtkémvuitươihơnnhiềusẽlộra,vàlàmộtbộ

mặtmàítngườicóthểquênđược,ngaycảkhiđãđeomặtnạtrởlại.HOÁNVỊ

Đôikhichiếntranhtriệtđểlàđiềutốtnhất–vídụ,khibạncóthểnghiềnnátkẻthùbằngsựbaovây.Tuyvậy,vớinhữngmốiquanhệtiếpdiễntrongcuộcsốnghàngngày,giànhlấylợithếthườnglàchiếnlượckhônngoanhơn.Cólẽ,đôikhiđánhbạiđịchthủmộtcáchtrựctiếpdườngnhưlàmộtliệupháp;cũngcólẽ,đôikhicầnđưaramộtthôngđiệphạnhụccôngkhai.Nhưngnhữngthànhtựunhấtthờibạnđạtđượcvớimộtcáchtiếpcậntrựctiếpsẽgợiranhữngmốingờvựcởnhữngđồngnghiệpcủabạn.Họlorằngmộtngàynàođóbạncũngsẽmạnhtayvớihọ.Rốtlại,quantrọnghơnnênduytrìnhữngcảmgiácvàvẻngoàitốtđẹp.Nhữngngườikhônngoanluôntỏralànhữngmẫumựccủahànhvivănminh,bọcnắmtaysắtcủahọbằngmộtlớpgăngtaynhung.

29

CẮNTỪNGMIẾNGNHỎCHIẾNLƯỢCVIỆCĐÃRỒI

Nếubạntỏracónhiềuthamvọng,bạnsẽgợinênsựthùghéttừnhữngngườikhác;sựtướcđoạtquyềnlựcmộtcáchcôngkhaivàviệcnhanhchóngtrèolêntớiđỉnhrấtnguyhiểm,tạorasựganhghét,khôngtintưởngvàngờvực.Thôngthường,giảipháptốtnhấtlàcắntừngmiếngnhỏ,thôntínhnhữngvùngđấtnhỏ,lợidụngnhữngkhoảngtrốngchúýtươngđốingắnngủicủamọingười.Ởbêndướimáyra-đađểchohọkhôngnhậnthấynhữngchuyểnđộngcủabạn,Vànếuhọnhìnthấy,cóthểlúcđóđãquámuộn;lãnhthổđãthuộcvềbạn,mộtviệcđãrồi.Bạnluôncóthểbàochữarằngbạnhànhđộnglàđểtựvệ.Trướckhimọingườinhậnra,bạnđãtíchlũyđượcmộtđếquốc.

CHINHPHỤCTỪNGPHẦNNgày17/6/1940,ThủtướngAnhWinstonChurchillđóntiếpmộtcuộcthămviếngbấtngờcủatướngPhápCharlesdeGaulle.QuânĐứcđãbắtđầutấncôngxâmlượccácnướcvùnghạvàPhápchỉkhoảngnămtuầntrướcđó.HọtiếnnhanhvàxatớimứckhôngchỉquânđộimàcảchínhphủPhápcũngbịsụpđổ.NhàcầmquyềnPhápđãđàotẩu,hoặctớinhữngvùngquânĐứcchưachiếmởPháp,hoặctớicácthuộcđịaPhápởBắcPhi.Tuynhiên,chưacóaitớiAnh–nhưngTướngdeGaulleđãởđây,mộtkẻthahươngtìmnơitỵnạnvàđềnghịphụcvụcholýtưởngcủaĐồngminh.Trướcđóhaibênđãgặpnhau,khideGaullephụcvụvớitưcáchthứtrưởngBộChiếntranhPháptrongnhữngtuầnbịtấncông.Churchillđãngưỡngmộsựquảcảmvàkiênđịnhcủaôngvàothờiđiểmkhókhănđó,nhưngdeGaullelàmộtngườikỳquặc.Ởtuổi50,ôngcómộtthànhtíchquânsựkhônglấygìnổibậtvàhầunhưkhôngthểxemlàmộtnhânvậtchínhtrịquantrọng.Nhưngôngluônhànhđộngnhưthểônglàtrungtâmcủamọithứ.Vàgiờthìôngđãtớiđây,tựgiớithiệumìnhnhưmộtngườicóthểgiảicứuPháp,dùxemracónhiềungườiPhápkhácthíchhợphơnvớivaitròđó.Dùsao,deGaullelàmộtngườimàChurchillcóthểnhàonặnvàsửdụngchomụcđíchcủamình.TrongvòngvàigiờsaukhideGaulletớiAnh,PhápđềnghịhòagiảivớiĐức.Theothỏathuậncủahaibên,nhữngvùngchưabịchiếmđóngcủaPhápdomộtchínhphủPhápthânĐứcđiềuhànhvàđóngđôởVichy.Cũngtrongchiềuđó,deGaulletrìnhbàyvớiChurchillmộtkếhoạch:ôngsẽphátbiểutrênđàiBBC,gửilờitớitấtcảnhữngngườiPhápvẫntrungthànhvớimộtnướcPháptựdo,độngviênhọkhôngđượcđểmấttinhthần.ÔngcũngsẽkêugọibấtkỳaicóthểtớiAnhđểtiếpxúcvớiông.Churchilllưỡnglự:ôngkhôngmuốnxúcphạmchínhphủPhápmới,vìcóthểsẽphảigiaodịchvớihọ.NhưngdeGaullehứarằngsẽkhôngnóiđiềugìcóthểbịcholàphảnbộilạichínhphủởVichy,vàcuốicùngôngđượcchấpthuận.DeGaullephátbiểunhưôngđãvạchra–ngoạitrừviệcôngkếtthúcnó-vớilờihứarằngôngsẽtiếptụclênsóngphátthanhvàongàyhômsau.ĐiềunàymớiđốivớiChurchill,nhưnglờihứađãđượcđưara,sẽlàquátệnếukhôngchodeGaullelênsóngphátthanh,vàdườngnhưcũngđángđểlàmbấtkỳđiềugìcóthểđộngviênđượcnhândânPháptrongnhữngngàyđentốinày.Tronglầnphátbiểutrênđàikếtiếp,deGaulletáobạo,quyếtliệthơn.“BấtcứngườiPhápnàovẫncònvũkhí”ôngtuyênbố,“cóbổnphậntuyệtđốitiếptụckhángchiến.”ThậmchíôngcònđiquáxakhichỉđạochonhữngvịtướngđồngliêuvẫncònởPháphãybấttuânphụckẻthù.NhữngngườiđãtậphợplạivớiôngởAnh,ôngnói,sẽthànhlậpmộtbộphậnquốcgiakhônglãnhthổđượcgọilàNướcPhápTựdovàmộtquânđộimớigọilàNướcPhápChiếnđấu,mũixungkíchcủamộtcuộcgiảiphóngchínhquốcPhápkhỏitayquânĐức.ĐangchútâmvàonhữngvấnđềkhácvàtinrằnglượngthínhgiảcủadeGaullechẳngcómấyngười,ChurchillbỏquasựquálốcủadeGaullevàchophépôngtiếptụclênsóng–chỉđểnhậnrarằngmỗichươngtrìnhmớicàngkhiếnchoviệcrútchânrakhỏisựvụthêmkhókhăn.DeGaulleđãtựbiếnmìnhthànhmộtnhânvậttiếngtăm.ThànhtíchcủaquânđộivàchínhphủPháptrongthờigianbịtấncôngbịđánhgiámộtcáchrộngrãilàmộtnỗiônhục,vàhậuquảlàkhôngcóaibướcrađểthayđổinhậnthứcvềsựhènnhátnày–ngoạitrừdeGaulle.Giọngnóicủaôngphátravẻtựtin,gươngmặtvàthânhìnhcaolớncủaôngnổibậttrongcáctấmảnhvàphimthờisự.Quantrọngnhất,nhữnglờikêugọicủaôngđãcóhiệuquả:quânđộicủaônglớndầntừvàitrămbinhlínhvàonăm1940lêntớivàingànsaumộttháng.Chẳngbaolâusau,deGaulletuyênbốsẽdẫnquânđộicủaôngthựchiệnmộtchiếndịchđểgiảiphóngcácthuộcđịaPhápởTrungPhikhỏichínhphủVichy.KhuvựcnàyphầnlớnlàsamạcvàrừngmưanhiệtđớivàởxacácvùngchiếnlượcởBắcPhitrênbờĐịaTrunghải,nhưngnócómộtsốhảicảngcóthểhữuích,vìthếChurchillủnghộdeGaulle.CáclựclượngPhápcóthểchiếmChad,Cameroon,CongothuộcPhápvàGabontươngđốidễdàng.KhideGaullequaylạiAnhvàocuốinăm1940,ôngđãcóhàngngàndặmvuônglãnhthổdướiquyềnkiểmsoát.Đồngthờilựclượngcủaôngđãlêntớigần2vạnngườivàsựtáobạoliềulĩnh

củaôngchiếmđượccảmtìnhcủacôngchúngAnh.Khôngcònlàmộtvịtướngcấpthấpđitìmnơitỵnạnvàithángtrước,giờônglàmộtlãnhtụquânsựvàchínhtrị.VàdeGaullecũngthayđổivềtưthế:lúcnàyôngđưaranhữngyêucầuđốivớiAnhvàhànhđộngkháhunghăng.Churchillbắtđầuhốitiếcvìđãchoôngquánhiềuthờigian.Nămtiếptheo,tìnhbáoAnhpháthiệnrarằngdeGaulleđãcónhữngtiếpxúcquantrọngvớiphongtràokhángchiếnPhápđanglớnmạnh.Quânkhángchiến,donhữngngườicộngsảnvàxãhộichủnghĩalãnhđạo,đãbắtđầurốiloạn,thiếumộtcơcấucốkết.DeGaulleđãtựchọnmộtcánbộtrongphongtràoxãhộichủnghĩatiềnchiến,JeanMoulin,ngườiđãđếnAnhvàotháng10/1941,đểgiúpthốngnhấtlựclượngngầmnày.TrongtấtcảnhữngđộngtháicủadeGaulle,đâylàđiềucóthểtrựctiếpđemlạilợiíchchoĐồngminh.Thếlà,vớisựđỡđầucủaChurchill,MoulinđãnhảydùxuốngmiềnnamnướcPhápvàođầu1942.Vàocuốinămđó,deGaullengàycànghốnghách,xúcphạmtớinhiềungườitrongcácchínhphủvàlựclượngĐồngminh–đặcbiệtlàTổngthốngRoosevelt–đếnmứcđãcómộtkếhoạchthayôngbằngmộtngườikhácdễbảohơn.NgườiMỹtinrằnghọđãchọnđượcngườituyệthảochocôngviệcđó:TướngHenriGiraud,mộttrongnhữngquanchứcquânsựđượckínhnểnhấtcủaPháp,vớimộtthànhtíchnổibậthơnnhiềusovớideGaulle.Churchillchấpthuận,vàGiraudđượccửlàmtổngchỉhuycủacáclựclượngPhápởBắcPhi.NhậnramưuđồcủaĐồngminh,deGaulleyêucầumộtcuộcgặpcánhânvớiGiraudđểthảoluận;saunhiềutranhcãibàngiấy,ôngđượcchophépvàtớiAlgiersvàotháng5/1943.Cảhaiđãkêtủđứngvàomồmnhaungaytừđầu,mỗibênđưaranhữngyêucầumàbênkiachẳngbaogiờchấpthuận.CuốicùngdeGaullethỏahiệp;đềxuấtmộtủybanđểchuẩnbịlãnhđạonướcPhápsauchiếntranh,ôngsoạnmộtvănbảnđứngtênGiraudvớitưcáchtổngchỉhuycáclựclượngvũtrangPhápvàđồngchủtịchPhápvớideGaulle.Đáplại,deGaulleđểchoủybanmởrộngtầmcỡvàquétsạchcácquanchứccóquanhệvớiVichy,Giraudhàilòngvàkýtên.Tuynhiên,khônglâusauđó,GiraudrờiAlgiersđếnthămMỹ,vàdeGaulle,tronglúcôngtavắngmặt,đãphủkínủybanmởrộngvớinhữngngườiủnghộôngvàcácthànhviênquânkhángchiến.Khitrởlại,Giraudnhậnraôngtađãbịtướcmấtnhiềuquyềnthếchínhtrị.Bịcôlậptrongmộtủybanmàôngđãgiúpsánglậpra,ôngkhôngcòncáchnàođểtựvệ,vàtrongvòngvàithángdeGaulleđãđượccửlàmchủtịchduynhất,rồitổngchỉhuyquânđội.Giraudlặnglẽtừchức.RooseveltvàChurchilltheodõinhữngbướcpháttriểnnàyvớisựcảnhgiácngàycàngtăng.Họcốcanthiệp,đưaranhiềuđedọa,nhưngrốtlạihọbấtlực.NhữngbuổiphátthanhBBCkhởiđầumộtcáchvôtìnhgiờđâyđượchàngtriệungườiPhápchămchúlắngnghe.ThôngquaMoulin,deGaulleđãchiếmđượcgầnnhưsựkiểmsoáthoàntoànphongtràokhángchiếnPháp;cắtđứtvớideGaullesẽkhiếnquanhệcủađồngminhvớiquânkhángchiếntrởnêntồitệ.VàủybanmàdeGaulleđãgiúpthànhlậpđểlãnhđạonướcPháphậuchiếngiờđãđượccácchínhphủkhắpthếgiớicôngnhận.Giờđây,đấutranhchínhtrịvớiviêntướngnàydướibấtkỳhìnhthứcnàocũngsẽlàmộtcơnácmộngcótínhpháhoạiđốivớinỗlựcchiếntranh.Bằngcáchnàođó,viêntướngtầmthườngtrướckiađãtạonênmộtđếquốcdướiquyềnkiểmsoátcủamình,vàkhôngaicóthểlàmgìkhácđược.DiễndịchKhiTướngCharlesdeGaullechạytrốntớiAnh,ôngcómộtmụctiêu:duytrìdanhdựcủaPháp.ÔngdựđịnhthựchiệnđiềunàybằngcáchchỉhuymộttổchứcquânsựvàchínhtrịsẽhànhđộngđểgiảiphóngPháp.ÔngmuốnnướcPhápđượcxemlànganghàngvớicácnướcđồngminh,chứkhôngphảimộtquốcgiađãbiếnmất,phụthuộcvàonhữngnướckhácđểtìmlạitựdocủanó.NếudeGaullecôngkhaicácdựđịnhcủamình,hẳnngườitasẽxemônglàmộtsựphatrộnnguyhiểmgiữaảotưởngvàthamvọng.Vànếuôngchộplấyquyềnlựcquánhanh,hẳnôngphảibộclộcácdựđịnhđóra.Thayvìthế,vớisựnhẫnnạitộtđộvàluônđểmắttớimụctiêu,mỗilầnôngchỉcắnmộtmảnhnhỏ.Mảnhđầutiên–luônquantrọngnhất–làxuấthiệntrướccôngchúng,đầutiênlàmộtlầnphátthanhtrênđàiBBC,rồithôngquamánhlớithôngminh,cả

mộtchuỗitiếpdiễn.Ởđây,khaithácnhữngbảnnănggâyxúcđộngmạnhmẽvàgiọngnóithôimiên,ôngnhanhchóngtạoramộtsựhiệndiệnlớnlaohơn.ĐiềunàychophéoônghìnhthànhvàxâydựngnhómquânđộiNướcPhápChiếnđấu.ÔngcắnmảnhthứhaibằngcáchđưanhữnglãnhthổởchâuPhivàodướiquyềnkiểmsoátcủaNướcPhápTựdo.Quyềnkiểmsoátmộtkhuvựcđịalýrộnglớn,bấtkểnóhiuquạnhđếnthếnào,đemtớichoôngmộtquyềnlựcchínhtrịkhôngthểbịtấncông.Rồiôngluồnláchvàophongtràokhángchiến,nắmlấymộtnhómtừnglàthànhlũycủaphecộngsản.Cuốicùngôngtạora–vàdầndầntừngchút,nắmlấyquyềnkiểmsoát–mộtủybanđểđiềuhànhnướcPháptựdocủatươnglai.Vìôngtiếndầntheotừngbướcnhưthế,khôngaicóthểthậtsựnhậnraôngmưuđồđiềugì.KhiChurchillvàRooseveltnhậnraôngđãthâmnhậpsâutớimứcnàovàolựclượngkhángchiếnquânvàvàotâmtrínhândânAnhvàMỹvớitưcáchlàmộtlãnhtụhậuchiếndothiênđịnhcủaPháp,đãquátrễđểcóthểngănônglại.Sựvượttrộicủaônglàmộtviệcđãrồi.

Trongthếgiớinày,khôngdễtiếnlêntheoconđườngcủamình,đểcốgắngvớinănglượngđạttớicáibạnmuốnmàkhôngtạorasựganhghéthayáccảmcủanhữngngườikhác,nhữngngườicóthểthấybạnquáhunghăng,quáthamvọng,đángbịcảntrở.Lờigiảiđáplàkhônghạthấpnhữngthamvọngcủabạnmàtốthơnnêncheđậychúng.Mộtcáchtiếpcậntừngbướcđểchinhphụcbấtkỳthứgìlàđiềutuyệthảođốivớithờiđạichínhtrịnày,làtấmmặtnạtốithượngcủasựhiếuchiến.Điềucơbảnđểlàmchonóđạthiệuquảlàcómộtýthứcrõràngvềđốitượngcủabạn,đếquốcmàbạnmuốntạodựng,vàrồixácđịnhnhữngkhuvựcnhỏ,ngoàirìacủađếquốcmàbạnsẽphảithôntínhtrướctiên.Mỗimiếngcắnphảicómộtlôgíchtrongmộttổngchiếnlượcnhưngphảiđủnhỏđểkhôngcóainhậnranhữngýđịnhlớnlaocủabạn.Nếucácmiếngcắncủabạnquálớn,bạnsẽchiếmnhiềuhơnmứcđộsẵnsàngvàthấybạnbịápđảobởinhữngkhókhăn;nếubạncắnquánhanh,nhữngngườikhácsẽnhậnrabạnđangđịnhlàmgì.Cứđểdòngthờigianchegiấumộtcáchkhéoléocácdựtínhcủabạnvàtạochobạnmộtvẻngoàicóthamvọngkhiêmtốn.Đếnlúccácđịchthủcủabạnthứctỉnhvìcáimàbạnđãthuhoạchđược,họsẽtựnghiềnnátmìnhnếuliềulĩnhchắnngangđườngcủabạn.ThamvọngcóthểbòcũngnhưbayvọtEdmundBurke(1729-1797)CÁCYẾUTỐCƠBẢN

Thoángnhìnlầnđầu,loàingườichúngtacóvẻquátànbạovàhiếuchiến.Làmthếnàođểlýgiảikhácđichonhữngchuỗichiếntranhvôtậntronglịchsử,vàvẫncòntiếpdiễnchotớihiệntại?Nhưngthậtrađiềunàyphầnnàocótínhảogiác,Nổilênmộtcáchbịkịchtừđờisốnghàngngày,chiếntranhvàxungđộtđãđưađếnmộtsựchúýkhôngtươngxứng.Cóthểnóitươngtựđốivớinhữngcáthểhunghăngtrongphạmvicôngchúng,nhữngngườithườngcốvớlấynhiềuhơn.Sựthậtlàđasốmọingườicóbảnchấtbảothủ.Cốgiữcáimàhọcó,họsợhãinhữnghệquảvàtìnhthếkhôngthểthấytrướcmànhữngxungđộtchắcchắnsẽđưatới.Họghétsựđươngđầuvàcốtránhnó.(Đólàlýdovìsaorấtnhiềungườiviệntớisựgâyhấnthụđộngđểđạtcáimàhọmuốn).Bạnphảiluônnhớtớisựthậtvềbảnchấtconngườinàykhisắpđặtconđườngđiquacuộcsống.Nócũnglànềntảngchobấtkỳchiếnlượcviệcđãrồinào.Chiếnlượcdiễnranhưsau:Giảsửbạnmuốnhaycầnđiềugìđóchosựantoànvàquyềnlựccủabạn.Nếubạnchiếmlấynóbằngthảoluậnhaycảnhbáo,bạnsẽđưatớichokẻthùmộtchọnlựa,hoặcđánhnhau,hoặcchấpnhậnthuacuộcvàđểchobạnyên.Bấtkỳthứgìbạnđãchiếm,vàhànhđộngđơnphươngcủabạnkhichiếmnó,cóđángvớisựrầyrà,tổnthấtvànguyhiểmnếuphátđộngchiếntranhkhông?Cáinàonhiềutổnthấthơn,cuộcchiến(cóthểdễdàngchuyểnthànhmộtthứgìđólớnhơn)haysựthuacuộc?Nếubạnchiếmlấythứgìđóthậtsựcógiátrị,họsẽphảichọnlựacẩnthận;họphảicómộtquyếtđịnhlớnlao.Tuyvậy,nếubạnchiếmmộtthứgìđónhỏnhoivàngoàilề,hầunhưđốithủcủabạnkhôngthểnàochọnviệcchiếnđấu.Cóquánhiềulýdođểmặckệbạnhơnlàđánhnhauvìmộtđiềunhỏnhặt.Bạnđãlợidụng

đượcbảnnăngbảothủcủakẻthù,nóichunglàmạnhmẽhơntínhhámlợicủahọ.Vàchẳngbaolâusau,việcbạnsởhữusảnnghiệpnàysẽtrởthànhviệcđãrồi,làmộtphầncủahiệntrạng,vàtốtnhấtlàcứđểmặcchoxong.Sớmmuộngì,nhưlàmộtphầncủachiếnlượcnày,bạnsẽcắntiếpmộtmảnhnhỏnữa.Lầnnàyđốithủcảnhgiáchơn;họbắtđầunhìnramộtkhuônmẫu.Nhưngmộtlầnnữa,miếngcắncủabạnnhỏ,vàmộtlầnnữahọphảitựhỏicóđángkhôngnếuđánhnhauvớibạn.Trướcđóhọđãkhônglàm,thìsaogiờlạiphảilàm?Cứthựchiệnchiếnlượcviệcđãrồimộtcáchkhéoléotàitình,nhưdeGaulleđãlàm,ngaycảkhicácmụctiêucủabạnđãtrởnênrõràngvàcácđốithủhốitiếcvìchủnghĩaônhòacủahọ,xétđếnviệcđộngthủ,khiđóbạnđãthayđổichiếntrường:bạnđãkhôngcònquánhỏbéhayquádễbịđánhbại.Gâysựvớibạnlúcnàyđemtớimộtnguycơkhác;cómộtlýdokhác,mạnhmẽhơnđểtránhxungđột.Chỉgặmdầnthứmàbạnmuốn,bạnkhôngkhuấyđộngđủsựgiậndữ,sợhãihaykhôngtintưởngkhiếnchomọingườivượtquasựcưỡngkhángtựnhiêncủahọđểchiếnđấu.Hãydànhđủthờigiangiữamỗilầncắnvàbạncũngsẽlợidụngđượcnhữngquãngtrốngchúýngắnngủicủamọingười.Yếutốcơbảnđốivớichiếnlượcviệcđãrồilàhànhđộngnhanhvàkhôngthảoluận.Nếubạnđểlộcácýđịnhcủamìnhtrướckhihànhđộng,bạnsẽtựphơimìnhratrướcnhữngchỉtrích,phântíchvàthắcmắc:“Làmsaoanhdámnghĩtớiviệcđó?Hãysungsướngvớicáianhđangcó!”Phầnbảothủcủamọingườithíchnhữngcuộcthảoluậnvôtậnhơnlàhànhđộng.Bạnphảilướtquađiềunàyđểchộpnhanhmụctiêucủabạn.Sựthảoluậnđãđượcgiảiquyếttrước.Bấtkểmiếngcắncủabạnnhỏthếnào,việcthựchiệnnócũngphânbiệtbạnvớiđámđôngvàtạochobạnsựtôntrọngvàsứcnặng.KhiFrederickĐạiđếlênngôivuanướcPhổvàonăm1740,PhổlàmộtthếlựcthứyếuởchâuÂu.ChacủaôngđãxâydựngquânđộiPhổvớiphítổnlớn,nhưngchưabaogiờthậtsựsửdụngnó;giâyphútôngđưanóvàosửdụng,ôngbiết,cácthếlựcchâuÂukhácsẽhợpnhấtlạiđểchốngông,esợbấtkỳmốiđedọanàođốivớihiệntrạng.Dùcóthamvọnglớn,Frederickđãhiểuđiềukhiếnchaôngphảitựkiềmchế.Tuynhiên,ngaytrongnămđó,mộtcơhộiđãtựxuấthiện.KẻthùlớnkhôngđộitrờichungvớiPhổlàÁo,vớilãnhtụmớilàMariaTheresavừamớilênngôinữhoàng.Tuyvậy,cónhiềungườithắcmắcvềtínhchínhthốngcủabà,vàFrederickquyếtđịnhkhaithácsựlunglayvềchínhtrịnàybằngcáchđiềuquânđộitớitỉnhnhỏSulesiacủaÁo.Đểchứngtỏsựcứngcỏi,MariaTheresaquyếtđịnhchiếnđấuđểchiếmlạinó.Cuộcchiếnkéodàinhiềunăm–nhưngFrederickđãphánđoánthờiđiểmđúng,cuốicùngôngđedọasẽchiếmnhiềulãnhthổhơnnữa,vàrốtcuộc,nữhoàngđềnghịhòagiải.Frederickđãlặpđilặplạichiếnlượcnày,chiếmnhiềunướcnhỏởđâyđókhôngđángđểchiếnđấu,ítnhấtcũngkhôngquávấtvả.Theocáchnày,hầunhưtrướckhicóngườinhậnra,ôngđãbiếnPhổthànhmộtthếlựclớn.Giáôngbắtđầubằngcáchxâmlấnmộtlãnhthổlớn,hẳnôngđãbộclộnhữngthamvọngcủamìnhquárõràngvàđemlạichomìnhmộtđốithủliênminhquyếttâmgiữnguyênhiệntrạng.Yếutốcơbảnđốivớichiếnlượctừngphầncủaônglàmộtcơhộiđúnglúc.Áođangởthờiđiểmsuyyếu;Sulesiaquábé,thếnhưngvớiviệcsápnhậpnó,Phổlàmgiàuthêmcáctiềmlựccủamìnhvàđặtnóvàothếngàycàngtăngtrưởng.Cảhaithứnàykếthợplạitạochoôngmộtxungnăngvàchoôngmộtkhônggianđểdầnmởrộngtừbéthànhto.Vấnđềmànhiềungườitrongchúngtaphảiđốimặtlàchúngtacónhữnggiấcmơvàthamvọnglớn.Lạcvàonhữngcảmxúcvềchúngvàsựlớnlaocủanhữngướcvọng,chúngtathấykhómàtậptrungvàonhữngbướcnhỏbuồntẻ,nhưngthườnglàcầnthiếtđểđạtđượcchúng.Chúngtacóxuhướngsuynghĩtrongphạmvinhữngbướcnhảylớntớimụctiêu.Nhưngtrongthếgiớixãhộicũngnhưtựnhiên,bấtkỳthứgìtotátvàbềnvữngđềulớnlênmộtcáchchậmrãi.Chiếnlượctừngphầnlàliềuthuốcgiảiđộctuyệthảochosựnônnóngtựnhiêncủachúngta:nótậptrungchúngtavàomộtđiềunhỏvàngaytrướcmắt,mộtmiếngcắnđầutiên,rồitớiviệcởđâuvàkhinàomiếngcắnthứhaicóthểđưachúngtatớigầnhơnđốitượngsaucùng.Nóbuộcchúngtasuynghĩtrongphạmvimộttiếntrình,mộtchuỗinhữngbướcvàhànhđộngnốitiếpnhau,bấtkểnhỏbéthếnào,vàcónhữnglợiíchvềmặttâmlýkhôngthểđolườngđược.Rấtthườnglàsứchútcủacácướcvọngcủachúngtachếngựchúngta;việctiếnhành

nhữngbướcnhỏđầutiênkhiếnchochúngcóvẻnhưcókhảnăngtrởthànhhiệnthực.Khôngcóđiềugìtrịliệutốtlàhànhđộng.Trongkhixếpđặtchiếnlượcnày,hãychúýtớinhữngcơhộingẫunhiêncùngnhữngcuộckhủnghoảngvàsuyyếutạmthờicủakẻthù.Tuynhiên,đừngnônnóngchiếmlấynhữngthứlớn;cắnmộtmiếngtoquámứccóthểnhai,bạnsẽsavàonhữngrắcrốivàsựmấttinhthầnnếubạnkhôngđốiphónổivớichúng.Chiếnlượcviệcđãrồithườnglàcáchtốtnhấtđểkiểmsoátmộtdựáncóthểbịpháhỏngvớimộtsựlãnhđạophânquyền.TronghầuhếtmọibộphimcủaAlfredHitchcock,ôngphảiđiquacùngnhữngcuộcchiến,dầnnắmlấyquyềnkiểmsoátnótừcácnhàsảnxuất,cácdiễnviên,vàsốcònlạicủađoànlàmphim.Nhữngcuộcđấutranhcủaôngvớicácnhàbiênkịchlàmộtthếgiớivimôcủacuộcchiếntranhlớn.Hitchcockluônluônmuốnviễntượngvềmộtcuốnphimcủaôngphảiđượcphảnánhmộtcáchchínhxáctrênkịchbản,nhưngnếuxiếtnhàbiênkịchquámạnhtay,ôngsẽchẳngcóđượcgìngoạitrừsựthùghétvàmộttácphẩmtầmthường.Vìthế,ôngbướcmộtcáchchậmrãi,bắtđầubằngcáchtạochỗtrốngchotácgiảlàmviệcthoảimáitừcácghichúcủaông,rồiyêucầusửachữađểđịnhhìnhbảnthảotheocáchcủaông.Sựkiểmsoátcủaôngchỉtrởnênrõràngmộtcáchchậmchạp,vàtớikhicảmxúccủatácgiảđãbịbuộcchặtvàodựánvàôngtaphảilàmviệcđểđượcsựchấpnhậncủaông.Làmộtngườicựckỳnhẫnnại,Hitchcockđểchoquyềnlựccủaônglộdầnratheothờigian,khiếnnhàsảnxuất,tácgiả,cácngôisaochỉhiểurasựthốngtrịhoàntoàncủaôngkhicuốnphimđãhoànthành.Đểnắmquyềnkiểmsoátbấtkỳdựánnào,bạnphảisẵnsàngbiếnthờigianthànhđồngminh.Nếubạnkhởisựvớisựkiểmsoáthoàntoàn,bạnđãnắnđúctinhthầncủamọingườivàgợilênsựthùghétvàganhty.Vìthế,hãybắtđầubằngcáchtạoraảotưởngrằngbạnđangcùnglàmviệcvớimộtnỗlựcđồngđội;rồidầndầngặmxahơn.Nếutrongtiếntrìnhnàybạnkhiếnchomọingườinổigiận,đừnglolắng.Đóchỉlàmộtdấuhiệuchothấycáccảmxúccủahọđangmâuthuẫn,nghĩalàhọcóthểbịthaotúng. Cuốicùng,việcsửdụngchiếnlựctừngphầnđểcheđậycácdựđịnhhiếuchiếncủabạnlàvôgiátrongthờiđạichínhtrịhiệnnay,nhưngtrongviệccheđậycácmánhlới,bạnkhôngbaogiờcóthểđiquáxa.Vìthếkhitiếnhànhcắn,dùlàmộtmiếngnhỏ,hãylàmravẻnhưlàđểtựvệ.Làmravẻnhưkẻyếuthếcũngcóích.Hãytạoraấntượngrằngcácđốitượngcủabạncógiớihạnbằngcáchdànhranhữngquãngdừnggiữahailầncắn–khaithácnhữngquãngtrốngchúýcủamọingười–trongkhituyênbốvớitấtcảrằngbạnlàmộtconngườicủahòabình.Thựctế,đỉnhcaocủatrítuệlàviệcbạncắnmộtmiếngtohơnchútíttheothờigianvàrồihoànlạimộtphầnnhữnggìbạnđãlấy.Mọingườichỉnhìnthấysựquảngđạivànhữnghànhđộngcógiởihạncủabạn,chứkhôngthấyđếquốcmàbạntíchlũyđangdầnlớnlên.

Hìnhảnh:Câyactisô.Mớithoạtnhìn,dườngnhưkhôngthểănđược,thậmchínêncấmăn,dovẻngoàikhẳngkhiucủanó.Tuynhiên,sựtưởngthưởngđếnkhiănnótừngphần,nhaitừnglá.Lácủanódầntrởnêndịuvàngon,chotớikhibạntớiđượctráitimngọtngào.

Tưliệu:Nhânlênnhữngthànhcôngnhỏchínhxáclàxâydựnghếtkhotàngnàyđếnkhotàngkhác.Khiđúnglúc,ngườitatrởnêngiàucómàkhôngnhậnranóđãđếnthếnào.

FrederickĐạiđế(1712–1786)

HOÁNVỊ

Giảsửbạnthấyhayngờrằngbảnthânmìnhđangbịtấncôngbởichiếnthuậtcắntừngmiếngnhỏ,chiếnlượcphảncôngduynhấtcủabạnlàngănngừabấtkỳdiễntiếnhoặcmộtviệcđãrồinàođóđixahơnnữa.Mộtphảnứngnhanhvàmạnhmẽthườngsẽđủđểlàmmấttinhthầnnhữngngườigặmnhấm,nhữngkẻthườngviệnđếnchiếnlượcnàydoyếuthếvàkhôngthểchịunổinhiềutrậnđánh.Nếuhọcứngcỏivànhiềuthamvọnghơn,nhưFrederickĐạiđế,phảnứngmạnhmẽđócòntrởnêncầnthiếthơn.Hãytốngcổhọngaycùngvớinhữngmiếngcắndù

nhỏthếnàocũngrấtnguyhiểmcủahọ-hãyngắtkhihoacònlànụ.

30

THÂMNHẬPVÀOTÂMTRÍKẺTHÙCÁCCHIẾNLƯỢCTHÔNGTIN

Thôngtinlàmộtloạichiếntranh,chiếnđịacủanólàtâmtrícưỡngkhángvàphòngvệcủanhữngngườibạnmuốngâyảnhhưởng.Mụctiêulàtiếntới,xâmnhậpvàocáctuyếnphòngthủvàchiếmlĩnhtâmtríhọ.Mọithứkhácđềulàthôngtinvôhiệuquả,sựtròchuyệnlacà.Hãyhọccáchthâmnhậpcácýtưởngcủabạnvàophíasaucáctuyếnphòngthủcủakẻthù,gửinhữngthôngđiệpthôngquanhữngchitiếtbénhỏ,dẫndụmọingườiđiđếnnhữngkếtluậnbạnmongmuốnvànhữngsuynghĩtheochiềuhướngcủabạn.Bạncóthểgiởmánhkhóevớimộtsốngườibằngcáchcheđậynhữngýtưởngkháclạcủabạndướihìnhthứcbìnhthường;sốkhác,chậmhiểuvànhiềuđềkhánghơn,phảiđượcđánhthứcvớingônngữcựcđoanđầynhữngđiềumớilạ.Bằngbấtkỳgiánào,hãytránhngônngữchếtcứng,dạyđờivàcótínhchấtcánhântháiquá.Biếnngôntừcủabạnthànhmộttialửacủahànhđộng,chứkhôngphảilàmộtdựđịnhthuđộng.

THÔNGTINBẢNNĂNGLàmviệclầnđầuvớiđạodiễnphimAlfredHitchcocknóichunglàmộtkinhnghiệmbốirối.Ôngkhôngthíchnóinhiềuvềnhữngphâncảnhcủanhữngcuốnphim–chỉlànhữngnhậnxétthôngminhvàđôikhimaimỉa.Cóphảiôngchủđịnhlàmravẻbíẩnkhông?Haychỉlàdotínhlặnglẽ?Vàlàmthếnàongườitađạodiễnmộtcuốnphim,phảichỉđạorấtnhiềungườixungquanhmàkhôngnóinhiềuvàđưaranhữnghướngdẫncụthể?TínhcáchkhácthườngnàycủaHitchcocklàvấnđềphiềntoáinhấtđốivớicácdiễnviêncủaông.Nhiềungườitrongsốhọđãquenvớiviệcđượccácđạodiễnchiềuchuộng,thảoluậnchitiếtvềnhữngnhânvậthọdiễnxuất,vàcáchđểnhậpvai.Hitchcockchẳnglàmđiềugìnhưthếcả.Trongcáccuộctổngduyệtôngnóirấtít,khiquaycũngvậy,cácdiễnviênthườngliếcnhìnôngđểtìmkiếmsựhàilòngnhưngchỉtìmthấyôngđangchợpmắthaytỏrachánngán.TheonữdiễnviênThelmaRitter,“NếuHitchcockthíchcảnhbạnđãdiễn,ôngkhôngnóigìcả.Nếukhôngthích,ôngtỏvẻnhưsắpsửanôn.”Thếnhưng,theocáchthứcgiántiếpcủariêngmình,ôngđãlàmchocácdiễnviênthựchiệnđiềuchínhxácmàôngmuốn.VàongàyđầutiênbấmmáyphimThe39Stepsnăm1935,haidiễnviênchínhcủaHitchcock,MadeleineCarrollvàRobertDonat,tớiphimtrườngvớimộtchútcăngthẳng.Hômđóhọsẽđóngmộttrongnhữngcảnhphứctạpcủacuốnphim:haikẻxalạ,tuynhiên,đãbịcòngtaycùngnhautrướcđó,vàvẫnbịcòngtay,buộcphảichạyquavùngnôngthônScotland(thậtralàmộtcảnhdựng)đểtẩuthoátkhỏinhữngtêntộiphạm.Hitchcockkhôngđưaradấuhiệuthậtsựnàovềcáchthứcôngmuốnhọdiễn.Carrollnóiriêngrấtcháncungcáchcủangườiđạodiễnnày.NữdiễnviênngườiAnhnày,mộttrongnhữngngôisaođiệnảnhthanhlịchnhấtthờikỳđó,đãtrảiquaphầnlớnsựnghiệpởHollywood,nơicácđạodiễnđốixửvớibànhưmộtnữhoàng.Tráilại,Hitchcockrấtgiữkhoảngcách,khómàđoánđược.Bàquyếtđịnhdiễnvớimộtvẻchữngchạcvàdèdặt,cungcáchmàbàcholàmộtphunhânsẽphảnứngvớitìnhthếbịcòngtayvớimộtngườilạ.Đểvượtquasựcăngthẳng,bàtròchuyệnvớiDonat,cốđưacảôngtavàbàvàomộttâmtrạngcộngtác.KhiHitchcocktớiphimtrường,ônggiảithíchphâncảnhvớihaidiễnviên,gắncòngtayvàohọ,vàdẫnhọđiquaphimtrường,băngquamộtcâycầugiảvàgiữanhữngdàncảnhkhác.Thếrồi,ởgiữacuộcthaodiễnnày,ôngđộtngộtđượcgọiđithamdựmộtcuộchọpkỹthuật.Ôngsẽsớmquaylại,họcóthểgiảilao.Ôngcảmthấychiếckhóacòngnằmtrongtúimình,nhưngkhông,ôngphảiđánhmấtnó,vàôngvộivãtỏvẻnhưtìmkiếmnó.Nhiềugiờtrôiqua.DonatvàCarrollcàngquẩntrívàbốirối;độtnhiênhọkhôngkiểmsoátđượcmình,mộtcảmgiácrấtbấtthườngđốivớihaingôisaonàyởphimtrường.Trongkhingaycảnhữngthànhviênkhiêmnhườngnhấtcủađoàncũngthoátkhỏicôngviệc,haingôisaolạidínhchùmvàonhau.Sựthâncậnvàkhôngthoảimáimiễncưỡngcủahọkhiếnhọkhôngthểnóiđùavớinhaunhưtrước.Thậmchíhọkhôngthểđivàonhàvệsinhđược!Thậtlàbẽbàng. Hitchcockquaylạivàolúcchiều–ôngđãtìmthấychìakhóa.Cảnhquaybắtđầu,nhưngkhicácdiễnviênbướcvàovaidiễn,họkhómàvượtquatrảinghiệmcủangàyhômđó;sựbìnhthảnthôngthườngcủahaingôisaokhôngcònnữa.Carrollđãquênmọiýnghĩcủamìnhvềcáchphảidiễnphâncảnhđó.Thếnhưng,mặcchosựgiậndữcủabàvàDonat,cảnhquaydườngnhưtrôichảyvớimộtvẻtựnhiênbấtngờ.Lúcnàyhọbiếtbịcộtvớinhaulàthếnàorồi;họđãcảmnhậnđượcsựkhókhănbấttiện,vìthếkhôngcầnphảidiễnnó.Nóđếntừbêntrong.BốnnămsauHitchcocklàmphimRebeccavớiJoanFontainevàLaurenceOlivier.Fontaine,ởtuổi21,đangdiễnvaichínhđầutiêncủacô,cảmthấycăngthẳngkhủngkhiếpkhiđóngcặpvớiOlivier,ngườiđãđượccôngnhậnrộngrãilàmộtthiêntàiđiệnảnh.Mộtđạodiễnkháccóthểxoadịusựmấttựtincủacô,nhưngHitchcockdườngnhưlạilàmđiềungượclại.Ôngchọncáchkểlạicâuchuyệnngồilêđôimáchtừcácdiễnviênvàthànhviênđoànlàmphimkhác:khôngainghĩrằngcôphùhợpvớivaidiễnnày,vàOliverthậtsựmuốnvợôngta,VivienLeigh,đóng

vaiđó.Fontainecảmthấyhoảngsợ,bịcôlậpvàhoangmang–chínhxáctheonhữngtínhcáchcủanhânvậttrongphimcủaông.Côhầunhưkhôngcầndiễnxuất.VàvaidiễnđángnhớcủacôtrongRebeccađãkhởiđầuchomộtsựnghiệprựcrỡ.KhiHitchcocklàmphimTheParadiseCasenăm1947,nữdiễnviênchínhcủaông,AnnTodd,xuấthiệntrongphimtrườngHollywoodlầnđầuvàrấtcăngthẳng.Vìthếtrướckhibấmmáy,Hitchcockkểchocônghemộtcâuchuyệnđặcbiệttụctĩukhiếncôphảicườinắcnẻhoặcnínthởvìbịsốc.Trướcmộtcảnhtrongđócôphảinằmtrêngiườngtrongmộtbộđồngủxinhxắn,Hitchcockđộtnhiênphóngvàocô,hétlên:“Thưgiãn!”Nhữngtròhềnhưthếkhiếncôthấydễchịu,thoátkhỏisựứcchếvàtrởnêntựnhiênhơn.Khiđoànlàmphimđãmệtmỏiởphimtrường,hoặckhihọlơđãngvàtángẫunhiềuhơnlàtậptrungvàocôngviệc,Hitchcockkhôngbaogiờlahéthaythanphiền.Ôngchỉđậpvỡmộtcáibóngđènnhỏhaynémtáchtràvàotường;mọingườisẽnhanhchóngnghiêmtúcvàlấylạisựtậptrung.RõràngHitchcockkhôngtinvàongônngữvànhữnglờigiảithích,màôngthíchhànhđộngvớiýnghĩalàmộtcáchthôngtinhơnlàlờinói,vàsởthíchnàyđượcmởrộngchohìnhthứcvànộidungcáccuốnphimcủaông.Điềuđóđặcbiệtgâykhókhănchonhữngbiênkịch;nóichocùng,côngviệccủahọlàđưavàophimnhữnglờiđốithoại.Trongnhữngcuộchọpbànvềcốttruyệnphim,Hitchcockthảoluậnvềcácýtưởngmàôngchúý–nhữngchủđềnhưtínhcáchnhịbộicủamọingười,khảnăngvừatốtvừaxấucủahọ,thựctếrằngkhôngaitrênthếgiớithậtsựvôtội.Nhữngnhàvănthườngviếtranhữngtrangđốithoạithểhiệnýtưởngcủahọmộtcáchthanhnhãvàtinhtế,chỉđểpháthiệnchúngđãđượccảibiênthànhhànhđộngvàhìnhảnh.Vídụ,trongVertigo(1958)vàPsycho(1960),Hitchcockđưanhữngchiếcgươngvàonhiềucảnh;trongSpellbound(1945)lạilànhữngcảnhquayvềcácđườngtrượtbăngvànhữngdạngđườngsongsongkhác.VụgiếtngườitrongStrangersonaTrain(1951)bịvạchtrầnthôngquaphảnảnhcủanótronghaicáily.Hiểnnhiên,đốivớiHitchcock,nhữnghìnhảnhnhưthếhélộcácýtưởngcủaôngvềtínhnhịbộitrongtâmhồnconngườitốthơnlànhữngngôntừ,nhưngtrêngiấydườngnhưđiềunàyđãđượctrùtínhsẵn.Trongphimtrường,cácnhàsảnxuấtnhữngcuốnphimcủaHitchcockthườngtheodõitrongnỗihoangmangkhinhàđạodiễndờicamera,chứkhôngphảinhữngdiễnviên,đểdựngnhữngcảnhquay.Điềunàydườngnhưvônghĩa,nhưthểôngyêuthíchkhíacạnhkỹthuậtcủaviệclàmphimhơnlàlờithoạivàsựhiệndiệncủaconngười.Cácnhàbiêntậpcũngkhôngthểđolườngđượcsựámảnhcủaôngđốivớiâmthanh,màusắc,kíchcỡđầucủacácdiễnviêntrongkhunghình,tốcđộdichuyểncủamọingười-dườngnhưôngthíchnhữngchitiếtthịgiácnhiềuvôtậnnàyhơnlàbảnthâncâuchuyện.Vàkhicuốnphimđãlàmộtsảnphẩmhoàntất,độtnhiênmọithứcóvẻquáilạvềphươngphápcủaôngđãcómộtýnghĩahoànhảo.KhángiảthườngphảnứngvớicáccuốnphimcủaHitchcockmộtcáchsâusắchơnsovớiphimcủacácđạodiễnkhác.Nhữnghìnhảnh,nhịpđiệu,cácchuyểnđộngcủacameracuốnhọđivàluồnvàotâmtríhọ.MộtcuốnphimcủaHitchcockkhôngchỉđểxem,nóđượctrảinghiệm,vànóởlạitrongtâmtrírấtlâusaukhixemxong.DiễndịchTrongcáccuộcphỏngvấn,Hitchcockthườngkểmộtcâuchuyệnvềthờithơấucủaông:khiôngkhoảng6tuổi,chaôngphiềnlòngvớimộtđiềugìđóôngđãlàm,gửiôngtớiđồncảnhsátđịaphươngvớimộtmảnhghichú.ViênsĩquantrựcđọcmảnhgiấyrồinhốtHitchcockvàomộtphònggiam,bảo:Đâylàđiềumàchúngtalàmđốivớimộtcậubéhư.”Chỉmộtvàiphútsauôngđượcthảra,nhưngấntượngđãinđậmdấutrongông.Nếuchaônglamắng,nhưphầnlớncácôngbốkhác,hẳnôngđãtrởnênphòngthủvàchốngđối.Nhưngviệcbỏrơimộtmìnhông,bịvâyquanhbởinhữngnhânvậtcóthẩmquyềnđángsợ,trongmộtphònggiamtối,vớicáithứmùilạlẫmcủanó–đólàmộtcáchthôngtinmạnhmẽhơnnhiều.NhưHitchcockđãpháthiện,đểdạychomọingườimộtbàihọc,đểthựcsựcảibiếnhànhvicủahọ,bạnphảicảibiếnkinhnghiệmcủahọ,nhằmvàonhữngcảmxúccủahọ,đưanhữnghìnhảnhkhôngthểnàoquênvàotâmtríhọ,khuấyđộnghọ.Trừphibạncótàihùngbiệncựckỳ,khómàthựchiệnđiềunàythôngquangôntừvàsựdiễntảtrựctiếp.Đơngiảnlàcóquánhiềungườinóichuyệnvớichúngta,cốthuyếtphụcchúngtavềđiềunàyđiềunọ.Ngôntừtrởthànhmộtphầncủatiếngồnnày,vàhoặcchúngtabỏngoàitai,hoặctrởnênđềkhánghơn.

Đểthôngtintheomộtcáchthậtsựsâusắc,bạnphảiđưamọingườiquayvềtuổithơcủahọ,khihọítphòngthủhơnvàdễbịấntượnghơnvớinhữngâmthanh,hìnhảnh,hànhđộng,vàmộtthếgiớithôngtinphingôntừ.Nóđòihỏiphảinóibằngmộtloạingônngữcóchứađựnghànhđộng,tấtcảđượcsắpxếpmộtcáchchiếnlượcđểtácđộngtớitâmtrạngvàcảmxúccủamọingười,cáimàhọítcókhảnăngkiểmsoátnhất.ĐóchínhxáclàthứngônngữmàHitchcockđãpháttriểnvàhoànthiệntrongnhiềunăm.Vớicácdiễnviên,ôngmuốnhọdiễnxuấttheocáchtựnhiênnhất,vềbảnchấtlàkhiếnchohọkhôngdiễnxuất.Bảohọthưgiãnhaytựnhiênsẽphílời;nóchỉkhiếnhọthêmlúngtúngvàphòngthủ.Thayvìthế,giốngnhưchaôngđãkhiếnchoôngcảmthấyhãihùngtrongmộtđồncảnhsát,ôngkhiếnchohọcảmnhậnnhữngcảmxúccủacuốnphim:bốirối,hiuquạnh,mấttựtin.(TấtnhiênôngđãkhôngđánhmấtchìakhóacòngtayởđâuđótrongphimtrườngThe39Steps,nhưDonatsauđópháthiện;sựgiảvờđánhmấtđólàmộtchiếnlược).Thayvìthúcđẩycácdiễnviênvớinhữnglờinóicáukỉnh,đếntừbênngoàivàsẽbịbỏngoàitai,Hitchcockbiếnnhữngcảmgiácnàythànhmộtphầncủakinhnghiệmnộitâmcủahọ-vàđiềunàyđượcthôngtinngaylậptứctrênmànảnh.Vớikhángiảcũngvậy,Hitchcockkhôngbaogiờraogiảngmộtthôngđiệp.Ôngchỉsửdụngsứcmạnhthịgiáccủacuốnphimđểđưahọquayvềtìnhtrạngấuthơkhimànhữnghìnhảnhvànhữngbiểutượngcómộttácđộnglớnlao.Trongnhữngtrậnchiếncủađờisống,nhấtthiếtphảicókhảnăngthôngtinnhữngýtưởngcủabạnchomọingười,cókhảnăngcảibiếnhànhvicủahọ.Thôngtinlàmộthìnhthứcthựchiệnchiếntranh.Ởđâykẻthùcủabạncótínhcáchphòngthủ;họmuốnđượcđểyênvớinhữngđịnhkiếnvàniềmtinsẵncócủahọ.Càngthâmnhậpsâuvàocáctuyếnphòngngựcủahọ,bạncàngchiếmlĩnhđượcnhiềukhônggiantinhthầncủahọ,càngthôngtinmộtcáchhữuhiệu.Trongphạmvilờinói,đasốmọingườiphátđộngmộtdạngchiếntranhxưacổ,sửdụngngôntừ,lờinàinỉvàkêugọisựchúýnhưnhữngchiếcrìuvàgậyđểđánhvàođầuđốithủ.Nhưngtrongviệcquátrựctiếp,họchỉkhiếnchocácmụctiêuđềkhángnhiềuhơn.Thayvìthế,bạnphảihọcchiếnđấumộtcáchgiántiếpvàphitruyềnthống,lừachomọingườihạthấpsựphòngthủcủahọ-tấncôngvàocảmxúccủahọ,cảibiếnkinhnghiệmcủahọ,làmhọchoángvángvớinhữnghìnhảnh,nhữngbiểutượngđầysứcmạnh,vànhữngámchỉcảmgiácbảnnăng.Đưahọquayvềtrạngtháiấuthơkhihọdễbịtổnthươngvàlinhhoạthơn,ýtưởngđượcthôngtinsẽxâmnhậpsâuvàonhữngtuyếnphòngngựcủahọ.Vìbạnkhôngchiếnđấutheocáchthôngthường,bạnsẽcómộtsứcmạnhkhácthường.GiáosỹRyokan…yêucầuthiềnsưBukkan…giảithíchvềTứDiệuĐế…Bukkanbảo:“ĐểgiảithíchvềTứDiệuĐếkhôngcầnphảinhiềulời.”Ôngrótđầytràvàomộttáchtràmàutrắng,uốngcạn,rồiđậpvỡtanchiếctáchtrướcmặtvịgiáosĩ,nóirằng,“Ôngđãhiểurồichứ?”Giáosĩnói:Đatạsựchỉdạyởđâyvàlúcnàycủangài,tôiđãthâmnhậpngayvàolĩnhvựccủaNguyêntắcvàSựkiện.”TrevorLeggett:ThiềnSamurai:ChiếnbinhCôngán(1985)BẬCQUÂNSƯNăm1498,NiccoloMachiavelli29tuổiđượcbổnhiệmlàmthưkýcủaTòangoạivụFlorence,quảnlýcácvấnđềđốingoại.Sựchọnlựakhákhácthường.Machiavellicóxuấtthântươngđốithấp,khôngcókinhnghiệmvềchínhtrị,vàthiếumộtbằngcấpvềluậthaymộtchứngchỉchuyênmônkhác.Tuynhiên,ôngcómộtngườiđỡđầutrongchínhquyềnFlorence,kẻbiếtrõvềôngvànhìnthấytiềmnănglớnlaoởông.Vàthậtvậy,trongvàinămtiếptheo,MachiavellinổibậtsovớicácđồngsựởTòanhưlàmộtngườikhôngmệtmỏi,nhữngbảnbáocáosắcsảovềcácvấnđềchínhtrị,vàsựcốvấnxuấtsắccủaôngchonhữngvịđạisứvàbộtrưởng.Ôngđượcđềcửnhữngcôngvụuytín,dulịchvòngquanhChâuÂuvớicácsứmệnhngoạigiao–tớinhiềuvùngởBắcÝđểgặpCesareBorgia,tìmhiểunhữngdựtínhcủanhàlãnhđạotànnhẫnnàyđốivớiFlorence;tớiPhápgặpVuaLouisXII;tớiRomeđểbànbạcvớiGiáohoàngJuliusII.Cóvẻnhưôngđangkhởiđầumộtsựnghiệpsángchói.Tuynhiên,khôngphảimọisựđềutốtđẹptrongsựnghiệpcủaMachiavelli.ÔngthanphiềnvớibạnhữuvềmứclươngthấpcủaTòa;ôngcũngtảlạicôngviệcvấtvảtrongnhữngcuộcđàmphán.Nhiềungườibêntrênông,ôngbảo,ngungốcvàlườinhác,đượcbổnhiệmvàochứcvụcủahọnhờgiathếvàcácmốiquanhệ.Ôngđangpháttriểnmộtnghệthuậtđểđốiphóvới

nhữngngườinày,ôngbảonhữngngườibạn,tìmramộtcáchđểsửdụnghọthayvìbịsửdụng.TrướckhiMachiavellitớiTòa,FlorencedogiatộcMediciscaitrị.Tuynhiên,họđãbịlậtđổvàonăm1494,khithànhphốtrởthànhmộtnướccộnghòa.Năm1512,GiáohoàngJuliusIItàitrợmộtquânđộiđểchiếmFlorencebằngsứcmạnh,lậtđổchếđộcộnghòavàkhôiphụcquyềnlựccủagiatộcMedicis.Kếhoạchthànhcông,vàgiatộcMedicisnắmquyềnkiểmsoát;vậylàhọmangmộtmónnợvớiJulius.Mộtvàituầnsau,Machiavellibịtốnggiam,vớimộttộidanhmơhồlàthôngđồngchốnglạidònghọMedicis.Ôngbịtratấnnhưngtừchốicungkhai,dùlàvềmìnhhayvềngườikhác.Đượcthảravàotháng3/1513,ôngvềnghỉhưutrongnỗiônhụcởmộtnôngtrạinhỏcủagiađìnhtạivùngngoạiô,cáchFlorencechừngvàidặm.MachiavellicómộtngườibạnchíthânlàFrancescoVettori,ngườiđãtìmcáchsốngsóttrongcuộcthayđổichínhquyềnvàlàmthânđượcvớigiatộcMedicis.Mùaxuânnăm1513,VettoribắtđầunhậnđượcnhữngláthưtrongđóMachiavellimôtảcuộcsốngmớicủaông.Banđêm,ôngnhốtmìnhtrongphòngđọcsáchvàđốithoạitrongđầuvớinhữngnhânvậtlớntronglịchsử,cốgắngkhámphánhữngbíẩnvềquyềnlựccủahọ.Ôngmuốngomlạinhiềuđiềumàônghọcđượcvềchínhtrịvàthuậttrịnước.Và,ôngviếtchoVettori,ôngđangviếtmộtcuốnsáchgọilàDeprincipatibus–vềsaugọilàThePrince(Quânvương)–“trongđótôiđàosâuhếtkhảnăngvàonhữngýtưởngvềchủđềnày,thảoluậnvềbảnchấtcủachếđộcaitrịcủaquânvương,hìnhthứccủanó,cáchthứcthủđắccủanhữnghìnhthứcnày,vàcáchduytrìchúng,cáchchúngđãbiếnmất.”Trithứcvàlờikhuyêntrongquyểnsáchnàycóthểgiátrịđốivớimộtônghoànghơnlàmộtquânđộilớn–cólẽVettoricóthểtraonóchomộtngườitronghọMedicis,Machiavellirấtvuilòngcunghiếnnóchoôngta.Giatộcnàycóthểsửdụngtốt“nhữngônghoàngmới”.NócũngcóthểhồisinhlạisựnghiệpcủaMachiavelli;vìôngđangchánnảnvớisựcáchlykhỏichínhtrịcủamình.VettorichuyểnquyểnsáchtớiLozenrode’Midici.Ôngtanhậnnóvớisựchúýkhôngnhiềuhơnsovớihaiconchósănmàôngtacũngnhậnđượcvàolúcấy.Thậtsự,QuânvươngthậmchíđãlàmVettorirốitrí:lờikhuyêncủanóđôikhitànbạovàvôđạođức,thểnhưngngônngữcủanóhoàntoànvôtưvàchânthật–mộtsựphatrộnkỳlạvàkhácthường.Tácgiảđãviếtsựthật,nhưnghơitáobạomộtchút.Machiavellicũnggởibảnthảotớinhữngbạnbèkhác,nhữngngườicũngkhôngbiếtchắcphảilàmgìvớinó.Cólẽnóđượcdựtínhnhưmộtbàivănchâmbiếm?BạnbècủaMachiavellibiếtrõsựkhinhthịcủaôngđốivớigiớiquýtộcquyềnthếnhưngkhôngcóđầuóc.Chẳngbaolâusau,Machiavelliviếtmộtcuốnsáchkhác,saunàygọilàTheDiscourses(Nhữngcuộcluậnđàm),mộtsảnphẩmcôđọngtừcáccuộcchuyệntròcủaôngvớibạnhữutừkhiôngthấtsủng.Mộtchuỗisuytưvềchínhtrị,cuốnsáchchứađựngcùngnhữnglờikhuyênnhưcuốntrướcnhưnghướngtớiviệcthiếtlậpmộtnướccộnghòahơnlànhữnghànhđộngcủamộtônghoàngđơnđộc.Trongvàinămtiếptheo,MachiavellidầnđượcsủngáilạivàđượcchophépthamgiavàocáccôngvụcủaFlorence.ÔngviếtvởkịchMandragola,dùkhiếmnhã,đãđượcgiáohoànghâmmộvàdàndựngởVatican;ôngcũngđượcgiaoviếtmộtquyểnsáchsửvềFlorence.QuânvươngvàNhữngcuộcluậnđàmvẫnkhôngđượcxuấtbản,nhưngchúngđượclưuhànhởdạngbảnthảogiữanhữngnhàlãnhtụvàchínhtrịgiaởÝ.Sốđọcgiảcủanóquáít,vàkhiMachiavelliquađờinăm1527,viêncựuthưkýcủachếđộcộnghòadườngnhưđãđượcTrờiđinhchoquayvềvớisựtốitămmàtừđóôngxuấthiện.Tuynhiên,saukhiMachiavellichết,haitácphẩmchưaxuấtbảncủaôngđãđượclưuhànhbênngoàinướcÝ.Năm1529,ThomasCrowell,vịbộtrưởngtàibacủaHenryVIIInướcAnh,bằngcáchnàođóđãcómộtbảnsaocủaQuânvương,vàkhôngnhưLozenrode’Mediciphùphiếm,ôngđọcnómộtcáchchămchúvàcẩnthận.Vớiông,nhữnggiaithoạilịchsửcủaquyểnsáchkhiếnchoviệcđọctrởnênsốngđộngvàthúvị.Ngônngữgiảnđơnkhôngkỳdịmàtươimát.Quantrọngnhất,nhữnglờikhuyênphiluânlýthậtrarấtcầnthiết:tácgiảkhôngchỉgiảithíchđiềumàmộtngườilãnhtụcầnlàmđểduytrìquyềnlựcmàcònvềcáchthứcthểhiệnhànhđộngcủamìnhtrướccôngchúng.CrowellkhôngthểkhôngtheolờikhuyêncủaMachiavellikhicốvấnchonhàvua.ĐượcxuấtbảnbằngnhiềuthứtiếngtrongnhiềuthậpkỷsaukhiMachiavellichết,Quânvươngdầndầnđượctruyềnbáxavàrộng.Nhiềuthếkỷtrôiqua,nócómộtđờisốngriêng,thậtsựlà

mộtđờisốngnhịbội:bịkhinhthịlàphiluânlý,thếnhưngđượcbảnthâncácchínhtrịgialớnsuốtnhiềuthờiđạinghiềnngẫm.BộtrưởngPhápCardinalRichelieuxemnónhưlàmộtdạngkinhthánhchínhtrị.Napoleonthườngthamkhảonó.TổngthốngMỹJohnAdamsđểnóởđầugiườngcủamình.VớisựgiúpđỡcủaVoitaire,vuaphổFrederickĐạiđếviếtmộttiểuluậngọilàChốngMachiavel,thếnhưngônglạithựchànhkhôngsaimộtchữnhiềuýtưởngcủaMachiavellimộtcáchtrơtráo.KhicáctácphẩmcủaMachiavellitớitaynhiềuđộcgiảhơn,tầmảnhhưởngcủaôngvượtrakhỏilĩnhvựcchínhtrị.NhữngtriếtgiatừBacontớiHegeltìmtrongtácphẩmcủaôngsựxácnhậnchonhiềuhọcthuyếtcủahọ.NhữngnhàthơlãngmạnnhưLordByronngưỡngngộnănglượngtinhthầncủaông.ỞÝ,Ireland,vàNga,nhữngnhàcáchmạngtrẻkhámphátrongNhữngcuộcluậnđàmmộtlờikêugọiphấnchấnđểcầmlấyvũkhívàmộtbảnthiếtkếchoxãhộitươnglai.Quanhiềuthếkỷ,hàngtriệunốitiếphàngtriệuđộcgiảđãsửdụngcácquyểnsáchcủaMachiavellinhưlànhữnglờikhuyênvôgiávềquyềnlực.Nhưngcóthểcókhảnăngngượclạichăng–rằngchínhMachiavellilàngườiđãsửdụngđộcgiảcủamình?Rảiráctrongcáctácphẩmvànhữngláthưgửichobèbạncủaông,mộtsốđượcpháthiệnnhiềuthếkỷsaukhiôngchết,lànhữngdấuhiệuchothấyôngđãnghiềnngẫmsâusắcchínhbảnthânchiếnlượcviếtláchvàsứcmạnhmàôngcóthểvunglênsaukhichếtbởisựthẩmthấunhữngýtưởngcủaôngmộtcáchgiántiếpvàsâusắcvàotâmtrícácđộcgiả,chuyểnhóahọthànhnhữngmônđồvôýthứccủatriếtlýphiluânlýcủaông.DiễndịchKhiđãtrởvềnôngtrại,Machiavellicóthờigianvàkhoảngcáchcầnthiếtđểsuynghĩsâuvềnhữngvấnđềmàôngquantâmnhất.Thứnhất,ôngdầnđịnhhìnhmộttriếtlýchínhtrịđãấpủtừlâutrongtâmtrí.Đốivớiông,cáitốtđẹptốithượnglàmộtthếgiớicủasựthayđổiđộnglựctrongđócácthànhphốhaycácchếđộcộnghòatựtáilậptheotrậttựmớivàtáisinhtrongsựvậnđộngkhôngngừng.Sựxấuxalớnnhấtlàtìnhtrạngtùhãmvàsựtựmãn.Nhữngtácnhâncủasựthayđổimạnhmẽđượcônggọilà“nhữngônghoàngmới”–nhữngngườitrẻtuổi,đầythamvọng,mộtphầnlàsưtử,mộtphầnlàcáo,nhữngkẻthùvôýthứchoặccóýthứccủatrậttựđãthiếtlập.Thứhai,Machiavelliđãphântíchtiếntrìnhmàthôngquađónhữngônghoàngmớiđạttớiđỉnhcaoquyềnlực,vàthôngthường,rơixuốngkhỏinó.Nhữngkhuônmẫucụthểrấtrõràng:sựcầnthiếtđểđiềuchỉnhvẻngoài,đểlợidụngcáchệthốngtínngưỡngcủamọingười,vàđôikhiđểthựchiệnmộtcáchquyếtliệtnhữnghànhđộngphiluânlý.Machiavelliđãkhátkhaoquyềnlựcđểtruyềnbácáctưtưởngvàhướngdẫncủaông.Bịkhướctừquyềnlựcnàythôngquachínhtrị,ôngđãđạtđượcnóthôngquacáctácphẩm:ôngđãchuyểnđổiđộcgiảtheomụctiêucủamình,vàhọsẽtruyềnbánhữngtưtưởngcủaông,nhữngsứgiảýthứchayvôýthức.Machiavellibiếtrằngnhữngkẻcóquyềnthếthườngmiễncưỡngnhậnnhữnglờikhuyên,đặcbiệttừmộtngườirõràngthấpkémhơnhọ.Ôngcũngbiếtrằngnhiềungườitrongsốnhữngkẻkhôngcóquyềnthếcóthểkinhhãibởinhữngkhíacạnhnguyhiểmcủatriếtlýcủaông–rằngnhiềuđộcgiảsẽbịthuhútvàphảnkhánglạicùngmộtlúc.(Nhữngkẻvôquyềnlựcmuốncóquyềnlựcnhưnglạisợcáimàhọphảilàmđểcóđượcnó).Đểkhắcphụcsựcưỡngkhángvàtưtưởngmâuthuẫnvừayêuvừaghét,cáctácphẩmcủaôngphảicótínhchiếnlược,giántiếpvàkhéoléo.Vìthếôngsửdụngnhữngkỹthuậthùngbiệnphitruyềnthốngđểthâmnhậpsâuvàocáctuyếnphòngngựcủatácgiả.Trướchết,ôngphủđầycáccuốnsáchnhữnglờikhuyênrấtcầnthiết–nhữngýtưởngcótínhthựchànhvềcáchđạtđượcquyềnlực,bảovệquyềnlực.Điềuđóthuhútmọiloạiđộcgiả,vìtấtcảchúngtađềusuynghĩtrướchếtvềnhữnglợiíchcủachínhmình.Cũngvậy,bấtkểmộtđộcgiảcóthểphảnkhángthếnào,anhtanhậnrarằngkhôngthèmđếmxỉatớicuốnsáchnàyvànhữngýtưởngcủanólàđiềunguyhiểm.Kếđến,Machiavelliđínhkèmnhữnggiaithoạilịchsửxuyênsuốttácphẩmđểminhhọachocácýtưởngcủaông.MọingườithíchđượcchỉranhữngcáchthứcđểtựhìnhdungbảnthânnhưnhữngCaesarhayMedicihiệnđại,vàhọthíchđượcgiảitrívớimộtcâuchuyệnhay;vàmộttâmtríbịámảnhbởimộtcâuchuyệntươngđốiítcótínhcáchphòngngựvàcởimởhơnvớisựđềxuất.Cácđộcgiảhiếmkhiđểýthấyrằngtrongviệcđọccáccâuchuyệnđó–hay

đúnghơn,trongviệcđọcnhữngphiênbảnđãđượccảibiếnmộtcáchthôngminhcủaMachiavelli–họđãthẩmthấucácýtưởngđó.Machiavellicòntríchdẫnnhữngtácgiảcổđiển,điềuchỉnhcáctríchdẫnchophùhợpvớinhữngmụcđíchcủaông.Nhữnglờikhuyênvàýtưởngnguyhiểmcủaôngcóthểdễđượcchấpnhậnhơnnếuchúngcóvẻnhưphátratừmồm

củamộtLivy2haymộtTacitus32.[TitusLivius59tr.CN-17CN):sửgiaLaMã]3.[PubliusCorneliusTacitus(56-117CN):sửgiaLaMã]Cuốicùng,Machiavellisửdụngmộtthứngônngữbìnhdị,tựnhiênđểđemđếnsứcsốngchotácphẩm.Thayvìthấyđầuócmìnhchậmchạpvàtắctị,cácđộcgiảkhaokhátvượtrakhỏitưtưởngđểhànhđộng.Lờikhuyêncủaôngthườngđượcthểhiệnbằngnhữngtừngữthôbạo,nhưngđiềunàycótácdụngthúcđẩyđộcgiảrakhỏitrạngtháisữngsờcủahọ.Nócũnglôicuốnnhữngngườitrẻtuổi,mảnhđấtmàumỡnhấtmàtừđónhữngônghoàngmớimọclên.Ôngđểchotácphẩmcủamìnhrộngmở,khôngbaogiờbảomọingườichínhxácphảilàmđiềugì.Họphảisửdụngcácýtưởngvàkinhnghiệmcủachínhmìnhđểđiềnvàochỗtrốngtrongtácphẩmcủaông,trởnênnhữngthànhviênđồnglõavớibảnvăn.Thôngquanhữngcôngcụkhácnhaunày,Machiavelliđãtạođượcquyềnlựcđốivớiđộcgiảcủamìnhtrongkhicheđậybảnchấtnhữngmánhkhóecủaông.Khómàcưỡnglạicáimàbạnkhôngthểnhìnthấy.Thấuhiểu:cólẽbạncónhữngýtưởngxuấtsắc,loạicóthểcáchmạnghóathếgiới,nhưngtrừphibạncóthểdiễntảchúngmộtcáchhữuhiệu,chúngsẽchẳngcósứcmạnhnào,cũngchẳngthểđivàotâmtrímọingườimộtcáchlâudàivàsâusắc.Bạnphảitậptrungkhôngphảivàochínhbạnhaysựcầnthiếtbạncảmthấyđểthểhiệncáibạnphảinóimàvàochínhcácđộcgiảcủabạn–quyếtliệtnhưmộtviêntướngtậptrungvàokẻthùmàôngtađangvạchchiếnlượcđểđánhbại.Khiđốiphóvớinhữngngườihaychánnảnvàcónhữngquãngtrốngchúýngắn,bạnphảigiảitríhọ,luồncácýtưởngcủabạnvàothôngquacửasau.Vớinhữnglãnhtụbạnphảigiántiếpvàcẩntrọng,cólẽnênsửdụngmộtbênthứbađểcheđậynguồngốccáctưtưởngmàbạncốtruyềnbá.Vớigiớitrẻ,sựthểhiệncủabạnphảimạnhbạohơn.Nóichung,ngôntừcủabạnphảichuyểnđộng,cuốnhútđộcgiả,khôngbaogiờgợisựchúýtớitríthôngminhcủahọ.Khôngphảibạnđangtheođuổisựdiễntảvềcánhânmàlàvềquyềnlựcvàtầmảnhhưởng.Càngítchúýtớihìnhthứcthôngtinmàbạnchọn,mọingườicàngítnhậnranhữngýtưởngnguyhiểmcủabạnđãchônsâuvàotâmtríhọđếnmứcnào. Thếnênđôikhitôibaogiờnóiđiềumàtôitintưởng,vàkhôngbaogiờtinvàođiềutôinói,vànếuđôikhitôinóiđiềumàtôinghĩ,tôiluônluônchegiấunóởgiữarấtnhiềudốitráđếnmứckhómàtìmranó.

NiccoloMachiavelli,ThưgửiFrancescoGuicciardini(1521)CÁCYẾUTỐCƠBẢNSuốtnhiềuthếkỷ,mọingườiđãtìmkiếmmộtcôngthứcmầunhiệmcóthểđemtớichohọquyềnlựcđểtácđộngnhữngngườikhácthôngquangôntừ.Sựtìmkiếmnàygầnnhưvôvọng.Ngôntừcónhữngđặctínhlạlùng,nghịchlý:chẳnghạn,khiđưarachomọingườilờikhuyên,bấtkểnóhaythếnào,bạnngụýrằngbạnbiếtnhiềuhơnhọ.Ởmứcđộmàđiềunàychạmvàosựbấtancủahọ,nhữnglờinóikhônngoancủabạnchỉcóthểcóhiệuquảcủngcốthêmởhọchínhnhữngtậpquánmàbạnmuốnthayđổi.Khingônngữcủabạnđãphátra,lọtvàothếgiới,thínhgiảcủabạnsẽlàmcáimàhọmuốnvớinó,diễndịchnótheonhữngthànhkiếncủahọ.Thôngthườngkhimọingườitỏvẻlắngnghe,gậtđầu,vàcóvẻbịthuyếtphục,thậtsựhọchỉđangcốtỏrachấpnhận–hoặcthậmchíchỉmuốntốngcổbạnđi.Đơngiảnlàvìcóquánhiềungôntừtrànngậptrongcuộcsốngchúngtađếnmứcchúngkhómàcókếtquảthậtsự,lâudàinào.Điềunàykhôngcónghĩarằngsựtìmkiếmquyềnlựcthôngquangônngữlàphùphiếm,màchỉcónghĩarằngnóphảicónhiềutínhchiếnlượchơnvàphảidựavàokiếnthứcvềtâmlýcơbản.Cáithậtsựthayđổichúngtavàhànhvicủachúngtakhôngphảilànhữngtừngữthậtsựphátrabởimộtaiđómàlàkinhnghiệmriêngcủachúngta,mộtcáigìđókhôngphảiđếntừbên

ngoàimàtừbêntrong.Mộtsựkiệnxảyralàmcảmxúcchúngtachấnđộng,phávỡnhữngkhuônmẫuthôngthườngtrongviệcnhìnvàothếgiới,vàcómộttácđộnglâudàilênchúngta.Mộtcáigìđómàchúngtađọchaynghethấytừmộtvịthầylớnkhiếnchúngtatựhỏichúngtađãbiếtgì,khiếnchúngtaphảisuytưvềvấnđềtrướcmắt,vàtrongtiếntrìnhđóthayđổicáchtưduycủachúngta.Nhữngýtưởngnàyđượcchủquanhóavàcảmnhậnnhưlàkinhnghiệmcánhân.Nhữnghìnhảnhtừmộtcuốnphimthâmnhậpvàoýthứcchúngta,thôngtintheomộtcáchthứcphingôntừ,vàtrởthànhmộtphầncủagiấcmộngđờicủachúngta.Chỉcócáikhuấyđộngtrongsâuthẳmconngườichúngta,mọcrễtrongtâmtríchúngtanhưlàtưtưởngvàkinhnghiệm,mớicósứcmạnhđểthayđổicáimàchúngtathựchiệnmộtcáchlâudài.NhânvậtlịchsửđãnghiềnngẫmsâusắcnhấtbảnchấtcủathôngtinchắcchắnlàSocrates,triếtgiavĩđạicủaHyLạpcổđại.MụctiêucủaSocrateskhágiảnđơn:ôngmuốnmọingườinhậnrarằngkiếnthứcvềthếgiớicủahọlàthiểncận,nếukhôngphảilàhoàntoànsailệch.Tuyvậy,nếuôngnóiđiềunàymộtcáchtrựctiếpvàtheoquyước,hẳnôngchỉlàmchonhữngthínhgiảcủaôngcưỡngkhánnhiềuhơnvàsẽcủngcốthêmsựthiểncậnđầytựmãncủahọvềtrithức.Vàthếlà,nghiễnngẫmvềhiệntượngnày,thôngquaphépthửvàsai,Socratesđãđiđếnmộtphươngpháp.Trướchếtlàsựbốtrí:ôngsẽchỉrasựngudốtcủachínhông,vànóivớithínhgiảđaphầnlàtrẻtuổirằngbảnthânôngcũngbiếtchútítthôi–rằngbấtkỳsựminhtriếtnàomàngườitacholàôngthủđắcthậtrachỉlàlờiđồnđại.Đồngthờiôngcũngcangợithínhgiảcủamình,nuôidưỡnglòngtựcaotựđạicủahọbằngcáchcangợinhữngýtưởngmàhọvừaứngkhẩu.Thếrồi,trongmộtloạtcâuhỏitạonênmộtcuộcđốithoạivớimộtthànhviênthínhgiả,ôngdầndầncôngphátơitảnhữngýtưởngmàôngvừacatụng.Ôngkhôngbaogiờtrựctiếpnóimộtđiềugìphủđịnh,nhưngthôngquacáccâuhỏi,ôngkhiếnchongườikianhậnrasựkhônghoànhảohoặcsailầmcủacácýtưởngđó.Điềunàygâyrốitrí;ôngmớivừathúnhậnvềsựthiếuhiểubiếtcủachínhmình,vàôngđãchânthànhcangợinhữngngườiđốithoại.Thếnhưngbằngcáchnàođóôngđãgieorắcnhiềunghingờvềcáimàhọkhẳngđịnhlàđãbiết.CuộcđốithoạinằmtrongtâmtrícácmụctiêucủaSocratesnhiềungày,dẫnhọtớiviệctựđặtranghivấnvớinhữngýtưởngcủahọvềthếgiới.Trongcơcấutâmtrínày,lúcbấygiờhọđãcởimởnhiềuhơnvớitrithứcthậtsự,vớimộtcáigìđómớimẻ.Socratesđánhtannhữngthànhkiếncủamọingườivềthếgiớibằngcáchsửdụngcáimàônggọilàmộtvaitrò“bàmụ”:ôngkhônginsâuvàotríóchọnhữngýtưởngcủaông,ôngchỉđơngiảngiúpgieorắcnhữngnghivấnvốnâmỉtrongmỗingười.SựthànhcôngtrongphươngphápcủaSocratesrấtđángnể:toànthếhệngườiAthenstrẻtuổiđềurơivàovòngphùchúcủaôngvàđãvĩnhviễnđổithaynhờsựgiáohuấncủaông.NổitiếngnhấttrongsốđólàPlato,ngườiđãtruyềnbátưtưởngcủaSocratesnhưthểchúnglàKinhThánh.VàtầmảnhhưởngcủaPlatovớitưtưởngphươngTâycólẽlớnhơnbấtkỳaikhác.PhươngphápcủaSocratescótínhchiếnlượccaođộ.Ôngbắtđầubằngcáchtựđảphámìnhvàđưangườikháclêncao,mộtcáchđểxoadịusựphòngthủtựnhiênởnhữngthínhgiảcủaông,hạthấpmộtcáchkínđáonhữngbứctườngcủahọ.Rồiôngdẫndụhọvàomộtmêcungthảoluậnmàtừđóhọkhôngthểtìmthấylốiravàtrongđómọithứmàhọtintưởngđềubịđặtnghivấn.TheoAlcibiades,mộttrongnhữngthanhniênmàSocratesđãlàmbốirối,bạnkhôngbaogiờbiếtôngthậtsựtinvàocáigìhaythậtsựôngmuốnnóiđiềugì;mọithứôngnóiđềuhùngbiện,đầychấtchâmbiếm.Vàvìbạnkhôngchắcôngsẽlàmgì,thìchínhbạnsẽbốirốivànghingờmình.Ôngđãcảibiếnkinhnghiệmvềthếgiớicủabạntừbêntrong.Hãynghĩvềphươngphápnàynhưsựthôngtinởchiềusâu[communication–in–depth].Nhữngcuộcđàmluậnthôngthường,vàngaycảtácphẩmvànghệthuậthayđẹp,thườngchỉđụngchạmvàomọingườiởbềmặt.Nhữngnỗlựccủachúngtađểthôngtinvớihọđãbịngấmvàotrongtiếngồnàoầmĩphủđầytaihọtrongcuộcsốnghàngngày.Ngaycảkhiđiềumàchúngtanóihaylàmtheocáchnàođóđãchạmtớimộthợpâmcảmxúcvàtạonênmộtloạinốikếtnàođó,nócũnghiếmkhiởlạitrongtâmtríhọđủlâuđểlàmthayđổicáchtưduyvàhànhđộngcủahọ.Nhữngthôngtinbềmặtnàycũngtốtthôi;chúngtakhôngthểcảđờicốgắngtớigầntừngngườimột–điềuđóquámệtmỏi.Nhưngkhảnăngchạmtớimọingườimộtcáchsâusắc,thayđổinhữngýtưởngvàhànhvikhônghaycủahọ,đôikhirấtquantrọng.Điềubạncầnchúýkhôngchỉđơngiảnlànộidungthôngtinmàcảhìnhthức–cungcáchbạn

dẫndắtmọingườitớinhữngkếtluậnbạnmongmuốn.Vídụ,nếubạnmuốnmọingườithayđổimộtthóiquenxấu,việcchỉranó-bằngcáchphảnánhlạihànhvixấucủahọtheomộtcáchnàođó–cóhiệuquảhơnnhiềusovớiviệcchỉđơngiảnthuyếtphụchọngưngnólại.Nếubạnmuốnlàmchomọingườivớilòngtựtrọngthấpcócảmgiáctốthơnvềbảnthânhọ,việccangợicóhiệuquảrấthờihợt;thayvìthế,bạnphảithúcđẩyhọhoànthànhmộtđiềugìđóthựcchất,đemtớichohọmộtkinhnghiệmthậtsự.Điềuđósẽchuyểnthànhmộtcảmgiáctựtinsâusắchơn.Nếubạnmuốnthôngtinmộtýtưởngquantrọng;bạnkhôngnêngiảngđạomànênlàmchođộcgiảhaythínhgiảnốikếtnhữngđiểmchínhyếuvàtựđiđếnnhữngkếtluậncủachínhhọ.Khiếnchohọchủquanhóatưtưởngmàbạncốthôngtin;khiếnnódườngnhưnảysinhtừtâmtrícủachínhhọ.Sựthôngtingiántiếpnhưthếcókhảnăngthâmnhậpsâuvàophíasaunhữngtuyếnphòngthủcủamọingười.Khinóibằngngônngữmớinày,bạnhãyhọccáchmởrộngvốntừvựngcủamìnhrakhỏisựthôngtinrõràng.Sựimlặng,chẳnghạn,cóthểđượcsửdụngvớihiệuquảcao:bằngcáchgiữimlặng,khôngđáplại,bạnnóirấtnhiềuđiều;bằngcáchkhôngnhắctớimộtđiềumàmọingườimongđợi,bạnđãkhiếnchohọchúýtớisựtĩnhlượcnày,biếnnóthànhmộthìnhthứcthôngtin.Tươngtự,nhữngchitiết–cáimàMachiavelligọilàlecosepiccole(nhữngđiềunhỏnhặt)–trongmộtbảnvănhaymộttácphẩmnghệthuậtcómộtkhảnăngthểhiệnlớnlao.KhinhàhùngbiệnvàluậtsưLaMãnổitiếngCiceromuốnphỉbángtínhcáchcủamộtngườimàôngđangcáobuộc,ôngkhôngbuộctộihaynguyềnrủamàchỉnhắctớinhữngchitiếttừcuộcsốngcủabịcáo–sựsangtrọngkhôngtinnổicủanhày(cóphảinóđượcchitrảtừnhữngphươngtiệnphipháp?),sựphungphíxahoacủabạnbèbăngđảngcủay,phongcáchănmặccủay,nhữngdấuhiệunhonhỏchothấyytựxemmìnhlàsiêuviệthơnnhữngngườiLaMãbìnhthường.Cicerochỉnóithoángqua,nhưnghàmýkhárõràng.Khôngcầnphảinhồinhétvàđầuthínhgiả,nóvẫnhướnghọtớimộtkếtluậncụthể.Ởbấtcứthờikỳnào,việcthểhiệnnhữngýtưởngngượcvớikhuynhhướngcủacôngluậnhayxúcphạmtớinhữngýniệmvềsựđúngđắncóthểkhánguyhiểm.Nhưngbạncóthểsửdụngnhữngchitiếtởđâyđóđểnóimộtđiềugìđókhác.Nếubạnđangviếtmộtcuốntiểuthuyết,chẳnghạn,bạncóthểđặtnhữngýkiếnnguyhiểmcủabạnvàomồmcủatêntộiphạmnhưngthểhiệnchúngvớimộtnănglượngvàmàusắckhiếnchúngtrởnênthúvịhơnlànhữnglờinóicủanhânvậtchính.Khôngphảiaicũnghiểunhữngámchỉbónggióvànhữngtầnglớpýnghĩacủabạn,nhưngchắcchắncómộtsốsẽhiểu,ítnhấtlànhữngngườicónhậnthứcchínhxác;vànhữngthôngđiệpphatrộnsẽkíchthíchđộcgiảcủabạn:nhữnghìnhthứcdiễntảgiántiếp–sựimlặng,sựámchỉ,nhữngchitiếtchuyênchởýđồ,nhữngsailầmngớngẩncốtình–khiếnmọingườicảmthấynhưthểhọđangthamdự,đangtựmìnhkhámpháraýnghĩa.Càngthamgiavàotiếntrìnhthôngtin,họcàngchủquanhóanhữngýtưởngcủanó.Khithựchànhchiếnlượcnày,hãytránhlỗilầmthôngthườngtrongviệccốgắngthuhútsựchúýcủamọingườibằngcáchsửdụngmộthìnhthứcgâysốchaykỳlạ.Sựchúýmàbạncótheocáchnàysẽhờihợtvàngắnngủi.Sửdụngmộthìnhthứcxalạvớicôngchúngrộnglớn,bạnthuhẹplượngthínhgiảlại.NhưtrườnghợpcủaMachiavelliđãchứngminh,sửdụngmộthìnhthứctruyềnthốngrốtcuộcsẽhữuhiệuhơn,vìnóhấpdẫnmộtlượnglớnđộcgiả.Khiđãcósốđộc[khánthính]giảđó,bạncóthểámchỉtớinộidungthậtsự(thậmchígâysốc)thôngquanhữngchitiếtvàhàmý.Trongchiếntranh,mọisựgầnnhưđượcphánxétbởikếtquảcủanó.Nếumộtviêntướngchỉhuyquânđộithuatrận,nhữngdựtínhcaoquýcủaôngtakhôngcónghĩalýgìcả;tấtnhiêncảthựctếrằngnhữngyếutốkhôngnhìnthấytrướccóthểlàmôngtathấtbạicũngvậy.Ôngtathuacuộc,[chỉthếthôi]cóbàochữacũngchẳngíchgì.MộttrongnhữngtưtưởngcótínhcáchmạngnhấtcủaMachiavellilàápdụngtiêuchuẩnnàyvàochínhtrị:điềuquantrọngkhôngphảiđiềumàmọingườinóihaydựtínhmàlànhữngkếtquảcủahànhđộngcủahọ,làquyềnlựctănghaygiảm.ĐâylàcáimàMachiavelligọilà“chânlýcủasựhiệuquả”–nóicáchkhác,chânlýthậtsự,cáiđãthậtsựxảyra,chứkhôngphảilànhữngngôntừhaylýthuyết.Chẳnghạn,trongviệckiểmchứngsựnghiệpcủamộtgiáohoàng,Machiavellithườngnhìnvàonhữngđồngminhmàôngtađãxâydựngvàtàisảnhaylãnhthổôngtađãchiếmđược,chứkhôngphảilàtínhcáchhaynhữngtuyênbốcủaôngta.Hànhvivàkếtquảkhôngbiếtnóidối.Bạn

phảihọccáchápdụngcùngmộtthứphongvũbiểunàyvớicácnỗlựcvềthôngtincủabạnvàcủanhữngngườikhác.Nếumộtngườinóihayviếtmộtđiềugìđómàanhtaxemlàcótínhchấtcáchmạngvàhyvọngsẽcảibiếtthếgiới,cảithiệnloàingười,nhưngcuốicùnghầunhưchẳngcóaibịtácđộngthậtsự,vậythìnóchẳngcótínhchấtcáchmạnghaytiếnbộchútnào.Thôngtinkhôngtiếntớimụctiêucủanóhaysảnsinhramộtkếtquảđúngtheoướcvọngthìchỉlàsựlacànóisuông,khôngphảnánhđượcgìhơnngoàisựyêuthíchcủamọingườiđốivớigiọngnóicủamìnhvàđốivớiviệcđóngvaitròcủamộtchiếnbinhthậptựchinhđạođức.Chânlýhiệuquảcủacáimàhọđãviếthaynóilàkhôngcógìthayđổicả.Khảnăngtiếpcậnmọingườivàcảibiếnýkiếncủahọlàmộtsựvụhệtrọng,cũnghệtrọngvàcótínhchiếnlượcnhưchiếntranh.Bạnphảinghiêmkhắchơnvớibảnthânvàvớinhữngngườikhác:thôngtinthấtbạikhôngphảilàlỗicủakhánthínhgiảumêngumuộimàlàcủangườithôngtinkhôngcóchiếnlược

Tưliệu:Takhôngthểtựthânsinhnởraminhtriếtvàlờicáobuộcmànhiềungườiđưarađểchốngđốita,rằngtrongkhitachấtvấnnhữngngườikhác,bảnthântachẳngđưađượcchútminhtriếtnàoraánhsángdosựthiếuthốntrítuệcủata,làchínhxác.Nguyênnhâncủađiềunàynhưsau:Thượngđếbuộctaphảiphụcvụvớitưcáchmộtbàmụvàngăncảnkhôngchotasinhnở.

Socrates(470–399tr.CN)

Hìnhảnh:Condaogăm.Nódàivàthonlạiởmũi.Nókhôngđòihỏiphảiđượcmàisắc.Tronghìnhthứcđónóđãsẵnchứasựhoànhảocủanóvớiýnghĩalàmộtcôngcụđểthâmnhậpmộtcáchêmxuôivàsâu.Dùlàđâmvàosườn,vàolưnghayxuyênquatim,nócũnggâynênmộthiệuquảchếtngười.

HOÁNVỊNgaycảkhihoạchđịnhnhữngthôngtincủabạnđểlàmchonómangtínhchiếnlượcmộtcáchcóýthức,bạncũngphảipháttriểnkhảnăngđảongượcđểgiảimãnhữngngụý,nhữngthôngđiệpchegiấu,vànhữngdấuhiệuvôýthứctrongcáimànhữngngườikhácnói.Vídụ,khimọingườinóimộtcáchmơhồchungchung,vàsửdụngnhữngthuậtngữtrừutượngnhư“cônglý”,“luânlý”,“tựdo”,vânvân,màkhôngthựcsựlýgiảicụthểcáimàhọđangnóitới,gầnnhưhọluôncheđậymộtđiềugìđó.Thôngthường,đâylànhữnghànhđộngxấuxanhưngcầnthiếtcủachínhhọ,màhọthíchchegiấubêndướimộtlớpmànchínhnghĩalắmlời.Khibạnnghethấycáchtròchuyệnnhưthế,hãynghingờ.Đồngthời,nhữngngườisửdụngthứngônngữthôngtục,đầynhữngtừlóngvàcâunóirậpkhuôn,cólẽđangcốlàmbạnxaolãngkhôngchúýtớisựmỏngmanhýtưởngcủahọ,cốthắngbạnkhôngphảibởisựhayhotronglậpluậncủahọmàbởiviệclàmchobạncảmthấygầngũivàấmápvớihọ.Vànhữngngườisửdụngngônngữkhoekhoang,hoamỹ,đầynhữngẩndụthôngminh,thườngchúýtớisứchấpdẫncủagiọngnóimìnhhơnlàtiếpcậnthínhgiảvớimộttưtưởngthiêntài.Nóichung,bạnphảichúýtớinhữnghìnhthứcthểhiệnbảnthâncủamọingười;đừngbaogiờnắmnộidungởgiátrịbềngoài.

31

HỦYDIỆTTỪBÊNTRONGCHIẾNLƯỢCMẶTTRẬNTRONGLÒNGĐỊCH

Mộtcuộcchiếntranhchỉcóthểthậtsựthựchiệnđểchốnglạimộtkẻthùtựbộclộnóra.Bằngcáchthâmnhậpvàohàngngũquânthù,hoạtđộngtừbêntrongđểpháhoạihọ,bạnkhôngtạorabấtcứthứgìđểchohọnhìnthấyhayphảncônglại–lợithếtốithượng.Từbên

tronglòngđịch,bạncòncóthểhiểurõyếuđiểmcủahọvàmởranhữngkhảnănggieorắcchiarẽ.Vìthế,hãychegiấunhữngdựđịnhthùđịchcủabạn.Đểđoạtlấycáimàbạnmuốn,đừnggiaochiếnvớingườicónó,màhãykếtthânvớihọ-rồihoặcdầndầnbiếnnóthànhcủabạnhaychờđợichotớithờiđiểmđểtiếnhànhmộtcuộccoupd’état[đảochính].Khôngcơcấunàocóthểtồntạilâudàikhinóbịthốinátngaytừbêntrong.

KẺTHÙVÔHÌNHCuốinăm1933,AdolfHitlerbổnhiệmviênthiếutướnghảiquân46tuổiWilhelmCanarislàmchỉhuyAbwehr,cơquanmậtvụvàphảngiáncủaBanThammưuĐức.HitlervừamớitrởthànhnhàlãnhtụđộctàicủaĐức,vànhắmtớiviệcchinhphụcchâuÂutrongtươnglai,ôngmuốnCanarisbiếnAbwehrthànhmộtcơquanhữuhiệunhưcơquantìnhbáoAnh.Canarislàmộtchọnlựahơilạlùngchochứcvụnày.Ôngtaxuấtthânquítộc,khôngphảilàthànhviêncủađảngPhát-xít,vàchưacómộtthànhtíchquânsựđặcbiệtnổibậtnào.NhưngHitlerđãnhìnthấyởôngtanhữngđặctínhđểcóthểtrởthànhmộtnhàtìnhbáobậcthầy:xảoquyệtcựcđộ,mưumôvàdốitrá,ôngtabiếtcáchđểđạtkếtquả.ÔngtacũngsẽmangơnHitlervìsựthăngcấpưutiênnày.Trongvàinămsau,Hitlercólýdođểtựhàovềchọnlựacủamình.CanarisnghiêmtúctáitổchứclạiAbwehrvàmởrộnghệthốnggiánđiệpcủanókhắpchâuÂu.Rồi,vàotháng5/1940,ôngtacungcấpnhữngtintứctìnhbáongoạihạngchocuộctấncôngchớpnhoángPhápvàcácnướcvùngthấp,mởđầuchoThếchiếnII.Vàthếlà,mùahènămđó,HitlertraochoCanariscôngviệcquantrọngnhấtchotớilúcđó:cungcấptintìnhbáochoCuộchànhquânSưtửbiển,mộtkếhoạchchinhphụcnướcAnh.SaucuộctấncôngchớpnhoángvàsựrútluicủaquânĐồngminhởDunkirk,nướcAnhdườngnhưđãbịtổnhạisâusắc,vàhạđovánnókhỏicuộcchiếntranhvàothờiđiểmnàysẽbảođảmchocôngcuộcchinhphụcchâuÂucủaHitler.Tuynhiên,mộtvàituầnsaukhivàoviệc,CanarisbáocáorằngquânĐứcđãđánhgiáthấptầmcỡcủaquânđộivàkhôngquânAnh.SưtửbiểncầnphảicónhiềutiềmlựchơnlàHitlerdựđoán;trừphiôngsẵnsàngtungranhiềuquânhơn,nósẽtrởnênrốirắm.ĐâylàmộttintứckhônglàmHitlerhàilòng.ÔngmuốnđánhgụcnướcAnhvớimộtđònnhanhchóng.BậntâmvớimộtcuộcNgaxâmlấnsắptới,ôngkhôngmuốnbổsungthêmlựclượngchoSưtửbiểnhaymấtnhiềunămđểchinhphụcAnh.VìđãtintưởngCanaris,ôngtừbỏcuộcxâmlượcđãhoạchđịnh.Mùahènămấy,TướngAlfredJodlđềramộtkếhoạchxuấtsắcđểtànpháAnhtheomộtcáchkhác:ôngtasẽxâmlấnhònđảoGibraltathuộcAnh,cắtđứtnhữngconđườngcủaAnhđiquavùngbiểnĐịaTrungHảivàkênhđàoSueztớiẤnĐộvàcácthuộcđịakhácởhướngđông–mộtđònkinhkhủng.NhưngquânĐứcphảihànhđộnggấprút,trướckhiquânAnhpháthiệnramốiđedọa.KíchđộngvớiviễncảnhmộtnướcAnhsụpđổtheocáchthứcgiántiếpnày,mộtlầnnữaHitleryêucầuCanarisđánhgiákếhoạch.ViênchỉhuyAbwehrtớiTâyBanNha,nghiêncứutìnhthế,vàgửibáocáovề.NgaykhimộtlựclượngĐứcdichuyểntớiTâyBanNha,Anhsẽnhìnthấyýđồ,vàGibraltacónhữngtuyếnphòngthủphứctạp.QuânĐứccũngcầnsựhợptáccủaFranciscoFranco,nhàđộctàiTâyBanNha,ngườimàCanaristinrằngsẽkhôngsẵnlònggiúpđỡ.Nóitómlại:Gibraltarkhôngđángđểcốcông.CónhiềungườiquanhHitlertinrằngviệcchiếmGibraltarrõràngcóthểhiệnthựchóa,vàcóthểmangýnghĩalàmộtchiếnthắngtổngquáttrongcuộcchiếnvớiAnh.BịsốcvìbáocáocủaCanaris,họlêntiếngthểhiệnnhữngnghingờvềnhữngtintứctìnhbáomàôngtacungcấpbấylâunay.Bảnchấtbíẩncủaôngta–ítnóivàkhôngthểnàohiểunổi–chỉtiếpthêmnhiênliệuchonhữngnghingờcủahọrằngôngtakhôngđángtintưởng.Hitlerlắngnghebanthammưu,nhưngmộtcuộchọpvớiTướngFrancođểthảoluậnvềkếhoạchGibraltarđãgiántiếpchứngthựcmọiđiềuCanarisđãnói.Francokhókhănvàđưaramọiloạiyêucầungớngẩn;quânTâyBanNhakhôngthểđốiphó;nhữngvấnđềhậucầnquáphứctạp.HitlernhanhchóngbỏquakếhoạchcủaJodl.

Trongnhữngnămtiếptheo,ngàycàngcónhiềuquanchứcĐứcđitớichỗnghingờsựbấttrungcủaCanarisđốivớiĐệtamQuốcxã,nhưngkhôngsaochỉramộtđiềugìcụthể.VàbảnthânHitlerđãquátincậyvàoviênchỉhuyAbwehr,giaochoôngtanhữngcôngvụtốimậtquantrọng.Mộttrongnhữngcôngvụđódiễnravàomùahènăm1943,khiThốngchếPietroBadoglio,cựuchỉhuyTổngthammưuÝ,bắtgiữBenitoMussolini,nhàđộctàiÝvàđồngminhđángtincậynhấtcủaHitler.ĐứcsợrằngBadogliocóthểbímậttraođổivớiTướngDwightD.EisenhowervềviệcđầuhàngcủaÝ–mộtđòntànpháđốivớiphePhát-xítmàHitlerđãđoántrước.Nếucầnthiết,ĐứcsẽđiềumộtquânđộitớiRome,bắtgiữBadoglio,vàchiếmthànhphố.Nhưngcócầnthiếthaykhông?CáclựclượngcủaHitlercầncómặtởnhữngnơikhác,vìthếCanarisnhanhchóngđánhgiákhảnăngđầuhàngcủaÝ.ÔngtagặpngườitươngnhiệmvớimìnhtrongchínhphủÝ,tướngCesareAmé,rồisắpxếpchomộtcuộchọpgiữacácthànhviêncấpcaotrongcơquantìnhbáocủahainước.Trongcuộchọp,AmémạnhmẽchổibỏviệcBadogliocóbấtkỳmộtdựtínhphảnbộinàovớinướcĐức;thựctế,viênthốngchếnàytuyệtđốitrungthànhvớilýtưởng.VàAmérấtthuyếtphục.Dođó,HitlerđãđểchoÝđượcyênthân.Tuynhiên,vàituầnsau,BadogliođãthậtsựđầuhàngEisenhower,vàhạmđộiquýgiácủaÝrơivàotayquânĐồngminh.Canarisđãbịchơixỏ-haychínhCanarislàkẻchơixỏ?TướngWalterSchellenberg,chỉhuyphânnhánhtìnhbáoởnướcngoàicủaSS,bắtđầuđiềutravềvụthấtbạiBadogliovàpháthiệnrahaingườitrongcơquancủaAméđãtừngnghemộttrongnhữngcuộctròchuyệncủaCanarisvớisếpcủahọ.HọbáorằngCanarisđãbiếthếtnhữngdựtínhđầuhàngcủaBadogliovàđãhợptácvớiAméđểgạtHitler.ChắcchắnlầnnàyviênchỉhuyAbwehrsẽbịbắtquảtangvàphảiđềnmạng.SchellenbergthugommộttậphồsơdầyvềnhữnghànhđộngkhácgieothêmnhiềunghingờchoCanaris.Tuynhiên,ôngtatrìnhnóchoHeinrichHimmler,chỉhuySS.Ôngnàybảongườithuộccấpcủamìnhgiữimlặng–ôngsẽtrìnhtậphồsơlênHitlerkhiđếnlúc.Thếnhưng,vớisựthấtvọngcủaSchellenberg,nhiềuthángtrôiquavàHimmlerchẳnglàmgìcả,ngoạitrừviệccuốicùngchoCanarisnghỉviệctrongdanhdự.KhônglâusaukhiCanarisnghỉviệc,nhữngtậpnhậtkýcủaôngtarơivàotaycủaSS.HọpháthiệnrarằngôngtađãâmmưuchốnglạiHitlertừkhimớinhậnchứcchỉhuyAbwehr,thậmchícònmưuđồámsátHitler.Canarisbịđưatớimộttrạitậptrung,ởđó,vàotháng4/1945,ôngbịhànhhạvàgiếtchết.DiễndịchWilhelmCanarislàmộtnhàyêunướctậntâmvàlàmộtngườibảothủ.TrongnhữngngàyđầuđảngPhát-xítlênnắmquyềnlực,ôngđãtinrằngHitlersẽđưanướcĐứcdấuyêucủaôngtớisựhủydiệt.Nhưngôngcóthểlàmgì?Ổngchỉlàmộtconngười,lêntiếngchốngđốiHitlerchỉđemlạichoôngchúthưdanhvàmộtcáichếtđếnsớm.Canarischỉquantâmtớicáckếtquả.Vìthếônggiữimlặng,vàkhiđượcđềnghịlàmchỉhuyAbwehr,ôngnắmlấycơhội.Trướchếtôngchờcơhộitốt,chiếmđượclòngtincậythôngquacôngviệctrongAbwehrvànắmbắtcáchoạtđộngnộibộcủachínhphủPhát-xít.Đồngthời,ôngbímậttổchứcmộtnhómnhữngngườicùngtâmhuyết,nhómSchwarzeKaplle(DànnhạcĐen),đặtranhiềuâmmưuđểgiếtHitler.TừvịtrícủaôngtrongAbwehr,CanarisởmứcđộnàođócóthểbảovệDànnhạcĐenkhỏisựđiềutra.ÔngcũnglặnglẽtậphợpnhữngtintìnhbáovềnhữngbímậtbẩnthỉunhấtcủanhữngtênPhát-xítcấpcaonhưHimmlervàđểchohọbiếtrằngbấtkỳđộngtháinàochốnglạiôngsẽđưađếnnhữngcuộcvạchtrầncóthểhủydiệthọ.ĐượccửlàmcôngviệcchuẩnbịchoCuộchànhquânSưtửbiển,CanarisgiảmạonhữngtintứcđểbiếnnướcAnhthànhghêgớmhơnnhiềusovớithựctế.ĐượccửđiềutrakhảnăngxâmlấnGibraltar,ôngbímậtbáochoTâyBanNharằngđểchoĐứcsửdụngđấtnướccủahọsẽtạonêntaihọa:Đứcsẽkhôngbaogiờrờikhỏi.DođóFrancođãlàmmặtxalạvớiHitler.Trongcảhaitrườnghợp,CanarisđãkhaithácsựnônnóngcóđượcnhữngthắnglợinhanhchóngvàdễdàngcủaHitlerđểlàmôngtanảnlòngtừbỏnhữngmạohiểmcóthểdễdàngbiếncuộcchiếntranhthànhlợithếcủaôngta.Cuốicùng,trongtrườnghợpBadoglio,Canarishiểuđiểmyếu

củaHitler–mộtquanngạicótínhhoangtưởngvềlòngtrungthànhcủanhữngngườikhác–vàđãchỉđạochoAmécáchkhaithácyếuđiểmnày,diễnmộtvởtuồngvềsựtrungthànhcủaÝđốivớilýtưởngPhát-xít.NhữngkếtquảcủahoạtđộngtừbêntrongcủaCanarisrấtđángkinhngạc:ôngđãđóngvaitròchủyếutrongviệccứuAnh,TâyBanNhavàÝkhỏinhữngtaihọa,vàcóthểnói,đãlàmthayđổixuthếcủacuộcchiếntranh.NhữngtiềmlựccủacỗmáychiếntranhĐứcchủyếunằmtrongsựsắpxếpcủaông,nhữngnỗlựccủanóđãbịôngngănlạihoặclàmchệchđườngđi.NhưcâuchuyệncủaCanarischứngminh,nếubạnmuốngiaochiếnhayhủydiệtmộtkẻthùnàođó,thườngtốtnhấtlàhãykềmnénmongmuốnphơibàysựthùđịch,đểlộvịtrívàđểchođốiphươngbiếtcácdựđịnhcủabạn.Cáimàbạnkiếmđượctrongcôngchúng,vàcólẽtrongcảmgiácdễchịuvềviệcđãthểhiệnbảnthânmộtcáchcôngkhai,bạnsẽđánhmấtnótrongmộtsựtướcbỏsứcmạnhcủachínhbạnđểgâynêntổnhạithậtsự,nhấtlànếukẻthùmạnhmẽ.Thayvìthế,chiếnlượctốithượnglàtỏvẻnhưđứngvềphíacủakẻthù,thâmnhậpsâuvàotráitimcủanó.Từđó,bạncóthểtậphợpnhữngthôngtinquýgiá:nhữngđiểmyếuđểtấncông,chứngcứphạmtộiđểcôngkhaihóa.Nhữngthủđoạntinhvi,nhưtruyềnđạtthôngtinsailệchhayláiđốithủcủabạnđitheomộtchínhsáchtựhủydiệt,cóthểđemlạinhữnghiệuquảlớnlao–lớnhơnnhiềusovớibấtkỳđiềugìbạncóthểlàmtừphíangoài.Nhữngquyềnlựccủakẻthùtrởthànhnhữngvũkhíbạncóthểdùngđểchốnglạinó,mộtdạngvũkhíxoaychiềutheosựbốtrícủabạn.Đốivớiđasốmọingười,khómàtưởngtượngrằngmộtngườibềngoàiđóngvaimộtngườiủnghộhayngườibạntrungthànhlạicóthểlàmộtkẻthùbímật.Điềunàykhiếnchonhữngdựtínhvàmánhkhóethùđịchcủabạndễtiếnhànhhơn.Khibạntrởnênvôhìnhđốivớikẻthù,nhữngquyềnlựchủydiệttrongtaybạnlàvôhạn.

Nóimộtcáchcungkính,nghemộtcáchtôntrọng,làmtheomệnhlệnhcủay,theoytrongmọichuyện.Ysẽkhôngbaogiờtưởngnổirằngngươicóthểxungđộtvớiy.Khiấy,sẽsắpđặtnhữngmưuđồcủachúngta.

TháiCông,Sáugiáođiềubímật(thếkỷ4tr.CN)

SỰTIẾPQUẢNTHÂNTHIỆNMùahènăm1929,AndréBreton,lãnhtụ33tuổicủatràolưusiêuthựctiênphongởParis,đãxemmộtbuổichiếuriêngcủacuốnphimUnChienAndalou.NódoLuisBunuel,mộtthànhviênngườiTâyBanNhacủanhómđạodiễn,vàhìnhảnhđầutiêncủanóthểhiệncảnhmộtngườiđànôngdùngdaomócmắtcủamộtngườiđànbà.Bretontuyênbốđâylàcuốnphimsiêuthựcđầutiên.UnChienAndalougâykhíchđộngcóphầnvìsựđónggópcủamộthọasĩmới,SalvadorDali,bạnvàngườicộngtáccủaLuis.LuisđềcaoanhbạncủamìnhvớiBreton,tranhcủahắn,anhtabảo,tấtnhiêncóthểxemlàsiêuthựcvàtínhcáchcủahắncựckỳquáilạ.Chẳngbaolâu,cảnhữngngườikháccũngtròchuyệnvềDali,thảoluậnvềcáimàanhtagọilàphươngpháphộihọa“hoangtưởng”củamình:anhtađàosâunhữnggiấcmơvàtrạngtháivôthứccủamìnhvàdiễndịchnhữnghìnhảnhanhtatìmraởđó,bấtkểnộidungcủachúnglàgì,trongnhữngchitiếtmêsảng.DalivẫncònởTâyBanNha,nhưngđộtnhiênBretonnhìnthấytêncủaanhtaởbấtkỳchỗnàoanhtới.Rồi,tháng11/1929,chàngtrai25tuổiDalicócuộctrưngbàylớnđầutiêncủamìnhởphòngtranhParis,vàBretonsữngsờvớinhữnghìnhảnh.Anhviếtvềcuộctriểnlãm:“Lầnđầutiênnhữngcửasổcủatâmtríđãmởrộng.”Cuốithậpniên1920làmộtthờikỳkhókhăncủaBreton.Tràolưumàanhsánglậpcáchđókhảng5nămđangđìnhtrệ,cácthànhviêncủanóthườngxuyêncãicọvặtvãnhvềnhữngquanđiểmýthứchệlàmBretonchánchết.Thậtsự,chủnghĩasiêuthựcđãnằmmấpméởbờvựccủasựlạchậu.CólẽDalicóthểđemtớidòngmáutươinóngmànócần:nghệthuậtcủaanhta,cácýtưởngcủaanhta,vàtínhcáchkhiêukhíchcủaanhtacóthểkhiếnchomọingườilạibàntánvềchủnghĩasiêuthực.Vớinhữngđiềunàytrongtâmtrí,BretonmờiDaligianhậptràolưu,vàgãTâyBanNhanàyvuivẻchấpnhận.DalitớisốngởParis.

Trongvàinămtiếptheo,chiếnlượccủaBretondườngnhưcóhiệuquả.NhữngbứctranhtaitiếngcủaDalilàđềtàitròchuyệnởParis.Nhữngcuộctriễnlãmcủaanhtagâynáoloạn.Độtnhiênmọingườilạichúýtớichủnghĩasiêuthực,ngaycảnhữngnghệsĩtrẻ.Nhưngtớinăm1933,BretonbắtđầuthấyhốitiếcvớikếtluậncủamìnhvềDali.AnhbắtđầunhậnđượcnhữngláthưcủaDalithểhiệnsựchúýlớntớiHitlernhưlàmộtnguồncảmhứnghoangtưởng.Dalicảmthấychỉcónhữngnghệsĩsiêuthựcmớicókhảnăng“nóimộtđiềugìđódễthương”vềchủđềHitler;thậmchíanhcònviếtvềnhữnggiấcmơgiaotiếptìnhdụcvớiHitler.KhitintứcvềsựmêđắmcủaDalivớiHitlerlanrộngtrongphongtrào,nógợinênrấtnhiềutranhcãi.NhiềunghệsĩsiêuthựccónhữngmốiđồngcảmvớingườicộngsảnvàthấykinhtởmnhữngmơtưởngcủatayhọasĩTâyBanNha.Đểlàmchovấnđềthêmtồitệ,anhtađưavàomộttrongnhữngtranhkhổlớnhìnhảnhLenintrongmộttưthếlốbịch–đểlộrađôimôngquákhổ(dàisáubộ),đượcdựngtrênmộtcáigiá.NhiềungườitrongnhómsiêuthựcngưỡngmộLenin;cóphảiDalicốtìnhkhiêukhích?SaukhiBretonbảovớiDalianhkhôngthíchsựthểhiệnmôngvàhậumônconngười,vôsốhìnhảnhđiêncuồngvềhậumônđộtnhiênbắtđầuphổbiếntrongnhữngbứctranhcủaDali.Đầunăm1934,Bretonkhôngchịuđượcnữa,vàanhđưaramộttuyêncáo,vớinhiềungườiđồngkýtên,đềnghịtrụcxuấtDalikhỏinhómsiêuthực.Tràolưuđãbịchiathànhhaiphe;Dalicónhữngngườiủnghộlẫnnhữngkẻthù.Cuốicùng,mộtcuộchọpđượctriệutậpđểtranhluậnvềvấnđề.Dalibịsốtvàđaucổhọng;anhtađếndựhọp,vớihàngtálớpquầnáotrênngườivàmộtcáinhiệtkếtrongmồm.KhiBretonbướctớibướcluitrongphòng,liệtkênhữngnguyênnhântrụcxuấtanhta,Dalibắtđầucởiáokhoác,áogilêvàáonịt,cốđiềuhòalạithânnhiệt.HầunhưkhôngcònaichúýtớiBreton. Cuốicùng,Daliđượcyêucầuđáplại.“TôiđãvẽcảLeninvàHitlertrêncơsởnhữnggiấcmơ”,anhtanói,chiếcnhiệtkếtrongmồmkhiếnkhánhiềunướcbọtvăngrakhinói.“CáimôngkỳdịcủaLeninkhôngcótínhnhụcmạ,màchínhlàchứngcứvềsựtrungthànhcủatôivớichủnghĩasiêuthực”.Anhtatiếptụcmặcrồilạicởiquầnáo.“Mọithứkiêngkỵđềubịcấmđoán,nếukhôngnênlậpmộtbảngliệtkênhữngthứcóthểnhìn,vàcứđểBretonchínhthứcnóirằngvươngquốccủathơsiêuthựckhônglàgìkháchơnmộtlãnhthổbénhỏdùngđểcầmtùnhữngtộiphạmbịcáobuộcdướisựgiámsátbởimộttổcủađảngCộngsản”.Nhữngthànhviêncủanhómlúngtúngkhôngthểnóigì:Daliđãbiếncuộchọpcủahọthànhmộtloạitrìnhdiễnsiêuthực,vừachếnhạosựtựdosángtạomàhọủnghộ,vừađòihỏinóchobảnthânanhta.Anhtacũnggâycườichohọ.Mộtcuộcbỏphiếuđểloạibỏanhtasẽchỉxácnhậnnhữnglờitốcáomàanhtađưaratrướchọ.Lúcđó,họquyếtđịnhđểchoanhtayên,nhưngkếtquảcủacuộchọpchothấyrõràngtràolưusiêuthựcgiờđâyđãchiarẽhơnbaogiờhết.Vàocuốinămđó,DalibiếnđiNewYork.CólờinhắnvềParisrằnganhtađãhoàntoànchinhphụcthếgiớinghệthuậtởMỹ,biếnchủnghĩasiêuthựcthànhtràolưunóngnhất.Trongnhữngnămtiếptheo,anhtathậtsựdicưsangMỹ,vàgươngmặtcủaanhtathườnghiệntrênbìatạpchíTime.TừNewYork,danhvọngcủaanhtalanxa,rộngkhắpthếgiới.Tronglúcđó,bảnthânnhữngnghệsĩsiêuthựcphainhoàmộtcáchlặnglẽkhỏiconmắtcôngchúng,bịđưarangoàilềbởinhữngtràolưunghệthuậtkhác.Năm1939,Breton,bịchánghétvìsựthiếukiểmsoátcủaanhđốivớiDali,cuốicùngtrụcxuấttayhọasĩTâyBanNhakhỏinhóm,nhưngvàolúcấyvấnđềhầunhưkhôngcònýnghĩagìmấy:bảnthânDaliđãtrởthànhđồngnghĩavớichủnghĩasiêuthực,vànócòntồntạitheocáchđókhálâusaukhitràolưusiêuthựcđãchết.DiễndịchSalvadorDalilàmộtconngườicựckỳthamvọng.Dùanhcóvẻlậpdịthếnào,nhữngdòngnhậtkýchothấymứcđộchiếnlượcmàanhápdụngđểđạttớicáimìnhmuốn.HồiđầusựnghiệplờmờởTâyBanNha,anhđãnhìnthấytầmquantrọngtrongviệcnắmbắtthếgiớinghệthuậtở

Paris,trungtâmcủatràolưumỹthuậthiệnđại,nếumuốnvươntớiđỉnhcaodanhvọng.VànếutạoranóởParis,têntuổianhsẽgắnliềnvớimộthìnhthứcnàođócủatràolưunày–điềuđóchứngtỏđịavịtiênphongcủaanhvàđemtớichoanhsựquảngbátựdo.Khixemxétbảnchấthoạtđộngvàphươngpháphoangtưởngcủaanh,chủnghĩasiêuthựclàchọnlựahợplýduynhất.TấtnhiênsẽcóíchhơnkhianhbạntốtLuiscủaDaliđãlàthànhviêncủanhómvàGala,ngườiyêucủaanhta,cũnglàvợcủaPaulEluard,mộttrongnhữngtácgiảvàtưtưởnggiachủyếucủachủnghĩasiêuthực.ThôngquaLuis,Galavàmộtvàingườikhác(màDaligọilà“nhữngsứgiả”hoặc“nhữngtấmbiểnquảngcáo”)anhtruyềnbátêntuổimìnhmộtcáchchiếnlượckhắpParisvàbảnthânmìnhthìnhắmthẳngvàoBreton.Thậtra,DalicoithườngmọidạngnhómcótổchứcvàkhôngưaBreton,nhưngcảhaisẽhữuíchđốivớianh.Bằngcáchluồnláchgiữanhữngkẻkhácvàchứngtỏrằnganhlàmộtnghệsĩsiêuthựcquanhữngláthư,anhđãxoayxởmộtcáchthôngminhđểđượcBretonmờithamgiavàonhóm.Lúcnày,vớitưcáchmộtnghệsĩsiêuthựcthậtsự,Dalicóthểtiếptụcphátđộngcuộcchiếnbêntrongcủamình.Đầutiên,anhtavờnhưmộtthànhviêntrungthànhcủanhóm,mặtbằngmàtừđóanhtađãtrảiquanhiềunămđểchiếmcảmtìnhkhắpParisvớinhữngbứchọagâyấntượng.Nhữngnhànghệsĩsiêuthựcbiếtơnanhvìcuộcsốngmớimàanhmanglại,nhưngthậtraanhđãsửdụngtêntuổivàsựcómặtcủahọđểcổđộngchosựnghiệpcủamình.Thếrồi,khidanhvọngđãđượcđảmbảo,anhtiếptụcpháhoạinhómtừbêntrong.Nộibộcủacácnghệsĩsiêuthựccàngyếu,anhcàngcóthểápđảohọtrướccôngchúng.DalicốtìnhchọnHitlervàLeninnhưlànhữnghìnhảnhmàanhbiếtsẽlàmnhiềungườitrongnhómkinhtởm.ĐiềuđósẽbộclộkhíacạnhchuyênchếcủaBretonvàgâyramộtsựchiarẽlớngiữanhữngthànhviên.“Sựdiễnxuất”củaDalitrongcuộchọpđểkhaitrừanhchínhnócũnglàmộttuyệtphẩm,vàlàmộtđònđánhchiếnlượcvàobấtkỳtàntíchnàocònlạicủasựthốngnhấtnhóm.Cuốicùng,khitràolưuđãsuytànvìsựchiarẽ,anhchuồntớiNewYorkđểhoàntấtchiếndịchcủamình.Chiếmđoạtcáitênquyếnrũcủachủnghĩasiêuthựcchobảnthân,anhsẽđixuôidònglịchsửnhưlàthànhviênnổitiếngnhấtcủanó,hơnnhiềusovớiBreton.Khómàtạoraconđườngcủamìnhtrênthếgiớimộtcáchđơnđộc.Nhữngbạnđồngminhcóthểgiúpđỡ,nhưngnếubạnchỉmớibắtđầu,khómàđượcnhữngngườicầnthiếtquantâmtớiviệckếtđồngminhvớibạn;họchẳngđượcgìkhilàmđiềuđó.Chiếnlượckhônngoannhấtthườnglàgianhậpmộtnhómcóthểphụcvụtốtnhấtchonhữnglợiíchlâudàicủabạn,haymộtnhómmàvớinóbạncónhiềuđiểmtươngđồngnhất.Thayvìcốtìmcáchchinhphụcnhómnàytừbênngoài,bạnluồnláchvàobêntrongnó.Vớitưcáchngườitrongcuộc,bạncóthểthuthậpnhữngthôngtinquýgiávềcáchthứchoạtđộngcủanóvànhấtlàvềnhữngtháiđộđạođứcgiảvànhữngyếuđiểmcủacácthànhviên–kiếnthứcmàbạncóthểsửdụngđểphátđộngmộtcuộcchiếnnộibộtừphíabêntrong.Từbêntrong,bạncóthểchiavàtrị.Ghinhớ:lợithếcủabạnởđâylà,khôngnhưnhữngthànhviênkhác,bạnkhôngcósựgắnbóvềtìnhcảmvớinhóm;đồngminhduynhấtcủabạnlàchínhbạn.Điềuđóđemđếnchobạnsựtựdocầnthiếtđểtiếnhànhnhữngâmmưuvàthủđoạnđẩybạnlênphíatrướcvớiphítổncủanhữngngườikhác.

Nếubạnquyếtđịnhphátđộngmộtcuộcchiếnvìthắnglợihoàntoàncủacánhânbạn,bạnphảibắtđầubằngcáchhủydiệtmộtcáchkhôngthươngtiếcnhữngngườicósựtươngđồngnhấtvớibạn.

SalvadorDali(1904-1989)

CÁCYẾUTỐCƠBẢNHìnhthứcphòngthủthôngthườngnhấttrongthựchiệnchiếntranhtheokiểucổlàpháođàihoặcthànhphốcótườngbao,vàsuốtnhiềuthếkỷnhữngnhàchỉhuyquânsựđãvạchchiếnlượcđểchiếmlấynhữngcấutrúcđó.Pháođàithểhiệnmộtvấnđềđơngiản:nóđượcthiếtkếđểkhôngthểthâmnhập,vớiyêucầuphảinỗlựcđểchiếmnó,mộtquânđộicóxuhướngbỏquanó,trừphilàmđiềuđócóýnghĩachiếnlượccựckỳquantrọng.Chiếnlượctruyềnthốngđểchốngmộtpháođàilàleolênhayphávỡtườngthànhcủanó,sửdụngnhữngcỗmáyvà

nhữngphiếngỗnặngđểcôngphátườngthành.Thôngthườngđiềuđócónghĩalàtrướctiênphảibaovâynó,thựchiện“nộibấtxuấtngoạibấtnhập”.Nhữngcưdâncủathànhphốsẽbịđóivàsuynhược,cuốicùngkhôngthểbảovệđượcthànhlũynữa.Nhữngcuộcbaovâynàycóxuhướngkéodàivàđổnhiềumáu.Tuynhiên,quanhiềuthếkỷ,nhữngchiếnlượcgiasángsuốtnhấtđịnhđãtìmramộtcáchkhácđểphásậpnhữngtườngthành.Chiếnlượccủahọdựavàomộttiềnđềđơngiản:sứcmạnhhiểnnhiêncủamộtpháođàichỉlàảotưởng,vìphíasaunhữngtườngthànhlànhữngdânchúngbịmắcbẫy,sợhãi,thậmchítuyệtvọng.Chủyếulànhữngngườichỉhuythànhkhôngcònđườngchọnlựa:họchỉcòncáchđặtniềmtinvàocấutrúccủapháođài.Tiếnhànhbaovâynhữngbứctườngnàylànhầmlẫnvẻngoàivớithựctế.Nếuthậtsựnhữngbứctườngđangcheđậysựyếukémlớnởphíasau,chiếnlượcđúngđắnlàbỏquachúngđểnhắmtớicáibêntrong.Điềunàycóthểlàmmộtcáchđúngnghĩađen,bằngcáchđàonhữngđườnghầmbêndướicácbứctường,làmxóimònsứcmạnhcủachúng–mộtchiếnlượcquânsựtruyềnthống.Mộtcáchthứctốthơn,quanhcohơnlàchongườithâmnhậpvàophíatronghayhoạtđộngvớinhữngcưdânbấtmãncủathànhphố.Điềunàyđượcgọilà“mởramộtmặttrậnbêntrong”–tìmmộtnhómởphíatrong,nhữngngườisẽlàmviệcvớitưcáchcủabạnđểtruyềnbásựbấtmãnvàcuốicùngsẽdângnộppháođàivàotaybạn,tránhchobạnkhỏimộtcuộcbaovâykéodài.Cuốitháng1/1968,quânBắcViệtNamtiếnhànhcuộcTổngtiếncôngMậuThânchốngphemiềnNamViệtNamvàquânđộiMỹ.MộttrongnhữngmụctiêucủahọlàHuế,cốđôcủaViệtNamvàlàmộtthànhphốcóýnghĩatínngưỡngquantrọngđốivớinhândânViệt.ỞtrungtâmHuếcómộtpháođàilớngọilàThànhNội,vàtronglòngThànhNộilàHoàngcung,tráitimvàtâmhồncủaHuế.ThànhNộicónhữngbứctườngdàyvàcaokhôngthểtinnổivàbaobọcbốnphíalànước.Năm1968,nóđượcquânMỹvàđồngminhcủahọcanhgiữ.ThếnhưngbằngcáchnàođóquânBắcViệtNamđãchiếmđượcThànhNộikhádễdàng.Họchiếmgiữnósuốtnhiềungày,rồibiếnmấtkhỏiHuếnhưmộtphépmầusaumộtcuộcphảncôngrầmrộcủaMỹ.Vớihọ,ThànhNộikhôngquantrọngởýnghĩalàmộtsựchiếmhữuvềvậtchấthaycótínhchiếnlược;điềumàhọtheođuổilàýnghĩabiểutượngcủaviệccóthểchiếmđượcnó,chothếgiớithấyrằngsựvôđịchcủaMỹchỉlàmộthuyềnthoại.ViệcchiếmgiữThànhNộilàmộtkỳtích,vàđâylàcáchthứcthựchiệnđiềuđó.Nhiềuthángtrướctết,quânBắcViệtNambắtđầuđưangườithâmnhậpvàothànhphốvàtổchứcnhữngngườithânCộngđangsốngởHuếvàlàmviệctrongThànhNội.Họnắmđượcnhữngkếhoạchchitiếtvềpháođài,chophéphọđàonhữngđườngđịađạobêndướinhữngtườngthành.Họcũngcóthểđưavàovũkhíởnhữngđiểmthenchốt.Trongdịptết,họđưathêmnhiềungườivàothànhphố,ănmặcnhưnhữngnôngdân.Nhữngngườicấukếtbêntrongpháođàigiúpđỡhọquamặtmộtsốchốtgácvàmởcáccổngthành.Hòalẫnvàodânđịaphương,họkhiếnchonhữngngườibảovệThànhNộikhôngthểphânbiệtgiữathùvớibạn.Cuốicùng,saukhiđãthămdòvịtrícủacấutrúcbanhànhmệnhlệnhtậptrungbêntrongThànhNội,quânBắcViệtNamcóthểchiếmngaylấynó,khiếnchonhữngngườibảovệkhôngthểliênlạcvớinhau.Điềunàytạorasựhỗnloạnlớn,vàtiếntrìnhbảovệThànhNộibịsụpđổ.QuânBắcViệtNamgọichiếnlượcnàylà“hoasennở”.NóđãbắtnguồnsâuxatrongtưduyquânsựchâuÁ,vànhữngứngdụngcủanóvượtxakhỏichiếntranh.Thayvìtậptrungvàomặttrậnkhôngthểtấncôngcủakẻthù,haychiếmgiữnhữngđiểmthenchốtởkhuvựcngoạibiêncủacáctuyếnphòngngựvàtìmmộtconđườngbăngquachúng(cáchtiếpcậntruyềnthốngcủaphươngTây),chiếnlượchoasentrướctiênvàtrênhếtnhằmvàotrungtâm–nhữngbộphậnmềmyếuvàdễtổnthươngởbêntrong.Mụctiêulàđưabinhlínhvànhữngngườicấukếtvàokhuvựctrungtâmnàybằngbấtkỳphươngtiệngìcóthểvàtấncôngnótrướctiênđểgieohỗnloạn.Thayvìcốxâmnhậpquanhữngtuyếnphòngthủ,nólạiròrỉquachúng.Điềunàybaogồmcảvàotâmtrícủacácbinhlínhvàsĩquanđịch–hoạchđịnhchiếnlượcđểluồnvàobêndướilớpdacủahọ,đểgâymấtcânbằngcácnănglựclýtrícủahọ,đểlàmchohọsuynhượctừbêntrong.Giốngnhưmộtbôngsennở,mọithứbungratừtrungtâmcủamụctiêu.Nguyêntắccơbảnởđây:dễdàngnhấtlàlàmlunglaymộtcấutrúc–mộtbứctường,mộtnhóm,mộtđầuócphòngthủ-từbêntronghướngra.Khimộtthứgìđóbắtđầubịthốirữavàphânrãtừbêntrong,nósụpđổbởichínhsứcnặngcủanó–mộtcáchthứcphávỡnótốthơnnhiềusovới

việccốtấncôngvàonhữngbứctường.Trongviệctấncôngmộtnhómbấtkỳ,chiếnlượcgiahoasensuynghĩtrướctiênvềviệcmởmộtmặttrậnbêntrong.Nhữngngườicấukếtởbêntrongsẽcungcấpnhữngtintìnhbáogiátrịvềnhữngđiểmdễbịtổnthươngcủakẻthù.Họsẽlặnglẽvàkhéoléongấmngầmpháhoạinó.Họsẽgieorắcsựthùghétvàchiarẽnộibộ.Chiếnlượcnàycóthểlàmsuynhượckẻthùtớiđộbạncóthểkếtthúcnóvớimộtđònquyếtđịnh;nócòncóthểlàmkẻthùtựthânsụpđổ.Mộtbiếnthểcủachiếnlượchoasenlàkếtthânvớikẻthùcủabạn,luồnvàotâmtríhọ.Vớitưcáchlàbạncủacácmụctiêucủamình,bạntựnhiênnắmđượcnhữngnhucầuvànhữngđiểmkhôngantoàncủahọ,sựsuynhượcbêntrongmàhọcốgắngchegiấu.Sựcảnhgiáccủahọsẽlơilỏngđốivớimộtngườibạn.Vàthậmchísauđó,khibạnđãbộclộnhữngmưutínhcủamình,âmhưởngcònđồngvọngcủatìnhbạnsẽlàmhọrốitrí,khiếnbạncóthểtiếptụcđánhlừahọbằngcáchlợidụngcáccảmxúccủahọhaythúcđẩyhọđếnchỗphảnứngtháiquá.Đểcómộthiệuquảtứcthì,bạncóthểthửtỏratốtbụngvàrộnglượngđểkhiếnchohọhạthấpsựphòngvệ-chiếnlượcConngựathànhTroy.(Suốt10năm,quânHyLạptìmcáchcôngthànhmàkhôngđược;conngựabằnggỗđãgiúphọđưalọtmộtsốchiếnbinhvàotrongthànhvàmởcáccổngthànhtừbêntrong).Chiếnlượchoasencóthểvậndụngmộtcáchrộngrãi.Khiđươngđầuvớimộtđiềugìđókhókhănhayhócbúa,đừngbịxaolãnghaymấttinhthầnvìvẻngoàighêgớmcủanó;hãytìmcáchluồnvàocốtlõimềmyếu,vàotrungtâmmàtừđórắcrốinảysinh.Cóthểđólàmộtconngườicụthể,cóthểđólàchínhbạnvànhữngýtưởngcũkỹcủabạn;cóthểđólàsựtổchứcbấtthườngcủamộtnhóm.Việcnắmđượccốtlõivấnđềsẽđemđếnchobạnsứcmạnhlớnlaođểthayđổinótừbêntrong.Ýnghĩđầutiêncủabạnphảilàthâmnhậpvàotrungtâm–dùlàbằngýnghĩhayhànhđộng–khôngbaogiờnênkhuấyđộngởngoạibiênhaychỉnệnvàonhữngbứctường. Nếucóaiđóởbêntrongmàbạncầnloạitrừhaycảntrở,khuynhhướngtựnhiênlànghĩtớiviệchợplựcvớinhữngngườikháccùngchíhướngtrongnhómcủabạn.Trongphầnlớncácmốiquanhệhiệplực,mụctiêulàmộthànhđộngởtầmvĩmô,đểlậtđổngườilãnhđạovànắmlấyquyềnlực.Giáđặtcượcquácao,đólàlýdovìsaonhữngquanhệchungsứcthườngkhókhănvànguyhiểm.Điểmyếuthenchốttrongbấtkỳsựhiệplựcnàothôngthườnglàbảnchấtconngười:sốngườithamgiaâmmưucànglớn,khảnăngcóngườiđểlộnóracàngcao,dùlàcốtìnhhayvôý.NhưBenjaminFranklinnói:“Bangườicóthểgiữbímậtnếutrongđócóhaingườiđãchết”.Bấtkểbạnhaynhữngngườichungsứcvớibạnđángtincậytớimứcnào,bạnkhôngthểbiếtchắcđiềugìđangdiễnratrongđầuhọ-nhữngnghingờkhảdĩcủahọ,nhữngngườimàhọcóthểchuyệntròtraođổi.Bạncóthểtiếnhànhvàibiệnphápphòngngừa.Giữsốngườichungsứccàngítcàngtốt.Chỉchohọnắmđượcnhữngchitiếtcủaâmmưukhicầnthiết;càngbiếtít,họcàngítkhảnăngtiếtlộ.Hélộlịchtrìnhkếhoạchcàngmuộncàngtốttrướclúchànhđộngsẽkhiếnchohọkhôngcóthờigianđểquaylui.Rồikhikếhoạchđãđượctrìnhbày,hãybámsátlấynó.Khôngcógìgieorắcnghingờtrongđầunhữngngườichungsứcnhiềuhơnlànhữngthayđổivàophútcuối.Dùhoàntoànbảođảmvềđiềunày,hãyluônnhớrằngphầnlớnnhữngngườichungsứccókhảnăngthấtbại,vàthấtbạicủahọsẽtạorađủloạihậuquảngoàidựliệu.NgaycảâmmưuámsátJuliusCaesarthànhcôngcũngkhôngđưatớiviệckhôiphụclạinềnCộnghòaLaMãnhưnhữngngườiđồngmưudựtính,màcuốicùnglàchếđộphidânchủcủahoàngđếAugustus.Nếucóquáítngườiđồngmưu,bạnthiếusứcmạnhđểkiểmsoátcáchậuquả;nếucóquánhiều,âmmưusẽbịtiếtlộtrướckhinóđemtớikếtquả.Trongviệchủydiệtbấtkỳthứgìtừbêntrong,bạnphảikiênnhẫnvàcưỡnglạisựcámdỗcủamộthànhđộngkịchtính,vĩmô.NhưCanarisđãchứngtỏ,việcđặtnhữngconốcvặnnhỏtrongcỗmáycótínhhủydiệtvàophútcuốivàantoànhơnvìkhópháthiệnhơn.Hãycânnhắctớikhảnăngngăncảnkhôngchođốithủcủabạnhànhđộnggâyhấnhaylàmchocáckếhoạchcủahọbịchệchhướngnhưlàmộtdạngchiếnthắngtrêntrậnđịa,ngaycảkhithắnglợicótínhbímật.Chỉcầnvàithắnglợinhưthế,kẻthùcủabạnsẽsụpđổtừbêntrong.Cuốicùng,tinhthầnđóngmộtvaitròchủchốttrongbấtkỳcuộcchiếntranhnào,vàluônlà

điềukhônngoankhilàmxóimòntinhthầncácđoànquânđịch.NgườiTrungQuốcgọiđâylà“lấycủirakhỏibếp”.Bạncóthểcốlàmđiềunàytừphíangoài,thôngquasựtuyêntruyền,nhưngthôngthườngđiềuđóchỉcóhiệuquảngượclại,củngcốthêmsựcốkếtcủabinhlínhvàthườngdânkhiđốimặtvớimộtlựclượngxalạđangcốtìmcáchthắnghọ.Hiệuquảhơnnhiềulàtìmnhữngngườiđồngcảmtrongcáchàngngũcủahọ,nhữngngườisẽlantruyềnsựbấtmãngiữahọnhưmộtbệnhdịch.Khinhữngngườilínhthấynhữngngườiphíahọcónhữngnghingờvềmụctiêumàhọđangchiếnđấuvìnó,nóichunghọsẽmấttinhthầnvàdễtrởnênbấtmãnhơn.Nếuchỉhuycủahọphảnứngtháiquáđốivớinhữngmốiđedọanàybằngcáchtrừngphạtnhữngkẻhaythanvãn,họđãnằmtronglòngbàntaybạn;nếuhọđểmặc,rắcrốisẽlanrộngthêm;vànếuhọbắtđầunhìnthấykẻthùởkhắpnơiquanhhọ,sựhoangtưởngđósẽchemờcáckhảnăngchiếnlượccủahọ.Việcsửdụngmộtmặttrậnbêntrongđểgieorắcsựbấtmãnthườnglàđủđểđemđếnchobạnlợithếcầnthiếtđểápđảokẻthù.

Tưliệu:[Chínhsáchquânsự]tồitệnhấtlàtấncôngnhữngthànhtrì…Nếutướngcủangươi,khôngthểkiểmsoátđượcsựnônnóng,điềucácđoànquâncủangươitấncôngvàonhữngbứctườngthành,nhữngcơmaycủangươisẽlàmộtphầnbavàngươisẽkhôngchiếmđượcthành…Dođó,bậcchuyêngiatrongsửdụngquânsựđánhbạicáclựclượngquânthùmàkhôngcầnphảichiếnđấu,chiếmnhữngthànhtrìcủakẻthùmàkhôngcầnphảitấncông.

TônTử(thếkỷ4tr.CN.)

Hìnhảnh:Conmối.Từsâubêntrongcấutrúccủangôinhà,mốilặnglẽănsạchgỗ,nhữngđoànquâncủachúngkiênnhẫnkhoanquanhữngruimèkèocột.Côngviệcđódiễnramàkhôngbịpháthiện,nhưngkếtquảcủanóthìngượclại.

HOÁNVỊTrongnhómcủabạnluôncókhảnăngcónhữngngườibấtmãn,nhữngngườisẽquayrachốnglạibạntừbêntrong.Sailầmtệhạinhấtlàsựhoangtưởng,nghingờtấtcảmọingườivàcốkiểmsoátmọicửđộngcủahọ.Cáchbảođảmantoànthậtsựduynhấtcủabạnđểchốnglạinhữngkẻđồngmưuvàpháhoạilàgiữchoquâncủabạnluônthỏamãn,gắnbóvớicôngviệccủahọvàthốngnhấtvớimụctiêucủahọ.Họsẽcóxuhướngtựcảnhgiácvàđưarabấtkỳkẻphànnànnàocốgieorắcrốitừbêntrong.Nhữngtếbàoungthưchỉcóthểmọcrễởnhữngcơthểkhônglànhmạnhvàsuyyếu.

32

THỐNGTRỊTRONGKHITỎVẺPHỤCTÙNGCHIẾNLƯỢCCÔNGKÍCHTHỤĐỘNG

Bấtkỳnỗlựcnàođểbuộcmọingườilàmtheoýmuốncủamìnhlàmộthìnhthứccủasựcôngkích.Vàtrongmộtthếgiớimàcácquantâmchínhtrịcótínhchấttốicao,hìnhthứccôngkíchhữuhiệunhấtlàhìnhthứcđượccheđậytốtnhất:côngkíchdướimộtvẻngoàiphụctùng,thậmchídễthương.Đểthựchiệnchiếnlượccôngkíchthụđộng,bạnphảitỏrahòahợpvớimọingười,khôngđưarabấtkỳsựcưỡngkhángnào.Nhưngthậtralàbạnthốngtrịtìnhthế.Bạnkhônghềbịràngbuộc,thậmchícònhơibấtlực,nhưngđiềuđóchỉcónghĩalàmọisựsẽquayxungquanhbạn.Mộtsốngườicóthểcảmnhậnrabạnđangmưuđồchuyệngìvànổigiận.Đừnglo–hãycứbảođảmrằngbạnđãcheđậysựcôngkíchcủabạnđủđểchốibỏsựtồntạicủanó.Hãylàmđúngnhưvậyvàhọsẽcảmthấytộilỗivìviệccáobuộcbạn.Côngkíchthụđộnglàmộtchiếnlượcphổbiến:bạnphảihọccáchtựbảovệmìnhchốnglạinhữngbinhđoàncácchiếnbinhcôngkíchthụđộngđôngđảođangxôngvàobạntrongcuộcsốnghàngngày.

VŨKHÍBẤTBẠOĐỘNGTháng12/1929,mộtnhómngườiAnhđangcầmquyềnởẤnĐộcảmthấylolắng.QuốchộiẤn–phongtràođộclậpchủyếucủanướcnày–vừaphávỡnhữngcuộcluậnbànvềđềxuấtrằngnướcAnhsẽdầnquaylạichếđộtựtrịđốivớitiểulụcđịanày.ThayvìthếQuốchộilêntiếngyêucầuđộclậpngaylậptứcvàtoànvẹn,vànócũngyêucầuMahatmaGandhidẫnđầumộtchiếndịchbấttuânluậtphápđểmởmànchocuộcđấutranhnày.Gandhi,ngườitừnghọcluậtởAnhnhiềunămtrước,đãphátminhramộthìnhthứcchốngđốithụđộngvàonăm1906,trongkhiđanglàmviệcvớitưcáchmộtluậtluậtsưởNamPhi.ỞẤnĐộvàođầuthậpniên1920,ôngđãlãnhđạomộtchiếndịchbấttuânluậtpháphoàntoànkhuấyđộngchốnglạingườiAnh,khiếnôngbịbắtgiamvàbiếnôngthànhngườiđượckínhtrọngnhấttrongnước.ĐốivớingườiAnh,đốiphóvớiôngkhônghềlàchuyệndễdàng,dùcóvẻngoàiyếuớt,ônglà

ngườikiênquyếtvàkhônghềnaonúng.DùGandhitinvàthựchànhmộthìnhthứcbấtbạođộngkhắtkhe,nhữngviênsĩquanthuộcđịacủanhàcầmquyềnAnhrấtlosợ:vàothờiđiểmmànềnkinhtếnướcAnhđangsuyyếu,họhìnhdungraviệcôngtổchứcmộtcuộctẩychayhànghóacủaAnh,chưakểtớinhữngcuộcbiểutìnhrầmrộtrênnhữngđườngphốẤnĐộ,mộtcơnácmộngvềtrậttựtrịan.NgườiphụtráchchiếnlượccủanhàcầmquyềnAnhtrongcuộcđấutranhvớiphongtràođộclậplàphóvươngẤnĐộ,LordEdwardIrwin.MặcdùbảnthânIrwinngưỡngmộGandhi,ôngquyếtđịnhphảiphảnứngmộtcáchnhanhchóngvàbằngvũlực–ôngkhôngthểđểchohoàncảnhvuộtkhỏitầmkiểmsoát.ÔngnônnaochờđợiđểxemGandhisẽlàmgì.Nhiềutuầntrôiqua,cuốicùng,ngày2/3,IrwinnhậnđượctừGandhimộtláthư-khágâyxúcđộngvớisựchânthànhcủanó–tiếtlộnhữngchitiếttrongchiếndịchbấttuânluậtphápmàôngtasắpsửatiếnhành.Đólàmộtcuộcphảnkhángchốnglạithuếmuối.NgườiAnhnắmgiữđộcquyềnvềviệcsảnsuấtmuốicủaẤnĐộ,mặcdùnócóthểđượcthugomtrênbờbiểnmộtcáchdễdàngbởibấtkỳai.Họcũngáplênđómộtmứcthuếkhácao.ĐâyhoàntoànlàmộtgánhnặngđốivớinhữngngườinghèonhấttrongsốnhữngngườinghèoởẤnĐộ,nhữngngườimàđốivớihọmuốilàthứgiavịduynhất.GandhidựđịnhdẫnđầumộtcuộcdiễuhànhcủanhữngmônđồtừnhàcủaôngởgầnBombay(hiệnnaylàMumbai)tớithịtrấnduyênhảiDanhi,nơiôngsẽthugommuốicònsóttrênbờbiểnvàcổvũmọinơilàmtheo.Tấtcảmọichuyệnnàycóthểđượcngănngừa,ôngviếtchoIrwin,nếuvịphóvươnghủybỏsắcthuếmuốingaylậptức.Irwinđọcláthưvớimộtcảmgiácgiácnhẹnhõm.ÔnghìnhdungraônggiàGandhi60tuổi,khágầygòvàphảitựavàomộtchiếcgậytre,dẫnđầuđámmônđồráchrưới–khônghơn80người–đimộtquãngđườnghaitrămdặmtớibờbiển,nơiôngtasẽthugomđượcmộtítmuốitừcátbiển.SovớinhữnggìmàIrwinvàbanthammưucủaôngmongđợi,cuộcphảnkhángnàycóvẻhầunhưbénhỏmộtcáchbuồncười.Gandhisuynghĩnhữnggì?Ôngcómấttríhaykhông?NgaycảmộtsốthànhviêncủaQuốcHộiẤncũngrấtthấtvọngvớisựlựachọnphảnkhángnàycủaông.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,Irwinphảisuynghĩlạichiếnlượccủamình.Nóchỉđơngiảnlàkhôngquấynhiễuhaybắtgiữônggiàhiểnthánhnàyvànhữngmônđồcủaông(nhiềungườitrongsốđólàphụnữ).Điềuđócóvẻquátệhại.Tốthơnnênđểmặcôngta,tránhtỏraphảnứngquánặngtayvàmặcchocơnkhủnghoảngdiễnravàtànlụi.Rốtcuộc,sựvôhiệuquảcủachiếndịchnàysẽtheocáchnàođólàmmấtuytíncủaGandhi,phávỡsứcquyếnrũcủaôngđốivớiquầnchúngẤnĐộ.Phongtràođộclậpcóthểtanrãhayítracũngmấtđimộtsốxunglượng,cuốicùngsẽtạochonướcAnhmộtvịthếmạnhmẽhơn.KhiIrwintheodõicácchuẩnbịcủaGandhichocuộcdiễuhành,ôngcàngtinchắcmìnhđãchọnmộtchiếnlượcđúng.Gandhiđãcấutạosựkiệnnàyhầunhưcótínhchấttôngiáo,giốngnhưcuộcdiễuhànhnổitiếngcủaĐứcPhậtđểthủđắcsựminhtriếtthiêngliênghaysựrútluicủaRamatrongTrườngcaRamayana.Ngônngữcủaôngngàycàngtrởnêncótínhchấtkhảihuyền:“Chúngtađangtiếnvàomộtcuộcđấutranhgiữacuộcsốngvàcáichết,mộtcuộcthánhchiến.“Điềunàyhìnhnhưcộnghưởngvớinhữngngườinghèo,họbắtđầutụtậpởngôinhàcủaGandhiđểngheôngdiễnthuyết.Ôngkêugọinhữngđoànlàmphimtừkhắpthếgiớiđếnghihìnhcuộcdiễuhành,nhưthểđólàmộtsựkiệnlịchsửtrọngđại.BảnthânIrwinlàmộttínđồvàtựxemmìnhlàngườiđạidiệncủamộtquốcgiavănminh,kinhsợThượngđế.SẽcàngcólợichouytíncủanướcAnhkhiđượcthấyđãkhônglàmtổnhạitớiconngườihiểnthánhnàytrongtiếntrìnhrabiểncủaôngta.Gandhivàcácmônđồrờikhỏinhàvàongày12/3/1930.Khiđoànngườiđitừlàngnàyqualàngkhác,hàngngũcủahọbắtđầuđônglên.Cứmỗingàyquađi,Gandhitrởnêntáobạohơn.ÔngkêugọisinhviêntoànẤnĐộrờibỏlớphọcđểthamgiacuộcdiễuhành.Hàngngànngườiđãđáplạilờikêugọi.Nhữngđámđônglớntụtậpdọctheođườngđểnhìnôngđiqua;nhữnglờidiễnthuyếtcủaôngngàycàngkhíchđộng.CóvẻnhưôngđangnhửchongườiAnhbắtgiữmình.Ngày6/4ôngdẫncácmônđồxuốngbiểnđểthanhtẩybảnthân,rồithuthậpmộtítmuốitừbờbiển.TiếngđồnlanrộngkhắpẤnĐộrằngGandhiđãphávỡluậtthuếmuối.

Irwintheodõinhữngsựkiệnnàyvớicảnhgiácngàycàngtăng.ÔngdầnsángtỏrarằngGandhiđãxỏmũiông:thayvìphảnứngnhanhchóngvàdứtkhoátvớicuộcdiễuhànhcóvẻvôhạitớibờbiểnnày,vịphóvươngđãđểmặcGandhi,chophépcuộcdiễuhànhgomđượcxunglượng.BiểutượngtôngiáocóvẻvôhạiđãkhuấyđộngcôngchúngvàvấnđềmuốitheocáchnàođóđãtrởthànhmộtcáicộtthulôichosựbấtmãnvớichínhsáchcủangườiAnh.GandhiđãkhéoléochọnmộtvấnđềmàngườiAnhkhôngthấyđedọanhưnglạicônghưởngvớingườidânẤnĐộ.NếuIrwinphảnứngbằngcáchbắtgiữGandhingaylậptức,toànbộsựviệcđãtànlụi.Nhưngbâygiờthìđãquátrễ;bắtgiữôngvàolúcnàychỉlàđổthêmdầuvàolửa.Thếnhưngcứđểmặcôngthìsẽtỏranhunhượcvàđemđếnchoôngthếchủđộng.Đồngthời,nhữngcuộcbiểutìnhbấtbạođộngđangnổratrongcácthànhphốvàthônlàngtrênkhắpnướcẤn,vàphảnứnglạichúngbằngbạolựcsẽchỉkhiếnchonhữngngườibiểutìnhthêmchiếmđượccảmtìnhcủanhữngngườiẤnônhòa.BấtkỳđiềugìIrwinlàmdườngnhưđềukhiếnmọisựtồitệhơn.Ôngtabựcdọctổchứchếtcuộchọpnàytớicuộchọpkhác,vàchẳnglàmgìcả.Vàonhữngngàysauđó,cuộcdiễuhànhlanrộng.HàngngànngườiẤnđitớicácbờbiểnđểthugommuốigiốngnhưGandhi.Nhữngcuộcbiểutìnhđôngđảonổratrongcácthànhphốlớn,trongđóthứmuốibấthợpphápnàyđượcchohaybánvớigiárấtrẻ.Mộthìnhthứcphảnkhángbấtbạođộngnàylạilàmnảysinhrahìnhthứckhác-mộtcuộctẩychayhànghóaAnhdoQuốcHộidẫnđầu–làmộttrongsốđó.Cuốicùng,theolệnhcủaIrwin,quânAnhbắtđầuđáplạicáccuộcbiểutìnhbằngvũlực.Vàngày4/5họbắtgiữGandhi,tốngôngvàotù,nơiôngbịgiamsuốt9thángmàkhôngđưaraxétxử.ViệcbắtgiữGandhiđãnhenlênmộtđámcháyphảnkhánglớn.Ngày21/5mộtnhóm2.500ngườiẤndiễuhànhmộtcáchônhòatớiCôngtyMuốiDharasanacủachínhquyền,đượcbảovệbởinhữngcônganngườiẤnĐộcóvũtrangvàcácsĩquanAnh.Khinhữngngườidiễuhànhtiếnvàonhàmáy,họbịđánhgụcbằngnhữngchiếcdùicuibọcthép.ĐãđượchướngdẫntheophươngthứcbấtbạođộngcủaGandhi,nhữngngườibiểutìnhkhônghềcốgắngtựvệ,chỉhứngchịunhữngcúđánhrơinhưmưaxuốnghọ.Nhữngaichưabịđánhtiếptụcđichotớikhitấtcảđềubịđánh.Cảnhtượngđángkinhtởmđóđãđượcgiớibáochíkhaithác.NhữngsựcốtươngtựdiễnratrênkhắpẤnĐộđãtiêuhủyhoàntoànsựgắnbótìnhcảmmàbấtkỳngườiẤnnàocònđốivớinướcAnh.Đểkếtthúctìnhtrạngnáođộngxoắntrônốcnày,cuốicùngIrwinbuộcphảiđàmphánvớiGandhi,vàđãphảinhượngbộtrongnhiềuvấnđề-mộttrườnghợpkhôngthểdựđoántrướcvớivịphóvươngthựcdânngườiAnh.DùchếđộcầmquyềncủangườiAnhcònkéodàinhiềunăm,cuộcdiễuhànhMuốiđãlàbướckhởiđầuchosựkếtthúccủanó,vànăm1947,ngườiAnhcuốicùngđãrờikhỏiẤn,khôngcầnđếnmộttrậnđánhnhaunào.

DiễndịchGandhilàmộtchiếnlượcgiathôngminh.Vẻngoàimongmanh,thậmchígiốngnhưmộtvịthánhcủaôngthườngkhiếnchocácđịchthủcủaôngđánhgiáthấpvềông.Yếutốcơbảnđốivớibấtkỳchiếnlượcthànhcôngnàolàbiếtngườibiếtta,vàGandhi,đượcđàotạoởLondon,hiểungườiAnhrấtrõ.Ôngxemhọlànhữngngườivềbảnchấtcótínhcáchtựdo,nhữngngườitựchomìnhlàcótruyềnthốngủnghộsựtựdochínhtrịvàhànhvivănminh.Sựtựhìnhdungnày–dùđãbịthủnglỗchỗvớinhiềuđiềutươngphản,nhưđãđượcchứngtỏbởihànhviđôikhitànbạocủahọởcácthuộcđịa-cómộtýnghĩasâusắcđốivớingườiAnh.Tráilại,ngườiẤn,đãbịônhụcbởinhiềunămnôdịchchocácôngchủngườiAnhcủahọ.Họkhôngcóvũkhívàkhôngcóchútthếlựcnàođểtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhkhởinghĩahaydukích.Nếuhọnổiloạnmộtcáchbạođộng,nhưcácthuộcđịakhácđãlàm,ngườiAnhsẽnghiềnnáthọvàrêuraorằngphảihànhđộngđểtựvệ;sựtựhìnhdungvềtínhcáchvănminhcủahọsẽchẳnghềbịtổnhại.Mặtkhác,việcsửdụngbấtbạođộng–mộttưtưởngvàtriếtlýmàGandhiđãtônlêngiátrịmộtcáchsâusắcvàlàmộtphươngthứccómộttruyềnthốngphongphúởẤnĐộ-sẽkhaithácđếnmứchoànhảosựmiễncưỡngphảiphảnứngbằngvũlựccủangườiAnhtrừphituyệtđốicầnthiết.ViệctấncôngnhữngngườiphảnkhángmộtcáchhòabìnhkhôngphùhợpvớiýthứccủangườiAnhvềsựtrongsạchtinhthầncủahọ.Bịkhiếnchocócảmgiáctộilỗivàbốirối,ngườiAnhsẽtêliệtvớisựmâuthuẫntưtưởngvàsẽtừbỏthếchủđộngchiếnlược.CuộcdiễuhànhMuốicólẽlàmộtvídụhoànhảovềchiếnlượcxuấtsắccủaGandhi.Trướchết,ôngcốtìnhchonmộtvấnđềmàngườiAnhsẽxemlàvôhại,thậmchíbuồncười.PhảnứngbằngvũlựđốivớimộtcuộcdiễuhànhvềmuốihẳnsẽlàmmộtngườiAnhthấykhóchịu.Rồi,bằngcáchxácnhậnvấnđềtrongláthưgửiIrwin,Gandhipháttriểncuộcdiễuhànhmàkhônglosợbịđànáp.Biểutượngtôngiáocủaôngcòncómộtchứcnăngkhác:nótăngcaotìnhtrạngtêliệtcủangườiAnh,nhữngngườimàbảnthânhọcũngcựckỳtintheocáchriêngcủahọvàkhôngthểủnghộviệcđànápmộtsựkiệntinhthần.Cuốicùng,nhưbấtkỳôngbầugánhxiếcgiỏinàokhác,Gandhibiếncuộcdiễuhànhthànhmộthìnhảnhđầykịchtínhvàsửdụngbáochíđểmangtớichonósứcbiểulộtốiđa.Khicuộcdiễuhànhcóđủxunglượng,đãquátrễđểdừngnólại.Gandhiđãnhenlênmộtngọnlửa,vàquầnchúnglúcnàyđãdấnsâuvàocuộcđấutranh.ỞthờiđiểmnàydùIrwincólàmđiềugìcũngchỉkhiếnchotìnhthếtệhạihơn.CuộcdiễuhànhMuốikhôngchỉtrởthànhmộtkiểumẫuchocáccuộcphảnkhángtươnglai,rõràngnócònlàmộtbướcngoặttrongcuộcđấutranhgiànhđộclậpcủaẤnĐộ.Ngàynay,nhiềungườicũngởtrongtrạngtháimâuthuẫngiốngnhưngườiAnhvềviệccósứcmạnhvàthẩmquyền.Họcầnsứcmạnhđểtồntại,nhưngđồngthờihọcũngcómộtnhucầutươngđươngđểtinvàosựtốtđẹpcủachínhmình.Trongbốicảnhnày,chiếnđấuvớimọingườidướibấtkỳhìnhthứcbạolựcnàosẽkhiếnchobạncóvẻhiếuchiếnvàxấuxa.Vànếuhọmạnhhơnbạn,rốtlạibạnsẽnằmtrongbàntayhọ.Thayvìthế,đỉnhcaocủasựkhônngoanchiếnlượclàsănlùngtộilỗitiềmtàngvàsựmâuthuẫnvềtựdocủamọingườibằngcáchtỏraônhòa,hiềnlành,thậmchíthụđộng.Điềunàysẽtướcvũkhícủahọvàxuyênquacáctuyếnphòngthủcủahọ.Nếubạnhànhđộngđểtháchthứcvàcưỡngkhánghọ,bạnphảithựchiệnnómộtcáchhòabình,cóđạođứcvàchínhnghĩa.Nếuhọkhôngthểkiềmchếvàphảnứngbằngvũlực,họsẽtỏravàcảmthấytồitệ;nếuhọngầnngừ,bạnnắmđượclợithếvàmộtlốimởđểxácđịnhđộnglựctổngthểcủacuộcchiến.Hầunhưkhôngthểnàochốnglạinhữngngườigiơcaohaitayvàkhôngcưỡngkhángtheocáchthứccôngkíchthôngthường.Điềunàykhiếnchođốiphươnghoàntoànbốirốivàbấtlực.Hoạtđộngtheocáchnày,bạntiêmnhiễmtộilỗinhưthểnólàmộtloạivũkhí.Trongmộtthếgiớichínhtrị,sựcưỡngkhángthụđộngtheoluânlýcủabạnsẽlàmkẻthùtêliệt.

Tôilàmộtngườitinvàohoạtđộngchínhtrịthôngquasựthỉnhnguyện,nhữngngườiđạibiểuvànhữngcuộcđàmphánthânhữu.Nhưngtấtcảnhữngđiềunàyđãlỗithời.Tôibiếtrằngđâykhôngphảilàcáchđểlậtđổchínhquyềnnày.Sựnổidậyđãtrởthànhtôngiáocủatôi.Cuộcchiếntranhcủachúngtôilàmộtcuộcchiếntranhbấtbạođộng.

MahatmaGandhi(1869–1947)

SỨCMẠNHTHỤĐỘNGĐầunăm1820,mộtcuộccáchmạngnổraởTâyBanNha,sauđóvàithánglàởNaples,vàothờiđólàmộtthànhbangkếthợpvớiđếquốcÁo.BuộcphảichấpnhậncácthểchếtựdotheokiểumẫucủacáchmạngPháptrướcđókhoảng30năm,vuacủacảhainướcnàycólýdođểsợrằnghọcũngphảiđốimặtvớicùngmộtđịnhmệnhgiốngnhưLouisXIV,vịvuaPhápởthờikỳđó,bịxửchémvàonăm1793.Tronglúcđó,nhàcầmquyềncủacácthếlựclớnởchâuÂu–Anh,ÁovàPhổ-runrẩyvớiýnghĩvềsựnáoloạnvàchủnghĩacấptiếnđanglanquabiêngiớicủahọ,chỉvừamớiđượccủngcốgầnđâynhờviệcđánhbạiNapoleon.Tấtcảbọnhọđềumongmuốntựbảovệmìnhvàngănchặnlànsóngcáchmạng. Ởgiữasựrốirắmchungnày,SahoàngAlexanderIcủaNga(1777-1825)độtngộtđềxuấtmộtkếhoạchmàđốivớinhiềungườilàmộtcáchđiềutrịcònnguyhiểmhơncảcănbệnh.QuânđộiNgalàmộtđộiquânlớnnhấtvàđángsợnhấtởchâuÂu;AlexandermuốnđiềunósangTâyBanNhavàNaples,nghiềnnáthaicuộckhởinghĩa.Đổilại,ôngyêucầuvuacủahailãnhthổnàyphảithựcthimộtsốcảicách,đemtớichocôngdâncủahọsựtựdolớnhơn,khiếnhọhàilòngvàlàmgiảmđimongmuốncáchmạngcủahọ.AlexanderxemđềxuấtcủaôngcònhơnlàmộtchươngtrìnhhànhđộngđểbảovệanninhcủacácđếchếchâuÂu;nólàmộtphầncủamộtcuộcthánhchiếnlớn,mộtgiấcmơmàôngđãấpủngaytừnhữngngàyđầulênngôivua.Làmộttínđồngoanđạo,nhìnmọisựtrongphạmvithiệnvàác,ôngmuốncácđếchếchâuÂuphảitựcảicáchvàtạoramộttìnhhuynhđệKitogiáogiữanhữngnhàcầmquyềnthôngminh,hòanhãvớichínhông,sahoàng,ởcươngvịlãnhđạocủahọ.MặcdùnhữngngườiquyềnthếxemAlexanderlàmộtdạngngườiNgađiênkhùng,nhiềungườitựdovàthậmchícảnhữngngườicáchmạngkhắpchâuÂuxemônglàmộtngườibạnvàngườibảohộcủahọ,mộtnhàlãnhtụhiếmcóđồngcảmvớimụctiêucủahọ.Thậmchícòncólờiđồnrằngôngcóquanhệtiếpxúcvớinhiềungườicánhtảvàđãngầmthôngđồngvớihọ.Sahoàngtiếnxahơnvớiýtưởngcủamình:lúcnàyôngmuốncómộtcuộchộithảogiữacácthếlựclớnđểthảoluậnvềtươnglaicủaTâyBanNha,NaplesvàchínhbảnthânchâuÂu,NgoạitrưởngAnh,LordCastlereagh,viếthếtthưnàyđếnthưkháccốcanngănônghủybỏcuộchọpnày.Khôngbaogiờlàkhônngoankhixíavàocôngviệccủacácquốcgiakhác,Castlereaghbảo;AlexandernênđểchoAnhgiúpchặnđứngsựnáoloạnởTâyBanNha,đồngminhgầngũicủanó,trongkhiđóÁosẽlàmđiềutươngtựvớiNaples.CácngoạitrưởngvàlãnhtụkháccũngviếtthưchoAlexander,vớicùngmộtlậpluậnnhưthế.Chủyếulàđểchứngtỏmộtmặttrậnthốngnhấtđangchốnglạikếhoạchcủaông.Thếnhưngcómộtngười-ngoạitrưởngÁo,HoàngtửKlemensvonMetternich–phảnứngvớisahoàngtheomộtcungcáchhoàntoànkháchẳn.MetternichlàvịngoạitrưởngnhiềuquyềnlựcvàđượckínhtrọngởchâuÂu.Làmộtconngườicóbảnchấtthựctế,ôngtaluônchậmrãitrongviệcvớinhữnghànhđộngtáobạohayđưaÁodínhlíuvàobấtkỳcuộcmạohiểmnào;antoànvàtrậttựlànhữngmốiquantâmhàngđầucủaôngta.Ôngtalàmộtconngườibảothủ,mộtngườitinvàonhữngphẩmchấtcủahiệntrạng.Nếuthayđổixảyra,nóphảixảyramộtcáchchậmrãi.NhưngMetternichcũnglàmộtconngườikhóhiểu–mộtviênquanlạithanhlịch,ôngtanóiítnhưngcóvẻnhưluônhànhđộngtheochínhkiếncủamình.Lúcnày,ôngtakhôngchỉủnghộsựtriêutậpcuộchộithảocủaAlexander,màcòncóvẻnhưmởrachosahoàngnhữngýtưởngkhác.Cólẽôngtađãthayđổitâmtínhvàchuyểnsangcánhtảtrongnhữngnămgầnđâychăng?Mộtsựkiệnđiểnhìnhlàôngtađãđứngratổchứccuộchộithảovàotháng10nămđóởthànhphốthuộcÁo–Troppau,ngàynaythuộcCộnghòaCzech.Alexandervuilắm:vớiMetternichđứngvềphíamình,ôngcóthểhiệnthựchóanhữngthamvọngcủamình.Tuynhiên,khiôngtớiTroppaudựhộinghị,đạibiểucủacácthếlựckháccó

tháiđộítthânthiện.NgườiPhápvàngườiPhổtỏvẻlãnhđạm;Castlereaghđãtừchốikhôngdự.Cảmthấyhơibịcôlập,AlexandervuimừngtrởlạikhiMetternichđềnghịhọsẽgặpriêngnhauđểthảoluậncácýtưởngcủasahoàng.Suốtnhiềungày,họcùngnhautrốnbiệttrongmộtcănphòng.Sahoàngnóinhiềuhơn,Metternichlắngnghevớivẻchúýthôngthườngcủaôngta,đồngývàgậtđầu.Sahoàng,vớisuynghĩtươngđốimơhồ,cốhếtsứcgiảithíchviễntượngcủamìnhvềchâuÂu,vàsựcầnthiếtđểcáclãnhtụdựhộinghịbàytỏsựthốngnhấttinhthầncủahọ.Ôngkhôngthểkềmnổisựthấtvọngvìkhôngthểlàmrõhơncácýtưởngcủamình.Saunhiềungàythảoluận,cuốicùngMetternichthúnhậnrằngôngtacũngnhìnthấymộtnguycơvềđạođứcđangsắpậptớiởchâuÂu.Phongtràocáchmạngvôthầnlàmốitaihọacủathờiđại;việcnhượngbộtinhthầncấptiến,việcbộclộbấtkỳdấuhiệunàocủasựthỏahiệp,cuốicùngsẽdẫntớisựhủydiệttrongtaycủacáclựclượngmaqủynày.TronghộinghịTroppau,mộtcuộcbinhbiếnđãnổratrongmộttrungđoànvệbinhNga;MetternichcảnhbáoAlexanderrằngđâylàtriệuchứngđầutiêncủamộtsựtiêmnhiễmcáchmạngđangtấncôngvàochínhbảnthânnướcNga.NhờTrời,sahoàng,mộtcộttrụcủasứcmạnhđạođứcsẽkhôngnhượngbộ.Alexandersẽphụcvụnhưlàlãnhtụcủacuộcthánhchiếnchốngcáchmạngnày.ĐólàlýdovìsaoMetternichtrởnênrấtkíchđộngvớicácýtưởngcủasahoàngvềNaplesvàTâyBanNhavàcáchôngdiễntảchúng.SahoàngbịcuốntheosựnhiệttìnhcủaMetternich:họsẽcùngnhauđứngvữngđểchốnglạiphecấptiến.Dùvậy,theocáchnàođó,kếtquảcủacuộcđốithọailạikhôngphảilàmộtkếhọachđểNgaxâmlấnTâyBanNhavàNaples;thậtra,Alexanderđãtựbiệnhộrằngđâykhôngphảilàlúcđểthúcépvuacủahainướcnàycảicáchchínhquyềncủahọ-điềuđóchỉlàmsuyyếuthêmhaiđếchế.Trướcmắt,nănglượngcủahọphảiđượcdànhchoviệcngănchặnlạilànsóngcáchmạng.Thựctếlàsahoàngđãbắtđầuânhậnvềmộtsốýtưởngtựdocủamình,vàôngthúnhậnvớiMetternich.Cuộchộithảokếtthúcvớimộttuyêncáovềmụcđíchchungcủacácthếlực-phầnlớnngônngữcủanólàcủasahoàng–vàmộtbảnthỏathuậnrằngcácđoànquânÁo,chứkhôngphảiquânNga,sẽgiaotrảlạichovuaNaplesquyềnlựctrọnvẹn,rồiđểchoôngtatheođuổicácchínhsáchdoôngtachọnlựa.SaukhiAlexandertrởvềNga,Metternichviếtthưcangợiông.Sahoàngnhiệttìnhviếtthưđáplại:“ChúngtađanggiaochiếnvớilãnhđịacủaquỷSatan.Cácvịđạisứkhôngđủchocôngviệcnày.ChỉcónhữngaimàThượngđếđãđặtvàovịtríđứngđầunhândânhọmớicóthểtồntạiquacuộcđấutranhvớilựclượngmaquỷnày,nếunhậnđượcsựchúcphúccủaNgài.”Thựctế,sahoàngmuốnđixahơn;ôngquaylạivớiýtưởngđưaquânvàoTâyBanNhađểdậptắtcuộccáchmạngởđó.Metternichđáprằngđiềuđókhôngcầnthiết–quânAnhđanggiảiquyếttìnhthế-nhưngmộtcuộchộinghịvàonămsaucóthểthayđổivấnđề.Đầunăm1821,mộtcuộccáchmạngkhácnổra,lầnnàyởPiedmont,mộtbangcủaÝnằmngoàiquyềnkiểmsoátcủaÁo.Nhàvuabuộcphảithoáivị.ỞtrườnghợpnàyMetternichhoannghênhsựcanthiệpcủaquânNga,và9vạnquânNgatrởthànhlựclượngdựbịtrongquânđộiÁotiếntớiPiedmont.SựhiệndiệncủaquânđộiNgaởquágầnbiêngiớicủahọkhiếnchoquânkhởinghĩavànhữngngườiủnghộhọtrênkhắpcácnướcÝkháxuốngtinhthần–tấtcảnhữngngườicánhtảđótừngxemsahoànglàbạnvàngườibảohộcủahọ.Họkhôngcònnghĩnhưthếnữa.QuânÁodậptắtcuộccáchmạngtrongvòngvàituần.TheoyêucầucủaMetternich,ngườiNgalịchthiệprútcáclựclượngvề.SahoàngtựhàovềảnhhưởngđanglêncủamìnhởchâuÂu,nhưngbằngcáchnàođóôngđãdấnthânvàomộtviệchoàntoànngượchẳnvớinhữngkếhoạchbanđầucủamìnhvềcuộcthánhchiến:thayvìlàtiềnphươngtrongcuộcđấutranhvìtiếnbộvàcảicách,ôngđãtrởthànhmộttênlínhgácchomộthiệntrạngbảothủdướisựnhàonặncủachínhMetternich.Nhữngngườixungquanhôngkhôngthểhiểuđiềunàyđãdiễnranhưthếnào.DiễndịchHoàngtửMetternichcóthểlànhàthựchànhphươngphápcôngkíchthụđộnghữuhiệunhấttronglịchsử.Nhữngnhàngoạigiaokhácđôikhichorằngôngtaquácảnhgiác,thậmchínhu

nhược,nhưngcuốicùng,nhưthểmộtphépmầu,ôngluônluônđạtđượcđiềumìnhmuốn.Yếutốthenchốtđốivớisựthànhcôngcủaônglàkhảnăngchegiấusựcôngkíchcủamìnhtớimứcbiếnnóthànhvôhình.Metternichluôncẩnthậnthămdòđốithủcủamình.ỞtrườnghợpSahoàngAlexander,ôngđốiphóvớimộtconngườibịđiềukhiểnbởicảmxúcvàdễbịảnhhưởngcủatâmtrạng.Thếnhưngsahoàng,bêndướivẻngoàimộđạo,cũnghiếuchiếntheocáchriêngcủaôngta,vànhiềuthamvọng;ôngtarấtkhaokhátđượclãnhđạomộtcuộcthánhchiến.TrongmắtMetternich,ôngtacũngnguyhiểmnhưNapoleon:dướidanhnghĩalàmđiềutốtchochâuÂu,mộtngườinhưthếcóthểđưaquâncủamìnhtừđầunàytớiđầukialụcđịa,gâyranhữnghỗnloạnkhôngthểtả.NgángtrởconđườngcủaquânđộiNgahùngmạnhcũngcónghĩalàtựhủydiệt.NhưnggãMetternichmưumôthừabiết:cốthuyếtphụcsahoàngrằngôngtasaichỉđemlạihậuquảngoàiýmuốnlànuôidưỡngsựbấtancủaôngtavàđẩyôngtasangcánhtả,khiếnôngtathêmcóxuhướnghànhđộngmộtcáchnguyhiểm.Thếnênvịhoàngtửphảiđốixửvớiôngtanhưvớimộtđứatrẻ,láicácnănglượngcủaôngtasangcánhhữuthôngquamộtchiếndịchcôngkíchthụđộng.Phầnthụđộngrấtđơngiản:Metternichthểhiệnbảnthânnhưmộtngườidễphụctùng,làmtheonhữngýtưởngmàthậtraôngcựckỳkhôngđồngý.Vídụ,ôngchấpnhậnyêucầutổchứchộinghịcủaAlexander,dùcánhânmìnhphảnđốinó.Thếrồi,trongnhữngcuộcthảoluậnriêngvớisahoàngởTroppau,lúcđầuônglắngnghe,rồinhiệttìnhđồngý.Sahoàngtinvàoviệcthểhiệnmộtsựthốngnhấttinhthần?ThếthìMetternichcũngvậy–mặcdùchínhsáchcủariêngôngluôncótínhchấtthựchànhhơnlàtinhthần;ônglàbậcthầyvềchínhsáchthựcdụng.Ôngtângbốcnhữngphẩmchấtcánhâncủasahoàng–vídụ,nhiệttìnhđạođức–màthậtraôngcholànguyhiểm.Ôngcũngkhuyếnkhíchsahoàngđixahơnvớicácýtưởngcủaôngta.KhiđãloạibỏđượcnhữngngờvựcvàcưỡngkhángcủaAlexandertheocáchnày,Metternichđồngthờicũnghànhđộngmộtcáchcôngkích.ỞTroppauônghoạtđộngtronghậutrườngđểcôlậpsahoàngvớicácthếlựckhác,đểvịvuaNgatrởnênphụthuộcvàoông.Kếtiếpôngsắpxếpnhữngcuộcgặpriêngkéodàihànggiờ,khéoléotiêmnhiễmvàosahoàngýtưởngrằngcáchmạngnguyhiểmhơnnhiềusovớihiệntrạngvàbiếncuộcthánhchiếnKitogiáocấptiếncủangườiNgathànhmộtcuộctấncôngvàochínhchủnghĩatựdo.Cuốicùng,ôngtìmcáchdẫndụsahoàngtớiviệcđưaquânchốngcuộcnổidậyởPiedmont.HànhđộngđóvừathậtsựràngbuộcAlexandervàolýtưởngbảothủvừaxalạhóaôngtavớinhữngngườitheochủnghĩatựdoởchâuÂu.Ôngtakhôngcònphunranhữngtuyênbốmơhồ,khóhiểuvềcánhtảnữa;cuốicùngôngtađãhànhđộngtheochiềuhướngngượclại.ThắnglợicủaMetternichđãhoàntất.Dùcụmtừ“côngkíchthụđộng”cónhữngýnghĩatiêucựcđốivớiđasốchúngta,vớitưcáchlàmộtchiếnlượccóýthức,hànhvicôngkíchthụđộngđềramộtcáchthứchữuhiệuđểthaotúngmọingườivàdấyđộngchiếntranhcánhân.NhưMetternich,bạnphảihoạtđộngtrêncảhaimặttrận.Ngoàimặtbạntỏvẻđồngý,nghiêngtheoýtưởng,nănglượngvàýchícủamọingười,thayđổihìnhdạngnhưchínhProteus.Hãynhớ:mọingườiđềungoancốvàngangbướng.Trựctiếpphảnkhánghọhaycốthayđổicácýtưởngcủahọthườngđemđếnhậuquảngượclại.Mặtkhác,mộtvẻngoàituânphục,thụđộng,chẳngđemđếngìđểhọchốnglạihayđềkháng.Xuôitheonănglượngcủahọsẽđemtớichobạnsứcmạnhláinótheochiềuhướngbạnmongmuốn,giốngnhưbạnmởdòngchảychomộtconsôngthayvìđắpđậpngănnólại.Đồngthời,phầncôngkíchtrongchiếnlượccủabạnkhoáchìnhthứctiêmnhiễmmọingườivớinhữngthayđổitinhvitrongýtưởngcủahọvàvớimộtnănglượngkhiếnhọhànhđộngvớitưcáchcủabạn.Việchọkhôngthểđoánrađiềubạnđangtậptrungvàotạochobạnkhoảngtrốngđểhoạtđộngởhậutrường,kiểmsoátsựtiếntriểncủahọ,côlậphọvớinhữngngườikhác,dẫndụhọvàonhữngđộngtháinguyhiểmkhiếnhọphảiphụthuộcvàosựhỗtrợcủabạn.Họnghĩbạnlàmộtđồngminh.Phíasaumộtvẻngoàivuivẻ,tuânphục,thậmchínhunhược,bạnđanglàkẻgiậtdây.

ĐâylàthànhtựuthậtsựcủachínhsáchcủaMetternich.Nóđãgiếtchếtchủnghĩatựdocủa

NgavàthốngtrịđượcđịchthủnguyhiểmnhấtcủaÁodướichiêubàituânphụcôngta.

HenryKissinger.Mộtthếgiớikhôiphụclại.(1957)

CÁCYẾUTỐCƠBẢN Loàingườichúngtacómộthạnchếriêngbiệtvớinhữngnănglựclýtrí,điềuđógâyrachochúngtavôsốrắcrối:khinghĩtớimộtngườihaymộtđiềunàođóđãxảyravớimình,nóichungchúngtacóxuhướngnghiêngtheosựdiễndịchđơngiảnnhất,dễtiêuhóanhất.Mộtngườibạnlàtốthayxấu,phóngkhoánghaykeokiệt,nhữngdựtínhcủaanhtacaoquýhayhènhạ;mộtsựkiệnlàtíchcựchaytiêucực,cóíchhaycóhại,chúngtahạnhphúchaybuồnbã.Sựthậtlàkhôngbaogiờtrongcuộcsốnglạicóthứđơngiảnnhưthế.Mọingườiđềulànhữngbiếnthểkhácnhaucủamộtsựtổnghòacácphẩmchấttốtvàxấu,mạnhvàyếu.Cácdựđịnhcủahọcóthểcóíchđồngthờicóhại,kếtquảcủanhữngcảmgiácmơhồcủahọđốivớichúngta.Ngaycảmộtsựkiệntíchcựcnhấtcũngcómộtkhíacạnhkhônghay.Vàchúngtathườngcảmthấyvuisướngvàbuồnbãcùngmộtlúc.Giảmthiểumọisựvàophạmviđơngiảnhơnkhiếnchúngtadễxửlýchúnghơn,nhưngdonókhôngdínhdángtớithựctế,nócũngcónghĩalàchúngtathườngxuyênhiểusaivàcảmnhậnsai.Vớichúngta,điềumanglạimộtíchlợivôhạnlàchophépcónhiềusắctháivàsựmâuthuẫnhơntrongcácphánxétcủachúngtađốivớimọingườivàmọisựkiện.Khuynhhướngphánxétmọisựtrongphạmviđơngiảncủachúngtalýgiảivìsaosựcôngkíchthụđộnglạilàmộtchiếnlượcvôcùnghiệuquảvàvìsaocórấtnhiềungườisửdụngnó–mộtcáchýthứchoặcvôýthức.Theođịnhnghĩa,nhữngngườihànhđộngcótínhcáchcôngkíchthụđộng–vừathụđộng,vừacôngkíchcùngmộtlúc.Bềngoài,họcóvẻphụctùng,thânthiện,ngoanngoãn,thậmchíđángyêu.Đồngthời,bêntronghọlạimưumôvàhànhđộngmộtcáchthùđịch.Sựcôngkíchcủahọthườngrấttinhvi–nhữnghànhvipháhoạinhonhỏ,nhữngnhậnxétnhằmluồnvàolòngdạbạn.Nócũngcóthểcóhạimộtcáchhiểnnhiên.Khilànạnnhâncủahànhvinày,chúngtathấykhómàhìnhdungđượchaisựviệcnàylạixảyracùngmộtlúc.Chúngtacóthểchịuđượcýnghĩrằngmộtngườihômnaytốtvàhômsauxấu;đóchỉlàvấnđềtâmtrạng.Nhưngtốtvàxấucùngmộtlúc–điềuđólàmchúngtarốitrí.Chúngtacóxuhướnglấyvẻngoàithụđộngcủamọingườilàmthựctế,cảmnhậntheovẻngoàivuivẻ,khôngcógìđedọacủahọ.Nếuchúngtanhậnrarằngcóđiềugìđókhônghoàntoànđúng,rằngtrongkhitỏrathânthiệnhọcóthểlàmđiềugìđóthùđịch,chúngtasẽhoàntoànlúngtúnghoangmang.Sựbốirốinàysẽđemlạichotênchiếnbinhcôngkíchthụđộngmộtsứcmạnhlớnlaođểthaotúngchúngta.Cóhailoạicôngkíchthụđộng.ThứnhấtlàchiếnlượccóýthứctheokiểucủaMetternich.Thứhailàhànhvibánýthứchaythậmchívôýthứcmàmọingườisửdụngtrongmọilúcđốivớicácvấnđềnhỏnhặthoặckhôngnhỏnhặtcủacuộcsốnghàngngày.Bạncóthểchấpnhậnthathứchodạngngườicôngkíchthụđộngthứhainày,kẻdườngnhưkhôngnhậnthứcđượcnhữnghậuquảhànhđộngcủamìnhhaykhôngthểdừnglạiđược,nhưngthườnglàmọingườihiểuđiềumàhọđanglàmhơnbạntưởngnhiều,vàcókhảnăngbạnsẽmùquángvìvẻngoàibấtlựcvàthânthiệncủahọ.Nóichung,chúngtaquákhoandungvớidạngthứhainày.Điềuthenchốtđểsửdụngsựcôngkíchthụđộngnhưlàmộtchiếnlượcchủđộng,cóýthứclàvẻngoàimàbạnthểhiệnvớikẻthù.Khôngbaogiờnênđểchohọpháthiệnranhữngýtưởngảmđạm,tháchthứcdiễnrabêntrongbạn.Năm1802,nơihiệnnaylàHaitilàthuộcđịacủaPhápbịxénátbởimộtcuộcnổidậycủanhữngnôlệdađendướiquyềnlãnhđạocủaToussaintL’ouverture.Nămđó,mộtđạoquândoNapoleonđiềutớiđểdậptắtcuộckhởinghĩađãtìmcáchtómđượcToussaintbằngmưumẹovàchởôngtớiPháp,nơicuốicùngôngchếttrongnhàtù.MộttrongsốnhữngtướnglĩnhnhiềuthànhtíchnhấtcủaToussaintlàJeanJacquesDessalines,lúcbấygiờđầuhàngquânPhápvà

thậmchíphụcvụtrongquânđộicủahọ,giúphọdậptắtnhữngnhómphiếnquânbịcôlậpvàđượchọmếnmộ.Nhưngtấtcảchỉlàmộtthủđoạn:khiDessalinesđànápnhữngtàndưcủacuộckhởinghĩanày,ôngthườngnộpnhữngvũkhíthuđượcchoquânPháp,nhưngôngluônbímậtgiữlạimộtsố,cấtgiấuchotớikhicómộtnguồnvũkhídồidào.Đồngthờiôngxâydựngvàhuấnluyệnmộtđộiquânkhởinghĩamớiởnhữngkhuvựchẻolánh.Thếrồi,nhâncơhộidịchsốtvàngdalàmgiảmđiquânsốPháp,ôngramặtthùđịch.Trongvòngvàinăm,ôngđãđánhbạiquânPhápvàgiảiphóngHaitikhỏiáchthuộcđịamãimãi.

CáchsửdụngcôngkíchthụđộngcủaDessalinesđãbắtnguồnsâuxatrongchiếnlượcquânsự,ởcáigọilà“đầuhànggiả”.Trongchiếntranh,kẻthùkhôngbaogiờhiểuđượccácýnghĩcủabạn.Họphảiđọcnhữngdấuhiệubạnbộclộđểxétđoáncáimàbạnđangsuynghĩ.Phechiếnthắngsẽđểmắttớinhữngđoànquânbạitrận,nhưngđãkiệtsứcvớinỗlựcgiànhthắnglợi,nósẽlơilàcảnhgiáchơntrước.Khiđó,mộtchiếnlượcgiathôngminh,cóthểvờđầuhàng–tuyênbốrằnganhtađãbịđánhbạivềthểxácvàtinhthần.Khôngnhìnthấymộtdấuhiệunàokhác,vàkhôngthểđọcđượctâmtríanhta,kẻthùcókhảnăngxemsựtuânphụccủaanhtalàthật.Lúcđầukẻđầuhànggiảcóthờigianvàkhônggianđểmưuđồchiếnsựmới. Trongchiếntranhcũngnhưtrongcuộcsống,kẻđầuhànggiảphụthuộcvàosựkhôngsơhởtrongvẻngoàiphụctùng.Dessailineskhôngchỉđầuhàng,ôngcònphụcvụchokẻthùcũcủamình.Đểthựchiệnđiềunàymộtcáchhữuhiệu,bạnphảilàmtươngtựthế;tỏranhunhược,nhụttinhthần,mongmuốntrởthànhbạn-mộtthủđoạnvềcảmxúccósứcmạnhgâyxaolãnglớn.Bạncũngphảicóchútkhảnăngđóngkịch.Bấtkỳmộtdấuhiệumâuthuẫnnàosẽpháhỏngmọichuyện.Năm1940,TổngthốngFranklinD.Rooseveltđốimặtvớimộttìnhthếlưỡngnan.Ôngđangsắphếtnhiệmkỳthứhai,vàcómộtquyluậtbấtthànhvăntronggiớichínhtrịMỹlàkhôngcótổngthốngnàogiữchứctớinhiệmkỳthứba.NhưngRooseveltcònnhiềuviệcchưahoàntất.Ởbênngoài,châuÂuđanglúnsâuvàomộtcuộcchiếnmàchắcchắnlàsẽliênlụytớinướcMỹ;ởtrongnước,Mỹđangtrảiquanhữngthờiđiểmkhókhăn,vàRooseveltmuốnhoànthànhcácchươngtrìnhkhôiphụccủaông.Dùvậy,nếuôngtiếtlộmongmuốnvềnhiệmkỳthứba,ôngsẽtạorasựphảnkháng,ngaycảbêntrongđảngcủamình.Nhiềungườiđãcáobuộcôngvềnhữngkhuynhhướngđộctài.Vìthế,Rooseveltquyếtđịnhđạtđượccáimìnhmuốnthôngquamộthìnhthứccôngkíchthụđộng.TrongnhữngthánggầntớiĐạihộicủađảngDânchủ,đểchọnrađạibiểutranhcử,Rooseveltlặpđilặplạiviệcôngkhôngquantâmtớimộtnhiệmkỳthứba.Ôngcòncốtìnhkhuyếnkhíchnhữngngườikháctrongđảngtìmkiếmứngcửviênđểthaythếông.Đồngthời,ôngcẩnthậnlậpngônđểkhôngbaogiờđónghoàntoàncánhcửatranhcửcủachínhmình,vàđãthúcđẩyđủsốlượngứngviênchoviệcđềcửđểkhôngaitrongsốhọcóthểtớiđạihộivớitưcáchlàngườiđượcủnghộnhất.Thếrồi,khikhaimạcđạihội,Rooseveltrútrakhỏihậutrường,khiếnôngtrởnênquantrọnghơnnhờsựvắngmặt:khôngcóôngcáctiếntrìnhsẽảmđạmkhônggìsánhnổi.Cácbảnbáocáothuậtlạirằngmọingườibắtđầukêugọisựxuấthiệncủaông.Đểmongmuốnđólêntớiđỉnhđiểm,vịtổngthốngbảongườibạn,NghịsĩAlbenBarkley,đưavàodiễnvăncủaôngtamộtthôngđiệpđếntừRoosevelt:“Tổngthốngchưabaogiờ,vàhômnay,cũngvậy,cóbấtkỳaoướchaymụcđíchnàođểtiếptụclàmviệctrongphủtổngthống,làmộtứngviênchophủđó,hayđượcđạihộiđềcửchophủđó.”Saumộtkhoảnhkhắcimlặng,sànđạihộibắtđầurunglênvớitiếnghétcủacácđạibiểu:“CHÚNGTÔIMUỐNROOSEVELT!”Tiếngkêugọikéodàisuốtmộtgiờ.Ngàyhômsaucácđạibiểubỏphiếu,vànhữngtràngkêugọi:“ROOSEVELT!”lạiphủkínhộitrường.Têncủaôngđượcđưavàodanhsáchđềcử,vàôngthắnglớntrongvòngtuyểncửđầutiên.Ghinhớ:khôngbaogiờlàkhônngoankhitỏraquákhaokhátquyềnlực;tàisảnhaydanhvọng.Thamvọngcủabạncóthểđưabạnlêntớiđỉnh,nhưngbạnsẽkhôngđượcưathíchvàsẽpháthiệnrasựkhôngđượcưathíchcủamìnhlàmộtkhókhăn.Tốthơnnênchegiấunhữngthủđoạngiànhquyềnlựccủamình:bạnkhôngmuốnnhưngbuộcphảiđónnhậnnó.Tỏrathụđộngvàkhiếnchomọingườiđếnvớibạnlàmộthìnhthứccôngkíchxuấtsắc Nhữnghànhđộngpháhoạitinhvicóthểtạonênnhiềukỳtíchtrongchiếnlượccôngkíchthụđộngvìbạncóthểngụytrangchúngbêndướivẻngoàithânthiện,phụctùng.ĐólàcáchmàđạodiễnphimAlfredHitchcockđãquamặtnhàsảnxuấthayxíavàochuyệnkẻkhácDavidO.Selznick,ngườithườngthayđổikịchbảntheosởthíchcủamình,rồiđưaradựngởphim

trườngđểchắcănrằngnóđượcbấmmáytheocáchmàôngtamuốn.Trongnhữngtrườnghợpđó,Hitchcocksẽsắpxếpđểcamerabịtrụctrặchoặcchonóchạymàchẳngcócuốnphimnàobêntrong–tớilúcSelznickđươcxembảnbiêntập,việcquaylạisẽquátốnkémvàkhôngthểthựchiệnđược.Đồngthời,nhàđạodiễnsẽtỏravuisướngđượcnhìnthấySelznickởphimtrườngvàtỏrabốirốinếumáycamerakhôngquayhayquaymàkhôngghilạiđượccảnhnào.Sựcôngkíchthụđộngphổbiếntrongcuộcsốnghàngngàyđếnmứcbạnphảibiếtcáchđóngvaitròtựvệcũngnhưtấncông.Bằngmọicáchhãytựmìnhsửdụngchiếnlượcnày;nóhữuhiệuđếnmứckhôngnênloạibỏnókhỏikhovũkhícủabạn.Nhưngbạncũngphảibiếtcáchxửtrívớinhữngdạngcôngkíchthụđộngbánýthứcrấtthịnhhànhtrongthếgiớihiệnđại,nhậnraýđồcủahọtrướckhihọluồnvàolòngdạbạnvàcóthểtựbảovệbạnchốnglạihìnhthứctấncônglạlùngnày.Trướchết,bạnphảihiểutạisaosựcôngkíchthụđộnglạicómặtởkhắpnơinhưthế.Trongthếgiớingàynay,sựthểhiệnmộtchỉtríchcôngkhaihaynhữngcảmgiáctiêucựcđốivớinhữngngườikhácđãtrởnênngàycàngkhôngphổbiến.Mọingườicóxuhướngkhôngcònthíchchỉtríchquácánhân.Hơnnữa,xungđộtlàđiềucầntránhbằngmọigiá.Cómộtáplựcxãhộilớnđểlàmmọingườihàilòngvàđượccàngnhiềungườiưathíchcàngtốt.Thếnhưngviệccónhữngthôithúctấncông,nhữngcảmgiáctiêucựcvànhữngýnghĩphêphánvềngườikháclàthuộcvềbảnchấtcủaloàingười.Khôngthểthểhiệnnhữngcảmgiácnàymộtcáchcôngkhaimàkhôngesợbịghétbỏ,ngàycàngcónhiềungườiviệntớimộtdạngcôngkíchthụđộngthườngxuyên,ngaybêndướibềmặt.Thôngthườnghànhvicủahọlàvôhại:cólẽhọđãchậmtrễthànhthóiquen,hayđưaranhữngnhậnxéttângbốccheđậymộtsựchâmbiếmcayđộc,hayđềnghịgiúpđỡnhưngkhôngbaogiờlàmtớicùng.Tốtnhấtnênlàmngơnhữngchiếnthuậtphổthôngnày;mặcchochúngcuốnquabạnnhưlàmộtphầncủadòngđờihiệnđại,vàđừngbaogiờcholàmìnhbịchúngxúcphạm.Bạncòncónhiềutrậnchiếnquantrọnghơnđểratay.Tuynhiên,cónhữngphiênbảnmạnhhơn,gâytáchạinhiềuhơncủasựcôngkíchthụđộng,nhữnghànhvingấmngầmpháhoạigâyranhữngtổnhạithậtsự.Mộtđồngnghiệpnồngnhiệtkhicómặt,nhưnglạinóixấusaulưngsẽgâyrắcrốichobạn.Bạnđểchoaiđóxâmnhậpvàocuộcđờimình,vàanhtasẽcuỗmđimộtthứgìđócógiátrịcủabạn.Mộtngườilàmthuênhậnlàmmộtcôngviệcquantrọngchobạnnhưnglạithựchiệnmộtcáchchậmtrễvàtệhại.Nhữngdạngnàygâytáchạinhưngrấtxuấtsắctrongviệctránhnébấtkỳkiểutráchmócnào.Cáchlàmcủahọlàtạorađủnghingờrằnghọchínhlàkẻthựchiệnhànhvicôngkích;nhưngnókhôngbaogiờlàlỗicủahọ.Bằngcáchnàođóhọlànhữngkẻquađườngvôtội,bấtlực,nhữngnạnnhânthậtsựtrongtoànbộtiếntrình.Sựchốibỏtráchnhiệmcủahọlàmrốitrí:bạnngờrằnghọđãlàmđiềugìđó,nhưngkhôngthểchứngminhđược,haytệhơn,nếuhọthậtsựtàitình,bạnsẽcảmthấycólỗichínhvìđãchorằnghọcólỗi.Vànếutrongcơnbốirốibạnnhiếcmắnghọ,bạnphảitrảmộtcáigiácao:họsẽtậptrungsựchúývàophảnứnggiậndữ,côngkíchtháiquácủabạn,làmbạnxaolãngkhỏinhữngýnghĩvềcácthủđoạncôngkíchthụđộngmàngaytừđầuđãkhiếnchobạntrởnêncáukỉnh.Lỗilầmmàbạncảmthấylàmộtdấuhiệucủaquyềnlựccủahọđốivớibạn.Thậtra,bạncóthểhoàntoànnhậnranhữngbiếnthểcóhạicủasựcôngkíchthụđộngbằngsứcmạnhcảmxúcmànókhuấyđộngtrongbạn:khôngphảilàsựphiềnmuộnhờihợtmàlàsựrốitrí,hoangtưởng,mấttựtinvàgiậndữ.Đểđánhbạitênchiếnbinhcôngkíchthụđộngnày,trướchếtbạnphảihànhđộngvớichínhmình.Điềunàycónghĩalànhậnthứcmộtcáchchínhxácvềchiếnthuậtchuyểnchổlỗilầmkhinóxảyra.Gạtbỏbấtkỳcảmgiácphạmlỗinàongaytừđầu.Nhữngdạngngườinàycóthểrấtdễlấylòng,sửdụngsựtângbốcđểkéobạnvàotấmlướicủahọ,giàyvòcáccảmgiácbấtancủabạn.Thôngthườngchínhsựyếukémcủabạnđãcuốnhútbạnvàođộnglựccôngkíchthụđộng.Hãycảnhgiácvềđiềunày.Thứhai,khinhậnrabạnđangđốiphóvớimộtdạngnguyhiểm,độngtháithôngminhnhấtlàthoátrakhỏianhta,tốtnhấtlàtốngcổcánhânđórakhỏiđờibạn,hayítracũngđừngbùngnổvàtạoramộtmànbihàikịch,tấtcảnhữngthứnàyđềunằmtronglòngbàntaycủaanhta.Bạncầngiữbìnhtĩnh.Nếuđólàmộtthànhviêntrongmộtquanhệmàbạnkhôngthểtừbỏ,giải

phápduynhấtlàtìmcáchkhiếnchokẻđócảmthấythoảimáitrongviệcthểhiệnbấtkỳmộtcảmgiáctiêucựcnàođốivớibạnvàkhuyếnkhíchđiềuđó.Lúckhởiđầu,điềunàycóthểkhókhăn,nhưngnósẽxoadịunhucầuchegiấucủađốiphương;vànhữnglờichỉtríchcôngkhaiđểđốiphóhơnlàsựpháhoạingấmngầm.HernánCortézcónhiềubinhsĩcôngkíchthụđộngtrongđoànquânmàvớinóôngđãchinhphụcMexico,nhữngngườibềngoàichấpnhậnsựlãnhđạocủaôngnhưngbêntronglạigiởthủđoạn.Cortéskhôngbaogiờđươngđầuhaybuộctộinhữngngườinàyhaychửimắnghọ;thayvìthếônglặnglẽtìmxemhọlàaivàhọđịnhlàmgì,rồilấylửadậptắtlửa,duytrìmộtvẻngoàithânhữunhưnghoạtđộngởhậutrườngđểcôlậpvàdẫndụhọvàonhữngcuộctấncôngmàtrongđóhọtựbộclộbảnthân.Chiếnlượcphảncônghữuhiệunhấtvớikẻcôngkíchthụđộngthôngthườnglàphảikhéoléovàcheđậyngượclạivớichínhhọ,hóagiảicácsứcmạnhcủahọ.Bạncũngcóthểthửđiềunàyvớinhữngdạngítgâytáchạihơn–nhữngngườicóthóiquentrễnãichẳnghạn:chohọnếmchínhthứthuốcđắngcủamìnhcóthểkhiếnhọsángmắtvớinhữnghậuquảbựcmìnhdohànhvicủahọgâyra.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,bạnkhôngbaogiờđượcđểchokẻcôngkíchthụđộngcóđủthờigianvàkhônggianđểhoạtđộng.Nếuđểhọđâmchồimọcrễ,họsẽtìmrađủmọicáchranhmađểlôikéobạntớinơinàynơikhác.Cáchphòngvệtốtnhấtlàsựtinhnhạyđốivớibấtkỳbiểuhiệncôngkíchthụđộngnàotrongnhữngngườixungquanhbạnvàgiữchotâmtríbạncàngthoátxatầmảnhhưởngâmthầmcủahọcàngtốt.

Hìnhảnh:

Dòngsông.Nótrôichảyvớisứcmạnhlớnlao,đôikhitrànngậpđôibờvàtạoranhữngtổnthấtkhôngthểtả.Nếucốngănchặnnó,bạnchỉlàmtăngthêmnănglượngdồnnéncủanóvàtăngthêmnguycơchomình.Thayvìvậy,hãychuyểndòngchảycủanó,khơiluồnglạchchonó,khiếnsứcmạnhcủanóphụcvụchonhữngmụcđíchcủabạn.Tưliệu:Kẻyếuớtvàmềmmỏngcóthểkhuấtphụckẻcứngrắnvàmạnhmẽ,cũnggiốngnhưnướcchảyxuyênmònđátảng.SunHaichen,Mưulượcchiếntranh(1991)

HOÁNVỊNghịchđảocủasựcôngkíchthụđộnglàsựthụđộngcótínhcôngkích,thểhiệnrõràngvớimộtbộmặtthùđịchtrongkhibêntrongvẫnbìnhthảnvàkhôngthựchiệnmộthànhđộngphithânthiệnnào.Mụcđíchởđâylàsựdọadẫm:cólẽbạnbiếtbạnlàkẻyếuhơntronghaiphíavàhyvọngsẽlàmchokẻthùmấttinhthần,khôngtấncôngbạnbằngcáchthểhiệnmộtvẻngoàidữdội.Bịápđảobởivẻngoàicủabạn,họsẽthấykhómàtinrằngbạnkhôngmưutính

làmmộtđiềugìđó.Nóichung,việcthểhiệnbảnthântráingượcvớiconngườithựcsựcủabạnvàđiềumàbạndựđịnhcóthểlàmộtcáchhữuíchđểcheđậycácchiếnlượccủabạn.

33

GIEORẮCTÌNHTRẠNGPHẬPPHỒNGSỢHÃITHÔNGQUACÁCHÀNHĐỘNGKHỦNGBỐ

CHIẾNLƯỢCPHẢNỨNGDÂYCHUYỀN

Khủngbốlàcáchthứccaonhấtđểlàmtêliệtýchícưỡngkhángvàtiêudiệtkhảnănghoạchđịnhphảnứngcótínhchiếnlượccủađốithủ.Khảnăngnàyđạtđượcthôngquanhữnghànhđộngbạolựcrờirạc,tạonênmộtcảmgiácbịđedọathườngxuyên,mộtsựsợhãilankhắptrongcôngchúng.Mụctiêutrongmộtchiếndịchkhủngbốlàgâyrasựhỗnloạntốiđavàkhiêukhíchđểđốiphươngphảnứngtháiquámộtcáchtuyệtvọng.Hòalẫnmộtcáchvôhìnhvàođámđông,khiếncáchànhđộngcủahọđápứngvớinhucầucủagiớitruyềnthông.Chiếnlượcgiakhủngbốtạoraảogiácrằnghọởkhắpmọinơivàdođómạnhhơnthựctếrấtnhiều.Đâylàmộtcuộcchiếntranhcânnão.Cácnạnnhâncủasựkhủngbốphảigiữđượcsựbìnhtĩnh.

GIẢIPHẪUSỰSỢHÃIỞIsfahan(naylàIran),chotớicuốithếkỉ11,Nizamal-MulkvịtểtướnghùngmạnhcủaSultanMalikShah,ngườitrịvìđếquốcHồigiáovàothờikỳđó,nhậnramộtmốiđedọanhỏnhưngkhóchịu.ỞmiềnbắcBaTưcómộtgiáopháigọilàNizariIsmailis,mộttôngiáokếthợpgiữthuyếtthầnbívàkinhKoran.Lãnhtụcủahọ,Hasan-i-Sabah,đãchiêumộđượchàngngànngườicảiđạovốncămghétsựkiểmsoátkhắcnghiệtvềtínngưỡngvàcáchoạtđộngchínhtrịcủađếquốcnày.TầmảnhhưởngcủaIsmailisđanglớndần,vàđiềugâyphiềnhànhấtchoNizamal-Mulklàsựtuyệtđốibímậttronghoạtđộngcủahọ:Khôngthểnàobiếtaiđãcảiđạotronggiáophái,vìnhữngthànhviêncủanótiếnhànhđiềunàyrấtriêngbiệtvàgiấukínlòngtrungthànhcủahọ.Vịtểtướngcốhếtsứctheodõicáchoạtđộngcủahọ,chotớikhicuốicùngôngngheđượcmộtsốtintứckhiếnôngphảiratayhànhđộng.Trongnhiềunăm,dườngnhưhàngngànnhữngkẻcảiđạoIsmailisnàyđãtìmcáchluồnláchvàonhữngtòalâuđàichủyếu,vàgiờđâyhọđãchiếmđượcchúngdướidanhnghĩacủaHasan-i-Sabah.ĐiềunàyđemtớichohọquyềnkiểmsoátmộtphầnmiềnbắcBaTư,mộtdạngnhànướcđộclậpnằmbêntrongđếquốc.Nizamal-Mulklàmộtnhàquảnlýrộnglượng,nhưngôngbiếtsựnguyhiểmcủaviệcchophépnhữnggiáopháinhưIsmailispháttriển.Sớmdậptắthọtốthơnlàđốiđầuvớicáchmạng.Vìthế,năm1902,vịtểtướngthuyếtphụcnhàvuađiềuhailựclượngtớipháhủycáclâuđàivàtiêudiệtgiáopháiNizariIsmailis. Nhữngtòalâuđàiđượcbảovệnghiêmngặt,vàvùngnôngthônquanhchúngtrànngậpnhữngngườiủnghộ.Cuộcchiếnlâmvàotìnhthếbếtắc,vàcuốicùngcáclựclượngcủanhàvuabuộcphảiquayvề.Nizamal-Mulkphảitìmramộtgiảiphápkhác,cólẽlàmộtlựclượngchiếmđóngtạikhuvựcđó–nhưngvàithángsau,khiôngđitừIsfahantớiBaghdad,mộttusĩSufitớigầnchiếckiệuchởông,rútmộtlưỡidaogămtừdướiáovàđâmchếtông.SátthủbịpháthiệnlàmộtngườiIsmailigiảdạnglàmmộttusĩSufi,vàhắnthúnhậnvớinhữngngườibắtgiữrằngbảnthânHasanđãkýlệnhchohắnlàmviệcđó.VàituầnsaucáichếtcủaNizamal-Mulklàcáichết,vìcácnguyênnhântựnhiên,củaMalikShah.Dokhôngcònvịtểtướngmưumôcủaôngđểgiámsátviệckếvị,đếquốcbịrơivàomộtthờikỳrốiloạnkéodàinhiềunăm.Tuynhiên,tớinăm1105,ítnhiềuổnđịnhđãđượcphụchồivàsựchúýlạitậptrungvàoIsmailis.Vớimộtvụsátnhân,họđãkhiếnchotoànđếquốcrúngđộng,Họphảibịtiêudiệt.Mộtchiếndịchmớisôinổiđượcphátđộngđểchốnglạigiáopháiđó.VàchẳngbaolâusaungườitapháthiệnrarằngcuộcámsátNizamal-Mulkkhôngphảilàmộthànhđộngbáothùriênglẻ,nhưcóvẻthếvàolúcđó,màlàmộtchínhsáchcủaIsmailis,mộtcáchthứctiếnhànhchiếntranhmớikìlạvàđángsợ.Trongvàinămkếtiếp,cácthànhviênchủchốttrongbộmáycầmquyềncủanhàvuamới,MuhammadTapar,cũngbịámsáttheocùngmộtcáchthức:sátthủxuấthiệntừđámđông,vàtungranhátdaochếtngười.Hànhvinàythườngđượcthựchiệnnhiềunhấtgiữacôngchúngvàvàobanngày;tuyvậy,đôikhinódiễnrakhinạnnhânđangngủ,mộtthànhviênIsmailisbímậtđãthâmnhậpvàonhữngngườigiúpviệccủaôngta.Mộtlànsóngsợhãibaotrùmlênhệthốngthứbậctrongđếquốc.KhôngthểnóiailàmộtngườiIsmailis;nhữngtínđồcủagiáopháinàyrấtkiênnhẫn,cókỷluật,làmchủđượcnghệthuậtgiữkínniềmtinvàhòađồngởmọinơi.Việcbắtgiữvàhànhhìnhkẻámsátchẳngcótácdụnggì,họsẽtốcáonhiềungườitrongnộibộcủanhàvualànhữnggiánđiệpđượcIsmailistrảtiềnhaylànhữngkẻcảiđạobímật.Khôngaibiếtchắclàhọcónóiđúngsựthậthaykhông,nhưngsựngờvựcrơixuốngtấtcảmọingười.Lúcbấygiờcácviênquantrọngthần,thẩmphánvàcácquanchứcđịaphươngphảiđiđườngvớinhữngvệsĩbaoquanh.Nhiềungườibắtđầumặcnhữngchiếcáogiápdầy,bấttiện.Ởmộtsốthànhphốkhôngaicóthểđitừnhànàysangnhàkianếukhôngđượcchophép,khiếnchosựbấtbìnhlanrộngtrongcưdânvàgiáopháiIsmailisdễchiêumộngườicảiđạohơn.Mọikiểutinđồnđượclantruyềnbởinhữngngườiđãtrởnênđiêncuồngvìhoangtưởng.Sựchiarẽsâusắcnổratronghệthốngthứbậc,khimộtsốngườibảovệchomộtcáchtiếpcậncứngrắn

đốivớiHasan,trongkhisốkháclạiraogiảngsựhòagiảinhưlàgiảiphápduynhất.Tronglúcđó,khiđếquốccốbằngcáchnàođóđànápIsmailis,cácvụgiếtngườivẫntiếpdiễn–nhưngchúngdiễnrarấtrờirạc.Nhiềuthángtrôiquamàkhôngxảyravụnào,vàrồiđộtnhiêncóhaivụtrongvòngmộttuần.Khôngcómộtnhịpđộhaynguyênnhânthậtsựnàovềthờiđiểmchúngxảyrahayquanchứcnàosẽbịhạsát.Cácquanchứcbàntánkhôngngớtđểtìmramộtquyluậthànhđộng,phântíchtừngđộngtháicủaIsmailis.Họkhôngnhậnrarằnggiáppháinhỏbénàyđãngựtrịnhữngýnghĩcủamình.Năm1120,Sanjar,nhàvuamới,quyếtđịnhhànhđộng,hoạchđịnhmộtchiếndịchquânsựđểchiếmcáctòalâuđàiIsmailisvớilựclượngápđảovàbiếnkhuvựcquanhchúngthànhmộtdoanhtrạivũtrang.Ôngvôcùngcảnhgiácđểngănchặnbấtkỳnổlựcnàonhằmámsátmình,thayđổicácgiờgiấcngủnghỉvàchỉchophépnhữngngườimàôngbiếtrõtớigần.Bằngcáchbảođảmantoàncánhân,ôngtinrằngôngcóthểthoátkhỏisựsợhãiđangvâyquanhmình.Khicáccôngviệcchuẩnbịchocuộcchiếnđãhoàntất,Hasan-i-SabahcửhếtsứgiảnàytớisứgiảkhácđếngặpSanjarđểđàmphánvềviệcchấmdứtcácvụgiếtngười.Tấtcảđềubịtốngcổđi.Tìnhthếcóvẻđãxoaychiều:lúcnàychínhgiáopháiIsmailismớilàkẻphảihoảngsợ.Mộtbuổisángkhônglâusaukhichiếndịchđượctiếnhành,nhàvuathứcgiấcvàpháthiệnmộtchiếcdaogămcắmsâudướiđấtcáchvịtríngựcôngtrêngiườngchừngvàibộ.Làmthếnàonócắmđượcởđó?Nócónghĩalàgì?Càngnghĩtớinó,ôngcàngrunlênvìsợhãi–rõràngđólàmộtthôngđiệp.Ôngkhôngkểchoaibiếtchuyệnnày,vìcóthểtinđượcaiđây?Ngaycảcácbàvợcủaôngcũngbịnghingờ.Cuốingàyhômđó,ônghoàntoànsuysụp.ChiềuđóôngnhậnđượcmộtthôngđiệptừchínhHasan:“Nếutôikhôngmuốnchonhàvuaanlành,lưỡidaocắmvàođấtcứngđóhẳnđãngậpvàolồngngựcmềmcủaôngta.”Sanjarthấyđãquáđủ.Ôngkhôngthểtrảiquathêmmộtngàynhưthếnàynữa,khôngmuốnsốngtrongsựthườngxuyênsợhãi,tâmtríđầyphậpphồngngờvực.Tốthơn,ôngnghĩ,nênđàmphánvớitênquỷsứnày.ÔnghủybỏchiếndịchvàhòagiảivớiHasan.Trongnhiềunăm,khithếlựcchínhtrịcủaIsmailislớnlênvàgiáopháiđãmởrộngsangSyria,cácsátthủcủanógầnnhưtrởnênhoangđường.Nhữngtênámsátkhôngbaogiờcốtẩuthoát,giếtngườixong,họbịbắtgiữ,hànhhạvàtửhình,nhưngnhữngtênmớivẫntiếptục,vàdườngnhưkhôngthểcógìngăncảnđượchọhoànthànhcôngviệccủamình.Dườngnhưhọcbịquỷám,hiếnmìnhchomụcđích.Mộtsốngườigọihọlàhashshashin,nguồngốccủatừẢRậphashish,vìhọhànhđộngnhưthểnhữngkẻnghiệnmatúy.NhữngđoànquânthậptựchinhchâuÂutớimiềnĐấtHứanghenhữngcâuchuyệnvềnhữnghashshashinmaquỷnàyđãkểchuyệnchonhaunghe,vàtừnàydầndầnchuyểnhóathành“assassins”[kẻámsát],mãimãiđivàongônngữ. DiễndịchHasan-i-Sabahcómộtmụctiêu:tạoramộtnhànướcchogiáopháicủaôngởmiềnbắcBaTư,chophépnótồntạivàpháttriểntronglòngđếquốcHồigiáo.Vớiconsốtươngđốinhỏcủamìnhvàcácthếlựcchốnglại,ôngkhôngthểhyvọngnhiều,dođóôngđãsửdụngmộtchiếnlượcmàchắcchắnlàchiếndịchkhủngbốcótổchứcđểgiànhquyềnlựcchínhtrịđầutiêntronglịchsử.KếhoạchcủaHasankháđơngiản.TrongthếgiớiHồigiáo,mộtnhàlãnhđạođượckínhtrọngcómộtthẩmquyềnđángkể,vàởmứcđộthẩmquyềnđó,cáichếtcủaôngtasẽgieorắcsựhỗnloạn.ThếlàHasanchọncáchtấncôngcácnhàlãnhđạonày,nhưngtheomộtcáchthứckháhiếmcó:khôngcómộtkhuônmẫunàotrongnhữngchọnlựacủaông,vàkhảnăngtrởthànhnạnnhânkếtiếplàmộtnỗilosợmàítngườichịunổi.Thậtra,ngoạitrừnhữngtòalâuđàimàhọchiếmgiữ,giáopháiIsmailishoàntoànyếuớtvàdễtổnhại,nhưngbằngcáchkiênnhẫnđưangườicủamìnhthâmnhậpvàosâutrongbộmáycủanhàvua,Hasancóthểtạoraảogiácrằnghọởkhắpmọinơi.Chỉcókhoảng50vụámsátđượcghinhậntrongsuốtcuộcđờiông,thếnhưngôngđãchiếmđượcnhiềuquyềnlựcchínhtrịnhờvàochúngnhưthểôngcómộtquânđộilớn.

Quyềnlựcnàykhôngthểđếnchỉbằngcáchlàmchocáccánhânsợhãi.Nóphụthuộcvàohiệuquảcủacácvụgiếtngườilêntoànbộnhómxãhội.Nhữngquanchứcyếunhấttronghệthốngthứbậclànhữngngườikhôngthểchốngđỡnổisựhoangtưởng;vàviệcgieorắcnghingờcùngnhữnglờiđồnđạisẽlanrộngvàtiêmnhiễmvàonhữngngườiítyếuđuốihơn.Kếtquảlàmộttácđộnggợnsóng–nhữngđợtcảmxúc,từgiậndữtớiđầuhàng,chạyngượcxuôikhắptuyến.Mộtnhómmắcphảidạnghoảngsợnàykhôngcòncânbằngvàsẽsụpđổvớicúđẩynhẹnhất.Ngaycảkẻmạnhnhấtvàquyếttâmnhấtcuốicùngcũngsẽbịtiêmnhiễmnó,giốngnhưvuaSanjar:nhữngnỗlựcanninhvàcuộcsốngkhắckhổphảichịuđựngnhưmộtcáchtựbảovệđãtiếtlộrarằngôngnằmdướitácđộngcủasựsợhãinày.Chỉmộtcondaogămtrênmặtđấtđãđủđểkhiếnôngsụpđổ.Thấuhiểu:tấtcảchúngtarấtdễbịảnhhưởngtừnhữngcảmxúccủamọingườixungquanh.Thôngthường,chúngtakhómànhậnramìnhđãchịutácđộngsâusắcnhưthếnàobởitâmtrạnglantruyềnquamộtnhóm.Chínhđiềunàyđãkhiếnchosựkhủngbốrấtcóhiệuquảvànguyhiểm:chỉvớivàihànhđộngbạolựcđúnglúc,mộtnhómámsátnhỏcóthểnhenlênmọidạngýnghĩlosợphậpphồng.Nhữngthànhviênyếunhấtcủanhómmụctiêusẽkhôngchịunổisựsợhãi,truyềnbánhữngtinđồnvàsựloâubaotrùmlênsốcònlại.Nhữngngườimạnhmẽcóthểphảnứngmộtcáchgiậndữvàbạolựcđốivớichiếndịchkhủngbố,nhưngđiềuđóchỉchothấyhọđãchịutácđộngcủasựsợhãirasao;họđangphảnứngđốiphóhơnlàvạchchiếnlược–mộtdấuhiệucủasựyếuớtchứkhôngphảicủasứcmạnh.Trongnhữngtìnhhuốngthôngthường,nhữngcáthểtrởnênsợhãibằngcáchnàođóthườnglấylạiđượcsựcânbằngtinhthầntheothờigian,đặcbiệtkhihọởgầnnhữngngườibìnhtĩnh.Nhưngđiềunàygầnnhưkhôngthểtrongmộtnhómsợhãi.Khisựtưởngtượngcủaquầnchúngbộcphát,nhữngkẻámsáttrởnênmộtthứgìđótolớnhơn,dườngnhưcóquyềnlựcvôhạnvàcómặtởkhắpnơi.NhưHasanđãchứngminh,mộtnhómkhủngbốvớimộtvàiđòntấncôngtâmlýđúngmứccóthểlàmcảđếquốctrởnênkhủnghoảng.Vàkhinhữngngườilãnhđạonhómkhôngthểchốngđỡnổisứchútcảmxúc-hoặcđầuhànghoặctiếnhànhmộtcuộcphảncôngphichiếnlược-chiếndịchkhủngbốđãthànhcôngrựcrỡ.

Chiếnthắngđạtđượckhôngbởimộtsốngườibịghétmàbởisốngườisợhãi.

NgạnngữẢRậpCÁCYẾUTỐCƠBẢNTrongcuộcsốnghàngngày,chúngtacónhiềunỗisợ.Nhữngnỗisợnàynóichungliênquanđếnmộtthứgìđócụthể:mộtaiđócóthểhạichúngta,mộtvấnđềnhấtđịnhđangphátsinh,sựbệnhhoạn,chếtchóc.Trongcuộcvậtlộnvớinhữngnổisợsâuthẳmnhất,nănglựcýchícủachúngtasẽtạmthờitêliệtkhinghĩtớiđiềutệhạisắpxảyra.Nếutrạngtháinàykéodàiquálâuhayquácăngthẳng,nósẽkhiếnchocuộcsốngtrởnênkinhkhủng,vìthếchúngtatìmcáchtránhnénhữngýnghĩđóvàxoadịucácnỗisợcủamình.Cóthểchúngtatìmsựlãngquêntrongcuộcsốngmỗingày:côngviệc,cáchoạtđộngxãhội,cáchoạtđộngvớibạnhữu.Tôngiáohaymộthệniềmtinnàođó,nhưniềmtinvàokhoahọchaycôngnghệ,cũngcóthểđemtớihyvọng.Nhữnghìnhthứctìmquênvànhữngniềmtinnàytrởthànhmặtđấtdướichânchúngta,giữchochúngtađúngthẳngvàcóthểbướcđimàkhôngbịtêliệtbởicơnsợhãi.Tuynhiên,trongnhữngtìnhhuốngnhấtđịnh,mặtđấtnàycóthểbiếnkhỏichânchúngta,vàchúngtakhôngthểlàmgìđểlấylạithăngbằng.Trongtiếntrìnhlịchsử,chúngtacóthểtìmthấymộtdạngđiêncuồngchếngựconngườitrongnhữngtaihọanhấtđịnh-mộttrậnđộngđất,mộttrậndịchkinhhoàng,mộtcuộcnộichiếntànbạo.Điềugâybấthạnhchochúngtanhiềunhấttrongtìnhthếđókhôngphảilàbấtkỳmộtsựkiệnđángsợcụthểnàođãxảyratrongquákhứgần;chúngtacómộtkhảnănglớnlaođểvượtquavàthíchứngvớibấtkìthứgìđángsợ.Chínhcáitươnglaikhôngchắcchắn,nỗisợrằngnhữngđiềukinhkhủnghơnđangsắpđếnvàrằngchẳngbaolâunữachúngtasẽgánhchịumộtthảmkịchkhôngthểdựđoántrước,đãlàmchochúngtamấttinhthần.Chúngtakhôngthểgạtbỏnhữngýnghĩđóvớicôngviệc

hàngngàyhaytôngiáo.Nỗisợtrởthànhmãntínhvàcăngthẳng,tâmtríchúngtabịvâybủabởimọiloạiýnghĩphilý.Nhữngnỗisợcụthểtrởnênchungchunghơn.Trongmộtnhóm,nósẽtrởthànhsựkinhhoàng.Vềbảnchất,đâylàsựkhủngkhiếp:mộtnỗisợmãnhliệt,vôcùngmạnhmẽmàchúngtakhôngthểgạtbỏtheocáchthôngthường.Cóquánhiềuđiềukhôngchắcchắn,quánhiềuđiềutệhạicóthểxảyđếnvớichúngta.TrongThếchiếnII,khiquânĐứcnémbomLondon,cácnhàtâmlýnhậnxétrằngkhiviệcnémbomtrởnênthườngxuyênvàbìnhthường,nhândânthànhphốkhôngquantâmđếnnónữa;họđãtrởnênquenthuộcvớitiếngđộng,sựbấtanvàcảnhtànsát.Nhưngkhiviệcnémbomkhôngthườngxuyênvàtrởnênkhókhănhơnnhiềukhikhôngchắcchắnbaogiờsẽtớiđợtnémbomkếtiếp.Cómộtquyluậttrongchiếntranhvàchiếnlượclàkhitìmkiếmmộtlợithế,ngườitasẽthửnghiệmbấtkỳđiềugì.Cácnhómvàcáccáthểcũngthế,khinhìnthấysứcmạnhtolớncủasựkhủngbốđốivớiconngười,đãtìmramộtcáchđểsửdụngsựkhủngbốnhưmộtchiếnlược.Conngườilànhữngsinhvậtmưumẹo,nhiềutiềmnăngvàcótínhthíchứngcao.Cácđểlàmtêliệtýchívàtiêudiệtkhảnăngtưduychínhxáccủahọlàcốýtạorasựkhôngchắcchắn,sựbốirốivàmộtnỗisợkhôngthểkiềmchế.Nhữngcuộckhủngbốcótínhchiếnlượcnhưthếcóthểkhoáchìnhthứccủanhữnghànhđộnghủydiệtđểlàmgương.BậcthầycủahànhđộngnàylàngườiMôngCổ.Họthườngsanbằngmộtvàithànhphốởnơinàynơikhác,vớimộtcáchthứccàngkinhkhủngcàngtốt.TruyềnthuyếtkinhkhủngvềBầyngườiMôngCổlantruyềnnhanhchóng.Khinótiếpcậnmộtthànhphố,sựkinhhoàngsẽnảysinhvàcưdânchỉcóthểtưởngtượngrađiềuxấunhất.Thôngthườnglàthànhphốđósẽđầuhàngmàkhôngchiếnđấu-đólàmụctiêutheođuổicủaquânMôngCổ.Làmộtđộiquântươngđốinhỏ,xanhà,họkhôngcóđủsứcchonhữngcuộcbaovâydàingàyhaynhữngcuộcchiếnkéodài.Sựkhủngbốchiếnlượcnàycũngcóthểđượcsửdụngchomụcđíchchínhtrị,đểliênkếtmộtnhómhaymộtquốcgialại.Năm1792,cuộcCáchmạngPhápvượtrakhỏitầmkiểmsoát.CáclựclượngngoạibangđanglămlexâmlấnPháp;đấtnướcbịphânhóamộtcáchvôvọng.Nhữngngườicấptiến,doRobespieredẫnđầu,đươngđầuvớimốiđedọanàybằngcáchphátđộngmộtcuộcchiếnchốnglạinhữngngườiônhòa–TriềuđạiKhủngbố.Bịtốcáolàphảncáchmạng,hàngngànngườiđãbịđưalênmáychém.Khôngaibiếtaisẽlàngườikếtiếp.Dùsốngườicấptiếncósốlượngtươngđốinhỏ,bằngcáchtạorasựkhôngchắcchắnvàsợhãiđó,họđãlàmtêliệtýchícủacácđốithủ.Điềunghịchlýlà,TriềuđạiKhủngbố-đemtớichúngtavídụđượcghichépđầutiênvềviệcsửdụngtừ“chủnghĩakhủngbố”và“kẻkhủngbố”lạitạonênmộtmứcđộổnđịnhnàođó.Dùsựkhủngbốvớivaitròmộtchiếnlượccóthểđượcvậndụngbởinhữngquânđộilớnvàthậtsựlàtấtcảcácquốcgia,nóđượcthựchànhhiệuquảnhấtbởinhữngđộiquânbénhỏ.Lýdorấtđơngiản:việcsửdụngkhủngbốthườngđòihỏisựsẵnsànggiếtnhữngthườngdânvôtộidướidanhnghĩcủamộtđiềuthiệnlớnhơnvàvìmộtmụcđíchchiếnlược.Trongnhiềuthếkỷ,vớimộtvàingoạilệđángkểnhưquânMôngCổ,cácnhàchỉhuyquânsựkhôngmuốnđiquáxa.Đồngthời,mộtnhànướcgieorắcsựkhủngbốtolớnlênnhândâncủanósẽtạorasựhỗnloạnkhómàkiểmsoát.Nhưngmộtnhómnhỏthìkhônggặpnhữngrắcrốiđó.Cóquáítngười,họkhôngthểhyvọngphátđộngmộtcuộcchiếntranhtruyềnthốnghaythậmchímộtcuộcchiếntranhdukích.Khủngbốlàchiếnlượcduynhấtcủahọ.Phảiđốiđầuvớimộtquânđộilớnhơnnhiều,họthườnglâmvàothếtuyệtvọng,vàhọphảicómộtmụctiêuđểthihành.Cácquantâmvềđạođứckhôngcònđángkể.Vàtạonênsựhỗnloạnlàmộtphầntrongchiếnlượccủahọ.Chủnghĩakhủngbốbịhạnchếsuốtnhiềuthếkỷdocáccôngcụcủanó:gươm,dao,súng,mọidạngvũkhícánhân.Thếrồi,vàothếkỷ19,mộtchiếndịchđơnlẻđãtạonênmộtcảicáchcấptiến,khaisinhrachủnghĩakhủngbốnhưchúngtabiếthiệnnay.Vàocuốithậpniên1870,mộtnhómcấptiếnNga,phầnlớntừgiớitríthức,đãkíchđộngmộtcuộccáchmạngdonôngdânlãnhđạo.Cuốicùng,họnhậnrarằnglýtưởngcủamìnhlàvôvọng:nhữngngườinôngdânchưađượcchuẩnbịđểthựchiệnviệcnày,vàquantrọnghơn,chếđộsahoàngvàcáclựclượngđànápcủanóquáhùngmạnh.SahoàngAlexanderIIvừamới

phátđộngcáigọilàCuộckhủngbốTrắng,mộtsựđànáptànbạobấtkỳhìnhthứcbấtđồngnào.Hầunhưnhómcấptiếnkhôngthểhoạtđộngcôngkhai,nóigìđếnviệcmởrộngtầmảnhhưởng.Nhưngnếuhọkhônglàmgìcả,quyềnlựccủasahoàngngàycàngtăngthêm. Thếlàtừnhómcấptiếnnàyđãnảysinhramộtnhómnghiêngtheoviệctiếnhànhmộtcuộcchiếntranhkhủngbố.HọtựgọimìnhlàNarodnayaVolia,hay“ChínguyệncủaNhândân”.Đểgiữbímật,họchỉtổchứcmộtnhómnhỏ.Họănmặckínđáo,hòalẫnvàođámđông,vàbắtđầuđánhbom.Khihọđãámsátđượcmộtsốbộtrưởng,sahoàngtrởthànhmộttùnhânhoàntoàntrongcungđiệncủaông.Điêncuồngvớimongmuốnsănlùngnhữngkẻkhủngbố,ônghướngmọinănglượngcủamìnhchomụctiêunày,kếtquảlànhiềubộphậntrongbộmáycầmquyềncủaôngđãhoạtđộngsaichứcnăng.Năm1880,nhómcấptiếnđãchonổmộtquảbomtrongcungđiệnMùađông,nơicưngụcủasahoàngởSt.Petersburg.Cuốicùng,nămsaumộtquảbomkhácđãgiếtchếtsahoàng.Lẽtựnhiên,chínhquyềnphảnứngbằngcáchđànápkhắcnghiệthơncảchínhsáchtrướcđó,dựnglênmộtnhànướccảnhsát.Dùvậy,năm1888,AlexanderUlianov-anhcủaVladimirLenin,mộtthànhviêncủaNarodnayaVolia,đãsuýtthànhcôngvớiviệchạsátngườikếvịAlexanderII,sahoàngAlexanderIII.ViệcbắtgiữvàhànhhìnhUlianovđãchấmdứtcáchoạtđộngcủaNarodnayaVolia,nhưngnhómnàyđãbắtđầugợinênmộtlànsóngtấncôngkhủngbốcótínhcáchquốctế,baogồmnhữngcuộcámsátvôchínhphủtổngthốngMỹJamesA.Garfieldnăm1881vàWilliamMcKinleynăm1901.VàvớiNarodnaya,mọiyếutốcủachủnghĩakhủngbốhiệnđạiđãsinhthành.Nhómnàychorằngbomtốthơnlàsúng,cótínhbikịchvàđángsợhơn.Họtinrằngnếugiếtđủsốbộtrưởngtrongchínhphủ,mởrộngtớichínhsahoàng,chếđộsẽsụpđổhoặcđitớichỗcựcđoantrongviệcbảovệnó.Dùvậy,phảnứngđànápđócuốicùngsẽnằmtrongtaycủanhữngngườicấptiến,gâyramộtsựbấtmãnmàcuốicùngsẽnhenlênmộtcuộccáchmạng.Đồngthờichiếndịchđánhbomsẽđượcđưatintrênbáochí,giántiếpquảngbácholýtưởngcủahọvớinhữngngườiđồngtìnhủnghộtrêntoànthếgiới.Họgọiđâylà“sựtuyêntruyềnvàhànhđộng”.NarodnayaVoliachủyếuhướngtớichínhquyềnnhưngcũngsẵnlònghạithườngdântrongquátrìnhhoạtđộng.Sựsụpđổcủachínhquyềnsahoàngđángđểhysinhmộtvàingười,vàrốtlại,nhữngquảbomítgâychếchóchơnsựthaythếcủanó,mộtcuộcnộichiến.Ítra,NarodnayasẽchỉrachonhândânNgathấyrằnchínhquyềnkhổnphảilàmộtthếlữkhôngthểchạmtớinhưnólàmravẻthế;nócũngcóthểbịtổnthương.Cácthànhviêncủanhómhiểurằngchếđộhoàntoàncóthểthanhtoánhọkhiđếnlúc,nhưnghọsẵnsàngchếtvìlýtưởng.NarodnayaVoliathấyrằngnóchỉcóthểsửdụngmộtsựkiệntươngđốinhỏ-mộtvụđánhbom-đểtạoramộtphảnứngdâychuyền:sựsợhãitrongbộmáycầmquyềnsẽtạorasựđànápkhắcnghiệt,đemlạitêntuổivàsựủnghộchonhómvàlàmtăngthêmsựcămghétchínhquyền,dẫntớimộttưtưởngcấptiếnhơn,rồiđếnlượtnólạiđưatớisựđànáplớnhơn,vàcứthếchotớikhitoànbộchutrìnhsụpđổ.Narodnayabénhỏvàyếu,thếnhưngnhữnghànhđộngbạolựcđơngiảnmàkịchtínhcóthểtạochonómộtsứcmạnhkhôngthểsosánhđểgieorắcsựhỗnloạnvàkhôngchắcchắn,tạoramộtvẻngoàihùngmạnhđốivớicảnhsátvàcôngchúng.Thậtsự,sựnhỏbévàkínđáođãđemtớichonómộtlợithếlớnlao:vớichiphíkhổnglồ,mộtlựclượngcồngkềnhhàngngàncảnhsátsẽphảitruytìmmộtnhómnhỏbébímậtcónhữngthuậnlợivềsựcơđộng,bấtngờvàtươngđốivôhình.Ngoàiviệcđemtớichonhữngkẻkhủngbốcơhộiđểtựthểhiệnbảnthânnhưnhữngngườihùngyếuthế,sựkhôngcânxứngvềlựclượngkhiếnchohọhầunhưkhôngthểbịtấncông.Sựkhôngcânxứngnàyđưacuộcchiếntớisựcựcđoantộtcùngcủanó:mộtnhómngườinhỏnhấttiếnhànhchiếntranhchốngmộtthếlựctolớn,biếnsựbénhỏvàtuyệtvọngcủahọthànhmộtvũkhítiềmnăng.Tìnhthếlưỡngnanmàmọichủnghĩakhủngbốđềuđemlại,vàlýdomànóthuhútnhiềungườivàcónhiềutiềmnăng,làvìnhữngkẻkhủngbốcórấtítcáiđểmấtsovớinhữnglựclượngbàybinhbốtrậnđểchốnglạihọ,vàthuđượcrấtnhiềuquamộtcuộc

khủngbố.NgườitathườnglậpluậnrằngsốphậnthấtbạicủacácnhómkhủngbốnhưNarodnayaVoliađãđượcanbài:mờigọisựđànápkhắcnghiệt,họnằmtrongtaycủanhàcầmquyền,kẻcóthểtoànquyềnhànhđộngđểdẹptansựđedọa–vàcuốicùnghọchẳngđemtớimộtthayđổithậtsựnào.Nhưnglậpluậnnàyđãđisaiquanđiểmvàkhônghiểuđúngvềchủnghĩakhủngbố.NarodnayaVoliađãđánhthứchàngtriệungườiNgavớilýtưởngcủanó,vàkỹthuậtcủanóđãđượcsaochéplạikhắpthếgiới.Nócũngđãgâymấtcânbằngđángkểchochếđộsahoàng,vớisựphảnứngmộtcáchnặngtayvàkíchđộng,cungcấptiềmlựcchosựđànápmàlẽracóthểđượcápdụngchonhữngcảicáchcóthểkéodàisựtồntạicủamình.Sựđànápcũngđãấpủmầmmốngchomộtnhómcáchmạngcótiềmnănghơn,phongtràocộngsản.Vềbảnchất,nhữngkẻkhủngbốsútvàomộthònđáđểkhởiđầuchomộtloạttấncôngdồndập.Nếukhôngcóthắnglợilớntheosau,cũngcóíttổnthất,cólẽngoạitrừmạngsốngcủachínhhọ,màhọđãsẵnsànghysinhđểcốnghiếncholýtưởng.Dùvậy,nếulộnxộnvàhỗnloạnnổra,họcómộtsứcmạnhlớnđểtácđộngđếncácsựkiện.Nhữngkẻkhủngbốthườngphảnứngchốnglạimộttìnhthếbấtđộngcựcđoanmàtrongđómọiconđườngthayđổiđềubịkhóachặt.Trongsựtuyệtvọng,họcóthểphávỡđượchiệntrạng.Phánxétchiếntranhbằngchiếnthắnghaythấtbạilàmộtđiềusailầm:cảhaitrạngtháinàyđềucónhữngsắctháivàmứcđộkhácnhau.Tronglịchsử,córấtítchiếnthắngnàolàhoàntoànhayđemtớinềnhòabìnhlâudài;córấtítthấtbạidẫntớisựhủydiệtvĩnhviễn.Khảnăngtácđộngđểtạoramộtdạngthayđổinàođó,đạttớimộtmụctiêugiớihạnnàođólàđiềuđãkhiếnchochủnghĩakhủngbốrấthấpdẫn,đặcbiệtđốivớinhữngngườivôquyềnlực.Vídụ,chủnghĩakhủngbốcóthểđượcsửdụngrấthữuhiệuchomụctiêugiớihạncủaviệctruyềnbáchomộtlýtưởng.Khiđãđạtđượcđiềunày,sựhiệndiệntrướccôngchúngcóthểchuyểnhóathànhquyềnlựcchínhtrị.KhinhữngkẻkhủngbốPalestinecướpmộtchiếcmáybayElAlvàonăm1968,họđãthuhútđượcsựchúýcủagiớitruyềnthôngtrênkhắpthếgiới.Trongnhữngnămsauđó,họcóthểbốtrínhữnghànhđộngkhủngbốkhácđượcphátlạitrêntruyềnhình,baogồmcuộctấncôngbỉổivàoThếvậnhộiMunichnăm1972.DùnhữnghànhđộngđókhiếnđasốnhữngngườikhôngthuộccácnướcẢRậpcămghét,họcũngsẵnsàngchấpnhận–việcđượctruyềnbálàmụctiêucủahọ,vàsứcmạnhđếntừđiềuđólàtấtcảnhữnggìhọtheođuổi.NhưnhàvănBrianJenkinsđãnhậnxét:“NhữngcuộcnổidậyởAngola,MozambiquevàGunieathuộcBồĐàoNhatrong14nămquađãsửdụngcácchiếnthuậtchiếntranhdukíchchuẩnmực.Thếgiớihầunhưkhôngchúýtớicuộcđấutranhcủahọ,trongkhimộtnhómbiệtkíchPalestinecósốlượngtươngđươngsửdụngcácchiếnthuậtkhủngbốtrongvòngvàinămđãtrởthànhmộtmốiquanngạichủyếuđốivớithế_giới.”Ởmộtthếgiớibịchếngựbởivẻngoài,trongđógiátrịđượcxácđịnhvớisựhiệndiệntrướccôngchúng,chủnghĩakhủngbốcóthểtạonênmộtconđườngtắtngoạnmụcdẫntớisựphổbiến-vàtừđónhữngkẻkhủngbốđãđưabạolựccủahọtớigiớitruyềnthông,đặcbiệtlàtruyềnhình.Họlàmchonótrởnênquákhủngkhiếp,quáthuyếtphụcđếnmứckhôngthểphớtlờđược.Cóphóngviênvànhàbìnhluậncóthểthúnhậnbịsốcvàthấykinhtởm,nhưnghọbấtlực:côngviệccủahọlàtruyềnbátintức,thếnhưngvềbảnchấtcủahọđangtruyềnbánhữngconsiêuvivốnchỉcóthểtrợgiúpchonhữngkẻkhủngbốbằngcáchgiớithiệuhọratrướccôngchúng.Tácđộngmàngườitacóthểnhậnratrongnhữngnhómnhỏvàvôquyềnlựcđãkhiếnchoviệcsửdụngchủnghĩakhủngbốtrởnênhấpdẫnmộtcáchquáđángđốivớithếhệmới.Thếnhưng,dùvớimọisứcmạnhcủanó,chủnghĩakhủngbốcũngcónhữnghạnchếđãminhchứngchocáichếtcủanhiềuchiếndịchbạolực,vànhữngngườiđốikhángvớinóphảibiếtvàkhaithácđiềunày.Yếuđiểmchủyếucủachiếnlượcnàylànhữngkẻkhủngbốthiếunhữngmốiliênhệvớicôngchúnghaymộtđịachínhtrịthậtsự.Thườngsốngtrongsựcôlập,lẩnlút,họcókhuynhhướngđánhmấtkhảnăngtiếpxúcvớithựctại,đánhgiáquácaosứcmạnhcủamìnhvàratayquámức.Dùviệcsửdụngbạolựccủahọphảicótínhchiếnlượcđểđạtđượcthànhcông,sựxalạvớicôngchúngkhiếnchohọkhómàduytrìđượcýthứccânbằng.NhữngthànhviêncủaNarodnayaVoliabằngcáchnàođóđãthấuhiểuđượcnhữngnôngnôNga,

nhưngnhiềunhómkhủngbốgầnđâyhơn,nhưnhómWeathermenởMỹvàRedBrigadesởÝ,đãxalạvớicôngchúngtớimứcảotưởng.Việcnêubậtsựcôlậpcủanhữngkẻkhủngbốvàkhôngcungcấpchohọmộtcứđịachínhtrịphảilàmộtphầncủabấtkỳchiếnlượcphảncôngnàochốnglạihọ.Chủnghĩakhủngbốthườngsinhratừnhữngcảmgiácyếuđuốivàtuyệtvọng,cộngvớiniềmtinrằnglýtưởngmàmộtngườitranhđấu,dùcótínhchấtcộngđồnghaycánhân,làxứngđángvớisựtheođuổivàgánhchịumọitổnthất.Mộtthếgiớimàtrongđónhữnggươngmặtquyềnlựcthườngrấtlớnvàrõràngdễgâytổnthươngchỉkhiếnchochiếnlượcnàythêmhấpdẫn.Ởýnghĩanày,chủnghĩakhủngbốcóthểtrởthànhmộtdạngphongcách,mộtkiểumẫuhànhvingấmdầnvàoxãhội.Dùkhủngbốcótổchứcđãtiếntriểnvàcôngnghệđãgiatăngkhảnăngbạolựcnó,cấutrúccơbảncủanódườngnhưvẫnkhôngthayđổi-cácyếutốđãđượcNarodnayapháttriểnvẫncònhiệuquả.Thếnhưngcâuhỏimànhiềungườiđặtrahiệnnaylàphảichăngcómộtdạngkhủngbốmới,độchạihơn,đangpháttriển,mộtdạngvượtxaphiênbảncũ.Nếunhữngkẻkhủngbốcóthểnắmgiữnhữngthứvũkhímạnhhơn-chẳnghạncácvũkhínguyêntửhaysinhhọc-vàmuốnsửdụngchúng,kiểuchiếntranhcủahọvàsứcmạnhmànómangtớichohọsẽlàmộtbướcnhảyvọtvềphẩmchấtsangmộthìnhthứcmới.Nhưngcólẽmộthìnhthứckhủngbốmớiđãnảysinhmàkhôngcầnđếnsựđedọacủacácthứvũkhíbẩnthỉuđểtạorakếtquảcótínhtànpháhơn.Ngày11/9/2001,mộtnhómkhủngbốnhỏliênkếtvớiphongtràoHồigiáoAlQaedađãtiếnhànhmộthoạtđộngkhủngbốchếtchócnhấtchotớinay,đólàsựtấncôngvàoTrungtâmThươngmạiThếgiớiởthànhphốNewYorkvàLầuNămGócởthủđôWashingtonDC.Cuộctấncôngcónhiềudấuấncủachủnghĩakhủngbốcổđiển:mộtnhómnhỏ,vớiphươngtiệncựckỳhạnchế,sửdụngcôngnghệcủaMỹ,đãcóthểtạonênmộthiệuquảtốiđa.Ởđâylàsựkhôngtươngxứngquenthuộcgiữacáclựclượngmàtrongđósựbénhỏđãtrởthànhvốnquý,sựkínđáotrongmộtcộngđồngdâncưlớnvàdođóhoàntoànkhópháthiện.BảnthânsựkhủngbốđãkíchhoạtmộtphảnứnggầnnhưkinhhoàngmàtừđónướcMỹvẫnchưahoàntoànhồiphụcđược.TínhchấtbithảmvàbiểutượngcủachínhTòathápđôi,chứngminhmộtcáchsâusắctínhdễbịtổnthươngcủanướcMỹ.CónhữngngườitrênkhắpthếgiớikhôngbaogiờtưởngtượngnổirằngMỹcóthểbịtổnhạimộtcáchnhanhchóngvànghiêmtrọngđếnthếnhưnglạivuisướngvìnhậnrahọđãsailầm.Nhiềungườikhôngđồngýrằngsựkiện11/9làmộthìnhthứcmớicủasựkhủngbố.Nóchỉđơngiảnlàkhácbiệthơn,họnói,bởiconsốcácnạnnhân;sựthayđổivềphẩmchứkhôngphảilượng,vànhưởchủnghĩakhủngbốcổđiển,nhữngnhàphântíchnàynóitiếp,AlQaedacuốicùngsẽdiệtvong:cuộcphảncôngcủaMỹởAfganistanđãtiêudiệtcứđịahoạtđộngcủahọ,vàgiờđâyhọlàmụctiêucủaýchícứngrắncủachínhphủMỹ,cuộcxâmlấnIraqlàmộtgiaiđoạntrongmộttổngchiếnlượcđểxóabỏkhuvựccủachủnghĩakhủngbốnóichung.Nhưngcómộtcáchnhìnkhácvàocuộctấncông,nếuluônghinhớrằngphảnứngdâychuyềnluônlàmụctiêucủanhữngkẻkhủngbố.Tácđộngđầyđủvềkinhtếcủasựkiệnngày11/9khómàđolườngđược,nhưnghậuquảlànsóngcủacuộctấncôngởbấtkỳchuẩnmựcnàolàrấtlớnvàkhôngthểchốibỏ;nhữnggiatăngquantrọngtrongchiphíanninh,baogồmngânquỹchocácchươngtrìnhmớicủachínhphủvìmụcđíchđó;nhữngcuộcviễnchinhlớnđểxâmlượchaiquốcgiariêngbiệt;sựgiảmsútcủathịtrườngchứngkhoán(luônđặcbiệtdễbịtổnthươngbởitâmlýkinhhoàng)vàmộthệquảchấnthươngđốivớilòngtincủakháchhàng;đỉnhcaocủanhữngngànhđặcthùnhưdulịchvàduhành;vàhậuquảâmvangcủatấtcảnhữngnhữngđiềunàytrongnềnkinhtếtoàncầu.Cuộctấncôngcũngcónhữnghậuquảlớnlaovềchínhtrị-thựctế,cóthểchorằngnhữngcuộcbầucửởMỹvàonăm2002và2004đãđượcxácđịnhbởichínhnó.Vàkhiphảnứngdâychuyềntiếptụcxảyra,mộtmốibấthòalớndầngiữaMỹvàcácđồngminhĐôngÂucủanócũngđãnảysinh.(Chủnghĩakhủngbốthườnghoàntoànhướngtớiviệctạonênnhữngrạnnứtnhưthếgiữacácđồngminhvàcũngnhưtrongcôngluận,nơimàchimưngvàchimbồcâusongđôibênnhau).Ngày11/9cũngcómộttácđộngcótínhxácđịnhvàrõràngđếnnếpsốngMỹ,trựctiếpđưatớimộtsựgiảmbớtcácphongtràotựdodânchủvốnlàđặcđiểmnổibậtcủađấtnướcnày.Cuốicùng,dùđiềunàykhôngthểđolườngđược,nóvẫncómộttácđộnglàmsuy

giảmnhiệttìnhvềvănhóatrêndiệnrộng.

CólẽnhữngchiếnlượcgiacủaAlQaedakhôngbaogiờdựtínhhếttấtcảnhữngđiềunàyhaythậmchíchưahìnhdungtớinó,chúngtasẽkhôngbaogiờbiếtđược.Nhưngchủnghĩakhủngbố,bởibảnchấtcủanó,làmộtcúgieosúcsắc,vàkẻkhủngbốluônhyvọngđạttớihiệuquảtốiđa.Toànbộýtưởnglàtạoracàngnhiềuhỗnloạn,sựphậpphồnglongạivàkinhhoàngthìcàngtốt.Ởýnghĩanày,cuộctấncông11/9phảiđượcxemlàthànhcông,tớimứcđộnóthậtsựthểhiệnmộtbướcnhảyvọtvềphẩmchấttrongtínhchấthiểmđộccủachủnghĩakhủngbố.Cóthểđókhôngphảilàsựhủydiệtvậtchấtnhưmộtvụnổbomnguyêntửhaysinhhọc,nhưngtheothờigian,sứcmạnhâmvangcủanósẽvượtxabấtkỳcuộctấncôngkhủngbốnàotrướcđó.Vàsứcmạnhnàyđãđếntừbảnchấtđãđổithaycủathếgiới.Vớisựnốikếtquốctếtrongbốicảnhtoàncầumới,dùlàvềthươngmại,chínhtrịhayvănhóa,mộtcuộctấncôngmạnhmẽvàomộttiêuđiểmđơnđộccóthểtạonênmộtphảnứngdâychuyềnmànhữngkẻkhủngbốthờitrướckhônghềtưởngtượngranổi.Mộthệthốngthịtrườngliênkếtquốctếpháttriểntrêncácbiêngiớivàmạnglướimởcửasẽtrởnêncựckỳdễbịtổnthươngđốivớihiệuứnglànsóngnày.Sựkinhhoàngtrướckiacóthểkhuấyđộngmộtđámdônghaymộtthànhphốgiờđâycóthểlanrộngkhắpthếgiới,vớisựgiúpsứccủaphươngtiệntruyềnthông.Xemcuộctấncông11/9làmộtthấtbạivìnókhôngđạtđượcmụctiêucuốicùngcủaAlQaedalàđẩyMỹrakhỏikhuvựcTrungĐônghaythúcđẩymộtphongtràocáchmạngtoànHồigiáolàđãhiểusaichiếnlượccủahọvàphánxéthọbởinhữngchuẩnmựccủachiếntranhtruyềnthống.Thườnglànhữngkẻkhủngbốcómộtmụctiêulớnlao,nhưnghọbiếtrằngcáccơmayđểđạtđượcnótrongmộtđòntấncônglàhoàntoànkhôngđángkể.Họchỉlàmđiềumàhọcóthểđểkhởiđộngphảnứngdâychuyềncủahọ.Kẻthùcủahọlàhiệntrạng,vàthànhcôngcủahọcóthểđobằngtầmảnhhưởngcủacáchoạtđộngnhưđãdiễnranhiềunămnay.Đểchiếnđấuvớichủnghĩakhủngbố-cổđiểnhayphiênbảnmớisắpxuấthiện–luôncóxuhướnglàphảiviệnđếnmộtgiảiphápquânsự,đembạolựcđọcùngbạolực,chứngtỏchokẻthùthấyrằngýchícủabạnkhôngtanrãvàbấtkỳcuộctấncôngtrongtươnglainàovềphầnhọsẽđưađếnmộtcáigiárấtđắt.Vấnđềởđâylà,vềbảnchất,nhữngkẻkhủngbốsẽchẳngmấtgìnhiềusovớibạn.Mộtcuộcphảncôngcóthểlàmtổnthươnghọnhưngkhôngngănchặnđượchọ;thậtra,thâmchínócònkhiếnchohọtáobạohơnvàgiúphọtuyểnmộthêmquânmới.Nhữngkẻkhủngbốthườngsẵnsàngbỏranhiềunămđểđốnngãbạn.Tấncônghọvớimộtđònphảncôngkịchtínhchỉchứngtỏsựnônnóng,nhucầucầncónhữngkếtquảngaylậptức,vàkhảnăngdễbịxâmhạibởinhữngphảnứngcảmxúccủabạn-tấtcảđềulànhữngdấuhiệukhôngphảicủasứcmạnhmàlàcủasựyếuđuối.Vìtínhchấtcựckỳkhôngtươngxứngcủacáclựclượngkhithamgiavàchiếnlượckhủngbố,giảiphápquânsựthườngítcóhiệuquả.Nhữngkẻkhủngbốđềuxuấthiệnhưhưthựcthực,trảirộng,nốikếtvớinhaukhôngphảivềthểchấtmàbởimộtýtưởngcấptiếnvàcuồngtínnàođó.NhưmộtNapoleonnảnchíanhhùngđãnóikhiôngcốđấutranhđểgiảiquyếtcácnhómdântộcchủnghĩacủaĐứcđangsửdụngcáchànhđộngkhủngbốchốnglạiquânPháp:“Nhữngviênđạnđạibáckhôngthểtiếudiệtđượcmộtgiáophái.”NhàvănPhápRaymondAronđãđịnhnghĩachủnghĩakhủngbốnhưlàmộthànhđộngbạolựcmàtácđộngvềmặttâmlýcủanóvượtxatácđộngvềmặtvậtchất.Tuynhiên,tácđộngtâmlýnàyrồilạichuyểnhóathànhmộtcáigìđócótínhvậtchất–sựkinhhoàng,hỗnloạn,sựchiarẽchínhtrị-tấtcảkhiếnchonhữngkẻkhủngbốcóvẻmạnhmẽhơnlàtrongthựctế.Bấtkỳmộtchiếnlượcphảncônghữuhiệunàocũngphảixétđếnyếutốnày.Đốivớihậuquảcủamộtđònkhủngbố,điềuchủyếulàngănchặnhiệuứnglànsóngtâmlýcủanó.Vànỗlựcởđâyphảiđượcbắtđầutừnhữngnhàlãnhđạocủađấtnướchaynhómbịtấncông.Năm1944,lúcgầncuốiThếchiếnII,thànhphốLondonđãgánhchịumộtchiếndịchkhủngbốdữdộitừcácloạitênlửaV-1vàV-2củaĐức,mộthànhđộngtuyệtvọngmàHitlermongrằngsẽtạorasựchiarẽnộibộvàlàmtêliệtýchítiếptụccuộcchiếncủacôngchúngAnh.Trên6.000ngườibịgiếtchết,nhiềungườihơnbịthương,vàhàngtriệungôinhàbịhưhỏnghaypháhủy.Nhưngthayvìnhượngbộsựchánnảnvàloâu,ThủthướngWinstonChurchillbiếnchiếndịchnémbomthànhmộtcơhộiđểtậphợpvàthốngnhấtnhândânAnh.Ôngsoạnnhữngbàidiễnvănvàđềranhữngchínhsáchđểxoadịusựkinhhãivàlolắng.Thayvìlôikéo

sựchúýtớicáccuộctấncôngV-1hayV-2,ôngnhấnmạnhtớisựcầnthiếtgiữvữngquyếttâm.NgườiAnhsẽkhôngđểchoquânĐứcthỏamãnvớiviệcnhìnthấyhọcúiđầutrướcsựkhủngbố.Năm1961,khiTổngthốngCharlesdeGaullecủaPhápđốimặtvớimộtchiếndịchkhủngbốhunghăngcủaphecánhtảdocáclựclượngPhápởAlgeriachốngđốikếhoạchtraotrảđộclậpchothuộcđịanày,ôngcũngđãsửdụngmộtchiếnlượctươngtự:ôngxuấthiệntrêntruyềnhìnhđểnóirằngngườiPhápkhôngthểđầuhàngtrướcchiếndịchnày,rằngnhữngcáigiávềnhânmạnglàtươngđốinhỏsovớicáimàhọvừamớigánhchịutrongThếchiếnII,vàrằngnhữngkẻkhủngbốcósốlượngítỏi,đểđánhbạihọ,quânPhápkhôngđượcsợhãimàphảiđoànkếtlại.Trongcảhaitrườnghợpnày,mộtngườilãnhđạocóthểtạoramộttầmảnhhưởngvữngvàng,mộtlựcđốitrọngđểchốnglạicảmgiáchoangtưởngtiềmtàngcủanhữngcôngdânbịđedọavàbịphươngtiệntruyềnthôngkhuếchtán.Mốiđedọalàcóthật,ChurchillvàdeGaullethừanhận;cácbiệnphápanninhsẽđượctriểnkhai;nhưngđiềuquantrọnglàphảiláicảmxúccủacôngchúngkhỏisựsợhãiđểhướngtớimộtđiềutíchcực.Hainhàlãnhđạonàybiếncáccuộctấncôngthànhnhữngtiêuđiểmđểtậphợp,sửdụngchúngđểthốngnhấtmộtcôngchúngbịphântán–mộtvấnđềchủyếu,vìviệcphổbiếnsựcómặtcủamìnhluônlàmụctiêucủachủnghĩakhủngbố.Thayvìcốdựnglênmộtcuộcphảncôngkịchtính,ChurchillvàdeGaulleđưacôngchúngvàotưduychiếnlượccủahọvàbiếnnhữngcôngdântíchcựcthànhnhữngthànhviêntrongtrậnchiếnchốnglạicáclựclượngpháhoại. Trongkhihoạtđộngđểngănchặnsựtổnhạivềtâmlýtừmộtcuộctấncông,nhàlãnhđạophảilàmtấtcảmọiđiềucóthểđểcảntrởmộtcuộccôngkíchtiếptheo.Nhữngkẻkhủngbốthườnghànhđộngmộtcáchrờirạcvàkhôngtheoquyluậtnào,mộtphầnvìsựkhôngthểdựbáotrướcluônđángsợ,phầnkhácvìthậtrahọthườngquáyếu,khôngđủsứcđểtheođuổimộtnỗlựclâudài.Cầnphảibỏrathờigianđểnhẫnnạinhổsạchcộirễcủamốiđedọakhủngbố.Ởđây,tintứctìnhbáochínhxác,sựthâmnhậpvàohàngngũcủakẻthù(hoạtđộngđểtìmranhữngsựbấtđồngtừbêntrong),vàviệcdầndàlàmkhôkiệttiềncủavàcáctiềmlựcmànhữngkẻkhủngbốdựavàocógiátrịhơnnhiềusovớisứcmạnhquânsự.Đồngthời,điềuquantrọnglàphảichiếmlĩnhvùngđấtcaovềđạođức.Ởđây,vớitưcáchlànạnnhâncủasựtấncông,bạncómộtlợithế,nhưngbạncóthểđánhmấtnónếubạnphảncôngmộtcáchhiếuchiến.Vùngđấtcaokhôngphảilàmộtđiềuxahoaphùphiếmmàlàmộtthủđoạnchiếnlượcchủyếu:côngluậnthếgiớivànhữngmốiliênminhvớicácquốcgiakhácsẽcôlậpnhữngkẻkhủngbốvàngănngừahọgieorắcchiarẽ.Tấtcảnhữngđiềunàyđòihỏimộtsựsẵnsàngtiếnhànhcuộcchiếntranhkéodàinhiềunăm,vàphầnlớnlànằmsauhậutrường.Quyếttâmnhẫnnạivàkhôngphảnứngtháiquásẽlànhữngchướngngạivậtđốivớikẻthù.Chínhnhờthôngquanhữngchiếnlượcbìnhthảnvàcótínhtoánbạnmớicóthểdồnhọvàochântường.Rốtlại,trongmộtthếgiớiđượckếtnốimộtcáchgầngũivàtùythuộcvàonhữngbiêngiớimở,khôngbaogiờcósựantoàntuyệtđối.Vấnđềlà,chúngtasẵnsàngchungsốngvớimốiđedọađếnmứcđộnào?Nhữngkẻmạnhmẽcóthểđốiphóvớimộtmứcđộkhôngannínhcóthểchấpnhậnđược.Nhữngcảmgiácsợhãivàcuồngloạnchothấymứcđộthắnglợicủakẻthù,vàmộtnỗlựcphòngthủtháiquácũngvậy,vìtrongđómộtxãhộivànềnvănhóalớnsẽtrởthànhcontincủamộtnhómngười.

Tưliệu:Khôngcóđịnhmệnhnàotệhạihơnlàtiếptụcnằmdướisựbảovệ,vìnócónghĩalàanhluônsợsệt.JuliusCaesar(100-44tr.CN.)

Hìnhảnh:Mộtcơntriềucường.Mộtthứgìđóđãlàmnáođộngmặtnướcởngoàikhơi-mộtsựchấnđộng,mộtngọnnúilửa,mộtvụđộngđất.Mộtlànsóngcaokhoảngvàiinchbắtđầugợnlên,tràodângthànhmộtconsónglớnrồitạothànhmộtvùngtĩnhlặng,chiềusâucủanướctạochonóxunglượng,chotớikhinóậpvàobờvớimộtsứcmạnhhủydiệtkhôngthểnàotưởngtượng.

HOÁNVỊNghịchđảocủachủnghĩakhủngbốlàmộtcuộcchiếntranhtrựctiếpvàtươngđồnglựclượng,mộtsựquaylạivớichínhkhởinguyêncủaviệcthựchiệnchiếntranh.Việcchiếnđấumặtđốimặtvàtrungthực-mộtthửnghiệmgiảndịvềsứcmạnhchốngvớisứcmạnh-vềcơbảnlàmộtchiếnlượcxưacũvàvôdụngđốivớithờihiệnđại.Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

Chúthích[←1]

VìmônbóngchàychưaphổbiếnởViệtNam,vàhiệnnaychưacónhữngthuậtngữtiếngViệttươngđương,xinphépghinguyênvăn.(ND)

[←2]NEWDEALlàmộtloạtchươngtrìnhkéodàichủyếutừnăm1933-1937doTổngthốngRooseveltđềxướngnhằmkhắcphụccáchậuquảcủacuộcĐạiSuythoái(theGreatDepression).Bamụctiêulớncủanólàcứutrợ,khôiphục,vàcảicáchnềnkinhtế.

[←3]MauritsCornelisEscher(1898-1972),họasĩđồhọaHàLan.