56
KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Pour un bon déroulement du processus électoral en RDC

KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

  • Upload
    others

  • View
    23

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

KITABU CHA MPASHA HABARI

BOKU YA MOPANZI SANGO

MANUEL DESJOURNALISTES

Pour un bon déroulement du processus électoral en RDC

Page 2: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

2

Mimi, mpasha habari...

Ngai, mopanzi sango…

Moi, journaliste…

Page 3: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

3

KITABU CHA MPASHA HABARI

Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi

BOKU YA MOPANZI SANGO

MANUEL DESJOURNALISTES

Po maponami maleka malamu mingi

Pour un bon déroulement du processus électoral

Collection « Des Hommes au Courant »

Page 4: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

4

Mimi, mpasha habari…

Ngai, mopanzi sango…

Moi, journaliste…

Niko mpasha habari na raïa

mkongomani anayejitoa katika

nia ya kuona udemokrasia una-

songa mbele nchini mwangu.

Ni kwa ajili ya hiyo niliamua ku-

jiunga na muungano wa wapasha

habari watakaohusika na kuripoti

habari za namna uchaguzi utaan-

daliwa na kuendeshwa. Kwa ushi-

rika na vyombo vyetu vya habri na

kwa ujuzi wetu, tunafikiri kwamba

kazi hiyo twaweza kuifanya vizuri.

Kupitia uchaguzi bora na wa kiwazi

heshima ya nchi yetu yaweza kuru-

dia, na raïa watakuwa na uaminifu

kwa serkali na kwa viongozi, kuona

kwamba wameheshimu matakwa ya

raïa. Kitabu hiki kitaniruhusu kui-

marisha na kulinda ujuzi niliopata

wakati wa kikao cha mafunzo kilicho

andaliwa na RFI Planète Radio.

Kitabu hiki kitanipa mwelekezo wa

kufuata ili niongeze mambo men-

gine kwenyi ujuzi wangu na hivi

kuniruhusu nitekeleze vema kazi

ninayoitwa kufanya.

Page 5: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

5

Nazali mopanzi sango pe mua-

na ya ekolo Congo. Nazui mokano

ya kosunga, elongo na baninga

basusu, ekolo na biso po ekoba o

nzela ya democratie.

Tala tina natie ya ngai makasi pe bua-

nia, o kati ya Lingomba ya Bapanzi

Sango pona Maponami. Posa na ngai

ezali nakoka, na nzela ya ba ndako

ya bopanzi sango, kosunga mboka na

ngai po ete maponomi mikoya, maleka

malamu penza, na lolenge ya kimia pe

bosembo, matosa mokano ya baponi

pe mandimama o miso ya banso.

Buku oyo esalemi sima ya bokutami ya

boyekoli oyo RFI Planète Radio esilaki

kosala o mboka Kinshasa.

Yango nde ekolakisa biso nzela ya

kolanda pona kovandisa pe kokolisa

mayele pe makoki na biso. Pe lisusu

pona kosunga biso tosala Mosala na

biso malamu.

Je suis un journaliste et un citoyen

congolais engagé avec l’avenir démocratique

de mon pays.

Voilà pourquoi j’ai décidé d’agir dans le cadre

du Réseau des Journalistes pour la Couverture

du Processus Electoral et de contribuer avec nos

medias et nos compétences au bon déroulement

des échéances à venir et au rétablissement de la

crédibilité et la confiance de la population dans la

transparence et le respect de la volonté populaire

en RDC.

Ce Manuel me permettra de consolider les

connaissances et les capacités acquises pendant

l’Atelier de RFI Planète Radio et me donnera des

indications sur la marche à suivre pour les enri-

chir, les renforcer et bien accomplir ma Mission.

Page 6: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

6

Ninalopaswa KufanyaMosala na ngai

Ma Mission

Page 7: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

7

Page 8: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

Page 9: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

9

Page 10: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

10

Ahadi zangu Mokano nasili kozua

Mes engagements

Page 11: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

11

Jukumu la kiraïa Nikiwa na zamiri kwamba

uchaguzi ni wa maana

makuu ajili ya kuimarisha

udemokrasia na amani ya

kijamii, ninajitoa kufanya

kazi yangu kwa bidii na kwa

moyo mkuu. Natia mbele ya

yote faida ya wote, na siyo

faida ya shirika langu ao

faida yangu binafsi.

Ninahakikisha kwamba

ninawatumikia wasikilizaji

wangu wote, bila ubaguzi

wa rangi ya kisiasa, dini

Na kotalaka tina enene ya

maponami po democratie

ekende liboso, pe kimia

evanda solo na mboka

na biso, mosala na ngai,

nako sala yango na mpiko,

kimia pe motema enene.

Na ndimisami tango inso

ete bolamu ya songolo to

palala, bolamu kaka ya

lingomba lioko, ezali na tina

te. Bolamu ya bato banso

nde eluti motuya.

nandimi été nazali se mosali

liboso ya balandi manaka

Conscient de l’importance des

élections pour le perfection-

nement de la démocratie et

la paix sociale, j’exerce mon

activité avec dévouement et

générosité.

Je mets au cœur de mon action

l’intérêt général et non pas

ceux de ma radio ou les miens

en particulier.

Professionalismej’assume que je suis au service

de tous mes auditeurs, quelle

que soient leurs tendances

politique et religieuse ou leur

appartenance ethnique. Mon

métier est d’informer et non de

pas de faire de la propagande.

J’ai le droit d’avoir des idées

mais non pas d’utiliser la radio

pour favoriser tel ou tel parti

ou candidat.

Kutumika kwa kuheshimu kanuni za kazi

Komema mokumba lolenge ya muana mboka ya solo

Kotambuisa masala na ngai

Responsabilité civique

Page 12: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

12

ao kabila. Kazi yangu ni ya kupasha habari

na siyo ya kufanya propagandi. Nina haki

ya kuwa na maoni yangu binafi ila siruhu-

siwe kutumia redio yangu kwa kuonyesha

kupendelea kandideti huyu ao ule, chama

cha kisiasa hiki ao kile.

ya radio. Nakosalela bango misala

na bosembo, nakosala bokeseni te

kani ya bato, kotalaka soki bazali

ekolo nini, soki bako tambola sima

ya mondonguani ebonga nini, to

pe kosambela nzambe oyo wapi.

Mosala na ngai ezali ya bopanzi

sango kasi ya bobeti ntangua te (

faire la propagande). Lokola moto

nioso, nazali pe na makanisi na

ngai, kasi nakobomba makanisi

maana obe pona ngai.

Tango moko te nakokende koka-

bola yango na nzela ya radio na

tina ya kolongisa moyeli ebonga

songolo to pakala. Nani akolonga

maponami etali ngai ata moke te,

posa na ngai ezali obe kosala ete

baye bakolonga maponami, bazala

oyo bana mboka basili kopona

solo, ba oyo bakosala mosala na

bango na bosembo nioso.

Rigueurconnaissant l’impact que peuvent avoir

les messages que je diffuse, je prends

soin de les vérifier scrupuleusement afin

de ne pas contribuer à faire circuler des

rumeurs infondées ou des informations

inexactes.

S’agissant d’interviewer quelqu’un ou

d’animer une table ronde ou un débat,

je me prépare et me documente afin de

poser des questions, rebondir ou relancer

les échanges avec pertinence et clarté.

Page 13: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

13

Shurti kali za kazi

Nikijuwa vinyume vinavyoweza kutokana

na utangazaji wa habari zisizo chunguzwa

vema, inanibidi basi, mbele ya kutangaza

habari yoyote kuhusu uchaguzi, niwe

hakika kwamba habari hiyo nimeifanyia

uchunguzi wa kutosha na kama siyo uvumi

tu ila ni habari ya kweli kabisa. Kuhusu

kumhoji mtu fulani ili kujuwa maoni yake

kuhusu jambo fulani, ao kuhimiza mjadala,

napaswa kujiandaa vema ili maswali

nitakayo uliza yawe yale yanayo waleta

waalikwa wangu kutoa majibu ya kweli na

yanayo ondoa giza ndani ya fikra za raïa

wote kuhusu uchaguzi. Nitajitolea kutafuta

na kukusanya habari motomoto kuhusu

uchaguzi. Kwanza kupitia uhusiano wangu

na duru zinazoaminika kuwa na habari za

kweli za uchaguzi kama vile CENI, MO-

NUSCO na wengine wote wanao husika na

mwendo wa uchaguzi. Nitapitia pia ripoti

zinazotolewa na vyombo vya habari vya

taifa na vya kimataifa.

Kosala mosala ya siki siki nakotalaka litomba ya ba sango oyo nazali

kopesa o matoyi ya balandi manaka ya

radio, na koluka yambo bosolo na yango,

pamba te makoki ata moke te kopesa

sango ya lokuta to bilobi. Na mawe matali

kotuna mituna na moto songolo, to pe ko-

kamba manaka ya kobaboli makanisi (table

ronde, débat), nakokende ko milengele

malamu pe koluka luka na ba buku pona

kobongisa mituna ya motuya, pe kotabuisa

masolo pona efongola mayele ya balandi

radio. Nakoluka koyeba ba sango manso

matali maponami. Yambo na nzela ya CENI,

Monusco, pe banso bakosala misala mitali

maponami, pe lisusu ya nzela ya ba radio

ya bapaya.

Kofungola matoyinakoluka tango inso koyoka maloba pe

makanisi ya balandi manaka ya radio. Ba

posa na bango ezali maye maleki motuya

na matoyi na ngai. Nakosala manso po

bayeba ete mituna pe makanisi na bango

nde eluti motuya epayi na ngai. Pe nako-

kende kotala elongo na bango ndenge nini

bakomisela ngai yango na ndenge ya pete.

Page 14: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

14

Kujibu haraka ijapokuwa mpangilio ninaweza kuwa nao,

kwa ushirika na Redio yangu, ajili ya kuripo-

ti habari za uchaguzi, napaswa kuwa tayari

kufanya mageuzi kufuatana na wakati, pia

na ukweli wa sasa. Mageuzi hayo yanawe-

za kuhusu ratiba ya vipindi, hata mada za

kuzungumzia. Kulingana na habari zinazo-

zungumziwa kwa sasa, na jinsi zinaendelea

kampeni za uchaguzi, tunashurtishwa ku-

badili mara kwa mara, hata kwa dakika

ya mwisho, mada ao namna ya kujadili.

ninafanya kazi yangu kwa ushirikiano na wenzi wangu wote wa muungano wa wapasha habari kwa ajili ya kuripo-ti mwendo wa uchaguzi, kwa ushirikia-no na wanamemba wa muungano wa wataalam wa habari za uchaguzi, na pia kwa ushirikiano na miungano isiyo ya kiserkali, na hiyo ya shirika laraïa inayohusika na maadibisho ya Kiraï.

Kozala nguiNa komilengelaka misala ya bopanzi sanga

ngai pe ndako ya mosala na ngai tosengeli

kosala o eleko ya maponami, na sengeli

na milengele kotabuisa misala lolenge

mosusu soki maye makuti na nzela na ngai

esili kosenga yango. Ngai to radio na ngai

tokoki kobongola basa ya ba manaka ya

radio ( grille des programmes), to kobongo-

ma mama ya lokambo ya manaka songolo.

Sola na tango ya bobeti ntangua ( cham-

pagne electorale), ba sango bizalaka mbeke

pe bikueyaka tango inso, nde boye esengeli

namilengele nabongola maye masengeli

kobonguama.

Nakokende kosala misala na ngai na

boyokami malamu pe bosololi malamu na

bandeko banso ya lingomba ya ba bapanzi

sango ya maponami, lingomba ya ba

referents pona maponami, pe masanga ya

société civile.

Kotambuisa mosala malamu o kati ya lisanga

Wazo la kutumika kwa ushirika

Page 15: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

15

Je me tiens au courant de l’actualité électorale. Tout d’abord à travers

mes liens privilégiés et le contact direct avec la CENI, la Monusco et autres

acteurs du processus électoral, mais aussi au travers de la couverture

qu’en font les médias nationaux et internationaux.

Ecoute

je suis plus que jamais à l’écoute de mes auditeurs, de leurs préoccupa-

tions, attentes et besoin d’information sur le processus électoral. Je fais le

nécessaire pour qu’ils sachent que leurs questions et points de vue

m’intéressent et leur propose des moyens simples et faciles de me les

communiquer.

Réactivité

tout en planifiant la couverture que moi et ma radio allons consacrer au

processus électoral, je dois être disponible pour faire les changements que

la réalité me conseille ou m’impose. Cette réactivité concerne aussi bien

la grille de programmes que les sujets à traiter. A l’image de l’actualité en

général, le dynamisme d’une campagne électorale nous contraint souvent à

changer à la dernière minute un sujet ou la façon de le traiter.

Esprit d’équipeje développe mon travail en collaboration étroite et coordination constante

avec l’ensemble de mes confrères du Réseau des Journalistes pour Cou-

verture de Processus Electoral, avec le Réseau des Référents Electoraux et

avec les ONGs et Organisations de la Société Civile engagées dans l’action

et l’éducation civique.

Page 16: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

16

Ripozi zangu Misala na ngai

Ma couverture

Ripoti zangu zi

tahusu aina

tatu za m

ahitaji :

1.Uhimizaji Vipindi na ujumbe vya kuhimiza raïa

kushiriki mwendo wa uchaguzi, na vya

kukumbusha wachaguzi, wanasiasa

na viongozi, kwamba uchaguzi bora

ni tunda la uamzi huru ikiwa watu

walipewa habari za kweli na zinazo-

faa kuhusu mipangilio ya kazi ya ma

kandideti. Usiwe uamzi kutokana na

zawadi ao rushwa.

Mifano ya mada, aina na yaliyomo ndani ya vipindi :

Kwa nini ni muhimu kuchagua ?

Kitu gani tunaweza kutarajia tuna-

popiga kura : Ninaweza kuandaa

kipindi cha mjadala na wawakilishi wa

shirika la raïa, viongozi wa kisiasa,

wataalam. Hapo nitafanya mahojiano

Page 17: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

17

Ma couverture du processus

électoral tiendra compte de

trois types de besoins et

contenus :

Bopanzi sango ya maponami

ya maponami esengeli nasala,

ezali nzeta ya bitapi misatu :

Ba manaka pe ba sango oyo mizali

komema bana mboka ba mikotisa na

maye matali maponami, pe oyo misali

kotalisa baponi, basani ya politiki pe

bakambi ya mboka ntina ya maponami.

Esengeli na banso basosola ete mapo-

nami ekozua ntina na yango nioso, kaka

soki topesi motuya na loso te, na mun-

gua te oyo basusu nayaka kokabola,

kasi na makanisi ya malonga oyo baweli

bibongo babimisi ona kotonga mboka.

Ndakisa ya maye tokoki kolo-bela nab a manaka ya radio:

Ntina nini kosala voti ? Maye

maponami ekoki komema : o kati ya

manaka ya bokaboli makanisi (table

1. Sensibilisation Des émissions et des messages qui incitent et

encouragent la population à participer au proces-

sus électoral et qui rappellent aussi bien aux

électeurs qu’aux hommes politiques et aux auto-

rités, qu’une bonne élection est le résultat d’un

choix libre et informé en fonction de propositions

politiques ou des programmes d’action et non

pas en fonction de « cadeaux » ou de « faveurs ».

Exemples de sujets, contenus et formats d’émissions consacrées à la sensibilisation:

Pourquoi est-il important de voter ?

Les Enjeux du scrutin : organiser une table

ronde avec des représentants d’OSC, des res-

ponsables politiques, des experts. Faire une série

1. Bobeti ntangua

Page 18: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

18

mafupi na kila mmoja wao,

mahojiano ambayo itatan-

gazwa kwenye redio kwa

wakati tafauti ili kuonyesha

utafauti wa maoni ya kila

mwalikwa.

Kazi na majukumu ya

viongozi watakaocha-

guliwa : Kuandaa vipindi

vifupi vinavyolenga kufafa-

nua kazi ya wachaguliwa

wa eneo mblimbali, na

umuhimu wa vitendo vyao

katika maisha ya kila siku

ya raïa. Mfululizo wa vipindi

vya aina hiyo unaweza

kutolewa kwa ushirikiano

wa muungano wote.

Amani na utawala bora

: Kutafuta kuonyesha nam-

na gani uchaguzi unaweza

changia kuleta utulivu na

kuimarisha uongozi bora.

Kufanya mjadala ao maho-

jiano mafupi na viongozi wa

ronde), kobengisa bakambi

ya masanga ya société

civile, ya politiki pe ba

nganga ya mayele, pona

moko na moko apesa ya

makanisi. Na sima, kozua

eyano ya motuya ya moko

na moko o kati ya bango

pe kolekisa yango tango na

ntango na radio pona kota-

lisa bokeseni ya makanisi o

kati ya bango.

Mokumba pe ntina ya

mosala ba ntomba toko-

pona basengeli kosala:

Kosala ba : manaka ya

mikuse ( microprogramme)

pona kolimbola mosala ya

ntoma ezali nini pona nto-

bua ya ba mboka na biso.

Ba manaka ya boye, makoki

kosalema na bokambemi ya

lingomba ya bapanzi sango

pona maponami.

Kimia pe bokambi

malamu : ndenge nini

d’interviews courtes à diffuser

séparément pour montrer la

diversité des points de vue.

Rôle et attributions des

responsables à élire : orga-

niser une série de micropro-

grammes destinés à expliquer le

rôle des élus locaux et l’impact

de leur action dans la vie quo-

tidienne de la population. Une

telle série pourrait être co-pro-

duite au niveau de l’ensemble

du réseau.

La paix et la bonne gou-

vernance : en quoi les élec-

tions peuvent elles contribuer

a l’apaisement et au renforce-

ment de la bonne gouvernance?

Table ronde ou série d’inter-

views courtes de responsables

politiques et religieux, autorités

coutumières, représentants des

ONG/OSC.

Page 19: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

19

kisiasa, wa kidini, viongozi

wa kiasili, wawakilishi wa

miungano isiyo ya kiserkali

na yale ya shirika la raïa.

Kupata habari nzuri

kwa kuchagua vizuri :

Nini ya kutilia mkazo wakati

wa kuamua utachagua

nani ? kufanya mjadala ao

mahojiano mafupi, ao tena

vipindi vifupi kwa ajili ya

kukumbusha na kufasiria

vitu mbalimbali vya kutilia

mkazo wakati wa kuamua

utachagua nani.

Raïa na uchaguzi uta-

kaokuja : Kwa nini wakon-

gomani wamoja hawataki

kuchagua ? Nini wanangojea

kwa ma kandideti ?

Bila shaka, aina ya kipindi

maponami ekoki komema

kimia pe kosunga ba mboka

na biso po ekambema

malamu? Tokoki kosala

yango na manaka ya boka-

boli makanisi (table ronde),

to na mituna pe biyano ya

mikuse mikuse ya bakambi

ya politiki, ya ba ndako ya

nzambe, ya ba nkumu ya

mboka to pe bakambi ya

masanga ya société civili.

Koluka koyeba maye

ya motuya pe ya solo

yambo ya kopona : Eloko

nini ya motuya moponi

esengeli ayeba yambo ya

kopona? Tokoki kosala

manaka ya bokaboli maka-

nisi, mituna pe biyano ya

mikuse mikuse, manaka ya

mikuse pona kotalisa lisusu

to pe kolimbola mawe ya

ntina moponi nioso esengeli

koyeba.

Bien s’informer pour bien

choisir : Que faut-il considé-

rer au moment de décider

pour qui voter ?

Table ronde ou série d’inter-

views courtes et ou micropro-

grammes destinés à rappeler et

expliquer les éléments à consi-

dérer au moment de décider à

qui donner son vote.

La population et les

prochaines élections :

Pourquoi certains Congolais

ne veulent pas voter ? Qu’at-

tendent-ils des candidats ?

Sans aucun doute, le format le

plus adéquat est, dans ce cas-

ci, le vox pop (micro-trottoir).

On peut produire aussi des

séries thématiques autour des

préoccupations et attentes de

la population : santé, propreté

de la ville, sécurité, transports,

voirie, éducation, etc.

Page 20: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

20

hapa ni kutafuta maoni

ya raïa kwa kutembeza

microphone barabarani

ukiwaswali na ku rekodi

majibu yao kuhusu mada

hiyo.

Unaweza pia kupanga

vipindi vya mada tafauti

kuhusu matakwa na mata-

rajio ya raïa inayolengana,

kwa mfano, na afia, usafi

wa mji, usalama, uchukuzi,

barabara, maadibisho, na

vivi hivi.

Kuhusu aina ya vipindi

vya kuhimiza, ni vema

kukumbusha ujuzi wa redio

fulani za muungano wetu

ambazo, wakati wa ucha-

guzi uliopita, ziliwaitisha

wasanii wa nyumbani kwa

kutunga nymbo zilizo-

pendwa kupitia mafunzo na

ujumbe yaliyokuwa ndani.

Bana mboka pe mapona-

mi mikoya : Kolobela ntina

nini bana mboka basusu

balingi lisusu makambo ya

voti te ? eloki nini baweli

bibonga bazali kolikia?

Pona kolobela makambo

ya boye malamu tokoki

kotambusa elobeli na bala-

bala pe kozua biyano ya

bana mboka(micro-trottoir).

Tokoki pe lisusu kosala

molongo mobimba ya ba

manaka pona kotalisa ba

posa ya bana mboka na

mawe matali : bokolongono

bua nzoto, bopeto ya mbo-

ka, kelasi ya bana,… Na

mawe matali lolenge ya ba

manaka tokoki kosala na ba

radio na biso pona kobeta

ntangua, tolongisa bandeko

basusu ya ba radio bazuami

o kati ya biso, pe kokumisa

makanisi na bango.

En termes de formats à

utiliser pour la sensibilisation,

il convient de rappeler ici les

expériences de quelques radios

de notre réseau qui, lors des

scrutins précédents, ont fait

appel à des artistes locaux pour

créer des chansons qui ont

connu parfois un beau succès.

2. La formation

Le but c’est d’apprendre à la

population les droits, les

devoirs et les démarches

essentielles pour bien partici-

per aux élections.

Exemples de sujets, contenus et formats d’émissions consacrées à la formation :

Comment savoir si j’ai le

droit de voter ou pas ? Si

je ne sais par lire, puis-je

Page 21: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

21

2. Mafunzo

Ukomo ni kufunza raïa

haki zao, mapashwa yao

na taratibu za kufuata ili

kushiriki vipasavyo ucha-

guzi.

Mifano ya mada, aina na yaliyomo ndani ya vipindi :

Namna gani nitajua

kama nina haki ao hapana

ya kuchagua ? Kama

sijue kusoma, naweza

sindikizwa na rafiki ao

mmoja wa jamaa langu?

cheti gani napaswa kuo-

nyesha ili nikubaliwe

kuchagua ?

Kwa kujadili mada kama na

hiyo, itabidi kuhojiana na

O tango ya maponami

maleki, bango babengi-

saki balanga nzembo pona

koteya na maye matali

maponami, pe ba nzembo

na bango esukaki na mono-

ka ya bana mboka banso.

2. Koyekolisa

Tina na yango ezali kolaki-

sa bana ya mboka makoki

pe mikumba na bango, pe

lisusu nini ya motuya kosa-

la pona kotambola malamu

o nzela ya maponami.

Ndakisa ya manaka pona koyekolisa, pe lolenge ya kosala yango :

Ndenge nini koyeba

soki nazali na makoki ya

kosala voti to te ? Moto

ayebi kotanga te, ako-

me faire accompagner par

un ami ou un membre de ma

famille ? Quel document je

dois présenter pour voter ?

Pour traiter ce genre de conte-

nus « pratiques » une bonne

formule est d’interviewer un

représentant de la CENI ou un

expert électoral qui répondrait

en même temps, idéalement

en direct, aux questions des

auditeurs. Dans la mesure où

un certain nombre de situations

sont communes à l’ensemble

de la RDC, on peut produire,

au niveau de tout le réseau et

en collaboration avec la CENI,

une série de microprogrammes

qui répondront aux principales

questions qui se posent à leur

propos. Parmi les formats

à l’efficacité avérée dans ce

domaine : le radio-théâtre, qui

a le mérite de créer plus de

proximité, d’intérêt et d’adhé-

sion aux messages.

Page 22: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

22

msimamizi wa CENI ao tena

na mtaalam fulani wa mam-

bo ya uchaguzi. Unaweza

kuwaalika wote studioni

wajibu moja kwa moja kwa

maswali ya wasikilizaji.

Ikiwa kama mada yaweza

kuonekana yenye faida kwa

raïa wa maeneo mbalimbali

ya nchi, kuna uwezekano

wa kuunda na kupeperusha,

kwa ngazi ya muungano

wote na kushirikiana na

CENI, mfululizo wa vipindi

vifupi vitakavyojibu kwa

maswali muhimu yanayou-

lizwa kuhusu mambo ya

uchaguzi. Miongoni mwa

aina ya vipindi vinavyoweza

kutumiwa hapa, tutaje

mchezo wa kuigiza kupitia

redio sababu unapendwa

sana na wasikilizaji na una-

fikisha ujumbe kwa haraka

sana.

koki kokende kosala voti

elongo na muninga to pe

ndeko na ye lioko oyo

ayebi kotanga, na tina

asunga ngai ye? Lokasa

nini esengeli nalakisa

yambo ya kosala voti ?

Pona kolobela makambu ya

lolenge eye na manaka ya

radio, tokoki kosala manaka

ya motuna pe eyano ( inter-

view) na moko ya basali ya

ndako ya maponami (CENI),

to nganga ya mayele ayebi

maponami. Ye akopesa

biyano nioso. Epusi kutu

malamu kosala yango na

manaka oyo se na tango

ena ezali kokoma na matoyi

ya balandi (en direct) po

balandi pe batuna mituna.

Na kotalaka ete mingi mingi

esali se makambo moko

tokokutana na yango na ba

mboka na biso nioso, tokoki

kosala, na bokambemi ya

lisanga ya bapanzi sango

pona maponami, molongo

Qui peut-être candidat ?

Quelles sont les dispositions

sur la propagande électo-

rale? Ai-je le droit mettre de

grosses affiches sur les murs

de ma maison ?

Hormis une chronique desti-

née à rappeler ce que la loi

électorale prévoit à propos de

sujets comme ceux-ci, on peut

concevoir, en complément, une

interview avec un responsable

de la CENI, un politologue ou

un expert électoral qui répon-

draient aux questions des

auditeurs.

Page 23: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

23

Nani anaweza kuwa

kandideti ? Mipango gani

inakamatwa kwa ajili ya

propagandi ya uchaguzi

? Je, nina haki ya kuban-

dika maandishi ao picha

kabambi ya propagandi

kwenye ukuta wa nyumba

yangu ?

Zaidi ya makala ambamo

munaweza kumbushwa nini

sheria ya uchaguzi inapanga

kuhusu mada kama hizi,

kuna pia uwezekano wa

kufanya mahojiano na kion-

gozi wa CENI, mtaalam wa

mambo ya kisiasa ao mtaa-

lam wa mambo ya ucha-

guzi ambao watajibia kwa

maswali ya wasikilizaji.

ya ba manaka ya radio

ya mikuse mikuse pona

kopesa biyano na mituna ya

makasi bana mboka bazali

komituna, pona maponami.

Lolenge ya manaka ya radio

bana mboka balingaka min-

gi ezali maboke (théâtre).

Etalisami polele ete mateya

epesami na nzela ya ma-

boke esimbamaka malamu

na balandi.

Nani akoki kokomisa

kombo na ye lokola

moweli ebonga ? kobeta

ntangua ya baweli bi-

bonga esengeli kolekana

lolenge nini ? solo mibeko

epeso ngai makoki ya ko-

tiya ba foto ya minene na

makomi libanda ya ndako

na ngai pona koyebisa

bato, ngai nde esengeli

bapona ?

Tokoki kosala manaka ya

3. L’information

C’est, bien évidemment,

l’essentiel de mon activité.

Pour mieux organiser et pla-

nifier la couverture et mieux

définir le traitement et la

place à réserver aux divers

aspects du processus électo-

ral, il convient de distinguer

3 types d’informations :

L’Information politique

L’Information pratique

L’Information électorale

L’information politique est celle destinée à aider

les auditeurs à comprendre

l’importance et les enjeux de

chaque scrutin, à faire connaître

les candidats, leurs profils,

programmes et propositions,

leurs réactions après les résul-

Page 24: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

24

3. Habari

Hiyi, kwa kweli, ndio kazi

yangu kubwa.

Kwa kupanga na kuandaa

kazi ya kutoa ripoti ya

mwendo wote wa ucha-

guzi, inafaa kutafautisha

aina tatu za habari :

Habari ya kisiasaNi ile inalenga kuwasaidia

wasikilizaji kuelewa umu-

himu wa kila kipindi cha

uchaguzi, kufaamisha wasi-

kilizaji ma kandideti, maisha

yao katika jamii na miradi

yao ya kuendelesha nchi.

Kujulisha pia wasikilizaji

kama ma kandideti watafa-

nya nini baada ya kutanga-

zwa matokeo ya uchaguzi.

Kwa jumla, kutoa ripoti

kuhusu kila jambo linalowe-

za kuleta matokeo mema

ao mabaya kwa mwendo wa

uchaguzi.

mokuse pona kotalisa lisusu

balandi radio oyo mibeko

ya maponami ebongi na

maye matali eloko songolo

to pakala. Tokoki pe kosala

manaka mobimba ya mituna

pe biyano na moko ya

bakambi ya CENI, nganga

ya mayele ya politiki to ya

maponami. Ye nde akopesa

biyano na mituna manso.

3. Ba sango

Nde ezali mosala na ngai

penza. Pona kobongisa

malamu penza lolenge ya

kokabola sango o tango

ya maponami, pe kosimba

makasi mingi esika toko-

pesa eleko oyo na ba

sango mikokueya o eleko

oyo, toyeba ete tokozala

solo na lolenge misatu ya

ba sango :

Ba sango ya politiki

Ba sango ya misala

Ba sango ya maponami

tats et, d’une manière géné-

rale, à rendre compte de toute

situation qui pourrait avoir une

influence sur le bon déroule-

ment du processus électoral.

A titre d’exemple : la situation

dans l’Est du pays.

Il faut rappeler ici qu’en matière

d’information nous disposons,

avant et après les élections,

de nos journaux ou bulletins

d’information habituels. Nor-

malement les sujets politiques y

ont une place à côté de tous les

autres sujets. A l’approche des

élections, ont peut commencer

par créer une rubrique spéciale

à l’intérieur du journal d’infor-

mation. En tout état de cause,

le journal est le meilleur espace

pour rendre compte de l’actua-

lité du processus électoral au

jour le jour.

En fonction de la ligne édito-

riale, de l’importance que ma

Page 25: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

25

Inafaa kukumbusha kwam-

bwa, kuhusu habari,

tunakuwa na vipindi mba-

limbali vya kutangaza

habari, (taarifa kamili ao

kwa ufupi), kabla na baada

ya uchaguzi. Kwa kawaida,

habari za kisiasa ni mion-

goni mwa habari zingine

zinazotangazwa katika taa-

rifa hizo. Wakati wa kukari-

bia uchaguzi, inawezekana

kuunda ukurasa maalum

ndani ya kipindi cha taa-

rifa ya habari. Kwa yoyote

ile, taarifa ya habari ndiyo

nafasi inayofaa kwa ku-

pasha habari motomoto ya

uchaguzi siku baada ya siku.

Kulingana na mwelekezo wa

Ba sango ya politiki ezali oyo esengeli kosunga

balandi ya manaka ya radio

asosola tina ya maponami

moko na moko, a yeba

moweli ebonga moko na

moko, makoki na bango,

misala balaki kosala, maka-

nisi na bango na sima ya

boyebi nani alongi mapo-

nami. Na bokuse ezali ba

sango oyo ekopesa nzela na

balandi bayeba manso oyo

ewuti kosalema, oyo ekoki

kozala na litomba na lolenge

maponami esengeli kosale-

ma. Ndakisa : mbilinga-mbi-

linga na kati ya mboka.

Esengeli koyeba na maye

matali bopanzi sango, ba

radio na biso ezali na ba

manaka ya ba sango o

mboka ya bisi (journaux,

bulletin) oyo epesaka ba

sango ya politiki pe ba

radio accorde au sujet et des

moyens disponibles, on peut

créer des émissions spéciales

qui n’existeront que pendant la

période de la campagne

électorale. C’est notamment le

cas des tables rondes et des

débats qui permettent de pré-

senter en même temps

plusieurs candidats qui

s’expriment sur les sujets qui

intéressent nos auditeurs.

Ces rendez-vous collectifs

nous aident à mettre en valeur

notre engagement d’impartia-

lité, notre volonté de donner la

parole à tous les secteurs et de

proposer l’information la plus

complète à nos auditeurs.

Par ailleurs et en fonction de

nos moyens et de notre ligne

éditoriale, nous pouvons créer

d’autres rendez-vous destinés

aussi bien à faire connaître les

candidats et ses propositions

Page 26: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

26

uhariri, na pia umuhimu

ambao redio yangu inapatia

mada, pamoja na uwezo

uliweko, tunaweza kuunda

vipindi maalum amba-

vyo vitatangazw tu muda

utakaodumu propagandi

za uchaguzi. Vipindi vile ni

kama mijadala, midahalo.

Vipindi vile vinaweza kura-

hisisha kujulisha kwa mara

moja ma kandideti wengi

kwa wasikilizaji, wakizun-

gumzia kuhusu mada zina-

zoambatana na mahitaji ya

raïa. Kukutana huko kwa

makandideti wenye mawazo

tafauti, kunahakikisha nia

yetu ya kubaki wapasha

habari wasiohegemea

upande wowote. Kazi yetu

ni ya kuwatolea wasikilizaji

wetu habari iliyo timilifu.

Upande mwengine, kulin-

gana na uwezo pamoja na

mwelekezo wa uhariri wetu,

sango misusu. Tokoki koko-

tisa eteni o kati ya manaka

ba sango o mboka na biso

pona kolobela maye matali

maponami. Bamba te awa

nde tokoki malamu kopesa

mokolo na mokolo ba sango

ya maponami.

Na botali lolenge radio

ekani kopesa ba sango,

kotala motuya radio na ngai

ekopesaka lolenge ya ba

sango songolo to pakala, pe

ya makoki tozali na yango,

tokoki kosala ba manaka ya

sika kaka pona maponami.

Ekoki kozala ba manaka ya

bokaboli makanisi. Yango

ekopesa nzela ya kosangisa

baweli bibonga, pe kosunga

bango bakabola makanisi na

maye nazali kosimba mite-

ma ya bana mboka. Koyam-

ba na manaka moko, baweli

ebonga misato to minei,

ezali malamu pe yango nde

– portraits, interviews express–

que les attentes de la popu-

lation par rapport au scrutin :

vox-pop (micro-trottoir).

Une formule relativement

simple est celle de

l’autoportrait.

On donne aux candidats la

possibilité de se présenter eux-

mêmes dans un enregistrement

d’une minute. Cette formule a

le mérite de laisser entre les

mains du candidat lui-même la

responsabilité du contenu de

sa présentation et, en termes

radiophoniques, apporte une

diversité sonore qui rend moins

pesante la diffusion d’une série

qui, vu le nombre probable de

candidats, a toutes les chances

d’être prolifique.

L’Information pratique

est celle qui donne les infor-

mations nécessaires pour bien

Page 27: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

27

tunaweze kuunda vipindi

vingine ambamo tutaalika

ma kandideti wajijulishe na

wapane maelezo kuhusu

miradi yao ya kuendelesha

nchi. Vipindi vile ni kama

: picha ya kandideti (por-

trait), mahojiano ya haraka.

Tunaweza pia kutaka kujua

mangojeo ya wachaguzi

kwa kuwarekodi barabarani.

Habari ya jinsi inatubidi kutendani kutoa habari zinazofaa

ili watu washiriki kikami-

lifu mwendo wa uchaguzi:

Kalenda ya uchaguzi, saa

za kufungua na kufunga

ofisi za uchaguzi, mahali pa

kufanyia uchaguzi, mashurti

ya kutimiza kwa kuruhusiwa

kuchagua, siku ambazo si

za kazi, amri ya kutokutem-

bea, kusimamishwa kuuza

pombe za kulevya, na vivi

hivi.

ekotalisa o miso ya ete ngai

mopanzi sango nazali kosa-

lela moweli ebongo son-

golo pakala te, kasi nazali

nde kosala se mosala na

ngai. Soki makoki na biso

pe lolenge tokani kopesa

ba sango epesi biso nzela,

tokoki pe kosala manaka

misusu na tina ya kotalisa

moweli ebonga moko na

moko epayi ya balandi

radio-Mituna pe biyano ya

mikuse mikuse ( interview,

portrait)- pe kopesa nzela

na bana mboka baloba

pe makanisi na bango na

kotabuisaka elobeli ya

radio na bala-bala (vox

pop). Lolenge mosusu ya

pete ekomema biso topesa

elobeli na boweli ebonga

songolo po ye moko ami-

talisa ba balandi ya radio.

Ekoki esalema na manaka

mokuse ya mua minite

moko. Boye nde ye moko

participer au processus électo-

ral : le calendrier des élections,

les horaires et les adresses des

lieux de vote, les dispositions

administratives de l’autorité:

jours fériés, interdiction de

circuler, suspension de la vente

d’alcool, etc.

Cette information circule habi-

tuellement en deux temps. Il y a

celles qu’on connaît à l’avance

(dates, délais, lieux de vote,

dispositions légales) et celles

qui résultent de décisions prises

au jour le jour par les autorités.

Les premières pourront être

planifiées et produites à

l’avance pour être diffusées

soit dans le cadre des émis-

sions spéciales consacrées

aux élections, soit en tant que

microprogrammes ou annonces

d’utilité publique.

En tant qu’actualité, l’informa-

tion générée par des décisions

Page 28: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

28

Habari hiyi inatembea kwa

hatua mbili : kuna zimoja

zinazojulikana kabla ucha-

guzi ufanyike (tarehe, muda,

nafasi ya kupigia kura, mi-

pango ya serkali) na zingine

zinajulishwa siku baada ya

siku na viongozi.

Hizo za kwanza zinaan-

daliwa mbele ya wakati

na zinaweza kutangazwa

redioni kma vipindi vifupi

ao matangazo ya kiserkali

inayohusu uchaguzi. Kama

habari motomoto, zile

zinazojulishwa siku baada

ya siku na viongozi zinaweza

kuingizwa katika taarifa za

habari za kawaida ao katika

taarifa za habari maalum

moweli ebonga akozua

mokumba ya kopona nini

ya malonga asengeli koloba

pona komitalisa malamu

epayi ya balandi radio.

Ba sango ya misala Ezali oyo ekosunga bana

mboka batambola malamu

o nzela ya maponami ( ma-

naka ya maponami, mokolo

pe bisika voti ekosalema,

mikanoi ya sika bakonzi ya

mboka basili kozua na naye

matali maponani…).

Ba sanga oyo pe ezali

lolenge mibale : ba sango

oyo eyebanaka wuta kala

( mokolo ya voti, bisika ya

kosala voti,…), pe ba sango

ewuti na mikano bakambi

bazui kaka tango ena. Poa-

na ba sango oyoeyebanaka

wuta kala, tozali na makoki

ya komibongisqa pona

komesa yango o kati ya ba

manaka ya minene tobon-

prises par les autorités au jour

le jour trouvera naturellement

sa place dans les journaux ou

bulletins d’informations et, dans

des cas justifiés, dans des flash

d’information exceptionnels.

Contrairement à ce que l’on

pourrait croire, l’information

pratique peut être aussi sen-

sible que l’information politique

proprement dite. Des erreurs

dans une adresse, dans un délai

d’inscription ou dans les ho-

raires d’ouverture et fermeture

des bureaux de vote, peuvent

avoir de sérieuses consé-

quences politiques et renforcer

le manque de confiance de la

population dans la transparence

du processus électoral. C’est

pourquoi, dans le traitement de

ce type d’information, je devrai

faire preuve de la même rigueur

et du même souci de vérifica-

tion que dans les autres types

d’information.

Page 29: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

29

kwa ufupi. Kinyume na

tungelivyoweza kuwaza,

habari aina hizo zinaweza

kuwa na hatari moja kama

zile za kisiasa. Kudanga-

nyika katika kutoa habari

kuhusu nafasi ya uchaguzi,

muda wa kujiandikisha, saa

za kufungua na kufunga

ofisi za uchaguzi, kunaweza

sababisha vinyume vingi

kisiasa, na hata kuzidisha

watu kutokuamini uwazi wa

mwendo wote wa uchaguzi.

Ni kwa sababu hiyo inani-

bidi kufanya uchunguzi wa

kutosha kabla ya kutangaza

habari kama na hiyo.

Habari ya uchaguziNi ile ina ruhusu kujua

idadi na jina za ma kandi-

deti, daftari na kiwango cha

wapiga kura, pia matokeo

ya uchaguzi. Ina ruhusu

tena kujua daftari ya wacha-

gisi pona maponami, to

manaka misuse ya mikuse(

microprogramme ou an-

nonce d’utilité publique).

Nde boye, ba sango oyo

owuti na mikano bakambi

bazui kaka tango ena,

tokopesa yango na manaka

ya ba sango o mboka na

biso ( journaux et bulletin

d’informations). To pen a

ba manaka ya ba sango ya

mpuasa ( Flash d’informa-

tion exceptionnelle). Esen-

geli kosala keba, na bopesi

ba sango ya misala, pamba

te yango ekoki komemela

biso mikakatano makasi

lokola ba sango ya politiki.

Nde boye esengeli soki

moke te tomikosa na bo-

komi adressi, na boyebisi

yango ya komikomisa bo

moponi, na kopesa tango ya

mosala ya ba buro ya voti,

panba te mua libunga moke

L’information électorale

est celle qui permet de

connaître le nombre et le nom

des candidats et des listes,

le taux de participation et les

résultats du vote, la liste des

nouveaux élus, la nouvelle

« cartographie politique »

(répartition des élus par liste ou

parti politique) de la ville ou de

la province.

L’une des particularités de ce

type d’information est que, à

la différence d’une bonne partie

du reste des informations,

celle-ci a une source principale :

la CENI. C’est elle qui publie les

listes officielles de candidats,

c’est elle qui publie les chiffres

de la participation et, surtout,

c’est elle qui fournit les résul-

tats officiels du vote.

Page 30: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

30

guliwa wapya, taswira

nyipya ya kisiasa (kujua

waliochaguliwa ni wa nani,

wanatoka katika vyama gani

vya kisiasa, mji ao jimbo

gani). Tafauti kubwa kati ya

habari za uchaguzi na habari

zingine, ni kwamba habari

za uchaguzi zina duru rasmi

ambayo ni CENI. Ni chum-

ba hicho cha uchaguzi

huru nchini Kongo ya Kide-

mokrasia ndicho kinatanga-

za daftari ya makandideti,

idadi ya wapiga kura, zaidi

ni chumba hicho ndicho

kinatangaza matokeo rasmi

ya uchaguzi. Kama aina ya

vipindi, moja kati ya habari

hizo zaweza kuwa sehemu

ya vipindi maalum ambavyo

vinaandaa uchaguzi (kwa

mfano, daftari rasmi ya ma

kandideti) wakati sehemu

En termes de format, certaines

informations feront partie des

émissions spéciales que nous

consacrerons à la préparation

des élections (par exemple, la

liste officielle des candidats)

tandis qu’une bonne partie,

probablement la plupart, fera

partie de l’actualité « chaude »

du jour de l’élection.

C’est notamment le cas de l’an-

nonce des résultats, qui, vu la

quantité de postes à pourvoir,

risque de poser des défis qui ne

sont certes pas insurmontables

mais qu’il faudra prévoir en

amont. Il convient notamment

de définir une structure simple

et unique pour les flash et

bulletins d’information destinés

à communiquer des chiffres et

puis de s’y tenir strictement.

Autrement, les risques de

confusion sont vraiment impor-

tants et il est de notre devoir de

les prévenir et de les éviter.

ekomena nungu- nungu, pe

koboyisa basusu bandima

bosolo ya misala ndako ya

maponami ezali kosala.

Ba sango ya maponamiEzali oyo ekosunga bana

mboka koyaba ndakisa

motango pe ba kombo ya

baweli bibonga, koyeba

molongo ya komba ezali na

kasa ya baponi, motango

ya bana mboka oyo basili

kosala voti, koyeba nani

asili kolonga maponami,

mangomba nini esili kozua

bibonga ebele.

Oyo ekasenisi ba sango oyo

na na sango isusu, ezali

ete, ba sango ya maponami

esengeli kowuta obe se na

ndako ya maponami, esika

mosusu te. Ceni nde asen-

geli kobimisa ba kombo ya

bawueli ebonga oyo basili

Page 31: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

31

ingine kubwa ya habari

hizo itatolewa kama habari

motomoto ya siku ya ucha-

guzi. Ni kama vile kutanga-

zwa kwa matokeo ambako,

kuona wingi wa nyazifa

zinazoandaliwa, kunaweza

kusababisha fujo ikiwa swali

halichunguzwe mapema.

Kwa ajil hiyo, itapaswa

kupanga taarifa maalum

ambamo zitatangazwa tara-

kimu za matokeo ya kura

sababu kuna hatari kubwa

ya kudanganyika katika

utangazaji wa tarakimu

hizo. Inatupasa kuhepuka

hayo.

komikomisa, ye pe lisusu

nde asengeli kotalisa bana

mboka boni basili kosala

voti, pe oyo tosengeli

kosimba penza, obe ye, pe

mosusu te akoyebisa ba

kombo ya baye balongi

maponami.

Soki tobuaki miso na maye

matali lolenge ya kosala

manaka, tokomona ete

ba sango eye ekopesama

mingi-mingi naba manaka

tobongisi kaka pona mapo-

nami. Ezali ndakisa kosakola

bakomba ya balongi mapo-

nami. Na kotalaka ete pona

maponami ya ba ntoma ya

ba mboka na biso, bibonga

ya kozua, bizali biyike,

ekozala pete te kosakola na

mbala moko ba kombo ya

banso oyo balongi bibonga.

Nde boye esengeli kobon-

gisa lolenge ya kosala yango

malamu.

Page 32: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

32

CENI... na mawasiliano pekokabola sango et communication

Hata kama mawasiliano kati ya

CENI na vyombo vya habari yanapi-

tia chumba chake cha mawasiliano,

ni vema kukumbusha maamzi ya

sheria ya uchaguzi ya April 2013,

inayorekebisha ile ya julai 2010.

Katika kipengele cha 9, sheria hiyo

inapatia CENI mamlaka ya kukusanya

na kutangaza matokeo ya muda, na

kusimamia kampeni za kutolea raïa

mafunzo ya uraïa kuhusu uchaguzi,

kupitia mradi wa habari na wa kuhimiza

wachaguzi. Mafunzo na uhimizaji vitafa-

nyika katika lugha ya kifransa na katika

lugha zetu za taifa. CENI pia inataja

idadi na mahali pa kupigia kura, ofisi za

kuhesabilia kura zilizopigwa. Kipengele

cha 25 kinajulisha kazi za prezidenti wa

CENI. “Anaweza kutenda mwenyewe

ao kuwakilishwa na mtu mwengine

kwa ruhusa yake”. “Prezidenti wa CENI

anawasiliana na vyombo vya habari na

anaendesha mikutano ya kubadilishana

habari na wapasha habari. Anahalalisha

kutumwa kwa wapasha habari ku ripoti

mwendo wa uchaguzi, anahalalisha

Page 33: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

33

INTRODUCTION Sola bapanzi sango basengeli kozua

ba sango ewuti na ndako ya maponani

na nzela ya Direction ya Communica-

tion, kasi ezali na motuya kokundola

maya mobeko na kombo Loi Organiques

N°10/013 du 28 juillet 2010 pe oyo ya

le 19 avril 2013 masili koloba.

Na mondelu ya article 9, mibeko mana

mabongisi ete o kati ya misala bapesi ye,

ndako ya maponami asengeli kosangisa

pe kosakola polele ba kombo ya balongi

maponani. Kotamba misala ya koteya bana

mboka pona maponami, na kosalaka ba

manaka na lokota ya fralansé pe na minoko

ya mboka na biso misusu. Pe lisusu, kokata

pe kosakola motango pe bisika ya ba buro

ya voti, pe ba buro ya bofongoli ba kasa ya

boponi ( bureau de dépouillement) pe ba

buru ya bosangisi bak asa ya voti ( bureau

locaux de complilation des resultats par

circonscription electorale). Na mondelu ya

article 25, oyo elobeli misala ya mokambi

ya yambo ya CENI, mobeko ezali koloba ete

ye azali na mokumba, ye moko to na nzela

Au-delà du fait que la communication

de la CENI avec les médias passe princi-

palement par la Direction de la Communi-

cation, il convient de rappeler ce que pré-

voient les Loi Organiques N° 10/ 013 du

28 juillet 2010 et celle du 19 avril 2013

qui l’a modifiée et complétée.

Dans son article 9, il est établi que, entre

autres attributions, la CENI a celle de « la

centralisation et l’annonce des résultats provi-

soires » , de « coordonner la campagne d’édu-

cation civique de la population en matière

électorale, notamment par la réalisation d’un

programme d’information et de sensibilisa-

tion des électeurs en français et en langues

nationales » et de « déterminer et publier le

nombre et les localisations des bureaux de

vote et de dépouillement ainsi que ceux des

centres locaux de compilation des résultats

Page 34: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

34

par circonscription électorale » .

Dans son article 25, qui définit

les attributions du président de

la CENI, il détaille parmi celles

qu’il « exerce par lui-même ou

par délégation » : « entrer en

contact avec les médias et tenir

des points de presse ; entériner

les propositions d’accréditation

des membres de presse, des

observateurs nationaux et inter-

nationaux, des témoins des par-

tis et regroupements politiques

ainsi que des candidats”.

L’article 25 bis, relatif aux

attributions du vice-président,

établit qu’il « est chargé de

l’éducation civique et élec-

torale» et que, à ce titre,

supervise « la sensibilisation et

l’éducation civique électorale »,

« l’élaboration et la production

d’outils d’éducation civique

washuhuda wa vyama vya

kisiasa, na pia wachunguzi

wa nchini, na wakutoka

nje”. Kipengele cha maru-

dio 25, kuhusu majukumu

ya prezidenti makamu wa

CENI, kinampatia “Kazi ya

mwalimu wa mafunzo ya

uraïa na ya uchaguzi”. Na

kwa ajili hiyo, anasima-

mia “uhimizaji na mafunzo

ya uraïa na ya uchaguzi”,

“anaandaa na kutoa vyom-

bo vya kurahisisha mafunzo

yenyewe”. “Anahusika

pia na kusimika kwenyi

CENI kituo cha kukusanya

habari zote zinazoenda

sambamba na mafunzo ya

uraïa”. Mtoa ripoti yeye,

kipengele cha 25 kinataja

kuwa kazi yake ni “kusima-

mia kamisheni ihusikao na

kuandika wapiga kura na wa

kandideti”, na anafuatilia

ya boko bato bazali kosala

mosala elongo na ye, ya

ko kabola masola na ba

radio pe bapanzi sango, ya

kotia mokoloto ete andimi

kasa ya bapanzi sango po

basala misala na ndako ya

maponami (accreditadion),

ba baye ya mboka Congo

to pe ya ba mboka bapaya

basengeli kotala lolenge

maponami ekosalema

(observateurs nationaus et

internationaux), ya ba nzen-

geleke ya masanga ya poli-

tiki pe ya boweli bibonga.

Na mondelu ya article 25

bis, oyo ezo lobela misala

ya mokambi molandi ya

CENI, batalisi ete ye asen-

geli kotambuisa misala ya

koteya bana mboka na oyo

etali maponami pe bomoto

(education civique et élec-

torale). Nde boye, asengeli

kokamba misala ya kobeta

ntangua pe koteya na oyo

Page 35: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

35

kwa karibu” matayarisho na

kutangazwa kwa mpango

wa taifa wa habari za

wapiga kura kuhusu kura ya

maoni na ile ya uchaguzi”.

“Kutafsiri katika lugha za

taifa sheria na maandishi

kadhaa kuhusu kura ya

maoni na ya uchaguzi, na

kufanya kwamba sheria na

maandishi hayo yaweze

kueleweka na wengi”. Mtoa

ripoti anahusishwa pia na

“Kampeni ya maadibisho

ya uchaguzi kwa faida ya

raïa wakongomani, akitilia

mkazo lugha za taïfa”. Hapo

juu tuliona kwamba mtoa

ripoti “anawasiliana na watu

kwa mambo yaliyopangwa

na CENI”. Kwa hiyo:

Ni mnenaji wa CENI;

Anachunguza namna gani

wapasha habari, wakiserkali

ao wa kibinafsi, wanateke-

leza kazi yao wakiheshimu

kanuni za kazi. Hiyo yote

kwa ushirikiano na baraza

etali maponami, bosali bisa-

leli masengeli kosunga bana

mboka bateyama, pe lisusu,

kotiya na kati ya ndaku ya

misala, liziba ya ba sango

pona kopesa mateya ya

maponami. Na oyo etali

misala ya molobeli ya CENI,

mondelu ya article 25 ter

elimboli ete, ye asengeli

kokamba lisanga oyo esen-

geli kolandela misala ya

bokomisi bakombo ya bapo-

ni pe ya baweli bibonga.

Nde boye, ye akolandela

bobongisi pe bokaboli basa

elengele lolenge CENI

abanzi kokabola ba sango

epayi ya baponi, pe lisusu

akolandela bobongoli na ba

lokota ya ba mboka na biso,

pe bosakoli mibeko manso

matali maponami. Na sima,

balobi pe lisusu ete, ya

molobeli ya CENI, kozua

maloba pona koyebisa bana

et électorale” et « la mise sur

pied, au sein de la CENI, d’une

base de données sur l’éduca-

tion civique».

Quant au Rapporteur, l’article

25 ter précise qu’il supervise

« la Commission chargée

du suivi de l’inscription des

électeurs et des candidats »

et qu’il suit notamment « la

préparation et la diffusion du

plan national d’information

des électeurs sur les processus

référendaire et électoral », la

« traduction en langues natio-

nales et la vulgarisation des

textes légaux et règlemen-

taires relatifs aux processus

référendaire et électoral » et

« la campagne d’éducation

électorale de la population en

tenant compte des langues

nationales ».

Page 36: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

36

kuu la vyumba vya habari

nchini Kongo ya Kidemo-

krasi, C.S.A.C.;

Anahusishwa na kutan-

gaza uamzi wa uchaguzi;

Anahimiza vipindi kwenye

redio na télévisheni kwa

ombi la CENI.

Hatimae, labda ni jambo

la lazima kwa kazi yetu,

inajulishwa kwamba mtoa

ripoti « anasimamia habari

na mawasiliano ». Kutokana

na wajibu wake huo :

Anatekeleza mpango wa

habari na mawasiliano pote

nchini kwa niaba ya CENI;

Anarahisisha ma kandideti

na wanamemba wa vyama

vya kisiasa kupata nafasi

ya kujitetea kwenye vyombo

vya habari vya serkali, kwa

ushirikiano na CSAC;

mboka, mikano misili kozua-

ma na buro ya CENI. Nde

boye ye:

Azali moto akoloba na

kombo ya CENI;

Asengeli, na lisanga na

Conseil superieur de l’au-

diovisuel et de la communi-

cation, kotala été bapanzi

sango banso batosa mibeko

oyo mibongisi lolenge ya

bosali misala ya bopanzi

sango na mboka na biso ;

Asengeli kokamba botal-

misi pe bobimisi o miso ya

banso, ya misala pe mikano

ya Ceni ;

Na bosenga ya buro ya

Ceni, ye akokende kosala

ba manaka ya radio na pe

ya bilili, elongo na bapanzi

sango.

Maye ya tima monene ya

koyeba pona mosala na

biso, mazali ete molobeli

CENI nde azali mokambi ya

yanbo ya misala ya bokaboli

ba sango pe masolo o kati

Plus loin il est établi que le

Rapporteur « communique

avec le public sur des ma-

tières délibérées au Bureau de

la CENI ». A ce titre :

1 il est le porte-parole du

Bureau de la CENI ;

2 il veille au respect, en

collaboration avec le Conseil

Supérieur de l’Audiovisuel et

de la Communication, de la

déontologie professionnelle

par les journalistes des mé-

dias tant publics que privés ;

3 il assure la publication

des actes électoraux ;

4 il anime des émissions

radiotélévisées à la demande

du Bureau de la CENI.

De même, le rapporteur

« est responsable de l’infor-

mation et de la communica-

tion ».

En conséquence il supervise :

1 la conception et la mise

Page 37: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

37

Anahalalisha vyeti vya

kuwaruhusu wapasha habari

kuripoti mwendo wa ucha-

guzi;

Anaandaa namna vyombo

vya habari vitaripoti kazi za

CENI;

Anaandaa mpango wa

upashaji habari kuhusu

mwendo wa uchaguzi;

Anatayarisha vyombo

vya mawasiliano vya CENI.

Miongoni mwa hivyo,

matangazo kwa vyombo vya

habari na taarifa za habari.

ya CENI. Na mokomba oyo

ye asengeli kolandela misala

ya:

Kobongisa pe kotia na

misala kasa ya CENI pona

bokaboli ba sang ope

masolo ya maponami o kati

ya mboka mobimba;

Kopesa nzela na baweli

ebonga pe masanga ya poli-

tiki, bamisalisa pe bapesa

ya bango makanisa o ba

ndako ya bopanzi sango ya

leta, na lisanga na Conseil

superieur de l’audiovisuel et

de la communication.

Kotia na kasa ba kombo

ya bapanzi sango oyo

balingi kosala misala na

CENI,

Bopanzi sango ya misala

ya CENI ;

Bokomi kasa ya bopanzi

sango ya maponami ;

Bosali bisaleli ya bopanzi

ba sango ya CENI (outil de

communication).

en oeuvre du plan national

d’information et de commu-

nication ;

2 l’accès aux médias

publics des candidats et

partis politiques, en collabo-

ration avec le Conseil Supé-

rieur de l’Audiovisuel et de

la Communication ;

3 les propositions des

listes des membres de la

presse pour accréditation ;

4 l’organisation de la

couverture médiatique des

activités de la CENI ;

5 la réalisation du plan de

presse relatif au processus

électoral ;

6 la conception des outils

de communication de la

CENI dont les communiqués

de presse et les bulletins

d’information ».

Page 38: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

38

Kazi zangu kubwa kwa kila kipindi

Bisaleli na ligomba na ngai

Mes activités principales

Kazi zangu zaendeshwa

katika vipindi vitatu

vinavyounda

mwendo wa uchaguzi

Wakati huo ni wakati wa maandalizi,

kupanga jinsi nitakuwa na ripoti habari

kuhusu uchaguzi.

Mpangilio huo utafanywa kwa kuzinga-

tia mambo yafuatayo:

Mwelekezo wa uhariri. Siasa inapewa

nafasi gani kwenye redio yangu, je, ni

mada kama zingine ndani ya taarifa zetu

za habari? Kwenye ratiba ya matan-

gazo yetu kunako vipindi vya kisiasa?

Naweza kuviambatanisha kwa mahitaji

ya mwendo wa uchaguzi?

• Wasikilizaji wangu. Je, wanapenda

kusikia habari za siasa na za ucha-

guzi? Kulingana na hali yao, nifanye

je ili niwasukume kupenda mambo ya

1. Kipindi cha kabla ya uchaguzi

Page 39: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

39

Avec des priorité

s différentes

pour chacune d’elles, m

es

activités se déroulent pen-

dant toutes les périodes qui

composent le cy

cle électo

ral

Mama ya misala na ngai

na etapi moko na moko ya

maponami

Yango ezali tango ya kolengele misala miso

ya bopanzi sango pona maponami.

Esengeli na ngai kobongasa misala yango na

botalaka :

• Radio na ngai ebongisa kokabolaka ba

sango (ligne éditoriale). Ba sango ya poli-

tiki mazuaka esika nini na manaka na biso?

tozalio solo na ba manaka ya politiki na

radio na biso ? solo ba manaka wana eko-

sunga ngai kokabola ba sango ya maponami

na ndenge elongobani ?

• Balandi radio. Solo ba sango ya politiki

pe ya maponami mizali na tina na matoyi

na bango ? na kotalaka lolenge ya balandi

manaka ya radio, ndenge nini nazala na

En termes d’organisation, cette période

est avant tout celle de la planification

de la couverture du processus électoral.

Cette planification devra se faire en fonc-

tion de :

• la ligne éditoriale. Quelle est la présence

de la politique dans ma radio, est-elle

juste un sujet de plus dans mes informa-

1. Yambo ya maponami

1. La période pré-électorale

Page 40: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

40

siasa na ya uchaguzi? Nitoe

vipindi virefu? Ujumbe fupi?

Habari fupi? Nitumie lugha

gani? Kifransa? Lugha za

nyumbani? Lugha nyingi?

Uwezo wangu. Uwezo

wangu ni gani? Watu

ninawo? Vifaa ninavyo? Ili

nitekeleze vema kazi yangu

ya ku ripoti uchaguzi? Je,

twaweza kuwatumainia

wataalam ao watu wen-

gine wenye kuchukuliwa

kama duru zilizo na habari

za ziada? Je, tuna vyombo

vya kisasa vya kuturahisisha

kutoa ripoti motomoto

toka mahali pa uchaguzi

hadi kwenye kituo chetu

cha redio na kutangan-

zwa moja kwa moja, na pia

kuzisukumia redio zingine?

Tunao mtandao wa internet

unaoturahisishia kupokea

habari kutoka kwenyi redio

zingine za muungano

wetu?

tina ya kolobela politiki pe

maponami ndenge elon-

gobani ? esengeli na ngai

kosala ba manaka ya milayi,

ya mikuse ? na lokota ya

franlase, na monoko ya

mboka na biso, na ba lokota

biyike ?

Makoki. Motango boni

ya bapanzi sang ope bisaleli

nini tozali na yango pona

kosala mosala ya mapo-

nami? Solo tozali na ba

nganga ya mayele nzinga-

nzinga na biso oyo bakoki

kozunga biso tolobela maye

matali maponami malamu?

Solo tozali na bibundeli na

techniki ya malonga pona

kolekisa ba sango mbala

moko na radio? Solo tozali

na nzela ya internet pona

kozua mbala moko ba

tions ? Y a-t-il des émissions

politiques dans ma grille de

programmes ? Puis-je l’adap-

ter facilement aux besoins d la

couverture des élections ?

Mes auditeurs. Combien la

politique et les élections inté-

ressent-elles mes auditeurs ?

Compte tenu du profil de mes

auditeurs, comment devrais-

je traiter la politique et les

élections ? Emissions longues,

messages courts, informations

brèves ? En français, en langue

locale, en plusieurs langues ?

Mes moyens. De quels

moyens humains et matériels

disposons nous pour assurer

la couverture des élections?

Pouvons-nous compter sur des

experts ou sur d’autres

« personnes-ressource » ?

Avons-nous les moyens tech-

niques de faire des duplex avec

d’autres radios ? Disposons-

Page 41: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

41

Kipindi hiki cha kabla ya

uchaguzi ni cha uhimizaji na

kutoa habari. Uhimizaji uta-

tegemea vipindi ao ujumbe

vinavyoweza kutoa mafunzo

ao masomo kutoka ucha-

guzi uliofanyika siku zilizopi-

ta, kuonyesha umuhimu wa

kushiriki uchaguzi, kukum-

busha nguzo mhimu za

mwendo bora wa uchaguzi

huru, wazi na tulivu. Kuhusu

habari, pamoja na habari

moto moto toka mjadala wa

kisiasa, habari zitaundwa

pia na matangazo ya CENI

kuhusu mada zinazogu-

sia marekebisho kwenye

chumba hicho cha CENI,

kuelewa mipangilio ya kazi

ya CENI, Kalenda yake ya

uchaguzi, na vitendo vingine

kadhaa kama kile kilicho

fanywa siku si nyingi cha

“kutafuta na kupokea vyeti

vya uchaguzi vilivyo wapo-

tea wenyezi.

sango ekoki kowuta nab a

radio basusu ya lisanga ya

bapanzi sango pona mapo-

nami?

Nde eleko oyo azali tango

ya bosali misala ya bobeti

ntangua pe kopanza ba san-

go. -bobeti ntangua ekoki

kosalema na nzela ya ba

manaka oyo ezali kobuaka

miso na sima pona kotala

ndenge nini maponami

maleki masilaki kosalema,

kobeta sete pona kotalisa

tina ya maponami, pe kota-

lisa nini ekoki kopesa biso

maponami ya solo pe ya

sembo?

2. O tango ya maponamiEleko oyo ezali ntango ya

misala makasi po ete o kati

nous d’une connexion internet

nous permettant de recevoir

des matériels journalistiques

venant, par exemple, des autres

radios du Réseau ?

En termes de contenus, cette

période est consacrée princi-

palement à la sensibilisation

et à l’information.

La sensibilisation pourra

s’appuyer sur des émissions ou

des messages destinés à tirer

les leçons des scrutins précé-

dentes, souligner l’importance

et l’utilité de participer au vote

et rappeler les fondamentaux

d’un processus électoral trans-

parent et apaisé.

Quant à l’information,

hormis celle sur l’actualité du

débat politique, elle sera

Page 42: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

42

2. Kipindi cha wa-kati wa uchaguziWakati huo ni wakati wa

kazi kubwa na unaomba

jitihada kubwa kwani ni

ule wa Kampeni ya ucha-

guzi, na wa uchaguzi

wenyewe. Ni wakati pia wa

kukusanya, wa kuhesabu

kura zilizopigwa, kutangaza

matokeo na kupata maoni

ya hawa na wale kuhusu

namna uchaguzi ulivyoen-

deshwa. Itabidi kuandaa

vitendo vimoja vya kuwato-

lea wasikilizaji mafunzo kwa

njia ya vipindi na ujumbe

vinavyolenga kukumbusha

haki na mapashwa ya

wachaguzi, kufunza raïa jinsi

ya kuchagua, namna gani

washuhuda na wachunguzi

watafanya kazi yao. Lakini,

ni habari za kisiasa, habari

za jinsi inatubidi kutenda,

na habari za uchaguzi ndizo

na yango tokokuta eleko ya

bobeti ntangua pona baweli

bibonga, voti, bofongoli ba

kasa ya boponi, kosakola

bakombo ya balongi, pe

koyeba makanisi ya book

pe basusu na lolenge

maponami masili kolekana.

Awa nde tokosala misala

ya boyekolisi bana mboka

maponami na nzela ya ba

manaka pe ba sango oyo

ekotalisa lisusu makoki pe

mokumba ya muana mboka

moko na moko na oyo

etali maponami, ndenge nini

esengeli kosala voti, kosala

mosala ya banzengeleke.

Esengeli koyeba ete mbala

mingi, ezali solo ba sango

ya politiki, ya misala ya

maponami nde ekobanda

kokueya. Maye masili

kosalema, ata na mboka na

marquée notamment par les

annonces de la CENI sur des

sujets tels que sa propre

restructuration, sa feuille de

route, le calendrier détaillé des

élections ou, des actions spé-

cifiques comme celle, récente,

destinée à « récupérer les

cartes d’électeurs oubliées ou

abandonnées par leurs proprié-

taires ».

2. La periode electoraleCette période est la plus

« intense » et la plus exigeante

car elle concentre la campagne

électorale proprement dite,

le vote, le dépouillement, la

publication des résultats et les

réactions des uns et des autres.

Il faudra prévoir quelques

actions consacrées à la forma-

tion avec des émissions et des

messages destinés à rappeler

les droits et devoirs des élec-

Page 43: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

43

zitapewa nafasi ya mbele

katika kazi zetui za kila siku

na katika matangazo yetu

kwenye redio.

Matokeo ya uchaguzi wa

novemba 2011 yame-

tutambulisha kwamba

kipindi hicho ni kigumu na

cha maana kubwa sababu

wakati huo, inabidi habari

zikusanywe, zichambuliwe

na zitangazwe vizuri sana.

Kwa ajili hiyo, muungano

wa wapasha habari kwa ajili

ya mwendo wa uchguzi, na

muungano wa wataalam wa

habari za uchaguzi zitatumi-

ka katika ushirika kwa kuba-

dilishana habari na mawazo.

Ushirika wa miungano hizo

mbili utahusu hasa :

Kukusanya na kuchunguza

habari za kiserkali chini ya

uongozi wa CENI, MO-

NUSCO, viongozi wa nchi

na nyama vya kisiasa;

biso na sanza ya zomi na

moko ya mbula 2011, esili

kotalisa biso ete eleko oyo

ezali na litomba pe ezali

pasi mingi pona misala ya

bopanzi sango. Nde boye,

esengeli na biso, o ka ti ya

lingomba ya ba referents

pe lingomba ya bapanzi

sango pona maponami, na

kotalaka mosala monene na

biso, tomilengele malamu,

tosala mosala na biso na

bokaboli tango inso ba

sango pe makanisi. Ekosen-

gela na biso toyokana na

maye matali:

Bozui ba sango miwuti na

bakonzi pe koluki bo solo

na yango: bosololi na CENI,

Monusco, ba kambi, pe

masanga ya politiki

teurs, apprendre à voter, à

exercer en tant que témoin ou

observateur, etc. Cependant,

c’est sans doute l’information

politique, pratique et électorale

qui occupera la plupart de notre

attention et de nos temps de

travail et d’antenne.

Les expériences récentes et

notamment celle de novembre

2011, nous ont appris que

cette phase est la plus décisive

est la plus difficile en termes

de traitement de l’information.

C’est pourquoi il faudra que,

fidèles à leur vocation, le

Réseau de Référents et notre

Réseau des Journalistes

échangent et travaillent en

amont sur l’organisation du

travail et sur leur collaboration

pendant cette période.

Nous devrions nous concerter

notamment sur :

La récolte et vérification de

l’information officielle : coordi-

nations avec CENI, Monusco,

autorités et partis politiques

Page 44: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

44

Kusimika namna ya

kutuma, kubadilishana na

kuchunguza haraka habari

zitokazo kwa wanamemba

wengine wa muungano wa

wapasha habari kwa ajili

ya kuripotia mwendo wa

uchaguzi na wa muungano

wa wataalam wa habari za

uchaguzi.

Kusimika, kutokana na

uwezo uliwepo, mabadi-

lishano ya habari na ya

vipindi kwa kuisukuma moja

kwa moja kwenye redio

wanamemba wa muungano

ya wapasha habari.

Kitendo kama hicho kinawe-

za kuruhusu kuzifungulia

milango, kwa wafadhili,

redio ambazo zinapungu-

kiwa kiuchumi, na kujulikana

kwenye ngazi ya taifa kama

zitakuwa zimefanya vema

kwa kutoa ripoti za mwendo

wa uchaguzi.

kotula lolenge ya malamu

ya bokaboli, bosololi, koluka

na lombango bosolo ya ba

sango miwuti epayi ya ba

ndeko basusu ba referent to

pe bapanzi sango ya mapo-

nami.

Bokaboli- soko makiko

tozali na yango epesi biso

nzela ena- ba sango pe ba

manaka o kati ya ba radio

bizuami na lingomba ya

bapanzi sango pona mapo-

nami. Boye nde ba radio

eyo bazali na makoki mingi

te, bakozua ya mingi pe

kolekisa ba manaka ebele

penza pona kolebela mapo-

nami.

La mise au point d’un

système de transmission,

échange et vérification rapide

des informations recueillis par

les autres membres du Réseau

de Journalistes et du Réseau de

Référents.

La mise en place – dans

la mesure des moyens dispo-

nibles – d’échanges d’infor-

mation voire d’émissions en

multiplex régulier ou occasion-

nel avec les radios faisant partie

du Réseau des Journalistes.

Une telle action permettrait

d’enrichir l’offre des radios les

plus démunies et d’ajouter une

dimension nationale à la couver-

ture des élections au niveau de

chaque province et de chaque

ville ou village.

Page 45: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

45

3. Kipindi cha baada ya uchaguzi

Kawaida, wakati huo habari

zinaonekana kupunguka. Ni

wakati wa kufikiri kuhusu

yaliyofanyika wakati wote

wa mwendo wa uchaguzi.

Ni wakati pia wa kupangi-

lia na kutayarisha vipindi

vitakavyofuata. Hatutakosa

vile vilevile kujiuliza kama

namna tulipanga na kuti-

miza kazi yetu ya kuripoti

mwendo wote wa uchaguzi

ilikuwa vizuri ao vibaya.

3. Sima ya maponami

Na eleko oyo solo ba sango

mikueyaka ebele mingi te.

Ezali tango ya bobuaka

miso sima pe kotala lolenge

maponami masili koleka.

Tango oyo nde misala ya

kobongisa kobongisa mapo-

nami misusu mikoya esen-

geli kobanda.

3. La période post - électorale

En principe plus «détendue» en

termes d’infos, c’est la période

du bilan et des évaluations du

processus qui vient de se termi-

ner et du début de l’organisa-

tion et planification de l’étape

suivante.

Faire rapidement une bonne

évaluation de la mise en oeuvre

de l’organisation et de la planifi-

cation définie au début de notre

travail électoral, est une source

riche de leçons pour la suite de

notre travail.

Page 46: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

46

Nguvu zangu, muungano wangu

Bisaleli na ligomba na ngai

Mes ressources, mon réseau

HabariUrahisi wangu wa kupata habari toka duru

zinazo aminika – CENI, MONUSCO ni moja

wapo wa nguvu zangu. Ila, kwa kuboresha

kazi yangu ya kutoa ripoti za uchaguzi,

itanibidi mara kwa mara kujielekeza ma-

hali tukio lilifanyika. Mahojiano, ripoti ao

maoni ya watu, aina hizo za utangazaji zina

imarisha umuhimu wa kazi ninazo zifanya.

Tukiendelea katika wazo hilo la habari,

miungano yetu (wataalam na wapasha

habari) itatusaidia kuzidisha urahisi wa

kupata habari.

Vipindi na ujumbe vilivyotapanywa kwa wa-

namemba wa miungano yetu, barua tunazo

andikiana, na vipindi vinavyotapanywa

na kutangazwa moja kwa moja kwenyi

redio zetu, ni baadhi ya nguvu za ushirika

zinazowezekana kati ya redio memba wa

muungano wetu, na hata redio zingine

zisizo memba. Na kuhusu uhusiano na

vyumba vya serkali, ninapashwa kujadi-

liana navyo, si tu kwa kupokea habari

toka kwao, ila pia kwa kuipa CENI na

MONUSCO habari nilizozipata toka mahali

mbalimbali, na hata maswali na mahitaji ya

raïa kuhusu mwendo wa uchaguzi.

Page 47: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

47

Ba sangoKozala na nzela ya kozua ba sango nioso

ewuti na ndako ya maponami (Ceni),

Monusco, bakambi ya mboka, man-

gomba ya politiki pe ya société civile nde

ezali ebundeli na ngai monene. Ka si pona

kosala mosala ya malamu koleka, esengeli

na ngai tango inso kokita bisika makambo

nazali kolobela mikosalema. Ba manaka ya

mituna pa biyano ( interview), ba manaka

ya komema sango ( reportage), kotabuisa

elobeli na tina ete bana mboka bapesa

makanisi na bango (vox pop), yang onde

ekobongisa makasi mingi pe ekopesa kilo

na ba sango nazali kopesa.

Lisanga ya ba référent pe lisanga ya

bapanzi sango pona maponami nde mako-

sunga ngai na fulukisa ba nzela na ngai ya

bokongoli ba sango. Tokoki kokabola na

bang oba manaka pe ba sango ya ndenge

na ndenge na maye matali maponami.

Liboso ya ba ndako ya misala lokola CENI

pe Monusco, esengeli kaka nazala koyam-

ba ba sango te, kasi nazala pe na bokasi

ya kokomiselaka bang oba sango na mawe

bana mboka basali kokamisa pona misala

ya maponami.

InformationMon accès privilégié aux principales sources de

l’information officielle - CENI, Monusco -

constitue l’une de mes principales ressources

mais pour enrichir ma couverture il faudra être

le plus souvent possible sur le terrain. Mes

interviews, reportages ou vox pop enrichiront et

donneront plus de vie, de pertinence et d’intérêt

à notre couverture.

Toujours en termes d’information, nos Réseaux

(Référents et Journalistes) nous aideront à multi-

plier notre accès à l’information. Émissions et

messages partagés, correspondances croisées

et émissions en multiplex sont quelques unes

des synergies possibles entre les radios du

réseau et même avec d’autres radios.

Quant à la relation avec les institutions, je

sais que je dois agir en interlocuteur actif qui

non seulement reçoit mais qui est en même

temps en mesure de fournir à la CENI et la

Monusco des informations de terrain sur les

préoccupations et questions que la population

se pose à propos du processus électoral.

Page 48: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

48

Kusoma vitabuKwa kufanya utajiri wa habari zangu na kuzitia zivutie, naweza

(napashwa) kusoma vibuku na maandishi ya serkali yanayozungum-

zia uchaguzi, kama vile sheria ya uchaguzi, sheria kuhusu CENI, na

vivi hivi. Kikundi yahooelections2014 kinaniruhusu kuwa na urahisi

wa kupata maandishi mbalimbali zinazo habari za uchaguzi kupitia

teknolojia ya kisasa. Kwa ushirika na muungano wa wataalam wa

habari za uchaguzi, itabidi kuzidisha idadi ya wasaidizi ili kuunda

muungano wa wajuzi na wa waandishi watakao tutumia habari za

uchaguzi, toka mahali mbalimbali kama vijijini ambako hatuwezi

kufika. Mchango wao utahitajika hasa siku ya uchaguzi.

Vifaa Napaswa kukadirisha, kwa kutumia akili, beyi na vifaa nitakavyo-

tumia katika kazi yangu ya kuripoti uchaguzi. Ni vema kujua vifaa

gani vinaweza kupatikana sehemu tunazo tumikia, na vile amba-

vyo wafadhili wanaweza kutupatia.

Kotanga ba bukuPona kotabuisa mosala na ngai malamu, koyeba

malamu mingi manso oyo etali maponami, nde

nakokende tango inso koluka koyeba nini ba

buku elobi na likambo songolo to pakala, pe nini

mibeko milobi ( mibeko ya maponami, mibeko

mizali kokamba misala mia CENI, …). Ba boku

pe mikanda manso milobeli misala ya maponami

mikoleka pamba te na miso ma ngai. Groupe

Yahoo élections 2014 oyo esalemi na lingomba

ya ba référents pe bapanzi sango pona mapo-

nami, ezali moko ya na nzela ya motuya, pona

kozua na lombango mikanda bakonzi pe ndako ya

maponami esili kobimisa pona kotambuisa misala

ya maponami.

DocumentairesPour enrichir et rendre

plus pertinentes mes

informations, je peux

(et dois !) étudier et

consulter les documents

officiels qui régissent les

élections – loi électorale,

loi sur la CENI, etc. – et

des documents de réfé-

rence sur l’activité élec-

torale et sa couverture

journalistique. Le Groupe

Yahoo Elections 2014,

me permet d’avoir un

accès facile aux versions

numériques de nombreux

documents.

Page 49: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

49

MawasilianoSimu na Internet vitakuwa

vyombo vyetu ambavyo tuta-

tumia zaidi kwa ajili ya kuwa-

siliana. Simu ni njia rahisi kwa

mawasiliano ya watu wengi.

Ila inafaa kuwa makini kwa

kuitumia. Ni vema kuwa-

siliana kupitia ujumbe fupi

kwani unasema mengi kupitia

maneno mafupi. Na kuhusu

Internet, tunapaswa kuwa

na uhakika wa kujua wapi

tutapata computer, wapi

tutapata njia ya internet na

wapi kunapatikana vyumba

mupatikanamo internet.

Htoshi kusema kwamba “si

wengi walio na uwezo wa

kutumia internet”. Maneno

yale hayalete suluhisho nzuri

kwa kazi yetu. Kazi ya muun-

gano wetu wakati unaotan-

gulia uchaguzi inaweza kuwa

muda mzuri wa kujifunza na

kusi-mika mbinu zinazoweza

kuimarisha kazi katika mam-

bo ya uchaguzi.

Lisungi ya bandeko basusu

Na lisungi ya bandeko ndenge na

ndenge (bakambi ya ba masanga,

ba ndako ya bopanzi sango ya ba

mboka na biso) nakosala liziba

enene ya ba sango.

Yango nde ekosunga ngai, na mosa-

la na ngai. Epusi bolamu pona ngai,

nazala na ba mboka nioso, ata moto

se lioko oyo akopesa ngai sango ya

solo pe ya malonga. Boye nde nako-

zua makoki ya koyeba maye makole-

ka na bisika oyo ngai moko nazali na

makoki ya kokoma te. Kotalaka ete

mokolo ya voti, ngai moko nakosala

na makoki ya kozala bisika minso

te, nde tomoni kitomba ya kozala

na bato oyo bakoki kopesa biso ba

sango ya malonga.

Ressources Humaines

En collaboration avec

le Réseau de Référents,

il faudra renforcer nos

effectifs en constituant

un réseau de personnes-

ressource (experts) et un

réseau de correspondants

électoraux dans les vil-

lages isolées ou éloignés.

Ces derniers nous feront

parvenir des informations

en provenance des

endroits où je ne pourrai

pas toujours me rendre.

Leur apport sera particu-

lièrement utile le jour du

vote.

Page 50: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

50

Nzela ya kosolola(moyen de communication) Alloh alloh pe

internet, nde misali bisalebi ya yambo oyo

ekosunga ngai na kokabola masolo na bandeko

bazumi bipayi na bipayi. Toyebi banso ete sika

awa na nzela ya alloh alloh toza na makoki ya

kobenga pe kosolola na bandeko bisika biyike.

Biso tobanzi kosuka wana te. Na bosalelaka kaka

alloh alloh, ngai référent ya maponami, elongo

na bandeko banso, tokokende kotinda ba sango

kino na SMS, pe koluka koyeba ndenge nini

tokoki kotinda maloba ebele, na sango eke eyo

ekeyi na nzela ya SMS. Pona kosalela internet

malamu, ngai référent esengeli nayeba, o kati ya

ba mboka, wapi nakoki kokutana na ba ordi-

nateur, esika nini ba cybercafé esuami, pe soki

epesemeli ngai kokota na internet mbala moko

na téléphone na ngai.

Communication

Le téléphone et l’Internet seront très proba-

blement mes principaux outils de contact et de

communication.

Le téléphone est le canal est le plus accessible

à tous. Il faudra qu’au-delà des simples appels,

notre mettions au point une stratégie d’utili-

sation intelligente et rapide des messages de

texte : dire beaucoup avec peu de mots en

créant des mots clés et des dénominations

abrégées.

En matière d’Internet, nous devons disposer

d’une cartographie précise des moyens dispo-

nibles (connectivité, ordinateurs, cybers, etc.).

Se contenter de dire que « tout le monde n’y

kwa ajili ya kuripoti mwendo wa uchaguzi, na

muungano wa wataalam wa habari za ucha-

guzi, ndizo nguzo na ngao zangu za muhimu

sana. Najua kwamba naweza kuwatumainia

kwa kuboresha kazi yangu. Kwa ngambo yao,

nawo wanaweza kunitumainia kwa uharaka

wangu na kuwa tayari kwangu siku zote kutu-

mika pamoja nao. Kungoja yote itoke kwa

wengine, kukosa kutoa mchango wangu na

pia uzembe, ni kinyume na maendeleo bora

ya muungano wetu. Kuwa mwanamemba wa

muungano huu wa wapasha habari kwa ajili

ya kuripoti mwendo wa uchaguzi ni kwangu

Muungano wa wapasha habari

Page 51: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

51

alama ya kitumaini na

ya bahati ya kipekee ya

kutekeleza kazi yangu, pia

kutumikia vema taifa langu,

bila kusahau udemokrasia.

Najua na ninakubali kwam-

ba kuna tafauti kati ya

miungano zingine na muun-

gano wetu. Ndani ya miun-

gano zingine mwapatikana

wale wanaofikiri kwa ajili ya

wote, na wengine wasiofi-

kiri kitu. Mwapatikana wale

wanaotenda na wale wasio-

fanya kitu. Mwapatikana

wanaotowa amri na wale

Bisaleli bisusuNako vandisa oyo ya ngai

mayele pe kotala na motema

kokita, bisaleli nini nazali na

yango posa pona kotabuisa

mosala na ngai malamu.

Nakoluka koyeba bisaleli ya

tina nini nazali na yango na

maboko, bibundeli nini ya

tina nazangi, pe nini nakoki

kozua na lisungi ya bakambi

misala ya maponami pe na

nzela ya masanga ya bapaya.

Tango nazali koluka bisaleli

ya sika, oyo nazangi, esen-

geli nabosana soki moke te

ete mosala na ngai ezali se

pona kotonga ekolo. Lokumu

na ngai mopanzi sango pona

maponamini, litomba ya

misala nazali kosala pona

maponami, ekosala na tina

o miso ya bato, obe soki

natamboli na bosembo

nioso.

a pas accès » ne suffit pas

pour bien gérer et trouver

de bonnes solutions. Le

travail du Réseau pendant

cette période pré-électorale

peut être le meilleur moyen

d’apprendre et de mettre

au point, ensemble, une

stratégie efficace dans ce

domaine.

MatérielsJe dois faire une estimation

raisonnée, responsable et

réaliste des moyens néces-

saires pour assurer une

bonne couverture, tout en

précisant ceux dont on

dispose sur place et ceux

qu’il faudra essayer de se

procurer avec le soutien des

partenaires, bailleurs de

fonds, etc.

Page 52: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

wanaotekeleza tu amri. Ila

muungano wetu ni wa watu

wanaojitegemea na wanao-

chukua uamzi wa kutumika

kwa ushirika ili kufikia lengo

moja.

Mawazo na mafikiri havitoke

kwa mtu moja tu, ila kwa

ushirika wa wote. Lakini,

kutokuwa na kiongozi wa

muungano hakumaanishe

kutokuwa na uratibu ao

ugawi wa kazi. Kila mwana-

memba anapashwa kujua

nini anangoja kupata kwa

mwengine mwanamemba

wa muungano. Kutenda

Lingomba na ngai Lingomba ya bapanzi sango pona

maponami, pe lingomba ya ba

référents ya maponami nde libota

na ngai. Nayebi ete bango bako-

sunga ngai kotabuisa musala na

ngai malamu, pe kozua tango inso

ba sango ya bipayi na bipayi. Ngai

pe tango nioso na mibongisa pona

kosolola na bango pe kopesa

bango ba sango.

Ngai référent ya maponami na ko

lala pongi te, pe kokanga maboko

te tango ya mosala po yango

ekosunga te maponomi makende

liboso.

Nayebi malamu ete kozala moko o

kati ya lingomba oyo ya ba réfé-

rents ezali lokumu pe mokumba

monene, pona ngai moto nalingi

kosunga mboka na ngai ekoba na

nzela ya democratie.

Na bokeseni ya mangomba ma-

Mon réseauLe Réseau des Journalistes

et le Réseau des Référents

sont mes ressources les plus

importantes. Je sais que je

peux compter sur eux pour

améliorer mon travail.

A leur tour, ils peuvent comp-

ter sur moi, sur ma réactivité

et sur ma disponibilité perma-

nente pour échanger et faire

ensemble.

L’attentisme, la passivité et la

négligence sont incompatibles

avec la bonne marche du

Réseau.

Faire partie du Réseau des

Journalistes pour la Couver-

ture du Processus Électoral

est pour moi une marque

de confiance et une chance

exceptionnelle de mieux faire

mon métier et de mieux servir

mon pays et la démocratie.

Je sais et assume le fait

52

Page 53: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

P o u r u n b o n d é r o u l e m e n t d u p r o c e s s u s é l e c t o r a l M a n u e l d e s j o u r n a l i s t e s

53

hivyo ni kurahisisha kila

mwanamemba kufaidia kwa

ujuzi wa mwengine ajili ya

maendeleo na muungano.

Ugawi wa kazi unapaswa

kueleweka kama ugawi

wa majukumu ila siyo wa

madaraka. Kwa mwisho,

nina zamiri kwamba ni kwa

njia ya ushirikiano wa kweli

tu ndio kitabu hiki kitapata

umuhimu na samani yake.

susu wapi epayi tokoki kokuta

bakambi oyo bazali kokueyisa

mitindo, o kati ya lingomba

na biso ba référents ya mapo-

nami, tozali banso totabuisa

misala, moto inso o ngambu na

ye, na koyebaka tina enene ya

maye kozali kosala, pe kilo ya

mokumba tosili komeme. Tozali

banso lisanga pe tozali kotia

mayele na biso na misala ya

maponami. Ata soki o kati wa

biso na lisango oyo ya ba réfé-

rents ya maponami mokonzi

azali te, mosala na biso ekota-

buisama na mbilinga mbilinga

te. Nde boye esengeli na moko

moko o kati ya biso, koyeba

tango posa emononi, nini akoki

kosenga na nani. Na tina ete

manso matambola malamu,

boko o kati ya biso bakoki

kozua mokumba ya kotala

misala songolo to pakala. Wana

ezala obe bokakoli misala kasi

bokaboli bokonzi te.

qu’à la différence d’autres

types d’organisation où

il y a ceux qui pensent et

ceux qui agissent, ceux qui

commandent et ceux qui

obéissent, le Réseau est une

association de personnes

autonomes qui décident

d’agir ensemble pour mieux

atteindre leurs buts. Les

initiatives ne viennent pas

d’une seule et unique « tête

pensante » mais surgissent

de tous et chacun des

membres du réseau.

Bien évidemment, le fait qu’il

n’y ait pas de « chef » ne

signifie qu’il ne puisse pas

y avoir une coordination et

une répartition de tâches.

Bien au contraire. Il vaut

mieux que tout les membres

sachent ce qu’ils peuvent

attendre ou demander à tel

autre membre du Réseau.

Cela évite les doublons et

permet de mieux profiter

de la richesse et la diversité

Page 54: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

L e s m a n u e l s d e R F I - P l a n è t e r a d i o

54

...Mutu moko pona banso, banso pona mutu moko :

bana mboka !

...Moja kwa wote, na

wote kwa moja:

Wakongomani.

...Un pour tous et tous pour un :

le peuple congolais !

Pamoja, tukiongezee

mambo na mawazo

mengine mapya kufua-

tana na ukweli wa sasa,

ili tukifanye kuwa cha

maana zaidi na kitusaidie

kuwa…

Na mosala ya mokolo na

mokolo, nde buku oyo ezui

tina nango. Banso tokosala

ete mayele epesami na

buku oyo efuluka, po ete

ezala tango inso esaleli ya

malonga...

du groupe. En tout cas, cette

répartition de tâches doit être

entendue comme un partage

des responsabilités et non pas

du « pouvoir ».

Finalement, je suis conscient

que c’est seulement dans

la collaboration effective

avec le Réseau que ce Ma-

nuel prendra tout son sens

et toute son utilité. C’est

ensemble que nous l’enri-

chirons, l’actualiserons en

permanence et ferons de lui

un outil qui nous aidera à

devenir…

Page 55: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

Ce Manuel a bénéficié du soutien du Programme Interbailleurs

« Médias pour la Démocratie et la Transparence en RDC » (PMDT), mis en œuvre par France Expertise Internationale (FEI) grâce à l’appui des coopérations

britannique, suédoise et française.

Rédaction : Eduardo Olivares Traduction : Bob Yala (lingala) ;

Jean Kamengele (kiswahili)Graphisme et Maquette : Fabrice Lehoux

Photos : Alexandre Castanias, Eduardo Olivares.

Equipe RFI Planète Radio : Max BALE - Chef de Service • Sayfonh KHAMPHASITH Responsable de programmes

• Eduardo OLIVARES - Chargé de Formation • Bob YALA - Chargé national de projets en RDC

• Samuel YAGASEChargé Régional de Projet en RDC.

Dépôt légal : Janvier 2014Imprimé en France par Ciagraphic

Kitabu hiki... ...Kilitungwa kwa kuleta nyongeza kwa mafunzo yaliyoan-zishwa huko mjini Kinshasa, mwezi wa septemba 2013, na shirika RFI Planète Radio. Mafunzo ilifanyika kwa faida ya wapasha habari wanaoitwa kuripoti mwendo wa uchaguzi nchini Kongo ya kidemokrasia.

Kitabu hiki kilitungwa kwa usharikiano na France Expertise Internationale (FEI), pamoja na washirika wengine ambao ni Fédération des Radios de Proximité du Congo (FRPC), CENI, na Division Electorale de la MONUSCO.

Buku oyo… …esalemi na sima ya bokutani Rfi planète radio asilaki kosala o mboka Kinshasa, na sanza ya libua ya mbula 2013. Tina na yango ezali kobakisa ndambo mosusu ya mayele likolo ya manso oyo esilaki kopesama na bokutani ena ya boyekoli.

Misala manso eye, esalemi na lisanga na Fédération de Radios de Proximité du Congo (FRPC), Commission Nationale Électorale Indépendante (CENI), pe Division Électorale de la Monusco, na lisungi ya France Expertise Internationale (FEI).

Ce manuel…...a été conçu pour compléter la formation commencée lors de l’Atelier « Journalistes pour la Couverture du Processus Electoral en RDC » organisé en septembre 2013 à Kinshasa par RFI Planète Radio.

Une action menée avec le concours de France Expertise Internationale (FEI) et en partenariat avec la Fédération de Radios de Proximité du Congo (FRPC), la Commission Nationale Électorale Indépendante (CENI) et la Division Électorale de la Monusco.

Page 56: KITABU CHA MPASHA HABARI BOKU YA MOPANZI ......3 KITABU CHA MPASHA HABARI Kwa ajili ya uendeshaji bora wa mwendo wa uchaguzi BOKU YA MOPANZI SANGO MANUEL DES JOURNALISTES Po maponami

Avec le soutien du Programme Interbailleurs Médias pour la Démocratie et la Transparence en RDC