KÜRESEL DÜNYA

KİTLE VE İKTİDARElias Canetti

İNSANLIĞIN MAHREM TARİHİ Theodore Zeldin

RUJ LEKESİYirminci Yüzyılın Gizli Tarihi

Greil Marcus

BİZİ ‘BİZ’ YAPAN HİKÂYELERKendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme

William Lowell Randall

MARKSİZM, AHLÂK VETOPLUMSAL ADALET

R. G. Peffer

İMPARATORLUKMichael Hardt & Antonio Negri

DİSİPLİNAskeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi

Ulrich Bröckling

HEP YUVAYA DÖNMEKUrsula K. LeGuin

AHLÂKİ PROTESTO SANATIToplumsal Hareketlerde Kültür,

Biyografi ve YaratıcılıkJames M. Jasper

KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜRichard Sennett

CAZ KİTABIRagtime’dan Fusion ve Sonrasına

Joachim-Ernst Berendt

KURTLARLA KOŞAN KADINLARVahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler

Clarissa Pinkola Estés

CİNSELLİĞİN TARİHİMichel Foucault

SEKS İSYANLARIToplumsal Cinsiyet,

Başkaldırı ve Rock‘n’rollSimon Reynolds & Joy Press

SÜRÜDEN DEVLETEToplumsal Bağ Üzerine

Psikanalitik DenemeEugène Enriquez

ÇOKLUKİmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi

Michael Hardt & Antonio Negri

BİR AHLÂK KURAMIGenel Etik & Bir Ahlâk Felsefesi &

Bir Kişilik EtiğiAgnes Heller

MUTFAK SAVAŞIDamak Zevkinin Jeopolitiği

Christian Boudan

İKTİSADİ ADALET VE DEMOKRASİRekabetten İşbirliğine

Robin Hahnel

TARİH BOYUNCA KENTKökenleri, Geçirdiği Dönüşümler

ve GeleceğiLewis Mumford

AÇIKLAMALI DÜZÜLKEÇok Boyutlu Bir Macera

Edwin A. Abbott

METİN ÇÖZÜMLEMELERİYasemin G. İnceoğlu & Nebahat A. Çomak

Dişillik, Güzellik ve Şiddet SarmalındaKADIN VE BEDENİ

Yasemin G. İnceoğlu & A. Kar

AVRUPA FİKRİAnthony Pagden

ÇİÇEKLERİN KÜLTÜRÜJack Goody

ORTAK ZENGİNLİKMichael Hardt & Antonio Negri

“AĞIR” KİTAPLAR DİZİSİ

KÜRESEL DÜNYAGEORGE RITZER

Ayrıntı: 600Ağır: 28

Küresel DünyaGeorge Ritzer

Kitabın Özgün AdıGlobalization: A Basic Text

İngilizce’den ÇevirenMelih Pekdemir

Yayıma HazırlayanGökçe Çiçek Çetin-İlkay Özküralpli

© 2010 George Ritzer

Bu kitabın Türkçe yayım haklarıAyrıntı Yayınları’na aittir.

Kapak İllüstrasyonDiana Ong/SuperStock/Getty Images Turkey

Kapak TasarımGökçe Alper

DizgiHediye Gümen

BaskıKayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.

Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.: 244Topkapı/İst. Tel.: (0212) 612 31 85

Sertifika No.: 12156

Birinci Basım 2011

Baskı Adedi 2000

ISBN 978-975-539-626-2Sertifika No.: 10704

AYRINTI YAYINLARIHobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu - İstanbul

Tel.: (0212) 512 15 00 Faks: (0212) 512 15 11www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr

Geleceğindeki dünyanın çok daha iyi olabilmesi umuduyla ve sevgiyle Bodhi Axel Ritzer’e ithaf edilmiştir.

İÇİNDEKİLER

Şekillerin Listesi .............................................................................................................................................................14Önsöz ..............................................................................................................................................................................15

1. KÜRESELLEŞME IAKIŞKANLAR, AKINTILAR VE YAPILAR.............................................................................................................19Bazı Temel Bilgiler .........................................................................................................................................................21Katılardan Sıvılara (Gazlara) ........................................................................................................................................22■ Katılar ...........................................................................................................................................................................22■ Sıvılar ve gazlar ...........................................................................................................................................................23Akıntılar ..........................................................................................................................................................................25■ Akıntı türleri ...............................................................................................................................................................27Yoksa Küreselleşme Akmıyor da Zıplıyor mu? ..........................................................................................................28Ağır, Hafif, Ağırlıksız ....................................................................................................................................................30Akıntıları Hızlandıran Ağır Yapılar ............................................................................................................................33Akıntılara Engel olan Ağır Yapılar ..............................................................................................................................37İncelikli Yapısal Engeller ...............................................................................................................................................41Yapılar ve Süreçler .........................................................................................................................................................43Küresel Akıntıların (ve Süreçlerin) ve Yapıların Artan Yaygınlığı Üzerine ...........................................................44Küresel Akıntılar ve Yapılar Üzerine Düşünmek ......................................................................................................45Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................46

2. KÜRESELLEŞME IIBAZI TEMEL KONULAR, TARTIŞMALAR VE ANLAŞMAZLIKLAR ..............................................................53Küreselleşme Diye Bir Şey Var mı? .............................................................................................................................54Eğer Küreselleşme Diye Bir Şey Varsa, Bu Ne Zaman Başladı? ..............................................................................57■ Bütünleşik ....................................................................................................................................................................57■ Çevrimler .....................................................................................................................................................................57■ Dönemler .....................................................................................................................................................................57■ Olaylar ..........................................................................................................................................................................58■ Daha kapsamlı, daha güncel değişimler ..................................................................................................................61Küreselleşme mi? Küreselleşmeler mi? .......................................................................................................................64■ Ekonomik ....................................................................................................................................................................64■ Politik ...........................................................................................................................................................................64■ Kültürel ........................................................................................................................................................................64■ Din ................................................................................................................................................................................65■ Bilim .............................................................................................................................................................................65■ Sağlık ve tıp ..................................................................................................................................................................65■ Spor ...............................................................................................................................................................................66■ Eğitim ...........................................................................................................................................................................66Küreselleşmeyi Yönlendiren Nedir? ............................................................................................................................67Eğer Küreselleşme Diye Bir Şey Varsa, Bu Durdurulamaz mı? ...............................................................................68Globafili mi yoksa Globafobi mi Ağır Basıyor? .........................................................................................................70■ Globafili [Küreselleşme Sevgisi] ...............................................................................................................................70■ Globafobi [Küreselleşme Korkusu] ..........................................................................................................................71■ Orta bir yol bulmak ....................................................................................................................................................74Küreselleşmenin Durdurulamayışı Çok İleri Gitmesinden mi? .............................................................................75Eğer Bir Şey Yapılabilseydi, Küreselleşme Karşısında Ne Yapılabilirdi? ................................................................77■ Hiçbir şey! ....................................................................................................................................................................77

8

■ Her şey! ........................................................................................................................................................................77■ Gerekli eylemler halihazırda yürürlüktedir ............................................................................................................78■ Yapılması gereken çok şey, belki de pek çok şey vardır .........................................................................................78Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................79

3. KÜRESELLEŞME VE İLGİLİ SÜREÇLER IEMPERYALİZM, SÖMÜRGECİLİK, KALKINMA, BATILILAŞMA, DOĞULULAŞMA.................................83Emperyalizm ..................................................................................................................................................................84■ Yeni emperyalizm .......................................................................................................................................................88Sömürgecilik ..................................................................................................................................................................89■ Sömürgecilik sonrası ..................................................................................................................................................90Kalkınma ........................................................................................................................................................................91Batılılaşma ......................................................................................................................................................................94Doğululaşma ..................................................................................................................................................................96Küreselleşme ile Kıyaslamalar .....................................................................................................................................98“Sonrası”lar Çağı ...........................................................................................................................................................100Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................100

4. KÜRESELLEŞME VE İLGİLİ SÜREÇLER IIAMERİKALILAŞ(TIR)MA VE AMERİKAN KARŞITLIĞI ...................................................................................105Amerikalılaş(tır)maya Açıklık Kazandırma ..............................................................................................................106Bazı Yararlı Kavramsal Ayrımlar .................................................................................................................................112Amerika’nın Lojistik Teknolojileri ..............................................................................................................................114Tüketim Kültürünün Amerikalılaşması Hakkında Daha Kapsamlı ve Derinlemesine Bir Görüş .....................116Amerikan İmparatorluğu mu? .....................................................................................................................................117Amerikalılaş(tır)manın Önemini Azaltma ................................................................................................................119Amerikan Karşıtlığı .......................................................................................................................................................121■ Küresel bir süreç olarak Amerikan karşıtlığı ..........................................................................................................121Amerikalılaş(tır)ma Sonrası [Post-Amerikanizm] ...................................................................................................124Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................125

5. NEO-LİBERALİZMKÖKENLERİ, İLKELERİ, ELEŞTİRİLERİ VE NEO-MARKSİST ALTERNATİFLERİ ......................................129Neo-Liberalizmin Geçmişi, Bugünü ve Geleceği ......................................................................................................130Neo-Liberalizm: Örnek Bir Açıklama ve Temel İlkeler ............................................................................................135Popüler Neo-Liberal “Teori”: Thomas Friedman Örneği ........................................................................................139■ Lexus ve Zeytin Ağacı ................................................................................................................................................139■ Dünya Düzdür ............................................................................................................................................................140Neo-Liberalizm Eleştirisi..............................................................................................................................................142■ Karl Polanyi’nin erken dönem düşünceleri .............................................................................................................142■ Neo-Liberalizmin çağdaş eleştirileri ........................................................................................................................143Bir İstisna Olarak Neo-Liberalizm ..............................................................................................................................144Neo-Liberalizm: İsrail Örneği......................................................................................................................................147Tarihin Sonu ...................................................................................................................................................................148Neo-Liberalizmin Ölümü mü? ....................................................................................................................................150Neo-Liberalizm Karşısında Neo-Marksist Alternatifler ..........................................................................................150■ Ulus-aşırı kapitalizm ..................................................................................................................................................150■ İmparatorluk ...............................................................................................................................................................152Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................155

6. KÜRESEL POLİTİK YAPILAR VE SÜREÇLERUlus-Devletin Politik Süreçleri ve Akıntıları Üzerine ..............................................................................................159Politik Süreçler ve Akıntılar Üzerine ..........................................................................................................................160

9

Ulus-Devlet ....................................................................................................................................................................161■ Ulus-Devlete Yönelik Tehditler .................................................................................................................................162Küresel Akıntılar ve Süreçler .......................................................................................................................................162Uluslararası İnsan Hakları ............................................................................................................................................163“Savaşın Gölgeleri” ........................................................................................................................................................164Ulus-aşırı Müzakere Toplulukları ...............................................................................................................................165Ulus-Devleti Savunanlar ..............................................................................................................................................165“Hayali Cemaat” ............................................................................................................................................................166Küresel Ulus-Devlet İlişkilerindeki Değişimler ........................................................................................................168Diğer Küresel Politik Gelişmeler ve Yapılar ...............................................................................................................171■ Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) ...................................................................................................................171■ Birleşmiş Milletler [United Nations/UN] ...............................................................................................................171■ Uluslararası Atom Enerji Ajansı (IAEA) .................................................................................................................173■ Sekizler Grubu ............................................................................................................................................................173Bölgesel Politik Örgütlenmeler ....................................................................................................................................174■ Amerikan Devletleri Örgütlenmesi (OAS) .............................................................................................................174■ Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) ............................................................................................................174■ Afrika Birliği (AU) ......................................................................................................................................................175Küresel Yönetişim ..........................................................................................................................................................176Sivil Toplum ...................................................................................................................................................................179■ Uluslararası Hükümet Dışı Örgütlenmeler (INGO’lar) ........................................................................................182■ INGO’lar ve küreselleşme ..........................................................................................................................................186Diğer Oyuncular ............................................................................................................................................................186Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................187

7. KÜRESEL EKONOMİNİN YAPILANDIRILMASIBretton Woods Öncesi ..................................................................................................................................................192■ Küreselleşmenin erken dönemi ................................................................................................................................192■ II. Dünya Savaşı Sırasındaki ve Sonrasındaki Ekonomik Kalkınma ...................................................................193Bretton Woods ve Bretton Woods Sistemi .................................................................................................................194■ Uluslararası Ticaret Örgütü .......................................................................................................................................195■ Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) ......................................................................................196■ Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ...................................................................................................................................198■ Diğer örgütler ..............................................................................................................................................................199■ Uluslararası Para Fonu (IMF) ...................................................................................................................................200■ Dünya Bankası ............................................................................................................................................................202Bretton Woods’un Sonu ................................................................................................................................................206Bretton Woods Dönemi Örgütlerinin Değişimleri ve Eleştirileri ...........................................................................207Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ....................................................................................................210Avrupa Birliği (Ortak Pazar) ........................................................................................................................................212■ Avro Bölgesi.................................................................................................................................................................213Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) ...............................................................................215■ Meksika mısırı .............................................................................................................................................................215■ ABD’den NAFTA’ya tepki ..........................................................................................................................................216M E R C O S U R ...........................................................................................................................................................217O P E C ...........................................................................................................................................................................217Çokuluslu Şirket (ÇUŞ) ................................................................................................................................................218■ Gelişmekte olan dünyanın çokuluslu şirketleri ......................................................................................................220Dünya Ekonomik Forumu ...........................................................................................................................................221Ekonomik Küreselleşme Efsanesi? ..............................................................................................................................222Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................222

10

8. KÜRESEL EKONOMİK AKINTILARÜRETİM VE TÜKETİM ..............................................................................................................................................225Ticaret .............................................................................................................................................................................226■ Ticaret fazlalıkları ve açıkları ....................................................................................................................................226■ Küresel ticaret: ekonomik zincirler ve ağlar ............................................................................................................226■ Küresel değer zincirleri: Çin ve ABD .......................................................................................................................229Artan Meta Rekabeti .....................................................................................................................................................236Petrol Akıntısının Ekonomik Etkisi ............................................................................................................................238■ Petrol zenginliği ..........................................................................................................................................................238■ Petrol zengini ülkelerin petrol ithalatı .....................................................................................................................241■ Artan gıda fiyatları .....................................................................................................................................................242Dibe Doğru Yarış ve Terfi Etme ...................................................................................................................................242■ Azgelişmiş dünyada terfi etmek mümkün mü? ......................................................................................................242Dış Kaynak Kullanımı [Fason İşler] ............................................................................................................................244■ Yaratıcı yıkım ve dış kaynak kullanımı ....................................................................................................................245Finansal Küreselleşme ...................................................................................................................................................246■ Riskli konut kredisi [mortgage] krizi .......................................................................................................................246Şirketler, İnsanlar ve Düşünceler .................................................................................................................................249■ Değişen şirket yapısı ..................................................................................................................................................249■ İş yönetimi yüksek lisansı [MBA] öğrencileri ........................................................................................................250■ Şirket yöneticileri .......................................................................................................................................................250■ İşletme Fikirleri ...........................................................................................................................................................250Tüketim ...........................................................................................................................................................................252■ Tüketim nesneleri ve hizmetleri ..............................................................................................................................254■ Tüketiciler ...................................................................................................................................................................254■ Tüketim süreçleri .......................................................................................................................................................254■ Tüketim mekânları ....................................................................................................................................................254■ Küresel direniş .............................................................................................................................................................256Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................257

9. KÜRESEL KÜLTÜR VE KÜLTÜREL AKINTILARKültürel Farkçılık ...........................................................................................................................................................263■ Uygarlıklar ..................................................................................................................................................................263■ Din ................................................................................................................................................................................266Kültürel Melezleşme ......................................................................................................................................................272■ Müslüman İzci Kızlar ................................................................................................................................................274■ Salsa .............................................................................................................................................................................274■ Appadurai’nin “görünüşleri” .....................................................................................................................................274Kültürel Çakışma ...........................................................................................................................................................276■ Kültür emperyalizmi .................................................................................................................................................277■ Dünya kültürü ............................................................................................................................................................279■ McDonaldlaştırma .....................................................................................................................................................281■ Hiçbir şeyin küreselleşmesi ......................................................................................................................................284■ Spor: küresel, küyerel, küreyel ..................................................................................................................................286Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................291

10. İLERİ TEKNOLOJİ KÜRESEL AKINTILARI VE YAPILARITEKNOLOJİ, MEDYA VE İNTERNET .....................................................................................................................295Teknoloji .........................................................................................................................................................................296■ Medikal teknolojiler ..................................................................................................................................................297■ Uzay teknolojileri ........................................................................................................................................................298■ Sıçrama ........................................................................................................................................................................299■ Hindistan’ın “bir lakh’lık arabası” (ya da NANO) ..................................................................................................301

11

■ Sorunlu teknolojik akıntılar ......................................................................................................................................301Medya ..............................................................................................................................................................................302■ Medya emperyalizmi .................................................................................................................................................302■ “Medya Amerikalı idi” ..............................................................................................................................................303■ Yeni küresel medya ....................................................................................................................................................303■ Indymedia [Bağımsız medya] ..................................................................................................................................304■ Küresel medya üzerine düşünceler ...........................................................................................................................305İnternet ...........................................................................................................................................................................307■ Çevrimiçi sosyal ağları ..............................................................................................................................................307■ Spam ............................................................................................................................................................................308■ Bilgisayar virüsleri .....................................................................................................................................................308■ Çin’deki internet ..........................................................................................................................................................309Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................311

11. KÜRESEL İNSAN AKINTILARIAYLAKLAR VE TURİSTLER......................................................................................................................................313Göçmenler ......................................................................................................................................................................314Göç ..................................................................................................................................................................................316■ Aylaklar .......................................................................................................................................................................319■ ABD’nin içine ve dışına göçmen akıntıları .............................................................................................................320■ Dünyanın başka yerlerindeki göçmen akıntıları ....................................................................................................324■ Yasadışı göçe tepki karşısındaki durum ..................................................................................................................329■ Para transferleri ..........................................................................................................................................................332■ Diaspora .......................................................................................................................................................................336Turistler ve turizm .........................................................................................................................................................338■ ABD’deki göçmen girişimciler .................................................................................................................................339■ Turistlerin karşılaştığı sorunlar ................................................................................................................................339■ Gelişmiş ulus-devletlerden azgelişmiş ulus-devletlere akıntılar ..........................................................................340 ■ Beyin göçü .................................................................................................................................................................341■ Turizm ..........................................................................................................................................................................344Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................346

12. KÜRESEL ÇEVRESEL AKINTILARAKIŞKANLIKLAR, AKINTILAR VE YAPILAR ......................................................................................................351Ulus-devletler arasındaki farklılıklar ..........................................................................................................................353Çöküş ..............................................................................................................................................................................354Önde gelen çevre sorunları ..........................................................................................................................................354■ Doğal yaşam alanlarının tahribatı ...........................................................................................................................354■ Balıkların ve balinaların azalması ............................................................................................................................355■ Biyolojik çeşitlilikte azalma ......................................................................................................................................356■ Elverişli tarım alanlarında azalma ............................................................................................................................357■ Fosil yakıt kaynaklarına erişimin giderek zorlaşması ...........................................................................................357■ Tatlı su miktarında azalma ........................................................................................................................................357■ Zehirli kimyasallar .....................................................................................................................................................359■ Yabancı türler .............................................................................................................................................................360■ Sera gazları ve küresel ısınma ...................................................................................................................................360■ Nüfus artışı .................................................................................................................................................................365■ Tehlikeli artıkların küresel akıntısı ..........................................................................................................................366■ Haşerelerin küresel yayılımı ......................................................................................................................................366Küresel tepkiler ..............................................................................................................................................................368■ Sürdürülebilir kalkınma ...........................................................................................................................................368■ İklim değişikliğiyle baş etmek ..................................................................................................................................371■ Karbon vergisi ............................................................................................................................................................372

12

■ Karbon Nötr ...............................................................................................................................................................373■ Alternatif yakıtlar ve enerji kaynakları ...................................................................................................................373■ Teknolojik bir çözüm mü? ........................................................................................................................................375■ Ekonomik sorunlar ....................................................................................................................................................377■ Çevreciliğe muhalefet .................................................................................................................................................377Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................378

13. OLUMSUZ KÜRESEL AKINTILAR VE SÜREÇLERTEHLİKELİ İTHAL MALLAR, HASTALIKLAR, SUÇ, TERÖRİZM, SAVAŞ.....................................................381Tehlikeli ithal mallar .....................................................................................................................................................383■ Oyuncaklar .................................................................................................................................................................383■ Kimyasallar .................................................................................................................................................................384■ Heparin .......................................................................................................................................................................384■ Balık ..............................................................................................................................................................................385Sınır tanımayan hastalıklar ..........................................................................................................................................386■ HIV/AIDS ...................................................................................................................................................................388■ Grip ..............................................................................................................................................................................390■ SARS ............................................................................................................................................................................391■ Ebola virüsü .................................................................................................................................................................392■ Avrupa’daki tropik hastalıklar ...................................................................................................................................392Suç ...................................................................................................................................................................................392■ Küresel suçlar hakkında çok farklı bir görüş...........................................................................................................396Yolsuzluk .........................................................................................................................................................................397Terörizm .........................................................................................................................................................................400Savaş ................................................................................................................................................................................405■ Küresel askeri yapılar ................................................................................................................................................406■ Teknoloji .....................................................................................................................................................................407■ Bilişim savaşı ...............................................................................................................................................................407■ Siber-savaş ...................................................................................................................................................................409Olumsuz küresel akıntıların bireyler üzerindeki etkisi ...........................................................................................410Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................411

14. KÜRESEL EŞİTSİZLİKLER-I EŞİTSİZLİK MODELLERİ ...........................................................................................................................................415Eşitsizlik ..........................................................................................................................................................................418■ “Dipteki milyar” .........................................................................................................................................................418■ Sağlık ve sağlık hizmetleri alanında artan küresel eşitsizlik ................................................................................422■ Sigara ............................................................................................................................................................................423■ Küresel dijital bölünme .............................................................................................................................................423■ e-atıklar ve eşitsizlik ...................................................................................................................................................424Göç .................................................................................................................................................................................425■ Eşitsizlik üzerine tartışma .........................................................................................................................................426Kırsal-Kentsel .................................................................................................................................................................428■ Kırsal kesim ................................................................................................................................................................428■ Kentsel kesim .............................................................................................................................................................432■ Şehirler: Küresel sorunların ana mahali ..................................................................................................................439Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................443

15. KÜRESEL EŞİTSİZLİKLER-II KÜRESEL ÇOĞUNLUK-AZINLIK İLİŞKİLERİ .....................................................................................................447Küresel Bir Bağlamda Çoğunluk-Azınlık İlişkileri ..................................................................................................448Toplumsal Tanımlar ......................................................................................................................................................452Irk ve Etnisite .................................................................................................................................................................455

13

Etnisite ............................................................................................................................................................................456■ Küresel bir dünyada etnik kimlik ............................................................................................................................458■ Ulus-devlet bünyesindeki etnik çatışma ..................................................................................................................459■ Etnik azınlıkların ele alınışı ......................................................................................................................................460■ Etnik temizlik ..............................................................................................................................................................460Irk ....................................................................................................................................................................................461■ Küreselleşme ve ABD’deki ırk ilişkileri ...................................................................................................................463■ Küreselleşme ve Avrupa’daki ırk ilişkileri ................................................................................................................465Toplumsal Cinsiyet ........................................................................................................................................................468■ Toplumsal cinsiyet ve ekonomi ................................................................................................................................470■ Küresel bakım zincirleri ............................................................................................................................................474■ Seks sektöründe insan ticareti ..................................................................................................................................474■ E-postayla ısmarlanan gelinler ..................................................................................................................................475Çocuklar .........................................................................................................................................................................476Cinsel Azınlıklar: Gayler ve Lezbiyenler ....................................................................................................................479Küresel Azınlık Statüsüne Tepki ve Direniş: Kadınlar..............................................................................................479■ Uluslararası Kadın Hareketi .....................................................................................................................................480■ Küresel sorunlara yerel tepkiler ................................................................................................................................480Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................484

16. KÜRESELLEŞMENİN ÜSTESİNDEN GELME, DİRENME VE GELECEK Küreselleşmenin Üstesinden Gelme ...........................................................................................................................488■ Küresel ekonominin üstesinden gelme ...................................................................................................................488■ Politik küreselleşmenin üstesinden gelme ..............................................................................................................495■ Küresel sağlık sorunlarının üstesinden gelme ........................................................................................................497Küreselleşmeye Direnme ..............................................................................................................................................499■ Yerel direniş ................................................................................................................................................................502■ Toplumsal bir hareket mi? ........................................................................................................................................502■ Daha resmi toplumsal hareketler .............................................................................................................................503■ Ulus-aşırı toplumsal hareketler ................................................................................................................................504■ Dünya sosyal forumu ve siber-eylemcilik ...............................................................................................................506■ Hugo Chavez ..............................................................................................................................................................507■ Fransız seçeneği ..........................................................................................................................................................508■ Küreselleşmeye karşı direnişin bir önemi var mıdır? ............................................................................................509Küreselleşmenin Geleceği ............................................................................................................................................510“Mad Max” senaryosu ...................................................................................................................................................512Bölüm Özeti ...................................................................................................................................................................513

EKLERKÜRESELLEŞME HAKKINDA DİSİPLİNER YAKLAŞIMLAR ............................................................................517Antropoloji .....................................................................................................................................................................518Sosyoloji ..........................................................................................................................................................................518Siyaset Bilimi ..................................................................................................................................................................519İktisat ...............................................................................................................................................................................520Coğrafya .........................................................................................................................................................................522Psikoloji ..........................................................................................................................................................................523Edebi Eleştiri (Sömürgecilik sonrası) .........................................................................................................................524Diğer Alanlar..................................................................................................................................................................526

SÖZLÜK .......................................................................................................................................................528KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................534DİZİN ...........................................................................................................................................................

ŞEKİLLER

1.1 Ulaşım rotaları. ..............................................................................................................................................341.2 Havaalanı yolcu hacmi. ................................................................................................................................352.1 Fiber optikler. .................................................................................................................................................603.1 Küresel İngilizce. ...........................................................................................................................................965.1 Çin’in ekonomik bölgeleri. ...........................................................................................................................1456.1 Dünyanın halihazırdaki çatışma bölgeleri. ................................................................................................1787.1. Dünya borçlanması. .....................................................................................................................................2057.2 Avrupa uluslarüstücülüğü. ...........................................................................................................................2148.1 Ticaret akıntısı. ..............................................................................................................................................2278.2 Dünya çapında petrol akıntısı. ....................................................................................................................2378.3 NAFSWA (Kuzey Afrika Güneybatı Asya) petrol ve gaz. ........................................................................2399.1 Başlıca dinlerin etki alanları. .......................................................................................................................26810.1 Bilgisayar virüsünün yayılması..................................................................................................................30911.1 Küresel nüfus. ..............................................................................................................................................31511.2 Yirmi birinci yüzyılın başında merkez ve çevre olarak bölünmüş haliyle dünya. ..............................31812.1 10 metre yüksekliğindeki sahil şeridi. ......................................................................................................36212.2 Yenilenebilir enerji. .....................................................................................................................................37013.1 Sıtma. ............................................................................................................................................................38713.2 HIV/AIDS. ...................................................................................................................................................38914.1 Kentsel nüfus yüzdesi. ................................................................................................................................42914.2 Dünya metropol nüfusu. ............................................................................................................................43314.3 Küreselleşmeyi güçlendiren şehirler. ........................................................................................................43514.4 Lagos mega şehri. ........................................................................................................................................44115.1 Sırplar ve komşuları. ...................................................................................................................................46215.2 Dünyadaki anne ölüm oranları. ................................................................................................................46915.3 Dünya çocuk ölüm oranları. ......................................................................................................................47815.4 Dünyada kadınlar için ortalama yaşam süresi. .......................................................................................48115.5 Kadınların oy verme hakkı. .......................................................................................................................48215.6 Parlamentodaki kadınlar. ...........................................................................................................................483

ÖNSÖZ

2009 yılı Mart ayında bu önsözü gözden geçirirken yaşanan güncel günlerdeki olayların bir yandan küreselleşme sürecini yansıtıp bir yandan da bu süreci tamamen değiştiren özellik-ler taşıyor olması beni oldukça şaşırtmıştı. Elbette burada yüksek faizli konut borçlanma-

larından kaynaklanan büyük ekonomik krizden, kredilerin dondurulmasından, efsanevi mali kuruluşların ve bankaların çıkmazından, ulusal ekonomilerdeki (örneğin, İrlanda) çöküşten, ekonomik kriz derinleştikçe ve yaygınlaştıkça dünyanın birçok yerinde büyümekte olan siyasi huzursuzluklardan söz ediyorum. Küresel iktisadi durgunluk halihazırda, sadece benim değil başkaları tarafından da ifade edildiği üzere, Büyük Bunalım boyutlarına ulaştı. Büyük ölçüde ABD kaynaklı olan bu ekonomik süreçlerin kısa dönemde bütün dünyadaki dolanımı soluk kesici olduğu gibi maalesef bu kitabın başlıca konularını da çok güzel tasvir ediyor.

Hızlı ve yaygın küresel sermaye akışları bakımından benzer bir örnek de New York bankerle-rinden Bernard Madoff tarafından kurulan 50 milyar dolarlık saadet zincirinin yarattığı rezalette görülmüştü. Saadet zincirleri tarihsel bakımdan yerel özellik taşırlar; bu süreçte bir müşteriye yapılan nakit ödemenin kaynağını, tanıdık bir başka müşterinin yaptığı katkı oluşturur. Bu fonlar asla bir yatırım sayılmaz, en azından başarılı bir yatırım olarak görülmez ve nakit ödeme yapıl-masını isteyenlerin talebini karşılayacak yeterince yeni katkı bulunmadığı noktada çökmüş olur. Madoff ’un yaptığını emsalsiz kılan ise onun küresel düzlemde bir saadet zinciri kurmasıydı. Sa-adet zincirleri konusunda bir uzmanın söylediği üzere “bunun bir benzeri daha yoktu, yani ger-çekten küresel diyebileceğimiz başka bir örnek yoktu… İşte bu durum, paranın hiçbir sınır, hiçbir engel tanımaması… onun, giderek daha fazla farkına vardığımız bir dünya gerçeği olduğu anla-mına geliyor.”1 Elinizdeki bu kitabın merkezinde yatan fikir ise küresel çağda sadece paranın değil gerçekte diğer başka şeylerin de (hiç olmazsa daha az ölçekte) hiçbir sınır tanımamakta olmasıdır.

Bu kriz, kitabımın yayımlandığı şu günlerde daha da belirginleşen bir tarzda yerküreyi ye-niden şekillendiriyor. Halihazırda bu durum ekonomik görünümleriyle ve bileşenleriyle belir-ginleşiyor; ancak bu kitap boyunca (ve aşağıda da) göreceğimiz üzere, küreselleşmeyi ekono-mik küreselleşmeye indirgememek son derece önemlidir. Küreselleşmenin bu kitapta başından sonuna kadar tartışılan her boyutu abartılı olacaktır ve çoğu kez de bu durum çarpıcı şekilde sunulacaktır. Buradan çıkarılacak sonuç, bu sayfalarda tartışılan şeylerin en azından bir kıs-mının, bu değişimlerin ışığında yeniden ele alınması gerektiğidir. Ne var ki, burada sunulan temel odak noktaları, bakış açıları, kavramlar ve teoriler küreselleşmede ortaya çıkan ve çıkması beklenen değişiklikler karşısında da hâlâ geçerliliğini koruyacaktır. Zaten değişim, küreselleşme bakımından hiç de yeni bir şey değildir; hatta şimdilerde meydana gelmekte olan türden felaket düzeyindeki olaylar ve değişiklikler (1919 yılındaki İspanyol gribi salgını, Büyük Bunalım, II. Dünya Savaşı) bunun bütünleyici bir parçası olmuştur. Daha da yakın dönemde, örneğin Asya, Rusya ve Arjantin’de olduğu gibi ekonomik krizlerin pek çok çeşidini de gördük; işte bunlar da küreselleşme sürecinin birer parçasıydı. Küreselleşme hakkında faydalı olacak herhangi bir ba-kış açısı bu türden oluşumları da değerlendirebilmelidir.

Küreselleşmeyle ilgili genel bir değerlendirmeyi kaleme almak, en hafif deyişle, korkutucu bir görev olmuştur. Çünkü böyle bir çaba hakikaten her şey, yani her yer, herkes ve hemen hemen her inceleme alanı hakkındadır. Aynı zamanda geniş ölçekte bir tarihsel sezgiyi ve mevcut “küresel-leşme çağı”nı daha önceki dönemlerden ayırt eden şeyin ne olduğu hakkında bir sezgiyi gerekti-

16

rir. Daha önceden de ders kitapları yazmıştım, bunlar arasında klasik ve çağdaş sosyoloji teorisini kapsayanı da bulunuyordu; ancak bu kitaplarımdan hiçbirisi elinizdeki kitap kadar iddialı olma-mıştı. Hangi sorunların ele alınacağının da ötesinde, en azından mevcut haliyle küreselleşmenin epey yeni olması gibi bir durumla da karşı karşıyayız; nitekim kavramın kendisi bile ancak otuz yıl önce sözlüklere girdi. Nispeten yeni bir olgu olarak, hem kendisi hem de kavramları sürekli değişiyor. Dayanak gösterebileceğim pek az örnek bulunduğundan, küreselleşmeye dair (başlıca teorik kaynaklar üzerinde yükselen) yeni bir yaklaşım “icat” etmeye ve aynı zamanda günümüz-deki küreselleşmenin başlıca konularının ve sorunlarının çoğunu kapsayacak türden bir kitap için gerekli yapıyı kurgulamaya mecbur kaldım. Bu kadarı bile yeterince zahmetliydi; ama bu zorluk küresel değişimlerin (örneğin, en ünlü meta olan petrol fiyatı; NATO’nun Afganistan’daki konumu) sürekli ortaya çıkması gerçeğiyle daha da artmaktaydı. Kitabı bitirmek üzereyken küre-sel finans krizinin tam anlamıyla bir akıntıya sürüklenmesiyle birlikte, kitabı yayımlamadan önce bazı bölümlerini de düzenli bir temel üzerinde güncelleştirmek durumunda kaldım.

Bu sorun kitabın kaynaklarıyla ilgiliydi: popüler kitaplar (örneğin, aslında hayli eleştirdiğim Thomas Friedman ve onun gibilerin kitapları), gazeteler, dergiler ve web siteleri. Aslında bunlar, bir inceleme konusu hakkında bildiklerimizi akademik bakış açısıyla gözden geçirme amacıyla tasarlanmış bir ders kitabı açısından tipik olmayan kaynaklardır. Ne var ki küreselleşme gerçek dünyada meydana geliyor ve bu dünya üzerinde şimşek hızıyla devam ediyor. Bu tür gelişmeler akademik çalışmalarda ya kendilerine bir yer bulamazlar ya da ortaya çıktıktan yıllar sonra bile bunu sağlayamazlar. Bu yüzden, günceli yakalayabilmek için (ve küreselleşme hakkındaki bir çalışmanın güncel olması önemli olduğundan) bu kitap da, kısmen, çeşitli popüler kaynaklara dayanmak durumundadır. Popüler kaynaklar aynı zamanda, gerçek dünyadaki örneklerin ve küreselleşme konusundaki alan çalışmalarının ayaklarının yere basmasına hizmet ederken, kü-reselleşmenin daha az soyut olmasına da yarıyor.

Ancak, akademik bir metin olduğundan, bu kitap akademik çalışmalara, özellikle de bilimsel dergilerde yayınlanan makalelere ve çeşitli türden akademik monografilere daha fazla yaslanı-yor. Bu yüzden çok sayıda referansa sahip ve kitabın sonundaki Kaynaklar bölümündeki pek çok referans (ve aynı zamanda her bölümün sonunda bulunan okuma önerileri) bu kitapta yer alan pek çok konu hakkında daha fazlasını öğrenmeyi arzulayan öğrencilere önemli kaynaklar da sunmuş oluyor.

Kitabın başka bir iddiası da bu popüler ve bilimsel kaynakları, küreselleşmenin genel bir de-ğerlendirmesini ve onun hakkında bildiklerimizi uyumlu bir şekilde bir araya getirmektir. İşte böyle bir iddiayı karşılamak için sadece bu kitabın genel takipçisi olan üniversite öğrencilerinin ilgisini çekecek anlaşılabilir bir metin kaleme almakla yetinmiyorum; bunun ötesinde bir giriş kitabı olarak yeni öğrenciler ve hatta bu alanda genel bir bakış açısı sağlayacak, küreselleşmenin başlıca konularını ve önemli çalışmalarını aktaracak bir kitap arayışında olan akademisyenler için de yararlı olmayı amaçlıyorum. Küreselleşme konusunda akademik alanda yapılmış cilt-lerce çalışmanın önemli bir bölümünü inceledim; ancak bunu öğrencilerin gözünde itici ol-mayacak bir tarzda yaptım. Aynı zamanda tartışmayı hem daha ilginç kılmak hem de öğrenci okurların ilgisini daha fazla çekmek amacıyla birçok örnek kullanmaya da çalıştım.

Küreselleşmenin teorik bir yönelim (günümüz küreselleşmesinin çekirdeği olarak artan akışkanlık) üzerinde yükselen uyumlu bir tanıtımını ve 1. Bölüm’de geliştirilen kavramsal araç-ları (“akıntılar”*, “engeller”) bir araya getirmeyi de amaçladım. Kitabın geri kalan bölümünde

* Orijinalinde “flows” olarak geçiyor; yazar bu kavramı bazı yerlerde “dolaşım” bazı yerlerde “akış” anlamında kullanıyor. (çn.)