1

HATAY İLİ, DÖRTYOL İLÇESİ, ÇÖKEK YAYLASI SEL VE HEYELAN ALANI

ÖN İNCELEME RAPORU

KONU:

Hatay ili, Dörtyol ilçesi, Karakese Beldesi, Çökek Yaylasında 19.07.2013 tarihinde meydana

gelen sel ve heyelan feleketinin yaĢandığı yerlerde inceleme ve tespitler yapılarak alınacak

tedbirlerin belirlenmesidir.

İNCELEME:

Hatay-Dörtyol ilçesine bağlı Çökek Yaylası’nda 19.07.2013 tarihinde meydana gelen sel ve

heyelanda, bir kısım evler toprak altında kalmıĢ, 5 kiĢi hayatını kaybetmiĢ, 12 kiĢi

yaralanmıĢtır. Yüksek oranda maddi hasar meydana gelmiĢtir.

Orman ve Su ĠĢleri Bakanı Prof. Dr. Veysel EROĞLU’nun talimatı gereği ÇEM Genel

Müdürü Hanifi AVCI baĢkanlığında oluĢturalan heyet tarafından saha incelemesi yapılmıĢtır.

Olay, ani ve Ģiddetli yağıĢ sonucunda (yedi saatte toplam 121 mm yağıĢ), eğimin yüksek

olması, ana kaya ve toprak yapısının akmaya uygun olması sonucunda meydana gelmiĢtir.

Hakim anakaya serpantindir. Serpantinler zayıf kayaç özelliğinde olup düĢük kohezyonlu ve

kaygan yüzeylere sahip, kırık ve çatlıklı yüzeylerden oluĢan çok parçalı bir özellik

göstermektedir. Serpantin anakaya üzerindeki ayrıĢmıĢ zemin ve toprak kısmı üzerindeki bitki

örtüsü ile birlikte, aĢırı yağıĢlar ve eğim nedeni ile tamamen sıvılaĢarak çamur akmalarını

oluĢturmuĢtur. Bu akmalar can kayıplarının ve yaralanmaların olmasına, evlerin ve

menfezlerin yıkılmasına, yolların kapanmasına, bir çok aracın moloz içerisinde kalmasına

sebep olmuĢtur.

19 Temmuz 2013 tarihinde meydana gelen sel ve heyelan, iki ayrı yerleĢim yerini etkilemiĢtir.

Bunlardan birisi Çökek Yaylası, diğeri Karakese Belde merkezidir.

Çökek Yaylası;

Çökek yaylası, Dörtyol ilçesinden geçen Özerli Çayının yukarı kısmını oluĢturan

Çökmezimen Çayının Çınar ve Yıldırım dereleri havzası içerisinde kurulmuĢtur.

Çökek Yaylasının içerisinden TopaktaĢ ve diğer yaylaların yolu geçmektedir. Bu yol üzerinde

Çökek yaylası içerisinde yolun üst kısımlarında beĢ noktada akmalar meydana gelmiĢtir. Bu

akmalar üzerinde bulunan evler yıkılmıĢ ve can kayıpları da burada yaĢanmıĢtır. Bu

akmalardan en büyüğü yaylanın ortasından geçen Yıldırım deresinin üst noktasını

oluĢturmaktadır. Heyelan ve akmalarla oluĢan moloz Yıldırım deresi boyunca etkili olmuĢtur.

Bu dere mecrası ve yakınında bulunan yapılar, araçlar ve altyapı büyük hasar görmüĢtür.

Daha önce yayla sakinleri tarafından yapıldığı ifade edilen menfez tıkanmıĢ ve hasarın

büyümesinde etkili olmuĢtur.

2

Harita: Dörtyol, Karakese Beldesi ve Çökek Yaylasını gösterir harita.

Resim: Çökek yaylasını gösterir uydu görüntüsü.

3

Harita: Çökek yaylasındaki heyelan ve akmalar.

Resim: Çökek yaylasında yolun üst kısmındaki akmalar.

4

Resim: Akmalarla gelen moloz yığıntısı

Çökek yaylasının batısında ve Yıldırım deresi boyunca evlerin alt kısmından itibaren

meydana gelen akmalar, bu evler için tehlike oluĢturmaktadır. Çökek yaylası camiinin

kuzeyinde Çınarlı Deresi üst havzasında yollardan gelen seller bahçe duvarlarını patlatmıĢtır.

Bir evin bahçesini de içine alacak Ģekilde akma oluĢturarak evin altını oymuĢ ve tehlikeye yol

açmıĢtır.

Resim: Çökek yaylasının batısında ve Yıldırım deresi boyunca evlerin alt kısmından itibaren

meydana gelen akmalar.

5

Resim: Çökek yaylası camiinin arka kısmındaki akma.

Olayda beĢ vatandaĢımız hayatını kaybetmiĢ, oniki kiĢi de yaralanmıĢtır. Yaylanın hemen

hemen tamamında yüksek oranda maddi hasar meydana gelmiĢtir. Altı ev tamamen yıkılmıĢ,

çok sayıda ev kullanılamaz hale gelmiĢtir. Birçok araç toprak altında kalmıĢ, altyapı

kullanılamayacak derecede tahrip olmuĢtur. Dere içinin daraltılmıĢ olması, dere içine konut

yapılması ve yol geçiĢlerinde yeterince drenaj yapılarının yapılmamıĢ olması olayın

boyutlarını artırmıĢtır.

Resim: Dere içindeki hasarlı yapılar ve molozlar.

6

Resim: Dere içindeki yapılaĢma.

Çökek yerleĢim yeri içerisinde akmalar dıĢında bariz bir heyelana rastlanılmamıĢtır. Ancak

Yahyalı ile Çökek yaylaları arasında kalan alanda eski bir heyelan belirtisi mevcuttur. Olay

sırasında bu heyelanın iki kanadı da akmıĢ ve köy içerisinde hasara sebep olmuĢtur.

Heyelanın üst kısmında kopma morfolojisi oldukça belirgin olup bu heyelanın üzerinde

detaylı çalıĢma yapılması gerekmektedir. Aksi halde heyelanda meydana gelebilecek olası bir

akmanın tamamı Çökek yaylası yerleĢkesini tehdit edecek konumdadır.

Resim: Çökek ve Yahyalı yaylaları arasındaki alanlar.

7

Resim: Serpantinler üzerindeki toprak ve orman ağaçları aĢırı yağıĢlar ve seyelan nedeni ile

kaybederek çıplak kaya haline gelmiĢtir. Kaya üzerindeki zemin ve toprak kısmı tamamen

sıvılaĢarak yola ve yerleĢim yerine akmıĢtır.

Resim: Yaylanın üst kesimindeki yamaçlarda bulunan orman örtüsü ile kaplı oyuntularda

serpantin üzerinden seyelanlarla akmalar oluĢmuĢtur.

8

Karakese Belde Merkezi;

Karakese beldesinde olay esnasında kapanan ve kullanılamaz hale gelen Fatih Caddesi

Kanlıçınar Deresi, AktaĢ caddesi ise AktaĢ deresi üzerine yapılmıĢtır. Bu dereler kuru dere

vasfında olup yağıĢlı dönemde su yükü taĢımaktadır.

Resim: Kanlıçınar Deresi dere mecrası selden dolayı kaybolmuĢtur.

Çökek Yaylasına giden Fatih caddesi ile Annaçtarla mevkiine giden AktaĢ caddesi sel ve

taĢkından ulaĢıma kapanmıĢ, yol kenarında bulunan evler ve ticarethaneler ağır hasar

görmüĢtür. AktaĢ caddesi tamamen kullanılamaz hale gelmiĢtir.

9

Resim: AktaĢ caddesi sel ve taĢkından ulaĢıma kapanmıĢtır.

COĞRAFİK DURUM, İKLİM VE YAĞIŞ

Hatay Dörtyol ilçesi, Akdeniz’in Ġskenderun körfezi kenarında, Amanos dağlarının güneybatı

eteklerinde yer alır. Ġlçe Amanos dağları eteklerinde Özlüce ve Konaklı (Rabat) derelerinden

meydana gelmiĢ döküntü konisi üzerine yerleĢmiĢtir. Özlüce ve Rabat derelerinin oluĢturduğu

mikrohavza 22.263 ha alan kaplamaktadır. Dar ve uzunca bir havza olup eğim dikliği

yüksektir. Söz konusu iki ana derenin döküntü konisi üzerindeki yatakları belirgin olup

kısmen kontrol altına alınmıĢtır. Ancak bu iki derenin yanlarında küçük beslenme alanları

bulunan isimsiz kuru derelerin döküntü konisi üzerinde belirgin bir yatakları yoktur. Mevcut

dereler ise ilçe yerleĢimi tarafından iĢgal edilmiĢtir.

Özlüce ve Rabat dereleri morfolojik olarak doğu batı uzanan ve düze yakın doğrusal akan

yapı sunar. Meydana gelmiĢ yatak morfolojisinde yamaç eğiminin dikliği kadar jeodinamik

süreçler de etkin olmaktadır. Bilindiği üzere Amanos dağları tektonik hareketlerle yükselen

bir dağ silsilesidir. Bölgede yer alan jeolojik birimler ile morfolojik elemanlar tektonikten

oldukça etkilenmiĢtir. Heyelanlı alanlar, duraysız yamaçlar, dik kenarlı vadiler oldukça

yaygındır.

Dörtyol ilçesi ve civarı tipik Akdeniz iklimi etkisi altındadır. Yıllık sıcaklık ortalamalarının

15,1-20°C arasında değiĢtiği gözlenmektedir. Aylık sıcaklık ortalamaları bütün istasyonlarda

ocak ayında en düĢük değerleri gösterirken ağustos ayında en yüksek seviyelere ulaĢmaktadır.

Ġl genelinde yıllık ortalama toplam yağıĢ miktarı 562.2–1216.3 mm’ler arasında

değiĢmektedir. En fazla yağıĢ kıĢ aylarında, en az yağıĢ yaz aylarında düĢer. Meteoroloji

10

Ġstasyonlarına ait aylık ve yıllık ortalama toplam yağıĢ miktarlarına (mm) göre Dörtyol’da

ortalama yıllık yağıĢ 940 mm dir. Bununla beraber Dörtyol’un doğusundaki Amanos Dağları

denizden gelen hava akımlarına dik uzanıĢ göstermesinden kaynaklanan orografik yağıĢlar

meydana gelmektedir. Orografik yağıĢlar neticesinde oluĢan ani yağıĢlar ortalama 1500 mm

civarına çıkmaktadır. 19 Temmuz 2013 tarihinde sabaha karĢı yedi saat boyunca yağan ancak

son üç-dört saatinde Ģiddetlenen yağıĢta metrekareye 121 mm düĢtüğü belirtilmiĢtir.

Harita: Hatay ili yükseklik haritası.

11

JEOLOJİ

Doğu Torosların güneye olan uzantısı, Amanos Dağları ile temsil edilir. Amanos Dağları,

yaklaĢık kuzey-güney gidiĢli bir dağ kuĢağı olup Alt Paleozoikten günümüze kadar yaygın bir

çökel istifini kapsar.

Çökek yaylasında Kızıldağ ofiyolitlerinin serpantinit, peridotit ve gabro gibi Amanos

dağlarının temelini oluĢturan yeĢil kütleler hâkimdir. Sel ve heyelan alanında serpantinitler

hâkimdirler. Serpantinitler zayıf kayaç özelliğinde olup düĢük kohezyonlu ve kaygan

yüzeylere sahip, çok sayıda süreksizliklerden oluĢan çok parçalı bir özellik göstermektedir.

Süreksizlik yüzeylerinin kohezyonu oldukça düĢüktür.

Çökek yaylasının bulunduğu alan morfolojik olarak bir süreksizlik zonunu andırır. Doğu batı

uzanan Çökmezimen çayına (Özerli Deresi yukarı kısmı) pararlel olarak geliĢmiĢ bir

çizgisellik belirgindir. Yayla yerleĢkesi bu çizgiselliğin içerisinde kalır. Çizgiselliğin kuzeyi

ile güney kısmı arasında morfolojik diskordansla (uyumsuzluk) beraber litolojik farklılık da

gözlenmektedir. Çizgiselliğin güneyinde hakim litoloji yeĢil-mavi renkli serpantinitlerdir.

Serpantinitlerin bulunduğu alanda yamaçlar oldukça diktir. Kaymalar (akmalar) ve

kopmaların tamamına yakını bu kısımda meydana gelmiĢtir.

Harita: Hata Ġli Jeoloji haritası

Heyelan

bölgesi

12

SONUÇ VE ÖNERİLER

Çökek Yaylası:

1- Olay, ani ve Ģiddetli yağıĢ sonucunda, eğimin yüksek olması, ana kaya ve toprak

yapısının akmaya uygun olması sonucunda meydana gelmiĢtir.

2- Sahada hakim anakaya serpantindir. Serpantinler, üzerindeki toprak ve bitki örtüsünü,

aĢırı yağıĢlar ve seyelan nedeni ile kaybederek çıplak kaya haline gelmiĢtir. Kaya

üzerindeki ayrıĢmıĢ zemin ve toprak kısmı tamamen sıvılaĢarak yola ve yerleĢim

yerine akmıĢtır.

3- Dere yatakları yapılaĢma ile daraltılmıĢ, doğal drenaj sistemi bozulmuĢtur.

4- Çökek yaylasında orman kadostrosu, 2B ve imar planı gibi çalıĢmalar yapılmamıĢtır.

Orman ĠĢletme Müdürlüğünce bir komisyon kurularak; Dere mecrasında ve tehlike

altında bulunan evlerin mülkiyetle ilgili durumları tespit edilmelidir.

5- ÇEM Genel Müdürlüğü tarafından yamaç ve oyuntularda drenajı sağlayacak ıslah ve

restorasyon çalıĢmalarına ait proje yapılmalı, Orman Genel Müdürlüğü tarafından da

uygulanmalıdır.

6- DSĠ tarafından, Çökek Yaylası içerisinden geçen ve drenajını sağlayan Yıldırım ve

Çınarlı derelerinde mecra ıslah çalıĢmaları ile Yıldırım deresi üzerine camii yanına ve

yol geçiĢlerine drenajı sağlayacak büyüklükte menfezler yapılmalıdır.

7- Afet alanındaki riskli konutlar AFAD tarafından belirlenerek gerekli önlemler

alınmalıdır.

8- YerleĢim yeri içerisinde akmalar dıĢında bariz bir heyelana rastlanılmamıĢtır. Ancak

Çökek ile Yahyalı yaylaları arasında kalan alanda heyelan belirtisi mevcuttur. Bu

alanın ÇEM Genel Müdürlüğü, OGM, DSĠ ve AFAD’ dan oluĢan bir teknik heyet

tarafından en kısa sürede incelenmelidir.

9- Bütün yol ve alt yapı çalıĢmalarında “Karayolu Yol Boyu Mühendislik Yapıları Ġçin

Afet Yönetmeliği” ne göre yapılmalıdır. (07.12.2006 tarih ve 26369 sayılı resmi

gazete)

13

Karakese Belde Merkezi:

1- Kanlıçınar ve AktaĢ Dere yatakları gerek yollarla gerekse yapılaĢma ile

daraltılmıĢ, doğal drenaj sistemi bozulmuĢtur.

2- Fatih Caddesi, bazı kısımları Kanlıçınar Deresi üzerine inĢaa edilmiĢ, dere

mecrasına evler yapılmıĢ, bahçeler kurulmuĢtur. AktaĢ Caddesi de AktaĢ Dere

mecrası üzerine inĢaa edilmiĢ, dere mecrasında evler yapılmıĢ ve bahçeler

kurulmuĢtur.

3- DSĠ tarafından, Kanlıçınar ve AktaĢ derelerinin etütleri yapılarak, mecra içerisinde

gerekli önlemler alınmalı, drenajı sağlayacak Ģekilde mecra ıslah çalıĢmaları

yapılmalıdır.

4- Valilik tarafından Karakese Beldesi merkezinde, Dere yatağı içerisinde bulunan

Fatih ve AktaĢ caddeleri, sel oluĢumuna neden olmayacak Ģekilde yeniden

planlanarak yapılmalıdır.

5- Bütün yol ve alt yapı çalıĢmalarında “Karayolu Yol Boyu Mühendislik Yapıları

Ġçin Afet Yönetmeliği” ne göre yapılmalıdır (07.12.2006 tarih ve 26369 sayılı

resmi gazete)

ÇölleĢme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürü Hanifi AVCI, Dörtyol Kaymakamı Hacı

Köse ÖZYĠĞĠT, KahramanmaraĢ Orman Bölge Müdürü Mehmet SABUNCU, Hacettepe

Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Candan GÖKÇEOĞLU, ÇEM Etüt ve Proje Daire

BaĢkanı Mustafa COġKUN, Dörtyol ĠĢletme Müdürü Abdüssamet DOĞAR, ÇEM ġube

Müdürü Ahmet DOĞAN, Jeoloji Yüksek Mühendisi Ġsmail BULUT, DSĠ 63. ġube

Müdürlüğü OrmanMühendisi Bülent SÖNMEZ, AFAD Ġl Müdürlüğünden ġube Müdürü

Özlem SARIGÜL, Jeoloji Mühendisi Zühal GEZER, ĠnĢaat Mühendisi Türker SÖKME arazi

inceleme çalıĢmalarına katılmıĢlardır.

ĠĢ bu rapor tarafımızdan düzenlenerek imzalanmıĢtır. 24.07.2013

Hanifi AVCI Mustafa COġKUN Ahmet DOĞAN Ġsmail BULUT

Genel Müdür Daire BaĢkanı ġube Müdürü Jeoloji Mühendisi