Zacznik do uchway nr 164/2011 Rady Ministrw z dnia 16 sierpnia
2011 r.
Krajowy Program Bada
Zaoenia polityki naukowo technicznej i innowacyjnej pastwa
Krajowy Program Bada opracowany na podstawie art. 4 ust. 1
ustawy o zasadach finansowania nauki
2
WPROWADZENIE
Niniejszy dokument formuuje strategiczne kierunki bada naukowych
i prac rozwojowych, okrelajce cele i zaoenia polityki
naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa. Kierunki te s podstaw do
opracowywania strategicznych programw bada naukowych i prac
rozwojowych przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju (NCBiR).
Strategicznym celem rozwoju polskiej nauki jest wykorzystanie
nauki dla podniesienia poziomu cywilizacyjnego Polski, m.in.
poprzez peniejsze wdroenie jej wynikw w edukacji, gospodarce i
kulturze. Szczeglnie wanym zadaniem polskiej nauki jest udzia w
zmniejszaniu luki cywilizacyjnej pomidzy Polsk a krajami
gospodarczo wysoko rozwinitymi oraz w poprawie jakoci ycia
polskiego spoeczestwa, a take realizacji aspiracji rozwojowych
obecnego i przyszych pokole, zgodnie z zasad zrwnowaonego
rozwoju.
Fundamentem dla realizacji tak okrelonego celu s w rwnym
stopniu: wzrost nakadw na dziaalno badawczo-rozwojow w Polsce oraz
ustalenie nowych, lepiej dostosowanych do dzisiejszych warunkw,
zasad wykorzystania tych nakadw. Nowym warunkom finansowania
odpowiada musz nowe zasady organizacji bada oraz wskazanie
priorytetowych dziedzin dziaalnoci naukowej. Doprowadzi to do
podniesienia poziomu i efektywnoci nauki w Polsce, rozumianej jako
dostarczanie wynikw i produktw bada naukowych o duej jakoci
poznawczej i wysokiej uytecznoci
spoeczno-gospodarczo-technologicznej. cznym skutkiem dziaa we
wszystkich wskazanych obszarach bdzie istotna poprawa wydajnoci
nauki w Polsce, zwikszenie innowacyjnoci gospodarki oraz wzrost
znaczenia i konkurencyjnoci polskiej nauki na arenie
midzynarodowej.
By zwikszy konkurencyjno i innowacyjno polskiej gospodarki naley
uruchomi mechanizmy, ktre poszerz popyt na wyniki bada uytecznych
dla gospodarki. Efekt ten mona osign tworzc system skutecznych
zacht dla przedsibiorcw do inwestowania, co przyczyni si do
zwikszenia prywatnych nakadw na dziaalno badawczo-rozwojow i bdzie
wspiera wspprac rnych rodowisk w zakresie dziaalnoci
badawczo-rozwojowej i wdroeniowej, a take zabezpieczy strategiczne
potrzeby rozwojowe pastwa polskiego.
Jednoczenie podejmowane dziaania bd stanowi odpowied na wyzwania
zarysowane w strategii Europa 2020 ukierunkowanej na osignicie
inteligentnego, zrwnowaonego rozwoju sprzyjajcemu wczeniu
spoecznemu. W szczeglnoci istotne jest promowanie zdolnoci
innowacyjnych, dla wsparcia inwestycji, dywersyfikacji gospodarki i
reorientacji w kierunku produkcji i usug o wysokiej wartoci dodanej
poprzez wzmocnienie powiza midzy szkolnictwem wyszym, sektorem bada
i systemem innowacji1. Dziaania te zostay wskazane przez Komisj
Europejsk jako jedne z kluczowych obszarw wymagajcych interwencji w
ramach procesu wdraania strategii Europa 2020 na szczeblu
krajowym.
Jednym ze rodkw realizacji tak okrelonych celw jest Krajowy
Program Bada
(KPB) w zakresie kierunkw bada i prac rozwojowych, ktry pozwala
na ukierunkowanie strumienia finansowania bada naukowych i prac
rozwojowych na te dziedziny i dyscypliny naukowe, ktre maj
najwikszy wpyw na rozwj spoeczny i gospodarczy kraju. KPB jest
1 Macro structural bottlenecks to growth in EU Member States,
Occasional Papers 65, July 2010.
3
instrumentem uatwiajcym prowadzenie polityki naukowej,
naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa, dostosowanej do
europejskich i wiatowych standardw. Stworzenie, systematyczna
realizacja i okresowa ewaluacja KPB przyczyni si do efektywnego
wykorzystania rodkw finansowych z budetu pastwa oraz ich
koncentracji w jednostkach prowadzcych priorytetow dziaalno naukow
na najwyszym poziomie. Zacienienie wsppracy pomidzy sfer nauki i
gospodarki wymaga cigego dialogu, a przede wszystkim stworzenia
systemu skutecznych zacht dla przedsibiorcw do inwestowania w sfer
nauki. Wspuczestnikami procesu decyzyjnego musz by zatem rzd, jako
twrca polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa,
badacze, przedsibiorcy i inwestorzy. Proces ten musi rwnie
uwzgldnia kontekst midzynarodowy, w szczeglnoci wynikajcy z
funkcjonowania Europejskiej Przestrzeni Badawczej, jak rwnie
wspprac z rozwinitymi krajami spoza Unii Europejskiej.
Odpowiadajcy lokalnym uwarunkowaniom dobr tematyki
strategicznych projektw badawczych, zwaszcza o charakterze
interdyscyplinarnym i wielodziedzinowym, przyczyni si do integracji
rozproszonego rodowiska naukowego w Polsce oraz osignicia nowej
jakoci prowadzonych bada naukowych i prac rozwojowych.
1. PODSTAWY PRAWNE I PROGRAMOWE
W dniu 1 padziernika 2010 r. wszed w ycie pakiet 6 ustaw
reformujcych system nauki w Polsce, w tym ustawa z dnia 30 kwietnia
2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. Nr 96, poz. 615 oraz
z 2011 r. Nr 84, poz. 455) oraz ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o
Narodowym Centrum Bada i Rozwoju (Dz. U. Nr 96, poz. 616, Nr 257,
poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 84, poz. 455).
Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o zasadach finansowania nauki,
Rada Ministrw ustanawia w formie uchway Krajowy Program Bada w
zakresie kierunkw bada i prac rozwojowych, ktry zastpuje Krajowy
Program Bada Naukowych i Prac Rozwojowych z dnia 30 padziernika
2008 r2. Projekt Krajowego Programu Bada opracowuje minister waciwy
do spraw nauki po zasigniciu opinii Polskiej Akademii Nauk,
Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich, Rady Gwnej
Szkolnictwa Wyszego, Rady Gwnej Instytutw Badawczych i organizacji
samorzdu gospodarczego.
Reforma systemu nauki w Polsce przeprowadzona w roku 2010 r.
pozwolia na przejcie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego
roli wiodcego orodka tworzenia polityki naukowej oraz koordynacji
dziaa w tym zakresie w Polsce. Narodowe Centrum Nauki (NCN) oraz
Narodowe Centrum Bada i Rozwoju (NCBiR), jako agencje
2 Na podstawie ustawy z dnia 8 padziernika 2004 r. o zasadach
finansowania nauki (Dz. U. Nr 238, poz. 2390) opracowany i ogoszony
zosta w 2005 roku Krajowy Program Ramowy, ktry okrela priorytetowe
kierunki bada naukowych lub prac rozwojowych. By ustalany przez
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego na podstawie propozycji
przekazanych przez ministrw, wojewodw, organy samorzdu wojewdztwa,
Prezesa Polskiej Akademii Nauk, szkoy wysze, jednostki naukowe lub
organizacje samorzdu gospodarczego o zasigu oglnokrajowym. W zwizku
z wejciem w ycie nowych uregulowa prawnych, tj. ustawy z dnia 15
czerwca 2007 r. o Narodowym Centrum Bada i Rozwoju (Dz. U. Nr 115,
poz. 789) oraz ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o
zasadach finansowania nauki (Dz. U. Nr 115, poz. 795), Krajowy
Program Ramowy zosta zastpiony w roku 2008 przez Krajowy Program
Bada Naukowych i Prac Rozwojowych (KPBNiPR), zatwierdzony przez
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Projekt KPBNiPR opracowa
Komitet Polityki Naukowej i Naukowo-Technicznej Rady Nauki,
Interdyscyplinarny Zesp do Spraw Strategicznych Programw Bada
Naukowych i Prac Rozwojowych, eksperci oraz pracownicy Ministerstwa
Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Przy opracowywaniu KPBNiPR zasignito
opinii rodowisk naukowych, gospodarczych, a take przedstawicieli
administracji pastwowej i samorzdowej.
4
wykonawcze przejy zadania tworzenia programw oraz finansowania
projektw badawczych w zakresie bada podstawowych (NCN) i bada
aplikacyjnych (NCBiR).
Od 2008 roku nastpi istotny wzrost wydatkw budetowych na nauk.
Zdecydowany wzrost wynika ze sprawnego wykorzystywania rodkw
strukturalnych. Ten zasb jest jednak ograniczony i wraz z kocem
perspektywy finansowej 2007-2013 udzia tego rda bdzie mala. wiadomo
tego oraz potrzeba jeszcze wikszego zwikszania nakadw na nauk
spowodowaa, e w Wieloletnim Planie Finansw Pastwa (WPFP) na lata
2011-2014 zosta zaoony wzrost wydatkw na nauk w zakresie rodkw z
budetu krajowego, ktry ma neutralizowa spadek wartoci rodkw (tab. 1
i 2). Tab. 1. Nakady budetu pastwa w czci 28 Nauka w latach
2006-2014 (w mln z) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
2014
3 380 3 750 3 918 4 568 5 890 6 617 6 373 6 526 6 006
rdo: Sprawozdanie z wykonania budetu dla czci 28 Nauka dla lat
2006-2010, plan finansowy dla czci 28 Nauka na dzie 30 czerwca 2011
r. dla br., projekt budetu pastwa dla czci 28 Nauka dla roku 2012,
WPFP obejmujcy cze 28 Nauka dla lat 2013-2014. Dane dla lat
2011-2013 zawieraj rodki Funduszu Nauki i Technologii Polskiej.
Wielkoci projektowanych wydatkw w 2014 r. mog ulec modyfikacji.
Tab. 2. Nakady budetu pastwa w czci 28 Nauka w latach 2006-2014 z
wyczeniem rodkw strukturalnych i na wspfinansowanie (w mln z) 2006
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
3 380 3 750 3 821 4 178 4 672 4 650 5 058 5 186 5 498
rdo: Sprawozdanie z wykonania budetu dla czci 28 Nauka dla lat
2006-2010, plan finansowy dla czci 28 Nauka na dzie 30 czerwca 2011
r. dla br., projekt budetu pastwa dla czci 28 Nauka dla roku 2012,
WPFP obejmujcy cze 28 Nauka dla lat 2013-2014. Dane dla lat
2011-2013 zawieraj rodki Funduszu Nauki i Technologii Polskiej.
Wielkoci projektowanych wydatkw w 2014 r. mog ulec modyfikacji.
Istotne wydaje si take dalsze kontynuowanie dziaa majcych na
celu zwikszenie rodkw przeznaczanych na nauk z sektora biznesu.
Obecnie stanowi to tylko okoo 30%, przy 70% finansowaniu
instytucjonalnym. Zgodnie z zaoeniami Programu Europa 2020 udzia
przedsibiorcw w finansowaniu nauki powinien osign poziom 50% w roku
2020.
Zmiany w systemie nauki, reformujce NCBiR i tworzce NCN,
pozwol
na zwikszone finansowanie projektw w systemie grantowym, zarwno
w zakresie nauk podstawowych, jak i aplikacyjnych.
KPB okrela strategiczne dla pastwa kierunki bada naukowych i
prac rozwojowych. Strategicznym kierunkiem bada naukowych i prac
rozwojowych jest przedsiwzicie o szerokiej problematyce, okrelajce
cele i zaoenia dugoterminowej polityki naukowej,
naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa. Strategiczne kierunki
bada naukowych i prac rozwojowych stanowi dla NCBiR-u podstaw do
sformuowania strategicznych programw bada naukowych i prac
rozwojowych. Proces tworzenia strategicznych programw ilustruje
schemat 1.
5
Schemat 1. Strategiczne kierunki i programy bada naukowych i
prac rozwojowych
rdo: opracowanie wasne.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o NCBiR, projekty strategicznych
programw bada naukowych i prac rozwojowych przygotowuje Rada
Narodowego Centrum Bada i Rozwoju, a nastpnie przedstawia je
ministrowi waciwemu do spraw nauki do zatwierdzenia. W zakresie
bada naukowych lub prac rozwojowych na rzecz obronnoci i
bezpieczestwa pastwa projekty strategicznych programw bada
naukowych i prac rozwojowych przygotowuje i przedkada do
zatwierdzenia ministrowi waciwemu do spraw nauki Komitet Sterujcy
Narodowego Centrum Bada i Rozwoju (art. 17 pkt 1 ustawy o NCBiR),
uwzgldniajc definicj tych bada, okrelon w art. 2 pkt 5 ustawy z
dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki.
Ramy czasowe strategicznych kierunkw bada naukowych i prac
rozwojowych oraz
strategicznych programw badawczych s ustalone tak, aby zapewni
stabilno prowadzonych prac naukowych. Powinny one jednak podlega
modyfikacji wynikajcej ze zmieniajcych si uwarunkowa, zada oraz
potrzeb gospodarki i spoeczestwa. Strategiczne kierunki bada
naukowych i prac rozwojowych naley realizowa przez okres 10-15 lat,
a strategiczne programy badawcze w okresie 3-7 lat, uwzgldniajc
realne poziomy finansowania. Podmioty uczestniczce w konstruowaniu
KPB wsppracujc ze sob, prowadz systematyczn ewaluacj i aktualizacj
projektw strategicznych programw bada naukowych i prac rozwojowych.
Zadanie koordynowania wymienionych dziaa spoczywa na ministrze
waciwym do spraw nauki.
Krajowy Program Bada w zakresie kierunkw bada i prac
rozwojowych
Cele dugookresowe
Strategiczne programy bada naukowych i prac rozwojowych
Cele redniookresowe
Rada Ministrw na wniosek
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego
ustanawia
Rada Narodowego Centrum Bada i Rozwoju
Komitet Sterujcy Narodowego
Centrum Bada i Rozwoju
przedstawiaj
6
2. WYBR PRIORYTETOWYCH KIERUNKW BADA NAUKOWYCH i PRAC
ROZWOJOWYCH
Realizacja KPB powinna przyczyni si do zwikszenia efektw bada w
nowych rozwizaniach technologicznych, liczbie patentw i rozwoju
innowacyjnej gospodarki. Uzyskanie powyszego celu wymaga
koncentracji wysiku rodowiska naukowego oraz nakadw finansowych
pochodzcych z budetu pastwa na ograniczonej liczbie wyodrbnionych
obszarw priorytetowych.
Wyzwaniem dla Polski w rednim i dugim okresie jest podnoszenie
wydajnoci polskich przedsibiorstw przy jednoczesnym zmniejszaniu
stopy bezrobocia. Sprostanie temu wyzwaniu bdzie wymagao
podniesienia wewntrznej zdolnoci do adaptacji technologii o
odpowiednim potencjale wzrostu produktywnoci kapitau i pracy.
Klucza do sukcesu naley szuka w: wikszym uczestnictwie w globalnym
rynku, orientacji na modernizacj i zmiany, budowie otoczenia
prawno-instytucjonalnego oraz odpowiedzialnej polityce
makroekonomicznej3. Przeobraenie struktury polskiego eksportu
stanowi warunek konieczny odniesienia przez Polsk korzyci z
globalizacji. Zmiany struktury produkcji odbywaj si w Polsce pod
znakiem staego wzrostu znaczenia usug, ktre stanowi coraz wiksz cz
wytworzonego PKB. Kluczowe jest przy tym, by efektywno
wykorzystania czynnikw produkcji i technologii staa si kluczem do
dugookresowego sukcesu Polski. Poniewa wiatowy postp technologiczny
przebiega najszybciej w gaziach gospodarki wymagajcych duych nakadw
kapitaowych w sferze produkcyjnej, kraje chcce osiga wysok dynamik
rozwoju musz dokona wysokich nakadw inwestycyjnych niezbdnych dla
osignicia sukcesu gospodarczego wymagajcego szybkiej dyfuzji
najbardziej produktywnych technologii do caej gospodarki.
KPB obejmuje siedem strategicznych, interdyscyplinarnych
kierunkw bada naukowych i prac rozwojowych. Kierunki te to:
1. nowe technologie w zakresie energetyki, 2. choroby
cywilizacyjne, nowe leki oraz medycyna regeneracyjna, 3.
zaawansowane technologie informacyjne, telekomunikacyjne i
mechatroniczne, 4. nowoczesne technologie materiaowe, 5. rodowisko
naturalne, rolnictwo i lenictwo, 6. spoeczny i gospodarczy rozwj
Polski w warunkach globalizujcych si rynkw, 7. bezpieczestwo i
obronno pastwa.
W ramach kierunkw nr 1-6 Rada NCBiR bdzie przygotowywa
strategiczne programy
bada naukowych i prac rozwojowych. Kierunek nr 7 dotyczcy
bezpieczestwa i obronnoci pastwa bdzie stanowi podstaw
dla Komitetu Sterujcego NCBiR do przygotowania strategicznych
programw bada naukowych i prac rozwojowych na rzecz obronnoci i
bezpieczestwa pastwa.
Wskazane kierunki uwzgldniaj:
Globalne wyzwania przed jakimi staje wspczesne spoeczestwo, w
oparciu o dokumenty: Strategia Europa 20204, inicjatywa przewodnia
Unia Innowacji5, Strategia Innowacji OECD6;
3 Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Zesp doradcw
strategicznych Prezesa Rady Ministrw, red. nauk. M. Boni. 4
http://ec.europa.eu/europe2020/index_pl.htm 5
http://ec.europa.eu/research/innovation-union/index_en.cfm
7
Globalne trendy rozwojowe w oparciu o dokumenty: The Word in
2025: Rising Asia and Socio-Ecological Transition7, Preparing
Europe for a New Renaissance: A Strategic View of the European
Research Area8, Global Trends 2025: A Transformed World9;
Wyniki Narodowego Programu Foresight Polska 2020
przeprowadzonego w latach 2006-2008 z udziaem ekspertw w trzech
polach badawczych: Zrwnowaony Rozwj Polski, ICT i Bezpieczestwo. W
realizacj powyszego projektu wczone byy rne grupy interesariuszy, w
szczeglnoci przedstawiciele nauki i wiata biznesu (ich udzia wynosi
cznie ok. 85% wszystkich ekspertw). Ponadto, zapleczem eksperckim i
analitycznym w ramach projektu (instytucje partnerskie) byy
uczelnie (Szkoa Gwna Handlowa, Politechnika Warszawska,
Politechnika Biaostocka, Politechnika Wrocawska, Uniwersytet
Warszawski, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu), organizacje
reprezentujce rodowiska naukowo-techniczne (np. Federacja
Stowarzysze Naukowo-Technicznych Naczelna Organizacja Techniczna
(NOT)), pracodawcw (Polska Konfederacja Pracodawcw Prywatnych
Lewiatan, Polska Izba Przemysu Chemicznego), a take przedsibiorstwa
(CBR KGHM Cuprum Sp. z o.o.) i Polskie Platformy Technologiczne
(Procesw Produkcji, Przemysu Tekstylnego, Technologii Mobilnych i
Komunikacji Bezprzewodowej, Zaawansowanych Materiaw, Bezpieczestwa
Wewntrznego, Lotnictwa, Opto- i Nanoelektroniki, Zrwnowaonej
Chemii, Sektora Leno-Drzewnego, rodowiska)10;
Analiz zapotrzebowania na wsparcie naukowe przeprowadzon przez
NCBiR w 2009 r. wrd wiodcych gazi przemysu w Polsce;
Wyniki ewaluacji Krajowego Programu Bada Naukowych i Prac
Rozwojowych, ustanowionego w 2008 r.
Wybr strategicznych kierunkw bada naukowych i prac rozwojowych
zosta dokonany przy udziale wybitnych przedstawicieli rnych
rodowisk, w szczeglnoci wiata nauki w kontekcie dziaa na rzecz
gospodarki, ktrych nadrzdnym celem jest stworzenie uwarunkowa
sprzyjajcych wzrostowi konkurencyjnoci polskiej gospodarki, przy
wykorzystaniu wartoci dodanej wynikajcej ze cisej wsppracy polskiej
nauki i przemysu. Do wyboru strategicznych kierunkw bada naukowych
i prac rozwojowych zastosowano nastpujce kryteria:
Dugookresowe potrzeby gospodarki ze szczeglnym uwzgldnieniem
wykorzystania
nowoczesnych technologii oraz efektywnego wykorzystania kapitau
ludzkiego, Wysoki poziom bada naukowych w orodkach krajowych -
konkurencyjno
na poziomie wiatowym, osignicia honorowane nagrodami i
wyrnieniami midzynarodowymi,
Rozwj innowacyjnych sektorw przedsibiorczoci w skali mikro, maej
i redniej, opartych na nowych polskich technologiach moliwo
wykorzystania w przedsibiorstwach zawansowanych technologii,
wytwarzania nowoczesnych wyrobw lub wiadczenia nowych usug lub
znaczco ulepszonych na rynku polskim,
6
http://www.oecd.org/pages/0,3417,en_41462537_41454856_1_1_1_1_1,00.html
7
http://ec.europa.eu/research/social-sciences/pdf/the-world-in-2025-report_en.pdf
8
http://ec.europa.eu/research/erab/pdf/erab-first-annual-report-06102009_en.pdf
9
http://www.dni.gov/nic/PDF_2025/2025_Global_Trends_Final_Report.pdf
10Dostpne na stronie internetowej:
http://www.nauka.gov.pl/fileadmin/user_upload/Nauka/Polityka_naukowapanstwa/Prognozy_rozwoju/20100104_Wyniki_NPF-Polska_2020.pdf;
8
Priorytetowe kierunki rozwoju bada naukowych zawarte w
europejskich programach badawczych w szczeglnoci zawarte w 7
Programie Ramowym, programach Europejskiej Rady ds. Bada Naukowych
oraz Euratomu.
W selekcji kierunkw badawczych i badawczo-rozwojowych
pierwszestwo jest nadawane:
Programom bada multidyscyplinarnych i transdyscyplinarnych,
ukierunkowanych na cele o strategicznym znaczeniu dla zrwnowaonego
rozwoju Polski,
Programom stymulujcym wzrost innowacyjnoci, przedsibiorczoci i
konkurencyjnoci polskiej gospodarki,
Dziaaniom wspierajcym dziedziny nauki, w ktrych Polska posiada
siln pozycj midzynarodow,
Programom zgodnym z priorytetami badawczymi Unii Europejskiej,
Dziedzinom wiedzy, penicym wiodc rol w ksztatowaniu rozwoju
cywilizacyjnego
i gospodarczego wiata, Badaniom stwarzajcym moliwoci wdroenia
ich efektw naukowych
i technologicznych, Dziaaniom wzmacniajcym edukacyjne efekty
bada.
Zrealizowanie wskazanych wyej strategicznych kierunkw bada i
jednoczenie
sprostanie kluczowym wyzwaniom, przed jakimi stoi Polska, wymaga
penego i dogbnego rozpoznania wszystkich posiadanych, a zwaszcza
unikatowych zasobw (intelektualnych, ludzkich, przyrodniczych -
naturalnych, infrastrukturalnych, spoeczno-regulacyjnych) oraz
wskazania stopnia, skali, formy ich zaangaowania do minimalizacji
lub likwidacji istniejcych barier rozwoju, wykorzystywania moliwoci
i szans jakie tworz wspczesne kierunki i trendy rozwojowe, a w
konsekwencji do urzeczywistniania zrwnowaonego rozwoju.
Projekt KPB przygotowany zosta przez Komitet Polityki Naukowej i
poddany uzgodnieniom midzyresortowym oraz konsultacjom spoecznym.
Uwagi do projektu zgosiy: Ministerstwo Obrony Narodowej,
Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji, Ministerstwo
Infrastruktury, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Edukacji
Narodowej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Finansw, Agencja
Bezpieczestwa Wewntrznego, Rzdowe Centrum Bezpieczestwa,
Prokuratura Generalna, Polska Akademia Nauk, Konferencja Rektorw
Akademickich Szk Polskich, Rada Gwna Szkolnictwa Wyszego, Rada Gwna
Instytutw Badawczych, Pracodawcy RP, Polska Konfederacja Pracodawcw
Prywatnych Lewiatan, Business Centre Club. Uwagi zostay
uwzgldnione.
9
STRATEGICZNE KIERUNKI BADA NAUKOWYCH I PRAC ROZWOJOWYCH
1. NOWE TECHNOLOGIE W ZAKRESIE ENERGETYKI Krajowy sektor
energetyczny powinien przej dugoterminow transformacj w system
zrwnowaony i niskoemisyjny, przyjazny rodowisku, wykorzystujcy
zrnicowane surowce energetyczne, z jednoczesnym wzrostem
efektywnoci energetycznej. Przestarzaa i nieefektywna
infrastruktura polskiej energetyki, uzalenienie od zewntrznych
dostaw paliw i energii, silne negatywne oddziaywanie sektora na
rodowisko oraz zobowizania Polski wynikajce z przyjcia przez Uni
Europejsk pakietu klimatyczno-energetycznego, to czynniki
jednoznacznie wskazujce na konieczno dokonania wielu istotnych
zmian technologicznych i technicznych w strukturze wytwarzania,
przesyania, energooszczdnej dystrybucji i magazynowania energii.
Naley podkreli, e rozwj nowoczesnych technologii energetycznych
jest kluczowy dla procesu transformacji w kierunku zielonej
gospodarki, wspierajc realizacj celw okrelonych w strategii Europa
2020, zwaszcza w ramach inicjatywy flagowej Europa efektywnie
korzystajca z zasobw energetycznych.
Badania prowadzone w tym zakresie musz wspiera realizacj
Polskiej Polityki Energetycznej do roku 2030, przyjtej przez Rad
Ministrw w dniu 10 listopada 2009 r., jak rwnie realizacj celw
polityki energetyczno-klimatycznej Unii Europejskiej. Oba dokumenty
zakadaj osignicie midzy innymi penego bezpieczestwa zaopatrzenia w
energi przy zachowaniu wymogw ochrony rodowiska, rozwj technologii
niskoemisyjnych zapewniajcych realizacj tzw. celu 3x20, obejmujcego
popraw efektywnoci energetycznej o 20%, przy osigniciu udziau
energii odnawialnej w wysokoci 20% i ograniczeniu emisji gazw
cieplarnianych do atmosfery do 20% do 2020 roku. Badania w zakresie
nowoczesnych technologii energetycznych bd wspiera realizacj
formuowanego obecnie Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki
Niskoemisyjnej (NPRGN), ktrego gwnym celem jest przestawienie
gospodarki na gospodark niskoemisyjn. Moe to nastpi tylko przy
zaangaowaniu w badania nad podstawowymi dla Polski rdami energii,
tradycyjn energetyk opart o wgiel kamienny i gaz, w tym upkowy oraz
nad odnawialnymi rdami energii. Osignicie zaoonych celw wymaga
bdzie rwnie prowadzenia prac nad rozwojem bezpiecznej energetyki
jdrowej, co dodatkowo pozwoli utrzymanie przez Polsk kontaktu z
najbardziej rozwinitymi technologicznie krajami wiata.
Opracowanie nowych efektywnych i bezpiecznych dla rodowiska
technologii energetycznych oraz wdroenie ich eksploatacji musi
odbywa si w warunkach multidyscyplinarnego wspdziaania badaczy i
inynierw reprezentujcych rne dziedziny i dyscypliny naukowe, przy
staym wsparciu ksztacenia kadr naukowych i technicznych.
Celem prac badawczych i rozwojowych w zakresie poprawy
efektywnoci energetycznej jest ograniczenie zapotrzebowania na
paliwa i energi. Porednio, dziki zmniejszeniu uzalenienia od
importu, prowadz one do wzrostu bezpieczestwa energetycznego kraju,
a take do ograniczenia wpywu energetyki na rodowisko poprzez
redukcj emisji gazw, pyw i odpadw produkcyjnych. Postp
naukowo-badawczy i rozwj
10
technologii, uwzgldniajcy minimalizacj ich negatywnego wpywu na
rodowisko i jako ycia, przyczyni si przede wszystkim do
zmniejszenia energochonnoci polskiej gospodarki i zwikszenia
efektywnoci wytwarzania i przetwarzania oraz przesyania i
magazynowania energii elektrycznej i ciepa.
Obecne rozwizania materiaowe i konstrukcyjne krajowego
systemu
elektroenergetycznego mocno ograniczaj zdolnoci przesyu energii
elektrycznej, co wobec wzrastajcego zapotrzebowania na energi,
prowadzi do kryzysw i przerw w dostawie energii, o dotkliwych
skutkach ekonomicznych dla gospodarki. Ograniczenie tych zjawisk
stwarza konieczno opracowania nowej generacji materiaw dla
elektroenergetyki przesyowej i dystrybucyjnej oraz rozwiza
konstrukcyjnych dla modernizacji krajowego systemu
elektroenergetycznego.
Realizacja zaoe polityki energetycznej kraju, wypenienie norm
ochrony rodowiska oraz zobowiza midzynarodowych, wymaga efektywnego
wykorzystania wszystkich rde energii, take alternatywnych, oraz
rozwj bezpieczniejszych dla uytkownikw i rodowiska technologii.
Badania w zakresie energetyki odnawialnej i rozwijane technologie w
tym obszarze powinny dotyczy wszystkich rodzajw energii: geotermii,
biomasy, energii wiatrowej, hydroenergii, energii sonecznej i
innych.
Badania wspierajce taki program wymagaj interdyscyplinarnych
studiw ekologicznych i ekonomicznych, wspierajcych take
monitorowanie zwizanych z wdroonymi technologiami energetycznymi
zagroe.
Realizacja programu energetyki jdrowej stworzy zapotrzebowanie
na badania m.in. w
dziedzinach takich jak: technologie materiaowe, elektrotechnika,
automatyka w odniesieniu do np. cyklu paliwowego, reaktorw IV
generacji, czy rozwoju modeli probabilistycznych i oprogramowania.
Badania prowadzone w zakresie energetyki jdrowej pozwol na
dotrzymanie zadeklarowanego przez polski Rzd w uchwale z dnia 13
stycznia 2009 r. terminu uruchomienia pierwszego bloku elektrowni
jdrowej w 2020 roku. Ponadto, technologie nuklearne znajd
zastosowanie take w innych dziedzinach: w profilaktyce, w
diagnostyce i terapii medycznej, w produkcji nowych materiaw, w
petrochemii, rolnictwie, ochronie rodowiska oraz gospodarce wodnej.
Obecne zaopatrzenie w energi elektryczn, bazujce na duych
skoncentrowanych rdach wytwarzania energii, wymaga bdzie
stopniowego przechodzenia na model tzw. generacji rozproszonej,
ktry stwarza lepsze moliwoci udziau odnawialnych rde energii (OZE),
zwaszcza w zakresie szerokiego wykorzystania zdolnoci do
wytwarzania takiej energii w gospodarstwach domowych.
Energetyka wodorowa, naleca do tzw. wschodzcych technologii,
znajduje si obecnie we wstpnej fazie rozwoju. Prowadzenie bada w
tym zakresie, w tym nad technologiami ogniw paliwowych, oprcz
moliwej przyszej komercjalizacji, zapewni polskim rodowiskom
badawczo-technicznym kontakt z najbardziej wymagajcymi
technologiami wspczesnoci. Ze wzgldu na specyfik obszaru badawczego
efektywne prace badawcze i rozwojowe musz mie charakter
wielodyscyplinarny, przekraczajcy klasyczne bariery midzy takimi
naukami jak fizyka, chemia, inynieria materiaowa. Energetyka
krajowa wykorzystuje jedne z najwikszych na wiecie zasobw wgla
kamiennego i brunatnego. Z tego wzgldu Polska powinna sta si krajem
promujcym i rozwijajcym technologie czystego wgla. Wykorzystanie
wgla do produkcji czystej
11
energii elektrycznej, syntetycznych paliw oraz substancji
chemicznych wymaga rozwijania bezpiecznych dla ludzi i rodowiska
technologii czystego wgla, wspierajcych podziemn gazyfikacj,
gazyfikacj paliw staych oraz masow produkcj wodoru. Integracja
energetyki jdrowej z konwersj wgla moe zoptymalizowa wykorzystanie
jego zasobw.
Istotne jest rwnie rozwijanie technologii wykorzystujcych
niekonwencjonalne surowce energetyczne, takie jak gaz upkowy i
metan pozyskiwany ze z wglowych. Pociga to za sob potrzeb
opracowania nowych technologii rozpoznania i bezpiecznej
eksploatacji krajowych zasobw surowcowych, w tym pierwiastkw i
surowcw krytycznych, podstawowych dla nowoczesnej gospodarki
(ziemie rzadkie, metale strategiczne, surowce dla zaawansowanych
technologii).
Krajowe uczelnie, instytuty badawcze i instytuty PAN uczestniczc
w europejskich
programach ramowych, jak i w krajowych programach
badawczo-rozwojowych, osigny wysoki poziom merytoryczny, jak rwnie
rozbudowuj infrastruktur unikatowych instalacji testowych. W
realizowanych programach po raz pierwszy uczestnicz finansowo
organizacje przemysowe angaujc swoje rodki finansowe. Z tego powodu
mona uzna, e stworzone partnerstwo publiczno-prywatne, jak i
posiadany potencja, pozwalaj realizowa badania i prace rozwojowe na
poziomie europejskim.
2. CHOROBY CYWILIZACYJNE, NOWE LEKI ORAZ MEDYCYNA
REGENERACYJNA
W perspektywie najbliszych lat najwikszym zagroeniem zdrowotnym
dla populacji Polski bd choroby cywilizacyjne: choroby ukadu krenia
(w tym: nadcinienie, zawa minia sercowego i udar mzgu), nowotwory
zoliwe, choroby nerek, cukrzyca i otyo, choroby psychiczne (w tym
zwaszcza depresja), choroby otpienne oraz uzalenienia od alkoholu,
lekw i narkotykw. Od wielu lat obserwuje si take, zwaszcza u osb
modszych, stay wzrost zachorowa na choroby alergiczne. Obok
starzenia si populacji gwn przyczyn wikszoci tych chorb jest
naraenie rodowiskowe i niekorzystne zmiany stylu ycia, skutkujce
rwnie zmianami w ukadzie miniowo-szkieletowym, a take narastajce
przecienie umysowe zwizane z procesami decyzyjnymi oraz stres
psychospoeczny. Szybki postp wiedzy umoliwia poznanie przyczyn
chorb cywilizacyjnych, identyfikowanie grup wysokiego ryzyka i
waciwe ukierunkowanie interwencji o charakterze populacyjnym, a
take wczeniejsze wykrywanie tych chorb, co umoliwia ich
skuteczniejsze leczenie. Ogromna dynamika pracy nad nowymi lekami,
w tym swoicie oddziaujcymi ze zdefiniowanymi strukturami
molekularnymi i nanofarmakologia, stwarza nowe moliwoci
terapeutyczne. Badania nad komrkami macierzystymi otwieraj
perspektywy w zakresie regeneracji i odtwarzania narzdw.
Niezwykle istotny jest rozwj epidemiologii analitycznej, ktra
jest najskuteczniejszym narzdziem m.in. w rozpoznawaniu nowych
zagroe rodowiskowych, w identyfikowaniu markerw ekspozycji
rodowiskowej i markerw dawki pochonitej, a take wczesnych markerw
uszkodze narzdowych. Prowadzenie populacyjnych bada
epidemiologicznych pozwala na skuteczne wyodrbnienie czynnikw
ryzyka chorb cywilizacyjnych, czynnikw wpywajcych na nieskuteczno
terapii (m.in. zjawiska compliance, adherence, inercja
terapeutyczna) oraz zwikszajcych ryzyko wystpowania gronych powika
niniejszych chorb. Podobnie, rozwj bada molekularnych nad
12
predyspozycjami genetycznymi warunkujcymi zwikszone ryzyko
zachorowania, rozwj bada nad epigenetyk schorze cywilizacyjnych,
ktra jest elementem czcym specyficzne naraenia rodowiskowe z
zachorowalnoci na choroby wielogenowe, wpisuje si w agend bada
strategicznych wielu orodkw wiatowych.
Moliwoci osignicia postpu w zakresie chorb psychicznych,
neurodegeneracyjnych i uzalenie wi si z szybkim postpem w badaniach
nad neurotransmisj, funkcj receptorw i kanaw bonowych oraz nad
rnymi etapami przekanictwa sygnau w komrkach ukadu nerwowego i z
rozwojem nowoczesnej neuro-psychofarmakologii. Nowoczesna
diagnostyka koncentruje si natomiast m. in. na poszukiwaniu
biomarkerw molekularnych zwizanych z genomik, transkryptomik i
proteomik, uytecznych we wczesnym wykrywaniu chorb, przewidywaniu
przebiegu terapii, monitorowaniu skutecznoci leczenia lub
stanowicych potencjalne cele dla nowych terapii. Rozwj bada z
zakresu farmakogenetyki i farmakogenomiki, dla rozpoznawania
osobniczej wraliwoci i opornoci na leki umoliwi optymalny dobr
metod leczenia i ograniczenie jego powika.
Wspczesna farmakologia to obecnie dziedzina multidyscyplinarna.
Tendencjami dominujcymi w tych dynamicznie rozwijajcych si
badaniach, ktre maj take due znaczenie gospodarcze, jest
wykorzystanie w nich modelowania komputerowego, zaawansowanych
metod analitycznych i analizy toksykologicznej, rozwj
nanofarmakologii oraz poszukiwanie lekw celowanych o wybirczym
mechanizmie dziaania. Dodatkowo, rozwj nanotechnologii, w tym
poszukiwanie nowych polimerowych i lipidowych nonikw lekw w terapii
celowanej stanowi bardzo wany wkad. Celem wdroenia bada w tym
zakresie jest stworzenie oryginalnych i patentowalnych metod
syntezy i technologii wytwarzania lekw generycznych. Warunkiem
osignicia znaczcego postpu w omawianym obszarze jest tworzenie
preferencji dla wieloorodkowych i interdyscyplinarnych projektw z
udziaem biologw molekularnych, informatykw, biochemikw, lekarzy i
farmakologw. Badania w dziedzinie medycyny regeneracyjnej cechuje
ogromny potencja, w tym zwaszcza nad wykorzystaniem moliwoci
terapeutycznych wicych si z waciwociami somatycznych komrek
macierzystych oraz komrek macierzystych krwi ppowinowej, w
szczeglnoci w regeneracji narzdw. Wanym obszarem dziaa s take
badania nad zjawiskami zgodnoci tkankowej pomidzy biorc a dawc oraz
rozwj metod hodowli organw do przeszczepu.
Badania w zakresie problemw zdrowia, a w szczeglnoci chorb
cywilizacyjnych, nowych lekw oraz medycyny regeneracyjnej, stanowi
dominujcy obszar badawczy w wielu wydziaach uniwersytetw
medycznych, w niektrych placwkach PAN i licznych instytutach
badawczych.
13
3. ZAAWANSOWANE TECHNOLOGIE INFORMACYJNE, TELEKOMUNI-KACYJNE I
MECHATRONICZNE
Niezwyky postp w dostpie i transmisji danych oraz rozwj
sektora
telekomunikacyjnego w cigu ostatnich kilkunastu lat przeksztaci
wiele gospodarek wiatowych. Sterownikami wzrostu gospodarczego stay
si bardziej zasoby informacyjne i moliwo ich przetwarzania ni
zasoby naturalne. Szeroki dostp do wysokiej jakoci technologii
teleinformatycznych sta si kluczowym priorytetem dla decydentw
politycznych i gospodarczych. W rezultacie, brane oferujce
rozwizania TIK (technologie informacyjne i komunikacyjne)
dowiadczyy, przynajmniej w niektrych gospodarkach,
bezprecedensowego wzrostu wartoci i przyczyniy si do przyspieszenia
oglnego wzrostu wydajnoci tych gospodarek.
Wpyw postpu technicznego w zakresie TIK na dziaalno gospodarcz
wykracza poza bezporednie oddziaywanie na gazie przemysu
produkujcego technologie TIK. Adaptacja i stosowania nowych rozwiza
w wikszoci sektorw innowacyjnej gospodarki czyni j bardziej
efektywn i konkurencyjn.
Obecny rozwj TIK jest stymulowany, przez naukowo - gospodarcze
zastosowania, dyktujce zapotrzebowanie na ponadstandardow
funkcjonalno nowych systemw, oraz przez powszechn dostpno
technologii jak zapewniaj nowe wirtualne rodowiska obliczeniowe i
powszechnie dostpne sieci komputerowe. Brak potrzeby fizycznej
instalacji komponentw systemowych, przy zapewnionym szerokim
dostpie do oferowanych przez nie funkcjonalnoci, to rewolucyjne
rozwizania przetwarzania w chmurze. Rozwizania te istotnie
poprawiaj konkurencyjno wielu, szczeglnie maych i rednich
przedsibiorstw. Pomimo ogromnego rozwoju, gwnie stymulowanego
poprzez innowacyjne potrzeby specyficznych rozwiza, trwa wycig o
coraz to lepsze, elastyczniejsze, tasze, atwiejsze w obsudze czy
funkcjonalnie innowacyjne produkty informatyczne.
Komponent informatyczny sta si nieodzownym elementem wielu
zoonych i zaawansowanych projektw innowacyjnych, tak naukowych, jak
i przemysowych. To informatyka czsto czy rodowiska naukowe innych
dziedzin poprzez budowane narzdzia czy okrelenie limitw wspczesnych
rozwiza technologicznych. Te za stymuluj rozwizania przyblione i
przyczyniaj si do postpu w oglnoci. Pytania pozostajce bez rozwiza
napdzaj wtedy badania podstawowe, a ich wyniki czsto przyczyniaj si
do rozwoju dziedziny inicjujcej pytania. Czsto zakres rozwiza jest
na tyle istotny i obszerny, a wyzwania tak znaczce, e staj si
zalkiem nowej dyscypliny w dziedzinie informatyki np.
bioinformatyki, przetwarzanie obrazw, przetwarzanie multimediw na
urzdzeniach mobilnych, bezpieczestwa sieciowego, grafiki
komputerowej czy w przeszoci - sztucznej inteligencji. Wiele z tych
dziedzin z powodzeniem jest dzisiaj rozwijanych przez sieci maych i
rednich przedsibiorstw i rne struktury klastrowe, w ktrych biznes
pracuje wsplnie z instytucjami badawczymi w kilku regionach
kraju.
Oczekiwania na rozwizania brany TIK s ogromne, zarwno w Europie,
jak
i reszcie wiata. Obejmuj one sprzt, ktry oblicza i komunikuje
si, oprogramowanie, ktre zawiera dane, wiedz i informacj w tym
samym czasie kontroluje zoone procesy technologiczne i biznesowe
oraz komunikuje si poprzez interfejsy midzy komputerami, narzdziami
lub maszynami linii produkcyjnej. Procesy produkcyjne oparte na
zindywidualizowanych potrzebach stanowi ogromn przewag konkurencyjn
i s czsto wymieniane jako podstawowe dla dalszego rozwoju
specjalistycznych technologii.
Tworzenie inteligentnych sieci sensorw monitorujcych zmienno
danych w rodowiskach o trudnym dostpie, samo-konfigurujcych si
systemw wbudowanych oraz
14
systemw adaptowalnych robotw usugowych stanowi ga
naukowo-gospodarcz o duym tempie rozwoju. Na szczegln uwag zasuguje
nowoczesne zarzdzanie gospodark energii w inteligentnych sieciach
energetycznych wsppracujcych z samo-optymalizujcymi wykorzystanie
energii urzdzeniami odbiorczymi.
Obecnie powszechnie stosowany model obliczeniowy oferowany w
rnych typach komputerw ma ewidentne ograniczenia. Rozwj technologii
kwantowej, nioscej ze sob ogromny potencja zwizany ze znacznym
przyspieszeniem i multiplifikacj jednoczesnych procesw
obliczeniowych na podstawie wielu zrnicowanych danych, zmniejszenia
masy urzdze, a take nowe, doskonalsze i trudniejsze do zdekodowania
systemy kryptograficzne, wykorzystujce kwantow dystrybucj kluczy
kryptograficznych i kwantow kryptografi, s w centrum
zainteresowania wielu orodkw na wiecie.
Kolejne wyzwania pokonuje nowoczesna mechatronika -
interdyscyplinarna dziedzina
inynierii stanowica poczenie inynierii mechanicznej,
elektrycznej, komputerowej, automatyki i robotyki, suca
projektowaniu i wytwarzaniu nowoczesnych zaawansowanych urzdze.
Rosnca zoono produktw mechatroniki cechuje si wielofunkcyjnoci,
konfigurowalnoci i adaptacyjnoci w zalenoci od potrzeb dziedziny
zastosowa.
wiat stoi w przededniu przeomu technologicznego polegajcego na
zwikszeniu
autonomii wielu urzdze i technologii w zakresie dziedzin
zwizanych z wszystkimi sferami ycia publicznego oraz przemysu, od
zastosowa wojskowych, a do prostych sprztw gospodarstwa domowego.
Wymaga to innego spojrzenia na produkty, zarwno na etapie ich
projektowania, wytwarzania, jak i eksploatacji - takie podejcie
mieci si w ramach mechatroniki. Charakterystyczne dla rozwiza
mechatronicznych jest podejcie multi- i transdyscyplinarne. amie
ono dotychczas ustalone podziay pomidzy dziedzinami i analizuje
tworzony produkt jako cao w otoczeniu rynku na kadym etapie jego
powstawania. Wymaga to opracowania metod interdyscyplinarnego
projektowania oraz interfejsw pomidzy tak odlegymi dziedzinami jak
mechanika, elektronika, oprogramowanie, ekonomia, medycyna,
zarzdzanie. Rozwj podejcia mechatronicznego jest niezbdny dla
poprawienia konkurencyjnoci przemysu. Pozwala take na stworzenie
podstawy dla konstrukcji naladujcych obiekty biologiczne.
Podobnie, szybko rozwijajca si fotonika ukierunkowana na
praktyczne zastosowania integruje prace badawczo-rozwojowe w wielu
dziedzinach. Krajowe innowacyjne implementacje w tym zakresie
potencjalnie pozwol na zwikszenie wsppracy naukowej z wybitnymi
orodkami europejskimi i wiatowymi wspomagajc dziaania rozwojowe i
innowacyjne polskich firm fotonicznych/optoelektronicznych.
Zastosowanie TIK w zarzdzaniu i monitorowaniu infrastuktur
transportow w wielu krajach staje si proritetem rozwoju sieci
komunikacyjnych i transportowych. Modernizacja krajowej
infrastruktury transportowej wymaga wprowadzenia nowoczesnego
systemu zarzdzania infrastruktur transportow, z jednoczesnym
zapewnieniem niezawodnoci i trwaoci rodkw transportu lotniczego,
kolejowego, samochodowego, wodnego i rurowego oraz konstrukcji i
systemw chronicych uytkownikw i ratujcych ich w przypadku awarii.
Opracowanie inteligentnych rodkw transportu oraz inteligentnej
infrastruktury dostarczajcej i przetwarzajcej dane o stanie pojazdu
lub infrastruktury, warunkach ruchu, zagroeniach, zachowaniach
uytkownikw pojazdw i infrastruktury wymaga specjlistycznego i
zintegrowanego podejcia. Dodatkowo, wykorzystanie materiaw i
systemw pozwalajcych na zmniejszenie emisji zanieczyszcze poprzez
eksploatacj czystych rodkw transportu zbiorowego, wykorzystujcych
energi odnawialn wpisuje
15
si w zakres kierunku nowych technologii energetyki. Efekty te
mona uzyska poprzez zintegrowane wdroenie technologii
informacyjno-komunikacyjnych, ktre pozwol na ograniczenie liczby
eksploatowanych rodkw transportu oraz na zwikszenie sprawnoci
transportu miejskiego i podmiejskiego, a take wprowadzenie
transportu zintegrowanego i wyznaczenie obszarw zielonych w
centrach miejskich, usprawnienie systemw transportowych poprzez
tworzenie powiza midzy rnymi rodkami transportu i integracj usug z
nimi zwizanych, a take wykorzystanie maych lotnisk i lekkich
samolotw w systemach transportowych.
Istotnym aspektem jest rwnie opracowanie i wdroenie czystych
ekologicznie
rodkw transportowych (pojazdw), w tym o napdzie elektrycznym.
Pojazdy takie powinny w przyszoci wsppracowa z systemem
elektroenergetycznym, stanowic nie tylko odbiorniki energii, ale
jednoczenie bdc rozproszonym buforem energii pozwalajcym
stabilizowa prac krajowego systemu elektroenergetycznego.
Mimo bardzo istotnych korzyci zwizanych z rozwojem technologii i
spoeczestwa informacyjnego naley take zwrci uwag na zagroenia
wynikajce ze stosowania i demokratyzacji sieci, w tym na
cyberterroryzm lub dostp cyberprzestpcw do danych wraliwych,
poufnych czy tajnych.
Polska ma ogromny potencja intelektualny w zakresie rozwoju TIK.
Doskonaa kadra naukowa, wielu utalentowanych absolwentw kierunkw
informatyki i telekomunikacji, powinno stworzy moliwoci uzyskania
zadawalajcej stopy zwrotu z inwestycji w sektor TIK. Badania
prowadzone przez polskich naukowcw w tym zakresie stoj czsto na
wiatowym poziomie, a ich wyniki publikowane w najlepszych
czasopismach i szeroko cytowane. Strategiczny kierunek w tym
zakresie wyoniony jako katalizator rozwiza w wielu dziedzinach
wymagajcych postpu, oparty na aktywnej wsppracy naukowcw z wielu
dziedzin nauk stosowanych, ma ogromny potencja rozwoju i szybkiego
wdroenia do gospodarki.
Polska musi dooy wszelkich stara, aby w jak najwikszym stopniu
wykorzysta posiadany potencja w obszarze technik satelitarnych i
technologii kosmicznych. Podejmowanie dziaa na rzecz rozwoju
zaawansowanych technologii w przedmiotowym obszarze oraz
zacieniania wsppracy pomidzy sektorem badawczo-rozwojowym i
gospodarczym przyczyni si do wzrostu konkurencyjnoci polskich
przedsibiorstw. Jednoczenie naley zwikszy sprawno i efektywno
dziaania administracji publicznej poprzez rozwj i wprowadzanie
rozwiza opartych na technikach satelitarnych umoliwiajcych lepsze
wykorzystanie posiadanych zasobw i infrastruktury. Zaspokoi to take
potrzeby pastwa w zakresie bezpieczestwa narodowego poprzez
wykorzystanie dostpnych instrumentw i rozwj autonomicznego
potencjau w wybranych obszarach. Wyzwaniem w pozostaych latach
pozostanie sprostanie midzynarodowym wymogom technicznym,
technologicznym i organizacyjnym; natomiast szans dla gospodarki i
administracji pastwa jest stworzenie narodowego programu w zakresie
techniki kosmicznej oraz udzia w programach wielonarodowych.
16
4. NOWOCZESNE TECHNOLOGIE MATERIAOWE Multidyscyplinarne badania
z zakresu chemii, fizyki, biologii, farmacji, nauk technicznych i
informatyki s obecnie najefektywniejszym rdem produktw i materiaw o
nowych, jak rwnie udoskonalonych waciwociach oraz nowych
zastosowaniach poprawiajcych bezpieczestwo i standardy ycia.
Wdroenie powstaych w ich efekcie technologii i technik wpynie
decydujco na podniesienie konkurencyjnoci krajowego przemysu. Wrd
tych technologii kluczow rol odgrywaj nanotechnologie generujce
nowe materiay o programowanej na poziomie molekularnym strukturze,
oraz o zupenie nowych waciwociach i zastosowaniach. Rozwj
gospodarczy Polski jest w duej mierze zaleny take od dostpnoci
szerokiej grupy surowcw mineralnych. W rezultacie prowadzonych bada
powinny zosta opracowane nowe efektywne technologie wytwarzania
metali, ich stopw i zwizkw chemicznych, funkcjonalnych materiaw
kompozytowych, nanokrystalicznych, warstwowych i gradientowych,
ceramiki uytkowej, szkie, materiaw ogniotrwaych, materiaw
polimerowych, nowych pprzewodnikw, modyfikowanego drewna i
kompozytowych materiaw lignocelulozowych. Towarzyszy im musz
poszukiwania materiaw o unikatowych waciwociach i specyficznym
zastosowaniu w rnych dziedzinach ycia i gospodarki, a take
sprzyjajcych zrwnowaonemu rozwojowi. Opracowane i wdroone do
produkcji nowej generacji materiay znajdujce zastosowanie w
gospodarce, s ju i powinny w jeszcze wikszym stopniu sta si polsk
specjalnoci. Osignicie tego celu wymaga zastosowania
nanotechnologii dla wytwarzania materiaw funkcjonalnych do
zastosowa w informatyce, elektronice, fotonice i energetyce, w
przemyle chemicznym, przemyle maszynowym, przemyle spoywczym,
przemyle odzieowym, przemysach opartych na budownictwie, inynierii
biomedycznej oraz w transporcie, rolnictwie i przemyle obronnym.
Rozwj zaawansowanych technik inynierii materiaowej umoliwi
kontrolowane ksztatowanie waciwoci tworzyw oraz opracowanie
energooszczdnych i proekologicznych.
Szans innowacyjnych oraz doskonalonych technologii poprawiajcych
bezpieczestwo spoeczestwa, gospodarki i kraju s materiay i
technologie zwizane z magazynowaniem i przesyem energii oraz
technologie fotoniczne wykorzystywane w dugodystansowych,
niezawodnych i wydajnych systemach transmisji informacji. Wymaga to
rozwoju nanoelektroniki, optoelektroniki i spintroniki z
wykorzystaniem nowych materiaw pprzewodnikowych (np. grafenu),
monokrysztaw, szkie aktywnych i ceramiki laserowej. Nieodzownym
skadnikiem takiego rozwoju musz sta si technologie przetwarzania
energii oparte na energoelektronice wykorzystujcej klasyczne i nowe
zwizki pprzewodnikowe, (krzem, wgiel z nowymi odmianami,
pprzewodniki z szerok przerw energetyczn, pprzewodniki organiczne),
materiay kompozytowe o silnych waciwociach magnetycznych, piezo- i
termoelektrycznych, luminescencyjnych, materiay elektrodowe do
nowego typu baterii, materiay wodorochonne. Efektem takich bada mog
by opracowania nowych nanosensorw medycznych, struktur fotonicznych
i spintronicznych nowych urzdze wykorzystujcych wspomniane
waciwoci. Konieczno modernizacji krajowej infrastruktury
transportowej stanowi silne wyzwanie dla inynierii materiaowej w
aspekcie opracowania nowych materiaw i technologii dla systemw
zasilania, zarzdzania i diagnostyki infrastruktury
transportowej.
17
Szczeglne znaczenie dla ekologicznego i energooszczdnego
transportu bdzie miao wykorzystanie metali lekkich oraz nowych
materiaw przewodowych i konstrukcyjnych.
Kluczow rol w rozwoju przemysowym odegraj materiay o
projektowanych waciwociach. Ich wykorzystanie wymaga bdzie
doskonalenia istniejcych oraz wdraania nowych wielkoprzemysowych
procesw metalurgicznych i chemicznych kompatybilnych ze standardem
BAT (Best Available Techniques).
Wskazane bdzie stymulowanie rozwoju bada i technologii
wytwarzania materiaw
do zastosowa w ochronie rodowiska z ukierunkowaniem na
oczyszczanie gazw, biogazw oraz spalin, a take materiaw do
wytwarzania ogniw paliwowych. Planowany rozwj energetyki jdrowej i
metod radiacyjnych, w tym wytwarzanie radiofarmaceutykw, wymaga
rozwoju technologii obrbki surowcw oraz zagospodarowanie tych
specyficznych odpadw powstajcych w procesie wytwarzania energii
jdrowej.
Zapewnienie bezpieczestwa, trwaoci, uytecznoci i niezawodnoci
obiektw budowlanych wymaga opracowania nowych konstrukcji i
materiaw bezpiecznych dla zdrowia i rodowiska, a jednoczenie o duej
trwaoci. Niezbdne zatem jest opracowanie nowej generacji materiaw
budowlanych o wysokich parametrach wytrzymaociowych i termicznych z
wykorzystaniem nanotechnologii, mikrotechnologii i biotechnologii,
pozwalajcych projektowa i modyfikowa struktury materiaw zgodnie z
oczekiwanymi waciwociami. Zwikszenie produkcji materiaw budowlanych
opartych na technologiach zagospodarowania odpadw pogrniczych i
przemysowych, a take pochodzcych z rozbirki budowli, zazwyczaj
pozwalaj na ograniczenie wydobycia pierwotnych surowcw mineralnych.
Z uwagi na stale zwikszajcy si ruch drogowy z rosncym udziaem
pojazdw cikich, wzrastajce oczekiwania uytkownikw drg, a take
oczekiwania zarzdcw zwizane z trwaoci rozwiza infrastrukturalnych,
istotne s badania, ktrych wdroenie umoliwi przebudow i wzmocnienie
wyeksploatowanej infrastruktury drogowej w Polsce. Zastosowanie
metody analizy rzeczywistych oddziaywa pojazdw cikich na
infrastruktur drogow pozwol na popraw jakoci diagnostyki
infrastruktury drogowej. Badania obejmujce nowe materiay i
technologie do przebudowy i wzmacniania obiektw mostowych (w tym
zabytkowych) mog stanowi podstaw nowoczesnych zastosowa.
Innowacyjne wykorzystanie procesw i produktw wytwarzanych metodami
biotechnologicznymi powinno wzbogaci krajow baz surowcow o nowe
produkty o waciwociach biodegradowalnych oraz o nowe produkty i
procesy w zakresie farmakoterapii. Produkty te znajd rwnie
zastosowanie w przemyle spoywczym i kosmetycznym, a take chemii
gospodarczej. Mog by uywane jako tzw. "specialities" przez rne
brane przemysowe. Ukierunkowane badania powinny koncentrowa si na
uzyskiwaniu unikatowych i ulepszonych biokatalizatorw i metabolitw
dla zastosowa w przemyle farmaceutycznym, spoywczym i ochronie
rodowiska, a take przyjaznych dla rodowiska i zdrowia biopolimerw
biodegradowalnych i biokompatabilnych. Podane bdzie ich
wykorzystanie w technologiach oczyszczania ekosystemw, pozyskiwania
cennych skadnikw z mineraw, oczyszczania gazw oraz utylizacji
odpadw mineralnych.
Rozwj gospodarczy i pojawiajce si w jego wyniku nowe zagroenia
dla spoeczestwa wymagaj opracowania nowych technicznych i
organizacyjnych systemw
18
ochrony oraz innowacyjnych, bezpiecznych dla zdrowia i rodowiska
materiaw, produktw i technologii. Du rol powinny w tym procesie
odgrywa innowacyjne biodegradowalne materiay lignocelulozowe.
Badania w zakresie nowych materiaw i technologii ich wytwarzania
stanowi
dominujcy obszar badawczy w niektrych placwkach PAN, wydziaach
politechnik i uniwersytetw oraz w instytutach badawczych. Osignicia
naukowe w zakresie bada podstawowych tych placwek maj poziom
midzynarodowy. Dobrze wyposaone instytuty realizuj projekty w
penych cyklach badawczych do fazy wdroenia, poprzez faz bada w
skali laboratoryjnej i pilotaowej, do wprowadzenia produktu na
rynek, a take sprzeday licencji zagranicznych.
5. RODOWISKO NATURALNE, ROLNICTWO I LE NICTWO
W XXI wieku jako ycia ludzi na globie ziemskim w znaczcym
stopniu bdzie
uzaleniona od stanu rodowiska przyrodniczego, dostpnoci i jakoci
ywnoci oraz czystej wody. Wzrastajca populacja ludzi na naszej
planecie to m. in. problem stanu rodowiska przyrodniczego i
konkurencji o zasoby Ziemi. Glob ziemski w ostatnim okresie 100 lat
uleg zmianom przejawiajcym si m. in. zmniejszeniem lesistoci i
zmianom w klimacie.
Wedug FAO w 2050 roku wiatowe rolnictwo bdzie musiao produkowa o
50%
ywnoci wicej ni obecnie, przy praktycznie tej samej powierzchni
upraw. Jest to wielkie wyzwanie dla nauki, dla nowych, ale
jednoczenie bezpiecznych technologii produkcji ywnoci, poszukiwania
nowych odmian rolin i bezpieczniejszych z punktu widzenia
konsumenta metod ich ochrony. Kryzys jaki przeywa wiat w latach
2008-2009 uwiadomi wszystkim krajom europejskim, w tym rwnie
Polsce, jak wane jest bezpieczestwo ywnociowe. Europa i Polska musz
by samowystarczalne jeli chodzi o produkcj ywnoci. Oczekuje si
take, e w wyniku nowych wdroe wzronie pozyskanie drewna i zakres
jego konserwacji.
Badania naukowe w tym obszarze maj na celu wsparcie dziaa z
zakresu
zarzdzania rodowiskiem oraz racjonalnego wykorzystania zasobw
naturalnych, obejmuj problematyk strategicznych i biecych zagadnie
ochrony i ksztatowania rodowiska zgodnie z zasadami zrwnowaonego
rozwoju, a take realizacji zobowiza wynikajcych z midzynarodowych
konwencji, czonkostwa w Unii Europejskiej i innych organizacjach
midzynarodowych. Badania obejmujce ocen stanu obecnego i zagroe,
uytkowania zasobw naturalnych i biornorodnoci kraju, moliwoci ich
efektywniejszego wykorzystania dla dobra gospodarki narodowej i
spoeczestwa, przy zachowaniu rodowiska w stanie pozwalajcym na jego
naturalne odtwarzanie si i funkcjonowanie procesw przyrodniczych,
stanowi podstaw do podejmowania strategicznych decyzji. W przypadku
zasobw nieodnawialnych, w szczeglnoci surowcw mineralnych, pooenie
nacisku na badania pozwalajce na ich jak najlepsze wykorzystanie (w
tym stosowanie technologii bez- i maoodpadowych) i najbardziej
efektywne metody ich eksploatacji i przetwrstwa, jest uzasadnione.
Rwnolegle, usprawnianie procesw recyklingu, poprzez doskonalenie
jego organizacji, logistyki i wydajnoci moe znacznie przyczyni si
do opymalizacji zuycia zasobw naturalnych. Szersze przemysowe
zagospodarowanie odpadw mineralnych pozwalajce na racjonalne
zagospodarowanie z pierwotnych kopalin i ograniczenie przez to
koniecznoci przejmowania nowych terenw pod dziaalno grnicz stanowi
niezbdny czynnik planistyczny.
19
Zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych jest jednym z
najwaniejszych obecnie
celw dziaa podejmowanych przez Europ. Wskazuje si, e zmiany
klimatu w cigu nastpnych 50 lat wyranie wpyn na funkcjonowanie
gwnych sektorw, takich jak zasoby wodne i gospodarka wodna,
rolnictwo, lenictwo, rybowstwo, infrastruktura i transport,
turystyka, ochrona zdrowia (ludzi, zwierzt i rolin), energetyka,
ekosystemy (w tym morskie) oraz rnorodno biologiczna. Przewiduje
si, e przyspieszeniu ulegnie degradacja ekosystemw, szybciej
nastpowa bdzie zmniejszenie si rnorodnoci biologicznej. Zmiany
klimatu odczuj zarwno gospodarstwa domowe, jak i przedsibiorstwa, a
take sabsze grupy spoeczne szczeglnie osoby starsze, niepenosprawne
i rodziny o niskich dochodach. Ich wpyw bdzie zrnicowany w zalenoci
od regionu.
Badania dotyczce szeroko rozumianej przestrzeni przyrodniczej,
ochrony przyrody,
nowych technologii w gospodarce ywnociowej, zmian klimatycznych
i roli w nim lasw i przemysu opartego na drewnie, racjonalnej
gospodarki zasobami wodnymi i mineralnymi, s bardzo wane z punktu
widzenia funkcjonowania gospodarki. Deklarowany zrwnowaony rozwj
musi by nie tylko deklarowany, ale wdraany w praktyce. Niezbdne
jest take prowadzenie bada majcych na celu zapewnienie zrwnowaonego
podejcia do polityki klimatycznej, a tym samym do zapobiegania
spadkowi konkurencyjnoci polskiego przemysu oraz wzrostowi
bezrobocia.
rodowisko przyrodnicze, ochrona przyrody i lasw, rolnictwo,
zapewnienie
bezpieczestwa ywnociowego i bezpieczestwa ywnoci, wykorzystanie
prozdrowotnych funkcji ywnoci czyli wielkiego interdyscyplinarnego
obszaru bada oraz dziedziny wymagajce staego ksztacenia kadr
naukowych i inynierskich. Zagadnienia te s szczeglnie wane. Rozwj
nowych technologii zakada wykorzystanie wszystkich dostpnych rde
energii, w tym bogactwa naturalnego Polski. S wrd nich surowce
nieodnawialne, takie jak wgiel i gaz, odnawialne rda energii czy
energia jdrowa.
Dziaania te wymaga bd bardzo wnikliwych analiz i bada oraz
opracowania
nowych technologii majcych na celu minimalizacj negatywnych
nastpstw dla rodowiska, zwaszcza w zakresie uciliwych odpadw
przemysowych. Istotne s rwnie badania zmierzajce do opracowania
metod zwikszania zasobw odnawialnych i dyspozycyjnych, poprzez
rozwj zrwnowaonych form retencji i ochrony przed zanieczyszczeniami
wd podziemnych i gruntowych. Nauka musi opracowa nowe technologie
majce na celu racjonalne gospodarowanie wod i ograniczenie
nieproduktywnych jej strat w rolnictwie, lenictwie i gospodarce
komunalnej.
W badaniach wspierajcych rozwj rolnictwa i lenictwa w Polsce
uwzgldnione
powinny by zagadnienia rolnictwa industrialnego, zrwnowaonego i
ekologicznego, znaczenie rozwoju infrastruktury rolniczej, rozwoju
szczeglnie lenictwa niepublicznego oraz produkcji na cele
energetyczne w kontekcie racjonalnego wykorzystywania rolniczej
przestrzeni produkcyjnej. Istotne jest rwnie prowadzenie bada w
zakresie oddziaywania produkcji zwierzcej na rodowisko oraz ochrony
zasobw genetycznych zagroonych wyginiciem rodzimych zwierzt
gospodarskich i odmian rolin uprawnych.
W zagadnieniach dotyczcych zmian klimatycznych bardzo istotne s
badania zwizane z gospodark wodn wsi i rolnictwa, postpem
biologicznym i nowymi technologiami produkcyjnymi w warunkach
zmieniajcego si klimatu, gospodark len i produkcj wyrobw drzewnych
i ich wpywem na rolnictwo i rodowisko. W kontekcie
20
tego bloku istotne jest zahamowanie procesu zmniejszania
zawartoci wgla organicznego w glebach rolniczych i zwizanych z tym
negatywnych nastpstw. Konieczna jest redukcja energochonnoci i
wodochonnoci produkcji rolniczej oraz ograniczenie stosowania
syntetycznych pestycydw.
W zagadnieniach zwizanych z produkcj prozdrowotnej ywnoci naley
pooy nacisk na technologie wspomagajce ocen jakoci surowcw, rozwj
kryteriw gwarancji bezpieczestwa, poziomu dobrostanu zwierzt i jego
wpywu na efekty produkcyjne, ocen genetycznie zmodyfikowanych
organizmw i badanie ich wpywu na jako ywnoci i rodowiska. Badania
powinny przyczynia si do ustalenia norm i standardw, np. w
odniesieniu do organizmw genetycznie zmodyfikowanych.
Obecny postp w rozwoju biotechnologii efektywnie wspomaga
opracowanie nowych technologii w rolnictwie i przetwrstwie.
Kluczowym zagadnieniem jest ochrona biornorodnoci rodowiska
przyrodniczego, w tym rodowiska rolniczego i lenego.
Wykorzystanie wiedzy i informacji o rodowisku jako efektywnego
narzdzia w gospodarowaniu przestrzennym, eksploatacji zasobw
naturalnych, dziaalnoci rolniczej, gospodarowaniu wod,
minimalizacji skutkw zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby oraz
ograniczaniu skutkw wystpienia zjawisk ekstremalnych, ma kluczowe
znaczenie dla strategicznego planowania rozwoju kraju. Jako takie
musi czerpa z najnowszych osigni w tym zakresie.
Dyscypliny naukowe w obszarze rolnictwa, zarwno w Europie, jak i
w Polsce, powinny uwzgldnia praktyczne wdroenia wynikw i przyczynia
si do efektywnej budowy nowego sektora rolno-spoywczego. Zatem
komplementarne dziaania dotyczce potrzeb ksztacenia ustawicznego i
szybkiego wdraania myli do praktyki produkcyjnej s, w tym sektorze,
szczeglnie wane. Obecnie realizowane projekty badawcze obejmujce
zagadnienia w zakresie: uzyskiwanie nowych odmian rolin uytkowych i
ras zwierzt odpornych na niekorzystne czynniki rodowiska, metody
ochrony produkcji rolniczej przed agrofagami oraz technologie
produkcji ywnoci funkcjonalnej, oparte s o znakomity potencja
badawczy kadry naukowej w uczelniach rolniczych, uniwersytetach,
politechnikach, instytutach PAN i instytutach badawczych.
Badania w tym obszarze powinny uwzgldnia zagadnienia wskazane w
Strategii
Zielonego Wzrostu OECD w zakresie identyfikacji obszarw
tematycznych oraz instrumentw charakteryzujcych si najwikszym
potencjaem dla wspierania zielonego wzrostu, w tym waciw wycen
funkcji ekosystemw, wspieranie rozwoju technologii rodowiskowych,
innowacyjne mechanizmy finansowe promujce zmiany modeli konsumpcji
i produkcji na bardziej zrwnowaone. Istotn kwesti jest rwnie
identyfikacja polityk majcych na celu zapewnienie pynnej
transformacji w kierunku bardziej zielonej gospodarki, ze
szczeglnym uwzgldnieniem rynku pracy, w tym systemu podnoszenia
i/lub zmiany kwalifikacji, umoliwiajcej bardziej swobodny przepyw
kadr do zielonych sektorw gospodarki.
Technologie pozyskiwania z pokadw satelitw w otoczeniu Ziemi
informacji o
procesach warunkujcych globalne zmiany klimatyczne i czynniki
zrwnowaonej eksploatacji zasobw s kluczowym elementem wspczesnego
satelitarnego monitoringu sektora usug opartego na zobrazowaniach
satelitarnych. Uzyskane w ten sposb dane ze wzgldu na swj
strategiczny charakter przez dekady pozostaway tylko w dyspozycji
administracji niektrych krajw, ktre zbudoway wasn infrastruktur
obserwacji satelitarnych. Zmian przynioso stopniowe znoszenie
barier prawno-administracyjnych w
21
dostpie do zaj, obnienie ich cen oraz rozpowszechnienie
Internetu. Niezbdne jest zapewnienie w Polsce jak najszerszego
zaangaowania maych i rednich przedsibiorstw w ten rodzaj usug.
6. SPOECZNY i GOSPODARCZY ROZWJ POLSKI W WARUNKAC H GLOBALIZUJ
CYCH SI RYNKW
Budowanie nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy, stojcej
przed trudnymi, globalnymi wyzwaniami, ktrej towarzyszy dua
niepewno i ryzyko, wymaga wielu bada i analiz o charakterze
holistycznym, uwzgldniajcych zarwno wymiar analityczny, jak i
syntetyczny. Wymaga te gbszej refleksji nad spoeczestwem i
dziedzictwem kulturowym.
Budowanie silnego kapitau ludzkiego wymaga solidnej edukacji
modych ludzi, dostosowanej do wymogw wspczesnego wiata. Podajce za
tymi wymogami zmiany w systemie edukacji oraz ich monitorowanie,
podniesienie jakoci nauczania, to jedne z waniejszych zada na
najblisze lata. Nie moemy rwnie pomin rosncej potrzeby uczenia si
przez cae ycie, obszaru obejmujcego cae spoeczestwo. Zagadnienie to
bdzie stawia nowe wyzwania przed instytucjami wadzy pastwowej, std
prowadzenie systematycznych bada edukacyjnych jest niezbdnym
warunkiem tworzenia nowoczesnych strategii rozwojowych, ktrych
celem jest budowanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy. W
wiecie zdominowanym przez technologie, bdce zarwno motorem postpu,
jak i potencjalnym zagroeniem, spoeczestwu potrzebne s stae punkty
odniesienia, jakimi s: zbiorowa pami, poczucie tosamoci, systemy
wartoci i norm, wiedza spoeczna, jak te poczucie zwizku z
dziedzictwem kulturowym. Niezwykle wane jest wic prowadzenie bada
zwizanych z zachowaniem dziedzictwa materialnego i duchowego
spoeczestwa polskiego. Jednoczenie dla osignicia i zachowania
zrwnowaonego rozwoju potrzebne jest wykorzystanie wszystkich,
zwaszcza unikatowych zasobw. Badania nad synergicznym charakterem
wykorzystywania wszystkich zasobw decydowa bd o rozwoju pastwa.
Zasoby te, okrelane te mianem kapitau intelektualnego, s tu
rozumiane jako og niematerialnych aktyww: ludzi, przedsibiorstw,
spoecznoci, regionw i instytucji, ktre odpowiednio wykorzystane mog
by rdem obecnego i przyszego dobrostanu kraju. Badania nad efektem
dziaania tak pojmowanych zasobw wzmacniane przez potencja
zgromadzony w ludziach, ich wyksztaceniu i dowiadczeniu (zasoby
ludzkie), oraz potencja zgromadzony w spoeczestwie w postaci norm
zaufania oraz zaangaowania (zasoby kapitau spoecznego i
relacyjnego) wpywa bd na skuteczno i efektywno kapitau
intelektualnego w ksztatowaniu rozwoju gospodarczego i spoecznego,
zwikszajc rwnie odpowiednio wykorzystywanie zasobw przyrodniczych i
materialnych.
Zmiany rozwojowe zachodzce w globalnym otoczeniu wymagaj
poszukiwania nowych rde postpu oraz przewag konkurencyjnych.
Widoczny jest w tym zakresie zwaszcza wzrost znaczenia wartoci
niematerialnych i prawnych. Zwikszenie pozycji Polski w wiatowym
procesie rozwoju kapitau intelektualnego wymaga bada koncentrujcych
si na okreleniu warunkw dla rozwoju talentw i gospodarki opartej na
wiedzy poprzez analiz barier i moliwoci rozwoju innowacyjnoci,
kreatywnoci oraz przedsibiorczoci obywateli, jak te instytucji
naukowych i edukacyjnych. W najbliszym okresie bdziemy mie do
czynienia z gbok zmian demograficzn, wyraajc si postpujcym
starzeniem si spoeczestwa. Rwnoczenie w wyniku
22
swobody gospodarczej i naukowej zwikszy si mobilno przestrzenna,
a nowe technologie cyfrowe zmieni formy partycypacji obywatelskiej,
spoecznej i kulturalnej. Podane jest zatem podjcie bada nad
zjawiskami zwizanymi ze starzeniem si spoeczestwa, uwarunkowaniami
aktywizacji zawodowej i spoecznej osb starszych, ksztatowaniem si
nowej struktury potrzeb i dostpem do dbr i usug cyfrowych w
pokoleniu 50+, okreleniem konsekwencji wykorzystania technik
informacyjno-komunikacyjnych, systemami stymulujcymi zmian jakoci
ycia w spoeczestwie informacyjnym, reguami zapewniajcymi bezpieczne
funkcjonowanie spoeczestwa, gospodarki i pastwa, moliwociami
ksztatowania postaw proaktywnych na kadym etapie ycia. Postpujca
globalizacja rynkw wymaga od uczestnikw procesu gospodarowania
rozwoju przedsibiorczoci, kreatywnoci i innowacyjnoci oraz
doskonalenia efektywnych metod zarzdzania. Natenie wystpowania tych
atrybutw w przedsibiorstwach i innych organizacjach wsptworzcych
rozwj gospodarczy i spoeczny stanowi bdzie o konkurencyjnoci
gospodarki narodowej. Priorytetowe kierunki bada powinny dotyczy
rnych aspektw procesu umidzynarodowienia polskiej gospodarki, w tym
modeli jej bezpiecznego rozwoju, wpywu wymiany handlowej z zagranic
na rozwj gospodarczy, popraw efektywnoci systemu transportowego,
uwarunkowa rozwoju innowacyjnej przedsibiorczoci, konkurencyjnoci
wybranych sektorw i bran polskiej gospodarki, skutecznoci i
efektywnoci instrumentw polityki gospodarczej w pobudzaniu
konkurencyjnoci maych i rednich przedsibiorstw, strategii
wchodzenia na rynki zagraniczne, rozwoju przedsibiorstw na bazie
nowoczesnych technologii informacyjnych oraz nowych mediw, wpywu
ewolucji sektora usug na spoeczno-gospodarczy rozwj kraju, roli
konsumpcji i konsumentw w ksztatowaniu innowacyjnej gospodarki,
wpywu polityki podatkowej na dugoterminowe cele spoeczne i
gospodarcze pastwa.
Polityka wspierania rozwoju gospodarczego poprzez sieci
kooperacyjne, w tym klastry, przestaa by jedynie narzdziem polityki
innowacyjnej, ale staa si gwnym nurtem oddziaywania bezporednio na
rozwj regionw i ich inteligentn specjalizacj. Std du popularnoci
cieszy si w ostatnich latach rozwijana przede wszystkim przez OECD
koncepcja polityki rozwoju gospodarczego opartej o klastry.
Koncepcja klastrw staje si take istotnym elementem polityki
gospodarczej Unii Europejskiej, wpisujc si w priorytety Strategii
Europa 2020, obejmujce rozwj inteligentny, zrwnowaony oraz
sprzyjajcy wczeniu spoecznemu. Zgodnie z dokumentami Komisji
Europejskiej, naley zwrci uwag na wspieranie klastrw o duym
potencjale rozwoju, gdy zapewni to efektywno wydatkowania rodkw
publicznych. Klastry mog przyczyni si do szybszego zblienia dochodw
w Polsce do redniej dla UE oraz wikszej zbienoci rozwoju midzy
poszczeglnymi wojewdztwami, poniewa mog one peni funkcj biegunw
wzrostu dla caego kraju i poszczeglnych regionw, take sabiej
rozwinitych.
Istotnym elementem ksztatowania spoeczestwa XXI wieku jest te
wzrost wiadomoci spoecznej korzyci i zagroe rodowiskowych zwizanych
z wdraaniem nowych technologii w zarzdzaniu pastwem i gospodark.
Podobne wyzwania wymagajce przedefiniowania funkcji i zada pastwa
wi si z zagroeniami kryzysami ekonomicznymi, nieprzewidywalnymi
katastrofami naturalnymi, katastrofami ekologicznymi czy innymi
globalnymi zjawiskami.
Sprostanie tym zjawiskom nie jest moliwe bez sprawnie dziaajcych
instytucji wadzy publicznej (pastwowej i samorzdowej). Konieczne
jest zatem prowadzenie bada majcych
23
na celu: usprawnienie i zwikszenie efektywnoci instytucji
publicznych, zwaszcza administracji publicznej, podniesienie
efektywnoci struktur wymiaru sprawiedliwoci, systemu opieki
zdrowotnej, popraw warunkw prawnych prowadzenia dziaalnoci
gospodarczej, monitorowanie i minimalizowanie obcie
administracyjnych, podnoszenie jakoci i sprawnoci oferowanych usug
publicznych, mobilnej administracji pastwowej efektywnie
wykorzystujcej najnowsz wiedz, umiejtnoci i dowiadczenie. Badania
nad instytucjami wadzy i administracji publicznej, aby mogy by
wykorzystywane w praktyce, powinny by realizowane w sposb
interdyscyplinarny, z uwzgldnieniem metodologii nauk prawnych,
ekonomicznych, socjologicznych, nauk o zarzdzaniu, a take
psychologii spoecznej i politologii.
Polska bdc czonkiem UE od 2004 r. powinna wnosi te znaczcy wkad
naukowo-
ekspercki w ksztatowanie treci europejskiej polityki i jej
sektorowych czci. Dlatego badania porwnawcze dotyczce
midzynarodowych, a w szczeglnoci europejskich aspektw polityk
publicznych, suy bd nie tylko decydentom krajowym, ale take
europejskim wzmacniajc rol Polski nie tylko w Europie, ale te w
wiecie.
Polska posiada znaczny potencja placwek naukowo-badawczych:
renomowane orodki akademickie, placwki PAN, wyspecjalizowane
instytuty badawcze, ktre prowadz badania dotyczce rnych aspektw
transformacji systemowej oraz stymulowania procesw zwizanych z
rozwojem przedsibiorczoci, innowacyjnoci oraz kreatywnoci, zarwno w
sferze spoecznej, jak i gospodarczej.
7. BEZPIECZESTWO I OBRONNO PASTWA
Zapewnienie niepodlegoci i nienaruszalnoci terytorialnej kraju
oraz bezpieczestwa obywateli jest konstytucyjnym obowizkiem pastwa.
Polska realizuje to zobowizanie poprzez podejmowanie odpowiednich
dziaa w ramach polityki wewntrznej jak i zewntrznej, w tym w
zakresie zobowiza sojuszniczych w NATO i Unii Europejskiej.
W dobie wspczesnych zagroe i wyzwa wynikajcych z koniecznoci
przygotowania Polski do sprawnego i efektywnego dziaania w
sytuacjach kryzysowych, walki z przestpczoci i terroryzmem, udziaem
Si Zbrojnych RP, formacji podlegych MSWiA oraz sub podlegych
Prezesowi Rady Ministrw nie tylko w sferze wewntrznej pastwa, ale
take w ramach wspdziaania midzynarodowego, zapewnienie waciwego
poziomu bezpieczestwa i obronnoci, jest warunkiem niezbdnym rozwoju
gospodarczego, spoecznego i kulturowego pastwa.
Zewntrzne uwarunkowania bezpieczestwa Polski, intensywny rozwj
jej potencjau gospodarczego oraz poszerzanie zaangaowania w aktywne
ksztatowanie midzynarodowego rodowiska bezpieczestwa, wymuszaj
stopniow optymalizacj si i rodkw w kierunku tworzenia
zintegrowanego, kompleksowego systemu bezpieczestwa narodowego.
Niezbdnym staje si w zwizku z tym stworzenie mechanizmu
umoliwiajcego rwnoczesne wykorzystanie komponentw systemu obronnego
pastwa i systemu zarzdzania kryzysowego. Zintegrowanie elementw
planowania i przygotowania komponentw wojskowych i cywilnych na
kadym poziomie reagowania, kompleksowe podejcie do rozwizywania
sytuacji kryzysowych oraz uregulowanie i przypisanie zada w tym
zakresie administracji publicznej oraz stworzenie stabilnych
podstaw ich finansowania, jest dwigni wzrostu poziomu bezpieczestwa
narodowego i skutecznym narzdziem jego realizacji.
24
Zwikszenie efektywnoci dziaania sub realizujcych zadania w ww.
zakresie odbywa si midzy innymi przez cigy rozwj technologiczny,
zorientowany na potrzeby operacyjne uytkownikw oraz zmiany
adaptacyjne w systemie zarzdzania i organizacji sub
odpowiedzialnych za bezpieczestwo i obronno. Prowadzenie
ukierunkowanych bada naukowych i prac rozwojowych w tym obszarze
oraz implementacja ich wynikw do codziennej praktyki wpywa
zasadniczo na podniesienie wspomnianej efektywnoci. Kade skuteczne
wdroenie przekada si bezporednio na popraw stanu bezpieczestwa
powszechnego i porzdku publicznego.
Obszar bezpieczestwa i obronnoci pastwa charakteryzuje si
ogromnym potencjaem (zarwno w skali narodowej, jak i
midzynarodowej) oraz wysokim poziomem dyfuzji innowacji do innych
dziaw gospodarki. Badania naukowe i prace rozwojowe prowadzone na
potrzeby bezpieczestwa i obronnoci pastwa stwarzaj szans na
wzmocnienie warstwy realizacyjnej polityki bezpieczestwa pastwa w
powizaniu z rozwojem naukowym, technologicznym i
spoeczno-gospodarczym kraju.
Takie podejcie jest zbiene z przyjtymi przez Rad Ministrw w 2009
roku nowymi zasadami prowadzenia polityki rozwoju.
W przypadku realizacji bada naukowych i prac rozwojowych z
obszaru bezpieczestwa i obronnoci naley zwrci uwag, i moliwe i
wskazane jest wykorzystanie synergii kierunkw bada krajowych z
programami europejskimi. Wsppraca midzynarodowa w tym obszarze jest
z jednej strony szans na dalszy rozwj i wdroenie wartociowych
programw krajowych, z drugiej za daje moliwo wypracowywania
wsplnych, uniwersalnych rozwiza oraz standaryzacji procedur i
wyposaenia sub porzdku publicznego na terenie Europy. Ponadto,
wiedza wyniesiona z pracy w midzynarodowych konsorcjach
badawczo-rozwojowych moe stanowi punkt wyjcia do uruchomienia
programw krajowych.
Jest to zbiene z prowadzon przez Polsk polityk w odpowiedzi na
wejcie w ycie Traktatu Lizboskiego i odzwierciedlone w rezolucji z
dnia 11 maja 2011 r. Parlamentu Europejskiego na temat wsplnej
polityki bezpieczestwa i obronnoci, w ktrej m. in. zachca si
do:
bliskiej wsppracy pomidzy Europejsk Agencj Obrony a Komisj
Europejsk w odniesieniu do wzmocnienia zdolnoci technologicznych o
podwjnym zastosowaniu w celu znalezienia najbardziej
komplementarnego podejcia do bada naukowych realizowanych w
obszarze bezpieczestwa i obronnoci;
ustanowienia silnych wizi pomidzy Komisj Europejsk, Parlamentem
Europejskim, Europejsk Agencj Obrony i pastwami czonkowskimi przy
przygotowywaniu kolejnych programw ramowych pod ktem inwestowania w
obszary technologiczne lece w sferze wsplnych zainteresowa na
poziomie Unii Europejskiej, majc na uwadze, e poziom inwestowania w
badania naukowe i prace rozwojowe na rzecz obronnoci w Europie jest
obecnie rwny 10% budetu jaki na ten cel przeznaczaj Stany
Zjednoczone.
Zasadniczym celem podejmowanych bada naukowych i prac
rozwojowych powinna by moliwo praktycznego zastosowania i
komercjalizacji uzyskanych wynikw. Aby to osign naley dy do
zapewnienia cisej wsppracy rodowiska naukowego i przemysowego oraz
ukierunkowa wysiek merytoryczny i finansowy na projekty, ktre
wpisuj si w potrzeby instytucji pastwa odpowiedzialnych za
realizacj zada w obszarze bezpieczestwa i obronnoci. Pozwoli to na
wzmocnienie efektywnoci gospodarowania ograniczonymi zasobami na
nauk, usystematyzowanie bada prowadzonych na rzecz bezpieczestwa i
obronnoci oraz przyczyni si do stworzenia rozwiza, umoliwiajcych
uniknicie ich podwjnego finansowania z budetu pastwa. Jednym z
elementw tego
25
procesu jest staa wsppraca ministerstw: Obrony Narodowej, Spraw
Wewntrznych i Administracji oraz Nauki i Szkolnictwa Wyszego, a
take Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, w celu wymiany informacji o
potrzebach opracowania nowych rozwiza i technologii, szczeglnie
ktre wchodz do grupy tak zwanych technologii podwjnego zastosowania
(cywilno wojskowych). Koordynacja dziaa w tym wymiarze jest
realizowana na forum Komitetu Sterujcego Narodowego Centrum Bada i
Rozwoju, odpowiedzialnego za ustanawianie strategicznych programw,
bada naukowych i prac rozwojowych w obszarze bezpieczestwa i
obronnoci pastwa (art. 17 pkt 1 ustawy o Narodowym Centrum Badan i
Rozwoju).
BEZPIECZESTWO PASTWA
Kluczowe dla poprawy bezpieczestwa ludnoci jest prowadzenie
ukierunkowanych bada naukowych i prac rozwojowych, ktre wspomagaj
proces wykrywaczy i zwalczanie przestpczoci, ochron granicy
pastwowej, prawidowe funkcjonowanie systemu zarzdzania kryzysowego
i ochrony infrastruktury krytycznej oraz systemu
ratowniczo-ganiczego. Szybkie wykrywanie, reagowanie i
przeciwdziaanie w przypadku wystpienia wspomnianych zagroe, a take
efektywne usuwanie ich skutkw, jest miernikiem efektywnoci pastwa w
tym wymiarze. Z uwagi na powysze wskazuje si ponisze priorytetowe
obszary rozwoju technologii w sferze bezpieczestwa wewntrznego:
1) Nowoczesne technologie i innowacyjne rozwizania w zakresie
wykrywania, zwalczania i neutralizacji zagroe,
2) Technika kryminalistyczna, 3) Indywidualne rodki ochrony i
wyposaenia, 4) Profilaktyka spoeczna, wiktymologia, kryminologia
oraz badania spoeczne, 5) Organizacja i zarzdzanie, 6) Nowoczesne
technologie lub rozwizania innowacyjne w sferze bezpieczestwa
teleinformatycznego, ochrony informacji w systemach i sieciach
teleinformatycznych oraz narodowej kryptografii.
OBRONNO PASTWA
Celem bada naukowych i prac rozwojowych realizowanych i
finansowanych na rzecz obronnoci pastwa jest wsparcie procesu
rozwoju zdolnoci operacyjnych Si Zbrojnych RP (SZ RP). Cel ten
zamierza si osign poprzez harmonizacj bada naukowych z potrzebami
operacyjnymi SZ RP, efektywne wykorzystanie mechanizmw inwestowania
i realizacji bada naukowych i prac rozwojowych na rzecz
bezpieczestwa i obronnoci finansowanych z budetu pastwa na nauk, w
szczeglnoci w ramach Narodowego Centrum Bada i Rozwoju oraz
zwikszenie zaangaowania SZ RP w projekty realizowane we wsppracy
midzynarodowej.
Zgodnie z politycznymi wytycznymi priorytetowe zdolnoci
operacyjne, ktre SZ RP maj rozwin w perspektywie najbliszych 10
lat, obejmuj w szczeglnoci:
1) zdolno do dowodzenia, 2) zdolno do rozpoznania, 3) zdolno do
raenia, 4) zdolno do wsparcia dziaa oraz do przerzutu i
mobilnoci,
26
5) zdolno do przetrwania i ochrony wojsk, w tym zdolnoci do
zabezpieczenia medycznego pola walki,
6) zdolno do wsparcia ukadu pozamilitarnego w sytuacjach zagroe
niemilitarnych. Na podstawie analizy priorytetowych zdolnoci
operacyjnych zidentyfikowano midzy
innymi nastpujce priorytetowe obszary technologiczne:
1) technologie informacyjne i sieciowe, 2) sensory i obserwacj,
3) bro precyzyjn i uzbrojenie, 4) platformy bezzaogowe
(autonomiczne), 5) ochron i przetrwanie na polu walki, 6)
nowoczesne materiay, w tym wysokoenergetyczne i inteligentne.
Realizacja bada naukowych i prac rozwojowych powinna wesprze
proces rozwoju zdolnoci operacyjnych, ktre SZ RP planuj osign w
przyszoci, jak rwnie doprowadzi do redukcji kosztw i
zminimalizowania ryzyka niepowodzenia.
Niezbdne jest rwnie inwestowanie w zupenie nowe technologie tzw.
przeomowe, ktrych rozwj i zastosowanie moe pozwoli na uzyskanie
nowych, dotd nieznanych zdolnoci, mogcych w znaczcy sposb zmieni
obraz przyszego pola walki.
Wsplnie z innymi pastwami NATO w ramach Organizacji ds. Bada i
Technologii NATO zostaa zdefiniowana lista 20 technologii
przeomowych, do ktrych zaliczaj si: technologie kwantowe,
przetwarzanie w chmurze, inteligentne systemy autonomiczne, sieci
bezprzewodowe, sensory, tania noktowizja, energia skierowana
(wizkowa), mikrosatelity, rzeczywisto wirtualna i rozszerzona oraz
interfejsy kognitywne, bro niekonwencjonalna, inteligentne
materiay, nanorobotyka (nanotechnologie), nadprzewodnictwo
wysokotemperaturowe, systemy zasilania i magazynowania energii,
biotechnologie, postp w medycynie, sieci spoecznociowe, naddwikowe
platformy i napdy, zminiaturyzowane ukady elektroniczne,
technologie typu Stealth i przeciwdziaania im.
