Upload
cao-toa
View
220
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
1/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
1
Chng 1
KHI NIM CHUNG VO LNG
1.1. nh ngha v phn loi
1.1.1. nh ngha
o lng: l mt qu trnh nh gi nh lng i tng cn o c kt qu
bng s so vi n v.
Vi nh ngha trn th o lng l qu trnh thc hin ba thao tc chnh:
- Bin i tn hiu v tin tc.
- So snh vi n vo hoc so snh vi mu trong qu trnh o lng.
- Chuyn n v, m ho c kt qu bng s so vi n v.
Cn c vo vic thc hin cc thao tc ny ta c cc phng php v h thng o
khc nhau.
Thit bo v thit bmu
- Thit bo l mt h thng m i lng o gi l lng vo, lng ra l i
lng ch trn thit b (l thit bo tc ng lin tc) hoc l con s km theo n v
o (thit bo hin s). i khi lng ra khng hin th trn thit b m a ti trung
tm tnh ton thc hin cc Algorithm k thut nht nh.
- Thit b mu dng kim tra v hiu chnh thit bo vn vo.
Theo quy nh hin hnh thit b mu phi c chnh xc ln hn t nht hai
cp so vi thit b kim tra.
V d: Mun kim nh cng tcp chnh xc 2 th bn kim nh cng tphi
c cp chnh xc t nht l 0,5.
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
2/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
2
1.1.2. Phn loi
1.1.2.1. Thit bo lng
C nhiu cch phn loi song c th chia thit bo lng thnh hai loi chnh l
thit bo chuyn i thng v thit bo kiu so snh.
Thit bo chuyn i thng
i lng cn o a vo thit b di bt k dng no cng c bin thnh gc
quay ca kim ch th. Ngi o c kt qu nhthang chia v nhng quy c trn
mt thit b, loi thit b ny gi l thit bo cin. Ngoi ra lng ra cn c th
bin i thnh s, ngi o c kt qu ri nhn vi h s ghi trn mt my hoc my
tng lm vic , ta c thit bo hin s.
Thit bo kiu so snh
Thit b so snh cng c th l ch th cin hoc l ch th s. Tu theo cch so
snh v cch lp i lng b (b m ho s tng t) ta c cc thit b so snh khc
nhau nh: thit b so snh kiu tung (i lng o x v i lng b xk lun bin
i theo nhau); thit b so snh kiu qut (i lng b xk bin thin theo mt quy lut
thi gian nht nh v s cn bng ch xy ra ti mt thi im trong chu k).
Ngoi ra cng cn c vo vic lp i lng b ngi ta chia thnh thit b m
ho s xung, tn s xung, thi gian xung. Cn c vo iu kin cn bng ngi ta chia
thnh thit b b khng lch (zero) v thit b b c lch (vi sai).
Cn c vo quan h gia lng ra v lng vo, ngi ta chia thnh: thit bo
trc tip (i lng ra biu th trc tip i lng vo), thit bo gin tip (i lng
ra lin quan ti nhiu i lng vo thng qua nhng biu thc ton hc xc nh),
thit bo kiu hp b (nhiu i lng ra lin quan ti nhiu i lng vo thng qua
cc phng trnh tuyn tnh).
1.1.2.2. Chuyn i o lng
C hai khi nim:
- Chuyn i scp hay cn gi l cm bin, sensor (S: Sensor): C nhim v
bin mt tn hiu khng in sang tn hiu in, ghi nhn thng tin gi tr cn o. C
rt nhiu loi chuyn i scp khc nhau nh: chuyn i in tr, in cm, in
dung, nhit in, quang in...
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
3/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
3
- Chuyn i chun ho: C nhim v bin i mt tn hiu in phi tiu chun
thnh tn hiu in tiu chun theo chun Quc t (thng thng U = 0 10V; I = 4
20mA).
Vi loi chuyn i ny ch yu l cc b phn p, phn dng, bin in p, bin
dng in, cc mch khuch i c nghin cu kcc gio trnh khc nn ta
khng xt.
1.1.2.3. Thp thit bo
Vi mt thit b c th (mt knh):
+ Chuyn i o lng: bin tn hin cn o thnh tn hiu in.
+ Mch o: thu nhn, x l, khuch i thng tin.... bao gm: ngun, cc mch
khuch i, cc b bin i A/D, D/A, cc mch ph
+ Ch th: thng bo kt qu cho ngi quan st, thng gm ch th s v ch th
cin, ch th t ghi, v.v...
1.1.2.4. Vi h thng o lng nhiu knh
Trng hp cn o nhiu i lng, mi i lng o mt knh, nh vy tn
hiu o c ly t cc sensor qua b chuyn i chun ho ti mch iu ch tn hiu
mi knh, sau sa qua b dn knh (multiplexer) c sp xp tun t
truyn i trn cng mt h thng dn truyn. c s phn bit, cc i lng o
trc khi a vo mch dn knh cn phi m ho hoc iu ch (Modulation - MOD)
theo tn s khc nhau (th d nh f10, f20...) cho mi tn hiu ca i lng o.
Ti ni nhn tn hiu li phi gii m hoc gii iu ch (Demodulation
DEMOD) ly li tng tn hiu o. y chnh l hnh thc o lng t xa
(Telemety) cho nhiu i lng o.
Lng vo Mch o Ch th Lng ra
C s
cp
Hnh 1.1. Cu trc h thng o mt knh
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
4/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
4
H thng o lng nhiu knh cn gi l h thng thng tin o lng v c
phn thnh nhiu nhm: h thng o lng, h thng kim tra tng, h thng chn
on k thut v t hp o lng tnh ton.
Ngy nay h thng thng tin o lng pht trin mnh m thnh cc h thng
chuyn dng nh: h thng o lng, gim st SCADA; h thng iu khin phn tn:
DCS; h thng thng tin tch hp:IIS.
1m
10
Tn hiu o 1 MOD
i0im
Tn hiu o i MOD
fnm n0
Tn hiu o n MOD
202mTn hiu o 2 MOD
V2
V1
Vi
VN
MB chun hotnhiu
X2
X1
XI
XN Phn knh theo tn
DEMOD
DEMOD
DEMOD
DEMOD
nm
im
2m
f1m
X2
X1
XN
XInm
im
2m
f1m
phtthu
B thu nhn chbin tn hiu
gii iu ch
S
S
S
S
Hnh 1.2. V d v mt h thng o lng nhiu knh
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
5/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
5
1.2. S cu trc thit bo lng
1.2.1. H thng o bin i thng
Trong h thng o bin i thng, i lng vo x qua nhiu khu bin i trunggian c bin thnh i lng ra z. Quan h gia z v x c th vit:
z = f(x)
trong f(.) l mt ton t th hin cu trc ca thit bo.
Trong trng hp quan h lng vo v lng ra l tuyn tnh ta c th vit:
z = S.x (1-1)
y S gi l nhy tnh ca thit b.
Nu mt thit b tuyn tnh gm nhiu khu ni tip th quan h gia lng vo
v lng ra c th vit:
z =n
ii 1
S .x=
(1-2)
trong Si l nhy ca khu th i trong thit b.
1.2.2. H thng o kiu so snh
Trong thit bo kiu so snh i lng vo x thng c bin i thnh ilng trung gian yx qua mt php bin i T:
yx= T.x.
Sau yx c so snh vi i lng b yk.
Ta c: x ky y y = .
C th cn c vo thao tc so snh phn loi cc phng php o khc nhau.
T
y
yk
x yX
Hnh 1.3. H thng o kiu so snh
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
6/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
6
1.2.2.1. Phn loi phng php o cn cvo iu kin cn bng
a) Phng php so snh kiu cn bng (Hnh 1.4)
Trong phng php ny, i lng vo so snh: yx
= const; i lng b yk
=
const.
Ti im cn bng: y = yx yk 0 .
b) Phng php so snh khng cn bng(Hnh 1.5)
Cng ging nh trng hp trn song 0y .
1.2.2.2. Phn loi phng php o cn cvo cch to in p b
a) Phng php m ho thi gian
Trong phng php ny i lng vo yx = const cn i lng b yk cho tng t
l vi thi gian t:
yk= y
0.t (y
0= const)
Ti thi im cn bng yx = yk = y0.tx
x
x0
yt
y= . (1-3)
i lng cn o yxc bin thnh khong thi gian tx.
y php so snh phi thc hin mt b ngng
x k
y sign(y y ) = =
0
1 x k
x k
y y
y y
30)
Sai s ngu nhin c tnh:
x = k. (1-20)
trong k l h s, c tra trong s tay k thut (bng hoc ng cong).
Trng hp ny ta khng quan tm nhiu trong k thut.
b) Khi sln o c hn (n 30)
Qu trnh gia cng c tin hnh nh sau:
+ K vng ton hc c ly l trung bnh cng ca n ln o
[ ]
n
ii 1
d
xM x x x
n== = =
. (1-21)
+ Phng sai ca sai s ngu nhin c tnh theo cng thc Bessel
( )n n2 2
i ii 1 i 1
x x
n 1 n 1= =
= =
=
2n ni
ii 1 i 1
xx
n
n 1= =
. (1-22)
Thc t, ta khng th bit chnh xc gi tr ca x m ch ly kt qu l gi trc
lng trung bnh ca n ln o. V vy phng sai s gim i n ln
x
o t
D
M(x)
Hnh 1.11. K vng v tn x ca lut phn bchun
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
16/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
16
( )
( )
n 2
ii 1
x
x x
n n 1n=
= =
. (1-23)
+ Sai s ngu nhin c tnh:
x = kst. x
trong kst l h s Student, n ph thuc vo s ln thu thp n v xc xut yu cu p.
H s kst c tra trong cc s tay k thut: kst = f(n,p).
+ Kt quo c tnh:
x =( )
2n nn
i iii 1 i 1i 1
st
1
x xx nx x k
n n n 1= ==
=
. (1-24)
Ch : Trong thc t c nhng ln thu thp s liu cho kt qu khng ng tin
cy(v ta thng gi l nhiu ca tp s liu), ta phi loi b ln o ny nhthut ton
sau:
Sau khi tnh ta so snh cc i vi 3 vi i = 1 n n, nu ln o no c
i3 th phi loi b ln o v tnh li tu vi (n 1) php o cn li. C
th chng minh rng vic loi b m bo tin cy 99,7%.
V d 1.3: Tnh kt quo v sai s ngu nhin vi mt xc sut ng tin p =
0,98 ca mt php o in trbng cu kp vi kt qu nh sau (n v tnh = m).
140,25; 140,5; 141,75; 139,25; 139,5; 140,25; 140; 126,75; 141,15; 142,25;
140,75; 144,15; 140,15; 142,75. Bit sai s ngu nhin c phn b chun.
Bi lm:
Theo gi thit, sai s ngu nhin c phn b chun, v vy cc bc tnh tonc tin hnh nh sau:
K vng ton hc l: [ ]14
i
i 1
RR M R 139,96 (m )
14== = = .
Tip theo tnh( )
214
i
i 1
R R4,03 (m )
14 1=
= =
.
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
17/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
17
So snh cc i iR R = vi 3 . Ta thy ln o th 8 phm phi sai lm ln
( 8 8R R 3 = ) nn ta b qua ln o ny v tnh li tu vi 13 ln o cn li. Ta
lp bng sau:Bng 1.1. V d v tnh ton sai s ngu nhin
STT Ri
(m)
i
(m)
2i
(m)2
1 140,25 0,73 0,5329
2 140,5 0,48 0,2304
3 141,75 0,77 0,5929
4 139,25 1,73 2,9929
5 139,5 1,48 2,1904
6 140,25 0,73 0,5329
7 140 0,98 0,9624
8 141,15 0,17 0,0289
9 142,25 1,27 1,612910 140,75 0,23 0,0529
11 144,15 3,71 13,7641
12 140,15 0,83 0,6889
13 142,75 1,77 3,1329
Tng:= 0 Tng: 23,64
Tnh li: [ ]
13
ii 1
RM R R 140,98
13== = =
(m)
64,2313
1
2=
=i
i (m)2
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
18/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
18
( )i
22
iR R1, 4 (m )
13 1 13 1
= =
Kim tra cc kt quo, ta thy khng c trng hp no b loi; ta tnh bc tip
theo:
R0, 38(m )
13
= .
Vi xc sut yu cu p = 0,98; n = 13; theo ph lc 3, ta chn kst l trung bnh
cng ca hai trng hp ng vi n=12 v n=14:
st
2, 72 2, 65k 2,6852
+= =
st RR k . 1,04 (m ) = .
Kt quo l:
R R R 140,98 1,04 (m )= = .
1.4.2. Tnh ton sai s gin tip
Trong thc t c nhiu phng php o m kt quc tnh t php o trc tip
khc, ngi ta gi php o l php o gin tip.
Gi s c mt php o gin tip i lng y thng qua cc php o trc tip x1,
x2, xn : y =f(x1,x2,xn).
Ta c:
1 2 n1 n2
y y ydy dx dx ... dx
x xx
= + +
. (1-25)
Sai s tuyt i ca php o gin tip c nh gi :2 2 2 2n
1 2 n i1 2 n ii 1
y y y yy x x ... x x
x x x x=
= + + + =
(1-26)
Hoc c thnh gi:
n
1 2 n i1 2 n ii 1
y y y yy x x .... x x
x x x x=
= + + + =
(1-27)
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
19/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
19
Trong : x1, x2, xn l sai s tuyt i ca php o cc i lng trc tip
x1, x2,xn.
Ch : Vic tnh sai stuyti theo(1-26) v (1-27) c thcho kt qu khc nhau do
vic sdng cc chun khc nhau; tuy nhin trn thc t, ngi ta thng nh gi
sai stuyti theo(1-26)
Sai s tng i ca php o gin tip c tnh l:
y
y
y
= (1-28)
Nu tnh theo %, ta c :
y(%)=y.100% (1-29)Trong trng hp nh gi sai s tuyt i theo cng thc (1-26) th sai s tng
i c tnh :
2 2 2 21 n
y1 n
x y x y...
y x y x
= + +
(1-30)
Bng 1.2. Bng tnh sn sai s tuyt i v tng i
ca mt s hm y thng gp
Hm y Sai s tuyt i y Sai s tng i y y / y =
x1 + x2 ( ) ( )2 2
1 2x x + ( ) ( )
2 21 2
21 2
x x
(x x )
+
+
x1.x
2 ( ) ( )
2 22 2
1 2 2 1x x x x +
2 21 2
1 2
x x
x x
+
1
2
x
x ( ) ( )
2 22 21 2 2 1
42
x x x x
x
+
2 21 2
1 2
x x
x x
+
xn n 1nx x x
nx
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
20/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
20
V d 1.4: Ngi ta s dng Ampemet v Voltmet o in trbng phng
php gin tip. Ampemet c thang o 10A, cp chnh xc 1,5; Voltmet c thang o
250V, cp chnh xc 2,0. Tnh sai s tuyt i v tng i cho hai trng hp c kt
quo sau:
a) Kt quo vi s ch Ampemet l 8,5A, Voltmet l 220V
b) Kt quo vi s ch Ampemet l 10A, Voltmet l 250V
Bi lm
Ta p dng theo cng thc tnh sai s theo gi tr trung bnh, bnh phng(1-26).
Tu bi, ta c :DI = 10A DU = 250V
I% = 1,5 U% = 2,0
+ Sai s tuyt i ca Ampemet l :
1,5. % 10. 0,15( )
100I II D A = = =
+ Sai s tuyt i ca Voltmet l :
2,0. % 250. 5( )
100U UU D V = = =
a) Kt quo vi s ch Ampemet l 8,5A, Voltmet l 220V
+ Gi trin trtheo php o l :
22025, 88( )
8,5
UR
I= = =
+ Sai s tuyt i ca php o in tr:
R
Hnh 1.12. V d v tnh ton sai sgin tip
U100k V
A
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
21/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
21
2 2 2 2 2 2 2 2
2 4. . .
R R U U I U U IR U I I
U I I I I
+ = + = + =
2 2 2 2
48,5 .5 220 .0,15 0,7447( )8,5+= =
+ Sai s tng i ca php o in tr:
0,7447.100% .100% 2,8775
25,88RR
R
= = = (%)
b) Kt quo vi s ch Ampemet l 10A, Voltmet l 250V
+ Gi trin trtheo php o l :250
25( )10
UR
I= = =
+ Sai s tuyt i ca php o in tr:
2 2 2 2 2 2 2 2
2 4. . .
R R U U I U U IR U I I
U I I I I
+ = + = + =
2 2 2 2
4
10 .5 250 .0,15
0, 625( )10
+
= =
+ Sai s tng i ca php o in tr:
0,625.100% .100% 2,5(%)
25RR
R
= = =
Nhn xt : sai s tng i ph thuc vo quan h gia gi tri lng o v
thang o ca cc thit bo trc tip.
V d 1.5: Tnh sai s tuyt i v tng i cho hai trng hp c kt quo
nh v d 1.4 nhng s dng cng thc tnh sai s (1-27).
Bi lm
Ta p dng theo cng thc tnh sai s (1-27).
Tu bi, ta cng c :
DI = 10A DU = 250V
I% = 1,5 U% = 2,0
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
22/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
22
+ Sai s tuyt i ca Ampemet l :
1,5. % 10. 0,15( )
100I II D A = = =
+ Sai s tuyt i ca Voltmet l :
2,0. % 250. 5( )
100U UU D V = = =
a, Kt quo vi s ch Ampemet l 8,5A, Voltmet l 220V
+ Gi trin trtheo php o l :
220
25, 88( )8,5
U
R I= = =
+ Sai s tuyt i ca php o in tr:
2. . .
R R U UR U I I
U I I I
= + = +
2
8,5.5 220.0,151,04( )
8,5
+= =
+ Sai s tng i ca php o in tr:
1,04.100% .100% 4,03%
25,88RR
R
= = =
b, Kt quo vi s ch Ampemet l 10A, Voltmet l 250V
+ Gi trin trtheo php o l :
25025( )
10
UR
I= = =
+ Sai s tuyt i ca php o in tr:
2. . .R R U U
R U I IU I I I
= + = +
2
10.5 250.0,150.875( )
10
+= =
+ Sai s tng i ca php o in tr:
0,875.100% .100% 3,5(%)25R
R
R
= = =
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
23/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
23
V d 1.6
Tnh ton sai s gin tip khi th nghim o in trRx v tng tr zx bng
phng php ngun xoay chiu nh Hnh 1.13.
Bit: Wattmet c thang o 100W; s ch 85W; cp chnh xc1.
Volmet c thang o 250V; s ch 240V; cp chnh xc 0,5.
Ampemet c thang o 5A; s ch 4,8A; cp chnh xc 0,2.
Bi lm
Theo u bi, ta c:
DU = 250 V; U%= 0,5; UV = 240(V)
DI = 5 A; I%= 0,2; IA = 4,8(A)
DP= 100 W; P%= 1; PW = 85(W)
Ta tnh ton sai s theo cng thc trung bnh bnh phng(1-26)
+ Sai s tuyt i ca Ampemet l :
0,2. % 5. 0,01( )100 = = =I II D A
+ Sai s tuyt i ca Voltmet l :
0,5. % 250. 1,25( )
100 = = =
U UU D V
+ Sai s tuyt i ca Wattmet l :
1,0. % 100. 1( )
100 = = =
P PP D W
Hnh 1.13. Hnh vcho v d 1.6
Rx
A
V
*W*
u zx
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
24/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
24
+ Gi trin trtheo php o l :
2 2
853,6892( )
4,8= = = W
x
A
PR
I
+ Gi tr ca tng trtheo php o l :
24050( )
4,8= = = V
x
A
Uz
I
+ Sai s tuyt i ca php o tng tr: ta p dng cng thc theo bng 1.2
2 2 2 2 2 2
4
2 2 2 2
4
. .
4, 8 .1, 25 240 .0, 01 0,2805( )4,8
+ = + = =
+ =
x xx
z z I U U Iz U I
U I I
+ Sai s tng i ca php o tng tr:
0,2805.100% .100% 0,5610%
50
= = =
x
xZ
x
z
z
+ Sai s tuyt i ca php o in tr: trong trng hp ny, quan h hm cha c
tnh sn trong bng 1.2, v vy ta phi tnh trc tip sai s tuyt i t cng thc
(1-26)2 2 2 2
2 3
2.. . .
= + = +
x x w wx w
w
R R P PR P I I
P I I I
2 2
2 3
1 2.85.0,010,0460( )
4,8 4,8
= + =
+ Sai s tng i ca php o in tr:
0,0460.100% .100% 1,2482%3,6892
= = =x
xR
x
RR
.
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
25/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
25
1.5. n vo, chun v mu(Tham kho)
1.5.1. Khi nim chung
n vo l gi trn v tiu chun v mt i lng o no c
Quc t quy nh m cc quc gia u phi tun th. Trn th gii, ngi ta ch to
ra nhng n v tiu chun c gi l cc chun.
V d: Chun Ampe l dng in c th gii phng 0,001118 gam bc khi
dung dch nitrat trong thi gian 1 giy.
Cp chnh xc ca cc chun Quc t c0,001%.
1.5.2. H thng n v
1.5.2.1.n vcbn: c th hin bng cc n v chun vi chnh xc cao nht
m khoa hc k thut hin i c th thc hin c.
1.5.2.2.n vko theo: l n v c lin quan n cc n vo cbn th hin qua
cc biu thc.
Ngy nay cc nc thng s dng h thng n v thng nht, l h thng
n v quc t SI; l h thng c thng qua hi ngh Quc t nm 1960. Trong
c 7 n v cbn l: mt(m) (chiu di), kilgam(kg) (khi lng), giy(s) (thi
gian), ampe(A) (cng dng in), K(nhit ), mol(n v s lng vt cht),
Cd(cng nh sng).
Ngoi by n v cbn trn cn c cc n v ko theo trong cc lnh vc c, in,
t, quang hc.... v c gii thiu trong bng 1.3.
1.5.3. Cc chun cp 1 Quc gia ca cc n v cbn h thng SI
Chun cp 1 l chun m bo to ra nhng i lng c n v chnh xc nht
ca mt quc gia.
1.5.3.1. Chun n v di
n v di (m). Mt l qung ng nh sng i c trong chn khng
trongkhong thi gian 1/299792458 giy ( CGPM * ln th 17, 1983. *CGPM tn vit
tt ting Php ca i hi cn o quc t).
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
26/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bin son: PGS.TS. Nguyn Hu Cng Khoa in t -i hc K thut CN
Version1 - Thng 8 nm 2009
26
1.5.3.2. Chun n vkhi lng
Kilogam(kg) l n v khi lng bng khi lng ca mu kilogam quc t
t ti trung tm mu v cn quc tPari.
1.5.3.3. Chun n vthi gian
n v thi gian giy (s) l khong thi gian ca 9192631770 chu k pht x,
tng ng vi thi gian chuyn gia hai mc gn nht trng thi cbn ca nguyn
t xe-si 133.
1.5.3.4. Chun n vdng in
Ampe (A) l dng in khng i khi chy trong hai dy dn thng, song song,
di v hn, tit din dy trn nh khng ng k, t cch nhau 1mt trong chnkhng, s gy ra trn mi mt di ca dy mt lc 2.10-7 niutn ( CGPM ln th 9,
1948 ).
1.5.3.5. Chun n vnhit
n v nhit l Kelvin (K) - l nhit c gi tr bng 1/273, 16 phn
nhit ng ca im th 3 ca nc ( l im cn bng ca 3 trng thi rn, lng v
hi).
1.5.3.6. Chun n vcng nh sng
n v cng nh sng l Candela (Cd) l cng nh sng theo mt
phng xc nh ca mt ngun pht ra bc xn sc c tn s
540 x 1012 hec v c cng bc x theo phng l 1/638 ot trn steradian
( CGPM ln th 16, 1979 ).
1.5.3.7. Chun n vslng vt cht
n v s lng vt cht (mol) l s lng vt cht c s phn t ( nguyn t, ccht) bng s nguyn t cha trong 12C vi khi lng l 0,012 kg.
7/31/2019 Ky Thuat Do Luong Ch1
27/27
Gio trnh: kthuto lng 1 Dnh cho sinh vin nhm ngnh k thut
Bng 1.3. Mt sn vo cbn v ko theo
Cc i lng Tn n v K hiu
1. Cc i lng cbn di
Khi lngThi gianDng inNhit S lng vt chtCng nh sng
Mt
KilogamGiy
AmpeKelvinMn
Candela
m
kgsAK
molCd
2. Cc i lng chcTc Gia tcNng lng v cngLcCng sut
Nng lng
Mt trn giyMt trn giy bnh phng
JunNiutnWatt
Watt giy
m/sm/s2
JNW
Ws
3. Cc i lng inLng inin p, thin ngCng in trng
in dungin tr
in trringH sin mi tuyt i
CulngVn
Vn trn mt
Faram
m mtFara trn mt
CV
V/m
F
.m
F/m
4. Cc i lng tT thng
Cm ng tCng t trngin cmH s t thm
Vbe
TeslaAmpe trn mt
HenriHenri trn mt
Wb
TA/m
HH/m
5. Cc i lng quang
Lung nh sngCng sng ring
chiu sng
LumenCandela trn mt vung
Lux
LmCd/m2
lx