L-Atti tal-Forum Nazzjonali dwar l-Ilsien Malti · 2012. 5. 8. · Novembru 2008 1 L-Atti tal-Forum Nazzjonali dwar l-Ilsien Malti Is-Sibt, 15 ta’ Novembru 2008 Il-Kunsill Nazzjonali

Novembru 2008 1

L-Atti tal-Forum Nazzjonali dwar l-Ilsien Malti

Is-Sibt, 15 ta’ Novembru 2008

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti 2005-2008

Regoli ©odda

�

Minn mindu twaqqaf madwar tliet snin ilu, il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien

Malti impenja ru˙u li j˙abrek biex isa˙˙a˙ il-kitba tal-Malti u fiha jintla˙qu

l-istandards mixtieqa. G˙en lid-Dipartiment tal-Malti fl-Università biex ji©i

organizzat b’suççess kors g˙all-Qari tal-Provi, li minnu ˙ier©a klassi ©dida ta’ nies

minn kull qasam tal-˙ajja li tkissru fil-kitba Maltija u huma kkwalifikati fiha. Óaseb

ukoll biex jibda jistieden diskussjoni pubblika fuq l-aktar punti li qeg˙din itellfu lil

min jikteb bil-Malti u jfixklu l-iƒvilupp armonjuƒ tieg˙u. Skont il-pjan tal-Kunsill,

dan g˙andu jsir permezz ta’ konsultazzjoni wiesg˙a fuq kull problema, li mbag˙ad

issib il-qofol tag˙ha f’seminars nazzjonali, li minnhom sa issa saru tnejn. Wara dan,

imbag˙ad, tasal il-faƒi tad-deçiƒjoni li tit˙alla f’idejn l-aktar nies ikkwalifikati.

Id-dokument li g˙andek f’idejk huwa l-ewwel frott ta’ dan il-proçess demokratiku

u fih issib id-deçiƒjonijiet uffiçjali dwar il-varjanti fl-ortografija. Il-varjanti

ortografiçi jirriƒultaw kull meta kelma li kul˙add jippronunzjaha l-istess ikollha

aktar minn mod wie˙ed kif tiktibha. Dawn il-verƒjonijiet differenti fil-kitba, li sa

issa kienu kollha b’xi mod aççettabbli, huma ta’ tfixkil mhux ƒg˙ir g˙al min jikteb

˙afna bil-Malti, l-aktar g˙ax il-biçça l-kbira tal-kitba ssir bil-mezzi elettroniçi li

jeƒi©u minna konsistenza iktar rigoruƒa b’risq il-kumdità tar-riçerka. Dan

ix-xog˙ol, fil-fatt, huwa t-twe©iba tal-Kunsill g˙at-talba ta’ bosta tradutturi,

g˙alliema u ©urnalisti li xtaqu soluzzjoni g˙at-tfixkil tal-varjanti ortografiçi.

F’Lulju 2007 l-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti ˙atar kumitat ta’ esperti biex

itemm ix-xog˙ol fuq il-varjanti ortografiçi li kien inbeda bil-konsultazzjoni

wiesg˙a ma’ 35 ru˙ interessati u kompetenti fil-qasam, li bag˙tulna fehmiethom

DEÇIÛJONIJIET �tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

dwar il-Varjanti Ortografiçi

Da˙la

Dawn id-deçiƒjonijiet saru

uffiçjali fil-25 ta’ Lulju 2008

bil-pubblikazzjoni tag˙hom

fil-Gazzetta tal-Gvern,

u kul˙add g˙andu jfittex

li jidra l-forom mag˙ƒula

mill-aktar fis. Madankollu,

il-forom li hawnhekk huma

mwarrba jibqg˙u validi

sal-25 ta’ Lulju 2011.

Wara din id-data, jitqiesu

b˙ala tajbin il-forom mag˙ƒula

f’dan id-dokument biss

Ikkonvinçejna

Djalogu miftu˙

Letteratura

Trasparenza

Teknolo©ija

Investiment

Integrazzjoni

Ikkonvinçejna Ikkonvinçejna

Ikkonvinçejna Ikkonvinçejna

Forum Nazzjonali dwar l-Ilsien Malti2

Programm

09:00am Ftu˙ tal-Forum Is-Segretarju Permanenti fil-Ministeru tal-Edukazzjoni, Frans Borg

09:05am Il-Malti fl-isfond multilingwi Ewropew Il-Kummissarju tal-UE g˙all-MultilingwiΩmu, Leonard Orban

09:15am Rapport tal-˙idma tal-Kunsill Id-Direttur EΩekuttiv tal-Kunsill, Olvin Vella

10:00am Waqfa

10:30am Il-viΩjoni tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti Il-President tal-Kunsill, il-Prof. Manwel Mifsud

10:50am L-istat tal-Ilsien Malti Interventi mill-udjenza

11:55am G˙eluq minn membru tal-Kunsill, il-Prof. Joe Friggieri

Imexxi l-Forum, Mario T. Vassallo, mid-Dipartiment tal-Politika Pubblika (fl-Università ta’ Malta)

Forum Nazzjonali dwar l-Ilsien MaltiIs-Sibt, 15 ta’ Novembru 2008, Sala Robert Samut, il-Furjana

Novembru 2008 3

President Il-Prof. Manwel Mifsud BA(Hons), PhD

ViçiPresident Dr Josette Attard BEd(Hons), BA, MA, PhD

Segretarju Is-Sur George Farrugia BEd(Hons), MA

Membri Il-Prof. Albert Borg BA(Hons), DLitt(Ruma), PhD(Edin)

Is-Sur Joseph Borg BA, MA

Dr Charles Briffa BA(Hons), MA, DipArabic, PhD

Is-Sur Victor Cauchi PL

Dr Ray Fabri BA(Hons), PGCE, MA, PhD(Dusseldorf)

Il-Prof. Joe Friggieri BA, PhD(Milan), DPhil(Oxon)

Dr Simone Inguanez LLD

Is-Sur Mario Schiavone DipMgt, MBA

DiretturEΩekuttiv Is-Sur Olvin Vella BA(Hons), PGCE, MA

Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti (2005-2008)


Fost l-elementi kulturali ewlenin li jag˙Ωlu lil

Malta minn artijiet o˙ra u jseddqu l-identità

tag˙ha, l-ilsien Malti aktarx ji©i fuq quddiem.

Huwa lsien imΩewwaq b˙alma mΩewqa hija

l-istorja tal-poplu tag˙na, u min jistag˙©eb

bin-nis©a unika tieg˙u qed juri sensittività li

jmissha tkun f’kull wie˙ed minna.

Huwa minnu li llum id-dinja miexja b’passi

mg˙a©©lin lejn globaliΩmu li jista’ jiknes

kulma jsib quddiemu. Imma huwa sewwasew

g˙alhekk li a˙na g˙andna nΩommu çar

quddiemna l-identità nazzjonali tag˙na u

na˙dmu biex insa˙˙uha. F’din l-im©iba tag˙na

g˙andna l-ispirazzjoni u l-appo©© s˙i˙ tal-

Unjoni Ewropea li, fl-esperjenza kbira tag˙ha,

g˙arfet li ma nistg˙ux narmu l-identità ta’ xi

wie˙ed minna, imqar jekk kien l-iΩg˙ar fost

kul˙add, biex naslu g˙all-g˙aqda Ewropea

mixtieqa. G˙all-kuntrarju, il-milja tag˙na rridu

nsibuha flimkien billi kul˙add i©ib mieg˙u u

jiddepoΩita l-kultura u l-lingwa tieg˙u f’fond

wie˙ed komuni: l-unità fid-diversità.

Imma l-ilsien Malti ma ng˙oΩΩuhx biss b˙ala

element tal-identità nazzjonali. Ng˙oΩΩuh

ukoll g˙ax jag˙tina l-libertà nesprimu ru˙na

bil-kumdità, nitolbu jeddijietna, infissru l-aktar

˙wejje© intimi tag˙na, u permezz tieg˙u nibnu

relazzjonijiet ma’ g˙ajrna. Tabil˙aqq, l-ilsien

Malti huwa g˙odda ewlenija biex inkomplu

ntejbu l-kwalità ta’ ˙ajjitna.

Dan id-diskors poΩittiv fuq l-ilsien Malti

m’g˙andux iwassalna biex nittraskuraw

it-tag˙lim u t-t˙addim ta’ ilsna o˙ra, imqar

f’pajjiΩna. L-IngliΩ jaqdina tajjeb ˙afna

lokalment u huwa pont wiesa’ mal-bqija tad-

dinja. Jekk l-ilsien Malti hu tag˙na, l-IngliΩ qed

isir ta’ kul˙add.

A˙na nilqg˙u l-messa©© tal-Unjoni Ewropea li

mqar Ωew© ilsna jistg˙u ma jkunux biΩΩejjed.

Huwa g˙alhekk li gvern wara ie˙or offrew

it-tag˙lim ta’ g˙add ta’ ilsna o˙ra fl-iskejjel

tag˙na, pro©ett li qed inkomplu nsostnuh.

Nawgura lill-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

li jkompli bil-˙idma kbira tieg˙u favur ilsienna,

g˙ax il-preΩenza tal-Malti fil-kwadru mΩewwaq

tal-ilsna Ewropej u dinjija hija xhieda tal-

prinçipju li d-diversità g˙andna ninkora©©uha

u mhux no˙onquha.

Messa©© minn Dolores CristinaMinistru tal-Edukazzjoni, Kultura, Ûg˙aΩag˙ u Sport

Novembru 2008 5

Introduction Ladies and gentlemen,

Bon©u u mer˙ba!

It is a pleasure to speak to you today. And let

me thank you for your kind invitation.

It has been almost five years since Malta joined

our Union. And I am delighted to say that

accession has been a huge success – politically,

economically, culturally and, of course,

linguistically.

Maltese and EnlargementMaltese citizens can now address the institutions

of their Union in Maltese. They can consult

the laws and official documents of the Union

in Maltese. A new translation industry has

flourished, providing job opportunities for those

who speak Maltese.

And let’s not forget the impact that entry has

had on the language itself. Being made an

official language of our Union not only raises

the profile of a language. It also emboldens and

enhances it. It prompts translators and experts

to unearth lexical treasures and bring them

back into common use. These activities keep the

language healthy and help it evolve.

A Source of Richness for Europe

Europe enriches the Maltese language. And of

course, the Maltese language enriches Europe

too. Over the last few days I have had the

chance to listen to your language; to appreciate

its lilting melody; to marvel at its eclecticness

and eccentricities. With its unique blend of

Semitic roots, Roman script and vocabulary

drawn from Sicilian, Italian and English, it is a

true gem in our mosaic of languages. It is a true

source of richness for Europe.

In fact, I think Maltese says a lot about Europe

as a whole.

A More Open EuropeNot just because it shows that when we speak

about Unity in Diversity, we mean what we say;

that the official languages of member states

deserve equal status – however big or small they

are.

The Maltese language also reflects a broader

theme in Europe’s past – and its present. It

exemplifies the fact that many of the things

we cherish most, are born of interaction with

other people. That much of our culture and

civilisation is founded on exchange.

Address to the National Forum on the Maltese Language

Leonard Orban


We live in a Union of immense cultural

wealth. Not just for the variety and quantity

of cultures and cultural heritage – which has

doubled with recent enlargements. But also for

the possibilities for interaction between these

different cultures.

Europe is, and should remain, an open

continent. Our citizens are now able to move

around their Union more than ever – for

tourism, trade and work. And they are keen

to do so. This is throwing up new shades and

nuances in the cultural life of Europe. And the

same can also be said for migrants who come to

Europe and add to this lively mix.

By engaging with others we not only heighten

our sense of European identity. We also

heighten our awareness of ourselves, enriching

our other, local, regional, and national

identities.

Languages for Social CohesionBut living with difference requires effort and

investment. Otherwise it can become a source

of tension and even conflict. This is why we

made 2008 the European Year of Intercultural

Dialogue. European citizens need to be able

to deal with a more open and more complex

cultural environment.

And languages can help them achieve this.

Just recently my new strategy was adopted by

the Commission. And this is one of its major

themes. Languages can help us build more

cohesive and sustainable societies.

This is partly because by learning a language

we become more tolerant, more understanding

and more appreciative of difference. These are

the kinds of attitude that stop our societies from

fragmenting.

But it also comes down to much more concrete

needs. Too often in Europe migrants are unable

to access the labour market. They cannot

participate in the life of the community. And a

lack of language skills is the main reason. We

call upon member states to provide concrete

opportunities for migrants to learn the host

country language.

Our New StrategyThis is just one aspect of our new strategy. But

it gives you a flavour of a wider shift in our

thinking.

Because it is true that language is the first

expression of identity. And an immense source

of cultural richness. But it is equally true that

languages offer us many other rewards too.

Languages can help us in countless ways. They

can help us strengthen our bridges with countries

outside Europe; they can provide citizens with

more equal access to services and rights.

They can help European firms prosper and give

citizens more choice on the job market. And

I think these last two points are particularly

relevant for Malta.

Novembru 2008 7

Languages and BusinessOur recent studies on languages and business

send out a clear message. English is, quite

simply, no longer enough. Companies need

other European languages too – to give them

a competitive edge and to take full advantage

of the single market. And let us not forget that

new economies are emerging across the globe.

Soon world languages, like Mandarin Chinese,

Arabic and Hindi will be in hot demand.

Many companies are already refusing to

employ graduates who only speak English. Not

just for the reasons already mentioned. But also

because multilingual graduates are seen as

more flexible and adaptable, and better suited

to multicultural workforces.

Malta and LanguagesThe Maltese are exceptionally multilingual. In

our 2006 Eurobarometer, 92% of the Maltese

surveyed said they could converse in one foreign

language. Over two thirds could speak in two

languages; and just under a quarter in three.

So I think you will be more than capable of

rising to the challenge of becoming proficient in

even more languages.

The foundations are already in place. I am

deeply impressed by your language learning

policies and facilities. This is a point worth

highlighting. Because we are looking to bring

about exchanges of ideas and practice between

Member States. Many other countries could

learn a great deal from you.

You are the proof that any nation – big or small

– can lead the way in our Union.

And this is true in more than one way. Your

skills in other languages have not been gained

at the expense of losing your own. Maltese

thrives alongside the other major languages

of this island – English and Italian. And this

sends out a strong message to other countries

with a growing dependency on more dominant

languages. You have shown that David can

co-exist with Goliath! You have shown that

multilingualism works!

I know that it has not always been easy.

Protecting your heritage requires investment

and effort. This is where the work of your forum

is so valuable. And this is why I must thank

you.

So let me finish by saying: Grazzi ˙afna u viva

l-lingwa Maltija!


X’inhu l-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien MaltiIl-Kunsill tal-Malti twaqqaf tliet snin ilu bil-

Li©i tal-Malti approvata unanimament mill-

Parlament. Qabel il-Kunsill, il-Malti kienu

jie˙du ˙siebu l-g˙aqdiet volontarji, ewlenija

fosthom l-Akkademja. Id-Dipartiment tal-

Malti u l-Istitut tal-Lingwistika tal-Università

ma kellhomx sehem fit-tfassil tal-politika

lingwistika.

Bil-Li©i tal-Malti, l-Akkademja, l-g˙aqdiet

l-o˙ra tal-Malti, id-Dipartiment tal-Malti u l-

Istitut tal-Lingwistika tal-Università, l-Istitut tal-

Ìurnalisti Maltin, id-Direttorat g˙al Kwalità u

Standards fl-Edukazzjoni u l-Uffiççju tal-Avukat

Ìenerali kienu mitluba ja˙tru r-rappreΩentant

tag˙hom fil-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti.

Il-Kunsill ja˙dem minn uffiççju fil-Ministeru

tal-Edukazzjoni u l-Gvern jag˙tih il-fondi kull

sena. Il-membri tal-Kunsill, inkluΩ il-President,

ma jirçievu l-ebda ˙las.

Il-Kunsill igawdi minn awtonomija kbira u

l-President tieg˙u huwa mag˙Ωul mill-Prim

Ministru minn fost in-nominazzjonijiet mill-

Akkademja tal-Malti u mid-Dipartiment tal-

Malti tal-Università.

Il-Kunsill iltaqa’ 23 darba.

Mill-ewwel laqg˙a il-Kunsill qabel li kellu

quddiemu programm kbir xi jwettaq u xtaq li

kul˙add ja˙dem id f’id. Wara 3 snin ta’ ˙idma,

a˙na li tajna sehemna konvinti li kul˙add ta

l-a˙jar tieg˙u u matul it-triq kabbarna l-fiduçja

f’xulxin.

Sa mill-bidu nett, il-Kunsill qabel li d-

deçiΩjonijiet li nie˙du jkunu maturi u serji, u nxandruhom b’mod professjonali. Óadna

d-deçiΩjoni konxja li niffokaw qabelxejn fuq

il-qag˙da tal-Malti f’pajjiΩna, g˙ax ma ridniex

nispiççaw a©enzija tat-terminolo©ija li taqdi lill-

Unjoni Ewropea biss.

Il-miri tal-KunsillIl-Kunsill qabel li jkollu miri fit-tul u miri fil-qrib.

Fost il-miri kemxejn imbieg˙da nsemmu:

1. st˙arri© tas-sitwazzjoni lingwistika preΩenti

g˙ax f’˙afna oqsma g˙ad m’g˙andniex u la

stampa çara u lanqas statistika, u g˙alhekk

bosta g˙adhom jikkonkludu affarijiet skont

l-impressjoni, u

2. il-bini ta’ çentru ta’ riΩorsi g˙all-g˙alliema

Rapport tal-Óidma tal-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti

(2005-2008)Olvin Vella

Novembru 2008 9

Fost il-miri aktar fil-qrib kellna (u qed ng˙id

kellna, mhux g˙andna, g˙ax wettaqniehom):

1. L-iΩvilupp ta’ korsijiet akkademiçi

rikonoxxuti mill-Università biex nipprovdu

lis-suq tal-pubblikazzjoni b’aktar nies

ikkwalifikati fil-Malti. Qabel il-˙olqien tal-

Kunsill, min kien irid jippubblika xi ˙a©a

kellu punt ta’ referenza f’xi individwi li kienu

mag˙rufa li j˙obbu l-Malti. Dan mhux

dejjem kien ifisser li dawn l-individwi kienu

kkwalifikati biex jiddeçiedu. Fil-fatt, min

hu mid˙la fil-qasam tal-Malti jaf li g˙add

ta’ drabi dawn l-individwi ma kinux jaqblu

bejniethom u kienu jo˙or©u jattakkaw lil

xulxin fil-bera˙. Illum dan kollu g˙oddu

spiçça.

2. It-trawwim ta’ attitudni friska lejn is-

sitwazzjoni bilingwi ta’ pajjiΩna. Ridna

niddiΩassoçjaw ru˙na minn diskors

fundamentalista li j©elled il-Malti mal-IngliΩ

u xandarna l-idea li nikkomunikaw l-ideali

tag˙na bil-kelma t-tajba.

3. Li ner©g˙u nag˙tu s-sa˙˙a lill-istudjuΩi

kkwalifikati tal-Malti. Ma jistax ikun li min

jistudja lsienna b’serjetà ma jkollux le˙en

fil-politika lingwistika u n˙allu lid-dilettanti

jitkellmu f’isem kul˙add. M’g˙adniex ng˙ixu

fiΩ-Ωmien li min ma jaqrax ktieb fuq il-lingwa

jg˙idilna kif g˙andna nitkellmu. Kul˙add

qed jitlob standards g˙oljin fl-oqsma kollha

tal-˙ajja, u fil-qasam tal-lingwa l-Kunsill

g˙andu jiggarantixxi l-istandards. Dan ma

jfissirx li min qabel kien punt ta’ riferenza

kien se jing˙atalu l-©enb, imma ©ie inkluΩ fi

grupp akbar ta’ ˙addiema tal-Malti.

Il-kumitati tekniçiSkont il-Li©i, il-Kunsill waqqaf kumitati

tat-Terminolo©ija, tax-Xandir, tar-Riçerka

Lingwistika, tal-Letteratura u tal-IΩvilupp tal-

Malti fl-Informatika. L-esperjenza ta’ dawn

it-tliet snin g˙allmitna li l-akbar diffikultà li

j˙abbtu wiççhom mag˙ha dawn il-kumitati hija

li, min˙abba l-impenji personali tal-membri, ix-

xog˙ol diffiçli jsir b’regolarità f’dan il-wisa’ kollu

u fuq medda twila ta’ Ωmien. Diffikultà mhux

mistennija kienet li, min˙abba l-opportunitajiet

li toffri l-Unjoni Ewropea, xi w˙ud mill-kumitati

ma setg˙ux jie˙du nifs g˙ax matul it-tliet snin

tlifna diversi membri li marru ja˙dmu barra.

L-g˙aΩla tal-membri tal-kumitati saret skont tliet

kunsiderazzjonijiet:

1. il-kumitati g˙andhom ikunu inkluΩivi

2. jing˙aΩlu nies li lesti ja˙dmu mal-o˙rajn, u

3. jing˙aΩlu nies li kemm jista’ jkun flimkien

ikopru l-qasam partikolari kollu.

Min˙abba li l-istruttura tal-Kunsill Nazzjonali

tinvolvi tliet livelli dipendenti ˙afna fuq xulxin,

ji©ifieri l-Kumitati Tekniçi, il-Kummissjoni

Teknika, u l-Kunsill, in˙ass il-˙in kollu t-toqol

ta’ din l-istruttura li, bla ma trid, traΩΩan l-

effiçjenza. Hija l-fehma meqjusa tal-Kunsill li

proçedura effiçjenti li nistg˙u n˙addmu fis-

snin li ©ejjin hija li nwaqqfu g˙add iΩg˙ar ta’

kumitati skont il-pro©etti tal-Kunsill. Ng˙idu

a˙na, wie˙ed mill-aktar kumitati li ˙adem kien

il-Kumitat tal-Varjanti Ortografiçi mwaqqaf

ad hoc mill-Kunsill. Dan il-kumitat iltaqa’

tista’ tg˙id kull ©img˙a u t-tmien membri

taw kontribut attiv skont l-ispeçjalizzazzjoni

tag˙hom. Biex ma nsemmux ukoll is-sehem tat-

tliet konsulenti li joqog˙du barra minn Malta, li

segwew ix-xog˙ol kollu fuq il-varjanti, xog˙ol li

dam sejjer sena u nofs.


L-g˙arfien tal-Kunsill tal-Malti minn entitajiet o˙raIl-Kunsill huwa l-korp li f’g˙ajnejn entitajiet

governattivi u kummerçjali, kif ukoll f’g˙ajnejn

l-amministrazzjoni ta’ pajjiΩi barranin,

jirrappreΩenta l-ilsien Malti. Naturalment, qabel

ma twieled il-Kunsill kien hawn l-g˙aqdiet

volontarji li ˙abirku g˙al ilsienna, ewlenija

fosthom l-Akkademja. Imma, peress li l-ebda

li©i ma kienet tag˙raf lill-g˙aqdiet, entità

setg˙et tag˙mel xi ˙a©a li tinfluwenza l-istat

tal-Malti ming˙ajr ma tikkonsulta ma’ ˙add.

Illum dan m’g˙adux possibbli. Fil-fatt, barra

konsultazzjonijiet o˙ra ta’ kuljum, il-Kunsill tal-

Malti:

1. ˙a poΩizzjoni çara fil-kaΩ tal-isem tal-

munita Ewropea meta deher li l-Bank

Çentrali kien donnu ddeçieda wa˙du li isem

il-munita g˙andu jkun il-euro [ju:ro]

2. qed ji©i kkonsultat mid-Direttorat g˙al

Kwalità u Standards fl-Edukazzjoni qabel

ma jing˙aΩlu kotba ©odda tal-Malti g˙all-

iskejjel

3. qed jevalwa pro©ett elettroniku minn

kumpanija multinazzjonali, pro©ett li

g˙andu jg˙in lil kul˙add biex jikteb il-Malti

bla Ωbalji

4. huwa l-punt ta’ referenza g˙all-unitajiet

Ewropej tat-traduzzjoni meta ma jaqblux

bejniethom.

Is-sit elettronikuIs-sit elettroniku tal-Kunsill huwa l-vetrina

tax-xog˙ol tal-Kunsill. Fih issibu l-istediniet

li nag˙mlu lill-pubbliku biex jie˙u sehem

fil-konsultazzjonijiet wiesg˙a tag˙na,

inxandru l-fehmiet li tiktbulna b’rabta mas-

seminars, u n˙abbru l-attivitajiet li jkunu se

jsiru ’l quddiem, fosthom il-ftu˙ tal-korsijiet

akkademiçi ta’ kull sena.

Matul dawn it-tliet snin, ir-rappreΩentant

tal-g˙aqdiet tal-Malti fil-Kunsill, is-Sur Joseph

P. Borg, xandar elettronikament tag˙rif fuq

il-kotba tal-letteratura li kienu ji©u stampati,

u xandar l-avviΩi fuq il-konferenzi u fuq

is-serati letterarji li organizzaw l-g˙aqdiet. Bis-

sa˙˙a tas-Sur Borg, il-˙bieb kollha tal-Malti li

g˙andhom aççess g˙all-internet ji©u a©©ornati

kuljum b’li jkun qed ji©ri.

L-inizjattiva ta’ dan il-membru ˙abrieki wriet

kemm xog˙ol itellg˙u l-g˙aqdiet tal-Malti. L-

inizjattiva tieg˙u g˙enet qatig˙ biex titrawwem

atmosfera d˙ulija fost il-˙addiema tal-Malti u

lkoll nistg˙u nixhdu li regolarment konna ni©u

kkonsultati biex l-attività ta’ xi g˙aqda ma

ta˙batx ma’ attività ta’ g˙aqda o˙ra.

Is-Sur Borg ˙ejja wkoll ktejjeb bit-tag˙rif

fuq l-g˙aqdiet tal-Malti u fadal biss li

nikkonfermawh mal-g˙aqdiet infushom biex

nippubblikawh.

Bil-Kelma t-TajbaIl-Kunsill xandar kolonna fit-tliet gazzetti

It-Torça, Il-Mument u Il-Ìens illum intitolata

“Bil-Kelma t-Tajba”. Dil-kolonna kienet l-ewwel

ixxandar im©iba lingwistika xierqa u mbag˙ad

tfisser xi problema lingwistika komuni. It-temi

li ©ew koperti jinkludu l-vanta©© li jkollna

soçjetà tabil˙aqq bilingwi u r-rispett li jixraqlu

l-ilsien Malti b˙ala l-ilsien nazzjonali ta’ Malta

u lsien uffiçjali tal-Unjoni Ewropea. Min˙abba

s-suççess ta’ din il-kolonna, il-Kunsill se jxandar

is-sensiela ta’ 22 artiklu tal-Prof. Manwel Mifsud

fi ktejjeb apposta.

Novembru 2008 11

Çertifikat g˙all-Qarrejja tal-ProviSa ftit tas-snin ilu, meta xi awtur serju kien

ji©i biex jippubblika l-ktieb tieg˙u, ©ieli kien

ifittex li jg˙addi l-manuskritt lil xi g˙alliem

mag˙ruf biex jaqralu l-provi. Din l-inizjattiva,

kif nafu lkoll, ma kienx jo˙odha kul˙add.

Fil-fatt kul˙add iltaqa’ xi darba jew o˙ra ma’

pubblikazzjoni miΩg˙uda Ωbalji.

Ir-reazzjoni tal-Kunsill quddiem din is-

sitwazzjoni kienet qawwija u s˙i˙a. Anki

g˙aliex fl-a˙˙ar snin bosta entitajiet

kummerçjali bdew jag˙Ωlu li jwasslu l-

pubbliçità tag˙hom bil-Malti u ma ridniex li xi

˙add jo˙ro© jattakkahom min˙abba l-iΩbalji

tal-Malti. A˙na anzi rridu li meta kumpanija

tag˙Ωel li tikkomunika bl-ilsien Malti

nserr˙ulha rasha li se ssib nies ikkwalifikati fi

lsienna matul l-istadji kollha.

G˙alhekk il-Kunsill ftiehem mal-Università biex

jifta˙ kors kull sena li jwassal lill-istudenti biex

jiksbu ç-Çertifikat fil-Qari tal-Provi. S’issa di©à

ggradwaw 60 ru˙ minn Ωew© korsijiet. B˙alissa

g˙addej it-tielet kors, u fih g˙andna 40 student,

5 minnhom ©urnalisti. U xahar ie˙or se tirçievu

ming˙andna l-avviΩ u l-katalgu tar-raba’ kors.

Dawn il-qarrejja tal-provi ©odda u kkwalifikati

jinkludu ˙addiema tal-Gvern, avukati,

awdituri, spiΩjara, bankiera u fuq kollox

©urnalisti u xandara. Hija xewqa kbira tal-

Kunsill li ©urnalisti o˙ra jie˙du l-eΩempju

tal-˙amsa li qed jattendu l-kors b˙alissa: biex

inkunulhom ta’ g˙ajnuna se nçaqalqu l-©ranet

tal-kors, il-lezzjoni tal-Ìimg˙a se nag˙mluha

l-Óamis biex il-©urnalisti li ja˙dmu mal-

gazzetti tal-Óadd ikunu jistg˙u jattendu bla

pressjoni Ωejda. Fuq su©©eriment tas-Sur Mario

Schiavone, ir-rappreΩentant tal-Istitut tal-

Ìurnalisti Maltin fil-Kunsill tal-Malti, il-Kunsill u

l-Awtorità tax-Xandir ftiehmu li jisponsorizzaw

mija fil-mija lill-©urnalisti kollha li jixtiequ

jattendu dan il-kors.

Min jikkwalifika miç-Çertifikat tal-Qari tal-

Provi, barra li jirçievi Çertifikat Universitarju,

ikun mag˙ruf uffiçjalment mill-Kunsill u

ismu jitpo©©a fuq is-sit elettroniku tal-Kunsill;

nistampaw ukoll ismu u l-kuntatti tieg˙u u

nibag˙tuhom lid-dipartimenti tal-gvern u lill-

kumpaniji tad-tradutturi biex ng˙arrfuhom.

Min˙abba s-suççess ta’ dan il-kors hemm il-˙sieb

li fi ftit snin o˙ra niΩviluppawh f’Diploma li

fiha t-tag˙lim jinΩel iktar fil-fond fl-istrutturi

grammatikali, sintattiçi u idjomatiçi tal-Malti.

L-iskola tal-Malti g˙all-barraninFil-Kunsill sikwit nirçievu talbiet minn persuni

barranin li jixtiequ jitg˙allmu l-Malti biex

isiru korsijiet li jgawdu akkreditazzjoni

internazzjonali. G˙alhekk il-Kunsill ta l-appo©©

materjali, finanzjarju u morali lil kors ©did g˙at-

tag˙lim tal-Malti lill-barranin organizzat mill-

Università u li mill-ewwel ©ibed 40 parteçipant.

Dan il-kors huwa ma˙sub, fost l-o˙rajn, g˙al

dawk il-barranin li ja˙dmu Malta u li g˙alihom

huwa importanti ˙afna li jkunu jafu lsienna

biex jintegraw b’mod s˙i˙ fis-soçjetà.

Ix-xandirBosta jaqblu li l-˙ila espressiva tal-©urnalisti u

x-xandara g˙adha ma la˙qitx il-livelli mixtieqa.

G˙alhekk il-Kunsill tal-Malti u l-Awtorità tax-

Xandir ftiehmu kif jistg˙u ja˙dmu id f’id biex

jitjieb il-livell tal-ilsien Malti fix-xandir. Fost

l-o˙rajn il-Kunsill u l-Awtorità ftiehmu fuq

sensiela ta’ miΩuri prattiçi biex jitjieb l-uΩu tal-


Malti. Dawn il-miΩuri se jit˙abbru f’Diçembru li

©ej u wasal g˙alihom kumitat ma˙tur mill-

Awtorità tax-Xandir wara konsultazzjoni mal-

Kunsill tal-Malti fis-sajf li g˙adda.

Kollaborazzjoni mad-Dipartiment tal-Gvern LokaliWara li konna rçivejna lment li ç-çitazzjonijiet

ma˙ru©in mill-gwardjani lokali mhumiex

miktubin b’Malti sew, ikkuntattjajna lid-

Dipartiment tal-Gvern Lokali. Barra li l-istaff

tad-Dipartiment qabel li jikkore©i kull fejn

kien miktub Ωbaljat, huwa talab kors qasir ta’

a©©ornament fuq il-kitba Maltija.

Din l-inizjattiva tad-Dipartiment kinitilna

eΩempju ta’ kif jimxi dipartiment serju tal-

Gvern. Mhux biss ©ie l-istaff biex jit˙arre© fil-

kitba Maltija, imma talli t-ta˙ri© ©ie offrut lis-

segretarji eΩekuttivi tal-kunsilli lokali ta’ Malta

u G˙awdex. Meta rajna dil-˙e©©a kollha min-

na˙a tad-Dipartiment, qabbadna lill-istudenti

taç-Çertifikat tal-Qari tal-Provi biex b˙ala parti

mill-pro©ett finali tag˙hom jikkore©u r-rivisti li

jo˙or©u l-kunsilli lokali u li jitqassmu fid-djar

kollha ta’ kull lokalità. Ix-xog˙ol ikkore©ut

li pproduçew l-istudenti ©ie offrut lill-edituri

tar-rivisti tal-kunsilli f’seminars organizzati bi

s˙ab bejn il-Kunsill u d-Dipartiment tal-Gvern

Lokali, biex jag˙rfu fejn qed jiΩbaljaw u jsewwu

kitbithom. RiΩultat ie˙or ta’ din il-koperazzjoni

kien li g˙add ta’ edituri tar-rivisti tal-kunsilli

lokali issa qed jattendu g˙all-kors tal-qari tal-

provi.

Din il-kollaborazzjoni bejn iΩ-Ωew© korpi

governattivi tawgura aktar ˙idma produttiva.

Il-pass li jmiss huwa l-istandardizzar tal-ismijiet

tal-bliet u r-r˙ula Maltin, li ’k Alla jrid g˙ad

jid˙lu fil-Li©i tal-Kunsilli Lokali.

B’rabta mal-ismijiet tal-bliet u r-r˙ula bil-Malti

nistg˙u nΩidu li rappreΩentanti tal-Kunsill

˙admu mal-Maltapost fuq ir-reviΩjoni tal-kodiçi

postali biex, sa fejn kien possibbli, il-kodiçi jkun

jirrifletti l-forma tal-isem bil-Malti.

Innaqqsu l-Inçertezzi 1: il-varjanti ortografiçiProblema li kienet ilha t˙abbat lil kull min

jikteb bil-Malti hija tal-varjanti ortografiçi,

ji©ifieri kliem b˙al filg˙odu (bis-sing jew

ming˙ajru), mhumiex (bl-appostrofu jew

ming˙ajru), Awwissu (b’doppja w jew b’wa˙da).

Dan kliem li llissnuh l-istess imma konna

nistg˙u niktbuh b’Ωew© forom jew aktar. Dawn

il-varjanti kienu qeg˙din ifixklu lil kull min

jikteb bil-Malti – l-aktar bil-mezzi elettroniçi

©odda – u lil kull min ja˙dem fi grupp, ng˙idu

a˙na t-tradutturi u l-qarrejja tal-provi. Tistg˙u

tapprezzaw kemm hi sitwazzjoni frustranti

meta reviΩur jikkore©ilek kelma li inti taf li

kienet tajba ori©inarjament imma li hu, ir-

reviΩur, personalment kien jippreferi l-o˙ra.

Il-Kunsill qabbad lis-Sur George Farrugia

biex ji©bor il-varjanti mid-dizzjunarji u minn

dokumenti o˙ra u fil-fatt ©abar madwar 300

varjant ortografiku. Dan ix-xog˙ol tal-©bir sar

b’konsultazzjoni ma’ tradutturi u g˙alliema

u ˙a ’l fuq minn sena biex jitlesta. Il-©abra

mbag˙ad bg˙atnieha lil g˙add ta’ nies intiΩi

fis-su©©ett u stidinniehom jiktbu fuqha,

bil-˙sieb li l-udjenza li tattendi s-seminar

nazzjonali ftit ©img˙at wara jkollha di©à

©abra ta’ fehmiet imfissra fid-dettall. Dawn

il-fehmiet stampajniehom fi ktieb apposta li

qassamnieh b’xejn matul is-seminar li kien sar

il-Victoria Hotel. Il-©abra tal-varjanti tellajnieha

wkoll fis-sit elettroniku tal-Kunsill biex tkun

aççessibbli. Is-seminar kellu jservi biex ni©bru

kummenti u su©©erimenti o˙ra ming˙and

Novembru 2008 13

l-udjenza. L-istedina g˙as-seminar bg˙atnieha

lil madwar elfejn ru˙. G˙all-kuntrarju ta’

Ωminijiet img˙oddija, id-deçiΩjonijiet ma kinux

se jittie˙du waqt is-seminar bir-refg˙a tal-id

tal-preΩenti kollha imma kellhom jittie˙du

bil-kalma minn grupp ta’ persuni l-aktar

ikkwalifikati. Fil-fatt id-diskussjoni bejn l-esperti

damet madwar sena u nofs. Xog˙ol b˙al dan

jie˙u fit-tul min˙abba li huwa xog˙ol ta’ reqqa

kbira, g˙ax l-g˙aΩliet iridu jkunu bbaΩati fuq

kriterji lingwistiçi, il-konswetudni u l-frekwenza

attwali.

Matul is-sena u nofs ta’ ˙idma fuq id-

DeçiΩjonijiet, ix-xog˙ol dejjem baqa’ g˙addej

b’ritmu regolari u b’effiçjenza. B’kollox saru 31

laqg˙a.

Id-deçiΩjonijiet tal-grupp tal-esperti tressqu

quddiem il-Kunsill tal-Malti biex il-Kunsill

jer©a’ jg˙arbilhom u, jekk jaqbel mag˙hom,

japprovahom. Id-deçiΩjonijiet ©ew approvati

wara diskussjoni twila li kienet tinkludi

strate©ija kif kellna nwassluhom lill-pubbliku.

Ìie deçiΩ li niltaqg˙u mal-g˙alliema tal-

primarja u tas-sekondarja, mal-©enituri tal-

istudenti, mat-tradutturi u l-qarrejja tal-provi,

mal-©urnalisti, mal-kittieba, mal-pubblikaturi,

u mal-pubbliku.

Wara li kkonsulta mal-korpi li jeΩaminaw u

ma’ pubblikaturi bil-˙sieb li ˙add ma jbati

dannu waqt il-proçess tal-bidla, il-Kunsill

iddeçieda li r-regoli l-antiki jibqg˙u ttollerati

g˙al tliet snin minn meta r-regoli l-©odda jkunu

ppubblikati fil-Gazzetta tal-Gvern, ji©ifieri

l-istudenti mhux se ji©u ppenalizzati fl-eΩamijiet

jekk jibqg˙u juΩawhom sas-sajf tal-2011. F’dan

il-perijodu l-Kunsill se ja˙dem kemm jista’ biex

bla telf ta’ Ωmien ixerred u jg˙allem ir-regoli

l-©odda.

S’issa ltqajna mal-g˙alliema tas-sekondarja,

mat-tradutturi tal-UE fil-Lussemburgu, ma’

w˙ud mid-djar tal-istampa u mal-qarrejja tal-

provi.

F’Jannar se nibdew niltaqg˙u mal-©enituri

tal-istudenti. Se nibdew mill-iskola primarja

ta’ Wied il-G˙ajn. Mal-g˙alliema tal-primarja

kulle©© kulle©© se nibdew niltaqg˙u f’Marzu.

Ftehemna mal-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb biex

norganizzaw laqg˙a flimkien g˙all-kittieba u

l-pubblikaturi.

Minkejja l-perijodu ta’ 3 snin li semmejt, illum

wara inqas minn 4 xhur ir-regoli di©à huma

osservati u applikati fil-pubblikazzjonijiet tal-

gazzetti, tat-tradutturi tal-UE, tal-Akkademja

tal-Malti, tal-Knisja, u ta’ atturi ewlenin fit-

t˙addim tal-Malti.

Innaqqsu l-Inçertezzi 2: il-kitba tal-kliem ta’ nisel IngliΩ fil-MaltiFir-regoli tal-kitba Maltija g˙andna regola li

tg˙id li kliem missellef minn ilsien barrani

li jkun da˙al sew fil-Malti g˙andu jinkiteb

fonetikament. Hija regola li g˙andha 24 sena.

Din ir-regola t˙alli arbitrarjetà kbira min˙abba

li mhux kul˙add jaqbel dwar meta kelma

partikulari tkun da˙let tabil˙aqq fi lsienna.

Biex innaqqsu dawn l-inçertezzi fil-kitba, il-

Kunsill mexa fuq il-pjan im˙addem fl-ewwel

seminar, billi dan kien mexa ˙arir. Bl-g˙ajnuna

tal-istudenti tal-qari tal-provi ©barna l-kliem

ta’ nisel IngliΩ li deher stampat f’L-Orizzont

matul xahar s˙i˙ u dil-©abra, imbag˙ad,

bg˙atnieha lil g˙add ta’ persuni li s-soltu jiktbu

fuq is-su©©ett biex jag˙tuna l-opinjoni meqjusa

tag˙hom. Dawn l-opinjonijiet (35) ©barniehom

fi ktieb li re©a’ tqassam b’xejn fis-seminar.


Is-seminar kien suççess kbir. Dan jixhduh

’il fuq minn 300 ru˙ li attendew fil-

Coastline Hotel u li fa˙˙ru l-organizzazzjoni

professjonali. Din l-attività kienet segwita

˙afna mill-midja, fosthom bi programmi

ewlenin fuq it-televixin.

Laqg˙at mat-tradutturi tal-Unjoni EwropeaFuq stedina tal-unitajiet Maltin tal-Parlament

Ewropew u tal-Kummissjoni Ewropea,

rappreΩentanti tal-Kunsill iltaqg˙u tliet

darbiet mat-tradutturi Maltin li ja˙dmu l-

Lussemburgu u Brussell, li kellhom attendenza

qawwija. Matul dawn is-seminars, ng˙ataw

ta˙ditiet dwar l-iΩvilupp kreattiv fil-lingwa,

u sar xog˙ol ta’ tis˙i˙ u a©©ornament

fir-regoli tal-ortografija. Kien hemm ukoll

diskussjonijiet mal-kapijiet tat-taqsimiet

tat-traduzzjoni dwar diffikultajiet eΩistenti

u koperazzjoni iktar mill-qrib. Kien f’dawn

il-laqg˙at li saret it-talba biex il-Kunsill

jiddeçiedi fuq il-varjanti biex niksbu l-

uniformità.

Laqg˙at mal-g˙alliema u mal-©enituriIs-sajf li g˙adda l-Kunsill organizza Ωew©

korsijiet volontarji g˙all-g˙alliema tas-

sekondarja. G˙alkemm kienu organizzati

waqt il-vaganzi, l-attendenza fiΩ-Ωew©

korsijiet qabΩet il-160 ru˙ f’Lulju u s-60 ru˙

f’Settembru.

L-g˙an ewlieni tal-kors kien li l-g˙alliema ji©u

a©©ornati dwar l-a˙˙ar Ωviluppi fl-ortografija

tal-Malti.

Fil-korsijiet tfissru r-regoli l-©odda u kif jistg˙u

jintg˙allmu bla tbatija. Fuq kollox ©ie ççarat

li, g˙alkemm il-forom deçiΩi kul˙add jaqbillu

jibda jg˙allimhom minn issa, it-tranΩizzjoni se

ddum tliet snin.

Minn Marzu li ©ej il-Kunsill se jiltaqa’ mal-

g˙alliema kollha tal-iskejjel primarji. Dawn

l-g˙alliema se jintla˙qu kulle©© kulle©©.

L-ewwel ma jmisshom l-g˙alliema G˙awdxin.

Din il-kollaborazzjoni bejn il-Kunsill u

d-Direttorat tal-Edukazzjoni ng˙atatilha

spinta kbira ’l quddiem bil-˙atra tal-Uffiçjal

tal-Edukazzjoni l-©did tal-Malti, is-Sur David

Agius Muscat.

Konferenza nazzjonali fuq il-Malti fl-informatikaIl-Kunsill organizza konferenza

internazzjonali dwar il-qag˙da tal-Malti fl-

informatika. Jin˙ass li hawn wisq nies ja˙dmu

g˙al rashom u ˙add ma jaf jekk ix-xog˙ol li

jkunu qed jag˙mlu jkunx fi ˙sieb ˙addie˙or.

Wie˙ed mill-g˙anijiet tal-konferenza kien li

nlaqqg˙u lil dawn il-˙addiema flimkien biex

ma na˙lux ir-riΩorsi marbutin mal-ilsien Malti

u nistimulaw koperazzjoni ©dida bejn nies li

s’issa ˙admu kul˙add g˙al rasu.

Bis-sa˙˙a ta’ din il-konferenza u bl-inizjattiva

ta’ Dr Ray Fabri sar kuntatt importanti bejn

il-Microsoft u l-Kunsill tal-Malti. Min˙abba

li bosta uΩaturi tal-kompjuter jag˙Ωlu

l-Windows, kien fl-interess tag˙na li ni©u

a©©ornati fuq l-istrate©ija tal-Microsoft b’rabta

mal-Malti min˙abba l-effett kbir li kull

deçiΩjoni ta’ din il-kumpanija multinazzjonali

jkollha fuq il-kitba bi lsienna. G˙all-inqas

ninsabu f’poΩizzjoni li kif ninnutaw xi

˙a©a ˙aΩina f’xi pro©ett minn tag˙hom

ninfurmawhom biha biex jibdluha fil-˙in.

Novembru 2008 15

Il-festival internazzjonali tan-novella Wa˙da mill-ewwel attivitajiet tal-Kunsill kienet

l-organizzazzjoni tal-festival internazzjonali

tan-novella, li dam sejjer tlitt ijiem. Óadu

sehem tliet awturi barranin, fosthom il-Maltija-

Awstraljana, Lou Drofenik, u sitt awturi Maltin:

Paul P. Borg, Trevor Ûahra, Joe Friggieri,

Immanuel Mifsud, Clare Azzopardi u Bernard

Micallef. G˙alkemm l-istandard tal-festival kien

g˙oli, il-parteçipazzjoni pubblika kienet fqira.

Il-Kunsill i˙oss li idealment festival b˙al dan

jista’ jkun organizzat mill-g˙aqdiet flimkien.

G˙ajnunietIl-Kunsill jirçievi talbiet g˙all-g˙ajnuna

finanzjarja ming˙and persuni jew entitajiet

differenti. Meta l-Kunsill jag˙raf li l-pro©etti

mressqa quddiemu jkunu serji, siewja u fuq

kollox ta’ kontribut uniku g˙ax jag˙tu eΩempju

ta’ prattika tajba, il-Kunsill jg˙in bil-qalb

kollha. Mid-diskussjonijiet li jsiru fil-Kunsill

jo˙ro© çar li issa hemm bΩonn nistabbilixxu

sett ta’ prijoritajiet çari biex ikunu kkunsidrati

t-talbiet u b’hekk inkunu nistg˙u nag˙Ωlu

a˙jar dawk it-talbiet li tassew ikun jixirqilhom

g˙ajnuna mill-Kunsill.

In˙arsu ’l quddiemPro©ettibis˙abmal-g˙aqdiettal-MaltiWie˙ed mill-pro©etti li jistg˙u jitwettqu mal-

g˙aqdiet u li konna bdejna na˙dmu fuqu

huwa li nitolbu lil kull g˙aqda tadotta awtur

jew tnejn li jkunu marbutin mag˙ha u li jkunu

˙admu f’xi qasam tal-ilsien Malti u torganizza

tifkira tag˙hom. B’dan il-mod niΩguraw li dawn

il-persuni jitfakkru kull sena. Jista’ jitfassal

kalendarju apposta biex dawn l-anniversarji

ma jinqabΩux u t-tifkira ta’ dawn il-kittieba

ewlenin timxi mag˙na matul is-sena.

Fuljettfuqit-tipiMaltintal-kompjuterIl-kumitat tekniku tal-informatika ˙adem u

dalwaqt iqassam fuljett li fih imfisser kif tista’

tittajpja bil-Malti fil-programmi kollha tal-

kompjuter, ˙a©a li ˙afna nies g˙adhom ma

jafux jag˙mluha, imqar jekk jixtiequ. Dan

il-fuljett jiswa lil kul˙add g˙ax ifisser b’mod

d˙uli, ˙afif u çar it-t˙addim tat-tipi bil-Malti.

Saru wkoll ta˙ditiet ma’ min hu responsabbli

mit-tag˙lim tal-kompjuter fl-iskejjel biex dan

it-tag˙lim jid˙ol fil-programm regolari tal-

kompjuter. Dawn it-ta˙ditiet ©ew interrotti

min˙abba f’tibdil fil-personal, imma be˙siebna

nkompluhom mill-aktar fis.

FormularjuIl-Kunsill beda jfassal ktejjeb li jkun formularju

ta’ sitwazzjonijiet differenti li fihom tista’

tikteb bil-Malti, u li jservi ta’ mera g˙al min

jixtieq, imma g˙adu jibΩa’, jikteb bi lsienu.

Qed nitkellmu fuq inviti tat-ti©ijiet, noti ta’

sog˙ba, ittra formali, riçetti tat-tisjir, santi

tal-preçett, santi tal-mejtin, indirizzi, il-mod kif

g˙andek tindirizza lil persuni diversi, irçevuti,

sinjali li jitwa˙˙lu mal-bibien, kartolini, eçç.

F’dawn kollha, l-uΩu ta’ Malti sabi˙ u dirett

jista’ jintg˙a©en mas-sentiment marbut

mal-okkaΩjoni. Il-Kunsill qabel li l-kliem tal-

formularju jkun aççessibbli fuq is-sit elettroniku

biex ikun jista’ jitniΩΩel liberament u jintuΩa

minn kull min ikollu bΩonnu.

Ittie˙det id-deçiΩjoni li nesploraw kienx

possibbli nippubblikaw kartolini tal-Milied ta’

kwalità g˙olja bil-Malti. Il-pubbliku ˙sibna

li ninvolvuh billi nniedu kompetizzjonijiet

g˙all-a˙jar kitba. Wara st˙arri© preliminari

sibna li din l-inizjattiva ma kinitx se tkun

vijabbli finanzjarjament. G˙alhekk dorna

g˙all-g˙ajnuna tal-Maltapost biex il-pro©ett

na˙dmuh bi s˙ab. Madankollu ©ejna mg˙arrfa


li, min˙abba ç-çokon tas-suq u min˙abba li

l-konsum tal-kartolini tal-Milied ukoll intlaqat

negattivament mill-uΩu tal-kartolini elettroniçi,

immedjati u b’xejn, dan il-pro©ett kellna

nabbandunawh.

Çentruta’RiΩorsig˙all-G˙alliemaL-idea li na˙dmu f’din id-direzzjoni, bl-

g˙ajnuna wkoll tad-Dipartiment tal-Malti,

l-Istitut tal-Lingwistika u l-Fakultà tal-

Edukazzjoni fl-Università, g˙alissa g˙adha biss

xewqa li titlob impenn u li g˙alissa ma sibniex

˙in insegwuha. Madankollu l-investimenti

kbar li qed isiru mid-djar tal-pubblikazzjonijiet

u l-attività li nibtet fost g˙add ta’ g˙alliema

impenjati jindikaw li t-twaqqif ta’ dan iç-Çentru

ma jdumx ma jsir prijorità kbira.

Id-Dizzjunarjutal-Maltifuql-InternetBdejna nesploraw il-possibbiltà li l-Malti,

b˙al lingwi o˙ra, ikollu dizzjunarju kbir

u serju online. Sa jumejn ilu konna qed

niddiskutu l-idea mal-Kummissarju Orban u

l-possibbiltà ta’ g˙ajnuna mill-UE g˙al dan

il-pro©ett li jitlob ˙afna esperjenza kemm

lessikografika u kemm teknika. Biex nil˙qu

l-g˙an tag˙na kkuntattjajna lill-Università u

tlabnieha torganizza kors fuq il-lessikografija

biex in˙arr©u professjonalment liΩ-Ωg˙aΩag˙

li telg˙in f’din is-seng˙a tant me˙tie©a u

apprezzata. Dan il-kors, l-ewwel wie˙ed tax-

xorta tieg˙u, aktarx jibda fi Frar li ©ej.

S˙ubijafl-EFNILIl-Kunsill Nazzjonali tal-Malti g˙adu

kemm issie˙eb fil-Federazzjoni Ewropea tal-

Istituzzjonijiet Nazzjonali tal-Lingwa. (B˙alissa

dil-federazzjoni qed tiltaqa’ LiΩbona u hemm

jirrappreΩentawna l-Prof. Albert Borg u s-Sur

George Farrugia, is-Segretarju.) Il-laqg˙at ma’

kunsilli nazzjonali b˙al tag˙na jiswewlna

mhux ftit biex naraw x’qed isir f’pajjiΩi o˙ra

u x’esperjenzi nistg˙u nitg˙allmu minnhom

g˙alina. Jistg˙u joffrulna wkoll opportunità

unika biex nissie˙bu ma’ ˙addie˙or fi pro©etti

ffinanzjati mill-Unjoni Ewropea. G˙ax

jekk nibqg˙u iΩolati ma nistg˙ux niksbu

fondi mill-UE, imma jekk nipparteçipaw

fi pro©etti ma’ dawn il-kunsilli nazzjonali

nistg˙u nibbenefikaw vokazzjonalment,

finanzjarjament u kwalitattivament.

Is-senjaletikaBosta sinjali li jwa˙˙lu d-dipartimenti tal-

Gvern madwar il-pajjiΩ g˙adhom bl-IngliΩ

biss. Il-Kunsill jista’ jag˙mel pressjoni kbira

biex is-senjaletika ssir bilingwi imma qabel

ma jag˙mel dan irid ja˙dem iktar fuq it-

traduzzjonijiet u t-terminolo©ija. Ng˙idu a˙na,

qabel ma nitkellmu mal-awtorità tal-isptar

Mater Dei biex jag˙mlu senjaletika bilingwi,

irid ikollna t-termini xjentifiçi kollha bil-Malti

approvati.

Bdejna l-kuntatti tag˙na biex nersqu lejn il-bdil

tal-ismijiet tal-lokalitajiet Maltin, li l-ismijiet

li kienu ng˙atawlhom fil-li©i ma jirriflettux

sewwa l-uΩu tal-Maltin. Qed ng˙idu g˙aΩ-

Ωieda tal-artiklu quddiem xi w˙ud minnhom

(il-Óamrun, iΩ-Ûejtun) u l-kelma Óal quddiem

o˙rajn (ÓaΩ-Ûabbar, Óal Balzan). Din hija

azzjoni li titlob bidla fil-li©i ta’ Malta. Il-Kunsill

be˙siebu jissokta bil-kuntatti u jirfed din

l-azzjoni b’pubblikazzjoni popolari b’tag˙rif

dwar l-istorja u l-uΩu ta’ dawn l-ismijiet.

Novembru 2008 17

L-ismijietta’pajjiΩibarraninKemm il-PBS kif ukoll l-unitajiet differenti

tat-tradutturi tal-Unjoni Ewropea talbu lill-

Kunsill lista tal-ismijiet uffiçjali tal-pajjiΩi u

tal-bliet kapitali. Ix-xog˙ol fuq din il-lista mexa

’l quddiem ˙afna u meta se nippreΩentawha

se ninkludu l-ortografija Maltija korretta,

indikazzjoni tal-aççenti, l-ekwivalenti bl-

Alfabett Fonetiku Internazzjonali, kollox

akkompanjat minn diska kompatta bil-

pronunzja ta’ dawn l-ismijiet, biex wie˙ed ikun

jaf eΩatt kif g˙andu jippronunzjahom.

G˙eluqDawn it-tliet snin kienu Ωmien imqanqal

g˙all-Kunsill tal-Malti. Matulhom il-Malti

gawda mill-˙idma ta’ tim imdaqqas li ˙adem

©eneroΩament u b’entuΩjaΩmu biex itejjeb

il-qag˙da tal-ilsien g˙aΩiΩ tag˙na. Is-sa˙˙a

ta’ dan it-tim tajtuhielu intom li ©ejtu g˙all-

attivitajiet li organizza u qawwejtulu qalbu bil-

kummenti u s-su©©erimenti tag˙kom. F’isem il-

Kunsill nirringrazzjakom tal-appo©© kontinwu

tag˙kom u nistedinkom biex tkomplu ssegwu

x-xog˙ol tal-Kunsill fis-snin li ©ejjin, Kunsill

determinat li jibqa’ inkluΩiv, dedikat u ©eneruΩ.


Il-Kunsill li llum qeg˙din niΩnu u nag˙lqu

l-ewwel terminu tieg˙u ma nibitx f’daqqa.

Qablu kien hemm tentattivi o˙ra li di©à

kienu juru l-˙tie©a tieg˙u. Kienu prekursuri li

g˙omorhom kien qasir, imma xorta jixirqilhom

jissemmew g˙ax hawn ˙add ma jivvinta xejn

mix-xejn: nibnu fuq xulxin u ma’ xulxin: din

hija s-sa˙˙a tag˙na. Insemmi t-tentattiv ta’ Li©i

g˙all-Malti mressaq mill-President Emeritu

Dr Ugo Mifsud Bonnici, ˙abib kbir tal-Malti,

meta kien Ministru tal-Edukazzjoni. Ûmien

qablu kien hemm ukoll il-Kumitat Çentrali

tal-Malti li twaqqaf biex jg˙aqqad l-g˙aqdiet

volontarji tal-Malti. Minn Ωmien g˙al Ωmien

kienu bosta l-persuni (fosthom il-mibki Franz

Mifsud) li b’kitbithom urew ix-xewqa li

titwaqqaf awtorità lingwistika g˙al ilsienna.

G˙ax l-g˙aqdiet tal-Malti kienu jag˙mlu

˙afna, u ta’ dan ˙aqqhom l-ikbar ©ie˙, imma

ma’ viΩjoni verament nazzjonali ma setg˙ux

ila˙˙qu.

Jekk wara ˙afna tentattivi li mietu fuq

ommhom dan il-Kunsill Ωamm sod fuq saqajh

u Alla jbierku dejjem jikber, xi ra©uni jrid ikun

hemm, u Ωgur mhijiex li a˙na speçjali. Hemm

li Ω-Ωmien isajru l-bajtar, u Ω-Ωmien xieraq kien

wasal. Hemm li kien qed jin˙ass kemm oqsma

tal-˙ajja li juΩaw il-Malti m’a˙niex illa˙˙qu

mag˙hom u kemm o˙rajn il-Malti g˙adu

lanqas biss rifes fihom. Hemm ukoll li kien

hemm rieda politika li emmnet tassew u fasslet

bis-sod u mhux nofs qalb kif din il-˙a©a sse˙˙,

u hawn qed ng˙id g˙all-Onor. Dr Louis Galea,

l-iSpeaker tal-Parlament, li aktarx li, kieku ma

kienx g˙alih, ma a˙niex hawnhekk dalg˙odu.

U hemm ukoll, u fuq kollox, ir-rieda qawwija,

ir-ras iebsa, il-˙olma ma taqta’ xejn lejl u nhar

ta’ grupp Ωg˙ir li ˙adem bla waqfien u ma ra

xejn tqil sakemm wasal g˙at-twettiq ta’ din

il-˙olma.

Fir-Rapport tieg˙u Strate©ija g˙al-Lingwa

Nazzjonali, il-Bord li kien twaqqaf mill-Gvern

biex jistudja l-qag˙da ta’ lsienna ssu©©erixxa

Li©i tal-Malti li tkun tag˙tih ir-rifda u

l-promozzjoni me˙tie©a, u biex dan ma jibqax

kliem fil-vojt issu©©erixxa wkoll it-twaqqif ta’

Kunsill Nazzjonali li jkun jista’ jara li dak li

twieg˙ed il-Li©i jitwettaq.

Il-Li©i g˙addiet mill-Parlament b’mod

unanimu, u l-Kunsill twaqqaf f’April tal-

2005, sewwasew f’din is-sala. Niftakar li

dakinhar, lil hinn mid-diskors formali u

x-xewqat sbie˙, f’qalbi kelli xewqa qawwija u

mistoqsija kbira dwar x’g˙ad ikun il-futur ta’

dan il-pro©ett nazzjonali g˙all-ilsien li tant

in˙obbu. Se jirnexxilna nkomplu nba˙˙ru

meta ji©i l-mew© o˙xon? Se nag˙rfu na˙dmu

flimkien bl-armonija? Fuq kollox, x’se jfisser

dan g˙all-poplu li, barra minn dis-sala u

Il-ViΩjoni tal-Kunsill tal-Malti

Manwel Mifsud

Novembru 2008 19

barra miç-çrieki “tal-Malti”, g˙andu tant

˙ti©ijiet lingwistiçi ur©enti u qed jistenna li

xi ˙add jissodisfahomlu? Dawn huma l-istess

mistoqsijiet li qed nag˙mlu dalg˙odu, wara tliet

snin u nofs mill-bidu ta’ din l-esperjenza ©dida.

Jidhirli li t-twaqqif tal-Kunsill kien pass ©did

u importanti fl-istorja ta’ lsienna, g˙al dawn

ir-ra©unijiet:

1. G˙all-ewwel darba, flok fittixna li

niddiΩassoçjaw ru˙na mill-Istat bil-biΩa’

ta’ nd˙il fi kwistjonijiet lingwistiçi,

ippretendejna li l-Istat jie˙u l-kura tal-Malti

b˙ala wie˙ed mid-dmirijiet tieg˙u, g˙ax

l-ilsien Malti huwa tassew qasam nazzjonali

importanti u jrid ji©i mag˙ruf b˙ala tali;

fil-fatt, fil-Li©i l-Gvern qed jintrabat li jg˙in

u jippromwovi l-Malti.

2. G˙all-ewwel darba, ksibna g˙all-inqas

il-prinçipju li – barra milli jag˙ti l-appo©©

importanti tieg˙u bl-istqarrijiet – il-Gvern

jg˙in materjalment u finanzjarjament

fl-iΩvilupp tal-ilsien nazzjonali, kif jag˙ti

ba©it lil kull qasam importanti tal-˙ajja

taç-çittadin.

3. Il-prinçipju ssarraf f’g˙ajnuna li, g˙alkemm

mhix kbira kif nixtiquha u kif imissha tkun,

hija g˙ajnuna li l-promuturi tal-Malti qatt

ma kienu gawdew qabel: post b˙ala çentru,

ba©it Ωg˙ir biex nibdew, u s-servizz ta’

Direttur EΩekuttiv full time u (g˙alkemm din

s’issa ma kinitx kontinwa) ta’ segretarju/a

full time wkoll.

4. U forsi l-iktar importanti, dan kollu nkiseb

b’kundizzjonijiet li jassiguraw l-awtonomija

tal-Kunsill kemm fl-g˙aΩla tal-membri kif

ukoll fid-deçiΩjonijiet ta’ politika lingwistika

(il-˙atra tal-President, ng˙idu a˙na, issir

mill-Prim Ministru, imma tista’ taqa’

biss fuq il-persuni li jkunu nnominaw

l-Akkademja tal-Malti u d-Dipartiment

tal-Malti fl-Università, li b’hekk ji©u

g˙andhom il-vuçi kollha f’din l-g˙aΩla).

U hekk tlaqna g˙al g˙onq it-triq f’din

l-avventura ©dida, meg˙junin minn dawn

il-vanta©©i, imma mg˙obbijin ukoll b’bosta

Ωvanta©©i, ewlenin fosthom:

1. L-isfiduçja u l-qtig˙ il-qalb li takkumpanja

lil kull min jibda xi ˙a©a ©dida – qalulna:

U iva, ˙afna entuΩjaΩmu g˙al ftit xhur, nar

tat-tiben!

2. L-g˙ejdut idur dejjem madwarna li se jiΩdied

il-©lied, g˙ax donnha hija tradizzjoni li

l-˙bieb tal-Malti jridu jkunu fl-istess ˙in

g˙edewwa ta’ xulxin.

3. U, biex inqerr mag˙kom, it-tnassis

(g˙all-im˙abba tal-Malti) ta’ xi ftit li qalu

li qed in˙ottu l-Akkademja (u dan meta,

kif fissirt, il-Kunsill g˙andu sieq wa˙da

mistrie˙a sewwasew fuq l-esperjenza u

l-impenn ©enwin ta’ din l-eqdem u l-eg˙ΩeΩ

g˙aqda tal-Malti).

Iva, b’din l-ixkora m˙allta fuq spallejna, tlaqna

g˙al g˙onq it-triq.

Il-Kunsill il-©did qieg˙ed quddiemu miri u

metodi çari. Ippermettuli naqralkom silta

mill-ittra li jien, b˙ala President, bg˙att

lill-kapijiet tal-kumitati mal-bidu tax-xog˙ol

tag˙na.


“Qabel ma nibdew na˙dmu flimkien, nixtieq

inwasslilkom tliet prinçipji li kienu sa mill-bidu

tat-tifsil tal-Li©i tal-Malti u li l-Kunsill qed

jag˙tihom importanza kbira. Nixtieqek

iΩΩommhom f’mo˙˙ok biex jispirawk fix-xog˙ol

kollu tieg˙ek fi ˙dan il-Kunsill:

1. Inkunu serji. Il-kwalità trid tidher fix-xog˙ol

tag˙na u f’kulma nippreΩentaw lill-poplu

Malti. Irridu nΩommu livelli internazzjonali,

mhux biex nimitawhom bl-amment imma biex

jispirawna bis-serjetà tag˙hom. Il-medjokrità

ma g˙andux ikollha post fostna, g˙ax

il-kredibilità u l-awtorità tag˙na trid ti©i

mill-idea g˙olja li n-nies ikollhom fuqna b˙ala

nies tal-affari tag˙na.

2. Inkunu inkluΩivi. G˙alkemm a˙na qed

na˙dmu volontarjament, il-Kunsill mhuwiex

“g˙aqda volontarja” g˙ax b˙ala Kunsill

Nazzjonali rridu nag˙tu kont lill-poplu. Dan

il-pro©ett mhux tag˙na biss, imma tal-Maltin

kollha. G˙alhekk g˙andu dritt i˙ossu parti

minna kull min g˙andu l-Malti g˙al qalbu

u jipprova j˙addmu bl-a˙jar mod fil-˙ajja

tieg˙u ta’ kuljum, imma wkoll min ma jaqbilx

mag˙na, min jaraha mod ie˙or, min g˙adu

mhux konvint. Fil-pjanijiet tag˙na rridu

ninkludu lill-kelliema kollha tal-lingwa u

ninvolvu lil min sa issa kien qed ja˙dem favur

il-lingwa Maltija, fosthom l-g˙aqdiet tal-Malti,

awturi, ©urnalisti u nies o˙ra tal-˙sieb. G˙ax

il-Kunsill twaqqaf biex jg˙aqqad u jsa˙˙a˙,

mhux biex jifred u jfarrak.

3. Inkunu ©entili. Din se tkun karatteristika li

tag˙Ωel l-attitudni tal-Kunsill minn kulma sar

sa issa. Il-kelliema, il-kittieba, il-©urnalisti

tal-Malti sa issa aktarx sabu ˙afna min

ja˙tafhom, jikkritikahom u jiççensurahom;

sabu inqas min jg˙inhom u jift˙ilhom

g˙ajnejhom. Nistg˙u nkunu sodi imma ©entili,

effettivi imma edukati, xjentifiçi imma umli.

G˙ax jekk f’xi ˙a©a nafu iktar mill-o˙rajn,

aktarx li fi ˙wejje© o˙ra jg˙allmuna. Irridu

noffru g˙ajnuna, servizz tajjeb u bit-tbissima.

Jien fiduçjuΩ li n-nies jag˙tuk dak li tag˙tihom,

u li se jkunu iktar disposti biex jisimg˙u, jifhmu

u jissie˙bu mag˙na la nkunu ©entili lejhom.”

Dan il-kliem issa ried jissarraf fil-prattika,

f’g˙amla ta’ m©iba li s-sisien tag˙ha ppruvajna

li jkunu dawn:

1. Il-professjonalità

a. Jekk il-Malti nirrispettawh tassew allura

rridu nag˙tuh il-presti©ju tal-oqsma

presti©juΩi l-o˙ra, irridu nirrikonoxxu

l-kwalifiki fih u ng˙inu biex ji©u

stabbiliti l-istandards. Kull min jitqabbad

ja˙dem mal-Kunsill irid ikun ikkwalifikat

tassew fil-qasam tieg˙u – g˙ax il-Malti

mhux ag˙ar minn lingwi o˙ra li

jittie˙du bl-ikbar professjonalità.

b. Fittixna li sa mill-bidu ng˙ollu isem

il-Kunsill g˙al livell akkademiku,

irbatna ismu ma’ dak tal-Università billi

organizzajna diversi korsijiet flimkien

mad-Dipartiment tal-Malti tag˙ha.

Il-preΩenza fil-Kunsill ta’ akkademiçi

ewlenin anke mhux mill-qasam tal-Malti

(b˙alma huma l-Prof. Joe Friggieri,

Dr Ray Fabri u l-Prof. Joe Brincat) tg˙in

mhux ftit biex il-livell ikun tassew

akkademiku.

c. Il-professjonalità kienet meg˙juna

wkoll mill-fatt li l-korsijiet li g˙amilna

attendewhom diversi persuni f’karigi

g˙oljin f’oqsma differenti, li t-talbiet u

l-pretensjonijiet tag˙hom ma jistg˙ux

ikunu baxxi.

2. Il-Malti lsienna lkoll. Fix-xog˙ol tag˙na

ppruvajna nkunu inkluΩivi, g˙ax kien

hemm ˙wejje© li, imqar psikolo©ikament,

Novembru 2008 21

kienu jbarru lill-poplu mill-interessi

tal-Malti. Ódimna biex nikkonvinçu li

l-Malti hu tal-Maltin u mhux tan-nies

“tal-Malti”, li l-Kunsill huwa pro©ett li qed

na˙dmuh flimkien g˙all-©id ta’ kul˙add

u li se jtejjiblek ˙ajtek, imqar jekk xog˙lok

mhuwiex fil-Malti. Dan fil-prattika kien

ifisser li, flok qg˙adna niddettaw mit-torri

tal-avorju tag˙na, ˙ri©na u morna

a˙na niltaqg˙u man-nies biex nifhmu

s-sitwazzjoni tax-xog˙ol tag˙hom, u

dan apprezzawh. Il-laqg˙at li saru “fuq

il-post” di©à semmiehom id-Direttur.

Ng˙id biss li dawn jitolbu ˙afna xog˙ol,

preparazzjoni u ˙in imma swew ˙afna

biex in-nies jifhmu l-messa©© tag˙na

u jaraw li “tal-Malti” huma ˙addiema

b˙alhom li qed jag˙mlulhom proposta

biex itejbu ˙ajjithom, li l-Malti jmur lil

hemm mill-mamma u l-g˙erq u l-10 forom:

huwa stqarrija ta’ identità f’g˙adira ta’

globalizzazzjoni li tista’ tg˙arraqna u

tg˙erriqna lkoll.

3. Bil-kelma t-tajba. Dan armajn sar il-motto

(doppjusens) tal-Kunsill. Dan hu pajjiΩ

˙ieles, u billi nitmas˙nu dwar id-drittijiet

tal-Malti u d-dmirijiet tal-Maltin ma

naslu mkien. Fil-libertà l-unika g˙odda

li jibqag˙lek hi l-konvinzjoni, u li wara li

tg˙id fehmtek tirtira, g˙ax is-semmieg˙

ukoll g˙andu mo˙˙u.

Hekk kienet il-mixja tag˙na. Kienet iebsa imma

ta’ sudisfazzjon. U, tistag˙©eb, g˙allmitna

bosta ˙wejje© u tatna ˙afna u ˙afna sorpriΩi li

nixtieq naqsam mag˙kom.

1. Kienu jg˙idulna li l-poplu mhux interessat

fil-lingwa, li l-lingwa jkissirha biss jaf, li

rridu nkunu a˙na biex insalvawhielu. A˙na

li rsaqna lejh u tkellimna mieg˙u bil-kelma

t-tajba sibna poplu li j˙obb ilsienu, jixtiequ

uΩat tajjeb, g˙atxan biex jitg˙allmu a˙jar.

Sibna korsijiet mimlijin, sibna seminars

iffullati minn nies li tilfu l-jum tal-mistrie˙

biex ©ew jitkellmu fuq il-Malti. M’iniex qed

no˙lom, qed nitkellem fuq in-numri. Dan

mhux poplu li jarmi lsienu, u lilna dan

g˙amlilna kura©© ta’ sur.

2. Qalulna u kitbulna li ming˙ajr il-forza

ma tag˙mel xejn, jekk ma timponix u

ma timmultax ma tasal imkien. A˙na

sibna xort’o˙ra. Flok l-impoΩizzjoni

ressaqna d-diskussjoni u l-konsultazzjoni,

flok iç-çensura r-rispett g˙all-intelli©enza

tal-Maltin, u dawn kwaΩi dejjem wasslu

g˙all-konvinzjoni. Nafu li t-triq itwal,

u li trid ˙afna u ˙afna paçenzja, imma

g˙alina l-paçenzja, aktar mill-ba©it u minn

kull ©id ie˙or, hija l-aktar riΩors siewi.

M’iniex no˙lom: ˙arsu lejn id-DeçiΩjonijiet

ortografiçi li, wara inqas minn 4 xhur u

minkejja l-moratorju ta’ tliet snin, di©à

ntlaqg˙u u da˙lu kullimkien... ming˙ajr

ebda multa, billi rsaqna lejn in-nies,

tkellimna mag˙hom u fehmuna. Ejjew ma

naqtg˙ux qalbna mill-poplu tag˙na, g˙ax

huwa eg˙ref milli nag˙mluh.

3. Qalulna: Ma ddumux ma ti©©ieldu

kif jag˙mlu dejjem tal-Malti. Imma

llum qeg˙din hawn u qed nara bosta

mill-promuturi tal-Malti mag˙qudin

g˙ax fehmu li t-tir tag˙na lkoll huwa

wie˙ed: il-©id tal-Malti. U min jifhem

dan, kif jista’ jibqa’ jfettaq u jikkustinja?

L-g˙aqdiet g˙adhom hemm u qeg˙din

ja˙dmu. L-Akkademja, li g˙al xi w˙ud

kellha tindifen ta˙t is-sisien tal-Kunsill,

illum g˙andha ˙ajja ©dida u hija mΩejna

bl-a˙jar Ωg˙aΩag˙ li g˙andna. Min, b˙al

bosta minna, kien ir-Rabat g˙al-lejla fuq


il-Kantilena organizzata mill-Akkademja, u

b˙ali tg˙axxaq b’dak li ra u b’dak li sema’

fost knisja ma˙nuqa bin-nies, jaf li m’iniex

nigdeb. L-Akkademja llum, imserr˙a minn

xog˙ol li ma kinitx tifla˙ g˙alih, intefg˙et

a˙jar fuq ˙idma importanti li minn

dejjem kienet il-kariΩma tag˙ha: il-bini

u l-promozzjoni tal-letteratura tag˙na. U

mqar fi ˙dan il-Kunsill, illum ninteb˙u li

tul dawn is-snin tg˙allimna nifhmu iktar

lil xulxin, na˙dmu flimkien a˙jar, u naslu

qabel.

4. Kienu wissewna wkoll li dan nar tat-tiben. U

nistqarr li konna beΩg˙anin li l-entuΩjaΩmu

u l-ottimiΩmu tal-bidu mal-ewwel xitwa

jibred u jintefa. NiΩΩu ˙ajr ’l Alla, mid-dehra

l-ottimiΩmu wkoll jikkonvinçi u jittie˙ed,

g˙ax il-grupp ta’ madwar il-Kunsill

qieg˙ed jikber, miΩjud minn nies li ltqajna

mag˙hom fuq ix-xog˙ol tag˙hom u

©arrejniehom mag˙na, u minn qarrejja

tal-provi li fehmu bis-s˙i˙ il-miri tag˙na u

g˙amluhom tag˙hom. Illum jekk inwarrbu

nafu li qed in˙allu ˙afna entuΩjaΩmu u

˙afna kompetenza vera fuqiex inserr˙u.

Tg˙idu, nuqqasijiet ma kellniex? Uh, alla˙ares

nibda ng˙oddhom. Dan kien perijodu ta’

esplorazzjoni, u nistqarr li l-miri li fassalna

g˙alina mhux dejjem il˙aqniehom. U˙ud

warrabniehom u ˙dimna o˙rajn minflokhom.

Stajna konna aktar kontinwi u sistematiçi, forsi

issa nitg˙allmu. Xtaqna ddjalogajna iktar, u

©ieli Ωbaljajna. Tistg˙u tpo©©u subg˙ajkom

fejn tridu, u dejjem se ssibu xi ˙a©a li

m’g˙amilniex jew m’g˙amilniex tajjeb

daqskemm tixtiequ. Ta’ dawn in-nuqqasijiet,

sinçerament nitlob f’ismi u f’isem il-Kunsill

il-mog˙drija tag˙kom.

Imma, Sinjuri, dawn in-nies ˙allew il-familja

d-dar g˙al sig˙at twal, tlabna minnhom

xog˙ol mg˙a©©el u tawhulna bla tgergira,

˙inijiet twal g˙amlu jiddiskutu flok taw ftit

privat biex jg˙inu l-familja, ˙admu bla nifs u

kellhom jid˙lu g˙al xog˙ol li qatt ma kienu

g˙amluh qabel... u g˙amluh tajjeb. U huma

nies ©a m˙abbtin, u nies professjonali. Dan

kollu – ng˙idha b’sens ta’ ©ustizzja imma

wkoll bi skomdu g˙ax naf kemm jiddejqu

li ng˙idha – ming˙ajr ebda ˙las ˙lief

is-sudisfazzjon li jaraw il-Malti ©ej ’il quddiem.

Jien illum irrid nirringrazzjahom minn

qalbi tax-xog˙ol kollu li g˙amlu, lil s˙abi

tal-Kunsill, liç-çirku ikbar ta’ membri

tal-kumitati u konsulenti, u lil dawk kollha

li g˙enuna bl-apprezzament jew bil-kritika

tag˙hom. Grazzi lilkom li ssegwu l-©id

tal-Malti u lill-poplu kollu li llum qed jurina

li japprezza li l-Kunsill qieg˙ed hemm biex

flimkien in©ibu ’l quddiem l-ilsien nazzjonali

g˙aΩiΩ tag˙na. It-twe©iba m˙e©©a tag˙kom

tag˙mlilna kura©© inkomplu t-triq li qbadna.

Novembru 2008 23

L-Istat tal-Ilsien Malti

Mario Cacciottolo talab lill-Kunsill biex is-

sensiela “Bil-Kelma t-Tajba” jxandarha wkoll

fil-KullÓadd g˙ax anki dil-gazzetta g˙andha

pa©na ddedikata lill-ilsien Malti. Huwa ma

jaqbilx li min mhux ikkwalifikat fl-ilsien Malti

ma jkunx involut fid-deçiΩjonijiet.

Dr Paul Xuereb fa˙˙ar lill-Kunsill tal-˙idma

tieg˙u, imma fuq kollox fa˙˙ar il-metodu li qed

ja˙dem bih il-Kunsill, ji©ifieri li qed jikkonvinçi

b’argumenti çari mwasslin bil-kalma.

David Agius Muscat fa˙˙ar il-˙idma tal-Kunsill

tul it-tliet snin s˙a˙ u jawgura li l-Kunsill

ikompli b’˙idmitu.

Dr Joseph Axiaq irrimarka li t-Taqsima tal-

Kurrikulu g˙adha kemm ˙ar©et kotba ©odda

g˙all-iskejjel sekondarji fuq il-grammatika

Maltija u stampathom skont ir-regoli li fi Ωmien

tliet snin o˙ra mhux se jibqg˙u uffiçjali.

Alfred Borg talab lill-Kunsill jg˙arrfu x’inhu jsir

biex l-avviΩi li jo˙or©u d-dipartimenti tal-Gvern

ikunu bil-Malti wkoll.

Dr Victor Zammit jaqbel li l-Kunsill ja˙dem fuq

dizzjunarju online imma ammetta li se tkun

˙a©a diffiçli ˙afna biex il-Kunsill ila˙˙aq mat-

terminolo©ija ©dida.

John Consiglio qabel ˙afna mal-argument ta’

Dr Victor Zammit u wera kif fil-qasam bankarju

huwa prattikament impossibbli nitolbu mix-

xandara biex jaqilbu çerti fraΩijiet tekniçi li jista’

jkollhom g˙omor tabil˙aqq qasir.

Ramon Casha fa˙˙ar il-konferenza fuq l-uΩu

tal-Malti fl-informatika g˙ax kienet okkaΩjoni

biex kull min qed ja˙dem fuq pro©etti informatiçi

ikollu idea x’qed isir b˙alissa.

Mary Rose Mifsud fa˙˙ret l-attitudni miftu˙a tal-

Kunsill li jg˙oΩΩ il-bilingwiΩmu. Hija ssu©©eriet li

ma g˙andniex niskartaw l-idea li jkollna “Kunsill

tal-Lingwa” flok “Kunsill tal-Malti” g˙ax anki

l-IngliΩ g˙andu postu fil-˙ajja nazzjonali.

Christian Micallef talab lill-Kunsill jg˙idlu

huwiex aççettabbli li fl-Università ta’ Malta

ma jaççettawx ix-xog˙ol tal-istudenti jekk ikun

miktub bil-Malti. Huwa kien qed jirreferi g˙ar-

regolamenti l-©odda approvati mis-Senat tal-

Università li jistqarru li l-IngliΩ huwa l-g˙odda

tat-tag˙lim fl-Università.

Joe Felice Pace appella lill-Gvern biex ma jibqax

ja˙dem bil-volontarjat fejn jid˙ol l-ilsien Malti.

Ma jistax ikun li nippretendu li n-nies tal-Kunsill

u tal-kumitati jiltaqg˙u regolarment u ma ji˙dux

xi ˙las ta’ xog˙olhom.

interventi mill-udjenza


Ir-rapport li qara d-Direttur EΩekuttiv tal-

Kunsill, is-Sur Olvin Vella, kif ukoll id-diskors

tal-President, il-Professur Manwel Mifsud, juru

kemm tassew kienet mifruxa u fejjieda l-˙idma

li wettaq il-Kunsill f’dawn l-a˙˙ar tliet snin. Sa

mit-twaqqif tieg˙u l-Kunsill fittex qabelxejn li

jkollu stampa kemm jista’ jkun çara tal-qag˙da

preΩenti tal-ilsien Malti fid-diversi oqsma fejn

jintuΩa regolarment. Il-©bir tal-informazzjoni

f’dal-qasam huwa proçess twil u diffiçli, imma

daqstant ie˙or neçessarju biex tkun tista’

titfassal strate©ija effikaçi li permezz tag˙ha

jkunu jistg˙u ji©u indirizzati d-diffikultajiet u

l-isfidi li jeΩistu.

L-inizjattivi prattiçi li ˙a l-Kunsill b’risq il-

kitba u l-uΩu tal-Malti fissirhom tajjeb ˙afna

d-Direttur EΩekuttiv u m’g˙andix g˙alfejn

ner©a’ nsemmihom. Jidhirli li hu importanti li

nis˙aq, madankollu, fuq prinçipju li l-Kunsill

iqisu fundamentali. G˙andna n˙arsu lejn il-

lingwi kollha b˙ala g˙odda g˙all-espressjoni

u l-komunikazzjoni tal-˙sieb, g˙odda li ma

nistg˙ux ng˙addu ming˙ajrha. Aktar ma

nitg˙allmu lingwi, u aktar ma nkunu kapaçi

nuΩawhom b’˙ila u ˙effa, a˙jar. Il-Malti

huwa l-lingwa nazzjonali, dik li tag˙Ωilna

u tiddistingwina b˙ala poplu; imma l-Malti

u l-IngliΩ huma t-tnejn rikonoxxuti b˙ala

lingwi uffiçjali, u m’g˙andniex naqg˙u

G˙eluqJoe Friggieri

fin-nasba antika li nikkonfrontawhom, jew

li n˙arsu lejhom b˙ala kompetituri. Veru li

g˙andna l-problema (inevitabbli fil-kaΩ tag˙na)

tal-interferenza. Imma dik il-problema ma

nsolvuhiex billi nittraskuraw l-IngliΩ biex nag˙tu

preçedenza lill-Malti, jew viçeversa. Insolvuha

permezz ta’ politika lingwistika b’sa˙˙itha li

tag˙ti lit-tfal u liΩ-Ωg˙aΩag˙ baΩi soda fit-tnejn, u

li twassalhom biex jitg˙allmu g˙all-inqas lingwa

o˙ra, kif inhi x-xewqa tal-Unjoni Ewropea.

Fejn tid˙ol il-kitba tal-Malti, il-Kunsill offra

l-g˙ajnuna tieg˙u lil kull min talabhielu, u

˙adem fil-qrib ma’ entitajiet governattivi,

mal-kunsilli lokali u mal-gazzetti biex din l-

g˙ajnuna tissarraf fil-prattika u tag˙ti l-frott.

Ta’ min isemmi u jfa˙˙ar il-kollaborazzjoni li

sab il-Kunsill mill-g˙alliema fl-iskejjel primarji u

sekondarji, u mill-kapijiet tal-iskejjel. Ming˙ajr

din il-kollaborazzjoni l-˙idma tal-Kunsill kienet

tkun ˙afna aktar diffiçli.

Jonqos ˙afna xi jsir. Irridu na˙dmu ˙afna

iΩjed biex intejbu l-kitba tal-Malti fil-gazzetti u

l-uΩu tal-Malti fix-xandir. Il-fatt li l-Kunsill jaf

bl-isfidi li jeΩistu f’dawn l-oqsma, u li g˙andu

wkoll ippjanati g˙add ta’ inizjattivi, huwa di©à

minnu nnifsu sinjal li nistg˙u u g˙andna n˙arsu

’l quddiem b’ottimiΩmu u nistennew li naraw

jitwettaq it-titjib mixtieq.

Documents

L-Atti tal-Forum Nazzjonali dwar l-Ilsien Malti · 2012. 5. 8. · Novembru 2008 1 L-Atti tal-Forum Nazzjonali dwar l-Ilsien Malti Is-Sibt, 15 ta’ Novembru 2008 Il-Kunsill Nazzjonali