LA ONDOde Esperanto

Junio2007 ¹6

INTERLINGVISTIKO KAJ

ESPERANTOLOGIO

Intervjuo kun

Andreas Künzli

Aleksandr Duli„enko

pri Juraj Križaniæ

Detlev Blanke pri

bibliotekoj kaj muzeoj

Michel Duc Goninaz

pri “la diabla vorto”

Bertilo Wennergren

pri (ne)oficialaj vortoj

Naµa Oficiala Aldono

al la Universala

Vortaro (komenco)

Nova±oj, diskutoj kaj

recenzoj

Internacia sendependa magazino en Esperanto

INTERNACIA SENDEPENDA MAGAZINO 2007. ¹6 (152)

Aperas „iumonate

Fondita en 1909 de Aleksandr Sa†arov

Refondita en 1991

Eldonas kaj administras Halina Gorecka

Redaktas Aleksander Kor±enkov

Konstantaj kunlaborantoj Tatjana Auderskaja, István Ertl,Dafydd ab Iago, Wolfgang Kirschstein, Aleksej Kor±enkov,Alen Kris, Viktor Kulakov, Glebo Malcev, Floréal Martorell,Valentin Melnikov, Sergio Pokrovskij, Aloísio Sartorato,Serge Sire, Maria Sokolova

Adreso RU-236039 Kaliningrad, ab. ja. 1205, Ruslando

Telefono (4012) 656033

Elektronika po›to sezonoj@kanet.ru

Hejmpa•o http://Esperanto.Org/Ondo

Abontarifo por 2007Internacia tarifo: 32 eµrojOrienteµropa tarifo: 18 eµrojRuslanda tarifo: 390 rublojPollanda tarifo: 60 zlotojAerpo›ta aldono: 5 eµrojElektronika abono (pdf): 12 eµroj por „iuj landoj

Perantoj vidu la liston sur la pa•o 23 de la februara kajero.

Konto „e UEA avko-u

Recenzoj Bonvolu sendi du ekzemplerojn de la recenzota libro,kasedo, disko k.a. al la redakcia adreso.

Eldonkvanto 700 ekzempleroj

AnonctarifoPlena pa•o: 100 EUR (2000 rubloj)

Duona pa•o: 60 EUR (1200 rubloj)

Kvarona pa•o: 35 EUR (700 rubloj)

Okona pa•o: 20 EUR (400 rubloj)

Malpligrandaj: 0,50 EUR aµ 10 rubloj por 1 cm²

Kovrilpa•a anonco kostas duoble. Triona rabato pro ripeto.

Donacoj La donacoj estas danke akceptataj „e la redakcia adreso(ruslandaj rubloj) aµ „e nia konto “avko-u” „e UEA.

Represoj Oni povas represi tekstojn kaj bildojn el La Ondo deEsperanto nur kun permeso de la redakcio aµ de la aµtoro kajkun indiko de la fonto.

© La Ondo de Esperanto, 2007.

“La Ondo de Esperanto” (Âîëíà ýñïåðàíòî). 2007, ¹6 (152).

Åæåìåñÿ÷íûé æóðíàë íà ìåæäóíàðîäíîì ÿçûêå ýñïåðàíòî.

Æóðíàë çàðåãèñòðèðîâàí Ìèíèñòåðñòâîì Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèèïî äåëàì ïå÷àòè, òåëåðàäèîâåùàíèÿ è ñðåäñòâ ìàññîâûõ êîììó-íèêàöèé. Ñâèäåòåëüñòâî î ðåãèñòðàöèè ÏÈ ¹ 77-9723.

Ó÷ðåäèòåëü è èçäàòåëü: Ãîðåöêàÿ Ã. Ð.

Ðåäàêòîð: Êîðæåíêîâ À. Â.

Ïîäïèñàíî â ïå÷àòü: 21 ìàÿ 2007 ã.

Öåíà ñâîáîäíàÿ. Òèðàæ: 700 ýêç.

Îòïå÷àòàíî â Ïîëüøå. Presita en Pollando.

Duboj kaj esperoj pri nova Estraro

Je tiu „i tempo devus okazi la elektado de komitatanoj B deUEA. ¤i ne okazas, „ar por sep lokoj anonci•is kvin kan-

didatoj. Kia honto, precipe se oni pensas, ke 15 homoj volaseniri la Komitaton laµ rekta vojo kaj esti elektitaj kiel komi-tatanoj C. Al multaj el ili propra komforto evidente gravaspli ol respekto al la membroj. Lasi la membrojn ju•i estustro riske.

Pri estraraneco revas 11 kandidatoj. Inter ili vera eltrov-a±o estas Probal Da›gupto kiel ebla prezidonto. Sen spertopri la organiza vivo de la asocio li ver›ajne koncentri•us alfilozofumado pri grandaj demandoj, kio ja konvenas al pre-zidanto. Por la ekstera bildo tre bonan paron li havus en Bar-bara Pietrzak kiel •enerala sekretario. La publiko konas ›ine„ pli bone ol Da›gupton, sed estas malfacile imagi ›in nurkiel silentan protokoliston kaj prizorganton de teknika±oj.Mi konsilas sekvi la ekzemplon de Ivo Lapenna, kiu kiel•enerala sekretario respondecis pri informado, natura fakopor Pietrzak.

Kun Da›gupto kaj Pietrzak la Estraro ver›ajne dedi„ussin al grandaj linioj kaj lasus la administradon al la direkto-ro. La konflikto, kiu antaµ ses jaroj kondukis al la demisiakrizo, laµdire sekvis el troa enmiksi•o de la Estraro en lavivon de la Centra Oficejo. Post la demisioj la enmiksi•oatingis kulminon, „ar estraranoj devis vole-nevole ekplenu-mi taskojn de la CO, e„ redakti la Jarlibron. Rezultis kaosokaj deficitoj. La repaci•o de Corsetti kaj Buller ebligisrestarigi normalan funkciadon de la bazaj strukturoj kajekvilibrigi financojn. Ni esperu, ke daµros longe, •is iuKomitato aµ Estraro forgesos la instruojn de la historio. Sela CO funkcias stabile, grava dama•o ne okazus, e„ se onidevus elrevi•i pri iu laµvica Estraro.

La nomoj de iuj estraraj kandidatoj vekas dubojn. Kun lareglamentisto Yves Bellefeuille oni riskus daµre disputi prila interpreto de komoj en tiu aµ jena regularo. Kun MarijaBelo›evi¢ UEA havus estraranon, kiu en sia lando fondisrivalan asocion apud la oficiala landa asocio de UEA.Ranieri Clerici estas aktivulo de la itala radikala asocioERA, kun kiu UEA rompis rilatojn kaj kiu pasintjare publi-ke deklaris Corsetti komplico de teroristoj. La komitatanojfaros sa•e, se ili evitos elektojn, kiuj povus ›ar•i la novanEstraron per malagrablaj stre„itecoj en tiu aµ alia direkto, e„se la personoj mem ne estus sen kapabloj.

Dum mi skribas tion „i, ne estas konate, kiujn kandida-tojn la elektokomisiono rekomendas. La komisiono ricevisdenove samajn kritikojn kiel en antaµaj fojoj. Indas deman-di, „u komisiono por tia tasko entute taµgas. Kial ne proviper komisiito? Komitatanoj proponu kandidatojn same kielnun kaj unu sa•a spertulo, ne nepre komitatano, proponu elili unu aµ du eblajn teamojn. La rezulto ne povus esti plimalbona ol •is nun, sed •i povus esti pli bona. La kapablonde kandidatoj konsistigi teamon komisiito povus taksi plibone ol komisiono, „e kies propra elekto oni ne atentas, „u•i povos funkcii kiel teamo.

Komitatano Z

‚i tiu Ondo ne enhavas kelkajn kutimajn rubrikojn, „ar •iestas dedi„ita al temoj esperantologiaj kaj interlingvistikaj.Vi retrovos la teman ekvilibron en la sekva kajero.

Vortoj de Komitatano Z.

Temo 3

Kiam vi komencis labori pri laSvisa Enciklopedio Planlingva?

‚i tiu projekto estas malnova revode mi. Post la fino de miaj slavistikajstudoj en la zurika universitato en1992, dum 1993–94 mi havis la okazonlabori en Kultura Centro Esperantistaen La Chaux-de-Fonds. Tiukaze mihavis facilan aliron al la arkivoj deCDELI (Centro de Dokumentado kajEsploro pri la Lingvo Internacia). Sam-tempe mi dissendis enketilon al la svi-saj esperantistoj kaj komencis ali-maniere kolekti materialon por laenciklopedio. Nature tiam ekzistisneniu konkreta imago kiam kaj kiel •iaperos. Certe mi orienti•is konceptelaμ la Enciklopedio de Esperanto de lajaro 1933.

Kiamaniere la projekto estis orga-nizita kaj financita?

Longe •i estis la privata projekto deAndy Künzli. Sojle de la 100-jari•o deSES (Svisa Esperanto-Societo) en 2003la projekto fari•is oficiala kaj sponsori-ta parto de •ia Agado 2003. ¤is la finola laboro restis honorofica. SES kajCDELI, kun aliaj privataj sponsoroj,transprenis la respondecon de la eldon-ado kaj pagis la fakturon por la pres-ado, kiu sumi•is je pli ol 30 mil svisajfrankoj.

‚u la libro vendi•as bone?Vidu: tiuspecaj libroj estas

grandkvante malfacile vendeblaj, „arili interesas precipe nur limigitan cir-klon de la celita publiko. Estis presitaj600 ekzempleroj, kaj povis esti vend-itaj •is nun certe ne pli ol 200 ekzem-pleroj, inkluzive de la subskripciaperiodo. Longa tempolimo estasantaμvidita por finvendi tian libron,kiel kutime „e similaj verkoj en Espe-ranto. Do la svisa enciklopedio ankoraμlonge restos akirebla „e mi (kiel peran-to de SES) kaj „e CDELI.

Kiaj estas la konkludoj pri la svisaplanlingva movado?

Iam ekzistis la Volapük-movado, kiuestingi•is jam fine de la 19a jarcento.Samtempe aperis la Esperanto-movado,poste ankaμ la movadoj de Ido, Occi-dental-Interlingue kaj de Interlingua(IALA). La „i-lastaj malaperis de lascenejo en Svislando, „ar ilin apogisnur tre malmultaj homoj, kaj restis donur la esperantistoj. En kelkaj ciferojesprimite, la stato de la Esperanto-movado, kompare kun •iaj grandajambicioj servi kiel universala lingvo,estas sufi„e modesta: Nuntempe nur150 membroj konsistigas la landan aso-cion de Svislando, SES, kiu ekzistasekde 1903, trideko da membroj parto-prenas •ian juran jarkunvenon, kajmanpleno da homoj estas hobie aktivaj.En la lastaj jaroj malfondi•is diversajEsperanto-asocioj kaj mortis gravajfiguroj de la svisa Esperanto-movado.Kompreneble la Esperanto-movadoneniam ludis ian gravan rolon aμ estisamas-movado en Svislando. La solasignifa publika agado en Esperantoeble estis la elsendoj de Svisa RadioInternacia, kiuj ekzistis duonjarcenton•is 1992, kiam ili estis abolitaj. La solasignifa instala±o planlingva en Svis-lando restis CDELI en La Chaux-de-Fonds.

Do iom senperspektiva afero?Persone mi timas, ke post iom da

tempo ankaμ la Esperanto-movado›rumpos kaj povos malaperi, kiel tionprognozis Tazio Carlevaro en sia studo‚u Esperanto postvivos la jaron 2045.Sed mi ne estas tiom pesimisma pri latutmonda stato de Esperanto. Se doankoraμ mia generacio ne kapablosrefre›igi la movadon en Svislando pernovaj fortoj, Esperanto alfrontos mal-facilajn tempojn. Nature de tempo altempo „iam aperas iuj novaj fortoj —

sed tiuj personoj mem estas precipemeza•aj aμ maljunaj kaj kutime hezitasaμ rifuzas transpreni konkretajn taskojnaμ respondecojn. De jaroj aμ jardekojpli malpli la samaj samideanoj gvidasla agadojn. La fenomeno „e la junularoestas, ke kun la tempolimo de 30 tiupubliko eksjunuli•as, tiel ke la junul-araj asocioj kutime ne ekzistas tre lon-ge kaj kunfandi•as kun la mezjunulapubliko. Eterna problemo.

Kiuj estis la reagoj al la svisaenciklopedio?

La homoj miris „efe pri la ampleksode tiu libro, pri la multaj bildoj, la dili-genta laboro kaj la klera enhavo. Neniuatendis, ke •i fari•os tiom dika (nome1129 pa•ojn). Origine ni kalkulis jesume 500 pa•oj, ne pli. Aldoni•is laantologia parto, kiu faris la libron du-kilograma. Mi atendas ankoraμ kelkajnlucidajn recenzojn, kiuj rajtas estiankaμ kritikaj.

Kiuj laμ vi estas la malfortoj de lalibro?

La esenca demando en tia projektoestas kiel prezenti ampleksan, hetero-genan informaron en enciklopediecamaniero. Enciklopediece pensi signi-fas, ke oni devas kompakte, resume kajinterrilate pensi, konsiderante samtem-pe kiel eble plej multajn facetojn de latraktata temo. Krome oni devas zorgipor ekvilibrigita, objektiva kaj korektaprezento de la informoj. La trovitajinformoj kaj fontoj ofte estas problem-plenaj, „ar eventuale ne sufi„e fidindajkaj malfacile kontroleblaj tra aliajkanaloj. Ankaμ la prezentitaj artikoloj„iam restas iel nekompletaj. Respon-dojn kaj sinpravigojn mi provis doni enla detala antaμparolo de la enciklo-pedio.

Gravas ankoraμ aldoni, ke mi ja nehavis la intencon skribi la definitivan,

La plej granda enciklopedioen EsperantoAndreas Künzli respondas

La eldono de Universalaj lingvoj en Svislando fari•is evento en Esperantujo.Neniam pli frue en Esperanto aperis enciklopedia libro tiel detala, tiel ri„e ilustrita,kaj tiel … peza. ¤ia aμtoro, 45-jara svisa filologo, historiisto kaj imformadikisto,Andreas (Andy) Künzli, science esploris, sistemigis kaj prezentis la historion de lainternaciaj planlingvaj movadoj en sia lando. Li afable konsentis respondi kelkajndemandojn de La Ondo.

� p•. 4

4 Temo

igas la “finvenkismon”). Temas doiusence pri lukto de Davido kontraμGoliato. Due, multo dependas de lapersona rilat- kaj esprimstilo de Gior-gio Silfer, „efprotagonisto de EC,vidalvide de UEA kaj de diversaj „efre-prezentantoj de la Esperanto-movado.

Aliaj kernaj problemoj de EC estasankaμ, ke •ia koncepto estas tro eliteca,tro politikeca, la maniero de •ia efektiv-i•ado iom ridinda kaj la informpolitikoiom unuflankeca; kiel “bela intelektafikcio” EC estis trafe karakterizita de iusvisa esperantisto. SES kaj la plimultode la svisaj esperantistoj klare distanc-i•is de EC, „ar en la nuna fazo de la svi-sa esperantismo •i estas nek taμga neknecesa. Prefere oni deklaru EC-on plikiel nedevigan eksperimenton anstataμkiel necesan potencon kun movadinter-na opozicia karaktero.

‹ajnas al mi, ke la civitanoj pli kajpli izoli•as ene de la Esperanto-mova-do, kaj ke EC fari•is pli malpli la priva-ta afero de Silfer.

La homoj „irkaμ EC estu pli sistemeaktivaj kaj produktivaj en esperanto-logio, interlingvistiko, „ar potencialonili posedas, sed ne sufi„e ekspluatas•in, senutile dedi„ante siajn tempon kajmonon al aferoj eble malpli prioritataj,malpli bezonataj.

Sed „u UEA estas pli bona?UEA ludas komplete alian rolon ol

la EC: •i „efreprezentas, kiel mono-polisto, la Esperanto-movadon; •i estasmonolito, iom rigida, ege konservativaen sia kulturo, tamen sufi„e heterogenakaj ankoraμ sufi„e potenca, „ar portatade la meza•uloj kaj maljunuloj, de •iajindividuaj membroj, komitatanoj,estraro, CO, landaj asocioj. Do la dis-ponebla infrastrukturo estas lar•a. ‚itiu organizo, fondita en 1908, jam far-i•is legendo kaj estas la sankta bovino

de la plimulto de la esperantistoj, kiujkredas je la “fina venko” de Esperantokaj atendas, ke UEA enkondukos, efek-tivigos •in. En sia nova libro Lingvokaj popolo Tonkin ja aludis kelkajnesencajn problemojn de UEA.

Laμ mi estus iom dan•ere tro refor-mi UEA-n kaj la UK-on en •ia nunaformo, „ar la rezultoj de tiu reformo neestus antaμvideblaj. Oni evitu iel per-forti la organizon. La pereo de UEAestus katastrofo por la tuta Esperan-to-movado. Pro tio necesas nepre evitila malforti•on de UEA. La plej diver-sajn tendencojn UEA absorbas en siasistemo de fakaj organizoj. Sekve, kielfaka organizo de UEA, ankaμ ECpovus utile kunlabori kaj iom influi laevoluon de UEA kvalite, intelekte, kul-ture, science. Estas do bedaμrinde, keSilfer, Martinelli, ¯elazny k.a. ne par-toprenas la UK-ojn, kie por la klerig-ado de la homoj ili certe estus utilaj kajkie sine ili eble povus ludi e„ pli gran-dan rolon ol kiun ili ludas kun sia efe-mera EC — paradokse „u ne?

Oni rememoru la tragikan finon deLapenna sine de sia same efemeraneμtrala movado. Evidente la tradiciaEsperanto-movado ne toleras “disiden-tajn” aμ “renegatajn” strukturojn, samene la idistojn siatempe, kiuj estis kon-damnitaj kiel herezuloj kaj de la espe-rantistoj punitaj per totalaj ignorado kajbojkotado.

Kiajn novajn projektojn vi havasnuntempe?

Mi komencis verki germanlingvanbiografion pri Zamenhof, kies tekstonmi volus eldoni „e grava libroeldonejoen Germanio aμ Svislando. Ankaμ miplanas verki detalan biografion priEdgar von Wahl, la aμtoro de Occiden-tal. Krom tio mi ›atus verki •isdatigitanlibron pri Svislando en Esperanto, „arLa Fenomeno Svislando de ArthurBaur el la jaro 1979 ne plu estas tuteaktuala. En la svisa enciklopedio devusesti prilaboritaj kompletigoj, eraroj,postrikoltoj, kiuj povas esti prezentitajkadre de la retujo www.planlingvoj.chaμ iam en aparta kajero. Ankaμ la deta-la nomindekso al tiu enciklopediodevus esti farita. ‚ar tiu estas grandalaboro, mi rezignis krei •in kadre de lanuna eldono de la libro, kio certe estasgrava manko, sed •i estus prokrastintala aperon de la verko, kiu tamen devisaperi ne pli malfrue ol en 2006. Fine mi›atus diri, ke estus •ojige, se krom enSvislando ankaμ en aliaj landoj onia„etus la enciklopedion kaj eble e„ imi-tus •ian ekzemplon, cele al la kreado detutmonda enciklopedio planlingva laμlandoj.

perfektan verkon! Komence la ambicioestis multe pli modesta, sed kun la tem-po •i fari•is pli alta. La teksto estisaran•ita per la programo MicrosoftWord, kiu havas siajn kapricojn, kaj latuto estis konvertita al la formato“pdf”, „ar la presisto akceptis tiun for-maton. Tio estis grandega avanta•o.Aliflanke, la grafika aran•o aspektaskelkfoje eble iom amatorece. Sed ni necelis ion alian.

Kiujn „efajn problemojn vialfrontis dum la laboro?

La plej malfacila momento certeestis la plej lasta, produkta, presa fazo,„ar tiu „i ne plu dependis de mi mem.Pro daμraj komunikproblemoj kun lapresisto en Neuchâtel okazis „agrenojkaj prokrastoj. Kiam en junio mi donisla finitan prespretan diskon al la pres-isto, ni kredis, kaj tio estis ankaμ pro-mesita, ke la stoko estos presita kaj bin-dita, do liverita al ni, ene de 6–8 semaj-noj. Sed tio estis granda kred-eraro.Kun „iuj perturboj, kiuj okazis en ladua duonjaro de 2006, inkluzive defu›presado kaj represado de la libro, niricevis la libron nur fine de decembro,mi mem e„ komence de januaro. Tiosignifis, ke ni maltrafis plurajn okazojnpor promocii kaj vendi la libron,ekzemple dum la UK en Florenco.

Kiuj estas laμ vi la plej legindajartikoloj?

Da ili estas certe multaj, mi nomunur kelkajn: interesa estas la tuta „api-tro pri Volapük, kiu ja ankaμ prezentaskelkajn kurioza±ojn. Aliaj legindaj arti-koloj temas pri gazetaro nacilingva,familioj esperantistaj, virinoj, Svislan-do, SES, UEA, Gonzague de Reynold,Hodler, Reverdin, Esperanta Civito,sed ankaμ la „apitroj pri Ido, Occiden-tal, Interlingua kaj interlingvistiko.

En via enciklopedio aperas sufi„elonga “oma•o” al la EsperantaCivito. Kial tiom detale pri tio kajkiu estas via persona sinteno pri tiuiniciato?

Ha interesa demando! ‚ar la Espe-ranta Civito (EC) rekte rilatas al Svis-lando, kie okazas multaj •iaj agadoj, •iestas prezentita en la enciklopedio, sedprecipe ankaμ por komprenigi al lalegantoj pri kio temas kaj kiu estas laesenca kritiko pri •i. Mia tute privataaμ persona opinio pri EC estas la jena:Kvankam kelkaj bazaj ideoj de EC ebleestas iom interesaj aμ e„ aprobindaj,laμ mi la fundamenta problemo de ECtrovi•as en tute alia(j) sfero(j): nomeunue en la diametra, persista (kaj evi-dente senespera) opoziciemo de ECkontraμ UEA (per kiu EC kvazaμ neasla ekzistorajton de UEA kaj senvalor-

Temo 5

En la 17a jarcento racionalismo estisellaboranta teorian bazon de la

apriora-filozofia lingvoprojektado.Kritikante malperfektecon de la etnajlingvoj, racionalismo malakceptistiujn lingvojn mem.

Sed tiutempe naski•is kaj firmi•isalia koncepto — pri vivanta lingvo kielmodelo por konstruado de pli perfektalingvo. Laμ •i necesus “korekti” tiunlingvon, aμ, kun helpo de aliaj vivantajaμ “mortintaj” lingvoj, krei novansuperlingvan sistemon, kiu respegulusplej •eneralajn kaj esencajn trajtojngramatikajn kaj leksikajn. ¤i estisnova ideo, kies praktika realigo signi-fis naski•on de la aposteriora lingvo-projektado en interlingvistiko, kontra-sta al la apriora-filozofia, „ar •i apogissin sur la reala lingva sperto — •iabazo estis skribaj lingvoj funkciantajaμ ne plu uzataj. Laμ tiu direkto posteevoluis internacilingva teorio.

Slava patrioto kaj klerigantoLa fondinto de „i tiu „efvoja direkto

en interlingvistiko estas Juraj Kri�ani¢,kroato laμ la deveno, granda slavapatrioto kaj kleriganto laμ la misio,unu el la plej gravaj figuroj en lasocia-politika intelekta vivo de la17-jarcenta Ruslando. La eksterordi-nara vivo de Kri�ani¢ meritas apartanrakonton.

En lingvistiko oni malbone konaslin, ankaμ lia interlingvistika kontribuone estas laμmerite taksita. Ni levu lakurtenon, precipe „ar por kompreni laevoluon de la ideo de la universala lin-gvo gravas scii, en kiuj cirkonstancoj„i tiu ideo naski•is kaj ekevoluis.

Kri�ani¢ naski•is en Kroatio, envila•o “inter la riveroj Kupa kaj Vuna(Una)”, kiel li mem skribis. Lia nobelafamilio estis konata ekde la 13a jarcen-to, sed je la tempo de la naski•o deJuraj •i disfalis kaj malri„i•is. KiamJuraj estis 16-jara, lia patro mortis. Neplu estis eblo ricevi sisteman kleron,kaj li ali•is al la Zagreba KatolikaSeminario por dedi„i sin al religio. El

Zagrebo Kri�ani¢ foriris al Vieno,poste al Bolonjo, kie estis kolonio dekroatoj kaj hungaroj. Jam sciante lagermanan kaj la hungaran lingvojn(probable, ankaμ la turkan), Kri�ani¢lernis tie la italan lingvon, juron kajteologion.

Sukcese fininte siajn studojn enBolonjo, en 1640 li eklo•is en Romopor ricevi superan kleron en grekakolegio, speciale fondita por malri„ajstudentoj. La kolegio estis kreita porortodoksaj kristanoj, por ke ili post lakolegio laboru por la Unio, t.e. porunui•o de la ortodoksa kaj romkatolikaeklezioj (kompreneble, sub la gvidoromkatolika). Kri�ani¢ ne estis orto-doksa kaj tre malfacile ricevis perme-son de la Kongregacio por ali•i al lakolegio. Post la kolegio li estis senditaal la Zagreba diocezo.

Jam dum la lernado Kri�ani¢ ekha-vis ideon voja•i al Ruslando. Li plur-foje petis la Kongregacion sendi linkiel misiiston al Ruslando. Poste, jamen Ruslando, li komprenis, ke unui•ode la du eklezioj estas revo nerealige-bla. Anstataμ labori pri unui•o ekleziali verkis grandiozan programon deunui•o de „iuj slavoj, premataj jen deturkoj (sudaj slavoj), jen de germanojkaj hungaroj (okcidentaj slavoj), subgvido de la plej granda slava lando,Ruslando, al kiu li strebis veni.

Al Moskvo! Al Moskvo!Nur en 1647 li sukcesis tra Vieno

kaj Varsovio veni al la malnova rusaurbo Smolensk, tiutempe okupita dePollando. En Smolensk li studis lahistorion de la slava skribo kaj eklabo-ris pri slava gramatiko. Aμtune de lasama jaro, kiel interpretisto de pollan-da ambasado, Kri�ani¢ unuafoje ekirisal Moskvo — al sia delonga revo kajespero. La ambasado kun 300 „aroj kaj700 personoj malrapide, timante rabi-stojn, iris antaμen tra arbaroj laμ lafama Smolenska Vojo.

Kun mirego Kri�ani¢ gapis al lignajkamparanaj domoj, al pre•ejaj kupoloj

brilantaj sub la suno, al grandaj maso-nitaj domoj de ri„uloj, al remparoj kunturoj en kiuj de±oris armitaj gardistoj.Lin mirigis la rusaj vaporbanejoj, sed line kura•is bani sin, kiam ambasadanojproponis tion. Fine, la „evaltrajno hal-tis sur monteto, la ko„eroj bridis la„evalojn, demetis siajn „apojn kajkomencis krucosigni sin, rigardante alpre•ejoj videblaj antaμe, kaj riverencisal Moskvo — la „efurbo de la RusaRegno.

Moskvo mirfrapis la imagon deKri�ani¢. Li konstatis en •i multajnpre•ejojn kaj multajn blank-›tonajndomojn, precipe en la centro. Li priri-gardis Kremlon, vizitis la Belan(Ru•an) Placon, konati•is kun libro-vendejoj kaj tuj a„etis unu libron. Latempo flugis tre rapide. Oni deklaris alla ambasadoro, ke “la Regnestro donasal ili donacojn kaj volas ke ili forvetu-ru”. La ambasado forlasas Moskvon.

En 1650 Kri�ani¢ en aμstra ambasa-do vizitis Konstantinopolon. Veturantetra Serbio kaj Bulgario, Kri�ani¢ „iampensis pri la sorto de la slavaj popoloj.Li denove petis la Kongregacion sendilin al Moskvo.

15 jaroj en TobolskPerdinte la esperon, en 1659 li pro-

prariske tra Pollando, Slovakio kajUkrainio venis al Moskvo. Oni longepridemandis lin en la Ministerio prieksteraj aferoj (Posoljskij Prikaz) kajpost kvin tagoj raportis pri li al la caroAleksio, menciinte ke Kri�ani¢ konaskvar lingvojn, filozofion, gramatikon,retorikon, aritmetikon, muzikon.Ruslando bezonis tiajn homojn. Lacaro donis al li donacojn kaj akceptislin por la ›tata servo.

Kri�ani¢ kelkfoje skribis al la caroproponon verki veran historion deRuslando kaj de „iuj slavaj popoloj,slavajn gramatikon kaj vortaron. Likonati•is kun tiutempaj ›tataj funkci-uloj, perfektigis sian rusan lingvon,multe legis kaj verkis. Sed komence de1661 Kri�ani¢ estis arestita.

Paroli la komunan lingvon,

por esti komprenita de „iuj

de Aleksandr Duli„enko

6 Temo

Laμ cara ukazo:…estis ordonite al li esti en Tobolsk

„e konvena ›tata servo. Por la vivo liricevadu sep rublojn kaj duonon dummonato.

¤is nun oni ne konas kialon de „i tiudrasta decido de la caro. Tiam enRuslando estis religia skismo, okazisdisputado inter partianoj de la novarusortodoksa ritaro kaj malnovritanoj.Probable, Kri�ani¢ nepripensite dirissian opinion pri tio, aμ, eble, li estissuspektita kiel romkatolika spiono.Oni povas nur supozi.

Vintre 1661 li kaj aliaj ekzilitoj,eskortate de kozakoj, estis veturigita alTobolsk. Malantaμ li restis ruslandajurboj — Rostovo la Granda, Jaroslavl,Vologda, Ver†oturje, Tjumenj. Longajkaj malfacilaj estas la vojoj enne•oplena Ruslando. Post pli ol unu-monata voja•ado li ekvidis „e la kun-fluo de Tobol kaj Irty› lignajn murojnde la siberia „efurbo Tobolsk, kie liposte pasigis 15 jarojn en domo, kon-struita por li laμ ordono de la vojevodode Tobolsk.

En Tobolsk li renkonti•is kun aliajekzilitoj. Li kunportis librojn. La kona-ti•o kun la rusa historio, kun la socia,ekonomia kaj geografia stato deRuslando donis al Kri�ani¢ ri„an mate-rialon por kelkaj verkoj, kiujn li kreisen Tobolsk. La „efa el ili estas Politiko— panoramo de la vivo kaj perspekti-vo de la Rusa Regno. Li senlace labo-regis, esperante ke la caro, leginte liajnverkojn, nuligos sian ukazon. Sed nuren 1676, post la morto de Aleksio, alGeorgo el Serbujo (tiel oni nomis linen Ruslando) kaj al aliaj ekzilitoj lanova caro Teodoro redonis la liberon.

… kaj posteEn Moskvo Kri�ani¢ estis enoficigi-

ta kiel tradukanto en Posoljskij Prikaz.Sed sentante malforti•on kaj proksim-

i•antan maljuni•on, Kri�ani¢ petispermeson reiri al sia hejmlando, kaj en1678 kune kun dana ambasado li por„iam forlasis Ruslandon.

Tra Novgorod kaj Pskov li venis alVilno; li mona†i•is en dominikanamona†ejo kaj verkis tie Historion deSiberio por misia agado de dominika-noj. Malfacile li sukcesis forlasi Vil-non kaj, kun armeo de Jan Sobieskiiranta al milito kontraμ turkoj, venis alAμstrio. 2 sep 1683 (12 sep, laμ la Gre-goria kalendaro) li pereis dum sie•adode Vieno.

Unueco ne eblas sen komuna lingvoLaμ la ideoj de Juraj Kri�ani¢, la

unui•inta slavaro povus sukcese evo-lui nur, se •i havus komunan lingvon.Liaj antaμuloj, evoluigantaj la ideon dela slava unui•o (sudaj slavoj VinkoPribojevi¢ kaj Mavro Orbini kaj aliaj)kredis, ke „iuj slavoj parolas la samanlingvon, kiu restas la sama en „iuj par-toj de Slavujo. Kri�ani¢ konsciis la lin-gvan disecon de la slavaro, kaj liatasko estis krei komunan lingvon sur-baze de la realaj lingvoj, efektivigi lin-gvan unui•on de „iuj slavaj popoloj. Line nur detale ellaboris sian projektonde la tutslava lingvo, li praktikis •in —preskaμ „iuj liaj verkoj estas skribitajtiulingve. Sed lia “kunparolanto” estisnur… papero.

La ideo de la tutslava lingvo kaj •iaesenco estas priskribitaj en du verkojde Kri�ani¢: Konkluda klarigo pri laslava skribo (1661) kaj Gramatika pri-skribo de la rusa [= tutslava — A.D.]lingvo (1666). La dua verko estas gra-matiko de la tutslava lingvo, kiun linetigis kaj sistemigis en Tobolsk. Lialaborado estis malfacila: “rande del’ mondo … sen helpo kaj sen konsilojde aliaj”, sen vortaroj kaj aliaj referen-ciloj, li kreis sian interlingvistikanverkon.

Necesa instrumento de la sa•oLa koncepton pri la lingvo kiel

materialo, permesanta certagradankonscian reguligadon, Kri�ani¢ aplikisankoraμ antaμ sia veno al Ruslando,kiam li penis normigi sian propran lin-gvon, por fari •in taμga por presado dereligiaj libroj. Kri�ani¢ komprenis, keevoluo de la lingvo devas iri la vojonde •ia perfektigado. En Konkluda kla-rigo pri la slava skribo li skribis:“Neniu lingvo estis perfekta je sianaski•o, je sia komenco”. Perfektig-ado de la lingvo estas tasko, kiun onidevas konscie plenumi. La evoluinta,bone normigita lingvo, laμ Kri�ani¢,akcelas socian progreson. En Politikoli skribis pri tio:

Ni devas korekti kaj plibonigi nianlingvon, por ke ni povu gardi nin demalbona famo kaj pli sukcese okupi•ipri sciencoj kaj diversaj ›tataj aferoj.

E„ pli, en la lingva doktrino deKri�ani¢ klare respeguli•is ankaμracionalismaj ideoj: “La lingva perfek-teco, — li skribis en Politiko, — estasla plej necesa instrumento de la sa•okaj ties preskaμ „efa signo”. Sed mal-laμ la okcidenteμropa racionalismo,Kri�ani¢ imagis la konscie reguligitanlingvon nerompebla tuta±o, unuecasistemo, kies aplikado devas konformial bezonoj de la reala komunikado kajal bezonoj de la pensado.

La certeco de Kri�ani¢ pri tio, ke lalingvon oni povas prilabori, perfektigikaj rekonstrui, bazi•is ankaμ sur laplur-jarcenta funkciado de Slavono —liturgia kaj literatura lingvo, kiu serviskiel internacia lingvo por la slavoj kajrumanoj same kiel la latina en la Okci-denta Eμropo. Sed Slavono ne estisparola lingvo, kaj •ian artefariteconbone konsciis „iuj kulturagantoj,ankaμ Kri�ani¢. Komence de la 17ajarcento Slavonon normigis la grama-tiko de Meletij Smotrickij. Kri�ani¢ neestis kontenta pri tiu gramatiko, opi-niante ke Smotrickij rekomendis tromultajn helenajn elementojn kaj mode-lojn. La gramatikon de sia tutslava lin-gvo Kri�ani¢ imagis libera de neslavajelementoj, tamen perfektigita por ke •ikontribuu al unui•o kaj socia progresode la slavoj.

Kri�ani¢ konis kelkajn interlingvi-stikajn provojn de la 17a jarcento. EnRomo li konati•is kun Athanasius Kir-cher, kiu okupi•is pri ideoj de univer-salismo kaj kreis ciferan pazigrafion.Ankaμ en Romo li konati•is kun epi-skopo Juan Caramuel y Lobkovitz,kies patrino estis „e†a, universala

Temo 7

sciencisto, kiu en 1630aj jaroj pripen-sis la ideon de la komuna lingvo, kiunli imagis kiel ciferan pazigrafion. Kro-me, Kri�ani¢ bone komprenis ke interla literatura lingvo kaj dialektoj estasgranda diferenco. En la antaμparolopor sia gramatiko li atentigis, ke hele-noj, malgraμ dialekta diseco, havissian komunan skriban lingvon kajbone interkompreni•is. Same povasesti en la kazo de la slavoj. Malgraμmultaj dialektoj, ili povas havi siankomunan lingvon, kompreneblan por„iuj slavoj. “Do, mi decidis paroli lakomunan lingvon, por esti komprenatade „iuj”, — li skribis komence de lagramatiko de sia lingvo.

La lingvo de Kri�ani¢En la tutslava lingvo Kri�ani¢ uzis

du skribojn — cirilan kaj latinan. Launuan li uzis en pluraj verkoj, interalieen la du cititaj gramatikoj, kaj en la duaestas skribita lia plej granda verkoPolitiko. La cirila skribo estas en lamalnova eklezia formo, sed •i havasplurajn ›an•ojn: preskaμ forestas ú

(sed estas ü), estas enkondukita j ktp.La latina skribo similas al la pola kunties karakterizaj w, sz (›), cz („), ie (pormoligo de konsonantoj) ktp.

En la aspektoj gramatika kaj leksikala tutslava lingvo estas sintezo dediverslingvaj elementoj. La leksiko de„i tiu lingvo enhavas proksimume po10% de rusaj, Slavonaj kaj serba-kroa-taj vortoj, sekvas kontribuoj pola,ukraina kaj aliaj. La komunslava vorta-ro konsistigas „. 60%. Multajn vortojnKri�ani¢ mem kreis, uzante tutslavajnafiksojn. Li kreis precipe kompleksajnvortojn, ekzemple samowladstwo(aμtokratio), jedinowladstwo (absolu-tismo), ljudoder (tirano), ljudoderstwo(tiranio) ktp.

Ankaμ la gramatikon li modifis,penante sekvi la logikon kaj principojnde racio kaj ›paremo. Ekzemple, li opi-niis gramatika “eraro” tion, ke la slavagramatiko havis virgenrajn substanti-vojn kun la fina±o -a kaj do en lia pro-jekto estis ne pijanica sed pijanic

(drinkulo), ne voznica sed voznik(ko„ero) kun fina konsonanto simile alaliaj virgenraj vortoj: „elovek (homo),kuznec (for•isto), po±arnik (estingisto)k.a. En malnovaj slavaj lingvoj kromsingularo kaj pluralo estis ankaμdunombro (iam •i estis uzata por parojda objektoj, kaj poste por „iuj objektojda kiuj estis du). Kri�ani¢ logikededuktis, ke „i tiu gramatika nombroestas finludinta sian rolon, kaj keanstataμ •i oni devas uzi pluralon (tielposte okazis en plimultaj slavaj lin-gvoj).

Tamen Kri�ani¢ ne sukcesis kon-sekvence uzi en siaj verkoj „iujn reko-mendojn, kiujn li faris en sia grama-tiko. En liaj tekstoj estas multaj grama-tikaj, leksikaj kaj derivaj variantoj. Tione estas hazarda: Kri�ani¢ „iam ekspe-rimentis pri lingvaj elementoj, penantetrovi la plej oportunajn, necesajn, “per-fektajn”. Sed al lia maniero elekti lalingvan materialon kaj ties elementojninfluis baroko — arta stilo ekde la finode la 16a jarcento •is la mezo de la 18ajarcento. En lia sintezado de diversajelementoj de slavaj lingvoj respegu-li•is tipe baroka tendenco al bunteco,uzado de malsamspecaj fontoj, tenden-co al certa trograndeco.

Malgraμ „io, laμ opinio de fama sla-visto, akademiano Vatroslav Jagi¢:“Kri�ani¢ en gramatiko montris altaninteligentecon”. Profesoro AlexanderBrückner nomis la tutslavan lingvonde Kri�ani¢ “ege granda provo en lahistorio de lingvistiko”. Sed Kri�ani¢mem tre kritike rilatis al sia laboro:“Estas rompita la glacia baro por tiujlaboremuloj, kiuj iros post mi”, — liskribis, kaj tie kie oni vidos mankojnaμ erarojn, posteuloj povos “kaj aldonikaj korekti”.

La tutslava lingvo de Juraj Kri�ani¢estas aposteriora lingvosistemo kiuplene koincidas kun neniu slava lin-gvo. ‚i tiun vojon sekvis ankaμ postajkreintoj de interslavaj lingvoprojektoj— de slovako Ján Herke¾ kun Linguaslavica universalis (1826) kaj slovenoMatija Majar-Ziljski kun Óçàjåìíi

ñëàâjaíñêi jeçiê (1863–1865) •isMe�duslavjanski jezik, kolektive kreitadum 1954–1958 en Prago sub la gvidode Ladislav Podmele (pseμdonimo:Ji¸í Karen).

‚u utopio?La ideo de la interslava lingvo, kiu

kulture kaj lingve unuigus la slavajnpopolojn, akompanas la tutan slavanhistorion. ¤ia utopieco i•is „iam pli

evidenta laμ „iusfera forti•ado kajstruktura perfekti•ado de la literaturajlingvoj de la slavaj popoloj. Por plimultaj el ili tio okazis en la 19a jar-cento.

Sed en la tempo de Kri�ani¢ la tut-slava lingvo ne estis utopio: primaredestinita por literaturo kaj skribakomunikado, •i povus esti uzata same,kiel estis uzataj aliaj, foje fremdaj lite-raturaj-skribaj lingvoj (ekzemple, lalatina). Slavisto Anton Budilovi„, rek-toro de la Tartua universitato, opiniiske la tutslava lingvo de Kri�ani¢ povusesti uzata en Kroatio same, kiel tiu-tempe en Serbio funkciis, kiel lingvoliteratura-skriba, t.n. rusa-slava lingvo— sintezo de rusaj, Slavonaj kaj serbajelementoj.

Estas grave, ke la lingvistika ekspe-rimentado de Juraj Kri�ani¢ anticipisla direkton en kiu poste evoluis lainternacilingva teorio — aposterioralingvoprojektado, kiu en la modernainterlingvistiko estas konsiderata kiella plej perspektiva. Preskaμ „iuj postajinternacilingvaj projektoj, kiuj riceviscertan disvasti•on kaj rekonon kajtrovis iun aplikadon en reala komunik-ado inter diverslingvaj popoloj, ankaμEsperanto, estis aposterioraj lingvoj,bazi•antaj sur la lingva sperto de lahomaro.

Ekzemplo el la tutslava lingvo deKri�ani¢:

Iazíka sowerszenóst iest sâmopotrébno orûdie k’ mudrósti, i iedwáné stanowíto iee známe. Czîm kîynaród ímaet izradnéyi iazík, tîm pri-godnée i witwornèe razprawlyáetremestwâ i wsákije umítelyi, i promisli.Obîlie besédi, i legotá izgówora, mnó-go pomagáet na mudrich sowétowizobretênie, i na wsákich mîrnich irátnich dêl leznée obwerszênie.

Traduko: Perfekteco de la lingvoestas la plej necesa instrumento de lasa•o kaj ties preskaμ „efa signo. Ju plibona estas la lingvo de iu popolo, despli sukcese kaj bonrezulte •i laborasprofesie kaj praktikas diversajn artojnkaj metiojn. Abundeco de vortoj kajfacileco de la prononcado tre helpaskreadon de sa•aj planoj kaj pli sukce-san realigon de diversaj pacaj kaj mili-taj aferoj.

En „i tiu lingvo estas verkita la tutaPolitiko de Kri�ani¢.

‚i tiu teksto estas adaptita „apitro elEn la ser„ado de la mondolingvo, aμinterlingvistiko por „iuj (Sezonoj,2006) de profesoro A.D. Duli„enko.

8 Temo

Pri kiuj scioj temas en la titolo?Dum pli ol 120 jaroj seninterrompe

akumuli•as tre specifa scio pri tre mal-nova utopio de la homaro: la universalalingvo. Ke tiu „i utopio certagrade rea-li•is, estas fakto vastege nekonata kajtro ofte neakceptata. Tamen la scio prila faktoj materii•is en formo de doku-mentoj, libroj kaj aliaj informportiloj.Sed „u en la estonteco, se bezonate, onisufi„e kaj detale konscios pri niaj scioj,spertoj kaj atingoj? ‚u la materialojestos senprobleme alireblaj?

Kiel konate, tro ofte okazas, ke postla morto de sia prizorginto valorakolekto de libroj malaperas aμ disse-mi•as diversloken. Tamen libroj oftetrovi•as en kelkaj kolektoj kaj biblio-tekoj. Multe pli minacatas valoraj arki-va±oj, „ar ili kutime ne trovi•as enbibliotekoj kaj malprave estas taksatajne tiom gravaj.

‚i-sekve mi klopodos prilumi kel-kajn kriteriojn, kiuj helpu nin konscii•ipri problemoj „irkaμ bibliotekoj kajarkivoj. Ni diskutu necesan strategionde la Esperanto-komunumo pri tio, kielcertigi la konservadon de niaj spiritajtrezoroj kaj ilian transdonon al lapostaj generacioj (Eo = Esperanto).

Bibliotekoj, arkivoj, muzeojPor iom orienti•i pri la temo ni pro-

vu kelkajn difinojn:Eo-biblioteko estas kolekto de

libroj, bro›uroj, revuoj kaj diversspe-caj teknikaj registra±oj (diskoj, sonben-doj, vidbendoj, diskedoj, kompaktdi-skoj k.s), posedata de privatulo,organiza±o, institucio aμ e„ de ›tato.Enhave temas pri materialoj en aμ priEo, (foje ankaμ pri aliaj planlingvoj),ofte ankaμ pri la internacia lingvo-problemo •enerale, ties aspektoj kaj

solvebloj (= interlingvistiko kaj espe-rantologio).

Eo-arkivo estas tuta±o de kolektojde ne-libroformaj dokumentoj, rilatan-taj al interlingvistiko kaj esperantolo-gio, „efe al la historio de la loka, regio-na kaj/aμ internacia Eo-komunumo kaj•iaj personoj. Arkiva±oj „efe estasdiversspecaj aktoj, oficialaj kaj priva-taj dokumentoj, koresponda±oj, manu-skriptoj, sliparoj, kartaroj, bibliogra-fiaj materialoj, kopioj de artikoloj,fotoj (paperaj, diapozitivaj, cifer-ecaj…), mikrofilmoj, varbiloj, afi›oj,filatela±oj, objektoj ligitaj al la kulturode la Eo-lingvokomunumo kaj aliajplanlingva±oj. Ofte temas pri postla-sa±oj de esperantistoj k.s. Malsame allibroj granda parto de arkiva±oj estasunika±oj.

Eo-muzeoj ne nur kolektas diver-sajn objektojn kaj materialojn (librojnkaj arkiva±ojn), sed ankaμ prezentasilin por publiko, konstante aμ por difi-nita tempo laμ diversaj kriterioj, planojkaj programoj. La distingo inter tiuj tritipoj ne „iam facilas. Ofte temas pridiversakcenta kombino el inter ili. Lamenciitajn tri tipojn ni ofte nomas“kolektoj”.

Orienti•on pri niaj konservitajscioj faciligas bibliografioj kaj kata-logoj. Bibliografioj prezentas public-a±ojn ordigitajn laμ temoj, verkistoj,landoj, revuoj, eldonejoj aμ aliaj krite-rioj. Katalogoj prezentas la materialonde difinitaj institucioj laμ certa ordokun preciza trovloko. Ekzistas kun-fandi•oj de ambaμ tipoj.

La situacioEn la Jarlibro de UEA (2006,

p•. 82–84) ni trovas informojn pri nur14 bibliotekoj el 12 landoj. Marinko¤ijvoje (Konsultlibro pri Esperantajbibliotekoj kaj muzeoj. Zagreb, 1980)konsideris ankaμ gravajn privatajnkolektojn kaj menciis entute 30 biblio-tekojn el 21 landoj. Árpád Máthé kadrede la 77a UK (1992, Vieno) dum laesperantologia konferenco prezentisenketa±on pri 99 bibliotekoj en 31 lan-doj kun po pli ol 1000 volumoj. MartinWeichert provis doni superrigardon enla interreto1, sed bedaμrinde ne

kompletigis •in kaj mencias nur 14kolektojn el 12 landoj. Tre malofteaperas bonaj priskriboj de difinitabiblioteko kaj •ia historio, kiel ekz. prila Biblioteko Hodler de UEA en Roter-damo (Marcus Sikosek en LPLP 28[2004]: 45-73).

De kelkaj grandaj bibliotekoj ekzi-stas bro›uraj, libroformaj aμ nur slip-araj katalogoj, tamen pli kaj pli ofteankaμ elektronikaj.2 Lastatempe en lareto estas storataj pli kaj pli da plenajtekstoj de diversspecaj libroj. Mankasal ni plena superrigardo pri „io, kiookazas lige al nia temo en la reto. Misiatempe (•is 1984) registris 40 kata-logojn kaj bibliografiojn (en: Inter-nationale Plansprachen, Berlin, 1985:302-304).

Intertempe la kvanto ver›ajnealmenaμ duobli•is (Vidu en miabro›uro: Interlingvistiko kaj esperan-tologio: vojoj al la faka literaturo, Rot-terdam: UEA, 2003: 23-25).

Distingaj kriteriojDistingo laμ difinitaj kriterioj aμ

karakteriza±oj helpas starigi tipologionde kolektoj, kio faciligas ilian priskri-bon kaj adekvatan trakton.

Mi devas ignori bibliografiojn kajkatalogojn, kiuj meritas apartan eseon,kaj limigas min al kolektoj. Mi trovis23 kriteriojn, kiuj estas de malsamagraveco, foje ekskludas unu la alian,parte interdependas kaj interrilatas, sininfluas reciproke kaj diversefike. Enrektaj krampoj mi mencias influon dealiaj kriterioj:

1. ‚efa tipo: kutima biblioteko,arkivo, muzeo (kun transiroj inter la tritipoj).

2. Jura statuso: formo de posedo:propra±o de privatulo, Eo-organiza±o(kluba, regiona, tutlanda, internacia),aμ de ›tata biblioteko, muzeo aμ aliainstitucio [memstareco, stabileco].

3. Amplekso: kvanto da materialo[jura statuso, financoj, speciali•o,aktualeco].

4. Speciali•o: ekz. nur esperant-a±oj aμ ankaμ materialoj pri aliaj plan-lingvoj; speciali•o pri beletro,scienc-teknika literaturo, laboristamovado, revuoj k.s. [tipo].

Ni konservu la sciojn!

de Detlev Blanke

Temo 9

5. Registri•o: ekzisto de katalogo(papera aμ elektronika) [kataloga tipo,ordigo, flegateco, prizorgateco].

6. Kataloga tipo: presita aμ sur-disk(ed)a katalogo, elektronika aliroen la reto [registri•o, ordigo].

7. Ordigo: formo de ordigo (laμnacia aμ internacia normo, dekumaklasifiko aμ propra sistemo), alfabeteaμ enhave ordigita ktp.[registri•o, spe-ciali•o, kataloga tipo].

8. Flegateco: grado de flego, ordo,kvalita stato de papero kaj bindo [pri-zorgateco, jura statuso, teknika ekipo,tipo de ejo, financoj].

9. Prizorgateco: regula (aμ mankode) prizorgado flanke de salajrulo aμvolontulo [flegateco, financoj, jura sta-tuso].

10. Priskribiteco: priskribo de lakolekto en studoj aμ aliaj formoj, even-tuale eldono de pribiblioteka bultenokun registro de novaj akira±oj [regi-stri•o, kataloga tipo, flegateco, ordo].

11. Alireblo: viziteblo, uzeblecopor interesi•antoj [jura statuso, prunt-servo, teknika ekipo, tipo de ejo, geo-grafia situo].

12. Pruntservo: eblo prunteprenimaterialojn, ligiteco al la interbibliote-ka (inter)nacia pruntservo [jura statu-so, persona aliro, uzateco; registri•o,kataloga tipo].

13. Aktualeco: kolekto malnovakaj fermita aμ daμre aktualigata[amplekso, financoj, prizorgateco, fle-gateco, speciali•o].

14. Teknika ekipo: ekzisto demodernaj bretaroj, kestoj, komputiloj,kopiiloj, laborloko por esplorantoj,bindiloj, mikrofotiloj ktp., sed ankaμhumidec-stiriloj, alarmiloj, fajro-estin-giloj [jura statuso, financoj, prizorgate-co, flegateco].

15. Tipo de ejo: teknika konvene-co, trovebleco [alireblo, jura statuso,teknika ekipo, flegateco, prizorgateco,financoj].

16. Memstareco: memstara kolek-to aμ parto de iu alia (universitata aμalispeca (ne)›tata institucio ktp.) [jurastatuso, stabileco, financoj].

17. Stabileco: tipo de pozicio kajperspektivo [jura statuso, flegateco,prizorgateco, financoj].

18. Financoj: regulaj aμ okazajsubvencioj [jura statuso, presti•o, sta-bileco, uzateco].

19. Programfunkcio: kolekto senaμ kun akompanaj klerigaj programoj(seminarioj, kolokvoj, ekspozicioj,gvidadoj), kun aμ sen eldonejo [tipo,jura statuso, prizorgateco, teknika eki-po, financoj].

20. Presti•o: pozicio en la(inter)nacia biblioteka pejza•o, gradode konateco, faka registri•o (ekz. enpribibliotekaj manlibroj [jura statuso,amplekso, speciali•o, stabileco, uzate-co, financoj].

21. Kunlaboro: kontaktoj, kunla-boro kun aliaj bibliotekoj, inter›an•ode duobla±oj, reciproka helpo ktp. [jurastatuso, tipo, prizorgateco].

22. Uzateco: prunteblo aμ alispecauzeblo [tipo, amplekso, speciali•o, pri-skribiteco, registri•o, presti•o, alir-eblo, teknika ekipo, tipo de ejo, prunt-servo, geografia situo ktp.].

23. Geografia situo: trafika ating-eblo [alireblo, uzateco].

Provo de tipologioAparte gravas la kriterioj pri la jura

statuso kaj memstareco. Ili influasmultajn aliajn kriteriojn. En la tipolo-gio difinita kolekto povas esti klasigatadiversmaniere. La leganto klopodumem klasifiki sian aμ iun al li/›i kona-tan kolekton. Jen provo kun kelkajelektitaj ekzemploj:

1. Kolektoj en tut›tataj bibliotekojaμ arkivoj

1.1. Relative memstara kolekto ennacia biblioteko (Planlingva kolektode Aμstria Nacia Biblioteko, Vieno/Aμstrio)

1.2. Subkolekto en ›tata arkivo(Biblioteko kaj arkivo de GDREA enla ‹tata Arkivo de Germanio/Berlin)

2. Kolektoj en universitataj biblio-tekoj

2.1. Relative memstara kolekto(Biblioteko de Itala InterlingvistikaCentro en la Universitato IULM, Mila-no/Italio)

2.2. Subkolekto (Eo-kolekto en laKatolika Universitato de Lublino/Pol-lando)

3. Kolektoj en komunumaj aμurbaj bibliotekoj

3.1. Relative memstara kolekto(CDELI en la Urba Biblioteko de LaChaux-de-Fonds/Svisio)

3.2. Subkolekto (Biblioteko deGermana Esperanto-Instituto en laurba biblioteko de Aalen/Germanio)

4. Kolektoj en urbaj institucioj4.1. Specifa institucio (Eo-labori-

stmovada arkivo en Fritz-Hüser-Insti-tuto, urba komunumo Dortmund/Ger-manio)

4.2.. Urba muzeo (kolekto de ‚e†aEo-Asocio en la Urba Muzeo de ®eskéT¸ebové/‚e†io)

5. Kolektoj kiel poseda±o dene›tataj organiza±oj

5.1. Internacia ne›tata organiza±o

(Biblioteko Hodler de UEA, Rotter-dam/Nederlando)

5.2. Nacia ne›tata organiza±o(Biblioteko Butler de Brita Eo-Asocioen Barlastono)

5.3. Eo-Klubo (biblioteko deHamburga Eo-Klubo en Hamburgo/Germanio)

6. Privataj poseda±oj6.1. Privata, limigite publika

(Interkultura Centro Herzberg/Germa-nio)

6.2. Private nepublika (la sciencajkolektoj de Irmi kaj Reinhard Haupen-thal, Malaucene/Francio; Detlev kajWera Blanke, Berlin/Germanio)3.

Kelkaj defiojPor plibonigi la situacion laμ mi i.a.

necesas:1. Registrado kaj priskribo de „iuj

iom gravaj Eo-kolektoj, katalogoj kajbibliografioj en nacia kaj internaciaskaloj. Kompilo de baza dokumentopri la situacio, kiu estu aktualigata detempo al tempo.

2. Aparta registrado de „iuj enretajmaterialoj (katalogoj, bibliografioj,listoj de elprinteblaj libroj k.s.).

3. Iom-post-ioma starigo de centraelektronika katalogo, kiu registru lamaterialojn de kiom eble plej multajkolektoj.

4. Surbaze de 1–3 kreo de kiomeble kompleta kaj daμre aktualigendaelektronika bibliografio de publica±ojen kaj pri Esperanto (kaj pri aliaj gra-vaj planlingvoj). De tempo al tempo labibliografio aperu en papera formo.Ankaμ imageblas kunigo de 3 kaj 4.

5. Kreo de institucioj („e naciaj aμinternaciaj Eo-organiza±oj), kiuj kon-sciigu materialhavajn esperantistojn,ke ili antaμzorgu pri siaj kolektoj trans-dononte ilin al difinitaj institucioj.

6. Kreo de reto de informado, kun-laboro kaj reciproka helpo de la biblio-tekoj kaj arkivoj, i.a. por distribuadoaμ inter›an•ado de duobla±oj al intere-sataj personoj, bibliotekoj, arkivoj kajorganiza±oj; donaco de duobla±oj alnove fonditaj aμ subten-bezonaj orga-niza±oj en malri„aj landoj ktp.

Notoj1. Vidu: http://www.cs.chalmers.

se/~martinw/esperanto/bibl/2. Tre konatas tiu de Vieno:

http://www.onb.ac.at/sammlungen/plansprachen/eo/index.htm

3. Laμkontrakte la biblioteko kajarkivo de Detlev kaj Wera Blanke jefiksenda dato eniros la ›tatan arkivonde Federacia Respubliko Germanio.

10 Temo

Fantomo hantas en Esperantujo kajteruras multajn — la vorteto po.

Laμdire iu akademiano nomis •in “laplej malfacila vorto en la lingvo”1 kajalia konfesis, ke li evitas •in uzi. Lasta-tempe neformala diskuto pri •i en Aka-demia diskutolisto revekis malnovajnkverelojn, komenci•intajn dum launuaj vivojaroj de la lingvo. Tamen tiusenkulpa vorteto neniel meritas lamisfamon, kiun André Cherpillodresumis per la kromnomo “la diablavorto”2.

Du problemoj interplekti•as kon-cerne •ian uzadon: unuflanke, •ia sen-co, aliflanke •ia gramatika kategoriokaj konsekvence •ia sintaksa rolo.

La senco estas la pli facile trakteblademando. “Po antaμ kvantesprimosignas, ke tiu kvanto estas unu el laegalaj partoj de sia pluroblo”3. Misuzode po komenci•is tre frue. Tial Zamen-hof devis precizigi •ian signifon en lin-gva respondo de 19084:

Oni ne povas diri “je 80 centimojpo funto” aμ “30 mejlojn po horo”,sed oni devas diri “po 80 centimoj por(„iu) funto”, “po 30 mejloj en horo”.

Malgraμ tiu atentigo la misuzojdisvasti•is, kaj la Akademio devis farila saman rimarkon en 19745. Ankoraμnun iuj obstinuloj anoncas iujn turi-smajn tarifojn “po tago” aμ “po perso-no”. Oni kutime klarigas tiujn erarojnper alilingvaj influoj. Kompari nianlingvon kun aliaj estas didaktika proce-do •enerale ne rekomendinda. Oni nor-male ne uzas lingvon per traduko elalia. Sed ni scias, ke por multaj espe-rantistoj la memstareco de Esperantone estas memkomprenebla, kaj en oka-zo de dubo la komparoj kun aliaj lin-gvoj estas neeviteblaj. Pli grave e„: prola kulto al la Fundamento oni emasreferenci al ties Universala Vortaro,kiu donas absurdan privilegion al lauzantoj de kvin eμropaj lingvoj kaj

krome enhavas abundon da eraroj. Tialni ne povas eviti rigardon al la tradukojde po.

Po en la Universala VortaroLa tradukoj rusa kaj pola (ïî, po)

kun la nepre necesa precizigo “„enumeraloj”, proksimume taμgas — sednur por slavlingvanoj. La franclingvakaj anglalingva tradukoj par kaj byestas plene eraraj kaj erarigaj. Plurajuzoj de la germana zu kun numeralojtute ne kongruas kun la senco de niapo. Restas la aliaj menciitaj franclin-gvaj esprimoj au taux de, sur le piedde, kiuj esence ne estas mal•ustaj, sedmallerte elektitaj. La plej bona tradukofranclingva estas à raison de, menciitaen la bonaj lernolibroj kaj vortaroj porfranclingvanoj, sed ne trovi•anta en laUniversala Vortaro. Similaj prepozi-cia±oj ekzistas en aliaj latinidaj lingvoj.El la fu›aj tradukoj de la UV nur laangla estis korektita de la Akademio6,kiu anstataμigis la eraran by per at therate of. Tiu anglalingva prepozicia±oi•is do la plej taμga “oficiala” traduko,krom la slavaj, por kompreni la senconde po. Kompreneble la uzo de po enesperanto estas iom pli vasta ol tiu de àraison de aμ at the rate of, „ar nia lin-gvo estas pli libera kaj pli fleksebla, olla naciaj lingvoj, kaj krome unusilabaprepozicio estas pli volonte uzata, olkvarsilaba prepozicia±o. Sed per tiuj•ustaj tradukoj anglalingva kaj franc-lingva ni konstatas la absurdecon de lamito, laμ kiu po estas iu slava special-a±o, preskaμ esotera±o, kiun nur slavojkapablas normale funkciigi.

La gramatika kategorio de po

La kvin tradukoj de po en la UV, e„se malperfektaj, klare montras, keZamenhof konceptis •in prepozicio.‚ar tion konfirmas „iuj frazoj, en kiujli uzis „i tiun vorton (M.C. Butler regi-stris 228 cita±ojn)7, ekzistas neniu kialopor tion pridubi aμ por supozi, ke popovas esti jen prepozicio, jen io alia.

Se ni konas la sintaksan rolon de pokaj •ian sencon, „io devus esti en ordo

kaj •ia uzado ne devus starigi proble-mojn. Sed jam en la unuaj jaroj ekestisduboj pri la sintaksaj ecoj de vortoj,aperantaj en frazoj, kiuj enhavas tiunprepozicion, kaj oni konstatis formajndiferencojn en la produktitaj frazoj.“Lingva respondo” de 1891 pritraktisla jam aperintajn dubojn pri la formode tiaj frazoj.

Tiu respondo de Zamenhofbedaμrinde analizas ne tutan frazon aμtekstoparton, sed priju•as t.n. “espri-mojn”, t.e. sinsekvon de vortoj sennepra komuna sintaksa rolo. Lademando estas formulita mal•uste: kioestu “post po”. Estas vere, ke prepozi-cio antaμas iun substantivan sintag-mon, sed la formulo “post”, en lingvokun tre granda libereco de la frazele-mentoj, ne estas sintakse valida. En launuaj eldonoj de la Lingvaj Respon-doj8, la titolo jam donis la respondon:Nominativo post “po”. Sed la eldonojsesa kaj sepa, editoritaj de Waringhien,donas al tiu respondo pli duban titolon:Pri la kazo post “po”. Ni ja scias, ke ennia lingvo „iu prepozicio postulas lat.n. nominativon, sed, kiel jam dirite,tiu “post” povas starigi problemojn.

Ni ekzamenu tiun respondon:Inter la esprimoj “doni po 2

pecojn” kaj “doni po 2 pecoj” estasankoraμ malfacile diri, kiu estas la plibona, kaj tial ambaμ esprimoj estasuzeblaj kaj bonaj. Tamen konsiderante,ke danke la intervenon de la vorto“po” la “pecoj” jam ne dependas rek-te de la “doni”, ni konsilas uzi post“po” (tiel same kiel post “da”) lanominativon. Alia kaμzo por tiu „i kon-silo estas ankaμ la cirkonstanco, ke laμnia opinio “„ie, kie oni dubas inter lanominativo kaj akuzativo, oni devasuzi la nominativon.”

La unua frazo sonas strange. Se onidemandus Zamenhofon, kiu el la espri-moj “fermi la fenestron” kaj “fermi lafenestro” estas la pli bona, li certe nerespondus, ke ambaμ estas uzeblaj kajbonaj. Li certe dirus, ke unu el ili estasmal•usta. Se oni demandus lin pri“man•u la kokidon” kaj “man•u la

Kiel la an•ela po povas helpi vin

por ricevi dolarojn, man•i pomojn

kaj eble „esigi la fumadon

de Michel Duc Goninaz

Temo 11

kokido”, li certe respondus, ke ambaμja eblas, sed kun granda sencodiferen-co pro la malsamaj sintaksaj strukturoj.Tamen en lia iom konfuza argument-ado aperas spuro de sintaksa analizo, lakoncepto “dependo”. Se pecoj depen-das de prepozicio, •i evidente ne povasricevi la morfemon -n. Kial do “donipo 2 pecojn” povas esti “uzebla kajbona”? ‚ar, kiel sugestas Zamenhof,oni povas uzi la vorton pecojn kieldependa±on (objekton) de doni. Tiunprocedon Zamenhof malkonsilis, sed li•in ne kondamnis, „ar el sintaksa vid-punkto •i estas akceptebla. La sintaksakonsekvenco de tia frazkonstruo estasevidente, ke pecojn ne apartenas al lapo-sintagmo, kiu tiuokaze redukti•asal po du. Tion konfirmas „iuj komen-tintoj, kiuj, por pravigi la uzon de aku-zativo, deklaris, ke en la frazo “midonis po du pecojn” po koncernas nurla numeralon. Tian frazon oni devasjene analizi: verbo: donis / subjekto:mi / objekto: pecojn /adjekto: po du. Lasenca konsekvenco estas ankaμ egegrava: la vorto “pecojn”, kiu ne depen-das de “po”, ne povas rilati al “du”. ¤ine signifas “du pecojn”, sed oblon dedu (kvar, ses, ok ktp), t.e. la tuton, kiunoni “donas”. La fina konsilo (elektinominativon en okazo de dubo) havasnenian lingvonorman valoron. En sin-taksaj aferoj, kiam oni dubas, onidevas pripensi •is malapero de la dubo.Sed tiu konsilo povas interpreti•ihumure. Ekzistas homoj, kiuj aplikasla moton “Kial agi simple, kiam onipovas agi malsimple?”. Zamenhofkvazaμ instigas, ke ni ne imitu ilin. Nenecesas dependigi la o-vorton de laverbo — kaj konsekvence •in akuza-tivigi —, se sufi„as •in dependigi depo, sen uzo de -n.

Po en la EkzercaroPli utila, ol la Universala Vortaro,

estas la Ekzercaro de la Fundamento,en kies 14a paragrafo trovi•as duekzemploj, kiuj senmanke ilustras larespektivajn rolojn de la o-vorto aku-zativigita kaj de la o-vorto en po-sintagmo:

1. Por miaj kvar infanoj mi a„etisdek du pomojn, kaj al „iu el la infanojmi donis po tri pomoj: “12 pomojn”reprezentas la tuton, “po 3 pomoj” lakvoton, rezulte de la divido de 12 per 4.

2. Tiu „i libro havas sesdek pa•ojn;tial, se mi legos en „iu tago po dek kvinpa•oj, mi finos la tutan libron en kvartagoj: “60 pa•ojn” aμ “la tutan libron”reprezentas la tuton, “po 15 pa•oj” lakvoton. Supoze, ke la aμtoro povas mal-aperigi informojn, kiujn la ricevanto de

la mesa•o jam konas (ekzemple, ketemas pri libro kaj ke tiu libro estassesdek-pa•a) aμ povas facile kalkuli(nome, ke kvartaga legado sufi„os),restos la frazo:

mi legos en „iu tago po dek kvinpa•oj.Nenio estas sintakse ›an•ita kaj

ekzistas neniu kialo por aldoni la mor-femon -n al “pa•oj” post simpla elipsode la ceteraj frazeroj.

La elipsoKial do iuj esperantistoj — inter ili

kelkaj spertaj kaj e„ famaj — ekhavisla ideon uzi akuzativigitan o-vorton“post po”? Se po-sintagmo estas uzatasuplemente, tiu problemo ne ekzistas,kiel videblas el la frazoj laμ la modelo:

mi fumadis cigaredojn po dudekkvin rubloj por centoZ.Sed, se po-sintagmo estas uzata

adjekte, ni foje trovas en la sama frazoaμ en frazo apuda du vortojn, kiujreprezentas la saman eksterlingvanaferon. Tio ofte okazas sen intervenode la laμdire malfacila vorto po.Ekzemple en la frazo

mi elektis la plej belan knabinonel la tri

estas klare, ke elipsi•is la vorto “knabi-noj”, kiu, kvankam tre diferenca de“knabinon” per la nombro kaj kazo,havus la malavanta•on ripeti la leks-emon “knabin”. La samo okazas enpo-frazo. En normala komunikado kajbona stilo oni evitas ripeton kaj elipsasiun el leksemoj. Zamenhof sistemeceelipsis la objekton. Tiel la saturitafrazo:

mi fumas tabakon po dek cigare-doj „iutage

simpli•as en la Zamenhofa lingva±o almi fumas po dek cigaredoj „iuta-ge,

en kiu la verbo fumas, kvankam transi-tiva, estas uzata sen objekto, kio en nialingvo tute eblas, kiel montras la frazoli fumas multe. Tiu elipso eblas nur, seen la eksterlingva realo la vorto “taba-kon” estas facile konjektebla. SeZamenhof fumus ion alian, li certedirus

mi fumas ha›i›on po dek rula±oj„iutage

kaj neniu ekdubus, ke la o-vorto, kiutrovi•as en la po-sintagmo neniel povasaperi akuzative. Sed, se anstataμ la vor-to “tabakon”, oni uzas la vorton “ciga-redojn”, la ripeto i•us netolerebla, kajtiam oni devus elekti inter “cigaredojn”kaj “cigaredoj”. Iuj homoj malvolonteuzas transitivan verbon sen objekto. Ilido povas, diference de Zamenhof, elek-ti la objekton kaj diri:

mi fumas cigaredojn po dek„iutage.Estas evidente, ke la vorto “cigare-

doj”, kiu devus trovi•i post “dek” estaselipsita kaj „io restas klara. Bedaμrin-de, iuj homoj, kiuj ›atas kompliki lasimplajn aferojn, translokas “cigare-dojn” post “dek”: tio ja eblas pro lagranda sintaksa libereco de nia lingvo,sed kreas tre dan•eran konfuzon, „ar laaμskultanto aμ leganto, kiu ne vidas ladudimensiajn sintaksajn skemojn, sedaμdas aμ legas unudimensie unu vortonpost la alia, kredos, ke la vorto “cigare-dojn” rilatas kun “dek”, dum laμsintak-se kaj laμsence •i reprezentas oblon dedek. Homoj, kiuj ne spertas en sintaksaanalizo, devus almenaμ kompreni tiunsimplan aritmetikan operacion. Porevidentigi, ke en tiaj frazoj la akuzati-vigita o-vorto ne dependas de po, e„ setrovi•anta “post” •i, sufi„as aldoni iundeterminilon, ekzemple la:

‚iutage mi fumas po dek la ciga-redojnaμ determinilojn pli eksplicitajn,

ekzemple:‚iutage mi fumas po dek la luk-sajn cigaredojn, kiujn mi a„etis(aμ: kiujn oni donacis al mi)

aμ:Al la infanoj mi donis po kvin„iujn miajn dolarojn

kiu rivelas la •ustan sintaksan struk-turon de la mallerta frazo al la infanojmi donis po kvin dolarojn.

Imagu, ke Zamenhof laμdinde deci-dus redukti sian tabakokonsumon.Venos momento, kiam li fiere anoncos:

mi fumas po unu cigaredo „iu-tage.Sed, se li volus imiti la ›atantojn de

akuzativo kaj senprudente transloki laakuzativigitan vorton post la po-sin-tagmo, li devus diri en tute •usta espe-ranto la solan •ustan tiustrukturan fra-zon:

mi fumas „iutage po unu ciga-redojn.Reto Rossetti1 en sia polemiko kun

Kalocsay pri tiu dorna temo, asertas,ke “tiun formon uzas neniu”. Tre pro-bable, sed frazoj laμ la modelo *mi

Slipo pri po en la internacia rektametodaEsperanto-kurso de Stano Mar£ek (2006).

12 Temo

fumas po unu cigaredon, kiujn oni ofterenkontas, estas nepre absurdaj, „ar lauzo de divida po implicas multiplikon,kaj la akuzativigita vorto el la leksemocigared, kiu signas la tuton de lafuma±o, estu nepre plurala, e„ se oni„esigus la fumadon post du tagoj. Tiondemonstras la sama frazo sub la formo

mi fumas cigaredojn po unu„iutage,

kiu estas samtempe •usta sintakse kajperfekte klara. La akuzativo estas doebla, kondi„e, ke oni ne uzu •in sen-prudente.

La aμtoroj de la Plena Gramatikofantasmis pri studentinoj, kies respek-tivaj nombroj de amantoj ne estas difi-nitaj. Anstataμ numeralo oni en tiajokazoj uzas adjektivojn “kelkaj” “plu-raj” aμ “(mal)multaj”. Estas klare, ketiuj adjektivoj, dependantaj de po,restos sen -n, dum, pro la verbo“havas”, oni povas senti la bezononesprimi akuzative la suman nombronde la amantoj. Rezultus la jena frazo:

Tiuj studentinoj havas po plurajamantojn.Por evitigi, ke iu malprudentulo al-

donus -n al “pluraj” (el kio rezultus, kela malfeli„a po ›vebus sen komplemen-to, do en la nenieco), mi konsilas diri:

Tiuj studentinoj havas amantojnpo pluraj.Tiu solvo kontentigos ne nur la

dezirojn de la aluditaj studentinoj, sedankaμ la postulojn de nia gramatiko kajde klara stilo.

La demonstron pri la elipso faris R.Rossetti, kiu erare nomis •in “elizio”.A. Cherpillod komentas, ke “tiu rezo-nado montras la grandan lertecon kajimagpovon de sia aμtoro, sed tute neestas necesa”. Tiu „i komento, impli-canta, ke Rossetti uzis trukon por pra-vigi sian tezon, estas maljusta kajmal•usta. En la Zamenhofaj frazoj kuntransitiva verbo (mi legas po dek kvinpa•oj „iutage), la foresto de objekto jasugestas elipson (“libro(j)n, revuo(j)n”ks). En la alia ebla frazotipo (mi legaspa•ojn po dek kvin „iutage), la mankode o-vorto en po-sintagmo e„ pli evi-dente rezultas de elipso (“pa•oj”), „arnormale prepozicio enkondukas o-vor-ton. Kiel dirite „i-supre, tiajn elipsojnni faras tute normale en iuj ajn frazojpor eviti ripeton, kaj kun la uzo de poni ricevas tiajn frazojn:

‚iuj trinkis glasojn po tri (elipsode “glasoj”) aμ ‚iuj trinkis gla-sojn po unu (elipso de “glaso”).Cetere, la tipa frazo kun akuzativo

kaj po-sintagmo estus:‚iuj trinkis vodkon po tri glasoj/ po unu glaso,

en kiu tute klaras ke la vortoj glaso/glasoj, dependantaj de po, ne povasakuzativi•i. Se oni sekvas la modelonde tiu „i frazo, oni neniam eraros en lauzado de po. E„ se la drinkado de vod-ko estas rekomendinda por •uste uzitiun laμdire tipe slavan prepozicion, mikura•e asertas, ke •usta uzado eblas e„por norvega aμ japana alkoholabstinu-lo, se li scias nur, kio estas divido.

E„ sen akuzativo la problemoekzistas.

Mi ±us montris, ke po-sintagmo nepovas esti objekto. Sed estas klareankaμ, ke •i ne povas esti subjekto.Kiel do klarigi la frazon

Po du boteloj staris sur la tabloj,kiu ›ajnas tute en ordo? Per la sama„i-supra analizo: la subjekto estas nurla vorto “boteloj” (oblo de “du” en tiufrazo: se estas kvin tabloj, boteloj estasne du, se dek), “po du” estas adjekto,esprimanta la kvoton, kiu rezultas de ladispartigo. Tial, denove, por evitimiskomprenojn — kaj por ne eldiri lanepre eraran *po unu botelo staris —,estas preferinde diri:

Boteloj staris (aμ “Staris boteloj”)po du / po unu sur la tabloj.

Se “po unu”, la boteloj estas neprepluraj.

‚u alia solvo?Tiuj, kiuj asertas, ke “post” po

devas (ne nur povas!) stari akuzativigi-ta o-vorto, logike laμ sia logiko venisal la konkludo, ke po ne estas prepozi-cio, sed iu modifilo nur de la numeralo,do partikulo aμ, laμ tradicia gramatiko,iaspeca “adverbo”. Pluraj aμtorojdefendis tiun tezon9. ¤i povus validi,se „iuj frazoj redukti•us al la modeloAl la infanoj mi donis po du pomojn.Oni povus tiam teorii, ke al la frazo Alla infanoj mi donis du pomojn, onialdonas la “adverbon” po, kiu signifus“postdivide”, sen sintaksa konsekven-co. Tiu „i teorio havas du malavan-ta•ojn. ¤i devigus rigardi eraraj aμminimume arkaikaj „iujn Zamenho-fajn frazojn laμ la modelo Al la infanojmi donis po du pomoj. Pli grave e„: •imalebligus la konstruon de frazoj, enkiuj la objekto reprezentas la tuton, laμla modelo Mi legos la libron po 15pa•oj „iutage aμ ‚iuj trinkis vodkonpo unu glaso.

Kiel montrite „i-supre, eventualaelipso ne ›an•as la sintaksajn ecojn dela restantaj frazeroj. Diri, kiel kelkajkomentintoj, ke po povas esti laμpla„eprepozicio aμ adverbo, respondas al lanesekvenda principo “pli bone mal-simple, ol simple”.

KonkludeKial do nomi la prepozicion po

diabla? Ekzameninte •in pli serene, nicerte konkludos, ke •i estas senkulpean•ela.

Ekzistas abunda literaturo pri tiu „idisputiga temo. ‚iu aμtoro faris inte-resajn rimarkojn, sed allasis erarajnekzemplojn aμ nekoherajn konkludojn.

La •is nun plej koheraj konkludojestas tiuj de Kalocsay post polemikopri po en 1948, al kiuj li donis la opti-mistan kaj pleonasman titolon “Defini-tiva fino pri po”10. Ordinara lingvo-uzanto eble rimarkigos, ke la pole-mikoj inter gramatikistoj estas, kromdubinde utilaj, kaprompaj, foje e„nekompreneblaj.

Multaj homoj atendas sendubaninstruon kaj precizajn instrukciojn.Eble tiajn homojn mi senesperigis perdenova argumentado. Tial mi ne hezi-tas diri, ke la du frazoj el la ZamenhofaEkzercaro sufi„as por solvi la proble-mon, kaj ke nuna studlibro, kiu laμ miaopinio plej •uste, plej klare kaj sam-tempe plej koncize prezentas la uzadonde po, estas la gramatiko de MiroslavMalovec11, kiun mi senhezite reko-mendas al tiuj, kiuj ser„as klaranuzmanieron de tiu senkulpe malbenitavorteto.

Notoj1. Rossetti R. Arto kaj naturo.

Budapest, 1989, p•. 75.2. Cherpillod A. PO la diabla vor-

to. Courgenard, 1996.3. Kalocsay K., Waringhien G.

Plena analiza gramatiko de Esperanto.Rotterdam, 1980, p•. 112.

4. Zamenhof L. Lingvaj respon-doj. 7a eld., ed. G. Waringhien, 1990(eld. de Ludovikito), p•. 114.

5. Aktoj de la Akademio II1968–1974. Paris; Rotterdam, 1975,p•. 56.

6. Zamenhof L. Fundamento deEsperanto. 10a eld., ed. A. Albault,Pizo, 1991, p•. 259.

7. Baronnet F. Lingvaj anguloj.Laroque Timbaut, 1981, p•. 57.

8. Ekzemple en Zamenhof L. Lin-gvaj respondoj. 3a eld., Paris, 1936,p•. 47.

9. Spuroj pri •i troveblas en laPlena analiza gramatiko kaj en WüsterE. Die Verhältniswörter des Esperan-to. 2a eld., Saarbrücken, 1968, p• .15.

10. En Literatura Mondo, marto-aprilo 1948, p•. 59, post longa diskuta-do en la antaμa numero.

11. Malovec M. Gramatiko deEsperanto. 2a eld., Dob¸ichovice,2000, p•. 55–57.

Temo 13

La Akademio de Esperanto ±us ape-rigis la Naμan Oficialan Aldonon

al la Universala Vortaro1, en kiu laAkademio de Esperanto oficialigisankoraμ 209 radikojn2, aldone al la jamantaμe oficialaj 1977 lingvoelementoj,kaj aldone al la 2769 Fundamentajmorfemoj de Esperanto. La oficialajkaj Fundamentaj elementoj do nunsumi•as al 4955. (Pliaj statistika±ojlegeblas Interrete3.)

Kunlige kun tiu okaza±o mi iafojeaμdas dubojn pri la indeco de oficiali-gado de radikoj. ‚u tio entute havas(plu) sencon? Vere la afero povas ›ajnisufi„e duba. ‚u aliaj lingvoj havasdistingon inter “oficialaj” kaj “ne-oficialaj” vortoj aμ morfemoj? ‚u niavivanta lingvo ne povas evolui kajbonfarti tute sen tiaj burokrata±oj?

Kiel Akademiano, kaj precipe kieldirektoro de ties Sekcio pri la ¤eneralaVortaro (kiu ellaboris la Naμan Ofici-alan Aldonon), mi tre bonvenigas tiajndubojn kaj tiajn diskutojn.

“Oficiala”, “ne-oficiala”?Kiam oni parolas pri “vortoj oficia-

laj” kaj “vortoj neoficialaj”, tio verepovas ›ajni vana ludo. ‚iuokaze „iujEsperantistoj, ankaμ mi, kaj ankaμ „iujaliaj Akademianoj, uzadas apud la vor-toj Fundamentaj kaj oficialigitaj,ankaμ neoficialajn vortojn. Multajneoficialaj radikoj e„ estas tre oftaj, iujel ili e„ aperas multe pli ofte ol iujFundamentaj elementoj.

La problemo estas laμ mi la espri-moj “oficiala” kaj “ne-oficiala”. Iliestas tradiciaj, sed bedaμrinde ili povasesti miskomprenigaj. Tio, kion la Aka-demio vere plenumas per siaj OficialajAldonoj, estas verkado de vortaro,nome de la Universala Vortaro.

Jam en 1905, kiam aperis la Funda-

mento de Esperanto4, „iuj sciis, ke nialingvo estas pli vasta ol la Fundamentomem, kaj ke •ia vortprovizo estas pligranda ol tiu de la Universala Vortaro.Jam tiam „iuj, ankaμ Zamenhof mem,uzadis ankaμ elementojn, kiuj ne estisen tiu vortaro. Kaj ankoraμ post 1905 likaj „iuj aliaj uzadis ankaμ ne-Funda-mentajn radikojn.

Povas esti, ke iam iuj imagis, ke lacelo de la oficialigado estas difini lasole •ustan radikoprovizon de nia lin-gvo, opiniante, ke oni uzu „iam nur laFundamentajn kaj “oficialajn” radi-kojn. Sed tio ne estas nun •usta, kajfakte neniam estis •usta.

La Universala Vortaro kune kunties Aldonoj estas unu el la multaj vort-aroj de Esperanto. Tiuj vortaroj estasdiversspecaj, kaj ili havas diversajnaμtoritatecojn. La Universala Vortaroestas unu el la plej aμtoritataj. ¤i difi-nas la trunkon de forte rekomendatajradikoj, kiujn oni prefere uzu, kiam kajkiom tio estas ebla. Malantaμ tiu fortarekomendo staras Zamenhof, la Bulon-ja Deklaracio kaj la Akademio deEsperanto. Tial multaj atentas tiujnrekomendojn, sed certe ne sklave, nekcentprocente, kaj tio estas tute en ordo.Pri devigado ja neniam temis. Tio estasklare legebla jam en la Fundamentomem5, kaj ankaμ en la Bulonja Dekla-racio.

La Universalan Vortaron pluverkasla Akademio (antaμe Lingva Komita-to) de preskaμ cent jaroj (la Unua Ofi-ciala Aldono aperis en 1909). Mi nevidas kialon „esigi tiun verkadon. Lalingvo daμre evoluas kaj •ia vortprovi-zo daμre kreskas. Plu ekzistas bezonodifini, kiuj el la multegaj radikoj de nialingvo estas rekomendindaj kaj prefe-rindaj, kaj plu ekzistas bezono, keaμtoritataj institucioj kaj vortaristoj

helpu pri unuecigado de la uzo perrekomendado de formoj kaj signifoj.Tian laboron la Akademio faras persiaj Oficialaj Aldonoj. Iom similanlaboron faras tiuj, kiuj verkas aliajnvortarojn, ekz. la Plenan IlustritanVortaron6 (PIV). Ankaμ tiuj vortarojrekomendas iujn formojn, kaj fojeankaμ malrekomendas aliajn, kajankaμ tiuj vortaroj diversmaniere pro-vas unuecigi la signifojn kaj uzojn dela lingvoelementoj. Sed neniu el tiujvortaristoj kaj institucioj imagas, kenur ties vortaro pravas, aμ ke la lingvokonsistas nur el tio, kion enhavas kajrekomendas tiu vortaro.

La Statuto7 de la Akademio difinasinteralie la taskon verki vortaron deEsperanto kun difinoj en Esperanto.¤uste tion la Akademio faras per siajOficialaj Aldonoj (kvankam antaμe oniofte neglektis la difinojn). Mi farostion, kion mi povas fari por ke la Aka-demio daμrigu kaj plibonigu tiun labo-ron. Fakte mi vidas neniun ajn kialon•in ne daμrigi. Oni nur ne miskompre-nu la karakteron kaj celon de tiu vort-ara laboro.

Celo kaj celgrupojEn la Enkonduka teksto de la Naμa

Oficiala Aldono mi skribis interalie lajenon:

Kiam la Akademio oficiali-gas radikon, tio formale signi-fas, ke •i aldonas tiun radikon alla Universala Vortaro, kiu estasparto de la Fundamento de Espe-ranto. Tio tamen ne signifas, kela radiko fari•as Fundamenta,„ar Fundamentaj estas nur tiujelementoj, kiuj trovi•as en laorigina netu›ebla Fundamento.Praktike tia oficialigo havas lakarakteron de forta rekomendo.

Kial fari

Oficialajn Aldonojn?

de Bertilo Wennergren

14 Temo

Devige gvidi la lingvouzon laAkademio nek povas, nek volas,sed •i esperas, ke •iajn reko-mendojn la uzantoj de la lingvoatentos kaj trovos utilaj.[…]Grava celgrupo estas la vortar-istoj, al kiuj ni rekomendas pre-zenti unuavice la oficialajn sen-cojn de la koncernaj vortoj.Tiujn la vortaristoj tamen povaskompletigi per pliaj sencoj ne-oficialaj laμ la celo kaj bezonojde la koncerna vortaro. Komp-reneble neniel necesos citi niajndifinojn laμvorte. Gravas laintencitaj ideoj.“Oficiala” do esence signifas sim-

ple “aperanta en iu el la Aldonoj al laUniversala Vortaro”. Tia vorto estasvorto en ampleksigita versio de la Uni-versala Vortaro. Sekve neoficiala vortoestas vorto, kiu ne estas en tiu vortaro.Sed neniu vortaro enhavas „iujn vor-tojn de la lingvo. Oni do ne miskom-prenu, ke neoficiala vorto laμ la Aka-demio estas vorto ne-Esperanta, aμvorto kiun oni ne uzu, aμ vorto mal-bona. Simile oni povas paroli pri ele-mentoj “PIV-aj” (aperantaj en la PlenaIlustrita Vortaro), kaj pri vortoj“ne-PIV-aj”, pri radikoj “Zamenhofaj”(aperantaj en iuj el la tekstoj deZamenhof), kaj pri vortoj “ne-Zamen-hofaj”, k.t.p.

Akademia VortaroEn tiu ampleksigita versio de la

Universala Vortaro oni tamen devaszorge distingi inter la origina Funda-menta parto, kaj la postaj Aldonoj. LaAkademio esperas iam povi eldoni tiuntutan materialon en kompletigita for-mo, precipe kun oficialaj Esperantajdifinoj de „iuj elementoj, ankaμ de laFundamentaj. Sed por tiu celo ni uzasnun la nomon Akademia Vortaro. Enprovizora kaj nekompleta formo laAkademia Vortaro jam estas konsult-ebla en la Interreto8.

Fortaj kaj malfortaj rekomendojOni demandis al mi, kion mi celis,

kiam mi skribis, ke “praktike tia oficia-ligo havas la karakteron de forta reko-mendo”. ‚u ekzistas ankaμ malfortajrekomendoj?

Laμ la statuto de la Akademio •iaj“decidoj povas esti nuraj rekomendojaμ malrekomendoj, aμ definitivaj apro-boj aμ malaproboj”. Oficialigado deradiko konsistigas aprobon. Praktiketamen la Akademio havas neniajn

rimedojn (nek deziron) trudi siajndecidojn („u aprobojn, „u rekomen-dojn). Kaj tial praktike la sola diferen-co inter Akademiaj rekomendoj kajAkademiaj aproboj, estas tio, ke lalastaj estas pli fortaj kaj pli firmajrekomendoj ol la unuaj.

‚u oficialaj difinoj kaj kunmeta±oj?Oni demandis al mi, „u ankaμ la

Esperantaj difinoj en la Naμa OficialaAldono estas oficialaj. Kaj kio pri ladiversaj vortkunmeta±oj, kiuj tie ape-ras? ‚u ankaμ ili estas oficialaj? Prin-cipe la respondoj estas jesaj. Sed deno-ve oni memoru, kion signifas „i-kuntekste “oficiala”. ¤i signifas nur,ke la koncerna radiko, vorto, kunmet-a±o aμ difino trovi•as en vortaro de laAkademio. ¤i signifas, ke la Akade-mio (forte) rekomendas tiun radikon,vorton, kunmeta±on aμ difinon.

Iujn aliajn konsternis tio, ke en laNaμa Oficiala Aldono entute uzi•asdifinoj en Esperanto, dum forestas tra-dukoj en naciaj lingvoj. La diversajOficialaj Aldonoj estas enhave sufi„ediversspecaj. Plej ofte la Lingva Komi-tato aμ la Akademio uzis nur tradukojnpor difini la radikojn kaj vortojn, seduzo de Esperantlingvaj difinoj nenielestas io nova. Tiaj difinoj uzi•is jam enla Kvara OA (1929), kaj de tiam ili plikaj pli gravi•is. En 7OA tute ne uzi•istradukoj en naciajn lingvojn. En 8OA(1974) „efrolis la Esperantaj difinoj.Mi kaj multaj aliaj opinias, ke nia lin-gvo nun jam estas sufi„e matura porpovi difini siajn proprajn vortojn.

Diversspecaj vortarojIuj Esperantistoj — eble e„ multaj

— volas uzi, kiom eble, lingvoelemen-tojn Fundamentajn kaj oficialajn. Ilifaras tion „ar ili rigardas la Fundamen-ton kaj la Oficialajn Aldonojn al laUniversala Vortaro kiel verkojn aμtori-tatajn kaj sekvindajn. Kaj ili faras tionpor helpi al la unueco de la lingvo, kajpor esti bone komprenataj. Multajsimile atentas pri tio, „u tiu aμ jenavorto aμ radiko estas en la Plena Ilu-strita Vortaro, „ar ili rigardas tiun vor-taron kiel aμtoritatan, bonan kaj sekv-indan (almenaμ parte). En tio estasnenia kontraμdiro aμ konflikto. Nialingvo bezonas diversajn vortarojn kundiversaj specoj de aμtoritato kaj kundiversaj celoj.

Sed neniu vortaro, kiom ajn aμtori-tata laμ •iaj uzantoj, estas perfekta. LaPlena Ilustrita Vortaro enhavas erarojn,e„ multajn, iafoje e„ tre gravajn.

Ankaμ la Universala Vortaro enhavaserarojn. Kaj ankaμ la Oficialaj Aldonojde la Akademio enhavas erarojn. Tialnepre ne sufi„as unu sola vortaro. Ladiversaj vortaroj kompletigas unu laalian per siaj diversaj labormetodoj kajdiversaj celoj. PIV estas tre ampleksavortaro, kiu e„ enhavas vortojn tremar•enajn, e„ iujn vortojn apenaμuzatajn, kaj e„ kelkajn vortojn, kiujntiu vortaro mem malrekomendas. LaAkademia Vortaro enhavas nur vor-tojn, kiujn la Akademio forte rekomen-das, kaj •i mencias plejparte nur la plejgravajn kaj kernajn sencojn de tiujvortoj.

La Esperanta popoloEspereble la Esperanta lingvo-

komunumo rigardas kaj plu rigardos larekomendojn de la Akademio kiel uti-lajn kaj sekvindajn (tamen esperebleneniu sekvos ilin blinde aμ sklave), sedtio plene dependas kaj plu dependos dela reputacio de la Akademio. La Aka-demio estus nenio sen la bonvolo kajkunlaboro de la Esperanta popolo. Miesperas, ke la popolo trovos la ±usaperintan Naμan Oficialan Aldononbona kaj uzinda, kaj mi esperas, ke tiokontribuos al bona reputacio (kaj alplia aμtoritateco) de la Akademio.

Kaj mi esperas, ke oni estonte •ustekomprenos la sencon de la facile mis-komprenebla, sed forte enradiki•intaesprimo “oficiala radiko”.

Notoj1. http://akademio-de-esperanto.

org/oficialaj_informoj/oficialaj_informoj_8_2007.html

2. La Ondo de Esperanto, 2006.¹11 (la tuta listo estis akceptita).

3. http://akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/klarigoj.html#statistikajhoj

4. http://akademio-de-esperanto.org/fundamento/

5. http://akademio-de-esperanto.org/fundamento/antauparolo.html

6. Sennacieca Asocio Tutmonda,Paris 2005.

7. http://akademio-de-esperanto.org/faktoj/statuto.html

8. http://akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/

Bertilo Wennergren, la Direktorode la Sekcio pri la ¤enerala Vortarode la Akademio de Esperanto,volonte konsentis, ke la Naμa OAaperu felietone en La Ondo.

Temo 15

adrenalin/o. Hormono produktatade la surrenaj glandoj kaj sekreciata enla sangon okaze de mensa aμ korpapremo (dan•ero k.s.) por prepari lakorpon al ur•a agado, fu•o, sindefendok.s.: adrenalino akcelas la koran rit-mon kaj altigas la sangopremon. For-mulo: C6H3(OH)2-CH(OH)-CH2-NH-CH3.

agres/i. Ataki ne provokite; atakikiel unua ne estante mem minacata deatako: agresi personon; agresi landon.agres/em/a. ‚iam preta ataki, aμ inkli-na kutime ataki, e„ ne provokite.

aidos/o. Akirita malsufi„o de laimunsistemo. Grava malsano, kiu mal-fortigas la korpajn defendojn kontraμ„iaj malsanoj, plej ofte transdonata perseksaj kontaktoj aμ infektita sango.

akupunktur/o. Kuracmetodo el latradicia „ina medicino, kiu konsistasen pikado de difinitaj korpopunktoj perpingloj.

alergi/o. Malsano kaμzita de fortareago de la imunsistemo kontraμ sub-stancoj, kiuj normale estas sen-dan•eraj, ekzemple man•a±oj, poleno,polvo k.s.

algoritm/o (en matematiko, kom-putado k.s.). Aro da precizaj reguloj aμpreciza priskribo de la agoj farendajpor solvi problemon aμ atingi celon:algoritmo de obligado; la Eμklidaalgoritmo; prezenti algoritmon perkomputila programo.

ameb/o. Unu„ela vivulo, sinmovanta per ›ajnpiedoj (loboj aμ fade-noj de „elinterna substanco), vivantaen akvo, malseka tero aμ parazite enbestoj aμ homoj, ofte ›an•anta sianformon. (Amoeba, Entamoeba k.a.parencaj genroj.)

amend/i. ‹an•i parton de le•o,rezolucio aμ simila teksto per formalaproceduro: amendi le•oproponon;amendi rezolucion. amend/o. Agoamendi kaj ties rezulto (tekstopartoamende ›an•ita aμ aldonita).

an„/o. Maldika elasta langeto, kiesvibrado kreas la tonojn „e kelkajinstrumentoj, ekz. hobojo, klarneto kajsaksofono.

Antarkt/o. La regiono kaj konti-nento „irkaμ la suda poluso.Antarkt/a. Rilata al Antarkto; tia kiel(en) Antarkto: la Antarkta Cirklo;Antarkta klimato; Antarkta glacio.

antibiotik/o. Organika substancoproduktata de mikroboj aμ †emie sin-tezata, kiu povas malhelpi plimulti•on

de bakterioj kaj aliaj mikroboj, kaj e„ilin mortigi: penicilino estas vaste uza-ta antibiotiko; multajn infektajn mal-sanojn oni kuracas per antibiotiko.

anus/o. Malferma±o, kiu trovi•as„e la fino de la nutrokanalo, kaj tra kiueliras la feka±oj (komunuze nomataposta±otruo).

aperitiv/o. Trinka±o, ordinare alko-hola, trinkata (kiel apetitvekilo) antaμman•o.

are/o 1 Mezuro de surfaco: ›imezuris la areon de la kampo; la areode la „ambro estas 20 kvadratajmetroj; tiu lando havas areon de pli olcent mil kvadrataj kilometroj. 2 Partode surfaco; tereno: tie estas parkaareo, kie oni povas promeni; kulturataareo.

Arkt/o. La regiono „irkaμ la nordapoluso. Arkt/a. Rilata al Arkto; tia kiel(en) Arkto: la Arkta Oceano; la ArktaCirklo; Arkta klimato.

asbest/o. Mola griza fibra mineralasubstanco, el kiu oni povas fari tek-sa±on izolantan kontraμ varmego kajfajro.

[Noto . La oficialigita difino deasbesto bedaμrinde enhavas eraron.Asbesto ne estas „iam griza. Tiu eraroestis malkovrita nur kiam estis tro mal-frue por haltigi la oficialigan procedu-ron. La Akademio intencas iam oficia-le •ustigi tiun difinotekston.]

aspirin/o. Medikamento uzata pre-cipe kontraμ doloro, febro kaj inflamo,konsistanta el substanco kun la †emiaformulo CH3-CO-O-C6H4-COOH.

avokad/o. Frukto de avokadujo,kun verda aμ bruneta ›elo (el kiu onipovas •in man•i), tre nutra, buterecakarno, kaj unu sola tre granda malmolakerno. avokad/uj/o, avokad/arb/o.Arbo el tropika Ameriko, kies fruktoestas avokado. (Persea americana.)

banked/o. Komuna ceremoniaman•o kun multaj partoprenantoj (porfesti aμ honori ion, ofte kun festparol-adoj k.s.).

baskul/o 1 Aparato konsistanta eltrabo, stango, tabulo aμ simila afero,kies unu ekstrema±o levi•as, kiam laalia malsupreniras. 2 Ludilo konsist-

anta el tabulo aμ stango, kiu estasekvilibrigita sur mezpunkto, kaj surkies ekstrema±oj povas sidi personojalterne levi•antaj kaj mallevi•antajlaμ la movo de la tabulo aμ stango.3 Cirkvito, me†anismo k.s., kiu analo-ge al baskulo 1 povas alterni inter dustatoj.

beletr/o. Arta literaturo plezuroce-la aμ distrocela, precipe tia, kiu rakon-tas pri okaza±oj kaj personoj imagitaj.beletr/a±/o. Verko beletra. beletr/ist/o.Beletra verkisto aμ specialisto.

bemol/o. Muziknota kromsigno,kiu montras malaltigon de tono: �.

beton/o. Konstrumaterialo, miks-a±o el sablo, ›tonetoj, cemento kajakvo.

bit/o. Pozicio de duuma cifero enduuma koda±o: kontrola parecbito; latria bito de la nombroprezento; „i tiamemor„elo povas enteni 32 bitojn; porprezenti tian nombron oni bezonasalmenaμ 10 bitojn. bit/ok/o. Grupo deok bitoj traktata kiel tuta±o (kiel unuoen komputado k.s.).

[Noto. La Akademio lasas porposta konsidero la demandon, „u bitoestu ankaμ la nomo de la mezurunuo elinformteorio, aμ „u oni tiun nomu›anono.]

bizon/o. Sova•a rema„anta parhu-fa bovosimila mamulo Nord-Amerikakaj Eμropa. (Bison bison, Bison bona-sus.)

bluf/i. ‹ajnigi sin supera al kon-traμulo por konduki tiun al eraro: netimu lian minacon, „ar li blufas.

boac/o. Arkta rema„anta mamuloportanta kornojn (en la Fundamentonomata norda cervo). (Rangifer taran-dus.)

bradip/o. Centr-Amerika kajSud-Amerika mamulo, kiu pendas dearbobran„oj per la hokaj ungegoj desiaj tre longaj dufingraj aμ trifingrajmembroj, kaj sin movas tre malrapide.(Bradypus.)

brit/o 1 Ano de Britujo. 2 Ano dela antikva indi•ena gento de Britujo 1.Brit/uj/o 1 Insulo en Eμropo, interFrancujo kaj Irlando. 2 Regno, kiuinkluzivas Britujon 1 kaj Nord-Irlan-don. Internacia landokoda±o: GB.

brokol/o. Speco de legoma brasi-ko, parenca al florbrasiko, kun kapoverda („e iaj specoj tamen violkoloraaμ e„ blanka) konsistanta el nefirmafloraro. (Brassica oleracea italica.)

Daμrigota

Naµa Oficiala Aldono al la Universala Vortaro

16 Eeventoj

EAF: jubileo en la Nobelara DomoLa 28an de aprilo 2007 en Helsinki

centdudeko da esperantistoj festis lacentjari•on de la Esperanto-Asocio deFinnlando (EAF). El la Centra Oficejode UEA venis tri gastoj: ¤eneralaDirektoro Osmo Buller, KonstantaKongresa Sekretario Clay Magalhãeskaj Francisco L. Veuthey, la desegn-into de la jubilea po›tmarko, kiun EAFpresigis siakoste. Kelkajn tagojn plifrue alvenis la prezidanto, d-ro RenatoCorsetti por prelegi en la Universitatode Helsinko kaj en la „efa biblioteko deTurku.

La unua festotaga evento nomi•ishistoria kvizopromeno. Deko da espe-rantistoj rolis kiel eminentuloj de lapasinteco „e lokoj ligitaj kun la histo-rio de EAF. Kvizemuloj vizitis kajparoligis ilin por trovi respondojn al lakvizo. Dum la kvizo oni ankaμ kona-ti•is kun la Nobelara domo, kie okazisla solena fermo de la 14a UK en 1922kaj kie nun okazis la jubileo.

La festprogramon gvidis Harri Lai-ne. Estu menciataj la muzika±oj deTimo Väänänen per elektra kantelo kajla surpriza danco Mondnaski•o (temoel Kalevala), kie la supren etenditajnudaj kruroj, piedoj kaj piedfingroj dela dancistino, kun korpo ku›anta enka›ejo, esprimplene rerakontis la pra-miton de finnoj pri la naski•o de lamondo.

Triopo el blindula E-asocio Steletokantis i.a. la kanton Polusstelo, verki-tan de Nino Runeberg kaj komponitande Erkki Melartin por la unuaj finnajesperantistoj komence de la 20a jar-cento. Post la festparolado de Corsetti,oni havis rememoran momenton priforpasintoj kaj ne„eestantoj kun muzi-ko, dum kiu la dancistino dis›utadisfre›ajn rozpetalojn sur la tablojn, plan-kon kaj sidantojn. En la fino oni kantisLa Esperon.

En la vespera bankedo ludis kord-ensemblo Virta (Torento). En etoso•uinda, nek formala nek teda, dum kajpost la man•o okazis •enerala interpa-rolado, fotado, salutoj, interkonati•oj.

Raita Pyhälä

La brita movado provas renovi•i“Renovi•o” estis la temo de la Bri-

ta Kongreso de Esperanto, kiu okazis4–7 maj en la ¤ardenurbo Letchworth,norde de Londono.

La kongreso festis la centjari•on devizito de 500 partoprenantoj de la 3aUniversala Kongreso de Esperanto enla apuda urbo Kembri•o, por viziti lanovan •ardenurbon, iniciatitan deesperantisto Ebenezer Howard.

La LKK bone kunlaboris kun lainstancoj de la urbocentro, por starigipublikan spektaklon, en kiu Esperan-to-kantisto Jomo kantis 25 kantojn en25 lingvoj por starigi novan mondanrekordon por la fama rekordlibro deGuinness. La koncerto altiris multanatenton kaj intereson de la publiko.Estis disdonitaj preskaμ trimil reklam-folioj pri la koncerto, kaj pendigitaj 50afi›oj. Dum la koncerto esperantistojdisdonis folion pri lokaj kursoj.

Renovigan sesion de la EsperantaInflugrupo, “Esperanto Lobby”, kiuantaμe respondecis pri la plej grandanepartia grupo en la brita parlamento,gvidis profesoro Renato Corsetti, pre-zidanto de UEA. Li prezentis la aferontiel, ke la homoj en la industrio kiujricevas plej altajn salajrojn estas ne lateknikistoj kiuj spertas pri la detaloj,sed la homoj kun komuna prudento,„ar da ili estas malmultaj. ‚iu esperan-tisto havas sian amatan „evaleton, lidiris, sed malmultas homoj kun komu-na prudento. La kunordiganto de“Esperanto Lobby”, Brian Barker, for-lasis la movadon en 1999, sed revenisantaμ jaro kiam li vidis ke iuj provasrenovigi la movadon. Corsetti prelegisankaμ poste, en speciala aran•o kun laUniversitato de Liverpool.

Prelego de Ian Fantom pri la psiko-logio de Esperanta informado traktisne la kutimajn aspektojn, sed informa-don rilate al la interna ideo, ke unugento ne regu alian. Li komparis lamondon eterne militantan kun epide-mioj de kverelado en la Esperanto-movado mem, kaj sugestis, ke poreltrovi la fundamentan kaμzon de tiajdisputoj oni ser„u provokadon. ‚u lamezorientajn konfliktojn kaμzas reli-giaj, lingvaj kaj etnaj diferencoj, aμ „uiuj uzas tiujn diferencojn por provokiinterbatalojn?

Simile, „u la Ido-skismo vere estismalkonsento pri lingvaj ideoj, aμ „u laafero estis provokita pro politikajkonsideroj? Kiu kontraμus Esperan-ton? Neniu kontraμus la lingvon mem,sed multaj kontraμus la internan ideon.La esperantistoj ne estu naivaj tiuri-late.

Viglan sesion pri Strategio deEsperanto gvidis Rolf Fantom, kunmulte da partopreno de la „eestantoj.

Ankaμ vigligis la partoprenantojnKlarita Velikova, prezidanto de MondaEsperanto-Ligo de Sporto, kiu uzassporton por popularigi Esperanton. Ella multaj afrikanoj kiuj provis veni,sukcesis nur Paul Kwasi Mensah, kiuprezentis afrikajn aferojn.

Ian Fantom

Paradizo ankaµ por esperantistojEn aprilo okazis la 24a seminario

en ‚e†a paradizo. Denove venis esper-antistoj el ‚e†io kaj niaj amikoj elNederlando, Francio kaj Svedio. Gru-pon de spertuloj gvidis nia fama VerdaLupo, Peter Breems, kiel konversacianrondon. Grupo de Margit Turkoválaboris pri fakaj aferoj, kaj grupo deLíba Filipová amuzigis per lernadomezgradajn partoprenantojn. En grupode Jindra Drahotová aperis novuloj.

Pri sveda verkistino Astrid Lind-gren prelegis svedino Kerstin Rohdin,kiu tradukis kelkajn librojn de Lind-gren al Esperanto. Prelego de ClaudeFerrand temis pri Israelo kaj nov-hebreja lingvo. Aleš Vávra klarigis alni kiel per nova aparato oni mezuraskvanton de pluvo kaj ne•o. Francoj,kiuj venis per buseto kaj kun kato, pre-legis pri paca movado.

La vetero estis favora al ni. Ankaμvicurbestroj en Mnichovo Hradištì kajen Mladá Boleslav estis afablaj al nikaj invitis partoprenantojn por vizitode siaj oficejoj.

JoDo

Eventoj 17

PSI-raporto 20072–9 apr 2007 okazis la 23a PSI

(Printempa Semajno Internacia) en laagrabla feriejo Haus Venusberg (Bonn,Germanio) kun 163 homoj el 22 lan-doj, inter kiuj e„ Nepalo kaj Brazilo.

PSI estis, kiel kutime, organizita defamilioj por familioj: haveblis progra-meroj por la infanoj kaj por la plenkre-skuloj — kaj kompreneble la nemalha-vebla knajpo (G Kneipe. Drinkejo)!‚eestis sufi„e multe da junuloj, partedank’ al la plurtaga “SUB-18” — kun-veno de GEJ (Germana Esperan-to-Junularo) sine de PSI. Tamen, estisentute modela aran•o kompare al mul-taj aliaj, kiuj ofte celas (aμ atingas) nurunusaman a•ogrupon.

Menciindas la prelegoj de ClaudePiron, la magia prezento de ChristophFrank kaj la koncerto (Boogie-woogie)de la konata Frank-Muschalle-triopo(ruze malfermita ankaμ al ne-esperan-tistoj).

Kaj nun malpli kutimaj nova±oj…Aμtenta fantomo hantis la partopre-

nantojn en bele elpensita ludo kiu esti-gis konversaciojn kiaj “La kiomanfojon vi „eestas al PSI?” kaj “Miaj pie-doj estas tro grandaj!” Tamen ne okazisKazohinia frenezi•o! Jen la klarigo: laorganizantoj donis poiome etan indi-con pri la identeco de la fantomo, interkiuj la ›ugrandeco kaj la nombro deties PSI-„eestoj…

La organizantoj gastigis flandranre•isoron kiu faris testfilmetojn pre-pare al serioza, originala longfilmaprojekto. Cetere venis ankaμ ±urnal-istoj kaj filmskipo por la loka televido,kiu dedi„is plurajn minutojn al laEsperanto-renkonti•o kaj aperis arti-koletoj en pluraj ±urnaloj.

Lode Van de Velde

En la peterburga universitatoFini•as la akademia jaro, kaj ankaμ

„i-jara studado de Esperanto enSankt-Peterburga Universitato. La kur-son finis entute ses personoj, kaj •idaμros sekvajare kiel deviga kursoenkadre de tiel nomata programo priekzotikaj lingvoj.

Dum la kurso estas instruata ne nurEsperanto mem, sed ankaμ sociolin-gvistika rigardo al ties ekzisto kaj evo-luo. Gestudentoj havis du horojnsemajne kaj konati•is kun Esperantoplejparte dank’ al modernaj revuoj(inter kiuj plej multe estis uzata LaOndo de Esperanto) kaj son-materialo(retradio).

Oksana Burkina

Jalto denove aromasLa 19a Aroma Jalto unuigis 110

homojn el 8 landoj. Funkciis kvarlingvaj grupoj: komencanta (gvidisAnna Maksim„uk), komencinta (AlisaNikitina), paroliga (Tatjana Auderska-ja), perfektiga (Marta Kovács).

Krom kutimaj ekskursoj kaj pied-mar›oj al memorinda±oj de Granda Jal-to okazis dutaga mar›o al la kavernojde ‚atirdag. Koncertis Pavel Mo±aev,Nade±da Kule›ova, pola koruso Verdavelo. En la Universitato prelegis PauloBranko, Pavel Mo±aev, Andrzej Grz¾-bowski, Aleks Kadar, Tatjana Auder-skaja kaj Manfred Kirsch.

Volodimir Hordijenko

Akademiaj nova±ojEn aprilo 2007 fini•is la elekto de

triono de la membroj de la Akademiode Esperanto (AdE).

Nove elektitaj: Paul Gubbins,Katalin Kováts, Mauro La Torre, MaYoung-tae, Barbara Pietrzak, SakaTadasi. Reelektitaj: Gerrit Berveling,Renato Corsetti, Christer Kiselman,Ilona Koutny, Jouko Lindstedt, Fran-çois Lo Jacomo, Geraldo Mattos, BrianMoon, Baldur Ragnarsson.

AdE en 1999 starigis la Konsult-ejon de la Akademio, al kiu oni povasturni sin per lingvaj demandoj por rice-vi konsilon aμ rekomendon. La respon-doj ne estas decidoj de la Akademio deEsperanto, sed rekomendoj de la mem-broj de la Sekcio; tamen AdE esperaske utilas tiu „i rapida servo, kiel pruvisla praktiko de la lastaj jaroj, kiam laKonsultejon gvidis Stefan Maul. LaAkademio ±us reorganizis la Konsult-ejon, kiun provizore, •is elekto de novadirektoro, prizorgas Boris Kolker.

(Laμ Oficialaj informoj de AdE)

KEA oma•is pionironEkde 1999 Korea Esperanto-Aso-

cio (KEA) festas la Tagon de Pioniroen majo, oma•e al forpasintaj pioniroj.‚iujare KEA eldonas memorlibron prila prilumata pioniro kun liaj/›iaj ver-koj, resuma biografio, kaj rememorojpri la pioniro verkitaj de la amikoj,posteuloj kaj familianoj.

‚i-jare la Tago de Pioniro okazis 12maj en Hankuk Universitato de Fremd-lingvaj Studoj. Oni oma•is la pionironElpin An U-seng (1907–1991) per203-pa•a memorlibro La LiteraturaMondo de Elpin, verkita de LeeYoung-Koo. ‚eestis „. 70 partopren-antoj — esperantistoj kaj familianoj dela honorata pioniro.

An U-seng, naskita en norda Kore-io, estis patrioto kontraμ japana kolo-nia regado de Koreio. Li aktivis en‚inio, kie li lernis Esperanton en launiversitato Zhungshan. Li verkis enEsperanto poemojn kaj novelojn, kajtradukis multajn koreajn kaj „inajnnovelojn. Unu el ili estas La taglibrode frenezulo de Lu Sin.

En siaj verkoj li kondamnis mal-justecon de la japana imperio, akuzismilitan kruelon kaj agitis por kon-traμjapana movado kaj por korea sen-dependi•o.

Kim Uson

Festa renkonti•o en BraziljoPor festi la 45-jari•on de sia fondo

(21 apr 1962) Esperanto-Asocio deBraziljo (la „efurbo de Brazilo) okazi-gis 20–22 apr sian 4an EsperantanRenkonti•on.

La unuan tagon pli ol cent personojkunvenis en urbocentra salono de lareligia organiza±o Legio de la BonaVolo. Post oma•o al karmemora ±urna-listo Mário Garófalo, kiu subtenisEsperanton en radio Brasília SuperRádio FM, Eurípedes Barbosa prelegiskaj projekciis pri 100 jaroj de brazilaEsperanto-movado, kaj instruisto JairSalles rakontis pri frateco de la espe-rantistoj. En la arta parto sin prezentiskantante Flávio Fonseca, grupo NovaErao kaj Euzébio kaj juna pianistoLucian Ramos.

Dum la du sekvaj tagoj la renkon-ti•o daμris en la bieneto Esperantoapud Braziljo. En la bieneto krom pre-legoj gviditaj de Jair Sales, rond-tableoni diskutis la demandon Kiel rapidigila progreson de la Esperanto-Movado.Raporto pri la diskutado estis sendita alla diversaj diskut-listoj en Brazilo.

Wilson Oliveira

Aro

ma

Jalt

o(F

otis

Volo

dim

irH

ordi

jenk

o)

18 Tribuno

Esperanto en Eµropa Parlamento

(Vide el Bruselo) En granda ceremo-nio okaze de la 50-jari•o de la Romatraktato, fondinta la EμropanKomunumon, nobelpremiito Seltenpropagandis Esperanton.

Alparolante grandan aμskultanta-ron en la Eμropa Parlamento, ReinhardSelten, kiu ricevis la premion por siakontribuo al ekonomiko en 1994, revu-is la grandajn pa›ojn en Eμropo al eko-nomia integri•o.

“Daμris tre longe, sed fundamentaj›an•oj estas politike plenumitaj. Mul-ton oni longe rigardis neebla, ekzem-ple la Monan Union”, — diris Selten la9an de majo, je la Eμropa Tago. Seltentrovi•is inter 13 nobelpremiitoj, inviti-taj por festi la Eμropan Tagon.

Kvankam Eμropo montris mirin-dan progreson al ekonomia integri•o,•i malsukcesis fortigi la eμropan iden-tecon pro lingvaj baroj. “Necesas sti-muli la ekeston de pli forta eμropaidenteco. La eμropanoj devas lerni sen-ti sin unuavice kiel eμropanoj, — argu-mentis Selten en la „efsalono de laEμropa Parlamento. — Grava malhel-pa±o sur la vojo al pli forta eμropa iden-teco estas la lingvaj baroj ene deEμropo. Tiu lingvoproblemo postulassolvon. La superrego de unu nacia lin-gvo ne povas esti la solvo. En la longadaμro nur neμtrala solvo estas akcepte-bla. Neniun nacion ni rajtas malavan-ta•igi”.

“Facile lernebla planlingvo, kielEsperanto, ebligas neμtralan solvon dela lingvoproblemo. Duan fremdlin-gvon oni lernas multe pli facile ol launuan. La dualingva efiko estas tiomforta, kaj Esperanto tiom facila, keestas pli favore unue lerni Esperantonkaj poste nacian fremdlingvon, ol nurtiun fremdlingvon solan. Tio estas

science pruvita per lernejaj testoj, —aldonis Selten kaj daμrigis: — Unuekelkaj landoj povos fari traktaton prilerneja instruado de Esperanto. Posteoni povos vastigi tiun traktaton al aliajlandoj. La vojon de traktatovastigo oniplurfoje iris sukcese, ekzemple pri laSchengen-Traktato kaj la Mona Unio”.

Franca aktivulo Henri Masson tro-vis kelkajn kurioza±ojn en la gazetarakomuniko koncernanta la akcepton de13 Nobelpremiitoj. «Unue, la divers-lingvaj versioj de la raporto pri tio mal-similas kaj, en la angla, kutime konsi-derata kiel “referenca” lingvo, onipovas legi, ke la “big supporter ofEsperanto” [granda subtenanto deEsperanto] estas ne Reinhard Selten,sed Martinus Veltmann», — rimarkisla atentaj okuloj de Masson. Veltmannestas fama fizikisto.

Laμ Masson ne temas pri eraro dela prezidanto de la Parlamento Hans-Gert Pöttering. La mencio, en laenkonduka parolado de Pöttering, pri“granda subtenanto de Esperanto” poralia persono ol Selten, aperis en laangla komuniko, sed ne en la franca.

La parolado de Selten provokisvivan inter›an•on de opinioj interesperantistoj. Anton Oberndorfer deAμstria Esperanto-Movado, plenekonsenta kun la argumentoj de Selten,atentigas pri “necesa” kondi„o por keEsperanto estu akceptata de la homoj.“Esperanto devas alporti simpation, donecesas homoj kiuj radias simpationkiam ili parolas en Esperanto. Ili tielfari•os simpatiportantoj por la lingvo.¤uste se temas pri enkonduko de lin-

gvo, la sciencaj argumentoj povus estitrafegaj, sed se mankus simpatio, laplej bonaj argumentoj ne helpas”, —opinias Oberndorfer.

“Kaj se temas pri simpatio, junajbelaj virinoj taμgas certe pli ol malju-naj profesoroj aμ prezidantoj de E-aso-cioj”, — argumentas Oberndorfer.Franca esperantistino Mireille Corobukomentas: “Vi forgesas junajn belajnvirojn! Mi preferas renkonti belanjunan viron kun normala T-„emizo kiupropagandas nian lingvon… Simpatiajuna persono, kiu prezentas nian lin-gvon, pli allogas ol maljunaj profeso-roj aμ prezidantoj de E-asocioj”. Sedusona aktivulo Alexander Shlafermalsamopinias: “Stranga kontrastigo… Mi renkontis tre simpatiajn malju-najn profesorojn kaj forpu›e malsim-patiajn junajn belajn virinojn”.

Ankaμ itala esperantisto EugenFabian havas dubojn pri la teorio deOberndorfer. Laμ Fabian, se instruanteEsperanton oni ne povas pagi la lupre-zon, oni ser„os alian laboron kajinstruos Esperanton nur post la emeri-ti•o: “Juna instruisto de la angla havasavanta•ojn kompare kun sama•a espe-ranta instruisto. La unua estas pagata.La dua malofte. La unua aμdas de „iujke la lingvo, kiun li instruas, estasnemalhavebla en la hodiaμa vivo. Ladua aμdas ripete ke la lingvo, kiun ›i/liinstruas, valoras nenion kaj estus plibone studi anstataμe iun el la vivaj lin-gvoj”. En „i tiuj kondi„oj, Fabian notaske e„ la memestimo de la esperantainstruisto kelkfoje povas suferi.

Dafydd ab Iago

©E

P20

07.

LeterkestoMin interesis multe la intervjuo kun Sinjoro Dasgupto en la maja numero de La

Ondo. ¤i pensigis min pri la sekva ideo: proponi Esperanton kiel propedeμtikan ilonpor la lernado de la angla. Iu merito de tiu strategio dependus je nivelo de Esperantoatingebla en la proceso. Mi danke akceptus informojn „i-rilate de la spertuloj.

Breandán Õ Mearáin, (Norda Irlando)La Ondon mi nun regule ricevas la trian sabaton de la monato („ar polaj po›ta±oj de

jardekoj atingas min nur sabate), tri semajnojn post la sendo el Olsztyn. Malgraμ lapo›ta prokrasto, ne malofte okazas, ke mi legas raporton pri franca okaza±o antaμ ollegi •in en francaj E-gazetoj. ‚i-foje temas pri Mediteranea Esperanto-sta•o. Mi„iam legas la tutan enhavon kun intereso. Dankon al vi!

Luiza Marin (Francio)‚iam mi tre •ojas, kiam alvenas nova numero de via revuo. Dum la lastaj jaroj vi

trovis vian tipan profilon kaj vi meritas grandan laμdon pro via senlaca kaj tre talentaagado.

150 sinsekvaj numeroj, alta ekstera, lingva kaj enhava nivelo: mi esprimas miangrandan respekton kaj kore gratulas al vi ambaμ kaj al viaj kunlaborantoj. Via revuone sekvas nur unu vidpunkton, sed permesas al multaj personoj esprimi sian opinion,same vi neniam ofendi•is pri kritikoj, tio montras vian redakcian suverenecon. Mi treesperas, ke ankoraμ venados en niajn manojn multaj eldonoj kaj jarkolektoj de LOdE.

Aldone mi deziras esprimi mian •ojon pro Pa•oj el la historio de la Sukcena landode la redaktorino Halina Gorecka. La enhavo de la artikoloj pruvas profundan scionde tiu temo kaj bonan konon de diversaj, seriozaj fontoj.

Werner Pfennig (Germanio)

Tribuno 19

Sukcena Ondo

Jubileo en Kaliningrado

17–19 aμg 2007

Pri la valoro de nia gazetaroGratulon pro la interesa analizo pri

esperantista gazetaro de Jukka Pietiläi-nen aperinta en via gazeto (LOdE-150).

E„ se la ebleco inter›an•i kaj navi-gi surrete certe malfermis grandajneblecojn al la esperantista komunumo,la paperaj gazetoj restas laμ mi gravajkaj pli agrable legeblaj. Mi mem sper-tis tion abonante Monaton unujare nurrete, mi tutsimple forgesis •in legi, kajreabonis perpo›te por •in •ui ne nurantaμ mia komputilo.

Kompreneble nia gazetaro plimodestas ol la nacilingvaj gazetoj, sedankaμ tiuj lastaj suferas grandan kon-kurencon kun la reto kaj kun la sen-pagaj gazetoj, kiuj malvalorigas la±urnalistan laboron kaj kutimigas lanovajn generaciojn pri senpageco de lainformoj. En niaj naciaj lingvoj la plu-reco de la gazetaro estas grave minaca-ta, kaj en mia regiono ekzemple bonasvisromanda gazeto provanta ne trodependi de reklamado devas alvoki alfinanca subteno (ekster la abona kosto)de siaj legantoj por sin vivteni. Se, kieldiris la aμtoro, “sendependa gazetaroestas utila por demokratio”, des pli uti-las •ia plurvo„eco. Kaj en Esperantio•uste ne de tiom da jaroj oni povasgustumi plurecon de la opinioj en laesperantaj gazetoj. Al tiu plureco kon-tribuis, inter alie, La Ondo, sed ankaμlastatempe la ofte kritikata reta gazetoLibera Folio kaj pluraj aliaj gazetojcititaj en la artikolo.

Tial mi forte malkonsentas, kiamJukka Pietiläinen volas redukti la nom-bron de gazetoj por ilin pli fortigi. Cer-te pluraj esperantistaj gazetoj grafikeprezenti•as modeste kaj foje eksmode,ili postulas grandan laboron de redak-tisto plej ofte ne profesinivela, uzantamodestan tekstlaborilon, kaj necesigasrelative grandajn kostojn. Tio estasinteralie la kazo de Etnismo, kiun laaμtoro menciis •uste kiel gazetonindan je malapero profite al la plejlegata Monato. Certe tio estas rekonopri la kvalito de la enhavo de Etnismo,kaj efektive ambaμ gazetoj estasnemovadaj kaj raportas pri politikajtemoj tutmondaj, kaj foje artikolotaμgus por ambaμ. Sed Etnismo estasla organo de Internacia Komitato por

Etnaj Liberecoj (IKEL), kiu enga•i•aspor la rajtoj de la sen›tataj popoloj kaj,ekde 1972, Etnismo regule raportas pritiuj popoloj. ¤i fake kaj profundeesploras la kulturon kaj la problemojnde etaj popoloj, foje apenaμ konataj dela •enerala publiko. En tio Etnismounikas en Esperantio, kie malmultajasocioj politike enga•i•as.

En 2002, kiam Uwe Moritz, •iafondinto kaj •istiama redaktisto, anon-cis sian retiri•on, la konsterno estisgranda inter la legantoj de Etnismo,timantaj, ke neniu transprenos lapostenon. La revuo pluvivas, kaj •iaabonantaro, e„ se •i modestas (tio nor-malas „ar la temo interesas nur partonde la esperantistoj), stabilas kaj e„trankvile alti•as. Tio pruvas, ke Etni-smo plu indas je apero, kiel pluraj aliajesperanto-gazetoj, kiun la aμtoro nemenciis, ekzemple, La Gazeto kun altakulturnivelo kaj specifa vo„o.

Kiel la aμtoro de la artikolo pravekonstatis: “disvastigo de informoj priekzisto de bonaj esperanto-gazetojestas problemo”. Sed bedaμrinde fojemalfacilas aldoni al la redakta laborola publikajn rilatojn, kiuj certe alportuspli da abonantoj.

Mi kredas en la valoro de nia gaze-taro malgraμ •iaj malfortoj, kaj iampreferas legi ilin ol la neesperantistangazetaron pli luksan sed pli kaj plisubmetitan al la ekonomia povo, kiupagas ilin.

Nicole Margotredaktistino de Etnismo

Ruslando aµ PollandoKiam niaj rusaj, tre aktivaj, sami-

deanoj volas nin inviti al UK-2009,kun apogo de regantaj gravuloj, nidevas kun •ojo kaj kontento absoluteakcepti tian promesplenan proponon.

Konsiderante, ekzemple, la serio-zan eldonaktivecon de Sezonoj, •ianrespondecon por klasika rusa literatu-ro, la rusaj organizantoj de UK enMoskvo povus persvadi grupeton delertaj profesiaj geaktoroj rusaj prezentien tre klara Esperanto iun el la famajdramoj de ‚e†ov, aμ, ekzemple, LaRevizoron de Gogol, tradukitan el larusa originalo de nia spirita patroLudoviko Zamenhof, kiu ja estis stu-dinta medicinon en Moskvo.

Niaj bravaj polaj samideanoj, kiujimpone organizis kvar UKojn, povussen ia ajn presti•-perdo atendi •is lajaro 2012, kiam Esperanto atingos la125-jaran jubileon.

Bertil Englund (Germanio)

Ségolène Royal por EsperantoEn la maja Ondo aperis favora opi-

nio pri Esperanto de Marie-GeorgesBuffet — komunista kandidato por laprezidenteco en Francio. Intertempe,ankaμ la socialista kandidato, Ségolè-ne Royal (sur la supra foto), respondisal demando pri Esperanto:

Vi skribis al mi la 7an de la lastamonato Marto por konsciigi min pri laintereso enkonduki fakultativan ekza-menon de Esperanto en la abiturientaekzameno.

Kun multe da atento mi konati•iskun viaj argumentoj favore al tiu lin-gvo. Se mi estos elektita al prezidente-co de la Respubliko, en venonta Majo,mi tuj kunvenigos ¤eneralajn Statojn[t.e. reprezentantojn de sociaj grupoj]por debati kun „iuj lernejaj agantojkaj partneroj pri la estonteco de laeduksistemo, kiu reprezentas, miaopi-nie, absolutan prioritaton de mia poli-tika agado. En tiu kadro, la sugesto prienkonduko de Esperanto, kiel instru-objekto, estos pritraktata.

Sed Nicolas Sarkozy estis elektita.(Gazetara Servo de SAT-Amikaro)

20 Kulturo

Kunvoja•u per “Kunvoja•u”

Gubbins, Paul. Kunvoja•u: Prak-tika Esperanto-kurso por studentojkaj plenkreskuloj. — 2a eld., rev. —Pisa: Edistudio, 2006. — 240 p•., il.

La recenzata internacia kurso, ape-rinta unuafoje en 1993, estas bonaekzemplo de (rara en la Esperanto-mondo) lernolibro, orientita al realakomunikado. Tia estas la pozicio de laaμtoro mem: “•i ne estas lernolibro poraμtodidaktoj”. Tio signifas, ke jam dela komenco subkompreni•as, ke ek-studinto ne sidos sola antaμ misterafoliaro, sed akiros lingva±on el neevit-ebla interkomuniki•o, tuj provos kon-takti aliajn per la nova komunikilo.(Ne malkomprenu min pri aμtodidakt-eco kaj mistera foliaro — ankaμ tionmi trovas bona kaj interesa sialoke). Eltiu praktiko sekvas plia memfido enparolo, ne ekzistas kutima granda baropor salti de skriba-lega posedo al labu›a.

Kroma kontribuo al estonta komu-nikpovo de studantoj estas la dialogaformo, en kiu la lingvo estas „efe pre-zentita — temaj dialogoj, rolludoj,demandoj k.s. Krom la dialoga formoprezenti•as ankaμ variaj funkciaj sti-loj: oni legas varba±ojn kaj veterpro-gnozon, deklara±on kaj kuirrecepton,oni skribas vivresumon kaj kontrakton,oni plenigas ali•ilon kaj mendilon…

Aparta avanta•o estas la elektitatemaro. Tute subtenindas la penso dePaul Gubbins, ke unu el la kialoj demalmulta praktika uzado de Esperantopovus esti la enuiga temaro de klasikajlernolibroj, kiu malfacile ligi•as kunpraktika vivo — klasike oni diskutasplumamikojn, historietojn pri lernan-toj, hobiojn… Paul Gubbins prave pro-ponas temojn pli proksimajn al la vivo:komercaj interparoloj, pertelefonajinterparoloj, interparoloj en oficejo,interparoloj por surstrata orienti•o,interparoloj en hotelo, kafejo, flug-haveno ktp.

Krom komunika aliro la libro enha-vas iom da aliro struktura — •i havasapartan malgrandan prigramatikanparton fine de la libro, al kiu oni povasreferenci. Malmultaj gramatikaj rimar-koj estas ankaμ pozicio de la aμtoro —“gramatiko nature elmergi•u el la lin-gvo mem”, t.e. el la praktiko. Tio ape-naμ estas malavanta•o de la libro, „aren Esperanto ne mankas gramatikajteoriemaj libroj. Mankas •uste komu-nik-orientitaj lernolibroj — kaj tiunmankon Kunvoja•u parte kovras.

Oksana Burkina

Nepre havinda por „iu Esperanto-biblioteko

Migliorini, Bruno. Lingvaj aspek-

toj de Esperanto. (1924–1963). Eseoj.— Enkond. Carlo Minnaja, TullioDe Mauro. — 2a eld., rev. — Pisa:Edistudio, 2006. — 112 p•.

Nepre havinda por „iu Esperanto-biblioteko estas la kolekto de esperan-tologiaj kaj interlingvistikaj eseoj deBruno Migliorini.

Bruno Migliorini (1896–1975)estas konata itala lingvisto, interalieprezidinto de la Itala Lingva Akade-mio kaj aμtoro de la •is nun aktualaHistorio de la itala lingvo. Estas trebon›ance por italaj esperantistoj, ketiagrada renoma lingvisto interesi•isankaμ pri esperantologio kaj postlasiskelkajn verkojn interesajn ankaμ nunkiel printa±o de la tiama stato de lascienco. Esperantisti•inte en 1913,tiam 16-jara, Migliorini tuj fari•is fer-vora aktivulo, en la sama jaro li fondisEsperanto-grupon en sia urbo. Li mul-te envolvi•is en la Esperanto-movado— kaj eble lia elekto de la lingvistikakariero estis fierinda por ni sekvo delia esperantisteco.

La eseoj kovras vastan temaron,kiu respegulas vastecon de la interesojde la itala elstarulo kaj lian enormanproduktivon. Menciindas ankaμ la lin-gva±o: la tekstoj facile legeblas kaj fojevekas intereson pli pro la maniero de laaμtoro, ol pro la elektita temo (ekzem-ple, en La akcento en Esperanto kajen Occidental). Krom la kritiko de

Occidental, la esearo enhavas ankaμkritikan tekston pri interlingvao (Espe-ranto kaj Interlingua). Aliaj tu›itajtemoj estas etimologio de Esperanto(Kontribua±oj al Esperanta etimolo-gio), pruntoj de vortoj en eμropaj lin-gvoj lige kun historiaj eventoj (La ele-mentoj de la eμropa vorttrezoro).Ekzemplori„a eseo La artefaritaj ele-mentoj en la naciaj lingvoj donasbazon por la populara esperantistadiskursero “„iuj lingvoj estas iugradeartefaritaj”. La personaj nomoj rakon-tas pri diveno kaj uzo de nomoj endiversaj kulturoj. La libro fini•as perEsperanta traduko de eseo Dante homokaj poeto, kiun Migliorini verkis italepor la dulingva (Esperanto-itala) eldo-no de La Dia Komedio (1963).

La preskvalito estas tre bona, lateksto estas facile legebla. Renkonte-blas kompost-eraroj, kvazaμ la tajpintone tre bone sciis Esperanton (ekzem-ple, en p•. 35: “ai” anstataμ “al”, kel-kajn liniojn poste “al” anstataμ “ol”).

La esearo tre bone sentigas almodernuloj, kio estis aktuala en espe-rantologio de la periodo inter la mond-militoj (bedaμrinde post 1938 Miglio-rini ne plu okupi•is pri Esperanto,kvankam li plu amikis kun esperanti-stoj). ¤i ankaμ ebligas, per la enkon-dukaj eseoj, pli proksiman konati•onkun historio de Esperanto-movado enItalio.

Slavik Ivanov

¯elazny verkos libron pri ZamenhofProf. d-ro hab. Walter ¯elazny, rektoro de universitato en Pollando, jama

Konsulo de la Esperanta Civito, akceptis la proponon de la •enerala Asembleo deLF-koop verki historiografie kaj sociologie valoran libron pri Lazaro LudovikoZamenhof.

La Asembleo pensis pri verko kiu kunigu la elementojn de biografio kun laanalizo pri la pensaro. Zamenhof estus prezentita kiel unu el la plej rimarkindajpersonecoj en la moderna historio. Temus pri disvolvo de la tezoj de sen. ¯elazny,jam prezentitaj parte kaj koncize en Literatura Foiro, Esperantologiaj Kajeroj kajaliloke.

La libro estos en la pola, tradukota al aliaj lingvoj. Etnolingve •i devus aperi„e elstara eldonejo pri historiografiaj tekstoj, en esperanto •i aperos „e LF-koop,kiel kontribuo al la Zamenhofa Jubileo 2009. Ne temos pri enciklopedieca kajsnobe faka verko: •i taμgos por tiaj relative popularaj, kvankam tre seriozaj,serioj pri la granduloj de la homaro, troveblaj en „iu grava lingvo — do eble 150•is 200 pa•oj.

Dankante pro la konfido de la kooperativo, ¯elazny komentarias:“Kvankam Zamenhof post multaj hezitoj kaj provoj finfine ekstere traktis sin

kosmopolito, homo de Haskala, fine la homo de la epoko, li ka›is specife ne nursian judecon, sed tutan mondkoncepton. Foje sciencan, alifoje profete-naivan.Fine li ka›is multajn ideojn, kiuj anoncadis novan epokon, kiuj poste aperis kielmultkulturismo, mestizi•o ktp”.

Profesoro ¯elazny ekverkos la libron en aμtuno 2007.HeKo

Kulturo 21

Mil Esperanto-fotoj en la retoLa Esperantomuzeo kaj Kolekto por Planlingvoj de la Aμstria Nacia Bibliote-

ko kunlabore kun “Bildarchiv Austria” komencis katalogigi kaj skani siajn 30 milfotojn kaj 10 mil aliajn objektojn kun Esperanta temo.

Jam mil skanitaj fotoj estas videblaj en interreto: www.bildarchivaustria.at/default.aspx. Poste enlabori•os „iuj fotoj kaj aliaj objektoj de la Esperantomuzeo:desegnoj, pentra±oj, afi›oj, po›tkartoj, bildkartoj, po›tmarkoj, insignoj, steloj,›ildoj kun Esperanta surskribo…

Eblas el›uti la skana±ojn senkoste en meza kvalito kaj kun ioma krompago enaltega kvalito. Tio estas granda oferto ne nur por la diversaj Esperanto-revuoj,kiuj ser„as historiajn bildojn, sed ankaμ por sciencistoj, kolektantoj kaj la simplasamideano.

La priskriba lingvo de la “Bildarchiv Austria” estas la germana. Eblas ser„i perla vorto Esperanto kaj aldona vorto. Ekzemple, per la ser„vortoj Esperanto kajWien vi ricevas bildojn de Esperanto-okaza±oj en Vieno. Aran•ojn oni povas troviankaμ laμ la Esperanta nomo. Ekzemple, Universala kondukos vin al „iuj fotoj dela Universalaj Kongresoj.

Gesamideanoj, garantiu, ke viaj historiaj Esperanto-fotoj kaj -dokumentoj neperdi•u! Sendu ilin al la Esperantomuzeo, kiu dece kaj konvene konservos ilin:� Esperantomuzeo, Nationalbibliothek, Postfach 308, A-1015 Wien

Herbert MayerSur la supra foto: Esperantisto Joseph R. Scherer en sia “lo•-aμtomobilo”, perkiu li veturis tra la tuta mondo (1934).

Ricevitaj gazetojEsperanta Finnlando. 2007/3a; Esperanto aktuell. 2007/2; Esperanto sub la Suda

Kruco. 2007/3; Esperanto. 2007/5; Heroldo de Esperanto. 2007/3,4,5; Internaciisto.2007/87; Juna Amiko. 2007/1; Komencanto. 2007/1,2; La Movado. 2007/673,674; LaOndo de Esperanto. 2007/5; La Revuo Orienta. 2007/4; Le Monde de l’Espéranto.2007/561; Literatura Foiro. 2007/226; Litova Stelo. 2007/2; Mikrofone. 2007/17;Monato. 2007/5; Norvega Esperantisto. 2007/2; Okazas. 2007/561; Svisa Esperan-to-Societo Informas. 2007/1; Verda Saksofono. 2007/17.

KOD: „u ideala interlingvo?

En Germanujo ekde sep jaroj laesplorinstituto “eufo” (http://www.eufo-institut.de/) de tempo al tempoaperas en la gazetaro per nova interlin-gvo KOD, kiu laμdire estas perfekta:same lingve alirebla por „iu homo, plifacila ol Esperanto, trovonta grandanakceptemon en la publiko.

Financas la projekton, por kiu labo-ras „irkaμ dek lingvistoj, konata entre-prenisto en Regensburg, kiu celasrealigi unu el siaj dumvivaj revoj perKOD.

Analizante la sistemon laμ la unuabro›uro, kiu aperis en 2006, oni kon-statas tamen, ke grandparte la asertojkompreneble estas mal•ustaj: la lin-gvista kunlaborantaro intertempe kon-statis la neceson de “kompromisoj”,kiuj tiom limigas la “perfektecon”, keoni ne plu vidas avanta•ojn de KODkompare kun, ekzemple, Esperanto.Tute inverse.

La kerna ideo de KOD estas, ke „iuproduktanto de teksto en KOD uzasmorfologion “kiel en sia gepatra lin-gvo”, per afiksoj, kiuj havas gramati-kajn signifojn. Notu bone: „iu do uzasalian morfologion ol malsamlingvano;la problemo estas do kompreni tekston,en kiu svarmas (laμforme arbitraj!)afiksoj por normalkaze tute fremdajgramatikaj kategorioj. Kaj en KOD onikonas pli ol 300 gramatikajn afiksojn(dum Esperanto havas pli-malpli 15)!

Plia profunda eraro de la konceptoestas, ke ankaμ la ordinara lingvopro-duktanto tute ne “sentas sin lingve hej-me, esprimante sin en KOD” (el tiorezultu la pli granda akceptemo kaj laasertita tutmonda lingva alirebleco),„ar kiu konas bone la morfologiansistemon de sia gepatra lingvo? Oniparolas kutime, sen konscii pri •i.

Ekzistas pliaj profundaj obstakloj,pri kiuj mi silentas tie „i. Al mia kritikola KOD-grupo respondis nun surprize,ke KOD ne estas interlingvo, nur enko-diga sistemo de skribitaj tekstoj en „iuj(?) lingvoj de la mondo.

Tio kontraμdiras la celitan formonde KOD: la formon de la arbitraj radi-koj kaj afiksoj destinis bona elparol-ebleco, kelkaj aliaj radikoj cetere havuAnglan prononcon!

La projekto entute estas gigantaforuzo de mono, neglektante la inter-lingvikan literaturon, sed, kiel gazetomenciis ironie, la utilo de •i estas, nutridek lingvistojn.

Rudolf Fischer

Ricevitaj librojGubbins, Paul. Kunvoja•u: Praktika Esperanto-kurso por studentoj kaj plenkreskuloj.— 2a eld., reviziita. — Pisa: Edistudio, 2006. — 240 p•., il. — [Recenzoekzemplero].Karpunina, Lena. La bato: [Originala novelaro] / Antaμpar. Ignat Florian Bociort. —2a eld., reviziita kaj pliampleksigita. — Moskvo: Impeto, 2006. — 160 p•. —[A„eto].Migliorini, Bruno. Lingvaj aspektoj de Esperanto / Enkond. Carlo Minnaja, TullioDe Mauro. — 2a eld., reviziita. — Pisa: Edistudio, 2006. — 112 p•. — [Recenzo-ekzemplero].Scholland, Ken. La aventuroj de Jonatano Gullible: Libermerkata Odiseado /Antaμpar. Steve Cobb, Fred Foldvary; Tradukis el la angla ‡enja Amis. — Moskvo:Impeto, 2006. — 144 p•., il. — [A„eto].

22 Mozaiko

SPRITAJ SPLITOJ KAJ PRESKERAROJ

el la kolekto de reduktoro

La Ondo ne porkula, aµ:‚u Janowczyk nun sub kulinvado?

La Ondon la unuan fojon mi vidis en Moskvo „e Mi›aAbramovi„… Dum la vespero Mi›a ne permesis uzi •in pormortigi kulojn. Tiaj estis la komencoj, poste dum jaroj mialkutimi•is. (Pawe³ Janowczyk, La Ondo de Esperanto,2007, ¹4, p•. 2)

La listo “ehist”o: „u ehistorio aµ ehisterio?Ziko, vi estas stulta azeno. Se vi volas ke Kissinger

bugru vin, nur petu: eble li komplezos, se li ne devos voja•ial lando kie oni povus aresti lin pri amasmurdo. (RalphDumain; 1 maj 2007, http://groups.yahoo.com/group/ehist/message/1262)

Okazo absolute kaptinda… la pritrakto de la •isnuna apliko de la direktivo

Hiltbrand (Mutuala Rabata Sistemo) donis la okazon difinidiferencon inter la paktintaj establoj. (HeKo 329 2-C, 29 apr2007, http://www.esperantio.net/index.php?id=327)

Dum dormo diktaturaDritêro Agolli estas… eksa prezidanto de la Ligo de

Vekistoj kaj Artistoj de Albanio dum la totalisma re•imo.(Bulteno de la Albana Esperanto-Instituto, 2006, ¹68)

La estoneco estos niaNASA por la estoneco vokas al la homaro fosi la kalka-

nojn en la lunon kiom frue tiom 2015 kaj ne pli poste ol2020. (Revuo de ‹akalknabino, http://jackalgirl.blogspot.com/2006_06_04_jackalgirl_archive.html)

Zamenhof plagiatisHerodoto: Historio. Tradukita en Esperanto de Spiros

Sarafian. <…> Verkoj de la aμtoro: 1. “La internacia lingvoEsperanto”. (Enkonduka pa•o el la koncerna libro, eld.Silloges. Ateno 2006; rimarkis Ionel Oneþ)

Simbola distanci•o, aµ: For kun Eµropo!Uzi simbolojn por pliforigi la Eμropa konscion kaj ident-

econ… (Aleks Kadar, 28 mar 2007, http://fr.groups.yahoo.com/group/europo/message/2684)

Plukis István Ertl

Por la marta tasko Trovu numeralojn venis 13 respondoj.La solvintoj ne nur trovis „iujn solvojn, proponitajn de

la kompilintino, sed aldonis pliajn (enkrampe). La •ustajrespondoj estas: akvario, patrino (panduo), sekvinbero,sesio (sepio, itrio), milio, septembro, okro (roko, duro),punu, kamomilo, apenaμ, deklivo, docento (doko), paduso,kunulo (koklo), almenaμ, tribuno, pendumilo, kosmonaμto.

La •ustajn respondojn sendis: Brian Bishop, EdmundGrimley Evans, Malcolm Jones (Britio), Bruno Lehtinen,Erkki Kemppainen (Finnlando), Jackie Huberdeau (Fran-cio), Ester Olsen (Norvegio), Dorota Burchardt, Wac³awRekowski, Zbigniew Tylkowski (Pollando), Bronislav‚upin, Klara Ilutovi„, Svetlana Konja›ova. (Ruslando). Lapremio estas sendita al Malcolm Jones. Ni gratulas!

TrovantoTrovu en la suba teksto 2 plensencajn frazojn, ka›itajn

inter vortoj. Ekzemple: la sciuro estas besto gracia kajlerta., ktp.

Geknaboj kuris al la maro. Sonora vo„o de Irina •is lalasta momento sonis en pura aero. Poste ili ±etis sin en bluajnondojn kaj longe, delice povis •ui ilan karesan tu›on. Kiamla bordo jam estis for, tempesto abrupte falis al la antaμe tielkvieta maro. Ondegoj ekkirlis. Feli„e, iu fi›ista boato vid-eblis apude. La fi›istoj ±etis al la infanoj ›nuregon kun gran-da marista nodo, raspa kaj facile kaptebla. La infanoj en-rampis en la boaton kaj dankis siajn savintojn.

La trovitajn frazojn sendu al la redakcio tiel, ke ili atingunin antaμ la 15a de julio.

Kompilis Tatjana Auderskaja

Helpu Zamenhof-statuonLa Zamenhof-statuo sur la kultura placo de Zaozhuang

en ‚inio (vd. LOdE-132, p•. 9) estas la plej granda en Azio.¤i fari•as bona loko por esperantistoj kaj turistoj. Sed pro lamalalta piedestalo oni foti•as ne bele „e la statuo. Kromepetolaj infanoj ofte malbeligas la statuon.

Ni do decidis altigi la piedestelon, beligi •in per nigra›tono, kaj konstrui vojon por viziti la statuon. Tiucele estasstarigita speciala fonduso. La nomoj kaj landoj de la donac-intoj estos skribitaj sur la piedestalo.

Banko: Zaozhuang-a bran„o de ‚ina Banko.Nomo: Zaozhuang-a Esperanto-Asocio.Kodo: 405253105908091001.Kontaktu rete: verdalumo@126.com, semio@163.com

ZEA

Ridu kun poloj— Ha lo! ‚u policejo?— Ne, privata lo•ejo, sed mi povas voki mian edzinon!

— Naski•is al mi •emeloj!— Kaj al kiu ili similas?— Kompreneble unu la alian.

La vira vivo aspektas jene: unu virinon vi amas, vi lo•askun la dua, vi dormas kun la tria, infanon vi havas kun lakvara kaj amas vin la kvina. Kaj la kvina estas via patrino!

— Kial vi, sinjoro, postiradas min?— Nun, kiam vi turni•is al mi fronte, mi ne scias — kial.

— Viaj haroj komencas grizi•i. ‚u vi uzas iujn rimedojnpor haltigi tion?

— Jes, mi nun divorcas.

Tradukis esperantistoj el Olsztyn (Pollando)

FOTORAPORTOJ

15 apr 2007 lingva festivalo en Volgogrado (Ruslando) allo-gis pli ol 400 personojn. Inter 32 prezentoj plej bone vizititajestis la japana, korea, ukraina, hinda kaj Esperanta. (Valen-tina Spicina)

1 maj 2007, Parizo. Esperantistoj, ekipitaj per flago, bande-rolo, kaj naµ literpaneloj, partoprenis en la tradicia laboristamanifestacio. (Teksto Vinko Markov / Foto Patrice Leclerc)

Internacia Esperanto-Konferenco

en Pazar•ik, Bulgario, 14a-20a de julio

Mitoj kaj legendojpostkonferencaj ekskursoj al Plovdiv, Ba„kovo, Kazanlak, Karlovo

Kontaktoj: Georgi Mihalkov, 1229 Sofio, ±. k. “Nade±da” V,bl. 529, vh. A et. 9 ap. 33, Bulgario

� (02)934-42-55 �modest@abv.bgEric Laubacher, 1 rue Bougainville, FR-78180 Montigny-Bx.

� +33 1 30 96 67 91 � kasisto@osiek.org

Unufraze

� En la tutlanda censo de Nov-Zelando 120 personoj indi-kis Eon responde al la demando: “Per kiu(j) lingvo(j) vikapablas paroli pri „iutaga±oj?” (Esperanto sub la SudaKruco)

� 10 maj 2007 franca nacia agentejo por Eµropa JunularaProgramo akceptis la projekton “Ekkoni Esperanton en lern-ejo”, iniciatitan de la E-Kulturcentro de Tuluzo; nun enEU-landoj estas ser„ataj taµgaj kandidatoj 18-26-jaraj por laposteno. (TEJO-Aktuale)

� Prof. Giorgio Silfer, kiel delegito de Kultura CentroE-ista, partoprenis en kolokvo de Konsilio de Eµropo(Sèvres k Parizo, 17-20 apr 2007) pri la sekvoj de la Komu-na Eµropa Framo de Referenco. (HeKo)

� 11 maj 2007 Vilmos Benczik (Hungario) habiliti•is enPécs surbaze de sia verko Signo, sono, skribo; li raportis enla lingvoj hungara, hispana k Eo. (Per-esperanto-literaturo)

� Aktivuloj de laborista A-asocio ASELT partoprenis launuamajan manifestacion de la laboristoj togolandaj k dis-donis centojn da E-informiloj. (KomACE)

� Firmao Sandler Energietechnik (Germanio) ekde majolaboras kun la nova nomo Varmeco; en •ia retejo (www.varmeco.de) estas klarigo pri la signifo de “Varmeco” en Eo.(Esper-german)

� 23 mar reprezentantoj de la roma E-klubo Luigi kajCarolina Minnaja vizitis s-inon Zoraide Carrubba por kunefesti ›ian 103-jari•on; probable ›i estas la plej a•a e-istinoen la mondo. (Esperanto)

� Post informa kunveno, kiun partoprenis „. 100 personoj,Aleksandr Blinov aran•is meze de aprilo E-kurson „e lafremdlingva fakultato en la ‚uva›ia ›tata universitato.(Esperanto-rus-informoj)

� En la universitato de Restadejo Sankta Maria en Burgos(Hispanio) d-rino Rafaela Urueña pri “Esperanto, de lakomenco •is la 21a jarcento” (8 maj) k Pedro Garrote pri“Esperanto, facila lingvo” (15 maj) prelegis antaµ granda„eestantaro. (Luis Hernández)

Inter reprezentantoj de diversaj ›tatoj kaj instancoj en laceremonio dum la memortago de la Holokaµsto 16 apr enJerusalemo estis du esperantistoj. Tom Juval (prezidanto deJunulara Esperanto-Ligo Israela) kaj Malka Zemeli (komi-tatano de Esperanto-Ligo en Israelo) metis florbukedon.(Teksto Sergeo Tyrin / Foto Aleks Kolomojski)

Kaj rapide kreskas la afero…10 maj en Moskvo „e esperantista paro Liana Tu†vatul-

lina kaj Gennadij ‹ilo aperis filino Sofia.28 apr en Darmstadt en la internacia familio Andreas kaj

Lena Emmerich naski•is la dua infano — filo Ludwig Otto.Ni gratulas kaj bondeziras!