-
mala istorija pisma i tipografijedrugi deo
napomene1Ligature nastaju spajanjem dva ili vi{e slova u jednu
celinu.
Postoji vi{e vrsta ligatura:litterae implexae slova su
prepletena (1),litterae insertae slova su umetnuta jedno u drugo
(2),litterae contiguae
dva slova spojena zajedni~kim potezom (3) i litterae columnatae
kadajedno slovo stoji na drugom (4).
2Dijakriti~ki znaci su dodaci slovima u obliku
ta~ki,zareza,crtica,kapicaitd.kojima se menja fonetska vrednost
slova.Treba ih razlikovati od
akcenatskih znakova.
literaturaAlexander Nesbitt,The History and Technique
ofLettering,
Dover Publications Inc.,New York,1957Franti{ek Muzika,Krsn psmo
ve vvoji latinky,Praha,1958
John R.Biggs,Letter-Forms & Lettering,Blanford Press,Dorset
1977Franjo Mesaro{,Tipografsko oblikovanje,Vi{a grafi~ka
{kola,Zagreb,1981.
Miljko Kova~evi},Savremena tipografija (1),Obrazovni grafi~ki
centarMili} Raki},Beograd,1981.
Allan Haley,The History,Evolution and Design ofthe Letters We
Use Today,Thames and Hudson Ltd,London,1995
PriredioIlija Kne`evi};pismo Adobe Caslon;papir Sava
80g/m2ofsetni;priprema MD & Profy;{tampa Arak;tira`
300;Beograd,2002.
I r s k o - a n g l o s a k s o n s k o p i s m o
H r i { } a n s t v o s u u p a g a n s k i m z e m l j a m a {
i r i l i m i s i o n a r i , k o j i
s u u p o t r a z i z a n a r o d i m a k o j e t r e b a p r e
o b r a t i t i u p r a v u
v e r u s t i z a l i v r l o d a l e k o o d R i m a , i o s n
i v a l i { k o l e i m a n a s t i r e .
J e d n a o d n a j j a ~ i h h r i { } a n s k i h z a j e d n
i c a n a s e v e r u E v r o p e
n a s t a l a j e u I r s k o j . I r s k i m o n a s i } e p o
p r o p a s t i C a r s t v a ,
k r e n u t i u s u p r o t n o m p r a v c u , { i r e } i h r
i { } a n s t v o m e | u v a r -
v a r i m a k o j i s u z a u z e l i b i v { e t e r i t o r i
j e R i m a . T a d a } e n a k o n -
t i n e n t u n a } i i s a ~ u v a n e r i m s k e r u k o p i
s e .
S a d r u g e s t r a n e , u z m i ~ u } i p r e d v a r v a r
i m a , l j u d i s a j u g a
p o s v e } e n i k u l t u r i k r e n u l i s u n a s e v e r
; n e k i o d n j i h s u s e n a -
s e l i l i u M a r s e j u i T u r u , a l i s u , g o n j e n
i o p a s n o { } u , n a s t a v i l i i
d a l j e , i s t i g l i d o n e p r i s t u p a ~ n i h p r e
d e l a K o r n v o l a , I r s k e i
H e b r i d a . O s n i v a l i s u z a j e d n i c e n a s k r
o v i t i m m e s t i m a , k a k o
b i m o g l i n a m i r u d a s e p o s v e t e n a u c i i p r
e p i s i v a n j u k n j i g a .
J e d n o o d o v i h m e s t a b i o j e i m a n a s t i r J o
n a u z a p a d n o j [ k o t -
s k o j , k o j i j e o s n o v a o m o n a h K o l o m b a n 5
6 3 . g o d i n e . U n j e m u
s u n a s t a l i k e l t s k i r u k o p i s i k o j i s u d o
s p e l i d o n a s ; d r u g o ~ u v e -
n o m e s t o n a l a z i l o s e n a n o r t a m b r i j s k o
m o s t r v u L i n d i s f a r n .
P r e t p o s t a v l j a s e d a j e u J o n i i s p i s a n i
n a j l e p { i s p o m e n i k i r -
s k o g p i s m a K n j i g a i z K e l s a ( B o o k o f K e l
l s ) .
d o v e l a j e d o k n j i ` e v n o g p r e p o r o d a d u g
o i z g u b l j e n e r u k o -
p i s e { i r o m E v r o p e s u p r o n a l a z i l i , k u p
o v a l i i l i k o p i r a l i k n j i -
` e v n i a g e n t i , p o p u t ~ u v e n o g P o | a . G r ~
k e s t a r i n e n a r o ~ i t o
k l a s i ~ n u k n j i ` e v n o s t d o n e l i s u u I t a l
i j u u ~ e n i G r c i , k o j i s u
b e ` a l i o d t u r s k i h o s v a j a ~ a ; d o b a r d e o
n a { e g z n a n j a o g r ~ k o j
k n j i ` e v n o s t i t r e b a z a h v a l i t i o v a k v o
m r a z v o j u d o g a | a j a . N e
m o ` e , n a r a v n o , b i t i p o t p u n o g o ` i v l j a
v a n j a s t a r o s e u v e k
m e { a s a n o v i m .
P o d p o k r o v i t e l j s t v o m c r k v e n i h v e l i k
o d o s t o j n i k a n a k l o n j e -
n i h n j i h o v o m d e l o v a n j u , i r a z n i h g r a d
o v a i d r ` a v a , h u m a n i s -
t i m a k o j i s u b i l i p o k r e t a ~ k a s n a g a r e n
e s a n s e n i j e b i l o
t e { k o d a p r e v l a d a j u p o s l e d n j e t r a g o v
e g o t i ~ k o g u t i c a j a . O ` i -
v e l i s u m n o g e a n t i ~ k e p r i n c i p e u u m e t n
o s t i , p o s e b n o h o r i -
z o n t a l n i p r i n c i p u a r h i t e k t u r i . O v a j
p r i n c i p s u p r i m e n i l i i u
s v o j i m r u k o p i s i m a . P r v i k o r a c i u o v o m
p r a v c u p o j a v i l i s u s e
u r a s t u } e m i n t e r e s u z a r i m s k a k l e s a n a
s l o v a ; p r o u ~ a v a n i s u
o b l i c i s l o v a i p i s a n e s u r a s p r a v e o n j i
m a p r v u j e , k o l i k o
z n a m o , n a ~ i n i o F e l i ~ e F e l i ~ a n o ; i z d a
t a j e u r u k o p i s u 1 4 6 3 .
g o d i n e . U i s t o v r e m e h u m a n i s t i ~ k i p i s
a r i s u t r a ` i l i n a ~ i n d a
z a m e n e g o t i ~ k u i p o l u g o t i ~ k u m i n u s k u
l u a n t i ~ k i m o b l i k o m .
U p o t r a z i z a a n t i ~ k o m m i n u s k u l o m ~ i j a
p o t p u n a o d s u t -
n o s t i z g l e d a d a n i k o m e n i j e b i l a s u m n j
i v a d o { l i s u d o
k a r o l i n { k o g p i s m a . O v o j e b i l o p r i r o d
n o i l o g i ~ n o . P o r e d
j a z a o d n e k i h t r i s t o t i n e g o d i n a o d { i r
o k o g k o r i { } e n j a o v o g
p i s m a , ~ i n j e n i c a d a s u p r a k t i ~ n o s v i r
u k o p i s i k l a s i ~ n i h a u t o -
r a k o j e s u o t k r i l i b i l i p i s a n i o v i m s l o
v i m a b i l a j e d o v o l j n o
u b e d l j i v a . V e r o v a t n o n e z n a j u } i m n o g
o o p r e p i s i v a n j u c e l o -
k u p n e p o s t o j e } e k n j i ` e v n o s t i p o s l e K
a r l o v o g d e k r e t a i z 7 8 9 .
g o d i n e i o p r e p i s i v a n j u r u k o p i s a k a r o
l i n { k i m p i s m o m t o k o m
4 1 3
Mo} Zapadnog rimskog carstva dugo je opadala,i ono sekona~no
raspalo sredinom 5.veka.Vizigoti su osvojili
Rim i oplja~kali ga 410.godine.Druga germanska plemenasu
svrgnula poslednjeg cara u Rimu,Romula Augustusa,476.godine.Za
vladara je imenovan ostrogotski vo|a Odo-akar,a njega je porazio
Teodorik Veliki (493526).
Tokom propadanja carstva posustajala je i njegova
kul-tura.Pismenost,sastavni deo op{te kulture,kojom se slu`iosvaki
prose~an gra|anin Rima,povukla se iz svakodnevnog`ivota.Be`e}i pred
strahotama varvarske najezde,u~eni ljudisu se sna{li na dva na~ina
jedni su se odselili,a drugi su sepovukli u sve brojnije utvr|ene
manastire.U njima su sa~u-vani i rimski rukopisni stilovi.
Istovremeno,osvaja~i su zadr`ali jedan deo kulturnog na-sle|a
Rimljana.Teodorik je imenovao rimskog patricija Ka-siodora za svog
savetnika i za ~uvara svih preostalih kultur-nih dobara,naro~ito
knjiga i dokumenata.Kada su pripad-nici drugog germanskog
plemena,Lombardi,osvojili ostro-gotsko kraljevstvo
568.godine,prihvatili su pismo koje suzatekli.Franci su u
Galiji,koja je od 50.g.p.n.e.bila rimskaprovincija,usvojili mnoge
elemente rimske kulture,uklju~u-
B e n e v e n t a n a
1
4
23
-
Humanisti~ki rukopisi bili su me|u najfinijima koji suikada
ura|eni.Bili su potpuno razli~iti od onih sa po~etkasrednjevekovnog
perioda:posedovali su impresivnu jasno}u ipreciznost
strana;ornament je kori{}en {tedljivo i sa punoukusa;celokupni
estetski efekt ~esto je postizan jednostavnokroz elegantna
slova,bri`ljivo aran`irana u redove koji su bilisme{teni na strani
tako da ~ine delikatni ton na njoj.Kaoknji`no pismo,humanistika se
zadr`ala do 1500,kada ju jenajzad zamenila uspe{na upotreba
{tamparske antikve.
I u renesansi,ba{ kao i u prethodnoj istoriji pisma,poja-vio se
kurentni oblik formalnog rukopisa cursiva
humanis-tica.Najupe~atljivije karakteristike rukopisa su nagib i
su-`avanje oblih slova;okrugla slova postala su ovalna,i sva
supisana blizu jedno drugom,~esto povezana.Gornji produ-`eci su
izuzetno duga~ki,~esto du`i od osnovne visinepisma.Krajem
petnaestog veka,kada je humanisti~ka minu-skula istisnuta iz
upotrebe {tampanom knjigom,cursivahumanistica je postala izuzetno
va`na kao rukopisni oblik.Najva`nija za nas na ovom prelomu
istorije slova je uloga hu-manisti~kog kurziva u stvaranju osnove
za kurzivno ili itali~kotipografsko pismo.
ju}i i stilove pisma.Svi ovi osvaja~i su vremenom menjali
za-te~eno i prilago|avali ga svojim potrebama;tako su
nastalanacionalna pisma na teritorijama pojedinih
kraljevina.Ve-liki broj njih se,izolovan od spoljnih
uticaja,iskvario i nes-tao,ali je ostalo nekoliko,povezuju}i rimske
stilove sa daljimrazvojem pisma.
Merovin{ko pismoNazvano je po dinastiji Merovinga,~iji je
osniva~ bio prvifrana~ki kralj Klovis (481511).Do kraja7.veka
postalo jefrana~ko nacionalno pismo.Nastalo je pod uticajem
rimskogpoluuncijala i kurzivnih pisama,a krajnji izgled dobilo
jepod galskim i frana~kim uticajem.Prili~no nam je ne~itkozbog
izobli~enja nama poznatih formi slova i velikog brojazbunjuju}ih
ligatura1.Dugi donji produ`eci,tipi~ni za ovopismo,davali su mu
izvesnu eleganciju;to je verovatno biorazlog da ga vladari Svetog
rimskog carstva izaberu zadvorsko pismo i koriste skoro do
1100.godine,dugo po{to jekarolin{ka reforma prekinula njegovo
kori{}enje u knji`nomtekstu.
s l e d e } i h d v e s t o t i n e g o d i n a , h u m a n i s
t i s u s p r e m n o p r i h v a t i l i
o v a j r u k o p i s k a o o r i g i n a l n o a n t i ~ k o p
i s m o i n a z v a l i g a l e t -
t e r a a n t i c a .
U p o ~ e t k u j e k a r o l i n { k i r u k o p i s k o p i r
a n s k o r o d o d e t a l j a .
V e } 1 4 2 5 . g o d i n e h u m a n i s t a N i k o l o N i k
o l i j e d r ` a o { k o l u u
F i r e n c i u k o j o j s u p i s a r i u ~ e n i d a p i { u
p r e c i z n i m , o b l i m p i s -
m o m , k o j e j e z a p r a v o b i l o o ` i v l j a v a n j
e o v o g d u g o z a p o s t a v -
l j e n o g r u k o p i s a . K l a s i ~ n i v e r z a l i s u
k o m b i n o v a n i s a k u r e n t -
n i m s l o v i m a u s t v a r a n j u d v o s t r u k o g a l
f a b e t a . N o v i a l f a b e t j e ,
z a p r a v o , b i o z a s n o v a n n a z a b l u d i . P o z
n a t o j e d a v e r z a l i i m i -
n u s k u l n a s l o v a n i s u h o m o g e n i e l e m e n t
i v e r z a l i s u b i l i k l e -
s a n i s l o v n i o b l i c i a k a r o l i n { k a m i n u s
k u l a j e p o t i c a l a i s k l j u ~ i -
v o i z p e r a . P o { t o s u z a p a z i l i d a s e v e r z
a l i i m a l a s l o v a n e s l a -
` u n a j b o l j e , p r i h v a t i l i s u s e p o s l a s t
i l i z a c i j e m a l i h s l o v a d o d a -
j u } i i m s e r i f e i z a v r { n e p o t e z e , d a b i i
h p r i b l i ` i l i v e r z a l i m a .
D o d o l a s k a v e { t i n e { t a m p a n j a u I t a l i j
u , h u m a n i s t i ~ k o p i s m o
j e p o s t a l o p o t p u n o r a z v i j e n a o s n o v a z
a o b l i k o v a n j e t i p o g r a f -
s k o g p i s m a k o j e d a n a s z o v e m o r o m a n i l i
a n t i k v a .
I s t o ~ n o - f r a n a ~ k o p i s m o
P o z n a t o k a o s c r i p t u r a g e r m a n i c a , n a s
t a l o j e n a t r o m e | i ,
p o d l o m b a r d s k i m , a n g l o s a k s o n s k i m i m
e r o v i n { k i m u t i c a -
j e m . T o j e m i r n o i j a s n o p i s m o , s a m a l i m
b r o j e m l i g a t u r a i
j a s n i m r a z m a k o m i z m e | u r e ~ i .
Z n a ~ a j n o j e u t i c a l o n a s t i l r u k o p i s a r
a | e n i h u s k r i p t o r i j i -
m a u A h e n u , O t u n u , L i o n u i T u r u . Z a h v a l
j u j u } i j a s n o } i i
j e d n o s t a v n o s t i , p o ~ e l o j e d a z a m e n j u
j e t e { k o ~ i t l j i v i m e r o -
v i n { k i r u k o p i s v e } u p r v o j p o l o v i n i o s
m o g v e k a . S m a t r a s e d a
j e p o s l u ` i l o k a o n e p o s r e d n o n a d a h n u }
e z a n a s t a n a k k a r o l i n -
{ k o g p i s m a .
L o m b a r d s k o p i s m o
L o m b a r d i s u , t o k o m v l a d a v i n e d u g e o k o
d v a v e k a , b i l i p o d
p r i m e t n i m a n g l o s a k s o n s k i m u t i c a j e m
, n a r o ~ i t o u o k o l i n i
m a n a s t i r a B o b i o . P i s m o s e v r e m e n o m i z
o b l i ~ a v a l o , i n a k r a j u
p o s t a l o p o z n a t o k a o b e n e v e n t a n a , k o j
a s e k o r i s t i l a s a m o u
j u ` n o j I t a l i j i i D a l m a c i j i , s a c e n t r i
m a u m a n a s t i r i m a M o n t e
K a s i n o i L a K a v a . P o ~ e t k o m 1 3 . v e k a c a r
F r i d r i h I I z a b r a n i o
j e k o r i { } e n j e b e n e v e n t a n e , s m a t r a j u
} i j e i s k v a r e n i m i n e ~ i t -
k i m s t i l o m .
2153
1 4
Merovin{ko pismoH u m a n i s t i ~ k o p i s m o
Humanisti~ki kurziv
I s t o ~ n o - f r a n a ~ k o p i s m o
-
Kraljevstva Angla,Sasa i Juta na teritoriji dana{nje En-gleske
postepeno su preobra}ana u hri{}anstvo tokom sed-mog veka.Irski
kalu|eri,koji su u najve}oj meri uticali naovaj proces,doneli su u
Englesku i pismo iz Irske;mnogi sesla`u u mi{ljenju da Engleska za
svoj nacionalni rukopis anglosaksonsko pismo najvi{e duguje
Irskoj.Uobi~ajeninaziv za ova pisma je insularna (ostrvska).U njima
se prviput u latinici pojavljuje ta~ka kao dijakriti~ki znak2za
poje-dine glasove;taj se obi~aj kasnije,u 7.veku,preneo i u
drugedelove Evrope.
Insularna pisma su imala izuzetan zna~aj za dalji razvojpisma i
slova u Evropi.Neke od najva`nijih manastira nakontinentu osnovali
su irski i anglosaksonski kalu|eri,~ijijerukopis ostavio pe~at na
manuskripte koji su tamo pravljeni.Irski kalu|er Kolumban osnovao
je manastir u mestu Bobiou Italiji 612.godine.Putovanja kalu|era i
u~enih ljudi bila sutoliko ~esta i duga,da bi se moglo re}i da je u
evropskoj kul-turi tog vremena vladao pravi
internacionalizam.(Takvo }estanje potrajati i kroz celu gotiku i
renesansu).Uticaji ovih
januara 1941.nije izdao dekret kojim su goti~ko pismo op-tu`uje
da je jevrejski izum (Schwabacher-Judenlettern) izamenio ga
antikvom.Pretpostavlja se da je razlog za ovakvuodluku bila `elja
za br`im i lak{im {irenjem nacisti~ke pro-pagande u Evropi.
Humanisti~ka minuskulaHumanisti~ka minuskula razvila se u
renesansnoj Italiji.Ta-da nije bilo nacionalnih podela kakve danas
poznajemo brojni umetnici i u~eni ljudi,me|u kojima su se mnogi
bavi-li pismom,dolazili su u Italiju iz raznih krajeva
Evrope.Ja-kob Burkhart u svojoj knjizi o renesansi bele`i da su
mnogipisari,kopisti,zaposleni u Rimu tokom ranog
petnaestogveka,bili Francuzi ili Nemci;vide}emo da su prvi {tampari
iumetnici pisma bili istog porekla.Bilo je mnogo vi{e razme-ne
ljudi i ideja preko Alpa nego {to je zabele`eno u na{imknjigama o
istoriji.
Italija je bila jedino va`no podru~je zapadne Evrope u ko-me
zavr{ne faze goti~kog razvoja nisu do{le do izra`aja.^aki kada je
goti~ki duh dosegao svoj vrhunac u drugim delovi-ma zapadne
Evrope,Italija je polako razvijala ono {to je ~e-sto smatrano
o`ivljavanjem antike renesansu.Pretpostavljase da je blizina
sedi{ta drevne gr~ke i rimske kulture omogu-}avala umetnicima i
u~enim ljudima da ne padnu pod sna`niuticaj severnja~ke kulture i
njenih umetni~kih formi.Posle-dica je bila pojava velike
zainteresovanosti za sve ostatkerimskog doba;zainteresovanosti koja
je najzad dovela dootkri}a takvih umetni~kih dela kao {to su Apolon
Belveder-ski i Laokoon.Ista vrsta interesovanja u oblasti
knji`evnosti
v i h n a c i o n a l n i h p i s a m a p o v e } a o s e b r o
j m a n a s t i r a i { k o l a i
p o j a v i o s e s k o r o b e s k r a j a n b r o j r e g i o
n a l n i h i l i ~ n i h s t i l s k i h
v a r i j a c i j a . N a j v a ` n i j a p r o m e n a b i l o
j e n a s t a j a n j e i z v e s n e u g l a -
t o s t i u z a o b l j e n i m p o t e z i m a , k o j i s u u
k a r o l i n { k o m p i s m u
b i l i p u n i i r a v n o m e r n i . D o t r i n a e s t o g
v e k a j e o v a p r o m e n a
p o s t a l a u o ~ l j i v i j a ; k r a j n j e g o t i ~ k e
k a r a k t e r i s t i k e s l o v a , m e | u -
t i m , d o d a t e s u o d 1 2 0 0 . n a d a l j e , p o d u t
i c a j e m g o t i ~ k o g s t i l a
u a r h i t e k t u r i .
I m e g o t i ~ k i n a s t a l o j e k a o i z r a z n i p o d
a { t a v a n j a m e | u
h u m a n i s t i m a r e n e s a n s n e I t a l i j e ; b i l
o j e s i n o n i m z a g r u b o s t i
v a r v a r i z a m . O n i n i s u p o { t o v a l i n i { t a
n a p r a v l j e n o s e v e r n o o d
A l p a , j e r j e c e l o k u p n o n j i h o v o i n t e r e
s o v a n j e l e ` a l o u o ` i v l j a -
v a n j u s v i h e l e m e n a t a k l a s i ~ n e s t a r i n
e . A l i , g o t i ~ k i s t i l n e m a
n i { t a z a j e d n i ~ k o s a G o t i m a , v e } g o t s k
i z n a ~ i g e r m a n s k i i l i
t e v t o n s k i . O v o p r e d s t a v l j a j e d a n k l j
u ~ z a c e o p e r i o d : g o t i ~ k i
s t i l j e t a k o | e p o t i c a o s a s e v e r a . B i o j
e t o , m e | u t i m , s t i l p o d
v e l i k i m u t i c a j e m s a r a c e n s k e u m e t n o s
t i k a o p o s l e d i c a
k r s t a { k i h r a t o v a ; t a k o | e j e b i o k u l m i
n i r a j u } i i z r a z s r e d n j e g
v e k a m o g l o b i s e r e } i d a j e g o t i ~ k i p e r i
o d t r a j a o o d 1 2 0 0 . d o
1 5 0 0 . g o d i n e .
D u h g o t i ~ k o g s t i l a s e i z r a ` a v a o k r o z n
e z a u s t a v l j i v o s t r e m -
l j e n j e n a v i { e ; v e r t i k a l e s u p o s t e p e n
o z a m e n j i v a l e h o r i z o n t a l e
k a o d o m i n a n t n e l i n i j e u a r h i t e k t u r i ;
z a { i l j e n i l u k j e z a m e n i o
z a o b l j e n i l u k R i m l j a n a ; b i o j e v r l o p o
p u l a r a n s p e c i f i ~ n i b a -
d e m a s t i o b l i k , m a n d o r l a . R a n i v e r t i k
a l n i e f e k t i u p i s m u p o -
j a v i l i s u s e u d v o r s k i m r u k o p i s i m a k o j
i s u b i l i n a s t a v a k r a z -
v o j a m e r o v i n { k o g p i s m a d o a p s u r d a . P r
e t p o s t a v l j a s e d a j e
o v a t e ` n j a z a p o ~ e l a u d a n a { n j o j s e v e r
n o j F r a n c u s k o j , j u ` n o j
N e m a ~ k o j i E n g l e s k o j g d e s u s l o v a p o s t
a l a t i p i ~ n i g o t i ~ k i
S l o v a k a r o l i n e j a s n o s u d e f i n i s a n a i s
t r o g o s e p r i d r ` a v a j u
l i n i j s k o g s i s t e m a ; r e ~ i s u m e | u s o b n o
j a s n o o d v o j e n e b e l i -
n o m , a r a s t a v l j a n j e r e ~ i n a k r a j u r e d a
o b e l e ` e n o j e c r t i c o m
( d i v i z o m ) . S l o v a s u d o b i l a u z l a z n e i s
i l a z n e p o t e z e i s t v o r e n e
s u k a r a k t e r i s t i ~ n e a r a b e s k e r e ~ i , { t
o j e , u z p o v e z i v a n j e s l o -
v a , o m o g u } i l o t e ~ n o ~ i t a n j e . V e r z a l n
o p i s m o j e d o b i l o n o v u
u l o g u k a o s r e d s t v o z a o b e l e ` a v a n j e r a
n g a v a ` n i j e r e ~ i s u
p i s a n e v e r z a l i m a i l i b a r s a v e r z a l o m n
a p o ~ e t k u . T o j e p o -
~ e t a k n a s t a j a n j a b i k a m e r a l n i h a l f a b
e t a g r ~ k o g , l a t i n i ~ k o g i
} i r i l i ~ k o g . D r u g a p i s m a n e r a z l i k u j u
m a l a i v e l i k a s l o v a .
G o t i ~ k o p i s m o
O d d e v e t o g d o j e d a n a e s t o g v e k a k a r o l i
n { k o p i s m o j e b i l o
d o m i n a n t n i e v r o p s k i r u k o p i s . T o k o m d
e s e t o g v e k a s e v e r n i
d e o f r a n a ~ k o g c a r s t v a j e b i o n a j v a ` n i
j i n j e g o v i s a k s o n s k i
v l a d a r i s u p r e u z e l i t i t u l u r i m s k o g c a
r a . T o k o m n j i h o v e v l a -
d a v i n e c v e t a l i s u k u l t u r a i o b r a z o v a n
j e ; n a s t a v l j e n o j e p r e p i -
s i v a n j e k n j i g a k a r o l i n { k i m p i s m o m p o
z n a t o j e d a j e v e l i k i
b r o j k n j i g a , n a r o ~ i t o k l a s i k a , d o n e t
i z I t a l i j e u d a n a { n j u N e -
m a ~ k u i t u p r e p i s a n s t a n d a r d n i m p i s m o
m . U p o z n o m j e d a -
n a e s t o m v e k u d o { l o j e d o p r i m e t n i h p r o
m e n a u o b l i c i m a k a -
r o l i n { k o g p i s m a ; z a p r a v o , p o j a v i l a s
e t e ` n j a z a r a z v o j e m n o -
5 129
8
Irski poluuncijal
K a r o l i n { k a m i n u s k u l a
-
razlike u oblicima u,kao samoglasnika,i v,kao suglasnika;tri
slova,w,yi z koja su latinskom uvek bila strana po-stala su najzad
trajni deo pisma.Naposletku je zpreobliko-vano,dobijaju}i donji
produ`etak i,~esto,popre~ni potez nasredini.
Tokom goti~kog perioda najzad se odoma}ilo bikameral-no
pismo,mada je i u poznom karolin{kom periodu mogu}eu nekoliko
retkih slu~ajeva otkriti ustaljeno kombinovanjejednog stila velikih
slova sa malim slovima,za koje bi se mo-glo re}i da predstavljaju
kori{}enje dvojnog alfabeta.
Goti~ko pismo se vremenom,naro~ito po pojavi {tampe,razvilo u
~etiri najva`nije familije.to su tekstura,fraktur,{va-baher(ili
bastarda) i rotunda.Ni jedna od ovih familija nijeograni~ena na
odre|eni vremenski period.Sve ~etiri su osta-le,kao i uspravna i
italik antikva,kroz mnoge varijacije.Raz-like izme|u njih su mnoge
i slo`ene,ali ih lako mo`emo pre-poznati i samim pore|enjem
kurentnih slova o.Mada se pi{eiz samo dva poteza pera,ou teksturi
izgleda uglavnom{estougaono.U frakturi je obi~no ravno na levoj
strani,is-pup~eno na desnoj.U {vabaheru je za{iljeno i gore i
dole,itrbu{asto na bokovima.U rotundi je ovalno ili okruglo.
Goti~ko pismo se dugo koristilo,i koristi se i danas,nesamo za
glave novina ili naslove verskih rasprava.U Nema~-koj se koristilo
kao nacionalno pismo sve dok Hitler 3.
pisama obuhvatali su granice dana{nje
[vajcarske,Italije,Francuske i Nema~ke.Karolin{ka reforma pisma
postepenoje ukinula njihovo kori{}enje na kontinentu;insularni
stilovisu na britanskim ostrvima bili u upotrebi sve do
trinaestogveka,kada su uzmaknuli pred goti~kim pismom.
Karolin{ko pismoNazvano je po frana~koj dinastiji Karolinga,~iji
je najva`nijipredstavnik bio Karlo Veliki (Carolus
Magnus,742814).
Karolin{ko pismo predstavlja prvi poku{aj
uspostavljanjastandardnog pisma u celoj Evropi posle pada
Zapadnogrimskog carstva.Karlo Veliki je osvojio veliki deo biv{e
teri-torije rimskog carstva u Evropi.Papa ga je 800.godine
kru-nisao za cara vladara Svetog rimskog carstva.Odr`avao
jekontakte sa Vizantijom i sa bagdadskim kalifima.
U velikoj dr`avi koju je stvorio nametnula se potreba
zajedinstvenim stilom pisanja koji bi pomogao uspostavljanjureda i
zakona,i razvoju privrede,obrazovanja i kulture.Da lije ideja
potekla od samog Karla,ili od u~enih ljudi koje jeokupljao na dvoru
u Ahenu tek,prema dekretu koji je Kar-
611
l o V e l i k i i z d a o 7 8 9 . g o d i n e s v a p o s t o j
e } a k n j i ` e v n a d e l a ,
p r a v n e i v e r s k e k n j i g e i o s t a l i r u k o p i
s i m o r a l i s u b i t i p r e p i s a -
n i s t a n d a r d n i m k a r o l i n { k i m r u k o p i s o
m .
V e l i k u p o m o } u r a z v i j a n j u k u l t u r e i r e
f o r m a m a p r u ` i o
m u j e A l k u i n i z J o r k a , p o m a l o t a j n o v i t
a l i ~ n o s t . Z n a s e d a j e
r o | e n 7 3 5 . g o d i n e u E n g l e s k o j ; p r e t p o
s t a v l j a s e d a j e z b o g
s t a l n i h s u k o b a i z m e | u v e l i k a { a , u p o t
r a z i z a s i g u r n i j i m
m e s t o m z a r a d , n a p u s t i o r o d n i k r a j i p r
e { a o n a k o n t i n e n t .
I z g l e d a d a s e s a K a r l o m V e l i k i m s r e o n a
p u t u z a R i m ; o t i { a o
j e s a n j i m u A h e n , t a d a { n j e s r e d i { t e f r
a n a ~ k e d r ` a v e , i p o s t a o
n j e g o v u ~ i t e l j i u p r a v n i k d v o r s k e { k o
l e . N e m a s u m n j e d a j e u
d o b a i z d a v a n j a d e k r e t a k a o K a r l o v s a v
e t n i k m o g a o u v e l i k o j
m e r i d a u t i ~ e n a i z b o r p i s m a k o j e } e b i t
i s t a n d a r d n o . A l i
u s t a l j e n i s t i l p i s a n j a s e v e } d u g o r a z
v i j a o k r o z i s t o ~ n o - f r a -
n a ~ k e i d r u g e r u k o p i s e u A h e n u i d r u g i m
c e n t r i m a . N a j v e -
r o v a t n i j e j e d a j e A l k u i n , z a j e d n o s a d
r u g i m u ~ e n i m l j u d i m a
i p i s a r i m a n a d v o r u p o s t e p e n o p r o ~ i s t
i o p o s t o j e } e o b l i k e d o k
s e n i j e p o j a v i o r u k o p i s k o j i j e n a m a p o
z n a t k a o k a r o l i n { k a
m i n u s k u l a . M o g u } e j e i d a s u v r l i n e o v o
g s t i l a b i l e p o v o d z a
o b j a v l j i v a n j e d e k r e t a o r e f o r m i .
S a m K a r l o V e l i k i j e , u z t o l i k e u ~ e n e l j
u d e , b i o p o l u p i s -
m e n z n a o j e d a ~ i t a , a l i n i k a d a n i j e u s p
e o d a s a v l a d a v e { t i -
n u p i s a n j a . Z a h v a l j u j u } i n j e g o v i m r e
f o r m a m a s a k u p l j a n e s u i
p r e p i s i v a n e k n j i g e k l a s i ~ n i h a u t o r a
. N a j v e } i d e o d a n a { n j e g
z n a n j a o a n t i ~ k o j k n j i ` e v n o s t i m o ` e m
o z a h v a l i t i o v o m v e l i -
k o m p o d u h v a t u , i g o t o v o s v i k l a s i ~ n i t
e k s t o v i k o j i s u b i l i p o z -
n a t i u o s m o m v e k u o p s t a l i s u d o d a n a s . T
o k o m p r e p i s i v a n j a
k n j i g a , n a s t a l a s u v e o m a l e p a s l o v a , k
o j a s u p o s t a l a m o d e l i
o s n o v a z a p i s m o k a k v i m s e m i d a n a s s l u `
i m o .
o b l i c i , u k o j i m a s u s v e k r i v i n e , i v r h o
v i i s t o p e s v i h v e r t i k a l -
n i h p o t e z a b i l i p r e l o m l j e n i . D a b i s e z
n a ~ a j h o r i z o n t a l a { t o
v i { e u m a n j i o , r a z m a k i z m e | u r e d o v a j e
p o s t e p e n o s m a n j i v a n ,
p a j e k r a j n j i o d n o s i z m e | u m e | u r e d n i h
b e l i n a i o s n o v n e v i -
s i n e p i s m a p o s t a o o k o 1 : 1 . G o r n j i i d o n
j i p r o d u ` e c i s u z b o g
t o g a s v e d e n i n a m i n i m u m . D o l a z i d o o p {
t e g s u ` a v a n j a s v i h
s l o v a , { t o p o j a ~ a v a u t i s a k v e r t i k a l n
o s t i ; r a z d v a j a n j e s l o v a s v e -
d e n o j e n a i s p i s i v a n j e p o d j e d n a k o u d a
l j e n i h v e r t i k a l n i h p o -
t e z a . O v e s e p r o m e n e m o g u s l e d i t i o d d v
a n a e s t o g d o p e t n a -
e s t o g v e k a , k o j i m o ` e b i t i p r i h v a } e n k
a o v r h u n a c s p e c i f i ~ n o g
g o t i ~ k o g p e r i o d a o b l i k o v a n j a i l u s t r
u j e s v e s t i l s k e z a h t e v e
z a v r { n e f a z e o v o g p e r i o d a . V e r t i k a l e
d o m i n i r a j u s t r a n o m a
t e k s t u r a j e o l a k { a n a s a m o i n i c i j a l i m
a i u k r a s i m a .
N a j b o l j e i m e z a o v a j s t i l j e t e k s t u r i l
i t e k s t u r a , o d l a -
t i n s k o g t e x t u m , { t o z n a ~ i t k a n i n a i l i
i z g l e d t k a n j a ; o n o o d g o -
v a r a s t i l u . I n t e r e s a n t n o j e p o m e n u t i
d a j e g o t i ~ k o p i s m o , u
s v o j e v r e m e , b i l o p o z n a t o k a o l i t t e r a
m o d e r n a .
K a d a j e s m a n j e n r a z m a k i z m e | u s l o v a u r
u k o p i s u , s l o v a i ,
m , n i u ~ e s t o s u s e d o d i r i v a l a , d o v o d e }
i d o z a b u n e , t e j e b i l o
n e o p h o d n o u v e s t i p o t e z z a i d e n t i f i k a
c i j u i z n a d s l o v a i . O v a j
p o t e z s e v r e m e n o m p r e t v o r i o u t a ~ k u ; p
o s t e p e n o j e d o { l o d o
1 0 7
Anglosaksonsko pismoG o t i ~ k o p i s m o
/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict >
/JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false
/DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic
/GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1
/GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true
/GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true
/GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict >
/GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict >
/JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false
/DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic
/MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1
/MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true
/MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict >
/AllowPSXObjects false /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false
/PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true
/PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ]
/PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [
0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile ()
/PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName (http://www.color.org)
/PDFXTrapped /Unknown
/Description >>> setdistillerparams>
setpagedevice
