Mel~ ICD

Mak Dizdar: prvih slolinu godina 1917-2017.

Bosnjacki institut - Fondacija Adila Zulfikarpasica Fondacija "Mak Dizdar"

Mak Dizdar: prvih stotinu godina

Zbornik radova s naucne konferencije odrzane u Sarajevu od 19. do 22. oktobra 2017.

l1Rl I BOSNJACKI INSTITUT ~ Fondacija Adila Zulfikarpasica

- fONDA C IJA MAK DIZDAR -

Sarajevo, 2019.

-

Sadrzaj

Gorcin Dizdar Uvodna r ijec: O medunarodnoj naucnoj konferenciji "Mak Dizdar: prvih stotinu godina" ........................ 5

Sanjin Kodric "Mak Dizdar: prvih stotinu godina", "makologija" i "bosnistika dizdariana": Od jubileja do novih proucavanja knjizevnog djela Maka Dizdara .................................................................................... ......... 15

POETIKA KAMENOG SPAVACA

Arnita Buturovic Mitopoetska kartografija Makovog Kamenog spavaca ...........................................................................•. 33

Tina Laco Dramsko i dramaticno u Kamenom spavacu ............................................................................................. 45

Dijana Begovic Imanentna poetika u djelu Kameni spavac Maka Dizdara ........................................................................ 57

DIZDAREVO DJELO U DRUSTVENO--POLITICKOM KONTEKSTU

Adrijana Vidic

Mak Dizdar i casopis Zivot ··········································· ······································ ................................... ..... 69

Nehrudin Rebihic lzmedu estetike i politike (pjesnicko i prozno djelo Maka Dizdara od 1937. do 1956. godine) ................ 85

Mirza Dfananovic ldeoloski kontekst reakcija na objavu Kamenog spavaca ........................................................................ 97

JEZIK I IDENTITET

Indira Sabic Cistunstvo jezickoga izraza Maka Dizdara u sluzbi ocuvanja jezickoga identiteta ................................. 109

Amir Kapetanovic Marginalije o jeziku i oko njega i jezik Kamenoga spavaca Maka Dizdara ............................................... 123

Srebren Dizdar Kako natjerati Mak(a) na konac: zapis o prevodenju poezije Maka Dizdara na engleski jezik ............ .... 129

Rasid Durie Pjesnicka zbirka Kameni spavac, u njemackom prepjevu Der steinerne Schleifer, u njemackom dozivljaju i vrijednosti kroz leitmotiv slobode misljenja i vjerske slobode .............................................................. 147

METODICKO-- DIDAKTICKI PRISTUPI

Elbisa Ustamujic . .. . , Mak Dizdar u skolskoj upotrebi - Intermedijalna vizuehzac1Ja pJesme/stecka ..................................... 165

Rafaela Bozic . Poetska sintaksa Maka Oizdara na primjeru pjesme Iskaz petog svJedoka .......................................•.... 177

Ozrenka Fisic Paleopsiholosko citanje Kamenog spavaca •·· ························································································· 187

ASPEKTI KNJIZEVNOG DJELA MAKA DIZDARA

Almedina Cengic O slovu slovo, o zapisu zap is ....................................................... ••·····················•···································· 199

Milusa Bakrac Semanticka obiljezja motiva zivota i smrti u poeziji Maka Dizdara ......................................................... 209

Vildana Pecenkovic Topos vode u poeziji Maka Dizdara ......................................................................................................... 223

Vesna Vukicevic Jankovic Semioticki prostori Kamenog spavaca Maka Dizdara ..........................................•..•.•............................. 235

Ana Pejovic Paradigmatska i sintagmatska osa poetskog teksta Maka Dizdara ........................................................ 245

Naida Mujkic Simbol zene u poeziji Maka Dizdara .....................................................................••.........•....................... 255

DIZDAREVO DJELO U IZVANKNJIZEVNIM TUMACENJIMA

Senada Uzicanin Poetski nekrologij Maka Dizdara u formi teatarskog izraza .................................................................... 265

Fuad Kovac Knjizevno djelo Maka Dizdara i promocija Bosne i Hercegovine ............................................................. 277

Harun Zulic Ozvucavanje Makovih pjesama u kompozicijama bosanskohercegovackih kompozitora ...................... 289

0 autorima ...........•...•.••....•....•......••............•..•.••...•••............•....•..................•...•...•..•......................•.......... 301

,{I -~ak

nu ~vu 11 id , ::., J1 ... , .... ,v, ,..;~ J • . rvih stotl o

oizdar. P

Harun Zulic O. s. "Vares" u Varesu

zorana Guja Pale

ozvucavanje Makovih

UDK 78 lzvornl naui!nl rad :821.163.4*3·1(045)

Prlml)en: 3/2018

pjesama u kompozicijama bosanskohercegovackih kompozitora

Sazetak: Poezija pjesnika Mehmedalije Maka Dizdara godinama je bila i jos uvijek je inspiracija mnogim bosanskohercegovackim kompozitorima. Makov poetski izraz, kao nosilac duboke misaone poru­ke bosanske opstojnosti i identiteta, pokazao se savrsenim za primjenu u kompozicijama bosanskohercego­vackih kompozitora. Ove kompozicije predstavljaju zvucne odgovore, u kojima njihovi stvaraoci izrafavaju korijene naslijeda, noseci muzicki duh bosanskohercegovackog podneblja. One pripadaju podrucju ekspre­sivne, odnosno evokativne, kao i programske muzike obrazujuci konotativni kompleks s Makovom poezi­jom. U ovom radu bit ce sagledani, odnosno analizirani utjecaji Makove poezije na kompozitore kroz prizmu inspiracije te kroz njihovo kompoziciono ozvucavanje samog teksta odredenog pjesnickog predloska. Kroz analizu, u krajnjem rezultatu nastojat ce se sagledati nivo inspiracije i iniciranost Makovom umjetnickom

ostavstinom kroz stvaralacki opus bosanskohercegovackog kompozitorstva. Kljucne rijeci: Makova poezija, Kameni spavac, ozvucavanje, bosanski identitet, bosanski folklor,

umjetnicka muzika, stilski prosedei

... Bosna da prostis jedna zemlja imade I posna I bosa da prostis I hladna i gladna I k tomu jos Da prostis Prkosna Od Sna

R.. v • • z · 0 zemlii Pjesme koja govori o Bosni, 1Jec1 su ovo drugog dijela Makove pJesme apis 'J • • 1 k

ze 1· · • . · B · koJ· a 1· e traJala sve do do as a m Jl nJegovih predaka ali i onoj srednjovJekovnoJ osm . . . Os •. ' . v M h edaliJ. a Mak D1zdar govorio Je o

manhJa (15 st.). Kroz zbirku pjesama Kamem spavac e m . •h epohi srednjovjekovne Bosne i njenim kulturnim elementima koji su p~st_ah t:1:1a stl ova c~tave zbirke. (Katnic-Bakarsic 2011:10) 0 srednjovjekovnoj Bo~ni Ma~ Je 1straz1vako, g~v~­rio i · k b stine iscrpmm radom sa up10 Je

pisao kroz razne napise. Kao poznavalac bosans e a '

289

Zbornik radova "Mak o,zdar: prvih stotinu godina", Sarajevo. 2019.

d • • k tekstove i obJ. avio ih u jedinstvenim rukopisima Antologija starih bo mnoge sre nJOVJe ovne . . . . " . . -sanskih tekstova, zatim Stari bosanski epita.fi te Stan bosanski spomemcz. Dizdar vodi neprestani dijalog sa epitafima sa srednjovjekovnih stecaka i taj korpus tek_stova za~:avo predstavlja intertekst za cijelu zbirku Kameni spavac." (Pirie 2013:17) Medutim, poeziJa Kameni spavac kroz koju on tumaci srednjovjekovnu Bosnu, "kao snazna umjetnicka cinjenica na odredeni nacin i bar u izvjesnoj mjeri oblikuje citateljsko videnje srednjovjekovne Bosne, njene pros­losti i kulture, ali utjece i na tumacenje njene sadasnjosti." (Katnic-Bakarsic 2011:11) Nakon Kamenog spavaca, bilo je potpuno jasno kuda ide Dizdareva poezija, gdje su njeni poceci i sta je pokrece. "Bosanski narodni duh se otkriva u svim njenim vidovima svuda se prepoznaje Sosna - teska i gorovita zemlja, vrletna i posna, hladna i gladna, prkosna i ponosna, sudbine njenih ljudi, njena istorija, iskustvo cekanja i stremljenja, otpora i nadanja, ukupnost bica i odnosa, 'specificna povijesna postojbenost' posebnog i univerzalnog, ono sto je bilo skri­veno pogledu stranca, a vidljivo na svakom koraku (Zapis o vitezu, Krajina, Razmirje, Zapis o zemlji)." (Sindic 1971:35) Kameni spavackroz svoje pjesme prenosi duh bosanskohercego­vackih stecaka, odrazava i ozivljava uzvisenu prirodu bosanske materijalne kulture sred­njovjekovne bosanskohercegovacke historije. U ovoj zbirci nalazi se jedna historija, jedna zemlja znana i neznana, u kojoj je iskazana duboka istina Bosne i Hercegovine.

Kameni spavac sabire i asimilira svekoliko knjizevno iskustvo Maka Dizdara. Sve sto se "zbi­valo" u njegovom tridesetpetogodisenjem stvaranju pojavljuje se iznova u ovoj zbirci, ali estetski dozrelo, poetski kristalizirano, liseno slabosti i naplavina trenutka. Dizdareva pje­snicka metamorfoza bogumilskog dualistickog ucenja u prvom znacenjskom krugu otkriva se u alegorijskoj paraboli o tragicnoj sudbini Bosne i njenih ljudi u suocenju s nesmiljenoscu povijesnih zala od kojih se brani ustrajnoscu trpnje, svijescu o casovitosti moci i sile. Umjesto agonalnih zanosa i dobosarskih ritmova nase dugotrajne epsko-viteske heroike, Makova po­etska vizija proslosti sva se prelila u stihove humanistickog spokoja ljudske uspravnosti pred zlom, nadmocnom svijescu o nistavnosti pobjednih peana pred velikim Sudom vremena. (Durakovic 1995:8)

Ovaj imaginarni svijet srednjovjekovne Bosne, iskazan kroz Makov "stecak" Kameni spavac, nije samo puka knjizevna umjetnina. Svojom idejom i knjizevno-estetskom pre­zentacijom Kameni spavac na neki nacin postaje identitetom Bosne i Hercegovine, zapra­vo, on opisuje autenticnost ljudske sudbine bosanskog covjeka.

Makova poezija je od samih pocetaka bila i jeste inspiracija za mnoge umjetnike: pjesnike, glumce, slikare, muzicare itd. Medutim, taj poetski izraz, kao nosilac duboke misaone poruke bosanske opstojnosti i identiteta, pokazao se savrsenim za primjenu u kompozicijama umjetnicke muzike bosanskohercegovackih kompozitora. Ove kompozicije predstavljaju zvucne odgovore, u kojima njihovi stvaraoci izrazavaju korije­ne bastinskog naslijeda, noseci muzicki duh bosanskohercegovackog podneblja. One pri­padaju podrucju ekspresivne, odnosno evokativne, kao i programske muzike obrazujuci konotativni kompleks s Makovom poezijom. Na koji nacin Makova poezija inspirise bo­sanskohercegovackog kompozitora, kako ozvucava odredeni tekstualni predlozak, samo su neka od pitanja o kojima se moze govoriti. Mak o Bosni pise kroz razlicite tekstove, tematski vezane za podrucje Bosne i Hercegovine, medutim kompozitori to rade na vise nacina:

1. koristeci odredeni tekstualni predlofak koji moze, ali i ne mora biti tematski vezan za Bosnu i Hercegovinu (u bilo kom smislu);

2. koristeci bosanskohercegovacku vokalnu, ali ponekad i instrumentalnu tradiciju, prije svega seosku kao muzicke citate;

290

Harun Zulic i Zorana Guja, Ozvucavanje Makovih pjesama k . .. u ompoz1c1iama bosanskohercegovackih kompozitora, 289-300.

koristeci folklorne elemente kroz umjetnicku muziku kao sv • 1 1. . . ( . 3. OJ v as 1t1 1zraz ntam, metar, intervalske po make, karakteristicna sekundna iii kvi"ntno kv t . • •

s1.); - ar na sazvucJa 1

4_ harmonizirajuci odredenu folklornu melodiju.

oakle, ovo su_ neke _o_d glavnih karakteristika, koje koriste bosanskohercegovacki kompozitori kako ~• stvonl'. kompozicije bliske bosanskohercegovackom duhu1 muzike. Prilikom istr_aziva~Ja ~~ ~vaJ rad ~ronadeno je ukupno devet kompozitora sa 19 kompozi­cija koje konste _pJes~1ck1 predlozak Maka Dizdara. Medutim, mnoge od ovih kompozicija pisane su u okv1ru c1klusa, te koriste vise od jedne pjesme u svom formalnom oblikova­nju. Kompozitori i njihova djela u kojima su prisutne pjesme Maka Dizdara su:

1. Vlado Milosevic, poema Kameni spavac za gudacki kvartet i recitatora i Suncani Hristos za troglasni zenski hor;

2. Vojin Komadina, Preludijum za modru rijeku za simfonijski orkestar, Makove pjesme za bas i simfonijski orkestar, Gorcin za tri mjesovita hora, Tri horske minijature za mje­soviti hor, Modra rijeka za mjesoviti hor, koreografska svita Ruka do ruke, Prva simfo­nija Most;

3. Rada Nuic, Modra rijeka za bas, mjesoviti hor i simfonijski orkestar i Blago za glas, dvije flaute i udaraljke;

4. Ramiz Tahiri, Kameni spavac za mjesoviti hor, gudacki orkestar i klavir; 5. Teodor Romanic, Slovo o slovu za mjesoviti hor; 6. Asim Horozic, Zapis o zemlji za mjesoviti hor i solo sopran; 7. Ivan Cavlovic, kantata Uspavanka za Petra za glas i klavir, Modra rijeka za glas i klavir; 8. David Mastikosa, iRitual za klavir i covjeka. 9. Belma Beslic-Gal - Eine unendliche Schlangengeschichte za odabrani vokalno-instru­

mentalni ansambl i muzicki tea tar Mak Dizdar- prvih stotinu godina. Kompozicije ovih kompozitora tretirane su na dva nacina. U prvom kompozitor uzima

odredenu pjesmu i muzicki ozvucava njen tekst, sto predstavlja dosta slozen proces, gdje se izdvajaju najvrijedniji slojevi jedne knjizevne forme i ozvucavaju u muziku. (Cavlovic 2014:570) Drugi nacin jeste kada kompozitoru odredeni tekstualni obrazac/pjesma posta­ne inspiracija za djelo. Na taj nacin "muzicko kretanje, zgusnjavanje, promjena tempa, fak­ture, napete harmonijske kompozicije, kantilena iii dramaticna melodija, ritamska struk­tura i pokret izazivaju u covjeku odredenu asocijaciju." (Cavlovic 2014:543) Time muzika postaje programska. "Formalna rjesenja ovih djela ostro odstupaju od oblika solo-pjesme, no njihova komunikacija sa poetskim tekstom se ne oslanja samo na njegovu zvucnu i zna­cenjsku slojevitost, vec i na onaj sloj 'predstavljenih predmeta (tj. sloj prikazanih likova, odnosa i stvari) i napokon, imaginarni sloj asocijativnih shema (naime svega onog sto djelo potice i aktivira kod dozivljavaoca u toku njegova citanja)'." (Bosnic 2016:259-260) Prvom

1 Treba spomenuti dva termina koja opisuju muziku na podrucju Bosne i Her_cegovi~e, a to su: muzika_u Bosni _i Hercegovini i bosansk h - k ·k c· l ·c• I an u svome c·tanku Fragment1 o nac,onalnom u muz1c1 Bosne 1 Hercegovine o ercegovac a muzI a. av ov1 v . . . . .. • . .. ova dva t · b. • · 1- d .. ··n· "Muzika u Bosni i HercegovIm Je termIn koJ1 oznacava geografsku, h1ston1-

ermina o JasnJava na s Je ecI nac1 . . . • . • ct· · · t· ct· k ·· sku i pot·t ·· k d d · ·k ti 8 ne ·1 Hercegovine. u stvaranJu te muz1ke ucestvuiu sv1 naro 1 1 sv1 JU I OJI se 1 Ic u o re mcu muzI e na u os . . • • · d •i· k · · · imenu· t • • . H • b·lo da su poriJ"eklom iz Bosne I Hercegovine, 111 su u nJu os I ao umJetn1c1 JU s anovnIcIma Bosne I ercegovine, 1 . . . . . . . i stvara · p · h • d • k · · kulture drugih sredina sroduJu svoJ integntet s integntetom stanovnika

. oc1. rv1 su auto torn, rug1 ao nos1oc1 . . B kohercegovacka muzikaje termin koji zahva· BiH. U stvaranju bosanskohercegovacke muz1ke om su ravnopravni. osans • . d .k • t · . · .. kog stila Ona oznacava pnpa nost muzI e opstem a muz1ku u Bosni i Hercegovini, ali je nadreduJe odredmcama muz1c g/b • ·. "k g i drugih muzickih entiteta u jednu

korpusu umjetnosti i kulture kao faktu povezanost1 srpskogJhi:_v~tsko . - /~nJ~\~rmin je izveden iz opsteprihvacenog qehnu koJu mozemo obuhvatiti terminom bosanskohe~cegovacki m~zi~ 1 ul · . ,

2016: lOl)

termina bosanski duh filozofa M. Filipovica iz 70-tih godina 20. st01Jeca. (Cav ovic

291

Zborrnk radova " Mak o ,zdar: prvih stotinu godina", Sara1evo, 2019.

. . . • • d · k mpoziciJ·e suncani Hristos Vlade Milosevica, Makove pje-nacmu ozvucavanJa pnpa aJu o . .. .

T · h k · · · t G c· ·n 1· Modra n'}"eka Vojina Komadme, Modra rl}eka 1 Blago Rade

sme, n ors e mzmJa ure, or i . , . ..

N .. v · • R · a Tahi·r1·1

·a stovo O slovu Teodora Romamca, Zapis o zemlji Asima me, namem spavac am1z , . . .

H · · u k M d a r•'}"eka Ivana cavlovica Eine unendliche Schlangengeschichte 1 mu-

oroz1ca, spavan a, o r • , • . • . . . . zicki tea tar Mak Dizdar-prvih stotinu godina, dok se po drugom nae mu oz~cava~Ja iz~_vaJaJu Kameni spavac Vlade Milosevica, Preludijum za modru rijeku, Ruka do ruke 1 Prva simfonva Most

Vojina Komadine te iRitual Davida Mastikose. u nastavku teksta bit ce prikazane neke od kompozicija

2, odnosno na koji nacin kom-

pozitor koristi tekst, da Ii radi na njemu korekcije i koje su to bitne karakteristike djela koje

ga cine dijelom odredene stilske epohe. Vlado Milosevic3 komponovao je dvije kompozicije na tekstove Maka Dizdara, to su

Kameni spavac (1968) za gudacki kvartet i recitatora i Suncani Hristos za troglasni zenski hor (1970).4 u kompoziciji Suncani Hristos Milosevic misticnu poeziju o "nebeskoj svjetlo­sti bosanskih krstjana" ozvucava sekundnim sazvucjima, koji su karakteristika folklor­ne muzike u Bosni i Hercegovini. Poema Kameni spavac pripada najznacajnijim djelima u citavom opusu Vlade Milosevica. Kao ciklus od sedam stavaka, koristi sedam Makovih pjesama, i to: Kosara, Gorcin, Zapis o zemlji, Zapis o vremenu, Molitva , Ruke i Dazd. U partituri

Kamenog spavaca Milosevic navodi sljedece rijeci:

Upoznao sam se sa poezijom Maka Dizdara kad nam je pjesnik jedno vece u vijecnici Doma kulture citao fragmente svog "Kamenog spavaca". Arhaicna leksika, misaona poezija protka­na lirizmom sudbine Kosare i Gorcina, tvrdoca i pones bosanskog covjeka, njegova istrajnost u vrletnoj, krsevitoj i gorovitoj zemlji , vizija bosanske cjelovitosti i sveobuhvatne bosanske proslosti, mogu covjeka da uznesu i ponesu do one emotivne tenzije kada se javlja ne potre­ba i zelja, nego neminovnost da se zvukom, tonom, izrazi osobena poezija Maka Dizdara. U s_~ojim vokalnim kompozicijama, narocito solo pjesmama, nastojao sam da tekst, pjesnicka nJec, dode sto vise do izrazaja. Ma koliko se tome tezilo, nikad se ne moze postici savrsen­s~vo. Da bi slus_al~~ primio ovu poeziju i sto potpunije, ucinilo mi se da je najbolje govore­n1e _st1h_~va pov1ent1 r:c1tatoru, a ne pjevacu. Poezija i muzika alterniraju. Oba elementa su u_mJ_etnicke qellne vec same po sebi. Ali u sprezi njihova umjetnicka snaga je veca i one su qellna u dvojnosti. (Milosevic 1974) '

B~: ~bzi~a ~a t_o _sto je te~st pjesme povjeren recitatoru, recitacije pjesama i njeni semant1~_k1 sl0Je~1 utJe~u ~a obhkovanje muzickog sloja. Kroz interakciju poezije i muzi­k~, poeziJa postaJe prv1m 1mpulsom zvucnosti koju kompozitor pretvara u motive, tonske mzove, t~_me, akord_e, instrumentalni zvuk. (Cavlovic 2001:164-165)

VoJm Kom~dma5 komponovao je Preludijum za modru rijeku za simfonijski orkestar (1978), Makove PJesme za bas i orkestar (1972) unutar cijeg ciklusa su koristene pjesme

2 -~bog nedostatka partitura, ali i zvucnih zapisa, u radu · · .. · · · · • • · • · nicka muzika u Bosni i Hercegovini imala je tu t ~e~e sve kompoz1c11e b1t1 anallt1ck1 tretirane. Nazalost, umJet-nemara drustva. u Bosni i Hercegovini jos nije ne;;e nu ? t noSt da su neke_ od __ partitura izgubljene, zbog rata, ali i zbog skohercegovackih kompozitora. Mnoge kompo~ci·!

2:0~t/res da se inte_nzi~niJe pocn~ stampati i snimati djela bosan­

vano 1949) vremenom su se izgubile a sada b . J J l izd~valo U_druzen1e_kompoz1tora Bosne i Hercegovine (osno­Sarajevu ako se pronadu sredstva za itampan· ngu O stampanJu partitura vodi samo Muzicka akademija Univerziteta u

Je. 3 Vlado Milosevic (10. IV 1901 _ 6 II 1990) bo k h . .. · · sans o erceg "k · k • . ,. kompoz1c11a). Osnovu njegovog opusa cini bosa k h • o~ac I Je ompoz1tor s na1vec1m opusom djela (oko 505 1 kompozitor, postao

1·e 23 XI 19

67 god· •

1 ns ko erce_~ovacki folklor. Kao zasluzan muzicar pedagog etnomuzikolog

· • me c an A ademiie na k · • . • • • Vlado Milosevic je izuzetno pos·to M k . . u a I um1etnost1 Bosne i Hercegovine.

• - . vao a a D1zdara te mu Je · . .. PJesniku stecaka, za recitatora i orkestar (l 9

73)_ posvetio kompoz1c11u X bosanska elegija, Maku Oizdaru,

s Vojin Komadina (8. XI 1933. - 9 II 1997) d . .. d. • · ro en Je u Karlovcu (H t k ) • veci 10 svog stvaralackog zivota proveo 1·e u

8 . . H rva s a , a umro u Beogradu (SrbiJ'a) medutim naJ-

osni I ercego · · "U · • • osnovna stvaralacka prosedea: prisutnost folkl vin1. n1egovu opusu od preko 300 djela zamjetna su dva savreme · · d · . ora, prevashodno bosa k h • . nim I mo ern1m st1lsko-estetskim prosede· .. (C

1 . , ns 0- ercegovackog I srpskog i otvorenost prema

ima. av ovic 2011:207) Takoder, Komadina je tvorac jedne od tri

292

Harun Zulic i Zorana Guja, Ozvutavanje Makov1h pjesama u kompozic1jama bosanskohercegovackih kompozitora, 289-300.

Pravednik, Zapis o vremenu i Zapis o zemlji, zatim kompoziciju Gorcin za tri mjesovita hora (1982), Tri horske minijature za mjesoviti hor (1968) koje kao tekstualni predlofak koriste pjesme Slovo o rukama, Prepoznavanje i Kolo, Modru rijeku za mjesoviti hor (1986), koreo­grafsku svitu Ruka do ruke (1970) za solo glas recitatora, hor i orkestar i Prvu simfoniju Most (1970). Kroz Tri horske mini.jature Komadina primjenom kontrolisane aleatorike traga za no­vim i drugacijim horskim izrazom, ali cvrstom vezom muzickog sadrfaja sa sadrfajem tek­sta uspijeva dobiti zvuk arhaicnosti koji je prisutan u Makovoj poeziji. Najznacajnije djelo evokativne muzike u Komadininom opusu zasigurno je Preludijum za modru rijeku, koji se stilski priblizava postmodernistickoj novoj jednostavnosti, a nastao je kao refleksija na cita­nje Makove poezije. Komadina pjesnicku zamisao prenosi u tonove kao mogucu asocijaciju i konotaciju programnosti, u kojoj se traze skrivena muzicka znacenja.

Krajnje pojednostavljenje muzickog materijala, konstruktivisticka obrada materijala i jedno­stavna formalna okosnica koja je rezultanta rada s materijalom, osnovne su stilske karakteri­stike ovog djela i nacini kojima je jasno obrazlozena intencija kompozitora da ponudi muzicki odgovor na misticnost, neobjasnjivost, neizrecivost tajne Mod re rijeke. ( ... ) kroz metamorfozu minimalisticke grade tradicije zapadnoevropske muzike od molskog do durskog trozvuka, od ekspozicije "poznatog", uzurpacije i negacije njegovog znacenja, i ponovnog uspostavljanja sistema, iscitavamo kompozitorov stav spram Dizdarevih tilozofskih poruka o prolaznosti i neminovnosti, ali i pomirenoscu s ljudskom sudbinom. (Bosnic 2016:266-268)

Komadina je cesto u svojim kompozicijama tezio metafizickoj potrazi za znacenjima u umjetnosti, pa je stoga metafizika Makove poezije savrseno odgovarala metafizici njego­ve muzike. (Cavlovic 2017:61) Koreografska svita Ruka do ruke komponovana je na tekstove Maka Dizdara inspirisane steccima. S jedne strane u djelu prepoznajemo vezivanje uz fol­klornu tradiciju i ideje koje izrastaju iz narodne muzicke misli, a s druge strane prisutna je teznja da se kompoziciona tehnika i estetska nacela vezuju uz savremena muzicka opredje­ljenja, tj. folklorne melodije sjedinjene su s idiomom savremene muzike.6

Ramiz TahirF komponovao je ciklus Kameni spavac od tri kompozicije za mjesoviti hor, gudacki orkestar i klavir (1996) na Dizdarove pjesme Zapis o vremenu, Putovi i Zapis o nespini. Kompozitor tekstove ovih pjesama ozvucava u neoromanticnom stilu. Prva pjesma Zapis o vremenu ozvucena je jako sporim Largo tempom, sto odgovara i karakteru pjesme duhov­ne, metafizicke dimenzije o vjecnom vremenu u kojem se nalazi pokojnik (spavac). Tahiri narocitu vaznost daje rijeci "Davno" koju ozvucava melizmatickim pokretom, za razliku od ostalog teksta koji je u silabickom odnosu s muzikom. Pjesma Zapis o vremenu donesena je cijela s odredenim intervencijama u strukturi teksta, npr. rijeci "ti samo" donesene su kao "samo ti", a ceste su situacije kada se jedan dio teksta ponovi dva ili tri puta. Narocito je in­teresantna podjela teksta kroz glasove. Naime, muski glasovi donose rijec "Davno", dok zen­ski glasovi u dijalogu s njima nastavljaju ostali tekst pjesme. Pjesma Putovi nastavlja sporim Largo tempom nastavljajuci duhovni iskaz lirskog subjekta koji ima osjecaj napustenosti.

znacajne kompozitorske skole (Miroslav Spiter, Josip Magdic, Vojin Komadina) iz koje su izasle mnoge generacije bosan­skohercegovackih kompozitora. 6 "Ja licno mislim da je vrlo tesko izdvojiti folklorna i nefolklorna muzicka djela jer samim tim sto ja nosim odredeno naci­onalno obelezje tako i moja muzika nosi nacionalno obe_le~je, be~ obzir~ da Ii ~-e ?na zove ~mrt majke ~ugovica, N_o~_tumo iii se zove Simfonija. Mozda se moze govoriti o nekim dJelima koJa su d1r~ktni1e folk_lorna ~ao npr._ Tn ho~ske m_m~Jature na stihove Maka Dizdara balet Satana, Hasanaginica ... Ja folklorno m1slim, bez obz1ra o koJOJ tern, govonm, koJa Je mu­zicka tema dominantna, 'ati ja ovdje zivim - pod ovim nebom, na ovom podneblju, ne mogu drugacije misliti nego onako ko sta sam ja." (https://www.youtube.com/watch?v=uOMmlWaVw-4&t=30s, 16. 12. 2017)

1 Ramiz Tahiri (15. XII 1950) kompozitor je, pedagog i izvodac. Iako porijeklom s Kosova, najveci dio zivota proveo je u Bosni i Hercegovini. Trenutno zivi i radi u Njemackoj. Neka od njegovi~ znacajnih djel~ su :_ K~m_eni spavac za mjesoviti hor, gudacki orkestar i klavir, Sjecanje za simfonijski orkestar, Bosansk1 aquare/1 za klav1rsk1 trio 1td.

293

Zbornik radova "Mak D1zdar: prvih stotinu godina", Sarajevo, 2019.

• . . . • · · samo nekoliko njenih posljednjih stro-Kompozitor ne ozvucava c1Jelu pJesmu, vec uz1ma . .. . . . · · · · dl • k poc·etka kompoz1c1Je, koJa ovaJ put 1ma fa. Uzm1mo za pnmJer samo tekstualm pre oza s

ulogu prve strofe:

Ti ne znas da put od tebe do mene Nije isto sto i put Od mene Do tebe

Ozvucavanje ovog teksta koristi istovjetni princip kao i u prv~m stav~u- ciklusa, tj. upotrebu silabickog odnosa teksta s muzikom. Faktura glasov~ pre_tez~o koristi h~~ofono izmjenjivanje akorada, cime se daje vaznost jasnoci teksta. PoslJednJa pJesma u TahmJevom Kamenom spavacu jeste Zapis O nespini. ovu pjesmu pomalo ironicnog karaktera prati muzika u istom raspolozenju, Andante tern porn. Tom ugodaju ponajvise doprinose pizzicata (kratka sviranja) u dionici gudackog orkestra. Izuzetak cini srednji dio koji je sporijeg Largetto tern­pa sa sljedecim tekstom:

Na nase ruke badac vreba cijele noci Vreba na nase danju i usi i oci

Za jedan pogled mrki badci u tmacu vode Za jednu rijec dobru badac u srce bode

Tekstualni predlofak pjesme nastavlja silabicki odnos izmedu muzike i teksta, ho­mofonim kretanjem glasova dajuci znacaj jasnoci teksta. Sve tri pjesme karakterise ro­manticarska melodija, cesto hromatizirana. Cini se da kompozitor u ciklusu Kameni spa­vac nije veliku paznju posvetio kvantitativnim i kvalitativnim karakteristikama fonetskog sloja Makovih pjesama, vec je tekst stavio u sluzbu melodiji, medutim, veliku je paznju posvetio psiholoskom priblifavanju muzike tekstu.

Teodor Romanic8 komponuje kompoziciju Slovo o slovu za mjesoviti hor na istoime­ni Makov tekst. Medutim, od cijelog ciklusa pjesama Slovo o slovu Romanic ozvucava samo prvu pjesmu Proslov. U pjesmi Mak se poigrava ritmovima i glasovima u kojima trazi je­dinstvenu praiskonsku snagu svakog subjekta. Na isti nacin kompozitor Romanic nastoji ozvuciti Makov tekst, koristeci minimalisticku tehniku komponovanja, tako sto koristi re­citativnost u silabickoj ritmizaciji. Svaki glas ima jedan ton, na kojem recituje tekst pje­sme. Kompozitor iznosi cijeli tekst, ali pravi stalna ponavljanja u tekstu na nacin da gla­sovi imitacijski iznose odredene rijeci. Uzmimo za primjer sami pocetak, gdje prvo tenori iznose rijeci "Ovo slovo" u cetvrtinskom pokretu, zatim za njim nastupaju alti s rijecju "osloviti", koje odmah po zavrsetku prati dionica soprana. Takvo poigravanje rijecima na­stavlja se do samoga kraja.

Zapis o Zemlji za mjesoviti hor i solo sopran (2013) djelo je Asima Horozica,9 takoder inspirisano istoimenom Makovom pjesmom. Pisano je folklornim prosedeom sa silabickim tretmanom teksta i parladno rubato karakterom (ritam u ritmu rijeci). Karakteristike kom­pozicije jesu kvintno-kvartna sazvucja u horizontalnom slogu, uski harmonski (paralelni)

8 Akademik Teodor ~o_manic (4. III 1926) jedan je od najpoznatijih dirigenata na prostoru Bosne i Hercegovine. Cijeli zi­

vot b~v,o se ~ed~gos~,m radom, ~ovr~meno publicistickim i kompozitorskim. Bio je dugogodisnji predsjednik Udruzenja muz1ck1h um1etn~_ka B1H te predsJed_n,k Saveza muzickih umjetnika Jugoslavije. za svoj rad odlikovan je mnogim nagra­dama, neke od nJ1h su Orden rada i Sestoaprilska nagrada Grada Sarajeva. 9

~sim _Horozic (9._ II 19ss) kompozitor je, muzicki pedagog na Filozofskom fakultetu u Tuzli i Muzickoj akaderniji Univerz,teta u Saraievu. Jedan i·e od nai·plodn·,--h k ·t B · · • · • · ··· · t· . .. . . . . l1 ompoz, ora u osni , Hercegovin,, a rnedu njegovirn znacaJniJ1m dJe 1•

m~_1st

icu se ~?ere Hasa_nagm,ca I Zma1 od Bosne, opera za djecu Aska i vuk te koncertni stavak Kapija. U svojim kompo· z1c1Jama naJv1se pokazu1e interes za bosanskohercegovacki folklor.

294

)

Harun Zulic i Zorana Guja, OzvucavanJe Makovih PJesama u kompozicii·am b k h . a osans o ercegovack1h kompoz1tora. 289-300.

pomaci i cest~ izmje~e metr~: Na~uprot ov~kv~j strukturi, dionica solo soprana se izdvaja po svojoj hem1tons~oJ me!o~1JskoJ_ strukt~:1 koJa se, kao takva, suprostavlja horskoj dioni­ci. u oblikovanju dJela pnmJetna Je dvod1Jelnost koja se ogleda u nacinu tretmana teksta i njegovog ozvucavanja, uocavamo dva dijela. Prvi dio je homofone strukture sa simulta­nim iznosenjem teksta u svim glasovima, sa ponavljanjem odredenih rijeci (npr. pitao pitac neki,pitaojednom tako). Zatim slijedi kratki prelaz basova i tenora koji prvo unisono, a zatim oktavno uvodi u drugi dio kompozicije, dajuci zapitan odgovor u parlato tempu i cistoj cte­klamaciji teksta - prvo istog, a onda razlicitog teksta donesenog simultano. Kraj kompozi­cije, Bosnu - prkosnu od sna kompozitor ozvucava oktavno tonovima a-gisf-e, tetrakordom 5 prekomjernom sekundom karakteristicnom za bosanskohercegovacku gradsku tradiciju - sevdalinku.

Ivan Cavlovic10

komponovao je dvije kompozicije za solo glas i klavir, to su Modra rijeka (2016) i kantata Uspavanka za Petra (2016/2017). Pjesmu Modra rijeka Cavlovic komponuje u postmodernistickom stilu, neoimpresionistickog prizvuka. U ritamskom odnosu teksta i melodije uspostavljen je silabicki odnos u oblikovanju melodijske linije.11 Naglaseni slo­govi teksta i u melodiji pronalaze mjesto na metricki naglasenim dijelovima takta. Stihovi pjesme grupisani su na nacin da postaju predlozne cjeline12 oblikujuci meloritamske cje­line, odnosno formalne elemente. Svaka predlozna cjelina unutar kompozicije ima svoju melodiju, te je time svaka melodija kontrastna jedna prema drugoj . Tekstualni predlozak cavlovic koristi dosljedno, ali izbacuje strofu:

i jos hude i jos lude iza uma iza boga

Mijenjanjem melodijskog sadrzaja, ali i tempa svake nave muzicke cjeline, kompo­zitor nastoji pratiti osnovno raspolozenje pjesme, u cernu potpomaze stalno promjenjiva pratnja. Primjera radi, u drugom dijelu kompozicije na tekst:

i jos hude i jos lude preko mornih preko gorkih

preko gloga preko drace preko zege preko stege

preko slutnje preko sumnje iza devet iza deset

pjesnik majstorski koristi veznik "i", te prijedloge "iza" i "preko", kao odbroja~anje, ci~e zeli dati do znanja da srno sve blize i blize modroj rijeci, ali i onome _sto nas sve ceka, a to Je smrt. Ovo poetsko odbrojavanje kompozitor muzicki ozvucava osm1~sk~m no_tom u Alle~ro tempu, na nacin da melodija prica tekstualni predlofak govornom ntm1kom 1 postepemm

·• · · ·k I kompozitor Jedan je ad osnivaca Muzikoloskog drustva 10

Ivan Cavlovic (20. VIII 1949) muz,ck, Je pedagog, muz, 0 og, M d d. og s·,mpozii·a "Muzika u drustvu" meduna-. • • . M ·k k etac i organrzator e unaro n •

FB1H, pokretac naucnog casop,sa uzt a,_ po r . .. . 6

odine •e profesor emeritus Univerziteta u Sarajevu. rodnog festivala "Sarajevo Chamber Music F~~t,val ,td._ Od 20\/ rt ,1 Izvori i sjecanja Vlado Milosevic - kompozi-Napisao je 10 knjiga (Historija muzike u Bosnt I Hercegovtnt, Muz,~ _1 po re'- •

tor ... ) i preko 200 naucnih, strucnih i publicistickih radova O muzic,. • . . . .• . .1

b· •k d . .. · · d razlicita odnosa: silabick1 1 mehzmat1ck1. U s1 a 1c om o -11

"U ritamskom odnosu teksta I melod1Je uspo5tavlJaJ_~ se -:a ·edan slo dolazi vise tonova (dva, tri i vise). Ova dva od-nosu svakom slogu od~ova~a Jeda~ ton, au mellzm~tickom ~ lne mu;ike (npr. recitativu, ariji), au solo pjesmi obicno nosa u praksi se susrecu poJedinacno, npr. u nek,m t1pov1ma vo a

oba odnosa djeluju zajednicki." (Cavlovic 20l4:S7l) . . . 1. k

1·e se komponu

1·e od-

. . . 1 dloska po st,hovnrm CJe mama, na o 12

"Predlozna cjelina predstavlJa grup1san1e t~k5tua n~g P!e . t t kture stvara kompozitor prema vlastitoj ideji, od-govarajuca melodija. Struktura predloska spaJa se 5 onrm sto 1~ e

5 td-jskog/zvucnog materijala." (Cavlovic 2001:69)

nosno unutrasnjem osjecaju za najidealniju logiku orgarnzovanJa me O 1

295

Zbornik radova " Mak Dizdar: prvih stotinu godina", Sarajevo, 2019.

intervalskim pokretima, s mjestimicnim skokovima terce i kvarte. Kantatu13

Uspavanka za Petra Cavlovic komponuje (posvecuje) unuku Petru, a koristi tekst istoimene Makove pje­sme Uspavanka. Kompozitor tekst dijeli na sest dijelova, koji cine ciklus od sest pjesama. u nastavku nalazi se tekst, rasporeden u sest dijelova prema zamisli kompozitora, s naznace­nim korekcijama, tj. intervencijama koje je kompozitor izvrsio u strukturi teksta, na nacin da je ponovio neki stih, ili po njegovom osjecaju u pjesnickoj tvorevini neke rijeci skratio ili

na njima intervenirao na razne nacine i sl.14

Br.1

Kako si njeian i krhak I kako si lijep i cist Kao svako dijete kad(a) se rodi Kosa tije (tek) zasvilila i orosila Kao lisce mlade stabljike u aprilu Usne su tvoje pupoljak rui e jos nerazvijen Ruke kao plavi nagovjestaj zore Noge o jadnice kao da i nemas To su dva ljiljana samo za tetosenje Pa kako ces u svijet poci tako sitan Kako nezasticen (tako) Nikad se zbog toga necemo rastati mili Nikad se necemo rastati Nikada tijelu mog(a) tijela Duso moje duse Nikada

Br. 3

Znace se da smo bili trenuci trajanja Zrnce u pijesku na sprudu Varnica u ognju Vlat u travi Vjecnosti

Br. 2

Znam Ti ces me nositi u srcu Jer sam ti srce i sve oko srca dala Ti ces me nositi dokle god budes Pozdravljao radanje dana Ijavljanje zvijezda Dokle god budes pozdravljao pupanje krosanja I ialio padanje lisca Ti ces iivjeti i kad ti se oci sklope Zivjet ces u tvojoj djeci U tvojoj djeci i djeci njihove (tvoje) djece iivJet ces iivJeti

Br.4

Ruke su tvoje plavi dozivi zore A njima valja da se hvatas u kostac Da dijelis bojeve na razmirjima Sa zmijskim cudima u kojima iivi aidahaka Zato nek rastu brzo Nek rastu i jacaju brie

13 "Kanta ta (od. lat. i ital. cantare = pjevati) je visedjelna kom ozici' · • • • v • • v • • .

talnu pratnju. Oijelovi kantate su poJ·edina"'no ob·•tJ· v • b p . Ja za Jedan iii vise sohst1ck1h glasova, hor I instrumen-. '- ezen1 ro1ev1ma ko1·i ozna V • • • • • bl mstrumentalne ritornelle i sl. Pretezno je lirskog i med·t f k ~avaJu rec1tat1ve, anJe, horove, ansam e, po sadrzaju duhovna iii svjetovna." (Cavlovic 2014:

3l~) a ivnog araktera, po izvodackom aparatu moze biti kamerna, a

1• Rijeci u zagradi oznacavaju rijeci koje je kompozitor dodao· · • .

zamjenu za pjesnikovu rijec; ako su dvije rijeci podebl' ' on~·st

o !e podeblJano I do njega rijec u zagradi oznacava nesto precrtano, to znaci da kompozitor navedeni tekJat n7., to zna~i d~ Je kompoz1tor zamijenio redoslijed rijeci te ako Je

s niJe upotn1eb10 u partituri.

296

-

Harun Zulic i Zorana Guja. Ozvucavanje Makovih pjesama u kompozicijama bosanskohercegovackih kompoz1tora, 289-300.

Kakosi Njeian i krhak A treba da iivi.s Treba da iivi.s med ljudima a rijeci nemas Trebas da iivi.s med vucima a zuba nemas A kako ces tek razlikovati covjeka i (od) vuka Vuka i (od) covjeka

Br. 5

u iivotu treba mudro da sutis Al rijec ako reknes Neka bude (reslett) kao svaka istina Neka bude recena za covjeka

Dosao si ovdje Gdjeje najnezahvalnije bilo doci Ovdje gdje je najlude bilo stici (nici) Ovdje gdje je ipak najjunackije bilo nici Jer ovdje se ne iivi. samo da bi se iivjelo Ovdje se ne iivi. samo da bi se umrlo Ovdje se i umire Dabise Zivjelo

Noge su tvoje dva njeina ljiljana za tetosenje Al (ja cu tepitati rtJfflnt aa mognttjlepieg etijeta) Ja cu ti pricati najljepsu pricu Ovog i onoga svi.jeta Da budes spreman za snove Za (I) pletisanke i nesanice U srcu tijesnih krugova U trnju dugih Drumova

Usta su tvoja mladi pupoljci Hranicu te vodicom iz kljuna laste Da ozubatis za kletvu na zlotvora Da proguces za dobrodusna namjernika Br. 6

Sadaje kraj pjesme Sadaje moje slovo cijelo (igotovo) Paji Baji(Buji) (PajiBuji)

Nikad se necemo rastati mili Nikada tijelu mog(a) tijela (Nikatltt,) duso moje duse Nikada Jer treba Da (ffl'tlt) produiis Zivot na zemlji valja da produiis

Lirska pjesma Uspavanka intrigira svojim znacenjem, koje u potpunosti kontrastira naslovu pjesme. Direktnim obracanjem djetetu postize se intimizacija, u ovom slucaju putem direktnog govora rodenom djetetu. Cini se da kompozitor navedeno znacenje u pjesmi prepoznaje, te time pronalazi idealan tekstualni predlozak kojim se obraca svo­me unuku Petru, njeznom i krhkom djecacicu. Svaka pjesma je jedinstvenog raspoloze­nja i sadrzaja. Melodijska linija kroz ciklus se razvija od narativne i fleksibilno narativ­ne do deklamatorne. Zavisno od karaktera pjesme iii jednog muzickog dijela, pojavljuju se i melodije uskog (Pjesma br. 4 i br. 5) iii sirokog ambitusa (br. 1 i br. 2), do opsega ci­ste oktave. Kao i u prethodnoj pjesmi, i ovaj ciklus pjesama koristi silabicki odnos tek­sta i muzike. u svim pjesmama postivane su kvantitativne i kvalitativne karakteristike rijeci. Prisutnoscu akcentno neutralnih repetiranih tonova, kompozitor pogada intimnu "uspavljujucu" atmosferu pjesme. Na mjestima gdje je drugacija atmosfera, pojavljuju se veci intervalski skokovi, ali i kromatizirani pokreti. Takoder, harmonska struktura, ali i sama faktura muzike, pokazuju utjecaje pjesnickog predloska. Narocito interesantnu zvucnost daju arpedirani akordi (poput harfe), cime se dobiva zvonkast zvuk, prikladan

297

Zbornik radova " Mak Oizdar: prv,h stotinu god,na", Sara1evo, 2019.

samom znacenju pjesme. Primjese impresionistickog priz~uka P0st~~~ se nizanjem ver­tikalnih akorada iste strukture, a takoder cestim sekuo<lmm sazvucJima i usko kroma­tiziranim motivima u melodiji kompozitor se priblizava folklornom bosanskom ZVUku (duhu). Stil ozvucavanja u kompoziciji Uspavanka za Petra nastavlja neoklasicisticki stil kompozicije Modra rijeka, sto se ponajvise ogleda kroz nefunkcionalne akordske struk­ture, medutim u nekim pjesmama melodijska linija sadrzi obrise romanticne melodije

(Pjesme br. 3 i br. 6). Mladi bosanskohercegovacki kompozitor David Mastikosa15 komponovao je kompo-

ziciju iRitual za klavir i covjeka (2016) koji je inspirisan poezijom Maka Dizdara (ponajvi­se pjesmom Zapis O zemljz) i muzikom kompozitora Vlade Milosevica. Folklorna ideja koju Mastikosa sprovodi kroz svoje djelo takoder utjece na spiritualnu dimenziju koju covjek prozivljava slusajuci iRitual. Naime, cinjenica je da je djelo nastalo kao inspiracija na pje­snistvo Maka Dizdara, pa slusalac koji ga poznaje ne moze a da u iRitualu ne osjeti borbu bosanskohercegovackog covjeka i val emocija koje nosi sa sobom, pobudujuci divlji poriv u ljudskom bicu i Bosni. .. prkosnoj od sna.

Belma Beslic-Ga.116 komponovala je dvije kompozicije na Makove stihove: Eine unend­liche Schlangengeschichte za odabrani vokalno-instrumentalni ansambl (2003-2004) i po­sljednje nastalo muzicko ostvarenje, muzicki teatar Mak Dizdar - prvih stotinugodina. Djelo je izvedeno na istoimenoj svecanoj akademiji na dan Makovog rodenja 17. X 2017. godi­ne. U ovom djelu kompozitorica se nastoji pribliziti estetici poezije Maka Dizdara, kroz bezvremeni kontekst, kojem se priblizava na jedan inovativan nacin spajajuci arhaicno s futuristickim. Muzicki teatar sastoji se od deset tacaka, unutar kojih su upotrijebljene sljedece Makove pjesme: Sirena, Penelopa, Proslov, Kosara, Gorcin, Zapis o odlasku, Zapis o ca­sti, Zapis o nadi, Modra rijeka, Slovo o covjeku, Kolo. Posljednju vokalno-instrumentalnu tacku Kolo s koreografskom referencom gluhog glamockog kola kompozitorica tumaci na slje­deci nacin: "To nije standardno kolo. Sluzi kao polazni konceptualni momenat, ali ga de­konstruisem. Radi se o tome da kada posmatramo nase drustvo, mi smo konstantno u ne­kom zacaranom krugu iz kojeg nismo sposobni izaci. Interesantno je da je kola sastavni dio naseg kulturnog identiteta. Kada ga prenesemo na drustvo, na mentalitet, neku kolek­tivnu psihologiju, kako funkcionisemo, zakljucujemo da nismo u stanju probiti zacarani krug i napustiti ga. Kad analiziramo poeziju Maka Dizdara, u sustini - ona je crna. I kad se pojavi tracak nade, opet se vraca u pesimizam. Spas je u uzdizanju iznad svega toga. Mozda u smrti i bijegu u bezvremenost."

Ozvucavanje pjesnickih predlofaka nije nimalo lagan posao. Naime, kompozitor mora misliti na dvije oblasti, prva je svakako muzicka, nastojeci stvoriti djelo koje ce biti prihvat­ljivo slusaocu, dok je druga oblast odnos prema poetskoj strukturi tekstualnog predloska, koju bi trebao ozvuciti na nacin da postuje pjesnicke slojeve. Pjesme koristene u ovom radu

15 David Mastikosa (6. XI 1992) pripada najmladoj generaciji kompozitora, koj i su poceli da stvaraju u posljednje dvije decenije. Svoju prvu kompoziciju napisao je 2011. godine, a do danas je napisao oko 50 kompozicija razlicitih zanrova i sastava. Od novembra 2015. godine na Akademiji umjetnosti Univerziteta u Banja Luci obavlja duznost asistenta na Katedri za muzicku teoriju i pedagogiju. Njegov kompozicioni opus sadrzi pluralisticki pristup komponovanju, pa se st~g_a javljaju elektroakusticke, elektronicke, zatim kompozicije zasnovane na okvirima prosirenog dur-mol sistema te ponaivi· se kompozicije koje su nastale u okvirima minimalisticke kompozicione tehnike. 16 Belma Beslic-Gal je austrijska kompozitorica i umjetnica bosanskohercegovackih korijena. U svom kompozitorskorn opusu bavi se intenzivnim intelektualnim suocavanjem s aspektom vremena u muzici kroz dekonstruisani kompozicl)" ski oblik, kao i ~ti~_cajem reakcioni~ma i nacionalizma na postjugoslavensku umjetnost i kulturu. Djela su joj izvod:;~~ nekoliko zemalJa s1rom sv1Jeta, a vise puta Je nagradivana. (http://www.belmabeslic-gal.eu/index_htm_files/Belm B·G_Bio%20kurz_2016_e.pdf, 17.10. 2017)

298

Harun Zulic i Zorana Guja, Ozvucavanje Makovih pjesa k . .. ma u ompoz1c11ama bosanskohercegovatkih kompozitora, 289-300.

stilski se ~azl!k~~u _jedna_ 0 ~ dr_~ge. K~~pvozicije se pretezno priblizavaju neoklasicistickim iii impres1omst1ck1m (M1losev1c, Tahm Cavlovic) postmod • t · Vk• ( . v • •

• • • • V • • • • ' , erms 1c 1m Komadma, Beshc-Gai), mm1mahst1ck1m (Romamc, Masttkosa) te folklornim odlikama (M'l v •, K ct·

T , G 'l) z · 1.. 1 osev1c, oma ma, Horozic, Be~ 1~- ~ · . va~tm Jtvo je da svi kompozitori u ritamskom odnosu teksta i melodi-je uspostavlJaJU silabickt odnos ozvucavanja. Kvantitativne i kvalitativne karakteristike fo­netskog sl_oj~ ~od svih -~ompozito~a nisu jednako ispostovane. Dok Cavlovic i Horozic, pa u manjoj ~J_en 1 _Ro~amc,_p~ate s~?J~ve jezicko-poetske forme prilikom ozvucavanja, Tahiri vecu paznJu pndaJe 1:1u~ic1. No, cm1 se da su svi kompozitori s posebnom paznjom pristupi­li psiholoskom tumacenJu teksta, nastojeci muzikom odrzati njegovo osnovno raspolozenje. Medu pronadenim kompozicijama bosanskohercegovackih kompozitora nalaze se ukupno 24 pjesme, i to: Zapis o zemlji (4), Zapis o vremenu (3), Zapis o nespini, Zapis o odlasku, Zapis o nadi, Zapis o casti, Slovo o rukama, Slovo o covjeku, Proslov, Modra rijeka (4), Gorcin (3), Kolo (2), Kosara (2), Svatovska, Proslov, Molitva, Ruke, Daid, Suncani hristos, Prepoznavanje, Pravednik, Putovi, Uspavanka, Sirena, Penelopa. Iako kompozitori pretezno nisu koristili folklorne ele­mente u prethodno analiziranim pjesmama, oni ipak uspijevaju da se priblize leksicko-se­mantickom znacenju Makovih pjesma koje govore o Bosni, Bosni prkosnoj od sna.

Literatura Bosnic, Amra (2016), "Koncepti ozvucavanja Makovih pjesama: Kameni spavac i Preludijum za modru rije­

ku", u: Fatima Hadzic, ur., Zbornik radova. 9. Medunarodni simpozij "Muzika u drustvu'; Sarajevo, 23-26. oktobar 2014, 258-268, Muzikolosko drustvo FBiH i Muzicka akademija Univerziteta u Sarajevu, Sarajevo

Cavlovic, Ivan (2001), Vlado Milosevic kompozitor, Muzikolosko drustvo FBiH, Sarajevo Cavlovic, Ivan (2011), Historija muzike u Bosni i Hercegovini, Muzicka akademija u Sarajevu i Institut za

muzikologiju, Sarajevo Cavlovic, Ivan (2014), Muzicki oblici i stilovi. Analiza muzickog djela, Muzicka akademija u Sarajevu i

Institut za muzikologiju, Sarajevo Cavlovic, Ivan (2016), Eseji o muzici iii nacrt za socijalnu historiju muzike u Bosni i Hercegovini, Muzicka

akademija u Sarajevu i Institut za muzikologiju, Sarajevo Cavlovic, Ivan (2017), Muzicki portreti: izvori i sjecanja, Buybook, Sarajevo - Zagreb Durakovic, Enes (1997), "Gover i sutnja tajanstva", u: Mak Dizdar, Kameni spavac, 8, Ljiljan, Sarajevo Katnic-Bakarsic, Marina (2011), "Kultura i pamcenje u Kamenom spavacu Maka Dizdara", Pregled.

Casopis za drustvena pitanja 1, 9-24. Milosevic, Vlado (1974), Kameni spavac [partitura], ur. Midhat Samic, Akademija nauka i umjetnosti

Bosne i Hercegovine, Sarajevo Pirie, Alija (2013), "Intertekstualnost Dizdareve poezije i srednjovjekovne epigrafike", u: Dijana

Hadzizukic, Edim Sator, ur., Slovo o Maku. Zbornik radova, 17-28, Fakultet humanistickih nauka Univerziteta "Dzemal Bijedic" u Mostaru, Mostar

Sindic, Miljko (1971), Poetika Maka Dizdara, Svjetlost, Sarajevo https://www.youtube.com/watch?v=u0MmlWaVw-4&t=30s, 16. 12: 2017. http://www.belmabeslic-gal.eu/index_htm_files/Belma%20B-G_B10%20kurz_2016_e.pdf, 17. 10. 2017.

Summary Musical reflection of Mak's poetry in the works of Bosnian composers

The poetry of poet Mehmedalija Mak Dizdar has been and still is an inspiration for many Bosnian composers. Mak's poetic expression, as the carrier of a deep thought message of Bosnian existence and identity, proved perfect for use in compositions by Bosnian composers. These compositions are sound an­swers, in which their creators express the roots of the legacy, carrying the musical spirit of the Bosnian­Herzegovinian climate. They belong to the area of expressive or evocative as well as programmatic music by forming the connotative complex with Ma k 's poetry. In this paper, the effects of Mak's poetry on the compo­sers will be analyzed through the prism of inspiration and through their compositional sounding of the text

299

Zbornik radova "Mak Dizdar: prvih stotinu godina", Sarajevo, 2019.

itself of a particular poetic template. Through the analysis, in the end result, the level of inspiration and th initiation of Mak's artistic legacy through the creative opus of the Bosnian-Herzegovinian composers Wi~ be sought.

Keywords: Mak's poetry, Stone Sleeper, Bosnian identity, Sounding, Bosnian folklore, Classical mu . I. . Ste,

sty 1stic expression

300