Metodi trgovanja na Beogradskoj berzi - bba.edu.rs trgovanja na BG berzi.pdf · Tržište zasnovano na nalozima (Order Driven Market) Trgovanje i uparivanje naloga – kod metode

A P R I L , 2 0 1 1 .

1

Metodi trgovanja na Beogradskoj berzi

Beogradska Bankarska AkademijaFakultet za bankarstvo, osiguranje i finansijeBeograd, Zmaj Jovina 122621-730, www.bba.edu.rs

http://www.bba.edu.rs/�

Sistem trgovanja - pojam2

Sistem trgovanja je mehanizam sučeljavanja ponude i tražnje, gde se postiže dogovor o ceni odgovarajućoj za obe strane, što dovodi do transakcije

Izbor i funkcija sistema trgovanja

Izbor sistema trgovanja zavisi od:

Stepena razvijenost tržišta HoV

Infrastrukturne izgrađenosti

Nivoa likvidnosti HoV

Stepena restriktivnosti zakonske regulative za

ulazak investitora i sl.

3

Izbor i funkcija sistema trgovanja4

Sistem trgovanja treba da obezbedi:

Tržišnu cenu koja uravnotežuje ponudu i

tražnju

Stabilizaciju tržišta postizanjem stabilne cene

Dobar nadzor tržišta preko kontrolora

Kvalitet tržišnog materijala i učesnika

Metode trgovanja u primarnoj trgovini na Beogradskoj berzi (P)

1. Metod proporcionalna prodaje

2. Metod kontinuirane prodaje

3. Metod višestruke cene

5

P1. Metod proporcionalne prodaje6

Cena hartije od vrednosti koja se prodaje na ovaj

način ne utvrđuje se na berzanskom

sastanku, već odlukom izdavaoca

Na strani prodaje nalazi se samo jedan limit

nalog

Na strani tražnje je neograničen broj naloga

kupovine

P1. Metod proporcionalne prodaje7

Nalozi kupovine realizuju se u celosti samo ako je

zbir svih naloga kupovine jednak ili manji od količine

iz naloga ponude

A ako je veći, vrši se reduciranje količine kupovnih

naloga proporcionalno učešću pojedinačnih

naloga u ukupnom zbiru svih naloga

kupovine

P2. Metod kontinuirane prodaje8

Cena hartije od vrednosti koja se prodaje na ovaj

način ne utvrđuje se na berzanskom

sastanku, već odlukom izdavaoca

Na strani prodaje nalazi se samo jedan limit

nalog

Na strani tražnje je neograničen broj naloga

kupovine

P2. Metod kontinuirane prodaje9

Ispostavljeni nalozi kupovine realizuju se u celosti po

kriterijumu vremena ispostavljanja u BELEX

Realizacija traje sve dok u nalogu prodaje postoji

raspoloživa količina za prodaju

Sve transakcije zaključene primenom ovog metoda, u

toku istog berzanskog sastanka, zaključuju se po

istoj ceni

P3. Metod višestruke cene10

Cena HoV utvrđuje se na berzanskom sastanku, u

skladu sa Odlukom izdavanju HoV

Ovako utvrđena cena predstavlja minimalnu cenu po

kojoj se može vršiti primarna prodaja, odnosno

zaključivanje transakcija


Na prodajnoj strani učestvuje jedan limit nalog koji sadrži minimalnu cenu, utvrđenu u skladu sa Odlukom izdavaoca

Na strani tražnje nalazi se neograničen broj naloga kupovine

Faze Prijem naloga (limit i tržišnih)

Aukcija – utvrđivanje cene

Zaključivanje transakcija


Složen način obračuna cene

Primeren je tržišnom karakteru berzanskog

trgovanja

Velika prednost prethodna dva metoda koja se

koriste kod primarne emisije HoV je u njihovoj

jednostavnosti i lakoj primeni

Na Beogradskoj berzi, u procesu sekundarne trgovine zastupljeni su (S):

13

1. Metod preovlađujuće cene

2. Metod kontinuiranog trgovanja

3. Metod minimalne cene

Blok trgovanje

Modeli za utvrđivanje cena HoV na tržištu kapitala

Osnovni tipovi trgovanja:

1. Tržište zasnovano na nalozima(order driven market)

2. Dilersko (posredničko) tržište (quote driven market)

14

Tržište zasnovano na nalozima (Order Driven Market)

Tržište zasnovano na nalozima podrazumeva da ono funkcioniše na osnovu naloga za trgovanje koje učesnici upućuju (klijenti brokeru, a broker berzi) po specificiranoj ceni

Ova vrsta aukcijskih tržišta prihvatljiva je za nelikvidna i plitka tržišta, kao za tržišta sa velikim brojem malih naloga, čije su cene sklone većim oscilacijama

15


Periodična aukcija sa jednom cenom (metod preovlađujuće cene – Single Price Auction)

Bazira se na:

Kumuliranju naloga kupovine i prodaje tokom

međuaukcijskog perioda

Održavanju aukcija u ravnomernim, periodičnim ciklusima

Utvrđenom algoritmu kojim se formira jedinstvena aukcijska

cena trgovanja

Simultanom izvršavanju naloga na osnovu jedinstvene cene

formirane na aukciji

16


Dinamika zakazivanja aukcija zavisi od likvidnosti HoV kojom se trguje, i kreće se od više puta dnevno, do jednom ili dva puta mesečno

Nalozi se prikupljaju između dve aukcije –klijenti ih popunjavaju sa definisanom cenom i dostavljaju brokerskoj kući, koja ih unosi u trgovački sistem berze po redosledu prijema

17


Cena u nalogu je limit cena, što znači da je to najviše cena za kupca, odnosno najniža za prodavca, sem ukoliko ne navede “po tržišnoj ceni” ili “po preovlađujućoj ceni”…

Ispostavljeni nalozi mogu da se povlače, ali samo izdavanjem novog, tzv. “naloga za povlačenje”

18


Predotvaranje – vremenski period namenjen u sistemu trgovanja za unos i prijem naloga (dužinu trajanja određuje berza)

Sastoji se od sledećih faza:1. Prijem naloga (nalozi za trgovanje + nalozi

za povlačenje)2. Random period (vrši se ograničen prijem

samo naloga za trgovanje) – traje u intervalu od 1 do 300 sekundi, a utvrđuje se slučajnim izborom

19


Kada su svi nalozi dospeli u sistem trgovanja vrši se njihovo sortiranje, i to prema količine prodaje, prema količini tražnje, zatim prema svakoj od limit cena opadajućim redosledom, a nalozi “po tržišnoj ceni” se takođe sortiraju

U fazi predotvaranja ne vrši se utvrđivanje preovlađujuće cene, niti je dozvoljeno uparivanje naloga, odnosno zaključivanje transakcija

20


Aukcija – period (trenutak) utvrđivanja preovlađujuće cene

Prilikom utvrđivanja preovlađujuće cene primenjuju se sledeći kriterijumi: Maksimiziranje obima prometa Minimiziranje razlike između cene koju je

moguće utvrditi i indikativne cene

21

Metod preovlađujuće cene22


Netipične situacije – pojavilo se više cena po kojima je moguć isti obim trgovanja, tada se uglavnom primenjuju sledeća rešenja: Uzima se cena koja najbliža indikativnoj ceni,

osim u slučaju prvog trgovanja kada se uzima viša cena

Ako su određene dve cene koje maksimiziraju obim, a obe su podjednako udaljene od indikativne, uzima se viša

Ukoliko nije moguće utvrditi preovlađujuću cenu, indikativna cena za naredni berzanski sastanak ostaje nepromenjena

23


Zona fluktuacije i indikativna cena –svako tržište ima mehanizme pomoću kojih se štiti od iznenadnih fluktuacija cena

Definiše se raspon u okviru koga dozvoljeno zaključivanje transakcija na istom berzanskom sastanku

Zona fluktuacije se izražava procentom (+/-)

24


Indikativna cena je preovlađujuća cena ustanovljena na prethodnom trgovanju ili cena na zatvaranju, što zavisi od metoda trgovanja

Zona fluktuacije se definiše u odnosu na indikativnu cenu

25


Trgovanje i uparivanje naloga – kod metode preovlađujuće cene, trgovanje je trenutak kada se uparuju nalozi, odnosno zaključuju transakcije po preovlađujućoj ceni

Kod uparivanja prvo se poštuje princip cena, a zatim princip vremena

Princip uparivanja po ceni ima sledeći redosled prioriteta naloga: Tržišni nalozi Nalozi sa limit cenom “povoljnijom” od

preovlađujuće cene Nalozi sa limit cenom jednakom preovlađ. ceni

26


Između naloga jednakih po ceni, prednost pri realizaciji dodeljuje se ranije ispostavljenom nalogu za trgovanje (vremenski princip)

Pojedina tržišta mogu propisati i druge kriterijume uparivanja naloga: kriterijum količine hartije u nalogu, slučajnog izbora ili proporcionisanju količina iz svih naloga

27


Trgovanje na zatvaranju- vremenski period namenjen prijemu naloga po utvrđenoj preovlađujućoj ceni i zaključivanje transakcija, određuje sama berza, ali se nalozi mogu uparivati samo po preovlađujućoj, odnosno indikativnoj (ukoliko preovlađujuća nije utvrđena)

28

Kontinuirano aukcijsko trgovanje

Osnovna karakteristika ovog tržišta je zaključenje transakcija u toku trajanja aukcije po različitim cenama

Prema tome, ne proglašava se jedinstvena cena po kojoj se realizuju nalozi, već se nalozi ponude i tražnje susreću i realizuju po različitim cenama u toku aukcije

Aukcija se ne mora održavati svakog radnog dana

29


Faze aukcije sa kontinuiranim formiranjem cena:

1. Faza prijema naloga – ona je istovetna kao i kod aukcije sa preovlađujućom cenom

2. Faza utvrđivanja cene na otvaranju je istovetna metodu formiranja preovlađujuće cene i u ovom modelu se zove “cena na otvaranju”.

3. Faza kontinuiranog trgovanja je vremenski period u kome brokeri mogu kontinuirano da ispostavljaju naloge za trgovanje i povlačenje To je nastavak trgovanja po različitim cenama

4. Zatvaranje tržišta – utvrđuje se cena na zatvaranju

30


Na nekim berzama cena na zatvaranju je cena poslednje transakcije, a kod nekih se koristi modeli za formiranje ove cene, npr. prosečna cena ili modeli slični formiranju preovlađujuće cene

Trgovanje na zatvaranju je period namenjen prijemu naloga po utvrđenoj ceni zatvaranja i zaključivanje transakcija po ceni zatvaranja

31

Nestandardne metode trgovanja HoV

Metod minimalne cene (klasična licitacija po ceni na više) – početna cena (koja je ujedno i minimalna) utvrđuje se na nivou najmanje -20% od poslednje cene ostvarene u trgovanju predmetnom akcijom

Na strani prodaje nalazi se jedan prodavac, a na strani tražnje više kupaca koji ispostavljaju svoje naloge

32

Nestandardne metode trgovanja HoV33

U prvom krugu aukcije određuje se najviša cena

Brokeri iz prvog kruga mogu učestvovati i u drugom krugu, cena se prenosi iz prvog kruga i primaju se novi nalozi

Zatim se formira cena drugog kruga i kreće se u treći krug, ako u trećem krugu nema novih naloga po višoj ceni, poslednja cena tražnje proglašava se za aukcijsku i taj nalog se uparuje sa nalogom prodaje


Blok trgovanje – je zaključivanje transakcije van berzanskog sastanka (van sistema za trgovanje), po pravilima koje propisuje berza

Propisi berze, kada je blok u pitanju, odnose se na: minimalnu veličinu boka cenu bloka u odnosu na tržišnu cenu vreme kada se blok može realizovati broj učesnika u bloku i sl.

34


Blok transakcija je dogovor kupca i prodavca koji je, u cilju zaštite tržišta HoV, ograničen uslovima berze i koji podleže obavezi evidnetiranja na berzi

Predmet blok trgovine može biti HoV kojom se trguje na nekom od tržišta berze

HoV kojima se trguje metodom preovlađujuće cene imaju propisane drugačije uslove bloka od hartija kojima se trguje metodom kontinuiranog trgovanja

35

Nestandardne metode trgovanja HoV36

Prijavu blok transakcije berzi dostavlja broker prodavca, i dužan je da odmah sastavi zaključnicu

Berza, zatim, dostavlja informaciju javnosti

Podaci o blok trgovanju predstavljaju poseban deo berzanskog izveštaja


Evidencija trgovine obavljene van berze –ako se hartija kotira na nekom od tržišta (berzi), trgovina mora da se obavlja isključivo preko berze

Ako se, ipak, desi da iz određenih, vrlo restriktivnih razloga brokeri obave transakciju van organizovanog tržišta, dužni su da tu transakciju prijave berzi.

Obavezu prijavljivanja ima broker prodavca i obaveštenje dostavlja najbrže moguće putem e-mail-a (izuzetno neposredno ili faksom)

37

Documents

Metodi trgovanja na Beogradskoj berzi - bba.edu.rs trgovanja na BG berzi.pdf · Tržište zasnovano na nalozima (Order Driven Market) Trgovanje i uparivanje naloga – kod metode