Metodyka i praktyka badań historycznoprawnych

wykład nr 3-4

dr Karol Dąbrowski

metoda = sposób badania, uporządkowany, systematyczny, przemyślany, świadomy, konsekwentny, powtarzalny, weryfikowalny, prowadzący do rozwiązania problemu, weryfikacji hipotez

hipoteza = przypuszczenie wysunięte dla wyjaśnienia danego zjawiska i wymagające sprawdzenia [Słownik wyrazów obcych PWN]

A. Radomski, P. Gorski, Fakt historyczny w dziejach farmacji zdefiniowany metodologicznie, online

G.L. Seidler, H. Groszyk, A. Pieniążek, Wprowadzenie do nauki o państwie i prawie, Lublin 2008.

metody badawcze w prawoznawstwie

formalno-dogmatyczna

komparatystyczna

Zob. też: T. Pietrzykowski, Granice naturalizmu - granice nauk prawnych, online; F.M. Repetowski, Paradygmaty nauk prawnych, online.

Bartosz Brożek i Jerzy Stelmach wyodrębnili cztery metody w prawoznawstwie:

1) logika,2) analiza,3) argumentacja4) hermeneutyka

Stelmach J., Brożek B., Metody prawnicze, Kraków 2006.

w badaniach empirycznych chodzi do skonfrontowanie treści obowiązującego prawa z praktyką jego stosowania w życiu społeczeństwa, a w dalszej kolejności: ocena tego prawa i sformułowanie postulatów pod adresem ustawodawcy

badania empiryczne w prawoznawstwie godzą mankamenty badań prawnych i socjologicznych, tzn. prowadzą obserwację bezpośrednią, w tym uczestniczącą (czyli to czego brakuje badaniom prawnym) i formułują postulaty zmian konkretnych przepisów (czego brakuje badaniom socjologicznym)

Metody badań empirycznych w prawoznawstwie, prezentacja online

badania empiryczne pozwalają wyjść poza wąską wykładnię prawa, ale istotny jest np. przemyślany dobór próby badawczej, np. dobór celowy

błędy mogą się pojawić w trakcie syntezy danych jednostkowych

Metody badań empirycznych w prawoznawstwie, c.d.

obserwacja jawna, uczestnicząca -> dobór celowy -> określenie wielkości próby (kalkulator doboru próby): poziom ufności / wielkość frakcji / błąd maksymalny

http://www.naukowiec.org/dobor.html

odchodzimy od określenia populacji badanej jako procenta populacji

dobór celowy

badaniailościowe jakościowe

niewykluczone, że prawnicy-praktycy uczestniczący w procesie stosowania prawa faktycznie stosują teorię ugruntowaną i są zarazem etnografami organizacji

Zob. Metody badań w naukach administracyjnych, online

analiza dokumentów

obserwacja

wywiad -> wywiad strukturyzowany

ankieta

analiza danych statystycznych

studium przypadku

metoda monograficzna

biograficzna

porównawcza

wszystkie są badaniami empirycznymi a nie formalno-dogmatycznymi :)

teoria ugruntowana

- minimum prekonceptualizacji badań- tworzenie kategorii pojęciowych na podstawie danych empirycznych- "średni zasięg": odnosi się do konkretnej zbiorowości ludzkiej żyjącej, rozwijającej się w niepowtarzalnych warunkach- indukcyjność

M. Gorzko, Teoria ugruntowana jako "rodzina metod"?, "Opuscula Sociologica" 2013, nr 4; A. Słysz, Perspektywa zastosowania metodologii teorii ugruntowanej w badaniach rozwoju, "Psychologia Rozwojowa" 2005, t. 10, nr 1.

indukcja (od szczegółu do ogółu)

wnioskowanie, polegające na wyprowadzeniu wniosków ogólnych z przesłanek będących ich poszczególnymi przypadkami; uogólnianie na podstawie wyników eksperymentów i obserwacji faktów, w tym ich sekwencji; opis obserwowalnych faktów i związków między nimi

Zdaniem krytyków metody indukcyjnej nie możemy się dzięki niej dowiedzieć czegokolwiek o związkach przyczynowo-skutkowych między obserwowanymi zjawiskami, ponieważ jeśli raz zaobserwujemy, że po A występuje B, nie twierdzimy, że A jest przyczyną B. Twierdzimy tak dopiero wtedy, gdy podobną sekwencję zjawisk zaobserwujemy wielokrotnie. Jednak kolejne obserwacje, będąc z założenia podobnymi do poprzednich, nie wnoszą żadnych nowych informacji. Wywołują w nas co najwyżej przyzwyczajenie połączone z oczekiwaniem, że również w przyszłości po A będzie zawsze następować B. W ten sposób, używając pojęcia przyczyny, mamy w gruncie rzeczy na myśli własne przyzwyczajenia i oczekiwania [A. Grobler].

Indukcjonizm przypomina uczenie się przez warunkowanie. Pod wpływem świadectw potwierdzających hipotezy, uczony coraz bardziej przywiązuje się do nich, na takiej samej zasadzie, jak pies Pawłowa nabywał odruchu ślinienia na dźwięk dzwonka [A. Grobler].

dedukcja (od ogółu do szczegółu)

z prawdziwych przesłanek wyprowadzamy wynikający z nich logicznie prawdziwy wniosek; który pozwala na wyjaśnienie przyczynowe

definicja = definiendum (wyrażenie definiowane) + łącznik + definiens (wyrażenie definiujące)

błędy w definiowaniu: błąd przesunięcia kategorialnego

Zob. Logika dla prawników/Definicje w serwisie Wikibooks

sposób wyjaśniania zjawisk w interpretacji humanistycznej

Zob. Materiały do nauk administracyjnych/Interpretacja humanistyczna

eksplanandum -> eksplanans

zbiór wyjaśniany -> zbiór wyjaśniający

model wyjaśniania

eksplanandum

12345

eksplanans

1 = prawo2345

eksplanans musi zawierać minimum jedno zdanie, wynikające z co najmniej jednego zdania eksplanandum, a przynajmniej jedno z eksplanansu, które wynika z jednego ze zdań eksplanandum musi mieć charakter prawa ogólnego

wyjaśnienie pełne / niepełne

poprawność procesu wyjaśniania jest szczególnie ważna w naukach historycznych

Jerzy Topolski pogromca naiwnego realizmu

historyk nie ma bezpośredniego oglądu przeszłości, dokonuje opisu za pomocą wyjaśniania wskazując zachowania postaci historycznych i istotę procesów dziejowych, z wykorzystaniem interpretacji humanistycznej i tworząc teoretyczne modele

interpretując efekt kaskadowy Krzysztofa Brzechczyna

wpływy czynników drugo- i trzeciorzędnych są w stanie przeważyć z biegiem czasu wpływ głównego czynnika sprawczego danego procesu historycznego, a tym samym nagromadzone w czasie i przestrzeni, wskutek sprzężenia zwrotnego wprowadzić badaną instytucję na „równię pochyłą”, na której podejmowane próby zmiany tych procesów tylko pogłębiają sytuację instytucji i bez radykalnej zmiany w otoczeniu zewnętrznym przywrócenie roli czynnika głównego nie jest możliwe

schemat badań historycznoprawnych:1) opis systemów norm prawnych w wybranych ramach (rzeczowych, przestrzennych, czasowych)2) wyjaśnienie procesów prawodawczych prowadzących do tworzenia systemów prawnych3) ugólnianie prawidłowości rządzących procesami prawodawczymi i poszukiwanie praw rządzących ewolucją tych procesów

wypowiedzi powinnościowe w tekstach prawnych typu <<zabrania się hugenotom piastować urzędy w mieście X>> prowadzą czasem do zabawnych, a czasami bulwersujących rozważań historyków

M. Zajęcki, Przedmiot badań nauk historycznoprawnych (na przykładzie pokoju augsburskiego jako fenomenu historycznego i prawnego), [w:] Cuius regio, eius religio? Zjazd Historyków Państwa i Prawa, Lublin, 20-23 IX 2006 r., red. Grzegorz Górski, Leszek Ćwikła, Marzena Lipska, Lublin 2006.

praca domowa

błędy poznawcze

idole Franciszka Bacona

kanony Milla

appendix: w obronie naiwnego realizmu

Im więcej obywateli da się przekonać, że rzeczywistość jest niepoznawalna, tym bardziej stają się oni podatni na akceptowanie paradygmatów, modeli i konstruktów, które dominujący reżim życzy sobie zaakceptować jako rzeczywistość. Jeśli wierzymy, że nasze wrażenia zmysłowe i poznanie mogą mieć dostęp do tego, co jest prawdą o rzeczywistości, wtedy stajemy się zagrożeniem dla hegemonii reżimu, który ma na celu poszerzenie zasięgu władzy swoich ideologicznych paradygmatów, modeli i konstruktów. Reżim chce, by jego ideologia była rzeczywistą prawdą, a jeśli obywatel wierzy, że rzeczywiste prawdy są dostępne przez wszystkie poznawalne umysłem stworzenia, wtedy władza reżimu jest zagrożona.

T.A. Michaud, Realizm: jedyna droga do przekroczenia progu nadziei, "Człowiek w Kulturze" 2007, t. 19

koniec