ทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 2 (Microeconomic Theory II)

รศ.ดร. ธเนศ ศรวชยลาพนธ

ทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 2 (Microeconomic Theory II)

(Econ 751302)

รศ.ดร. ธเนศ ศรวชยลาพนธ

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

2558

คานา

เอกสารคาสอนวชาทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 2 หรอวชา 751302 เปนวชาทเปดสอนในคณะ

เศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม สาหรบนกศกษาทไดผานการเรยนวชาทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 1

หรอวชา 751301 มาแลว เอกสารคาสอนเลมนผเรยบเรยงไดพยายามรวบรวม และเรยบเรยงจากหนงสอหลาย

เลมเขาดวยกนเพอใหเนอหาครอบคลมมากทสดเทาทจะทาได และเพอเปนประโยชนกบนกศกษาทจะตอง

ศกษาทฤษฎทางดานเศรษฐศาสตรจลภาค และเพอใชเปนเอกสารประกอบการเรยนการสอน

เนอหาของเอกสารคาสอนเลมน ประกอบไปดวยบทท 1 เปนการศกษาถงหนวยผลตและทางเลอกใน

การผลตทอยภายใตโครงสรางตลาดแบบตางๆ ในสวนของบทท 2 เปนการศกษาถงการกาหนดราคาและ

ผลผลตภายใตตลาดแขงขนสมบรณท งในระยะสนและระยะยาว บทท 3 เปนการศกษาถงการกาหนดราคา

และผลผลตภายใตตลาดผกขาด บทท 4 เปนการศกษาถงการกาหนดราคาและผลผลตภายใตตลาดผขายนอย

ราย ในบทท 5 กเชนเดยวกนเปนการศกษาถงการกาหนดราคาและผลผลตภายใตตลาดก งแขงขนก งผกขาด

ภายใตเงอนไขตางๆ สวนในบทท 6 เปนการมองในมมของตลาดปจจยการผลตทศกษาถงการกาหนดราคา

ปจจยการผลตภายใตเงอนไขตลาดแบบตางๆ ในบทท 7 เปนการวเคราะหดลยภาพทวไปของท งตลาดผลผลต

และตลาดปจจยการผลตไปพรอมๆกน และศกษาถงมมมองของเศรษฐศาสตรสวสดการ และในบทสดทาย

ของเอกสารคาสอนเลมน ไดศกษาถงผลภายนอกทมผลตอการผลต นอกจากนยงรวมไปถงการผลตสนคา

สาธารณะ และความลมเหลวของระบบตลาด

ผเรยบเรยงหวงเปนอยางยงวา เอกสารคาสอนเลมนจะเปนประโยชนตอการเรยนการสอนในวชา

วชาทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค 2 (751302) ตอไป

รศ.ดร. ธเนศ ศรวชยลาพนธ

มกราคม 2558

สารบญ หนา บทท 1 หนวยผลตและทางเลอกภายใตโครงสรางตลาด 1 1.1 หนวยการผลตและสมมตฐานการทากาไรสงสด 1 - ประโยชนของสมมตฐานการทากาไรสงสด 2 1.2 โครงสรางตลาด 3 - ตลาดแขงขนสมบรณ 3 - ตลาดผกขาด 4 - ตลาดผขายนอยราย 5 - ตลาดกงแขงขนกงผกขาด 6 1.3 เสนรายรบทผผลตแตละรายเผชญ 6 - เสน TR, AR และ MR ของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ 7 - เสนรายรบรวม (TR) เสนรายรบเฉลย (AR) และเสนรายรบสวนเพม 8

หนวยสดทาย (MR) ของหนวยผลต ในตลาดแขงขนกนไมสมบรณ บทท 2 ราคาและผลผลตภายใตตลาดแขงขนสมบรณ 10 2.1 การกาหนดราคาในระยะสนมาก 11 - การกาหนดราคาของสนคาเนาเสยงายในระยะสนมาก 11 - การกาหนดราคาของสนคาทไมเนาเสยงายในระยะสนมาก 13 2.2 การตดสนใจเกยวกบผลผลตในระยะสนของหนวยผลต 14 - การตดสนใจใหไดผลผลตทเหมาะสมทสด: โดยใชแนวคดของเสนรวม 15

- การตดสนใจใหไดผลผลตทเหมาะสมทสดในระยะสน: โดยใชแนวคด 15 ของเสนสวนเพม

- การตดสนใจผลผลตในระยะสน 17 - เงอนไขทจาเปนและเงอนไขทเพยงพอ 19 - เสนซพพลายของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ 21 - กฎการตดสนใจของหนวยผลตในตลาดแขงขนในระยะสน 22 - เสนซพพลายของอตสาหกรรมหรอซพพลายตลาดในระยะสน 23

2.3 การปรบตวในระยะยาว 25 - การปรบตวในระยะยาวของหนวยผลตหนง 26 - การปรบตวในระยะยาวของทกหนวยผลตในอตสาหกรรม 27

ii

- ประสทธภาพของดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขน 28 - ตนทนคงท ตนทนเพมขน และตนทนลดลงของอตสาหกรรม 29 บทท 3 ราคาและผลผลตภายใตตลาดผกขาด 33 3.1 หลกพนฐานของตลาดผกขาด: อปสรรคของการเขาสตลาด 33 3.2 การตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะสน 34 - แนวคดของเสนตนทนรวม 34 - แนวคดของเสนเฉลย และเสนสวนเพมหนวยสดทาย 36 - ขอสงเกตเกยวกบการไมมเสนซพพลายของตลาดผกขาด 37 3.3 การตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะยาว 38 3.4 เปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนสมบรณ 40

กบตลาดผกขาด - กรณผลไดตอขนาดคงท 41 - กรณของผลไดตอขนาดเพมขน 43 - กรณผลไดตอขนาดลดลง 45 3.5 ผผกขาดทมหลายโรงงาน 45 3.6 การแบงแยกราคาขาย 47 - การแบงแยกราคาขายระดบท 1 48 - การแบงแยกราคาขายระดบท 2 49 - การแบงแยกราคาขายระดบท 3 50 - การหาดลยภาพจากการแบงแยกราคาขายจากผผลตผกขาดโดย 51

วธทางคณตศาสตร 3.7 การประยกตใช 52 - การแบงแยกราคาเพอความอยรอด 52 - การควบคมสนคาสาธารณปโภค 53 - ผลกระทบจากการเกบภาษหลายชนดจากผผลตผกขาด 54 บทท 4 ราคาและผลผลตภายใตตลาดผขายนอยราย 59 4.1 ตลาดผขายนอยรายทไมมการตกลงรวมกน 59 - ตลาดผขายสองรายตามแบบจาลองของครโน 59 - แบบจาลองตลาดผขายสองรายของเบอรแทรนด 64 - แบบจาลองผขายนอยรายของแชมเบอรลน 65

iii

- The "Kinked-Demand" Model: Swezy's Non Collusive Stable Equilibrium 66 - แบบจาลองตลาดผขายสองรายของสแตกเกลเบอรก 68 4.2 การตกลงรวมกนของผขายนอยราย 70 - การตกลงรวมกนแบบคารเทล 70 - การตกลงรวมกนแบบมผนาทางดานราคา 74 4.3 ตลาดผขายนอยรายและทฤษฎเกมส 78 4.4 ผลของตลาดผขายนอยรายตอระบบเศรษฐกจ 83 บทท 5 ราคาและผลผลตภายใตตลาดกงแขงขนกงผกขาด 86 5.1 แบบจาลองตลาดกงแขงขนกงผกขาด 86 - ดลยภาพระยะสน 87 - ดลยภาพระยะยาว 87 5.2 เปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดกงแขงขนกงผกขาด 88

กบตลาดแขงขนอยางสมบรณ 5.3 การจายคาโฆษณาทเหมาะสมทสด 90 บทท 6 การกาหนดราคาปจจยการผลต 92 6.1 การกาหนดราคาปจจยการผลตในตลาด (สนคาและปจจย) 92

ทเปนตลาดแขงขนอยางสมบรณ - ดมานดตอแรงงานในตลาดสนคาและปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขน 93 สมบรณ - เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของอตสาหกรรม 99 - การเคลอนของเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต 100 - ปจจยทกาหนดความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลต 101 - ความสมพนธระหวางการตดสนใจดานปจจยการผลตและดานผลผลต 101 6.2 ดมานดสาหรบปจจยการผลตและการตดสนใจเกยวกบปจจย 102

การผลตภายใตตลาดแขงขนอยางไมสมบรณ - เสน MRP ไมจาเปนตองเปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต 105 6.3 ตลาดผกขาดทงค 106 6.4 ความยดหยนของการทดแทนกนของปจจยการผลต และ 107 การกระจายรายได 6.5 การกาหนดราคาของปจจยคงท 112

iv

- คาเชาทางเศรษฐกจ: ผลตอบแทนของปจจยคงทในระยะยาว 112 - คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา: ผลตอบแทนของปจจยคงทในระยะสน 114 6.6 การตดสนใจเพอใหเสยตนทนในปจจยการผลตตาสด: สาหรบปจจย 116

ทมตงแตสองชนดขนไป บทท 7 การวเคราะหดลยภาพทวไปและเศรษฐศาสตรสวสดการ 118 7.1 การวเคราะหดลยภาพทวไปและการวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน 118 7.2 ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน 122 7.3 ดลยภาพทวไปของการผลต 124 7.4 การหาขอบเขตของเสนความเปนไปไดในการผลต 125 7.5 ดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยน 126 7.6 เศรษฐศาสตรสวสดการ 128 บทท 8 ผลภายนอก สนคาสาธารณะ และความลมเหลวของระบบตลาด 139 8.1 ผลภายนอก 139 - ความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอกทเปนลบ 139 - ความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอกทเปนบวก 141 - วถทางทจะเขาแกไขความลมเหลวของระบบตลาดจากผลภายนอกทเกดขน 142 - ผลภายนอกและสทธในทรพยสน 148 - ประสทธภาพทางเศรษฐกจกบการใชประโยชนในทรพยสนทบคคลม 152

กรรมสทธรวม 8.2 สนคาสาธารณะ 153 - ลกษณะของสนคาสาธารณะ 154 - ประสทธภาพทางเศรษฐกจกบการผลตสนคาสาธารณะ 155 8.3 สรป 157 บรรณานกรม 159

บทท 1 หนวยผลตและทางเลอกภายใตโครงสรางตลาด

(The Firm and Alternative Market Structures) จากทฤษฎดมานด ทฤษฎการผลต และทฤษฎตนทนทไดเรยนมาแลวนน เราสามารถนามาศกษาเรองการกาหนดราคา และการตดสนใจเกยวกบผลผลต ภายใตโครงการสรางตลาดแบบตาง ๆ ได

ลกษณะของการกาหนดราคาและการตดสนใจเกยวกบผลผลตทดทสด (Optimal pricing and Output decisions) ขนอยกบเปาหมาย (Goal) ของหนวยผลต (Firm)รวมทงสงแวดลอมทางเศรษฐกจ (Economic environment) หรอโครงสรางตลาด (Market structure) ทหนวยผลตนนเผชญอย ดงนนในบทนเราจะศกษา

1. เปาหมายของหนวยผลต (Firm) 2. การแยกประเภทตลาดแบบตาง ๆ และ

3. คณลกษณะของเสนรายรบในตลาดแบบตาง ๆ

1.1 หนวยการผลตและสมมตฐานการทากาไรสงสด (The Firm and the Profit Maximization Hypothesis)

หนวยการผลต (Firm) เปนหนวยเศรษฐกจทซอปจจยการผลตตาง ๆ และเปลยนรป (Transforms) ปจจยการผลตนนใหเปนผลผลต เพอนาไปขายตอใหหนวยเศรษฐกจอนๆ หนวยผลต เปนหนวยหลก(Principal agent) ของการจดองคการทางเศรษฐกจของระบบเศรษฐกจทมตลาดเขามาเกยวของ (Market-centered economy) ซงหนวยผลตตองตดสนใจเกยวกบวาจะเขาไปทาธรกจอะไร? ตองมโรงงานและเครองมออยางไร? จะผลตจานวนเทาใด? และจะขายสนคาของตนในราคาเทาใด? ในการศกษาเรองการตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตของหนวยธรกจ (Business firm) นน นกเศรษฐศาสตรมกจะพงขอสมมตเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit maximization) นนคอการสมมตวา กาไรทงหมดทไดจากการผลต ซงดไดจากรายรบรวม (Total revenue: TR) และตนทนรวม (Total cost: TC) สวนแตกตางระหวาง TR กบ TC กคอ กาไรทางเศรษฐศาสตร (Economic profit) ซงเราสมมตวาเปนสงทหนวยผลตพยายามจะแสวงหาคาสงสด โดยคานงถงขอจากด (Constraints) ซงกคอ ดมานดของผบรโภคและตนทนการผลต ทเราศกษามาแลว มคาถามวาการตงสมมตฐานเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit maximization hypothesis) มนเปนจรงไหม? แนนอนมนไมจรง เพราะยงมเปาหมายอน ๆ อก เจาของหนวยผลตทจดการกจการดวยตวเองหรอเขาเปนเจาของเองและจดการหนวยผลตดวยตนเอง แมการทาเงน (Make

2

money) เปนแรงจงใจอนแรกกตาม แตมไดหมายความวาเปาหมายของเขาคอการทากาไรสงสด แตแทนทเขาจะพยายามทากไรสงสด เขาอาจจะชอบมากกวาทจะใชเวลากบครอบครวมากขน ใชเวลาตกอลฟมากขน ไปหยดพกผอนนานขน มรานสวยงามทจะดงดดใจลกคา มความสมพนธกบลกจางและลกคาทดขน เหลานเปนตน ในการวเคราะหพฤตกรรมของผจดการของบรษทขนาดใหญ ซงแยกการจดการกบการเปนเจาของออกจากกน สมมตฐานเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit maximization hypothesis) จะยงใหเปนจรงนอยลง ในเมอรายไดของบรษทไมไดเปนของผจดการ เขาอาจหมดแรงจงใจทจะแสวงหากาไรสงสดใหกบหนวยผลต ผจดการอาจมเปาหมายอน ๆ เชน ความเตบโตของการขาย การขยายสวนแบงตลาด การใชเทคนคสมยใหม การรกษาตาแหนงใหมนคง การมเงนเดอนสงขน การรบผดชอบตอสงคมและการตดตาม "ความพอใจ" มากกวาการ "แสวงหากาไรสงสด (Maximize profit)" บรษทตาง ๆ จะมความแตกตางกนในเรองทรพยากรทตนเปนเจาของ ความทนสมยของเทคนคการผลต ขนาดของระดบการแขงขน การเสยงและความไมแนนอนทตองเผชญ และบคคลกภาพของผจดการ ฯลฯ ดงนน บรษทตางกนกอาจจะมเปาหมายแตกตางกนได

1.1.1 ประโยชนของสมมตฐานการทากาไรสงสด (Profit Maximization Hypothesis) ประโยชนของสมมตฐานนกคอ ทาใหเราคาดคะเน (Predict) พฤตกรรมของหนวยผลต (Firm) ในโลกแหงความเปนจรงไดคอนขางดทเดยว ขอสมมตนทาใหเราสามารถคาดคะเนพฤตกรรมของ หนวยผลต ไดงายขน และแมนยาดวย นกเศรษฐศาสตรยงพงสมมตฐานนอย เพราะมนมประโยชนในการอธบายและคาดคะเน (Explain and predict) พฤตกรรมของหนวยผลต ตาราเศรษฐศาสตรกสนบสนนสมมตฐานน โดยถอวา แรงจงใจทเปนกาไร เปนพลงทแขงแกรงทสด ทยงครองพฤตกรรมของหนวยผลต ในกรณของหนวยผลตขนาดเลกทตองเผชญกบการแขงขนกนอยางรนแรงกบคแขง หนวยผลตนนจะอยในฐานะทถกบงคบใหเขาตองแสวงหากาไรสงสด นนคอ ตองทาทกวถทางทจะเพมการขายและลดตนทนเพอความอยรอด สวนบรษทขนาดใหญมแนวโนมทจะลดกาไรถงแมวาเขายงตองรกษากาไรไว กอนทจะบรรลเปาหมายอน ๆ ในยามเศรษฐกจรงเรอง บรษทจะบรจาคเงนเพอการกศล มลนธ มหาวทยาลย องคการวฒนธรรม องคการอนรกษสงแวดลอม ฯลฯ แตในยามเศรษฐกจถดถอยเราจะไดยนเรองความรบผดชอบตอสงคมนนอยมาก แตจะไดยนวาบรษทพยายามทจะทากาไรใหไดมากขน สมมตฐานเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit maximization hypothesis) นเปนสมมตฐานทงายและมเครองมอทางคณตศาสตรทไดรบการพฒนามาอยางด ทจะทาใหการวเคราะหการแสวงหาคาสงสด หรอตาสด (Maximization or minimization) ไมมสมมตฐานอนใดทสามารถอธบายและคาดคะเนพฤตกรรมทางธรกจไดดกวาสมมตฐานเกยวกบการแสวงหากาไรสงสด (Profit

3

maximization hypothesis) ขอสมมตฐานนเปนขอสมมตทดทสดเพยงอนเดยวทมอย การเพมขอสมมตทตรงกบความจรงมากขนเขาไปกมแตทาใหการวเคราะหยงยากขนโดยไมทาใหการคาดคะเนของ แบบจาลองดขนเลย

1.2 โครงสรางตลาด (The Market Structure) 1.2.1 ตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect Competition) ตลาดทมผซอและผขายจานวนมากและสนคาทซอขายกนมลกษณะเหมอนกน(Homogeneous product) นน เราเรยกตลาดนวา ตลาดแขงขนสมบรณ ตลาดทมลกษณะนในโลกแหงความเปนจรงแลวยงไมม แตกยงมตลาดทใกลเคยงกบตลาดแขงขนสมบรณโดยอนโลมวาเปนตลาดแขงขนสมบรณ คอ ตลาดของสนคาเกษตรตาง ๆ ตลาดแขงขนกนสมบรณมลกษณะ ดงน (1) มผซอและผขายจานวนมาก (Large Number of Sellers and Buyers)

ตลาดนจะมผซอและผขายจานวนมาก แตละคนเปนเพยงสวนนอยเมอเปรยบเทยบกบจานวนผซอและผขายทงหมดในตลาด ในเมอไมมผซอหรอผขายทใหญพอทจะไปกาหนดราคาตลาด เขาเหลานนตองถอราคาตลาดเปนตวกาหนด (Parameter) ทถกกาหนดมาซงอยนอกเหนอจากการควบคมของเขา และพยายามทจะขายและซอเทาทเขาตองการในราคานน ดงนน หนวยเศรษฐกจในตลาดแขงขนซงเปนผกาหนดราคา (Price-takers) และเปนตวปรบปรมาณการขาย (Quantity – adjusters) ไมมผซอหรอผขายคนใดๆทจะตองกงวลเกยวกบอทธพลของการกระทาของเขาตอผอนหรอการกระทาของผอนตอตวเขา (2) สนคามลกษณะเหมอนกน (Homogeneous Product) สนคาทขายในตลาดแขงขนเปนสนคาทเหมอนกน สนคาจาก หนวยผลต หนงจะไมมลกษณะแตกตางจากสนคาท หนวยผลต อนเปนผซพพลาย ดงนนผซอจะไมยงเกยวกบทมาของสนคา ไมมสนคาของผขายคนใดททาใหลกคาซอเพราะชอบมากกวาของผขายรายอน ๆ ยงกวานน ผขายกไมแครวาเขาขายสนคาแกใคร เขาไมมความชอบ (Preference) ระหวางคนซอจานวนมากในตลาด (3) ไมมการตกลงรวมกนหรอการควบคมจากรฐบาล (Absence of Collusion or Artificial Restraint)

ทกหนวยเศรษฐกจในตลาดแขงขนจะมการกระทาทเปนอสระตอกน และไมมการตกลงหรอรวมมอกน (Collusion) ระหวางผขายหรอผซอ ยงกวานนจะไมมการควบคมของรฐบาล (Government restraints) ในเรองราคาผลผลต การเขามาในตลาด และเรองอน ๆ ในทานองเดยวกน

(4) ทรพยากรเคลอนยายไดอยางเสร (Perfect Mobility of Resources) ทรพยากรทกชนดจะเคลอนยายไดอยางเสร อาทเชน คนงานสามารถยายจากงานอยางหนงไปยงงานอกอยางหนง จากภมภาคหนงไปยงอกภมภาคหนง หนวยผลตอาจขยายหรอลดขนาดของ

4

เขา หรอเขามาหรอออกไปจากตลาดตามแตเขาจะเลอก ไมมผใดผกขาดทรพยากร และเจาของทรพยากรธรรมชาต (Natural resources) และทรพยากรทมนษยสรางขน (Man-made resources) สามารถเปลยนการใชทรพยากรเหลานไปผลตสงทใหผลตอบแทนสงสด (5) มความรอยางสมบรณ (Perfect Knowledge) ผซอและผขายทกคนในตลาดมความรอบรอยางสมบรณ ทงผซอและผขาย รลกษณะของสนคาและราคาทเปนอยในตลาด ดงนน จงไมมผซอคนใดใหราคาสงกวาราคาทเปนอย และไมมผขายคนใดขายในราคาตากวาระดบทเปนอย เพราะฉะนนราคาสนคา (หรอปจจยการผลต) จะมราคาเพยงราคาเดยวในตลาด ตลาดทมการแขงขน (Pure competition) จะผอนเงอนไขในขอ (4) และ (5) เปนการเคลอนยายทรพยากรไดไมเสร และไมมความรอบรอยางสมบรณ (Less than perfect mobility and knowledge)

1.2.2 ตลาดผกขาด (Monopoly) ตลาดผกขาดนน เปนโครงสรางของตลาดทมผขายสนคาแตเพยงผเดยว และขายสนคาททไมมสนคาอนใชแทนกนไดอยางใกลชด ตวอยางเชน สนคาสาธารณปโภค อาทเชน ไฟฟา นาประปา และโทรศพททมการผกขาดโดยภาครฐ ในเมอผผกขาดเปนผขายแตเพยงรายเดยวในตลาด เสนดมานดทผขายเผชญอยจงเปนเสน ดมานดตลาดโดยตวของมนเอง การทผผกขาดเปนผขายสนคาทไมมสนคาอนใชแทนกนไดแตเพยงผเดยวทาใหเขาสามารถควบคมราคาสนคาทเขาขายไดเปนอยางมาก เขาอาจทาการลดราคาเพอทาใหปรมาณการขายเพมขนหรออาจจากดปรมาณเพอทาใหราคาสงขน ดงนนผผกขาดจงเปนกาหนดราคา (Price-maker) หรอผคนหาราคา (Price-searcher) ซงแสวงหาสวนผสม (Combination) ของราคาและปรมาณทจะทาใหเขาไดรบกาไรสงสด ในเมอผผกขาด ตามคานยามเปนผขายผเดยว ขายสนคาทไมมสนคาอนใชแทนได ดงนน ความยดหยนของดมานดไขว (Cross elasticity of demand) ระหวางสนคาของผผกขาดกบสนคาทเกยวของอน ๆ จงคอนขางตา ดงนน ผผกขาดจงเชอวาการกระทาของเขาจะมผลตอผผลตรายอนเพยงเลกนอย และในขณะเดยวกนการกระทาของผอนกมผลตอเขาเพยงเลกนอยเชนกน สาหรบผผกขาด แมจะไมมคนขายอน ๆ ในตลาดทจะมาแขงกนกบเขาโดยตรงกตาม แตเขาจะพบกบการแขงขนโดยทางออม และ/หรอ จะพบกบการแขงขนแบบแอบแฝง (Potential competition) อาทเชน ผผกขาดตองแขงขนกนเพอใหไดมาซงเงนของผบรโภค เพราะอานาจซอของเงนสามารถใชกบสนคาจานวนมาก ผผกขาดตองตอสใหไดสวนแบงของเขา การโฆษณาเพอเพมการขายเปนทางหนงของความพยายามทจะทาใหไดสวนแบงจากเงนของผบรโภคเพมขน

5

หนวยผลตทเปนผผกขาดในตลาดหนงอาจไมไดเปนผผกขาดในอกตลาดหนง เชน รานของชา (Grocery store) ทเปนผผกขาดในเมองชนบท ตองคานงถงการแขงขนจากซปเปอรมาเกต (Supermarkets) ขนาดใหญทเมองใกล ๆ ผผกขาดจะเพกเฉยกบการเขามาในตลาดของคแขงขนทแอบแฝงอยไมได ความพยายามทจะทากาไรสงสดของผผกขาดอาจเปนการชกนาคแขงแอบแฝง (ซอนเรน) (Potential competitor) เขามาสตลาดและทาใหอานาจผกขาดของเขาหมดไปกได

1.2.3 ตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) ตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) เปนตลาดทมผขายจานวนนอยราย ซงผขายจะตระหนกถงการขนอยตอกน (Mutual interdependence) ถาหนวยผลตทอยในตลาดผขายนอยรายผลตสนคาเหมอนกน เชน ซเมนต นามน (Gasoline) จะเรยกวา ตลาดผขายนอยรายทมสนคาเหมอนกนทกประการ (Pure or homogeneous oligopoly) แตถาสนคาแตกตางกน เชน รถยนต เบยร สรา เรยกวาตลาดผขายนอยรายทมสนคาแตกตางกน (Differentiated Oligopoly) ตลาดผขายนอยรายแตกตางจากโครงสรางตลาดอน ๆ ในเรองทหนวยผลตในตลาดนตระหนกถงการขนอยตอกน (Mutual interdependence) กลาวคอ แตละหนวยผลตยอมรบวาการเปลยนนโยบายทสาคญของเขาจะกอใหเกดปฏกรยาจากคแขงขนจากตน ดงนนทกครงทผผลตในตลาดผขายนอยราย จะเปลยนแปลงราคา ผลผลตและ/หรอ นโยบายการขายจะตองคานงถงปฏกรยาของคแขงขนซงอาจจะมผลตอเขาอยางมาก ตวอยางของบรษทในตลาดผขายนอยรายขนาดใหญกม เชน บรษทปนซเมนต นามน Gasoline รถยนต ซงมเพยงบรษททเปนผมอานาจ (Dominate) อยเพยง 2-3 บรษท อยางไรกด ผขายนอยรายไมจาเปนตองเปนบรษทยกษใหญกได เชน ผขายนอยรายอาจเปนรานขายยา 2 - 3 รานในเมองเลก ๆ หรอ ปมนามนทอยมมถนนตามสแยก การเปนผขายนอยรายไมไดอยทขนาด แตอยทการยอมรบการขนอยตอกนระหวางหนวยผลต การขนอยตอกน (Independence) ระหวางผขายนอยรายมมากมายหลายแบบ จงเปนการยากทจะเดากลยทธ (Strategies) หรอการตอบโตกลยทธ (Counter strategies) ดงนน จงกอใหเกดความไมแนนอนอยางใหญหลวงในตลาดผขายนอยราย ยกตวอยางเชน รปราง และตาแหนงของเสนดมานดตอสนคาของผขายนอยราย ไมเพยงแตจะขนอยกบสนคาและนโยบายสงเสรมการขายของเขา แตยงขนอยกบราคาสนคาและกลยทธในการโฆษณาของคแขงขนของเขาอกดวย การแขงขนในตลาดแขงขนอยางสมบรณเปนการแขงขนทไมใชตวบคคล (Impersonal) กลาวคอแตละหนวยผลตจะแสวงหากาไรสงสดของเขาโดยไมสนใจคแขงขนของเขาเลย แตการแขงขนในตลาดผขายนอยรายมลกษณะเปนการแขงขนในตวบคคล (Personal rivalries) ระหวางหนวยผลตทยอมรบวามการขนอยตอกน (Mutual interdependence) ดงนนจงมกลยทธ และการตอบโตกลยทธ

6

มากมายหลายแบบระหวางผขายนอยราย เขาอาจทาการเชอดคอคแขงขน (Cut-throat competition) หรอใชทาทแบบถอยทถอยอาศย (Live and let live) หรอทาความตกลงรวมมอกนกบคแขง (Collude) เพอบรรลเปาหมายรวมกน (Common goal) ถากรณทสนคาแตกตางกนนโยบายทสาคญกจะเปนนโยบายดานการสงเสรมการขาย

1.2.4 ตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competition) ตลาดกงแขงขนกงผกขาดเปนตลาดซงม หนวยผลต จานวนมาก และขายสนคาทแตกตางกนเพยงเลกนอย เชน ตลาดเสอผา เครองสาอางค สถานบรการ (Service station) รานเสรมสวย ฯลฯ ในเมองใหญ ๆ การทสนคาในตลาดกงแขงขนกงผกขาดของผผลตแตละคนแตกตางจากกนเพยงเลกนอย จงทาใหผขายแตละคนสามารถควบคมราคาไดเลกนอย ซงตางจากตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competitor) ทไมสามารถควบคมราคาไดเลย นนคอ ผผลตในตลาดกงแขงขนกงผกขาดแตละคนสามารถควบคมปรมาณขาย (Sale volume) ของเขาไดโดยคดราคาสนคาตางกน และเพราะวาสนคาแตกตางกนเลกนอย เขาจงสามารถปรบระดบ (Degree) ของความแตกตางของสนคาและขนาดของการสงเสรมการขายในการแสวงหากาไรสงสด เนองจากตลาดกงแขงขนกงผกขาดเปนตลาดทมผจานวนมาก ขอสมมตเกยวกบพฤตกรรมของตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competition model) จงคลายคลงกบตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competition) อยางมาก แตละหนวยผลตยอมรบวาเขาเปนเพยงหนวยผลตหนงในจานวนของ หนวยผลตมากมายในตลาดและตระหนกวาเขาไมมอทธพลเหนอกวาหนวยผลตอน ๆ ดงนนการแขงขนจงเปนการแขงขนทไมใชตวบคคล (Impersonal) และการชงดชงเดนระหวางหนวยผลตจะไมเกดขนในตลาดกงแขงขนกงผกขาด ซงคลายคลงกบตลาดแขงขนสมบรณอกในแงทวาไมมอปสรรคในการเขามาและไมมการตกลงรวมมอกนระหวางหนวยผลต

1.3 เสนรายรบทผผลตแตละรายเผชญ (Revenue Curves Facing a Firm) เสนรายรบของหนวยผลตหนงจะมลกษณะอยางไรนน ขนอยกบวาหนวยผลตนนจะสามารถควบคมราคาขายไดหรอไม เราสามารถแยกเสนรายรบของ หนวยผลต ออกเปน 2 กลมดงน 1. เสนรายรบของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ ซงหนวยผลตไมมอทธพลตอราคา และ

2. เสนรายรบของหนวยผลตในตลาดแขงขนไมสมบรณ (Imperfect Competition) ทหนวยผลตสามารถควบคมราคาไดบาง

7

1.3.1 เสน TR, AR และ MR ของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ ในตลาดแขงขนราคาตลาดเปนราคาทกาหนดใหแกหนวยผลต ดงนนเสนรายรบรวม (TR) จงถกกาหนดโดยราคาสนคา (ซงคงท) คณดวยจานวนหนวยของสนคาทขาย Q.PTR = เสนรายรบรวม (TR) จะเปนเสนตรงทออกไปจากจดกาเนด (Origin) การเพมขนของเสน TR เปนสดสวนกบการเพมของปรมาณสนคา หรอปรมาณขาย (Sale volume) ความชน (Slope) ของเสน TR จะคงท ในเมอหนวยผลตอยในตลาดแขงขนสามารถขายผลผลต (Output) จานวนเทาใดกไดในราคาทตลาดกาหนดราคาคอรายรบเฉลย (Average revenue: AR) ตอหนวยของผลผลตทขายจะคงท

PQQ.P

QTRAR ===

ทานองเดยวกน PMR = เชนเดยวกนเพราะ

PQ)QP(

Q)TR(MR =

∆∆

=∆

∆=

ดงนนในตลาดแขงขน PARMR == (ราคาตลาด)

P

Q

TR

0

รปท 1.1 แสดงเสนรายรบรวมของผผลตในตลาดแขงขน

8

1.3.2 เสนรายรบรวม (TR) เสนรายรบเฉลย (AR) และเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) ของ หนวยผลต ในตลาดแขงขนกนไมสมบรณ

เสนดมานดตอสนคาของหนวยผลตในตลาดแขงขนกนไมสมบรณ ซงไดแก หนวยผลตทอยในตลาดผกขาด (Monopoly) ตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) และตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competition) จะมความชน (Slope) ลาดเอยงลงจากซายไปขวา ซงแสดงวา หนวยผลต สามารถควบคม (กาหนด) ราคาไดบาง เสนดมานดทผผกขาดประสบอยจะมความชนเปนลบมากกวาของตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competitions) สงสาคญทสดกคอ เสนดมานดท ตลาดกงแขงขนกงผกขาด ตองเผชญนน ตองมความชนเปนลบ ในเมอเขาสามารถลดราคาเพอขายผลผลตเพมขน เสน TR ของตลาดกงแขงขนกงผกขาด จงมลกษณะโคงเวาลง (Concave downward) เสน AR ไมวาจะเปนเสนตรงหรอโคง (Curvilinear)จะเขยนลาดลงไปทางขวา เมอไรกตามทเสน AR มความชน เปนลบ เสน MR จะตองอยตากวาเสน AR ททกระดบผลผลต (Q) ทมากกวาศนย (0) ถาเสน AR เปนเสนตรง ความชนของเสน MR จะเปนเสน 2 เทาของเสน AR เสน TR เพมขนเมอมการขาย (Q) เพมขน ตราบใดท MR เปนบวก และเสน TR จะไปถงจดสงสดเมอ MR = 0 และความยดหยนของราคา (Price elasticity) จะเปนแบบมความยดหยนมาก คงท หรอมความยดหยนนอย (Elastic, unitary or inelastic) เมอ MR มคาเปนบวก, ศนย, หรอตดลบตามลาดบ ในเมอหนวยผลตตองการกาไรสงสด เขาจะไมดาเนนกจการเมอ MR เปนลบ ซงแสดงวา ตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Imperfect competitions) จะไมเตมใจทจะดาเนนกจการเมอความยดหยนตอราคาไมคาความยดหยนนอย (Inelastic) ดงนน สวนของเสน TR, AR และ MR ทอยทางซกซายของเสน

P

Q

PARMR ==

0

รปท 1.2 แสดงเสนAR, MR และ เสนราคาของผผลตในตลาดแขงขน

9

ปะในแนวดงของในรปท 1.3 ขางลางเปนสวนทหนวยผลตในตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Imperfect competition) นจะดาเนนการ

P

TR

Q*

Q* O

Q O

Q

P

MR

Elastic

MR>0

Unitary

Inelastic

MR= 0 MR< 0

AR

รปท 1.3 แสดงความสมพนธระหวางเสน TR, AR และ MR ของผผลตในตลาดแขงขนไมสมบรณ

บทท 2 ราคาและผลผลตภายใตตลาดแขงขนสมบรณ

(Price and Output under Perfect Competition)

โดยปกตตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competition) มกจะเปนแบบจาลองของตลาด (Market model) อนแรกทจะนามาพจารณาทงนเพราะ

1. แบบจาลองของตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competition model) เปนแบบจาลองงายทสดทเรามกใชเปนจดเรมตน

2. แบบจาลองน ใหคาอธบายและการคาดคะเนทเปนประโยชน และ 3. แบบจาลองนเปนแบจาลองมาตรฐานทใชเปรยบเทยบกบแบบจาลองของตลาดแขงขน

ไมสมบรณ (Imperfect competition model) เราสามารถแบงการกาหนดราคาและผลผลตในตลาดแขงขนออกเปน 3 ระยะเวลา คอ 1. ระยะสนมาก (The market period or the very shot-run) 2. ระยะสน (The shot-run) 3. ระยะยาว (The long-run)

2.1 การกาหนดราคาในระยะสนมาก (Pricing in the market Period) ชวงระยะเวลาของตลาด (The market period) ทเปนระยะเวลาสนมาก(The very short-run) ซงหนวยผลตไมสามารถเปลยนแปลงผลผลต (Output) ของตนได แตละหนวยผลตจะมสตอก (stock) ทงหมดในตลาด ซงเปนผลรวมของสตอก หรอซพพลาย (Supply) ทคงทในชวงเวลาหนง เชน จานวนหองพกของโรงแรมทมอยในเมองๆ หนงในวนใดวนหนงทกาหนดให จานวนทนงทมอยเพอการฟงคอนเสรต (Concert) จานวนของหมอทมอยในเมองๆ หนง พชผลเกษตรทเกบเกยวเรยบรอยแลวเหลาน เปนตน ซงเราถอวาเปนสตอก คงทในตลาดแขงขนอยางสมบรณ การวเคราะหราคาในระยะสนมากจะแตกตางกนมากนอยเพยงใด ขนอยกบวาสนคานนเปนสนคาทเนาเสยงาย (Perishable goods) หรอไม สนคาทไมสามารถเกบไวจนถงชวงของตลาด (Market period) ตอไป เพราะวามนอาจเสอมหรอลาสมย (Out of fashion) หรอตนทนการเกบรกษาสงกวามลคาของมนเองถอเปนสนคาเนาเสยงาย

11

2.1.1 การกาหนดราคาของสนคาเนาเสยงายในระยะสนมาก (Pricing of Perishable Goods in the Market Period)

สมมตวาสนคาทเราพจารณาอยเปนสนคาเนาเสยงาย หนวยผลตแตละหนวยเปนเจาของสนคาชนดนจานวนหนง ซงแตละหนวยผลตตางกรวาตนไมมอทธพลตอราคาตลาด ดงนนกลยทธ (Strategy) ในการแสวงหากาไรสงสดของ หนวยผลต กคอการขายสตอก (Stock) ของสนคาของเขาทงหมดในราคาทเขาจะขายได ซพพลาย (Supply) ของสนคาเนาเสยงายของหนวยผลตหนงในระยะสนมากจะเทากบสตอก ทงหมดทหนวยผลตนนมอยและเขายนดทจะขายสนคาทมอยทงหมดในราคาทเขาสามารถจะขายได ดงนนเสนซพพลายของหนวยผลต จะมลกษณะเปนเสนตรงตงฉากในแนวดงกบแกนนอน (Vertical) ดงรปท 2.1

ในเมอเสนซพพลายของแตละหนวยผลตเปนเสนตรงตงฉากในแนวดง ดงนนเสนซพพลายตลาด (Market supply) กจะเปนเสนตรงตงฉากในแนวดง (Vertical) ดวยเชนกน ดงในรปท 2.2

$/unit

O Q

S

S รปท 2.1 แสดงเสนซพพลายของแตละหนวยผลตเปนเสนตงฉากในแนวดง (Vertical)

12

เมอเราทราบซพพลายตลาด (Market demand) แลว เรากสามารถกาหนดราคาของสนคานไดดงรปท 2.3

ดลยภาพเกดทจด E ซงเปนจดทดมานดตลาด (Market demand) เทากบซพพลายตลาด (Market supply) ราคาดลยภาพคอ OP เราจะสงเกตไดวากลไกราคา (Price mechanism) ในทนจะทาหนาทสาคญในการจดสรรสตอกสนคาทมอยเทากบ OS กลาวคอ ถาราคาตากวา OP เชน ทระดบ OP1

P

O Q

S,M

SM รปท 2.2 เสนซพพลายตลาด (Market supply) ทเปนเสนตงฉากในแนวดง (Vertical)

B

D

G

Surplus

A E

P

O Q

S′ = Market supply curve

S

D′= Market demand curve

P2

P1

P

Shortage

H

รปท 2.3 แสดงการกาหนดราคาสนคาในตลาด

13

ปรมาณความตองการเสนอซอจะมมากกวาสตอกสนคาทมอย ดงนนจงเกดการขาดแคลน (Shortage) เทากบ AB หนวย แตถาราคาสงกวา OP เชนท OP2 จะทาใหเกดสวนเกน (Surplus) เทากบ GH หนวย ทาใหคนขายบางคนตองมสนคาทเสยงาย (Spoiling goods) ทขายไมออก นนคอ ทราคาดลยภาพ OP ผซอทกคนยนดทจะจายในราคานและไดสนคานไป สวนเกน (Surplus) หรอการขาดแคลน (Shortage) กจะไมเกดขน ขอเนนในทนวา สวนเกน (Surplus) หรอการขาดแคลน (Shortage) มความหมายแตเพยงสวนเกนหรอการขาดแคลนทระดบราคาแนนอนราคาหนงเทานน

2.1.2 การกาหนดราคาของสนคาทไมเนาเสยงายในระยะสนมาก (Pricing of Nonperishable Goods in the Market Period)

ถาสนคาทเราพจารณาเปนสนคาชนดทเกบไวได (Storable) แลว เรากไมตองสมมตวาผขายจาเปนตองทมสนคานนลงไปในตลาดเพอขายในราคาเทาทจะขายได ดงนนในกรณน ถาราคาสงผขายมแนวโนมทจะเสนอขายสตอกของสนคาของเขาในสดสวนทมากขน แตถาราคาตาเขาจะเกบสนคาไวในสตอกมากขนเพอนาออกขายในระยะตอไป ดงนนเสนซพพลายของสนคาทเกบไวได (Storable goods) ในระยะสนมากจะมความชนเปนบวก อยางไรกดเสนซพพลายทมความชนเปนบวกนจะมสวน (Segment) หนงทมลกษณะเปนเสนแนวดง (Vertical) ดงรปท 2.4 (ก) สวนทเปนเสนแนวดง (Vertical Segment) น บอกใหทราบถงสตอกทมอยทงหมดในระยะสนมาก จากเสนดมานดตลาด (Market demand) กบเสนซพพลายตลาด (Market supply) ของสนคาอยางหนงทเกบไวไดในระยะสนมาก ทาใหสามารถหาไดวา ราคาดลยภาพ คอ OP และปรมาณดลยภาพ คอ OQ และทราคา OP น ผขายจะขายสนคาของเขาเทากบ OQ หนวย และเกบสนคาไวใน สตอกเทากบ QS หนวย ดรป 2.4(ก) ความสมพนธดานฟงกชน (Functional relationship) ระหวางปรมาณสนคาทเจาของตองการเกบไว (หรอสารองไวเพอตนเอง) กบราคาสนคานน เราเรยกวา ดมานดเพอการสารอง (Reservation demand) โดยนยาม

Reservation demand = Stock - Supply หรอ Reservation demand = Stock ทงหมดในตลาด - ปรมาณเสนอขายทราคาตางๆ

จากรปท 2.4(ก) ดมานดเพอการสารอง (Reservation demand) เทากบระยะในแนวนอนระหวางเสนซพพลาย S0 J S′ กบเสนในแนวดง (Vertical) SS′ (เทากบสตอกทงหมด) ตวอยางเชนท ราคาสงกวาหรอเทากบ SJ บาท ผขายจะไมเกบสนคาไว สวนทราคาเทากบ SB บาท ผขายจะเกบสนคาไวเทากบ AB หนวย และทราคาเทากบ SC บาท ผขายจะเกบสนคาไวเทากบ S0C หนวย เมอรวม ดมานดเพอการสารอง (Reservation demand) ของผขายเขากบดมานด (Demand) ของผซอกจะไดเสน

14

ดมานด (Market demand) DJT ในรปท 4(ข) แตละจดบนเสนนแสดงผลรวมของปรมาณความตองการทไมมผครอบครอง (Nonholders) กบของผทครอบครอง (Holders) จดตดของเสน DJT กบเสนแนวดง SS′ (สตอก ทงหมดทมอยในระยะสนมาก) จะกาหนดราคาดลยภาพ OP และปรมาณดลยภาพ OQ ผลทเกดขนในรปท 2.4(ข) จะเปนอยางเดยวกนกบของรปท 2.4 (ก)

2.2 การตดสนใจเกยวกบผลผลตในระยะสนของหนวยผลต

(The Firm's Output Decision in the Short-run)

ในตอนนเราจะพจารณาวา หนวยผลตจะเลอกผลผลตทใหกาไรสงสดในระยะสนไดอยางไรในระยะสน หนวยผลตในตลาดแขงขนอยางสมบรณจะตองขายสนคาของเขาในราคาตลาดทถกกาหนดจากดมานดตลาด (Market demand) กบซพพลายตลาด (Market supply) เขาจะขายสนคาของเขาในปรมาณใดกไดเทาทเขาตองการในราคาทเปนราคาตลาด ในระยะสนหนวยผลตสามารถเปลยนแปลงผลผลตได แตไมสามารถเปลยนแปลงปจจยการผลตบางอยางได เชน ขนาดโรงงาน และจานวนของ หนวยผลตในตลาด ซงคงททงค ในเมอไมมเวลานานพอทจะทาใหหนวยผลตเขามาหรอออกไปจากตลาด ดงนนการตดสนใจของหนวยผลตทตองการกาไรสงสดในตลาดแขงขนในระยะสนกคอ เลอกขนาดของผลผลตทเหมาะสมทสด (Optimal rate of output) จากการใชโรงงานทมอย (รวมทงเครองมอ (Tools) และคนงานหรอเจาหนาททมฝมอ)

B

Q

(ก) (ข)

รปท 2.4 แสดงการกาหนดราคาสนคาทไมเนาเสยไดงาย

A

J Qd by Holder

D

C

A B

P

O Q

S′

S

D′ S0

P

J

D

Qd by Non-holder

P

O Q

S′

S

D′

P T

Q

15

2.2.1 การตดสนใจใหไดผลผลตทเหมาะสมทสด : โดยใชแนวคดของเสนรวม (Optimal Output Decision: Total Curve Approach)

ราคาตลาดถกกาหนดมาใหแก หนวยผลตในตลาดแขงขน เสน TR ของตลาดนนเปนเสนตรง กาไรเทากบรายรบรวม (TR) ลบรายจาย (TC) โดยนยามจากเสน TR และ TC ของหนวยผลต เราหาไดวา ผลผลตททาใหกาไรสงสดกคอ ผลผลตทระยะในแนวดง (Vertical) ระหวางเสน TR กบเสน TC หางกนมากทสด

ปรมาณผลผลต (Output) ททาใหไดกาไรสงสด คอ OQ* ถาเคลอนไปทางซายหรอทางขวาของจดนจะทาใหกาไรลดลง ดงนน หนวยผลตจะไมเปลยนแปลงการผลตไปจากระดบผลผลตน ดลยภาพอยท OQ* และเปนดลยภาพทมเสถยรภาพ ในทางตรงกนขามทปรมาณผลผลตท OL ระยะของ TC หาง TR มากทสด หรอเกดการขาดทนสงสด (Maximum loss) ดงนน หนวยผลตจะไมเลอกปรมาณ OL

2.2.2 การตดสนใจใหไดผลผลตทเหมาะสมทสดในระยะสน : โดยใชแนวคดของเสนสวนเพม (Optimal Output Decision in the Short-run: Marginal Curve Approach)

หนวยผลตแตละหนวยทอยในตลาดแขงขนสมบรณ สามารถขายสนคาของเขาทงหมดเทาทเขาตองการโดยไมมผลกระทบตอราคาตลาด ดงนนเสนดมานด หรอกคอเสนรายรบรวม (AR) ของ หนวยผลตดวย คอ MR = P = AR

TR P

Q

TC

O L Q* รปท 2.5 แสดงปรมาณผลผลตททาใหไดรบกาไรสงสด

16

การวเคราะหดวยคาสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal analysis) จะเปนดงนคอ ตราบใดทรายรบเพมขนจากการขายผลผลตเพมขน 1 หนวย (MR) มากกวาตนทนทเพมขนจากการผลต 1 หนวย (MC) นนแลว แสดงวากาไรเพมขนดงนนหนวยผลตจะเพมการผลต ในทางตรงกนขามถา MR < MC แสดงวาขาดทน หนวยผลตจะลดการผลตลง ดลยภาพจะเกดท MR = MC ซงหนวยผลตจะไมเปลยนแปลงการผลต นนคอ

↓↑:Q เมอ

<

=

>

MCMRMCMRMCMR

Equilibrium

จากรปท 2.6 ถาผลผลตนอยกวา OQ* คา MR > MC แลว หนวยผลต จะขยายการผลต ดงลกศรทชไปทางขวามอ แตถาผลผลตมากกวา OQ* คา MR < MC แลว หนวยผลตจะลดการผลตลง ดงนนปรมาณดลยภาพทใหกาไรสงสดคอ OQ* ซง MR = MC ทจด E

สมมตวาปรมาณเพมจาก Q ไปยง Q* กาไรจะเปลยนไปเทาใด สามารถหาไดจาก ∆π = ∆TR - ∆TC = Q1 . BEQ* - Q1 . AEQ* = (พนทใตเสน MR - พนทใตเสน MC) = ABE บาท (กาไรเพมขน)

A

MC

P

Q

Demand = AR = MR B

C

E

Q1 Q* Q2 O

P

รปท 2.6 แสดงการตดสนใจผลต ณ ทปรมาณผลผลตเหมาะสมในระยะสน

D

17

ทานองเดยวกน ถาลดปรมาณผลผลตลงจาก Q2 ไปยง Q* จะทาใหกาไรเพมขนเทากบ ECD บาท ขอใหสงเกตวา ทศทางการเปลยนแปลงของปรมาณผลผลตมความสาคญคอ ถาปรมาณผลผลตเพมจาก Q* ไปยง Q2 แลว ∆π - ECD บาท หมายความวากาไรจะลดลงเทากบ ECD บาทนนเอง

2.2.3 การตดสนใจผลผลตในระยะสน (Short - run Output Decision)

จากเสนตนทนเฉลย (AC) และเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) (หรออาจเปนฟงกชน) และจากราคาของสนคาทสามารถขายไดในตลาด หนวยผลตทอยในตลาดแขงขนสมบรณจะกาหนดปรมาณททาใหไดกาไรสงสดในระยะสนได โดยการตอบปญหาสองขอตอไปนกอน คอ (1) ปญหาวา หนวยผลตจะทาการผลตไดหรอไม และ

(2) ถาหนวยผลตทาการผลต ปรมาณทเหมาะสมหรอดทสด (Optimal output) จะเปนเทาใด ในการตอบปญหาวา หนวยผลตจะทาการผลตหรอไม จะตองดเงอนไขตอไปนกลาว คอ

(1) ถาราคาตากวาสนคาทขายตากวาจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร(Min. AVC) หนวยผลตจะไมทาการผลตเพราะถาเขาไมทาการผลตจะขาดทนเทากบตนทนรวมคงท (TFC) ซงถาผลตจะขาดทนมากกวา TFC (ดรปท 2.7) ถาผลต ขาดทน (Loss) = PEGH ถาไมผลต ขาดทน = CBGH (หรอ TFC) ดงนนถาผลตทาใหขาดทนเพมขน = PEBC

AVC

P

Q

Demand = AR = MR

B C

E

Q

TFC

O

P

MC AC

G H

รปท 2.7 แสดงการตดสนใจของผผลต กรณทระดบราคาตากวา AVC

18

(2) ถาราคาสงกวาหรอเทากบจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร (AVC) หนวยผลตจะยงทา

การผลต

ถาราคาสนคาทขายสงกวาจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร (AVC) เชนเทากบ OP1 เมอ หนวยผลตทาการผลตจะขาดทนนอยทสด (Minimum loss) = P1EGH ถาไมผลตจะขาดทนเทากบ TFC = ABGH ดงนนการผลตทาใหขาดทนลดลง (Loss reduction) = ABEP1 ถาราคาเทากบจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร (AVC) จากรปท 2.8 คอ OP2 จะทาใหหนวยผลตอยในฐานะไมแตกตางกนวาจะผลตหรอไมผลต เพราะทจดนจะขาดทนเทากบตนทนคงทรวม (TFC) แตจะเปนผลดตอหนวยผลตมากกวาหากจะผลตตอไป ทงนเพอรกษาชอเสยงของหนวยผลต และคงเจาหนาทและคนงานมฝมอของหนวยผลตไว (3) ถาราคาสงกวาตนทนเฉลยรวม (AC) แนนอนหนวยผลตจะตองดาเนนการเพราะมกาไรเกดขนเทากบ PABE (ดรปท 2.9) ปรมาณผลผลตททาใหกาไรของหนวยผลตสงสดเกดท OQ ซงรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) เทากบราคาสนคา (P) และเทากบตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) นนคอ P = MR = MC แตถาขยายปรมาณผลผลตมากกวา OQ จะทาใหรายรบรวม (TR) ลดลงมากกวาการลดลงของตนทนรวม

รปท 2.8 แสดงการตดสนใจของผผลต กรณทระดบราคาตากวา AC แตสงกวา AVC

AVC

P

Q

Demand = AR = MR

B A

E

Q2

Loss reduction

O

P2

MC AC

G H

Q1

P1

Min Loss

19

(TC) และจะทาใหไดรบกาไรจะลดลง ดงนนการผลตเพอใหไดกาไรสงสดจะตองผลตทจด MR = MC เทานน

2.2.4 เงอนไขทจาเปนและเงอนไขทเพยงพอ (Necessary Conditions and Sufficient Conditions)

การทหนวยผลตตองผลตเพอใหไดกาไรสงสด ตองผลตเพอใหไดผลผลต ณ จดท MR = MC นเปนเงอนไขทจาเปน (Necessary condition) แตจดนไมไดประกนวากาไรจะสงสดเสมอไป ดงนนจงตองมเงอนไขทเพยงพอ (Sufficient condition) ทประกนวาระดบผลผลตนนใหกาไรสงสดจรง ดงนคอ (1) MR = MC (หรอ P = MC ในตลาดแขงขน) และ (2) ความชน (Slope) ของเสน MC จะตองมากกวาหรอชนกวาความชนของเสน MR

ในรปท 2.9 ระดบผลผลตเทากบ OQ เปนผลผลตททาใหกาไรสงสด แตทระดบผลผลต OL แม MR = MC แต ความชนของเสน MC นอยกวา ความชนของเสน MR ซงขดกบเงอนไขทเพยงพอ (Sufficient condition) ทกลาวมาขางบนน สามารถอธบายทางคณตศาสตร (Math) ไดดงน หนวยผลตตองการแสวงหากาไรสงสด ดวยการ

Maximize π = R - C R = f1 (Q)

C = f2 (Q)

รปท 2.9 แสดงการตดสนใจของผผลต กรณทระดบราคาสงกวา AC

AVC

฿/ unit

Q

Demand = AR = MR

B A

E

O

P

MC AC

π

L Q

20

โดยท R คอ รายรบรวม C คอ ตนทนรวม

และราคา (P) ถกกาหนดมาให เงอนไขการหาอนพนธครงแรก (First-order condition)หรอเงอนไขจาเปน (Necessary condition)

dQdC

dQdR

dQdC

dQdR

dQdπ

=

=−= 0

หรอ MR = MC เพราะวา MC > 0 ดงนน MR > 0 ทจดดลยภาพ

และ ∵ MR = P ในตลาดแขงขน ∴ MC = P เงอนไขการหาอนพนธครงทสอง (Second - order condition) หรอ เงอนไขทเพยงพอ (Sufficient condition)

2

2

2

2

2

2

2

2

2

20π

QC

QR

QC

QR

Q

∂

∂<

∂

∂

<∂

∂−

∂

∂=

∂

∂

ซงหมายความวา ความชนของเสน MR นอยกวาความชนของเสน MC หรอเสน MC ตองมความชนมากกวาเสน MR หรอเสน MC ตองตดเสน MR จากขางลางขนไป และในตลาดแขงขนสมบรณ ความชนของเสน MR = 0 ดงนน

2

20

QC

∂

∂< (ความชนของเสน MC)

หมายความวา เสน MC ตองมความชนเปนบวกหรอ MC ตองสงขน

21

2.2.5 เสนซพพลายของหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณ (Supply Curve of a Competitive Firm)

เราสามารถหาเสนซพพลายของหนวยผลต ในตลาดแขงขนไดจากรปท 2.10 ขางบน ไดดงน (1) ถาราคาเทากบ OP1 แลว หนวยผลตจะซพพลายสนคาออกมาในปรมาณ OQ3 ตราบใดท

ราคามากกวาจดตาสดของตนทนเฉลย (AC) แลวหนวยผลตจะซพพลายสนคาออกมาในปรมาณทถกกาหนด ณ ท MR = MC และในกรณนผผลตจะไดกาไร (2) ถาราคานอยกวาตนทนเฉลย (AC) แตยงมากกวาจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร (AVC) เชนทราคา OP2 ในรปท 2.10(ก) เมอราคาตากวาตนทนเฉลย (AC) สงทดทสดทหนวยผลตตองทาคอทาใหขาดทนนอยทสด ถาปดโรงงานจะขาดทนเทากบตนทนคงทรวม (TFC) หรอเทากบ

EABD แตถายงดาเนนการตอจะตองผลตทจด MR = MC และผลตปรมาณ OQ2 หนวย จะมรายรบรวม (TR) เทากบ OP2Cq2 ซงรายรบรวม (TR) มากกวาตนทนผนแปรรวม (TVC) ทาใหขาดทนลดลง

EP2CD รายรบรวมมากกวาตนทนผนแปรรวม (TR > TVC) เมอผลตท OQ2 ผผลตจะมรายไดสวน

หนงเทากบ EP2CD ไปชดเชยการขาดทนเนองจากตนทนคงททงหมด (TFC) แตยงมสวนการขาดทนทเลยงไมได (Unavoidable loss) จานวนเทากบ P2ABC

D

AVC

P

Q

B A

C

O

P1

MC AC

Q1

F P2

P3

E Loss reduction

Min loss

Additional loss G

Q2 Q3

AVC

P

Q O

S′ AC

S

(ก) (ข)

รปท 2.10 แสดงการหาเสนซพพลายระยะสนของหนวยผลต

22

ดงนนจงสรปไดวา หนวยผลต ทตองการกาไรสงสด (หรอขาดทนตาสด) จะทาการผลต ณ จดท MR = MC เมอราคานอยกวาตนทนเฉลย (P<AC) แตกยงมากกวาตนทนผนแปรเฉลย (P>AVC)

(3) ถาราคาเทากบจดตาสด (AVC) หนวยผลตจะไมรสกแตกตางทจะดาเนนการผลตตอหรอหยดกจการ อยางไรกดเราจะสมมตวาในสภาวะน หนวยผลตจะยงคงดาเนนการตอไป ดวยเหตผลตอไปน คอ ก. หนวยผลตทเปดกจการจะมคณคามากกวา หนวยผลตทปดกจการ ข. เจาของหรอผจดการหนวยผลตทยงเปดกจการจะมเกยรตภมมากกวาหนวยผลตทปดกจการ ค. การดาเนนการตอไปทาใหหนวยผลตไมตองสญเสยบคลากรทดและมความเชอมนในตนเองไปใหกบหนวยผลต อน ง. ถาราคานอยกวาจดตาสดของตนทนเฉลยผนแปร(AVC) แลวละกหนวยผลตควรปดกจการในเมอราคาไมคมกบตนทนเฉลยผนแปร (AVC) ถายงขนดาเนนการตอไปกยงตองทาใหขาดทนเพมขน ดงในรป 2.10 (ก) ถาหนวยผลตทาการผลตตามกฎท MC = MR เมอราคาเปน OP3 จะขาดทนเพมขนเทากบ P3EFG ดงนน สรปไดวาหนวยผลตทอยในตลาดแขงขนสมบรณควรจะผลตสนคาตามจานวนทถกกาหนด ณ จดท MR = MC เมอไรกตามทราคามากกวาหรอเทากบจดตาสดของ AVC ขนไป ดงนนสวนของเสน MC ทอยบนหรอเหนอเสน AVC ขนไปเปนเสนซพพลายของหนวยผลตในตลาดแขงขน สมบรณ ดงรปท 2.10 (ข)

2.2.6 กฎการตดสนใจของหนวยผลตในตลาดแขงขนในระยะสน (The Decision rule for Competitive Firm in the Short - run)

ตามทไดเรยนมา หนวยผลตจะไดกาไรสงสดนนตองทาการผลต ณ จดท MR = MC และ ความชนของเสน MC ตองชนมากกวาความชนของเสน MR ซงเปนเงอนไขสนบสนนทเพยงพอ (Sufficient condition) ทประกนวาหนวยผลตจะมกาไรสงสดเมอทาการผลต และเราไดเหนแลววาไมมผลผลตทดทสด (Optimum output) เมอราคานอยกวาจดตาสดของเสนตนทนเฉลยผนแปร (AVC) ดงนนกฎการตดสนใจทสมบรณตองเปนกฎท Q > 0 และ Q = 0 ตามเงอนไขทจาเปนและเงอนไขสนบสนนทเพยงพอ (Necessary and sufficient conditions) เพอหาผลผลตทใหกาไรสงสดในระยะสนมดงน คอ

(1) เมอไรกตามทราคามากกวาหรอเทากบจดตาสดของ AVC หนวยผลตจะทาการผลตทจด MR = MC และ ความชนของเสน MC ตองมากกวาความชนของเสน MR

(2) เมอราคานอยกวาจดตาสดของ AVC หนวยผลตจะปดกจการ (Q = 0)

23

2.2.7 เสนซพพลายของอตสาหกรรมหรอซพพลายตลาดในระยะสน (The Industry or Market Supply Curves in the Short – run)

ในการพจารณาเกยวกบราคาและปรมาณผลผลตของหนวยผลตในระยะสน เราไดสมมตวาเสนดมานดตลาด (Market demand) และเสนซพพลายตลาด (Market supply) ถกกาหนดมาให เราไดศกษาถงการหาเสนดมานดตลาด มาแลวในบทกอนๆ ตอนนเราจะมาพจารณาวาเสนซพพลายตลาดจะหาไดจากเสนซพพลายของแตละหนวยผลตในตลาดไดอยางไร อตสาหกรรม (Industry) ตามทนกเศรษฐศาสตรหลายทานไดใหคานยามไว คอ การรวม หนวยผลตทผลตสนคาอยางเดยวกน ดงนนเมอรวมหนวยผลตในตลาดแขงขนสมบรณเขาดวยกนจะเปนอตสหกรรม (Industry) และเสนซพพลายตลาด หรอเสนซพพลายรวม (Market or aggregate supply) ของ หนวยผลต ในตลาดแขงขนรวมกนเขาจะเปนเสนซพพลายของอตสหกรรม (Industry Supply) เราอาจใชคาวา ซพพลายอตสาหกรรม (Industry supply) และซพพลายตลาด (Market supply)สลบกนไดในตลาดแขงขนสมบรณ เสนซพพลายอตสาหกรรม (Industry supply) และซพพลายตลาด (Market supply) คอเสนทแสดงความสมพนธระหวางราคาของสนคากบระดบผลผลตตางๆ ทหนวยผลตทกหนวยในตลาดเสนอขาย ดงนนเราหาเสนซพพลายตลาด (Market supply) ไดโดยการรวมเสนซพพลายของแตละหนวยผลต เขาดวยกน

สมมตมหนวยผลตเหมอนกนอยจานวน n หนวย เสนซพพลายตลาดของตลาดแขงขนสมบรณหาไดจากการรวมเสนซพพลายของแตละหนวยผลตเขาดวยกนตามแนวนอน ซงเปนการ

S = ∑MC

QM = nQ

P

฿/ unit

Q (พน) O

MC

P

฿/ unit

Q (ลาน) O Q

รปท 2.11 (ก) Firm รปท 2.11 (ข) Industry

24

ประมาณการเบองตน จะทาไดกตอเมอการเปลยนแปลงปรมาณผลผลตของอตสาหกรรม (Industry) จะไมมผลทาใหราคาปจจยเปลยนแปลง (หรอตนทน (Cost) คงทนนเอง) แตถาการเปลยนแปลงจานวนผลผลตมผลทาใหราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงไปดวยเราจะหาเสนซพพลายตลาดไดอยางไร ดวธการหาเสนซพพลายตลาดในกรณนจากรปท 2.12 ขางลางน จากรปท 2.12(ก) เสน MC1 คอเสน MC ของ หนวยผลตตวแทนหนวยผลตทหนงเมอผลผลตของตลาดอยระดบทกาหนดใหระดบหนง ถามเพยงหนวยผลตนเพยงหนวยผลตเดยวทเปลยนแปลง ผลผลตของหนวยผลต จะเคลอนไปตามเสน MC1 ถาราคาสนคาเทากบ OA แลว หนวยผลต นจะผลตเทากบ OQ1 หนวย

สมมตวามหนวยผลตเหมอนกน n หนวยในตลาด ปรมาณเสนอขายในตลาดเทากบ OQ*1 หรอเทากบ nQ1

สมมตวาราคาสนคาเพมขนเปน OB และทกหนวยผลตในตลาดเพมผลผลตของเขา เมอ ผลผลตเพมทวทงอตสาหกรรมแลว หนวยผลตจะไมสามารถเคลอนตามเสน MC1 ดงนน ผลผลตของ อตสาหกรรมทเพมขนจะทาใหราคาปจจยการผลตเพมขนดวย เสน MC1 ของหนวยผลตจะเพมขนไปเปนเสน MC2 แตละหนวยผลตจะเพมผลผลตของเขาไปเปน OQ2 และผลผลตทงตลาดเทากบ OQ*2 หรอ nQ2 หนวย ทานองเดยวกนถาราคาของสนคาเพมขนเปน OC ทาให ผลผลตของอตสาหกรรมเพมขนตาม และเสนตนทนกจะเพมเปน MC3 แตละหนวยผลตจะผลตเทากบ OQ3 หนวย ผลผลตของทงตลาดเทากบ OQ*3 หรอเทากบ nQ3 หนวย ทาการเชอมจด A′, B′, C′ เขาดวยกน จะไดเสน SS′ ซงเปนเสน

SM

Q*3

A

฿/ unit

Q (พน) O

S′

B

฿/ unit

Q* = nQ (ลาน) O Q1

MC1

MC3

MC2

Q2 Q3

B

C

Q*2 Q*1

S

A′

C

A

B′

C′

n(BB′)

n(AA′)

n(CC′)

รปท 2.12 (ก) Firm’s Supply Curve รปท 2.12 (ข) Industry Supply Curve

25

ซพพลายของหนวยผลต ในระยะสนเมอผลผลตในอตสาหกรรมเปลยนแปลงไปแลวจะทาใหราคาปจจยการผลตเพมขนเสน MC1, MC2 และ MC3 เปนเสนซพพลายของหนวยผลตในระยะสน เมอหนวยผลต เพยงหนวยเดยวเปลยนแปลงผลผลตของเขา

เมอการเปลยนแปลงผลผลตของอตสาหกรรมมผลตอราคาปจจยการผลต เราสามารถหา ซพพลายอตสหกรรม หรอซพพลายตลาดได โดยการรวมเสนซพพลายของหนวยผลต คอเสน SS′ ในรปท 2.12(ก) ตามแนวนอนเสนนเปนเสนทสะทอนถงการเปลยนแปลงผลผลตของอตสาหกรรมซงทาใหราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงไปดวย สรป เมอราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงเนองจากการเปลยนแปลงของผลผลตของอตสาหกรรมเสนซพพลายตลาดในระยะสนไมใชเสนทรวม MC ของแตละหนวยผลต ทวาดขนจากขอสมมตทวาราคาปจจยการผลต และฟงกชนการผลตไมเปลยนแปลง ⇒ คงท [การเปลยนแปลงผลผลตของอตสาหกรรมอาจทาใหสมประสทธของการผลต (Production coefficient) เปลยนแปลงไป] แตเสนซพพลายตลาดหาไดจากการรวมเสน SS′ ในรปท 2.12 (ก) ทพจารณาการเปลยนแปลงราคาปจจยการผลต [และ/หรอฟงกชนการผลต(Production function)] เขาดวยกนตามแนวนอน

2.3 การปรบตวในระยะยาว (The Long - run Adjustment) ในระยะสน ผลผลตเปลยนแปลงไดจากการเปลยนแปลงอตราการใชโรงงานทมอย (Rate of operation of existing plant) ในระยะยาวการเปลยนแปลง ผลผลตเกดจาก (1) การเปลยนแปลงขนาดโรงงาน (2) การเปลยนแปลงจานวน หนวยผลต ทเกดจากม หนวยผลต ใหมเขามา หนวยผลต ทมอยเดมอาจออกไปจากอตสาหกรรม (Industry) เพอใหงายเราจะศกษา (1) หนวยผลตมการปรบขนาดโรงงาน และอตราการใชโรงงานอยางไร? เมอสมมตวาราคาตลาดคงท และ

(2) การเขามาและออกไปของ หนวยผลต ทาใหเกดดลยภาพในระยะยาวของทกหนวยผลต ในอตสาหกรรม

26

2.3.1 การปรบตวในระยะยาวของหนวยผลตหนง (The Long - run Adjustment of a Firm)

ในรปท 2.13 สมมตวา OP เปนราคาตลาด เกดจากดมานดตลาดเทากบซพพลายตลาด

(Market demand = Market supply) เสน SAC1 (และ SMC1) คอขนาดของโรงงานในปจจบนของหนวยผลต สมมตตอวาทกหนวยผลต มเสนตนทนเหมอนกนหมด ดงนนเสนตนทนในรปจงเปนเสนตนทนของ หนวยผลตตวแทน (Representative firm) ดงนนกาไรสงสดในระยะสนอยทจด E ซง SMC1 = P และ หนวยผลตจะผลตสนคาเทากบ OQ1 หนวย และมกาไร อยางไรกดหนวยผลตจะไมยดขนาดโรงงาน SAC1 ตลอดไป ดลยภาพในระยะยาวเกดท OQ4 ซง LMC = P และขนาดโรงงานกคอ SAC4 ถาขนาดโรงงานนเปนจรง (Materialize) SMC4 และ LMC จะตด P ท E′ ในเมอ LMC = SMC4 = Price(P) แลว หนวยผลต จะไมสามารถปรบกาไรอกตอไป ตรงจดนหนวยผลตจะไดกาไรเปนกอบเปนกา (Substantial profit)

O

P ฿ / unit

Q1 Q4

C′ C

Q

SAC1

SAC2 SAC4

SMC1 SMC2

SMC4

LAC LMC E’ E

รปท 2.13 แสดงการปรบตวของหนวยผลตในระยะยาว

27

2.3.2 การปรบตวในระยะยาวของทกหนวยผลตในอตสาหกรรม (The Long-run Adjustment of all Firm in the Industry)

จด E′ ของรปท 2.13 เปนดลยภาพในระยะยาวของหนวยผลตตวแทน เมอไมมการเขามาของ หนวยผลตใหม ซงจะมผลทาใหราคา (P) ลดลง แตในระยะยาวหนวยผลตใหมจะเขามาและทาใหราคา (P) ลดลง จากรปท 2.14 (ก) สมมตวา ราคาดลยภาพเทากบ OP1 ทาใหกาไรเกดขน หนวยผลตใหมจะเขามาในตลาดแขงขน สมมตวา หนวยผลตใหมเขามามากจนทาใหซพพลายเปนเสน S2 และราคาคอ OP2 ทราคานจะทาใหเกดการขาดทน บางหนวยผลตตองออกไปจากอตสาหกรรมทาใหเสนซพพลายเลอนไปทางซายไปเปนเสน S3 และทาใหราคาเพมขนไปเปน OP3 ดงนนจะเหนไดวา เมอราคามากกวา LAC ตาสด จะทาใหมหนวยผลตใหมเขามาและราคาลดลง และเมอราคานอยกวา LAC ตาสด จะทาให หนวยผลต ออกไปจากอตสาหกรรม และราคาสงขน ดงนนดลยภาพของอตสาหกรรม ในระยะยาวเกดเมอราคาเทากบ LAC ตาสด

SMC $ / unit $ / unit

P3

Q O O

Q

P1 P3

P2 P2

P1 E

E′ S1

S3

S2

D

E′

E

SAC LMC LAC

Q* (ก) Market (ข) Firm

รปท 2.14 การปรบตวปรบตวระยะยาวของหนวยผลตในอตสาหกรรม

28

↑↓

−−

↓↑

→

<=>

=

PandFirm

PandFirmPandFirm

LACMinP

#

##

Equilibrium

จากรปท 2.14 ดลยภาพในระยะยาวเกดท OP3 และ หนวยผลต จะผลต OQ* ทนจะไมมกาไร

หรอขาดทน เพราะกาไร = 0 จงไมมหนวยผลตใหมเขามา ในเมอทกหนวยผลตทาการผลตจนคมกบ ตนทนทใชไป (Alternative costs) (ผลตอบแทนสงสดทปจจยการผลตจะสามารถทาไดจากการจางงานทงหมด) จงไมทาใหหนวยผลตออกไปจากอตสาหกรรม เชนกน

2.3.3 ประสทธภาพของดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขน (The Efficiency of Competitive Long - run Equilibrium)

ดลยภาพในระยะยาวของอตสาหกรรม ในตลาดแขงขนซง P = LAC = LMC = SAC = SMC

มคณสมบตดานประสทธภาพหลายประการคอ (1) มการปรบจานวนของหนวยผลตในอตสาหกรรมจนราคา (P) เทากบตนทนเฉลยตาสด (LAC = SAC) จากขอสมมต ศกยภาพในการทากาไร (Profit potential) ในตลาดแขงขนเปนทรของเจาของปจจยการผลต และปจจยการผลตสามารถเคลอนไหวไดอยางเสร เพอแสวงหาผลตอบแทนปจจยสงสด ดงนน ถาราคามากกวาจดตาสดของตนทนเฉลยระยะยาว (P > LAC ตาสด) ปจจยไดรบผลตอบแทนจากอตสาหกรรมนสงกวาทอนจะทาใหปจจยการผลตไหลเขาสอตสาหกรรมน แตถา P นอยกวา LAC ตาสด ปจจยไมไดรบผลตอบแทนสงสดเทากบทสามารถหาไดจากทอนทาใหปจจยไหลออกไปจากอตสาหกรรมน ดงนนทราคาเทากบ LAC ตาสด แสดงวาปจจยการผลตถกจางมประสทธภาพในตลาดแขงขนทกปจจยไดรบคาตอบแทนเทากบตนทนทใชไป (Alternative cost) (คาตอบแทนสงสดทจะไดรบจากการจางงานตางๆ)

(2) ผลผลตถกผลตดวยตนทนทตาสด แตละหนวยผลตจะผลตผลผลตทจดตาสดของเสน LAC แสดงวา ตนทนตาสดของการผลตสนคาทระดบตางๆ เมอปจจยการผลตเปลยนแปลงไดอยางเสร ในแงของผซอกสามารถซอทราคาเทากบจดตาสดของ LAC แสดงวาซอไดในราคาตาสด (3) ดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนสมบรณทาใหเกดประโยชนสงสดแกสงคม(Maximize social gain or benefit)

29

สมมตวาเราถอวาราคา (P) เปน MU ของสนคาตอสงคม หรอ ผลประโยชนตอสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal social benefit: MSB) และ LMC เปนตนทนสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal social cost: MSC) ถาขอสมมตนมเหตผลสงทตามมากคอ

การผลตสนคาควรเพมขนตราบใดทราคา (P) หรอ ผลประโยชนตอสงคมสวนเพมหนวยสดทายมากกวาตนทนสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (LMC) หรอ (MSB > MSC) ดงนน ดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนท

P = LMC

เปนไปตามขอบงคบของประสทธภาพ คอ MSB = MSC

2.3.4 ตนทนคงท ตนทนเพมขน และตนทนลดลงของอตสาหกรรม

(Constant, Increasing and Decreasing Cost of Industries)

FP Constant cost industry (CCI) ∆QLR ท PF↑ เรยก Increasing cost industry (ICI) PF↓ Decreasing cost industry (DCI)

(1) ตนทนอตสาหกรรมคงท (Constant Cost Industry: CCI) ในการวเคราะหการปรบตวระยะยาวของอตสาหกรรม ในหวขอกอนหนานนนเราสมมตวาเกดการเคลอนยายของปจจยการผลตอยางเสร และตาแหนงเสนตนทนในระยะยาวไมเปลยนแปลง เมอมการเขามาหรอออกไปของหนวยผลตและการเปลยนแปลงผลผลต ขอสมมตนแสดงวาราคาปจจยการผลต (PF) คงทไมวาผลผลตจะเพมขนหรอลดลง นนคอ อตสาหกรรมซงราคาปจจยเปนอสระจากอตราการใช เรยกวา ตนทนอตสาหกรรมคงท (CCI) หรอเรยกวา อตสาหกรรมซงราคาปจจยไมเปลยนแมผลผลตเปลยนนนเอง

30

ดลยภาพในระยะยาวของหนวยผลตเกดท P1 = LAC = SAC และผลตสนคาเทากบ OQ1

สมมตวา ดมานดเพมขนจาก D ไปเปน D′ ในระยะสน เสนซพพลายอตสาหกรรม(Industry supply curve) เพมขนตามเสนซพพลายในระยะสน คอ เสน S เทานน ราคาดลยภาพคอ OP2 แลวหนวยผลตตวแทนเพมผลผลตจาก OQ1 ไปเปน OQ2 ซง SMC = OP2 ผผลตไดรบกาไรมากขนจงจงใจใหมหนวยผลตเขาสอตสาหกรรมนมากขน ทาใหมการใชปจจยการผลตเพมขน แตอตสาหกรรมนเปน CCI ดงนนราคาปจจยการผลตจะไมเปลยนแปลงและตนทนการผลตของ หนวยผลต ทงเกาและใหมยงคงเดม เมอซพพลายเพมจาก S ไป S′ ซงเกดจากการเขามาของหนวยผลตรายใหมทาให อตสาหกรรมไดดลยภาพอกในระยะยาว คอ P1 = LAC = SMC ทจด E′ เชอมจด EE′ กจะไดเสน ซพพลายในระยะยาวซงเปนเสนทขนานกบแกนนอน

(2) ตนทนอตสาหกรรมเพมขน (Increasing Cost Industry: ICI) ตอนนสมมตวาความยดหยนซพพลายของปจจยการผลตนอยกวาความยดหยนอยางสมบรณ (Perfect elasticity) ดงนนการเขามาและออกไปของหนวยผลตจะมผลทาใหราคาปจจยการผลตเปลยนแปลง เมอราคาปจจยเปลยนแปลงมผลโดยตรงตอผลผลตเกดตนทนอตสาหกรรมเพมขน (ICI) นนคอ เสนตนทนของหนวยผลตจะเลอนขนเพราะผลผลตเพมขนจงทาใหราคาปจจยการผลตเพมตามไปดวย

SMC D

D′

E′ E

฿ / unit

P2

Q O

P1 SLR

S S′

฿ / unit

O Q

P2

Q2

P1

SAC LMC LAC

Q1

(ก) Firm’s Cost Curve (ข) Industry Supply Curve

รปท 2.15 แสดงการหาเสนซพพลายอตสาหกรรมเมอตนทนการผลตของอตสาหกรรมคงท

31

ดลยภาพในระยะยาวในตอนเรมตนอยทจด E สมมตวา ดมานดเพมขนจาก D ไปเปน D′

ทาใหราคาในอตสาหกรรม (Industry price) ในระยะสนเพมขนเปน OP2 ซงจะทาใหหนวยผลตตวแทนมกาไรเพมขน ดงนนจงทาใหมหนวยผลตรายใหมเขามาในอตสาหกรรมสงผลใหมผลผลตเพมขนและทาใหราคาปจจยการผลตเพมตาม แสดงวาเสนตนทนเลอนสงขนจาก LAC1 เปน LAC2 เมอเสน ซพพลาย (Supply) เลอนไปเปน S′ เพราะหนวยผลตรายใหมเขามา และดลยภาพในระยะยาวเกดทจด E′ ทราคา OP3 ขอใหสงเกตวา OP3 > OP1 และเสนตนทนใหม คอ LAC2 สมผสกบ OP3 น เสนทลากผานจด EE′ คอเสนซพพลายในระยะยาว (Long-run supply curve) ซงมความชน (Slope) เปนบวก

(3) ตนทนอตสาหกรรมลดลง (Decreasing Cost Industry: DCI) ในกรณทตนทนอตสาหกรรมลดลง (DCI) เสนซพพลายของอตสาหกรรมในระยะยาวม ความชนเปนลบ เมอผลตผลผลตเพมขนแตราคาปจจยการผลตลดลง จะสงผลใหเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) เลอนตาลงจากเสน LAC1 เปนเสน LAC2

อตสาหกรรมทมตนทนการผลตลดลง (DCI) ในระยะยาวสาคญกวาอตสาหกรรมทมตนทนการผลตคงท (CCI) หรออตสาหกรรมทมตนทนการผลตเพมขน (ICI) ทงนขนอยกบวาอตสาหกรรมนนใชปจจยการผลตเหลานนเปนสวนไมสาคญหรอสวนสาคญในดมานดตางๆของปจจยการผลต

E′

E

฿ / unit

P2

Q O

P1

SLR S

S′

฿ / unit

O Q

P2

A P1

LAC1 B P3 P3

LAC2

D’

D

(ก) (ข)

รปท 2.16 แสดงการหาเสนซพพลายอตสาหกรรมเมอตนทนการผลตของอตสาหกรรมเพมขน

32

E′

E

฿ / unit

Q O

P2 SLR

S

S′

฿ / unit

O Q

A

P2

LAC1

B P1 P1

LAC2

D′ D

(ก) (ข)

รปท 2.17 แสดงการหาเสนซพพลายอตสาหกรรมเมอตนทนการผลตของอตสาหกรรมลดลง

บทท 3 ราคาและผลผลตภายใตตลาดผกขาด

(Price and Output under Pure Monopoly)

ในบทนเราจะพดถงแบบจาลองทสดขว (Extreme model) ของตลาดอกแบบจาลองหนงกคอแบบจาลองของตลาดผกขาด (Pure monopoly) โดยทแบบจาลองทสดขว (Extreme model) อกอนหนงคอ แบบจาลองของตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competition model) ซงไดกลาวมาแลวในบทท 2 สาหรบรายละเอยดของบทนจะแบงออกเปน 7 ตอน กลาวคอ ตอนแรกจะเปนการอธบายหลกพนฐานแบบจาลองของตลาดผกขาด (Basic model of monopoly) ตอนท 2 เปนเรองของการตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะสนของผผลตทอยในตลาดผกขาด ตอนท 3 เปนเรองของการตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะยาวในตลาดผกขาด ตอนท 4 เปนการเปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนกบตลาดผกขาด ตอนท 5 เปนการพจารณากรณทผผกขาดมโรงงานจานวนหลายโรงงาน ตอนท 6 เปนการแบงแยกราคาขายของผผลตผกขาด และตอนสดทายเปนการประยกตใชแบบจาลองกบเหตการณตางๆ ซงรายละเอยดสามารถอธบายไดดงตอไปน

3.1 หลกพนฐานของตลาดผกขาด: อปสรรคของการเขาสตลาด (Bases of Monopoly: Barriers to Entry) ตลาดผกขาด (Monopoly) คอ ตลาดหรออตสาหกรรม (Industry) หนงซงมผขายเพยงรายเดยว การทมผขายเพยงรายเดยวเปนเครองชวาตองมอปสรรคทสาคญบางอยางททาใหผผลตรายอนไมสามารถเขามาในอตสาหกรรม (Industry) นได อปสรรคในการเขามาในอตสาหกรรม (Industry) เปนเรองทจะศกษากนในตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) อยางไรกดเราพอจะพดถงอปสรรคทสาคญในการเขามาในอตสาหกรรม (Industry) ทกอใหเกดการผกขาด (Monopoly) ไดดงน:- (1) ขอบงคบทางกฎหมาย (Legal restrictions) ซงไดแก ลขสทธ (Patent) และสทธพเศษจากรฐบาล (Government franchises) (2) ผผลตรายเดยวทมอยนนอาจควบคมซพพลาย (Supply) ของวตถดบทสาคญ เชน แรบอกไซท ทองคาขาว เพชร กามะถน และเรเดยม (3) อตสาหกรรม (Industry) นนมการผกขาดโดยธรรมชาต (Natural monopolist) กลาวคอ เปนอตสาหกรรม (Industry) ทขนาดโรงงานทมประสทธภาพ มขนาดใหญเมอเทยบกบขนาดของตลาดและเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) ของผผกขาดจะลดลงตลอดชวงผลผลตททาการผลต เชน กจการสาธารณปโภค (Public utilities) (ไฟฟา, นาประปา, โทรศพท ฯลฯ)

34

3.2 การตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะสน (Price and Quantity Decisions in the Short-run)

การตดสนใจของผผกขาด (Monopolist) คลายกบแบบจาลองตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competitive model) มาก สวนแตกตางระหวาง 2 แบบจาลองน คอ เสนดมานด (Demand) ของ ตลาดผกขาด (Monopoly) มความชน (Slope) เปนลบ แตของตลาดแขงขนสมบรณเสนดมานดเปนเสนตรงขนานกบแกนนอน เพอใหงายตลอดบทน เราจะสมมตวาผผกขาดซอปจจยการผลตของเขาจากตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนอยางสมบรณเทานน กลาวคอผผกขาดสามารถซอปจจยการผลตทงหมดทเขาตองการโดยไมทาใหราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงไป ดงนนเสนตนทน (Cost) ของ แบบจาลองตลาดแขงขนสมบรณจงนามาใชกบบทนได

3.2.1 แนวคดของเสนตนทนรวม (Total Curve Approach) แนวคดเกยวกบเสนตนทนรวมในตลาดผกขาดเชนเดยวกบแบบจาลองตลาดแขงขนสมบรณ ซงเราสามารถเสนอกฎของการตดสนใจเกยวกบผลผลต (Output) ททาใหกาไรสงสด (Q Πmax ) ไดดงนคอ (1) มระดบผลผลตทรายรบรวมมากกวาตนทนผนแปรรวม (TR > TVC) หรอไม? ถา รายรบรวมนอยกวาตนทนผนแปรรวม (TR < TVC) ททกระดบผลผลต ผผลตจะปดกจการและยอมขาดทนเทากบตนทนคงท (TFC) (2) ถามระดบผลผลตทรายรบรวมมากกวาตนทนผนแปรรวม (TR > TVC) ผผลตจะทาการผลต ณ จดทระยะหางในแนวดง (Vertical distance) ระหวางเสนรายรบรวม (TR) กบเสนตนทนรวม (TC) มากทสด (ในเมอ TC กบ TVC ตางกน = TFC ระยะหางในแนวดงระหวาง TR กบ TVC จะมากทสดดวย ณ ทปรมาณ Q Πmax ) เสน TR เปนเสนทโคงเวาลง (Concave downward) สะทอนใหเหนวาเสนดมานด (Demand) ของผผกขาดมความชนเปนลบ เมอมชวงของผลผลต (Output) ทรายรบรวมมากกวาตนทนผนแปรรวม (TR > TVC) ดงนน Q Πmax = Q* ซงระยะหางในแนวดง JK มากทสด สงเกตไดวาทปรมาณผลผลต Q* ความชนของเสนรายรบรวมเทากบความชนของตนทนรวม (Slope TR = Slope TC) หมายความวา ทปรมาณผลผลต Q* นนคารายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) เทากบตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) หรอ MR = MC นนเอง ดงรปท 3.1 (ข) ยงกวานนทปรมาณผลผลต Q* ความชนของเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) มากกวาความชนของเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) (Slope of MC > Slope of MR)

35

วธทางคณตศาสตร (Mathematically) :

π(Q) = TR(Q) – TC(Q) เงอนไขจาเปน (Necessary condition):

0Q

TCQ

TRQ

=∂∂

−∂∂

=∂π∂

QTC

QTR

∂∂

=∂∂

หรอ MR = MC เงอนไขสนบสนนทเพยงพอ (Sufficient condition):

J

$ / unit O

รปท 3.1 (ก) Total curves

฿

Q

Q

MR

O

Q*

Q*

TC

TR

TVC

MC

K

Maximum vertical distant

รปท 3.1 (ข) Marginal curves

รปท 3.1 แสดงการหากาไรสงสดดวยเสน TR, TC, MR และ MC

36

0QTC

QTR

Q 2

2

2

2

2

2<

∂∂

−∂∂

=∂

π∂

2

2

2

2

QTC

QTR

∂∂

<∂∂

นนหมายความวา ณ จดทผผลตไดรบกาไรสงสดท MC = MR ซงตรงจดน ความชนของเสนMR นอยกวาความชนของเสน MC (Slope of MR < Slope of MC)

3.2.2 แนวคดของเสนเฉลย และเสนสวนเพมหนวยสดทาย (Average and Marginal Curve Approach)

จากแนวคดของเสนเฉลย และเสนสวนเพมหนวยสดทายนมกฎเพอการตดสนใจ 2 ขอ คอ

(1) ผลผลต ณ ทจด MC = MR เสนรายรบเฉลย (AR) อยสงกวาเสนตนทนเฉลยผนแปร (AVC) หรอไม? ถาไมผผลตจะปดโรงงานในระยะสนทนทและยอมขาดทนเทากบตนทนคงท (TFC) (2) ถามชวงของผลผลตทเสนรายรบเฉลยมากกวาเสนตนทนเฉลยผนแปร (AR >AVC) ผผลตจะทาการผลตสนคาเพอใหไดกาไรสงสด (Q Πmax ) จะอยทจด MR = MC และตรงจดน ความชนของเสนMR นอยกวาความชนของเสน MC (Slope of MR < Slope of MC)

ในรปนไมไดแสดงเสนตนทนเฉลยผนแปร (AVC) ซงอยตากวาเสนตนทนเฉลยรวม (AC)

จากรป MR = MC ทจด E ดงนน Q Πmax = Q* ซงเปนไปตามเงอนไขทสนบสนนเพยงพอ (Sufficient

B

A

π P

C

E MR

MC

O Q

AC

AR

Q*

รปท 3.2 การกาหนดปรมาณผลผลตเพอใหไดกาไรสงสด

฿ / unit

37

condition) (กฎขอ (2) ขางบน) คอ MR = MC และ Slope ของ MC ท Q* มคาเปนบวกซงมากกวา Slope ของเสน MR ท Q* มคาเปนลบ ราคาดลยภาพคอ OP กาไรเทากบ ABCP

3.2.3 ขอสงเกตเกยวกบการไมมเสนซพพลายของตลาดผกขาด (Note on the Non-existence of the Monopoly’s Supply Curve)

เสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของผผลตผกขาดทอยเหนอเสนตนทนเฉลยผนแปร (AVC) ขนไปไมใชเสนซพพลาย (Supply) ของเขา ทจด E ในรปท 3.2 ซง MR = MC แสดง Q Πmax คอ Q* ทจะถกผลต อยางไรกดในการหาราคาททาใหกาไรสงสด (Q Πmax ) เราตองเคลอนทในแนวดงจากจด E ขนไปจนถงจด A บนเสน AR ดงนน Q Πmax ทจะขายทราคาตาง ๆ จงขนอยกบรปรางและทตงของเสนดมานด (Demand) และเพราะวาไมมความสมพนธในลกษณะ 1 ตอ 1 ระหวาง P และ Q ดงนนจงไมสามารถหาเสนซพพลายของผผลตผกขาดจากเสน MC ไดเหมอนกบกรณของตลาดแขงขนสมบรณ ดตวอยางจากรปท 3.3 และ 3.4 ดงตอไปน

จากรปท 3.3 แสดงวา มราคาเดยวคอ P ทสมพนธกบจานวนผลผลต (Q) ถง 2 จานวน คอ Q1 และ Q2 ดงนน Q Πmax จะเปน Q1 หรอ Q2 ขนอยกบวา เสนดมานด (Demand) เปนเสน D1 หรอ D2

P

MR1

MC

O Q

Q1

฿ / unit

MR2

D2 D1

Q2

รปท 3.3 การกาหนดราคาเดยวทสมพนธกบปรมาณผลผลต 2 จานวน

38

จากรปท 3.4 เปนการแสดงจานวนผลผลตเดยวคอ Q* ทสมพนธกบระดบราคาถง 2 ราคา คอ P1 และ P2 ราคาสนคาจะเปน P1หรอ P2 ขนอยกบวา เสนดมานดเปนเสน D1 หรอ D2 จากการพจารณาระหวางราคากบปรมาณในรปท 3.3 และ 3.4 แสดงใหเหนวา ไมมความสมพนธกนแบบ 1 ตอ 1 ระหวาง P และ Q ดงนนจงสรปไดวา หลกของการหาเสนซพพลาย (Supply) ไมไดถกนยามหรออธบายเปนอยางดไวสาหรบตลาดผกขาด หรอตลาดทมการแขงขนไมสมบรณอนๆ (Imperfect competition)

3.3 การตดสนใจเกยวกบราคาและผลผลตในระยะยาว (The Long-run Price and Output Decisions)

ในระยะสน ผผลตผกขาดหากาไรสงสดโดยตองคานงถงขนาดของโรงงานทมอยซงเปนโรงงานทสรางเรยบรอยแลวและกาลงดาเนนการอย ในระยะยาวผผลตผกขาดตองพจารณาสงตอไปนคอ (1) จะดาเนนธรกจหรอไม? ถาหากสภาวะของดมานด (Demand) และตนทนการผลต (Cost ) เปนไปในทางทไมคมกบตนทนการผลตเฉลยระยะยาว (LAC) แลว ผผลตจะตองเลกธรกจนนไป (2) จะเลอกขนาดและดาเนนงานดวยโรงงานทใหกาไรสงสดดวยอตราททาใหเกดกาไรสงสด ในทนเราจะพจารณาถง ดลยภาพในระยะยาวของผผกขาดทมโรงงานเพยงโรงงานเดยว (Single plant monopolist)

P2

MR2

P1

MR1

MC

O Q

Q*

฿ / unit

D2 D1

รปท 3.4 การกาหนดปรมาณผลผลตเดยวทสมพนธกบ 2 ราคา

39

ปรมาณผลผลตทผผลตไดรบกาไรสงสด (Q Πmax ) คอ QL ซงเกดขน ณ จดท LMC ตดกบเสน MR ในการผลตสนคาดวยตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) ตาสดเทาททาได ผผกขาดจะสรางขนาดโรงงานเทากบ SAC* ตนทนเฉลยระยะสน (SAC) และตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) ตาสดเทาทผผลตผกขาดสามารถทาได เพอผลตสนคาจานวน QL กคอ QLC บาท/หนวย ณ ปรมาณผลผลตดงกลาวราคาสนคาทจะขายได เทากบ PL บาท/หนวย ดงนน กาไรของผผลตทไดรบเทากบ πL บาท จากเสนรายรบ (Revenue) และ เสนตนทน (Cost) ดงรปท 3.5 ไมมทางทผผกขาดจะปรบกาไรอกตอไป ดงนนเขาจงอยในดลยภาพในระยะยาว ณ ตรงทผลตสนคาจานวน QL เทานน สรป : เงอนไขจาเปนและเงอนไขสนบสนนเพยงพอ (Necessary and sufficient condition) สาหรบสาหรบผผลตผกขาดในการทากาไรสงสดในระยะยาว (1) ถารายรบเฉลยนอยกวาตนทนเฉลยระยะยาว (AR < LAC) ททกระดบของผลผลต ผผลตผกขาดจะไมดาเนนการผลตแตอยางใด

(2) ถารายรบเฉลยมากกวาหรอเทากบตนทนเฉลยระยะยาว (AR ≥ LAC) ทบางชวงของ ผลผลต(Output)ผผลตผกขาดจะทาการผลต ณ จดท LMC = MR เสมอ

ในระยะยาว ผผลตในตลาดแขงขนสมบรณมกาไรเทากบศนย (π= 0) เพราะการเขามาและออกไปทาไดงายทาใหกาไรสวนเกนหรอการขาดทนในอตสาหกรรมหมดไป อยางไรกดผผลตผกขาด

LAC πL

C

MR Q

AR

฿ / unit

SAC*

LMC SMC* PL

QL O รปท 3.5 การกาหนดราคาและผลผลตในระยะยาว

40

อาจมกาไรในระยะยาว ทงนเพราะผผลตรายอนจะเขามาในตลาดเพอทาลายการผกขาดไดยาก กาไรของผผกขาดจะเปนบวกหรอศนยขนอยกบภาวะของรายรบและตนทนของเขาเทานนเอง 3.4 เปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนสมบรณกบตลาดผกขาด

(Competition & Monopoly: A Comparison)

เรานาดลยภาพในระยะยาวของผผลตผกขาดในรปท 3.5 มาวาดใหมเปนรปท 3.6 และทาใหมนดงายกวารปท 3.5 โปรดสงเกตวา ราคาผกขาดสงกวาตนทนเฉลยระยะยาว (P > LAC) และสงกวาตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (LMC) ของเขา(ณ จดท LMC = MR) และ QL < Q0 ซงเปนผลผลต (Output) ทผผลตผกขาดผลตดวยตนทนตาสดเทาทเปนไปได (Minimum cost output) ซงทาใหผผลตผกขาดมกาไรสงสดเทากบ πL ถงแมจะเปนระยะยาวกตาม อยางไรกตามราคาและผลผลต ณ จดดลยภาพในระยะยาวของผผกขาดจงมลกษณะตรงกนขามกบดลยภาพในระยะยาวของผผลตในตลาดแขงขนสมบรณซงมราคา (P) เทากบจดตาสดของตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) และเทากบตนทนสวนเพมหนวยสดทายระยะยาว (LMC) และมกาไรปกตเทานน (πL = 0) ในการเปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดผกขาดกบตลาดแขงขนสมบรณนนคนสวนมากมกจะคดวาผผกขาดทาใหเกดการขาดแคลนเพอทาใหราคาสงขนเพอจะไดกาไรมากขน ผ

D = AR

πL

MR Q

฿ / unit

LMC P

QL O Q0

LAC

รปท 3.6 ดลยภาพในระยะยาวของผผลตในตลาดผกขาด

41

ผกขาดถกกลาวหาวาเปนผกระจายทรพยากรทมอยจากดอยางผด ๆ โดยการไมจางทรพยากรอยางเพยงพอ ในอตสาหกรรมผกขาดทาใหทรพยากรตองแสวงหาการจางงานในพนททผลตภาพนอยกวา (Less productive areas) ขอกลาวหานจะใชไดกตอเมอเรามขอสมมตวาตนทน (Cost) เหมอนกนภายใตตลาดผกขาดและตลาดแขงขนเทานน แตถาตนทนระหวาง 2 ตลาดนแตกตางกน (ซงโดยสวนมากจะแตกตางกนอยแลว) การเปรยบเทยบปรมาณผลผลต (Q) และราคา (P) ของตลาดผกขาดกบตลาดแขงขนสมบรณจงคอนขางอนตราย (Hazardous) ดงนนจงจาเปนตองตงขอสมมตพเศษเกยวกบตนทน (Cost) กอนทจะทาการเปรยบเทยบ

3.4.1 กรณผลไดตอขนาดคงท (Constant Returns to Scale) ในทนจะตองสมมตวา

(1) ภาวะการผลตของอตสาหกรรม (Industry) หนงเปนแบบผลไดตอขนาดคงท (Constant returns to scale)

(2) อตสาหกรรมนเปนแบบอตสาหกรรมทมตนทนคงท (Constant cost industry) ดงนนเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) และเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทายระยะยาว (LMC) จะคงท หรอเปนเสนเดยวกน และเหมอนกนทงในตลาดผกขาดและตลาดแขงขนสมบรณ ดงในรปท 3.7

J

PC A

K

D = AR

πM

MRM Q

฿ / unit

PM

QM O QC

LAC = LMC

Social (deadweight) loss

รปท 3.7 การกาหนดราคาและปรมาณผลผลต เมอ LAC และ LMC

L

42

ถาพจารณาจากรปท 3.7 หากผผลตอยในตลาดแขงขนผผลตจะทาการผลต ณ จดท LAC และ LMC = P = AR ดงนน ผผลตจะทาการผลตในปรมาณท Q = OQC และขายในราคาเทากบ OPC ในขณะเดยวกนถาเปนตลาดผกขาดผผลตจะทาการผลต ณ จดท LMC = MR ดงนนจะผลตในปรมาณท Q = OQM และขายในราคา OPM นนแสดงใหเหนวา เมอลกษณะการผลตเปนแบบผลไดตอขนาดคงท (Constant returns to scale) และราคาปจจยคงทแลว เราสามารถสรปไดวา OQM < OQC PM > PC πM > (πC= 0)

1) ผลทางสวสดการสงคมของตลาดแขงขนสมบรณกบตลาดผกขาด (Social Welfare Effects of Competition & Monopoly)

จากแบบจาลองตนทนคงท (Constant cost model) เราสามารถแสดงใหเหนวาตลาดแขงขนสมบรณทาใหเกดสวสดการสงคมสงสด (Maximize social welfare) และตลาดผกขาดทาใหเกดความสญเสยทางสงคม (Social Loss) เพอใหงาย สมมตวาไมมผลกระทบจากภายนอก (Externalities) หมายความวาผลประโยชน (Benefits) หรอตนทน (Costs) ของสงคมไมไดถกนามาพจารณา เวลาคดรายรบเอกชน (Private revenue) และตนทนเอกชน (Private cost) ดงนน Private benefits & Costs = Social benefits & Costs ตอนนเสนดมานดอตสาหกรรม (Industry demand) แสดงราคา (P) ทผบรโภคเตมใจทจะจายเพอซอสนคาปรมาณตาง ๆ อยางไรกตามผบรโภคจะไมซอหนวยสดทายของสนคาตามราคาทเปนอย ถาเขาคดวาเขาจะไมไดประโยชน (Benefit) จากสนคานนเทากบราคา (P) ทตองจาย ดงนนเราอาจใช P เปนเครองชผลประโยชนตอสงคมหนวยสดทาย (Marginal Social Benefit: MSB) ของสนคา เสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) (ซงเราสมมตวาเหมอนกนทงของตลาดผกขาดและตลาดแขงขนสมบรณ) แสดงตนทน (Cost) ในการผลตสนคา (Output) เพมขน 1 หนวย ในเมอไมมผลกระทบจากภายนอก (Externalities) คาตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) จงเปนเครองช ตนทนทางสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal Social Cost: MSC) ดงนนปรมาณผลผลตททาใหสวสดการสงคมสงสด (Maximize Social Welfare) คอ OQC ซง P = LMC หรอกคอ MSB = MSC นนเอง

43

2) ผลกระทบตอสวนเกนของผบรโภคของตลาดแขงขนสมบรณกบตลาดผกขาด (Effects on Consumer’s Surplus of Competition & Monopoly)

เมอพจารณาจากรป 3.7 จะเหนไดวาภายใตตลาดแขงขนผลประโยชนรวมตอสงคม (Total social benefit or gain) เทากบ OJLQC พนทภายใตเสนดมานด หรอกคอเสน AR ซงแสดงถง ผลประโยชนตอสงคมหนวยสดทาย (Marginal social benefit: MSB) ตนทนรวมทางสงคม (Total social cost) ในการผลตสนคาจานวน OQC หนวย มคาเทากบ OPCLQC (พนทภายใตเสน MC ซงแสดง MSC) สวนเกนของผลประโยชนรวมตอสงคม (Total social benefit) ตอ ตนทนรวมทางสงคม (Total social cost) คอ ∆JLPC คอสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ภายใตตลาดแขงขน ตอนนสมมตวามการจดองคการของอตสาหกรรมใหมเปนตลาดผกขาด คอผลตปรมาณ OQM ขายราคา OPM และกาไรเทากบ πM แลว สวนเกนของผบรโภค ∆JLPC เดมภายใตตลาดแขงขน จะถกแบงออกเปน 3 สวนคอ (1) สวนเกนของผบรโภคใหมภายใตภาวะตลาดผกขาดเทากบ ∆JKPM ซงนอยกวาเดม (∆JLPC) (2) กาไรของผผกขาดเทากบ πM (3) ∆AKL ซงสญเปลา (Waste) เพราะไมไดตกเปนของผบรโภคหรอผผกขาด หรอเรยกวาเปนการสญเปลาทางสงคม (Social waste) ทเกดจากการผกขาดเรยกสวสดการสามเหลยม (Welfare triangle) หรอ ความสญเสยของสงคม (Deadweight loss) หรอความสญเสยทางสงคม (Social loss) หรอ ความสญเสยจากการผกขาด (Waste of monopoly)

3.4.2 กรณของผลไดตอขนาดเพมขน (Increasing Returns to Scale)

ตอนนสมมตวา อตสาหกรรมเปนแบบอตสาหกรรม ทเกดการประหยดตอขนาด (Economies of scale) และสมมตเชนเดมวา ราคาปจจยการผลตคงท ในอตสาหกรรมเชนน ผผกขาดจะไดเปรยบจากขนาดการผลตทมขนาดใหญดวยตนทนฉลย (AC) ทตากวาตนทนฉลยของตลาดแขงขนอยางมากและ หนวยผลตของตลาดแขงขนตองทาการผลตสนคาดวยโรงงานขนาดเลก รปท 3.8(ก) และ 3.8(ข) เสนดมานดอตสาหกรรม คอเสน AR = D เหมอนกน เสน LAC และ LMC ของตลาดแขงขนในรป 3.8(ก) เปนเสนนอนอนเดม เพราะผลตสนคาเพมขนโดยไมทาใหตนทน (Cost) เพมขนแมจะมหนวยผลตเลก ๆ เขาส อตสาหกรรม เสน LAC ของผผกขาดมลกษณะเปนรปตว U และลดลงในบางชวงของปรมาณผลผลต แสดงวาเกดการประหยดตอขนาด (Economies of size) ภายใตตลาดแขงขนดลยภาพเกดทจด E ซงเสน AR (หรอเสนดมานด) ตดกบเสน LAC และเทากบเสน LMC ปรมาณดลยภาพคอ OQC และราคาดลยภาพคอ OPC

44

ถา อตสาหกรรม นถกจดองคการใหเปนตลาดผกขาดจะผลต ณ จดท MR = LMC ปรมาณดลยภาพเทากบ OQM และราคาดลยภาพเทากบ OPM ดรปท 3.8(ข) เหนวาผลผลต (Output) ของผผกขาดเทากบ OQM ซงนอยกวาผลผลตทตนทนตาสดคอ OL และปรมาณทสวสดการสงคมสงสดกคอ OS OQM < OL & OS

ณ ปรมาณผลผลต (OQM) ดงกลาวน ราคาสนคาทขายจะสงกวาตนทนเฉลยระยะยาวรวมทงตนทนสวนเพมหนวยสดทายระยะยาว (OPM > LAC และ LMC) และกาไรของผผกขาดเทากบ πM อยางไรกดในกรณน OQM > OQC และ OPM < OPC ดงนนเมอมการประหยดตอขนาด (Economies of size) และ ดมานดตลาด (Market demand) ใหญพอทจะทาใหเกดการผลตขนาดใหญได แลว

OQM > OQC OPM < OPC πM > (πC = 0)

กรณนผผกขาดจะเปนผทาประโยชนใหกบสงคมมากกวาทจะเปนผเอาเปรยบสงคม

AR = D

πM

E PC

O Q

QC

฿ / unit

AR = D

L

PM

MR

LMC

O Q

QM

฿ / unit

LAC

S

(ก) ตลาดแขงขน (ข) ตลาดผกขาด

รปท 3.8 เปรยบเทยบการกาหนดราคาและปรมาณผลผลตดลยภาพในระยะยาว

45

3.4.3 กรณผลไดตอขนาดลดลง (Decreasing Returns to Scale) กรณทเกดผลไดตอขนาดลดลง (Decreasing returns to size or scale) ซงจะทาใหตนทน (Cost) ของผผกขาดทใชโรงงานขนาดใหญ สงกวาตนทนของตลาดแขงขนทมโรงงานขนาดเลกเปนอยางมาก เรองนจะพจารณาในตอนตอไป ซงจะพจารณาวาผผกขาดจะแกปญหานโดยการสรางโรงงานทมขนาดเหมาะสมทสดหลาย ๆ โรงงานอยางไร

3.5 ผผกขาดทมหลายโรงงาน (Multiplant Monopolist) ในตอนกอน ๆ เราพจารณาผผกขาดทมโรงงานเดยว (Single plant) ตอนนเราจะพดถงผผกขาดทมโรงงานผลตสนคาหลายโรง เพอใหงายสมมตวาผผกขาดมโรงงาน 2 โรง ผลตสนคาทมลกษณะเหมอนกน ขายสนคาของเขาในตลาดแหงเดยว สมมตวา 2 โรงงานม Cost ตางกนผผกขาดตองตดสนใจ 2 ประการดงนคอ (1) จะผลตสนคา (Q) ทงหมดเทาใด? และขายราคาเทาใดจงจะไดกาไรสงสด (2) จะแบงการผลต Q Πmax ระหวาง 2 โรงงานอยางไร สมมตวาผผกขาดรดมานดตลาด (Market demand) (ทาใหร MR ดวย) และตนทน (Cost) ของแตละโรงงาน

π1 π2

P AC1 AC2

Q

E2 E1

฿ / unit

MC1

O O O

MC = ∑ MC1&MC2

P

MC2

E

Q Q Q = Q1 + Q2 Q2 Q1

MR

D MC = MR

(ก) โรงงาน 1 (ข) โรงงาน 2 (ค) ตลาด (หรอ Firm)

รปท 3.9 แสดงการกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพในตลาดผกขาด กรณทมหลายโรงงาน

46

ในการหาคาตอบ 2 ขอขางบนโดยกราฟนนเราตองหาตนทนสวนเพมหนวยสดทายในภาพรวมทงหมด (Total MC) ซงเทากบการรวม MC1 กบ MC2 เขาดวยกนตามแนวนอน ดงนนเสน MC ในรปท 2.9 (ค) กคอ MC = ΣMC1 & MC2 ดลยภาพเกดท MC = MR ปรมาณดลยภาพเทากบ OQ ซงเทากบ OQ1 + OQ2 ราคาดลยภาพเทากบ OP การแบงการผลตระหวางโรงงานแบงโดยใชกฎ

MC1 = MC2 = MR ซงหาไดโดยการลากเสนจากจด E ขนานกบแกน Q ไปตดกบ MC1 และ MC2 ทจด E1 และ E2 ตามลาดบ ทจดน MC = MR = MC1 = MC2 จากจดตด E1 และ E2 ลากเสนตงฉากกบแกน Q จะไดคา Q1 กบ Q2 แนนอน Q1 + Q2 = Q และ π = π1 + π2 การใชคณตศาสตรชวยในการอธบายการหาดลยภาพของผผลตผกขาดทมโรงงานจานวนมาก(Mathematical derivation of the equilibrium of the multi-plant monopolist) กาหนด Market demand: P = f(Q) = f(Q1 + Q2) Cost : C1 = f1(Q1) C2 = f2(Q2) ผผลตผกขาดตองการแบงการผลตระหวางโรงงาน 1 และโรงงาน 2 เพอใหไดกาไรสงสด π = TR – TC1 – TC2 ………….....(1)

เงอนไขการหาอนพนธครงแรก (1 st order condition): (i) 0

QTC

QTR

Q 1

1

11=

∂∂

−∂∂

=∂π∂ หรอ

1

1

1 QTC

QTR

∂∂

=∂∂

ไดแก MR1 = MC1 .....(2) (ii) 0

QTC

QTR

Q 2

1

22=

∂∂

−∂∂

=∂π∂ หรอ

2

1

2 QTC

QTR

∂∂

=∂∂

ไดแก MR2 = MC2 .....(3)

แต MR1 = MR2= MR เนองจากสนคาเปนสนคาทมลกษณะเหมอนกนจะตองขายในราคาเดยวกน ทาใหได MR อยางเดยวกนโดยไมคานงวาผลตจากโรงงานไหน ดงนน จาก (2) MR = MC1 .....(4) จาก (3) MR = MC2 .....(5) (4) = (5) MR = MC1 = MC2

47

3.6 การแบงแยกราคาขาย (Price Discrimination) การแบงแยกราคาขาย (Price discrimination: PD) เกดเมอมการขายสนคาทเหมอนกนอยางหนงในราคาทแตกตางกน เชน ราคาเบยรตามรานขายอาหารทวไปกบราคาเบยรอยางเดยวกนตามไนทคลบจะแตกตางกน การแบงแยกราคาขาย (PD) ยงหมายถง “การขายสนคา 2 อยางหรอมากกวา 2 อยางในราคาททาใหสดสวน (Ratio) ของราคาตอตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) แตกตางกน” ตวอยางเชน สนคาทเปนแบบจาลองมาตรฐาน (Standard model) กบแบบจาลองชนหร (Deluxe model) เชน เครองซกผาทเปนแบบหร (Deluxe) จะขายในราคาสงกวาทเปนแบบมาตรฐาน (Standard) อยางมากมาย ดงนน สดสวนของราคาของแบบหร (Deluxe) ตอ ตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของมนมากกวาราคาแบบมาตรฐาน (Standard) ตอ ตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของมน ดงนนเราใหคาจากดความการแบงแยกราคาขาย (PD) ไดวา (i) เปนการขายสนคาทเหมอนกนอยางหนงในราคาทแตกตางกน (ii) หรอการขายสนคาทเหมอนกน 2 อยางหรอมากกวา 2 อยางในราคาทสดสวนของราคาตอ MC แตกตางกน การแบงแยกราคาขาย (PD) เกดขนไดเพราะ (1) ผขายมอานาจผกขาด วตถประสงคของการแบงแยกราคาขาย (PD) คอทาใหกาไรเพมโดยตงราคาแตกตางกนจากผซอคนเดยวกน จะทาไดตอเมอผขายตองมอานาจผกขาดหรอกลมของผขายตองทาความตกลงรวมกน (Collude) ตงนโยบายราคา ถาปราศจากสงเหลาน การแบงแยกราคาขาย (PD) กจะไมเกด (2) สามารถแยกตลาดได นนคอผซอไมสามารถขายสนคาตอในตลาดอนทราคาสงกวา ตวอยางเชน ตลาดในประเทศกบตลาดตางประเทศ การรกษาพยาบาลคนรวยกบคนจน คาไฟฟาสาหรบบานพกอาศยกบธรกจ (3) ความยดหยนของ demand ในตลาดตางกนตองแตกตางกน ความมงหมายของการแบงแยกราคาขาย (PD) คอการเพมรายรบรวม (TR) โดยการคดราคามากกวา (นอยกวา) ในตลาดซงดมานด (Demand) คอนขางมความยดหยนนอย (Inelastic) [ความยดหยนมาก (elastic)] ดงนนถาความยดหยนของตลาดตางกนเหมอนกนหมด การแบงแยกราคาขาย (PD) กจะไมเกด (ไมจาเปน)

48

การแบงแยกราคาขาย (PD) ม 3 ชนดคอ (1) การแบงแยกราคาขายระดบท 1 (First-degree Price discrimination: FDPD) การตงราคาขายใหแตกตางกน (Discriminate) ทพยายามทจะดงเอาสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ไปจนหมด เรยกวาการแบงแยกราคาขายระดบท 1 (First-degree PD) หรอการแบงแยกราคาขายทสมบรณ (Perfect PD) (2) การแบงแยกราคาขายระดบท 2 (Second-degree Price discrimination: SDPD) การแบงแยกราคาขาย (PD) ทดงเอาสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ไปเพยงบางสวน (3) การแบงแยกราคาขายระดบท 3 (Third-degree Price discrimination: TDPD) เปนการแบงแยกราคาขาย (PD) ระหวางตลาด ซงคดราคาตางกนในตลาดทแยกจากกนอยางเดดขาด แตในแตละตลาดทแยกกนนจะคดราคาเดยวกน (Uniform Price)

3.6.1 การแบงแยกราคาขายระดบท 1 (First-degree Price discrimination: FDPD) แบบจาลองนมขอสมมตวา ผผกขาดรเสนดมานด (Demand) ของลกคาของเขาแตละคนและพยายามทจะคดเงนสงสดเทาทจะทาไดจากลกคาแตละราย ดงนนผผกขาดจะคดราคาสนคาจากลกคาแตละคนสงสดเทากบทลกคาเขาเตมใจทจะจายคาสนคานนดกวาทตนจะไมไดสนคานนไป นนคอผผกขาดจะพยายามดงเอาสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ของผซอไปจนหมด

Consumer’s Surplus ฿ / unit

O Q

P B

AR

รปท 3.10 การแบงแยกราคาขายระดบท 1 ของผผลตผกขาด

Q

A

49

จากรปท 3.10 ถาไมมการแบงราคา (PD) ผบรโภคสามารถซอสนคา OQ หนวยดวยเงน OPBQ บาท ในเมอเสนดมานด (Demand) แสดงราคาทผบรโภคเตมใจทจะจายในการซอสนคาทปรมาณตาง ๆ พนทภายใตเสนดมานด (D = AR) คอ OABQ สามารถใชเปนเครองชบอกผลประโยชนรวม (Total benefits) ทผบรโภคไดรบเมอซอสนคาจานวน OQ หนวย สวนแตกตางระหวางผลประโยชน (Benefit) อนนกบรายจายทจายเปนตวเงนคอสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ตามแนวความคดของ Marshall เทากบ ∆PAB ผผกขาดททาการแบงแยกราคาระดบท 1 (First-degree PD) ตองการใหผบรโภคตองจายคาสนคาไมเพยงแต OPBQ บาท แตตองจาย ∆PAB บาทดวย [หรอจายสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ดวย] ดงนนเขาจะเสนอขายชนดทถาซอกไดของไปไมซอกไมไดของไปเทากบ ∆ABQ บาท สาหรบสนคา OQ หนวย กรณนเปนกรณทผผกขาดคดราคาตางกนกบลกคาแตละคนของเขา โดยทจะพยายามดงเอาเงนจานวนมากทสดจากผซอแตละคน การคดราคาในลกษณะนจะทาไดกตอเมอผผกขาดมลกคาเพยงนอยรายและสามารถแยกจากกนได ดงเชน กรณของหมอทมคนไขรวย ๆ เพยง 2-3 ราย หรอทปรกษาดานการจดการ (Management consultant) ทมบรษทลกคาเพยง 2-3 ราย

3.6.2 การแบงแยกราคาขายระดบท 2 (Second-degree Price discrimination: SDPD)

ในการทาใหรายรบรวม (TR) และกาไรเพมขนผผกขาดอาจคดราคาแตกตางกน ขนาดการซอทแตกตางกน เชน อตราคาไฟฟาและแกส การคดราคาในลกษณะนเปนการแบงแยกราคาขายระดบท 2 (SDPD) ในกรณนผผกขาดดงเอา สวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) ไปเพยงบางสวน

6 5

4 1 2

P3

P1 P2

฿ / unit

O Q

J AR

รปท 3.11 การแบงแยกราคาขายระดบท 2 ของผผลตในตลาดผกขาด A

L

B C

3

50

สมมตวาผผกขาดมลกคาเปนจานวนมาก เชน กรณการขายสนคาสาธารณปโภค (Utility) และเสนดมานด (Demand) เปนไปดงรปท 3.11 ในกรณนผผกขาดคดราคา OP3 บาท/หนวย สาหรบ OA หนวยแรกของการซอ OP2 บาท/หนวย สาหรบหนวยการซอระหวาง A กบ B หนวย OP1 บาท/หนวย สาหรบหนวยการซอระหวาง B กบ C หนวย สมมตผบรโภคใชสนคาน OC หนวย/ระยะเวลา ดงนนรายรบของผผกขาด ถาเขาไมทาการแบงแยกราคาขาย (PD) เทากบ OP1JC ถาทาการแบงแยกราคาขาย (PD) ผผกขาดสามารถเพมรายรบรวม (TR) ของเขาเทากบพนทสเหลยม1, 2 และ 3 ในกรณนแมผบรโภคไมสามารถรกษาสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) คอ ∆P1LJ ไว แตกยงมสวนเกนของผบรโภค (Consumer’s surplus) รป สามเหลยม 4, 5 และ 6 ในรปท 3.11

3.6.3 การแบงแยกราคาขายระดบท 3 (Third-degree Price discrimination: TDPD) ในกรณนผผกขาดอาจขายสนคาของเขาในราคาแตกตางกนในตลาดตาง ๆ แตขายราคาเดยวในแตละตลาดทแยกกน ในการพจารณากรณน เราสมมตใหผผกขาดผลตสนคาของเขาจากโรงงานกลาง (Central plant) และขายสนคาของเขาในตลาด 2 แหงทแยกกน เขาจะตดสนใจเกยวกบผลผลต (Output) ทงหมดทดทสด (หรอไดกาไรสงสด) ปรมาณผลผลตทจะขายในแตละตลาด (Q1 & Q2) และราคาในแตละตลาด (P1 &P2) อยางไร? คาตอบหาไดจากรปท 3.12 ดงน

AR

Q MR = ∑MR1+MR2

MC

O O O Q1

E1 E2

P1 P2

฿ / unit

D1

E

Q MR1 MR2

D2

Q Q2 Q = Q1+Q2

(ก) ตลาด 1 (ข) ตลาด 2 (ค) Firm (ผผกขาด) รปท 3.12 การกาหนดปรมาณการผลตและราคาดลยภาพโดยการแบงแยกราคาขายระดบท 3 ของผผลตผกขาด

51

ในรปท 3.12 (ค) เสน MR คอ เสน MR รวม โดยหาไดจากการรวม MR1 เขากบ MR2 ตามแนวนอน เพอใหไดกาไรสงสด ผผกขาดทาการผลต ณ จดท MR = MC นนคอ ผลตเทากบ OQ ผผกขาดจะแบงการขายในตลาดท 1 และ 2 โดยการทาให MR ของทงสองตลาดเทากน โดยการลากเสนตรงตอออกไปจากจด E ไปทางซายมอและขนานกบแกน Q ไปตดเสน MR1 ทจด E1 และตดเสน MR2 ทจด E2 หา Q Πmax ในตลาดท 1 และ 2 ไดคอ OQ1 และ OQ2 ในเมอ MR = MR1 + MR2 ดงนน Q = Q1 + Q2 ในเมอ MR1 = MR2 ผผกขาดไมสามารถเพม TR จากการแบงผลผลตใหมระหวาง 2 ตลาด ราคาทคดในตลาดท 1 = OP1 และตลาดท 2 = OP2 จะเหนไดวา OP1 > OP2 เพอกาไรสงสด ผผกขาดตองคดราคาสงกวาในตลาดทมดมานด (Demand) คอนขางมความยดหยนนอย (Inelastic) และราคาตากวาในตลาดทดมานด (Demand) มความยดหยนมาก (Elastic) ตวอยางของการแบงแยกราคาขายระดบท 3 (TDPD) มมากมายเชน คาดหนงของเดกและผใหญทแตกตางกนทง ๆ ทใชทนงเทากน ราคาสาหรบผทเปนสมาชกและผทไมเปนสมาชกทแตกตางกน ตลาดตางประเทศและตลาดในประเทศ ฯลฯ

3.6.4 การหาดลยภาพจากการแบงแยกราคาขายจากผผลตผกขาดโดยวธทางคณตศาสตร (Mathematical derivation of the equilibrium of PD monopolist)

ดมานดของผผลตผกขาด: P = f(Q) สมมตวา ดมานดใน 2 ตลาด แยกจากกนเปน P1 = f1(Q1) P2 = f2(Q2) ฟงกชนตนทนการผลต (Cost function): TC = f(Q) = f(Q1+ Q2) Max π = TR1 + TR2 – TC .....(1)

เงอนไขการหาอนพนธครงแรก (1 st order condition): (i) 0

QTC

QTR

Q 111

=∂∂

−∂∂

=∂π∂ หรอ MR1 = MC1 .....(2)

(ii) 0QTC

QTR

Q 222

=∂∂

−∂∂

=∂π∂ หรอ MR2 = MC2 .....(3)

แต MC1 = MC2 = MC = เพราะใชโรงงานกลางทาการผลตจงมตนทน (Cost) เดยว ดงนน จาก (2) MR1 = MC .....(4) จาก (3) MR2 = MC .....(5) MC = MR1 = MR2

52

เงอนไขการหาอนพนธครงท 2 (2 nd order condition):

(i) 2

2

21

2

1QTC

QTR

∂∂

<∂∂ และ (ii) 2

2

22

2

2QTC

QTR

∂∂

<∂∂

Slope ของ MR1 และ MR2 < Slope ของ MC

3.7 การประยกตใช (Applications)

3.7.1 การแบงแยกราคาเพอความอยรอด (Price Discrimination as Means of Survival)

เราไดเหนมาแลววา ผผลตผกขาดสามารถเพมรายรบรวม (TR) โดยทาการแบงแยกราคาขาย (Price discrimination: PD) ดงนนจงเปนไปไดวาผผกขาดทไมสามารถอยรอดเพราะไมทาการแบงแยกราคาขาย (PD) อาจเอาทนคนหรออาจทากาไรไดถาเขาทาการแบงแยกราคาขาย (PD) ตวอยาง เชน อตราคาระวางทแตกตางกนทเกบกบสนคาตาง ๆ ของรถไฟ ซงเปนไปดงน

ในรปท 3.13 เสน D1 และ D2 คอ เสนดมานดของ 2 ตลาดทแยกกน รวมเสน D1 กบ D2 ตามแนวนอนไดเสนดมานดรวม ABC ซงอยตากวาเสนตนทนการผลตเฉลย (AC) ททกระดบของผลผลต ถาผผกขาดคดราคาเดยวในตลาดทง 2 แหงจะไมสามารถคนทนทงหมด อยางไรกด ถาคดราคาตางกนใน 2 ตลาด ผผลตจะอยรอดและมกาไรเกดขนดวย

Q2

A

P

D1

P1

P2B

O

฿ / unit

Q1 Q

Q = Q1+ Q2

D2 C

πM AC

รปท 3. 13 การทาราคาใหแตกตางกนเพอความอยรอดของธรกจ

P

53

สมมตวาผผกขาดทาการแบงแยกราคาขายระดบท 3 (Third-degree PD) ขาย OQ1 ในราคา P1 ในตลาดท 1 และขาย OQ2 ในราคา P2 ในตลาดท 2 รปท 3.13 แสดงวาราคาโดยเฉลยของ Output ทงหมดทขายใน 2 ตลาด คอ P จะอยสงกวาเสน AC และ ปรมาณผลผลตทงหมดคอ OQ = OQ1 + OQ2 ผผกขาดซงจะตองเลกธรกจถาคดราคาเดยว แตตอนนขายในราคาทแตกตางกนจงสามารถอยรอดและมกาไรเกดขนดวย

3.7.2 การควบคมสนคาสาธารณปโภค (Regulation of Public Utilities)

อตราทคดกบสนคาสาธารณปโภค เชน โทรศพท แกส และไฟฟา โดยทวไปแลวมกถกควบคมโดยรฐบาล

ในรปท 3.14 ราคาทผผกขาดตองการขายคอ PM ซงถกกาหนดจากการตงราคาท MR = MC (MR = MC pricing) และทาใหมกาไรเทากบ πM อยางไรกดรฐบาลตองการใหขายทราคาควบคม (Regulated price) PR ซงเปนการตงราคาท AR = AC (AR = AC pricing) ซงทาให กาไรของผผกขาด πM = 0 และผผกขาดจะมเฉพาะกาไรปกต (Normal profit) สงเกตไดวาท PR น ผผกขาดตองลดราคาลงและเพมปรมาณผลผลต (Output) ขน สมมตวา ผลประโยชนหนวยสดทายของสงคม (Social marginal benefit: SMB) และตนทนสงคมสวนเพมหนวยสดทาย (Social marginal cost: SMC) คอเสน AR และ MC นกเศรษฐศาสตรบาง

J

QR MR

PS PR

O

πM

฿ / unit

QM

PM

Q

D = AR

MC AC

QS

รปท 3.14 การคดอตราสนคาสาธารณปโภค

54

คนแยงวา รฐบาลควรกาหนดใหผผกขาดขายในราคา PS ซงเปนการกาหนดราคาท AR = MC ซงทาใหราคาลดลงไปอก และ ปรมาณผลผลตเพมขนไปอก การเพมของผลประโยชนทางสงคม (Social gain or benefit) จะคาเทากบ ∆ J PR PS อยางไรกดทราคา PS ผผกขาดจะขาดทน ในเมอ PS < AC การขาดทนนตองไดเงนอดหนน (Subsidy) จากรฐบาล ทาใหรฐบาลตองเกบภาษเพมขนเพอนาไปอดหนนในเรองน ซงมผลตอการจดสรรทรพยากร จงเปนไปไดวาผลอนนอาจทาใหผลประโยชนทางสงคม (Social gain) ทเกดจากการกาหนดราคาท AR = MC นอยกวากได ยงกวานนการกาหนดราคาในลกษณะนทาใหผใชสนคานไดรบเงนอดหนนจากสงคมสวนรวม

3.7.3 ผลกระทบจากการเกบภาษหลายชนดจากผผลตผกขาด (The Effects of Various Taxes on Monopoly Price and Quantity)

1) การเกบภาษแบบเหมาจาย (Lump-sum tax)

TC

O Q

O ฿

Q

฿

π

Q*

TCtx

TR

πtx

รปท 3.15 (ก) ตนทนเพมขน

รปท 3.15 (ข) กาไรลดลง

55

สมมตวามการเกบแบบเหมาจาย (Lump-sum tax) เทากบ t บาท/ระยะเวลากบผผกขาด ภาษนถอเปนตนทนคงท (Fixed cost) ของหนวยผลต (Firm) ดงนนการเกบแบบเหมาจายทาใหเสนตนทนรวมเพมขนจาก TC ไปเปน TC tx = จานวน t ไมวา Q จะอยทระดบไหน ความชนของเสน TR และเสน TC (คอ MR และ MC ตามลาดบ) จะเหมอนเดม และระดบผลผลตทดทสดคอ Q* ยงคงเดม กาไรผกขาดจะลดลงจาก π ไปเปน πtx(ดรปท 3.15) สรปผลของการเกบแบบเหมาจาย (Lump-sum tax) จะเปนเพยงการทาใหกาไรลดลงโดยไมทาใหการตดสนใจเกยวกบราคาและ ปรมาณผลผลตเปลยนแปลง

การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): Lump-sum tax = t บาท/ระยะเวลา π = TR(Q) – TC(Q) - t

0Q

TCQ

TRQ

=∂∂

−∂∂

=∂π∂

QTC

QTR

∂∂

=∂∂

หรอ MR = MC

2) การเกบภาษจากกาไร (Profit tax)

สมมตวามการเกบภาษกาไรของผผกขาดเทากบ r% ตอระยะเวลา สมมตตอไปวาผผกขาดไมสามารถผลกภาระภาษนไดเลย ดงนนเขาตองรบภาระภาษนแตเพยงผเดยว จากขอสมมตนผผกทตองการกาไรหลงภาษสงสดจะตองมกาไรกอนภาษสงสดดวย นนคอเขาตองรกษา (1 – r) คณกาไร แนนอนกาไรกอนภาษยงมากเพยงใด กาไรหลงภาษกยงมากขนเพยงนน การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): กาไรหลงภาษ

π = (1 – r) [TR(Q) – TC(Q)] 0 < r < 1 r = อตราภาษกาไร

0Q

TCr1Q

TRr1Q

=∂∂

−−∂∂

−=∂π∂ )()(

0Q

TCr1Q

TRr1 =∂∂

−=∂∂

− )()(

QTC

QTR

∂∂

=∂∂ หรอ MR = MC นนเอง

56

3) การเกบภาษสนคา (Excise tax) สมมตวามการเกบภาษสนคา (Excise tax) ในอตรา t บาท/หนวย กบสนคาอยางหนงของผผกขาด การเกบภาษสนคา อาจแสดงโดยการลดลงของเสน MR ดงรปท 3.16(ก) หรอการเพมขนของเสน MC ดงรปท 3.16 (ข) เพราะในทศนะของหนวยผลต (Firm) ภาษชนดนเปนตนทนผนแปร (Variable cost) ทง 2 วธจะใหผลอยางเดยวกน การเกบภาษสนคา (Excise tax) ทาใหเสน MR และ MC เคลอนท ดงนนจะมผลตอ P และ Q คอภาษทาให P สงขนและ Q ลดลง ดงนน ภาษสนคา (Excise tax) จะทาใหทรพยากรทไหลเขาไปผลตสนคาทถกเกบภาษลดลงและจะถกนาไปใชอยางอน การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): Excise tax = t บาท/หนวย

π = TR(Q) – TC(Q) - tQ 0t

QTC

QTR

Q=−

∂∂

−∂∂

=∂π∂

∴Q

TCtQ

TR∂∂

=−∂∂

MR tx = MC (รปท 16 (ก))

หรอ tQ

TCQ

TR+

∂∂

=∂∂

MR = MC tx (รปท 16 (ข))

E’

E

Ptx

E E’

Ptx MC

MRtx O O

฿ / unit

Q

฿ / unit

Q

AR MR

Qtx Q Qtx Q

P

AR

MR

MCtx

MC P

รปท 3.16 (ก) กรณ MR ลดลง รปท 3.16 (ข) กรณ MC เพมขน

57

4) ภาษมลคาเพม (Ad valorem tax)

การเกบภาษสนคา (Excise tax) จะเกบเปนจานวนเงนคงทตอหนวยของสนคา แตการเกบภาษมลคาเพม (Ad valorem tax) จะเกบเปนเปอรเซนต ณ ทของราคาสนคา โดยผลของภาษนจะทาใหเสนดมานด (Demand) เลอนดงรปท 3.17 เพอใหงาย สมมตวา เสนดมานดเปนเสนตรงและมการเกบภาษนเทากบ 50% ของราคาสนคา การเกบภาษนจะทาใหเสนดมานดเลอนจาก D ไปยง D tx ระยะในแนวดงจากแกน Q ไปเสน D tx = 50% ของระยะไปยง D ไมวาผลผลตจะอยระดบใด เสน MR ของ D tx คอ MR tx จดท MR tx = MC จะกาหนด Q tx และ P tx ดงนนผลของ Ad valorem tax คอ ทาให Q ↓ และ P ↑

การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): Ad valorem tax = r% π = (1 – r) TR(Q) – TC(Q) 0 < r < 1

0Q

TCQ

TRr1Q

=∂∂

−∂∂

−=∂π∂ )(

0Q

TCQ

TRr1 =∂∂

=∂∂

− )(

หรอ MR tx = MC

MRtx

D ฿/ unit

MR

MC

Q

P

Qtx Q

Ptx

Dtx

O

รปท 3.17 แสดงการกาหนดราคากอนและหลงการเกบภาษ Ad valorem tax

58

5) การใหเงนอดหนน (A Subsidy : A Negative Tax)

การใหเงนอดหนน (Subsidy) คอ ผลในทางลบของการเกบภาษ (Negative tax) นนเอง ดงนนในการวเคราะห ถาใหเงนอดหนนเปน 8 บาท / หนวย เรากสามารถใชเทคนคการวเคราะหผลของ การเกบภาษสนคา (Excise tax) อาจแสดงโดยการเลอนสงขนยาวเสน MR และการเลอนตาลงของเสน MC ถาการใหเงนอดหนน (Subsidy) นน สดสวน ณ ทของราคา (%) เรากสามารถศกษาผลของมนโดยใชเทคนคการวเคราะห Ad valorem tax ถาเสนดมานด (Demand) เปนเสนตรง การใหเงนอดหนนจะทาใหเสนดมานดหมนทวนนาฬกาจากจดทเสนดมานดตดแกนปรมาณ การวเคราะหทางคณตศาสตร (Mathematically): Subsidy = r% ของมลคาการขาย

π = (1 + r) TR(Q) – TC(Q) 0

QTC

QTRr1

Q=

∂∂

−∂∂

+=∂π∂ )(

0Q

TCQ

TRr1 =∂∂

=∂∂

+ )(

หรอ MR ทรวม Subsidy r% = MC

บทท 4 ราคาและผลผลตภายใตตลาดผขายนอยราย

(Price and Output under Oligopoly)

การศกษาของบทนจะแบงแบบจาลอง (Model) ของตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) ออกเปน 2 อยาง คอ 1. แบบจาลองตลาดผขายนอยรายทไมมการตกลงรวมกน (Non-collusive Oligopoly Models) 2. แบบจาลองตลาดผขายนอยรายทมการตกลงรวมกน (Collusive Oligopoly Models)

4.1 ตลาดผขายนอยรายทไมมการตกลงรวมกน (Non-collusive Oligopoly Models) ตอนนจะอธบายถงแบบจาลองของตลาดผขายสองราย (Duopoly models) จานวน 3 แบบจาลอง ซงเปนลกษณะทวไปในขอจากด (Limited case) ของตลาดผขายสองราย (Duopoly models) ในจานวน 3 แบบจาลองนกคอ มการตงขอสมมตท มรปแบบแนนอนของปฏกรยาของคแขงในแตละระยะเวลา และคแขงจะโตกลบตามทเขาคาดวาจะเปน (Expected reaction) ซงสงทคแขงคดวาจะเปนแตกจะไมเกดขน และผผลต (Firm) กยงสมมตตอไปวา ขอสมมตอนแรกจะเปนอยอยางนน (คแขงเคยขายปรมาณเทาใด กสมมตวาเขาจะขายปรมาณเทาเดม หรอคแขงเคยขายในระดบราคาใด กสมมตวาคแขงจะไมเปลยนแปลงราคา) หรอพดอกอยางหนงกคอ ตลาดผขายนอยรายทไมมการตกลงรวมกน (Non-collusive oligopoly) มการสมมตวา ผผลต (Firm) ไมเคยเรยนรจากประสบการณในอดตซงทาใหพวกเขาพฤตกรรมเหมอนคนไรเดยงสา (Naive) เปนอยางนอย แตไมถงขนาดเปนคนโง (Stupid)

4.1.1 ตลาดผขายสองรายตามแบบจาลองของครโน (Cournot's Duopoly Model)

ครโน (Cournot) ไดมการตงขอสมมตดงตอไปน คอ 1. มผผลต 2 คน แตละคนเปนเจาของบอนาแรคนละบอ 2. ทง 2 คนขายนาแร (Output) ของเขาในตลาดทมเสนดมานด (Demand) เปนเสนตรง 3. ผผลตแตละคนจะปรบปรมาณผลผลตของตน โดยสมมตวาคแขงของตนจะไมเปลยนแปลง ผลผลตของเขา 4. ตนทน (Cost) เทากบศนย (0) ดงนนตนทนสวนเพมหนวยสดทายเทากบศนย (MC = 0) ดวย

60

สมมตวา ผผลตคนท 1 เรมทาการผลตและขายกอน เขาจะขายปรมาณ OA ในราคา P ซงไดกาไรสงสดเพราะ MR = MC = 0 ผผลตคนท 2 จะสมมตวา ผผลตคนท 1 จะขายคงทเทากบ OA และ

จะพจารณา CD' วาเปนดมานด (Demand) สนคาของเขาและจะผลตเทากบ 21 (CD') โดยขายจานวน

เทากบ AB ในราคา P' และไดกาไรสงสด ผผลตคนท 2 จะผลตจานวนเทากบ 21 ของตลาดทผผลตคนท

1 ยงไมไดซพพลาย (Supply) ออกมา นนคอ ปรมาณขายของผผลตคนท 2 เทากบ )21

21=(

41 xหรอ

ของตลาดทงหมด ตอมาผผลตคนท 1 สมมตวา ผผลตคนท 2 จะขายเทากบ AB และจะซพพลายเทากบ

21 ของตลาดทผผลตคนท 2 ไมได ซพพลาย คอ

83)

411(

21

=− ของตลาดทงหมด ผผลตคนท 2

จะขายเทากบ 165)

831(

21

=− ปฏกรยาการโตตอบกนจะดาเนนตอไปจนในทสดดลยภาพจะเกดขน

เมอปรมาณขายของผผลตคนท 1 เทากบปรมาณขายของผผลตคนท 2 เทากบ 31 ของปรมาณตลาด

ทงหมด (Q1 = Q2 = 31 Q)

ดลยภาพของผผลตในแบบจาลองของครโน (Cournot's model) หาไดดงน

D’ B

C (e = 1)

A Q

O MR1

P

D

P’

฿ / unit

MR2

รปท 4.1 การกาหนดราคาและปรมาณขายดลยภาพตามแบบจาลองของครโน (Cournot)

61

1. ปรมาณของผผลตคนท 1 (Q1) ในระยะตาง ๆ

ระยะท 1 : 21

ระยะท 2 : 21

81

21

83)

411( −==−

ระยะท 3 : 321

81

21

3211)

1651(

21

−−==−

ระยะท 4 : 128

1321

81

21

12843)

128421(

21

−−−==−

สงเกตไดวา Q1 จะคอย ๆ ลดลง

Q1 ทดลยภาพ = .....128

1321

81

21

−−−

=

+

+

+

+− ...

41

81

41

81

41

81

81

21 32

สงเกตไดวาตวเลขในวงเลบใหญเปนอนกรมเรขาคณต ซงหาผลรวมไดโดยใชสตร

∫−

=r1

a โดยท ∫ = ผลรวม, a = ตวแรกของอนกรม, r = ratio

∴ Q1 ทดลยภาพ = 31

411

81

21

=

−−

2. ปรมาณของผผลตคนท 2 (Q2) ในระยะตาง ๆ

ระยะท 1 : 41)

21(

21

=

ระยะท 2 : 161

41

165)

831(

21

+==−

ระยะท 3 : 641

161

41

6421)

32111(

21

++==−

ระยะท 4 : 2561

641

161

41

25685)

128431(

21

+++==−

62

Q2 ทดลยภาพ = ( ) ( ) ( )

++++ ...

41

41

41

41

41.

41

41

32

เปนอนกรมเรขาคณตหาผลรวมไดจากสตร ∫−

=r1

a

∴ Q2 ทดลยภาพ = 1

141 314

= −

เราอาจหาดลยภาพของผผลตคนท 1 และผผลตคนท 2 จากเสนปฏกรยาของผผลตทง 2 คน กได ดลยภาพจะเกดทจดตดของเสนปฏกรยาโตกลบของผผลตคนท 2 ตอผผลตคนท 1 (Reaction curve of Firm 2 to 1) หาไดดงน คอ

ถาผผลตคนท 1 ผลต = 21 ผผลตคนท 2 จะผลต =

41

" = 1 " = 0

" = 0 " = 21

เขยนกราฟจากสวนประสม (Combination) ของ จดตาง ๆ เหลาน ลงในรปท 4.2 โดยใหแกนตงแสดง Q1 และแกนนอนแสดง Q2 จะไดเสนปฏกรยาโตกลบของผผลตคนท 2 ตอผผลตคนท 1 (เสน R2,1) ทานองเดยวกน หาเสนปฏกรยาโตกลบของผผลตคนท 1 ตอผผลตคนท 2 (เสน R1,2) โดยการเขยนกราฟจากสวนประสม (Combination) ของจดตอไปน คอ

ถาผผลตคนท 2 ผลต = 21 ผผลตคนท 1 จะผลต =

41

" = 1 " = 0

" = 0 " = 21

63

จากรปท 4.2 ดลยภาพจะเกดทจดครโน หรอ Cournot's point ทเสน R2,1 ตดกบเสน R1,2 ดงนน ดลยภาพตามขอสรปของครโน (Cournot Solution) จะมเสถยรภาพ (Stable) ผผลตแต

ละคนจะซพพลายจานวนเทากบ 31 ของตลาด และทาการขายในราคาเดยวกน ซงตากวาราคาผกขาดแต

สงกวาราคาแขงขน (P=MC=MR =AR= 0 ในรปท 4.1)

ถามผผลต 3 คนแตละคนจะผลตเทากบ 41 ของตลาดและผลผลตรวมกนเทากบ

43 ของ OD'

(รปท 4.1)

ถามผผลตม n คนแตละคนจะผลตเทากบ1n

1+

ของตลาดและผลผลตรวมกนเทากบ 1n

n+

ของ OD' (รปท 4.1) นนแสดงใหเหนวา หากจานวนผผลตยงมากปรมาณสนคาทผผลตจะนาออกมาขายเปนปรมาณการขายในตลาดแขงขนมากขน

Q2

Cournot’s point

Q1

1

1

1/2

R 2,1

R 1,2

1/2

1/3

1/3 O

รปท 4.2 แสดงการหาปรมาณดลยภาพของผผลตตามแบบจาลองของครโน (Cournot)

64

4.1.2 แบบจาลองตลาดผขายสองรายของเบอรแทรนด (Bertrand's Duopoly Model)

แบบจาลอง (Model) ของเบอรแทรนด (Bertrand)น ยงคงสมมตวามผผลตจานวน 2 คน และทาการผลตสนคาทเหมอนกน ดวยตนทนเทากบศนย (0) ดงนน MC = 0 ผผลตแตละคนมดมานดตลาด (Market demand) อยางเดยวกน แตตางจากแบบจาลองของครโน (Cournot) กลาวคอ แบบจาลองนมการสมมตวาผผลตแตละคนคาดคะเนวาคแขงขนของเขาจะรกษาราคาคงท

วเคราะหโดยใชเสนปฏกรยาจากรปท 4.3 พบวา ราคาจะลดลงไปสราคาแขงขน (P = MC = 0) ราคาทเทากบศนย (0) นจะอยคงท และเปนราคาดลยภาพทมเสถยรภาพ ถาราคานจะเพมขนมากกวาศนย (0) มนกจะถกขบใหลดลงมาเปนศนยในทสด ยกตวอยางเชน เมอผผลตคนท 2 ตงราคาท PA1 แลวผผลตคนท 1 จะตอบโตโดยการตงราคาท P'A1 จากนนผผลตคนท 2 จะมปฏกรยาตอบโตโดยลดราคาลงมาเปน PA2 และ ผผลตคนท 1 กจะมจะมปฏกรยาโตกลบโดยลดราคาลงมาเปน P'A2 จากพฤตกรรมดงกลาวจะมการตอบโตกนอยตลอดเวลาจนในทสดราคาจะลดลงไปถงราคาแขงขนคอ PA = MC = 0

P’A2

P’A1

P2

P1

PA1

R 2,1

R 1,2

O PA2

รปท 4.3 แสดงราคาดลยภาพของผผลตสองรายตามแบบจาลองของเบอรแทรน

65

4.1.3 แบบจาลองผขายนอยรายของแชมเบอรลน (Chamberlin's Oligopoly Model)

แบบจาลอง (Model) นจะมดลยภาพทมเสถยรภาพ (Stable equilibrium) ทกฝายจะขายในราคาผกขาด ถาผผลต (Firm) ตระหนกถงการขนอยตอกน (Interdependence) แลวละก อตสาหกรรม (Industry) จะมดลยภาพตามแบบของครโน (Cournot) ถาผผลตแตละคนปฏบตตนอยางอสระบนขอสมมตทวาคแขงของเขาจะรกษาระดบผลผลต (Output) ใหคงทแลว อตสาหกรรม (Industry)นจะมดลยภาพตามแบบจาลองของ เบอรแทรนด (Bertrand) ถาหากผผลตแตละคนปฏบตตนอยางอสระ (Independence action) ทพยายามทากาไรสงสดโดยการตงขอสมมตวา คแขงของตนจะไมเปลยนแปลงแปลงราคาของเขา อยางไรกตาม แชมเบอรลน (Chamberlin) ไดปฏเสธขอสมมตทวาผผลตจะปฏบตตนอยางอสระ แต แชมเบอรลน (Chamberlin) เหนวาความจรงผผลตจะตระหนกถงการขนอยตอกน (Interdependence) ผผลตเหลานนจะไมไรเดยงสา (Naive) เหมอนอยางทครโน (Cournot) และเบอรแทรนด (Bertrand) สมมต แชมเบอรลน (Chamberlin) ไดสมมตวาม ขอสรป (Solution) ตามแบบจาลองของเขาเปนอยางผกขาด (โดยทมการทากาไรรวมกนในอตสาหกรรมใหสงสด) จะเกดขนโดยไมมการตกลงรวมกน (Collusion) ระหวางผผลต (Firms) เราสามารถทาความเขาใจแบบจาลองของแชมเบอรลน (Chamberlin's model) ไดดงน กลาวคอ สมมตวา ดมานดตลาด (Market Demand) เปนเสนตรงมความชน (Slope) เปนลบ และตนทนการผลตเทากบศนย (0) จากรปท 4.4 สมมตวา ผผลตคนท 1 เขามาในตลาดกอน จะขายปรมาณ OQm ในราคา PM เพอใหไดกาไรสงสด ผผลตคนท 2 สมมตวา ผผลตคนท 1 จะไมเปลยนแปลงปรมาณการขาย และจะขายสนคาของตนในปรมาณ QmB (ซง MR ของ ผผลตคนท 2 เทากบ MC = 0) ผลกคอ ปรมาณขายในตลาดทงหมดเทากบ OB และราคาลดลงไปเปนราคา P ตอนน ผผลตคนท 1 จะตระหนก

วา (คนพบวา) คแขงของเขามปฏกรยา โตกลบเขาจงตดสนใจลดปรมาณลงมาเปน OA ซงเทากบ 21

ของ OQm และ เทากบปรมาณขายของผผลตคนท 2 คอ QmB ตอนนปรมาณขายทงหมดจะ เทากบ OQm และราคาจะเพมสงขนไปเปนราคาผกขาด OPm ผผลตคนท 2 จะตระหนกวาจะเปนการดกวาดวยกนทง 2 ฝายทจะรกษาระดบผลผลต (หรอปรมาณขาย) ใหเทากนท QmB = OA ดงนนการตระหนกถงการขนอยตอกนทาใหผผลตทง 2 ทาใหไดขอสรปรปแบบของตลาดตามแบบจาลองของแชมเบอรลนเปนแบบผกขาด

66

4.1.4 The "Kinked-Demand" Model: Swezy's Non Collusive Stable Equilibrium

ในแบบจาลองของสเวซซ (Swezy’s model) น เสนดมานด (Demand) ของตลาดผขายนอยราย (Oligopolist) จะมจดหกงอ (Kinked) คอ จด E ดงในรปท 4.5 ซงสะทอนใหเหนถงลกษณะของพฤตกรรมตอไปน ถาผผลตรายใดรายหนงลดราคาของตนลงมาคแขงของเขาจะลดราคาตาม ทงนเพอรกษาสวนแบงตลาด (Market shares) ของตนไว และถาผผลตรายใดรายหนงขนราคา คแขงจะไมขนราคาตาม ทงนเพอทจะเพมสวนแบงตลาดของตน จากรปท 4.5 เสน ED เปนสวนของเสนดมานด (Demand) ทหกและมความยดหยนนอย นเปนการแสดงพฤตกรรมของการลดราคา และ dE เปนสวนของเสนดมานดทหก และมความยดหยนมาก ซงแสดงถงพฤตกรรมการขนราคาของผผลตในตลาดผขายนอยราย (Oligopolist) เพราะเสนดมานด (Demand) เปลยนจากเสนดมานดทมความยดหยนมาก (dE) ไปเปนเสนดมานดทมความยดหยนนอย (ED) ดงนน จงทาใหเสน MR ม 2 สวน คอ dA เปน MR ของเสนดมานด (Demand) ในสวนของ dE และจากจด B ลงไปเปนเสน MR ของเสนดมานดในสวนของ ED ทาใหเกดชองวาง (Gap) ของ MR กลาวคอเทากบระยะ AB

B QM

C

D′

D

Q

฿ / unit

A

PM

P

O

รปท 4.4 การกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพตามแบบจาลองของแชมเบอรลน

67

ชองวาง AB ของเสน MR แสดงวามชวง (Range) หนงทการเปลยนแปลงของตนทนจะไมมผลตอราคาและปรมาณดลยภาพของผผลต (Firm) ตราบใดทเสน MC ผานชองวาง AB น และผผลตสามารถทากาไรสงสดโดยการผลตทปรมาณ OQ และขายในราคา OP โดยท P และ Q นเกดขนได(เขากนได) กบชวงของตนทนสวนเพมหนวยสดทายหลายเสน (A wide range of costs) ดงนน จดหกมมนสามารถอธบายวาทาไม P และ Q จงไมเปลยนแปลง แมตนทนการผลตจะเปลยนแปลงภายในชวง AB ทเสน MR ไมตดตอกน แมวาแบบจาลองน คอนขางจะเปนจรงในโลกธรกจทมการแขงขนกนสง ซงครอบครอง (Dominate) โดยผผลตนอยราย (Oligopolist) ทแขงขนกนอยางมากกตาม แตแบบจาลองกยงมขอบกพรอง (Flaw) อยทวามนไมไดอธบายการตดสนใจเกยวกบราคา (P) และปรมาณผลผลต (Q) ของผผลตทจะทาใหไดกาไรสงสด เสนดมานด (Demand) เพยงแตอธบายถงความเหนยวแนน (Stickiness) ของราคา (หรอราคาไมคอยจะเปลยน) ในสถานการณทตนทนเปลยนแปลง และมการแขงขนสง (High rivalry) จดหกมมเปนผลจากความไมแนนอน (Uncertainty) ของผผลตนอยราย (Oligopolist) และการคาดคะเนของเขาวาคแขงจะแขง (Match) กนลดราคา แตไมแขงในการขนราคา อยางไรกด มนไมไดอธบายระดบราคาทจะเกดจดหกแตอยางใด

E

A

B

Q MR

D’

D

Q

฿ / unit

d

P

O

d'

รปท 4.5 แสดงเสนดมานดหกงอ และเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทายของแบบจาลองสเวซซ (Swezy’s model)

MC1 MC2

MC3

68

4.1.5 แบบจาลองตลาดผขายสองรายของสแตกเกลเบอรก (Stackelberg's Duopoly model)

แบบจาลองตลาดผขายสองรายของสแตกเกลเบอรก (Stackelberg's duopoly model) นเปนสวนขยายของแบบจาจองของครโน (Cournot's model) กลาวคอ สแตกเกลเบอรก (Stackelberg) สมมตวาผผลตในตลาดผขายสองราย (Duopolist) คนหนงจะเปนคนททนสมย (Sophisticated) พอทจะตระหนกวา คแขงขนของเขาจะปฏบตตามขอสมมตของครโน(Cournot) ทาใหเขาสามารถกาหนดเสนปฏกรยา (Reaction curve) ของคแขงขนของเขาใหเขากบฟงกชนกาไรของตน เพอทตนจะไดรบกาไรสงสด ดงเชนผผกขาด

สมมตเสนกาไรเทากน (Iso-profit) และเสนปฏกรยาโตกลบ (Reaction function) ของผผลตในตลาดผขายสองราย เปนไปตามรปท 4.6 ถาผผลตคนท 1 เปนผผลตททนสมย ผผลตคนนจะสมมตวาคแขงขนของเขาจะปฎบตตามเสนปฏกรยาของคแขงขนเอง ทาใหผผลตคนท 1 สามารถเลอกทาการผลตเพอทจะไดกาไรสงสด ซงกคอจด a โดยทจด a น อยบนเสนกาไรเทากน (Iso-profit) ของผผลตคนท 1 ทเปนไปไดตาทสด ซงแสดงกาไรสงสดทผผลตคนท 1 ทาไดจากเสนปฎกรยาโตกลบของผผลตคนท 2 ทกาหนดมาให ผผลตคนท 1 จะผลตเทากบ OQA และผผลตคนท 2 จะมปฎกรยาโตกลบโดยทาการผลต เทากบ OQB ตามเสนปฎกรยา RB (เสนปฎกรยาของผผลตคนท 2 ตอผผลตคนท 1) ผผลตคนททนสมย (ในทนคอผผลตคนท 1) จะเปนผนา (Leader) ขณะทคแขงทไรเดยงสา (Naive) ทปฎบตตามขอสมมตของ ครโน (Cournot) (ในทนคอผผลตคนท 2) จะเปนผตาม (Follower) จะเหนไดชดวา

b

a

Q’B

e

Q1

Cournot’s equilibrium

Q2

RB (reaction of 2 to 1) QB

Q’A O

RA (reaction of 1 to 2)

QA

รปท 4.6

69

การเปนผผลตคนท ทนสมยนนไดประโยชน เพราะผผลตคนท 1 จะไปถงเสนกาไรเทากน (Iso- profit) ทใกลแกนของเขา ผตามทไรเดยงสา (Naïve) คอ ผผลตคนท 2 จะเลวลง เมอเทยบกบดลยภาพของครโน (Cournot equilibrium) ในเมอระดบผลผลตของเขาจะไปถงเสนกาไรเทากน (Iso – profit) ทหางไกลออกไปจากแกนของเขา ในทานองเดยวกน ถาผผลตคนท 2 เปนผนาจะทาการผลตเทากบ OQ’B ตรงจด b บนเสน RA (เสนปฎกรยาของผผลตคนท 1 ตอผผลตคนท 2) เพราะเปนกาไรสงสดทผผลตคนท 2 จะทาไดเมอกาหนด แผนภาพของเสนกาไรเทากน (Iso - profit map) ของเขาและเสนปฏกรยาโตกลบ RA สรป ถามเพยงผผลตคนเดยวททนสมย ผผลตคนนนจะเปนผนา และดลยภาพทมเสถยรภาพ (Stable equilibrium) จะเกดขนเพราะผผลตคนทไรเดยงสา (Naive) จะทาตนเปนผตามอยางด อยางไรกตามหากผผลตทงสองคนทนสมยทงค ตางกตองการเปนผนาเพราะจะทาใหตนเองไดกาไรมากกวาคแขง ในกรณนจะเกดดลยภาพทไมมเสถยรภาพ (Instable equilibrium) หรอเรยกวา Stackelberg's disequilibrium ผลกคอเกดสงครามราคา (Price war) จนกระทง ผผลตคนใดคนหนงจะยอมแพและเปนผตามหรอจนกวาจะมการตกลงรวมกนสาเรจ (Collusion) เราสามารถ สรปกลยทธ (Strategy) ของผผลตคนท 1 และผผลตคนท 2 ในรปของตารางเมตรกซ (Pay - off matrix) ของแบบจาลองสแตกเกลเบอรก (Stackelberg's model) (ดกาไรของผผลตแตละคนภายใตกลยทธตาง ๆ ) ไดดงน กลยทธของผผลตคนท2 (2's Strategies)

ผนา (Leader) ผตาม (Follower) ผนา (Leader) Unstable equilibrium Stable equilibrium กลยทธของผผลตคนท1

(1's Strategies)

ผตาม (Follower) Stable equilibrium Cournot's Solution

70

4.2 การตกลงรวมกนของผขายนอยราย (Collusive Oligopoly Model) ผผลต (Firms) ตาง ๆ ในตลาดผขายนอยราย (Oligopoly) จะใชวธหลกเลยงความไมแนนอน (Uncertainty) ทเกดจากการขนอยตอกน (Interdependence) ดวยการทาความตกลงรวมกน (Collusive agreements) ซงการตกลงรวมกนมอยดวยกน 2 แบบ คอ 1. การตกลงรวมกนแบบคารเทล (Cartels) 2. การตกลงรวมกนแบบมผนาทางดานราคา (Price leadership) การตกลงทง 2 แบบนจะเปนการตกลงกนอยางลบๆ ทงนเพราะการตกลงกนแบบเปดเผยในเรองเหลาน ถอวาผดกฎหมาย

4.2.1 การตกลงรวมกนแบบคารเทล (Cartels) การตกลงรวมกนแบบคารเทล (Cartel) หมายถง การตกลงกนโดยตรง (แตเปนความลบ) ระหวาง ผผลตในตลาดผขายนอยราย (Oligopolist) ทแขงขนกน ดวยจดประสงคทจะลดความไมแนนอนทเกดจากการขนอยตอกน (Mutual interdependence) การตกลงรวมกนแบบคารเทล (Cartel) สามารถแบงเปน 1. คารเทล (Cartel) ททากาไรรวมสงสด (Maximize joint profit) 2. คารเทล (Cartel) ทแบงตลาดกน (Market - sharing)

1) คารเทลททากาไรรวมสงสด (Cartels Aiming at Joint - profit Maximization)

ในกรณน จดมงหมายของคารเทล คอ กาไรรวมหรอกาไรของอตสาหกรรมสงสด สถานการณคลายกบผผลตผกขาดทมหลายโรงงาน (Multiplant monopolist) ททากาไรสงสดในทนเราจะพจารณาเพยงกรณทมสนคาเหมอนกนทกประการ (Homogeneous) หรอตลาดผขายนอยรายอยางแทจรง (Pure oligopoly) กอน และกรณของผขายนอยรายทมสนคาแตกตางกน (Differentiated oligopoly) จะพจารณาภายหลง ในกรณนผผลต (Firm) จะตงสานกงานกลาง (Central agency) ทจะทาหนาตดสนไมเพยงแตปรมาณทงหมดและราคาทจะขายเพอใหกาไรของกลม (สมาชก) สงสดเทานน แตยงตองทาหนาทจดสรรการผลตระหวางสมาชกของคารเทล (Cartel) และแบงกาไรรวม (Joint profit) ระหวางสมาชก ซงแนนอนทสดสานกงานกลางจะตองรคาของตนทนการผลต (Cost) ของผผลตแตละคน สมมตวาสานกงานกลางสามารถคดเสนดมานดตลาด (Market demand) และหาเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) ของ คารเทลทงตลาด เสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) หาไดโดยการรวมเสน MC ของผผลตแตละคน สานกงานกลางนจะทาตวเปนผผลตผกขาดทมหลายโรงงาน (Multiplant

71

monopolist) จะตงราคา ณ ทเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) ของอตสหกรรมตดกบเสนตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของ อตสหกรรม (Industry MR = Industry MC) เพอใหงายสมมตวาคารเทล (Cartel) มสมาชกแค 2 หนวยผลต (Firms) ปรมาณของทงหมดของคารเทล คอ Q = Q1 + Q2 ขายในราคาเทากบ OP สมาชกทเปนผผลตคนท 1 ผลตสนคาเทากบ Q1 สมาชกคนท 2 จะผลตเทากบ Q2 พนทแรเงา π1 และ π2 คอกาไรของผผลตคนท 1 และผผลตคนท 2 ตามลาดบ กาไรทงหมดเทากบ π1 + π2

2) คารเทลทแบงตลาดกน (Market Sharing Cartels)

ในทางปฏบตมคารเทล (Cartels) ลกษณะนจานวนมาก ในกรณนผผลต (Firm) ตกลงทจะแบงตลาดกนขาย แตกยงรกษาความมอสระภาพดานสไตล (Style) ของผลผลต (Output) ของเขา รวมทงดานกจกรรมการขายและการตดสนใจอน ๆ

การแบงตลาดม 2 วธ คอ (ก) การตกลงดานการแขงขนทไมใชราคา (Non-price Competition agreement) (ข) โควตา (Quota)

AC2 AC1

MR

E E2 E1

P P

฿ / unit

Q

P

O O O

Q Q

MC1 MC2

D

Q2 Q = Q1 + Q2 Q1

π1 π2 MC = MC1 + MC2

(ก) Firm 1 (ข) Firm 2 (ค) Cartel รปท 4.7 แสดงการกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพของผผลตทรวมตวกนแบบคารเทล

72

(ก) การตกลงดานการแขงขนทไมใชราคา (Non-price Competition Agreement)

คารเทล (Cartel) แบบนเปนการรวมตวกนแบบหลวม ๆ (Loose cartel) โดยทผผลต (Firm) ทเปนสมาชกจะตกลงกนในเรองราคารวม (Common price) ซงผผลตแตละคนสามารถขายในปรมาณใดกไดทราคาน ราคารวมนกาหนดจากการตอรองระหวางผผลตทเปนสมาชก ผผลตทมตนทนการผลตตาจะพยายามกดดนใหขายราคาตากวา และผผลตทมตนทนสงกอยากไดราคาสงกวาในทสดราคาทตกลงจะตองเปนราคาททาใหผผลตทเปนสมาชกทกคนมกาไร ผผลตตางๆ ตกลงทจะไมขายในราคาตากวาราคาทคารเทลตกลงรวมกน (Cartel price) แตมอสระทจะเปลยนรปแบบ (Style) ของสนคาของเขา ตลอดจนทาการโฆษณาและนโยบายการขายอน ๆ หรอพดอกอยางหนงคอ ผผลตจะแขงขนกนในดานอนทไมใชราคา ซงผผลตแตละคนหวงจะไดสวนแบงการตลาดทมากกวา

สมมตวา คารเทลมผผลตทเปนสมาชก 2 คน โดยทผผลต(Firm) คนท 2 มตนทนตากวา ผผลตคนท 1 ดงนน ผผลตคนท 2 มแนวโนมทจะตดราคาขายใหตากวาราคาผกขาด (PM) ซงจะมผลทาใหผผลตคนท 1 ตองออกไป (เลกกจการ) ดงนนจะเหนไดวา คารเทลนจะไมมเสถยรภาพ (Unstable) เพราะสมาชกมตนทนแตกตางกน และแมโครงสรางตนทนเหมอนกนกตาม คารเทลแบบนจะไมมเสถยรภาพอกเพราะถาผผลตคนหนงแยกตวออกไป และตดราคาตากวาราคา PM เลกนอย ขณะทผผลตราย อน ๆ ยงอยในคารเทล และ ผผลตทแยกตวออกไปจะดงเอาลกคาจากผผลตรายอน ๆ

PM PM PM

MR

E E2 E1

฿ / unit

Q O O O

Q Q

D

Q M

MC

PB

(ก) Firm 1 (ข) Firm 2 (ค) Cartel รปท 4.8 การกาหนดปรมาณขายของผผลตสมาชกภายใตราคาทคารเทลกาหนด

73

ไปเปนจานวนมาก ดงนนเสนดมานด (Demand) ตอสนคาของผผลตทแยกออกไปจะมความยดหยนมากขนและไดกาไรเพมขน ผผลตทเปนสมาชกทงหมดจะมแรงดงดด (Incentive) อยางเดยวกนทจะออกจากคารเทลไปซงจะมผลทาให คารเทล (Cartel)ไมเสถยรภาพ ดงนนคารเทลแบบนจงมอายสน

(ข) คารเทลทแบงตลาดโดยการตกลงเรองโควตา

ในกรณน สมาชกของ Cartel จะทาขอตกลงเกยวกบปรมาณทสมาชกแตละ Firm อาจทาการขาย ในราคาทตกลงกน (Agreed price or prices) ถาทก Firm ม Cost เหมอนกน จะทาใหได Monopoly solution ตลาดจะถกแบงใหกบ Firm สมาชกเทา ๆ กน ดงรปท 4.9

อยางไรกดถาตนทนการผลต (Cost) แตกตางกน โควตา (Quota) และสวนแบงตลาดจะแตกตางออกไปดวย การจดสรรสวนแบงโควตา (Quota) จะไมมเสถยรภาพ ในกรณนสวนแบงโควตา (Quota) ขนอยกบระดบของตนทนการผลต (Cost) และความชานาญในการตอรอง (Bargaining skill) การตอรองใชระดบการขายในอดต และ/หรอ ความสามารถในการผลต (Productive capacity) ในการตดสนทงสองอยางดงกลาวมานขนอยกบอานาจและ ความชานาญในการตอรอง (Bargaining power and skill)

Q1 Q2

MC1

PM PM PM

E

MR2

D1

฿ / unit

Q O O O

Q Q

Q M

D2

MR1

MC2

Q2 Q1

MC = MC1 + MC2

D = D1 + D2 MR = MR1 + MR2

(ก) Firm 1 (ข) Firm 2 (ค) Cartel รปท 4.9 การกาหนดราคาและปรมาณผลผลตตามโควตา

74

4.2.1 การตกลงรวมกนแบบมผนาทางดานราคา (Price Leadership) ผผลตในตลาดผขายนอยราย (Oligopolist) จะตระหนกถงการขนอยตอกน (Mutual interdependence) ดงนน การตดสนใจเกยวกบราคาจงตองคานงถงปฏกรยาของคแขงของเขา และตองดวาปฏกรยาของคแขงจะมผลตอกาไรของเขาอยางไร การตดสนใจเกยวกบราคาทไมมความระมดระวงอยางเพงพออาจสงผลทาใหเกดการตดราคาแขงกน (Cut - throat price completion) ซงจะทากาไรของทกคนลดลง หนทางหนงทจะเลยงการแขงขนกนตดราคา กคอการตงราคาทเปนทยอมรบของทกฝายในตลาด กลาวคอ ผนาทางดานราคา (Price leadership) ซง ผผลตตาง ๆ ในตลาดจะขายสนคาในราคาทผนาเปนคนตง ผนาทางดานราคา (Price leadership) มอยตวกน 3 แบบ คอ 1. ผผลตรายใหญเปนผนาทางดานราคา (The dominant (large) firm price leadership) 2. ผผลตทมตนทนการผลตตาเปนผนาทางดานราคา (Low - cost price leadership) 3. ผเรมการเปลยนแปลงราคากอนเปนผนาทางดานราคา (Barometric price leadership)

1) ผผลตรายใหญเปนผนาทางดานราคา (The Dominant (Large) Firm Price Leadership Model)

แบบจาลองน (Model)นมขอสมมตดงน 1. อตสาหกรรมมผผลตทเปนผนา (Dominant firm) หรอมผผลตรายใหญอยเพยงรายเดยว และมผผลตรายเลกจานวนมาก

2. ผผลตทเปนผนา (Dominant firm) จะเปนผตงราคาตลาดและยอมใหผผลตราย เลก ๆ ขายปรมาณใดกไดทราคาน 3. ผผลตรายเลกจานวนมากซงตระหนกวาตนเองอยในฐานะเปนรองจะมพฤตกรรมเหมอนกบเปนผผลตในตลาดแขงขนโดยจะทาการขายในปรมาณท MC = ราคาทผนา (Dominant firm) ตงไว (Pd) รปท 4.10 DD' คอเสนดมานดอตสาหกรรม (Industry demand) MC∑

→ คอเสน

ซพพลาย (Supply)ของผผลตรายเลก ๆ ทงหมด ซงหามาไดจากการรวมของ MC ของผผลตรายเลกแตละคนเขาดวยกนตามแนวนอน จากขอสมมตทวา ผผลตรายเลกสามารถขายเทาใดกได ณ ราคาทผนา (Dominant firm) เปนผ กาหนด และผผลตทเปนผนา (Dominant firm) จะขายสวนทเหลอ ดงนนปรมาณความตองการเสนอซอ (Quantity demanded)สนคาจากผผลตทเปนผนา (Dominant firm) จะเทากบปรมาณความตองการในตลาดลบดวยปรมาณขาย (Quantity supplied) จากผผลตรายเลก ๆ ทงหมด หรอ

75

dd' (เสน Demand ของ Dominant Firm ) = DD'- MC∑

→ เมอหา dd' ไดแลว จากนนเรา

สามารถหาเสน MR ของผผลตทเปนผนา (Dominant firm) คอ MRd ได และจากการพจารณารวมกน MC ของ ผผลตทเปนผนา (Dominant firm) คอ MCd ผผลตทเปนผนาจะทากาไรสงสดดวยการผลตท MRd = MCd จะกาหนดราคาเทากบ OPd และขายปรมาณ OT ผผลตรายเลกจะตองขายในราคา Pd และเตมใจจะขายในปรมาณ OS (ซง MC∑

→ = Pd) โดยท OS = TQ ดงนน

Market Demand = OT + OS = OQ ทราคา OPd

2) แบบจาลองผผลตทมตนทนการผลตตาเปนผนาทางดานราคา (The Low - cost Price Leadership Model)

ตามแบบจาลอง (Model) น สมมตวามผผลต 2 ราย ทาการผลตสนคาเหมอนกน (Homogeneous product) ดวยตนทนทแตกตางกน ซงตองขายในราคาเดยวกน ผผลตสองคนนอาจมตลาดเทากน หรอ ไมเทากนกได

O

฿ / unit

Q

MRd

MCd

ΣMC D

D’

d' Pd

d

S Q T

รปท 4.10 การกาหนดปรมาณขายตามราคาทผนาเปนผกาหนด

76

กรณตกลงแบงตลาดเทากน

ในรปท 4.11 กาหนดให D คอเสนดมานดตลาด (Market demand) ในเมอผผลต 2 คนแบงตลาดเทากน และเสน d ซงเปนเสนดมานด (Demand) ของผผลตแตละคนจงอยครงทางของระยะในแนวนอนของเสน D กบแกนตง ดงนนผผลตแตละคนจะมเสน MR อยางเดยวกนคอ MR1 = MR2 (ในรปท 4.11) ผผลตคนท 1 มตนทนตากวาจะเปนผตงราคาเทากบ OP1 ซงไดกาไรสงสด (ผลตท MR1 = MR2 = MC1) แตผผลตคนท 2 ไมไดกาไรสงสดเพราะผผลตคนท 2 ตองขายในราคา OP1 และขาย Q2 = Q1 ดงนน ผผลตทง 2 คนขายรวมกนเทากบ OQ หรอ 2 เทาของ Q1 = Q2 ผผลตคนท 2 จะไดกาไรสงสดกตอเมอเขาตองขายท MR1 = MR2 = MC2 คอขายทราคา OP2 ปรมาณ OQ'2 แตกไมสามารถทาเชนนนได เพราะผผลตคนท 2 มตนทนสงกวาผผลตคนท 1 จงไมไดกาไรสงสด เหมอนผผลตคนท 1 ซงมตนทนตากวา

รปท 4.11 แสดงการการาคาและปรมาณกรณตกลงแบงตลาดเทากน

MR1 = MR2 O

฿ / unit

Q

MC2

D

D

d

P1

Q'2 Q = Q1 + Q2

AC2

AC1 MC1

Q1= Q2

P2

77

กรณแบงตลาดไมเทากน

ในกรณนผผลตคนท 1 ซงมตนทนตากวาจะเปนผนาในการตงราคา (Price leader) และไดกาไรสงสดดวยการขายท MR1 = MC1 ทราคาเทากบ OP1 และขายปรมาณเทากบ OQ1 กาไรตอหนวยเหนไดจาก ระหวาง P1 กบ AC1 ในแนวดง ผผลตคนท 2 ซง ตนทนสงกวาตองเปนผตาม คอ ขายทราคา OP1 และปรมาณ OQ2 กาไรตอหนวยจะมคาอยระหวาง P1 กบ AC2 ซงเหนไดชดวา กาไรตอหนวยทไดรบนอยกวาของผผลตคนท 1 ผผลตคนท 2 จะไดกาไรสงสดไดนน ตองผลตทจด MR2 = MC2 คอ ผลตเทากบ OQ'2 และขายในราคา OP2 แตกทาไมไดเพราะเขาจะตองขายในราคา OP1 ตามทผผลตคนทเปนผนาเปนผกาหนด

3) แบบจาลองผเรมการเปลยนแปลงราคาเปนผนาในการกาหนดราคา (The Barometric Price Leadership Model)

ตามแบบจาลอง (Model) นจะมผผลตหนงเปนผเรมตนเปลยนแปลงราคา ทาใหผผลตคนอน ๆ ในอตสาหกรรม (Industry) เปลยนราคาตามผนาการกาหนดราคา (Price leader) ไมจาเปนตองเปน ผผลตรายใหญทสด ราคาเปลยนแปลงตามประกาศของผนาเปนเครองวด (Barometer)

O

฿ / unit

Q

d1

MR1

P1

Q'2 Q1

MC2 AC2

AC1 MC1

Q2

P2

d2 MR2

รปท 4.12 แสดงการการาคาและปรมาณกรณตกลงแบงตลาดไมเทากน

78

ทสะทอนใหเหนการเปลยน แปลงดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply)ในตลาด ผนาการกาหนดราคา (Barometric price leader) จะไมบงคบผผลตคนอน ๆ เขาเปนแตผชวาการเปลยนแปลงราคาเปนสงทปรารถนาในตลาด

4.3 ตลาดผขายนอยรายและทฤษฎเกมส พฒนาการทสาคญอนหนงทางดานทฤษฎเศรษฐศาสตรทปรากฎขนในชวงหลงป 1940 กคอ การนาเสนอทฤษฎเกมส (Theory of Games) และพฤตกรรมเศรษฐกจของฟอน นแมน และมอรแกนสเตอรน (Von Neuman and Moregenstern) อนทจรงทฤษฎเกมสน ฟอน นแมน ไดคดขนตงแตป 1928 แตเพงไดนามาประยกตใชอธบายพฤตกรรมทางเศรษฐกจรวมกบเมอรเกนสเตอรนในระยะหลงถดมา และในระยะตอมาขอเขยนทางดานนกไดออกมาเปนจานวนมาก และไดมการนาเอาทฤษฎเกมสไปใชในการอธบายทฤษฎตางๆ เปนตนวา ทฤษฎตลาดผขายนอยราย ทฤษฎการตอรอง และทฤษฎการวเคราะหคลมทกสวน เปนตน ในชนแรกนกเศรษฐศาสตรถงกบหวงวา ทฤษฎเกมสนจะสามารถกาหนดเปนทฤษฎหลกทจะใชอธบายพฤตกรรมของตลาดผขายนอยรายไดอยางสมบรณ อยางไรกตาม ในทายทสดนกเศรษฐศาสตรกยอมรบวาทฤษฎดงกลาวเปนประโยชนในการใชวเคราะหปญหาทางเศรษฐกจเฉพาะเรองมากกวาทจะใชในการสรางทฤษฎทสมบรณ แตแมกระนนทฤษฎเกมสกนบเปนทฤษฎทเพมพนความรทสาคญใหกบขอบเขตวชาเศรษฐศาสตร และทฤษฎเกมสอยางงายๆ จะสามารถชวยอธบายกระบวนการตดสนใจของผผลตในตลาดผขายนอยรายซงมการขนอยแกกนอยางมากไดดกวาแบบจาลองอนๆ ทมอย โดยเนอหา ทฤษฎเกมสเปนหลกการทางคณตศาสตรทสามารถนามาใชอธบายปรากฎการณทเกดขนในกรณมผลประโยชนของบคคลสองฝายขดกน ไมวาจะเปนดานการเมอง การคา หรอเศรษฐกจ ประเดนหลกของทฤษฎอยการพยายามหาคาตอบวา เมอผลประโยชนของแตละฝายขดกนเชนน แตละฝายจะมพฤตกรรมอยางไรจงจะรกษาหรอชวงชงผลประโยชนไวเปนของตนได ซงในทฤษฎเกมสหนงๆ ทใชว เคราะหพฤตกรรมของผผลตในตลาดผขายนอยรายจะประกอบดวยตวแปรตางๆ ดงตอไปน 1. เครองมอหรอนโยบาย (Instrument or policy variable) ทผผลตจะใชในการทาใหตนบรรลเปาหมายทกาหนดไว ซงในเรองตลาดผขายนอยรายนกเชนกน ราคาสนคา รปแบบสนคา วธการโฆษณาและการสงเสรมการขายแบบตางๆ หรอชองทางการจาหนายสนคา เปนตน 2. กลยทธ (Strategy) ซงหมายถงวธการแนนอนทผผลตจะเลอกใช เปนตนวาการกาหนดราคาสนคาใหเทากบ 20 บาทตอหนวย การกาหนดงบประมาณการโฆษณาใหเทากบ 300,000 บาท หรอการกาหนดรปแบบทแนนอนของตวสนคา และไมวาผผลตรายหนงๆ จะเลอกใชกลยทธใดกเปนทเชอ

79

แนวาผผลตทเปนคแขงขนยอมมปฏกรยาและดาเนนกลยทธของตนเองเปนการโตตอบ และผผลตแตละรายตางมงทจะเลอกกลยทธทจะใหผลประโยชนสงสดแกตน 3. ผลของกลยทธ (Pay off) หมายถงผลสทธทผผลตแตละรายจะไดรบจากการดาเนนตามกลยทธหนงๆ ซงวดอยในรปของเปาหมายทผผลตกาหนดขน เปนตนวา ถาเปาหมายของผผลตกคอการทาใหกาไรสงสด ผลของกลยทธกจะแสดงในรปของกาไรระดบตางๆ ทผผลตจะไดรบจากแตละกลยทธ หรอถาเปาหมายของผผลตคอการพยายามทาใหสวนแบงตลาดสงสด ผลของกลยทธจะแสดงอยในรปของสวนแบงตลาดทผผลตจะไดรบเมอเลอกใชกลยทธตางๆ นน

ตารางท 4.1 เมตรกซแสดงผลกลยทธตางๆ ของผผลตรายท I และ II กลยทธของผผลตรายทสอง

B1 B2 B3 B4 B5

กลยทธ A1 G11 G12 G13 G14 G15

ของผผลต A2 G21 G22 G23 G24 G25

รายทหนง A3 G31 G32 G33 G34 G35

A4 G41 G42 G43 G44 G45

4. ตารางแสดงผลของกลยทธ (Pay off matrix) เปนตารางแสดงผลทผผลตจะไดรบจากการ

ดาเนนกลยทธตางๆ เมอคแขงขนไดดาเนนการกลยทธตางๆ กนไป ถาสมมตวาผผลตรายทหนง มกลยทธทจะสนใจเลอกอย 4 กลยทธ ในขณะทผผลตรายท 2 มกลยทธทจะตดสนใจเลอกอย 5 กลยทธ ในกรณดงกลาวน ตารางเมตรกซแสดงผลของกลยทธจะประกอบดวยผลของกลยทธทงหมด 4 x 5 เทากบ 20 คาดวยกน ซงถาให A1 A2 A3 และ A4 คอกลยทธตางๆ ของผผลตรายท 1 สวน B1 B2 B3 B4 และ B5 คอกลยทธของผผลตรายท 2 และ G คอผลของกลยทธทเกดขน เราจะสามารถสรางตารางเมตรกซ แสดงผลของกลยทธไดดงตารางท 4.1

ก. การวเคราะหทฤษฎเกมสเมอเปน Two-person Zero-sum Game รปแบบของทฤษฎเกมสทงายทสด คอกรณทเกมสประกอบดวยผเลน (ซงในกรณของการ

วเคราะหตลาดผขายนอยรายกคอผผลต) เพยง 2 ราย ซงผลไดของบคคลหนงคอผลเสยของอกบคคลหนง เปนตนวา ในการเลนไพของผเลน 2 คน ถาคนท 1 ชนะพนนไดเงน 100 บาท ยอมหมายถงวาคนท 2 จะเสยพนนเปนเงน 100 บาท ในกรณเชนวาน ผลไดของทงสองฝายบวกกนจงมคาเทากบ 100+(-100) = 0 เกมสลกษณะนจงมชอเรยกวา Zero-sum game และในแบบจาลอง Zero-sum game น จะประกอบดวยขอสมมตตางๆ ดงน

1. มผเลนสองฝายทมผลประโยชนขดกน

80

2. แตละฝายตางมแผน (Strategy) ในจานวนทแนนอนทจะใชในการรกษาผลประโยชนของตน และตางกรวาอกฝายมแผนอยางใดบาง แตไมสามารถรไดวาจะมการใชแผนใด

3. แตละฝายมโอกาสเลอกทจะใชแผนใดแผนหนงไดเพยงครงเดยว 4. แตละฝายตางรถงผลทตนจะไดรบจากการดาเนนแผนตางๆ ซงผลทฝายหนงไดรบจะ

เทากบผลทอกฝายหนงตองเสยไป นนคอ เมอนาผลทสองฝายไดรบมารวมเขาดวยกนจะไดเทากบ 0 ตารางท 4.2 เมตรกซแสดงสวนแบงตลาดของ A เมอ A และ B กาหนดระดบราคาขายตางๆ

กลยทธของ B B1 B2 B3 B4 B5

A1 .10 .20 .15 .30 .25 .10 A2 .40 .30 .50 .55 .45 .30 กลยทธของ A A3 .35 .25 .20 .40 .50 .20 A4 .25 .15 .35 .60 .20 .15 .40 .30 .50 .60 .50

เราจะลองยกตวอยางโดยสมมตใหผผลตสองราย คอ A และ B ตางมเปาหมายในการทจะแสวงสวนแบงตลาดสงสด โดยท A และ B มงจะใชราคาสนคาเปนเครองมอในการดาเนนนโยบาย และ A เลอกทจะใชระดบราคาทงหมด 4 ระดบราคาดวยกน คอ A1 A2 A3 และ A4 สวน B ไดวางกลยทธทจะใชระดบราคา 5 ระดบดวยกน คอ B1 B2 B3 B4 และ B5 ผลจากการเลอกใชกลยทธแตละกลยทธของ A และ B ทาใหสวนแบงตลาดท A และ B ไดรบจะแตกตางออกไปแลวแตวาคแขงขนใชกลยทธใด ดงคาทไดแสดงไวในตารางท 4.2 ใหสงเกตวา เมอ A ใชกลยทธกาหนดระดบราคาสนคาเทากบ A1 และถา B เลอกกาหนดราคาเทากบ B1 แลว A จะไดสวนแบงตลาดเทากบ .10 หรอ 10 เปอรเซนต สวนแบงตลาดทจะตกเปนของ B เมอ B กาหนดระดบราคาเทากบ B1 และ A กาหนดระดบราคาเทากบ A1 จงเทากบ .90 หรอ 90 เปอรเซนต นนหมายถงวาสวนแบงตลาดท A ไดมา กคอสวนแบงตลาดท B เสยไป และในทางกลบกนกเชนกน จากตารางท 4.2 เมอ A เลอกใชกลยทธกาหนดระดบราคาใหเทากบ A1 สวนแบงตลาดของ A จะแปรเปลยนไปเรอยๆ ขนอยกบวา B กาหนดระดบราคาสนคาของ B ใหเทากบเทาไรซงกคอคาทแสดงอยบนแถวท 1 ของตาราง และในทศนะของ A แลว A ยอมคาดคะเนวาในบรรดากลยทธการกาหนดราคาทง 5 ระดบราคา B จะเลอกกาหนดราคาทจะทาให A ไดสวนแบงตลาดตาทสด ซงกคอ การกาหนดราคา B1 และดวยการพจารณาในลกษณะเดยวกน A จะสามารถคาดคะเนไดวา เมอตนใชกลยทธการกาหนดราคาเทากบ A2 A3 และ A4 แลว B จะเลอกกาหนดราคาเทากบเทาใด ซงสวนแบงตลาด

81

ท A จะไดรบจากการกาหนดราคาดงกลาวไดแสดงไวในคอลมนท 7 ของตาราง เมอ A มเปาหมายทจะทาใหสวนแบงตลาดของตนสงทสด ดงนน ในแผนกลยทธการตงราคาสนคาของตนใหตางกนทงหมด 4 ระดบนน เมอนากลยทธของคแขงขนคอ B เขามาพจารณารวมดวย A ยอมเลอกกลยทธทจะทาใหสวนแบงตลาดของตนสงสด ซงกคอ การกาหนดราคาใหเทากบ A2 และสวนแบงตลาดท A จะไดรบจะเทากบ .30 หรอ 30 เปอรเซนต และเนองจากตวเลขในคอลมนท 7 เปนคาตาสด (Minimum) ของแตละแถว และ A ไดเลอกกลยทธททาใหตวเลขในคอลมนท 7 นมคาสงสด วธการนจงมชอเรยกวา วธ Maximin อยางไรกตามเนองจากสวนแบงตลาดท A ไดมากคอสวนแบงตลาดท B สญเสยไป ดงนนเราอาจใชตาราง พจารณาหากลยทธท B จะเลอกใชไดเชนกน โดยถา B เลอกใชกลยทธ B1 เขาจะสญเสยสวนแบงตลาดให A ไปเทาใดยอมขนกบวา A ไดเลอกใชกลยทธใด A1 A2 A3 หรอ A4 ซงสวนแบงตลาดท B สญเสยไปคอคาตวเลขในคอลมนท 1 ของตาราง นนเอง และในทศนะของ B เขายอมคาดคะเนวา A ยอมเลอกเอากลยทธใดกตามทจะทาให B สญเสยสวนแบงตลาดมากทสด ซงกคอ การท A จะกาหนดราคาใหเทากบ A2 อนมผลให B สญเสยตลาดไปเทากบ .40 หรอ 40 เปอรเซนต และดวยการพจารณาในลกษณะเดยวกน B จะสามารถคาดคะเนไดวา เมอตนใชกลยทธ B2 B3 B4 และ B5 และ A จะเลอกใชกลยธใด ซงสวนแบงตลาดท B จะสญเสยไปจากการเลอกกลยทธของ A ดงกลาวไดแสดงไวในแถวท 6 ของตาราง และเมอ B มเปาหมายจะทาใหสวนแบงตลาดของตนสงสดเชนเดยวกบ A ดงนนในระหวางแผนกลยทธทงหมด 5 แผน เมอนาเอาแผนกลยทธของ A มาพจารณารวมดวยนน B ยอมเลอกกลยทธทจะทาใหตนเสยสวนแบงตลาดไปนอยทสดอนไดแกการเลอกกลยทธกาหนดราคาสนคาใหเทากบ B2 ซงจะทาให B สญเสยสวนแบงตลาดไป .30 หรอ 30 เปอรเซนต และเนองจากตวเลขในแถวท 6 เปนคาสงสด (Maximum) ของแตละคอลมนและ B ไดเลอกกลยทธททาใหตวเลขในแถวนมคาตาสด วธการนจงมชอเรยกวาวธ Minimax

ตารางท 4.3 เมตรกซแสดงสวนแบงตลาดของ B เมอ B และ A กาหนดระดบราคาขายตางๆ กลยทธของ B

B1 B2 B3 B4 B5

A1 .90 .80 .85 .70 .75 กลยทธของ A A2 .60 .70 .50 .45 .55 A3 .65 .75 .80 .60 .50 A4 .75 .85 .65 .40 .80

82

ตารางท 4.3 เปนเมตรกซแสดงสวนแบงตลาดของ B ทหาตอเนองมาจากตารางท 4.2 ในกรณท A ไดรบสวนแบงตลาดเทากบ .10 สวนแบงตลาดของ B1 กจะเทากบ .90 หรอ A ไดรบสวนแบงตลาดเทากบ .40 สวนแบงตลาดของ B กจะเทากบ .60 สาหรบการวเคราะหนโยบายท B และ A จะเลอกใชกทาไดในทานองเดยวกบการวเคราะหขางตน เมอคาตวเลขในตารางเปนสวนแบงตลาดของ B ดงนนในขณะท B ใชนโยบาย Maximin โดยเลอกกลยทธทจะทาใหสวนแบงตลาดของตนสงสด A จะใชนโยบาย Minimax โดยเลอกกลยทธทจะทาใหสวนแบงตลาดของ B ตาทสด ใหสงเกตวา ไมวาจะพจารณาในแงของ A หรอ B คาตอบทไดจะเปนคาตอบอนเดยวกน ในกรณน A จะใชกลยทธ A2 และ B กจะใชกลยทธ B2 สวนแบงตลาดท A ไดรบจะเทากบ .30 และสวนแบงตลาดของ B จะเทากบ .70 ทงนเพราะ คาตาสดในบรรดาคาสงสดของคอลมนท B ไดเลอกและคาสงสดในบรรดาคาตาสดของแถวท A ไดเลอกจะเปคา ณ จดเดยวกน จดดงกลาวนมชอเรยกวา จดกงกลางอานมา (saddle point) 1 เมอทง A และ B สามารถคนหาจดดงกลาวไดแลว ภายใตสถานการณทไมเปลยนแปลงกจะไมมแนวโนมทจะทาให A และ/หรอ B เปลยนแปลงนโยบายใหตางไปจากเดมเพราะการเปลยนแปลงใดๆ ลวนแตจะทาใหผลไดของแตละฝายมระดบตาลงกวาเดมทงสน

ข. การวเคราะหทฤษฎเกมส เมอเปน Non-zero-sum Game ในกรณทมผลของกลยทธทผผลตทงสองรายไดรบจากการดาเนนกลยทธตางๆ รวมกนแลวมคาไมเทากบศนย ขอสรปทไดจากการวเคราะหจะแตกตางกนออกไปบาง แตแนววเคราะหกยงคงเปนแนวเดยวกน ตวอยางเชน ถาเปาหมายของผผลตแตละรายคอ การพยายามทาใหกาไรรวมมคาสงสด และนโยบายทเลอกใชเปนเครองมอ กคอ ราคาสนคา การทผผลตรายหนงสมมตวา A กาหนดราคาสนคาเทากบ A1 และ B กาหนดราคาสนคาเทากบ B1 แลว A ไดรบกาไรรวมเทากบ 5 ลาน กไมไดหมายความวา B จะตองขาดทนเทากบ 5 ลาน อนมผลทาใหผลของกลยทธของ A + B มคาไมเทากบศนย เราไดยกตวอยางตวเลขกรณของ non-zero sum game แสดงไวในตารางท 4.5

ตารางท 4.5 เมตรกแสดงกาไรรวมท A จะไดรบเมอ A และ B กาหนดระดบราคาตางๆ กน กลยทธของ B

B1=5 B2=3 กลยทธของ A A1 = 5 90 50 50

A2 = 3 150 80 80 150 80

1 ชอดงกลาวนมาจากขอเทจจรงทเราสามารถแลเหนจากรปนวา จด S จะเปนจดตาสดถาเคลอน

ตวมาจากจด A และจะเปนจดสงสดถาเคลอนตวมาจากจด B

A S B

83

จากตารางท 4.5 ซงเปนผลของกลยทธท A จะไดรบนน เมอใชแนววเคราะหในขอ 1 แลว A จะใชวธการ Maximin โดยเลอกกลยทธ A2 กาหนดราคาสนคาเทากบ 3 ในขณะเดยวกน B ซงจะใชวธการ Minimax เลอกกลยทธ B2 กาหนดราคาสนคาเทากบ 3 เชนกน กาไรรวมท A จะไดรบคอ 80 และกาไรรวมท B ไดรบจะเทากบ 100 (แสดงอยในตาราง) อยางไรกตาม การเลอกใชกลยทธดงกลาวของ A และ B จะมผลใหทง A และ B ไมไดอยในสถานการณทดทสด เพราะ A และ B สามารถทากาไรรวมใหสงขนไดถา A และ B ตกลงกนตงราคาสนคาใหสงขนเปน 5 แทนทจะเปน 3 กาไรรวมของ A จะเปลยนจาก 80 เปน 90 และกาไรรวมของ B จะเปลยนจาก 100 เปน 110 ดงนน แมหลกการ Maximin และ Minimax จะใหคาตอบทดทสดในกรณของ zero-sum game แตกจะไมใหคาตอบทดทสดสาหรบกรณของ non-zero-sum game ซงการทผผลตทงสองตกอยในสถานการณเชนวานเปนผลมาจากสงทเรยกวา Prisoner’s Dilemma

ตารางท 4.7 เมตรกซแสดงกาไรรวมท B จะไดรบ เมอ A และ B กาหนดระดบราคาตางๆ กน กลยทธของ B

B1 = 5 B2 = 3 กลยทธของ A A1 = 5 110 120

A2 = 3 60 100 การวเคราะหขางตนนอยภายใตขอสมมตทวาเรารผลแนนอนท A และ B จะไดรบจากการดาเนนกลยทธตางๆ ซงในความเปนจรงขอสมมตดงกลาวยอมยากทจะเกดขนได A และ B จะเพยงแตจะสามารถคาดคะเนไดวาผลทอาจเกดขนเปนเชนใดบาง และมโอกาสเกดขนไดมากนอยเพยงใด (ความนาจะเปนหรอ probability เปนเทาใด) อยางไรกตาม หลกการวเคราะห เมอนาความจรงขอนเขามาคานงกยงคงเปนหลกการเดยวกน เพยงแตคาตวเลขเมตรกซทแสดงผลของกลยทธตางๆ จะเปลยนจากคาทแสดงผลทแนนอนของกลยทธมาเปนคาผลของกลยทธทคาดวาจะเกดขน (expected value) เทานน

4.4 ผลของตลาดผขายนอยรายตอระบบเศรษฐกจ จากความไมสามารถทจะสรางทฤษฎหลกทจะใชอธบายพฤตกรรมของผผลตในตลาดผขายนอยรายได การทจะพจารณาถงผลโดยทวๆ ไปทจะเกดจากการดาเนนนโยบายของผผลตในตลาดลกษณะนจงเปนสงททาไมไดเชนเดยวกน อยางไรกตาม เรากอาจพจารณาตลาดผขายนอยรายในประเดนตางๆ ทไดเคยพจารณามาในตลาดอนๆ ได โดยสมมตใหเสนอปสงคในแตละตลาดมลกษณะเหมอนกนและไมปรากฎมการประหยดหรอไมประหยดตอขนาดเกดขน เสน LAC จงเปนเสนทขนานกบแกนนอนและเปนเสนเดยวกบ LMC ดงรปท 4.13

84

1. ในกรณทผผลตในตลาดผขายนอยรายรวมตวเขาดวยกนและพยายามทาใหกาไรของกลมสงสดปรมาณการผลตทกลมจะกาหนดขนคอ OQG และราคาคอ OPG ในขณะทปรมาณการผลตในกรณทตลาดเปนตลาดแขงขนสมบรณเทากบ OQC และ OPC ดงนน ราคาสนคาในตลาดผขายนอยรายจงสงกวาในราคาตลาดแขงขนสมบรณและปรมาณการผลตจะนอยกวา และกเชนเดยวกบกรณทผผลตจะแตละรายดาเนนนโยบายโดยอสระเมออปสงคเปนเสนทลาดจากซายลงมาทางขวา ปรมาณการผลตท LMC เทากบ MR ยอมนอยกวาปรมาณการผลตท LMC = AR และราคากจะสงกวาเดยวกน ดงนน ในแงของการจดสรรทรพยากรในการผลต ตลาดผขายนอยรายจะกอใหเกดความไมมประสทธภาพในการจดสรรทรพยากรขน เพราะขณะทราคาสนคาสงขนกวาตนทนหนวยสดทาย แสดงวาผบรโภคยงปรารถนาทจะไดรบสนคาเพมขน เมอผผลตจากดปรมาณการผลตใหนอยเกนไปโดยการจดแสดงวาผบรโภคยงปรารถนาทจะไดรบสนคาเพมขน เมอผผลตจากดปรมาณการผลตใหนอยเกนไปโดยการขดขวางการเขามาของผผลตรายใหมเชนน กจะเปนผลใหมการใชทรพยากรในตลาดผขายนอยรายนอยเกนไป และในขณะเดยวกนทรพยากรทควรจะไดใชเพมขน กจะถกใชไปในทางอนในจานวนทมากเกนไป

รปท 4.13 การวเคราะหผลของตลาดผขายนอยรายเปรยบเทยบกบตลาดลกษณะอนๆ

2. ในทานองเดยวกบตลาดแขงขนไมสมบรณอนๆ ผผลตในตลาดผขายนอยรายจะทาการผลตดวยโรงงานทมขนาดเลกกวาโรงงานทมประสทธภาพสงสด และผลตสนคาในจานวนทตากวาอตราการผลตทดทสดของโรงงานทใชอยนน ดงนน จงเกดมสมรรถนะสวนเกนขนในการผลต การใชปจจยการผลต จงเปนไปอยางไมมประสทธภาพ เมอเทยบกบตลาดแขงขนสมบรณ 3. ในกรณของตลาดผขายนอยรายน จะเกดมการสญเสยของสงคมขน เนองจาก ณ จดผลตของผผลตในตลาดผขายนอยราย ราคาสนคา (AR) ซงหมายถงผลประโยชนทสงคมไดรบจากสนคาแตละหนวย ยงมคาสงกวาตนทนของสงคมในการผลตสนคาแตละหนวย (LMC)

Q

TC & TR

O

D = AR LAC = LMC

MR

QG QC

85

อยางไรกตาม เมอเปรยบเทยบกบตลาดผกขาดและตลาดผขายมากรายแลว ผลทเกดจากตลาดผขายนอยรายจะอยตรงกงกลาง คอมแนวโนมทจะมความรนแรงมากกวาผลของตลาดผขายมากรายแตนอยกวาผลของตลาดผกขาด ยกเวนในกรณทผผลตทกคนในตลาดรวมกนดาเนนนโยบายอนเดยวกน ลกษณะและผลการดาเนนนโยบายกจะเหมอนกบตลาดผกขาดทกประการ ในบทน เราไดทาการวเคราะหตลาดผขายนอยราย ซงเปนตลาดแขงขนไมสมบรณอกลกษณะหนงทคอนขางไปทางดานตลาดผกขาดมากกวาจะคอนไปทางตลาดแขงขนสมบรณ และจากการศกษาตลาดผขายนอยราย เราไดขอสรปวา ความขนอยแกกนในระหวางผผลตหรอผขายแตละรายจะมอยอยางมากจนเปนผลใหเราไมสามารถกาหนดทฤษฎทจะใชเปนหลกทวๆ ไปในการอธบายพฤตกรรมของผผลตในตลาดผขายนอยราย ในทานองเดยวกบทไดวเคราะหมาในตลาดลกษณะอนๆ ได การศกษาเรองของตลาดผขายนอยรายจงเปนการศกษาแบบจาลองตางๆ ทใชวเคราะหพฤตกรรมในแงมมตางๆ ของผขายในตลาดดงกลาว ตงแตกรณทมการรวมตวกนอยางสมบรณในระหวางผทขายทมนอยราย กรณทมการรวมตวกนอยางไมสมบรณ และกรณทผขายแตละรายตางดาเนนนโยบายโดยอสระ แตกคานงถงผลกระทบจากการดาเนนนโยบายหนง ๆ ของตนและผลสะทอนกลบจากการดาเนนนโยบายโตตอบของผขายรายอนๆ ซงแบบจาลองทใชวเคราะหในแตละกรณยอมแตกตางกนออกไป จากการศกษาพฤตกรรมของผผลตหรอผขายในตลาดลกษณะตางๆ นบตงแตตลาดทมการแขงขนมากทสด จนถงตลาดทไมมการแขงขนเลย เราสามารถทจะจดอนดบตลาดอยางคราวๆ ตามผลกระทบทจะมตอประสทธภาพทางเศรษฐกจ และสวสดการของสงคมจากระดบทใหผลกระทบทางดานบวกสงสดจนถงตาสดตามลาดบ ไดดงน

ตลาดแขงขนสมบรณ → ตลาดผขายมากราย → ตลาดผขายนอยราย → ตลาดผกขาด ในขณะน เราไดผานการศกษาพฤตกรรมของผบรโภคและพฤตกรรมของผผลต ซงเปนหนวยเศรษฐกจสองหนวยในบรรดาหนวยเศรษฐกจพนฐานสามหนวยดวยกน การศกษาในบทตอๆ ไปจะเปนการศกษาถงหนวยเศรษฐกจพนฐานทเหลออยอกหนงหนวยคอ เจาของปจจยการผลต ซงแมโดยเนอเรองของการศกษาจะมงใหความสนใจกบเจาของปจจการผลตกตาม แตลกษณะการวเคราะหถาจะพจารณาไปแลว กยงคงเปนการศกษาพฤตกรรมของผผลตเปหลกใหญเชนเดยวกบการศกษาทผานมา สงทแตกตางกนอยทการศกษาในบท เปนการอธบายพฤตกรรมของผผลตในตลาดสนคา แตการศกษาของเราในบททวาดวยปจจยการผลตน จะเปนการอธบายพฤตกรรมของผผลตในตลาดปจจยการผลต ดงนน แทนการพจารณาวาผผลตจะผลตสนคาออกจาหนายจานวนเทาใด และจะกาหนดราคาขายอยางไร คราวน เรากจะหนมาพจารณาวาผผลตจะใชปจจยการผลตแตละชนดเปนจานวนเทาใด ในการผลตสนคาของตนออกจาหนายและจะจายคาตอบแทนใหกบปจจยการผลตเหลานนอยางไร จงจะเปนไปตามหลกการแสวงหากาไรสงสดของผผลต ซงการศกษาการกาหนดราคาและปรมาณการใชปจจยการผลตของผผลตกยอมเทากบเปนการศกษารายไดหรอผลตอบแทนทบรรดาเจาของปจจยการผลตจะไดรบตอบแทนกลบมาจากการยนยอมใหผผลตไดใชประโยชนจากปจจยการผลตทตนมอยในครอบครองไปดวยในขณะเดยวกน

บทท 5 ราคาและผลผลตภายใตตลาดกงแขงขนกงผกขาด

(Price and Output under Monopolistic Competition)

ในชวงทศวรรษท 1920 ทฤษฎราคาแบบคลาสสก (Classic) มอยดวยกน 2 แบบจาลองใหญๆ กลาวคอ แบบจาลองของตลาดแขงขนกนอยางสมบรณกบแบบจาลองของตลาดผกขาด สวนแบบจาลองของตลาดผขายสองราย (Duopoly Model) นนไดรบการพจารณาวาเปนแบบฝกหดของพวกนกวชาการ (Intellectual) แทนทจะเปนสถานการณทเปนจรงในโลก (Real world situations)

ในชวงทายของ ทศวรรษท 1920 นกเศรษฐศาสตรเรมไมพอใจกบการใชแบบจาลองของตลาดแขงขนสมบรณเพออธบายพฤตกรรมของธรกจ เพราะตลาดแขงขนไมสามารถอธบายความจรงเชงประจกษ (Empirical facts) จานวนมากได ขอสมมตเกยวกบผลตภณฑมความเหมอนกนทกประการ (Homogeneous product) ของตลาดแขงขนไมตรงกบโลกแหงความจรง ยงกวานนตลาดแขงขนไมสามารถอธบายกจกรรมดานการโฆษณาและกจกรรมเกยวกบการขายอนๆ ซงนกธรกจทากนอยางกวางขวาง และขอสดทายผผลต (Firm) สามารถขยายผลผลต (Output) ดวยตนทน (Cost) ทลดลงไดโดยไมจาเปนวาตองเปนผผลต (Firm) ขนาดใหญ ตามทแบบจาลองตลาดแขงขนสมบรณไดพยากรณไว เรองเหลานสรางความไมพอใจ และกอใหเกดปฏกรยาตอตานทฤษฎตลาดแขงขนสมบรณ

5.1 แบบจาลองตลาดกงแขงขนกงผกขาด (Monopolistic Competition Model) แบบจาลอง (Model) นเปนแบบจาลองทแชมเบอรลน (Chamberlin) เปนผคดขนมาได โดยการรวมลกษณะพฤตกรรม (Behavioral characteristics) ของตลาดแขงขนกบสนคาทแตกตางกน (Differentiated products) ดงนนในตลาดกงแขงขนกงผกขาดน จะมผผลต (Firm) เปนจานวนมาก ไมม ผผลตใดทไหญพอทจะสรางผลกระทบแกราคาตลาดได การเขามาและออกไปจากตลาดทาไดโดยงาย ผผลตทงหลายมสนคาทแตกตางกนแตใชแทนกนไดสามารถเขามาในตลาดไดไมยาก ในเมอสนคาของผผลตแตละ คนแตกตางกนเพยงเลกนอยจากผผลตคนอนๆ เสนดมานด (Demand) ของผผลตแตละคนจงเปนเสนเอยงลาดลงจากซายไปทางขวา ดมานด (Demand) ตอสนคาของผผลตในตลาดนจะคอนขางยดหยน เพราะมการใชแทนกนไดด

87

5.1.1 ดลยภาพระยะสน (Short - run Equilibrium)

การวเคราะหของราคาและผลผลตทเหมาะสมทสด (Optimal price & Output) ของผผลตในตลาดกงแขงขนกงผกขาดน มวธคลายคลงกบของแบบจาลองตลาดผกขาด [(Pure) Monopoly Model] B

ดลยภาพในระยะสนเกดท MR = MC คอทจด E โดยทผผลตจะขายปรมาณ OQ* ในราคา OP* และไดกาไรสงสดเทากบพนท P*ABC

5.1.2 ดลยภาพระยะยาว (Long-run Equilibrium)

กาไรทเกดในระยะสน ดงแสดงในรปท 5.1 จะไมเกดขนเสมอในระยะยาวในเมอตลาดกงแขงขนกงผกขาดเปนโครงสรางตลาดซงการเขามาสอตสาหกรรม (Industry) ทาไดโดยงาย กาไรทเกดขนในรปท 5.1 จะดงดดผผลตรายใหมๆ เขามาและการเขามาของผผลตใหมจะทาใหสวนแบงตลาด (Market share)ของผผลตทมอยลดลง และทาใหเสนดมานด (Demand) ของผผลตเหลานนเลอน(Shift)ไปทางซาย ดลยภาพในระยะยาวของผผลตหนงจะเกดขนเมอเสนดมานดหรอเสนรายรบเฉลย (D = AR) สมผสกบเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) ทจด E และเมอเสน LAC สมผสกบเสน Demand แลว เสน LMC ของเขาตองตดกบเสน AR เมอ MR = LMC ทระดบผลผลตเทากบ OQ* การเคลอนไปจากจด Q*

π

E

O Q*

฿ / unit

Q

AC

AR

MR

MC P*

รปท 5.1 การกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพระยะสนในตลาดกงแขงขนกงผกขาด

88

ไมวาทศทางใดกตามจะทาใหกาไรลดลง และในรปท 5.2 การเคลอนยายไปครงนจะทาใหผผลต ขาดทน (Loss) ดงนนผผลตในตลาดกงแขงขนกงผกขาดจะไมมแรงดงดดทจะเปลยนผลผลต (Output) ของเขาทจดสมผส E แสดงวา กาไรเปนศนยจงไมมแรงดงดดใหผผลตอนๆ เขามาสตลาดอก เนองจากกาไร เทากบศนย (0) นยงคมตนทนทจายไป (Alternative cost) อย จงไมมแรงดงดดใหผผลตออกไปจากตลาดเชนกน ดงนนจด E เปนดลยภาพในระยะยาวซงไมมแนวโนมทผผลตทมอยจะเปลยนแปลง ผลผลต (Output) หรอไมมแรงดงดดใหผผลต (Firm) อนเขามาหรอออกไปจากตลาดกงแขงขนกงผกขาด

5.2 เปรยบเทยบดลยภาพในระยะยาวของตลาดกงแขงขนกงผกขาดกบตลาดแขงขนอยาง

สมบรณ (Long-run Equilibrium Comparative in Monopolistic Competition and Perfect Competition Market)

ดลยภาพในระยะยาวของตลาดกงแขงขนกงผกขาดอยทจด E ซงเสนเสนดมานด (Demand) สมผสกบเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) จากบทกอนเราทราบแลววา ดลยภาพในระยะยาวของตลาดแขงขนอยางสมบรณจะอยทจด C' ซงเสนเปนจดตาสดของเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC)

C’ E

O Q*

฿ / unit

Q

LAC

D = AR

MR

LMC

P*

รปท 5.2 แสดงดลยภาพของตลาดกงแขงขนกงผกขาดในระยะยาว

89

เปรยบเทยบระหวางจด E กบจด C' จะเหนไดวา ภายใตตลาดกงแขงขนกงผกขาด ราคาจะสงกวา และปรมาณนอยกวา เมออยภายใตตลาดแขงขนอยางสมบรณนนคอ Pmc > Pc และ Qmc < Qc (OM < OC ในรปท 5.3) ขอสรปนถกตองตามหลกการทางคณตศาสตร (Math) ในเมอเสนดมานด (Demand) ทเอยงลาดลงจากซายไปทางขวาตองสมผสกบทางดานซายของจดตาสดของเสน LAC ตลาดกงแขงขนกงผกขาดและตลาดแขงขนอยางสมบรณจะเหมอนกนทวาทงสองตลาดม กาไรทางเศรษฐศาสตรเทากบศนย (Economic Profit = 0) ในดลยภาพระยะยาวทงค การททรพยากรสามารถไหลเขามาในตลาดไดอยางงายดาย จะไปลดสวนแบงตลาดของแตละผผลตทงหลายทอยในตลาด และทาใหกาไรของผผลตหายไปหมดในทสดจะเกดศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) อยางเรอรงในตลาดกงแขงขนกงผกขาด ซงดลยภาพระยะยาวศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) หมายถง สวนแตกตางระหวางระดบผลผลต (Output) ทจดตาสดของเสนตนทนเฉลยระยะยาว (LAC) กบปรมาณผลผลต (Output) จรงในดลยภาพระยะยาว (Actual long-run equilibrium output) จากรปท 5.3 ศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) เทากบ ON - OM = MN ศกยภาพสวนเกนจานวนของผลผลต MN หนวยนประกอบดวย 2 สวนคอ 1. ระยะ LN แสดงวาศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) เกดจากสรางโรงงานขนาดเลกเกนไป 2. ระยะ ML แสดงวาศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) เกดจากการใชโรงงานทมอยอยางไมเตมท

รปท 5.3 เปรยบเทยบดลยภาพระหวางตลาดกงแขงขนกงผกขาดกบตลาดแขงขนสมบรณในระยะยาว

D

PC C’ E

O M

฿ / unit

Q

LAC

D'

SAC1 PMC

SAC*

L N

90

ศกยภาพสวนเกน (Excess capacity) จะบอกใหทราบวาในการผลตสคาจานวนเดยวกนนน ถาใชหนวยผลต (Firm) ขนาดใหญกวาและจานวนหนวยผลตมนอยกวาจะทาใหตนทนตอหนวยลดลง และใชทรพยากรทมอยอยางจากดในสงคมนอยลงไปดวย ถาสามารถลดจานวนของหนวยผลตทผลตสนคาแตกตางกนลงไป แตละหนวยผลตจะเรมมขนาดใหญขนและมประสทธภาพมากขน และราคาสนคาจะลดลง อยางไรกดประโยชนจากประสทธภาพทเกดขนและราคาลดลงน จะตองนาไปเปรยบเทยบกบการลดลงของความหลากหลายของชนดของสนคา (Product varieties) วาการเปลยนแปลงนจะกอใหเกดประโยชนสทธแกสงคม (Net social gain) หรอไม ซงเรองดงกลาวนเปนเรองของการตดสนใจทางมลคา (Value judgment)

5.3 การจายคาโฆษณาทเหมาะสมทสด (The Optimum Advertising Expenditure) การโฆษณาเปนสงทผขายในตลาดกงแขงขนกงผกขาดมกจะกระทากนเพอจะไดขายสนคาในปรมาณทมากขน การโฆษณาทาใหเกดดมานด (Demand) ตอสนคาททาการโฆษณามากขน ดงนนผขาย ทตองการกาไรสงสด นอกจากมตนทนการผลต (Production cost) ทวไปแลวแลวยงตองมตนทนการขาย (Selling cost) ทเปนคาโฆษณานนเอง ผขายทตองการกาไรสงสดจะตองตดสนใจวาจะใชจายตนทนการโฆษณาอยางไรจงจะเหมาะสมทสด จงจะไดผลมากทสดหรอจะทาใหไดรบกาไรสงสด การตดสนใจวาคาใชจายโฆษณาทเหมาะสมทสดนน สามารถอธบายไดจากรปท 5.4

Selling Cost (Advertising)

Product cost

MC

E

O

฿ / unit

Q

AC (= APC+ASC)

π

ASC (Average selling cost)

P

ASC

Q*

APC (Average product cost)

รปท 5.4 แสดงตนทนการโฆษณา และตนทนการผลตททาใหขายไดรบกาไรสงสด

PC

SC

P = MR

91

จากรปท 5.4 จะเหนไดวาตนทนการโฆษณาเฉลย (Average selling cost: ASC)จะมลกษณะคลายกบตนทนเฉลยคงท เพราะผขายจะจายเงนจานวนกอนหนงเพอจางเขาโฆษณาให ผขายจะขายสนคาไดเพมขนหรอไมผขายจะตองจายตนทนนไปจานวนเทาเดม หากผขายขายสนคาไดเพมมากขนจะยงทาใหตนทนสวนนลดลงเรอยๆ สวนของตนทนการผลตเฉลย (Average product cost: APC) กคอ ตนทนเฉลย (AC) ทวไปซงหามาไดจากตนทนเฉลยคงท (AFC) รวมกบตนทนเฉลยผนแปร (AVC) หรอ APC = AVC + AFC ดงนน ผขายสนคาเพอใหไดกาไรสงสดเมอเขาขายสนคาในราคา OP ปรมาณ OQ* ทระดบราคา OP เสนตรงทขนานแกนนอนจากจด P นนเราสามารถมองเปนเสนรายรบสวนเพมหนวยสดทาย (MR) ไดเพราะการทาโฆษณาจะมผลทาใหผขายสามารถขายสนคาไดมากขนโดยไมตองลดราคาลงมา หรอขายสนคาในราคาเดมนนเอง ดงนนดลยภาพจะเกดทจด E โดยทมระดบการขายสงสดเทากบ OQ* ซง MC = P = MR ตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) หาไดจากการรวมกนของตนทนการผลตกบตนทนการขาย (Combined total cost of product cost and selling cost) ในสวนของกาไรทไดรบ ตนทนคาใชจายในการโฆษณา และตนทนการผลต ดงรปท 5.4

บทท 6 การกาหนดราคาปจจยการผลต

(Factor Pricing) กลไกการกาหนดราคาปจจยการผลต โดยพนฐานแลวไมไดแตกตางจากการกาหนดราคา สนคา กลาวคอ ราคาปจจยถกกาหนดในตลาดภายใตพลงของดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply) ขอแตกตางอยทตวกาหนดดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply) ของปจจยการผลต ในศตวรรษท 19 นกเศรษฐศาสตรไดแบงปจจยการผลตออกเปน 4 กลม คอ ทดน, แรงงาน, ทน และผประกอบการ ซงราคาของปจจยการผลตเหลานเรยกวา คาเชา คาจาง ดอกเบย และกาไร โดยทแตละราคาจะถกอธบายดวยทฤษฎทแยกจากกน อยางไรกดเนองจากมปจจยรวม (Common factors) หลายปจจยทกาหนดราคาของปจจยการผลต ดงนนเราจงสามารถสรางหลกหรอทฤษฎทวไป (General framework) ในการอธบายกลไกราคาของปจจยการผลตใดปจจยการผลตหนง ดงนนทฤษฎทใชในบทนจงเปนทฤษฎทวไปทใชกบปจจยการผลตทกอยาง ในบทน เราจะพจารณาราคาของปจจยการผลตผนแปร (Variable factors) และการกาหนดราคาของปจจยการผลตทมซพพลาย (Supply) คงท จะกลาวในหวขอตอไป

6.1 การกาหนดราคาปจจยการผลตในตลาด (สนคาและปจจย) ทเปนตลาดแขงขนอยางสมบรณ (Factor Pricing in Perfect Competitive Markets)

ในสวนนเราจะสรางสงทเรยกวา การกระจายของทฤษฎผลตภาพสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal Productivity theory of distribution) ซงเราไดชอนจากความจรงทวา ในตลาดสนคาและตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนทงค จะมการจายคาปจจยการผลตเทากบมลคาของผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (MPP) ของปจจยการผลต นนๆ เราไดกลาวมาแตแรกแลววา ราคาของปจจยการผลตอยางหนง (Factor price) จะถกกาหนดจากดมานดรวม (Total demand) และ ตารางซพพลาย (Supply schedule) ของปจจยชนดนน ดมานดรวม(Total demand) คอผลรวมของดมานดของผผลตแตละคนทมตอปจจยการผลตชนดนน ทานองเดยวกน ซพพลายรวม (Total supply) ของปจจยการผลตหนงกคอ ผลรวมของซพพลายทเจาของปจจยการผลตแตละคนเปนผซพพลายออกมานนเอง

93

เราใชวธการเหมอนบทกอน ๆ กคอ หาดมานด (Demand) ตอปจจยการผลตของผผลตคนเดยวกอน จากนนกจะหาดมานดรวม (Aggregate demand) ใชวธเดยวกนกบการหาซพพลายตลาด (Market Supply)

6.1.1 ดมานดตอแรงงานในตลาดสนคาและปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนสมบรณ (The Demand for Labor in Perfect Competitive Markets)

ในทนเราจะพจารณาปจจยการผลตทเปนแรงงานกอน ซงเราจะทาการหาดมานด (Demand) ของแรงงานใน 2 กรณ กลาวคอ 1. เมอแรงงานเปนปจจยผนแปรเพยงตวเดยว 2. เมอมปจจยผนแปรจานวนมาก

1) ดมานดของผผลตคนหนงตอปจจยผนแปรอยางหนง (Demand of a Firm for a Single Variable Input)

ขอสมมตในการวเคราะหมดงน (1) มการผลตสนคาซงสมมตวาเปนสนคา X เพยงอยางเดยวในตลาดแขงขน ดงนน ราคาของสนคา X (PX) ถกกาหนดมาใหกบผผลตทกคนในตลาด (2) เปาหมายของผผลต คอ แสวงหากาไรสงสด (3) มปจจยผนแปรเพยงอยางเดยว คอ แรงงาน (L) อยในตลาดแขงขน ดงนนราคาปจจยการผลตจะคงท คอ w สาหรบผผลตทกคน หมายความวา ซพพลาย (Supply) ของปจจยการผลตของผผลตแตละคนจะมความยดหยนอยางสมบรณ ดงรปท 6.1 (4) เทคนคการผลตถกกาหนดใหคงท สวนทเปนไปไดของฟงกชนการผลต (Production function) หรอสวนทสมพนธกบฟงกชนการผลต (Relevant section of production function) เปนดงรปท 6.2 โดยทความชน (Slope) ของฟงกชนการผลต (Production function) กคอ ผลผลตสวนเพมหนวยสดทายของแรงงาน (Marginal physical product of labor: MPPL; or Marginal product: MPL) ซงสามารถหาได ดงน

LMPPdLdQ =

คาผลผลตสวนเพมหนวยสดทายของแรงงาน (MPPL) จะลดลงเมอมการจางแรงงาน (L) เพมขน ซงเปนไปตามการใชปจจยทไมไดสดสวนกน (Law of variable proportions) เมอคณคาผลผลต

94

สวนเพมหนวยสดทายของแรงงาน (MPPL) ดวยราคาสนคา X ( XP ) จะไดคามลคาของผลผลตสวนเพมของแรงงาน (Value of marginal product of labor: VMPL) ดงรปท 6.3 เสนนแสดงมลคา (Value) ของผลผลต (Output) เมอมการจางแรงงาน (L) เพมขน 1 หนวย

w

L

SL

O

w

รปท 6.1 เสนซพพลายของแรงงานทมความยดหยนสมบรณ

Q

L

Q = f(L) K

O

Q

L

MPPL

O

VMPL = MPPL . XP

รปท 6.2 แสดงเสนฟงกชนการผลต รปท 6.3 ความสมพนธของเสน VMPL และเสน MPPL

95

ผผลต (Firm)ในฐานะทเปนผแสวงหากาไรสงสดจะจางปจจยการผลตอยางหนง ตราบใดทการจางนนทาใหรายรบรวม (TR) เพมขนมากกวาตนทนรวม (TC) ทเพมขน ซงผผลตคนหนงจะจางปจจยการผลตอยางหนงไปจนถงจดทปจจยการผลตหนวยสดทายททาใหรายรบรวม (TR) เทากบตนทนรวม (TC) (TC = TR) เพราะกาไรไมสามารถเพมอกตอไปแลวหากผลตมากกวาจดน หรอพดอกอยางหนง ภาวะดลยภาพของผผลตทแสวงหากาไรสงสดคนหนงในตลาดแรงงานคอ MCL = VMPL

w = VMPL

เมอกาหนด w = MCL ซงสามารถดการพสจนไดดงน

พสจน : การหาดลยภาพของผผลต (Firm) Production function: Q = f(L) K TC function : TC = w L + F (F = fixed cost) TR function : TR = [f(L)]Q PP = Max π = R - C = P [f(L)] - (w L + F) 0w

dLdQp

Lπd

=−=∂

)(

p . (MPPL) = w

หรอ VMPL = w จากรปท 6.4 ภาวะดลยภาพของผผลตอยทจด E เมออตราคาจางในตลาดเทากบ w แลว ผผลต จะไดกาไรสงสดโดยการจางแรงงาน (L) เทากบ L* เพราะทางซายของ L* คาของ VMP > w ดงนน กาไรจะเพมขนเมอจางแรงงาน (L) เพมขน ตรงกนขามทางขวาของ L* คาของ VMPL< w เพราะฉะนน กาไรจะลดลง ดงนน ผผลตจะไดรบกาไรสงสดเมอคา VMPL = w สรปไดดงน

> L ↑ VMPL = w→ L → Equilibrium < L ↓

96

ขนาดของกาไรสงสดของผผลตจะเปนอยางไรนน ซงหาไดจากรปท 6.5 ดงน

ในรปน ดลยภาพเกดทจด E ซง w = VMPL จะจางแรงงาน = OL*

Total revenue product (TRP) = OJKL* Total input cost (TIC) = Ow EL* TRP - TIC = Gross หรอ Residual π = w JKE

E

รปท 6.4 ภาวะดลยภาพของผผลตในการจางปจจยแรงงาน

VMPL

w

L

SL

O

w

L*

L*

K

E

฿ / unit

L

Gross π

O

VMPL VAPL

J w

รปท 6.5 แสดงภาวะดลยภาพทผผลตไดรบกาไรสงสด

97

ซงเมอนาไปจายแกปจจยคงท (Fixed Input) (สมมตวาเปนทน และทดน) แลวทเหลอเปนกาไรในทางเศรษฐศาสตร [(Pure) Economic π] เราทราบแลววา ดลยภาพของผผลต (Firm) ในการจางปจจยผนแปรอยางหนงเกดขนทระดบของ w = VMPL ดงนน ในรปท 6.6 ถาคาจางในตลาดเพมขนไปเปน W1 แลวผผลตจะลดดมานด ตอแรงงานลงมาเปน L1 ในทางตรงกนขาม ถาคาจางลดลงไปเปน W2 แลวผผลตจะเพมดมานดตอแรงงานไปเปน L2 ดงนน จากการวเคราะหนทาใหเราเหนวาเสนดมานด (Demand) ของผผลตตอปจจยผนแปรอยางหนงกคอเสนมลคาของผลผลตสวนเพม (Value of marginal product: VMP) ของปจจยนนนนเอง

2) ดมานดของผผลตตอปจจยผนแปรหลายตว (Demand of a Firm for Several Variable Inputs)

การหาเสนดมานด (Demand) ตอปจจยการผลตทอธบายมาในตอนแรก มการสมมตวาปรมาณของปจจยการผลตอน ๆ เชน ปจจยทน (K) คงท ตอนนเราจะเลกขอสมมตนโดยยอมใหปจจยการผลตทใชรวมกน (Cooperating inputs) ในทนคอ ปจจยทน (K) เปลนแปลงได และสงเกตดวาการเปลยนแปลงของ K จะมผลตอดมานดตอปจจยการผลตอยางไร? สมมตวาคาจางแรงงาน (w) ลดลงซงสงผลใหมการจางแรงงาน (L) เพมขน เมอมการใช แรงงาน (L)ในการผลตจานวนมากขนกจะมผลทาใหมการใชปจจยการผลตทใชรวมกนคอปจจยทน (K)

E2

E1 SL1 E

฿ / unit

L

SL

O

VMPL = DL

SL2

w1

w2

L2 L* L1

w

รปท 6.6 ดลยภาพของผผลตในการจางปจจยการผลตเมอคาจางเปลยนแปลง

98

เพมขนดวย การใช L กบ K ทเพมขนทาใหคา MPPL เพมขนและทาให VMPL เพมขน คอ เลอนสงขนไปทางขวา

ณ อตราคาจางแรงงานเทากบ w และคา VMP ของแรงงาน คอ มลคาของผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (VMP) ดลยภาพของปจจยการผลตทใชรวมกน (Input combination) จะอยทจด E และผผลตจะจางแรงงานจานวนเทากบ L หนวย เมออตราคาจางลดลงมาเปน w' ผผลตจะจางแรงงานเพมขนและทาใหใช K เพมขนดวย ในเมอมการใช K เพมขนกจะทาใหแรงงานไดทางานดวยมากขน ผลตภาพของแรงงาน (Productivity) ของแรงงานจะเพมขนตาม และเสน VMP กจะเลอนไปเปน VMP' จะทาใหเกดดลยภาพใหมทจด E' ซงเสนอตราคาจางปจจบน W'E' ตดกบเสน VMP' เมอเชอมจดดลยภาพกอนการเปลยนแปลงคาจางกบหลงการเปลยนแปลงคาจางระหวางจด E และจด E' กจะไดเสน ดมานดตอแรงงานเมอปจจยทน (K) เปลยนแปลงได เสนดมานดน (Demand) นจะแบนราบ (flatter) กวาเสน VMP

VMP’

E เสนดมานดตอแรงงาน เมอมการใช K มากขน E’

฿ / unit

L O

VMPL

w

w’

L’ L รปท 6.7 การหาเสนดมานดสาหรบแรงงานเมอปจจยทนเปลยนแปลง

99

6.1.2 เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของอตสาหกรรม (The Industry Factor Demand Curve)

เราพบแลววาเสนมลคาของผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (VMP) คอเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลตในตลาดแขงขน เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของอตสาหกรรม (Industry) สามารถหาไดโดยการรวมดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลตแตละคนเขาดวยกน แตเราตองพจารณาเพมเตมถงสงทมผลตอรปรางของเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลตแตละคนทอยในอตสาหกรรม (Industry) นนซงจางปจจยการผลตในจานวนทมากขนและขยายผลผลต (Output) ของ อตสาหกรรมนนๆ สมมตราคาของปจจยการผลตอยางหนงลดลง และผผลตทกคนในอตสาหกรรมมการจาง ปจจยการผลตชนดนนเพมขนและมการเพมปรมาณผลผลต (Output) ของเขา การทปรมาณผลผลตของอตสาหกรรมเพมขนทาใหราคาสนคา (P) ลดลงจะทาใหเสน VMP เลอนตาลง (VMP ↓ = P↓ . MPP) จากรปท 6.8 ดลยภาพตอนแรกอยทจด E ซงเสน VMP คอเสน d1 โดยใชแรงงานจานวน wE หรอ OL หนวย ตอมาเมอคาจางแรงงานลดลงจาก w ไปเปน w' และสงผลมการใชแรงงานเพมขนทงอตสาหกรรม (Industry) ซงทาใหผลผลตของอตสาหกรรม (Q) เพมขน และราคาสนคา (P) ลดลงจะทาใหเสน VMP ลดลงไปเปน d2 ดงนน ผลของการทอตราคาจางลดลงจาก w ไปเปน w' ทาใหมการจาง

d

เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของ ผผลตเมอผผลตรายอนๆ ไมเปลยนแปลงปรมาณผลผลต d' d2

d1

E

เสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลต เมอผลผลตของทงอตสาหกรรมเปลยนแปลง

E’

฿ / unit

L O

w

w’

L’ L รปท 6.8 การหาเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลตเมอผลผลตของทงอตสาหกรรมเปลยนแปลง

100

แรงงานเพมขนทงอตสาหกรรม (Industry) กลาวคอทาใหผผลตแตละคนในอตสาหกรรม (Industry) ใชแรงงานเพมขนจาก wE ไปเปน w'E' (หรอจาก OL ไปเปน OL') เชอมจด EE' กไดเสน dd' เสนดมานด (Demand) สาหรบปจจยของอตสาหกรรม (Industry) หาไดดวยการรวมเสน dd' ทกเสนเขาดวยกน นนเอง

6.1.3 การเคลอนของเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต (Shifts in Factor Demand Curve)

ในตอนกอน เราพบวามลคาของผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (VMP) จะเลอนหรอเคลอน (Shift) เมอจานวนของปจจยการผลตทใชรวมกน กลาวคอ ปจจยทน (K) เปลยนแปลงไป ปจจย (Factor) ททาใหเสน VMP เลอนไปมดงน (1) ความกาวหนาทางเทคนค การปรบปรงดานเทคนคทาใหคา MPP ของปจจยการผลตเพมขนและทาใหเสน VMP เลอนสงขน (2) จานวนและคณภาพของปจจยการผลตทใชทารวมกน ถามการใชปจจยการผลตทใชรวมกนเพมขน หรอใชจานวนเทาเดม แตคณภาพของปจจยการผลตทใชรวมกนดขน ผลตภาพ (Productivity) ของปจจยการผลตนนจะเพมขน และมลคาของผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (VMP) จะเพมขนตามดวย (3) ราคาสนคา ถาการเปลยนแปลงของดมานดตลาด (Market demand) และซพพลายตลาด (Market supply) ทาใหราคาสนคาทผลตโดยปจจยการผลตอยางหนงเพมขนแลว VMP ของปจจยการผลตนนจะเพมขน (4) ปจจยอน ๆ ปจจยอน ๆ ทมผลตอราคาสนคา (P) หรอ MPP ของปจจยการผลตจะมผลตอ VMP ยกตวอยางเชน ถามการยกเลกการเกบภาษของสนคาอยางหนง (Excise tax) ทผลตดวยปจจยการผลต อยางหนงจะทาใหราคาสทธหลงเกบภาษ (Net after tax price) ของผผลตเพมขนและทาให VMP เพมขน ทานองเดยวกนถาราคาของปจจยการผลตทใชรวมกนเพมขน จะทาใหดมานดสาหรบปจจยการผลตลดลง

101

6.1.4 ปจจยทกาหนดความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลต (Determinates of Elasticity of Demand for Factor)

ปจจยตางๆทกาหนดความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลต มลกษณะดงน (1) การมปจจยการผลตทใชแทนกนได (Availability of a substitute) ถาผผลตตองพงพาพลงไฟฟาเปนหลกในการผลตและไมมซพพลาย (Supply) ของพลงงานทดแทนอน ๆ ความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลตจะไมมความยดหยน (Inelastic) (2) ความยดหยนของดมานดตอราคา (Price elasticity of demand) ของสนคาจะมผลกระทบตอความยดหยนของดมานดสาหรบปจจยการผลต ถาราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงเพยงเลกนอยแตไดสงผลไปยงราคาสนคาและการขายอยางมาก จะทาใหปรมาณของปจจยการผลตทใชเปลยนอยางมากมายเชนกน ดงนนจะเหนไดวา ดมานดตอสนคายงมความยดหยนมากเพยงใด จะทาใหดมานดตอปจจยการผลตยดหยนมากขนเพยงนน (3) ระยะเวลา เวลายงนานจะยงทาใหดมานดสาหรบปจจยการผลตกจะยงมความยดหยนมากขนเพยงนน

6.1.5 ความสมพนธระหวางการตดสนใจดานปจจยการผลตและดานผลผลต (The Relationship between Input & Output Decisions)

การตดสนใจวาจะผลตสนคาจานวนหนง หมายถงการตดสนใจทจะจางสวนผสมของปจจยการผลตทเหมาะสมทสด (Optimal combination of inputs) ทจาเปนตองใชในการผลต ดงนนการตดสนใจเกยวกบปรมาณผลผลตจงเทยบเทา (Equivalence) การตดสนใจจางปจจยการผลตของผผลตในตลาดแขงขน ซงเราสามารถแสดงสงนในกรณทมปจจยการผลตเพยงชนดเดยว ดงน เงอนไขการตดสนใจดานผลผลตทเหมาะสมทสดของผผลตในตลาดแขงขน กคอ การทาใหราคา (P) เทากบตนทนสวนเพมหนวยสดทาย (MC) ของการผลตสนคาชนดนน MC ของผผลตในตลาดแขงขน เมอสมมตวา L เปนปจจยผนแปร (Variable input) ชนดเดยวสามารถหาไดดงน กาหนดให TC = wL + F (F = fixed cost)

=+

==

Q∆L∆w0

Q∆L∆w

Q∆C∆TMC

102

∴ เงอนไขดลยภาพ คอ P = w.

QL

∆∆ ………(1)

เงอนไขดลยภาพของตลาดปจจยการผลตของผผลตในตลาดแขงขนคอ

w = VMP = P. MPP = P .

LQ

∆∆

หรอ P = w

QL

∆∆ ………(2)

(1) = (2) เหนไดวา การตดสนใจดานปจจยการผลตทเหมาะสมทสดและการตดสนใจดาน ผลผลตทเหมาะสมทสดเปนการตดสนใจเหมอนกน

6.2 ดมานดสาหรบปจจยการผลตและการตดสนใจเกยวกบปจจยการผลตภายใตตลาดแขงขนอยางไมสมบรณ (Factor Demand & Input Decision under Imperfect Competition)

ตอนนเราสมมตวาตลาดสนคาและตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนไมสมบรณทงค ในเมอตลาดสนคาเปนตลาดแบบแขงขนไมสมบรณ (Imperfect competition) ราคาของสนคาทผผลตทาการผลตขายจะลดลงเมอปรมาณผลผลต (Output) เพมขน ดงนนคารายรบสวนเพมจากผลผลตหนวยสดทาย (Marginal Revenue Product: MRP) ทไดจาก MPP คณ MR จะมคาลดลงเมอมปรมาณผลผลต (Output) เพมขน

MRP = MR . MPP

ในตลาดปจจยการผลตเมอมนเปนตลาดแขงขน นายจางสามารถซอปจจยการผลต (Input) ทงหมดทเขาตองการในราคาตลาดทเปนอย แตเมอตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนไมสมบรณ นายจางจานวนมากจะประมล (Bid up) ราคาตลาดของปจจยการผลต (Input) ทหาซอจะสงขน ดงนน ตนทนของปจจยการผลต (Input) หนวยทเพมขน ซงเรยกตนทนการใชปจจยการผลตสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal input cost: MIC) ซงบางครงอาจเรยกตนทนการใชทรพยากรสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal resource cost: MRC) หรอ ตนทนการใชปจจยการผลตสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal factor cost: MFC) หรอคาใชจายสวนเพมหนวยสดทายในการใชปจจยการผลต (Marginal expense of input: MEI) ซงใชสบกนไปมา และจะมคามากกวาราคาปจจยการผลต

103

รปท 6.10 เมออตราการใชปจจยการผลต (Input) (ในทนคอ L) เพมขน ราคาปจจยการผลตจะเพมขน เพราะมการประมล (Bid up) ใหราคามากขน ดงนนเสนอตราคาจางหรอเสนตนทนเฉลยสาหรบปจจยการผลต (Average input cost: AIC) จะมความชน (Slope) เปนบวก เสนMIC ทเกยวของกบ AIC จะตองอยสงกวาเสน AIC

฿ / unit

Wage = AIC = MIC

O L

รปท 6.9 ตนทนการใชปจจยการผลต ในตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนสมบรณ

฿ / unit

Wage = AIC

O L

MIC

รปท 6.10 ตนทนการใชปจจยการผลต ในตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนไมสมบรณ

104

เราสามารถใชกฎการตดสนใจสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal decision rule) ในการคนหาปรมาณการจางปจจยการผลต เมอตลาดสนคาและตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนอยางไมสมบรณทงค ดงน

ดลยภาพเกดท MRP = MIC

จากรปท 6.11 เสนรายรบสวนเพมจากผลผลตหนวยสดทาย (MRP) มความชนเอยงลาดลงเปนเพราะวา (1) MRP = MPP . MR ซงคา MPP ลดลงตามกฎการลดนอยถอยลง (Law of diminishing returns)

(2) MR ลดลง เมอผลผลต (Output: Q) เพมขน ดลยภาพอยทจด E ซงเสน MRP ตดกบ MIC และผผลตจะจางแรงงาน OL* หนวย โดย

จายคาจางเทากบ L*L บาท/หนวย ซงเปนราคาตาสดทเจาของปจจยการผลต(ผใชแรงงาน)เตมใจจะรบ (ดงแสดงดวยเสน AIC) ผผลตมกาไรรวม (Gross profit) เทากบ wJKL ซงเปนกาไรทหกเฉพาะ

E Gross π

L

K ฿ / unit

AIC

O L

MIC

ARP MRP

L*

J

w

รปท 6.11 การตดสนใจดาน Input ทเหมาะสมทสดเมอตลาดสนคา และตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนไมสมบรณทงค

> L ↑ MRP = MIC L → Equilibrium < L ↓

105

คาจางแรงงานเทานน อยางไรกตามหากมการจายใหกบปจจยการผลตชนดอน ๆ แลวรายไดสทธสวนทเหลอจงเปนกาไรทางเศรษฐศาสตร (Economic profit)

6.2.1 เสน MRP ไมจาเปนตองเปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต

เสน MRP อาจจะเปนหรอไมเปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตกได ทงนขนอยกบวา ตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนสมบรณหรอแขงขนไมสมบรณ (Perfect or imperfect competition) เมอตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนไมสมบรณ (Imperfect competition) และเสน MIC กบ AIC แยกจากกน เสน MRP จะไมเปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลต ดงเชนทจด E ในรปท 6.11 บอกเพยงแคการใชปจจยการผลตทเหมาะสมทสดเทานน คอทระดบ OL* แตไมไดบอกราคาทจายแกปจจยการผลต สวนราคานนหาไดจากเสน AIC ดงนน เสน MRP ไมไดแสดงชดของราคาและปรมาณทกาหนดเปนเสนดมานด (Demand) อยางไรกด เมอตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนสมบรณ เสน MRP จะเปนเสนดมานด สาหรบปจจยการผลต สมมตวา ตลาดสนคาทเปนตลาดแขงขนไมสมบรณ แตตลาดปจจยการผลตเปนตลาดแขงขนสมบรณ

ดลยภาพเกดท MRP = w

w3 C

A

B

฿ / unit

L O

MRP

w1

w2

L3 L2 L1 รปท 6.12 แสดงการกาหนดคาจางแรงงานและปรมาณการจางงานในตลาดปจจยแขงขนสมบรณ

106

ในรปท 6.12 ผผลตจะจางแรงงานเทากบ OL1, OL2, OL3 เมออตราคาจางเทากบ w1, w2, w3 ตามลาดบ จะเหนไดชดวา เสน MRP ทจด A, B, C แสดงชด (Locus) ของราคาและปรมาณ ซงบอกใหทราบถงดมานด (Demand) ดงกลาวคอ ดมานดสาหรบปจจยการผลตของผผลต (Firm)

6.3 ตลาดผกขาดทงค (Bilateral Monopoly) ตลาดผกขาดทงค (Bilateral monopoly) เกดขนเมอมผขายเพยงรายเดยว กบผซอเพยงรายเดยวเชนกน (Monopolist & Monopsonist) ตวอยางของตลาดผกขาดทงค (Bilateral monopoly) มนอย เชน ความสมพนธระหวางบรษทยเรเนยม (Uranium) เพยงบรษทเดยวกบสหภาพแรงงานเหมองแรยเรเนยม (Uranium miner's union) ในเมองทอยหางไกลเมองหนง ขอสรป (Solution) ของตลาดผกขาดทงค (Bilateral monopoly) จะไมสามารถกาหนด (Indeterminate) ไดแนนอน

จากรปท 6.13 เสน Db คอ เสนดมานดสาหรบแรงงานของผซอรายเดยว เสนนคอเสน MRP

ของปจจยการผลตทถกตองการซอ ถาสมมตวา ผซอรายเดยวเชอวาราคาปจจยการผลตถกกาหนดโดยพลงซงเขาไมสามารถควบคมได (หรอเทากบสมมตวา ผซอรายเดยวซอปจจยการผลตในตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขน) เมอสมมตเชนน เราสามารถถอไดวาเสน MPR เปนเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของผซอรายเดยว (ขอสงเกต : MRP ไมเปนเสนดมานด (Demand) สาหรบปจจยการผลตเมอตลาดปจจยการผลตไมเปนตลาดแขงขนสมบรณ) อยางไรกด เมอมองในแงผขายรายเดยว เสน Db กคอรายรบเฉลย (AR) ของเขา ดงนน Db กคอ ARS จากนนเราสามารถหาเสน MR5 จาก AR5 ได (MR มความชนเปนสองเทาของเสน AR)

MRS Db = MRPb (ARS)

S

B

฿ / unit

L O

PS

Pb

Lb LS

Supply = MCS (AICb)

MICb

รปท 6.13 การกาหนดอตราคาจางในตลาดผกขาดทงค (Bilateral monopoly)

107

จากรปท 6.13 ดลยภาพของผซอรายเดยวเกดทจด B ซง MRPb ตดกบ MICb เขาจะจางแรงงานจานวน Lb หนวย ในราคา Pb บาท/หนวย ซงเปนราคาตาสดในการจางแรงงานจานวน Lb หนวย ผขายคนเดยวจะมแนวความคดแตกตางออกไป กลาวคอในการกาหนดปรมาณและราคาททาใหเขาไดกาไรสงสด ดลยภาพของเขาอยทจด S ซง MCS = MRS เขาตองการขายแรงงานจานวน LS หนวย ในราคา PS บาท/หนวย ซงเปนราคาสงสดทแสดงโดยเสน MRPb ราคาทผซอรายเดยวตองการ (Pb) เปนขอบเขตตาสด (Lower limit) ของราคาซงเปนไปไดกตอเมอเขาจะสามารถบงคบให ผขายรายเดยวกระทาตวเปนผขายในตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect competitor) เทานน ทานองเดยวกน ราคาซงผขายรายเดยว (PS) ตองการคอขอบเขตสงสด (Upper limit) ซงเขาจะไดรบกตอเมอ ผซอรายเดยวถกบงคบใหเปนผซอในตลาดผกขาด (Perfect competition) เทานน ในเมอความคดของผซอรายเดยวกบผขายรายเดยวไมเปนจรงขนมาไดในแบบจาลองตลาดของผกขาดทงค (Bilateral monopoly) ราคาและปรมาณทเปนจรงทจะเกดขนจงเปนราคาทกาหนดแนนอนไมได (Indeterminate) หมายความวา ไมสามารถหาคาตอบทแนนอนได ราคาและปรมาณขนอยกบอานาจการตอรองของทงสองฝายทเกยวของ

6.4 ความยดหยนของการทดแทนกนของปจจยการผลต และการกระจายรายได (Elasticity of Factor Substitution & Income Distribution) ในตอนกอนเราพจารณาการกาหนดราคาปจจยการผลต ในตอนนเราจะพจารณาวาการเปลยนแปลงราคาปจจยการผลตจะมผลกระทบตอสวนแบงของปจจยการผลต (Share of factors) และการกระจายรายไดอยางไร ขณะทราคาปจจยการผลตเปลยนแปลงไป ผผลตจะหนไปใชปจจยการผลต

ทถกกวาแทนปจจยทแพงกวา พฤตกรรมการหากาไรสงสดน จะมผลทาใหอตราสวน (Ratio)

LK

เปลยนแปลงไป และสงผลตอไป กคอทาใหสวนแบงของปจจยการผลตโดยเปรยบเทยบ (Relative share of the factors) เปลยนแปลงไปในขนาดของผลกระทบนขนอยกบการตอบสนองของการเปลยนแปลง

ของ

LK ตอการเปลยนแปลงของราคาปจจยการผลต การวดการตอบสนองอนนคอ ความยดหยน

ของการทดแทนกน(Elasticity of substitution : σ) ความยดหยนของการทดแทนกน(Elasticity of substitution : σ) ตามคานยามคอ อตราสวน

ของเปอรเซนตการเปลยนแปลงของ

LK ตอ เปอรเซนตการเปลยนแปลงของ MRTSL, K

108

)/()(

)//()/(,, KLKL MRTSMRTSd

LKLKd=σ ……….(1)

ในตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขนสมบรณ ผผลตจะอยในภาวะดลยภาพเมอเลอกสวนผสมของปจจยการผลตท

rwMRTS KL =,

ดงนนดลยภาพของตลาดปจจยการผลตทเปนตลาดแขงขน

)//()/()//()/(

rwrwdLKLKd

=σ ……….(2)

เครองหมายของ σ ถาไมเทากบศนย (0) จะตองเปนบวกเสมอ เพราะทงเศษและสวนจะ

เปลยนแปลงไปในทศทางเดยวกน เมอ )(rw ↑ ซง L จะแพงกวา K ทาใหผผลตใช K แทน L

ดงนน )(LK ↑ ในทางตรงกนขาม ถา )(

rw ↓ จะทาให )(

LK ↓

σ จะมคาตงแต 0 ถง ∞ ถา σ = 0 แสดงวา ไมสามารถใชปจจยการผลตตวหนงแทนอกตวหนงได K กบ L ถกใชในสดสวนคงท (I - O production function)

L

K

Q

O รปท 6.14 เสนผลผลตเทากนทแสดงใหเหนวา K และ L ไมสามารถใชแทนกนได

109

ถา σ = ∞ แสดงวาปจจยการผลตทงสองใชแทนกนไดอยางสมบรณ

ถา 0 < σ < ∞ แสดงวา ปจจยการผลตทงสองใชแทนกนไดบางถงระดบหนง

L

K

Q

O รปท 6.15 เสนผลผลตเทากนทแสดงใหเหนวา K และ L สามารถใชทดแทนกนไดอยางสมบรณ

L

K

Q

O

รปท 6.16 เสนผลผลตเทากนทแสดงใหเหนวา K และ L สามารถใชแทนกนไดถงระดบหนง

110

ถา σ = 1 เปนกรณของ Cobb-Douglas production function โดยทวไป σ ยงมคามากเพยงใด K กบ L จะใชแทนกนไดมากขนเพยงนน เราอาจจาแนก σ ออกไดดงน σ < 1 : การทดแทนกนมความยดหยนนอย (Inelastic substitutability) σ = 1 : การทดแทนกนมความยดหยนคงท (Unitary substitutability) σ > 1 : การทดแทนกนมความยดหยนมาก (Elastic substitutability)

σ มความสมพนธอยางสาคญกบการกระจายสวนแบง (Distributive share) ของปจจยการผลตโดยนยาม Share ของ Labor (LS) =

XwL

Share ของ Capital (KS) = XrK

X คอมลคาของผลผลต (Output) ทผลตไดในระบบเศรษฐกจ Note: Q = ผลผลตทางดานกายภาพ (Physical output) X = มลคาของผลผลตทอยในรปตงเงน (Value of output in monetary term) ดงนน ความสมพนธระหวางสวนแบงของปจจยการผลต (Relative factor share) คอ

rKwL

KSLS

=

หรอ )/()/(LKrw

KSLS

= ……….(3)

L

K

Q

O

รปท 6.17 เสนผลผลตเทากนทแสดงใหเหนวา K และ L สามารถใชแทนกนไดในอตราคงท

111

จากสมการท (3) เราสามารถหาผลของการเปลยนแปลงของอตราสวนของราคา (w/r) ตอความสมพนธของสวนแบง (Relative share) ของทง 2 ปจจยการผลต เมอสมมตให: (i) σ < 1 หมายความวา % ∆ )(

rw ทกาหนดให มผลทาใหเกด % ∆

LK ทนอยกวา ดงนน

ความสมพนธของสวนแบง (Relative share) จงเพมขน ดงนน ถา σ < 1 การเพมขน ของ )(rw จะสงผล

ใหมการกระจายสวนแบง (Distributive share) ของแรงงาน (L) เพมขน ตวอยาง : สมมต σ = 0.5 แลว )(

rw เพมขนเทากบ 10% มผลทาให

LK เพมขนเทากบ

5% ความสมพนธของสวนแบงอนใหม (New relative share) คอ

)rKwL(

(K/L)05.1(w/r)10.1

)05.01(K/:L)()10.01(w/r)(

rKwL *

>=++

=

เหนไดชดวา (Relative share ratio อนใหม) > (Relative share ratio ในตอนแรก) (ii) ถา σ > 1 : หมายความวา )(

rw ↑ <

LK ↑

ความสมพนธของสวนแบง (Relative share) ของแรงงาน (L) จะลดลง ตวอยาง สมมต σ = 2 แลว )(

rw เพมขนเทากบ 20% มผลทาให

LK เพมขนเทากบ 40%

)()(.)(.

rKwL

rK41wL21

rKwL *

<=

ดงนน ถา σ > 1 ความสมพนธของสวนแบง (Relative share) ของแรงงาน (L) จะลดลงภายหลงการเพมขนของอตราสวน )(

rw ดวยการใหเหตผลอยางเดยวกน เราสามารถแสดงไดวา

(iii) ถา σ = 1 ความสมพนธของสวนแบง (Relative share) ของปจจยแรงงาน (L) และปจจยทน (K) จะไมเปลยนไป

สรป การเพมขนของอตรา (w/r) จะมผลทาสวนแบงของแรงงาน (LS) เปรยบเทยบกบสวนแบงของทน (KS) เปนดงน - เพมขน ถา σ < 1

- ลดลง ถา σ > 1 - คงท ถา σ = 1

112

หรอ

>σ

=σ

<σ

↓

−↑

↑→

111

whenrKwL

rw )()(

ถา )(rw ↓ จะมผลตรงกนขามกบ LS เปรยบเทยบกบ KS

6.5 การกาหนดราคาของปจจยคงท (Pricing of Fixed Factors)

6.5.1 คาเชาทางเศรษฐกจ: ผลตอบแทนของปจจยคงทในระยะยาว (Economic rent : Returns to a Factor Fixed in the Long-run)

คาเชา (Rent) ตามความหมายทใชกนประจากคอ ราคาทจายไปเพอการใชสนคาอยางหนง เชน คาเชาบาน ทดน รถยนต อยางไรกด คาเชา (Rent) ในทางเศรษฐศาสตร หมายถงสงทพเศษมาก (Very special thing) กลาวคอ คาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) หมายถง รายจายใหแกปจจยการผลต (Factor) หนงซงมากกวาจานวนเงนทจาเปนตองจายเพอจะไดใชปจจยการผลตชนดนน อกนยหนง คาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) กคอรายจายใหแกปจจยการผลต (Factor) ทมากกวาคาเสยโอกาส (Alternative cost) ของมน ในทางปฏบตทกปจจยการผลต (ไมจาเปนทจะตองเปนทดน) อาจไดรบคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent)

E

DF

฿ / unit

Factor O

w

SF

F

R

Economic rent หรอ Producer’s surplus

รปท 6.18 ปจจยการผลตทมซพพลาย (Supply) คงทในระยะยาว

113

จากรปท 6.18 เสน DF คอเสนดมานดสาหรบปจจยการผลตของอตสาหกรรม และเสน SF คอเสนซพพลายของปจจยการผลตหนง ปรมาณดลยภาพเทากบ F และราคาดลยภาพเทากบ w รายจายทจายใหแกปจจยการผลตนเทากบ OWEF รายจายทจาเปนเพอรกษาการจางปจจยการผลตจานวน F หนวยในอตสาหกรรม(Industry) เทากบ OREF (ในเมอแตละจดบนเสน SF แสดง MC ของการเสนอปจจยการผลตเพมขนแตละหนวย) ดงนน สวนแตกตางระหวางรายจายแกปจจยการผลต กบรายจายทจาเปนตองจายเพอรกษาการใชปจจยการผลตจานวน F หนวยในอตสาหกรรม(Industry) เทากบ OWEF - OREF = ∆ RwE เรยก คาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) (Marshall เรยก "Producer's surplus") สงเกตไดวาปจจยการผลตใดทเสนซพพลาย (Supply) มความยดหยนนอยกวา ความยดหยนสมบรณ (Perfectly elastic) จะไดรบคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) ดงนน เสน ซพพลาย (Supply) ยงชนมากเพยงใดกจะไดคาเชาทางเศรษฐกจมากขนเพยงนน ตวอยางของคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) ทเหนไดชดทสดคอ รายจายใหแกปจจยการผลต (Factor) ซงมซพพลาย (Supply) คงท อาทเชน ทคาขายเปนลอต (Commercial lot) ณ สถานทเฉพาะเจาะจงแหงหนง เสนซพพลาย (Supply) ของทสาหรบคาขายคอเสน FS

ในรปท 6.19 จานวนของทดนทเสนอขายคงทเทากบ F ไร ไมวาจะราคาเปนเทาไร เมอเสน ซพพลาย (Supply) ของปจจยการผลตไมยดหยนอยางสมบรณ (หรอไมมความยดหยนเลย) ดมานดสาหรบปจจยการผลตเทานนทจะเปนตวกาหนดราคาของมน

O

D1

P1

P3

P2

Economic rent

S ฿ / unit

ไร (ทดน) F

R D2

D3

รปท 6.19 คาเชาทางเศรษฐกจของปจจยทมซพพลายคงท

114

ราคาจะเปน P1, P2 และ P3 ขนอยทวาเสนดมานด (Demand) เปน D1, D2 และ D3 ในทนสมมตวา เสนดมานด (Demand) เปน D3 รายจายแกทดน = ORP3F Economic rent = ORP3F เชนกน ในเมอเราไมสามารถยายทดนจากทตงปจจบน และไมมประโยชนอยางอนจงไมตองจายคาอะไร เพอรกษามนไวเพอใชในปจจบน รายจายทงหมดมากกวาคาเสยโอกาสของปจจยการผลต (Factor) ดงนนจงเปนคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) ผลตอบแทนตอปจจยการผลต (Factor) ซงมเสนซพพลาย (Supply) ของมนคงทอยางสมบรณ มกจะถกเรยกวาเปนคาเชาทางเศรษฐกจทแทจรง (Pure economic rent)

6.5.2 คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา: ผลตอบแทนของปจจยคงทในระยะสน (Quasi - rent : Returns to a Factor Fixed in the Short-run)

ในระยะสน ปจจยการผลตบางอยางจะคงท แตในระยะยาวปจจยการผลตทกตวเปนปจจยผนแปร อยางไรกตามรายจายแกปจจยการผลตชนดหนงซงมซพพลายคงทในระยะสนเรยก คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent) ทเรยกเชนนกเพราะมนจะไม ปรากฏอกในระยะยาว (เมอปจจยการผลตเรมเปนปจจยผนแปร) ผดกบคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) ซงยงคงปรากฏอยในระยะยาว ในระยะสน ในขณะทมการผลตเราไมสามารถถอนการใชปจจยคงท และยายไปใชปจจยอยางอนทใหผลตอบแทนสงสดได แตเราสามารถยายปจจยผนแปรไปใชปจจยอยางอนทใหคาตอบแทน

C

฿ / unit

TVC

MC

E Price Economic π

AC

Q Q* O

AVC

TFC A

B Quasi-rent

รปท 6.20 การหาคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent = TR – TVC)

115

สงสดไดอยางเสร ดงนนผผลต (Firm) จะตองจายใหแกปจจยผนแปรเทากบคาเสยโอกาสของมน (มฉะนนปจจยการผลตเหลานจะยายไปทอน ๆ) ขณะทปจจยคงทไดรบสงทเหลอจากนน คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent) จงเปนรายจายทหกรายจายสาหรบตนทนผนแปรแลว (Residual payment) จากรปท 6.20 สมมตราคา (Price) เทากบ OB และผผลต (Firm) จะไดกาไรสงสด เมอผลตท OQ* และทาใหมรายรบรวม (TR) เทากบ OBEQ* จากรายรบรวม (TR) น ผผลตตองเจยดไปจายใหกบปจจยผนแปรเทากบคาเสยโอกาสของมนหรอเทากบ TVC ซงเทากบ OACQ* ทเหลอหลงจากจายแกปจจยผนแปรเทากบ ABEC คอ คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent) ดงนน Quasi-rent = TR - TVC ……….(1) คาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent)แบงออกเปน 2 สวน คอ

Quasi-rent = TFC + Economic π ……….(2) ดงนน Economic π = Quasi-rent - TFC ……….(3) แทนคา (1) ลงใน (3) Economic π = TR - TVC - TFC หรอ Economic π = TR - TC ……….(4) ซงสอดคลองกบกาไรทางเศรษฐศาสตร (Economic π) ทเรานยามไว ในระยะยาวคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent)จะไมปรากฏหรอ Quasi-rent = 0 ในภาวะดลยภาพผผลตจะไดรบเฉพาะกาไรปกต (Normal π) เทานน สรป ราคาปจจยการผลตหนงทมเสนซพพลาย (Supply) คงทในระยะยาว เรยกวา คาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) ราคาปจจยการผลตหนงซงมซพพลาย (Supply) คงทในระยะสนเทานนเราเรยกวาคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent) คาเชาสวนทเปนคาเชาทางเศรษฐกจ (Economic rent) จะเกดในระยะยาว แตคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา(Quasi-rent)จะไมปรากฏหรอหายไปในระยะยาว เพราะ ปจจยการผลตทงหมดกลายเปนปจจยผนแปร

กาไรรวมและคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Gross π & Quasi – rent)

จากทเราไดเรยนกนมา เราทราบแลววา กาไรรวมมคา (Gross π) เทากบรายรบรวมจากการใชปยการผลต (TRP) ลบดวยตนทนทจายใหกบปจจยผนแปรรวม(TIC)หรอ (Gross π = TRP – TIC) ตอนนเราจะดความสมพนธระหวางกาไรรวม (Gross π) กบคาเชาทมสภาพเปนกงคาเชา (Quasi-rent) สมมต แบบจาลองทมการแขงขน (Competitive model) มแรงงาน (Labor) เปนปจจยผนแปรเพยงอยางเดยว ทใชรวมกบปจจยทน (K) ซงคงท

116

TRPL = จานวนหนวยของสนคาทแรงงาน (Labor) ผลตไดคณกบราคาสนคา ในเมอมปจจยผนแปรเพยงตวเดยว ดงนน TRP = TR ……….(1) ตนทนรวม (Total cost) ของการจางปจจยผนแปร หรอ TIC กคอ ตนทนรวมในการจางแรงงาน (Total labor cost) ซงเปนตนทนผนแปรรวม (TVC) ของผผลต นนเอง ดงนน TIC = TVC ……….(2) ในเมอเรารวา Gross π = TRP - TIC ………. (3) และ Quasi-rent = TR - TVC ………. (4) จาก (1) และ (2) แสดงวา ดานขวาของ (3) และ (4) เทากน ดงนน ดานซายของ (3) และ (4) จะตองเทากนดวย นนคอ Gross π = Quasi - rent ……….(5)

6.6 การตดสนใจเพอใหเสยตนทนในปจจยการผลตตาสด: สาหรบปจจยทมตงแตสองชนดขนไป (Least Cost Input Decisions: Two or More Inputs)

ขนาดของความแตกตางของคาจางสาหรบแรงงานกลมตาง ๆ จะถกกาหนดโดยดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply)ในตลาดตาง ๆ เหลานน เมออตราคาจางในตลาดแรงงานแตละแหงถกกาหนดโดยดมานด และซพพลายของตลาดนน จะมรปแบบดลยภาพของคาจาง (Equilibrium pattern of wage) และความแตกตางของคาจาง (Wage – differentials) จากรปแบบดลยภาพของคาจาง (Equilibrium pattern) ของอตราคาจาง (Wage – rates) ทาให ผผลต (Firm) ทตองการกาไรสงสด จะตองตดสนใจวาจะแบงงบประมาณการผลตระหวางเกรดของแรงงานตาง ๆ อยางไร? เพอใหงาย สมมตวา แรงงานมเพยง 2 กลมคอ แรงงานมฝมอ (Skilled labor) และแรงงานไรฝมอ (Unskilled labor) จากทเรยนมา เราทราบวาผผลต (Firm) จะจางแรงงานแตละเกรดจนกวาคามลคาของผลผลตสวนเพมหนวยสดทาย (VMP) เทากบคาจางแรงงาน (w) นนคอ VMPu = wu ……….(1) และ VMPs = ws ……….(2)

(2)(1) ได

s

u

s

u

ww

VMPVMP

=

117

หรอ s

s

u

u

wVMP

wVMP

= ……….(3)

จากสมการ (3) แสดงวา ผผลตทตองการกาไรสงสดจะจางแรงงานไรฝมอ (Unskilled labor) และ แรงงานมฝมอ (Skilled labor) (subscript u = Unskilled, s = Skilled) ในสดสวนทมลคาของผลผลตสวนเพมจากการใชปจจยการผลต (VMP) ตอเงน 1 บาท ทจางแรงงานไรฝมอ (Unskilled labor) เทากบ มลคาของผลผลตสวนเพมจากการใชปจจยการผลต (VMP) ตอเงน 1 บาททจางแรงงานมฝมอ (Skilled labor) จากตอนกอนเชนกน เราทราบมาแลวการแสดงออกในรปทวไป (General expression) ของ มลคาของผลผลตสวนเพมจากการใชปจจยการผลต (VMP) และราคาปจจยการผลต คอ คารายรบสวนเพมหนวยสดทายจากการใชปจจยการผลต (MRP) และตนทนสวนเพมในการใชปจจยการผลต (MIC) ซงใชไดทงตลาดแขงขนสมบรณ (Perfect market) และตลาดแขงขนไมสมบรณ (Imperfect markets) ดงนน ผผลตทตองการกาไรสงสด จะตองจางปจจยการผลตชนดตาง ๆ ตามเงอนไขขางลางน คอ 1 2

1 2

..... n

n

MRPMRP MRPMIC MIC MIC

= = = ……….(4)

บทท 7 การวเคราะหดลยภาพทวไปและเศรษฐศาสตรสวสดการ

(General Equilibrium Analysis & Welfare Economics) 7.1 การวเคราะหดลยภาพทวไปและการวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial & General Equilibrium Analysis) ท เราศกษามาทงหมดตงแตตน เราใชว ธการศกษาและวเคราะหแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis) นนคอ เราศกษาพฤตกรรมของหนวยทาการตดสนใจแตละหนวย (Individual decision-making units) และตลาดแตละตลาด (Individual markets) โดยการมองวา มนแยกออกจากกน (Viewed in isolation) เราศกษาวา ผบรโภคแตละคนหาความพอใจสงสดจากรายไดทมอยอยางจากดของเขาอยางไร ผผลต (Firm) จะทาการผลตใหมตนทนตาสดและมกาไรสงสดภายใตโครงสรางตลาดตาง ๆ อยางไร การทาเชนนเราไดสรปรวบยอด (Abstracted) ไดวามนเกดจากการตดตอระหวางกน (Interconnections) ทงหมดทเกดขนระหวางตลาดทเราทาการศกษาอยกบตลาดทเหลออยทงหมดของระบบเศรษฐกจ [ขอสมมตเกยวกบการกาหนดใหสงอนๆคงท (Ceteris Paribus)] หรอกลาวอยางสน ๆ วาการแสดงใหเหนถงดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply) ในแตละตลาดกาหนดราคาและปรมาณดลยภาพในตลาดนนอยางไร เปนการกาหนดทอสระจากตลาดอน ๆ (Independently of other markets) อยางไรกดการเปลยนแปลงในตลาดใดตลาดหนงจะมผลกระทบตอตลาดอน ๆ (Spillover effects on other markets) และการเปลยนแปลงในตลาดอน ๆ เหลาน จะมผลกระทบยอนกลบ (Repercussions หรอ feedback effects) กบไปยงตลาดแรกเรมอกทอดหนง การศกษานสามารถทาไดดวยวธการวเคราะหดลยภาพทวไป (General equilibrium analysis: GEA) นนคอ GEA จะศกษาการขนอยตอกน (Interdependence) หรอการตดตอระหวางกน (Interconnection) ทเกดขนระหวางตลาดทงหมดและราคาทกราคาในระบบเศรษฐกจ ความพยายามทจะใหไดคาตอบทสมบรณทสด (Complete) ชดเจนทสด (Explicit) และเกดขนในเวลาเดยวกน (Simultaneous) อยางไรกตามกบคาถามวาจะผลตอะไร (What) อยางไร (How) และเพอใคร (For whom) ถาใช GEA วเคราะหกระแสการหมนเวยนของกจกรรมทางเศรษฐกจ (Circular flow of economic activity) แลว GEA จะแสดงใหเหนความเชอมโยงระหวางตลาดสนคาและตลาดปจจยทกตลาดพรอม ๆ กนไป (Simultaneously) แทนทจะเปนการศกษาแตละตลาดแยกจากกน ตวอยาง เชน การเปลยนแปลงดมานด (Demand) และราคาของรถยนตใหมทผลตภายในประเทศ จะมผลกระทบทนทตอดมานด (Demand) และราคาของเหลกกลา กระจก และยาง

119

(ซงเปนปจจยทงหลายในการผลตรถยนต) ตลอดจนดมานด (Demand) สาหรบแรงงาน คาจางและรายไดของคนงานประกอบรถยนต และคนงานในอตสาหกรรมเกยวของอน ๆ เหลาน ดมานด (Demand) และราคาของนามน (Gasoline) ตลอดจนดมานดของการขนสงสาธารณะ (ตลอดจนคาจางและรายไดของคนงานในอตสาหกรรมเหลาน) จะไดรบผลกระทบดวย อตสาหกรรมทไดรบผลกระทบนจะสงผลกระทบไปยง (Spillover effects) อตสาหกรรมอน ๆ ตอ ๆ ไปจนครบทกอตสาหกรรมในระบบเศรษฐกจ สงนคลายกบการโยนหนกอนหนงลงไปในบอ ๆ หนงและเมอสารวจดการกระเพอมของนาไปทกทศทางจนกวานาในบอจะนงเหมอนเดม ขนาดของการกระเพอมจะลดลงเมอหางออกไปจากจดทกอนหนตกลงในบอ ทานองเดยวกนอตสาหกรรมทเกยวของกบอตสาหกรรมผลตรถยนตนอยกวากจะไดรบผลกระทบนอยกวาอตสาหกรรมทเกยวของกบอตสาหกรรมรถยนตอยางใกลชด สงสาคญคอผลกระทบทเกดจากการเปลยนแปลงของอตสาหกรรมรถยนตมตออตสาหกรรมทเหลออยทงหมดของระบบเศรษฐกจนน จะมผลสะทอนกลบ (Repercussions) (ผานการเปลยนแปลงของราคาและรายได) ตอตวอตสาหกรรมรถยนตนนเอง สงนคลายกบผลกระทบยอนกลบ (Feedback effect) ของการกระเพอมของนาในบอภายหลงจากมนกระเพอมถงรมบอและผลสะทอนกลบ (Repercussion) หรอผลกระทบยอนกลบ (Feedback effect) เหลานเปนตวขยาย (Modify) ผลสรปของ การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium) ทสาคญ (ราคาและปรมาณผลผลต) ทไดมาจากการวเคราะหอตสาหกรรมรถยนตแบบแยกออกจากกน (Isolation) (ดตวอยางขางลางตอไปน) เมอ (ตวอยางของอตสาหกรรมรถยนตขางบน) มผลสะทอนกลบ (Repercussion) หรอ ผลกระทบยอนกลบ (Feedback effects) จากอตสาหกรรมอน ๆ มความสาคญ (Significant) การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis) จะไมเหมาะสมทจะนามาใชในการวด แตเปนผลกระทบ (Impact)จะมผลตอราคาและผลผลตเทานน การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis) จะกอใหเกดการวดทผดของผลกระทบทงหมด กลาวคอ ผลกระทบสดทาย (Final effect) ภายหลงจากผลสะทอนกลบ (Repercussion) หรอผลกระทบยอนกลบ (Feedback effects)จากการเปลยนแปลงในตอนเรมตนได เกดขนแลว อกดานหนงถาอตสาหกรรมมการเปลยนแปลงในตอนเรมตนเกดขนนอย และอตสาหกรรมนนมความเชอมโยงโดยตรงกบอตสาหกรรมอน ๆ ของระบบเศรษฐกจเพยง 2 - 3 อตสาหกรรม (ตวอยางเชน อตสาหกรรมนาฬกาขอมอของสหรฐฯ) แลว การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis)เปนวธททาใหไดการประมาณการของผลกระทบทด มคาถามวาทาไมเราไมใช GEA ตลอดเวลาซงจะไดผลกระทบทงหมด ทงผลกระทบโดยตรงและโดยออมของการเปลยนแปลงตออตสาหกรรม (ซงการเปลยนแปลงเรมตน) ตลอดจนผลกระทบตออตสาหกรรมอน ๆ ทงหมดและตลาดทงหมดในระบบเศรษฐกจ คาตอบคอ GEA ทเกยวของกบแตละและทกอตสาหกรรมของระบบเศรษฐกจในเวลาเดยวกน โดยธรรมชาตของมนเปนเรองยงยาก

120

(Difficult) กนเวลา (Time consuming) และแพง (Expensive) แตกยงโชคดกบนกเศรษฐศาสตร (Practical economics) ทบอยครงใช การวเคราะหดลยภาพแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis) กเพยงพอแลว และยงเปนจดของการการเปลยนแปลงจากสงทเปนอยเดม (Departure) ทเหมาะสมโดยการลดขอสมมตทเกยวกบการกาหนดใหสงอนๆคงท (Certeris paribus) มากขน และมการรวมอตสาหกรรมในการวเคราะหมากขน ตามตองการ แบบจาลองการวเคราะหดลยภาพทวไป(GE model) อนแรกและงายทสดเปนแบบจาลองท ลออง วอลรส (Leon Walras) แนะนาในป 1874 เปนแบบจาลองทางคณตศาสตร (Mathematical model ) โดยธรรมชาตของมนทมสมการ 1 สมการ สาหรบแตละดมานด (Demand) และซพพลาย (Supply) ของสนคาและ ปจจยการผลต (Input) ในระบบเศรษฐกจตลอดจนสมการตลาดสมดล (Market clearing equations) เมอเรว ๆ น นกเศรษฐศาสตรไดขยายและปรบแบบจาลองการวเคราะหดลยภาพทวไป (GE model) ของทฤษฎและพสจนวาภายใตตลาดแขงขนสมบรณ ขอสรปของการวเคราะหแบบจาลองดลยภาพทวไปจะเกดขนตามปกต ซงพบวาทกตลาดจะอยในดลยภาพในเวลาเดยวกนหมด ในเรว ๆ น การทาแบบจาลองใหงายและนาไปปฏบตไดของการวเคราะหดลยภาพทวไป (GEA) กคอการวเคราะหปจจยการผลต และผลผลต (Input-output analysis) ตวอยาง ผลของการลดลงของดมานด (Demand) ตอรถยนตทผลตภายในประเทศของสหรฐอเมรกา จากการเพมขนของราคานามนนาเขาอยางมากมายจากป 1973 ถงป 1980 ทาใหดมานด (Demand) ตอรถใหมขนาดใหญทผลตภายในประเทศลดลง เสนดมานด (Demand) ลดลงจาก D ไป D' ในรป 7.1 (a) ขณะเดยวกนดมานด (Demand) ตอรถยนตขนาดเลกและประหยดนามน ทผลตจากตางประเทศเพมขน สงนทาใหราคาและปรมาณแทจรง (Real i.e. the inflation - adjusted price and quantity) ของรถยนตทผลตภายในประเทศลดลง คอ จาก P ไป P' และจาก Q ไป Q' ตามลาดบในรป 7.1 (a) ผลกระทบนคอ การวดตามวธการวเคราะหแบบแยกสง (Partial equilibrium analysis) อยางไรกด การลดลงของดมานด (Demand) ตอรถยนตทผลตภายในประเทศมผลกระทบไปยง (Spillover effects) หรอรบกวนดลยภาพในอตสาหกรรมเหลกกลา (รป 7.1 (b)) และอตสาหกรรมอน ๆ ทซพพลาย (Supply) ปจจยการผลตใหกบอตสาหกรรมรถยนตภายในประเทศ รวมทงอตสาหกรรมนามน (รป 7.1 (c)) ราคาและปรมาณทปรบอตราเงนเฟอแลว (Inflation adjusted price and quantity) ของเหลกกลาและ ปจจยการผลตอน ๆ ลดลง อตสาหกรรมอน ๆ ทเกยวของกบอตสาหกรรมเหลานจะไดผลกระทบเชนเดยวกน แตนยงไมจบเรองดมานด (Demand) สาหรบคนงานในอตสาหกรรมรถยนต (รป 7.1 (d)) และอตสาหกรรมอน ๆ ทถกกระทบจะลดลง และคาจางทแทจรง การจางงานและรายไดจะลดลงมาก การลดลงของรายไดแทจรงทาใหดมานด (Demand) ราคาและปรมาณของสเตก (Steaks) (รป 7.1 (e)) และ สนคาปกต (Normal goods) อน ๆ ทซอลดลง เพอใหแนดมานด (Demand) ตอการขนสงสาธารณะ

121

(รถบส, รถไฟ, คนขบและผใชบรการอน ๆ) และสนคาทดแทนสเตก (Steak) ทราคาถกกวาจะเพมขนแตผลสทธของการลดลงของดมานด (Demand) ตอรถยนตทผลตภายในประเทศ กคอทาใหดมานด (Demand) และรายไดทแทจรงของแรงงาน ทาใหเกดผลกระทบยอนกลบ (Feedback effects) ไปยงอตสาหกรรมรถยนต อกตอหนง ทาใหดมานดลดลงมากยงขน ราคาและปรมาณทปรบอตราเงนเฟอแลว ของรถยนตผลตในประเทศจะลดลงมากยงขน (รป 7.1 (f)) ขบวนการเดยวกนนดาเนนตอไประหวาง

(Wage)

E’ E’ E’

E E E

B/unit B/unit B/unit

O O O Q Q Q

S

P P’

P P P’ P’

S S

Q Q Q Q’ Q’ Q’

D D’

D D’ D’

D

(a) New Automobiles (b) Steal (c) Gasoline Impact effect

E” P” E’ E’ E’

E E E

B/unit B/unit B/unit

O O O Q Q Q

S

P P’

P P P’

P’

S S

Q Q Q Q’ Q’ Q’

D D’

D D’ D’

D

Q” D”

(d) Auto worker (e) Steaks (f) New Automobiles, General Equilibrium Implications

รปท 7.1 การประยกตการวเคราะหดลยภาพทวไปของการลดลงของดมานดสาหรบการผลตรถยนตใหมในประเทศ

122

ชวง 1980s และตอนตน 1990 (หลงวกฤตการณนามนสนสดไปแลวตงนาน) ททาใหการสงออกและการผลตรถยนตในสหรฐลดลงในขณะรถยนตญปนเขามาแทนทรถยนตทผลตภายในประเทศโดย 3 บรษทรถยนตขนาดใหญ (GM, Ford, Chysler) รป 7.1 (f) แสดงผลกระทบยอนกลบ (Feedback effects) ตออตสาหกรรมรถยนตทผลตในประเทศมมาก (Significant) ราคาทปรบอตราเงนเฟอแลวลดลงจาก P ไป P" แทนทจะเปน P' และปรมาณลดลงจาก Q ไป Q" แทนทจะลดลงไปอยแค Q' ดงนนการวเคราะหแบบแยกสวน (Partial equilibrium analysis) ใหคาประมาณการอยางหยาบ ๆ ของผลสรปสดทาย (Final solution) ในผลกระทบทสมบรณและผลกระทบสดทาย (Complete, Final effects) ตออตสาหกรรมรถยนตผลตในประเทศและตออตสาหกรรมอน ๆ ทงหมดสามารถวดไดจาก GEA เทานน 7.2 ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน (General Equilibrium of Exchange)

รปท 7.2 กลองสเหลยมของเอดเวรดสาหรบการแลกเปลยนสนคา (Edgeworth Box Diagram for Exchange)

ในตอนน (7.2) และตอนตอไปตงแต (7.3) ถง (7.5) เราใชกราฟในหาดลยภาพทวไปโดยท (7.2) ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน (7.3) ดลยภาพทวไปของการผลต (GE of production) และ (7.5) ดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยน (GE of production and exchange) ตอนนเราจะวเคราะหดลยภาพทวไปของการแลกเปลยนของระบบเศรษฐกจแบบงาย ๆ ทประกอบดวยบคคลธรรมดา

OB

X OA

X

Y

Y

6

8

8

6

B2

B3

A3

A2

B1

A1

E

D

C

F

Exchange Contract Curve (ECC)

123

(Individual) จานวน 2 คน คอ A และ B ในขณะเดยวกนมสนคาอย 2 อยางคอ X และ Y และไมมการผลต เราสามารถแสดงดลยภาพของการแลกเปลยนดวยกราฟ 2 มตของกลองสเหลยม (Box) แสดงจานวนทงหมดของสนคา 2 อยาง ในรปคอ 8Y และ 6Y ทบคคลธรรมดา A และ B เปนเจาของ แตละจดในกลองสเหลยม แสดงจานวนรวมของสนคา 2 อยาง กระจายระหวาง 2 บคคล อยางไรในรปการแลกเปลยนสนคาระหวาง A และ B ถายายจากจด C ไปยงจด D แลว B จะไดประโยชนทงหมดจากการแลกเปลยน คอ B สามารถเลอนจากเสนความพอใจเทากน (Indifferent curve) B1 ไปยง B3 สวน A นนจะไมไดประโยชนหรอเสยประโยชนแตอยางใด เพราะยงอยบนเสนความพอใจเทากนเดมคอ A1 ถายายจากจด C ไปยงจด F แลว A ไดประโยชนจากการแลกเปลยนทงหมด (A1 → A3) สวน B ไมไดและไมเสยประโยชน (B1 คงเดม) ทจด E ทง A และ B ไดประโยชนจากการแลกเปลยนเพราะทจด E นน A อยบน A2 และ B อยบน B2 (E ⇒ A2 & B2) ดงนนการเรมจากจด C ซงไมอยบนเสน DEF ทงคสามารถไดประโยชนจากการแลกเปลยนโดยไปใหถงจด ๆ หนงบนเสน DEF ระหวาง D และ F หากอานาจการตอรองของ A มมาก จดดลยภาพสดทายกยงใกลจด F สดสวนของประโยชนจากการแลกเปลยนทตกแก A จะยงมาก (ดงนนเหลอประโยชนแก B นอย) เสน OADEF OB คอเสนเสนแนวทางการผลตและการแลกเปลยนทมประสทธภาพ (Exchange contract curve: ECC) ซงเปนชด (Locus) ของจดสมผสตางๆ ของเสนความพอใจเทากนของ 2 คน บนเสน ECC MRSA

XY = MRSBXY ………………….(1)

เรมจากจดใด ๆ ทไมไดอยบนเสน ECC ทงคสามารถไดประโยชนจากการแลกเปลยนโดยการเขาไปสจดบนเสน ECC ทนททอยบนเสน ECC หนงในสองคนนไมสามารถมสถานการณดขน (Better-off) โดยปราศจากการทาใหอกคนหนงไดรบผลกระทบเลวลง (Worse-off) ยกตวอยางเชน การเคลอนยายจากจด D ไป E จะทาให A มสถานการณดขน (Better-off) แต B ไดรบสถานการณทเลวลง (Worse - off) ดงนน ECC เปนชด (Locus) ของดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน

สาหรบระบบเศรษฐกจทมผบรโภคและสนคาจานวนมาก ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยนจะเกดทอตราการทดแทนกนหนวยสดทาย (MRS) ระหวางคของสนคาเปนอยางเดยวกนกบผบรโภคทกคนทบรโภคสนคาทง 2 นน ดงนนเราจะเหนไดวาหลกการของหนวยสดทาย (Marginal principle) สาคญมากในการนยามและการเขาสดลยภาพทวไปของการแลกเปลยนอยางไร

124

7.3 ดลยภาพทวไปของการผลต (General Equilibrium of Production)

สนคาทผลตม 2 อยางคอ X และ Y ปจจยการผลต 2 ปจจยคอ L (แรงงาน) และ K (ทน)

หลกการอธบายคลายกบหวขอ 7.2 ดลยภาพทวไปของการแลกเปลยน แตตอนนภายในกลองสเหลยม (box) X1, X2 และ X3 เปนเสนผลผลตเทากน (Isoquant) ของการผลตสนคา X สวน Y1, Y2 และ Y3 เปนเสนผลผลตเทากน (Isoquant) ของการผลตสนคา Y โดยใชปจจยการผลต L = 10, K = 8 ดลยภาพของการผลตเกดบนเสน OXJMNOY เรยกวา Production Contract Curve (PCC) ซงเปนเสนแสดงชด (Locus) ของจดสมผสตาง ๆ บนผลผลตเทากน (Isoquant) ของสนคา X และ Y ซง MRTSLK ในการผลต X และ Y เทากน นนคอระบบเศรษฐกจอยในภาระดลยภาพทวไปในการผลตเมอผลตสนคาท

YLK

XLK MRTSMRTS = ……………………(2)

ดงนนเมอยายบางสวนของ L และ K ทมอยและกาหนดมาใหไปใชทาการผลตระหวางสนคา X และ สนคา Y ของระบบเศรษฐกจน สามารถยายจากจดทไมอยบน PCC ไปยงจดบน PCC และเพมปรมาณ ของสนคาหนงหรอทงสองสนคาทนททอยบนเสน PCC ระบบเศรษฐกจสามารถเพมสนคาหนงและลด ปรมาณผลผลตของอกสนคาหนง เชน จากจด J ไป M ทาใหปรมาณผลผลต X เพมขนแตปรมาณผลผลต Y ลดลง

OY

L OX

L

K

K

8

10

10

8

Y2

Y3

X3

X2 Y1

X1

M

J

R

N

Production Contract Curve (PCC)

รปท 7.3 กลองสเหลยมของเอดเวรดสาหรบการแลกการผลตสนคา (Edgeworth Box Diagram for Production)

125

สาหรบระบบเศรษฐกจทมสนคาหลายอยางและหลายปจจยการผลต ดลยภาพทวไปของการผลตเกดท MRTS ของคของปจจยการผลตเหมอนกนสาหรบสนคาทกอยางและผผลตจะใชปจจยการผลต ทงคนน ดงนนเราจงเหนไดอกครงวาหลกการของสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal principle) เปนสงสาคญมากในการนยาม และการนาไปสดลยภาพทวไปของการผลต

7.4 การหาขอบเขตของเสนความเปนไปไดในการผลต (Derivation of Production Possibility Frontier: PPF)

ขอบเขตของเสนความเปนไปไดในการผลต (Production Possibility Frontier: PPF) หรอ เสนแบงขอบเขตระหวางสวนประกอบผลผลตทเปนไปไดจากปจจยการผลตทมอย (Transformation Curves) ซงเปนเสนทแสดงสวนประสม (Combination) ตาง ๆ ของสนคา X และ Y ทระบบเศรษฐกจ สามารถผลตไดโดยการใช ปจจยการผลต L และ K ทมอยและกาหนดมาให (10L, 8K) อยางเตมท ดวยเทคนคการผลตทมอยอยางดทสด ในเมอเสน PCC แสดงจดทกจดของดลยภาพทวไปของการผลต ดงนน PPF กเชนกน นนคอ PPF แสดงจานวนสงสดของสนคาใดสนคาหนงทระบบเศรษฐกจสามารถผลต เมอกาหนดจานวนของอกสนคาหนงทระบบเศรษฐกจกาลงผลตอย ยกตวอยางเชน 8X และ 6Y

Y

R’

14

X

4

M’ (X2, Y2)

0 13

T

4

N’ (X3, Y1)

J’ (X1, Y3) T

รปท 7.4 ขอบเขตของเสนความเปนไปไดในการผลต (Production Possibility Frontier)

126

จดทอยภายใน PPF แสดงวาระบบเศรษฐกจไมมดลยภาพทวไปของการผลต และไมไดใช L และ Kอยางมประสทธภาพทสด ตวอยางเชนจด R' ของรป 7.4 อยภายใน PPF คอเสน TT หรอตรงกบจด R ของรป 7.3 ซงเสนผลผลตเทากน (Isoquant) X1 และ Y1 ตดกน เราเพยงแคจดสรร L และ K ทมอยเสยใหมระหวางการผลต X และ Y ระบบเศรษฐกจนสามารถเพมปรมาณผลผลต Y เทานน (โดยเคลอนจาก R' ไป J') และมนสามารถเพมปรมาณผลผลต X เทานน (เคลอนจาก R' ไป N') หรอเพมทงปรมาณผลผลต X และ Y (เคลอนจาก R' ไป M') แตจดทอยภายนอก PPF ไมสามารถทาไดดวยปจจยการผลตและเทคนคทมอยบนเสน PPF ปรมาณผลผลตของสนคาหนงสามารถเพมขนไดกตอเมอตองลดปรมาณผลผลต ของอกสนคาหนง ตวอยางเชน จาก J' ไป M' ทาใหปรมาณผลผลต X เพมขนแตปรมาณผลผลต Y ลดลง จานวนของ Y ทระบบเศรษฐกจลดการผลตลงทจดหนงของ PPF เพอปลอย L และ K มากพอทจะไปผลต X เพมขน 1 หนวย เรยกอตราการทดแทนกนของผลผลตหนวยสดทาย (Marginal Rate of Transformation) ของ X ตอY (MRTXY) ซงหาไดจากคาสมบรณ (Absolute value) ของ PPF ทจดนน

เชนทจด M' คา MRTXY = 23 , MRTXY =

y

XMCMC ดวย เชน จดท M' MRTXY = 2

3 หมายถง ตองลด

Y = 23 เพอผลต X เพมขนจานวน 1 หนวย ดงนน MCX = 2

3 ; MCY และ MRTXY = 23 หรอดอก

วธหนงคอ ถา MCY = ฿10 และ MCX = ฿15 หมายความวาผลต X เพมขนอก 1 หนวย ตองใช 1.5 หรอ

เพม 23 หนวยของ L และ K เกนกวาการผลต Y เพมขน 1 หนวย ดงนน 2

3 ของ Y ตองลดลงเพอผลต X

เพมขน 1 หนวย เมอเคลอนตาลงไปตาม PPF แลวคา MRTXY จะเพมขน แสดงวาตองลด Y มากขนเมอผลต X เพมขนแตละหนวย เชนทจด N', MRTXY = 3 เพราะ Y ลดลง (เพอเพม X) ระบบเศรษฐกจตองปลอย L และ K ในสวนประสม (Combination) ทเรมมความเหมาะสมในการผลต X นอยลงเรอย ๆ เพราะการใชปจจยการผลตแทนกนไดไมสมบรณ (Imperfect Input substitutability) ในการผลตระหวาง X และ Y ซงทาใหเสน PPF เปนเสนโคงเวาออกจากจดกาเนด (Concave to the Origin)

7.5 ดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยน (General Equilibrium of Production and Exchange)

การหาดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยนตองรวม (Combine) ผลของ 3 ตอน(Sections) ทผานมาเขาดวยกน เพอสารวจวาระบบเศรษฐกจแบบงาย ๆ ของเราประกอบดวยผบรโภค 2 คน (A และ B) สนคาจานวน 2 ชนด (X และ Y) และปจจยการผลต 2 ชนด (L และ K) สามารถเขาสดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยนในเวลาเดยวกนไดอยางไร

127

จากรปท 7.5 ทกจดบนเสนแนวทางการผลตและการแลกเปลยนทมประสทธภาพ (Exchange contract curve: ECC) เปนจดดลยภาพทวไปในการแลกเปลยน ดงนนทกจดบนเสนความเปนไปไดในการผลต (Transformation curve) TT เปนจดดลยภาพทวไปในการผลต อยางไรกดเพอใหเปนดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยนในเวลาเดยวกน MRTXY ในการผลตตองเทากบ MRSXY ของ A และ B นนคอ BA

XYXYXY MRSMRSMRT == …………………(3) จากรป (7.5) ทจด E

23MRTMRSMRS XY

BXY

AXY === ……………..(4)

ถาเงอนไข (3) ไมเกด ระบบเศรษฐกจจะไมมดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยน เชน สมมตทจด D คา MRSXY = 3 แสดงวา A และ B ยนดจะลด Y = 3 หนวย เพอใหได X เพมขน 1 หนวย ใน

OB

OA

F

Y

MRTXY = 3/2

X

Exchange Contract Curve

M’

MRSXY = 3/2

T

N’

J’ T

E

D

รปท 7.5 ดลยภาพทวไปของการผลตและการแลกเปลยน (General Equilibrium of Production and Exchange)

128

เมอในการผลตจาเปนตองลง Y = 23 หนวยเทานน เพอผลต X เพมขน 1 หนวย หมายความวา สงคม

ตองผลต X มากขน และผลต Y นอยลง เพอใหไดดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยน กลาวอกอยางหนงคอ ถา MRSXY = 3 สงคมนไมตองเลอกผลตทจด M' แตควรผลตทจด N' ซง MRSXY =

MRTXY = 3 ในทางตรงกนขามทจด F คา 21MRSXY = เมอคา

23MRTXY = ท M' แสดงวาตองสละ Y

มากขนในการผลต X เพมขน 1 หนวย ซงมากกวาท A และ B ยนดจะเสยสละในการบรโภค (MRTXY >

MRSXY) ในกรณนควรผลตทจด J' ซง MRSXY = MRTXY = 21 แทนทจะผลตทจด M' การบรโภคทจด E

เทานนท BXY

AXYXY MRSMRSMRT == และสงคมจะมดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยน

เมอผลตทจด M' ดงนน จะเหนไดอกวาหลกการของสวนเพมหนวยสดทาย (Marginal principle) มความสาคญในการกาหนดดลยภาพทวไปในการผลตและการแลกเปลยน

7.6 เศรษฐศาสตรสวสดการ เมอสวนตางๆ ของระบบเศรษฐกจตางมความเกยวของซงกนและกน การเปลยนแปลงใดๆ ทเกดขนในระบบเศรษฐกจสวนใดสวนหนงจะสงผลกระทบถงการจดสรรทรพยากรในทกๆสวนทเหลออยในระบบเศรษฐกจ จงมคาถามเกดขนวา การเปลยนแปลงทเปนการจดสรรทรพยากรในระบบเศรษฐกจทเกดขนนนเปนผลทาใหสวสดการของสงคมเพมขนหรอลดลง ซงเรองดงกลาวนเปนเรองของเศรษฐศาสตรสวสดการทเกยวของกบการประเมนสถานภาพทางเศรษฐกจของสงคมโดยสวนรวม ความพยายามทจะวดสวสดการทางเศรษฐกจของสงคมเปนเรองทยงยากและซบซอนมาก เนองดวยความกนดอยดในความนกคดของบคคลยอมแตกตางกนไป ทงนขนอยกบตวบคคล สงแวดลอม คานยม และอนๆ อนเปนผลใหการเปรยบเทยบสวสดการทางเศรษฐกจของบคคลตางๆ ไมอาจทาไดโดยงาย โดยทวไปเกณฑการวดสวสดการทางเศรษฐกจทไดรบการอางถงและมการนามาใชอยเสมอๆกคอ เกณฑวดประสทธภาพสงสดของพาเรโต

1. การวดสวสดการของสงคมตามเกณฑของพาเรโต โดยทเกณฑการวดของพาเรโตอยภายใตเงอนไข สถานการณซงไมมการเปลยนแปลงอนใดอก

ตอไปในระบบเศรษฐกจ ทจะทาใหบคคลใดบคคลหนงมสถานภาพทดขนโดยไมทาใหบคคลอนในระบบเศรษฐกจมสถานภาพทเลวลง จงจะเปนสถานการณทมประสทธภาพสงสด (Pareto optimality) ซงเราจะเหนไดวาการเปลยนแปลงใดๆทเกดขนในระบบเศรษฐกจมสถานภาพทดขนกวาเดมโดยไมทาใหบคคลอนในระบบเศรษฐกจมสถานภาพทเลวลงกวาเดมแลวสวสดการของสงคมยอมเพมสงขน ในทางตรงกนขามหากการเปลยนแปลงใดๆ ในระบบเศรษฐกจทไมมผลใหบคคลใดในระบบเศรษฐกจมสถานภาพทดขนกวาเดม แตเปนผลใหบคคลใดบคคลหนงในระบบเศรษฐกจมสถานภาพทเลวลง

129

กวาเดม สวสดการของสงคมยอมลดลง ดงนน สถานการณซงไมมการเปลยนแปลงอนใดอกตอไปในระบบเศรษฐกจทจะทาใหบคคลใดบคคลหนงมสถานภาพทดขน โดยไมทาใหบคคลอนในระบบเศรษฐกจมสภานภาพทเลวลงจงเปนสถานการณททาใหสวสดการของสงคมสงสด เปนตนวา ในการผลตสนคาจานวนใดจานวนหนงทแนนอน การผลตจะเปนไปอยางมประสทธภาพกตอเมอเราไมสามารถลดจานวนการใชปจจยการผลตชนดชนดหนงลงโดยไมตองเพมปจจยการผลตชนดอนไดตอไปอก การกลาวเชนนยอมสอดคลองกบเกณฑของพาเรโต เพราะถาผผลตยงคงสามารถลดจานวนการใชปจจยการผลตชนดใดชนดหนงลงได โดยไมตองเพมจานวนการใชปจจยอนในการผลตสนคาจานวนเดม ผผลตยอมมสถานภาพทดขนกวาเดม (เพราะเสยตนทนในการผลตทตาลง) โดยไมทาใหบคคลอนมสถานภาพทเลวลงกวาเดม เกณฑความมประสทธภาพสงสดของพาเรโตจงสอดคลองกบความมสวสดการสงสดของสงคม ดงนน เมอระบบเศรษฐกจสามารถดาเนนการใหสอดคลองกบเงอนไขทงสามประการของพาเรโตแลว ความมประสทธภาพในการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลต จะทาใหสวสดการทางเศรษฐกจของสงคมกจะอยในระดบสงสด

อยางไรกตาม กอนทจะผานการวเคราะหเรองของความมประสทธภาพตามเกณฑของพาเรโต เราควรใหขอสงเกตไวบางประการ ประการแรก เกณฑของพาเรโตสามารถใหคาอธบายไดเฉพาะถงลาดบทของสวสดการของสงคมจากการเปลยนแปลงทเกดขน แตไมอาจบอกไดวาในระหวางหลายๆ สถานการณ ซงการเปลยนแปลงเปนผลใหบคคลบางกลม หรอบางกลมมสถานภาพทดขน ในขณะทบคคลหรอกลมบคคลอนมสถานภาพทเลวลงนนสถานการณใดจะดกวากน ประการทสอง สถานการณทสอดคลองกบเกณฑของพาเรโตมไดเปนเครองคาประกนวาสวสดการของสงคมจะอยในระดบสงสดเสมอไป ดงทเราจะเหนไดจากการวเคราะหวาจดตางๆบน Contract curve จะเปนจดทมประสทธภาพตามเกณฑของพาเรโตทกจด แตเรากไมอาจบอกไดวา Contract curve เปนจดทใหสวสดการแกสงคมในระดบทสงสดจนกวาจะไดมการนาขอมลอนๆมาประกอบการพจารณา นนหมายถงวา สถานการณตามเกณฑพาเรโตเปนเงอนไขทจาเปนแตไมใชเงอนไขทเพยงพอตอการทาใหสวสดการของสงคมสงสด

2. การวดสวสดการของสงคมตามเกณฑอนๆ เราไดใหขอสงเกตไวแลวในหวขอทผานมา การพจารณาความมประสทธภาพของระบบ

เศรษฐกจตามเกณฑของพาเรโตไมสามารถใชกบกรณของการเปลยนแปลงททาใหบคคลหรอกลมบคคลหนงในระบบเศรษฐกจไดรบผลประโยชน ในขณะทบคคลหรอกลมบคคลอนในระบบเศรษฐกจเสยผลประโยชน ดงนน การใชประโยชนจากเกณฑของพาเรโตจงมคอนขางจากด ทงนเพราะโดยปกตการเปลยนแปลงนโยบายใดๆกตามมกมแนวโนมทจะกอใหเกดประโยชนขนกบบคคลหนง ในขณะเดยวกนกทาใหกลมบคคลอนเสยประโยชน การศกษาในตอนนจงเปนการใชความพยายามทจะ

130

สารวจเกณฑอนๆ ทสามารถใชวดความมประสทธภาพของระบบเศรษฐกจ และสามารถขจดขอจากดตามเกณฑของพาเรโตได

2.1 ประสทธภาพของระบบเศรษฐกจตามเกณฑของคาลดอรและฮกซ: การพจารณาจากสวนชดเชย นโคลส คาลดอร และ เจ อาร ฮกซ (Nicolas Kaldor & J.R. Hicks) ไดเสนอแนววเคราะห

ประสทธภาพของระบบเศรษฐกจซงมสาระสาคญวา ในกรณทการเปลยนแปลงใดๆทเกดขนในระบบเศรษฐกจเปนผลใหเกดความไดประโยชนขนกบบคคล หรอกลมบคคลอนใดในสงคม การเปลยนแปลงดงกลาวจะทาใหประสทธภาพของระบบเศรษฐกจหรอสวสดการของสงคมสงขนได ถาภายหลงผทไดรบประโยชนจากการเปลยนแปลงดงกลาวไดชดเชยความเสยหายใหกบผเสยประโยชนแลวยงปรากฏมผลประโยชนสทธเหลออยกบผไดรบประโยชนนน ถาเรากาหนดให G คอผลประโยชนทผไดประโยชนไดรบ และ L คอผลประโยชนทผเสยผลประโยชนสญเสยไป ประสทธภาพของระบบเศรษฐกจหรอสวสดการของสงคมจะมระดบทสงขนเสมอ ตราบเทาท G มคามากกวา L เกณฑการวเคราะหอนน จงเรยกกนวา เกณฑการพจารณาจากสวนชดเชย (Compensation criterion)

เราจะลองยกตวอยางเปนตวเลขเพอความเขาใจ สมมตวารฐตองการยายสนามบนพาณชยจากดอนเมองไปยงหนองงเหา ซงจากการประเมนความคดไดปรากฏมทงกลมบคคลทชอบและไมชอบใหรฐเขาดาเนนนโยบายดงกลาว วธการพจารณาสวสดการของสงคมตามเกณฑของคาลดอรและฮกซกคอ การสอบถามบรรดาผทตองการใหมการสรางสนามบนขนใหมวาบคคลเหลานนจะยนยอมจายเงนเปนจานวนเทาใดเพอสนบสนนใหมการดาเนนโยบายดงกลาว สมมตจานวนเงนทบคคลทงหมดยอมจายเทากบ 10,000 ลานบาท ในขณะเดยวกนกสอบถามกลมบคคลทไมตองการใหมการสรางสนามบนขนใหมวายนดจะรบเงนชดเชยจานวนเทาใดจงจะยนยอมใหมการดาเนนนโยบายทกลาวถงได สมมตกลมบคคลหลงยนดรบเงนจานวน 7,000 ลานบาท ในกรณเชนวาน โดยเกณฑของคาลดอรและฮกซการตดสนใจสรางสนามบนขนใหมจะเปนผลใหสวสดการของสงคมสงขนได เพราะเมอผไดรบประโยชนจายคาตอบแทนใหกบผเสยประโยชนจานวน 7,000 ลานบาทแลว กลมบคคลแรกกยงมผลประโยชนสทธเหลออยอก 3,000 ลานบาท และตราบเทาท G มคามากกวา L ระบบเศรษฐกจจะสามารถบรรลถงสวสดการของสงคมทสงขนไดโดยไมจาเปนตองมการจายเงนชดเชยเกดขนจรง และสวสดการของระบบเศรษฐกจตามเกณฑของคาลดอรและฮกซน จะสอดคลองกบเกณฑของพาเรโตดวย เพราะเทากบวาขณะนไดมกลมบคคลทไดรบผลประโยชนสงเทากบ 3,000 ลานบาท โดยไมมกลมบคคลใดเสยผลประโยชนเลย (เนองจากไดรบการชดเชยจานวน 7,000 ลานบาทแลว) ในทางตรงกนขามถาจานวนเงนทผไดประโยชนยนดจายเพอสนบสนนโครงการยงคงมคาเทากบ 10,000 ลานบาทตามเดม ในขณะทจานวนเงนทผเสยประโยชนยนดรบเพอใหโครงการดาเนนไปไดมคาเทากบ 15,000 ลานบาท ในกรณเชนวานการดาเนนนโยบายดงกลาวจะเปนผลใหสวสดการของสงคมลดตาลง

131

เกณฑการพจารณาจากสวนชดเชย อาจดไดอกทางหนงจากจานวนเงนทกลมผ เสยประโยชนจาเปนตองจายใหกบกลมผไดประโยชน (Bribe) เพอใหระงบการดาเนนการอยางใดอยางหนง (B) เปรยบเทยบกบจานวนทผเสยประโยชนเตมใจจาย (W) ตราบใดท B มคานอยกวา W สวสดการของสงคมกจะสงขน

อยางไรกตาม เนองจากเกณฑของคาลดอรและฮกซ ไดประเมนความมประสทธภาพของการเปลยนแปลงท เกดขนในเทอมของตวเงนของผทไดประโยชนและผ เสยประโยชนจากการเปลยนแปลงนนๆ เกณฑดงกลาวจะใชไดกตอเมอ อรรถประโยชนของเงนหนวยสดทายของบคคลตางๆ ในสงคมมคาเทากนและคงท ดงนน ถาไดมการใชเกณฑของคาลดอรและฮกซในการประเมนประสทธภาพของระบบเศรษฐกจจงเทากบวาไดมการยอมรบลกษณะการกระจายรายไดทเปนอยในสงคมขณะนนและมขอสมมตอยในใจวาเงนทกบาทมอรรถประโยชนคงทและเทากนหมดสาหรบบคคลทกคนในสงคมไมวาจะมรายไดสงหรอตาเพยงใด ขอสมมตดงกลาวนกอใหเกดปญหาขนกบการนาเกณฑของคาลดอรและฮกซไปใชในทางปฏบต เพราะในความเปนจรง แมจานวนเงนทผเสยประโยชนยนดจายเพอระงบการเปลยนแปลงทจะเกดขนจะนอยกวาจานวนเงนทผไดประโยชนยนดจายเพอสนบสนนใหเกดการเปลยนแปลงดงกลาวกตาม แตถาผเสยประโยชนเปนกลมผมรายไดตาและผไดประโยชนเปนกลมบคคลทมรายไดสง เงนจานวนนอยกวาท ผ เสยประโยชนยนดจายอาจใหอรรถประโยชนทสงกวาเงนจานวนทมากกวาของผไดประโยชนกได ซงในกรณเชนวานการดาเนนนโยบายดงกลาวจะทาใหสวสดการของสงคมลดลงแทนทจะเพมขนตามขอสรปของคาลดอรและฮกซ

2.2 ประสทธภาพของระบบเศรษฐกจตามเกณฑของเบรกสน : ฟงกชนและสวสดการของสงคม

ก. การหาฟงกชนสวสดการของสงคม ในกรณทปรากฏวาการเปลยนแปลงทเกดขนในระบบเศรษฐกจเปนผลใหบคคลบางกลม

ไดประโยชนและบคคลบางกลมเสยประโยชนนน การประเมนสวสดการทางเศรษฐกจทจดทาขนจะหลกเลยงความแตกตางในการประเมนคาทางสงคมของบคคลและกลมบคคลตางๆในสงคมไปไมได แมจะไมไดมการประเมนคาทางสงคมขนไวอยางแจงชด การประเมนดงกลาวกจะปรากฏมอยเปนนยๆ ดงเชน ในกรณการวเคราะหของคาลดอรและฮกซ เบรกสน (Bergson) ไดแลเหนความจรงทวาเราไมอาจหลกเลยงการกาหนดคาทางสงคมไปไดถาตองการประเมนผลทแทจรงของความไดประโยชนและความเสยประโยชนของกลมบคคลตางๆในสงคม จงไดเสนอใหมการนาเอาคาทางสงคมดงกลาวมาแสดงใหเหนโดยเปดเผยในรปของ ฟงกชนสวสดการทางสงคม (social welfare function) การกาหนดคาทางสงคมดงกลาวอาจจดทาขนรวมกนโดยกลมของผเชยวชาญ หรอกลมของรฐบาลทไดรบการเลอกตง หรอผนาเผดจการ หรอกลมบคคลอนๆในสงคม ในกรณตวอยางงายๆ ของระบบเศรษฐกจ

132

ทมบคคลสองคน ฟงกชนสวสดการของสงคมอาจแสดงไดจากกลมของเสนสวสดการเทากนของสงคมเสนตาง ๆ ดงรปทท 7.6

รปท 7.6 เสนสวสดการเทากนของสงคม

จากรปท 7.6 เสนสวสดการเทากนของสงคม W1 เปนเสนทแสดงสวนประกอบตางๆ ของความพอใจของนาย M และ N ทกอใหเกดสวสดการของสงคมในระดบทเทากน สวสดการของสงคมบนเสนสวสดการเทากนของสงคม เสนทสงกวายอมมคาสงกวาตามลาดบ ดงนน การเคลอนตวจากจด A ไปยง D ยอมหมายถงการเพมขนของระดบสวสดการของสงคม สวนการเคลอนตวจากจด C มายง A ยอมหมายถงการลดลงของระดบสวสดการของสงคม และการเคลอนตวจากจด A มายง Bจะไมกอใหเกดการเปลยนแปลงในระดบสวสดการของสงคมแตงอยางใด ปญหาในการกาหนดฟงกชนสวสดการของสงคมอยทวธการ เนองจากเราไมอาจหาวธการทแนนอนในการสรางฟงกชนของสงคมได ดงนน เรองของฟงกชนสวสดการของสงคม กยงคงเปนแนวคดทคอนขางเพอฝนทเราไมสามารถแปลออกมาเปนเครองมอทนามาใชในการวเคราะหในความเปนจรงไดเทาใดนก

ข. การทาใหสวสดการของสงคมมระดบสงสด แมเราจะสามารถกาหนดฟงกชนสวสดการของสงคมอนประกอบขนดวยเสนสวสดการของสงคมเสนตาง ๆไดแลวกตาม เรากยงตองวเคราะหตอไปอกวาจดใดบนเสนสวสดการของสงคมเสนใดทแสดงถงระดบสงสดของสวสดการของสงคม การวเคราะหทาโดยนาเอาแนวคดเกยวกบฟงกชนสวสดการของสงคม และ การวเคราะหความมประสทธภาพในการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตตามเกณฑของพาเรโตไดกลาวมาแลวมาพจารณารวมกน โดยเราจะใชตวอยางๆ ของสถานการณทมบคคลตามเกณฑของพาเรโตทไดกลาวมาแลวมาพจารณารวมกน โดยเราจะใชตวอยาง

อรรถประโยชน (M)

W2 อรรถประโยชน (N)

W4 W3

O

A

W1

B

C D

133

งายๆ ของสถานการณทมบคคลเพยงสองคนในระบบเศรษฐกจ คอ นาย M และ N ผลตสนคาเพยงสองชนด คอ A และ B และมการใชปจจยการผลตเพยงสองชนดในการผลต คอ ปจจย L และ K ตามเดม เสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดจากทรพยากรทระบบเศรษฐกจมอยภายใตความมประสทธภาพในทก ๆ สวนของระบบเศรษฐกจ จากรปท 7.7 BA คอเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลต (Product transformation curve) ซงทก ๆจดบนเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลตจะแสดงสวนผสมตาง ๆ ระหวางสนคา A และ B ทผผลตจะเลอกผลตรวมกนจากการใชปจจยการผลต L และ K จานวนหนงทมจากด การผลตเสนโคง BA นไดหาตอเนองมาจาก Contract curve ของการผลตทโยงจดสมผสระหวงเสนผลผลตเทากนของสนคา A และ B คา MRTSLK (A)ยอมเทากบ MRTSLK(B)13 อนเปนเงอนไขของความมประสทธภาพในการผลตตามเกณฑของพาเรโต ดงนน ไมวาสงคมจะเลอกผลตสนคา A และ B ณ จดใดบนเสนโคง BA การผลตของ ระบบเศรษฐกจจะเปนไปอยางมประสทธภาพโดยตลอดทงเสน

รปท 7.7 เสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลต และเสน Contract curve ของการแลกเปลยน

Contract curve ของการแลกเปลยน OMN1 จากรปจะแสดงจดตางๆ ทกอใหเกดประสทธภาพในการแลกเปลยนตามเกณฑของพาเรโตเมอไดมการเลอกสวนผสมของการผลต ณ จด N1

โดยผลตสนคา A จานวน OA1 หนวยและสนคา B จานวน OB1 หนวยจากปจจย L และ K จานวนทมอย เนองจากแตละจดบนเสน OMN1 คอเสน Contract curve ของการแลกเปลยน ดงนนทกๆ จดบนเสน OMN1 จงตางมประสทธภาพในการแลกเปลยน (หรอการจาแนกแจกจาย) โดยตลอด อยางไรกตาม จะมเพยงจดเดยวเทานนทมเงอนไขความมประสทธภาพในการแลกเปลยนสอดคลองกบเงอนไขความมประสทธภาพในการเลอกสวนของสนคาทจะผลตซงกคอจด J ทงนเพราะ ณ จด J เทานนทความชนของเสนความพอใจเทากนบนเสน Contract curve (MRSAB) มคาเทากบความชนของเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทจะผลต (MRTAB) พอด (เสน ST ขนานกบเสน XY) ดงนน การกาหนดการ

A1 สนคา A

สนคา B

N2

N1 X

B2

B

B1

OM A2 A Y

K S J

T

134

จดสรรสนคาใหเกดขน ณ จด J จงบรรลถงความมประสทธภาพตามเกณฑของพาเรโต ทงในดาน การผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน เมอเรานาเอาคาอรรถประโยชชนของนาย M และนาย N ทแสดงอย ณ จด J ไปลงจด เรากจะไดจดกาหนดอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดภายใตความมประสทธภาพในทกๆ สวนของระบบเศรษฐกจซงคอจด J/ ในรปท 7.7 การเคลอนไปอย ณ จดอนบนเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลตจะบอกถงการเลอกผลตสคา A และ B ในสวนผสมอนทตางออกไป เปนตนวา ณ จด N2 เปนการเลอกทจะผลตสนคา A จานวน OA2 และสนคา B จานวน OB2 ในกรณนจด K จะแสดงการจดสรรสนคา A และ B ทกอใหเกดประสทธภาพตามเกณฑของพาเรโตทงในดานกรผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน และจากจด K เรากจะสามารถรคาอรรถประโยชนหรอคาความพอใจของนาย M และนาย N ทไดรบรวมกน ซงกคอจด K/

รปท 7.8 เสน Grand Utility Possibility ดวยวธการอนเดยวกนน เมอไดมการเลอกผลตสนคา A และ B ในสวนผสมอนๆ เรากสามารถหาจดทจะกอใหเกดประสทธภาพ ทงในการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกนไดทกจด และจากจดดงกลาวเรากจะรคาอรรถประโยชนทนาย M และนาย N ไดรบซงเมอนามาลงจดกจะไดจดตางๆ ทแสดงสวนประกอบตางๆ ของอรรถประโยชนทนาย M และนาย N จะไดรบจากปจจยการผลตจานวนทกาหนดขนทสอดคลองไปกบเงอนไขความมประสทธภาพตามเกณฑพาเรโต ทงในดานการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน และเมอโยงตอจดตางๆ เหลานนเขาดวยกน กจะไดเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดจากการใชทรพยากรทระบบเศรษฐกจมอยภายใตความมประสทธภาพในทกๆ สวนของระบบเศรษฐกจ (Grand utility possibility line) ดงเสน UU/ ในรปท 7.8 แตละจดบนเสน UU/ จะบอกใหรถงอรรถประโยชนสงสดทบคคลหนงใน

อรรถประโยชน (N)

K/

J/

UA1

UB1

O

U

อรรถประโยชน (M)

135

สงคมจะไดรบเมอกาหนดคาอรรถประโยชนของบคคลอนในสงคมมาให เปนตนวาจด J/ จะบอกใหรวาถานาย M ไดรบอรรถประโยชนเทากบ UB1 อรรถประโยชนสงสดทนาย N จะไดรบเทากบ UA1 จดแสดงระดบสวสดการสงสดของสงคม เมอนาเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดในรปท 7.8 มาพจารณารวมกบเสนสวสดการเทากนของสงคมในรปท 7.6 เราจะสามารถหาจดทแสดงระดบสวสดการสงสดของสงคมได ซงกคอจด W ในรปท 7.9 จดดงกลาวนมชอเรยกวา bliss point

รปท 7.9 จดแสดงระดบสวสดการสงสดของสงคม

ทกๆ จดบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปได UU/ ตางสอดคลองกบเงอนไขความมประสทธภาพ ทงในดานการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน ทกๆ จดทางซายของจด W และถดไปทางขวามอของจด W (พจารณาไปตามเสน UU/)ตางใหระดบสวสดการของสงคมตากวาระดบสวสดการของสงคม ณ จด W ทงสน เพราะแตละจดดงกลาวจะอยบนเสนสวสดการของสงคมเสนทตากวาเสน W3 จด W หรอ bliss point จงเปนจดทมประสทธภาพสงสดของระบบเศรษฐกจ เพราะ ณ จดน ทงการผลต การแลกเปลยน และการเลอกสนคาทจะผลตรวมกน ตางเปนไปอยางมประสทธภาพพรอมๆ กน สวสดการของสงคมกจะอยในระดบสงสด ทงนเราอาจวเคราะหยอนกลบใหเหนความจรงทงหมดไดดงน 1. เมอ W เปนจดสมผสระหวางเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดกบเสนสวสดการของสงคม เสนสวสดการของสงคม ณ จด W ยอมมระดบสงสด 2. เมอทกๆ จดบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไดเปนจดทหาตอเนองมาจากจดบน Contract curve ของการแลกเปลยน เฉพาะท มคาความชนของเสนความพอใจเทากนเทากบคาความชนของเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลต ทกๆ จดบนเสนดงกลาวจะมคา MRSAB(M) = MRSAB(N) = MRTAB ดงนน สวสดการของสงคม ณ จด W ซงอยบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดจงสอดคลองกบความมประสทธภาพในการเลอกสนคาทผลต

อรรถประโยชน (N)

อรรถประโยชน (M)

W

U/ O

U W4 W3 W2 W1

136

3. เมอทกๆ จดบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจท เปนไปไดเปนจดทหาตอเนองมาจากจดบน Contract curve ของการแลกเปลยนทกๆ จดบนเสนดงกลาว จะมคา MRSAB(M) = MRSAB(N) โดยตลอด ดงนน สวสดการของสงคม ณ จด W ซงอยบนเสนอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปไดจงสอดคลองกบความมประสทธภาพในการแลกเปลยน 4. เมอทกๆ จดบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจท เปนไปไดเปนจดทหาตอเนองมาจากจดบนเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลตทกๆ จดบนเสนดงกลาวจะมคา MRTSLK(A) = MRTSLK(B) โดยตลอด ดงนน สวสดการสงคม ณ จด W ซงอยบนเสนแสดงอาณาเขตระดบความพอใจทเปนไปได จงสอดคลองกบความมประสทธภาพในการผลต กลาวโดยสรป ณ จด W ทกๆ สวนของระบบเศรษฐกจจะดาเนนไปอยางมประสทธภาพตามเกณฑของพาเรโตทกประการ และสวสดการของสงคมจะมระดบสงสด

2.3 ทฤษฎวาดวยประสทธภาพสงสดอนดบรอง แมวาสถานการณทเปนไปตามเงอนไขประสทธภาพสงสดตามเกณฑของพาเรโตจะเปนทพงปรารถนาของสงคมกตาม แตในสภาพทเปนจรงนนเปนการยากทจะพบสถานการณดงกลาวในระบบเศรษฐกจหรอแมกระทงในอตสาหกรรมเพยงอตสาหกรรมเดยว ปญหามอยวา ในเมอระบบเศรษฐกจไมสามารถบรรลถงความมประสทธภาพสงสดได ระบบเศรษฐกจจะมแนวทางอยางไรจงจะทาใหสามารถบรรลถงความมประสทธภาพในอนดบทรองลงมาได เพอใหเขาใจสถานการณไดชดเจนขน เราจะลองยกตวอยางมาประกอบการพจารณา โดยสมมตวา ในการผลตสนคาชนดหนงในระบบเศรษฐกจจาเปนตองมลกษณะของการผกขาดอยางหลกเลยงไมได ดงนน การผลตสนคาในระบบเศรษฐกจจงมจานวนทนอยเกนไปและการจดสรรทรพยากรในการผลตจงเปนไปอยางไมมประสทธภาพ ในกรณทไดปรากฎมสภาพการณทไมเปนไปตามเงอนไขประสทธภาพสงสดตามเกณฑพาเรโตเกดขนในสวนหนงของระบบเศรษฐกจเชนน ถาสงคมมจดมงหมายทจะทาใหประสทธภาพทางเศรษฐกจของสงคมมระดบสงทสดเทาทจะเปนได สงคมควรพยายามทจะทาใหสวนทเหลอของระบบเศรษฐกจเปนไปตามเงอนไขความมประสทธภาพสงสดของพาราโตหรอไม คาตอบเรองนคอ ไมควร จากตวอยางทเรายกมาขางตน วถทางหนงทจะเขาแกไขสภาพการณทเปนอยกโดยการใหการอดหนนการผลต และการบรโภคสนคาทใชประกอบสนคาทมการผกขาดดงกลาวพรอมๆ กบในขณะเดยวกนกอาจใชนโยบายทางดานภาษเกบภาษจากสนคาทมลกษณะใกลเคยงกบสนคาทมการผกขาดนน ทงนเพอกระตนใหมการบรโภคสนคาทมการผกขาดมากขน ผลของการดาเนนนโยบายเชนวานจะทาใหระบบเศรษฐกจกาวไปสสถานการณของความมประสทธภาพสงสดไดมากขน การใชนโยบาย การใหเงนอดหนนกด การเกบภาษกด ลวนแตเปนผลใหการผลตสนคาทกชนดทกลาวถงเบยงเบนไปจากเงอนไขประสทธภาพสงสดตามเกณฑของพาเรโตทงสน แตกเปนวถทางทดทสดจากขอจากดทมปรากฎอยใน

137

ระบบเศรษฐกจทหลกเลยงไมได เราอาจเรยกสถานการณของความมประสทธภาพสงสดตามเกณฑพาเรโตวาเปน สถานการณของความมประสทธภาพสงสดอนดบแรก (The First-Best Optimum) และเรยกสถานการณของความมประสทธภาพสงสดในกรณทระบบเศรษฐกจเผชญกบขอจากดตางๆ วาเปน สถานการณของความมประสทธภาพสงสดอนรอง (The Second-Best Optimum) และเมอทกระบบเศรษฐกจไมอาจหลกเลยงขอจากดในดานใดกดานหนงไปได (เปนตนวา ประเทศยอมไมสามารถขจดสภาพแขงขนไมสมบรณในระบบเศรษฐกจออกไปอยางสนเชงได) การทาความเขาใจกบเงอนไของความมประสทธภาพสงสดในอนดบรอง ยอมใหประโยชนตอการกาหนดนโยบายของระบบเศรษฐกจ ไดปรากฎวามนกเศรษฐศาสตรหลายทานทไดกลาวถงเรองของประสทธภาพสงสดอนดบรองนบตงแต A.C.Pigou R.F.Kahn และ Samuelson แตผทไดเสนอการวเคราะหอยางกวางๆ ถงแนวทางแกปญหาเปนครงแรกคอ Lipsey และ Lancaster โดยนกเศรษฐศาสตรทงสองไดระบวา ในกรณทระบบเศรษฐกจไมสามารถดาเนนกจกรรมในระบบเศรษฐกจใหเปนไปตามเงอนไขประสทธภาพสงสดอนดบแรกขอใดขอหนงหรอหลายขอ ระบบเศรษฐกจจะสามารถบรรลถงความมประสทธภาพสงสดอนดบรองไดกตอเมอระบบเศรษฐกจไดหนเหออกจากเงอนไขความมประสทธภาพสงสดอนดบแรกขออนๆ ทเหลออยทงหมด โดยอาศยรปในการอธบายทฤษฎดงกลาวจะทาไดงายขน สมมตใหระบบเศรษฐกจทเรากาลงพจารณาอย ผลตสนคาแตเพยงสองชนด คอ สนคา A และสนคา B ในตลาดทมการแขงขนสมบรณ เสน BA จากรปท 7.9 คอเสนแสดงการสบเปลยนชนดสนคาทผลตทหาตอเนองมาจากเสน Contract curve ของการผลตทแสดงการจดสรรการใชปจจยการผลตทงหมดทมอยในระบบเศรษฐกจผลตสนคา A และ B อยางมประสทธภาพ ดงนน ไมวาสงคมจะเลอกผลตสนคา A และ B ณ จดใดบนเสน BA สงคมจะบรรลถงความมประสทธภาพในการผลตตามเกณฑพาเรโตโดยตลอด และในกรณทสงคมไดมการใชปจจยการผลตทงหมดทระบบเศรษฐกจมอยทาการผลตภายใตสภาพเทคนคการผลตทเปนอย เสน BA นกจะคอเสนแสดงอาณาเขตทสามารถผลตได (production possibility frontier) ดวย สาหรบเสน W1, W2 และ W3 เปนเสนสวสดการเทากนของสงคมตามแนวการวเคราะหของเบรกสนทกลาวมาแลว และในกรณทสงคมไมตองเผชญกบขอจากดใดๆ สวสดการของสงคมจะอยในระดบสงสด ถาสงคมเลอกผลตสนคา A และ B ณ จด P ซงเมอตลาดเปนตลาดแขงขนสมบรณ จดนจะเปนจดของความมประสทธภาพสงสดอนดบแรก คราวน สมมตวา เงอนไขความมประสทธภาพในการแลกเปลยนไมสามารถเกดขนได อาจเนองจากวาผบรโภคไมสนใจทจะสบหาขอมลเกยวกบสนคาทมอยในระบบเศรษฐกจ หรอไมกอาจเนองจากตนทนของการสบหาสงมากจนไมเปนการคมตอการใชความพยายาม เมอเปนเชนนการแลกเปลยนสนคาทเกดขนในระบบเศรษฐกจจงไมอยบนเสน Contract curve ของการแลกเปลยนและเปนผลใหระบบเศรษฐกจไมอาจบรรลถง P ได สมมตวาขอบเขตจากดดงกลาวทาใหผบรโภคจาเปนตองอย ณ จดใดจดหนงบนเสน CD (รปท 7.9)

138

รปท 7.9 การวเคราะหความมประสทธภาพสงสดอนดบรอง

ในกรณทสงคมไมสามารถบรรลถงความมประสทธภาพในการแลกเปลยน คอ ไมสามารถอย ณ จด P ไดเนองจากมขอบเขตจากดตามเสน CD ดงกลาว ถาสงคมยงคงพยายามรกษาความมประสทธภาพในดานการผลตไวตามเดม สงคมกจะตองเลอกอย ณ จด N ซงเปนจดทอยทงบนเสนขอบเขตจากด CD และเสนแสดงอาณาเขตการผลต AB ซงจด N อยบนเสนสวสดการของสงคม W1 ทมระดบตา ถาสงคมเลอกทาการผลต ณ จด M สวสดการของสงคมจะสงขนเปนระดบตามเสน W2 และในขณะเดยวกน จด M กเปนจดทสงคมสามารถเลอกไดเพราะอยภายใตเสนแสดงอาณาเขตทสามารถผลตไดและอยบนเสนขอบเขตจากดดวย เพยงแตการเลอกผลต ณ จด M จะไมสอดคลองกบความมประสทธภาพสงสดตามเกณฑของพาเรโตเทานน อยางไรกตาม ถาเปาหมายของสงคม คอ การทาใหสวสดการทางเศรษฐกจของสงคมมระดบสงทสดเทาทจะทาได สงคมกไมควรยนยนทจะทาการผลตบนแนวทางตามเสนแสดงอาณาเขตทสามารถผลตไดแตอยางใด และการพสจนดงกลาว จะทาใหเราไดขอสรปวา ในกรณทเงอนไขประสทธภาพสงสดตามเกณฑพาเรโตอนหนงไมสามารถบรรลถงได นโยบายทดทสดของระบบเศรษฐกจกคอการหนเหออกจากเงอนไขขออนๆ ดวย หลกการขางตน เปนเครองชใหเหนวาการออกกฎหมายควบคมการผกขาดเพอหาทางใหการผลตในระบบเศรษฐกจมลกษณะของการแขงขนเพมขน ซงดจะไมใชนโยบายทถกตองทรฐควรกระทาถารฐมงใหสวสดการของสงคมมระดบสงสด อยางไรกตาม การพจารณานโยบายหนงๆ มประเดนตางๆ ทจะตองคานงถงมากมายและจาเปนตองประเมนผลทกดานอยางรอบคอบเสยกอน

P

สนคา A

สนคา B

W3 W2 W1

M

A D O

B C

N

บทท 8 ผลภายนอก สนคาสาธารณะ และความลมเหลวของระบบตลาด

ระบบตลาดเปนระบบทไดรบการวจารณทงในแงของความมประสทธภาพ (Market efficiency) และความลมเหลว (Market failure) ซงเราไดศกษาถงความมประสทธภาพของระบบตลาดในประเดนตางๆ มาแลวในบทกอน คราวนเราจะหนมาพจารณาประเดนของความลมเหลวของระบบตลาดบาง ปจจยทไดรบการกลาวถงวาเปนสาเหตสาคญททาใหระบบตลาดประสบกบความลมเหลวกคอ เรองของผลภายนอก และสนคาสาธารณะ ซงเราจะแยกพจารณาไปทละเรอง

8.1 ผลภายนอก ผลภายนอก (Externalities) เปนผลทเกดจากกจกรรมการผลตและการบรโภคซงไมไดสะทอนใหเหนโดยตรงอยในตลาด ผลดงกลาวอาจเกดขนในระหวางผผลตดวยกนเอง ผบรโภคดวยกนเอง หรออาจเกดขนระหวางผผลตและผบรโภคกได ผลภายนอกจะเปนลบ ถากจกรรมของฝายหนงไดกอใหเกดตนทนขนกบอกฝายหนง และจะเปนบวก ถากจกรรมของฝายหนงไดกอใหเกดผลประโยชนกบอกฝายหนง ตวอยางผลของภายนอกทเปนลบ กเชน คาใชจายทเกดกบบคคลทวไปในการรกษาพยาบาลความเจบปวยอนเกดจากมลพษทโรงงานอตสาหกรรมไดกอใหเกดขน และตวอยางของผลภายนอกทเปนบวก กเชน การมโอกาสใชถนนหนทางทดขนของบคคลในบรเวณโดยรอบจากการจดสรางของโรงงาน ซงผลภายนอกทงทเปนบวกและลบสามารถทจะกอใหเกดความไมมประสทธภาพขนในระบบเศรษฐกจไดทงค

8.1.1 ความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอกทเปนลบ เนองจากผลภายนอกทเปนลบหรอทเรยกวาตนทนภายนอก (External cost) เปนสงทไมไดปรากฎอยในราคาตลาด ผลภายนอกในลกษณะดงกลาวจงเปนสาเหตหนงของความไมมประสทธภาพทางเศรษฐกจของระบบตลาด ซงเราจะยกกรณการผลตบางลกษณะมาเปนตวอยาง สมมตโรงงานผลตเหลกกลาแหงหนงไดปลอยกากของเสยจากการผลตลงสแมนา รปท 8.1 ไดแสดงนโยบายการกาหนดปรมาณการผลตของโรงงานดงกลาวในตลาดทมการแขงขนอยางสมบรณ และรปดงกลาว แสดงถงดมานดและซพพลายของตลาดโดยสมมตวาโรงงานเหลกกลาทกๆ โรงงานไดกอใหเกดผลภายนอกทเหมอนกน เสน MC ในรป (ก) คอ เสนตนทนหนวยสดทายของโรงงาน สวนเสน MEC แสดงตนทนภายนอกอนเปนผลกระทบจากการปลอยกากของเสยของโรงงานทมตอชาวประมง เสนดงกลาวจะเปนเสนทลาดขนจากซายไปทางขวา ทงนเพราะการผลตทเพมขนๆ ของโรงงานยอมกอใหเกดกากของเสยจานวนทมากขนและเปนผลใหตนทนทจะเกดกบบคคลภายนอกยงเพมสงขน เสน MSC คอเสนตนทนทเกดกบสงคมจากการดาเนนงานของโรงงาน ซงมคาเทากบตนทนเอกชน (ตนทน

140

ของโรงงาน) บวกกบ ตนทนภายนอก (ตนทนของชาวประมง) ราคาของเหลกกลาในตลาดคอ OP ซงถกกาหนดโดยดมานดและซพพลายของตลาดในรป (ข) ในแงของโรงงาน จดผลตทโรงงานจะเลอกผลตคอ จด e ซงเปนจดท MC = MR (P) และปรมาณการผลตคอ Oq หนวย ซงเปนปรมาณการผลตทมากเกนไปเมอคานงถงประสทธภาพทางเศรษฐกจของสงคมเพราะตนทนทเกดกบสงคมทงหมดจะตองพจารณาจากเสน MSC ไมใชเสน MC จดผลตทกอใหเกดประสทธภาพทางเศรษฐกจแกสงคม คอ จด e1 และปรมาณการผลตคอ Oq1 ไมใช Oq เทากบการไมคานงถงผลภายนอก มผลใหหนวยธรกจผลตสนคาในจานวนทมากเกนไปเทากบ qq1 หนวย (ก) (ข)

รปท 8.1 ตนทนภายนอกและปรมาณการผลตของระบบเศรษฐกจ

สาหรบรป (ข) แสดงปรมาณการผลตของทงอตสาหกรรม และดวยการวเคราะหในทานองเดยวกน เราจะพบวาปรมาณการผลตของอตสาหกรรมซงเกดจากการรวมปรมาณการผลตของผผลตทกๆ ราย เขาดวยกนคอปรมาณการผลต OQ หนวย ซงอย ณ จดตดของเสนดมานดและซพพลายของตลาด อยางไรกตาม จดผลตทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสดแกสงคมคอ จดผลต ณ จดทตนทนหนวยสดทายของสงคม เทากบ ผลประโยชนหนวยสดทายของสงคม (MSC = MSB) และผลประโยชนหนวยสดทายของสงคม (MSB) แสดงไดดวยเสนดมานดทผบรโภคมตอสนคานนๆ ดงนน ปรมาณการผลตทกอใหเกดประสทธภาพสงสดแกสงคมในกรณน จงเปนปรมาณ OQ1 ไมใช OQ และปรมาณการผลตของทงอตสาหกรรมทเกดขนจรงมากกวาทควรจะเปนเชนกน ในกรณทหนวยธรกจเพยงหนวยเดยวไดกอใหเกดมลพษแกสงคมตนทนภายนอกอาจมจานวนไมมากนก แตกรณททกๆ หนวยธรกจในอตสาหกรรมตางพากนใชนโยบายเดยวกน ตนทนภายนอกยอมเปนจานวนทสงมาก ความสญเสยของสงคม (Social loss) ใน

E

E1 e e1

Q Q1 Q O

ตนทน& รายรบ

Q

ตนทน& รายรบ

O q1 q

P1 P P

D = MSB MEC MEC

MC S = MC MSC MSC

A

141

กรณนกคอพนท AEE1 ทแรเงาไว เพราะทกๆ หนวยของปรมาณการผลตทมากกวา Q1 ลวนมคา MSC ทสงกวา MSB ทงสน สงคมจงควรลดปรมาณการผลตลงมาอย ณ จดท MSC = MSB สาเหตทกอใหเกดความไมมประสทธภาพขนกบการผลตในกรณตวอยางของเรากเนองจากราคาสนคาทถกกาหนดขนโดยกลไกตลาดเปนราคาทไมถกตอง ราคา OP ดงกลาวเปนราคาทตาเกนไป เปนราคาทสะทอนถงเฉพาะตนทนหนวยสดทายของโรงงานผผลตแตไมไดสะทอนถงตนทนของสงคม ราคาทถกตองทจะกาจดความไมมประสทธภาพในการผลตออกไปทงหมด กคอ ราคา OP1 ไมใชราคา OP และการวเคราะหขางตน ยอมเปนเครองชถงความลมเหลวของระบบราคาในการจดสรรทรพยากรของระบบเศรษฐกจใหเหนได ความไมมประสทธภาพดงกลาวจะเกดขนในระยะยาวไดเชนเดยวกบในระยะสน เพราะดลยภาพในระยะยาวของผผลตในตลาดแขงขนสมบรณ จะอย ณ จดซงระดบราคาสนคาในตลาดสมผสกบจดตาสดของเสน LAC เสมอ ในกรณทไดเกดตนทนภายนอกขนกบสงคม ตนทนเฉลยตอหนวยของสงคม (SLAC) ยอมมระดบทสงกวาตนทนเฉลยตอหนวยของหนวยธรกจ อนมความหมายวา หนวยธรกจบางหนวยซงควรจะออกไปจากการผลต เพราะมคา SLAC > P กยงคงอยในการผลตนนๆ ตอไป ผลภายนอกทเปนลบจงเปนผลใหจานวนหนวยธรกจในอตสาหกรรมมมากเกนไป

8.1.2 ความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอกทเปนบวก เมอผลภายนอกทเปนลบเปนสาเหตใหระบบเศรษฐกจผลตสนคาบางชนดมากเกนไป ผลภายนอกทเปนบวกกจะกอใหเกดผลในทางตรงกนขาม คอทาใหระบบเศรษฐกจผลตสนคานอยเกนไป

รปท 8.2 ผลประโยชนภายนอก และการผลตของระบบเศรษฐกจ

จากรปท 8.2 สมมตวาเสน MC คอคาใชจายในการตกแตงสวนและทาสบานของเจาของบานแหงหนงซงผลภายนอกทเปนบวกในกรณนกคอ ทศนยภาพทสวยงามททาใหเกดความสบายตาและความสดชนแกบคคลทวไปในบรเวณใกลเคยง ผลภายนอกดงกลาวแสดงไดดวยเสน MEB ซงในกรณนเปนเสนท

S = MC = MSC

MSB ตนทน& รายรบ

ปรมาณสนคา MEB

O

P P1

Q Q1

D

D E

A

E1

142

ลาดลงจากซายมาทางขวาตามกฎการลดนอยถอยลงของอรรถประโยชนหนวยสดทาย และเสน MSB จะหาไดจากการรวมผลประโยชนทเกดกบผผลต (เจาของบาน) ทปรากฎอยบนเสน DD เขากบผลประโยชนภายนอก MEB ปรมาณการผลต ซงหมายถงระดบหรอปรมาณของการปรบปรงตกแตงบานและสวนทเจาของบานจะกาหนดขนจะอย ณ จด E ซงเปนจดท MC = MR จะเทากบ OQ หนวย แตถาไดคานงถงในแงของสงคม ปรมาณการผลตควรจะอย ณ จด MSB = MSC ซงคอปรมาณ OQ1 หนวย ขณะนสงคมไดผลตสนคานอยเกนไป และความสญเสยทเกดกบสงคมจะเทากบพนท EE1A (MSB > MSC) และเรากสามารถชใหเหนไดในทานองเดยวกบการวเคราะหในหวขอแรกไดวา ความไมมประสทธภาพทเกดขนเปนผลมาจากการทราคาสนคาทกาหนดโดยกลไกตลาดเปนราคาทไมถกตอง เปนราคาทไมไดสะทอนถงผลประโยชนภายนอก เปนราคาทสงเกนไป และราคาทถกตองในกรณนคอ ราคา OP1 อนเปนราคาททาใหความตองการทจะเพมปรมาณการผลตสงขนจาก OQ เปน OQ1 และความสญเสยของระบบเศรษฐกจกจะถกกาจดออกไปจนหมดสน

8.1.3 วถทางทจะเขาแกไขความลมเหลวของระบบตลาดจากผลภายนอกทเกดขน ในการทระบบตลาดไมอาจกอใหเกดความมประสทธภาพทางเศรษฐกจในการจดสรรทรพยากรในการผลตใหเหมาะสมอนเนองจากผลภายนอกทเกดขนน รฐสามารถทจะใชวธการตางๆ เขาแกไขได

รปท 8.3 ระดบของมลพษทมประสทธภาพสงสด เราจะลองยกตวอยาง โดยสมมตใหหนวยธรกจหนวยหนงทาการผลตและขายสนคาอยในตลาดแขงขนสมบรณ และหนวยธรกจดงกลาวไดกอใหเกดมลพษในรปของอากาศเปนพษแกประชาชนโดยรอบ ซงจากรปท 8.3 แกนตงแสดงถงตนทนตอหนวยของมลพษ และแกนนอนแสดงถงระดบของมลพษ

MSC

MCA

ตนทน

ระดบมลพษ 26 0

4 2

12 E*

6 E0

18 E1

7 A

B D

F C

143

ปรากฎวา ณ ปรมาณการผลตทหนวยธรกจไดรบกาไรสงสดนน หนวยธรกจไดกอใหเกดมลพษจานวน 26 หนวย เสน MSC จากรปท 8.3 แสดงตนทนหนวยสดทาย (ซงกคอตนทนของแตละหนวย) ของมลพษทเกดกบสงคม เนองจากคา MSC จะยงเพมสงขนๆ เมอปรมาณมลพษมมากขน เสน MSC จงลาดขนจากซายไปทางขวา สาหรบเสน MCA แสดงตนทนหนวยสดทาย (ซงกคอตนทนของแตละหนวย) ของการกาจดมลพษใหหมดไป เสนดงกลาวจะเปนเสนทลาดลงจากซายมาทางขวา เนองจากตนทนของการกาจดแตละหนวยของมลพษยอมมคาทสงขนๆ เมอมการกาจดมลพษมากขนๆ เปนตนวา ในขณะทหนวยธรกจปลอยใหเกดมลพษ (26 หนวย) โดยไมเขาจดการใดๆ ตนทนของการกาจดมลพษยอมมคาเทากบ 0 และตนทนของการกาจดมลพษแตละหนวยยอมเพมสงขนเปนลาดบ (พจารณาเสน MCA จากขวามาซาย) ระดบของมลพษทมประสทธภาพสงสดจากรปคอ ระดบ ณ จด E* ซงปรมาณมลพษทยงคงมอยในสงคมจะเทากบ 12 หนวย ณ จดน ตนทนของมลพษตอสงคม (MSC) มคาเทากบ 3 ซงเทากบตนทนของการกาจดมลพษ (MCA) พอด ผลรวมของตนทนจากภาวะมลพษทเกดกบสงคมกบตนทนทเกดกบหนวยธรกจในการกาจดมลพษจะมคาตาทสด ทงนจะเหนไดวาถาไดมการกาจดมลพษใหตากวา E* สมมตเปน E0 คอ ณ ระดบ 6 หนวย ตนทนของการกาจดมลพษทเกดกบหนวยธรกจจะเทากบ 7 ในขณะทตนทนจากภาวะมลพษทเกดกบสงคมจะเทากบ 2 การยอมรบภาวะมลพษทเพมขนจนถงระดบ 12 หนวย จะทาใหตนทนทงหมดของสงคมลดลงไดเทากบพนท ABC ในทานองเดยวกน ถาไดมการปลอยใหเกดมลพษมากกวาระดบ E* สมมตเปน E1 กจะเปนผลใหตนทนทงหมดของสงคมเพมจากตนทน ณ ระดบจด E* เทากบพนท CDF จด E* จงเปนจดทมประสทธภาพสงสด ซงการจะกระตนใหหนวยธรกจลดภาวะมลพษลงเหลอเพยง E* นมแนวทางทจะทาไดสามแนวทางดวยกน คอ การกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขนได การเกบคาธรรมเนยมของการกอใหเกดมลพษ และการออกใบอนญาตใหกอใหเกดมลพษทสามารถซอขายเปลยนมอได

1. การกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขน การกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขนได (Emission standard) เปนการใชกฎหมายจากดขอบเขตหรอปรมาณของมลพษทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขนได และถาหนวยธรกจใดกอใหเกดภาวะมลพษเกนกวาขอบเขตทกาหนดไวกจะไดรบการลงโทษจากการโดนปรบหรอไดรบการลงโทษทางอาญาดวยกได

144

รปท 8.4 การใชมาตรการกาจดขอบเขต และการเกบคาธรรมเนยมในการควบคมมลพษ จากรป ระดบมลพษทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสดแกสงคม คอ ระดบ ณ จด E* ดงนน ระดบมลพษมาตรฐานทรฐควรกาหนดกคอ 12 หนวย และเมอใดทหนวยธรกจกอใหเกดมลพษเกนกวาระดบ 12 หนวยกจะไดรบการลงโทษอยางหนก ซงการกาหนดมาตรฐานดงกลาวจะกระตนใหหนวยธรกจทาการผลตอยางมประสทธภาพ เพราะหนวยธรกจจะสามารถรกษามาตรฐานดงกลาวไวไดกดวยการตดตงเครองกาจดมลพษอนเปนผลใหตนทนเฉลยตอหนวยของหนวยธรกจเพมสงขน หนวยธรกจทจะคงอยในอตสาหกรรมไดกจะมแตหนวยธรกจทมตนทนเฉลยทงหมดสงพอดกบระดบราคาสนคาเทานน อนเปนเงอนไขของความมประสทธภาพของอตสาหกรรม

2. การเรยกเกบคาธรรมเนยมของการกอใหเกดมลพษ คาธรรมเนยมของการกอใหเกดมลพษ (Emission fee) เปนจานวนเงนทเรยกเกบจากแตละหนวยของมลพษทหนวยธรกจกอใหเกดขน ซงจากตวอยางขางตน คาธรรมเนยมทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสด คอ 3 บาท ตอหนวย ดงจะเหนไดจากรปท 8.4 วา ณ ระดบคาธรรมเนยมทเทากบ 3 บาทตอหนวยของมลพษน หนวยธรกจจะสามารถลดตนทนใหตาสดไดโดยการกาจดมลพษจากจานวน 26 หนวยลงเหลอเพยง 12 หนวย ทงนเพราะตงแตหนวยท 12 ถง 26 ตนทนของการกาจดมลพษ (MCA) จะตากวาคาธรรมเนยม 3 บาททงสน การกาจดมลพษใหตาลงจงทาใหหนวยธรกจสามารถประหยดคาใชจายได แตหลงจากหนวยท 12 แลวการกาจดมลพษใหตาลงอก คา MCA จะสงกวาคาธรรมเนยมทเทากบ 3 การยนยอมจายคาธรรมเนยมจงยอมใหประโยชนแกหนวยธรกจไดมากกวา

ในการทจะบอกไดวา ในระหวางนโยบายการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทจะยนยอมใหหนวยธรกจกอใหเกดขนไดกบการกาหนดคาธรรมเนยมของแตละหนวยของมลพษทหนวยธรกจไดกอใหเกดขน วธการใดจะดกวานน จะขนกบปจจยประกอบอนๆ

ระดบมาตรฐาน

คาธรรมเนยม

MSC MCA

ตนทน

ระดบมลพษ 26 0

3

E* 12

145

ลองพจารณารปท 8.5 เสน MCA1 และ MCA2 คอตนทนหนวยสดทายของการกาจดมลพษ (Marginal cost of abatement) ของหนวยธรกจท 1 และ 2 (พจารณาจากขวามาซาย) สมมตทงสองหนวยธรกจตางกอใหเกดมลพษจากการผลตสนคาในจานวนททากาไรสงสดใหแกหนวยธรกจในระดบเทากน คอ 14 หนวย และสมมตตอไปวา รฐตองการลดมลพษทงหมดใหเหลอเพยง 14 หนวย ซงรฐมทางเลอกทจะทาไดสองแนวทางคอ กาหนดระดบมลพษมาตรฐาน ทแตละหนวยธรกจจะกอใหเกดขนไดใหเทากบ 7 หนวย หรอไมกกาหนดคาธรรมเนยมของการกอใหเกดมลพษจากแตละหนวยธรกจทจะทาใหระดบมลพษทแตละหนวยธรกจกาจดไปรวมกนแลวเทากบ 14 หนวย

จากรปท 8.5 จะเหนไดวา เมอรฐใชนโยบายการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานใหเทากบ 7 หนวย ดวยระดบตนทนในการกาจดมลพษทแตกตางกน จะปรากฎวาขณะนหนวยธรกจท 1 มตนทนหนวยสดทายของการกาจดมลพษเทากบ 3.75 บาท ในขณะทหนวยธรกจท 2 มตนทนหนวยสดทายของการกาจดมลพษเพยง 2 บาท ซงตนทนหนวยสดทายทไมเทากนนจะทาใหตนทนรวมของการกาจดมลพษจานวน 14 หนวย ทเกดกบสงคมไมอยในระดบตาสด เพราะถาเรายนยอมใหหนวยธรกจหนวยท 1 ลดการกาจดมลพษลงเหลอ 6 หนวย (14-8) ตนทนของการกาจดมลพษจะลดลงเทากบพนท ABCD ในขณะทการกาหนดใหหนวยธรกจท 2 เพมการกาจดมลพษขนอก 1 หนวย ตนทนของการกาจดมลพษจะเพมขนเทากบพนท AEFG ซงจะเหนไดวาสวนทลดลงของตนทนมคามากกวาสวนทเพมขน ผลกคอตนทนของการกาจดมลพษทงหมดกจะลดลงและจานวนมลพษทกาจดไดกจะเทากบ 14 หนวยตามทตองการ โดยหนวยธรกจท 1 จะกาจดมลพษเทากบ 6 หนวย และหนวยธรกจท 2 จะกาจดมลพษเทากบ 8 หนวย

รปท 8.5 กรณทการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานใหประสทธภาพสงกวาการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษ

คราวน แทนการกาหนดระดบมลพษมาตรฐาน ถารฐเรยกเกบคาธรรมเนยมของมลพษเทากบ

3 บาทตอหนวย ทงหนวยธรกจท 1 และ 2 กจะลดระดบมลพษลงจนถงจดท MCA ของตนมคาเทากบ 3

ตนทน & รายรบ

ระดบของมลพษ 14 6

G 0

3.75 3 2

MCA1 MCA2

C D

F E

7 A

8 B

146

กลาวคอ หนวยธรกจท 1 จะลดระดบมลพษลงเหลอ 6 หนวย และหนวยธรกจท 2 จะลดระดบมลพษลงเหลอ 8 หนวย ขณะน MCA ของหนวยธรกจทงสองมคาเทากน เพราะตางเทากบ 3 ตนทนทงหมดของการกาจดมลพษ 14 หนวย กจะมคาตาสด การใชวธการกาหนดคาธรรมเนยมของมลพษ นอกจากจะชวยลดตนทนทงหมดของการกาจดมลพษในจานวนทตองการใหตาลงไดแลว ยงสามารถใชเปนเครองมอกระตนใหหนวยธรกจลดระดบมลพษไดมากยงขนกวาเดมไดอก เปนตนวาจากรปท 8.5 ถาระดบมลพษมาตรฐานทรฐตองการใหเหลออยในแตละหนวยธรกจคอ 8 หนวย แทนทจะเปน 7 หนวยตามเดม ในกรณดงกลาวน การกาหนดคาธรรมเนยมมลพษเทากบ 3 บาท ตอหนวยจะกระตนใหหนวยธรกจท 2 ลดระดบมลพษใหตาลงอกจาก 8 หนวย เหลอเพยง 6 หนวย เพราะตนทนในการกาจดมลพษหนวยท 7 และ 6 จะตากวาคาธรรมเนยมทตองจาย หนวยธรกจจงเลอกทจะกาจดมลพษใหมากขนแทนการจายคาธรรมเนยม จากการวเคราะหขางตน จะเหนไดวา การใชวธการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษจะเปนวธการทใหประสทธภาพสงกวาเพราะสามารถทาใหตนทนทงหมดของการกาจดมลพษจานวนทตองการตาสด หรอไมกชวยกระตนใหหนวยธรกจสมครใจทจะลดมลพษใหมากขนอก อยางไรกตาม การจะกาหนดคาธรรมเนยมมาตรฐานใหถกตองทจะทาใหการลดระดบมลพษเปนไปในจานวนทตองการไดนน รฐจาเปนตองมขอมลทแนนอนเกยวกบตนทนในการกาจดมลพษของแตละหนวยธรกจ ในสถานการณของการมขอมลทไมสมบรณ การบรรลผลตามทกลาวถงจงยากทจะเกดขนได ยงไปกวานน ในกรณทเสนตนทนหนวยสดทายของสงคมเปนเสนทคอนขางชน ในขณะทเสนตนทนหนวยสดทายของการกาจดมลพษของหนวยธรกจคอนขางลาด ดงรปท 8.6 การใชวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานดจะเปนวธการทมแนวโนมจะใหประสทธภาพทสงกวา

รปท 8.6 กรณการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานใหประสทธภาพสงกวาการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษ

D

ระดบมลพษ

ตนทน&รายรบ MSC

MCA

B

E

C

A 8 7

0 8 9 11 G M H

147

จากรปท 8.6 คาธรรมเนยมมลพษทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสด (MCA = MSC) จะอย ณ ระดบ 8 บาท แตเนองจากการขาดขอมลทสมบรณ ปรากฎวารฐไดกาหนดคาธรรมเนยมมลพษไวทระดบ 7 บาท อนเปนผลใหหนวยธรกจกาหนดระดบมลพษไวท 11 หนวย สงกวาระดบทมประสทธภาพถง 3 หนวย ทงนเนองจากเสน MCA คอนขางลาด และเนองจากเสน MSC คอนขางชน การเพมระดบมลพษจาก 8 เปน 11 หนวย จะทาใหตนทนสทธของสงคมเพมสงขนอยางมาก เทากบตนทนของสงคมทงหมดทเพมขนลบดวยสวนของตนทนในการกาจดมลพษทลดลง ซงจากรปท 8.6 จะเทากบพนท ABC (AGHC - AGHB) ในทางตรงกนขามดวยขอมลทไมสมบรณดงกลาว แทนทรฐจะกาหนดระดบมลพษมาตรฐานไวท 8 หนวย อนเปนระดบทมประสทธภาพสงสด ปรากฏวารฐไดกาหนดระดบมลพษมาตรฐานทอตสาหกรรมใหหนวยธรกจกอใหเกดขนไดไวท 9 หนวย ในกรณเชนวานจะเปนผลใหตนทนสทธของสงคมเพมสงขนเชนกน แตจะเปนจานวนทนอยกวาคอเพมขนเพยงพนท AED (AGME - AGMD) ดงนน ในกรณทลกษณะของ MCA และ MSC เปนดงรปท 8.6 และรฐขาดขอมลทสมบรณ ความผดพลาดจากการใชวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานจะกอใหเกดผลเสยแกสงคมนอยกวาความผดพลาดจากการกาหนดระดบคาธรรมเนยมมลพษไมถกตอง ขอสรปทจะกลาวไดในทนกคอ การใชวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานจะเปนผลใหรฐสามารถลดระดบมลพษไดตามทระบไวแตจะกอใหเกดความไมแนนอนในดานตนทนวาเปนระดบทมประสทธภาพทสงสดหรอไม ในขณะทการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษจะเปนผลใหรฐสามารถลดตนทนทงหมดลงสระดบทมประสทธภาพสงสดได แตระดบมลพษทถกกาจดออกไปอาจไมสอดคลองกบระดบทตองการได การจะใชมาตรการใดจงขนกบความมากนอยของความไมสมบรณของขอมล และลกษณะของเสน MCA และ MSC

3. การออกใบอนญาตใหกอใหเกดมลพษ และใหมการซอขายใบอนญาตได การออกใบอนญาตใหหนวยธรกจสามารถกอใหเกดมลพษได และใหมการซอขายใบอนญาตดงกลาวได (Transferable Emission Permits) เปนอกวธการหนงทจะชวยลดความผดพลาดทจะเกดขนจากการใชมาตรการสองมาตรการขางตนในกรณทรฐมขอมลทไมสมบรณ ภายใตวธการนหนวยธรกจแตละหนวยทกอใหเกดมลพษขนในสงคมจะตองมใบอนญาตในการกอใหเกดมลพษจากรฐ ใบอนญาตแตละใบจะระบระดบมลพษทหนวยธรกจสามารถกอใหเกดขนได และถาหนวยธรกจใดกอใหเกดมลพษเกนกวาระดบทไดระบไวในใบอนญาตจะตองถกปรบเปนจานวนเงนทสงมาก ใบอนญาตทงหมดจะมจานวนพอดทจะทาใหจานวนมลพษสงสดทจะเกดขนในสงคมมระดบไมเกนกวาทตองการ และใบอนญาตดงกลาวจะสามารถซอขายกนไดในตลาด

148

ภายใตระบบดงกลาว หนวยธรกจทตองการซอใบอนญาตคอหนวยธรกจทไมมความสามารถทจะกาจดมลพษใหอยในระดบมาตรฐานททางการระบได ถาสมมตวาหนวยธรกจทงสองหนวยจากรป ไดรบอนญาตใหกอใหเกดมลพษไดไมเกน 7 หนวย หนวยธรกจท 1 ซงมตนทนหนวยสดทายของการกาจดมลพษทสงจะยนดจายคาใบอนญาตในราคาใดกตามทไมเกน 3.75 บาทตอ 1 หนวย ของมลพษ ในขณะทหนวยธรกจท 2 จะยนดจายคาซอใบอนญาตในราคาทไมเกน 2 บาทตอหนวยของมลพษ ดงนน หนวยธรกจท 2 จะขายใบอนญาตใหหนวยธรกจท 1 ในราคาทอยในระหวาง 2 - 3.75 บาท ถาปรากฎมใบอนญาตและจานวนหนวยธรกจในตลาดทมากพอ การซอขายใบอนญาตในตลาดกจะเกดขน และ ณ ระดบดลยภาพราคาของใบอนญาตจะเทากบตนทนหนวยสดทายของการกาจดมลพษของทกๆ หนวยธรกจ หนวยธรกจทมตนทนในการกาจดมลพษตาจะลดมลพษไดมากทสดและหนวยธรกจทมตนทนทงหมดในการกาจดมลพษใหอยในระดบทรฐตองการจะมจานวนตาสด การยนยอมใหมการซอขายใบอนญาตในตลาดไดเทากบไดกอใหเกดตลาดซอขายผลภายนอกขนและเทากบเปนการนาเอาขอไดเปรยบของวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐานและการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษมารวมไวดวยกนโดยหนวยงานทรบผดชอบจะเปนผกาหนดจานวนของใบอนญาต ซงเทากบเปนการกาหนดจานวนมลพษทจะยนยอมใหเกดมขนไดในสงคม (ทานองเดยวกบวธการกาหนดระดบมลพษมาตรฐาน) แลวปลอยใหระบบราคาเปนตวทาใหตนทนในการกาจดมลพษใหอยในระดบทตองการมคาตาสด (ทานองเดยวกบวธการกาหนดคาธรรมเนยมมาตรฐาน)

8.1.4 ผลภายนอกและสทธในทรพยสน ในหวขอทผานมา เราไดชใหเหนถงวธการตางๆ ทรฐสามารถนามาใชในการแกไขความไมมประสทธภาพทเกดจากผลภายนอก อยางไรกตามในบางกรณรฐอาจไมจาเปนทจะตองเขามาเกยวของและปลอยใหการเจรจาตอรองในระหวางกลมเอกชนทเกยวของกบผลภายนอกดงกลาวเขามาแกไขความไมมประสทธภาพกนเองกได

1. สทธในทรพยสน สทธในทรพยสน (Property rights) คอ ระเบยบตามกฎหมายทระบวาบคคลหรอหนวยธรกจมสทธเหนอทรพยสนของตน เปนตนวาถาบคคลมสทธในการถอครองทดน เขายอมสามารถทจะกอสรางอาคาร ขาย หรอปกปองสทธจากการกระทาใดๆ ของบคคลอนทจะมารบกวนสทธเหนอทดนของตนได ในกรณของการปลอยกากของเสยลงนาจากตวอยางขางตนของเรา ถาสมมตวาโรงงานมสทธทจะปลอยกากของเสยลงนา และชาวประมงไมมสทธทจะปกปองการกระทาดงกลาว ผลกคอ จะไมเกดแรงจงใจใดๆ ทโรงงานจะรวมตนทนภายนอกเขาไวในการคดตนทนการผลตของตน แตจะพยายามปดตนทนดงกลาวใหกบบคคลภายนอก แตถาเราสมมตวา ชาวประมงมสทธในการทจะใชนาสะอาดปราศจากมลพษ ชาวประมงกจะมสทธทจะเรยกรองใหหนวยธรกจชดใชคาเสยหายจากการปลอยกากของเสยลงนา

149

ได โรงงานมทางเลอกทจะหยดการผลตหรอไมกชดใชคาใชจายของมลพษทเกดจากการผลตของตนใหกบชาวประมง ซงคาใชจายดงกลาวกจะรวมเขาอยในตนทนการผลตของโรงงาน และเปนผลใหการจดสรรทรพยากรในระบบเศรษฐกจสามารถเปนไปอยางมประสทธภาพได

2. การตอรองและประสทธภาพทางเศรษฐกจ ในกรณทผลภายนอกกระทบตอบคคลเพยงไมกกลม และกฎหมายไดมการระบถงสทธเหนอทรพยสนไวอยางแนชด ระบบเศรษฐกจจะสามารถบรรลถงความมประสทธภาพทางเศรษฐกจไดโดยรฐไมจาเปนทจะตองเขาไปแทรกแซง ตารางแสดงถงผลประโยชนทจะเกดกบโรงงานและชาวประมงจากทางเลอกตางๆ

ตารางท 8.1 ผลประโยชนทจะเกดกบโรงงานและชาวประมงจากทางเลอกตางๆ

ผลประโยชน ของโรงงาน

ผลประโยชน ของชาวประมง

ผลประโยชน รวม

โรงงานไมตดตงเครองกรองกากของเสย ชาวประมงไมตงโรงงานทานาใหสะอาด

500 100 600

โรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย ชาวประมงไมไดตงโรงงานทานาใหสอาด

300 500 800

โรงงานไมตดตงเครองกรองกากของเสย ชาวประมงตงโรงงานทานาใหสะอาด

500 200 700

โรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย ชาวประมงตงโรงงานทานาใหสะอาด

300 300 600

ทางเลอกทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสด กคอทางเลอกทจะทาใหผลประโยชนรวมของทงโรงงาน และชาวประมงมคาสงสด ซงกคอทางเลอกทสองเมอโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย และชาวประมงไมตองตงโรงงานทานาใหสะอาด และการเจรจาตอรองของทงสองฝายจะนามาซงทางเลอกดงกลาวเพราะผลประโยชนจะตกอยกบทงสองฝาย สมมตแตเรมแรก เมอโรงงานปลอยกากของเสยลงนา ผลประโยชนทเกดกบโรงงานมคาเทากบ 500 บาท ผลประโยชนทเกดกบชาวประมงมคาเทากบ 100 บาท และผลประโยชนรวมเทากบ 600 บาท (ทางเลอกท 1) จากสภาพการณดงกลาวถาชาวประมงไดเขาจดการกบนาเสยโดยการตงโรงงานทานาใหสะอาดขน ปรากฎวาผลประโยชนของการประมงไดเพมสงขนจาก 100 บาท เปน 200 บาท สวนผลประโยชนของโรงงานกยงคงเปน 500 บาทตามเดม ขณะนผลประโยชนรวมจะเทากบ (200 + 500) เทากบ 700 บาท (ทางเลอกท 3) แตถาชาวประมงหนมาใชวธขอใหโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสยเพอทวาตนจะไดไมตองตงโรงงานทานาใหสะอาดโดยยนดจายคาชดเชยใหโรงงาน ซงถาโรงงานปฏบต

150

ตามขอเสนอ ผลประโยชนของชาวประมงจะเพมสงขนเปน 500 บาท เพมขนจากเดม 400 บาท จานวนเงน 400 บาท จงเปนจานวนเงนสงสดทชาวประมงยนดทจะจายใหกบโรงงาน แตเมอโรงงานทาการตดตงเครองกรองกากของเสยขนในโรงงานปรากฎวาผลประโยชนของโรงงานไดลดลงจากเดม 200 บาท เหลอเพยง 300 บาท ผลประโยชนรวมจะเทากบ (500 + 300) เทากบ 800 บาท (ทางเลอกท 2) ผลประโยชนรวมในกรณนจะสงกวาในทกๆ ทางเลอก และสงกวาทางเลอกทดเปนอนดบถดไป (ทางเลอกท 3) เทากบ (800 - 700) เทากบ 100 บาท ซงถาชาวประมงและโรงงานสามารถเจรจาตกลงกนไดโดยชาวประมงยนยอมจายเงนชดเชยใหโรงงาน จานวน 250 บาท อนเปนจานวนทชาวประมงสามารถจายไดเพราะนอยกวาผลประโยชนทไดรบเงนเพมขน (400 บาท) และเปนจานวนทโรงงานสามารถรบไดเพราะสงกวาผลประโยชนทลดลงจากการตดตงเครองกรองกากของเสย (200 บาท) ในกรณเชนวาน เทากบวาชาวประมงและโรงงานไดแบงผลประโยชนรวมทเพมขนกนคนละครง เพราะขณะนชาวประมงจะมผลประโยชนสทธเทากบจานวนผลประโยชน 500 ทไดรบหกดวยจานวนเงนทตองจายใหกบโรงงาน (500 - 250) เทากบ 250 เพมขนจากเดม 50 บาท ในขณะเดยวกนโรงงานจะมผลประโยชนสทธเทากบผลประโยชนทเหลออยภายหลงจากการตดตงเครองกรองกากของเสยบวกดวยจานวนเงนทไดรบจากชาวประมง (300 + 250) เทากบ 550 เพมจากเดม 50 บาท เชนกน คราวน ถาเราเปลยนขอสมมตใหมวา ชาวประมงมสทธตามกฎหมายทจะใชนาสะอาด ในกรณดงกลาวโรงงานจาเปนทจะตองตดตงเครองกรองกากของเสยอยางไมมขอแมใดๆ ผลประโยชนของโรงงานจะเทากบ 300 บาท ผลประโยชนของชาวประมงจะเทากบ 500 บาท และผลประโยชนรวมจะเทากบ (300 + 500) เทากบ 800 ซงจะไมปรากฎมการเจรจาตอรองใดๆ ทจะสามารถทาใหผลประโยชนรวมของสงคมสงไปกวานได สถานการณขณะนจะเปนสถานการณทมประสทธภาพสงสด ตวเลขจากตารางท 8.1 ชใหเหนวา ไมวาสทธในการใชทรพยสนจะเปนของใคร การรวมมอกนจะเปนแนวทางทกอใหเกดประโยชนสงสดเสมอซงเปนไปตามหลกทฤษฎของโคส (Coase theorem) ทระบไววา ในกรณทบคคลหรอกลมบคคลสามารถเจรจาตอรองกนได โดยไมมตนทนในการเจรจาตอรองใดๆ เกดขน และการเจรจาตอรองมจดมงหมายเพอผลประโยชนรวมกนแลว การเจรจาดงกลาวจะนามาซงความมประสทธภาพสงสดเสมอ ไมวาสทธเหนอทรพยสทเกยวของจะเปนของฝายใด ในความเปนจรง การเจรจาตอรองระหวางบคคลหรอกลมบคคลจะใชเวลาอยางมากและสนเปลองคาใชจายทสง โดยเฉพาะอยางยงถากฎหมายไมไดระบถงสทธเหนอทรพยสนไวอยางชดแจง จากตวอยางขางตนของเรา ทงชาวประมงและโรงงานตางรวากระบวนการตอรองจะสนสดลงจากการตกลงทจะมการจายและรบเงนจานวนทอยในระหวาง 200 - 400 บาท อยางไรกตาม ถาทงสองฝายตางไมแนใจในสทธของตนเหนอแมนาดงกลาว และชาวประมงเสนอเงนชดเชยใหกบโรงงานเพยง 100 บาท เชนน การเจรจาตกลงยอมเกดขนไมได หรอแมในกรณทการเจรจาตอรองไมมตนทนใดๆ ถาบคคลหรอกลมบคคลทงสองฝายตางมความคดวาตนจะตองไดรบผลประโยชนในจานวนทสงกวาอกฝายหนงและ

151

เรยกรองผลประโยชนจานวนดงกลาวโดยเชอมนวาอกฝายหนงจะตองยนยอมตกลงดวยในทายทสด การใชกลยทธในการตอรองเชนนจะนาไปสความไมมประสทธภาพสงสดเพราะจะไมเกดความรวมมอระหวางกนขน เปนตนวา ถาโรงงานมสทธทจะปลอยกากของเสยลงแมนาและเรยกรองใหชาวประมงจายเงนจานวน 300 บาท เปนการชดเชยถาจะใหโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย แตชาวประมงเสนอทจะจายเงนชดเชยเทากบ 250 บาท โดยเชอวาโรงงานคงยนยอมรบขอเสนอทยตธรรมนในทสด ในกรณดงกลาวความรวมมอยอมเกดขนไมได โดยเฉพาะอยางยง ถาฝายยอมรบขอเสนอทยตธรรมนในทสด ในกรณดงกลาวความรวมมอยอมเกดขนไมได โดยเฉพาะอยางยง ถาฝายใดฝายหนงหรอทงสองฝายตองการจะไดชอวาตนมชอเสยงในการตอรองใหเกดความไดเปรยบคกรณไดเสมอ

3. การใชกฎหมายเขาแกปญหา ในหลายๆ ประเทศเมอผลภายนอกไมไดกอใหเกดผลกระทบในทางลบแกบคคลหรอกลมบคคลฝายใดฝายหนง กฎหมายของประเทศจะเปดโอกาสใหผเสยประโยชนสามารถฟองรองเรยกคาเสยหายจากฝายตรงขามได การใชวธการใหมการฟองรองเรยกเงนชดเชยคาเสยหายนจะแตกตางจากกรณของการกาหนดคาธรรมเนยมมลพษทกลาวถงมาแตตน เพราะในกรณนผไดรบเงนชดเชยคอผเสยหายไมใชรฐ การใชวธการทางกฎหมายเขาชวยน จะสามารถชวยใหเกดประสทธภาพสงสดไดเชนกน เราจะใชตวอยางเดมมาชใหเหน โดยเรมแรกสมมตวาชาวประมงมสทธตามกฎหมายทจะใชนาทสะอาด อนหมายถงวาโรงงานตองรบผดชอบอยางเตมทตอการทาใหเกดมลพษขนกบแมนา ผลกระทบตอชาวประมงถาโรงงานไมตดตงเครองกรองกากของเสยในกรณนจะเทากบ 400 ( เทากบความแตกตางของผลประโยชนทจะเกดกบชาวประมงทนาในแมนาทสะอาดกบกรณทไดเกดมลพษกบนาในแมนา) โรงงานจะมทางเลอกสองทางดวยกนคอ ทางท 1 ไมตดตงเครองกรองกากของเสย แตจายคาชดเชยเสยหาใหกบชาวประมงซงจะทาใหผลประโยชนของโรงงานเทากบ (500 - 400) เทากบ 100 บาท ทางท 2 ตดตงเครองกรองกากของเสยซงเสยคาใชจายเทากบ 200 บาท และผลประโยชนของโรงงานจะเทากบ (500 - 200) เทากบ 300 บาท ทางเลอกทดทสดของโรงงานกคอการตดตงเครองกรองกากของเสย และผลประโยชนรวมของสงคมกจะสงสดเทากบผลประโยชนของชาวประมง (500) บวกดวยผลประโยชนของโรงงาน (300) เทากบ 800 บาท คราวน ถาเราเปลยนขอสมมตใหโรงงานมสทธทจะปลอยกากของเสยลงแมนาได แตภายใตกฎหมายชาวประมงมสทธทจะเรยกรองใหโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสยไดโดยตองจายเงนชดเชย

152

ความเสยหายทจะเกดกบโรงงานจากการตดตงเครองกรองกากของเสยนน ซงในทนจะเทากบจานวนผลประโยชน 200 บาท ทลดลงของโรงงาน ชาวประมงจะมทางเลอกทงหมด 3 ทางดวยกนคอ ทางท 1 หนมาตดตงโรงกรองนาเสยขนเองซงผลประโยชนของชาวประมงจะเทากบ 200 บาท ทางท 2 เรยกรองใหโรงงานตดตงเครองกรองกากของเสย และยนยอมจายเงนชดเชยคาเสยหาได ซงผลประโยชนของชาวประมงจะเทากบ (500 - 200) เทากบ 300 บาท ทางท 3 ไมทาอะไรเลย ซงผลประโยชนของชาวประมงจะเทากบ 100 บาท ทางเลอกทดทสดของชาวประมงกคอทางเลอกท 2 โดยการยนยอมจายคาเสยหายใหโรงงาน 200 บาท และใหโรงงานตดตงเครองกรองของเสย ผลประโยชนของสงคมจะเทากบผลประโยชนของโรงงาน (300 + 200) บวกดวยผลประโยชนของชาวประมง (300) เทากบ 800 บาท ดงนน ในทงสองกรณทยกมาเปนตวอยาง ประสทธภาพทางเศรษฐกจของสงคมจะอยในระดบทสงสดทงคเพยงแตวา ผลประโยชนจะตกกบฝายใดกจะขนอยกบวากฎหมายไดระบวาสทธเหนอทรพยสนเปนของฝายใด และโดยวธการทางกฎหมายทอนญาตใหผเสยหายเรยกองเงนคาเสยหายไดน การบรรลถงความมประสทธภาพจะสามารถเกดขนไดโดยไมจาเปนตองใชวธการเจรจาตอรอง

8.1.5 ประสทธภาพทางเศรษฐกจกบการใชประโยชนในทรพยสนทบคคลมกรรมสทธรวม ทรพยสนทบคคลทมกรรมสทธรวม (Common property resources) หมายถง ทรพยสนทบคคลใดๆ มสทธจะใชประโยชนไดทงสน ซงจากสถานการณดงกลาวการใชทรพยากรเกนความจาเปนจงมแนวโนมทจะเกดขน และเปนผลใหการใชทรพยากรดงกลาวเปนไปอยางไมมประสทธภาพสงสด ลองพจารณา กรณของการตกปลาในบงสาธารณะททกคนมสทธเขาไปใชประโยชนได โดยหลกทฤษฎ นกตกปลาแตละรายกจะทาการตกปลาไปจนถงจดทความเพลดเพลนหนวยสดทายของการตกปลา (Marginal value of fishing) เทากบตนทนหนวยสดทายของการตกปลา (Marginal cost of fishing) ซงอาจจะเปนตนทนในเรองเวลาหรอความเบอหนายจากการนงเฉยๆ ตนทนหนวยสดทายดงกลาวจะเปนตนทนขอนกตกปลานนๆ ซงจะมคาตากวาตนทนของสงคม ทงนเพราะยงมการตกปลามากขนเพยงไร จานวนปลาในบงยอมลดตาลง เกดตนทนคาเสยโอกาสขนกบนกตกปลาคนอนๆ เมอคา MC มคานอยกวา MSC (MC<MSC) ความไมมประสทธภาพในการใชทรพยากรกจะเกดขน

153

รปท 8.7 การใชประโยชนทรพยสนทบคคลมกรรมสทธรวม การวเคราะหกรณดงกลาวดวยรปไดแสดงอยในรปท 8.7 เสน DD คอเสนดมานดในการตกปลาของนกตกปลาแตละราย ซงจะแสดงผลประโยชนจากแตละหนวยของการตกปลาในสายตาของนกตกปลา จดดลยภาพในแงของนกตกปลาคอจด E และจานวนการตกปลาตอสปดาห จะเทากบ OQ หนวย แตถาคานงถงความมประสทธภาพสงสดของสงคมโดยการพจารณาผลประโยชนตอสงคมและตนทนของสงคม จดดลยภาพจะเปลยนไปอย ณ จด E1 (MSB = MSC) และจานวนการตกปลาตอสปดาหจะเทากบ OQ1 ซงจะเหนไดวากรณทไมมผดแลการใชประโยชนทรพยากรทบคคลมกรรมสทธรวมจะเปนผลใหมการใชทรพยากรดงกลาวมากเกนไป ความสญเสยทเกดกบสงคมจากรปขางตนจะเทากบพนท AEE1 และถาบคคลในในสงคมไมรบผดชอบรวมกน รฐกอาจจาเปนทจะตองยนมอเขามาเกยวของเพอรกษาจานวนทรพยากรดงกลาวมใหหมดไปโดยรวดเรวอยางเชนกรณของปาไม เปนตน

8.2 สนคาสาธารณะ ในหวขอทผานๆ มา เราไดชใหเหนวา ผลกระทบทเกดจากผลภายนอกรวมถงกรณของการใชทรพยสนทบคคลมกรรมสทธรวมเปนผลใหระบบตลาดไมสามารถเขามามบทบาททจะกอใหเกดประสทธภาพในการผลตหรอการใชประโยชนขนได และอาจจาเปนทจะตองมการออกกฎหมายควบคมการใชประโยชนโดยรฐ ในกรณเชนวาน คาถามกจะเกดขนวารฐควรเขามาทาการผลตสนคาดงกลาวแทนทจะปลอยใหเอกชนเขาดาเนนการหรอไม ตวอยางของสนคาทเกยวของกบเรองของผลภายนอกอนเปนผลใหรฐจาเปนทจะตองยนมอเขามาเกยวของเพราะระบบตลาดไมสามารถทจะเขามามบทบาทกระตนใหเอกชนทาการผลตสนคาดงกลาว หรอเมอเอกชนทาการผลตแลวกไมสามารถกาหนดราคาทเหมาะสมได คอ กรณของสนคาสาธารณะ

D

จานวนการตกปลา/สปดาห

ตนทน & ผลประโยชน

O

D

E1 A

E

MSC

MC

Q1 Q

154

8.2.1 ลกษณะของสนคาสาธารณะ สนคาสาธารณะจะมลกษณะสาคญทแตกตางกบสนคาเอกชนทไดศกษามาแลวอยสองประการ คอ 1. การบรโภคสนคาสาธารณะของผบรโภคคนใดคนหนงจะไมทาใหจานวนสนคาทเหลออยใหผบรโภคคนอนๆ ไดบรโภคลง (non-rivalry) ตวอยางทมกยกมากลาวถงในกรณของสนคาสาธารณะนกเชน ประภาคาร หรอ การปองกนประเทศ ซงการไดรบการบรการนาทางจากแสงไฟประภาคารของเรอลาใดลาหนง หรอการไดรบการคมครองในดานความปลอดภยภายในของประเทศของบคคลใดบคคลหนงจะมไดมผลทาใหบรการทจดขนมานนๆ ลดตาลงแตอยางใด ซงตางกบสนคาเอกชน เชน รถยนต อาหาร และสนคาอนๆ ในทานองเดยวกน ถาบคคลใดบคคลหนงในสงคมไดซอรถยนตหรออาหารไปเพอการบรโภคของตนแลว จานวนทจะเหลออยเพอการบรโภคสาหรบกลมบคคลอนๆ ในสงคมจะลดลงทนท นนหมายถงวา ในขณะท MC ในการผลตสนคาเอกชนมคาเปนบวก MC ในการผลตสนคาสาธารณะจะมคาเทากบ 0 2. เปนไปไมไดหรอไมกตองเสยคาใชจายทสงมากในการทจะกดกนไมใหบคคลใดบคคลหนงในสงคมไดรบผลประโยชนจากสนคาสาธารณะทผลตขน (Non-excludability) เปนตนวา บรการปองกนประเทศทจดใหมขนยอมกอใหเกดประโยชนกบบคคลทกคนในสงคมเทาเทยมกน และคงเปนไปไมไดทจะกดกนบคคลใดบคคลหนงทอยในสงคมไมใหไดรบความปลอดภยจากบรการทจดขนนน โดยทวๆ ไปแลว เปนการยากทจะระบลงไปอยางแนนอนไดวาสนคาใดเปนสนคาสาธารณะอยางแทจรง เพราะแมแตบรการการปองกนประเทศทยกมาเปนตวอยาง ถาประชากรของประเทศเพมขนๆ คาใชจายในการใหบรการปองกนประเทศกคงตองเพมสงขน และ MC ของการใหบรการดงกลาวยอมมคาสงขน เชนเดยวกบกรณของสนคาเอกชน คณสมบตของการไมแขงขนกนในเรองการบรโภคกจะหมดไป หรอในกรณของประภาคาร การตดตงระบบอเลคโทรนคใหเฉพาะกบผทจายคาใชบรการกอาจกดกนมใหบคคลอนๆ ไดรบบรการเตมทจากประภาคารดงกลาวได คณสมบตในเรองความไมสามารถกดกนไดกจะหมดไป ดงนนสนคาทจดเปนสนคาสาธารณะโดยทวๆ ไปมกจะมสวนผสมของสนคาเอกชนรวมอยดวยในความมากนอยแตกตางกนไป เฉพาะสนคาทมคณสมบตครบถวนทงสองประการ จงจะเรยกไดวาเปนสนคาสาธารณะทแทจรง (Pure public goods) และโดยปกตเรามกจะอนโลมใหบรการการปองกนประเทศถอเปนตวอยางของสนคาสาธารณะทแทจรงได สงหนงทควรทาความเขาใจเมอไดศกษากรณของสนคาสาธารณะ กคอ ความจรงทวาสนคาสาธารณะไมใชสนคาทจาเปนตองมการผลตและอยภายใตการควบคมของรฐ แมวาโดยทวๆ ไปสถานการณจะเปนเชนนนกตาม รฐเพยงแตจะตองเปนผจดหา (Provide) สนคาสาธารณะ แตเอกชนอาจจะเปนผผลต (Produce) สนคาสาธารณะได อยางไรกตาม จากลกษณะของความไมสามารถกดกนผลประโยชนมใหตกกบบคลทมไดมสวนรวมในการจายคาตอบแทนในการผลตของสนคาสาธารณะเปน

155

ผลใหกลไกตลาดไมสามารถเขามาจดการกบการผลตและการบรโภคสนคาสาธารณะได ทงนเพราะระบบตลาดนอกจากจะตงอยบนพนฐานของการตดสนใจโดยบคคลไมใชการตดสนใจโดยกลมแลว ระบบตลาดจะทางานไดกตอเมอความเกยวของกนระหวางการจายคาตอบแทนกบการไดรบบรการจากสนคาจะตองมปรากฎอย ในกรณทเราไมสามารถกดกนผลประโยชนจากสนคาไดนน ผทไมตองจายคาตอบแทนใดๆ กสามารถไดรบประโยชนจากสนคาเทาเทยมกบบคลอนเมอใดทมการผลตสนคานนๆ ขนแลว ผบรโภคกจะพากนหลกเลยงการจายเงนซอสนคาดงกลาวในขณะทยงคงรบประโยชนจากสนคานน (Free rider) และเปนผลใหการผลตโดยเอกชนไมอาจเกดขนได เพราะผลงทนไมสามารถรบผลตอบแทนจากการลงทนของตน (ยกเวนกรณของสนคากงสาธารณะทสามารถขจดปญหานได) และนเปนสาเหตหนงททาใหเราพบวา รฐมกจะเปนผเขามาผลตสนคาสาธารณะ การตดสนใจในกรณของรฐจะมลกษณะของการตดสนใจโดยกลมบคคล (Group decision) มากกวาจะเปนการตดสนใจโดยอสระของแตละบคคลซงแตกตางจากระบบตลาด และโดยปกตเมอใดทการตดสนใจจะตองทาโดยกลมบคคลเชนนการแทรกแซงโดยรฐจะกลายเปนสงจาเปนทตองเกดขน การตดสนใจรวม (Collective decision making) มกจะกระทาโดยการออกเสยงรวมกนและใชความเหนสวนใหญเปนเกณฑ แขนงของวชาเศรษฐศาสตรทศกษาเกยวกบแนวทางการตดสนใจรวมนไดมบทบาททเดนชดมากขนๆ ในระยะหลงๆ และเปนทรจกชอวา ทฤษฎการตดสนใจของรฐ (Theory of Public Choice) อนเปนศาสตรทมสวนของเศรษฐศาสตรการเมอง (Political Economy) และเศรษฐศาสตรทฤษฎ (Economics) รวมอยดวย

8.2.2 ประสทธภาพทางเศรษฐกจกบการผลตสนคาสาธารณะ เงอนไขในการกาหนดจานวนผลตทจะกอใหเกดประโยชนสงสดในกรณของสนคาสาธารณะกยงคงเปนเงอนไขเดยวกบกรณของการกาหนดจานวนการผลตของสนคาเอกชนเมอเกดมผลภายนอกขน กลาวคอ จดผลตทดทสดจะอย ณ จดซง MSC = MSB สงทแตกตางไปจากกรณของสนคาเอกชนจะอยทคา MSB ของสนคาเอกชนคอคาทปรากฎบนเสนดมานดรวมของสงคมซงหาไดจากการรวมดมานดของบคคลในสงคมเขาดวยกนในแนวนอน (Horizontal summation) แตในกรณของสนคาสาธารณะคา MSB กคอคาทปรากฎบนเสนดมานดรวมของสงคมทหาไดจากการรวมดมานดของบคคลเขาดวยกนในแนวตง (Vertical summation) จากรปท 8.8 สมมตสนคา A คอสนคาสาธารณะ ผบรโภคในระบบเศรษฐกจเพยงสองรายคอ นาย M และนาย N โดยทเสน DM คอเสนดมานดตอสนคา A ของนาย M ซงแสดงคณคาของสนคา A แตละหนวย (Marginal value) ตอนาย M เชนเดยวกบเสน DN คอเสนดมานดตอสนคา A ของนาย N ซงแสดงคณคาของสนคา A แตละหนวยตอนาย N ดงนน ณ ปรมาณการผลตสนคา A จานวน OA1 หนวย ผลประโยชนของสนคา A ตอนาย Mและ N จะเทากบ A1D และ A1F และผลประโยชนตอสงคมโดยสวนรวม (MSB) จงเทากบ A1D + A1F = A1G และเสนดมานดรวมตอสนคา A กจะคอ DSXDN ความ

156

แตกตางของเสนดมานดรวมของสนคาสาธารณะจากสนคาเอกชนดงกลาวนเปนผลมาจากคณสมบตในเรอง Non-rivalry ของสนคาสาธารณะนนเอง

รปท 8.8 ดมานดรวมของสนคาสาธารณะ ถาปรากฏวา MC ของสงคมมคาคงทดงเสน MSC จากรปท 8.8 ปรมาณการผลตสนคาสาธารณะ A ทเหมาะสมทสดกจะอยตรงจด E ซงเปนจดท MSC = MSB ปรมาณการผลตเทากบ OA หนวย ปญหาตอไปจะอยทเรองการกาหนดราคาของสนคาสาธารณะดงกลาว ซงจากรป การจะใหนาย N บรโภคสนคา A จานวน OA หนวยไดกตอเมอไดกาหนดราคาสนคา A ใหเทากบ OPN แตถาราคาสนคา A เทากบ OPN จรง ปรมาณการบรโภคสนคา A ของนาย M จะเพมขนเปน OA2 ซงเปนจานวนทสงกวาปรมาณการผลตทเหมาะสมทเทากบ OA หนวย หรอถากาหนดราคาสนคา A เทากบ OPM ปรมาณการบรโภคสนคา A ของนาย N กจะลดลงเปน OA3 ซงนอยกวาปรมาณการผลต OA อกเชนกน การทจะสามารถชกจงใหผบรโภคทงสองบรโภคสนคา A เทากบ OA หนวยพอดไดนนจะตองมการกาหนดราคาสนคา A ใหเทากบ OPM สาหรบนาย M และเทากบ OPN สาหรบนาย N ในกรณดงกลาวน 1. ปรมาณการผลต กจะเปนจานวนทเหมาะสมทสด (MSB = MSC) 2. ผบรโภคแตละคนจะจายคาซอสนคา ในราคาทเทากบมลคาหนวยสดทายของสนคานนๆ 3. ราคาสนคาทกาหนดไวใหแตกตางกน เมอรวมเขาดวยกนจะคมกบตนทนหนวยสดทายพอด ซงสถานการณเชนนเรยกวา Lindahl Equilibrium อยางไรกตาม กยงมคาถามตามมาอกวา ปรมาณการผลตจานวนดงกลาวเปนปรมาณทกอใหเกดประสทธภาพทางเศรษฐกจจรงหรอไม จะเปนไปไดหรอไมทปรมาณการผลตดงกลาว อาจมากเกนไปหรอนอยเกนไปทจะกอใหเกดประสทธภาพสงสด

ปรมาณสนคา A

ตนทน & ผลได

PM

DS

E

D

G

MSC

X

O A3 A1 A A2 DN DM

PN F

157

การหาเสนดมานดรวมจากตวอยางขางตนของเราทาไดโดยการรวมดมานดของนาย M และนาย N เขาดวยกนในแนวตง และจากตวอยางเรากาหนดเสนดมานดของนาย M และนาย N ขน และในทางปฏบตในกรณของสนคาสาธารณะทจดผลตโดยรฐน รฐมกจะเปนผประมาณการในเรองของผลประโยชนและตนทนของสงคมทจะเกดขน ซงการคาดคะเนดงกลาวยากทจะไดตวเลขทแทจรง การกะประมาณตนทนการทตาเกนไป หรอการกะประมาณผลประโยชนทสงเกนไปมผลใหปรมาณการผลตทเกดขน ณ จดซง MSC = MSB มจานวนทมากเกนไป และในทางตรงกนขามการกะประมาณตนทนทสงเกนไปหรอการกะประมาณผลประโยชนทตาเกนไปกอาจทาใหปรมาณการผลตมนอยเกนไป เมอการผลตสนคาสาธารณะของรฐจดทาขนจากรายไดจากภาษทเกบจากประชาชนในสงคม ระบบภาษทจดเกบในลกษณะททาใหแรงจงใจในการทางานของประชาชนลดลงกมผลกระทบตอประสทธภาพของระบบเศรษฐกจไดเชนกน ยงไปกวานน กมกเปนทกลาวกนวา ตนทนการผลตโดยรฐมกจะสงกวาตนทนการผลตโดยเอกชน Parkinson ไดระบวาจะนวนการวาจางแรงงานในภาครฐมกจะเพมสงขนในอตราทคงทเสมอไมวาจะปรมาณงานทมอยจะเพมขน คงท หรอลดลง กตาม และดงนน นกเศรษศาสตรจานวนหนงจงไดเสนอแนะวา ถาไมใชกรณของสนคาสาธารณะทแทจรงแลว รฐกไมควรเขามาทาการผลตสนคาสาธารณะแตอยางใด

8.3 สรป ในบทน เราไดวเคราะหเรองของผลภายนอกและความลมเหลวของระบบตลาดในกรณตางๆ พรอมทงแนวทางแกไขเพอบรรเทาความไมมประสทธภาพทเกดขนในระบบเศรษฐกจ กอนจบการศกษาเรากควรไดใหขอสงเกตไวบางประการถงบทบาทของนกเศรษฐศาสตรทมอยในสงคม เปนความจรงทวาเมอใดทการดาเนนนโยบายหรอการเปลยนแปลงนโยบายอนใดอนหนงกอใหเกดความเกยวพนไปถงการจดสรรการกระจายสวสดการในระหวางกลมบคคลหรอชนชนในสงคมขน นกเศรษฐศาสตรจะไมสามารถบอกอยางเชอมนไดวาเกณฑใดทสงคมควรนามาใชในการพจารณาวาผลจากการดาเนนนโยบายดงกลาวจะทาใหสวสดการของสงคมดขน หรอเลวลงมากนอยเพยงใด อยางไรกตาม ความจรงขอนกมไดหมายความวา นกเศรษฐศาสตรจะไมสามารถหรอไมควรเสนอแนะใหคาปรกษาใดๆ ทงสน นกเศรษฐศาสตรยงสามารถทจะใหคาเสนอแนะในดานนโยบายตางๆ ไดมากมายหลายดาน ประการแรก ในการพจารณาความมประสทธภาพของระบบเศรษฐกจ เราอาจถอไดวานกเศรษฐศาสตรเปนผเชยวชาญทสดในดานนเพราะนกเศรษฐศาสตรจะใหคาปรกษาโดยมเหตผลสนบสนนทเพยงพอได เปนตน การใหขอเสนอแนะวา ในบางชวงของภาวะเศรษฐกจตกตา นโยบายใดควรมความสาคญมาเปนอนดบแรก ประการทสอง นกเศรษฐศาสตรสามารถเขาไปมสวนชวยในการวางนโยบายหนงๆ ได โดยการเสนอแนะวธการทจะชวยใหเกดผลสาเรจตามเปาหมายทายสดทวางไว อาท ในระบบเศรษฐกจทประสบกบปญหาภาวะเงนเฟอ และรฐบาลตองการแกไขบรรเทาเบาบางสถานการณดงกลาวหรอขจดใหหมดสนไป นกเศรษฐศาสตรจะเปนผสามารถบอกถงวธการทดทสดเทาทมอยเพอใหบรรลจดมงหมายดงกลาวได หรอถา

158

รฐบาลจะเขาดาเนนนโยบายใดนโยบายหนง เชน การควบคมอตราแลกเปลยนเงนตราตางประเทศของประเทศ นกเศรษฐศาสตรกจะบอกไดวาผลสทธทจะเกดขนจากการดาเนนนโยบายเชนทวานจะทาใหประเทศอยในสถานการณทดขนหรอเลวลงอยางไร มากนอยเพยงใด อยางไรกตาม เมอการดาเนนนโยบายหรอการเปลยนแปลงนโยบายอนใดอนหนงสงผลกระทบอยางมากตอทงประสทธภาพและความเสมอภาคของสงคม เรายอมไมสามารถทจะแสวงหาศาสตรใดๆ ทจะใหคาตอบทแนนอนถงผลสสทธทสงคมจะไดรบ ในสถานการณดงกลาวมกจะเปนทกลาวกนอยเสมอวา นกเศรษฐศาสตรควรกาหนดวงการทางานของตนใหอยแตในขอบเขตของเรองประสทธภาพ (Efficiency) แตเพยงอยางเดยว แลวปลอยใหบคคลอนในสงคมเปนผพจารณาตดสนใจเรองของความเสมอภาค (Equality) หรอความยตธรรม (Equity) กนเอง คากลาวเชนนฟงดชอบดวยเหตผลแตกมขอโตแยงไดวาใครคอผทเชยวชาญในเรองความเสมอภาคหรอความยตธรรมในสงคม นกเศรษฐศาสตรกเปนบคคลหนงในสงคม ซงอาจมความสามารถเทาเทยมกบบคคลอนทพจารณาถงความเสมอภาคและความยตธรรมในสงคมไดเชนกน นอกเหนอจากนน นกเศรษฐศาสตรยงอาจอยในฐานะทดกวาในแงของการมความรในเรองของประสทธภาพ จงสามารถประเมนความสาคญโดยเปรยบเทยบทงทางดานประสทธภาพ ความเสมอภาค และความยตธรรมทเกดจากนโยบายหนงๆ พรอมๆ กนไดอกดวย แตในขณะเดยวกนถานกเศรษฐศาสตรมไดใหความระมดระวงทมากพอในการประเมนความมประสทธภาพ ความเสมอภาค และความยตธรรมทบคคลในสงคมจะไดรบจากการดาเนนนโยบายดงกลาวอยางเทยงตรง แลวใหความสาคญกบแงของประสทธภาพมากกวาความเสมอภาค นกเศรษฐศาสตรกอาจใหขอเสนอแนะทเปนทางชนาใหรฐบาลเชอวาความมประสทธภาพมความสาคญทสดได ดงนน แมนกเศรษฐศาสตรกอาจใหขอเสนอแนะทเปนทางชนาใหรฐบาลเชอวาความมประสทธภาพมความสาคญทสดได ดงนน แมนกเศรษฐศาสตรจะไมอาจหลกเลยงการใชคานยมสวนตวมาตดสนปญหาหนงๆ แตเมอขอเสนอแนะของนกเศรษฐศาสตรมผลกระทบตอการกระจายความเสมอภาคและสวสดการของสงคมระหวางกลมบคคลและชนชนในสงคมแลว นอกเหนอไปจากความสามารถในการวเคราะหปญหาทางเศรษฐกจ นกเศรษฐศาสตรยงจาเปนตองมจตใจทเปนธรรมพรอมทจะชวยใหปรบปรงสวสดการของเพอนรวมชาตอกดวย นกเศรษฐศาสตรจะตองสามารถแยกความแตกตางใหออกระหวางขอดและขอเสยจากขอเสนอแนะของตนในฐานะนกเศรษฐศาสตรและในฐานะของประชาชนพลเมองคนหนง และจะตองแนใจวาขอเสนอแนะของตนไดมการพจารณาทงในแงของความมประสทธภาพ ความเสมอภาค และความยตธรรมในสงคมแลว และสาหรบในเรองของความเสมอภาคและความยตธรรม นกเศรษฐศาสตรจะตองยอมรบวาตนเองกเหมอนกบบคคลอนในสงคม คอมไดเปนผทมความเชยวชาญเปนพเศษเฉพาะแตประการใด

บรรณานกรม

นราทพย ชตวงศ. ทฤษฎเศรษฐศาสตรจลภาค. พมพครงท 5, กรงเทพฯ: คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2544.

สมพงษ อรพนท. เศรษฐศาสตรจลภาค. กรงเทพฯ: แมคกรอ-ฮล, 2539. Henderson, James M. and Richard E. Quandt. Microeconomic Theory: A Mathematical Approach. 3rd. ed., Singapore: McGraw-Hill International Edition, 1980. Koutsoyiannis, A. Modern Microeconomics. 2nd ed. London: Macmillan Press Ltd, 1982. Nicholson W. and Christopher S. Theory and Application of Intermediate Microeconomics. 10th eds.

Thomson South-Western, 2007. Pindyck Robert S. and Daniel L. Rubinfeld. Microeconomics. 6th eds. Pearson Prentice Hall, 2005. Salvatore, Dominick. Microeconomics: Theory and Applications. New York: Macmillan Publishing Company, 1986. Samuelson, Paul A . and William D. Nordhaus. Economics. 14th. ed., Singapore: McGraw-Hill International Edition, 1992. Schotter, A. Microeconomics: A Modern Approach. 3rd ed. Addison Wesley Longman, 2001. Solberg, Eric J. Intermediate Microeconomics. Texas: Business, 1982.