MilelveNihal_c1_s2

7/30/2019 MilelveNihal_c1_s2

1/262

Afr ika Misyoner ler i Cemiyet i :Beyaz Babalar (Peres Blancs)

Ahmet KAVAS

saya Ne Oldu?Mahmut AYDIN

Mormonluk:Amerika'nn Ahir Zamannn

Dini ve Aziz leriYasin AKTAY

Mitoloj iden ArndrmaYntemini Ye niden Dnmek

Emir KUU

dem, Cennet ve DMustafa ZTRK

Kitap Tant m ve Tenkit lerGemie Ayna Tutarken Kendi Zamanna

Tankl k Etmek ya da Tarihsel l ikBurhanett in Tatar

Maksimum ve Minumum Dinevket Kotan

Hermentii Ardan AlmakHafsa Fidan

Kitab Mukaddesin Tahri f i SorunuMahmut Aydn

God is DeadHakan Olgun

Ksa Not larOrtak Atamz brahimn Aydnl nda. . .

Ya sin Meral

Milel ve Nihal GeleneindenKadim randa Din M. emseddin

MLEL VENHALinan, kltr ve mitoloji aratrmalar dergisiISSN: 1304-5482

y l : 1 s a y : 2 Haziran 2 0 04


2/262

MLEL VENHALinan, kltr ve mitoloji aratrmalar dergisi

ISSN: 1304-5482

Cilt/Volume: 1 Say/Number: 2 Haziran/June 2004


3/262

MLEL VE NHALinan, kltr ve mitoloji aratrmalar dergisi

Cilt/Volume 1 Say/Number: 2 Haziran/June 2004

ISSN: 1304-5482

Editr / Editor

inasi Gndz (Prof. Dr., stanbul niversitesi)Editr Yardmcs / Editors Assistant

Cengiz BATUK (Dr. Karadeniz Teknik niversitesi)Yayn Kurulu/ Editorial Board*

Yasin Aktay (Prof. Dr., Seluk niversitesi)inasi Gndz (Prof. Dr., stanbul niversitesi)

mer Faruk Harman (Prof. Dr., Marmara niversitesi)Ekrem Sarkolu (Prof. Dr., Sleyman Demirel niversitesi)

Burhanettin Tatar (Do. Dr., Ondokuz Mays niversitesi)

Teknik Tasarm ve Yayn Hazrlk

Cengiz BATUK

Danma Kurulu/Advisory Board*

Baki Adam (Prof. Dr., Ankara niversitesi)P. Gabriel Akyz (Mardin Krklar Kilisesi)

Adnan Aslan (Do. Dr., SAM)Mahmut Aydn (Do. Dr., Ondokuz Mays niversitesi)

Mehmet Aydn (Prof. Dr., Seluk niversitesi)Mehmet Akif Aydn (Prof. Dr., Marmara niversitesi)

Mehmet elik (Prof. Dr., Celal Bayar niversitesi)smail Engin (Dr., Berlin)

Mustafa Erdem (Prof. Dr., Ankara niversitesi)Tahsin Grgn (Dr., SAM)

Ahmet G (Prof. Dr., Uluda niversitesi)Erica C.D. Hunter (Dr., Cambridge University)

Mehmet Katar (Do. Dr., Ankara niversitesi)Mahmut Kaya (Prof. Dr., stanbul niversitesi)

evket Kotan (Dr., Ankara)lhan Kutluer (Prof. Dr., Marmara niversitesi)

Abdurrahman Kk (Prof. Dr., Ankara)Ahmet Yaar Ocak (Prof. Dr., Hacettepe niversitesi)Abdullah zbek (Prof. Dr., Seluk niversitesi)

mer zsoy (Prof. Dr., Ankara niversitesi)Roselie Helena de Souza Pereira (Mestre em Filofia-USP; UNICAMP Brasil)

Hseyin Sarolu (Do. Dr., stanbul niversitesi)Mustafa Sinanolu (Do. Dr., SAM)

Necdet Suba (Do. Dr., Mula niversitesi)Cafer Sadk Yaran (Do. Dr., stanbul niversitesi)

* Soyadna gre alfabetik sra / In alphabetical order


4/262

indekilerMakaleler

Afrika Misyonerleri Cemiyeti:Beyaz Babalar (Peres Blancs)

Ahmet KAVAS9-39

saya Ne Oldu?Mahmut AYDIN

41-93

Mormonluk:Amerikann

Ahir Zamannn Dini ve AzizleriYasin AKTAY

95-125

Mitolojiden ArndrmaYntemini Yeniden Dnmek

Emir KUU127-149

Adem, Cennet ve DMustafa ZTRK

151-186

Kitap Tantmve Tenkitler

Gemie Ayna TutarkenKendi Zamanna Tanklk Etmek ya da Tarihsellik

Burhanettin TATAR

187-190

Maksimum ve Minimum Din

evket KOTAN191-196

Kitab- Mukaddesin Tahrifi SorunuMahmut AYDIN

197-208

HermentiiArdan AlmakHafsa FDAN

209-213
http://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/gokkir.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/gokkir.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/albayrak.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/albayrak.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/albayrak.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/albayrak.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/alici.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/alici.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/kursad.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/kursad.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/kursad.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/kursad.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/kursad.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/kursad.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/kursad.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/alici.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/alici.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/albayrak.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/albayrak.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/albayrak.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/albayrak.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/gokkir.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/gokkir.pdf


5/262

God is Dead: Secularization in the WestHakan OLGUN

214-216

Onward Muslim SoldiersHakan OLGUN

217-218

Islam: A Guide for Jews and ChristiansHakan OLGUN

221-222

Ksa Yazlar

Ortak Atamz brahimin AydnlndaYasin MERAL

223-228

Milel ve Nihal Geleneinden

Kadim randa Din M. emseddin229-260
http://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/review_2.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/review_2.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/review_2.pdfhttp://localhost/var/My%20Web%20Sites/web/dergi/sayi4/review_2.pdf


6/262

Editrden

nsan tanmann yolu, onun inan ve dnce dnyas ile yetitiive iinde yaamakta olduu kltrel ortam tanmaktan geer.Buerevede inan ve kltr insanlk tarihinde olduka nemli olandeerlerdir. nan ve kltrel deerlerin ifadesinde ise hi kukusuzmitoslarn nemli yeri olmutur. yle ki mitoslar gemite olduugibi gnmzde de insan inan ve dnceleri zerindeki alkletkisini hl srdrmektedir.

Tarihte, zellikle Ortadouda Yahudilik, Hristiyanlk ve slamgibi eitli dinlere balyazarlar, kendi inan ve dinsel gelenekleri-nin tanmna ynelik eserler yan sra ska farklinan ve dnce-leri tanmlamaya dayal yazlar da yazmlardr. Bylelikleortodoksiye kar ve sapkn kabul edilen inan ve gelenekleri eleti-ren heresioloji tr eserler yannda bunlara kar ortodoksiyi savu-nan apolojiler ortaya kmtr. Kukusuz bu eserler, tarihteki inanve dn sistemleriyle ilgili bilgilerin gnmze kadar ulamasndanemli rol oynam ve din bilimlerinden antropolojiye, arkeolojiden


7/262

etnolojiye kadar farkl bilim dallarnda ska bavurulan referanslarolmulardr.

slam kltr tarihinde birok rnei bulunan tehft ve el-milelven- nihl tr eserleri de bu balamda deerlendirmek gerekir.Bata bn Hazm, ehristani ve Abdulkahir el-Badadi olmak zereeitli OrtaaMslman yazarlarn kaleme aldklar eserler el-milelven- nihl tr yaznlarn zgn rneklerini oluturmaktadr. Bueserler, yalnzca din ve mezheplere ilikin inan ve ritelleri tanm-lamalaryla deil, ieriklerinde yer verdikleri teoloji, felsefe ve kl-tr tarihi tanmlamalar ve tartmalaryla da insanln kltr mira-snn gnmze aktarlmasnda bir kpr grevi stlenmilerdir.

Bize ait olan milel nihal mirasnsahiplenmek ve bu yndeki a-lmalar devam ettirmenin nemini vurgulamaya gerek yok. teMilel ve Nihal: nan, Kltr ve Mitoloji Aratrmalar Dergisi bylesibir ama tayan yaryllk bir dergidir. Din bilimleri, antropoloji,mitoloji, etnoloji, felsefe ve sosyoloji alanyla ilgilenen bilim adam-larn ve aratrclar dergiye katkda bulunmaya davet ediyoruz.Bir sonraki sayda bulumak zere.

Prof. Dr. inasi GNDZ


8/262

Editorial Note

To understand human being it is quite important to know his beliefs

and the cultural context in which he has grown up and still lives.

Belief and culture are consequently very important in history of

humanity. Also the myths have played so important role in expres-

sion of beliefs and culture that they, today as well as in the past, still

continue their influence on human beliefs and thoughts.

Many writers in history, especially Jewish, Christian and Mus-

lim writers of the Middle Age have written works in which theydescribed the unorthodox believing systems and heresy as well as

they defended the main stream of religious tradition. So, many

books and manuscript of heresiology and apology have been pro-

duced. It is certain that these works have placed so important role

that they reflected the believing and thinking systems of past and

that they have been reference for such scholarly branches of today

as religious sciences, anthropology, ethnology and even archaeolo-

gy.

It is possible to mention the literature of tahfut and al-milal waal-nihl in this context. The books written by such medieval Muslimscholars as Ibn Hazm, Shahrastani and Abd al-Qahir al-Baghdadi

are good examples of literature of al-milal wa al-nihl. These Workswhich have given description of both the cults and rituals of various

religious and sectarian movements and the theological and philo-

sophical arguments of the time have been an important milestone in

transferring the cultural heritage of mankind to nowadays.

There is no need to emphasize the importance of knowledge of

heritage we have and of carrying on with the studies of beliefs, cul-

ture and mythology. Milel & Nihal: Journal for the Studies of Belief,

Culture and Mythology is a semi-annually journal with such an aim.

We therefore invite the scholars of religious sciences, anthropology,

mythology, ethnology, philosophy and sociology to contribute the

journal. See you next issue.

inasi GNDZ


9/262

Osmanlnn malup olduu son deniz savalarndan birini gsteren biryal boya tablo


10/262

MLEL

VE NHALinan, kltr ve mitoloji aratrmalar dergisi

yl 1 say 2 Haziran 2004

Afrika Misyonerleri Cemiyeti:Beyaz Babalar (Peres Blancs)

Ahmet KAVAS*

Atf/: Kavas, Ahmet, (2004). Afrika Misyonerleri Cemiyeti: Beyaz Babalar (Peres Blancs), Milelve Nihal, 1 (2), 9-39.

zet: Fransann 1830 ylndan itibaren Cezayiri igalinin ardndan Katolik Kilisesi gmenolarak buraya gtrlen Franszlar iin bir bapiskoposluk kuruldu. 1868 ylnda bu mak a-ma tayin edilen Charles Lavigerie isimli din adam ksa zamanda ktann kuzey, dou ve ba-t blgelerinde misyonerlik faaliyetlerine hz vererek yerlileri Hristiyanlatrmaya balad. Buamala Afrika Misyonerleri Cemiyetini (Socit des Missionnaires dAfrique) kurdu ve bukurum iinde Beyaz Babalar (Pere Blancs) ve Beyaz Rahibeler (Soeurs Blanches) adylaerkeklere ve hanmlara hitap etmek zere iki ayr birim oluturdu. Hedef kitle olarak ise k u-zey ve bat Afrikada Mslmanlar seildi. Cezayirde bu faaliyet daha z iyade salgn hasta-lklar sonucu ailelerini kaybeden Mslman ocuklarnn yetimhanelere alnmas ve burada-ki eitimleri esnasnda Hristiyanlamalar eklinde gerekleti. Siyah Afrika olarak da ad-

landrlan Sahrann gneyindeki toplumlarda ise daha ziyade ticareti yasak olduu haldehenz tacirlerin ellerinde bol miktarda kle bulunmaktayd. Bunlarn tacirlerden alnp azatedilmeleri ve ardndan eitilerek Hristiyanlatrlmalar iin alld. Yaklak yz krk senence balayan bu Katolik misyonerlik hareketi halen ounluu Avrupal din adamndanoluan binlerce misyoneriyle Afrika ktas zerindeki faaliyetlerini youn bir biimde devamettirmektedir. almalarnda daha ziyade misyonerlerinin yerli unsurlar renip yaamala-rn tavsiye eden Afrika Misyonerleri Tekilat ktada edindikleri bilgi ve tecrbeleri saylariki bini bulan eserleriyle basl hale getirdiler. Gnmzde slam Dnyas ile kurmaya gayretgsterdikleri diyalog faaliyetlerini merkezi Romada bulunan Arap ve slam Tetkikleri PapalkEnstits (PISAI) adl kurumun bir yayn olan Islamochristianaadl dergiyle desteklemek-tedirler.

Anahtar Kelimeler: Beyaz Babalar (Peres Blancs), Misyonerler, Lavigerie, Hristiyanlk, Afrika

Misyonerler Tekilat

vrupallarn XIX. yzyln ikinci yarsnda hz verdikleri dn-

yann farkl blgelerini smrgeletirme faaliyetleri ksa za-

manda Mslmanlarn youn olarak yaad topraklara yneldi.

*Do. Dr., TDV slam Aratrmalar Merkezi, [email protected]

A


11/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

10

Bu durum, ayn zamanda slam dnyasnn en gl devleti saylan

Osmanl Devletinin de her geen gn idaresindeki yerlerin hakimi-

yetini kaybetmesi, hatta deiik corafyalardaki Mslman toplum-lar zerindeki nfuzundan mahrum kalmas anlamna geliyordu.

Dnya tarihinde az rastlanan bu ani deiim beraberinde her trl

kltrel, siyasi, iktisadi ve zellikle dini alanlarda farkllamalara

sebep oldu. Avrupa kltrnn ezici bir ekilde baskn konuma

getirilmesi, kklerini tarihten alan gl hanedan devletlerinin yk-

larak yok edilmesi, yeralt ve yerst zenginliklerinin benzerine

hibir asrda rastlanmayan bir ekilde batl glerin eline gemesi

ve en nemlisi her blgenin kendi insanlarnn asrlardr muhafazaettikleri inanlarn terk etmeye balamas byk bir deiiklikti. Bu

dnemde igal edilen yerlerdeki insanlarn tamamna yaknna

nc dnya lkesi vatanda muamelesi yaplmas, aslnda, ken-

dileri iin menfi bir durum iken smrgeciler asndan ciddi bir

kazanmd.

Smrgecilik, Ortaadan sonra uzun zamandr kendi iine ka-

panan Hristiyan din adamlarnn ciddi bir hareket balatmalarna

sebep oldu. Avrupal glerin ve daha ziyade smrgelerdeki ida-relerin desteini alan misyoner tekilatlar ulaabildikleri her top-

lumu kendi dinlerine kazandrmak iin hedef kitle grdler. Afrika-

l Mslmanlar, bu srete, zerinde gayret sarf edilmesi gereken

birinci derecede nemi hiz yerlilerdi. nk onlar belli bir kltr

ve medeniyetin ierisinden geliyorlar ve yerli inan sahibi kimselere

gre bunlarn yaplacak teblii kavramalar daha kolay olacakt. ki

asrdr devam eden Avrupallarn bu Hristiyanlatrma faaliyetleri

ounlukla bu amaca ynelik bata Franszlar olmak zere, ngiliz-ler, Amerikallar ve Almanlar ile dier Hristiyan lkeler tarafndan

kurulan misyoner tekilatlar vastasyla saland (Ajayi, Crowder,

1992: 121; Kavas, 2002: 448-449).

Smrge idareleri kendi lkelerinin kiliseleriyle XIX. asrn son

eyreinde epeyce yaknlatlar. zellikle Fransa bu konuda en g-

zel rnei tekil eder. nk 1875 ylnda deiik lkelerde bulunan


12/262

Afrika Misyonerleri Cemiyeti: Beyaz Babalar (Peres Blancs)

MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

11

Katolik misyonerlerin drtte Fransz olup rahibe ve rahip top-

lam saylar 20.000nin zerindeydi. Fransann Bretagne ve Alsace-

Loraine blgeleri daha fazla misyoner karyordu. Afrikada span-ya igalindeki Ekvator Ginesi ile talyan smrgeleri olan Etiyopya

ve Libya dnda ktann her tarafnda Fransz misyonerlerine rast-

lamak mmknd. 1960l yllarn banda eski smrgelere bam-

szlklarn verildii zaman, yeryz genelinde Katolikler iinde

15.000 misyoner ile Fransa ba ekiyordu. Onu Belika (8.000), tal-

ya (7.800), Hollanda (7.065), rlanda (7.000) ve Kanada (3.950) takip

ediyorlard. Dier Avrupa lkeleri de Afrikaya misyoner gnder-

me konusunda bir yar iindeydiler. Cezayir ve ardndan Tunusunda Fransa tarafndan igaliyle her ikisine birden bapiskopos tayin

edildi. Lavigerienin 1868 ylnda kurduu misyoner cemiyetinde

1957 ylnda 3.168 misyoner faaliyet gstermekteydi ve bunlarn

arasnda 936 Fransz vard (Almras, 1963: 267-268; Kavas, 2004: 12-

14).

Bu konuda en ciddi faaliyette bulunanlarn banda kendisine

hedef kitle olarak sadece Afrika ktasn seen Fransz din adamla-

rndan le Barnais Charles Martial Allemand Lavigerie gelmektedir(Lebrun, 1989: 156; Stora, 1991: 34). Onun kurduu ve bir araya geti-

rip yetitirdii Beyaz Babalar (Pres Blancs) adl misyoner tekilat

Afrika Misyonerleri Cemiyeti (la Socit des Missionnaires

dAfrique) olarak 1868 ylndan gnmze kadar aralksz alma-

larna devam etmektedir.

31 Ekim 1825 tarihinde Fransann Pyrnes dalk blgesindeki

Bayonnenun Huire adl kk bir kasabasnda doan Lavigerienin

babas Lon bir gmrk memuruydu. On yanda iken ailesi

Bayonnea bal Beaulieu isimli baka bir kasabaya tand. Bir yl

sonra Hristiyanlarn kurban tenvl ayinine katlmas onun pa-

pazlk yolunda att ilk adm kabul edilir. 1840 ylnda Laressore

seminerinde orta renimine baladnda Bayonne piskoposuna

daha on be yanda ky papaz olmak istediini sylemiti. Bu

sebeple gerekli eitimini tamamlamak iin 1843 ylnda Parise gide-


13/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

12

rek buradaki Saint-Sulpice Byk Seminerine kaydoldu ve Issyde

iki yl felsefe okumasnn ardndan rahip cbbesini giydi. ki yl

sonra Paris lahiyat Seminerine giren Lavigerie buradan 1847 yln-da Ecole des Carmes adyla bilinen Paris Katolik Fakltesine geti. 2

Haziran 1849 tarihinde Saint-Sulpicee tekrar dnerek nce papaz

mezi, ardndan papaz oldu. Ecole des Carmesa Paris Bapisko-

posu tarafndan gnderilen Lavigerie henz yirmi drt yandayken

Urfa Hristiyan Okulu (Ecole chrtienne de lEdesse) hakknda bir

doktora tezi hazrlad. kinci tez olarak ise Latince ilk alarn kilise

tarihilerinden Hgsippe hakknda yeni bir tez daha tamamlad.

Bu faklte bnyesinde yetienlerden ilk doktora unvanna kavuanLavigerieye niversitelerden hocalk teklifleri gelmise de o Ecole

des Carmes ve Sorbonneda kilise tarihi hocal yapmay tercih etti

(Cussac, 1940: 10-15).

Krm Savann (1853-1856) ardndan Baron Cauchy tarafndan

doudaki Hristiyanlar Roma kilisesine dndrmek iin Oeuvre

des Ecoles dOrient adl bir kurum faaliyete geirilmiti. Onun 1857

ylnda lm zerine burann bana Lavigerie geti. 1860 ylnda

Suriye ve Lbnan blgesindeki Hristiyanlara kar byk bir kymyapld yolunda Avrupada haberler dolayordu. Evsiz kald

iddia edilen Hristiyanlara yardm yapmak amacyla btn Fran-

say ehir ehir gezmekle yetinmeyen Lavigerie, rlanda, ngiltere,

spanya, talya ve Almanya piskoposlarna da mracaat ederek ok

miktarda para toplad. Yardmlar kendi eliyle Fransa misyoneri

sfatyla blgeye gtrd. Burada Osmanl Devleti memurlarnn

yerli Mslmanlarla birlikte Hristiyanlara acmasz davrandklar

kanaatindeydi. ama uradnda ise uzun yllar Fransaya kardirenen Emir Abdlkadir ile karlat (Durand, 1975: 383 )

2 Haziran 1860 tarihinde kendisine papazlk verilen Lavigerie

daha sonraki dnemlerde Fransann yksek rtbeli papazlarndan

(prlat) birisi oldu. Sorbonne niversitesinde kilise tarihi profesr

(professeur dhistoire cclsiastique), 1856 ylnda ise Dou Okullar

Mdr (Directeur de loeuvre des Ecoles dOrient) olarak alt.


14/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

13

Burada, dou kiliselerinin gerek kendi aralarnda gerekse Roma ile

birlik konusundaki eksiklik, blgede yaayan Mslmanlarla Hris-

tiyanlar arasnda mnasebet bulunmamas ve eitli dini meselelerkonusundaki tartmalara ilgi duydu (Hajjar, 1979: 379).

1861-1863 yllar arasnda Romada bulunan Lavigerieye 22

Mart 1863 tarihinde piskoposluk unvan verilmesinin ardndan

Nancy ehri piskoposluuna tayin edildi. 1867 ylnda ise Cezayir

piskoposluu Monseigneur Pavynin lm zerine boald. Ceza-

yir Smrge Genel Valisi Mac-Mahon1 tarafndan piskopos

Lavigerieye bu grev teklif edilince tereddtsz kabul etti ve 12

Ocak 1867 tarihinde resmen Cezayir bapiskoposu olarak tayinedildi. Bu eski Osmanl eyaletinin Vehran ve Kostantin ehirlerinde

de 3 Ocak gn piskoposluklar almt. Asl piskoposluk merkezi

ise bakent Cezayirde bulunuyordu.

1905 ylnda XIV. arkiyatlar Kongresine katlan erkezde

Halil Hlid Bey, ehri gezerken bu merkeze de uram ve buras

hakknda u bilgilerivermiti:

itiyye Saraynn karsnda her ciheti mermer ve inilitula kapl bir de kadim harem saray vardr ki vaktiyle day-

larn ailelerine mensup nisvnn makarr imi. Bu harem sa-ray bsbtn baka bir hiss-i ihtimam ile temaya koyul-dum; bis-i ihss- mhim olan hlet ise saray- mezkurun

elyevm Cezayir episkoposluunun makarr- resmisi bulun-masdr. Elvn- mzeyyineyi havi olan bu mahalde uzun

mddet Cezayirde ba episkoposluk etmi olan mteveffa

Kardinal (Lavigerie)nin byk ktada bir resmi muallaktr.te bu mahalde idi ki Kardinal (Lavigerie) iktisab- hretine

byk bir vasta olmu olan Esaret-i slamiyet aleyhindeki

1 Asl ad Edme Patrice Murice olan Kont Mac-Mahon mareal rtbesine kadarykselmi Fransa tarihinin nemli ahsiyetlerindendir. 1864-1870 yllar ara-snda Cezayirde Smrge Genel Valilii yapan Mac-Mahon, 1873-1879 ylla-r arasnda da Devlet Bakanl grevinde bulundu. Kendisi, daha ok mo-nari ve kilise taraftarlarn desteklemekteydi. 1898de Chteu-la-Fret,Loiretde ld.


15/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

14

tehcyt- neriyye-i salbiyyesinin mevzn istihzr eylemi-ti (Hlid, 1906: 91-92).

Lavigerie, Cezayire gider gitmez dostu Monseigneur Mareteyeni grevi hakknda yazd mektupta yle der:

Cezayir Allahn kudretinin bir eseri olarak iki yz milyonnfuslu barbar ktann bize alan bir kapsndan baka bir

ey deildir. Katolik teblii buraya tamak gerekir. nand-

m odur ki bugn ve yarn hayatla denecek dahi olsa Cez a-yir kilisesinin amac onu buraya tamaktadr. (Cussac, 1940:

29).

Kardinal Lavigerieden nce Cezayire Fransa devleti iki pisko-pos tayin etmiti. Bunlardan Monseigneur Dupuchun tayini Fran-

saya kar amansz bir direni gsteren Emir Abdlkadirin d-

manlarn dinsiz olarak tanmlamas zerine igalin balangcndan

ancak sekiz sene sonra gereklemiti. Daha sonra yerine tayin ed i-

len piskopos Pavy de onun gibi Mslman bir lke olan Cezayirde

ne maddi bakmdan ne de yeterli sayda papaz bulabildii iin ciddi

bir giriimde bulunmamt. gal sonras dkkanlardan, ambarlar-

dan ve sradan binalardan kiliseler yaplm ve olduka bakmszd-lar.

Cezayir bapiskoposu olarak greve balayan Lavigerie, gele-

cekteki faaliyetleri iin neler dndn u ifadelerinde aka

ortaya koyuyordu:

Cezayir Fransa iin verimli bir lke olacak ve buras Hrist i-

yan bir milletin beii kabul edilecek ve ncilin sayesinde birmedeniyetin klar burada parlayacaktr. Kuzey Afrika ile

Orta Afrikay Hristiyan halklarn hayatyla birletirip bar-barla dalm olan bu ktann kalbine bu grev gtrlecek-tir. Ey sevgili ve anl Afrika kilisesi, aclarn yattrmaya bir

katk salayabilir miyim ve kaybolan hretini tekrar geri

dndrebilir miyim?

Araplara hitaben ise, Siz beni babanz olarak tanmasanz bile

sizleri kendi oullarm gibi sevme ayrcalna sahip olduumu ilan


16/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

15

ediyorum (Cussac, 1940: 30-32) demesi, aslnda onun bu ve benzeri

dnceleri bata Mslmanlar olmak zere btn Afrikal yerlile-

rini Hristiyanlatrma siyasetine aka iaret ediyordu. Smrgeidaresi bu kadar kesin tavrl bir din adamnn bu tr faaliye tleri

ar bir tepki ekmedike kendisini ikaz etmeyecekti.

Kuzey Afrika ve Siyah Afrika toplumlarn Hristiyanlatrmay

ok isteyen Lavigerie, bu amaca hizmet etmeleri iin 1868 ylnda

Beyaz Babalar (Pres Blancs) ve 1869 ylnda ise Beyaz Rahibeler

(Soeurs Blanches) adyla iki farkl birim oluturdu. Cezayir dnda

Tunus, Libya (o gnk adyla Trablusgarp) ile Fas iine alan ve

gnmzde ksaca Marip lkeleri de denen btn Kuzey Afri-kay, bugnk adlaryla Senegal, Gambiya, Sierra Leone ve Benin

(eski ad Dahomey) gibi lkelerin bulunduu Bat Afrikay Hristi-

yanln tebli edilecei en uygun alanlar (champ dapostolat) ola-

rak semiti. Fakat asli amac Afrika yerlilerini Hristiyanlamak

olan bu tekilat bnyesinde hayati derecede nemli konumda bulu-

nan Ortadou blgesinin de bir ekilde temsil edilmesi Hristiyan-

larla Mslmanlarn yzyze gelmelerine imkan salayacakt

(Durant, 1975: 382).

Kardinal Lavigerienin Afrikay Hristiyanlatrmak zere te-

kilatlandrd misyonerlere Beyaz Babalar denmesinin sebebi; bu

kimselerin, ilk faaliyet alan olarak Cezayiri setiklerinde buradaki

Mslman ahalinin giydii beyaz kyafeti benimsemeleriydi. Bu

kyafet zelliklegandura, bornuz ve eiya denilen giysilerdi. (Hlid,

Ferrh, 1964: 126). Ayrca Mslman tespihinin biraz deitirilmesi

sonucu 165 taneli Hristiyan tespihini (rosaire) boyunlarnda ta-

maktaydlar (http://peres-blancs.cef.fr/histoi1.htm).

Mslmanlar zerinde Hristiyanlatrma siyaseti takip edilir-

ken mutlaka ar derecede laiklik zerine fazlaca vurgu yapmak

gerektii, aksi takdirde misyonerlerin gayreti ve ars daima so-

nusuz kalaca dnlyordu (Nique, 1927: 21).


17/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

16

Beyaz Babalarn Cezayiri Merkez Edinmeleri

Cezayir Bapiskoposluu Lavigerieye teklif edildiinde bunu

tereddt etmeden kabul etmesi buray Afrika ktasna alan nemlibir kapkonumda grmesidir. Mslmanlar, burada ilk nce Ceza-

yirlilerin Hristiyan asll olduklar ve zorla Mslmanlatrldklar

zerinde durmaya baladlar (Ganiage, 1994: 204-205). Lavigerie,

buraya ilk geldiinde smrge idaresinin Cezayirin kuzeyindeki

nemli merkezleri ele geirdii 1850 ylnda at medreselerin hl

faal olmasndan ok rahatsz oldu. Hatta III. Napolyonun Cezayir

merkezli bir Arap krall kurma giriimine kar cephe ald.

Lavigerie, Cezayir smrgesinde slam adna yaplmakta olan veyayaplaca vaat edilen her giriimden rahatsz olduunu aka ifa-

de ediyordu. Oysa Fransa devleti bilhassa Afrikada gittike daha

fazla toprak ele geirdike, kendisini, en fazla Mslman toprakla-

rna sahip lke olarak grmekteydi. Kendi menfaatine hizmet ede-

ceinden emin olduu bir slam siyasetini bizzat devlet eliyle yr-

tyor, Fransa iinde Katolik kilisesi ile mcadelesinde tamamen

dlamac bir yol izlerken burada adeta kucaklayc bir konum st-

leniyordu. yle ki 1850 ylnda bakent Cezayir ile birlikte Tlimsanve Kostantin ehirlerinde imam, mezzin, kad ve dier din hizmet-

lerini yetitirerek medrese am, bunlardan mezun olan renci-

lerin de grev yapacaklar yeni medreseleri ise Moritanya, Senegal,

Mali ve Gine smrgelerinde de amaybu siyasetin bir gerei ola-

rak grmt. Katolik kilisesi ve zellikle Lavigerie ise Fransa dev-

leti eli ile bir slamlama tehlikesi olduunu dnyor ve bundan

bir an evvel vazgeilmesini talep ediyorlard (Kavas, 2003: 65-134).

1867 ylnda Cezayire geldiinde byk bir kolera salgn ol-

mu ve resmi kaytlara gre toplam 106.000 kii lmt (Cussac,

1940: 42). Oysa gayri resmi olarak kolera salgnndan lenlerin say-

s 300.000nin zerindeydi. Anne ve babalarn kaybeden binlerce

ocuk bakma muhta hale gelince smrge idaresi bunlardan bir-

ka binini yetimhanelerde toplayabilmiti. O gnlerde Cezayire

gelen Lavigerie de baz yetimleri kimsesiz grnce bu zavall ocuk-


18/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

17

larn kendisi iin birinci derecede ilgi alan olacan fark e tmiti.

Afrika yerlilerine ynelik ilk misyonerlik faaliyetleri bu yetimlerin

bir ksmnn yetimhanelerden alnp kendisinin at yetimhanelereyetitirilmesiyle balad. Smrge valisinin de kendisine destek

vermesiyle aileleri vefat eden Cezayirli ocuklardan 1753 kz ve

erkek yetim toplanp Lavigerienin misyonerlerine teslim edildi

(Abun-Nasr, 1989: 266). Bu dnemde bapiskoposun Mslmanlar-

la yakndan mnasebet kurmas ve bunu gelitirmesinde en byk

katky bizzat smrge genel valisi Mac-Mahondan almaktayd.

Maddi bakmdan son derece iyi imkanlara sahip olan Lavigerie bu

giriimin baarl olmas iin 800.000 frank tutarnda harcamadabulunmutu (Morsy, 1984: 162).

Cezayir smrgesinde Lavigerienin giriimiyle bu ocuklar

ciddi bir Hristiyan eitiminden geirilmeye baland. Hem bunlar-

dan hem de Beyaz Babalar ve Beyaz Rahibelerin gayretleri sonucu

Hristiyan yaplan yetikinler arasnda evlilik yaplarak yeni aileler

oluturuldu. Bu Arap ve Berberi soylu aileler iin Hristiyan kyleri

kurmak istiyordu. Ancak bunlar Mslmanlarn yaad blgeler-

de kurmas imkanszd. Smrge idaresinin Cezayir ahalisi ile ara-sndaki mnasebetleri yrtmek zere kurdurduu Arap brola-

rndaki Mslman memurlar, yetim ocuklarn Lavigerie tarafndan

Hristiyanlatrlmasndan ciddirahatszlk duymaktaydlar. Bir ok

aile bu ocuklarla yakn veya uzak akrabas olmalar dolaysyla

onlar derhal yetimhanelerden almak istediler (Ganiage, 1994: 205).

Durumu bizzat smrge valisine ileterek igal esnasnda kendileri-

nin inan hrriyetine sayg duyulaca ve mdahale edilmeyecei

garantisi verildiini hatrlatmlard (Morsy, 1984: 163-164). Olaygittike byd ve durum III. Napolyona kadar iletildi. Sonuta

Lavigerienin Mslmanlar zerindeki her trl Hristiyanlatrma

faaliyetinden vazgemesi ve sadece bu smrgede bulunan bata

Franszlar olmak zere dier Avrupallardan oluan toplam 200.000

nfuslu Katolik toplumu ile ilgilenmesi istendi. Henz giritii ve

son derece nem verdii bir faaliyetin durdurulmas tehlikesi kar-


19/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

18

snda bapiskoposun tepkisi ok sert oldu. Fransaya kadar giderek

III. Napolyon ile grt. Kendisinin yapt almay bir Osmanl

memuru yapm olsayd Padiah tarafndan Mecidiye nianylataltif edileceini; ama son mdahalelerle kendisine engel karld-

n bizzat bakanlara mektup yazarak ikayette bulunmutu

(Cussac, 1940: 43-44).

Lavigerienin yeni Hristiyanlatrd Arap ve Berberi aileleri,

Mslmanlarn yaad blgeler yerine 1830 ylndaki igalle bir-

likte peyderpey Fransadan getirilen kyllerin yerletirildii ve-

rimli arazilerin bulunduu kylerin arasnda kuraca yerleim

merkezlerine yerletirme giriimi de byk tepki ald. nk Ms-lmanlarn en verimli arazileri ellerinden alnp kendilerine teslim

edilen bata Franszlar olmak zere Avrupal iftiler burann yerli-

lerini Hristiyan da olsa aralarnda grmek istemiyorlard. Kald ki

bunlarn nemli bir ksmnn Cezayire gelmesine bizzat Lavigerie

vesile olmutu. nk Fransann Almanya snrndaki Alsace ve

Loraine blgelerinden binlerce Franszn Alman Kaiserinin burala-

r igal etmeleri zerine gidecek yer aradklarn biliyordu. Smrge

idaresi tarafndan verimli topraklarndan karlan Arap ve Berberi-lerin yurtlarna bunlarn getirilip yerletirilmesinde nclk ya-

panlardand (Comte, 1988: 36). Cezayirdeki btn Katolikler,

Lavigerienin bu smrgeye bapiskopos tayin edildiini duydukla-

rnda byk sevin gsterilerinde bulunmulard. Ne var ki onun

Mslmanlar Hristiyanlatrp kendi aralarna yerletirme giriimi

aralarn at. Asl grevi gerei bu Katolik toplum ile ilgili vazifele-

ri yerine getirmek ve onlar irat etmek olan Cezayir bapiskoposu

zaman zaman bunlarn yaad kasaba ve kylere papazlar gnde-riyordu. nceleri bunlar gayet iyi karlayan Katolikler yerlilerden

Hristiyanlatrlanlar iin Lavigerienin blgelerinde ky kurma

giriimine byk tepki gsterdiler. Hatta gelen din adamlarn ta-

ladklar zamanlar oldu (Ganiage, 1994: 206).

Lavigerie ve Beyaz Babalar, zellikle Cezayirde kendilerini

farkl bir kimlikle ifade eden Kabil (Kabyle) isimli Berberi aslllar


20/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

19

arasnda baarl oldular (Cussac, 1940: 63). Ancak Katolik olan bu

Mslman Kabillerin henz Fransz smrge idaresinin devam

ettii gnlerde bile blgede rahat yaadklar sylenemez. 1936 y-lnda Kabil blgesinde sadece snrl sayda Katolik ve Protestan

Cezayirli kalmt 4.000 Katolik Kabil asll Cezayirli ise Fransada

yaamaktayd (Cholvy, 1988: 428).

Afrika Notre-Dame Misyonerleri Cemiyeti (Socit des

Missionnaires de Notre-Dame dAfrique) 18 Ekim 1868 tarihinde

bakent Cezayir yaknndaki el-Biarda fiilen kuruldu. Cemiyet faa-

liyete veya drt papaz ile baladysa 1874 ylnda bu rakam yz

amt. Cemiyetin ilk yeleri papazlar (prtres) ve laik kimselerdenteekkl ediyordu. Burada derhal Afrikada konuulan yerli diller,

farkl toplumlarn gelenekleri ve dnce yaplar incelenmeye ba-

land.

Afrikay Hristiyanlatrma almalarnda Lavigerie, Avrupa

yerlilerinin ve zellikle Franszlarn atalar kabul edilen Gaulois

kavminin bu dine girilerinde takip edilen srecin takip edilmesini

usuln benimsedi. Yani Afrika yerlilerini kazanmak iin iftilik

zerine ciddi manada vurgu yaplacak ve eitimle megul olmak ise

birinci derecede faaliyet alan olacakt (Durand, 1975: 383-384).

Cezayirde ilk misyoner yerleim noktas olarak 1872 ylnda St.

Cyprien ve Laghouat belirlendi; ardndan 1874 ylnda St.

Moniquee de yerletiler. 1875 ylnda Tunusdaki Kartaca ehrinde

bulunan Saint Louis kilisesinin muhafazas ve hizmetleri Beyaz

Babalara devredildi. 1881 ylnda bugnk Mali Cumhuriyetinin

orta blgesinde yer alan tarihi Timbkt ehrine giden beyazbaba henz yolculuundan banda ldrldler (Cussac, 1940:

107).

Yaklak on be senedir Cezayir bapiskoposu olarak grev ya-

pan Lavigerie 10 Mays 1882 tarihinde kardinallie ykseldi. Fransa

devletbakan kendisine bu grevin kyafetini bizzat kendi elleriyle

giydirdi. Lavigerie, tren esnasnda kardinallik kyafetini Afrika


21/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

20

Misyonerleri adna giydiini, nk onlarn buna kendisinden daha

layk olduunu syledi. Afrika Kilisesinin bana getirilen yeni

kardinal 1881 ylnda Tunusun Fransa tarafndan himaye adylaigal edilmesinin ardndan Kartaca Bapiskoposluunu yrtmek-

teydi (Cussac, 1940: 110-112). Lavigerie, Cezayirdeki engellemelerle

Tunusta karlamad ve zellikle burann bakentini bir Avrupa

ehri yapmak istedi. Bylece buras, yerine gre siyasi bir bakent,

yerine gre de Katoliklerin ana merkezi olacakt (Ganiage, 1994:

312).

Cezayirdeki piskoposlukla Tunustaki birletirilince 1884 yln-

da burada da papalk adna en st kilise grevlisi tayin edildi. An-cak misyoner faaliyetlerinden ve klelie kar yrtt mcade-

leden vazgemedi. zellikle bu konuda slama ok ar hakaretler

etmekte ve btn Mslman ileri gelenleri sulamaktan geri dur-

muyordu. Osmanl Devletinin Brkseldeki sefirinin slamn kle-

lik karsndaki tavrndan Hazret-i Muhammed dneminden itiba-

ren belli olduunu yazl olarak bildirmesi zerine daha ar cevap

vermekten ekinmedi (Cussac, 1940: 146).

Kardinal Lavigerie artk nemli bir isim haline gelmiti ve onun

ressam Lon Bonnat tarafndan yaplan tablosu nce Lksemburg

mzesine kondu. Daha sonra Moskova ve ikago mzelerinde de

sergilenen tablo, hlen Versailles Saray Mzesinde Fransann tari-

hi kymeti hiz tablolarndan birisi olarak muhafaza edilmektedir.

Zaman zaman zel gnler dolaysyla bunun kopyalar hazrlanp

datlmaktayd (http://peres-blancs.cef.fr/portrait1.htm).

1889 ylnda Brkselde klelik kart konferans dzenlemesinibizzat Lavigerie stlendi ve bu konuda bir ok lkeye giderek taraf-

tar toplad. 1890 ylnda Papa XIII. Lonun istei zerinde Katolik

Franszlarn Cumhuriyet dzeniyle ibirlii iin Cezayirde kadeh

kaldrma trenini (toast dAlger) dzenledi (Lebrun, 1989: 149).

Ancak Lavigerienin Cezayirdeki smrge idaresi ile Katolik top-

lumu yaklatrma giriimi zerine kendisine uyar mektuplar gn-


22/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

21

derenler de oldu. Fransada her hangi bir siyaseti ne kadar baarl

olursa olsun dini bir otoritenin nfuzu altna girecek olursa baar-

sz olaca kendisine hatrlatlmak isteniyordu (Dreyfus, 1988: 106).Ayn yllarda Fransa devlet dzeninde tam bir Hristiyan kart

siyaset takip edilirken Kardinalin dolayl olarak siyaset yapmasna

msaade edildi. Aralarnda kralc olarak bilinen kimselerin de bu-

lunduu Cumhuriyet hkmetini samimi Katoliklerin desteklemesi

iin gayret gsterdi. Fransa iindeki din-devlet tartmalarnn s-

mrgelere tanmasn zellikle siyasiler istemiyorlard. Bu sebeple

Hristiyanln mahalli idareciler byk bir direni gstermedikleri

srece yerliler zerinde tebli edilmesinde smrge memurlarylamisyonerlerin ok rahat ibirlii iinde faaliyet gsterdikleri dnem-

ler oldu (Hardy, 1953: 152).

Afrika Misyonerleri Cemiyeti bnyesinde Cezayir piskoposlu-

una bal iki enstit ald. Bunlardan birincisi ifti ve Hastabak-

c Rahipler Enstits (Institut des Frres agricoles et hospitaliers),

dieri ise ifti ve Hastabakc Rahibeler Enstits (Institut des

Soeurs agricoles et hospitalires) idi. Bu eitim kurumlar zamanla

Afrika Notre Dame Kilisesinin ats altnda, ksaca MisyonerlerEnstits (Institut des Missionnaires) adn alarak amac gerei ta-

mamen teblile megul olup, henz Hristiyanla girmeyenlerle

ilgilendi. Alnn zerinden yl gemeden enstitde yetikin

eleman eksiklii hissedilince 1894 ylnda kurumun ad tekrar Afri-

ka Misyonerleri Cemiyeti yapld. Bir yl sonra, ayn ekilde tekrar

Notre-Dame dAfriquein ats altna girip Kateist Rahipler (Frres

Catchistes) adyla Cemiyet bnyesine alndlar.

Dou Afrika Beyaz Babalarn kinci Faaliyet Alan Oluyor

24 ubat 1878 tarihinde Papa XIII. Lon, Afrikann merkezi ko-

numundaki byk gller blgesinde drt misyoner merkezi kurma-

s iin Kardinal Lavigerieyi grevlendirdi. Bunlar bugnk Malavi

devleti ile Mozambik arasndaki Nyanza gl evresinde Nyanza

Misyonu, Tanganyika gl evresinde Tanganyika Misyonu, Kuzey


23/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

22

ve Orta Kongo Misyonlar olup derhal faaliyete baladlar. Afri-

kann bu i blgelerini ele geirip Mstakil Kongo Devleti ad al-

tnda smrgeletiren Belika kral II. Leopold dahi kendisiyle anla-arak blgede ortak faaliyet yapmak istedi. Bylece misyonerler

onun blgeyi smrgeletirme faaliyetlerine katk salayacaklard.

Fakat Lavigerie, II. Leopoldn teklifini kendi zararna grd iin

bundan vazgeti (Renault, 1987: 96-97). nce ok sayda misyonerin

itirak ettii topluluk deniz yoluyla bugnk Kenya devletinin tari-

hi liman ehri Mombasaya ulat. Buradan kara yoluyla ay sren

bir yolculuktan sonra Viktorya gl evresine yerleti ve dier top-

luluklar da zamanla bunlar takip etti. 31 Mays 1883 tarihindeNyanza Naip Vekillii daha sonra Viktorya-Nyanza Papa Vekilli-

ine dnt. 1878 ve 1880 yllarnda Afrika Misyonerleri Cemiye-

tine tahsis edilen araziler 1886 ylnda Merkezi Afrika Papalk Na-

ipliine (Vicaire apostolique dAfrique Centrale)e devredildi

(Durand, 1975: 386-387).

Afrikann i ksmlarna yerletirilen misyonerler buralarda

kendilerine emanet edilen veya satn aldklar kle ocuklar Ceza-

yirdeki Beyaz Babalarn okullarna gnderdiler. Eitimlerini ta-mamlayan ocuklar ait olduklar memleketlere geri gnderilerek

bizzat kendi toplumlarn Hristiyanlatrma hedefi etkili bir yol

olacakt. Kardinal henz hayattayken Uganda yerlisi Baganda soylu

genler Maltadaki misyoner okuluna gelmise de Papa XIII. Lon

gelen 14 ocuktan yedisinin Cezayirdeki misyoner merkezinde

eitim almasn istedi. Lavigerienin 26 Kasm 1892 tarihinde ld-

nde Ekvator kua evresindeki misyonlarda grev yapmak

zere dzenlenen 11 misyoner kervanna 18i yardmc, 95i ise pa-paz ve rahip olmak zere toplam 113 grevli itirak etmekteydi

(Durand, 1975: 387).

Ugandada ilk kilise okulu olan kk seminer, kardinalin

lmnden bir yl sonra 1893 ylnda Viktorya-Nyanza papalk nai-

bi Joseph Hirth tarafndan ald. Ayn din adam 1894 ylnda Tan-

zanyann Rubya ehrinde byk bir seminer daha at. Bu lkedeki


24/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

23

byk seminer ise 1903 ylnda Kisubi kasabasnda Joseph Hirthin

yerine tayin edilen Henri Streicher tarafndan eitime balatld.

Ruanda-Burundi topraklarnda papalk naibi olan Joseph Hirth budefa da 1912 ylnda Kivu ehrindeki byk seminer kurdu. Byk

Gller blgesinde alan dier seminerler ise Yukar Kongonun

Badouinville ehrinde 1898de kk, 1909 ylnda byk; 1911 y-

lnda ise Tanzanyann Utinde ehrinde byk bir seminer faaliyete

geirildi. Bu seminerlerde yetien rencilerden Ugandallara 1913

ylnda ve Tanzanyallar, Kongolular ve Ruandallara ise 1917 y-

lnda papazlk yapmalar izni verildi. Bat Afrikada seminer amak

daha ge dneme rastlamakta olup burada ilk kk seminer ancak1919 ylnda Malinin Segou ehrinde alabildi, by ise 1933

ylnda Burkina Fasonun Koumi ehrinde eitime balad (Durand,

1975: 389).

Bat Afrikada Beyaz Babalarn Faaliyetleri

Paris Katolik Enstitsnde (Institut Catholique de Paris) 1926-

1927 yllarnda slam ve Katolik Misyonlar zerine verilen konfe-

ranslardan birisinin konusu slam ve Senegalin Zencileribalntayordu. Kendisi de bir papaz olan konumac Beyaz Babalarn

bugnk Mali Cumhuriyeti ile Burkina Fasoyu iine alan toprak-

lardaki yerlileri Hristiyanlatrmakla megul olduklarndan bahse-

diyordu. Yine Afrika Misyonlar Papazlarnn (Pres des Missions

Africaines) bugnk adyla Benin, Fildii Sahili ve Nijer topraklar-

n, Kutsal Ruh Papazlarnn (Pres du Saint-Esprit) ise Gine, Sene-

gal, Gambiya ve Moritanyay Hristiyanlatracaklard (Nique,

1927: 136).

Beyaz Babalarn bugnk durumlar

Dou ve Bat Afrikada yetien papaz, rahip ve piskoposlar, Af-

rika Misyonerleri Cemiyetinin bnyesine dahil edilmeyip Afrikal-

lar olarak kendi aralarnda din adam snfn (clerg) oluturdular.

Bunlarn kendilerine ait 20 kadar farkl tarikat topluluklar


25/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

24

(congrgations des frres africains) bulunmakta olup Afrika Misyo-

nerleri Cemiyeti mensuplaryla karmalarna msaade edilmedi.

Ayrca Afrikal Rahibeler de ayn ekilde 20 kadar tarikat topluluu(congrgations africaines des Souers) meydana getirdilerve oun-

luu mstakil hareket etmektedir. Meguliyet alanlar arasnda has-

taneler, eitim kurumlar ve zirai kurumlar bata gelir.

Afrika Misyonerleri Cemiyeti 1936 ylndan itibaren Avrupa l-

kelerinde eyalet tekilatlar (provinces) amaya balad. Fransa,

Almanya ve talyada 1936da alan eyalet temsilcilikleri daha son-

ra 1943 ylnda Belika, Kanada ve Hollandada, 1946da ngilte-

rede, 1967 ylnda spanya, svire ve Amerika Birleik Devletlerin-de ve 1969 ylnda da rlandadakilerin almasyla epeyce geniledi

(Durand, 1975: 391).

Beyaz Babalar zaman ierisinde ktann deiik blgelerinde

saylar on drd bulan byk seminerde almalarn srdrrler.

1979 ylna gelindiinde ounluunun idaresinin Afrikal pisko-

poslara devredildii toplam 21byk seminerde grev yapyorlar-

d. Bu seminerlerde halen 2026 papaz aday eitim grrken toplam

58 kk seminerde ise 6.500 renci eitimlerine devam etmekte-

dir. Yine Ortadou blgesi iin gerekli din adam ihtiyacna katk

salamak Kuds ve Lbnanda alan kk ve byk seminerlerde

toplam 273 papaz ve 25 piskopos yetitirildi.

Afrikada alan byk seminerlerde geen sre iinde toplam

2.000 papaz, 70 piskopos ve bapiskopos ile Laureano Rugambwa,

Paul Zoungrana ve E. Nsubuga isimli kardinal yetiti. Afrika

yerlilerinden piskoposluk makamna ilk ykselen kii ise 25 Mays1939 tarihinde Masakada Papa naibi olan Joseph Kiwanukadr.

Kardinal Lavigerienin Afrikayerlilerini Hristiyanlatrmada

kulland usuller

Bir misyoner, Pavlus gibi her eyden nce Hristiyanlatraca

halkn iine nfuz etmek zorundayd. Toplumda en tesirli teblii


26/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

25

yine onun iinden kacak kimseler yapabilecei iin Afrika yerlileri

arasndan yeteri sayda teblici yetitirilmesi gerekiyordu. Orta-

ada Avrupa nasl zirai faaliyetlere ele atarak, eitimle megulolarak ve btn bunlar misyoner faaliyetleriyle destekleyerek H-

ristiyan olmularsa Afrikada da ayn yntem uygulanacakt, byle-

ce onlarn iddialarna gre kta bir taraftan Hristiyanlarken dier

taraftan medenileecekti. Kardinal Lavigerie henz 1874 ylnda

misyonerlerin halkn iine nfuz etmelerini istedi. Afrikal teblici-

lerin yetitirilmesi daha ziyade papaln ilgi alanna girdiinden

kta zerinde gelecekteki hedefleri yerli papazlar bakmndan iyi bir

zemin oluturdu. Yerlilerin Hristiyanlamas ve ktalarnn mede-niyete almas ise dier ikisinin glgesinde kendiliinden gerekle-

ecekti. Misyonerler bir taraftan Afrika yerlilerinin dillerini re-

nirken dier taraftan adetlerini de yakndan tanmalar art getiril-

di. lmihal bilgileri mantiki bir yntemle deil insani barn tarihi

yntemi esas alnarak blgelere mahsus tarzlarda okutulacakt. Af-

rikallar Hristiyanlatrlrken kendi kimliklerini tamamen muhafa-

za edeceklerdi. nk ilerde kendi toplumlarnn gerek teblicileri

olacaklard. Lavigerieye gre, bir misyonerde bulunmas gerekenen nemli husus tp bilimi ve ilmihal eitimini iyi almakt (Durand,

1975: 387-389).

Beyaz Babalarn lmi Faaliyetleri

Afrika Misyonerleri Cemiyetine mensup rahiplerin ilk faaliyet-

lerden birisi rendikleri yerli diller ile ilgili eserler yaymlamakt.

Dou Afrika yerli dillerinden Luganda dilinde ilk Kk lmihal

(Petit cathchisme) 1881 ylnda blgeye varlmalarndan iki senesonra hazrlanp Cezayirde basld. Ardndan bu dilde Luganda Dili

El Kitab (Manuel de langue Luganda, 1884), Luganda Grameri

(Grammaire Luganda, 1885), Luganda Dilinde lmihal (Cathchisme

Luganda, 1888) isimli kitaplar birbirini takip etti. Yine bu dille bata

ncil olmak zere dier baz eserler de tercme edilip

baslmakatayd. Tanganyika misyonu ise 1884 ylnda Dou Afri-


27/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

26

kada en yaygn konuulan Svahili dilinde Kk lmihal (Petit

Cathchisme) ve Svahili Grameri (Grammaire Swahili) adl kitaplar ile

1885 ylndaSvahili Kk Szln (Vocabulaire Swahili) bast. Yineayn dilde Gramer ve Genel Corafya (Grammaire et Gographie

Gnrale) isimli eserler yaymlad. Kuzey Afrika ve Dou Afrikaya

gre daha ge ulatklar Bat Afrikada da benzeri yayn faaliyeti

balatan Beyaz Babalarn tarihi Mali Sultanl topraklarndaki iki

byk etnik grup olan Bambara ve Songay dillerinde iki kitab 1897

ylnda yayna hazrladklarn gryoruz. Bunlar Bambara Grameri

Denemesi (Essai de grammaire bambara) ve Songay Dili El Kitab

(Manuel Songhay) isimli eserlerdi. Bambara dilindeki ilk ilmihal 1904ylnda baslrken Songay dilindeki ise 1905 ylnda baslabilmiti.

1979 ylnda Afrika Misyonerleri Cemiyeti Ktphanesinde bulu-

nan ve bizzat Beyaz Babalar tarafndan telif edilip baslan kitaplar

hakknda bir alma yapld. Sonuta etnografya konusunda 800,

yerli diller konusunda 200 ve Afrika yerlilerinin gelenekleri, destan-

lar, tarihte balarndan geen mehur olaylar ile dorudan Beyaz

Babalarn bu ktadaki faaliyetlerini ele alan eserler olmak zere top-

lam 1.300 kitap tespit edilmiti. Bilhassa ilmihal kitaplarn kalemealrken mutlaka hangi topluma hitap edecekse orann artlarna

uygun tarzda kaleme almaya gayret gsteriyorlard. Belli bir olgun-

lama grldkten sonra 1920-1930 yllar arasndaki yeni ilmihalle-

rin yazmlarnda asli unsurlara daha uygun ynteme arlk veril-

meye baland (Durand, 1975: 393-394).

Kardinal Lavigerienin Cezayirli Yetimlerden Sonra kinci

Hedef Kitle Olarak Afrikal Kleleri SemesiKle ticaretin en youn ve asrlar boyunca devam ettirildii k-

tann Afrika olduu bilinmektedir. Avrupa smrgecilii ncesinde

Byk Sahra lnn gneyi ve Dou Afrika sahillerinden alnan

kleler en fazla Akdeniz blgesine veya Arap yarmadas civarna

sevk ediliyordu. ounluu ise kta iinde kalyordu. spanyann

byk bir blmn ellerinde tutan Mslmanlarn XV. asrn son-


28/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

27

larnda btn idari konumlarn kaybetmeleri zerine spanyollar

Kuzey Afrika sahillerini ele geirmeye balamlar; Portekizliler ise

Bat ve Dou Afrika sahillerine ynelmilerdi. Bu arada her iki dev-let Amerika ktasnda byk arazileri igal etmi ve oralardaki yer-

liler zerinde soykrm uygulamlard. Yeni ele geirdikleri bu

verimli topraklar iin ihtiya duyduklar insan gcn ise Afr i-

kadan kle tayarak giderdiler. Afrika ktasndan 1490l yllarn

sonlarna doru kle tamay ilk balatan Portekiz, dier Avrupa

lkeleri arasnda bu ticareti en son yasaklayan lkelerden birisidir.

XVI-XIX. yzyllar arasnda Afrikadan bilhassa Amerika ktas ol-

mak zere Atlas, Hint ve Byk Okyanus adalarna tanan klemiktar yirmi milyonunun zerinde tahmin edilmektedir. Yaadk-

lar yurtlarndan alndktan sonra gtrlecekleri smrgelere ula-

amadan yolculuklarnn herhangi bir yerinde len klelerin says-

nn sa gtrlenlerden az olmad bilinmektedir. Kle ticaretinin

en youn yapld yerler Portekizlilerin ele geirdii Bat ve Dou

Afrika sahilleridir ve zellikle gneybat Afrikadan ok sayda in-

san kleletirilip buradan uzaklatrlmtr. Papalk yzyllarca

devam eden kleliin yasaklanmas konusunda hibir giriimdebulunmamt (Lettre-Grenouilleau, 2003: 26-29). Hatta 1454 ylnda

Papa Nicolas kle ticareti meru sayarak yaplmasna izin vermiti.

Ortaa boyunda kiliselerin ounluu kleliin aleyhinde bir tavr

iinde deildiler. Bilhassa Dou ve Kzldeniz sahilinde baz Ms-

lman tccarlarn da itirak ettikleri kle ticareti konusu XIX. yzy-

ln ikinci yarsna gelindiinde adeta slamn olmazsa olmaz bir

emriymi gibi zerlerinde kald. Oysa Halil Hlid Bey, esir ticareti

ile ilgili meseleye her iki din asndan da bir deerlendirme getiri-yor ve Mslmanlarn bu yasa uygulamadaki yava davranlar-

n eletirirken, Hristiyanlarn da bu konuda samimi olmadklarn

u cmlelerle gayet ak bir ekilde ifade ediyordu:

Garb devletleri ferden bade fert ilg-y resmsini ilan ediyor-lar. te bu devirlerde idi ki Avrupa misyoner cemiyetleriteebbt- ciddiye ve muntazama ile memlik-i arkiyedener-i nasraniyete ve bu vesile urunda cerr-i nkd iin


29/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

28

ashb- hayrn celb-i kulbuna dest-i zenn-i r oluyorlarve taraf taraf miyoner heyetleri gnderiyorlard. (...) ilg-yesret emrinde kilise tarafndan ibraz olunacak hidemt- ef-kat ve sr- himmetin intir- nasrniyet maksadna bir vesi-le-i uzm olacan teyakkun eylediler. (...) Garbiyynun ef-krnda madde-i esrete mteallik vukagelen bu inkilap s-

rasnda akvm- islmiyye bir zamandan beri dar olduklargafletin tesrt- vehmesi ile bsbtn sersem bir halde idiler.Binaenaleyh garbn hulus-i niyetinden ziyade riyakarla

mstenit olan bu rna bu ittiban bir hda-i mera-i siya-siye olacan mlahaza edemiyorlar ve esaretin ilg-y res-msini vazda teksl ediyorlard. (...) te Kardinal (Lavigerie)

slamdaki esarete zahirde insaniyet namna olarak- iddet-itarz ile kesb-i hret eyleyen krh-u mtemeddine-iefrencin serefrznndan olmutu (Hlid, 1906: 94-96).

te bu dnemde Cezayir yerlilerini Hristiyanlatrmada ksa

vadede baar elde edemeyen Kardinal Lavigerienin hem Msl-

manlardan hem de Katolik yerleimcilerden byk tepki grmesi

zerine bizzat Fransa devleti tarafndan faaliyetlerini yavalatmas

istenmiti. Afrikay Hristiyanlatrmaya kesin kararl olan Fransz

din adam ikinci bir kitle olarak XIX. asrn bandan itibaren birtrl yasaklansa da engellenemeyen kle tccarlarnn ellerindeki

kleleri seti. Bata papann desteiyle tccarlarn elinde bulduklar

her kleyi cret deyerek satn alp misyonerleri vastasyla bunlar

Hristiyanlatrmaya karar verdiler. Fakat byle bir giriimin kle

ticaretini daha da artracan dndler. nk tccarlar bunlara

satmak iin daha fazla Afrikaly kleletirip bu imkandan yararla-

nabilirdi. En kolay yol belli bir askeri g oluturup tccarlarn

elindeki kleleri zorla almak ise de bunun belli bir sre sonra yap-labilecei, ilk planda ise manevi ynden bu ticaretle mcadelenin

gereklilii zerinde durmaktayd (BOA. Y.PRK.TKM., 14/7). Btn

bu dncelerini uygulamaya koymak isteyen Kardinal Lavigerie,

Avrupa genelinde kle ticaretine kar byk bir kampanya balatt.

nemli bakentleri birer birer gezerek Belikann bakenti Brk-

selde byk bir konferans yaplmasna nclk etti. Konferans


30/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

29

ncesinde Osmanl Devletinin byle bir toplantnn sakncal olaca-

ynnde Belika ve Almanya hkmetleri nezdinde giriimde

bulunmas dahi dnld. nk bu toplant aslnda ngiltere vetalyann Kzldeniz ve Trablusgarp zerindeki emellerini gerek-

letirmeyi hedeflemekteydi. Kle ticaretinin gndeme alnmas ise

sadece bir bahaneden ibaret grlmt (BOA, Y.PRK.HR., 12/8).

Gerek 1888 ylnda toplanan konferans ncesi seyahatlerinde

gerekse konferans esnasnda bata kendisi olmak zere konumac-

lar kleliin adeta slamn bir uygulamas olduu zerinde durdu-

lar. Her ne kadar Avrupallarn da zaman zaman kle ticaretiyle

megul olmalar da ifade edildiyse de bu ticaretin asl sorumlusuolarak Mslmanlar gsterilmekle kalmamlar, slam dinine kar

haksz ithamlarda bulunmulard. Osmanl Devleti bu konferans

yakndan takip etmi ve Mslmanlara yaplan bu haksz ifadelere

kar bir cevap hazrlatt. Bunda slamn geldii gnden itibaren

klelik karsndaki tavr ayetler bata olmak zere Hz. Peygam-

berin hadisleri ve Hz merin Suriye yolculuu esnasnda klesiyle

binek hayvanna srayla binmeleri rnek gsterilerek anlatld. Os-

manl dnemine gelince Padiah Abdlmecidin esirci pazarlar bukonferansn yapld tarihten elli yl nce kapattrd ifade edi l-

miti. stanbulda sadece baz nemli ailelerin hizmetlerini gren

Afrika asll hizmetilere, zellikle ev hanmlarnn kadn hizmeti-

lere kz karde muamelesi yaptklarn batl seyyah ve ilim adamla-

rnn eserlerinden alnt yaparak cevap verilmiti (BOA,

Y.PRK.TKM., 14/14).

Lavigerienin tahminlerine gre eyrek asr iinde klelik 26

milyon Afrikal insan yurdundan etmiti. Ylda iki milyon insana

tekabl eden bu durum vesilesiyle her gn ortalama be bin Afrikal

klelik uruna yurdundan kaldrldktan sonra satlmakta ve ciddi

bir ksm ise yolculuk esnasnda lmekteydi. 18 kasm 1889 tarihin-

de yaklak krk sene nce yasaklanmasna ramen, hl devam

eden kle ticaretinin yok edilmesi iin tacirlere bask uygulanmas


31/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

30

taraftaryd. 18 hkmet temsilcisinin katlmyla Belikann ba-

kenti Brkselde bir toplant yaplmasna nclk yapt.

Afrika Misyonerleri Cemiyetinin Kardinal Lavigerie ile Ula-

t Nokta

26 Kasm 1892 tarihinde Kardinal Lavigerie ldnde onun

kurduu cemiyete bal olarak misyonerlik faaliyetlerini 163 pa-

paz, 70i rahip olmak zere toplam 233 misyoner devam ettiriyordu.

Bizzat yetitirdii misyonerler iinden 59u papaz, 15i rahip olmak

zere toplam 74 misyoner ise henz Lavigerie hayattayken lm-

t. Bylece onun kurduu cemiyette yaayanlar ve lenler dahil222si papaz, 85i rahip olmak zere toplam 307 misyoner Afrika

yerlilerini Hristiyanlatrmak iin grev almt. Beyaz Babalar adl

misyonerler be ayr millete mensup olup Cezayir, Tunus, Uganda,

Tanzanya, Kongo ve Zambiya gibi alt lkede faal olarak alyor-

lard. Lavigerie bu faaliyeti balattktan sonra lke snrlar dnda

toplam 350.000 km yol yapm ve Fransa ile Afrika arasnda 90 defa

Akdenizi gemiti.

Kardinal Lavigerienin 1892 ylnda lmesinden sonra yerine L.

Livinhac geti ve Afrika Misyonerleri Cemiyetinin banda 1922

ylna kadar kald. 1872 ylnda papaz mezi olarak Afrika Misyo-

nerleri Cemiyetine giren Livinhaca 12 Ekim 1873 tarihinde

Lavigerie tarafndan papazlk vazifesi tevdi edildi. 1878 yl Haziran

aynda Dou Afrika blgesine gitmek zere Marsilyadan ayrld.

Ugandada misyonerlere kar uygulanan basklara ahit oldu. 1890

yl Nisan aynda Cezayire arld ve Lavigerienin lmne kadar

yardmcln yapt. Kardinalin 26 Kasm 1892 tarihinde lm

zerine yerine geti. Afrika Misyonerleri Cemiyetinin en st idare-

cisi olarak 11 Kasm 1922 tarihine kadar bu grevi yrtt.

Lavigerieden grevi teslim aldnda cemiyet bnyesinde toplam

243 papaz ve rahip grev yaparken Livinhac ldnde 680i pa-

paz, 250si rahip olmak zere cemiyetin misyoner says 930 kiiye

ulamt. Beyaz Babalarn ikinci bynn yazlar Recueil des


32/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

31

lettres circulaires adresses aux Missionnaires dAfrique (Paris: Maison-

Carre, 1906-1922, I-II c.) ve lmnden uzun yllar sonra baslan

Instructions aux Missionnaires dAfrique (Roma: 1960) adlaryla yayn-land (Grillou, 1975: 905).

1979 ylna gelindiinde Afrika Misyonerleri Tekilat devasa

bir kuruma dnm ve 70 Afrika piskoposluu bnyesinde

2.668i papaz, 355i rahip olmak zere toplam 3.023 misyoneri ba-

rndrmaktayd. 17 Afrika lkesindeki Afrika piskoposluklarnn

ounun idaresi Afrika yerlileri arasndan yetitirilen piskoposlar

(vques) tarafndan srdrlmekteydi.

Halen 1835 papaz, rahip ve laik Afrika Misyoneri (prtres,

frres ve laics) Afrikallarn ve Afrika kiliselerinin hizmetinde faa-

liyet gstermektedir. Beyaz Babalar, Afrika ve Ortadou lkelerinde

25 ayr papaz topluluu halinde yaamaktadrlar.

Lavigerienin kurduu misyoner cemiyetinin Afrikada Burkina

Faso, Burundi, Cezayir, ad, Etiyopya, Fildii Sahili, Gana, Kongo,

Malavi, Mali, Nijerya, Ruanda, Senegal, Tanzanya, Tunus, Uganda

ve Zambiya olmak zere toplam 17 lke dnda, Ortadouda Ku-ds ve Beyrut ile Avrupa ve Amerikada da 11 blge bakanl

bulunmaktadr.

Gnmzde 35 ayr millete mensup 1816 Afrika Misyoneri 23

Afrika lkesi olmak zere 44 farkl lkede 316 dini topluluk halinde

almalarn srdrmektedir. ounluu Avrupal olan Beyaz Ba-

balar (1350 misyoner) iinde Kuzey Amerikallar 271 misyoner ile

ikinci kalabalk grubu oluturmaktadr. Ayrca Gney Amerikal ve

Byk Okyanusdaki adalardan da Afrika misyoneri olanlara rast-lanmaktadr. Avrupa lkeleri iinde en kalabalk Afrika misyoneri

Fransa (382 misyoner) ve Belikadan (302 misyoner) kmtr. Bu

iki lkeyi Kanada (242 misyoner) izlerken, Almanya 181 misyoner,

Hollanda 154 misyoner, spanya 98 misyoner ve ngiltere 77 misyo-

ner ile bu cemiyete nemli katk salamaktadrlar.


33/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

32

Fransada toplam 376 ayr tarikat birlii (confrrie) bulunmak-

tadr ki bunlardan 236s lke snrlar iinde 140 ise yutdnda

olup bunlardan 121i Afrikada faaliyet gstermektedir. Bu misyo-nerler Afrikada toplam 339 renci yetitirmekte olup bunlarn

285i Afrika yerlisi, 21i Avrupa asll renci, 21i Asyal ve 12si

Gney Amerikaldr. Bunlarn eitim grd yerler teoloji ala-

nnda Fransada Toulouse, ngilterede St. Edwards, Kenyada Nai-

robi ve Fildii Sahilinde Abidjanda bulunmaktadr. Manevi eitime

arlk verilen merkezler ise Burkina Fasoda Bobo-Dioulasso ve

Zambiyada Kasambadr. Afrika Misyoneri olabilmek iin ise ilk

dnem eitim grlen yerler daha yaygn olup Afrikada BurkinaFasonun bakenti Ouagadougou (Wagadugu), Etiyopyada Adigrat

ve Ganada Esiju, Tanzanyada Arusha, Kongoda Bukavu ve

Ugandada Jinja ehirlerinde bulunmaktadr. Amerikada Brezil-

yann Pinhais ve Meksikann Queretaro ehirlerinde, Asyada

Hindistann Bangalore ve Filipinlerin Cebu ehirlerinde, Avru-

pada ise Polonyada Lublin ehrindedir.

Halen Afrika misyonerleri tarafndan kendileri gibi Afrika yer-

lisi misyoner yetitirmek zere eitim altnda 339 renci bulun-maktadr. Bunlardan 285 Afrikal misyoner aday iken Asya ve Av-

rupa ktalarnn her birinden yirmi birer misyoner aday onlarla

birlikte eitimlerine devam etmektedir. Gney Amerikadan da

aralarnda 21 misyoner aday mevcuttur. Afrika lkeleri arasndan

en fazla misyoner aday Kongodan (51) olup bu lkeyi Burkina

Faso ve Zambiya 45, Uganda 31, Tanzanya 22, Burundi 16, Kenya ve

Malavi 15 renci ile takip etmekte olup dier lkelerden ise daha

az sayda aday bu eitimden gemektedir.

Nasl Beyaz Baba Olunur

Gnmzde Afrika Misyoneri olmak isteyen bir gen Romada

Afrika Misyonerlii Cemiyeti genel sekreterliine mracaat etmek

zorundadr. Adayla aranan zelliklerin banda ncile ballk, Af-

rika iin hizmet etme arzusu, lise bitirme seviyesine gelmi bir gen-


34/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

33

cin dnce kabiliyeti, salam bir bnyeye sahip olmak, farkl mi l-

letlere mensup kiilerle birlikte alma ve yaamaya istekli olmak

ve ya snr olarak da otuz yan zerinde bulunmamak artlararanmaktadr (http://peres-blancs.cef.fr/etudes.htm).

Avrupa ve Kuzey Amerikadaki Afrika Misyoneri aday nce

kendi lkesinde birinci aamay tamamlar ki bu bir yldan yla

kadar devam eder. Bu esnada felsefe, sosyoloji ve ncil derslerini

takip eder. Ayn zamanda yabanc dil renmeye balayan adaylar-

dan mutlaka ngilizce ve Franszca bilmeleri zorunlu olarak isteni-

yor. Beyaz Baba olmak iin geirilen ikinci aama iin uluslararas

bir ortam tercih ediliyor ve burada bir yl sreyle adayn ahsi dav-ran ve dnce yaps ile ibadete ball salanyor. Ruhi ynden

hazrlanma (anne sprituelle) denilen bu dnemde adayn nce

kendini yakndan tanmas salanrken Hz. sa ve ncile ait derinli-

ine bilgi edinmesi salanyor. timai tarih yannda, ruh dnyas

bilgisi ve temel metinlerin okunmas bu dnemde nemli dersler

arasnda yer alr. Bu bir yllk eitimi ngilizce almak isteyenler

Zimbabvenin Kasama ehrine, Franszca yapmak isteyenler ise

Burkina Fasonun Boo-Dioulasso ehrine gitmek zorundadr. Eiti-mi esnasnda aday ya papaz veya rahip olmaya karar verir. Bu aa-

mada adaylar Afrika Misyonerleri Cemiyetinin geleneksel kyafeti-

ni giyip boyunlarna tespih (rosaire) takarlar ve resmen adayla

kabul edilirler. nc aama ise Afrika Misyonerleri Cemiyetine

ait herhangi bir misyon iinde tamamlanr. Bu dnem artk yeti-

menin tamamlandna iaret eder. Aday kendi toplumu ve deer-

lerinin dnda yeni bir ortama ayak uydurma ve kendisinden nce

bu yola girmi olanlarla beraber yaamay ve birlikte almay -renir. Bylece o mahallin kilisesindeki hayat oraya devam edenlerle

paylalr. Bu aamada adayn grevlendirilecei kilise Afrika Mis-

yonerleri Cemiyeti tarafndan ihtiyaca binaen belirlenir. Olgunla-

ma dnemi olarak bilinen son aama ise ile drt yl arasnda de-

ien bir sreyi kapsar ve aday eer Franszca olarak bu dnemi

tamamlamak istiyorsa Fransada Toulouse ehri ve Afrikada Fildii


35/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

34

Sahilinin eski idari bakenti Abidjan ehrine, ngilizce olarak bu

dnemi tamamlamak isterse Londra ve Afrikada Kenyann ba-

kenti Nairobiye gidecektir (http://peres-blancs.cef.fr/centres.htm;http://peres-blancs.cef.fr/theologie.htm).

Papaz olmak isteyen misyoner aday ncil, teoloji, ahlak, dini

hukuk gibi dersleri almak durumundadr; ama sadece laik bir g-

revli kalmakta srar ederse mesleki eitimden geer. nc veya

drdnc yln sonunda adayn durumuna gre misyonerlik and

yaplarak Afrika Misyonerleri Cemiyetine dahil olmas salanr.

Cemiyetin genel sekreterliinin belirleyici konumu devreye girer ve

aday gerek yetimesi esnasnda gsterdii baars gerekse Afrikaveya Uzak Dou lkelerinde o an itibaryla uygun bir yere tayin

edilir.

Afrika Misyonerleri Cemiyetinin halen slam dnyasyla diya-

log almalarn Jean-Marie Gaudel ynetmektedir. Fransa Kilisesi

(Eglise de France) ile sk balar bulunan Beyaz Babalar zellikle bu

kurum iindeki slam le Mnasebetler Sekreterlii (Secrtariat pour

les Relations avec lIslam-SRI) ile mterek almaktadr. Jean-

Marie Gaudel bu sekreterliin bana 1 Eyll 2000 tarihinde Fransa

Piskoposlar Konferans tarafndan tayin edildi. Orta Afrika merkezli

slam ile mnasebetleri dzenlemek zere ise Kongoda Orta Afrika

slam ile Mnasebetler (Relations avec lIslam en Afrique Centrale-

RIAC) kuruldu (http://peres-blancs.cef.fr/islam.htm).

Beyaz Babalar bu cemiyetin kuruluuyla birlikte Kuzey Afri-

kada Mslman toplumlarn ierisinde bulundular. Asrlarca iki

din mensuplarnn askeri, siyasi, hatta dini alanlarda kyasya m-cadele ettiklerini iyi bilen Kardinal Lavigerie, kendi yetitirdii

misyonerlerin Mslmanlarla iyi mnasebet kurarak dostluklarn

kazanmalarn ve Mslman toplumlara bedava hizmet gtrmeleri

talimatn verdi. Bu amala Cezayir, Tunus, Lbnan, Kuds, Nijer,

Mali, ad, Burkina Faso, Sudan, Kenya ve Tanzanyadaki Msl-

man toplumlar zerine yakn ilgi duymaktadrlar.


36/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

35

Mslmanlarla yakn bir diyalog kurmak iin Tunusta Arap

Edebiyat Enstits (Institut des Belles Lettres) kurulurken Romada

Arap ve slam Tetkikleri Papalk Enstits (Institut PontificaldEtudes Arabes et Islamiques-PISAI) bulunmaktadr. 1926 ylnda

Tunusta Beyaz Babalar tarafndan kurulan bu enstit, 1964 ylnda

Papa VI. Paulun isteiyle Romaya tand. Burada Arap ve slam

Tetkikleri zerine yllk bir lisans eitimi verilmektedir. Bunu

tamamlayanlara istedikleri takdirde ayn enstitde doktora yapma

imkan bulunmaktadr. slam dersleri 2001 ylnda kadar Franszca

ve ngilizce verilirken, artk bir yl da talyanca slama giri dersleri

programna eklendi. Bu enstit bnyesinde Arap-slam dnyaskonusunda ve dinler aras diyalog konusunda 27.000 kitap ve 450

sreli yayn mevcuttur. PISAI tarafndan bata Islamochristiana ol-

mak zere Etudes Arabes, Encounter, Revue annuelle du PISAI, Revue

scientifique sur le Dialogue Islamochrtien ve Mission (Revue Peres

Balncs Canada)adl dergiler yaynlanmaktadr. Yine niversite For-

masyonu Enstits (Institut de Formation Universitaire) rencinin

seviyesine gre bir ile yl arasnda devam eden bir lisan eitimi

ile doktora seviyesinde eitim ve aratrma yaptrmak zere kurul-mutur (http://peres-blancs.cef.fr/autresvoi.htm).

Beyaz Babalar tarafndan ok sayda sreli yayn karlmakta

olup PISAI tarafndan ylda bir defa yaynlanan Islamochristiana

dergisi dnda Afrika kiliselerindeki Beyaz Babalar hakknda bilgi-

ler vermek, her saysnda bir Afrika lkesini tantmak, Afrika hak-

knda genel bilgeler vermek ve Fransada yaayan Afrika Misyoner-

lerinin hayatlarn anlatmak zere ayda bir yaynlanan Voix

dAfrique (Afrikann Sesi) dergisi, yine ayda bir beyaz rahibeleriin kartlan Bulletin trimestriel des Soeurs Balnches (Beyaz Rahibeler

Aylk Blteni), ayda bir yaynlanan Se Comprendre (Anlamak)

dergisi, Prsence, nos Amis, Bulletin interne la socit, Rdaction,

Buletin dinformations et dactualits africaines,AfricanaRevue de Presse

du Centre de documentation africaine des Missionnaires dAfrique de la

Province du Canada Revue Proche Orient Chrtien, Revue Oecumnique,


37/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

36

Vigilance Soudan, Revue Pres Balncs sur les pays du Tiers Monde,

Enjeux internationaux, Revue de Thologie Missionnaire, Regard sur

lexprience missionnaire ve Carrefour dchanges entre Eglises de diverscontinenets isimli birbirinden farkl yirminin zerinde sreli yaynla-

r bulunmaktadr (http://www.pisai.org).

Afrika Misyonerleri Cemiyetinin Yaps

Afrika ktasnda Hristiyanlar dndaki btn yerliler zerinde

Hristiyanlatrma faaliyeti yrten cemiyet bnyesine dahil olan

herkes bu ama uruna faaliyet gsterir. yeleri birlikte yaamay,

ibadet etmeyi ve almay esas alrlar. Yavalatlm, ama ciddi birformasyonu gerektiren bir eitim yaps vardr. Aday, Araplar ve

Mslmanlara kar menfi kanaat sahibi olmayacaktr. ncile kar

iinde bir his uyanacak ve onun sorgulamasna tabi olduunu d-

necektir.

Lavigerieye gre Afrikada Hristiyanlatrma ile medeniyet

birbirinden ayrlmaz iki para gibidir. Kilise bu adan yerine gre

barn tesis edildii kutsal bir mekan, yerine gre de medeniyetintesisinde kaynaklk salayacak bir mekandr. Misyonerlik faaliyeti

esnasnda kazanlan tecrbeler ve renilen bilgiler kaleme alnp

kitaplatrld.

Kardinal Lavigerie tarafndan daha ziyade Fransz din adamla-

rnn misyonerlik faaliyeti yapmalar zerine kurulan Afrika Mis-

yonerleri Cemiyeti daha banda uluslararas bir yapya kavutu.

Burada grev alan Franszlar genelde lkeleri dnda altlar.

Sadece yallar, yurtdnda grev yapamayacak kadar hastalar ve-ya cemiyetin arka planndaki eitim, finans, tekilat ve yal rahip-

lerle ilgilenmek gibi vazifelere tayin edilenlerin Fransada kalmas-

na msaade edildi.

Beyaz Babalar Dostluk Dernekleri (Associations des Amis des

Peres Blancs-AAPB) adyla Paris, Strasbourg, Lille, Lyon, Toulouse,


38/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

37

Nantes, Angers ehirlerinde toplam sekiz ayr dernek faaliyet gs-

termektedir.

Afrika Misyonerleri Cemiyeti, asrlk gemiine ramen dnya-nn farkl lkelerinde yeni topluluklar (communauts) aarak gen-

lemeye almaktadr. 1984 ylnda Brezilya ve Meksikada, 1985

ylnda Polonyada, 1991de Filipinlerde ve son olarak 1992 ylnda

Hindistanda birer toplum oluturmu bulunuyorlar.

Bibliyografya

Jamil M. Abun-Nasr, 1987, A History of the Maghreb in the Islamic Period,

Cambridge.

J. F. Ade Ajayi ve Michael Crowder, 1992, Atlas historique de lAfrique, (Ese-rin orijinali ngilizce olup Catherine Coquery-Vidrovitch tarafndan

yeniden gzden geirilerek Franszca olarak yaynlanmtr.), Paris.

Philippe Almras, 1963, Les Catholiques franais, Paris: La Table Ronde.

Babakanlk Osmanl Arivi: BOA, Yldz Perakende Tahrirt- Ecnebiye veMbeyn Mtercimlii: Y.PRK.TKM, dosya no:14, gmlek no:7, tarih:13 Rebilhir 1306.

BOA, Y.PRK.TKM, dosya no:14, gmlek no:14, tarih: 23 Rebilhir 1306.BOA, Yldz Perakende Hariciye Nezareti Maruzat: Y.PRK.HR, dosya

no:12, gmlek no:8, tarih: 17 Ramazan 1306.

Grard Cholvy, Yves-Marie Hilaire, 1988, Histoire religieuse de la France

contemporaine, Bibliothque historique Privat, Paris.

Gilbert Comte, 1988, LEmpire triomphant 1871-1936, Paris: LAventurecolonilae de la France,.

Pre J. Cussac, 1940, Un gant de lapostolat: Le cardinal Lavigerie, Paris:

Librarie missionnaire,.Jacques Durand, 1975, Missionnaires dAfrique, Catholicisme Hier

Aujourdhui Demain, Paris: Letouzey et An, IX, s.382-394.

Jean Ganiage, 1994, Histoire contemporaine du Maghreb de 1830 nos jours,Paris: Fayard.

Franois_Georges Dreyfus, 1988, Histoire de la dmocratie chrtienne en

France. De Chateaubriand Raymond Barre, Paris: Editions AlbinMichel.


39/262

Ahmet KAVAS

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

38

P. Grillou, 1975, Livinhac (Lon), Catholicisme Hier Aujourdhui Demain,Paris: Letouzey et An, VII, 905-906.

Halil Halid (erkeizade), 1906, Cezayir Hatratndan, Kahire: ctihad Mat-baas.

Mustafa Hlid, mer Ferrh, 1964, et-Tebr vel-stimr fil-Bildil-

Arabiyye, Beyrut.

Joseph Hajjar, 1979, Le Vatican-La France et la Catholicisme oriental (1878-

1914): Diplomatie et Histoire de lEglise, Paris: Editions Beauchesne.

George Hardy, 1953, Histoiresociale de la colonisation franaise, Paris: Larose.

Ahmet Kavas, 2003, Lenseignement islamique en Afrique francophone: Lesmdersas de la Rpublique du Mali, stanbul: Ircica Yaynlar.

Ahmet Kavas, 2002, Afrikada Misyonerlik Faaliyetleri, (Mzakere) 2000.

Ylnda Hristiyanlk (Dn, Bugn, Gelecei) Dinler Tarihi Aratrma-lar-III, Uluslararas Sempozyumu (9-10 Haziran 2001-Ankara), Anka-ra: Dinler Tarihi Dernei Yaynlar/3, s.447-452.

Ahmet Kavas, 2004, Fransa laik oldu, Kara Afrikay Hristiyan yapt,

Hrriyet Tarih, 2 Haziran 2004, s.12-17.

Franois Lebrun, 1989, Les grandes dates du Christianisme, Paris: Larousse.

Olivier Lettr-Grenouilleau, 2003, Les traitres ngrires, Paris: La

Documentation franaise, Paris.Magali Morsy, 1984, North Africa 1800-1900. A Survey From the Nile Valley to

the Atlantic, London: Longman.

R. P. Nique, 1927, LIslam et les noirs du Sngal, LIslam et les missions

catholiques, Librairie Bloud & Gay, Paris, 135-161.

Franois Renault, 1987, Tippo-Tip: Un potentat arabe en Afrique centrale auXIXmesicle,Paris: Socit Franaise dOutre-Mer.

Benjamin Stora, 1991, Histoire de lAlgrie coloniale 1830-1954, Paris: La

Dcouverte.R. Dufour de la Thuillerie, 1927, Introduction, LIslam et les missions

catholiques, Librairie Bloud & Gay, Paris, 5-24.

http://peres-blancs.cef.fr (Ulam tarihi:17 Haziran 2004)

http://www.pisai.org/francese/francais.html (Ulam tarihi:17 Haziran

2004)

http://www.africamission-mafr.org/sitenations.htm#1(Ulam tarihi: 17 Ha-ziran 2004)


40/262


MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

39

The Society of Missionaries of Africa:

White Fathers (Peres Blancs)

Citation/: Kavas, Ahmet, (2004). The Society of Missionaries of Africa: White Fathers (PeresBlancs), Milel ve Nihal, 1 (2), 9-39.

Abstract: After the occupation of Algeria, the Catholic Church of France founded there anarchbishopric for the French immigrants in Algeria. Charles Lavigerie has appointed as thefirst archbishop of this new archbishopric and been very active to carry out missionaryactivities throughout Africa, especially the north, east and west parts of the continent. Hefounded the Socit des Missionnaires dAfrique which contained two main bodies, PereBlancs and Soeurs Blanches. The main target of this society was the Muslim population ofthe North and West Africa. The missionaries of Pere Blancs focused their studies first to theMuslim orphans living in the orphanages which were administered by them. They were alsointerested in the African slaves whom they bought from the slavery merchants. Themissionaries let free and tried to educate them as Christians. The missionary activities ofthe Society of Missionaries of Africa which approximately began a hundred and fourty yearsago are still quite intense in the whole of Africa. The missionaries of the Society have also

written down their missionary experiences and information on indigenous cultures. Today,they support their dialogical activities with a journal called Islamochristiana published byPISAI in Rome.

Key Words: White Fathers (Peres Blanchs), Missionaries, Lavigerie, Christinity, the Society ofMissionaries of Africa


41/262

The Passion of the Christ filminden bir sahne


42/262

MLEL

VE NHALinan, kltr ve mitoloji aratrmalar dergisi

yl 1 say 2 Haziran 2004

saya Ne Oldu?sann Tutuklanmas, Yarglanmas ve armha Gerilmesiylelgili ncil Rivayetlerinin Tarihsel Adan Deerlendirilmesi

Mahmut AYDIN*

Atf/: Aydn, Mahmut, (2004). sa ya Ne Oldu?: sann Tutuklanmas, Yarglanmas ve armhGerilmesiyle lgili ncil Rivayetlerinin Tarihsel Adan Deerlendirilmesi, Milel ve Nihal, 1 (2),41-93.

zet:Gnmz Hristiyanlnn zerine bina edildii temel yap ta olan Nasral sa, tarihsel birahsiyet olarak M.4-MS.30 yllar arasnda yaam Galileli bir Yahudi idi. Kurann ar-mhta lmedii iddias karsnda Hristiyanln temel kaynaklar olan ncillere ve znikinan bildirgesine gre sa, insanln gnahlarna kefaret olarak armha gerilmi bir ku r-bandr. Bir Mslman aratrmac olarak bu yazmzda sann akbetiyle ilgili ncillerde yeralan rivayetleri tarihsel adan inceleyerek ona gerekte ne oldu? sorusunu Hristiyanlk

balamnda yant aramaya altk. Bunu yaparken nce byle bir aratrmaya bizi sevkeden nedenler zerinde durarak sorunu tespit etmeye altk. kinci olarak sann armhagerilmesine yol aan olaylar tarttk. Son olarak ise bizzat armha gerilmesiyle ilgili ncilrivayetlerini deerlendirdik.Btn bunlar yaparken amacmz sann akbetiyle ilgili Hristi-yan kaynaklardaki rivayetleri zmlemek olduu iin Kurann sann lmyle ilgili ayetle-rine ve dolaysyla da slamn bu konudaki grne atfta bulunmadk. Hz. sann tutu k-lanmas,yarglanmas ve armha gerilmesiyle ilgili ncil rivayetlerini tarihsel adan deer-lendirdiimiz bu yazmzda ksaca u sonuca vardk: Hristiyan kaynaklarna gre sa, drtkanonik ncil rivayetlerinin ve onlara dayanlarak gelitirilen geleneksel Hristiyan dnce-sinin ortaya koyduu gibi tm insanln gnahlarna kefaret olarak susuz bir ekilde ar-mha gerilerek idam edilmi bir kurban deildir. Aksine o yapt vaazlarla dneminin Yahu-di otoritelerinin tepkisini ekmi; mabet blgesinde yapt eylemler ve mabedin akbetiyleilgili syledii szlerden dolay sadece blgenin huzur ve skununu salamakla grevli

bakahin ve Yksek Kurul yeleri tarafndan deil, ayn zamanda igalci Roma glerininyneticisi olan vali Pilatus tarafndan da halk isyana tevik eden potansiyel bir tehlike ola-rak grld iin tutuklanp idam edilmi siyasi bir suludur.

Anahtar Kelimeler: sa, sanin ilesi, ile haftas, sann tutuklanmas, sann yarglanmas,sann armha Gerilmesi, Bakahin Kayafas, Roma Valisi Pontus Pilatus

*Do.Dr., O.M.. lahiyat Fakltesi, Dinler Tarihi Anabilim Dal.


43/262

Mahmut AYDIN

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

42

Giri

Hristiyan ve Hristiyan olmayan kaynaklarn bize sunduu bilgiler

nda Hz. sann hayat hikayesini tam olarak ortaya koymakmmkn deildir. Ancak kanonik ncillerin- Markos, Matta, Luka

ve Yuhanna- Hz. sa hakknda sunduu bilgileri bir araya getirdi-

imizde onun kimlii ile ilgili unlar syleyebiliriz: Hz. sa, kral

Herodun lm tarihi olan M. 4 yllarnda Galile blgesinin Nasra

kasabasnda bakire Meryemden dnyaya gelen Galileli bir Yahudi

idi. ocukluunu ve genliini bu kasabada geirmi; MS. 28 ylla-

rnda Hz. Yahya tarafndan rdn nehrinde vaftiz edilmi; Yah-

yann Herod Antipas tarafndan ba kesilerek idam edilmesindensonra yaklak otuz yalarnda tebli faaliyetlerine balam; MS. 30

ylnda Kudsdeki kutsal mabette baz olaylara ve karklklara

sebebiyet verdii iin Kuds blgesinin asayiinden sorumlu d-

nemin Bakahini Kayafas (Caiphas) tarafndan tutuklatlm; karga-

a, anari ve isyan karmakla sulanarak lm cezasna arptrlm

ve dnemin Roma Valisi Pontus Pilate tarafndan armha gerdirile-

rek idam edilmitir. lmnn nc gnnde dirilmi ve ge

ykselmitir.

Bu yazmzda gnmz Hristiyanlnn zerine bina edildii

temel yap ta olan sann akbetiyle ilgili ncillerde yer alan riva-

yetleri tarihsel adan inceleyerek ona gerekte ne oldu? sorusunu

Hristiyanlk balamnda yant bulmaya alacaz. Bunu yapar-

ken nce byle bir aratrmaya bizi sevk eden nedenler zerinde

durarak sorunu tespit etmeye alacaz. kinci olarak sann ar-

mha gerilmesine yol aan olaylar tartacaz. Son olarak ise bizzat

armha gerilmesiyle ilgili ncil rivayetlerini deerlendireceiz. B-

tn bunlar yaparken amacmz sann akbetiyle ilgili Hristiyan

kaynaklardaki rivayetleri zmlemekolduu iin Kurann sann

lmyle ilgili ayetlerine ve dolaysyla da slamn bu konudaki

grne atfta bulunmayacaz.


44/262

saya Ne Oldu?

MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

43

20. yzyln ikinci yarsndan sonra Bat dnyasnda gnmz

Hristiyanlnn temel yap ta olan sa ilgili roman ve filmlerden

mteekkil bir literatr patlamas yaanmaya balamtr. JesusChrist, Sperstar (1972); The Passover Plot (1974); Hail of Mary (1984);

The Last Temptation of Christ (1988); Jesus of Motreal (1989) ve son

olarak da son gnlerde sadece Hristiyanlar arasnda deil, bata

Yahudiler olmak zere dier din mensuplar arasnda da youn

tartmalara sebebiyet veren ve gsterime girdii andan itibaren

haslat rekorlar kran sann yaamnn son oniki saatini konu alan

The Passion of Christ (2004) gibi filmleri oluan bu literatre rnek

olarak verilebilir. Burada dier filmleri bir kenara brakarak konu-muzla dorudan ilintili olan son film zerinde ksa bir mlahaza da

bulunmak suretiyle byle sann akbetiyle ilgili ncil rivayetlerini

tarihsel olarak deerlendirip saya ne oldu sorusuna niin yant

aramaya altmz ortaya koymaya alacaz.1

sann ilesi Filmi zerine Ksa Bir Mlahaza

Avustralyal dindar bir Katolik olan nl ynetmen Mel Gibsontarafndan evrilen, 25 ubat 2004 tarihinde Amerikada ve 9 Mays

2004de de lkemizde gsterime giren Hz. sann yaamnn son

oniki saatini konu alan film, daha gsterime girmeden nce muhte-

vasndan dolay akademik evrelerde ciddi tartmalara sebebiyet

vermitir. Filmin metnini ele geiren baz akademisyenler filmin

anti-semitizme2yol at gerekesiyle ona ciddi eletiriler yneltir-1

say konu alan filmlerle ilgili bkz., Mahmut Aydn, Tanrnn Olu saEvliymi, Virgl: Aylk Kitap ve Eletiri Dergisi, Mart 2004, ss. 59-61.2 Filmin senaryosunda baz sorunlu ifadelerin yer aldn renen bir

grup Katolik ve Yahudi akademisyen, Amerika Birleik DevletleriBihop Konferansnn kmenik ve Dinler i ler Sekreteryasnn n-clnde bir araya gelerek senaryoyu inceleyip ant-semitizme yol apamadn ve ncil rivayetleriyle rtp rtmediini tespit etmekiin Mel Gibsonun irketi ICON retimden filmin senaryosunu talepetmiler. Filmin senaryosunu elde eden bu bu akademisyenler senaryo-yu inceledikten sonra dzeltilmesi gereken noktalarla ilgili bir rapor


45/262

Mahmut AYDIN

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

44

ken evanjelik Hristiyanlar da filmi ada evanjelizmin baars

olarak nitelendirmilerdir. Filmi gsterime girmeden gren Papa II.

John Paul da onu olan olduu gibi yanstan bir film olarak nite-lemi ve Inside the Vatican adl dergi de Gibsonu yln adam

ilan etmitir.

16 ubat 2004 tarihinde Amerikan ABC televizyonunda Dinane

Sawyerin Mel Gibson ile film hakknda yapt rportajda bu tar-

tmal filmin, aslnda geirdii ruhi bunalmdan dolay intiharn

eiine gelen ve bu bunalmn sann lmeden nce ektii strap

ve ileyi konu edinen ncil rivayetlerini okuyarak atlatan Mel

Gibsonun bireysel vizyonunun bir rn olduunun alt izilmek-tedir. Rportajda Gibson isel strabnn onu intihara sevk etmeme-

sinin tek nedeninin ncilleri okurken sann ektii ac ve strab

kefetmeye balamas olduunu dillendirmektedir.3 Muhtemelen

Gibsonun sann hayatnn son saatlerinde ektii ac ve strapla

ilgili bu tecrbesi onu bu ileyi konu alan bir film yapmaya sevk

etmi olmaldr. Ancak filmi incelediimizde tek sebebin bu olma-

d, bunun yannda filmin dinsel ve politik nedenlerinin de olduu

grlmektedir. zellikle film, yukarda naklettiimiz evanjelik H-ristiyanlarn da dillendirdii gibi ada misyon yntemlerinin en

baarl rneklerinden biridir. nk filmde armha gerilmeden

nce ve armh annda ektii ac ve strab konu edinen ar iken-

ce sahneleriyle sann insanln gnah iin ne kadar ar bir ileye

katland srarla vurgulanarak seyirciye sann kendileri iin yap-

t fedakarlk grsel olarak sunulmaya allmaktadr. Dahas fil-

hazrlarlar. Bu rapordan haberdar olan irket ynetimi raporu dikkatealmamak iin sz konusu akademisyenlerin filmin senaryosunu yasalolmayan yollardan elde ettiini iddia ederek polise su duyurusunda

bulunmu ve bylece senaryoyla ilgili yaplan uyarllar dikkate alma-mlardr. /Bkz., John T. Pawlikowski, Christian Anti-Semitism: PastHistory, Present Challenges Reflections in the Light of Mel Gibsons ThePassion of the Christ,Journal of Religion and Film., 8/1, 2004.

3 Mahlon H. Smith, Gibson Agonistes: Anatomy of a Neo-ManicheanVision of Jesus, http.//religion.rutgers.edu/jseminar/passion.html.


46/262

saya Ne Oldu?

MLEL

VE

NHAL

inankltrmitoloji

45

me saya yaplan ar ikence sahnelerine yer verilerek seyircinin

sann ektii ac ve strab hissetmesi salanmaya allmtr.4

Keza, hem Gibson hem de sa roln oynayan Jim Caviezel filmleilgili kendileriyle yaplan rportajlarda filmin mesajnn iman,

umut, sevgi ve balama olduunu srarla ifade etmilerdir. Bu

noktada u hususuda ifade etmeden geemeyeceim. Sadece, tanr-

sal bir ahsiyet olan sann tm insanln gnahna kefaret olarak

armha gerildiine inanan kiiler bu filmin iman, umut, sevgi ve

balama mesaj tad yorumunda bulunabilirler. Yoksa say

byle bir ahsiyet olarak grmeyenlerin filmin tad mesajla ilgili

byle bir yorumda bulunmalar sz konusu deildir.Yine film, sann lmnden Yahudileri sorumlu tutan ncil

ifadelerini hatta onlarn tesinde orta-ada kaleme alnan ve aka

anti-semitizm kokan ile oyunlarndan (passion plays) pasajlar iht i-

va ederek 1950lere kadar Bat Hristiyan dnyasnda yaanan Ya-

hudi dmanln tekrar gndeme getirmektedir. Bu erevede

film incelendiinde anti-semitizmi artran sahnelerin ncillerden

ziyade 19. yzylda yaayan Yahudi dman bir Alman rahibe olan

Anne Catherine Emmerichin The Dolorous Passion of Our Lord JesusChrist adl eserinden alnma olduu grlmektedir. rnein ncil-

lerde sa vali Pilatusun huzurundayken taraftarlar arasndan ora-

da hazr bulunanlarla ilgili hibir bilgi verilmezken filmde annesi

Meryem, Mecdeli Meryem ve Zebede olu Yuhannann orada ol-

duu; valinin einin sann annesi Meryem tanyarak ona sann

vcudundan akan kanlar silmesi iin temiz havlu verdii; valinin

sann gnahndan beri olduunu gstermek iin sembolik olarak

elini ykamas (Matta ncilinde gemekte) olay ile Yuhanna ncilin-de geen ve bu olayla hibir alakas olmayan sann havarilerinin

ayaklarn ykamas olay yan yana konarak birbiriyle ilikilendir-

meye allmtr. Yine filme ncil rivayetlerinin aksine sann tu-

tuklanmasndan sonra Zebede olu Yuhannann koarak durumu

annesi Meryeme haber verdii; onun da panie kaplma yerine

4 Smith, Gibson Agonistes.


47/262

Mahmut AYDIN

MLEL

VE

NHAL

inan kltrmitoloji

46

sanki byle bir

Documents

MilelveNihal_c1_s2