MODEL BEZPIECZEŃSTWA JEDNOSTKI WE …yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-b3be4d04... · możliwość jej rozwoju. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka,

Model bezpieczeństwa jednostki we współczesnym zmieniającym się otoczeniu...

33

ISSN 2543–7321

Anna Rychły-Lipińska

Akademia Pomorska

Słupsk

[email protected]

MODEL BEZPIECZEŃSTWA JEDNOSTKI WE WSPÓŁCZESNYM ZMIENIAJĄCYM SIĘ OTOCZENIU –

WSTĘPNE ROZWAŻANIA

THE MODEL OF HUMAN SECURITY IN THE TURBULENT ENVIRONMENT – PRELIMINARY CONSIDERATIONS

Zarys treści: Bezpieczeństwo to pewien stan, który gwarantuje istnienie jednostki oraz

możliwość jej rozwoju. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka, której niezaspo-

kojenie wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Współczesne pojęcie bezpieczeństwa

ma coraz większy wymiar. Obecnie bezpieczeństwo to nie tylko aspekty polityczne,

wojskowe, gospodarcze, techniczne, ekologiczne czy społeczne. W artykule przedsta-

wiony został model ukazujący bezpieczeństwo jednostki (człowieka) funkcjonującej

w danym otoczeniu.

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo człowieka, otoczenie, model bezpieczeństwa jednostki

Key words: human safety, environment, human security model

Wstęp

Z czym kojarzy się termin bezpieczeństwo? Pierwsze skojarzenie z nim związane

to brak jakiegokolwiek zagrożenia, a szczególnie brak zagrożenia ze strony innych

państw, z zapewnieniem porządku publicznego, z właściwym funkcjonowaniem or-

ganów państwowych. Pierwsze skojarzenie to spojrzenie na ten termin w sposób

ogólny – makroekonomiczny, ze szczególnym uwzględnieniem stosunków politycz-

nych, prawnych, administracyjnych. Przy próbie dokładniejszego wyjaśnienia pojęcia

bezpieczeństwo pojawiają się określenia, iż bezpieczeństwo to również stabilność

ekonomiczna danego państwa gwarantująca zapewnienie podstawowych warunków

bytowych społeczeństwu. Z zapewnieniem tych warunków związane jest właśnie

bezpieczeństwo jednostki, czyli człowieka. Odczucia poszczególnych ludzi dotyczą-

ce bezpieczeństwa, jakie daje im państwo są świadectwem jego prawidłowego lub

S T U D I A N A D B E Z P I E C Z E Ń S T W E M

NR 2 ss. 33–44 ROK 2017


34

nieprawidłowego funkcjonowania. W związku z powyższym śmiało można uznać, iż

na poczucie bezpieczeństwa jednostki składa się nie tylko brak zagrożeń zewnętrz-

nych, ale również inne czynniki, do których można m.in. zaliczyć:

stabilną sytuację materialną, czyli stałe zatrudnienie i wynagrodzenie wystar-

czające na zapewnienie średniego standardu życia,

zapewnioną opiekę medyczną oraz socjalną,

właściwie funkcjonujące służby ustanowione do zapewnienia porządku pu-

blicznego, zapobiegania i ścigania przestępczości,

perspektywę godziwego życia w wieku emerytalnym,

możliwość egzekwowania prawa.

Niedostateczne zapewnienie przez państwo realizacji któregokolwiek z tych czyn-

ników powoduje frustrację, zmuszając jego obywateli do poszukiwania lepszych wa-

runków bytowych poza granicami kraju, co związane jest często z destabilizacją

życia rodzinnego, frustracją spowodowaną brakiem możliwości aktywnego, bezpo-

średniego uczestniczenia w codziennych sprawach rodziny1.

Bezpieczeństwo znajduje się w sferze podstawowych potrzeb człowieka, stojąc

wysoko w hierarchii wartości egzystencjalnych. Można je rozpatrywać w katego-

riach jednostkowych, grupowych, narodowych i międzynarodowych. Bezpieczeń-

stwo jednostki w dużej mierze zależy od kondycji gospodarczej kraju, w którym ona

funkcjonuje, od środowiska naturalnego, czynników społecznych i kulturowych2.

Andrzej Urbanek3 opisuje szeroko tematykę dotyczącą bezpieczeństwa jednostki,

czyli bezpieczeństwa osobistego, ludzkiego czy inaczej personalnego (human secu-

rity). Teorię human security dzieli się na dwie szkoły: japońską oraz kanadyjską

(popularyzowaną przez Norwegię). Japonia zaadaptowała koncepcję bezpieczeństwa

personalnego w 1997 r., jej przedstawiciele koncentrują się na kwestii freedom from

want (dotyczy wzmocnienia wysiłków na rzecz radzenia sobie z takimi zagrożenia-

mi dla ludzkiego życia, jak np. ubóstwo, degradacja środowiska, handel narkotyka-

mi, choroby zakaźne, napływ uchodźców). Natomiast podejście kanadyjskie skłania

się w kierunku freedom from fear (nacisk na wojskowe interwencje humanitarne

w celu ochrony życia i praw jednostek).

Termin human security upowszechnił Program Narodów Zjednoczonych ds.

Rozwoju (UNDP) z 1994 r., w którym przyjęto między innymi, że:

jest to koncepcja uniwersalna, dotycząca wszystkich ludzi na świecie,

wszystkie jego wymiary są współzależne i ściśle ze sobą powiązane,

bezpieczeństwo jednostki jest łatwiejsze do zapewnienia przez wcześniejszą

prewencję niż późniejszą interwencję,

human security koncentruje się na bezpieczeństwie człowieka, a nie państwa.

——————— 1 A. Fiałkowska, Bezpieczeństwo człowieka wobec współczesnych zagrożeń, Europejski Instytut

Bezpieczeństwa, http://eib.edu.pl/bezpieczenstwo-czlowieka-wobec-wspolczesnych-zagrozen/

(dostęp: 12.01.2015). 2 M. Tryboń, I. Grabowska-Lepczak, M. Kwiatkowski, Bezpieczeństwo człowieka w obliczu zagro-

żeń XXI wieku, www.zn.sgsp.edu.pl/41/12.pdf (dostęp: 03.04.2017). 3 Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. A. Urbanek, Słupsk 2013,

s. 41–59; tenże, Współczesny człowiek w przestrzeni bezpieczeństwa, Słupsk 2015, s. 129–172.


35

Autorka, studiując literaturę z zakresu bezpieczeństwa stara się odpowiedzieć na

pytanie: Co składa się na poczucie bezpieczeństwa jednostki i czy jesteśmy w stanie

wymienić pewne jego elementy składowe?

Podstawowe definicje opisujące model bezpieczeństwa jednostki

Bezpieczeństwo ekonomiczne – związane jest z osiągnięciem podstawowego

dochodu zapewniającego przetrwanie, zrównoważony rozwój i godność osobistą.

W tym znaczeniu mowa jest o stałym dochodzie z pracy, pewności zatrudnienia,

ubezpieczeniu emerytalnym4.

Bezpieczeństwo żywnościowe (food security) – oznacza stały dostęp fizyczny

i ekonomiczny do podstawowej żywności5. W tym znaczeniu dostęp fizyczny zwią-

zany jest z wystarczającą ilością żywności zapewniającą gwarancje pokrycia co

najmniej minimalnego zapotrzebowania fizjologicznego. Ekonomiczna dostępność

do żywności jest równoznaczna z tym, iż najsłabsze ekonomicznie gospodarstwa

domowe mają dostęp do niezbędnej żywności6.

W ramach bezpieczeństwa żywnościowego wyróżnia się pojęcie: bezpieczeń-

stwo żywności (food safety), czyli zdrowotnej odpowiedniości pojedynczego pro-

duktu żywnościowego (brak zanieczyszczeń) oraz spożywanej racji żywnościowej

(niezbędny poziom energii i właściwa proporcja składników pokarmowych)7.

Bezpieczeństwo osobiste (personalne) – można zdefiniować jako stan wolny od

zagrożeń; zapewnienie ochrony przed wszelkiego rodzaju przemocą fizyczną; zwią-

zane jest z takimi wartościami, jak: życie, zdrowie, nietykalność osobista i mienia,

wolność, swoboda przekonań i głoszenia poglądów, prawo do pracy8.

W obecnych dyskusjach nad bezpieczeństwem personalnym można wyróżnić na-

stępujące koncepcje: orientacja liberalna (ujmuje bezpieczeństwo jednostki z per-

spektywy i w kategoriach praw naturalnych i rządów prawa, opiera się na zało-

żeniach uznania praw człowieka do życia, wolności, szczęścia i bezpieczeństwa),

orientacja humanitarna (zmierzająca do poprawy podstawowych warunków życia

uchodźców, wsparcia ofiar przemocy, interwencja w sytuacji pojawienia się takich

zjawisk, jak ludobójstwo, czystki etniczne), orientacja krytyczna (akcentuje szerokie

podejście do bezpieczeństwa, wskazując na zróżnicowane formy zagrożeń, proble-

mów mających wpływ na jakość życia i bezpieczeństwo jednostki, np. kwestie eko-

nomiczne, społeczne, zdrowotne, ekologiczne)9.

Bezpieczeństwo ekologiczne – rozumiane jako bezpieczeństwo środowiska na-

turalnego, czyli ochrona przed takim jego użytkowaniem i degradacją, które w efek-

——————— 4 Human Development Report 1994, United Nations Development Programme (UNDP), New

York–Oxford 1994, s. 23–25. 5 Tamże, s. 27. 6 J. Małysz, Bezpieczeństwo żywnościowe strategiczną potrzebą ludzkości, Warszawa 2008, s. 88. 7 Bezpieczeństwo żywności w erze globalizacji, red. S. Kowalczyk, Warszawa 2009, s. 15. 8 www.wsie-projekty.eu/edukacja/files/1413/4762/0731/Wprowadzenie_do_bezpieczestwa.pdf

(dostęp:17.12.2015). 9 A. Urbanek, Współczesny człowiek w przestrzeni…, s. 140–141.


36

cie może zagrażać istnieniu pojedynczych ludzi i całych społeczeństw. Można mó-

wić tutaj o poziomie zanieczyszczenia, dostępności do czystej wody, zdolności rzą-

du do rozwiązywania problemów środowiskowych związanych z naturalnymi kata-

strofami oraz gotowości do inwestowania w ochronę środowiska10

.

Bezpieczeństwo informacyjne – związane jest z zarządzaniem i ochroną zasobów

informacyjnych stanowiących tajemnice społeczności oraz informacji prawnie chro-

nionych11

.

Bezpieczeństwo społeczne – obejmuje całokształt działań prawnych i organiza-

cyjnych realizowanych przez podmioty rządowe (krajowe i międzynarodowe), poza-

rządowe i samych obywateli, które mają na celu zapewnienie określonego poziomu

życia osobom, rodzinom i grupom społecznym oraz niedopuszczenie do ich margi-

nalizacji i wykluczenia społecznego12

.

Bezpieczeństwo społeczne (socjalne) ma na celu ochronę przed utratą własnej

tożsamości oraz przed różnymi formami patologii w życiu społecznym13

.

Bezpieczeństwo społeczne można postrzegać przez pryzmat dwu obszarów –

kulturowego oraz socjalnego. Obszar kulturowy dotyczy zbiorowości w postaci np.

społeczności lokalnych lub narodów, które traktowane są jako całość i odnoszone do

innych, odmiennych kulturowo grup społecznych. Za sprawą kultury oraz relacji

międzykulturowych mogą powstawać ewentualne podziały na tle religijnym, raso-

wym lub językowym, a przez to oddziaływać na spójność poszczególnych grup spo-

łecznych14

.

Drugi obszar bezpieczeństwa społecznego – socjalny – dotyczy pojedynczych

ludzi i ekonomicznych aspektów ich życia, co może wpływać na poziom identyfika-

cji ze społeczeństwem, poczynając od pełnego uczestnictwa w życiu społecznym,

a kończąc na marginalizacji i wykluczeniu. Bezpieczeństwo socjalne wiązane jest

przede wszystkim z brakiem lub niedostatkiem materialnych środków utrzymania,

co skutkuje koniecznością zabezpieczenia społecznego.

Bezpieczeństwo socjalne jest warunkowane przez różnorodne problemy, takie

jak np. bezrobocie, ubóstwo, postawy roszczeniowe, bezdomność czy patologie spo-

łeczne (alkoholizm, narkomania, prostytucja). Problemy te negatywnie oddziałują na

funkcjonowanie społeczeństwa i destabilizują porządek społeczny przez stwarzanie

warunków do pojawiania się sytuacji konfliktowych, zachowań przestępczych, a także

migracji.

——————— 10 Human Development Report 1994…, s. 28–30. 11 R. Borowiecki, M. Kwieciński, Monitorowanie otoczenia, przepływ i bezpieczeństwo informacji.

W stronę integralności przedsiębiorstwa, Zakamycze 2003. 12 M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne Polaków wobec wyzwań XXI wieku, Warszawa 2011. 13 A. Urbanek, Podstawy bezpieczeństwa państwa. Wymiar społeczno-polityczny, Słupsk 2013,

s. 128. 14 M. Brzeziński, Bezpieczeństwo społeczne z perspektywy bezpieczeństwa wewnętrznego, „Zeszy-

ty Naukowe WSOWL” 2013, nr 3 (169) s. 8–9.


37

1. Model bezpieczeństwa jednostki (J) „Pod koniec XIX wieku słynny angielski fizyk Lord Kelvin (Ketoin lord of

Largs, a właściwie William Thomson 1824–1907) oświadczył, że nie jest

w stanie zrozumieć jakiegokolwiek zjawiska, dopóki nie potrafi go przedsta-

wić w postaci modelu. Wywołało to wówczas zdziwienie i podejrzenie o jego

konserwatywne podejście. Obecnie modelowanie, jako główna konstrukcja

myślowa systemowego podejścia, można uznać za jedno z największych osią-

gnięć metodycznych nauki zarówno na polu badań podstawowych, jak i stoso-

wanych.

Modelowanie stało się jedynym skutecznym narzędziem poznawczym

współczesnych zjawisk społecznych i gospodarczych”15

.

Każdą sytuację problemową, a także sytuację dotyczącą problemów badawczych,

można przedstawić w następującej postaci16

:

V = ƒ( X i , Yj),

gdzie:

V – oznacza miarę wykonania lub spełnienia czegoś, co chcemy zmaksymalizować

lub zminimalizować,

Xi – oznacza zmienne „decyzyjne” (sterowanie),

Yj – oznacza konspekt zewnętrzny problemu (aspekty sytuacji, którymi nie możemy

sterować).

Rozwiązanie problemu polega na znalezieniu takich wartości zmiennych Xi, wy-

rażonych jako funkcja Yj, które maksymalizują lub minimalizują V.

Każda jednostka (człowiek) charakteryzuje się indywidualnymi cechami odróż-

niającymi ją od innych, np. osobowością, temperamentem, inteligencją, stylem po-

znawczym, zmysłem uwagi, procesem uczenia się17

. Każda z tych jednostek, pomi-

mo różniących ją cech, funkcjonuje w określonym otoczeniu. Korzysta z produktów,

usług oferowanych przez różne organizacje, funkcjonuje na rynku pracy, będąc ele-

mentem pewnej organizacji, jest członkiem różnych grup formalnych i nieformal-

nych. Śmiało można stwierdzić, iż każda jednostka jest częścią systemu18

, czyli ze-

stawu wzajemnie powiązanych elementów stanowiących całość. Każda jednostka

funkcjonująca w danym otoczeniu ma również potrzeby dotyczące szeroko pojmo-

wanego bezpieczeństwa.

Model ukazujący bezpieczeństwo danej jednostki (J) funkcjonującej w danym

środowisku (rys. 3) zależy od otoczenia zewnętrznego, tzw. makrootoczenia (Ozm),

——————— 15 J. Habr, J. Vepřek, Systemowa analiza i synteza, tłum. A. Kusto, Warszawa 1976, s. 304, 305, za:

A.D. Rychły-Lipińska, System zarządzania jakością w jednostkach administracji publicznej,

Olsztyn 2007, s. 75. 16 W. Kasprzak, B. Łysik, Analiza wymiarowa. Algorytmowe procedury obsługi eksperymentu,

Warszawa 1988. 17 Zob.: Zachowania organizacyjne. Wybrane zagadnienia, red. A. Potocki, Warszawa 2005. 18 A.H. Maslow, A Theory of Human Motivation, „Psychological Review” 1943, t. 50, s. 370–396,

za: R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, tłum. M. Rusiński, Warszawa 1999,

s. 87.


38

otoczenia zewnętrznego bliższego danej jednostce (Ozb) oraz od wewnętrznego po-

czucia bezpieczeństwa tej jednostki (Ow). Wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa

jednostki można spróbować przedstawić jako piramidę (rys. 2), której fundament

tworzony jest przez trzy rodzaje bezpieczeństwa: bezpieczeństwo osobiste (Bos),

bezpieczeństwo żywnościowe (Bża) oraz bezpieczeństwo ekonomiczne (Bek). Po-

szczególne rodzaje bezpieczeństwa można pokrótce zdefiniować jako:

Bezpieczeństwo osobiste – zapewnienie ochrony przed wszelkiego rodzaju

przemocą fizyczną,

Bezpieczeństwo żywnościowe – zapewnienie w każdej chwili dostępu do pod-

stawowej żywności,

Bezpieczeństwo ekonomiczne – zapewnienie podstawowych dochodów umoż-

liwiających przetrwanie.

Zauważyć można, iż potrzeba zaspokojenia tych trzech rodzajów bezpieczeństwa

stanowiących fundament piramidy jest bezpośrednio powiązana z piramidą potrzeb

wg Maslowa.

1. Przykłady ogólne 2. Przykłady w organizacji

POTRZEBYSAMOREA-LIZACJI

POTRZEBY

SZACUNKU

POTRZEBY

PRZYNALEŻNOŚCI

POTRZEBY

BEZPIECZEŃSTWA

POTRZEBY

FIZJOLOGICZNE

osiągnięcia

status

przyjaźń

stabilność

żywność

ambitna praca

stanowisko służbowe(tytuł)

przyjaciele w pracy

system emerytalny

płaca

Rys. 1. Piramida potrzeb wg A. Maslowa

Fig. 1. The pyramid needs according to A. Maslow

Źródło: A.H. Maslow, A Theory of Human Motivation, „Psychological Review” 1943, t. 50,

s. 370–396, za: R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, tłum. M. Rusiński, Warszawa

1999.

Amerykański psycholog Abraham Maslow twierdził, że ludzie dążą do zaspoko-

jenia pięciu poziomów potrzeb19

(rys. 1). Na samym dole hierarchii znajdują się po-trzeby fizjologiczne, czyli podstawowe sprawy przetrwania i biologicznego funkcjo-

nowania, np. potrzeby dotyczące żywności. Potrzeby te muszą zostać zaspokojone,

zanim w ogóle weźmie się pod uwagę inne ich rodzaje. W organizacjach potrzeby

fizjologiczne są na ogół zaspokajane przez odpowiednie płace i samo środowisko

pracy, które zapewnia odpowiednie oświetlenie, dogodną temperaturę i wentylację na stanowiskach pracy. ——————— 19 R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami…, s. 461–463.


39

Następne w kolejności są potrzeby bezpieczeństwa, czyli te, które są związane ze

stabilnym środowiskiem psychicznym i emocjonalnym, np. potrzeba posiadania da-

chu nad głową, odzienia oraz potrzeba życia wolnego od troski o pracę na chronio-

nym przed zwolnieniem stanowisku. Potrzeby te mogą zostać zaspokojone w miej-

scu pracy przez ciągłość zatrudnienia (tzn. zatrudnienia bez zwolnień), odpowiednio

funkcjonujący system rozpatrywania i załatwiania skarg (dla ochrony przed różnymi

działaniami przełożonych, np. mobbingiem) oraz odpowiedni program świadczeń

ubezpieczeniowych i emerytalnych. Ważność potrzeby bezpieczeństwa widoczna

jest w sytuacjach, kiedy recesja w pewnych gałęziach przemysłu i ogólny spadek

gospodarczy pozbawiają ludzi pracy.

Potrzeby przynależności odnoszą się do procesów społecznych. Dotyczą one po-

trzeb miłości i przywiązania oraz akceptacji ze strony kolegów. U większości jedno-

stek potrzebę tę zaspokaja rodzina, stosunki towarzyskie poza pracą oraz stosunki

w pracy (chęć jednostki przynależenia do różnych grup formalnych i nieformal-

nych).

Potrzeby szacunku w rzeczywistości obejmują dwa różne rodzaje potrzeb:

1. potrzebę pozytywnego obrazu we własnych oczach, szacunku i uznania dla

samego siebie oraz

2. potrzebę uznania i szacunku w oczach innych.

W miejscu pracy potrzeby te mogą zostać zaspokojone poprzez zapewnienie jed-

nostce – pracownikowi rozmaitych zewnętrznych symboli, np. tytułów służbowych,

przyjemnych pomieszczeń biurowych, opracowanego systemu nagród, charakteru

pracy, tzn. przydzielania pracownikowi ambitnych i ciekawych zadań, możliwości

odniesienia przez pracownika sukcesu (a to doprowadzi jednostkę do zaspokojenia

potrzeb przynależności).

Na samym szczycie hierarchii znajdują się potrzeby samorealizacji, które obej-

mują realizację możliwości osiągania przez jednostkę ciągłego, nieustannego indy-

widualnego rozwoju.

Maslow sugerował, że pięć kategorii potrzeb układa się w pewną hierarchię. Jed-

nostka dąży przede wszystkim do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych. Dopóki nie

zostaną one zaspokojone, są jej główną troską, a po ich zaspokojeniu przestają dzia-

łać jako czynnik motywacyjny. Jednostka „wspina się” w hierarchii i dąży do za-

spokojenia potrzeb bezpieczeństwa, a potem kolejnych, aż na końcu potrzeby samo-

realizacji.

W modelu bezpieczeństwa jednostki ukazanym na rysunku 3 w momencie za-

spokojenia przez nią potrzeby związanej z poczuciem wymienionych wcześniej:

bezpieczeństwa osobistego, żywności oraz ekonomicznego, powstaje nowa potrzeba

– poczucia przez jednostkę bezpieczeństwa społecznego (Bsp).

Społeczny aspekt bezpieczeństwa związany jest również z różnymi rodzajami

stosunków społecznych, które ze względu na duże zróżnicowanie tworzą różnorodne

grupy społeczne: małe i duże (wyróżniane ze względu na strukturę i wielkość),

pierwotne i wtórne (wyróżniane na podstawie typów więzi łączących członków gru-

py), formalne i nieformalne20

.

——————— 20 A. Urbanek, Podstawy bezpieczeństwa państwa…, s. 95.


40

Rozwój cywilizacji spowodował, że coraz mniejsze problemy sprawia zaspoko-

jenie potrzeb fizjologicznych. Niestety, z zaspokojeniem potrzeby bezpieczeństwa

jest trudniej. Bezpieczeństwo w najbliższej okolicy, bezpieczeństwo dzieci w szkole,

bezpieczeństwo w domu oraz podczas podróży staje się coraz częściej wyzwaniem,

od którego zależy rozwój społeczeństwa21

.

Po zaspokojeniu potrzeby bezpieczeństwa społecznego (Bsp) pojawia się kolejna

potrzeba w postaci poczucia bezpieczeństwa żywności (Bżi) oraz bezpieczeństwa

ekologicznego (Beg). Na szczycie piramidy potrzeb związanych z wewnętrznym

poczuciem bezpieczeństwa jednostki (rys. 2) znajduje się przestrzeń ‘?’ przeznaczo-

na na powstanie i zidentyfikowanie nowej potrzeby, która pojawi się nie tylko po

zaspokojeniu poczucia bezpieczeństwa ekologicznego, ale pod wpływem zmian za-

chodzących w otoczeniu zewnętrznym jednostki. Każda jednostka oprócz posiada-

nia wewnętrznej piramidy bezpieczeństwa funkcjonuje w otoczeniu, którego inte-

gralną częścią jest przepływ coraz większej masy informacji, w pewien sposób

selekcjonowanych przez każdą jednostkę, tzn. część informacji zostaje przeznaczona

do natychmiastowego użycia, część zatrzymana do ewentualnego dalszego użycia,

inne informacje grupuje się w celu utworzenia nowych, a jeszcze inne zostają odrzu-

cone. Z przepływem informacji związane jest bezpieczeństwo informacyjne (BIf).

Każda jednostka funkcjonuje również w określonej kulturze (KIII), rozumianej

na tym poziomie jako zwyczajowy sposób myślenia jednostki i charakterystyczny

dla niej sposób działania.

Rys. 2. Wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa danej jednostki

Fig. 2. Internal sense of Individual’s security

Źródło: Opracowanie własne.

——————— 21 A. Urban, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, Warszawa 2009, s. 23–24.

Bezpieczeństwo

Osobiste+żywnościowe+ekonomiczne

Bezpieczeństwo

Społeczne

Bezpieczeństwo

Żywności

Bezpieczeństwo

Ekologiczne

?


41

Otoczenie zewnętrzne bliższe jednostki (Ozb) tworzą:

Rynek pracy (Rp) rozumiany jako ogół form i procesów zatrudniania pra-

cowników przez pracodawców, a także ogół instytucji, uwarunkowań oraz

czynników negocjacji warunków zatrudnienia, pracy i płac; ekonomiczny,

społeczny i polityczny obszar, na którym rozgrywają się wszelkie procesy

z zakresu szeroko rozumianego zatrudnienia i bezrobocia22

.

Instytucje publiczne (w tym instytucje administracji publicznej) i niepubliczne (I).

Regulatorzy (R), czyli organizacje, które mogą regulować lub w inny sposób

wpływać na organizacje oraz jednostki działające na rynku. Regulatorzy dzie-

lą się na dwie grupy. Do pierwszej zaliczyć można tzw. agencje regulacyjne,

czyli agencje powołane przez rząd w celu ochrony społeczności przed pew-

nymi praktykami gospodarczymi albo ochrony jednej organizacji przed in-

nymi. Drugą grupę regulatorów tworzą tzw. grupy interesu, czyli grupy i or-

ganizacje utworzone przez swoich członków w celu zabiegania o wpływ na

działalność gospodarczą. Grupy interesu nie dysponują oficjalnymi atrybuta-

mi władzy, w jakie wyposażone są agencje regulacyjne, jednak mogą wywie-

rać znaczny wpływ, wykorzystując środki masowego przekazu do zwrócenia

uwagi opinii publicznej na pewne problemy23

.

Inne jednostki, które mogą tworzyć grupy formalne bądź nieformalne (Jn).

Kultura (KII), rozumiana na tym poziomie jako kultura danego regionu, wię-

zi, wartości, normy i wzory wynikające z różnych kręgów kulturowych, w któ-

rych funkcjonuje dana jednostka. Na tym poziomie różne kręgi kulturowe

mogą się wzajemnie przenikać oraz wywierać na siebie wpływ24

.

Otoczenie zewnętrzne – makrootoczenie (Ozm), obejmuje wymiary i siły,

wśród których funkcjonuje dana jednostka i które mogą mieć wpływ na jej

działania. Wymiary i siły składające się na ten element otoczenia to25

:

Wymiar ekonomiczny (We) – ogólna kondycja systemu gospodarczego, w któ-

rym działa jednostka (inflacja, stopy procentowe, bezrobocie itp.).

Wymiar prawno-polityczny (Wpp) – odnosi się do państwowej regulacji

działalności gospodarczej i stosunków pomiędzy gospodarką i państwem, w któ-

rym żyje, pracuje dana jednostka. Wymiar ten związany jest również ze sta-

bilnością polityczną państwa, w którym funkcjonuje jednostka.

Wymiar socjokulturowy (KI) – obejmuje religię, zwyczaje, nawyki, wartości

i demograficzne cechy społeczeństwa, w którym funkcjonuje jednostka.

Wymiar międzynarodowy – to zakres, w jakim organizacje danego państwa

uczestniczą w działalności gospodarczej w innych krajach lub pozostają pod

jej wpływem (Wm).

Wymiar techniczny (Wt) – dostępne metody, technologie, know-how pozwa-

lające przekształcić zasoby w produkty i/lub usługi, umożliwiające rozwój

gospodarki kraju, w którym funkcjonuje jednostka.

——————— 22 http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3970479 (dostęp:22.01.2016). 23 R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami…, s. 113. 24 Zob.: Zachowania organizacyjne…, s. 163–193. 25 Na podstawie: R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami…, s. 104–115.

http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3876818


42

Rys. 3. Model bezpieczeństwa jednostki we współczesnym otoczeniu

Fig. 3. Individual’s Security Model in contemporary conditions

Źródło: Opracowanie własne.

Autorka, wykorzystując wyżej zdefiniowane zależności ukazujące funkcjonowa-

nie jednostki w turbulentnym otoczeniu, które charakteryzuje się czterema właści-

wościami26

:

1. Wzrostem nowości zmian otoczenia, co oznacza, że istotne i ważne wydarze-

nia, które mają wpływ na funkcjonowanie organizacji są coraz nowsze i nie

pokrywają się z dotychczasowymi doświadczeniami;

2. Wzrostem intensywności otoczenia, co oznacza coraz większy wpływ zmie-

niającego się otoczenia na organizacje, które w nim funkcjonują, a dalej na

jednostki;

3. Wzrost szybkości zmian otoczenia, który związany jest z rosnącą innowacyj-

nością podmiotów gospodarczych. Czas potrzebny im na wprowadzanie no-

wości jest coraz krótszy;

4. Złożoność otoczenia oznacza, iż następuje ciągły wzrost liczby elementów

otoczenia. Elementy te stają się coraz bardziej zróżnicowane, a wpływ ich na

funkcjonujące organizacje oraz jednostki coraz trudniejszy do przewidzenia,

sformułowała następujący zapis zależności:

J = ƒ(Ow, Ozb, Ozm),

gdzie:

J – poczucie bezpieczeństwa danej jednostki

Ow – wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa danej jednostki

Ozb – Otoczenie zewnętrzne bliższe w środowisku

Ozm – Otoczenie zewnętrzne – makrootoczenie.

——————— 26 http://cytaty.mfiles.pl/index.php/keyword/7401/0/turbulencja (dostęp:12.01.2016).

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przedsi%C4%99biorstwo

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wydarzenie&action=edit&redlink=1

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wydarzenie&action=edit&redlink=1


43

Szczegółowo zapis można przedstawić w następujący sposób:

Ow = ƒ[(Bos, Bża, Bek, Bsp, Bżi, Beg, ‘?’), (KIII), (BIf)]

Ozb = ƒ(Rp, I, R, Jn, KII)

Ozm = ƒ(We, Wpp, KI, Wm, Wt)

Opisane powyżej zależności są opisowym (w oparciu o funkcję wielowymiaro-

wą) oraz przedstawionym graficznie modelem ukazującym bezpieczeństwo danej

jednostki funkcjonującej w danym środowisku.

Objaśnienia do modelu ukazującego bezpieczeństwo danej jednostki:

Beg – bezpieczeństwo ekologiczne

Bek – bezpieczeństwo ekonomiczne

BIf – bezpieczeństwo informacyjne

Bos – Bezpieczeństwo osobiste

Bsp – bezpieczeństwo społeczne

Bża – bezpieczeństwo żywienia

Bżi – bezpieczeństwo żywnościowe

I – instytucje funkcjonujące w danym otoczeniu jednostki

Jn – inne jednostki funkcjonujące na danym rynku

KII – kultura danego regionu

KI – wymiar socjokulturowy

KIII – zwyczajowy sposób myślenia jednostki i charakterystyczny dla niej sposób

działania

Ow – poczucie bezpieczeństwa wewnętrznego danej jednostki

Ozb – otoczenie zewnętrzne bliższe w danym regionie

Ozm – otoczenie zewnętrzne – makrootoczenie

R – regulatorzy

Rp – rynek pracy

We – wymiar ekonomiczny

Wm – wymiar międzynarodowy

Wpp – wymiar prawno-polityczny

Wt – wymiar techniczny

‘?’ – nowa potrzeba

Podsumowanie

Bezpieczeństwo to pewien stan, który gwarantuje istnienie jednostki oraz możli-

wość jej rozwoju. Poczucie bezpieczeństwa jest jedną z podstawowych potrzeb

człowieka, której brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Współczesnie po-

jęcie bezpieczeństwa ma coraz większy wymiar. Obecnie bezpieczeństwo to nie tyl-

ko aspekty polityczne, wojskowe, gospodarcze, techniczne, ekologiczne czy spo-

łeczne. Bezpieczeństwo jednostki tworzą czynniki na wielu płaszczyznach, które

można przedstawić w postaci pewnej hierarchii, zależne również od czynników ze-wnętrznych (od otoczenia). Autorka starała się przedstawić graficzny model ukazu-

jący bezpieczeństwo danej jednostki funkcjonującej w danym otoczeniu.

Wpływ turbulentnego

otoczenia


44

Bibliografia

Bezpieczeństwo żywności w erze globalizacji, red. S. Kowalczyk, Warszawa 2009.

Borowiecki R., Kwieciński M., Monitorowanie otoczenia, przepływ i bezpieczeństwo in-

formacji. W stronę integralności przedsiębiorstwa, Zakamycze 2003.

Brzeziński M., Bezpieczeństwo społeczne z perspektywy bezpieczeństwa wewnętrznego,

„Zeszyty Naukowe WSOWL” 2013, nr 3 (169).

Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, tłum. M. Rusiński, Warszawa 1999.

Human Development Report 1994, United Nations Development Programme (UNDP),

New York–Oxford 1994.

Kasprzak W., Łysik B., Analiza wymiarowa. Algorytmowe procedury obsługi ekspery-

mentu, Warszawa 1988.

Leszczyński M., Bezpieczeństwo społeczne Polaków wobec wyzwań XXI wieku, War-

szawa 2011.

Małysz J., Bezpieczeństwo żywnościowe strategiczną potrzebą ludzkości, Warszawa

2008.

Maslow A.H., A Theory of Human Motivation, „Psychological Review” 1943, t. 50.

Rychły-Lipińska A.D., System zarządzania jakością w jednostkach administracji pu-

blicznej, Olsztyn 2007.

Urban A., Bezpieczeństwo społeczności lokalnych, Warszawa 2009.

Urbanek A., Współczesny człowiek w przestrzeni bezpieczeństwa, Słupsk 2015.

Wybrane problemy bezpieczeństwa. Dziedziny bezpieczeństwa, red. A. Urbanek, Słupsk

2013

Zachowania organizacyjne. Wybrane zagadnienia, red. A. Potocki, Warszawa 2005.

Fiałkowska A., Bezpieczeństwo człowieka wobec współczesnych zagrożeń, Europejski

Instytut Bezpieczeństwa, http://eib.edu.pl/bezpieczenstwo-czlowieka-wobec-

wspolczesnych-zagrozen/ (dostęp: 12.01.2016).

Tryboń M., Grabowska-Lepczak I, Kwiatkowski M., Bezpieczeństwo człowieka w obli-

czu zagrożeń XXI wieku www.zn.sgsp.edu.pl/41/12.pdf (dostęp: 03.04.2017).

http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3970479 (dostęp:22.01.2016).

http://cytaty.mfiles.pl/index.php/keyword/7401/0/turbulencja (dostęp:12.01.2016).

www.wsie-projekty.euwww.wsie-projekty.eu/edukacja/files/1413/4762/0731/Wprowadzenie

_do_bezpieczestwa.pdf (dostęp:17.12.2015).

Summary

Security is an important concept. A sense of security ensures the proper functioning

of human beings and the possibility of development. It is one of the basic human needs.

Insecurity causes anxiety. The modern concept of "security" is increasingly complex.

Currently, security is not restricted to the political, military, economic, technical, envi-

ronmental, or social spheres. The paper presents a model of human security functioning

in turbulent environments.

http://www.wsie-projekty.eu/

Documents

MODEL BEZPIECZEŃSTWA JEDNOSTKI WE …yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-b3be4d04... · możliwość jej rozwoju. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka,