MÜHENDİSLİK EĞİTİMİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ F. Gümrah, Y. Yaman, M. Tokyay

MÜHENDİSLİK EĞİTİMİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ

F. Gümrah, Y. Yaman, M. Tokyay

Mühendislik Fakültesi

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Ankara

UM K 1. Ulusal Mühendislik Kongresi, 20-21 Mayıs 2004, Foça, İzmir

Sunum İçeriği

İş sağlığı ve iş güvenliğinin (İSİG) Tanımı, amacı, İlkeleri ve araçları Politikalarının gerçekleştirilmesi

Mevzuat Teşkilatlanma

Yönetimi Genel prensipler Çalışmanın içeriği Uygulama planı

Sonuç ve Öneriler


MÜHENDİSLİK EĞİTİMİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ, F. Gümrah, Y. Yaman, M. Tokyay, ODTÜ, Ankara


TANIM

iş sağlığı ve iş güvenliği, işin yapılmasından dolayı oluşabilecek olan tehlikelerin ortadan kaldırılmasını ya da zararların azaltılması için uygun yöntemlerin araştırılarak, bu çerçevede oluşturulan kurallar bütünüdür (Balkır, 1997).

İş sağlığı, sağlıklı bir yaşam çevresi için gerekli sağlık kurallarını içerirken,

iş güvenliği daha çok, bireyin yaşamına ve vücut bütünlüğüne yönelik tehlikelerin ortadan kaldırılmasını hedeflemektedir.



AMAÇ

Bu nedenle, iş sağlığı ve iş güvenliği alanındaki faaliyetler (Piyal, 2000):

Çalışanın sağlığının, güvenliğinin ve çalışma kapasitesinin korunması

İşin ve çalışma ortamının sağlıklı ve güvenli çalışmaya uygun hale getirilmesi


İLKELER

ILO’nun (International Labor Organization) iş sağlığı ve iş güvenliği alanında kabul ettiği sözleşmesinde ve tavsiyelerinde bulunan beş temel ilke (Piyal, 2000);

1. önleme 2. koruma

3. uyarlama

4. geliştirme

5. hafifletme



ARAÇLARBunları sağlamaya yönelik kullanacağı araçları ise (Alper, 1992):

Düzenleme Standartlaştırma Denetim Teknik Araştırma Tıbbi Araştırma Psikolojik Araştırma İstatistiki Araştırma Eğitim ikna Sigorta




POLİTİKALARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ

Ülkemizde iş sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin politikaların gerçekleştirilebilmesi için

1. mevzuat düzeneği ve 2. teşkilatlanmalar bulunmaktadır.


Teşkilatlanma Bakımındanİş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili teşkilatlanma Bakanlıklar ve bağlı kuruluşlar düzeyinde oluşturulmuştur (Alper, 1992);

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıi.İşçi Sağlığı Daire Başkanlığıii.İş Sağlığı ve İş Güvenliği Merkeziiii.İş Teftiş Kurulu

Mili Savunma Bakanlığı Belediyeler Sosyal Sigortalar Kurumu Üniversiteler Milli Prodüktivite Merkezi Sınai Eğitim Geliştirme Merkezi Türk Standartları Enstitüsü Çalışma Hayatının Tarafları İşyeri İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları



Mevzuat Bakımından

İşçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin ülkemizde oluşturulan mevzuat düzenlemelerinin kaynakları

Anayasa, Ulusal kanunlar ve Uluslararası sözleşmelere

dayanmaktadır.

Ülkemizin onaylayıp iç hukukumuza aktarmış olduğu 77, 115, 119, 127 ve 138 sayılı ILO sözleşmeleri, bu alana yönelik mevzuatımızın bir bölümünü oluşturmaktadır, (Gençler, 2003).



UM K 1. Ulusal Mühendislik Kongresi, 20-21 Mayıs 2004, Foça, İzmirTablo 1. İSİG Yasal Mevzuat İzleme Listesi

KONU İLGİLİ YASAL MEVZUATLAR: Resmi gazete Tarih/Sayı

İLGİLİ MADDELER:

4857 Sayılı İş Kanunu, 10.06.2003 / 251134 Madde 42, 43, 63, 67 Çalışma Süresi ve saatleri

Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Tüzük, 27.07.1984 / 18471

Madde 2’nin II/c ve g; XIII/c; XIX; XX

Ara Dinlenme 4857 Sayılı İş Kanunu, 10.06.2003 / 251134 Madde 68 Gece Çalışmaları 4857 Sayılı İş Kanunu, 10.06.2003 / 251134 Madde 69, 73

4857 Sayılı İş Kanunu, 10.06.2003 / 251134 Madde 77-89; 105

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, 11.1.1974 / 14765

Madde 1-4

İş Sağlığı ve İş güvenliği yükümlülükler, sağlık raporları

Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü, 09.04.1973 / 14502 Madde 1-6; Madde 8’in 2, 44, 53, 54, 87, 90-96, 107.fıkrası

1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıha Kanunu, 23.11.1973 / 14370

Madde 173, 174, 175, 177,178, 179, 180. İşyeri sağlık organizasyonu, sağlığın korunması İşyeri Hekimlerinin Çalışma Şartları İle Görev ve

Yetkileri Hakkında Yönetmelik, 04.07.1980 / 17037 Madde 1 – 14

İSİG ile ilgili tazminat

818 Borçlar Kanunu, 08.05.1926 / 1748

Madde 332

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, 11.1.1974 / 14765 Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü, 12.9.1974/15004

İşyeri bina yapısı, merdiven, platform uygunluğu

Binaları Yangından Koruma Hakkında Yönetmelik, 26.7.2002 / 24827

Madde 5-15; 23-24

İşyeri güvenliği Par.Pat Tüzüğü, 24.12.1973/ 14752 Madde 53


İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ (İSİG) YÖNETİMİ

GENEL PRENSİPLER

Bu amaca yönelik bir çalışmanın yürütümü sırasında temel olarak

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayınlanan ve halen yürürlükte olan kanun,

tüzük ve yönetmelikler, OHSAS 18001(Occupational Health and Safety Assessment Series) İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Standardı,

BS 8800 OH&S Rehber Standardı, Avrupa Birliği Direktifleri,

International Labour Office (ILO)dokümanları ve NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health) dokümanlarının kaynak olarak alınması fayda sağlayacaktır ( Topçuoğlu, H. Özdemir, Ş., 2003).



İSİG YÖNETİMİNE GENEL BAKIŞ

TEHLİKE : Zarara neden olabilen (kimyasallar, elektrik vb) herhangi birşeydir.

RİSK: Mevcut tehlike nedeni İle herhangi birinin zarara uğrama olasılığıdır (çok veya az olabilir).



İSİG YÖNETİMİNE GENEL BAKIŞ

Aşağıdaki açıklama tipik bir risk örneğidir.

"…hayatım boyunca edindiğim tecrübeler arasında, kazalar hakkında konuşmaya değer herhangi bir durumla karşılaşmadım. Tüm hayatım boyunca denizde sadece bir kez sorunlu gemi gördüm. Bununla birlikte ne bir gemi kazası gördüm ne de gemi kazası sonucu meydana gelen felaket durumunu yaşamadım...”

• Kaptan Edward J. Smith’in, 1907 yılında New York gazetesine verdiği röportajıdır.

• 15 Nisan 1913, RMS Titanik transatlantiği 1500 kişiden fazla can kaybına yol açarak battı ve geminin Kaptanı Edward J.Smith idi.



İzlenen yol

Durum analizi

İSİG Yönetiminin güçlendirilmesi

İSİG duyarlılığının arttırılması

Tehlike olmadığındaneminiz!

Tehlike görmüyoruz!

Önce Sonra



Kaza nedenleri

96%

4%

Güvenli olmayan davranışGüvenli olmayan durum



İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

•Kazaya ramak kala•Güvenli olmayan davranış•Güvenli olmayan durum

•Kaza•Meslek hastalığı•İşe bağlı hastalık



İSİG YÖNETİM SİSTEMİ NEDEN GEREKLİ?

• Maliyetlerin yüksek olması (dolaylı maliyetlerin direkt maliyetlerden 8-36 kat fazla olması gibi...)

• Mevzuata, yasalara uygunluğu sağlama ihtiyacı

• Toplumsal baskı

• Felaketlerin herkese yansıması

• Bilinçlenmenin giderek yükselmesi.



OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Standardı

• Uygunluğunu başka organizasyonlara göstermek,

• İSİG yönetim sistemini bir dış kuruluşa belgeletmek,

• OHSAS 18001’e uyumunu kendi kendine ifade etmek, isteyen

organizasyonlar için uygundur.

• Çalışanlar ve diğerleri üzerindeki İSİG risklerini ortadan kaldırmak

yada azaltmak,

• İSİG kurmak, işletmek ve sürekli iyileştirmek,

• İSİG politikasına uygun davranılmasını sağlamak,



İSİG ÇALIŞMASININ İÇERİĞİ Bu tür bir çalışmayı yürütebilmek için

“İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Çalışma Grubu” oluşturulmalıdır.

Bu çalışma grubunun çalışmanın yürütülmesi aşamasında konusunda uzman olan bir ekibin koordinasyonu ile

çalışması başarıya ulaşmada doğru bir yol olacaktır.

A. Mevcut durumun değerlendirilmesi Bu başlık altında, Fakülteye bağlı birimlerde

- mevcut uygulamaların ve - yapılan işlerin iş sağlığı ve güvenliği açısından

OHSAS 18001 kriterlerine ve ulusal mevzuata uygunluğunun değerlendirilmesi lazımdır.



Bu çalışmada tehlike kaynakları tanımlanmasıyla olası riskler değerlendirilmelidir.

Program yapısı ve uygulamalar bu değerlendirme sonucuna göre planlanmalıdır :

1. Görüşmeler2. Kayıt ve doküman inceleme3. Ulusal mevzuata uygunluk değerlendirme4. Tehlike tanımlama ve risk değerlendirme (organizasyon,

çalışanlar, ortam koşulları, kullanılan makine-ekipman vb. yönünden ilgili birimlerde yerinde çalışma yapılmalıdır.)

5. Acil durum organizasyonu ve yaklaşımı değerlendirme6. Sağlık uygulamalarının değerlendirilmesi

Bu çalışma örnek olması açısından konunun uzmanı bir ekip tarafından pilot bir bölümde yapılmalıdır ve “Çalışma Grubu” ile gerekli bilginin paylaşılması; bunu takiben Çalışma Grubu tarafından diğer birimler için tamamlanması doğru olacaktır.



B. Çalışma grubu ve yöneticilerin iş sağlığı ve güvenliği yönetimi ve risk değerlendirme eğitimi

Bu eğitim uzman bir ekip tarafından güncel mevzuat değişikliklerini de kapsayacak şekilde gerçekleştirilmelidir.

C. İş listeleri hazırlanması, tehlikeli işlerin tanımlanması ve risk değerlendirme çalışması

Bu çalışma çalışma grubu ve uzman ekibin işbirliğiyle gerçekleştirilmelidir.

Bu çalışma;ilgili tüm birimlerde laboratuvar teknisyeni, idari sorumlu kişiler, araştırma görevlisi ve öğretim üyesi düzeyinde kişilerle birimlerinde küçük oturumlar halinde gerçekleştirilmelidir.



Her birimin tehlikeli işler listeleri ve risk değerlendirmeleri oluşturulmalıdır.

Bu çalışmanın yine uzman bir ekip tarafından pilot bir bölümde yapılması ve “Çalışma Grubu” ile gerekli bilginin paylaşılması; bunu takiben Çalışma Grubu tarafından diğer birimler için tamamlanması izlenebilecek bir yoldur.

Bu çalışmada madde A ‘daki çalışma sonuçları girdi olarak kullanılmalıdır.



D. İş sağlığı ve güvenliği risklerini azaltmaya yönelik hedef ve programların oluşturulması

Bu çalışma uzman bir ekip tarafından gerçekleştirilmelidir.

Bu çalışma; ilgili tüm birimlerde sorumlu teknisyen, araştırma görevlisi ve öğretim üyesi düzeyinde kişilerle birimlerinde küçük oturumlar halinde gerçekleştirilmelidir.

Bu çalışmanın yine bir uzman ekip tarafından pilot bir bölümde yapılmasını ve “Çalışma Grubu” ile gerekli bilginin paylaşılmasını; bunu takiben Çalışma Grubu tarafından diğer birimler için tamamlanmasını iyi bir yol olacaktır

Bu çalışmada madde C ‘deki çalışma sonuçları girdi olarak kullanılmalıdır.



E. Ünite iş sağlığı ve güvenliği talimatları hazırlama / güncelleştirme

Bu çalışma “İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Çalışma Grubu” koordinasyonunda ilgili tüm birimlerde sorumlu teknisyen, araştırma görevlisi ve öğretim üyesi düzeyinde kişilerle birimlerinde küçük oturumlar halinde gerçekleştirilmelidir.

Bu çalışmada madde C‘deki çalışma sonuçları girdi olarak kullanılmalıdır. Gerektiğinde bir uzman ekipten görüşler alınmalıdır.

F. İSİG el kitabı, prosedür hazırlama


Mühendislik Fakültesi Birimlerine ait - İSİG el kitabı ve- İSİG uygulamalarına yönelik temel prosedürler

hazırlanmalıdır.



G. Eğitim, bilinçlendirme ve yeterlilik

Bu kapsamda bir uzman ekip tarafından Mühendislik Fakültesinde “İSİG Eğitim Ekibi” oluşturulmalıdır.

Fakültenin eğitim ekibi üyeleri birimlerde özel İSİG tehlike kaynakları ve riskleri konusunda eğitim yapabilmek üzere bir eğitim programına alınmalıdır.

Fakültedeki tüm çalışanların eğitimi, hazırlanacak bir program dahilinde, oluşturulacak “İSİG Eğitim Ekibi” tarafından gerçekleştirilmelidir. Bu şekilde kurumda iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin sürekliliği de sağlanabilecektir.



İSİG EĞİTİM PROGRAMI UM K 1. Ulusal Mühendislik Kongresi, 20-21 Mayıs 2004, Foça, İzmir


H.Risk analizi ekibi oluşturma


Fakültede belirlenecek risk analizi ekibi üyeleri bir eğitim programına alınmalıdır. Bu çalışmanın amacı Fakülteye bağlı birimlerde iş sağlığı ve güvenliği risklerinin sürekli izlenmesine yönelik kalıcı bir sistemi kurmaktır.



İSİG UYGULAMA PLANI

Detayları anlatılan bu çalışma; Fakültede çalışma konularında deneyimli bir ekibin varlığı göz önünde tutularak hazırlanmalıdır.

Bu nedenle bir iş sağlığı ve güvenliği konusunda uzman bir ekibin bire bir yer alması gereken adımlar ve destek olarak yer alması gereken adımlar ayrı ayrı tanımlanmalıdır. Çalışmada iş sağlığı hekimi, iş hijyenisti, iş güvenliği uzmanlarından oluşan bir uzman ekipten yararlanılması gereklidir.



Birimlerden istenilen bilgi ve dokümanların temini, çalışılacak birimlerin işbirliği için tam destek sağlanması zorunludur.

Yapılacak tespitler öncelik sırasına göre listelenmelidir ve bu doğrultuda alınması gereken teknik ve bilimsel çözüm önerileri pratik, uygulanabilir ve mümkünse alternatifli olarak sunulmalıdır.

Çalışmaya ilişkin doküman, rapor konusunda gizlilik kurallarına uyulmalıdır.



SONUÇLAR ve ÖNERİLER

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSİG) Yönetim Sistemi; iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin kuruluşların genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik bir şekilde ele alınıp sürekli iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözümlenmesi için bir araçtır.

Ülkemizde İSİG faaliyetleri kişisel koruyucuların kullanımını çağrıştırmakta ve geleneksel olarak ayrıca yapılması gereken iş olarak algılanmaktadır.

İSİG Yönetim Sistemiyle, bölüm elemanları, öğrenciler, yönetenler ve denetleyenlerin rol ve sorumlulukları açık hale getirilerek tüm elemanların katılımı sağlanabilecektir.



İSİG bölümlere yeni bir malzeme, makina alımından, tüm laboratuvar aktivitelerinin, satın alma prosedürlerinin, işletme prosedürlerinin (bakım, revizyon dahil), işletme bütçesinin, acil durum planlarının bir parçası olmalıdır.

Her bölüm ulaşılabilir, tarihlendirilmiş, hangi yolla gerçekleştirileceği tanımlanmış İSİG hedeflerini belirlemelidir.

İSİG bölümlerde sadece bir kişinin sorumluluğunda olmamalı, her seviyede yönetici ve çalışanın iş tanımı ve performans değerlendirme kriterleri içinde yer almalıdır.

İSİG Yönetim Sistemi; belli dönemlerde değerlendirilmeli ve hedeflere ulaşma durumu, başarılamayan noktalar, nedenleri tanımlanmış bir sistematik kapsamda irdelenmelidir.



Bu sistemle, tüm elemanlar,

İSİG risklerinin belirlendiği ve önlemlerle asgari seviyeye indirildiği, yasalara uyan, hedeflerin yönetim programları ile hayata geçirildiği, uygun İSİG eğitimlerinin uygun kişilere verildiği, acil durumlara hazır, performansını izleyen, izleme sonuçlarını iyileştirme faaliyetlerini başlatmak için kullanan, faaliyetlerini denetleyen, yaptıklarını gözden geçiren ve dokümante eden bir kuruluşta İSİG faaliyetlerine gereken önemi veren bir sistemin parçası olacaklardır.



Devlet mevzuat yapma teşkilatlanma ve denetim

Üniversite önlem alma ve eğitim

Bölüm elemanları ve öğrenciler ise alınan önlemlere fiilen uymakla yükümlüdürler





COHSE - The Center for Occupational Health and Safety Engineering http://www.sph.umich.edu/hsat/

Hazardous SubstancesAcademic Training Program

Environmental Health Sciences

University of Michigan, Ann Arbor, MI

The Hazardous Substances Academic Training (HSAT) program was established in 1993 to provide specialized training in the management of hazardous substances for professionals in environmental health (EH) and industrial hygiene (IH) areas. The program provides training in this multidisciplinary field, drawing on specialized coursework and experience in public health, environmental science, and engineering.

The HSAT program responds to the well-recognized need for professionals who are competent in dealing with hazardous substances in the environment and workplace. Program graduates are capable of addressing such topics as hazardous waste site remediation, environmental management of toxic substances, soil and groundwater remediation, pollution control and pollution prevention, worker protection and worker training, community concerns and risk communication, and exposure and risk assessment.

http://www.sph.umich.edu/hsat/



FIRE SAFETY ENGINEERING GROUP

http://fseg.gre.ac.uk/

School of Computing & Mathematical Sciences

the UNIVERSITY of GREENWICHWELCOME to the Fire Safety Engineering Group (FSEG) Web site of the University of Greenwich. FSEG, winner of the Queen's Anniversary Prize 2002, is the UK's largest University based fire/evacuation modelling research team. The group specialises in modelling all aspects of Fire Safety Engineering, including, fire, evacuation, suppression and structures. FSEG expertise and modelling tools are used all over the world to help solve fire safety problems.

RESEARCH PROJECTS ASSOCIATED WITH FIRE Investigating the Swissair Flight 111 In-flight Fire using the SMARTFIRE CFD fire simulation software. [Nov 2003] Utilising networks of standard office PCs to run SMARTFIRE in parallel [Nov 2003] Development Of Standards For Fire Field Models [Sept 2001] SMARTFIRE: Fire Simulation modelling using an integrated CFD Environment with Knowledge Based Reasoning. [January 2001] A Semi-automated approach to CAD input into CFD Based Fire Modelling Tools. [January 2001]. Automatic Dynamic Control of CFD based Fire Modelling Simulations. [January 2001]. Applying the Local Equivalence Ratio Concept to Fire Field Models. [January 2001]. A comparison of predictions produced by the SMARTFIRE Gaseous Combustion Model with Experimental Room Fire data. [January 2001]. SAFETY FIRST - Assessment of ship fires [January 2001] Field Modelling of Ceiling Mounted Smoke Vents. Fire Propagation in High Rise Buildings. Fire-Sprinkler Simulations Using the Eulerian-Eulerian Approach. Lagrangian - Eulerian Modelling of Sprinkler Systems Systematic Comparison of Fire Field Model Predictions with Experiment. Structural Response of Steel and Composite Materials During Fire Fire Field Modelling on Parallel Computers Use of Two-Fluid Techniques to Model Turbulent Diffusion Flames. Aircraft Fire Field Models. Fire Field Modelling in Micro-Gravity Environments. Modelling of Flashover and Backdraft using Fire Field Models Fire Detection and Suppression Simulation (FIREDASS)

http://www.gre.ac.uk/schools/cms/

http://www.gre.ac.uk/




http://fseg.gre.ac.uk/fire/smartfire_MD11Proj.html

http://fseg.gre.ac.uk/fire/running_SMARTFIRE_in_parallel.html

http://fseg.gre.ac.uk/fire/standards_for_fire_field_models_proj.html

http://fseg.gre.ac.uk/fire/smartfire_proj.html

http://fseg.gre.ac.uk/fire/cad_input_into_FBFMT.html



http://fseg.gre.ac.uk/fire/control_of_CFD_based_FMS.html



http://fseg.gre.ac.uk/fire/equivalence_ratio_concept.html

http://fseg.gre.ac.uk/fire/gaseous_combustion_model.html

http://fseg.gre.ac.uk/fire/safety_first.html

http://fseg.gre.ac.uk/fire/smoke_vents.html



http://fseg.gre.ac.uk/fire/fire_propagation_hrb.html

http://fseg.gre.ac.uk/fire/fire_sprinkler_simulation.html



http://fseg.gre.ac.uk/fire/lagrangian.html








University of CalgaryHealth, Safety, and Security Committee

Web Page

http://www.ucalgary.ca/~ucsafety/uhssc/

University of Calgary Environmental Management Committee

http://www.ucalgary.ca/UofC/departments/UEMC/

Documents

MÜHENDİSLİK EĞİTİMİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETİMİ F. Gümrah, Y. Yaman, M. Tokyay