Musa Qasımlı

8/15/2019 Musa Qasımlı

http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 1/361

MUSA QASIMLI

AVROPA VƏ AMERİKAÖLKƏLƏRİNİN MÜASİR TARİXİ

2 hissədə .

I HİSSƏ(1918-1945-ci illər)

Ali məktəblər üçün dərslik

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 2 n!yabr 2""2-ci i# #ari$li 1"8" Ns-% ə&ri ilə

____ {jİlllldfdllfttİFdır \

S l j ı w n > V I T ' i

K T T A B X A V



BAKI - 2!

94"9S Q 2.S

E#$i %&d'()*% +ə %ə,i#ə% Məmməd Fətəliyev - #ari$ el&ləri na&izəi* !sen#* +,%-nun Ar!pa

və A&erika .lkələrinin yeni və &iiasir #ari$i ka/erasının &0iriFəridə Yusifzadə - #ari$ el&ləri na&izəi* !sen#

Q's/$#/ M.0. A+%*1' +ə A$&%i(' #(ə#ə%i3i3 $4'si% )'%i5i. 2 hissədə.I hissə 67879-78:;-#ə% 443 də%s#i(. - B'(/? B'(/ U3i+&%si)&)i 3ə@%i,,')/?2!.

ə%s#i( A+%*1' +ə A$&%i(' #(ə#ə%i3i3 7879-78:;- #(ə#ə%i3 )'%i5i3i 5%*3*#*Di '%d/</##/#' +ə 1%*>#&$#ə% 4F%ə @ə%h &)$i@di%.ə%s#i(də AFə%>',<'3#' >'G#/ $əsə#ə#ə%ə də diə) ,&)i%i#$i@di%.

ISBN ;-92;-82-!

Q 72 82-2! + ;96=-82 J

B'(/ U3i+&%si)&)i 3ə@%i,,')/? 2!MÜNƏRİ0AT



ÖN SÖ..........................................................................................:

BÖLÜM. 1918-1923-cü illərdə !"nəl#$l% &ün$'iə(lər..................)

BÖLÜM. *l&$ni"$.......................................................................4+

BÖLÜM. B,"ü Bri($ni"$............................................................)

BQLÜM. /r$n'$.......................................................................... 112

BÖLÜM. *&!ri$ Birlə0&i0 ($(l$rı..........................................141

BÖLÜM. ($li"$...........................................................................11

IBÖLÜM. '$ni"$...................................................................... 192

II BÖLÜM. *'(ri"$.............................................................219

BÖLÜM. M$c$rı'($n...................................................................236

BÖLÜM. 7&ıni"$.....................................................................26+

BÖLÜM. $n$d$.........................................................................2)3

IBÖLÜM. *r:!n(in$.....................................................................23

II BÖLÜM. Br$;ili"$............................................................281

V BÖLÜM. M!'i$.............................................................289

VBÖLÜM. 1924-1939-c illərdə !"nəl#$l% &ün$'iə(lər ... 299

VI BÖLÜM. inci dün"$ &ü<$riə'i....................................32

İs)iC'də &di#$i@ $ə3>ə +ə ədə>i,,').........................................!7



ÖN SÖ

3.r&ə#li !$ucu* .lə# &0s#əilliyi bərpa eilikən s!nra .lkə&izə ilk ə/ə !lara ana ili&izə ali &ək#əb #ələbələri 0'0n yazıl&ı 6Ar!pa ə

&erika .lkələrinin &0asir #ari$i 7 hissə (1918-1945-ci illər)6 ərsliyi ar#ı

arınızaır əlu& !luu ki&i* iniyəək Azərbaycan ilinə belə ərslik l&aıınan yaban'ı ie!l!i prinsiplər ə sin/i &0barizə ba$ı&ınan rus

ilinə yanlı* bəzən ə &əsəli əkilə sa$#alaırılara yazıl&ıki#ablaran is#i/aə eən #ələbələri&iz Ar!pa ə A&erika .lkələrinin !byek#i&0asir #ari$ini ə bu #ari$ə air Azərbaycan el&inin nə !luunu bil&əkəə#inlik 'əkirilər +unun isə &illi #əhsil k!nsepsiya&ıza zi !luu ki&səə

0bhə !ur&a&alıır ,e&əli* ərsliyin yazıl&ası #əhsilin eh#iyaclarınan*r!pa ə A&erika .lkələrinin &0asir #ari$ini !luu ki&i .yrə#&ək ərurə#inən irəli :əl&iir

,ərs ki#abı .lkə&izin ali &ək#əbləri 0'0n bu sə#irlərin &0əlli/inin ə#irakı ilə hazırlanara 'ap eil&i /ənn pr!ra&ına uyun !lara* 0nyaari$ el&inə əbul eil&i 0&u&i el&i prinsiplər ə a'ı cə&iyyə#ə #ari$

ərsliklərinə erilən #ələblər əsasına yazıl&ıır ,ərslikə Ar!pa ə&erika .lkələrinin 1918-1945-ci illər #ari$i ie!l!:iyalaırıl&aya y!l eril&əən :er'ək ərh !lun&uur A+;* Al&aniya* +.y0k +ri#aniya* <ransa*#aliya* =spaniya* As#riya* acarıs#an* Ru&ıniya* >anaa* Ar:en#ina*raziliya ə eksikanın s!sial-i#isai* siyasi #ari$ ə par#iyalararası

&0barizə &əsələləri $r!n!l!i arıcıllıla ə pr!ble&lər 0zrə k!nkre# əks#iril&iir bu .lkələrin a$ili ə $arici siyasə#ə za&an-za&an 0zləikləri

r!ble&ləri həll e#&əkə h.ku&ə#lərinin həya#a ke'irikləri #əbirlər ənların &ahiyyə#i :eni a'ıl&ıır ki* hə&in #əcr0bənin .yrənil&əsinin

.lkə&izə &0s#əil .lə# uruculuu 0'0n &0h0& əhə&iyyə#aııı əksizir yeri :əlikcə A+;-nı ə Ar!pa .lə#lərinin

zərbaycana &0nasibə#ə yeri#ikləri siyasə#ə ə iə# ye#iril&iir iki0nya &0haribəsi arasınakı illərə beynəl$al &0nasibə#lər ə ikinci 0nya

&0haribəsi #ari$i yazıl&ıır ,ərslik Ar!pa ə A&erika .lkələrinə



e&!kra#ik cə&iyyə# uruculuunu ə !nun #əka&0l y!lu ilə inkia/ını izlə&ək a$ı&ınan a $eirliir

.zular yazılarkən ki#abın s!nuna eril&i &ənbə ə əəbiyya# iyahısına :.s#ərilən in:ilis* #0rk* rus ə Azərbaycan illə- rinəkiəbiyya#laran :eni is#i/aə eil&iir

,ərsliyin ikinci 0nya &0haribəsinən s!nrakı .r0 əha#ə eən hissəsiə 'apa hazırlanır 0əlli/ ərs ki#abının hər iki hissəsinin #əhsil sis#e&i&iz'0n yararlı !lacaı inancınaır

Nəhayə#* &0əlli/ ərsliyin ərsəyə :ə#iril&əsi pr!sesinə $eyir$aharı&larını əsir:ə&əyən Azərbaycan ə bəzi $arici .lkə &0#ə$əssislərinə

ərin #əəkk0r0n0 bilirir



I BÖLÜM

7879- 782!-0Ü İLLƏRƏ

BENƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR

AB 1%&Fid&3)i Vd%* Vi#s*33 7: $'ddəsi

Birinci dün"$ &ü<$riə'inin '=nn$ "$#ın d,"ü0ən d,lə(lər <əri ə&əli""$(l$rı d$"$ndır&$% &ə%'ədilə &ü#(əli 'ül< r=%r$&-l$rı ilə ?ı#ı0 !(dilər. B!lə r=%r$&l$rd$n irini 1918-ci il "$n$nn 8-

də *B r!;id!n(i Vdr= Vil'=n ə'$'l$ndırdı. @14 &$ddəA $dl$n-dırıl$n r=%r$&d$ !"nəl#$l% &ün$'iə(lərə d$ir $0$ıd$ı &ə-'ələlər irəli 'ürüldüC 'ül< &ü%$ilələrinin $?ı% &ü;$irə'i. Bnd$n'=nr$ <!? ir :i;li !"nəl#$l% '$;i0 =l&$"$c$%D dil=&$(i"$ i'ə <ə-&i0ə $?ı%-$"dın ə <$&ının :,;ü %$r0ı'ınd$ ə$li""ə( :,'(ərəcədirEər$;i 'l$n #$ricində <ə& 'ül<D <ə& də &ü<$riə $#(ı :ə&i?ili"indəni;lərdə &ü(lə% 'ərə'(liiE &ü&ün =ld %ədər ü(ün i%(i'$di&$n!ələrin lə !dil&ə'iE d,lə( (ə<lüə'i;li"inə "n =l$r$%'il$<l$nn &ü&ün %ədər $;$ldıl&$'ı ü?ün əd$lə(li ;ə&$nə(lər !ril&ə'iE &ü'(ə&ləələr ü;ərində '!r!nlilə $lı ü(ün&ə'ələlərin <əllində ə<$linin &$r$%l$rının <,&ə(lərin əd$lə(li(ələlərinə ni'ə(də ər$ər ((l&$'ı rin'iinə ə'$'l$n$r$% ü(ün&ü'(ə&ləə &ü$<i'ələrinin 'ərə'(D 'ə&i&i ə &ü(lə% i(ərəli

&,%!"indən <əlliE ü(ün r' (=r$%l$rının $;$d !dil&ə'i. 7'i"$ ,;($l!"ini ,;ü &üə""ənlə0dir&əliD i'(ədi"i id$rə =r&$'ını '!?&əli əMillə(lər Fə&i""ə(inə %əl =ln&$lıdırE B!l?i$ =0$ldıl&$lı ə

ər$ !dil&əlidirE /r$n'$ =0$ldıl&$lıD i0$l$ &ər; %$l&ı0 ər$;ilər ər$ =ln&$lıD Gl;$' ə L=($rin:i"$ /r$n'$"$ !ril&əlidirE($li"$nın 'ər<ədləri də%i% &üə""ənlə0dirilən &illi əl$&ə(lərə :,rədə"i0diril&əlidirE *'(ri"$-M$c$rı'($n #$l%l$rı ini0$ ü?ün :!ni0

&#($ri""ə( i&$nl$rı əldə !(&əlidirlərE 7&ıni"$D S!ri'($n əQ$r$d$ =0$ldıl&$lıdırE H'&$nlı i&!r$(=rlnn (ür hissəsi(ə&in$( ə &,<ə& '!r!nli $l&$lıdırE ($! !(diril&i0 &illə(lər



ü?ün (ə<lüə'i;li ə &#($r ini0$ın &ü(lə% =;l&$; 0ər(ləri(ə&in !dil&əlidirE &ü'(ə%il =l0$ d,lə(i "$r$dıl&$lıdırE #ü''i&ü%$ilələr ə'$'ınd$ Millə(lər Fə&i""ə(i %rl&$lıdır.

1918- ci ilin !r$lınd$ Vil'=n @14 &$ddəA"ə d$<$ d,rd rin'i əl$ə !(di. Jə&in rin'ilərin %ı'$ &ə;&n !lə idiC 'ül< r='!'i %!"d-0ər('i; =l$r$% əd$lə(ə ə'$'l$n&$lıdırE #$l%l$r əil$"ə(lər d,lə(lər $r$'ınd$ 0$<&$( ="nnd$i i"$d$ i&i&ü$dilə $'i(ə'inə ?!ril&ə&əlidirE <ər ir ər$;i &ə'ələ'i $idi""ə(iü;rə "!rli ə<$linin &$r$%l$rın$ "n =l$r$% <əll !dil&əlidirE ,;

($l!"ini %ə(i &üə""ən !(&i0 ü(ün &illə(lərin (ələləri ,dənil&əlidir.S=nr$l$rD 1918-ci ilin =("$rınd$ *B d,lə( d!$r($&!n(i@14 &$ddəAnin 0ər<ini i0lə"i <$;ırl$dı. Vil'=n (ərəindən ə"ənilən

0ər<də *l&$nı"$ ilə 'ül< &ü%$ilə'ini <$;ırl$&$% &ə%'ədi ilə?$ırıl$c$% $ri' 'ül< =nr$n'ının i0 rin'iləri ,; ə'ini ($dı.

Vil'=n rin'ilərindən "$r$rl$n&$% i'(ə"ən ə i'(i%l$lının ($-nın&$'ını (ələ !dən <ər ir #$l% $0$ıd$ı 0ər(lərə c$$ !r&əli

idiC #$r$(!rindəi &üə""ən in(!ll!($l ə &ənəi-dini #ü''i"-"ə(lərinə :,rə '!?il&əliE ,; ($l!"ini &üə""ənlə0dir&ə"ə %$dir =ldn (ə'di% !(&əliE ,; #ərclərini ,də&ə ü?ün i%(i'$diD (əii ə&$li""ə ə'$i(lərinə &$li =l&$lıE ,;ünü #$rici (əc$ü;dən %=r"$

il&əliE ($! =ld ,lənin <,&ə(inin ;ül&ündən ə;i""ə(?ə&əli idi.

Vil'=nn @14 &$ddəA'i &ü<$riədən '=nr$ı d,rdə !"nəl-#$l% &ün$'iə(lər 'i'(!&inin ə'$'l$rını (ə0il !(&əD dün"$ %r-l0n ə !"ni ;$&$nd$ *B-ın %l=$l #$rici 'i"$'ə( i'(i%$&ə(lərini&üə""ənlə0dir&ə &ə%'ədini d$0ı"ırdı.

Mü<$riənin :!di0ində 7&ıni"$ &əl !dildi. 191B-ci il&$"ın -də B#$r!'(də 7&ıni"$ ilə *l&$ni"$ l= ,lələri$r$'ınd$ 'ül< &ü%$ilə'i ə i%(i'$di '$;i0lər $l$ndı. B '$;i0lər

7&ıni"$nın ü(ün (əii 'ərə(ləri ə !<(i"$(l$nnd$n i'(i$də!dil&ə'ində *l&$ni"$ in<i'$rl$nn$ &ü'(ə'n$ <ü%% !rdi. B#$r!'('ül< &ü%$ilə'inə :,rə 7&ıni"$ '(r$(!ji cə<ə(dən &ü<ü& ə



&!0ələrlə ;ən:in =l$n 16 &in &.-li d$lı% 'ər<əd ;=l$ını*'(ri"$-M$c$rı'($n$ :ü;ə0(ə :!(diE Fəni K=rc$nı B=l%$rı'($n$%$"($rdıE K=rc$nın %$l$n <i''ə'ini i'ə ,'(əncə =n'($n?$

li&$nı ilə irlidə *l&$ni"$ l= ,lələrinin i'(i$də'inə !rdiEi'(i$də =ln&$"$n n!( &ədənlərini 9+ il &üddə(inə *l&$ni"$=&$ni"$l$rın$ (ə'li& !(di. 7&ıni"$nın (ə'li& =l&$'ı *l&$ni"$

l= ,lələrinin ə;i""ə(inə ü&&ən &ü'ə( (ə'ir !('ə də =nl$rın#!"rinə ə'$'lı d,nü0 "$r$(&$dı. Nn $0lıc$'ı i'əD *l&$ni"$nın"$n$c$$ =l$n !<(i"$cl$rı ,dənil&ədi.

7879- ə)i

*l&$ni"$ *r=$nın 0ər%ində rl <əri ə&əli""$(l$r $$rı:!ni0 ər$;ilər ((d%d$n '=nr$ &ü<$riənin $r(ı% $0$ ?$(dıını ədü0&ən ,lələrə ,; 'ül< 0ər(lərini "r$c$ını dü0ünürdü. L$in

*l&$ni"$ l= ,lələrinin $ır (ə'ərrü$(-i%(i'$di <ə"$(ı =nl$rınnəini d$#ili ic(i&$i-'i"$'iD <ə&?inin !"nəl#$l% ə;i""ə(inə də&əni (ə'ir !dirdi. B ,lələrin ə<$li'i $clı% ?əirdi. Hrdd$ ;ərri=l$n 0!"lər ?$(ı0&ırdı. *l&$ni"$ i%(i'$di cə<ə(dən (üəndi ə ə&ə &ə<'ld$rlıı $0$ı dü0dü. Ölədə "$n$c$% ə #$&&$l !<(i"$(l$rı?$(ı0&ırdı. Oə%li""$( ər$d <$l$ dü0dü ə in'$n !<(i"$(ı d$ (üəndi.5$l% &ü<$riədən '$ndı.

*clı% ?əən *'(ri"$-M$c$rı'($n =rd' d,"ü0 %$ili""ə(inii(irdi. @Qr$&$ i&!ri"$Ad$ "$0$"$n #$l%l$rın &illi-$;$dlı% &ü$-



ri;ə'inin :üclən&ə'i &ü<$riəni d$$& !(dir&ə"ə d$<$ i&$n !r-&irdi.

*l&$ni"$nın &ü((əi%ləri =l$n H'&$nlı d,lə(i ə B=l%$rı'($n

d$ ?ə(in <əriD i%(i'$di ə 'i"$'i ə;i""ə(ə dü0dülər. Bü(ün nl$r$ $#&$"$r$%D l= ,lələri i?əri'ində "$lnı; *l&$ni"$ =rd'd,"ü0 %$ili""ə(ini <ələ %i'&ən də =l'$ %=r" '$#l$"ırdı.

*n($n($ ,lələri də ?ə(inli"ə dü0dülər. n:il(ərəD /r$n'$ ə ($-li"$nın i%(i'$di ə ər;$% ə;i""ə(i əl!ri0li d!"ildi. L$in =nl$rın($& (üən&ə"inə <ələ ?=# $r idi. B ,lələr i?əri'ində "$lnı;($li"$nın ə;i""ə(i d$<$ əl$ə(li =l$r$% %$lırdı. n:il(ərə ə

/r$n'$nın '(r$(!ji #$&&$lD ər;$%D i0?i %üə'i ə ə':ər $ldıı&ü'(ə&ləələrlə ənənəi əl$%ələri *l&$ni"$nın $$rdıı '$l(ı&ü<$riə c$(ınd$n #!"li ?ə(inlə0di. Bn$ $#&$"$r$%D <əri(!#ni$ '$rıd$n n:il(ərəD /r$n'$ ə *B *l&$nı"$ l= ,lələriniü'(ələ"irdilər. *B-ın &ü((əi%lərinə "$rdı&ı &ü<$riədə &ü<ü&r=l ="n$dı. *r(ı% 1918-cı ilin "$"ınd$ *l&$ni"$ =rd' d,"ü0

%$ili""ə(ini ($&$&ilə i(irdi. *l&$nı"$ $li $0 =&$nd$nlıı=rdnn d$<$ &ü%$i&ə( :,'(ər&ə %$ili""ə(ində =l&$dıını il-dirdi. *l&$ni"$d$ <,&ə( də"i0ili"i =ld. Li!r$l M$'B$d!n'inin $0?ılıı ilə "$r$dıl$n "!ni <,&ə( =("$r $"ınınəəllərində *B r!;id!n(i Vıl'=n$ n=($ :,ndərərə @14&$ddəAnin 0ər(lərinə "n =l$r$% 'ül< $l$&$$ r$;ı =ldn

ə"$n !(di. i ,lə $r$'ınd$ n=($l$r &ü$dilə'i ir $" ?ədi. L$in

*B <,&ə(i i&!r$(=r II Vil<!l& ə;iə'indən :!(&ə"ənə ə$l&$n $li <əri =&$nd$nlıı 'i"$'i <$i&i""ə(ə ($! !(diril&ə"ə-nədə &ü((əi%lərin *l&$ni"$ ilə <!? ir rə'&i d$nı0ı%l$r $$r&$-"$c$ını ildirdi. B!lə =ld%d$ <əri id$rə?ili 'i'(!&inə rə<ərli !dən :!n!r$l Gri# Lüd!nd=r ə;iədən ;$%l$0dırıldı. Ö;ünü

$"($#(d$ (ə<lüə'i; <i'' !(&ə"ən II Vil<!l& i'ə !ld&$r0$l $lJind!nr%n %ər$r:$<ın$ :!(di. *l&$n =rd'nn <əriə&əli""$(l$r $$r&$% i%(id$rınd$ =l&$dıını :,rən &ü((əi%lər n,ə(i d,"ü0 l$nl$rını <$;ırl$&$%d$n i&(in$ !(dilər.



B*#'%/s)'3/3 $əG#> *#$'s/.Sə#*3i( >'%/@/G/

K,"ü0ən d,lə(lər $r$'ınd$ $rı0ı% <$%%ınd$ d$nı0ı%l$r d$$&!dərən *l&$ni"$nın &ü((əi%ləri ir-irinin $rdınc$ &ü<$riədən?ı#&$$ $0l$dıl$r. 1918-ci ilin iinci "$rı'ınd$ B=l%$rı'($nı ə'ini%(i'$di ə 'i"$'i ,<r$n ürüdü. Ölə i%(i'$di""$(ı ər$d <$l$dü0dü. 5$l% ə =rd $clı% ?əirdi. Mü<$riəni d$$& !(dir&ə $r(ı%&ü&ün d!"ildi. B!lə 0ər$i(də *l&$nı"$ d$ B=l%$rı'($nı 'il$<D <əri'r'$( ə :!"i&lə (əc<i; !(&ə"i d$"$ndırdı. S!n("$rın

16- də *n($n($ ,lələrinin 'il$<lı %üələri K=r= ?,lü r$"=nnd$ =l%$r =rd'n d$r&$d$ın !(di. S!n("$rın 29-d$ i'ə&ü((əi% =&$nd$nlıı Səl=nidə B=l%$rı'($nl$ $rı0ı%'$;i0ini i&;$l$dı. &;$l$n&ı0 $rı0ıın 0ər(lərinə :,rəB=l%$rı'($n i0$l !(di"i S!ri'($nD Pn$nı'($n ə 7&ıni"$ər$;ilərini =0$l(&$ı ,; ,<də'inə :,(ürürdü. B=l%$r "=ll$rı&ü((əi% =rdl$rının əlinə !?irdi. B!lə ə;i""ə( H'&$nlıd,lə(inin ə d$ıl&$%d$ =l$n *'(ri"$- M$c$rı'($ni&!r$(=rlnn &əli""ə(ini d$<$ d$ 'ürə(ləndirdi.

Os$'3#/ d+#ə)i3i3 $əG#> *#$'s/.M*3d%*s >'%/@/G/

1918- ci ilin =("$rınd$ (ür =rd' /ələ'(in ə Sri"$d$

&əli""ə(ə r$dı. H("$rın 3+-d$ H'&$nlı d,lə(i $dınd$nJü'!"n 7$D *n($n($ d,lə(ləri $dınd$n i'ə in:ili' $d&ir$lı $l(=r*r$lı% dəni;ində S$%%ı; L!&n=' $d$'ınd$ı M=ndr=' li&$nınd$

$rı0ı% '$;i0ini i&;$l$dıl$r. B$rı0ıın 0ər(lərinə :,rə Q$r$ dəni; =$;l$rı &ü((əi%lər (ərəindən i0$l !dil&əliE H'&$nlı 'l$rınd$ı ü(ün %üələr ə 'il$<lı &,%!lər <$%%ınd$ &ü((əi%lərə &əl&$(

!ril&əli ə =nl$rın.;ərər'i;lə0diril&ə'i ü?ün "$rdı& =ln&$lıE&ü((əi%lərin <əri ə'irləri '($nl$ :ə(irilərə &ü$i% ,lələrə(ə'li& !dil&əliE H'&$nlı <,&ə(i d$#ılı ni;$&-in(i;$&ı ə'ər<ədləri %=r&$% ü?ün l$;ı& =l$c$% <əri %üələrdən $0%$%üə



ı=



6

72

'$#l$&$% <ü%%nd$n &ə<r& !dil&əliE ,lə d$#ilində $'$"i0i%=r&$% ü?ün l$;ı& =l$c$% %üələrin '$"ı &ü((əi%lər (ərəindən&ü;$irə.!dildidən '=nr$ &üə""ənlə0diril&əliE H'&$nlı 'l$rınd$

ü;ən <əri :ə&ilər &ü((əi%lərə (ə'li& !dil&əli idiE &ü((əi%lərin&,%!lərinə %$r0ı (ə<lüə =l$c$ı (ə%dirdə =nl$r H'&$nlı d,lə(inini'(ənilən '(r$(!ji <i''ə'ini i0$l !(&ə <ü%%n '$#l$"ırdıl$rE (ür li&$nl$rınd$n H'&$nlı d,lə(inin &ü((əi%lərinin i'(i$də !(&ələri%$d$$n =lnrdE H'&$nlı <əri irlə0&ələri ün!" *;ər$"c$nd$ndər<$l ?ı#&$lı ə H'&$nlı d,lə(i Q$%$; ər$;i'inin &ü((əi%lərinnə;$rə(inə !?&ə'inə !(ir$; !(&ə&əliE %$li d,lə(lər B$(& ə

B$ını i0$l !(&əliE *l&$ni"$ ə *'(ri"$-M$c$n'($nın ü(ün&ə&rl$rı ir $" ər;ində H'&$nlı ər$;ilərini (ər !(&əliE Jic$;DPə&ənD Sri"$ ə M!'==($&i"$d$ı (ür %$rni;=nl$rı &ü((əi%lərə!ril&əliE Tr$li' ə ir!n$idəi (ür !&i''$r ;$i(ləri ($li"$%$rni;=nn$ ($! !(diril&əli idiE <ər <$n'ı <əri ə&l$ın &ə<!dil&ə'i %$d$$n =lndE H'&$nlı <əri ə'irləri &ü((əi%lərin

nə;$rə(i $l(ınd$ &ü<$i;ə =ln&$lı idi.M=nd&' $rı0ıı H'&$nlı d,lə(inin ə;i""ə(ini #!"li $ırl$0-dır$r$% &ü((əi%lərdən $'ılı <$l$ '$ldı. B!lə 0ər$i(də *'(ri"$-M$c$n'($nın &əli""ə(i l$üd idi.

A+s)%i,'-M'<'3s)'3/3 1'%'#'3$'s/ +ə )əs#i$ &di#$əsi.P'di >'%/@/G/

1918- ci lin $"ı;ınd$ d$#ili '='i$l ə &illi ;iddi""ə(lərD<əri ə&əli""$(l$rd$ı r';l%l$r nə(icə'ində *'(ri"$-M$c$rı'($ni&!r$(=rl d$ıl&$$ $0l$dı. Tə'ərrü$( d$ını%lııD $clı% əcə<ələrdəi $ır &əli""ə(lər &illi-$;$dlı% <ərə$(ını :ücləndirdi.*'(ri"$-M$c$rı'($nd$ "$0$"$n &ü#(əli #$l%l$r &ü'(ə%il 'i"$'i<ə"$($ %ədə& %="dl$r. H("$rın 21-də $'(ri"$lı d!($(l$r

,;lərinin *'(ri"$ Müə%%ə(i Milli Məcli'ini "$r$(dıl$r. H("$rın28-də i'ə R!# Milli r$'ı r$%$d$ R!#='l=$i"$nı &ü'(ə%il d,lə(!l$n !(di. M$c$n'($nd$ in%il$ $0 !rdi. &!r$(=r $rlın

ıı



i&!ri"$nı i'l$<$(l$r <ə"$($ !?ir&ə "=l ilə '$#l$&$% cə<dlərir';l%l$ nə(icələndi. H("$rın 28-də *'(ri"$-M$c$rı'($n=rd'nn =&$nd$nlıı &ü<$riəni d$"$ndır&$% #$<i0i ilə

($li"$"$ &ür$ciə( !(di. 1918-ci il n="$rın 3-də *'(ri"$-M$-c$rı'($n =&$nd$nlıı $didə (ə'li& =l&$% <$%%ınd$ $( i&;$l$dı.B$rı0ıın 0ər(lərinə :,rə &ü((əi%lər ,lənin (ə'ərrü$(ın$ ($& '$<i=ldl$r. *'(ri"$-M$c$rı'($nın &əli""ə(indən '=nr$ in:ili'Dr$n'ı;D i($li"$n =rdl$rı *l&$ni"$ ü?ün cən ə cən-0ər%dən(ə<lüə "$r$(dıl$r. B!lə 0ər$i(də *l&$ni"$nın &əli""ə(ə r$-"$c$ı 0ə'i; idi.

A#$'3i,'3/3 $əG#> *#$'s/.K*$1,&3 >'%/@/G/

Mü((əi%lərinin &əl =l&$'ın$ $#&$"$r$% *l&$ni"$ <əriə&əli""$(l$rı <ələ də d$$& !(dirirdi. H("$rın 3+-d$ $l&$n <əri=&$nd$nlıı in:ili'lərə %$r0ı il 0ə<ərində dəni; d,"ü0ünə :ir&ə <$%%ınd$ ə&r !rdi. L$in &$(r='l$r !(ir$; !dərə ü'"$n %$ldırdıl$r.Ölədə in%il$ $0 !rdi. &!r$(=r II Vil<!l& J=ll$ndi"$"$ %$?dı.

O="$rın )-d$ M$' B$d!n'i <,&ə(i $rı0ı% $l$&$% ü?ün&ü((əi% =rdl$rı =&$nd$nlıının "$n&$ nü&$"əndə <!"ə(ini:,ndərdi. 1918-ci il n="$rın 11-də /r$n'$d$ =&"!n &!0ə'ində7!(=nd də&ir"=l '($n'i"$'ınd$ &$r0$l /=0 &ü((əi%lər $dınd$n*l&$ni"$ nü&$"əndə <!"ə(inə $rı0ı% 0ər(lərini (ə%di& !(di. B$rı0ı%

0ər(lərinə :,rə *l&$ni"$ i0$l !(di"i /r$n'$ ər$;iləriniD B!l?i$nıDLü'!&r%D 7!"nin '=l '$<ilindəi il$"ə(ləri 16 :jn &üddə(ində$;$d !(&əliD ,; =rdl$rını H'&$nlı d,lə(i ər$;i'iD 7&ıni"$D *'(ri"$-M$c$rı'($nD <ə&?inin *ri$d$ı &ü'(ə&ləələrindən ?ı#$r&$lıD&ü((əi%lərə ,;ünün 'il$<lı %üələrinin ir <i''ə'iniD 6 &in

$r$=;nD 16+ &in 'ərni0in $%=nnD 6 &in "ü %=nn ə .!r&əli idi. B!ləliləD *l&$ni"$ l= d,lə(lə rinin <$&ı'ı

&ü<$riədə $ır &əli""ə(ə r$dıl$r. P$#ın ə Hr($ ər%də ə'$'ənM='l ə B$ı n!(i rnd$ $$rıl$n irinci dün"$ &ü<$riə'i $0$?$(dı.



A#$'3i,' >#*( #(ə#ə%i3i3 $əG#> *#$'s/3/3 sə>ə>#ə%i

*l&$ni"$ ə =nn &ü((əi%lərinin irinci dün"$ &ü<$riə'ində

&əl =l&$'ının $0lıc$ 'əələri $0$ıd$ıl$rd$n i$rə( idiCBirinciD *n($n($ d,lə(lərinin i%(i'$di ə in'$n !<(i"$(l$n *l-

&$ni"$D *'(ri"$-M$c$rı'($nD H'&$nlı d,lə(i ə B=l%$n'($nd$nü'(ün idi. Bn$ :,rə də ü;ücü &ü<$riədə *l&$ni"$ l= ,lələ-rinin <əri ə di:ər !<(i"$(l$rı (!; (üəndi. Mü<$riə n!( &ü<$ri-

ə'i idi. *n($n($ ,lələrindəi n!( ə d$0 ,&ür !<(i"$(l$rı *l&$-

ni"$ l= ,lələrini #!"li ü'(ələ"irdi.inciD <əri %üələrin ni'ə(i *n($n($ ,lələrinin #!"rinə idi.Mü<$riənin :!di0ində *n($n($ ,lələri 48 &ln. 366 &in ə':ər ə;$i(i ə "$ 626 dii;i"$nıD *l&$ni"$ l= ,lələri i'ə 26 &ln. 1)+&in ə':ər ə ;$i(i ə "$ 32 dii;i"$nı <əri ə&əli""$(l$r$ cəl!(dilər. Mü<$riə illərində *n($n($ ,lələri 9 &indən ?=# ($n i'(!<'$l !(dilər. *l&$ni"$ l= ,lələrində i'ə ($nl$r d!&ə =l$r

iD "=# idi. *n($n($ ,lələri $i$'i"$ '$nd$n ii dəəD <əri-dəni;d=n$n&$'ı $#ı&ınd$n i'ə d$<$ ?=# ü'(ün idilər. B!ləliləD *n($n($

l=nn <əri cə<ə(dən ü'(ünlü"ü &ü<$riədə %ələəni (ə&in!dən ə'$' $&illərdən iri =ld.

Ü?üncüD *l&$ni"$nın 'i"$'i ü'(%r& &ü<$riə d,ründə ,<r$n ə;i""ə(inə dü0dü. Ölədə ?!i id$rə?ili ?$(ı0&ırdı. *l-&$ni"$ ə =nn &ü((əi%ləri id$rə?ilidə &,cd =l$n ,<r$nd$n?ı#$ il&ədilər.

K,rdüncüD $l&$n l= ,lələrinin <əri nə;əri""ə'iD '(r$(!-:i"$ ə ($(i$'ı rə%ilərindən ;əi idi. Hnl$r ,; %üələrini 0i0ir-dərə rə%iin %üələrini l$;ı&ınc$ %i"&ə(ləndir&irdilər. *l&$ni-"$nın 'i"$'i rə<ərli"i ə <əri =&$nd$nlıı &,cd 0ər$i(də &ü-<$riə $$rıl&$'ı 0ər(lərinəD $0lıc$'ı i'ə ,lənin i%(i'$diD 'i"$'i ə

<əri i&$nl$rın$ c$$ !r&ə"ən @li!n l$nıAnın ə'iri =ld.B!0inciD *l&$ni"$ ə &ü((əi%ləri &ü<$riə"ə <əri ə0i""$(ə in=r&$'i"$ $#ı&ınd$n "$#0ı <$;ırl$0&$&ı0dıl$r. *l&$n <əri=&$nd$nlıı <ə(($ 7'i"$ ər$;ilərinin #əri(ə'ini i$"ə( %ədər

13


http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 15/3617;

də%i% <$;ırl$"$ il&ə&i0di. *l&$n ;$i(ləri <əri ə&əli""$(l$rın $$rıldıı"!rli 0ər$i(ə "$#0ı ələd d!"ildilər. *n($n($ ,lələrinin <əri ə0i""$(ı i'əd!&ə =l$r iD %ü'r'; i0lə"irdi.

*l(ıncıD *n($n($ ,lələri *l&$ni"$ l= ,lələrini ;əilə(&ə ə ə'$'di%%ə(lərini <əri ə&əli""$(l$rd$n "$"ındırı d$#ili r=l!&lərə ",nəl(&ə &ə%'ədi ilə H'&$nlı d,lə(i ə *'(ri"$- M$c$rı'($n i&!r$(=rlnd$"$0$"$n &illi $;lı%l$rı %i"$&l$r$ ə '!$r$(?ılı$ (ə<ri !(dilər. H'&$nlıd,lə(i ər$;i'ində "$0$"$n !r&ənilərdən i$rə( "$r$dıl$n 'il$<lı də'(ələr dinc (ür ə<$li'inə - %=c$D %$dın ə 0$%l$r$ %$r0ı ü(ləi %ə(llər (,rədərə d,lə(ə $r#$d$n ;ərə rdl$r. B i'ə H'&$nlı <,&ə(i ü?ün d$#ildə

=#l r=l!&lər "$r$(dı.

M4h'%i>ə3i3 >&,3ə#5'# 3ə)i<ə#ə%i

=&"!n $rı0ıının i&;$l$n&$'ı ilə ə<$li'i 1 &lrdD nəərdən ?=#l$n 34 ,lənin ə 'əərərli"ə $lın&ı0 4 &ln. nəərin i0(ir$ !(di"i irinci

dün"$ &ü<$riə'i '=n$ ?$(dı. Mü<$riədə (ə#&inən 1+ &ln. nəər

ldürüldü ə 2+ &ln. nəər "$r$l$ndı. Mü<$riə"ə ülli &i%d$rd$ ə'$i(#ərcləndi. Bir$0$ <əri #ərclər 2+8 &lrdD d=ll$r (ə0il !(di.

Mü<$riənin ir 'ır$ &,<(ə0ə& !"nəl#$l% nə(icələri =ld. BirinciD&ü<$riə nə(icə'ində dün"$nın 'i"$'i #əri(ə'ində ciddi də"i0ililər ə&ələ

əldi. *'(ri"$-M$c$rı'($n i&!r$(=rl ə H'&$nlı d,lə(i $r?$l$ndı.7'i"$ i&!ri"$'ının d$ıl&$'ı nə(icə'ində ;n illər =" dini ə &illiül& $l(ınd$ inlə"ən #$l%l$r $;$dlı$ ?ı#dıl$r. P!ni &ü'(ə%il d,lə(lər

"$r$ndı.inciD &ü<$riə dün"$ d,lə(lərinin i%(i'$di""$(ın$ dərin (ə'ir

,'(ərərə =nl$rın i%(i'$di ə 'i"$'i cə<ə(dən %!"ri-ər$ər ini0$ı&ürə(ləndirdi. Jəri ə&əli""$(l$r ir 'ır$ ,lələrin i%(i'$di""$(ını d$ıd$r$%n illərlə :!ri"ə $(dıD di:ərlərinin i'ə "ü'ə ini0$ın$ ə $rl$n&$'ın$ər$i( "$r$(dı. Mü<$riə nə(icə'ində *B ə P$=ni"$ #!"li $rl$ndı. 1914-

ü ilə %ədər dün"$ $nirləri <!-$ =ln$n ə &$li""ə ;əncirini ,; əllərində '$#l$"$n n:il(ərəD /r$n'$ ə*l&$ni"$ &ü<$riə illərində #$rici $i($ll$rının #!"li <i''ə'ini i(irdilər.Mü<$riə $0l$n$n$ %ədər *r=$ ,lələrinə =rcl =l$n *B &ü<$riənin



!di0ində n:il(ərəD /r$n'$D ($li"$ ə di:ər *r=$ d,lə(lərinə ülli &i%d$rd$=rc !r&ələ =nl$rı ,;ündən $'ılı ə;i""ə(ə '$l$r$% dün"$nın %üdrə(li

&$li""ə &ərə;inə ?!rildi.Mü<$riənin il :ünlərindən *l&$ni"$ l= d,lə(lərini l=$d$"$ $l$n

n:ili' d=n$n&$'ı =nl$n dün"$nın #$&&$l ə ər;$% &ənələrindən &ə<r&(di. Ö; n,ə'ində *l&$ni"$ '$l(ı &ü<$riənin ,&ə"i ilə *n($n($lələrinin &ü'(ə&ləələrlə əl$%ələrini ə'i ?ə(inli "$r$(&$$ ə =nl$rıl=$d$"$ $l&$$ ?$lı0'$ d$ i'(ə"inə ?$($ il&ədi. Bnnl$ !ləD &ü<$riənin!di0ində *r=$ d,lə(ləri ilə di:ər %i(ələr $r$'ınd$ (ic$rə( &ü$dilə'inin=rl$ ə'il&ə'i ə'rlər =" =r&$l$0&ı0 i%(i'$di əl$%ələri %ır$r$% ənənəi

dün"$ $;$rını d$ı(dı.Mü<$riə &ü'(ə&ləə ə "$rı&&ü'(ə&ləə d,lə(lərinin i%(i-$di""$(ınd$ &ü<ü& də"i0ililər !(di. Jəri ə&əli""$(l$r c$(ınd$n *r=$

d,lə(lərinin &ü'(ə&ləələrə ə "$rı&&ü'(ə&ləələrə 'ən$"! &$ll$rı i#r$c(&ə'i #!"li $;$ldı. Bnn əə;ində &!(r==li"$l$r ,; <əri %üdrə(lərininr(ırıl&$'ı ü?ün <ə&in "!rlərdə !&$l ə "ün:ül 'ən$"! '$<ələrinin

%rl&$'ın$ 0ər$i( "$r$(dıl$r. /$ri ə ;$=dl$rın (iil&ə'i &ü'(ə&ləə ə

"$rı&&ü'(ə&ləələrdə 'ən$"! cə&i""ə(inin %rl&$'ı ə ini0$ın$D (!#niiərə%%i"əD !"ni ;$&$nd$ "!ni '='i$l &ün$'iə(lərin "$r$n&$'ın$ (ə$n !rdi.

Ü?üncüD &ü<$riə &ü'(ə&ləə ə "$rı&&ü'(ə&ləələrdə &illi-$;$dlı%<ərə$(ını :ücləndirdi. P!ni-"!ni #$l%l$r &ü'(ə%illi d,rünə %ədə& %="dl$r.Mü'(ə&ləə 'i'(!&inə '$r'ıdıcı ;ərə rld.

K,rdüncüD &ü<$riənin "$r$(dıı $ır '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə( ir ?=#lələrdə in%il$i <ərə$(l$rın &!"d$n$ :əl&ə'inə 'əə =ld. Jəri&əli""$(l$rd$n c$n$ d="&0 #$l%l$rın i?əri'ində '='i$l <ərə$(l$r :ücləndi.

P!ni '='i$l-i%(i'$di ə 'i"$'i %rl0l d,lə(lərin ə&ələ :əl&ə'i &!"lləri"$r$ndı.

P'%is s4#h (*3C%'3s/

Mü<$riədə &əli""ə(ə r$"$n *l&$ni"$ lə 'ül< &ü%$ilə'ini

0lə"i <$;ırl$&$% ə &ü<$riədən '=nr$ı dün"$ %rl0 &ə'ələlərini&üə""ənlə0dir&ə ü?ün %$li d,lə(lər =nr$n' ?$ır&$% %ər$nn$ :əldilər.=nr$n'ın !?iriləcə"i "!r &ə'ələ'i %$li d,lə(lər $r$'ınd$ &üə""ən&ü$<i'ələr "$r$(dı. /r$n'$ =nr$n'ın $ri'dəD n:il(ərə i'ə i(ərə ,lədəD



=nr!( =l$r$% '!?rədə ?$ırıl&$'ını (əli !(di. Mə'lə<ə(lə0&ələrdən '=nr$/r$n'$nın i'(ə"i "!rinə "!(irildi. =nr$n'ın $ri'də ?$ırıl&$'ı $rədə r$;ılı%ldə =lnd. =nr$n'ın :ündəli"inə $0$ıd$ı &ə'ələlər d$#il !dildiC

*l&$ni"$ ilə 'ül< &ü%$ilə'iE ər$;i ə &ü'(ə&ləə &ülləriE Millə(lər Fə&i""ə(inin "$r$dıl&$'ıE (ə;&in$(E (ər'il$<.

Sül< =nr$n'ı 1919-c il "$n$nn 18-də $ri' "$#ınlıınd$ V!r'$ld$ü;:ülü '$l=nd$ $?ıldı. =nr$n'ın "$n$nn 18-də $?ıl&$'ı əə' d!"ildi./r$n'$-r''i"$ &ü<$riə'ində %$li :əl&i0 r' "n!rləri 181-cı il"$n$nn 18-də &ə<; V!r'$ld$ ü;:ülü '$l=nd$ *l&$ni"$ i&!ri"$'ının"$r$dıl&$'ını !l$n !(&i0dilər. Q$li d,lə(lərD #ü''ən =nr$n'$ ! '$<ili"i

dən /r$n'$ nnl$ *l&$ni"$d$n əə; ?ı#&$% i'(ə"irdi. =nr$n'ın i0ində 2lədənD n:il(ərənin &ü'(ə&ləələri ilə irlidə 32 ,lədən 1+++ nəərdənD'!r( ə (!#nii <!"ə(lə irlidə i'ə ii &in nəərdən ?=# $d$& i0(ir$ !dirdi.

=nr$n'$ *B-d$n 4++D n:il(ərədən i'ə 2++ $d$& :əl&i0di. 7ə'&inü&$"əndə <!"ə(ləri 4 dərəcə"ə ,lün&ü0dü. Məl d,lə(lərinnü&$"əndələri =nr$n'ın i0inə "$#& r$#ıl&ırdıl$r. P!ni "$r$n&ı0 d,lə(lər ə i(ərə ,lələr d,rdüncü dərəcə"ə d$#il !dil&i0dilər. Mə'ələlərin&ü;$irə'ində ,lələrin i0(ir$ı "$lnı; !0 ə'$' d,lə(dən irinin dəə(i ilə&ü&ün =l$ ilərdi.

=nr$n'ın 'ədri /r$n'$nın $0 n$;iri U.l!&$n'= idi. /r$n'$1%&Fid&3)i R.P'3('%& (*3C%'3s/3 '/#/@/3d'(i 3i)i3də A#$'3i,'3/3 ($l!"iilə $lı ildirdiC @Nd$lə('i;lilə "$r$n$n 0ərə'i;lilə &ə< =lrA.=nr$n'$ əəllər Hnl$r 0r$'ı rə<ərli !dirdi. B 0r$nın (əriinə !0

,"ü d,lə(in *BD n:il(ərəD /r$n'$D ($li"$D P$=ni"$ <ər irindən iinü&$"əndə - <!"ə( $0?ıl$rı ə #$ncı i0lər n$;irləri d$#il idi. Hnl$r 0r$'ının icl$'l$rınd$ #!"li !'!r( də i0(ir$ !(di"indən =nr$n'ın i0inin&ə#ili"ini %=r&$% &ü&ün =l&rd. B r=l!&i $r$d$n %$ldır&$%ü?ün &$r(ın 26-də Hnl$r 0r$'ı ii <i''ə"ə ,lündü. K,rdlər 0r$'ınü&$"əndə <!"ə(lərinin $0?ıl$rı Vil'=nD Ll="d F=rcD l!&$n'=D Hrl$nd=ə B!0lər 0r$'ı d,lə(lərin #$rici i0lər n$;irləri L$n'in%D B$lrD i0=nD

S$nin= ə M$in=. B 0r$l$rd$n $0%$ '$"ı 68-ə ?$($n &ü#(əli=&i''i"$l$r d$ "$r$dıldı. =nr$n'ın :!di0ində <ə&in =&i''i"$l$rın 1)4)



icl$'ı !?irildi. G"ni ;$&$nd$ ə;i""ə(i ,"rən&ə ü?ün "!rlərə &ü#(əli=&i''i"$l$r d$ :,ndərildi.

=nr$n'ın i0i <!? də rə$n :!(&irdi. Mü<$riədə &ü((əi% =l&0%$li d,lə(lər $r$'ınd$ =nr$n'ın :!di0ində dün"$nı nü; i& d$irələrinə

,l&ə rnd$ ;iddi""ə(lər #!"li ə'inlə0di. B WX;iddi""ə(lər %$lid,lə(lərin =nr!( &ə%'ədlərində ü;ə ?ı#dı. 'WKün"$ &ü<$riə'inin!di0ində i%(i'$diD &$li""əD <əri ə 'i"$'i cə<ə(dən #!"li &,<ə&lən&i0 *B

dün"$"$ &ənəi rə<ərli"əD ü(ün ,lələr ə #$l%l$r ü?ün ər$ər i&$nl$rın"$r$dıl&$'ın$ ?$lı0ırdı. *&!ri$n dil=&$(i"$'ı *l&$nı"$ ə H'&$nlı d,lə-indən $lın&ı0 ər$;ilərin n:il(ərə ə /r$n'$"$ d!"ilD "$r$dıl&$'ı nə;ərdə

(l$n Millə(lər Fə&i""ə(inin nə;$rə(inə!ril&ə'ini

*l&$ni"$nın d$nıl$ d$ın !dil&ə'inin əl!"<inə =l$n *B !"ni^ C T T l i n Ä V l T

(ələ !dirdi. @*?ı% dəni;lərAD @$;$d (ic$rə(A ə @&ü'(ə&ləə&ə'ələlərinin 'ərə'( (ən;i&lən&ə'iAD @&$nd$( 'i'(!&iA <$%%ınd$*B (əliləri n:il(ərəD /r$n'$ ə P$=ni"$nın :üclən&ə'inin%$r0ı'ını $l&$$ ",nəl&ələ "$n$0ıD əd$lə(ə ə'$'l$n$nD ;=r$ılı%'ı;"!ni dün"$ %$"d$'ı "$r$(&$$ #id&ə( !dirdi. Bü(ün nl$r &ü<$riədən '=nr$ı !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə *B-ın <ə&

&ə'li""ə(ininD <ə& də nü;nn $r(dıını :,'(ərirdi.

' n i J n ' i TK,VI NTiTYZV/RTT/n

K t T A B X A N Ä



$&$nd$ :ələcədə *r=$d$ n:il(ərə ə /r$n'$nın iddi$l$rının %$r0ı'ınıl&$% ü?ün ($r$;l$0dınl&ı0 'i"$'ə( "!ri(&ə ə =n ər$ər<ü%%l $r(n"=r$!ir&ə ni""ə(ində idi.

/r$n'$ *l&$ni"$nı i?i d,lə(lərə $r?$l$&$$D B$$ri"$nı =nd$n

"ır&$$D *r=$d$ ,; 'ər<ədlərini :!ni0ləndir&ə"əD H'&$nlı &üllərinə ə*l&$ni"$ &ü'(ə&ləələrinə '$<i =l&$$D %i(ədə ,;ünün 0ə'i;<!:!&=nln %r&$$D *l&$ni"$d$n $lın$c$% ü&&i (ə;&in$(ın 6[ -nil&$$ iddi$ !dirdi.

B,"ü Bri($ni"$ *ri$d$ı *l&$ni"$ &ü'(ə&ləələriniD (ür &üllərinilə !?ir&ə"ə ə *r=$d$ ,; <!:!&=nln "$r$(&$$ ?$lı0ırdı. n:ili'

dil=&$(i"$'ı !"ni ;$&$nd$ %i(ədə d,lə(lər$r$'ı &ün$'iə(lərdə ($r$;lıın$#l$nıl&$'ınd$n ,(rü *l&$ni"$nın ($&$&ilə &ə< !dil&ə'inin əl!"<inə idi.

B &ə%'ədlə L.F=rc 1919-c ilin &$r( $"ınd$ Vil'=n$ ə l!&$n'="$/=n(!nl=d$n &!&=r$nd&A $dlı 'ənədi :,ndərərə *l&$ni"$ ilə ə;$lı 'ül<$l$&$&$% (əliini irəli 'ürdü.

($li"$ B$l$n "$rı&$d$'ınd$ ,; nü;n &,<ə&ləndir&əD *'(ri"$-M$c$rı'($nın ir 'ır$ ər$;ilərinə '$<i ?ı#&$% ə *ri$d$ &üllər %$;$n&$%

'(ə"irdi.P$=ni"$ $ndn ə"$lə(ini ə S$i( =!$nd$ı *l&$ni"$&ü'(ə&ləələrini (ələ !dirdi.

!?&i0 7'i"$ i&!ri"$'ının #$r$$lı%l$rınd$ "$r$n&ı0 "!ni d,lə(lərin$nın&$'ı &ə'ələ'i @ü&&r' &ə'ələ'Znin <əllinədə (ə#irə '$lındı. =l?$D

K!niin ə =l0!i <$i&i""ə(inə %$r0ı &ü$ri;ə $$r$n di:ər %üələrinrl <əri ə&əli""$(l$r $$rdıı ir ;$&$nd$ *r=$ ,lələriD #ü''ən

/r$n'$ ə ($li"$ @$<id ə ,lün&ə; 7'i"$A 0ü$rını &üd$iə !dərəD =nl$r$<ər cür "$rdı& :,'(ər&ə"ə ?$lı0ırdıl$r. Mü<$riə nə(icə'ində "$r$n&ı0 "!ni&ü'(ə%il d,lə(lərin nü&$"əndələri i'ə ü&idlərini ən ?=# 'ül< =nr$n'ınınd!=l=ji ə'$'ını (ə0il !dən Vil'=n rin'ilərinə $l$"ırdıl$r. L$in d,rdə!"nəl#$l% 0ər$i( "!ni "$r$n&ı0 d,lə(lərin <!? də ($&$&ilə #!"rinə d!"ildi.

$ri' 'ül< =nr$n'ının i0i $l(ı $"$ "$#ın d$$& !(di. Sül< &ü%$ilə'inin'$' &üddə$l$rı $rədə r$;ılı% əldə =lnd. M$"ın -də l!&$n'=

*l&$ni"$nın #$rici i0lər n$;iri Br=d=r-7$n(?$n dəə( !dərə &ü((əi%lər dınd$n 'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(ləri& =n$ (ə%di& !(di. 7$n(?$ 0ər(lərlə$nı0 =ld%d$n '=nr$ l$"ı<ədəı 24-ci &$ddə - dün"$ &ü<$riə'inin$0l$n&$'ınd$ "$lnı; *l&$ni"$nın (ə%'ir$r =l&$'ı ilə r$;ıl$0&$dı. L$in



&ü((əi%lər "!nidən <əri ə&əli""$(l$r$ $0l$&$%l$ <ədələdidə *l&$nı"$l< 0ər(ləri& %əl !(&ə"ə &əcr =ld.

1919- c il i"nn 28-də $ri'dəD V!r'$ld$ *l&$ni"$ ilə 'l<&ü%$ilə'i i&;$l$ndı. Sül< &ü%$ilə'inin i"nn 28-də i&;$l$n&$'ı d$ əə'

d!"ildi. 1914-cü ildə <ə&in :ün *'(ri"$-M$c$rı'($n ($#(-($cının əliə<di/r$n'- /!rdin$nd @ənc B='n$A (ə0il$(ının ü;ü 18 "$0lı Q$ril= rin'iərəindən %ə(lə "!(iril&i0di. B i'ə irinci dün"$ &ü<$riə'inin $0l$n&$'ı

ü?ün ə<$nə =l&0d. SÜl< &ü%$ilə'inin 0ər(lərinə :,rə *l&$ni"$ ə =nn&ü((əi%ləri &ü<$riə (ə%'ir$rl$rı !l$n !dildilər. Məl d,lə(lər &ü<$riədə rl$n ;i"$n$ :,rə (ə;&in$( ,də&əli idilər. *l&$nı"$ $0 %ər$r-

$<ı r$#ılırdı. Hnn :ələcədə "$r$dıl&$'ı %$d$$n =lnrd. *l&$ni"$$l(ı %$"ı%l$rD <əri ə dəni; $i$'i"$'ıD ($nl$r '$# $"$ il&ə;di. Ü&&i

<əri &üəlləi""ə( %$d$$n !dilirdi. Hrd "$lnı; ,nüllülü ə'$'ınd$%rl&$lı idi ə 1++ &in nəərdən $r(ı% =l$ il&ə;di. Hnn 4 &in nəəri ;$i(l$ ilərdi. N':ər ə n(!r ;$i(lər =rdd$ 12 ilD ;$i(lər i'ə 46 il #id&ə( !(&əlidilər

*l&$ni"$ "$lnı; $l(ı =r($ ;ir!<li :ə&i ə ir n!?ə di:ər ı?ı :ə&i

'$#l$"$ ilərdi. 7!"nin '=l '$<ilinin $l&$n <i''ə'i ə <ər ıı '$<ilindəi 6+&.-li ;=l$% <ər'i;lə0diril&i0 ;=n$ !l$n !di ırdı.Mü%$ilədə ər$;i ə &ü'(ə&ləə &ülləri &ə'ələ'i <əll !di - di Sül<

&ü%$ilə'inin 0ər(lərinə ə'$'ən /r$n'$ 181-c. ildə *l&$ni"$nın i0$l !(di"iGl;$' ə L=($rin:i"$nı :!n %$"($rırD S$$r il$"ə(inin d$0 ,&ür "$($%l$nn$'$<i =lrD *l&$ni"$nın T=%= ə $&!rn &ü'(ə&ləələrinin ir <i''ə'i&DSri"$ ə Li$nı $lırdı.

S$$r il$"ə(i 16 il &üddə(inə Millə(lər Fə&i""ə(inin id$rə?ili"inə

!?irdi.n:il(ərə T=%= ə T$n%$ni$nıD ər%i *ri$d$ı $l&$n &ü'(ə&-

əələriniD /ələ'(inD Tr$n'i=rd$ni"$D r$% ə di:ər ər$;iləri $lırdı.($li"$ Tri!'(lə ir:ə '(ri"$&n %ər <i''ə'inəD =ln$ ə *'(ri"$ ilə

ər<əd ;=l$ın$ "i"ələnirdi.

B!l?i$ G"!n d$irə'iniD M=r!n! r$"=nn ə M$l&!di $lırD <ə&?inin7$nd$ ə \rndniD *l&$ni"$nın Fən-Qəri *ri$d$ı &ü'(ə&ləələrini(rd.

K$ni&$r$ l!;i%in 0i&$l <i''ə'inə '$<i =lrd.



=l0$ =;n$n ə =&!r$ni"$nıD Qəri ə ər%i r''i"$nıD <ə&?ininSil!;i"$&n "#$n <i''ə'ini $lırdı. *l&$ni"$ =l0$nın &ü'(ə%illi"ini ($nı"ır əK$n'i%dən Qd$n' i&(in$ !dirdi. B li&$n Millə(lər Fə&i""ə(inin <i&$"ə'il(ınd$ $;$d 0ə<ər !l$n =lnrd. *l&$ni"$ M!&!ldən l$"!d$ də əl

əirdi. B li&$n 0ə<əri '=nr$l$rD 1923-cü ildə Li($"$ !rildi. =l0$ B$l(i dəni;inə :!ni0 ?ı#ı0 $l$ il&ədi.

P$=ni"$ S$i( =!$nd$ı M$r0$lD M$ri$nD $r=lin $d$l$rınıD <ə&?ininRinin R;"$=-Rj= il$"ə(iniD $ndnd$ i'ə =n'!''i"$l$r $lırdı.

Mü<$riədə dü0&ən ü;ərində %ələə %$;$nıl&$'ınd$ ,"ü #id&ə(ləril$n *B-ın &ü'(ə&ləə &ə'ələ'ində ər$ərli əldə !(&ə <$%%ınd$ (ələləri

"!rinə "!(iril&ədi.$ri' 'ül< =nr$n'ının %ər$rl$rın$ ə'$'ən $0lıc$ &ə%'ədi 'ül<ü ə

!"nəl#$l% (ə<lüə'i;li"i %=r&$%d$n i$rə( =l$n Millə(lər Fə&i""ə(i"$r$dıldı. Millə(lər Fə&i""ə(inin ni;$&n$&ə'i 'ül< &ü%$ilələrinin &ə(ninəd$#il !dilərə 44 d,lə( (ərəindən i&;$l$ndı. Oi;$&n$&ənin 1)-cı&$ddə'ində Millə(lər Fə&i""ə(inin (əc$ü;$r d,lə(ə %$r0ı =ll!(i i%(i'$diə <əri '$n'i"$l$r (ə(i% !(&ə'i nə;ərdə ((lrd.

Mü((əi%lər $r$'ınd$ ə'in ;iddi""ə(lərin =l&$'ı nə(icə'ində ir 'ır$D =ü&lədən &əl d,lə(lərin ,də"əcə"i (ə;&in$( &ə'ələ'i $rədə r$;ılı$əlin&ədi. B &ə'ələni '=nr$d$n $"rıc$ &ü;$irə !(&ə <$%%ınd$ $nl$0&$ldə =lnd. Bnnl$ !ləD (ə;&in$( &ə'ələ'i d,lə(lər$r$'ı &ün$'iə(lərdə ən=# &ü$<i'ələr "$r$dırdı.

Sül< &ü%$ilə'i =n i&;$l$"$n d,lə(lər (ərəindən (ə'di% =lnd. L$inV.Vil'=nn (əidlərinə ə ii dəə !?irilən &ü;$irələrə $#&$"$r$% *B

!n$(ı V!r'$l 'ül<ünü (ə'di% !(&ədi. B!ləliləD #$rici 'i"$'ə( &ə'ələlərində*B-d$ &,cd =l$n (əcrid?ili #ə((i ü'(ünlü %$;$ndı ə &ü<$riədə%ələə"ə ,"ü (,<ə !rən Birlə0&i0 ($(l$r =nn (ərəd$rl$rının (ə;"i%il(ınd$ Millə(lər Fə&i""ə(i $'i(ə'ilə dün"$ i0lərində "$#ınd$n i0(ir$ (&ədən ;$% dü0dü. ...........................

*l&$ni"$ i"ln 9-d$ 'ül< &ü%$ilə'ini (ə'di% !(di.$ri' 'ül< =nr$n'ınd$ ir 'ır$ "!ni "$r$dıl&ı0 d,lə(lərlə "$n$0ı

N.M.T=?$0= $0d$ =l&$%l$ *;ər$"c$n 5$l% Fü&<ri""ə(inin *5Fnü&$"əndə <!"ə(i də i0(ir$ !(di. 1919-c ıl &$"ın 28-də *;ər$"c$nın'(i%l$lı :ünü *B r!;id!n(i V.Vıl'=n *5F nü&$"əndə <!"ə(i ilə :,rü0dü.



*$rıl$n d$nı0ı%l$r Birlə0&i0 ($(l$rın *;ər$"c$n$ &$r$% :,'(ərdi"ini 'ü((di. 192+-cı ıl "$n$rın 11-də B,"ü Bri($ni"$nın #$rici i0lər n$;ın L=rd

!r;=nn (əlii ilə $ri' 'ül< =nr$n'ınd$ *n($n($ *lı r$'ı *;ər$"c$nınd,lə( &ü'(ə%illi"ini d!-$(= ($nı"$r$% =n *r=$ $ilə'inin ir $r?$'ı =l$r$%%əl !(di. BD *n($n($ d,lə(lərinin *;ər$"c$n #$l%ın$ ə %rd d,lə(ədi%%ə( :,'(ər&ələn ilə ər$ər *;ər$"c$n dil=&$(i"$'ının d$ ,"ü %ələə'idi. $ri' 'ül< =nr$n'ı <!? 0ü<ə'i;D *;ər$"c$n dil=&$(ı"$ ($ri#inin

&ü<ü& 'ə<iələrindən iridir.

S1' (*3C%'3s/

V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'i i&;$l$ndı%d$n '=nr$ *r=$d$ d,lə(lər$r$'ı&ün$'iə(lərdə $0lıc$ &ə'ələ *l&$ni"$nın (ər'il$< !dil&ə'i ə (ə;&in$(ın$lın&$'ı idi. B &ə%'ədlə irinci dün"$ &ü<$riə'i illərində *l&$nı"$ $0%ər$r:$<ının "!rlə0di"i B!l?i$nın S$ 0ə<ərində 192+-cı ıl i"ln 6-1)-d$=nr$n' !?irildi. Mü((əi%lər *l&$ni"$d$n V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin"!rinə "!(iril&ə'ini (ələ !dərə =nn %$r0ı'ınd$ $0$ıd$ı 0ər(ləri irəli

'ürdülərC ,nüllü <əri (ə0il$(l$rı (ər'il$< !(&əE $"rı-$"rı $d$&l$rd$n'il$<l$n "ı&$%E =rdn ,nüllülü rin'ii ə'$'ınd$ %r&$%E <əri ə&l$ı(ə<il !r&ə ə 'ül< &ü%$ilə'inin di:ər 0ər(lərini "!rinə "!(ir&ə.*l&$ni"$ nl$rı %əl !('ə"diD =nd$

2+- ci il =("$rın 1-də 16+ &in =rd '$#l$"$ ilərdi. 1921-ci il "$n$rın1-də i'ə =rd 1++ &in nəər =l&$lı idi. *l&$ni"$ (ələləri "!rinə"!(ir&ədidə i'ə &ü((əi%lər =nn "!ni ər$;ilərini i0$l !də ilərdilər.*l&$ni"$ rə<ərli"i %="l$n 0ər(lərlə r$;ıl$0$r$% 192+-cı ıl i"ln 9-d$&ü$i% r=(==l i&;$l$dı.

=nr$n'd$ (ə;&in$( <$%%ınd$ &ə'ələ də &ü;$irə =lnd. L$in ə'ini#(il$l$r c$(ınd$n i0(ir$?ı d,lə(lər $lın$c$% (ə;&in$(ın ü&&i &ələi$rədə "!dil rə"ə :ələ il&ədilər. Bnnl$ !ləD (ə;&in$(ı $l$c$%d,lə(lərin $"ı $0$ıd$ı i&i &üə""ənlə0dirildiC /r$n'$ 62[D n:il(ərə

22[D ($li"$ 1+[D B!l?i$ 8[D Pn$nı'($nD 7&ıni"$ ə P%='l$i"$ )D6[DP$=ni"$D =r(%$li"$ +D6[. *B-ın d$ (ə;&in$( $l&$% <ü%% '$#l$nıldı.L$in *B '!n$(ı V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'ini (ə'di% !(&ədi. *&!ri$n<,&ə(i i'ə (ə;&in$(ı $l&$%d$n i&(in$ !(di. *B <,&ə(i (ə;&in$(


http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 23/3612!

&ə'ələ'ində *l&$ni"$nın ?ə(inli"ə '$lın&$'ının ,lədə %i'$'?ılı% &!"llərini$r(ır$c$ınd$n n$r$<$( idi.

=nr$n'd$ $r(ı% =l0!i i0$lı nə(icə'ində d!ril&i0 ə &ü<$cirə(də%$l&ı0 N.M.T=?$0= $0d$ =l&$%l$ *;ər$"c$n 5$l% Fü&<ri""ə(inin

nü&$"əndə <!"ə(i də i0(ir$ !(di. Oü&$"əndə <!"ə(i &ü<$riədə rl$n;i"$n$ :,rə *;ər$"c$n$ (ə;&in$( !ril&ə'i ə =l0!i i0$lın$ '=n%="l&$'ı &ə'ələlərini %$ldır'$ d$ i'(ələrinə ?$($ il&ədi.

A#$'3i,'3/3 $4))əCi#ə%i i#ə s4#h $4'+i#ə#ə%i

*l&$nı"$ ilə 'ül< &ü%$ilə'i i&;$l$ndı%d$n '=nr$ %$li d,lə(lər

nn &ü((əi%ləri ilə &ü%$ilələri <$;ırl$&$$ $0l$dıl$rD i&;$l$n$n&ü%$ilələrin (ə&əl rin'ilərini V!r'$l 'ül<ü (ə0il !(&əli idi.

*'(ri"$ ilə 'ül< &ü%$ilə'i 1919-c il '!n("$rın 1+-d$ $ri'"$#ınlıınd$ S!n-U!r&!ndə i&;$l$ndı. Sül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərinə :,rə*'(ri"$-M$c$rı'($n &=n$r#i"$'ının &,cdln$ '=n %="lrdE FəniTır=ln ir <i''ə'i ə Tr!n(in ($li"$"$ !?irdiE R!#i"$ ə M=r$i"$ "!nid,lə( =l$n R!#='l=$i"$nın ir <i''ə'inə ?!rilirdilərE B=in$

7&ıni"$"$ !?irdiE *'(n"$ R!#='l=$i"$nın &ü'(ə%illi"i& ($nı"ırdıE =nnd=n$n&$'ı &ü((əi%lərə !rilirdiE *'(ri"$nın :ələcədə *l&$nı"$ iləirlə0diril&ə'i %$d$$ndilirdi. ...

*'(ri"$ S!r-5=r$(-Sl=!n d,lə(inin P%='l$i"$ &ü'(ə%illi"ini$nı"ırdı. P%='l$i"$nın (əriinə Sl=!ni"$D K$l&$'i"$D B='n$ ə

J!r'=%=in$ d$#ıl =lrd.*'(ri"$d$ ü&&i <əri &üəlləi""ə( %$d$$n !dilirdi. Ölə "$lnı; 3+&in nəərli =rd '$#l$"$ ilərdi.

B=l%$rı'($nl$ 'ül< &ü%$ilə'i 1919-c il n="$rın 2-də $ri'"$#ınlıınd$ O!"i-Sür-S!n %ə'əə'ində i&;$l$ndı. Sül< &ü%$ilə'ininər(lərinə :,rə B=l%$rı'($n ər$;i'inin #!"li <i''ə'i& = cü&lədənD G:!"

dəni;inə ?ı#ı0ını i(irirdiE ər$;i'inin ir <i''ə'i P%='l$i"$"$D Fəni K=rc$7&ıni"$"$D Qəri /r$i"$ i'ə Pn$nı'($n$ !rilirdiE =l%$r =rd'nn '$"ı,nüllülü ə'$'ınd$ &;d($ 2+ &in nəər =l&$lıE &ü<$riədə rd ;i"$n$,rə =l%$rl$r (ə;&in$( ,də&əli idi.


http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 24/3612:

M$c$rı'($nl$ 'ül< &ü%$ilə'i 192+-ci il i"nn 4-də V!r'$ld$ B,"ü Tri$n=n '$r$"ınd$ i&;$l$ndı. Sül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərinə :,rə M$c$rı'($nP%='l$i"$nın &ü'(ə%illi"ini ($nı"ırdıE 5=r$(ı'- ($nD B$?$ ə B$n$(ın %ər<i''ə'i P%='l$i"$"$E Tr$n'il$ni"$ ə B$n$(ın 0ər% <i''ə'i 7&ıni"$"$ESl=$i"$ ə $r$( $r#$'ı \r$"n$ i'ə R!#='l=$i"$"$ !rilirdiE M$c$rı'($nR!#='l=$i"$nın &ü'(ə%illi"ini ($nı"ırdıE Br:!nl$nd *'(ri"$"$ !rilirdiE

lədə ü&&i <əri &üəlləi""ə( %$d$$n !dilirdiE M$c$rı'($n 36 &innəərdən ?=# =rd '$#l$"$ il&ə;diE *l&$ni"$nın ü(ün &ü((əi%ləri i&iM$c$rı'($n d$ %$li d,lə(lərə (ə;&in$( !r&əlidi.

H'&$nlı d,lə(i ilə 'ül< &ü%$ilə'i 192+-ci il $%'(n 1+-d$ S!rdə$l$ndı. Mü%$iləni ır (ərədən n:il(ərəD /r$n'$D ($li"$D P$=ni"$DGr&əni'($nD B!l?i$D Pn$nı'($nD Jic$;D =l0$D =r(%$li"$D 7&ıni"$DP%='l$i"$D R!#='l=$i"$D di:ər (ərədən H'&$nlı d,lə(i i&;$l$dı. Sül<&ü%$ilə'inin 0ər(lərinə :,rə (ür 'l($nı $"($#( i&i '($nl '$#l$"ırdı.L$in 'ül< &ü%$ilə'inin (ələləri "!rinə "!(iril&ədidə &ü((əi%lər =nnər(lərinə "!nidən $#$ ilərdilər. Ölədə i0$l r!ji&i '$#l$nılırdı.

Mü((əi%lərin "$r$(dıı &$li""ə =&i''i"$'ının r$;ılıı =l&$d$n H'&$nlıd,lə(i =n'!''i"$l$r !rə il&ə;di. H'&$nlı 'il$<lı %üələri ə':ər ə$i(lərlə irlidə 6+ &inD j$nd$r&!ri"$nın '$"ı i'ə 36 &in nəər

&üə""ənlə0dirildi. H'&$nlı <,&ə(i !r&əni d,lə(inin &ü'(ə%illi"ini$nı&$lı idi. Sül< &ü%$ilə'i H'&$nlı d,lə(inin $r?$l$n&$'ını rə'&ilə0dirdi.

H'&$nlı d,lə(i ər$;ilərinin 8+[-& - /ələ'(inD Tr$n'i=rd$ni"$D r$%D Sri"$DLi$n ə $0%$l$rını i(irirdiE Q$r$ dəni; =$;l$rı ü;ərində *n($n($ ,lələrinin

!"nəl#$l% nə;$rə(i %="lr ə (ər'il$< !dilirdiE ü(ün ,lələrin :ə&iləri&ü<$riə ə dinc $#(ı =$;l$rd$n 'ərə'( 0əildə !?ə ilərdi. Bnd$n ,(ıü

=$;l$r =&i''i"$'ı "$r$dılırdı. =&i''i"$nın (əriinə n:il(ərəD /r$n'$DP$=ni"$D ($li"$D i'(ədi"i $#( *B-d$n ii 'ə'i =l$n ır nü&$"əndə d$#ildil&əli idiC 7'i"$D Pn$nı'($nD 7&ıni"$.

B=l%$rı'($n ə Türi"ədən ir 'ə'i =l$n ir nü&$"əndə də r$"$ d$#ıl =l$ilərdi. 7'i"$D B=l%$rı'($n ə Türi"ə "$lnı; Millə(lər Fə&i""ə(inə d$#illd%d$n '=nr$ !lə ir <ü%% %$;$n$c$%dı.

Türi"ənin ər$;i'i i?i *'i"$ ə '($nl 0ə<əri =l&$%l$ *r=$%i(ə'ində $l$c$ ir ;=l$%l$ &ə<ddl$0dırılırdı. Ndi&ə ilə irlidə ər%i



/r$i"$D K$rd$n!lin *r=$ '$<iliD Q$lii=li "$rı&$d$'ı ə ;&ir Pn$nı'($n$DK=d!$n!' $d$l$rı i'ə ($li"$"$ !rilirdi.

S!r &ü%$ilə'i Türi"əni '!r!nlidən &ə<r& !dərə =n&ü'(ə&ləə"ə ?!irir ə &ü'(ə%illi"ini $(ii =l$r$% lə !dirdi. Ö;ünü#$l%ın :,;ündə '$l&ı0 'l($n <$i&i""ə(i $r(ı% ,lədə r!$l %üə"ə &$lid!"ildi. Bnd$n ər%li =l$r$% *n$r$d$ "$r$dıl$nT4%(i,ə B,4( Mi##ə) Mə<#isi 6TBMM= h($ə)i Ms)'C' K'$'# $0$nınə<ərli"i ilə Türi"ənin '!r!nli"inin ər$'ını ə i0$l r!ji&inin ləiniələ !(&ə"ə $0l$dı. Tür #$l%ı S!r &ü%$ilə'i ilə $rı0&$"$r$% =nn ləi

r$nd$ &ü$ri;ə"ə %$l#dı.

Türlərin in:ili'-"n$n &üd$#ilə?iləri ilə ,lü&-diri& &ü$ri;ə'inə $0ı%$rı0dıını :,rən K$0n$ Gr&əni'($nı Türi"ə əl!"<inə "!& cə<ə $?dı.Sil$<lı də'(ələr dinc (ür ə<$li'inə %$r0ı ü(ləi (!rr=r ə %ə(llər (,rə(dilər.Türi"ə"ə %$r0ı "!ni &ü<$riənin $0l$&$'ı ,l:ədə ə;i""ə(i d$<$ d$&ürəələ0dirdi. Bü(ün nl$r$ $#&$"$r$%D (ür =rdl$rı d$0n$ də'(ələrini;i 192+-ci il d!$rın 2-də !r&əni <,&ə(ini *l!'$ndr==l ü&rü$;i0ini i&;$l$&$$ &əcr !(di.

Kü0&ü0 =ld !lə $ır ə;i""ə(də Türi"ənin &ü((əi%i *n($n($nındü0&ən &ün$'iə( ə'lədi"i =l0!i 7'i"$'ı idi. *n($n($ d,lə(lərinin (ür &üllərinə '$<i =l&$% ə 7'i"$d$ =l0!i;&i @!0i"ində =&$%Y i'(ə"i*n$r$ ə M='$nı &ü((əi%ə ?!irdi. 7'i"$-Türi"ə "$#ınl$0&$'ı P$#ınər%də %üələr ni'ə(ini də"i0dirdi"indən *r=$ d,lə(lərini n$r$<$( !(&ə"ə

$0l$dı. B!lə 0ər$i(də /r$n'$ Türi"əni 7'i"$d$n $"ır$r$% ,; &ü((əi%inə

!ir&ə"ə ə P$#ın ər%də n:il(ərə"ə %$r0ı i'(i$də !(&ə"ə cə<dlər :,'(ərdi.\r';l$ dü?$r =l$c$ını $0$ dü0ən /r$n'$ (ürlərlə &ü<$riənid$"$ndırı 'ül< $l$&$ı (əlil !(di. Tür =rd' "n$nl$rı 1921 -ci ıl%'(n 24-də S$$r"$ ?$"ı ə(r$(ınd$D '!n("$r $"ınd$ i'ə ;&irdə

&əli""ə(ə r$(dı. H("$r $"ınd$ Türi"ə ilə *n($n($ ,lələri $r$'ınd$$rı0ı% '$;i0i i&;$l$ndı. B!ləliləD S!r 'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(ləri ilə$rı0&$"$n (ür #$l%ı i'(i%l$l '$$0ınd$ %$li :ələrə =n$ '$r'ıdıcı ;ərə

rd. M,%!ləri& &,<ə&ləndirən (ür <,&ə(i d$<$ 'ər( #$rici 'i"$'ə(#ə((i "!ri(&ə"ə $0l$dı.



2+-ci illərin əəllərində !"nəl#$l% &ün$'iə(lərin &ü<ü& &ə'ələləri*l&$ni"$nın ,də"əcə"i (ə;&in$( ə P$#ın ər%də &,cd =l$n &ürəəə;i""ə( idi. 1921-ci il !r$lın 21-dən &$r(ın 14-nə i&i !?irilən irinciL=nd=n =nr$n'ınd$ (ə;&in$( ə P$#ın ər% &ə'ələləri &ü;$irə !dildi.

=nr$n'd$ ii (ür nü&$"əndə <!"ə(i i0(ir$ !dirdi. *n$r$ <,&ə(ininnü&$"əndə <!"ə(inə Bəir S$&iD '($nl <,&ə(inin nü&$"əndə <!"ə(inə'ə ,"ü ə;ir T!i% $0?ılı% !dirdi. inci <!"ə( =nr$n'd$ ə'$' r=l"n$&$'$ d$ <ər ii nü&$"əndə <!"ə(i r$;ıl$0dırıl&ı0 l$"i<ələrlə ?ı#ı0 !dirdi.

=nr$n'd$ Türi"ənin (ələi $0$ıd$ıl$rd$n i$rə( idiC Türi"ənin 1913-cüldəi 'ər<ədlərinin ər$ !dil&ə'iE ;&irin "n$n =rd'nd$n $;$d !dil&ə'i

ə (ürlərə %$"($rıl&$'ıE =$;l$rd$n !?idin 'ərə'( =ld 0ər$i(dəTüri"ənin '!r!nli"inə ə (ə<lüə'i;li"inə (ə&in$( !ril&ə'iE i0$l r!ji&ininə !dil&ə'iE ,; '$<illərini ə ər$;ilərini %=r&$% ü?ün Türi"ə"ə <əri-

dəni; d=n$n&$'ı '$#l$&$% <ü%%nn !ril&ə'i.($li"$ $&$ ?il $rl$ &ü%$ilə $l$&$% (əliini &üd$iə !dirdi.

/r$n'$nın $0 n$;iri *ri'(id Bri$n d$ "&0$% &,%! ((rd. n:il(ərənü&$"əndələri də (ürlərlə ərdi ',<ə(lərində Türi"ə ilə r$;ıl$0&$$ cə<d

dirdilər. n:il(ərənin $0 n$;iri Ll="d F=rc Bəir S$&i ilə :,rü0ündə !lə ir əli irəli 'ürdüC Türi"ə B$ı n!( &ənələri ilə irlidə ü(ün ün!"Q$%$;ı ,; r=(!(=r$(lıın$ :,(ür'ün. B (əli &$<i""ə(inə :,rə r'-(ür &ün$'iə(lərini =;&$% &ə%'ədi :üdürdü.

*r$l$rınd$ı &üə""ən ;iddi""ə(lərə $#&$"$r$% n:il(ərə ə /r$n'$L=nd=n =nr$n'ınd$ $<id &,%!dən ?ı#ı0 !(dilər. M$r(ın 3-də =nl$r *l&$ni"$"$ ə"$nn$&ə (ə%di& !(dilər. Bə"$nn$&ədə V!r'$l 'ül<ünün

ər(lərinə ə&əl !dil&ə'i (ələ =lnrd. *l&$ni"$ &$r(ın -ə %ədər 0ər(ləri%əl !(&ə"əcə"i (ə%dirdə &ü((əi%lər 7!"nin '$ '$<ilindəi ər$;iləri ((&$lıdilər. ,'(ərilən &üddə(ə r$;ılı% !r&ədi"indən &ü((əi%lər *l&$ni"$nın ir ır$ ər$;ilərini



(($r$% =n$ %$r0ı i%(i'$di '$n'i"$ (ə(i% !(dilər. V$'i(ə?ili $rədə*B-$ !(di"i #$<i0lər nə(icə'i; %$ldıınd$n *l&$ni"$ :!ri ?əil-&ə"ə &əcr =ld.

=nr$n'ın :!di0ində (ürlər ($li"$ ə /r$n'$ ilə <əri ə&ə-li""$(l$rın d$"$ndırıl&$'ı ə i%(i'$di &ə'ələlərin (ən;i&lən&ə'i<$%%ınd$ '$;i0 $l$dıl$r. L$in '=nr$l$r TBMM <,&ə(i /r$n'$ilə $l$n$n '$;i0i (ə'di% !(&ədi"indən Bəir S$&i i'(!$"$ :!(di.

M$r(ın 11 -də /r$n'$ ə ($li"$ (ürlərəD n:il(ərə i'ə"n$nl$r$ $0$ıd$ı 0ər(lərin %əln (əli !(dilərC &ü((əi%%=0nl$rı '($nld$n ?ı#$rılırE &ü((əi%lərin Türi"ədəi

!"nəl#$l% &$li""ə nə;$rə( =&i''i"$'ınd$ (ürlər i0(ir$ !dirE;&irdə (ür '!r!nli"i '$#l$nıl'$ d$ "n$n %$rni;=n %$lır ə '.L$in <ə& (ürlərD <ə& də "n$nl$r 0ər(lərlə r$;ı=l&$dı%l$rınd$n =nr$n' r';l%l$ nə(icələndi. Pn$nl$r <əriə&əli""$(l$rı d$$& !(dirdilər. Türlər i'ə r'l$rl$ &$r(ın 1)-d$&ü%$ilə i&;$l$dıl$r.

1921- ci \ $r!lin 29-d$n &$"ın 6-də !?irilən iinci

L=nd=n =nr$n'ınd$ *l&$ni"$nın (ə;&in$( ,də&ə'inə d$ir =&i''i"$nın %ər$rı &ü;$irə !dildi. Tə;&in$(ın ü&&i&ələi 132 &lrdD %ı;ıl &$r$ &üə""ənlə0dirildi 181-ciildə r''i"$ ilə &ü<$riədə &əl =l&0 /r$n'$ 6 &lrdDr$n (ə;&in$( ,də&i0di. Mü((əi%lər *l&$ni"$d$n(ə;&in$(ı ,də&əD 'ül< &ü%$ilə'inin (ər'il$< !?ir&ə ə&ü<$riə c$nilərini (ə<il !r&ə 0ər(lərini "!rinə "!(ir&ə"i(ələ !(dilər. \l(i&$(&n $#(ı %r($r$n i&iD 1921-ci il&$"ın 11-də *l&$ni"$ <,&ə(i ü(ün 0ər(ləri %əl!(di"ini

ildirdi. .L=nd=n =nr$n'ınd$ N.M.T=?$0= $0d$ =l&$%l$

&ü<$cirə( <ə"$(ı !?irən *;ər$"c$n 5$l% Fü&<ri""ə(i

nü&$"əndə <!"ə(i də i0(ir$ !(di.



Kii( A3)'3)'3/3 ,'%'d/#$'s/

*r=$d$ :ər:in !"nəl#$l% &ün$'iə(lər (əcə ,"ü d,lə(lərd!"ilD !"ni ;$&$nd$ *l&$ni"$D R!#='l=$i"$D *'(ri"$D =l0$ ə

M$c$rı'($n $r$'ınd$ d$ <,& 'ürürdü. n:il(ərə ilə /r$n'$$r$'ınd$ *r=$D B$l$nl$r ə P$#ın ər%də <!:!&=nl% rnd$&ü$ri;ə :!dirdi. /r$n'$-*l&$ni"$D ($li"$-/r$n'$ ;iddi""ə(ləri d$<$ə'in idi. B!lə 0ər$i(də Mərə;i ə Fən-ər%i *r=$ d,lə(lərinin*l&$ni"$ iddi$l$rın$ %$r0ı irlə0diril&ə'i id!"$'ının <ə"$($!?iril&ə'ini /r$n'$ ,; ü;ərinə :,(ürdü. 192+-ci il $%'(n 14-dəB!l%r$dd$ R!#='l=$i"$ ilə P%='l$i"$ $r$'ınd$ ii il &üddə(inə

&üd$iə i((i$%ıD 1921-ci il $r!lin 23-də i'ə 7&ıni"$ iləR!#='l=$i"$ $r$'ınd$ &ü((əi%li <$%%ınd$ &ü%$ilələr $l$ndıD1921-ci il i"nn -də 7&ıni"$ ə P%='l$i"$D 1922-ci il $%'(n31-də i'ə R!#='l=$i"$ ilə P%='l$i"$ &ü%$ilələri i&;$l$ndı.B!ləliləD 7&ıni"$D R!#='l=$i"$ ə P%='l$i"$d$n i$rə( i?i *n($n($ "$r$dıldı. B i((i$% $0lıc$ =l$r$% &əl d,lə(lərin

*r=$d$ı iddi$l$rının %$r0ı'ını $l&$% ə %i(ə &ə'ələlərinin <əllində/r$n'$nın r=ln $r(ır&$% &ə%'ədini d$0ı"ırdı.

V'@i3)*3 (*3C%'3s/

V!r'$l 'ül<ü ə =nd$n '=nr$ i&;$l$n$n &ü%$ilələr %$li d,-lə(ləri '$i(lə0dir&ədi. Qrd$ !"nəl#$l% &ün$'iə(ləri (ən;i&lə"ən

d,lə(lər 'l$rd$ nü; d$irələri rnd$ &ü$ri;əni :ücləndirdilər.*r=$ i0lərindən ən$rd$ %$l$n *B '$<ədə :!rili"ini $r$d$n%$ldır&$% ü?ün #ü''i ə$llı% :,'(ərirdi. Rüni dün"$ &ü<$riə'indən%üdrə(li ir d,lə( i&i ?ı#$nD &ü<$riədən əwəl =rc $l$n d,lə(dən&ü<$riənin :!di0ində =rc !rən d,lə(ə ?!rilən *B-ın 'l$rd$&,%!ləri i$"ə( %ədər :üclü d!"ildi. *r=$nın ir 'ır$ d,lə(lərinə(ə#&inən 1+ &lrdD d=ll$r =rc !r&ə'inəD nd$n əl$əD <ə&in ,lələrə

"$rdı&l$r !(&ə'inə $#&$"$r$% ü(,lüdə i'ə *B-ın *r=$,lələrinə $0%$ =r&$l$rl$ :,'(ərdi"i "$rdı&l$rın &ələi 2+ &lrdDd=ll$r idi '$<ədə ?=#l r=l!&lər <ələ də %$lırdı. Ki:ər (ərədən



2+-ci illərin əəllərində Rin ə L$(ın *&!ri$'ınd$ P$=ni"$ əB,"ü Bri($ni"$ *B-ı 'ı#ı0dır&$% ni""ə(ində idilər. L$in *Bn:il(ərə ilə %$r0ıdr&$d$n %$?$r$% r=l!&i <əll !(&ədə ə&əd$0lı$ü'(ünlü !rdi. P$=ni"$nın \;$% ər%dəD /r$n'$nın i'ə *r=$d$<!:!&=nl$ c$n $(&$'ı in:ili' ə $&!ri$n dil=&$(i"$l$rını"$#ınl$0dırdı. \;$% ər%də *B-P$=ni"$ %$r0ıdr&$'ını ə S$i(=!$nd$ı r=l!&ləri "=ln$ %="&$% &ə%'ədi ilə $&!ri$n dil=-&$(i"$'ı =nr$n' ?$ır&$ı (əli !(di.

1921- ci iln="$rın 12-də V$0in%(=nd$ $?ıl$n =nr$n'd$ *BD n:il(ərəD

P$=ni"$D /r$n'$D ($li"$D B!l?i$D J=ll$ndi"$D =r(%$li"$D Rin əd=&ini=nl$rl$ irlidə 14 d,lə( i0(ir$ !dirdi. *B nü&$"əndə<!"ə(inin $0?ı'ı d,lə( $(ii R$rl; P; idi. n:il(ərə nü&$"əndə<!"ə(inə B$lrD ($li"$ nü&$"əndə <!"ə(inə $n?!rD P$=ni"$nü&$"əndə <!"ə(inə $(=D /r$n'$ nü&$"əndə <!"ə(inə i'ə $0 n$;ir *ri'(ıd Bri$n $0?ılı% !dirdi. =nr$n'd$ &ü;$irə !dilən Rində'i"$'ə(D 'il$<l$rın &ə<ddl$0dırıl&$'ı ?b . &ə'ələləri ü;rə 28 '$;i0D

ə"$n$(D %ə(n$&ə ə ə"$nn$&ə %əl =lnd. Mü;$irələr Və %əl!dilən 'ənədlər i0(ir$?ı d,lə(lərin &,cd r=l!&ləri <əll !(&ədə&$r$%lı =ldn :,'(ərdi. =nr$n'd$ @B!0lərAD @K,rdlərA ə@K=%%;l$rA &ü%$ilə'i i&;$l$ndı. .

1921- ci ıl d!$rın 13-də *BD n:il(ərəD /r$n'$ ə P$=ni"$@K,rd d,lə( &ü%$ilə'iAni i&;$l$dıl$r. Mü%$iləni i&;$l$"$n

d,lə(lər S$i( =!$n r$"=nnd$ ir-ırilərinın <ü%%l$rın$ ə&üllərinə <,r&ə( !dəcələrini ildirərə &ü$<i'əli &ə'ələləriü&&i r$;ıl$0&$l$r "=l ilə <əll !(&ə $rədə ,<dəli :,(ürdülər.

1922- ci il . !r$lın )-d$ *BD n:il(ərəD P$=ni"$D /r$n'$ ə($li"$ dəni; 'il$<l$rının &ə<ddl$0dırıl&$'ı <$%%ınd$ &ü%$iləi&;$l$dıl$r. BD @B!0 d,lə( &ü%$ilə'iA $dl$ndırıldı. Mü%$ilə"ə :,rə#ə(( d=n$n&$'ı :ə&ilərinin ni'ə(i "#$rıd$ı ,lələr ü?ün $rdıcıllı%l$

&ü$i% =l$r$% 6C6C3C1D6C1D6 i&i &üə""ənlə0dirildi ə S$i(=!$nd$ 11+-c &!ridi$nd$n 0ər%ə d=r <əri-dəni; $;$l$rının(iin(i'i <ü%% &ə<ddl$0dırıldı. B '$;i0 S$i( =!$nd$ dəni;



%üələrinin "!nidən ,lü0dürül&ə'i &ə'ələ'ini <əll !(di. B!ləliləD*B $; dəni; d=n$n&$'ı '$#l$&$% <ü%%nd$n əl ?əərə ,;%üələrini n:il(ərə ilə ər$ərlə0dirirdi. Bnnl$ !ləD n:il(ərə <ələdə dəni;də ,; ü'(ünlü"ünü %=r" '$#l$"ırdı.

V$0in%(=n =nr$n'ı Rin &ə'ələ'inə də #ü''i di%%ə( "!(irdi.Məl& =ld i&iD V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'ini i&;$l$&$"$n Rin<,&ə(i ər$;i'ində =l$n $l&$n &üllərinin =n$ d!"ilD P$=ni"$"$!ril&ə'inə n$r$;ılı% !dirdi. =nr$n'd$ Rin nü&$"əndə <!"ə(i <ə&inər$;ilərin ,lə'inə %$"($rıl&$'ı (əliini irəli 'ürdü. *B Rini &üd$iə!(di. Oə(icədə P$=ni"$ Sind$=d$n ə $ndn ə"$lə(indən əl ?əi

=nl$rı Rinə %$"($rdı. /!r$lın )-d$ V$0in%(=n =nr$n'ının i0(ir$?ı'ı=l$n d,lə(lər Rində 'i"$'ə( <$%%ınd$ &ü%$ilə i&;$l$dıl$r. BD@K=%%; d,lə( &ü%$ilə'iA $dını $ldı. Mü%$ilə"ə :,rə 'ənədii&;$l$"$n d,lə(lər Rinin '!r!nli"iD &ü'(ə%illi"iD ər$;i ə in;i$(i(=#nl&$;lıın$D ,lədə @$?ı% %$ıl$rAD ü(ün &illə(lərin (ic$rə(i ə'ən$"!'i ü?ün ər$ər i&$nl$r rin'iinə <,r&ə( !(&ə $rədə,<dəli :,(ürdülər. *"rı-$"rı d,lə(lərin Rindəi nü; d$irələri lə

!dildi. Mü%$ilə Rin ü?ün &ü<ü& dil=&$(i-'i"$'i ə i%(i'$diə<ə&i""ə( ə' !dirdi. Bnnl$ Rin ən$r (ə;"i%lərdən "$#$ %r($rdıə ,lə"ə #$rici $i($l $#ını $0l$ndı.

V$0in%(=n =nr$n'ı 'l$rd$ !"nəl#$l% &ə'ələləri <əll !dərə V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'ini ($&$&l$dı. L$in $ri' 'ül< =nr$n'ınd$*B-ı ü'(ələ"ən n:il(ərə ə /r$n'$ V$0in%(=nd$ i'(ələrinə ($&&ən$'ınd$ ?$($ il&ədilər. B =nr$n'd$ *B dil=&$(i"$'ı %ələə

%$;$ndı. V$0in%(=n =nr$n'ı !"nəl#$l% &ə'ələlərdə *B-ın r=lnn$r(&$$ $0l$dıını :,'(ərdi.

B!ləliləD V!r'$l-V$0in%(=n 'i'(!&i =r&$l$0dı. V!r'$l- V$0in%(=n'i'(!&i &ü<$riədən '=nr$ı dün"$ %rl0n ə !"nəl#$l%&ün$'iə(ləri (ən;i&lə"ən $0lıc$ $&il =ld. V!r'$l ə V$0in%(=nd$i&;$l$n$n &ü%$ilələr 'i'(!&i &ü<$riə nə(icə'ində =r&$l$0$n

%üələr ni'ə(ini (ə'di%lədi. B 'i'(!& &ü<$riələr'i; ə ;=r$ılı%'ı;d,rün $0l$ndıı& ə"$n !(di. L$in &ü$i% &ü%$ilələr i&;$l$ndı%d$n '=nr$ $0 !rən <$di'ələr dün"$nın %$lilərə ə&əll$r$ ,lündü"ü ir 0ər$i(də 'i'(!&in !(i$rlı ə əədi



=l&$dıını :,'(ərdi. Bə;i d,lə(lərin "!& dün"$ %$"d$'ın$ rə<ərli"ə<ər $'i(ə ilə c$n $(&$l$rı =nl$rın <,&ə(lərinin ə"$n !(diləri

rin'ilərin ə'inə idi. Bn$ :,rə də &,cd =l$n d,lə(lər$r$'ı;iddi""ə(lər V!r'$l-V$0in%(=n 'i'(!&ini ;əilədirdi. V!r'$l 'i'(!&i ilə"!ni "$r$n&ı0 ir 'ır$ d,lə(lərin &ü'(ə%illi"i ($nın'$ d$ &ü'(ə&ləə;ül&ü <ələ %$lırdı. Bə;i d,lə(lər &illi-$;$dlı% <ərə$(ın$ %$r0ı$&$n'ı; d$r$nırdıl$r.

&3,' (*3C%'3s/

V!r'$l-V$0in%(=n 'ül< 'i'(!&i dil=&$(i-'i"$'i &ün$'iə(ləri(ən;i&lə'ə də dün"$ (ə'ərrü$(ını ə (ic$rə(ini ər$ !(&ədən d,lə(lər $r$'ınd$ &,cd =l$n r=l!&ləri ni;$&$ '$l&$% #!"li ?ə(in idi. Hn$:,rə də *r=$nın %$li d,lə(ləriD il n,ədə n:il(ərə ə /r$n'$

!"nəl#$l% i%(i'$di &ün$'iə(ləri <əll !(&ə &ə%'ədilə "=ll$r $#($r&$$ $0l$dıl$r. Mü((əi%lərin 1922-ci il "$n$rın əəlində$nnd$ !?irilən *li r$'ının icl$'ınd$ n:il(ərənin $0 n$;iri Ll="d

F=rc !"nəl#$l% i%(i'$di =nr$n' ?$ır&$% $rədə (əli irəli 'ürdü.P$n$rın )-d$ *li r$ Ll="d F=rcn (əlii ilə r$;ıl$0$r$% &ü$i%%ə(n$&əni (ə'di% !(di. =nr$n'ı !?ir&ədən ,(rü $0$ıd$ı ) 0ər(%əl =lndC <!? ir d,lə( di:ər d,lə(ə ,;ünün &üli""ə( 'i'(!&iniDd$#ili i%(i'$dı <ə"$(ını ə id$rə 'i'(!&ini 'ırı"$ il&ə;E $0%$'ın$r!di( !rən d,lə( ,; ə(ənd$0l$rının <ü%% ə ə&l$ının

%=rn&$'ın$ ə&in =l&$lıdırE (ic$rə(i $$r&$%d$n ,(rü &$li""ə-ld,ri""ə'ini (ə0il !(&ə l$;ı&dırE #$rici r!di(lərdən i'(i$də !(&ə i'(ə"ən d,lə( ü(ün əəli =rc ə ,<dəliləri %əl !(&əlidirE&,cd %rl0 d!ir&ə ü?ün (əli$( $$rıl&$'ınd$n i&(in$=ln&$lıdırE ü(ün ,lələr %=n0l$rın$ <üc& !(&ədən %$r0ılı%lı0əildə i&(in$ !(&əlidirlər. @

$nnd$ %əl =ln$n %ə(n$&ə"ə :,rə !n"$d$ ?$ırıl$c$%

=nr$n'd$ $0 n$;irlər i0(ir$ !(&əli idilər. n:il(ərə ə /r$n'$*l&$ni"$d$n (ə;&in$(ı $l&$ıD =rcl$r ə P$#ın ər% &ə'ələlərini <əll!(&ə"i $ci '$"dıl$r.



Kəə(i ($li"$nın V$0in%(=nd$ı 'əiri $'i(ə'ilə $l$n $&!ri$n<,&ə(i i%(i'$di d!"ilD ə'$'ən 'i"$'i #$r$(!rli &ə'ələlərinD &ü;$irə=ln$c$ını ə'$' :ə(irərə =nr$n'd$ "$lnı; &ü0$<idə?i 'iə(i iləi0(ir$ !dəcə"ini ildirdi. *B-ın ($li"$d$ı 'əiri R$"ld =nr$n'd$

&ü0$<idə?i '($(' ilə i0(ir$ !(di.7'i"$nın =nr$n'$ dəə( !dil&ə'i &ə'ələ'i &ü$<i'ələr "$-

r$(dı. *n($n($ d,lə(ləri 7'i"$nı =nr$n'$ dəə( !dərdilər'əD D =l0!ı;&i ($nı&$% i&i %i"&ə(ləndirilərdi. B=l0!i <,&ə(i=nr$n'$ ?$ırıl&$dı%d$ i'ə =rcl$rı $l&$% &ü0ülə dü0əcədi.

Oə<$"ə(D ;n &ü$<i'ələrdən '=nr$ *l&$ni"$ ə 7'i"$d$ &,cd=l$n =l0!i <,&ə(i ($nın&$d$n =nr$n'$ dəə( !dildilər. S=!(<,&ə(inin :,'(əri0i ilə !r$lın 22-də *;ər$"c$nD Gr&əni'($nDB!l=r'i"$D B#$r$D ürcü'($nD \;$% ər%D \r$"n$ ə 5$rə;&r!'li$l$rının nü&$"əndələri =nr$n'd$ &ən$!ləri& %=r&$%<ü%%n 7'i"$ S=!( /!d!r$(i S='i$li'( 7!'li$'ın$ 7S/S7!r&ə"i nə;ərdə (($n r=(==l i&;$l$dıl$r. Oü&$"əndə <!"ə(inin

$0?ı'ı 7S/S7 5$l% 5$rici 0lər =&i''$rı .Ri?!rin (ə"in !dildi.

!n"$ =nr$n'ı $r!lin 1+-d$ S$n-F=rc= '$r$"ınd$ 29Dn:il(ərənin d=&ini=nl$rı ilə irlidə 34 d,lə(in i0(ir$ı ilə $?ıldı.=nr$n'd$ ($li"$nı $0 n$;ir /$($D n:il(ərəni $0 n$;ir Ll="d F=rcD/r$n'$nı #$rici i0lər n$;iri Li B$r(D *l&$ni"$nı $n'l!r Vir( (ə&'il!dirdi. ($li"$nın $0 n$;iri =nr$n'ın 'ədri '!?ildi. =nr$n'd$ d,rd=&i''i"$ "$r$dıldıC 'i"$'iD &$li""əD i%(i'$di ə nə%li""$(. %(i'$di=&i''i"$nın icl$'ınd$ r$n'ı;l$rın *l&$ni"$"$ &ün$'iə(də irəli

'ürdüləri (ələlər rədd !dildi. Si"$'i =&i''i"$nın icl$'ınd$ =nr!('i"$'i &ə'ələlərlə &ə0l =l&$%d$n ,(rü "$- rı&=&i''i"$ "$r$(&$%%ər$r$ $lındı. Br$d$ !'!r(lərin &ər;ə'i ə'$'ən ii &ə'ələ"ə <ə'r !dil&i0diC *r=$ ə 7'i"$nın ər$'ı. Mər;ənin &$ddədən i$rə(=l$n irinci ə'lində $0$ıd$ı (ələlər irəli 'ürüldüC =l0!i 7'i"$'ı?$r <,&ə(inin ə Mü-

ə%%ə(i <,&ə(in &$li""ə ,<dəlilərini ,; ü;ərinə :,(ürürE ,<dəlilərin "!rinə "!(iril&ə'ini %əl !dirE &ə'ələlərə $#&$%d$n,(rü #ü''i =l$r$% 7'i"$ =rcl$rı =&i''i"$'ı "$r$dılır ə '.



=nr$n'd$ B,"ü Bri($ni"$ nü&$"əndə <!"ə(i '=!( r!'- li$l$rının =l0!i i0$lın$ &ər; %$l$r$% @'=!(lə0di"ıniA ə ;=rl$@'=!( r!'li$l$rın$ ?!rildiləriniD 7'i"$ nü&$"əndə <!"ə(i i'ə r!'li$l$rın @&ü'(ə%il ə &ü((əi% =ld%l$rını ildirdi.

*r=$ d,lə(ləri 7'i"$d$n 18 &lrdD %ı;ıl rl =rcn ,dənil-&ə'iniD =l0!i nü&$"əndə <!"ə(i i'ə irinci dün"$ &ü<$riə'iDə(ənd$0 &ü<$riə'i ə #$rici <əri &üd$#ilə d,ründə rl$n ;ərər ü?ün d,lə(lərdən 3+ &lrdD d=ll$r (ələ !dirdi. 7'i"$ =rcl$rı,də&ə"ə $0$ıd$ı 0ər(lərlə r$;ı idiC əl$ə r!di( ə $#( !ril'in. L$in*r=$ d,lə(lərinin dü0&ü0 =ld ?ə(in &$li""ə- i%(ı'$di ə;i""ə(

(ələləri "!rinə "!(ir&ə"ə i&$n !r&irdi.!n"$ =nr$n'ının :!di0ində r'-$l&$n "$#ınl$0&$'ı $0!rdi. *r!lin 22-də 7$$ll=d$ ii ,lə $r$'ınd$ i&;$l$n$n&ü%$ilənin 0ər(lərinə :,rə <ər ii (ərə <əri #ərcləri ə &ü<$riə$#(ı rl&0 ;i"$nl$rı ,də&ədənD <əri ə'irləri '$#l$&$% ü?ün$"rıl$n ə'$i(dən i&(in$ !dirdilərE ii ,lə $r$'ınd$ dil=&$(i ə=n'l &ün$'iə(ləri dər<$l ər$ =lnrdE (ic$rə( ə (ə'ərrü$(

&ə'ələləri əl!ri0li 0ər(lərlə (ən;i&lənirdi.7$$ll= &ü%$ilə'inin *l&$ni"$ ə 7'i"$ ü?ün ,"ü

dil=&$(i-'i"$'i ə i%(i'$di ə<ə&i""ə(i $r idi. =nr$n' i0(ir$?ıl$rını<!"rə(ləndirən &ü%$ilə Qər d,lə(lərinin $<id &,%!dən ?ı#ı0!(&ə'ini ;əilə(di. 7'i"$nın dil=&$(i l=$d$"$ $lın&$'ın$ '=n%="ld.

Glə <ə&in ildə ii ,lə $r$'ınd$ <əri ə&əd$0lı$ d$ir '$;i0i&;$l$ndı. S$;i0ə :,rə *l&$ni"$ '=!( ər$;i'ində <əri $;$l$r "$r$d$D7'i"$ i'ə $l&$n <əri (!#ni$'ınd$n i'(i$də !də ilərdi. L$in '$;i0 $ı; ü;ərində %$ldı.

!n"$ =nr$n'ının :!di0ində n!( &ə'ələ'i &ü<ü& "!r ((d.B$ı n!(i rnd$ &ü$ri;ə $$r$n *BD /r$n'$ B!l?i$ ən:il(ərə $r!l i0$lı nə(icə'ində i(irdiləri &üllərini %$"($r&$$ ə

=n'!''i"$l$r $l&$$ ?$lı0ırdıl$r.=nr$n'd$ *;ər$"c$n SS7-dən O.Oəri&$n= ü&&i '=!(

nü&$"əndə <!"ə(inin (əriindəD N.T=?$0= $0d$ =l&$%l$ i'ə



&ü<$cirə(dəi *;ər$"c$n 5$l% Fü&<ri""ə(inin nü&$"əndələrii0(ir$ !(dilər. T=?$0= i0$l?ı =l0!i <,&ə(i (ərəindən*;ər$"c$nın (əii 'ərə(lərinin $"l$n&$'ı cə<dinə !(ir$;ını ildirdi.7$$ll= &ü%$ilə'indən '=nr$ *l&$ni"$ *;ər$"c$n SS7-ni ($nıdıını

ildirərə B$ıd$ nü&$"əndəli $?dı.=nr$n'd$ i0(ir$ ü?ün :ələn (ürlərin &ə'ələlərin &ü;$irə'inə

r$#ıl&$&$'ı ə;i""ə(i #!"li &ürəələ0dirdi. B!lə &,%! ə'lindəi?i *'i"$d$ 'ül<ün ər$'ın$ &$n! =lrd.

M$"ın 19-d$ !?irilən '=n l!n$r icl$'d$ =nr$n'ın i0iniJ$$%$d$ d$$& !(dir&ə $rədə %ə(n$&ə %əl =lnd.

H''' (*3C%'3s/J$$%$ =nr$n'ı 1922-ci il i"nn 16-dən i"ln 2+-də !?i-

rildi. =nr$n'd$ r' ə %!"ri-r' =&i''i"$l$rıE #ü''i &üli""ə(D =rcl$r ə r!di( "$rı&=&i''i"$l$rı "$r$dıldı. "nn 2-də !?irilənr!di( "$rı&=&i''i"$'ının il icl$'ınd$ 'ədr %ər$r %əl !(&ə d!"ilDə;i""ə(i ,"rən&ə ü?ün (=l$ndı%l$rını ildirdi. B=rcl$r ü;rə

"$n&=&i''i"$ d$ !lə ir nə(icə"ə :əldi. 5ü''i &üli""ə("$rı&=&i''i"$'ınd$ #$rici ,lə ə(ənd$0l$rının 7'i"$d$ =l$n&üllərinin %$"($rıl&$'ı (ələ !dildi. l n,ədə n!( &ədənlərinə=l$n iddi$l$r irəli 'ürüldü. 5ü''i &üli""ə(in %$"($rıl&$'ı (ələi ə7'i"$nın n$ %$r0ı "!r'i; iddi$l$rı =nr$n'ın i0ini =;d. B0ər$i(də &ü;$irələrin $$rıl&$'ı 'ə&ərə'i; idi. "ln 19-d$ '=!(nü&$"əndə <!"ə(i !lə ir (əli irəli 'ürdüC &ü<$riədən əəli

=rcl$rı %əl !dir ə =nl$rı ,də&ə"ə <$;ırdırE 7'i"$d$ &üli""ə(i=l$n ə =n'!''i"$l$r $l$ il&ə"ən !?&i0 '$<i$rl$rın <$%%ını,də"əcədirE ii il &üddə(ində &$r$%lı 0ə#'lərlə =rcl$rın ,dənil&ə'i<$%%ınd$ '$;i0ə :ələcədir. n:ili'lər (əliə (ərəd$rD r$n'ı;l$r i'əəl!"<inə ?ı#dıl$r. 7'l$r #$ricilərə ərdi %$"d$d$ =n'!''i"$l$r !ril&ə'inin &ü&ünlü"ünüD *r=$ d,lə(ləri i'ə $<id =n'=r'i&

"$r$dıl&$'ı id!"$'ını irəli 'ürdülər. 7'l$rın (əliləri ə&əli &$-<i""ə( d$0ı&$%d$n ;$% =l d$<$ ?=# *r=$ d,lə(ləri $r$'ınd$i#(il$l$r "$r$(&$% ə (əli$( &ə%'ədi :üdürdü. Hn$ :,rə də i"ln2+-də =nr$n' !lə ir %ə(n$&ə %əl !(diC 7'i"$d$n $"n- $"nlı%d$





%$r0ı ?ı#$r$% ü(ün d,lə(lər ü?ün @$?ı% %$ıl$rA rin'iinin <ə"$($!?iril&ə'ini irəli 'ürürdü.

=nr$n'd$ =$;l$r <$%%ınd$ &ə'ələ də &ü;$irə =lnd. Tür dil=&$(i"$'ı <ə& =$;l$rd$D <ə& də di:ər Türi"ə ər$;ilərində i0$l

r!ji&inin lə =ln&$'ını i'r$r !dirdi.1923- cü il "$n$rın 31-də L=rd !r;=n n:il(ərəD /r$n'$ ə

($li"$ $dınd$n =$;l$r$ d$ir '$;i0 l$"i<ə'i& (ürlərə (ə%di& !dərə c$$ ü?ün 6 :ünlü &,<lə( !rdi. Türlər n$ c$$ =l$r$% $0$ıd$ı0ər(ləri irəli 'ürdülərC Türi"ənin d,lə( &ü'(ə%illi"i ə '!r!nli"i(ə&in !dil'inE S!r &ü%$ilə'i ə i0$l r!ji&i lə !dil'inE $0lıc$ (ür ər$;iləri '$#l$nıl'ın ə .

/!r$lın 4-də l(i&$(ı&n $#(ı %r($rdı. Tür nü&$"əndə<!"ə(i l(i&$(i& %əl !(&ədi. Oə(icədə B,"ü Bri($ni"$ nü&$-"əndə <!"ə(i =nr$n'ı r'; (ər !(di. L=;$nn$ =nr$n'ının i0i

=;ld.Bnd$n '=nr$ ($li"$ ə /r$n'$ Türi"ə ilə "$#ınl$0dıl$r.

1923- cü il $r!lin 9-d$ L=;$nn$ =nr$n'ı ,; i0inə "!nidən

$0l$dı. Pn$nl$r (ürlərdənD (ürlər i'ə &ü((əi%lərdən rl$n;i"$n$ :,rə (ə;&in$( (ələ !dirdilər. n:il(ərə !lə ə'inə;i""ə(i :,rü $0$ıd$ı =&r=&i' $ri$n(ı irəli 'ürdüCTüri"ə (ə;&in$( (ələindən əl ?əirD əə;ində Q$r$$c ə ə(r$ ər$;iləri $lır. Türlər (ə;&in$( $l&$%d$n i&(in$ !dərə :ü;ə0(ə:!(dilərini ildirdilər.

1923- cü il i"ln 24-də 'əi; $"lı% &ü;$irələrdən '=nr$ L=-

;$nn$ r=(==l i&;$l$ndı. r=(==l$ :,rə Türi"ə Nrəi'($nD Sd$nDTri=li($ni"$D M!'==($&i"$D /ələ'(inD Sri"$ ə ir 'ır$ $0%$ər$;ilərini (irdiD ırı'ı B,"ü Bri($ni"$"$D K=d!$n!' $d$l$rını($li"$"$D G:!" dəni;indəi ir 'ır$ $d$l$rı Pn$nı'($n$ :ü;ə0(ə :!(di.Bnnl$ !ləD Türi"ə $0lıc$ (ür ər$;ilərini ,;ündə '$#l$dı. ;&irDNdi&ə ilə irlidə ər%i /r$ı"$D K$rd$n!lin *r=$ '$<illəriD Q$lli=li"$rı&$d$'ı ə . ər$;ilər Türi"ə"əD %$"($rıldı. Türi"ənin "!ni'ər<ədləri !"nəl#$l% irli (ərəindən ($nındı.

M='l &ə'ələ'i d=%%; $" &üddə(ində n:il(ərə ilə Türi"ə$r$'ınd$ il$$'i(ə ii(ərəli &ün$'iə(lərdə &ü;$irə !dil&əli idi.



N:ər =nl$r r$;ılı$ :əl&ə'ə"dilərD &ə'ələ Millə(lər Fə&i""ə(inin&ü;$irə'inə !riləcədi. L=;$nn$ r=(==ln$ ə'$'ən Türi"ədə i0$lr!ji&iD !"nəl#$l% &$li""ə nə;$rə(i ə (ür =rd' ü;ərindəi&ə<ddi""ə(lər lə !dilirdi. Q$r$ dəni; d,lə(lərinin (ic$rə( ə <ər:ə&iləri dinc ə &ü<$riə $#(ı =$;l$rd$n 'ərə'( 0əildə !?ə

ilərdilərE B='=r ə K$rd$n!l =$;l$n <ər'i;lə0dirilirdiD '($nld$(ür nü&$"əndə'inin 'ədrli"i $l(ınd$ !"nəl#$l% =$;l$r =&i''i"$'ı(ə'i' !dilirdiE =nn (əriinə /r$n'$D n:il(ərəD ($li"$D P$=ni"$DB=l%$n'($nD Pn$nı'($nD 7&ıni"$D 7'i"$D P%='l$i"$ ə Türi"əd$#il =lrdl$r.

=nr$n'ın %ər$rl$nn$ :,rə "n$nl$r '($nld$n $0%$ ü(ün(ür ər$;ilərindən ?ı#$rıl&$lı idilər. Gr&ənilərin Türi"ə ər$;i'indəGr&əni'($n "$r$(&$% l$nl$rı =0$ ?ı#dı. Hnl$r ,; i'(ələrinə n$il =l$

il&ədilər. Türi"ə ər$;i'ində *n($n($ d,lə(lərinin əlinə !?ən*l&$ni"$D *'(ri"$ ə M$c$rı'($n ə(ənd$0l$rının &ülləri #ü''i&ü%$ilə $l$n$n$də &ü((əi%lərdə '$#l$nılırdı.

L=;$nn$ r=(==ln ir (ərədən n:il(ərəD /r$n'$D ($li"$D P$-

=ni"$D Pn$nı'($nD 7&ıni"$D P%='l$i"$D di:ər (ərədən i'ə Türi"əi&;$l$dı. Sənəd i&;$l$n$n :ün B!l?i$ ə =r(%$li"$ d$ =n$%=0ldl$r. B!ləliləD (ür dil=&$(i"$'ının %ələə'i =l$n L=;$nn$=n!n'i"$'ı r!:i=nd$ı %üələr ni'ə(ini (ən;i&lədi ə &,cd;iddi""ə(ləri "&0$l(dı.

R% $43'i@əsi

Tə;&in$( &ə'ələ'inin <əll !dil&ə'indəi ?ə(inlilər !"nəl#$l%&ün$'iə(lərdə ən &ü$<i'əli r=l!&lərdən iri =l$r$% %$lırdı. /r$n'$(ə;&in$(ın ($& ,dənil&ə'ini i'r$rl$ (ələ !('ə də *l&$ni"$ n$ i&$nı=l&$dıını ildirirdi. B ;$&$n (ə;&in$(ın ,dənil&ə'i &ə'ələ'ində*l&$ni"$d$ ə'$'ən ii #ə(( $r idiC (ə;&in$(ı ,də&ə"in (ərəd$rl$rı ə(ə;&in$(ı ,də&ə&ə"in (ərəd$rl$rı.

/r$n'$nın ?ə(in &$li""ə ə i%(i'$di ə;i""ə(ində r$n'ı; rə'&id$irələri 7rn 'ərə(lərindən i'(i$də !(&ə %ər$rın$ :əldilər. /r$n'ı;dil=&$(i"$'ı *l&$ni"$nı (ə;&in$(ı ,də&ə&ədə ə V!r'$l 'ül<&ü%$ilə'inin 0ər(lərini =;&$%d$ (ə%'irləndirirdi. n:il(ərə i'ə



/r$n'$nın *r=$d$ :üclən&ə'inə &$n! =lrd. B d,rdə ($li"$d$<$i&i""ə(ə :ələn B.M''=lini <,&ə(i i'ə 7r &ə'ələ'ində /r$n'$nı&üd$iə !dirdi. 1923-cü il "$n$rın 2-4-də $ri'də !?irilən=nr$n'd$ n:il(ərə d,rd il &üddə(ində *l&$ni"$nın (ə;&in$(,də&ə'inə &=r$(=ri& %="l&$'ı (əliini irəli 'ür'ə də /r$n'$ n$!(ir$; !(di. P$n$rın 1+-d$ /r$n'$ ə B!l?i$ *l&$ni"$"$ n=($ !rərə (ə;&in$(ın ,dənil&ə'inə nə;$rə( !(&ə ü?ün 7r$ =&i''i"$:,ndərdilərini ildirdilər. Bnn $rdınc$ "$n$rın 11-də /r$n'$-B!l?i$ =rdl$rı 7r ((dl$r. n:il(ərə i0$l$ l="$l &ün$'iə(

ə'lə"ərə &ün$%i0ədə /r$n'$ ə *l&$ni"$nın %$r0ılı%lı =l$r$%

;əilə"əcələrinə ü&id !dirdi.*l&$ni"$ 7rn i0$lın$ %$r0ı ?ı#dı. 7!"#'($%d$ $''i &ü%$-i&ə( :,'(ər&ə <$%%ınd$ %ər$r %əl =lnd. 7rn i0$lı ilə *l-&$ni"$ d$0 ,&ürD də&ir ə ?%nd$n &ə<r& !dildi. Ölədə $ır ə;i""ə( "$r$ndı. Millə(?ili :ücləndi. *l&$ni"$nı ürü"ən in%il$i

,<r$n (!;lilə 'il$<lı ü'"$n$ ?!rildi./r$n'$ d$ i0$ll$ ,; i'(ədi"inə ?$($ il&ədi. *l&$n ə<lələ-

rinin $''i &ü%$i&ə( :,'(ər&ə'i nə(icə'ində /r$n'$"$ d$0 ,&ür :,ndəril&ədi. Bnn əə;ində *l&$ni"$d$ ic(i&$i rə" /r$n'$nınəl!"<inə d$<$ d$ :ücləndi. 7r $$n(ür$'ı /r$n'$nın *r=$d$ <!-:!&=nl% iddi$l$rını il$'$ r$(dı. *r=$d$ $0 !rən &ün$%i0ə"ən:il(ərənin &üd$#ilə'ini (ələ !dən ?$ırı0l$r !0idil&ə"ə $0l$dı.1923-cü il &$"ın 2-də *l&$ni"$ n=($ !rərə (ə;&in$( &ə'ələ'ini

&ü$i% =&i''i"$nın &ü;$irə'inə !r&ə"i (ələ !(di.B!ləliləD 1922- 1923-cü illərdə *r=$d$ $0 !rən &ün$%i0ələr ə 7rn i0$lı !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə "!ni &ü<i( =r&$l$0dırdı.Mü<$riədən '=nr$ı (ən;i&lə&ə rin'ilərinə (ə;ədən $#&$%D(ə<lüə'i;li ə ə&əd$0lı% 'i'(!&i "$r$(&$% ;ərrə(i &!"d$n$ ?ı#dı.*B *l&$ni"$"$ "$rdı& :,'(əril&ə'i (əliləri ilə ?ı#ı0 !(di.



II BÖLÜM

ALMANİA

Bi%i3əsi3i3 A#$'3i,' 443s*si'#-i)is'di 3ə)i<ə#ə%i

Birinci dün"$ &ü<$riə'indəi <əri r';l%l$r ,lədə '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə(i ə'inlə0dirdi. Mü<$riənin d$$& !(diril&ə'inin

!r'!(i'i; =ld $r(ı% $"dın :,rünürdü. Ölənin $ır '='i$l-i%(i'$diə;i""ə(i 'i"$'i <$i&i""ə(ə də (ə'ir :,'(ərdi. &!r$(=r II Vil<!l&

G.Lüd!nd=r i'(!$"$ :,ndərdi. 1918-ci il =("$rın 6-də '='i$l-d!&=r$( M$' B$d!n'i <,&ə(i "$r$dıldı. HD 'i"$'i 'i'(!&ini'l$<$(ınıD <,&ə(in r!"#'($% %$r0ı'ınd$ &ə'li""ə( d$0ı&$%D $lid,lə( ə <,&ə( ə;iələrinə 0ə#'lərin (ə"in =ln&$'ınd$ icr$'(r(rl$rının r=ln $;$l(&$% ə :!ni0 '='i$l (ədirlər <ə"$($!?ir&ə ni""ə(i $rədə &əl&$( !rdi. &!r$(=r II Vil<!l&in%=<& =l$n M.B$d!n'inin ə'$' ə;iə'i *l&$ni"$ ü?ün &ini&&

əl!ri0li 'ül< $l$&$% ə ,lədə in%il$i $r(l$"ı0ın %$r0ı'ını $l&$%idi. Hnn <,&ə(i %rl&$&ı0d$n əəl *l&$ni"$nın 'ül< $l$&$%(əliini *B %əl !(&ə&i0di. T!;lilə &əl& =ld iD M.B$d!n'ii&!r$(=rn ,;ünü <$i&i""ə(dən ;$%l$0dır&$% "=l ilə %$lid,lə(lərlə &ün$'iə(ləri (ən;i&lə&ə i'(ə"ir.

H("$rın '=nnd$ *l&$ni"$ 'il$<lı %üələrinin =&$nd$nlıı

in:ili'lərlə %!"ri-ər$ər dəni; d,"ü0ünə :ir&ə $rədə ə&r !rdi.L$in r<d$n dü0ənD &əli""ə(lə $r(ı% $rı0$n ə !"i""ə('i;ər;$%d$n n$r$;ı %$l$n ə':ər ə &$(r='l$r d,"ü0&ədən i&(in$ !dərə n="$rın 3-də li&$n 0ə<əri =l$n ildə ü'"$n$ $0l$dıl$r. Ü'"$n?ıl$r 0ə<əri ələ !?irərə *l&$ni"$d$ il dəə =l$r$% /ə<ləD &$(r=' ə ə':ər d!($(l$rı '=!(ini "$r$(dıl$r. ildəi <$di'ələr *l&$ni"$d$ in%il$ın

$0l$nıcı =ld. Bnn $rdınc$ J$&r%D Br!&!nD L"ü!D J$nn=!rD

L!"'i%D ((%$r(D 40



,lnD Mün<!n ə . 0ə<ərlərdə də ü'"$nl$r $0 !rdi. Ü'"$n?ıl$r ,<nə <$i&i""ə(i d!iri /ə<ləD &$(r=' ə ə':ər d!($(l$rı'=!(ləri "$r$(dıl$r. Öləni in%il$ ürüdü. B$0l$n$n in%il$ d,rd&ər<ələdən !?diC 3-9 n="$rE 1+ n="$r - d!$rın =r($l$rıEd!$rın =r($l$rı - 1919-c il !r$lE 1919-c il !r$l - &$".

B!lə 0ər$i(də i&!r$(=rn d!rildi"ini !l$n !dən M$'B$d!n'inin ,;ü də i'(!$"$ ?ı#dı. Müə''i'lər Məcli'i ?$ırıl$n$%ədər <,&ə(in $0?ı'ı '='i$l-d!&=r$(l$rın nü&$"əndə'i /ridri#G!r( =ld. *l&$ni"$ S='i$l-K!&=r$( $r(i"$'ı ilə *l&$ni"$Mü'(ə%il S='i$l-K!&=r$( $r(i"$'ı &üə%%ə(i =$li'i"$lı <,&ə(

"$r$(dıl$r. Pü'ə <əri d$irələr <,&ə(i &üd$iə !(dilər. IIVil<!l& J=ll$ndi"$"$ %$?dı. n%il$ nə(icə'ində n="$rın 9-d$*l&$ni"$d$ &=n$r#i"$ d!rildi. 1918-ci il n="$rın 1+-d$ B!rlin/ə<lə ə ə':ər d!($(l$rı '=!(inin icl$'ı (=l$ndı. S=!(dəü'(ünlü"ü '$ '='i$l-d!&=r$(l$r ə &ərə;?ilər (ə0il !dirdilər.S=!( G!r(in 5$l% Müəilləri r$'ı $dlı &üə%%ə(i <,&ə(inin"$r$dıl&$'ı& ə"əndi. J,&ə(in (əriinə '$ '='i$l-d!&=r$(l$r

!"d!&$nD L$nd'!r%D &ü'(ə%illər J$$;!D Ki(- &$nD B$r( ə ə;i!?&i0 n$;irlər d$#il =ldl$r. *l&$n ə<lələrinin ə'əri""ə(i G!r(<,&ə(ini ə<lə ə '='i$li'( <,&ə(i <!'$ !dirdi. G!r(in ,;ü*l&$ni"$nı '='i$l d,lə( $dl$ndırdı.

G!r( <,&ə(i ir 'ır$ d$#ili r=l!&lərin <əllinə :iri0ərə &ü<$'irə ə;i""ə(ini ləD ',;D &ə($(D "ıınc$% $;$dlıını ər$D

'i"$'i d'($%l$rı əD 8 '$$(lı% i0 :ününü (ə(i% !(di ə i0'i;lərə"$rdı& :,'(ərdi. Mü<$riə d,ründə (ə(i% !dilən ir 'ır$=n'(i('i"$ &ə<ddi""ə(ləri $r$d$n %$ldırıldı. Sən$"! &üli r!l'ə!?irildi. 5$l% Müəilləri r$'ının %əl !(di"i @0 ə&əd$0lıı<$%%ınd$ '$;i0Aə ə'$'ən <ə&$rl$r i((i$%l$rının l!%$l ə$li""ə(:,'(ər&ə'inə ə =ll!(i &ü%$ilələrin $l$n&$'ın$ ic$;ə !rildi.

K$#ili 'i"$'ə( '$<ə'ində G!r( <,&ə(inin %$r0ı'ınd$ dr$n

$0lıc$ ə;iə Müə''i'lər Məcli'inə '!?iləri <$;ırl$&$% idi.5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində <,&ə(in ə'$' &ə%'ədi ,ləni

&ü<$riədən ?ı#$r&$% idi. B &ə%'ədlə = ir 'ır$ $ddı&l$r $(dı.



G!r( <,&ə(i n="$rın 11-də =&"!n &!0ə'ində %$li d,lə(lərlə $rı0ı% '$;i0ini i&;$l$dı.

B d,rdə *l&$ni"$nın ic(i&$i-'i"$'i <ə"$(ınd$ &illi 0r$l$rın"=#'$ '=!(lərin "$r$dıl&$'ı '$lın$ c$$ !r&ə %$r0ıd$ drrd.Ölənin dü0&ü0 =ld $ır 0ər$i(də '=l $r(i"$l$rın ə$li""ə(i:ücləndi. Hnl$r $l(!rn$(i =l$r$% /ə<lə d!($(l$rı '=!(ləri ə%$rdi"$ də'(ələri "$r$dıD 1918-ci il d!$rın 1)-21-də B!rlindəBirinci ü&&$l&$n ə<lə ə ə':ər d!($(l$rı '=!(lərinin%rl($"ını !?irdilər. n%il$ın nə(icələrinə "!n r$n Birinciü&&$l&$n %rl($"ı &$<i""ə(inə :,rə 'i"$'i <$i&i""ə( rnd$

&ü$ri;ənin ir =r&$'ı idi. Qrl($"d$ &ü#(əli 'i"$'i %rl$r $r$-'ınd$ &ü$ri;ə ə'inlə0di. R=#l% (ə0il !dən '$ &ərə;?ilər G!r(<,&ə(inin '$#l$nıl&$'ın$ 'ə' !rdilər. Qrl($"d$ Müə''i'lər Məcli'inə '!?ilər (ə"in !dildi. BD ə'lində '=!(lərin ləi d!&ə idi.

J,&ə(in əl!"<inə ?ı#$n =&&ni'(lərdən i$rə( @S$r($ i((i$%ıA 1918-ci il d!$rın 3+-d$n 1919-c il "$n$rın 1-də

B!rlində *l&$ni"$ =&&ni'( $r(i"$'ının (ə'i' %rl($"ını !?irdi.Qrl($"d$ %əl !dilən $r(i"$ r=%r$&ınd$ $l&$n ə<lə 'ininin

$0lıc$ ə;iə'i =l$r$% '=!(lər rnd$ &ü$ri;ə $$r&$% :,'(ərildi.L$in r=%r$& 'ə<lər'i; də d!"ildi. Müə''i'lər Məcli'inə !?irilən'!?iləri $"=( !(&ə $rədə %rl($"ın %ər$n 'ə< idi.

1919- c ilin "$n$r $"ının əəllərində B!rlində !?irilənə<lə nü&$"i0lərini <,&ə( d$r&$d$ın !(di. P$n$rın 16-də=&&ni'(lərin lid!rləri .Lin!#( ə 7.Lü'!&r% ,ldürüldülər.

1919- c il "$n$rın 19-d$ Müə''i'lər Məcli'inə '!?ilər !?irildi. Ü&&iD ir$0$ ə :i;li !?irilən '!?idə '!?icilərin 83[-inin i0(ir$ !(&ə'i $l&$n cə&i""ə(ində "ü'ə 'i"$'i ə$llıı :,'(ərdi.Müə''i'lər Məcli'inin '$ %$n$dını *l&$n 5$l% $r(i"$'ı ə *l&$nMilli 5$l% $r(i"$'ı (ə0il !dirdi. B $r(i"$l$rın <ər iri 44 d!($(

"!ri %$;$ndı. S$ r!'li$?ı ",nü&lü =l$n *5-nin rə<əri Q'($(r!;!&$n idi. üclü &illi d,lə( id!"$'ın$ ə'$'l$n$n $r(i"$nın r=%r$&ı li!r$l 'i"$'i ə i%(i'$di i'l$<$(l$rın əl!"<inə idi. r=(!'($n(d$irələr də *5-ni &üd$iə !dirdilər.



*M5-nin rə<əri *lr!d J%!n!r% idi. $r(i"$nın 'ır$l$rınd$ə'$'ən &illə(?ilər ə &ü<$i;ə$rl$r (=l$n&ı0dıl$r.

*r$l$rınd$ &,cd =l$n ;iddi""ə(lər c$(ınd$n $<id l= "$r$d$ il&ə"ən '=l $r(i"$l$r-*l&$ni"$ S='i$l-K!&=r$( $r(i"$'ıə *l&$ni"$ Mü'(ə%il S='i$l-K!&=r$( $r(i"$'ı &ü$i% =l$r$% 1)3ə 22 &$nd$( %$;$ndıl$r. *SK-nin =(!n'i$l &ü((əi%i '$"ıl$n*l&$n K!&=r$( $r(i"$'ının Müə''i'lər Məcli'ində 6 "!ri $r idi.B $r(i"$"$ /ridri# O$&$n ə V$l(!r 7$(!n$ $0?ılı% !dirdilər.Mərə; $r(i"$'ı 3 "!r %$;$ndı. 1919-c ildə M.$nn ə G.($dl!r

$0d$ =l&$%l$ ir %r $r(i"$d$n $"rıl$r$% @Milli '='i$l

<ə&rə"li irli"iA "$r$(dıl$r. *"rıl$n di:ər ir %rn ə'$'ınd$B$$ri"$ 5$l% $r(i"$'ı "$r$dıldı. B5 '!?ilərdə 18 d!($( "!ri%$;$ndı. =&&ni'( $r(i"$'ı i'ə '!?iləri $"=( !(di.

1919- c il !r$lın )-d$ Müə''i'lər Məcli'i ,; i0inə $0l$dı.Sini &ü$ri;əni in$r !dən '$ '='i$l-d!&=r$(l$rın ər!=r&i'(l!rin nə;$rə(ində =l$n '=!(lər ,; 'əl$<i""ə(lərini Müə''i'lər Məcli'inə !rdi. Müə''i'lər Məcli'i /.G!r(i !r$lın

11- də r!'li$nın il r!;id!n(i '!?di 1918-1926. =$li'i"$lı<,&ə(in $0?ı'ı i'ə !r$lın 13-də /.!"d!&$n =ld. Jərin$;ir ə;iə'inə O='! (ə"in !dildi. B!ləliləD <$i&i""ə(ə*SKD Mərə; ə *K $r(i"$l$rının "$r$(dı%l$rı @V!"&$r =$li'i"$'ıA :əldi. Bnd$n '=nr$d$ d$ ,lədə ə<lələrin&ü$ri;ə'i d$"$n&$dı. Hnl$rın "$r$(dı%l$rı Br!&!n S=!(

7!'li$'ı "$lnı; ü? <ə(ə "$0$dı. 7r ə B!rlində də 'il$<lı(=%%0&$l$r =ld. 1919-c il $r!lin 13-dən &$"ın 1-də B$$ri"$d$ P!:!ni L!in!nin $0?ılıı ilə "$r$dıl$nB$$ri"$ S=!( 7!'li$'ı &əli""ə(ə r$dı. L!in!:üllələndi.

1919- c il i"nn 28-də V!r'$ld$ %$li d,lə(lər *l&$ni"$ilə 'ül< &ü%$ilə'ini $l$dıl$r. Mü%$iləni *l&$ni"$ (ərəindən #$-

rici i0lər n$;iri 7$n(?$ i&;$l$dı.Birinci dün"$ &ü<$riə'i ,lənin '='i$l-i%(i'$di <ə"$(ın$ $ır

(ə'ir !(di. *l&$ni"$ &ü<$riə"ə 16+ &lrdD &$r$ #ərclədi. Ölənin



#$&&$l ə "$n$c$% !<(i"$(l$n (üəndi. Mü<$riədə <əri-'i"$'icə<ə(dən &əl =l$n *l&$ni"$ !"ni ;$&$nd$ ,"ü in'$n i(i'inədə &ər; %$ldı.12 &ln. nəər ,ldüD 4D6 &ln. nəər "$r$l$ndıD 1 &ln.nəər ə'ir dü0dü. Mü<$riədə ,lənlərin 8+ &in nəəri "$lnı; dəni;?iidi. *l&$ni"$ ə<$li'inin 1]1+-ni i(irdi.

Ölənin 'ən$"! '$<ələri d$ıldı ə ənd (ə'ərrü$(ı ər$d <$l$dü0dü. T$#ıl ə $r(= i'(!<'$lı 16-18[D iri"n;l &$l-%$r$ i'ə11[ $;$ldı. V!r:ilər 6 dəə $r(dıD i0 :ünü 12-14 '$$($ ?$(dı. *clı%D#ə'(əli ə i0'i;li ,ləni ürüdü. M$li""ə 'i'(!&i =;ld.

*l&$ni"$ &ü<$riə nə(icə'ində ər$;i'inin 1]8 <i''ə'ini ə "$

3D) &in . &-ni ü(ün ər$;i'inin 13[-ni i(irdi. V!r'$l 'ül< &ü-%$ilə'inin 0ər(lərinə :,rə *l&$ni"$ Gl;$'D L=($rin:i"$ ə =l0$ər$;ilərini :!ri %$"($rdı. K$n'i% Qd$n' $;$d 0ə<ərə ?!rildi.7!"nin '=l '$<ili 16 il &üddə(inə *n($n($ ,lələri (ərəindən ((ldD?$"ın <ər ii '$<ilində 6+ &-li ər$;i <ər'i;lə0diril&i0 ;=n$ !l$n!dildi. S$$r il$"ə(i 16 il &üddə(inə Millə(lər Fə&i""ə(ininid$rə?ili"i $l(ın$ !?di. S$$rin d$0 ,&ür 0$#($l$rı /r$n'$"$D G"!nD

M$l&!di ə M=r!n$ d$irələri i'ə B!l?i$"$ !rildi.V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin <əri &üddə$l$rı d$<$ $ır idi. Bn$

:,rə *l&$ni"$ ə'$'ən ,nüllülərdən i$rə( 1++ &in nəərli %r%=0nl$rı '$#l$"$ ilərdi. N':ərlər ə n(!r ;$i(lər 12 ilD ;$i(lər i'ə46 il %ll% !(&əli idilər. Hrdd$ ;$i(lərin '$"ı 4 &in nəərdən ?=#=l&$&$lı idi. Sil$< ə 'r'$( i'(!<'$lı %$d$$n !dildi. *l&$ni"$ $ır

$r(ill!ri"$D ($nD <əri $i$'i"$D '$l(ı d=n$n&$ ə <əri-dəni;$i$'i"$'ı '$#l$"$ il&ə;di. *l&$ni"$nın <əri-dəni; d=n$n&$'ı );ir!<li =r($ :ə&i ə ir n!?ə #ırd$ :ə&i ilə &ə<ddl$0dırıldı.

Ölənin ü(ün <əri ə (ic$rə( d=n$n&$'ıD $r$=; ə $%=n-l$rının ir %i'&i *n($n($ ,lələrinin 'ərənc$&ın$ !rildi. *l&$ni-"$nırı li&$nl$rı ə <$$ '$<ə'i *n($n($ ,lələri ü?ün $?ı% !l$n !dildi.Mü<$riədə &əl =l$n ,lə ü?ün !lə ir 'ül< &ü%$ilə'i əl$ə(li

=l'$ d$ *l&$ni"$ =n (ə'di% !(di. V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(ləri,lədə '$i('i;li"in $0lıc$ &ənə"i =ld.



V&,$'% (*3s)i)si,'s/

1919-c il i"ln 31-də Müə''i'lər Məcli'i icl$'l$rı& !?irdi"i"!rin $d&$ "n =l$r$% V!"&$r =n'(i('i"$'ını %əl !(di.

=n'(i('i"$ $%'(n 11-də %üə"ə &indi. Ölədə &=n$r#i"$%rl0 lə !dildi. P!ni d,lə( %rl0 "$r$dıldı. =n'(i('i"$"$:,rə *l&$ni"$ !d!r$(i %rl0lD r!;id!n(li ə $rl$- &!n(lir!'li$ =ld. =n'(i('i"$ "$r$dıcıl$rı ,lənin ə'$' %$nnn<$;ırl$"$rən /r$n'$ ə n:il(ərənin (əcrüə'ini nə;ərə $ldıl$r.Ölədə %$nn!rici <$i&i""ə( $rl$&!n(ə &ə#'' idi. $rl$&!n(in"#$rı $l$($'ı r!"#'r$( &!ri"$ r$'ı $dl$ndırıldı. 7!"#'r$(ın

"$lnı; !(= %="&$%D r!!r!nd& ə =n'(i('i"$ də"i0ililərindəi0(ir$ !(&ə <ü%% $r idi. Hnn (əriinə ə<$linin '$"ın$ "n=l$r$% (=r$% l$nd($%l$nn& nü&$"əndələri d$#il !dilirdi. $rl$&!n(in$0$ı $l$($'ı r!"#'($% $dl$ndırıldı. 7!"#'($%ın )8 nəər ü;ündən2-i r!;id!n( (ərəindən (ə"in =lnrd. HD %$nn!rici r='!'ənə;$rə( !dirdi. $rl$&!n( ü&&i '!?i "=l ilə 4 ildən ir '!?ilirdi.S!?i-'!?il&ə <ü%% 2+ "$0 &üə""ənlə0dirildi. =n'(i('i"$d$r!"#'($%$ :!ni0 'əl$<i""ə(lər !rildi. B 'əl$<i""ə(lərə #$rici,lələrlə əl$%ələr '$#l$&$%D &ü'(ə&ləə &ə'ələləriD &ü<$cirə(D&üd$iəD nə0rD i((i$%l$r "$r$(&$%D $nD (ic$rə(D də&ir"=ll$rıD 'ən$"!D'='i$l (ə&in$(D ə(ənd$0 $;$dlı%l$rı ə '. d$#il idi.

=n'(i('i"$"$ :,rə ildən ir ü&&#$l% 'ə'!r&ə'i ilə '!?i-lən d,lə( $0?ı'ı =l$n r!;id!n(ə :!ni0 'əl$<i""ə(lər !rildi. HD

!"nəl#$l% $lə&də ,ləni (ə&'il !dirdi. r!;id!n( $rl$&!n(i r$#$ə %$nnl$rı lə !də ilərdi. =n'(i('i"$nın 48-ci &$ddə'i ilə r!;id!n(ə ,lədə ,%əl$də ə;i""ə( (ə(i% !(&ə 'əl$<i""ə(i !rildi.r!;id!n( $r(i"$l$rın ,%ündə dr$r$% r!'li$ %rl0nn əi&!ri"$nın ü(,lü"ünün (ə&in$(?ı'ı =ld. Hnn <,&ə(in

$0?ı'ı& (ə"in !(&ə ə ə;iədən ?ı#$r&$% 'əl$<i""ə(i $r idi.r!;id!n( !"ni ;$&$nd$ ,lənin 'il$<lı %üələrinin $li $0

=&$nd$nı ə;iə'ini d$0ı"ırdı.



*l&$ni"$ 18 (=r$%d$n i$rə( =ld. Jər ir (=r$ın =n'(i(-'i"$'ı ə <,&ə(i "$r$dılırdı. V!"&$r =n'(i('i"$'ı "!rli%$nn!rici =r%$nl$r =l$n l$nd($%l$n d$ =r&$l$0dırdı.

=n'(i('i"$ ə(ənd$0l$r$ :!ni0 <ü%%l$r !rdi. V!"&$r =n'-(i('i"$'ınd$ 0ə#'i""ə(in <ü%% ə $;$dlı%l$rıD ic(i&$iD '='i$l-%(i'$di&ə'ələlər (ə'i( !dildi. Q$dın ə i0ilərD $0%$ dilli ə<$liD &illi$;lı%l$r %$nn %$r0ı'ınd$ ər$ər !l$n =lndl$r. ə#'i""ə(in (=#-nl&$;lııD &ən;il <ü%%D "$;ı0&$l$rın &ə#ili"iD ',;D &ə($(Də$li""ə( $;$dlıı ə cə&i""ələr "$r$(&$% <ü%% !rildi. il'əd,lə(dən $"rıldı. c$ri (ə<'il (ə(i% =lnd.

V!"&$r =n'(i('i"$'ı '='i$l i'(i%$&ə(liD "!ni (ili d!&=r$(i d,lə( =n'(i('i"$'ı idi. =n'(i('i"$nın "$r$dıl&$'ı ilə l$''i li!r$l =n'(i('i"$ &=d!lindən #!"li irəli :!dildi.

A#$'3i,' 2-<i i##ə%də

V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin i&;$l$n&$'ın$ $#&$"$r$% *l&$-

ni"$nın iri in<i'$rl$rı =nn 0ər(lərinin "!rinə "!(iril&ə'inə !(ir$; !(-dilər. S(inn!'D Vir(D Ti''!n ə $0%$l$rı V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'i ilə $rı0&$dıl$r. Hnn 0ər(lərinin lə !dil&ə'i rnd$ &ü$ri;əid!"$'ı '='i$l ə;i""ə(indən $'ılı =l&$"$r$% d!&ə =l$r iD ü(ün,lə ə(ənd$0l$rı $r$'ınd$ :!ni0 "$"ıldı. O$r$;ılı% ,ləni ürüdü.Milli""ə(?ili :ücləndi. P!ni ic(i&$i-'i"$'i (ə0il$(l$r "$r$ndı.G.($dl!rin nə;$rə(ində =l$n *l&$n /ə<lə $r(i"$'ı Mün<!n də&ir"=l

'($'ı *n(=n Kr!'l!rin rə<ərli"i $l(ınd$ '$<ədə d$<$ ciddiə$li""ə( :,'(ərirdi. 1919-c ildə $r(i"$ O$'i=n$l-S='i$li'(K!&=r$(-/ə<lə $r("i$'ın$ ?!rildi. *; '=nr$ $r(i"$nın rə<əri*d=l Ji(l!r l%r!r 1889-c il 2+ $r!l - 1946-ci il 3+ $r!l=ld. *.Ji(l!r *'(ri"$nın Br$n$ 0ə<ərində ,&rü %ll%?'$ilə'ində $n$d$n =l&0d. Hnn 0ə#'i""ə(inin =r&$l$0&$'ın$

$ilədəi :ər:in &ü<i(D $($'ı ilə ə'in &ün$%i0əD $n$'ının Ölü&ündən'=nr$ "=#'l "$0$&$'ı ə '. (ə'ir !(&i0di. Ji(l!r &ə(əi i(ir&ə&i0ə $li (ə<'il $l&$&ı0dı. HD &ü<$riədə "!r!"(=r =l&0D &ü<$riə

$0$ ?$(dı%d$n '=nr$ i'ə Mün<!n =li'ində i0lə&i0di.



S(inn!'. S($di!r ə $0%$l$rının &$li""ələ0dirdi"i $r(i"$nın r=%r$&ı 192+-ci ildə %əl !dildi. r=%r$&d$ $i($lın ,lü0dürül&ə'ində ə<lələrin i0(ir$ıD əndlilərə (=r$% !ril&ə'i ə'. ədlər ə'ini ($dı. Q$(ı &illə(?ili ə 0=ini;& r<nd$ "$;ıl&ı0

r=%r$&d$ @B,"ü *l&$ni"$A "$r$dıl&$'ı id!"$'ı irəli 'ürüldü.$r(i"$ (!;lilə #$l% ü(lələri (ərəindən rəə(lə %$r0ıl$ndı. S=nr$l$rD1921-ci ildə $r(i"$nın ü;ü =l$n $i($n G&!'( 7!& <üc&də'(ələri S* "$r$(dı. O$'i=n$l-'='i$li'(lər Y/!li0!r B!=$#(!rY5$l% nə;$rə(?i'i %ə;!(ini '$(ın $ldıl$r. Bü(ün nl$rl$ "$n$0ı

$r(i"$nın $0lıc$ 'il$<ı Ji(l!rin dü<$'ı <!'$ !dilirdi.

1919- c ilin i"l $"ınd$n 192+-ci ilin &$r(ın$də *l&$ni"$d$ <,&ə(ə '='i$l-d!&=r$(l$rın nü&$"əndə'i Q'($B$!r $0?ılı% !(di. B$!r <,&ə(inin V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin0ər(lərini "!rinə "!(ir&ə"ə $0l$&$'ı ,lədə &,cd =l$n $ır '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə(i d$<$ d$ dərinlə0dirdi. K,lə( =rc $r(dı. K,lə(

=rc ə:ər 1918-ci ildə 6+ &lrdD &$r$ idi'əD 1919-c ildə 8) &lrdD&$r$D 192+-ci ildə i'ə 163 &lrdD &$r$ =ld. M$r$nın $lıcılı%

%$ili""ə(i $0$ı dü0dü. Öləni inl"$'i"$ ürüdü. 5$ricə $i($l?ı#$rıl&$'ı ?=#$ldı. J,&ə(in 'i"$'ə(i ə V!r'$l 'ül<ünün 0ər(lə-rinin "!rinə "!(iril&ə'indən n$r$;ılı% :ücləndi. Təcə &ü<$i;ə$r ə&illə(?i $r(i"$l$r d!"ilD <ə&?inin in<i'$rl$r d$ <,&ə(in 'i"$'ə(inə%$r0ı irlə0dilər. Oə(icədə *l&$ni"$d$ ,<r$n "$r$ndı.

Sən$"! ə $n d$irələriD <ə&?inin :!n!r$li(!(lə "$#ın əl$%ələri

=l$n iri &üləd$r $ %i"$&ın $0ınd$ drd. Qi"$&ın rə<- ərlərindən iri dün"$ &ü<$riə'ində Birinci =rd %rnn=&$nd$nı :!n!r$l L"ü(i? idi. Qi"$&?ıl$rın $r#$'ınd$ 'ül<&ü%$ilə'inin 0ər(lərindən ;i"$n ?ə&i0 iri 'ən$"! '$<i$rl$rı =l$nS(inn!'D rD J%!n!r% ə $0%$l$rı drrd. Hnl$r$ &$li""ə"$rdı&ını @K,"?! $nAD @Kr!;d!n!r $nA ə $0%$l$rı !dirdi.Qi"$&ın ə'$' <əri %üə'i I919-c ilin "$"ınd$ "$r$dıl&ı0 @&illi

irliA də'(ələri idi. Qi"$&ın 'i"$'i %üə'ini @Lüd!nd=r ?!rə'iA(ə0il !dirdi. B ?!rə"ə r!"#'!rın nü&$"əndələriD *l&$n Və(ən$r(i"$'ıD #$l% %rl$rıD G.($dl!r $0d$ =l&$%l$ <ə&rə"?ilərD $l&$n



=rd!ni ə . d$#il idilər. B 'i"$'i %üələr ,lədə "$r$n&ı0 $ır '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə(iD #$l%ın %i'$'?ılı% ə<$l-r<i""ə'i ə&=n$r#i"$nı ər$ !(&ə i'(ələrindən i'(i$də !dərə $?ı% 'il$<lı?ı#ı0 "=l ((dl$r. Qi"$&?ıl$r :!n!r$l L"ü(i? $0d$ =l&$%l$ 192+-ci il &$r(ın 1+-d$ r!;id!n( G!r(ə $0$ıd$ı &ə;&nd$ l(i&$(&!rdilərC Milli Məcli' r$#ıl'ınD "!ni r!;id!n( '!?iləri !?iril'inDr!"#'!rin i#(i'$rınd$n i&(in$ !dil'in ə <əri c$nilər *n($n($,lələrinə !ril&ə'in. G!r( <ər?ilərin l(i&$(&n rədd !(di.Bnd$n %ə;ələnən %i"$&?ıl$r ,nüllü də'(ələrin ,&ə"i ilə &$r(ın11-13-də <,&ə( in$l$rını ((dl$r. r!;id!n( ə <,&ə(

B!rlindən əəlcə Kr!;d!nəD '=nr$ i'ə ((%$r($ %$?dı. P!ni $n'l!r $D <əri n$;ir i'ə L"ü(i? =ld. Ölədə &ü<$'irə ə;i""ə(i !l$n!dildi. V!"&$r =n'(i('i"$'ı lə =lnd ə &ü#$liə( %ə;!(ləri

$l$ndı.Q$nni <,&ə( %ı"$& əl!"<inə %ə(i &ü$ri;ə $$r$

il&ə"ərə "$lnı; <ə&$rl$r i((i$%l$rını (ə(ilə ?$ırdı. J,&ə(in?$ırı0&$ <ə&rə" =l$n B!rlin $nl$rı %i"$&?ıl$r$ l r$#&$dıl$r.

Hrd d$ %i"$&ı &üd$iə !(&ədi. P!ni $li $0 =&$nd$n :!n!r$l =nS!( =rdn d$#ili &ü$<i'ə ə &ün$%i0ə"ə %$(&$dı. S$ &ərə;?i

$r(i"$l$r d$ %i"$&ın &üd$iə'inə %$l#&$dıl$r. B!lə ə;i""ə( r='!'lərin :!di0inə ,; (ə'irini !(di. 5$l% V!"&$r r!'li$'ının&üd$iə'inə %$l#dı. Ölədə 12 &ln. $d$&ın i0(ir$ı ilə !?irilən&i(in%lər ,; ə<rə'ini !rdi. 5$l% <,&ə(i &üd$iə !(di. B,"ü

d,lə(lər də %i"$&ın əl!"<inə ?ı#dıl$r. B!lə 0ər$i(də ,nüllü =l$r$% ü(ün 'əl$<i""ə(ləri ,; ü;ərindən $(ı 'i"$'i ə$li""ə(dən ;$%l$0$n$ &$r(ın 1-də '!?rə"ə :!(di. r!;id!n( G!r( ə <,&ə(

$"($#($ %$"ı(dıl$r. =n'(i('i"$ %rl0 ər$ !dildi.G!r( ,;ünü :,;dən '$l$n B$!r <,&ə(ini i'(!$"$ :,ndərdi. Hnnəə;inə $n'l!r ə;iə'inə S='i$l-K!&=r$( $r(i"$'ınınnü&$"əndə'i !r&$n Müll!r :ə(irildi. L$in 192+-ci il i"nn )-d$

r!"#'($%$ !?irilən '!?ilərdə '='i$l-d!&=r$(l$r &,%!lərinii(irdilər. S$ $r(i"$l$r i'ə ,; &,%!lərini #!"li :ücləndirdilər.S!?ilərdə *MSK 84D *l&$n Milli 5$l% $r(i"$'ı 1D $(=li-



Mərə; $r(i"$'ı )4D *K 39D =&&ni'(lər i'ə il dəə =l$r$% 4&$nd$( $ldıl$r. 7!"#'($%d$ "!ni %üələr ni'ə(inin "$r$n&$'ı@V!"&$r =$li'i"$'ıAnın 'ü%(n$ :ə(iri ?ı#$rdı. P!ni <,&ə(i*l&$n Milli 5$l% $r(i"$'ıD *l&$n K!&=r$( $r(i"$'ı ə $(=li-Mərə; $r(i"$'ı =r&$l$0dırdı. "nn 21-də Mərə; $r(i"$'ınınlid!ri ./!r!n$# $n'l!r =ld. Ölədəi ü(ün ,nüllü <əri də'(ələr %$d$$n !dildi. P$lnı; B$$ri"$d$ !lə də'(ələr '$#l$nıldı. Q$(ı&illə(?ilər 'il$<lı də'(ələri lə !(&ə"ərə $$cə'ən ə id&$n?ı $dı$l(ınd$ *l&$ni"$ əndlərində "!rlə0dirdilər.

/!r!n$# <,&ə(i ,&rü 'i"$'ə(ini ciddilə0dirdi. L$in i%(i-

'$di ə;i""ə( "!nə də dü;əl&ədi. K,lə( üdcə'inin ə'iri + &lrdD&$r$D n=&in$l ə r!$l ə&ə <$%%ı $r$'ınd$ ər% i'ə 6+[ (ə0il !(di.Öləni n$r$;ılı% ürüdü. Si"$'i ,<r$n "$r$ndıınd$n /!r!n$# d$<$i&i""ə(də ?=# $; %$ldı. HD 1921-ci ilin &$" $"ınd$ i'(!$"$:!(&ə"ə &əcr =ld.

1921 -ci ildə Mərə; $r(i"$'ının nü&$"əndə'i .Vir(in %rd<,&ə(in ə'$' ə;iə'i *l&$ni"$nın i%(i'$di ə &$li""ə ə;i""ə(ini

dü;əl(&əD ,"ü d,lə(lərlə n=r&$l &ün$'iə(lər "$r$(&$% idi./l,&ə( &$r$nın r'n '$i(lə0dir&ə &ə%'ədilə ,lənin %ı;ıl!<(i"$(ını '$(&$$ $0l$dı. L$in iri &$%n$(l$r =n$ &$n! =ldnd$n

cə<dlər !lə ir nə(icə !r&ədi.Q$li d,lə(lərə (ə;&in$(ı ,də&ə &ə'ələ'ində <,&ə(in

(əriində &ü$<i'ə ə ciddi iir $"rılı%l$rı &,cd idi. B

&ə'ələdə ii #ə(( $r$'ınd$ ə'in &ü$ri;ə :!dirdi. Birinci #ə((in(ərəd$rl$rı (ə;&in$(ın ,dənil&ə'inin $cili"ini ildirirdilər.Tə;&in$(ı ,də&ə"in ə %$li d,lə(lərlə n=r&$l &ün$'iə(lər %r&$ın (ərəd$rı =l$n #$rici i0lər n$;iriD *K-nin nü&$"əndə'iD($nın&ı0 '$<i$r ə 'i"$'ə(?i V$l(!r 7$(!n$n 1922-ci il i"nn 24-də @=n'lA (!rr=r? (ə0il$(ının ü;ləri ,ldürdülər. Ü&&i""ə(ləD,lədə (ə;&in$(ı ,də&ə #ə((inin (ərəd$rl$rı #!"li $; idi.

inci #ə((i (ə;&in$(ın ,dənil&ə'inin əl!"<d$rl$rı (ə0il !dir-dilər. B #ə((in nü&$"əndələri =l$n n$'i=n$l-'='i$li'(lərD &illə(?ilər ə iri in<i'$rl$r (ə;&in$(ın ,dənil&ə'i ü;ərinə &=r$(=ri&



%="l&$'ı& (ələ !dirdilər. B '$<ədə S(inn!' ə $0%$l$rı #ü''iləə$llı% :,'(ərirdilər.

M43h&3 i,'$/

1921-ci il &$"ın 11-də r!"#'($% (ə;&in$(ın ,dənil&ə'inə d$ir L=nd=n =nr$n'ınd$ !rilən l(i&$(& %əl !(di. Birinci (ə;&in$(3 $" '=nr$ ,dənil&əli idi. L$in 7!"#'$nd$ %ədər l =l&$dııü?ün <,&ə(in dün"$ irj$l$rınd$n 6+ &lrdD &$r$ $l&$'ı ,lədəinl"$'i"$nı dərinlə0dirdi. Tə;&in$(ın "$dıl$r$% ,dənil&ə'indən ən

?=# n$r$;ı =l$n /r$n'$ "!ni i0$l?ılı% l$nl$rın$ əl $(dı. 1923-cü il"$n$rın 11-də /r$n'$ ə B!l?i$ %=0nl$rı *l&$ni"$d$ d$0 ,&ürün9+[-niD ?%nn i'ə +[-ni !rən 7r <,;ə'i ə 7!"n il$"ə(inii0$l !(dilər. L$in 7rn i0$lı /r$n'$"$ <!? ir 0!" !r&ədi. 0$ll$

$rı0&$"$n $l&$n #$l%ı i0lə&ədən i&(in$ !(di. Vir( <,&ə(i ,<r$n$ dü0ərə i'(!$"$ :!(di. Hnn "!rinə :ələn V.n= i(ərələrdən i$rə( <,&ə( %rd. B <,&ə( i0$l$ $''i

&ü%$i&ə( :,'(ərdi. P!ni $in!( @əl$ə( 'i"$'ə(iA id!"$'ı& irəli'ürdü. J,&ə( (ə;&in$(ı ,də&ə"in %ə(i əl!"<inə ?ı#dıD di:ər

!"nəl#$l% '$;i0lərin i'ə "!rinə "!(iril&ə'inin $cili"ini ildirdi.L$in <,&ə(in 'i"$'ə(i də il$'$ r$dı. nl"$'i"$ :,rün&ə&i0<əddə ?$(dı. 0'i;lərin '$"ı 6 &ln. nəər =ld. Öləni n= <,&ə(iəl!"<inə (ə(illər ürüdü. Oə(icədə $%'(n 12-də n= <,&ə(ii'(!$ !rdi. *%'(n 13-də J.(r!;!&$n $0d$ =l&$%l$ @B,"ü =$li'i"$A <,&ə(i "$r$dıldı. J,&ə(in (əriinə 5$l%D K!&=r$(DS='i$l-K!&=r$( $r(i"$l$rı

ə &ərə;?ilərin nü&$"əndələri d$#il =ldl$r. S!n("$rın 2)-d$(r!;!&$n <,&ə(i $''i &ü%$i&ə(i d$"$ndır$r$% ,lədə&ü<$'irə ə;i""ə(i !l$n !(di. $''i &ü%$i&ə(i lə !dən <,&ə((ə%ilərə $0l$dı. J,&ə(in 'i"$'ə(i #$l%ın i?əri'ində ə'in

n$r$;ılı$ 'əə =ld. Tə;&in$(ın ,dənil&ə'i ə #$l%ın $ır '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə(i <,&ə( əl!"<inə ?ı#ı0l$rın :üclən&ə'i ü?ünəl!ri0li 0ər$i( "$r$(dı. S$'=ni"$ ə Türin:ı"$d$ ə<lələr ü?ələrə?ı#dıl$r. 1923-cü ilin =("$rınd$ S$'=ni"$ ə Türin:i"$d$ '='i$l-



d!&=r$(l$r ə =&&ni'(lər ə<lə <,&ə(i "$r$(dıl$r. L$in '=l'='i$l-d!&=r$(l$r (ərəddüd !dərə $rı0ı% 'i"$'ə(i "!ridirdilər.H("$rın '=nnd$ %$nni <,&ə( ə<lə <,&ə(lərini %=d.

1923-cü ilin in%il$i ,<r$nının "ü'ə n,%(ə'i G.T!l&$n $0d$ =l&$%l$ =&&ni'(lərin J$&r%d$ (ə0il !(diləri 'il$<lıü'"$n =ld. /ə<lələr ü?ələrdə $rri$d$ %rdl$r ə <ə(($ ə;i"!rlərdə =li'i (ər'il$< !(dilər. L$in :!ni0 '='i$l d$"$%l$rı=l&$"$n ü'"$n rə<ərləri =n d$"$ndırdıl$r. !ni0 #$l% ü(lələri=nl$rın $r#$'ınc$ :!(&ədilər. B!ləliləD *l&$ni"$d$ in%il$i ,<r$nə<lə ə =&&ni'(lərin &əli""ə(i ilə nə(icələndi.

*l&$ni"$d$ <,&ə(in ;əili"iD =l0!i;& &!"llərinin :üclən-&ə'i ə S=!( 7'i"$'ı (iində %rl0 "$r$(&$% cə<dləri n$'i=n$l-'='i$li;&i <ərəə(ə :ə(irdi. 1923-cü il n="$rın 8-9-d$ Ji(l!rin $0-?ılıı ilə Mün<!ndə @iə#$n$ %i"$&ıA $0l$ndı. iə#$n$"$:ələnləri :ir= :,(ürən %i"$&?ıl$r <,&ə(in i'(!$'ını (ələ !dərə B!rlinə d=r "ürü0ə !?dilər. B$$ri"$ <,&ə(inin $0?ı'ı =n$r$ d$ %i"$&?ıl$r$ %=0l$r$% "!rli n$;irləri <ə' !(di. Qi"$&?ıl$r

i&!ri"$ <,&ə(inin ə r!;id!n( G!r(in d!rildi"ini ildirdilər.Ji(l!r ,;ünü "!ni i&!ri"$ <,&ə(inin $0?ı'ıD :!n!r$lLüd!nd=riı i'ə =rdnn $li $0 =&$nd$nı !l$n !(di. L$in d,rdə $l&$n #$l%ınd$ n$'i=n$l-'='i$li'(lərin <$i&i""ə(inin%rl&$'ın$ (əl$$( "=# idi. Oə(icədə %i"$& Mün<!n ü?ələrində'ə<əri :ün &əli""ə(ə r$dı ə Ji(l!r $0d$ =l&$%l$

&ü%ə''irlər <ə' !dildilər. $r(i"$nın ə$li""ə(i %$d$$n =lnd.1924- cü ü !r$lın 2)-d$ %i"$&?ıl$r ü;ərində &ə<ə&ə r='!'i $0l$ndı. 4+ nəər i((i<$& !dildi. Mə<ə&ədə Ji(l!r %i"$&ın d,lə(i cin$"ə( =ldn !(ir$ !(di. HD &ə<ə&ədən(əli$( $'i(ə'i i&i i'(i$də !dərə ,;ünü &ü%ə''ir '$"ı&ə'li""ə(i ü;ərinə :,(ürdü. Bildirdi iD =D in%il$$ %$r0ıdırD'$(%ın d!"ildir ə $l&$n #$l%ının $l?$ldıl&$'ının əl!"<inədir.

Mə<ə&ə r='!'i n$'i=n$l- '='i$li'(lərin nü;n d$<$ d$$r(ırdı. Ji(l!rə 6 il <ə' cə;$'ı !rildi. Ji(l!r ə 'il$<d$0l$rıL$nd'!r% <ə'#$n$'ınd$ &illi %ə<rə&$n i&i %$r0ıl$ndıl$r.



HD <ə'#$n$d$ ) $" "$(dı%d$n '=nr$ $;$d !dildi. Jə'#$n$d$iən 'il$<d$0l$rı =l$n M=ri'ə ə !''ə YMəni& &ü$ri;ə&Yi($ını ',"lə"ərə "$;dırdı. Bü(,lüdəD

1924- 28-ci illərdə Ji(l!r ü? i($ "$;dı. B i($l$r n$'i=n$l-'='i$- li;& <ərə$(ının "$r$n&$ 'əələri ə&ə%'ədlərini &üə""ənlə0dirərə @Məni& &ü$ri;ə&Ain(əri <i''ələrinə ?!rildilər.

A#$'3i,'d' s'>i)#ə@$ə

7rn i0$lının *l&$ni"$ ü?ün ciddi i%(i'$di nə(icələri =ld.Ölənin (ə'ərrü$( <ə"$(ı =;ldD &$li""ə ə;i""ə(i i'lə0diD #ırd$&üə''i'ələr 'ır$d$n ?ı#dıD i'(!<'$l &ərə;lə0diD d$0-,&ürD də&ir"=lə $0%$ '$<ələrdə iri in<i'$r?ı &üə''i'ələr &!"d$n$ :əldi. 0$lnə(icə'ində #$rici (ic$rə(ə ,"ü ;ərə də"di. 1913-cü illə &ü-%$"i'ədə 1923-cü ildə #$rici (ic$rə( d,ri""ə'i 6+[ $0$ı dü0dü.

/ə<lə <ərə$(ı ə Yiə#$n$ %i"$&ıY "$(ırıldı%d$n '=nr$

*l&$ni"$d$ 'i"$'i '($illə0&ə ü?ün ;ə&in "$r$ndı. Ölənin $0lıc$'i"$'i %rl$0&$l$rı $r$'ınd$ =&r=&i' əldə !dildi. Bnd$n '=nr$<,&ə(in i&$nl$rı #!"li $r('$ d$ d!$rın 9-d$ (r!;!&$n <,-&ə(i i'(!$"$ :!(di.

1923-cü ilin d!$rınd$ $(=li-&ərə;?ilərin nü&$"əndə'iVil<!l& M$r' $n'l!r =ld. P!ni %rl$n <,&ə( Yi?i =$li'i"$Y<,&ə(i idi. Hnn (əriinə $(=li-Mərə;D *l&$n 5$l% ə

K!&=r$( $r(i"$l$rının nü&$"əndələri :ir'ələr də '='i$l-d!&=r$(l$r d$#il !dil&ədilər. 1923-cü il d!$rın 16-dən 1924-cü il!r$lın 16-də 6 ,%əl$də %$nn %əl !dildi. Ölədə &ü<$'irəə;i""ə(i $r$d$n %$ldırıldı. =&&ni'( $r(i"$'ı l!%$l ə$li""ə(ini

ər$ !(di. V.M$r' <,&ə(i d$#ili 'i"$'ə(də @7!n($!llii%(i'$di""$($ !?id r=%r$&Z& !l$n !dərə ,%əl$də (ədirlər

<ə"$($ !?irdi. 0 :ünü 8 '$$(d$n 9-12 '$$($ %ədər $r(ırıldı. P!ni i0"!rləri $?ıldı. 0'i;lər i0ə &əcri %əl !dildilər. K,lə(%ll%?l$rının '$"ı $;$ldıldı. Nlillərə !n'i"$ !rildi. 0$lnə(icə'ində ;i"$n də"&i0 &üə''i'ələr 16 &ln. %ı;ıl &$r$ =&-



!n'$'i"$ $ldıl$r. Ölənin d$#ili i%(i'$di <ə"$(ınd$ '$i(lə0&ə&!"lləri ,; ə'ini ($dı.

B!ləliləD '$i(lə0&ənin $0lıc$ d$#ili 'əəi ,lənin ə'$' 'i"$'i%üələri $r$'ınd$ r$;ılıın əldə =ln&$'ıD $l&$n #$l%ının?$lı0%$nlıı ə <,&ə(in "!ri(di"i 'i"$'ə(ləD !"nəl#$l% 'əəi i'ə*l&$ni"$nın dün"$d$ &,%!lərinin &,<ə&lən&ə'i ə !dilən #$rici"$rdı&l$rl$ əl$%əd$r idi.

V.M$r' <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində %$r0ı'ınd$ dr$n&ini&& ə;iə'i *l&$ni"$nın &ü<$riədən əəli &,%!lərini

ər$ !(&ə idi. Bnd$n ,(rü #$riciD #ü''ən $&!ri$n $i($lın$

ü&id ə'lənilirdi. *l&$ni"$ <,&ə(i &$li""ə "$rdı&l$rı $l&$%ü?ün *B ə n:il(ərə"ə &ür$ciə( !(di. 1923-cü ilin $"ı;ınd$ /r$n'$d$ *B-d$n i'(i%r$;l$r $l&$% ü?ün #$<i0 !(didə $&!ri$nl$r (ə;&in$( &ə'ələ'inin <əllinin ;ərrili"ini irəli 'ürdülər.

1923-cü ilin n="$r $"ınd$ (ə;&in$( &ə'ələ'inə d$ir "!ni(əlilər <$;ırl$&$% &ə%'ədilə $&!ri$n :!n!r$lı R$rl; K$!'in

$0?ılıı $l(ınd$ !'!r( =&i''i"$'ı "$r$dıldı. =&i''i"$ &ü$i%(əlilər i0lə"i <$;ırl$dı. G'!r( =&i''i"$'ının (əliləri 1924-cü ili"ln 1)-d$ L=nd=nd$ ,; i0inə $0l$"$n =nr$n'd$ ə"ənildi. BD@K$!' l$nıA $dını $ldı. =nr$n'ın %ər$rl$rın$ ə'$'ən /r$n'$ əB!l?i$ =rdl$rı 7rd$n ?ı#$rıl&$lı idi. l$n$ :,rə *l&$ni"$

1924- 29-c illərdə *B ə $0%$ d,lə(lərdən 2+ &lrdD %ı;ıl&$r$ r!di( ə i'(i%r$;l$r $ldı. Bnn 1+-16 &lrdD &$r$'ı

;n&üddə(liD ) &lrdD &$r$'ı i'ə %ı'$ &üddə(li r!di( idi.Bü(,lüdəD *l&$ni"$"$ )3 &lrdD %ı;ıl &$r$ !rildi. Bnn+[-i *B-ın $"ın$ dü0ürdü. l$n$ :,rə 1924-26-ci illərdə*l&$ni"$ %$li d,lə(lərə 1 &lrdD %ı;ıl &$r$ (ə;&in$(,də&əli idi. 1929-c ildə i'ə ,dənilən (ə;&in$(ın &ələi 2D6&lrdD &$r$"$ ?$($c$%dı. Tə;&in$(ın ,&r rü'&l$rıD!r:ilərD də&ir"=ll$rı ə 'ən$"!dən :ələn :əlirlər <!'$ın$,dənil&ə'i nə;ərdə ((lrd.

'(i%r$;ın ə'$' <i''ə'i i%(i'$di""$(ın "!nidən %rl&$'ın$D "!ni'ən$"! '$<ələrinin "$r$dıl&$'ın$D !n!r:!(i$ ə =&&ni$'i"$



0əəələrinə ",nəldildi. *l&$n ə $&!ri$n $i($lı ?l$l$0dı. Bir:ə $n irliləri "$r$dıldı. rD J!n:!l ə . V!r'$l 'ül<&ü%$ilə'indən irəli :ələn %$d$$nl$rı =;$r$% i'(!<'$lı:!ni0ləndirdilər.

'(i%r$;l$rın $lın&$'ı nə(icə'ində *l&$ni"$ i%(i'$di""$(ı ?ə(in-lilərdən %r($rdıD (ə'ərrü$( <ə"$(ı c$nl$ndıD $l"($ '$i(lə0di ə#$rici (ic$rə( d,ri""ə'i $r(dı. 1926-ci ildə $i($lı 8++ &ln. &$r$=l$n =l$d (r!'(i "$r$dıldı. Ölədə i'(!<'$l =l$n də&ir ə =l$dın4+[-i (r!'(in əlində cə&ləndi. 192)-cı ildə Q /$r!nind'(rii&"$ (r!'(i "$r$dıldı. $i($lı 1 &l"d. &$r$ =l$n (r!'( 'in(!(i

i#r$cının 8+[-nəD ="$ i#r$cının 1++[-nə nə;$rə( !dirdi.S$i(lə0&ə illərində *l&$ni"$d$ 21++ $r(!l "$r$dıldı. Ölənin!n!r:!(i$ 'ən$"!'ində Ü&&i !l!(ri =&$ni"$'ı ə Si&!n'0irə(i ə'$' r=l ="n$dıl$r. Oə(icədə 192-ci ildə ,lədə i'(!<'$lınü&&i <əc&i &ü<$riədən əəli 'əi""ə"ə :əli ?$(dı. *l&$ni"$&$0ın i#r$cın$ :,rə *B-d$n '=nr$ dün"$d$ iinci "!rə ?ı#dı. 1929-c ildə *l&$ni"$d$ 1)D1 &ln. (=n =l$d əridildi. Mü%$"i'ə ü?ün %!"d

!də iD rə%ə& /r$n'$d$ 9D8 &ln. (=nD n:il(ərədə i'ə 1+D1 &ln (=nidi. Jə&in ildə i'ə 'ən$"! i'(!<'$lı 1913- cü illə &ü%$"i'ədə 11[=ld. Ölə <ə"$(ı ,<r$nl$rd$n %r(ld. N<$lidə niin ə<$l-r<i""ə "$r$ndı. Mədəni""ə( ini0$ !(di. V!"&$r r!'li$'ı&ədəni""ə(in ?i?ələn&ə'i rə&;inə ?!rildi. Ölə <ə"$(ı&=d!rnlə0di.

*l&$ni"$ 'i"$'i <ə"$(ı :!ni0 $;$dlı%l$rın !ril&ə'i ilə &ü0$"iə(=lnd. 1924-cü ildə *l&$ni"$ =&&ni'( $r(i"$'ının rə<əriG.T!l&$nın $0?ılıı ilə ə<lələrin @Qır&ı;ı cə<ə?ilər i((i$%ıA"$r$dıldı. Tə#&inən 1++ &in nəər ü;ü =l$n i((i$%ın $0lıc$&ə%'ədi ə<lələrin (ədirlərinin n$'i=n$l-'='i$li'(lər (ərəindən

=;l&$'ının %$r0ı'ını %üə ilə $l&$% idi. Ölədə <ə&$rl$r (ə0il$(l$rının d$ ə$li""ə(i :ücləndi.

1924- cü ildə r!"#'($%$ '!?ilər !?irildi. S='i$l-d!&=r$(l$r 8&ln.D =&&ni'(lər 2D &ln.D di:ər $r(i"$l$r i'ə 16 &ln. 'ə' $ldıl$r.



1926-ci il "$n$rın 16-də J$n' Lü(!rin (ə0il !(di"i <,&ə( !r:i ə,&rü i'l$<$(l$rını <ə"$($ !?irdi.

K,lə(in #$rici 'i"$'ə(i də #!"li ə$ll$0dı. 1926-ci ildəi&;$l$n$n L=$rn= '$;i0ləri *l&$ni"$nı *r=$ d,lə(lərinin

ər$ər<ü%%l (ərəd$0ın$ ?!irdi. Ölə 192)-cı il '!n("$nn 1+-d$n Millə(lər Fə&i""ə(inə d$#il =l d$i&i ü; '($(' ilə =nni0ində i0(ir$ !(&ə"ə $0l$dı. B '$;i0lər *l&$ni"$nı !"nəl#$l%(əcrid?ilidən %r($rdı.

1926- ci il !r$lın 28-də ,lənin il r!;id!n(i G!r( ə$( !(di.*r!lin 2)-d$ !?irilən r!;id!n( '!?ilərində '$ $r(i"$l$rın nü-

&$"əndə'i i&i n$&i;ədli"i irəli 'ürülən =rdnn !?&i0 $(ii=&$nd$nıD !ld&$r0$l .Jind!nr%n ə'$' rə%ii Vil<!l& M$r'=ld. L$in '!?ilərin irinci (r <!? i&ə %ələə :ə(ir&ədi. inci(rd$ Jind!nr% 14 &ln. )66 &in 'ə' $l$r$% ,lə r!;id!n(i '!?ildi.M$r' i'ə 13 &ln. 61 'ə' (=l$dı. 192)-cı ilin &$"ınd$ Lü(!r <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. Hnn əə;inə <,&ə(i M$r' %rd. 192-ci ilin "$n$rınd$ i'ə $in!( də"i0ili"i =ld. M$r' "!nidən

<,&ə( "$r$(dı. B <,&ə(in (əriinə MilliD 5$l% ə $(=li-Mərə; $r(i"$l$rının nü&$"əndələri d$#il =ldl$r. Ölədə <əri-dəni; d=n$n&$'ı "!nidən %rld. Hrdnn '$"ı 1++ &in nəərdən36+ &in nəərə ?$(dırıldı. Ölədə %i'$'?ılı% ə ir%?ili (əli$(ı:ücləndirildi. @Kə&ir dəil%əlilərA də'(ə'i ü;lərinin '$"ı 3 &ln.nəərə ?$(dı.

1928-ci il &$"ın 2+-də r!"#'($%$ n,ə(i '!?ilər !?irildi.S!?ilərdə '='i$l-d!&=r$(l$r 9D1 &ln. 'ə' ə "$ 163 &$nd$(D&illə(?ilər 4D3 &ln. 'ə' ə "$ 3 &$nd$(D =&&ni'(lər 3D3 &ln.'ə' ə "$ 46 &$nd$(D n$'i=n$l-'='i$li'(lər i'ə 81+ &in 'ə' ə "$ 12&$nd$( %$;$ndıl$r. 1928-ci ilin i"nnd$ '='i$l-d!&=r$(l$rınnü&$"əndə'i !r&$n Müll!r YB,"ü =$li'i"$Y <,&ə(ini "$r$(dı.Müll!r <,&ə(i '='i$l 'ı=r($D %=c$l$r$ ə &ü<$riə əlillərinə

!n'i"$ !ril&ə'i i0ini %$"d$"$ '$ldı. J,&ə( in<i'$rl$r$ $i;'i;r!di(lər !rdi. 1928-ci ildə B!n' ə K$"&l!r &$0ın%$"ır&$;$=dl$rı irlə0dirildi.



@B,"ü =$li'i"$A <,&ə(i $l&$n <əri :ücünü dir?əl(&ə r=%r$&ını <ə"$($ !?irdi. *l&$ni"$ $r(ı% 1929-c ildə 13 ,lə"əD =cü&lədən /r$n'$D '$nı"$ ə B!l?i$"$ 'il$< '$(ırdıD 1928-ci il$%'(n 1+-d$ <əri-dəni; %üələri "$r$dıl&$'ı r=%r$&ının <ə"$($!?iril&ə'inə $0l$ndı.

@B,"ü =$li'i"$Anın <$i&i""ə(i llərində ,lədə Milli $r(i"$:ücləndi. @Kə&ir dəil%əlilərA $r(i"$ ilə "$#ınl$0dıl$r. N:ər 1928-ci ildə =nn ü;lərinin '$"ı )2+ &in nəər idi'əD 1929- c ildə 1&ln. nəərə ?$(dı. B (ə0il$(l$r V!"&$r =n'(i('i"$'ının ləini%ə(i""ə(lə (ələ !dirdilər.

Ölədə n$'i=n$l-'='i$li'( <ərə$(ı d$ :ücləndi. 192)-cı ildə $r(i"$nın ü;lərinin '$"ı 1D 1929-c ildə i'ə 12+ &in nəərə ?$(dı.Ji(l!rin B$$ri"$ ə r''i"$"$ d$#il =l&$'ını %$d$$n !dən %ər$rl$r %üədən dü0dü. 5$l% i?əri'ində ə$llı%l$rı& #!"li $r(ır$n n$'i=n$l-'='i$li'(lər "$lnı; 1928-ci ildə ,lə ər$;i'ində 2+ &in &i(in%!?irdilər. Ölədə &,cd =l$n ə<lə <ərə$(ın$ %$r0ı (əcə n$'i=n$l-'='i$li'(lər d!"ilD !"ni ;$&$nd$ <,&ə( də ə'in &,%! ((d.

1929-c il &$"ın 1-də B!rlində nü&$"i0ə ?ı#$n 2++ &in ə<ləni =li':üllə$r$n !(di. *; '=nr$ @Qır&ı;ı cə<ə?ilər i((i$%ıAnın ə$li""ə(i%$d$$n =lnd.

A#$'3i,' d43,' i)is'di >h%'3/ i##ə%i3də

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı "$r$ndı%d$ Müll!r <,&ə(i @K$!' l$nıAn$ "!nidən $#&$ı Qər ,lələrindən #$<i0 !(di. L$in Müll!r <,&ə(i :!ni0 (ədirlər <ə"$($ !?irə il&ə"ərə 193+-cü



il $r!lin 3+-d$ i'(!$"$ :!(di. Hnd$n '=nr$ <$i&i""ə(ə :ələn $(=li-Mərə; $r(i"$'ının nü&$"əndə'i J.Br"nin% <,&ə(i (ə;&in$(&ə'ələ'i ilə &ə0l =ld. B &ə%'ədlə $&!ri$n $niri H.Pn%n

$0?ılıı ilə =&i''i"$ "$r$dıldı. 193+-c ilin &$"ınd$ J$$%$d$ !?irilən=nr$n'd$ (ə;&in$( &ə'ələ'inin "!ni <əllinə d$ir @Pn% l$nıA %əl!dildi. B l$n$ :,rə *l&$ni"$ 69 il &üddə(inə (ə#&inən 113D9 &lrdD&$r$ (ə;&in$( ,də&əli idi.

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı *l&$ni"$d$ i'(!<'$l$ ə'in ;ərə rd.K$-&ədən ə $(=&=il%$"ır&$ 'ən$"!'ində i'(!<'$l $0$ı dü0dü.Bü(,lüdə 1929-cü illə &ü%$"i'ədə 1932-ci ildə ,lədə i'(!<'$l

(ə#&inən 4+[D :əlir 42[ #$rici (ic$rə( d,ri""ə'i i'ə )+[ $;$ldı.M$r$nın $lıcılı% %$ili""ə(i $0$ı dü0dü. Bir 'ır$ iri $nl$r il$'$r$dı. =l$d əridil&ə'i ə:ər 1929-c ildə 1)D1 &ln. (=n idi'əD 1932-ciildə 6D) &ln. (=n$D ?%n əridil&ə'i i'ə 29[-ə !ndi. i?i &üə''i'ələr il$'$ r$dı. ü(ləi i0'i;li "$r$ndı. 0'i;lərin '$"ı 1929-c ilin '=nnd$3D4 &ln.D 193+-c ilin '=nnd$ 4D4 &ln.D

1932- ci ildə i'ə (ə#&inən 8 &ln. nəərə ?$(dı. Ü&&i ə&ə

<$%%ı =nd 2 dəə $;$ldı. B!lə $ır '='i$l-i%(i'$di 0ər$i(də<,&ə( (ə;&in$(ı ,də"ə il&ə"əcə"ini ə"$n !(di.

J.Br"nin% <,&ə(i ,<r$n əl!"<inə ciddi r=%r$& <ə"$($!?ir&ə"ə $0l$dı. 193+-c ıl d!$rın 1-də "!& ,%əl$də d!r!(ə :,rəi0'i;lərə !rilən "$rdı&l$rD '='i$l r=%r$&l$r$ $"rıl$n #ərclər $;$ldıldı ə!r:ilər ?=#$ldıldı. J,&ə( $n 'i'(!&inin '$l$&l$0dınl&$'ı'i"$'ə(ini <ə"$($ !?irdi. Oə(icədə iri $n ə =&$ni"$l$rın ir ?=#nn 'ə<& $!(ləri d,lə( &üli""ə(inə ?!rildi. Qi"&ə( ə ə&ə <$%%ı 'i"$'ə(i &ərə;lə0dirildi. L$in (ədirlər i$"ə( %ədər 'ə&ərəli=l&$dı. B,<r$n 0ə<ər ə əndlərdə '='i$l ;iddi""ə(ləri ə'inlə0dirərə n$'i=n$l-'='i$li'( (əli$(ı ü?ün əl!ri0li 0ər$i( "$r$(dı. %(i'$di ,<r$nd$n,; #!"irlərinə i'(i$də !dən n$'i=n$l-'='i$li'(lər ə$li""ə(lərini:ücləndirdilər. Hnl$r ə<$li"ə '='i$l-i%(i'$di '$<ələrdə :!ni0 ədlər

!rdilər. M,cd ə;i""ə( <,&ə(dən %ə(i $ddı&l$r $(&$ı (ələ !(di.J,&ə( əl!"<inə =l$n ?ı#ı0l$r "$(ırıldı. Q$nn$ ;idd 'i"$'i



r='!'ləri lə !(&ə ə nə;$rə(də '$#l$&$%d$n ,(rü (ədirlər :,rüldü. 1931-ci ilin "$;ınd$ @Si"$'i (əəddül$(l$r$ %$r0ı &ü$ri;ə<$%%ınd$ d!r!(A !rildi. K!r!(ə :,rə "ıınc$%l$r ə nü&$"i0lər "$lnı; %$nn$ ($! =ln&$dıı (ə%dirində %$d$$n !dilə ilərdi.

Br"nın% <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i $0lıc$ =l$r$% L=$rn='$;i0lərinə ə&əl !(&ə"ə ",nəl&i0di.

193+- c ilin '!n("$rınd$ Br"nin% r!;id!n( Jind!nr%r!"#'($%ı $#(ınd$n əəl r$#&$$ in$ndır$ ildi. 193+-cilin '!n("$r $"ınd$ r!"#'($%$ "!ni '!?ilər !?irildi.S!?ilərdə '='i$l- d!&=r$(l$r 143 &$nd$( $ldıl$r. O$'i=n$l-'='i$li'(lər )D4 &ln. 'ə' ə "$ 1+ &$nd$( %$;$n$r$% iinci

,"ü r$'i"$ "$r$(dıl$r. Ölədə n$'i=n$l-'='i$li'(lərin&,%!"i :ücləndi. Bnnl$d$ n$'i=n$l- '='i$li'(lər *l&$ni"$'i"$'i <ə"$(ınd$ ciddi %üə i&i ,;lərini (ə'di% !(dilər.=&&ni'(lər 1928-ci il '!?iləri ilə &ü%$"i'ədə 1D3 &ln.?=# 'ə'D d$<$ d=r' 4D) &ln. 'ə' ə "$ &$nd$( $ldıl$r.193+-c ildə 6D 1931-ci ildə i'ə 44 ,%əl$də d!r!( !rildi.

1931- ci ilin =("$rınd$ Br"nin% <,&ə(ində də"i0ili =l-d. Bir 'ır$ n$;irlər i'(!$"$ :!(dilər.1932- ci ilin &$r(-$r!l $"l$rınd$ !?irilən r!;id!n( '!?ilərində

r!;id!n( Jind!nr%n rə%iləri Kü'(!r!r%D G. T!l&$n ə Ji(l!r =ldl$r. Ji(l!ri $(=lilərD iri 'ən$"!?ilər ə r=(!'($n(l$r &üd$iə!dirdilər. HD '!?i $&$ni"$'ını V!r'$l 'ül<ünün 0ər(lərinə %$r0ı ?ı#$r$%YQ=c$l$r "=ld$n ?ı#ınY 0ü$rı ü;ərində %rd. S!?ilərin irinci (r

n$&i;ədlərin <!? irinə r :ə(ir&ədi. Jind!n- r% 19 &ln. ə "$49D)[D J(l!r 13D4 &ln. ə "$ 3+D1[D T!l&$n 13D2[D Kü'(!r!r% i'əD1[ 'ə' $ldı. *r!lin 1+-d$ '!?ilərin iinci D (r !?irildi. Jind!nr%63[ 'ə' $l$r$% r!;id!n( '!?ildi. Ji(l!r 3)D8[D T!l&$n i'ə 1+D2[ 'ə' $ldı.

Nl!ri0li ə;i""ə(dən i'(i$də !dən Br"nin%in &ü#$liə( $r- ]ri"$l$rının ü;ərinə <üc&$ !?&ə"i %ər$r$ $l&$'ı cə&i""ə(də [ ə'inn$r$;ılı% "$r$(dı. 5ü''ən 6++ &in nəərli S* <üc& də'(ələrinin

ə$li""ə(inin %$d$$n !dil&ə'i !(ir$;l$ %$r0ıl$ndı.Rüni cə&i""ə( S*-"$ '=l $r(i"$l$rın 'il$<lı də'(ələrinə $l(!rn$(i



i&i $#ırdı. B,<r$n dərinlə0di. Br"nin% i'(!$"$ :!(&ə"ə &əcr =ld. Jind!nr% 1932-cı il i"nn 1-də Mərə; $r(i"$'ının ü;ü/=n $!nə <,&ə( (ə0il !(&ə"i ($0ırdı. HD <,&ə(ə $0?ılı%!(&ə"ə r$;ılı% !rdi"inə :,rə $r(i"$ 'ır$l$rınd$n ?ı#$rıldı. O$'i=n$l-'='i$li'(lərin %$(ı əl!"<d$rı =l$n :!n!r$l l!"#!r "!ni $in!(də&üd$iə n$;iri ə;iə'ini ((d. $!n <$i&i""ə(ə :ələn i&i )),%əl$də d!r!( !rdi. 7!"#'($% r$#ıldı ə 1932-ci il i"nn'=nnd$ "!ni '!?ilər !?irildi. S!?ilərdə n$'i=n$l- '='i$li'(lər 13D8&ln. 'ə' ə "$ 23+ &$nd$(D '='i$l-d!&=r$(l$r 8 &ln. 'ə' ə "$ 133&$nd$(D =&&ni'(lər i'ə 6D3 &ln. 'ə' ə "$ 89 &$nd$( $ldıl$r.

$(=li-Mərə; 6D &illə(?ilər 3D 5$l% $r(i"$'ı 23D d!&=r$(l$r 2+"!r %$;$ndıl$r. B nə(icələr ,lədə n$'ı=n$l- '='i$li;&in nü;nn$r(dıını :,'(ərdi. Tə0il$(ın 'ır$l$n :!ni0ləndi. B ;$&$n O$'i=n$l-S='i$li'( $r(i"$'ın$ 2+ &in nəər "!ni ü; %əl !dildi. Ji(l!r =$li'i"$lı <,&ə( "$r$dı ,;ünü <ər <$n'ı ,<dəlilərlə $l$&$%i'(ə&ədi. B!lə =ld%d$ i"ln 2+-də r'' <,&ə(iD '!n("$rd$ i'ər!"#'($% r$#ıldı. O="$nn )-d$

"!ni '!?ilər !?irildi. S!?ilərdə n$'i=n$l-'='i$li'(lər 24 &$nd$(D-----'='i$l-d!&=r$(l$r D2 &ln. 'ə' ə "$ 121 &$nd$(D =&&rji'(lər6&ln. 'ə' ə "$ 1++ &$nd$( %$;$ndıl$r. O$'i=n$l-'='i$li'(lərin<$i&i""ə(ə :əl&ə'ini ən:əllə&ə ü?ün $r(i"$nın d!($(l$rının61 nəərinin *l&$n Milli 5$l% $r(i"$'ı 'ır$l$nn$ !?&ə'i (ə0il!dildi. Oə(icədə n$'i=n$l-'='i$li'(lərin d!($( &$nd$(ı 19)-"$ dü0dü.

Bn$ $#&$"$r$%D n$'i=n$l-'='i$li'(lərin :üclü id!=l=ji r=%r$&(-?əl!dıci =ldnd$n $r(i"$nın nü; d$<$ d$ $r(&$$ $0l$dıD A

B!lə 0ər$i(də :!n!r$l l!"#!(']Milli <ə&rə"li <,&ə(i"$r$(dı. B <,&ə( 1932-ci ilinM!$rınd$n 1933-cü ilin "$n$rın$%ədər <$i&i""ə(də =l'$ d$ $rl$&!n(in !(i&$dı& %$;$n$ il&ə"ərə i'(!$"$ :!(di. B!lə =ld%d$ Jind!nr% 1932- ci ilin '=nnd$n$'i=n$l-'='i$li'(lərin ?!rili0 "=l ilə <$i&i""ə(ə :əl&ə

cə<dlərinin %ə(i əl!"<inə ?ı#$n ə '!?ilərdə %ələə %$;$n&$$ü'(ünlü !rən Ji(l!rə r!"#'$n'l!r ə;iə'ini ((&$ı (əli !(di. HDJi(l!rlə :,rü0ərə ir 'ır$ 0ər(lərini ',"lədi. Ji(l!rin %r$c$ı



<,&ə( @Milli <ə&rə"liA <,&ə(i =l&$lı idi. 1933-cü il "$n$rın3+-d$ Jind!nr% 0ər(lərlə r$;ıl$0$n Ji(l!ri $n'l!r (ə"in !(di.Vi('!-$n'l!r i'ə /=n $!n =ld. B!ləliləD *l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li'(lərin lid!rinin rə<ərli"i $l(ınd$ "!ni <,&ə( %rld.

Ü43<4 %&,5

Ji(l!rin @Milli <ə&rə"liA <,&ə(i =$li'i"$lı =l (əriində&ərə;?iləriD &ü<$i;ə$rl$rı ə &illə(?iləri irlə0dirirdi. /ri d$#ilii0lər n$;iriD !rin% i'ə r!"#'($%ın 'ədri =l&$%l$ r''i"$nın d$#ilii0lər n$;iri (ə"in !dildilər. J,&ə( ə$l d$#ili 'i"$'ə( "!ridərə $l&$ncə&i""ə(inin ,"ü ə'əri""ə(i (ərəindən rədd =ln$n '=l? <ərə$($%$r0ı &ü$ri;ə"ə $0l$dı. l n,ədə &illə( i?əri'ində 'ini ,l:üə'$'ınd$ nirə( "$r$d$n =&&ni'( (ə0il$(l$rı 'ı#ı0dırıldı. 1933-cü il!r$lın 28-də r!"#'($%ın in$'ı "$ndırıldı. Bnd$n i'(i$də !dən<,&ə( (ə#&inən 1+ &in $d$&ı <ə' !(di. =&&ni'(lərin rə<əriG.T!l&$n 1933-cü il &$r(ın 3-də <ə' =lnd. Bü(ün =&&ni'(

%ə;!(ləri $l$nıldı.7!"#'($%$ &$r(ın 6-də !?irilən '!?ilərdə n$'i=n$l-'='i$li'(lər 1D3 &ln. 'ə' ə "$ 288 &$nd$(D '='i$l-d!&=r$(l$r D2 &ln. 'ə' ə "$12+ &$nd$(D =&&ni'(lər 4D8 &ln. 'ə' ə "$ 81 &$nd$( $ldıl$r.Mərə;?ilər i'ə 4 &$nd$( %$;$ndıl$r. Ji(l!ri &ərə;?ilər ə&illə(?ilər də &üd$iə !(dilər. *l&$n cə&i""ə(ini %$r0ıdr&$"$ əə(ənd$0 &ü<$riə'inə ?$ır$n 81 =&&ni'(in d!($( &$nd$(ı $;

'=nr$ lə !dildi ə =nl$r <ə' =lndl$r. 1933-cü il &$r(ın 14-də* ə =&&ni'( "ıınc$%l$rı rə'&i =l$r$% %$d$$n !dildi. Ölədə&inilli d,lə(in- Ü?üncü r!"#in "$r$dıl&$'ın$ $0l$ndı. J,&ə(1933-cü il &$r(ın 24-də @5$l%ın ə d,lə(in əl$ə(li ə;i""ə(ini$r$d$n %$ldır&$%A <$%%ınd$ %$nn $rl$&!n(dən !?irərə ,%əl$də 'əl$<i""ə(lər $ldı. Bn$ :,rə <,&ə( r!"#'($% ə

r!"#'r$($ $id &ə'ələlər i'(i'n$ =l&$%l$ ü(ün di:ər '$<ələrdə %$nnl$r !rə ə 'i"$'i $r(i"$l$rı r$#$ ilərdi.



Ölə <ə"$(ınd$ &ə($( ə nə0ri""$( &ü<ü& r=l ="n$dıınd$n ü(ün ?$ i0inə Ji(l!rin ,;ü nə;$rə( !dirdi. 5$l%ın $<id &illi id!"$ə(r$ınd$ irlə0diril&ə'ində &ə($($ #ü''i ,nə& !rilirdi.

&!ri"$nın %rl0 də"i0ili"ə r$dı. 1933-cü ilin $r!lindəl$nd($%l$r (=r$%l$rın <,&ə(lərini =r&$l$0dır&$% 'əl$<i""ə(indən&ə<r& !dildilər. *r!lin -də %əl !dilən @Vil$"ə(lərin i&!ri"$ ilə%=0&$'ı <$%%ınd$A %$nn$ :,rə (=r$% $d&ini'(r$'i"$l$rının $0ınd$dr$n $lilər 0($(<$l(!r n$'i=n$l-'='i$li'(lərin nü&$"əndələrindən (ə"in=ln&$$ $0l$dıl$r. Bır ıl '=nr$D

1934- cü il "$n$rın 3+-d$ %əl !dilən %$nn$ :,rə l$nd($%l$r

($&$&ilə lə =lnd. ($(<$l(!rlər i&!ri"$ <,&ə(inə ($!!(dirildilər. Bir $" '=nr$ i'ə r!"#'r$( d$ ə$li""ə(ini d$"$ndırdı.1933- cü il &$"ın 2-də <ə&$rl$r i((i$%l$n %$d$$n =lnd.

Bü(ün ə<lələr $0lıc$ &ə%'ədi ə&ə"in &ən$!"i& %=r&$% =l$n @V$<id$l&$n ə&ə cə<ə'inəA d$#ıl !dildilər.

1933- cü il i"nn 23-də *l&$ni"$ S='i$l-K!&=r$( $r(i"$'ı%$d$$n !dilərə ə&l$ı &ü'$dirə =lnd. Ki:ər $r(i"$l$r d$ ,;lərininə$li""ə(lərini d$"$ndırdıl$r. "ln 14-də O$'i=n$l- S='i$li'($r(i"$'ınd$n $0%$ ü(ün $r(i"$l$rın r$#ıl&$'ı <$%%ınd$ %$nn %əl!dildi.

7!"#'($%ın "$ndırıl&$'ınd$ (ə%'irli ilinən =l%$r =&&ni'(i.K&i(r= ə ir %r =&&ni'( ü;ərində 1933-cü ilin '!n("$rınd$L!"'i%də &ə<ə&ə r='!'i $0l$ndı. L$in K&ı(r= &ə<ə&ədə ər$ə(

$ldı. .1933- cü ilin d!$rınd$ %əl !dilən @$r(i"$ ə d,lə(in irli"inin

(ə&in =ln&$'ı <$%%ınd$ %$nnA$ :,rə "!:$nə %$nni $r(i"$nınnü&$"əndə'i =l$n ür!r 0ə#'ən r!"#'($%ı =r&$l$0dır&$% ə "ü'ə ə;iəli 0ə#'ləri (ə"in !(&ə 'əl$<i""ə(i $ldı. Ölədə $<id $r(i"$

rin'ii (ə(i% =lnd. Bnd$n '=nr$ Jı(l!r O$'i=n$l- S='i$li'(

$r(i"$'ı d$#ilində &ü#$liə(i 'ır$d$n ?ı#$r&$% i0inə :iri0di. $r(i"$d$#ilindəi =l0!i (ə&$"üllü '=l %$n$d$ Qr!%=r əH((= (r$''!r %$rd$0l$rı $0?ılı% !dirdilər. S=l %$n$d n$'i=n$l- '='i$li;&id!"$l$rını &ə<; ə<lələr $r$'ınd$ "$"&$$ ü'(ünlü !rirdi. Hnl$rd$



$n(i'!&i(i;& :üclü d!"ildi. (r$''!r %$rd$0l$rı Ji(l!rin #$rici 'i"$'ə(ininəl!"<inə ?ı#ırdıl$r. 3+-c illərin =r($l$rın$də Qr!%=r (r$''!r $r(ı%

$r(i"$d$ iinci 0ə#' idi. Hnn193+- c ildə "$r$(dıı @n%il$ı n$'i=n$l-'='i$li'(lərin &ü$ri;

<ə&rə"li"iA $dlı (ə0il$( ir il '=nr$ &illi-=l0!i i'(i%$&ə(li@Q$r$ cə<əA $dl$ndırıldı. Tə0il$( cə&i""ə(in <ə"$(ınd$ ciddi r=l="n$"$ il&ə'ə də <$i&i""ə(ə :əldidən '=nr$ Ji(l!r $r(ı% =nn<ərəə(lərinə d,;&ədi. 1934-cü il i"nn 3+-d$ @;n ı?$%l$r :!cə'i ndə '=l $#ının lid!rləri ,ldürüldü. Jüc& də'(ələrinin=&$ndiri G.7!& də %ə(lə "!(irildi. S* d$#ilindəi n$r$;ı %r

lə !dildi. Hnn (əriindən (ə#&inən 2++ &in $d$& %=ld.Ölədə n$dir (=($li($r id$rə ü'lnn "$r$dıl&$'ın$ $0l$nıldı.J,&ə( i%(i'$di '$<ədə ir 'ır$ (ədirləri <ə"$($ !?irdi.

1933- cü il !r$lın 2+-də Ji(l!rin iri 'ən$"!?ilərlə :,rü0ündə,lənin %$r0ı'ınd$ dr$n ən $ci i%(i'$di r=l!&lər :!ni0 &ü;$-irə !dildi. N&ə n$;iri /.^!ld! (ə'ərrü$( 'i'(!&inin (əə%ələ0&əə'$'ınd$ "!nidən %rl&$'ını (əli !(di. 1933-cü ıl i"ln 16-də

%(i'$di""$( O$;irli"i nə;diridə "$r$dıl$n *li Tə'ərrü$( r$'ının(əriinə rD Si&!n'D /li ə . in<i'$r?ıl$r d$#il =ldl$r. Ölə18 (ə'ərrü$( d$irə'inə ,lündü. K,lə( in<i'$r?ılıı ini0$ !(di-rildi. 5ü''i Tə'ərrü$( Mə<ə&ə'i "$r$dıldı. /ür!r?ili (ə'ərrü$(<ə"$(ın$ d$ (ə(i% !dildi. Nəllər &,cd =l$n i'(!<'$l$( 0r$l$rılə =lnd. 1934-cü il "$n$rın 3+-d$ !ril&i0 @Milli ə&ə <$%%ınd$ %$nnA$ ə'$'ən &üə''i'ənin '$<ii ,;ü =nn ür!ri idi

ə (ə'ərrü$( ə$li""ə(i ü?ün 0ə#'ən ür!r %$r0ı'ınd$ &ə'li""ə(d$0ı"ırdı. Müə''i'ələrdə ə&ə &ün$'iə(lərini (ən;i&lə"ənni;$&n$&ə <$;ırl$ndı.

1933- cü ilin '!n("$rınd$ r'i <ə"ə(lər <$%%ınd$ %$nnA %əl!dildi. B %$nn$ :,rə *l&$ni"$nın ü(ün ənd ə<$li'i ii dərəcə"ə

,lündüC əndlilər ə (ə'ərrü$( '$<iləri. Jər ir ə(ənd$0 D6 <!($rd$n

126 <!($r$də (=r$% $l$ ilərdi. Mini&& <əc&də (=r$ı =l$nəndlinin '$<ə'i =rc$ :,rə ,lünə ə '$(ıl$ il&ə;diD ,"ü =l$!?irdi. Ölədə $ri &ən0əli (=r$% '$<iləri (əə%ə'i - $!rlər "$r$dıldı.



B$!rlər ,lədə !cərilən ü(ün (=r$%l$rın 4+[-nə nə;$rə( !dirdi.əndlilər Ü?üncü r!"#in ir%i '$lı% ə &üd$iə d$"$ı <!'$ =lnrd.B i'ə n$'i=n$l-'='i$li'(lərin "!rlərdə &,%!ləri& d$<$ d$&,<ə&ləndirirdi. 1938-ci ildə ir'i <ə"ə(lərin '$"ı $r($r$% )86 &inə ?$(dı.ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rının 'ərə'( '$(ı0ı lə !dildi. Mə<'ll$r &üə""ən =ln&0 %i"&ə(lə d,lə( $l%ı-'$(%ı &ən(ə%ələrinə !rilirdi.Ölədə ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı i'(!<'$lının $r(ı&ın$ 0ər$i( "$r$(&$%&ə%'ədilə #$ricdən :ə(irilən !lə &$ll$r ü;ərinə "ü'ə :,&rü rü'&%="ld.

1934- cü il !r$lın 2-də %əl !dilən @*l&$n i%(i'$di""$(ının

ü;i %rl&$'ı <$%%ınd$ %$nnA$ ə'$'ən Sən$"! (ə'ərrü$(ı (ə0il$(ı ə&!ri"$ ər;$% (əə%ə'i "$r$dıldı. Sən$"! (ə'ərrü$(ı (ə0il$(ı "!ddi(ə'ərrü$( %rn$ ,lündüC 'ən$"!D nə%li""$(D !n!rjiD (ic$rə(D 'ənə($rlı%D

$n ə 'ı=r($ i0i. Bn$ "n =l$r$% i?i '$<ələr də "$r$dıldı. Ölədə:üclü (ə&ərü;lə0&ə $0l$dı. %(i'$di '$<ədə :,rülən i0lərə !nn%rə<ərli !dirdi. Q!"d !(&ə l$;ı&dır i ənd Tə'ərrü$(ı O$;irli"inə($! =l$n &!ri"$ ər;$% (əə%ə'i ni'ə(ən &ü'(ə%il %r& idi.

1934- cü il $%'(n 2-də 8) "$0lı r!;id!n( Jind!nr ,ldü.Bü(ün <$i&i""ə(i əlinə cə&lə0dirən Ji(l!r ,&ürlü ür!r rə<ər=ld.

J,&ə( 1936-ci ildə '='i$l r=%r$&l$rı :!ni0ləndirərə &əcriə&ə &üəlləi""ə(i (ə(i% !(di. Bn$ :,rə "!rlərdə ə<$linin &illi r<n%$ldır&$% ə i0'i;li"in 'əi""ə'ini $0$ı '$l&$% &ə%'ədilə 18 "$0d$n 26

"$0$də =l$n %ı;l$r ir il &üddə(inəənddə i0lə&əli idi.*l&$ni"$nın $0%$ ,ələrdən :ə(irilən #$&&$l ə ə&(əə $'ılılıın$

'=n %="&$% &ə%'ədinə 1934-cü ildə #$rici (ic$rə( ə $l"($ə&əli""$(l$rını (ən;i&lə"ən 'i'(!& (ə(i% !dildi. Ölədə r!di( 'i'(!&i(ə&illə0dirildi.i( Wılli $n 'i'(!&inin '$l$&l$0dınl&$'ın$ $0l$ndı. B$nl$r @"ə<di$i($lıZnd$n (ə&i;ləndi. Ölədəi $nl$rın '$"ı 126- dən4-ə!ndirildi. 193)-cı ilin "$n$r $"ınd$ $i($lı 1++ &indən $0$1 =l$n



'ə<&d$r cə&i""ə(lər lə !dildi. 6++ &in &$r$d$n $; $i($lı =l$nl$r 'ə<&d$r cə&i""ə( "$r$d$ il&ə;dilər.

193)-ci ildə d,rdilli l$n (ə(i% !dildi. Jə&in ilin $%'( $"ınd$Ji(l!r l$nın &ə%'ədini !lə &üə""ənlə0dirdiC d,rd ildən '=nr$ $l&$n=rd' <ərəə(əD $l&$n i%(i'$di""$(ı i'ə &ü<$riə"ə <$;ır =l&$lıdır. 0:ünü 12-14 '$$($ %$ldırıldıD i%(i'$di""$( <əri r!l'ə !?irildiD ü(ün'ən$"!D &$li""əD (ic$rə( ə nə%li""$( =&$ni"$l$rı irlə0dirildi. 193-ciilin əəllərində $r(ı% ,lədə 3++ "!ni ;$=dD = cü&lədən + i&"$D )+$i$'i"$D 4+ $(=&=ilD 16 :ə&i ;$=d (iildiD "=ll$r ?əildiD <$$li&$nl$rı %rld. 1938-ci ildə *l&$ni"$ ü&&i i%(i'$di =(!n'i$lı

$#ı&ınd$n *r=$d$ iinciD də&irD =l$d ə $lü&in əridil&ə'inə :,rə i'ədün"$d$ irinci "!rə ?ı#dı. Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD n$'i=n$l-'='i$li'(lərin "$r$(dıı i%(i'$di 'i'(!& di:ər $0i'( d,lə(lərin i%(i'$di'i'(!&indən ,lü 0əildə ər%lənirdi. *l&$ni"$d$ d,lə( i'(!<'$l?ı əi'(!<l$?ı ilə irlidə $;$r &ün$'iə(lərinin ər$ər<ü%%l i0(ir$?ı'ıd!"ildiD =nl$r$ %$rı0&ırdı. %(i'$di""$(ın d,lə( (ən;i&lən&ə'i &,cdd!"ildi. K,lə( (ən;i&lən&ə'i ə'$'ən ə&ə &ün$%i0ələrini "&0$l(&$$D

iri ə #ırd$ i;n!' $r$'ınd$ =&r=&i' "=l ($&$$ ",nəl&i0di. 5ü''i&üli""ə( <ü%% (=#nl&$; idi.

O$'i=n$l-'='i$li'(lərin '='i$l 'i"$'ə(i ə(ənd$0ın cə&i""ə( <ə"$(ınd$r=lnn $r(ın &$'ın$ #id&ə( !dirdi. Qı'$ &üddə(də ,lədə <ə"$( 0ər$i(i"$#0ıl$0dırıldı ə ə&ə <$%%ı $r(ınldı. N&ə i($?$'ı 'i'(!&i (ə(i%!dildi. Müə''i'ə '$<iləri ilə i0?ilənn ər$ərli"i !l$n =lnd. S='i$l 0ərə

&ə<ə&ələri "$r$dıldı. B &ə<ə&ələrdə &üə''i'ə '$<ilərinin əi0?ilərin d$#ili %$"d$l$n =;&$'ı &ə'ələlərinə $#ılırdı. Mə<ə&ələr &üə''i'ə '$<ilərini ür!r rü(ə'indən &ə<r& !də ilərdilər. Qi"&ə(lərin$r(ınl&$'ı %$d$$n !dildi. 5!"ri""ə?ili 'i'(!&i :!ni0ləndirildi. G<(i"$cı=l$n $d$&l$r$ "$rdı& :,'(ər&ə &ə%'ədilə @Qı0 =ndA "$r$dıldı. B=ndn #ə((i ilə 193-ci ildə (ə#&inən 1+ &ln. nəər ər;$% ə n$d l$ldı. /=nd !"ni ;$&$nd$ i&$n'ı; $ilələrə l'; "!&ələr də $"l$"ırdı.

K,lə( $n$l$r$ #ü''i di%%ə( "!(irdi. \0$% ə :ənclərə d,lə( %$"ı'ı'i'(!&i (ə(i% =lnd.



L$in n$'i=n$l-'=i$li'(lərin <$i&i""ə(indən ən ?=# ə;$ ?əən;i"$lıl$r idi. P$r$dıcılı% $;$dlı%l$rını i(irən ?=#l ;i"$lı ,ləni (ər !(&ə &əcri""ə(ində %$ldı.

M;dl ə<lələr <ə&$rl$r i((i$%l$rını "$r$(&$%D =ll!(i&ü%$ilələr $l$&$% ə ə&ə <$%%ını $r(ır&$ı (ələ !(&ə <ü%%nd$n &ə<r& =lndl$r. B (ədir ,lədə i0'i;li"in $;$ldıl&$'ın$,&ə !(di. Oə(cədə ə:ər 1932-ci ildə *l&$ni"$d$ ) &ln. i0'i; $r idi'əD193-ci ildə 9++ &inD 1939-c ildə i'ə 12+ &in =ld. Bü(ün '='i$l-i%(i'$di "ü'əli0in =nnd$ $l&$n #$l%ı ,lədə $0 !rənlərə l="$l&ün$'iə( ə'lə"irdi.

O$'i=n$l-'='i$li'(lər <əri '$<ədə ır 'ır$ (ədirlər <ə"$($ !?irdilər.Ji(l!r 1933-cü il !r$lın 3-də :!n!r$li(!(lə :,rü0ərə 'il$<l$n&$'$<ə'ində :,rüləcə i0lər $rə'ində iir &ü$dilə'i !(di. 1933-34-cüillərdə <əri-dəni; d=n$n&$'ının (iin(i'inə $0l$nıldı. *i$n='l$nn(ə""$rə :ə&i'iD (ə""$rələrin %$l#&$'ı ə !n&ə'i ü?ün :!ni0 &!"d$n?$'ı=l$n <əri :ə&i :i;li 0əildə (iil&ə'inə !rin%D <əri-dəni; d=n$n&$'ıi0lərinə i'ə 7i!n(r= &ə'l idi. V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin $l&$n <əri-

<$$ %üələrinin "$r$dıl&$'ını %$d$$n !(&ə'inə $#&$"$r$% <,&ə( '$<ə"ə ?əilən #ərcləri 8 &ln. &$r$d$n 21+ &ln. &$r$"$ ?$(dırdı.Tə""$rə ə ($n i'(!<'$lı $r(dı. Jəri #ərclər 1933-1939- c illərdə 1+dəə $r(ırıldı. P$lnı; 1933-193-ci illərdə 'il$<l$n&$"$ 4) &lrdD &$r$#ərcləndi. J,&ə( V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərinin əl!"<inə:!dərə 1936-ci il &$r(ın 1)-d$ ü&&i <əri &üəlləi""ə( !?irdi.

1936-1939-c illərdə $l&$n =rd'nn '$"ı 6 &ln. nəər =ld. *r(ı%1938-ci ildə $l&$n =rd' r$n'ı; =rd'nn '$"ını ii dəə ,(ü !?di.1936-ci il i"nn 18- də i&;$l$n$n in:ili' - $l&$n dəni; '$;i0inə :,rə*l&$ni"$ n:il(ərə ilə &ü%$"i'ədə '$l(ı %$"ı%l$rd$ ər$ərli =l&$%l$36[ <əri- dəni; d=n$n&$'ı "$r$d$ ilərdi.

!'($=D S* <üc&D SS &ü<$i;ə ə SK (ə<lüə'i;li #id&ə(idə'(ələn :ücləndirildi. J.Ji&&l!rin $0?ılı% !(di"i SS Ji(l!rin

&ü<$i;ə'ini <ə"$($ !?ir&ələ ə'lində d,lə( d$#ilində d,lə(ə ?!rildi.B %r&n ə'$'ınd$ 3+-c illərin '=nnd$ &!ri"$ B$0 Tə<lüə'i;li d$rə'i "$r$dıldı%d$n '=nr$ =n$ 7.J!"dri# rə<ərli !(&ə"ə $0l$dı.



d$rənin (əriinə !'($=D SK (ə<lüə'i;li #id&ə(iD #$rici ə0i""$( ə . '(r(rl$r d$#il !dildi.

Və(ənd$0l$rı SS-in nə;$rə(i $l(ınd$ @(əri"ələndir&əA &ə%'ədiləə&ə &üəlləi""ə(i d$0ı&$ı nə;ərdə (($n dü0ər:ələr "$r$dıldı. 7!ji&ə%$r0ı &ü#$liə(də =l$n $l&$n ;$də:$nl$rıD $(=lilər ə ə(ənd$0l$r dü0ər:ələrə '$lındıl$r.

SS-də <ə&?inin d!&=%r$i"$ 'i"$'ə(i də cddilə0dirildi. SSə&əd$0l$rınd$n ,l$dının =l&$'ı& i'(ə"ən %ı;l$r ü?ün 12 #ü''i d=&!i $?ıldı.

B!ləliləD 1934-1936-ci illərdə *l&$ni"$d$ '$ id!=l=ji ",nü&lü

(=($li($r d,lə(?ili"in =r&$l$0&$'ı $0$ ?$(dı. O$'i=n$l-'='i$li'(lər <,&ə(inin id!=l=ji 'i"$'ə(i ir%?ili"əə'$'l$nırdı. Ölədə n$'i=n$l-'='i$li'( id!=l=:i"$'ı ilə 'ı# $lı =l$n,;ünə&ə#'' %$nn d=(rin$'ı "$r$dıldı. Ki:ər $0i'( r!ji&lərindən ər%li=l$r$% n$'i=n$l-'='i$li'(lərin id!=l=ji 'i'(!&i &,cd d,lə( 'i'(!&inin&,<ə&ləndiril&ə'i ə (əliinə d!"ilD =nn &üə%%ə(i ə &ə<dd#$r$(!r d$0ıdıını :,'(ər&ə"ə ",nələrə cə&i""ə(in %$r0ı'ınd$ $li

&ə%'əd i&i @"!ni ir%i dün"$ %$"d$'ıA "$r$(&$ı %="rd. %(i'$diD'i"$'iD '='i$l ə #$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində <ə"$($ !?irilən ü(ün (ədirlər

&ə%'ədə #id&ə( !dirdi. =ll!(iin d!"ilD 0ə#'in cə&i""ə( <ə"$(ınd$r=l $r(ırıldı. ə#'i""ə( ,; &ən$!"ini %=r"$r$% =n cə&i""ə(in&ən$!ləri ə &illə(in ü&&i &ə%'ədləri ilə ;l$0dır&$lı idi. 5$l%<ü%%i &ün$'iə(lərin ə <$i&i""ə(in $li '"!(i <!'$ !dildi. Si"$'i

ə '='i$l <ü%%l$r "$lnı; $l&$n #$l%ın$ &ən' idi. @V$<id ə(ənAD@#$l%ın $<id rə<əriAD @ü&&i dü0&ənAD @ü&&i ($ri#i ($l!A ə '.0ü$rl$r irəli 'ürüldü. M$$ri ə (əli$( ıı$;iri =l$n P.J!!l' '$<ədə&ü<ü& r=l ="n$dı.

*l&$n #$l%ının $ri ir%ə &ən' =l&$'ı &ü$'ir id!=l=ji &!(=dl$rl$(əli !dilirdi. 5$l%ın i#(i"$rın$ ?=#l i($#$n$l$r !rildi. '(ir$<ə( əid&$n :!ni0 "$"ıldı. ncə'ənə(in ini0$ın$ #ü''i di%%ə( "!(irildi. *l&$n

ir%inin dün"$nın ən '$ ir%i =ld :!ni0 (əli !dilirD idi;& i'ədün"$nın ($n <!'$ =lnrd.



1933-cü ildə @Millə(in '$l$&lıını %=r&$% <$%%ınd$ %$nnA %əl!dildi. Q$nn$ ə'$'ən '$$l&$; ə r<i #ə'(ələr ü?ün &ü$licə "!rləri(iildi. 193-cı ildə ,lədə 1)8 &in !lə #ə'(ə $r idi. inci dün"$&ü<$riə'i $0l$dı%d$ i'ə "!($n$;i"$-,nüllü ,lü& (ə(i% !dildi. B&ə%'ədlə 194+-cı ildə #ü''i id$rə "$r$dıldı. Tə#&inən 6 &in $l&$n ,;r$;ılıı ilə ,ldürüldü.

1936- ci ildə @Və(ənd$0lı% <$%%ınd$A ə @*l&$n %$nı ə $l&$n0ərəini %=r&$% <$%%ınd$A %$nnl$rl$ <,&ə( ir%?ili"i rə'&i d=(rin$=l$r$% %əl !(di.

O$'i=n$l-'='i$li'(lər :ənclərin (əri"ə'inə #ü''i di%%ə( !rərə

Yənc &illə(YD YJi(l!r?i :ənclərYD Y*l&$n :əncləri i((i$%ıYD @*l&$n%ı;l$rı i((i$%ıA ə $0%$ (ə0il$(l$r "$r$(dıl$r. B (ə0il$(l$r &ü#(əli '$<ələrlə &ə0l =l'$l$r d$ =nl$rın $0lıc$ &ə%'ədi :əncləri id!=l=ji əi;ii cə<ə(dən <$;ırl$&$% idi. B!ləliləD ,lədəi ü(ün :ənclər :üclü0ə#'i""ə(in "$r$dıl&$'ın$ #id&ə( !dən $<id id!"$-'i"$'i 'i'(!&innə;$rə(inə !?dilər.

*ilə-ni$< <ü%%n$ dü;əli0lər !dildi. *ilə %r$rən #ü''i

'$l$&lı% &ə<ə&ələrinin ic$;ə'ini $l&$% (ələ =lnrd. *l&$ni"$d$"$0$"$n "ə<dilərə %$r0ı &ə<ddi""ə(lər :ücləndirildi. 193)-cı il %$nnilə "ə<dilərə ə(ənd$0lı% !ril&ə'indən i&(in$ =lnd ə $l&$nl$rın=nl$r$ ni$<$ :ir&ələri %$d$$n !dildi. ) "$0ınd$n $0l$"$r$% "ə<dilər ic(i&$i "!rlərdə &illi $l($r :!"&əli idi. Ölədə ir%i ə &illid,;ü&'ü;lü "ü'ə <əddə ?$(dı. 1938-ci il n="$rın -də &ən0əcə

"ə<di =l$n r<i #ə'(ə !r0!l Qr"n0$n $ri'dəi $l&$n 'əirli"inin$(iini ,ldürdüdən '=nr$ ə;i""ə( d$<$ d$ i'lə0di. O="$rın 9-d$"ə<dilərə %$r0ı ü(ün ,lə ər$;i'ində ü(ləi %ırınl$r (,rədildi. BD<$di'ə @üllr :!cələrA $dını $ldı. ü(ləi %ırınl$r$ ə (ə%ilərə &ər;%$l$n "ə<dilər *l&$ni"$d$n %$?&$$ $0l$dıl$r. 1933-cü ildə*l&$ni"$d$ "$0$"$n 6++ &in "ə<didən ;$&$n "$lnı; 3++ &ini %$ldı.Ölədə %$l$n "ə<dilər 1 &lrdD &$r$ &ələində ir%i (ə;&in$( ,də&əli

idilər. Bü(,lüdə n$'i=n$l- '='i$li'(lərin <$i&i""ə(i illərində (ə#&inən) &ln. "ə<di ,ldürüldü. Pə<dilərin l$nlı 0əildə ,ldürül&ə'i #=l=='($dını $ldı. G"ni ;$&$nd$ 22 &in %$r$?ı &ə< !dildi.



O$'i=n$l-'='i$li'(lərin lid!rləri ,; id!=l=:i"$l$rını $0i;&lə %ə(i""ən!"nilə0dir&irdilər. Mə'ələnD J.Ji&&l!r "$;ırdı iD $0i;& ə n$'i=n$l-'='i$li;& ə'in 0əildə ər%lənən ii &ü#(əli (ə;$<ürdürD =nl$rın$r$'ınd$ &ənəi ə id!=l=ji <ərə$(l$r i&i &ü%$"i'ə $$r&$% =l&$;.P.J!!l' i'ə :,'(ərirdi iD $0i;& n$'i=n$l-'='i$li;&ə <!? nə ilə

ən;ə&ir. O$'i=n$l-'='i$li'(lər $0i;&ə "$lnı; '=lD =l0!i ə li!r$l-d!&=r$(i 'i'(!&lərə %$r0ı &ü$ri;ədə =(!n'i$l &ü((əi% i&i

$#ırdıl$r. B $#ı&d$n n$'i=n$l-'='i$li'(lər $(=ri($r i'(i%$&ə(li cərə"$n=l$n =l0!i;&ə nirə( !dərə 'ini &ü$ri;ə"ə %$r0ı ?ı#ırdıl$r.

O$'i=n$l-'='i$li'(lər ,lədə &üli <ü%% 'i'(!&ini (ə&illə0dirdilər.

@Və(ənd$0lı% <$%%ınd$ %$nn A$ ə'$'ən ,lə ə<$li'i ii dərəcə"ə -ə(ənd$0 ə (əəələrə ,lündü. *l&$nl$r ə(ənd$0D di:ər #$l%l$rınnü&$"əndələri i'ə (əəə !l$n !dildilər. Bü(ün '='i$l ə 'i"$'i <ü%%l$r ə(ənd$0$ !rildi. *ri #$l% d,lə(i ü(ün <ü%% 'i'(!&inə (ə(i% !dildi.Və(ənd$0 <ü%%i &ün$'iə(lərin $li '"!(i !l$n =lnd.

Fin$"ə( <ü%% (ə&illə0dirildi. ə#'i""ə(in (,rə(di"i cin$"ə(lərinə:,rə d!"ilD d,lə(i cin$"ə(lərə :,rə &ə'li""ə(i $ırl$0dınldı. K,lə(i

cin$"ə(lərin dərəcələri :!ni0ləndirildi. Təcə d,lə(ə %$r0ı cin$"ə((,rədənlər d!"ilD !"ni ;$&$nd$ n$'i=n$l- '='i$li'( id!"$l$nn$ (ərəd$r ?ı#&$"$nl$r @#$l% dü0&əniA <!'$ !dilirdilər. Və;iəli 0ə#'ə %$r0ıcin$"ə(ə :,rə ,lü& <,&ü ə "$ 16 il <ə' cə;$'ı nə;ərdə ((lrd.Vəil 'i'(!&i ($&$&ilə d,lə(in nə;$rə(inə !?di. 1933-cü ildə d,lə( ə<,&ə( əl!"<inə =l$n ?ı#ı0l$r ü;rə cin$"ə(lərə $#&$% ü?ün #ü''i&ə<ə&ələr "$r$dıldı. B!lə &ə<ə&ələr $r(i"$nın ü? ü;ündən i$rə(=lrd. 0in $diD "=#'$ #ü''i &ə<ə&ə"ə :,ndəril&ə'ini r=r=r &üə""ənlə0dirirdi. 5ü''i &ü<ü& i0lərə $#&$% ü?ün 193)-cı ildə 5$l%Mə<ə&ə'i (ə'i' !dildi. B &ə<ə&ə &,cd =ld &üddə(də 6 &in$d$&$ ,lü& <,&ü ə'di.

O$'i=n$l-'='i$li'(lərin <$i&i""ə(i illərində d,lə(-'i"$'i'(r(rnn ə'$'ını rə'&i =l$r$% #$l% <$i&i""ə(i (ə0il !dirdi. K,lə(

<ə"$(ı ü?ün &ü<ü& ə<ə&i""ə( ə' !dən ü(ün &ə'ələlər l!i'i'( "=lilə <əll =lnrd. /$0i'( r!ji&lərindən ər%li =l$r$% n$'i=n$l-'='i$li'(lər #$l% r<n &ə< !(&ə d!"ilD =n %$ldır&$% &ə%'ədi :üdürdülər. B$0%$



,lələrdəi $0i'( r!ji&ləri d,lə( '(r(rn$ #$l% r<n (=($lcə&lə0dirən $'i(ə i&iD n$'i=n$l- '='i$li'(lər i'ə =n$ "$lnı; =r&$l =l$r$%

$#ırdıl$r. K,lə( id$rə?ili"i 'i'(!&i cə&i""ə(in %$r0ı'ınd$ dr$n ə "$di:ər r=l!&ləri (ən;i&lə&ədən d$<$ ?=# ərdi ə ü&&i &illi r<%$ldır&$%D n$'i=n$l-'='i$li'( <ərə$(ı& :!ni0ləndir&ə i&i '(r$(!ji&ə%'ədlərə ",nəl&i0di. K,lə( #$l%ın ir$də'ini i$də !dirD O$'i=n$l-S='i$li'( $r(i"$'ı i'ə i0i "$lnı; <ə"$($ !?irirdi. B$0%$ $0i'( d,lə('i'(!&lərindən ər%li =l$r$% r!"#də n$'i=n$l- '='i$li'(lərin ə;i""ə(i d$<$&,<ə& idi. Hnl$r 'i"$'i <$i&i""ə(iD =rd ə id$rə?ili"i ($& ələ!?irdilərD il'əni 'i"$'i <ə"$($ (ə'ir !(&ədən ;$%l$0dırdıl$r.

1934- cü il i"l %$nn ilə ü(ün d,lə( in'(i((l$rı ü;ərində $r(i"$ nə;$rə(i %rld. /ür!rin $r(i"$d$ &ü$iniD =r(!l'i; n$;ir =l$n7d=l !'' 1933-cü ildən i0ı <ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı. 1941 -ci ildəni'ə <ə&in 'əl$<i""ə(lər #ü''i <ü%%l$rl$ M$r(in B=r&$n$ !rildi.

K,lə( id$rə?ili"i 'i'(!&i $<id 0ələ '$lındı ə "$ nii$'i"$!dildi. =ll!:i$llı% rin'iinin (ə(i% d$irə'i &ə<ddl$0dırıldı.S=rdin$'i"$ ə "$ ($!li rin'ii :ücləndirildi. 3+-c illərin '=nnd$&ə&rl$rın $r(ı% +[-i n$'i=n$l-'='i$li'(lərin nü&$"əndələri idi.\niı$'i"$ 'i"$'ə(i ?ər?iə'ində *l&$ni"$nın !d!r$(i %rl0 ə "!rli,;ünüid$rə 'i'(!&i lə !dildi. O$'i=n$l- S='i$li'( $r(i"$'ının d$#ili'(r(r =l$n <$D d$irə ə r$"=nl$r ,lə ər$;i'inə (ə(i% =lnd. J$ ir %$"d$ =l$r$% <əri ə in;i$(i d$irələrlə ü'(-ü'(ə dü0ürdü. n;i$(id$irələrin $0ınd$ dr$n 0($(<$l(!rlər 1936-ci ildə %əl !dilən @&!ri"$

$liləri <$%%ınd$ %$nnA$ ə'$'ən ür!r ə r!"#'$n'l!rin 'i"$'idir!(ilərinin "!rinə "!(iril&ə'inə nə;$rə( !(&ə ü?ün il$$'i(ə&ə'li""ə( d$0ı"ırdı. Hnl$r "!rli $r(i"$ (ə0il$(l$rının ür!ri -<$l"$"(!rləri idilər. 193- ci ildə %əl !dilən @Mə&rl$r <$%%ınd$%$nnA$ ə'$'ən d,lə( %ll%?l$rı 0ə#'ən ür!r %$r0ı'ınd$ &ə'li""ə(d$0ı"ırdıl$r. M,cd d,lə( 'i'(!&ində ür!rin r=l ,"ü idi.Bü(,lüdə d,lə(in <ü%% 'i'(!&i ür!r?ili"ə ə'$'l$nırdı. /ür!r $r(i"$

ə d,lə( i!r$r#i"$'ın$ d$#il =l&$"$n #$rici 'i"$'ə( ü;rə ,l:ə $in!(iə Müd$iə ü;rə O$;irlər r$'ı d$ "$r$(dı. 1939-c il $%'(n 28-də



!rilən %$nnl$ ü(ün $li d,lə( =r%$nl$rının rə<ərləri il$$'i(ə ür!r %$r0ı'ınd$ &ə'li""ə( d$0ı&$$ $0l$dıl$r.

_` *l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li'(lərin <$i&i""ə( $0ın$ :əl&ə'inə ir 'ır$ d$#ili ə !"nəl#$l% $&illər (ə'ir !(di. K$#ili $&illər ə'$'ən$0$ıd$ıl$rd$n i$rə( idiC BirinciD &illi""ə(?i 0ü$rl$rın irəli 'ürül&ə'iDV!r'$l 'ül<ünün $ır 0ər(lərinin lə !dil&ə'i (ələləri ə $l&$ncə&i""ə(ində <,& 'ürən n$r$;ılı%l$r n$'i=n$l-'='i$li;&i <$i&i""ə(

$0ın$ :ə(irdi. Sül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərinin "!rinə "!(iril&ə'i #$l%ın$ır ;ə<&ə(i <!'$ın$ $0$ :əldi"indən $l&$n &illə(i =nn ləi rnd$&ü$ri;ə $$r$n %üəni də'(ələ"irdi.

inciD $l&$n $i($lı ə iri =r=r$'i"$l$r V!r'$l 'ül<ünün(ə<%ir!dici 0ər(lərindən n$r$;ı =ldnd$n n$'i=n$l-'='i$li;&in<$i&i""ə( $0ın$ :əl&ə'inə ,&ə !(dilər. O$'i=n$l-'='i$li'(lərin

r=%r$&ı =r=r$'i"$l$rın &$r$%l$nn$ ($& c$$ !rirdi.Ü?üncüD n$'i=n$l-'='i$li'(lərin "$0lı rə<ərlərə %$r0ı ?ı#ı :əncləri

&üd$iə !dərə <$i&i""ə( =r%$nl$rınd$ :,r&ə i'(ə"i =nl$rın '='i$l $;$'ını d$<$ :ücləndirdi. B!lə 0ər$i(də ,lədə

V!"&$r r!'li$'ının d$"$%l$n :!(dicə ;əilə"irdi.K,rdüncüD ir%?ili"ə ə'$'l$n$n n$'i=n$l-'='ili;& d=(rin$'ı dün"$

&ü<$riə'ində &əl =l&0D ə;$ ?əən $l&$n #$l%ını ,;ünə cəl!dirdi. B d=(rin$"$ :,rə $l&$nl$r $ri ir%ə &ən' =l$n #$l% i&i @"!nidün"$ %$"d$'ıAnı &üə""ənlə0dir&əli idi.

B!0inciD <ələ 2+-ci illərin =r($l$rınd$n n$'i=n$l-'='i$li'(lər ü(ün,lə ər$;i'ində $r(i"$ i0ini "!nidən %r&0dl$r. O$'i=n$l-S='i$li'($r(i"$'ı $r(ı% d,lə( d$#ilində d,lə(ə ?!ril&i0di. $r(i"$nın id!=l=jiD'i"$'iD i%(i'$diD <əri ə . '(r(rl$rı ?!i ə$li""ə( :,'(ərirdi. 1928-ciildən $r(i"$nın ər$;i (ə0il$(l$n "$r$dıldı. Oəini r!:i=nl$rD <ə(($ ü?ə ə&ə<əllələrdə də $r(i"$ ,;ələri %rld. $r(i"$ &ə<ə&ə'i "$r$dıldı./ür!r?ili"in ir$&id$'ı %rld. Ji(l!r Yiə#$n$ %i"$&ıYnd$n '=nr$?!rili0 ə in%il$l$ d!"ilD '!?i "=l ilə <$i&i""ə(ə :əl&ə"ə ü'(ünlü

!rərə (əli$(ı #!"li :!ni0ləndirdi. O$'i=n$l-'='i$li'(lərin (əli$(ıic(i&$i d!&=%=%l% #$r$(!ri d$0ı'$ d$ <ə"$($ !?irilən (ədirlər #$l%ın<ə"$( 'əi""ə'ini "$#0ıl$0dırdıınd$n =nl$nn :ücünü d$<$ d$ $r(ırırdı.



*l(ıncıD r=(!'($n( ə $(=lilər n$'i=n$l-'='i$li'(lərə (ərəd$r

?ı#dıl$r.P!ddinciD ,lədə n$'i=n$l-'='i$li'(lərin əl!"<inə =l$n %üələr ;əi

idi. Hnl$nn ;əili"i i'ə ir 'ır$ d$#ili 'əələrlə 0ər(lən&i0di. *r(ı%d!"ildi"i i&iD D n$'i=n$l-'='i$li'(lərin r=%r$&ının #$l%ın &ən$!"inəc$$ !r&ə'i ə (ələlərinin ü&&#$l% #$r$(!ri d$0ı&$'ı ilə $lı idi.

O$'i=n$l-'='i$li'(lərin i0'i;li"i $r$d$n %$ldır&$%D '='i$l r=l!&ləri <əll!(&əD ə&ə &ün$'iə(lərini (ən;i&lə&ə 0ü$rl$rı ə nl$rı <ə%i%ə(ən<ə"$($ !?ir&ələri &ü#$liə( %üələrini ;əilə(di. Hnl$rın Y$l&$nl$r ər$;i'i; #$l%dırYD Y<ə"$(i &ən$! ;=n$'ıY ə"$n !(&ələriD ir%?ili"i rə'&i

d=(rin$ i&i !l$n !(&ələri ,lədə ü&&#$l% rəə(i %$;$ndı. O$'i=n$l-'='i$li'(lər $?ı%c$ ildirdilər iD 8+-1++ &ln. nəər $l&$n =l&$d$n*l&$nı"$ dün"$"$ rə<ərli !də il&ə;.

O$'i=n$l-'='i$li'(lərin əl!"<inə =l$n %üələrin ;əili"inin ir 'ır$ !"nəl#$l% 'əələri $r idi. 3+-cü illərdə dün"$d$ <,& 'ürən $(=ri($r $-<$$D ?=#l di($(=r? r!ji&lərin &,cd =l&$'ıD *B- ın *r=$i0lərinə @%$rı0&$&$%A ə n:il(ərənin @'$i(lə0dir&əA 'i"$'ə(i n$'i=n$l-'='i$li'(lərin əl!"<inə =l$n %üələri ;əilədirdi. Ölədə <ə&in%üələrin nü; n$'i=n$l-'='i$li'(lərlə &ü%$"i'ədə #!"li $0$ı idi.

O$'i=n$l-'='i$li'(lərin <$i&i""ə( $0ın$ :əl&ə'inə ir 'ır$ #$rici$&illər də (ə'ir !(di. BirinciD $&!ri$n $i($lı *l&$ni"$ i%(i'$di""$(ınd$&ü<ü& r=l ="n$dıınd$n *B $0 !rən r='!'lərə '$i( "$n$0$r$%,lədə @Milli <ə&rə"liA <,&ə(inin %rl&$'ını də'(ələ"irdi. *B

!"ni ;$&$nd$ :ələcədə *l&$ni"$d$n n:il(ərə ə /r$n'$"$ %$r0ı($r$;l$0dırıl&ı0 'i"$'ə( "!ri(&ədə $'i(ə i&i i'(i$də !(&ə i'(ə"irdi.inciD *r=$d$ =r&$l$0$n ic(i&$i rə" də n$'i=n$l-'='i$li'(lərin

#!"rinə idi. *r(ı% 193)-cı ildə *r=$nın 2+ ,lə'ində (ə#&inən 4+ $0i'( $r("i$'ı ə$li""ə( :,'(ərirdi. M$c$rı'($nD /inl$ndi"$D 7&ıni"$ ə $0%$,lələrdə $0i;&in d$"$%l$n i$"ə( %ədər :üclü idi. B,"ü Bri($ni"$ d$n$'i=n$l-'='i$li'(lərin <$i&i""ə(ə :əl&ə'inə '="%%$nlı "$n$0dı. *r=$

d,lə(ləri =&&ni;&i n$'i=- n$l-'='i$li;&dən d$<$ (ə<lüəli'$"dı%l$rınd$n =nn <$i&i""ə(ə :əl&ə'inə l$%!"d &ün$'iə( ə'lədilər.



*r=$ ,lələrində &,cd =l$n 'i"$'i %üələr n$'i=n$l-'='i$li;&i=&&ni;&ə $l(!rn$(i <!'$ !dilirdilər.

J$i&i""ə(ə :ələn n$'i=n$l-'='i$li'(lər ə$l #$rici 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dıl$r. 5$rici 'i"$'ə(də Ji(l!r :!==li(i nə;əri""əni ə'$'l$ndırdı. Bnə;əri""ə"ə :,rə i=l=ji d,lə(D (əii 'ər<ədlər ə =(i&$l c=r$ı-i%(i'$dir$"=nl$r "$r$d$r$% @"!ni dün"$ %$"d$'ıA %r&$% '(r$(!ji &ə%'əd =l$r$%%$r0ı"$ %="ld. O$i'=n$l-'='i$li'(- lərin #$rici 'i"$'ə(i ə'$'ən ii&ər<ələdən !?diC 1933-1936-ci illərE 1936-ci ildən '=nr$. 1933-cü il!r$lın 1-də d,lə(in #$rici 'i"$'ə( &ə%'ədlərinə d$ir <,&ə( d!r!(i!rildi. K!r!(də #$rici 'i"$'ə(in ə;iələri $0$ıd$ı i&i

&üə""ənlə0dirildiC "$0$&$% <ü%%nn (ə'di%iD $;$dlıın ər$'ı.



O$'i=n$l-S='i$li'( $r(i"$'ınd$ #$rici 'i"$'ə( 0,ə'i "$r$dıldı.,ənin rə<əri 7=;!n!r% =ld. B d,rdə *l&$ni"$ <,&ə(ininə'$' di%%ə(i *r=$ ,lələri lə ii(ərəli &ün$'iə(lərin %rl&$'ıə ini0$ın$ ",nəldi. Bildirilirdi iD *r=$d$ əl!ri0li $;$rl$r

$rdırD <!? ə' V!r'$l 'ül<ünün əl!"<inə :!də il&ə; ə /r$n'$ ilə&ü<$riə <$%%ınd$ d$nı0&$% <ələ (!;dir. Bnnl$ !ləD *l&$ni"$&ü#(əli ü'll$rd$n i'(i$də !dərə *'(ri"$nın i0lərinə %$rı0&$$

$0l$dı. 1934-cü il i"ln 26- də 14 nəər n$'i'( *'(ri"$ $n'l!riK=l' ,ldürdü.

*l&$ni"$ 3+-c illərdə !?irilən !"nəl#$l% =nr$n'l$rd$ d$

ə$l i0(ir$ !(di. 1933-cü ilin !r$l-i"l $"l$rınd$ F!n!rədə !?irilən(ər'il$<$ d$ir =nr$n'd$ *l&$ni"$ nü&$"əndə <!"ə(i 'il$<l$rın'$#l$n&$'ı '$<ə'ində di:ər d,lə(lərlə ər$ərli rin'iini (əli !(diC "$ 'i; 'il$<l$rını;ı *l&$nı"$ 'əi""ə'inə i !ndirinD "$ d$*l&$ni"$ 'il$<l$rını 'i;in 'əi""ə"ə %$ldır$c$%dır. L$in (əli %əl =ln&$dıınd$n *l&$ni"$ 1933-cü il =("$rın 14-də Millə(lər Fə&i""ə(inin =nr$n'ınd$nD =("$rın

1)- d$ i'ə ü(,lüdə (ə0il$(ın ü;lü"ündən ?ı#dıını ə"$n!(di. O="$rın 12-də !?irilən r!!r!nd&d$ #$l% Jı(l!r <,&ə(inin &ü$i% %ər$rını ə"əndi.

1933-cü il i"ln 2+-də Jı(l!r <,&ə(i ilə 7=&$ $$'ı $r$-'ınd$ =n=rd$( &ü%$ilə i&;$l$ndı. B 'ənədə :,rə $(=li il-'ə'i r<$nilərə ə dini =rd!nlərin ü;lərinə *l&$ni"$ ər$;i'ində

'i"$'i ə$li""ə(lə &ə0l =l&$ı %$d$$n !(di. Bnd$n '=nr$ "!i'-= ə $r#i"!i'=l$r "$lnı; <,&ə(in '$n'i"$'ı ilə (ə"in =ln$ ilərdi.

1936- ci ildən $0l$"$r$% n$'i=n$l-'='i$li'(lər V!r'$l 'ül<&ü%$ilə'inin 0ər(lərini d$<$ ciddi 'rə(də (ə(i0 !(&ə"ə

$0l$dıl$r. Jə&in ildə S$$r il$"ə(ində !?irilən l!i'i'(nə(icə'ində #$l%ın i'(ə"i ilə ər$;i *l&$ni"$"$

irlə0dirildi. 193)-cı ilin &$r(ınd$ 7!"n <ər'i;lə0diril&i0;=n$'ı ((ld. Jə&in ildə *l&$ni"$ ə ($li"$ &ü((əi%li <$%%ınd$ 'ənəd i&;$l$"$r$% B!rlin-7=&$ =#Z&





%ələə"ə =l$n in$& $;$l&$$ $0l$dı. 5$l%ın %ələə r<n%$ldır&$% ü?ün :!ni0lənən rə'&i (əli$( d$ !lə ir nə(icə !r&ədi.,;lənilən %ələə"ə ,"ü ü&id'i;liD <ə"$( 0ər$i(inin i'lə0&ə'i ə&ü<$riədə !rilən ,"ü c$nlı i(ilər ,lə rə<ərli"indən =l$n

n$r$;ılıı :ücləndirdi. B!lə ə;i""ə(də "ü'ə rü(əli ;$i(lər 'i-%ə'd <$;ırl$dıl$r. .=n ($!n!r%in $0?ılıı ilə 1944-cü il i"ln2+-də Ji(l!rə %$r0ı (,rədilən 'i-%ə'd r';l%l$ nə(icələndi. "ln3+-d$ Ji(l!r aaT!rr=r ə '$=($j <$%%ınd$ ə&r !rdi. N&rə :,rə 'i-%ə'ddə 0ü<əli ilinənlərə ə $n(i$0i'( <ər$$(l$ əl$%ə'i =l$nl$r$ %$r0ıdə<0ə(li r!r!''i"$ (ədirləri <ə"$($ !?irildi. Mə<ə&ələrin <,&ü

ilə 6+ &in $d$& ,ldürüldüD &inlərlə 0ə#' <ə'#$n$ ə dü0ər:ələrə'$lındı.Və;i""ə(dən ?ı#&$% ü?ün *l&$ni"$ rə<ərli"i ,lədəi ü(ün

&$ddi ə in'$n !<(i"$(l$rını :!ni0 'əərərli"ə $ldı. 1944-cü il'!n("$rın 26-də Ji(l!rin ə&ri ilə "$r$dıl$n #$l% ,nüllü də'(ələrinə1)-)+ "$0$də =l$n i0ilər cəl !dildilər. V!r&$#( ;$i(ləri də'(ələrə rə<ərli !(&ədən ;$%l$0dırıldıl$r. Hnl$r n$'i=n$l-

'='i$li'( ;$i(lərin =&$nd$nlıı $l(ın$ !?dilər. L$in cə<dlər dərl$ nə(icələn&ədi. *r(ı% 1944-cü ilin '=nnd$ <əri ə&əli""$(l$r *l&$ni"$ ər$;i'inə !?irildi. d$rə!(&ə 'i'(!&ini ə ,ləi%(i'$di""$(ını ,<r$n ürüdü. Jə"$( ə$li""ə(i ü?ün ;ərri =l$n '='i$lə i%(i'$di '(r(rl$r d$ıdıldı. Q$?%ınl$rın ,?ürül&ə'i %$rı0ı% <$l$ldı. Ölə id$rə=ln&$; <əddə ?$(dı. *l&$n #$l%ını ürü"ən 'i#=l=ji

,<r$n <$i& d$irələri də ə<$(ə !(di. R$rə'i; %$l$n Ji(l!r 1946-ci il$r!lin 3+-d$ ,;ünü ,ldürdü. M$"ın 8-də i'ə *l&$ni"$ d$nı0ı%'ı;(ə'li& =l&$% <$%%ınd$ $(ı i&;$l$dı. B!ləliləD Ü?üncü r!"# il$'$r$dı. *l&$n #$l%ının ($ri#ində "!ni d,r $0l$ndı.

BÖÜK BRİTANİA

Bi%i3əsi3i3 İ3i#)ə%ə 443 3ə)i<ə#ə%i7

?Birinci dün"$ &ü<$riə'inin n:il(ərə ü?ün $ır '='i$l-i%(i'$dinə(icələri =ld. Mü<$riədə %$li :əl&ə'inə $#&$"$r$% ,lə"ə



,"ü ;i"$n də"di. Jəri ə&əli""$(l$rın :!di0ində 86 &in nəər ÖldüD 2 &ln. nəər "$r$l$ndı. n:il(ərə dün"$d$ı &,%!lərini&,<ə&ləndir&ə i'(ə'ə də n$ n$il =l$ il&ədi. B,"ü Bri($ni"$d$n ər%li =l$r$% *B ə P$=ni"$nın !"nəl#$l% &,%!ləri

#!"li :ücləndi. Mü<$riə nə(icə'ində n:il(ərə "$lnı; ,;&ü'(ə&ləələrini :!ni0ləndirə ildi. Mü<$riə illərində in:ili' <ər'ən$"!'i ini0$ !('ə də ü(,lüdə ,lə i%(i'$di cə<ə(dən ;əilədi.5$&&$l ə i0?i %üə'inin ?$(ı0&$&$'ı c$(ınd$n ,<nə 'ən$"!'$<ələri :!ri %$lırdı. Bnd$n ər%li =l$r$% 'ən$"!nin "!ni '$<ələri -i&"$D $(=&=ilD $i$'i"$D =l$dəri(&ə ə <ər 'ən$"!'i #!"liini0$ !(di. Mü<$riənin '=nnd$ n:il(ərə 'ən$"!'ində %!"ri-ər$ər ini0$ ,;ünü $"dın 0əildə :,'(ərdi.

Ölədə 'ən$"! ə $i($lın (ə&ərü;lə0&ə'i :ücləndi. Jəri'i$ri0ləri "!rinə "!(irən in:ili' in<i'$rl$rı #!"li $rl$ndıl$r. i?i &üə''i'ələrin ir ?=# 'ır$d$n ?ı#dı ə iri 'ən$"! &üə''i'ələri"$r$ndı.

Mü<$riə ,lənin &$li""ə 'i'(!&inə ;ərə rd. K$#ili ə

#$rici =rcl$r $r(dı. K,lə( =rc ə:ər 1914-ci ildə )46 &ln. n('(!rlin% idi'əD 1918-ci ildə rə%ə& 12 dəə $r($r$% (ə%riən D8 &lrdDn( '(!rlin%ə ?$(dı . n:il(ərənin *B-$ =l$n <əri =rc 1919-c ildə86+ &ln. nd '(!rlin% ə "$ (ə#&inən 4 &lrdD d=ll$r =ld.Bü(,lüdə *B-$ =l$n =rc 6D6 &lrdD d=ll$r (ə0il !(di. 5$ricə$i($l %="l0 26[ $;$ldı.

Sən$"! i'(!<'$lının 2+[-dən ?=# $;$l&$'ı #$rici (ic$rə(ə &ən-



C/ )əsi% s)ə%di. Ö#(ə3i3 5'%i<i )i<'%ə)i 2 dəCə 'F'#d/? id5'# isə '%)d/.Jəri ə&əli""$(l$rın :!di0ində n:il(ərə &illi 'ərə(lərinin 1]3-

ni i(irdi. Kün"$nın &$li""ə &ərə;i L=nd=n 'i(idən O"- P=rd$

\=ll S(ri(ə !?di. Ölə (ic$rə( d=n$n&$'ının +[-dən &ə<r& =ld.Bnnl$ !ləD Bri($ni"$ d=n$n&$'ı dün"$d$ı &,<(ə0ə&li"ini <ələdə %=r" '$#l$"ırdı.

Mü<$riə illərində ,lədə ənd (ə'ərrü$(ı '$<ələri :!ni0ləndi ə&ə<'ll$rının i'(!<'$lı $r(dı.

Jəri ə&əli""$(l$rın $$rıl&$'ı ü?ün "ün:ül ə "!"in(i 'ən$"!'i&ə<'ll$rın$ =l$n (əl$$( B,"ü Bri($ni"$nın &ü'(ə&ləələrində

i%(i'$di ini0$$ ,&ə !(di. Mü'(ə&ləələrdə &ü$'ir 'ən$"! '$<ələri"$r$dıldı. Oə(icədə ər$;ilərdə "!& ic(i&$i &ün$'iə(lər ə&illə(lər =r&$l$0dı. Mü'(ə&ləələrdəD #ü''ən Jindi'($n ə Mi'irdə&illi-$;$dlı% <ərə$(ı :!ni0ləndi.

L#*,d 0*%< h($ə)i3i3 d'5i#i +ə 5'%i<i si,'sə)i

Mü<$riənin $0$ ?$(&$'ı dinc d,rə #$' =l$n ir 'ır$ r=l!&lərin <əllini irəli 'ürdü"ündən <,&ə( ə$l d$#ili 'i"$'ə("!ri(&ə #ə((ini ((d. 1918-ci ildən n:il(ərədə i%(i'$di "ü'əli0&ü0$<idə =ln&$$ $0l$dı. B "ü'əli0in ir 'ır$ 'əələri $r idi.Mü<$riədən '=nr$ ,lə ə<$li'inin !<(i"$cl$rı $r(dı. Tər#i' =ln$nə':ərlər i0lə (ə&in !dildilər. K$ıdıl&ı0 (ə'ərrü$(ın ər$'ı ü?ün i0?i

%üə'inin ?$(ı0&$;lıı i0'i;li"i #!"li $;$l(dı. 191)-cı ildən $0 n$;ir =l$n li!r$l L.F=rcn 18)3-1946 li!r$lD &ü<$i;ə$r əl!"=ri'(lərdən (ə0il =ln&0 =$lı'i"$lı <,&ə(inin <ələ 191- ciildə %əl !(di"i @%(i'$di ə 'i"$'i "!nidən%r&$ r=%r$&ıAn$ "n=l$r$% ,lə (ə'ərrü$(ının ər$'ın$ $0l$nıldı. Qı'$ &üddə( ər;ində?n əridil&ə'i ə :ə&i (iin(i'i $r(dı. Bnnl$ !ləD &ü<$riədən'=nr$ı il illərdə d,lə( üdcə'inin 4+[-i <əri =rcl$rın

,dənil&ə'inə 'ər !dilirdi.S='i$l '$<ənin ini0$ın$ #ü''i di%%ə( "!(irildi. Tər#i' =ln$nə':ərlərə ! ə i0ə dü;ələnədə "$rdı& !rildi. Mü<$riə $0$ ?$(



dı%d$n '=nr$ <əri i'(!<'$l$ =l$n (əl$$(ın $;$l&$'ı nə(icə'ində i0"!rlərini i(irən ə<lələrə "$rdı&l$r !dildi. Mən;il (iin(i'inə ə (ə<'il&ə'ələlərinə ?=#l ə'$i( $"rıldı. 1918-cı ildə ,lədə "!ni (ə<'il

i'l$<$(ı <ə"$($ !?irildi. @/i0!r i'l$<$(ıA ilə ($nın$n i'l$<$($ :,rə14 "$0ın$də 0$%l$nn (ə<'il $l&$'ı &əcri =ld. l'; i(id$i(ə<'il (ə(i% !dildi. 'l$<$( ,lədə (ə<'il &üə'i'ələrinin (iil&ə'i ə'$$d'ı;lıın ləində $0lıc$ r=l ="n$dı.

\0$% ə&ə"indən i'(i$dəni irdən-irə lə !(&ə #!"li ?ə(in=ldnd$n <,&ə( i0ə nə;$rə(i "!rli <$i&i""ə( =r%$nl$rın$($0ırdı. Jə&in =r%$nl$r 0$% ə&ə"indən i'(i$dəni &ə<ddl$0dır$r$%

(ədricən $r$d$n %$ldır&$lı idilər.Si"$'i 'i'(!&in (ə&illə0diril&ə'i '$<ə'ində də (ədirlər i0ləni

<$;ırl$ndı. 1918-ci ilin əəlində ,lədə '!?i i'l$<$(ı <ə"$($!?irildi. B %$nn$ :,rə 21 "$0&$ ?$($n i0ilərə ə 3+ "$0&$ ?$($n%$dınl$r$ 'ə'!r&ə <ü%% !rildi. P!ni '!?i %$nnnn %əlnd$n'=nr$ ,lədəi '!?icilərin ü&&i '$"ı 8 &ln. nəərdən 21 &ln. nəərə?$(dı. Bnd$n ər%li =l$r$% '!?i d$irələrinin '$"ı $;$ldıldı.

L!"=ri'(lər '!?i ərəə'ində $r(i"$nın "!ni r=%r$&ını dərc!(dilər. S.V! ə *.J!nd!r'=n (ərəindən <$;ırl$n$n r=%r$&d$'='i$l-i%(i'$di '$<ədə ır 'ır$ r$di$l (ədirlərinD = cü&lədən '(r$(!jiə<ə&i""ə(li '$<ələr =l$n də&iı"=ll$nD (ic$rə( :ə&i?ili"iD d$0 ,&ür 'ən$"!'iD <əri ə !l!(ri !n!rji'i i'(!<'$lı ilə &ə0l =l$n&üə''i'ələrin &illilə0diril&ə'inin <ə"$($ !?iril&ə'iD &ini&& ə&ə

<$%%ının &üə""ənlə0diril&ə'iD 8 '$$(lı% i0 :ününün (ə(i%i nə;ərdə((lrd.S!?i ərəə'ində li!r$ll$r $r$'ınd$ n$r$;ılı% :ücləndi. J.*'-

i( ənənəi 'ər( 'i"$'ə(i d$$& !(dir&ə"iD L.F=rc i'ə =$li'i"$nı&,<ə&ləndir&ə"i (əli !dirdi. $r(i"$ d$#ilində <,& 'ürən !lə&ü$<i'əli ə;i""ə(də =nl$rın əl!"<inə =l$n l!"=ri'(lər =$li'i"$lı<,&ə(dən ?ı#dıl$r. Oə(icədə ,lədə <,&ə( ,<r$nı "$r$ndı. P!ni

'!?ilər (ə"in !dildi. S!?i %$nnn$ ə'$'ən 1918-ci il d!$rın 14-də<əri ə;i""ə( <ələ lə !dil&ədi"indən $rl$&!n(ə $&$nd$ iləD=nl$ '!?ilər ə "$ Y:ü&ü0ü '!?ilərY $dl$ndırıl$n '!?ilər



!?irildi. S!?ilər nə(icə'ində ic&$l$r $l$($'ınd$ı + "!rdən 484-ünü &ü<$i;ə$r ə li!r$ll$r $ldıl$r. Bnn 348 &$nd$(ı&ü<$i;ə$rl$rınD 13)-'ı li!r$ll$rın idi. L!"=ri'(lər i'ə )+ d!($(

"!rinə '$<i =ldl$r. L.F=rcn $0?ılıı ilə =$li'i"$lı <,&ə("$r$dıldı. B <,&ə(də L.F=rcn &ü$ini Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ının lid!ri B=n$r L=D &üd$iə n$;iri \in'(=n R!r?ilD #$ricii0lər n$;iri i'ə L=rd !r;=n (ə"in !dildilər. J,&ə(U922-ci ilə %ədər <$i&i""ə(də %$ldı. P!ni <,&ə(in $0lıc$ 0ü$rı @n:il(ərəni ="$dınA=ld. L.F=rcn <$i&i""ə(i illərində d$#ili 'i"$'ə(də ir 'ır$i'l$<$(l$r <ə"$($ !?irildi. B$0 n$;ir ,lə& %ə<rə&$nl$rın$ l$"i%

!dəcə"ini ildirdi. '(!<'$l ü;ərində d,lə( nə;$rə(i lə !dildi.Bnd$n ər%li =l$r$% d,lə(in '='i$l n'i"$l$rı $r(ırıldı. 1919-cildə n( '(!rlin%in %ı;ıl$ =l$n $ri(!(inin lə !dil&ə'i 'ən$"!i'(!<'$lının $r(ı&ın$ &ü'ə( (ə'ir !(di.

Bnnl$ !ləD n:il(ərədə ic(i&$i-'i"$'i <ərə$(l$r d$ &,cdidi. 1919-c ildə ,ləni (ə(il <ərə$(ı ürüdü. 0?ilər ə&ə <$%%ının

$r(ırıl&$'ınıD i0 <ə(ə'inin $;$ldıl&$'ını ə <ə&$rl$r i((i$%l$rının"$r$dıl&$'ı <ü%%l$rının ər$ =ln&$'ını (ələ !dirdilər.=(l$ndi"$d$ 1++ &in ə<lə ü&&i (ə(ilə ?ı#dı. J,&ə( :ü;ə0(ə:!(di. 0?ilərin ə&ə <$%%ı $r(ırıldı. Sən$"!də '$$(lı% i0 :ünü (ə(i%!dildi.

Ölədə də&ir"=l?l$rın d$ (ə(illəri $0 !rdi. Oə(icədə ) &ln.nəərdən ?=# ə<lə i0 <ə(ə'inin $;$ldıl&$'ın$ n$il =ld.

1919- c ildə =&&ni'( n(!rn$'i=n$lının "$r$dıl&$'ın:il(ərədə '='i$li'( ə =&&ni'( &!"llərinin $r(&$'ın$ &üə""ən(ə'ir !(di. Jə&in ilin &$" $"ınd$ L=nd=nd$ Bri($ni"$ S='i$li'($r(i"$'ıD /ə<lə S='i$li'( /!d!r$'i"$'ı ə Fəni \!l' S='i$li'(Fə&i""ə(i nü&$"əndələrinin &ü0$irə'ində B,"ü Bri($ni"$=&&ni'( $r(i"$'ını "$r$(&$% &ə%'ədi ilə irlə0&i0 &üə%%ə(i

=&i(ə (əW =lnd. 192+-ci il i"ln 3+-d$n $%'(n 1-də W%rl($"d$ B,"ü Bri($ni"$ =&&ni'( $r(i"$'ı "$r$dıldı. 192+-ciildə $r(i"$nın 'ır$l$rınd$ "$lnı; 1+ &inədə ü; $r idi. L$in=&&ni'(lərin '='i$l d$"$%l$n ?=# ;əi idi. 5$l% 'ini &ü$ri;ə ə



in%il$ (əli !dən =&&ni'(lərin $r#$'ınc$ :!(&irdi. Fə&i""ə(də&ərə;?i ə i'l$<$(?ılı% ə<$l-r<i""ə'i ü'(ünlü (ə0il !dirdi.

192+- ci ilin '=nl$rın$ "$#ın

n:il(ərəni ürü"ən dərin i%(i'$di ,<r$n 1922-ci ilədə d$$& !(di. B,<r$nd$n ?ı#&$% ü?ün <,&ə( (ədirlər r=%r$&ını <ə"$($ !?irdi. 192+-ci ilin $%'(nd$ $rl$&!n(də <,&ə(ə ,%əl$də 'əl$<i""ə(lərin !ril&ə'i<$%%ınd$ %$nn %əl =lnd. Q$nn$ :,rə <,&ə(əl!"<inə =l$n ?ı#ı0l$rın %$r0ı'ını $l&$% ü?ün ,%əl$dəə;i""ə( (ə(i% !dil&ə'i ü;ərində nə;$rə( %="ld.

/,%əl$də ə;i""ə( (ə(i% !dilərən <,&ə( %$nn %üə'id$0ı"$n ər&$nl$r !rə ə i'(ənilən (ədiri <ə"$($ !?irə

ilərdi. B (ədirlərə $#&$"$r$% ,<r$n ,ləi%(i'$di""$(ını $ır ə;i""ə(ə '$ldı. 1921-ci ildə 'ən$"!&ə<'l &ü<$riədən əəli 'əi""ənin )8[-ni (ə0il !(di.Bir ıl ər;ində d$0 ,&ür ?ı#$rıl&$'ı 3+[D ?%n ə =l$di'(!<'$lı 3 dəəD #$rici (ic$rə( d,ri""ə'i i'ə 1913-cü illə

&ü%$"i'ədə 2 dəə $0$ı dü0dü. '(!<'$lın $;$l&$'ı i0'i;li r=l!&ini "$r$(dı. 0'i;lərin '$"ı 2 &ln. nəərə ?$(dı.5$l%ın '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə(i #!"li $ırl$0dı. . b

Mü<$riə illərində d$0 ,&ür 'ən$"!'i ü;ərinə %="l&0 d,-lə( nə;$rə(i 1921-ci ilin "$;ınd$ lə !dildi. 1921-ci ildə (r!d-"ni=nl$r =n%r!'inin *li r$'ı "$r$dıldı. N&ə <$%%ıdın $;$ldıl-

&$'ın$ !(ir$; !dən i0?ilərə %$r0ı 0$#($ '$<iləri-l=$( !l$n !dərə &il"=n nəərdən ?=# 0$#($?ını i0'i; %="d. J,&ə( <ə&in r$"=n-I$r$&dWndərdi. Tə(il 1921-ci il $r!lin 16-nə (ə"in =ln'$ d$ n<ə&$rl$r i((i$%l$rının lid!rləri $rı0ı$ :!dərə ülər. /ə<lələr :ünü @%$r$ cü&əA $dl$ndırdıl$rD i?ilər $r$'ınd$ $nl$0&$ əldə=lnd. Oə(icədə B C $(ı ;əilədi.

" $l(ərənin d$#ili ic(i&$i-'i"$'i <ə"$(ı ü?ün ən1 V$ &ə'ələ'i idi. Mə%'ədi &ü'(ə%il rl$ndi"$

d,lə(i "$r$(&$%d$n i$rə( =l$n 0inn!"n!rlər i; ,;ü&ü; ü?ün<ərə$(ı :ücləndi. Jələ 1914-cü ildə rl$ndi"$"$ !rilən %=&rl-



,;ünüid$rə!(&ə <ü%%nd$n n$r$;ı %$l$n irl$ndl$r 191)-cı ildə ü'"$n!(&i0dilər. rl$ndi"$nın 0i&$l %r$lı%l$rınd$ - Hl'(!rdə "$0$"$n ərl$ndi"$d$ <$i& =l$n $(=li dinindən ər%li =l$r$% r=(!'($n(lı$

i($ə( !dən ?=#l in:ili' ə 0=(l$ndl$r d$ n$ %$r0ı ?ı#dıl$r. n:il(ərəilə i((i$%$ (ərəd$r =l$nl$r Hl'(!rdə ,;ünüid$rə!(&ə 'i'(!&inin"$"ıl&$'ın$ i&$n !r&ədilər. Ü'"$n $0l$dı. inn!"n!rlər &əl=ldl$r. Bü(ün nl$r$ $#&$"$r$%D irl$ndl$r 1918-ci ildə !?irilən

$rl$&!n( '!?ilərində i0(ir$ !(dilər. rl$ndl$r ü?ün $"rıl$n 1+3d!($( "!rindən 3-nü 0inn!"n!rlər %$;$ndıl$r. K!($( '!?ilənlərin

ir %i'&i <ə'də ə &ü<$cirə(də idi. rl$ndi"$lı d!($(l$r L=nd=n$

:əl&ədən i&(in$ !(dilər. 1919-c ilin "$n$r $"ınd$ Klində(=l$0$n 2 d!($( irl$nd $rl$&!n(ini ə rl$ndi"$ 7!'li$'ını"$r$(dı. P!ni r!'li$nın r!;id!n(i 0inn!"n!rlərin lid!ri K!-V$l!r$=ld. rl$nd <,&ə(i %rld. T!;lilə "!rlərdə <$i&i""ə( =r%$nl$rı"$r$dıldı ə =rd (ə0il !dildi. n:il(ərə <,&ə(inin "!ni <$i&i""ə(=r%$nl$rını lə !(&ə cə<dləri rl$ndi"$ 7!'li$ Hrd' ilə

in:ili' =rd <i''ələri $r$'ınd$ (=%%0&$"$ :ə(iri ?ı#$rdı. rl$ndi"$d$?=#l %$n (,üldü. L$in <,&ə( :ü;ə0(ə :!(&ə"ə &əcr =ld.K$#ildə ə ir 'ır$ #$rici ,lələrdə ic(i&$i rə" %$n (,ül&ə'ininəl!"<inə idi. Bnnl$ !ləD ,lədə rl$ndi"$"$ &ü'(ə%illi !ril&ə'inin əl!"<d$rl$rı d$ $r idi. 1921-ci il d!$rın )-d$ L.F=rc&ü'(ə%il rl$ndi"$ d,lə(inin "$r$dıl&$'ın$ d$ir 0inn!"n!rlərlə '$;i0i&;$l$dı. Hl'(!r ə 0i&$ld$ı $l(ı %r$lı% n:il(ərə"ə irlə0dirildi.

L$in Hl'(!rdə dini ;ə&ində ə(ənd$0 %$r0ıdr&$'ı ə'il&ədi.Fənd$ı 2) %r$lı% $"($#( =l&$%l$ rl$ndi"$d$ %$ldı.rl$ndi"$7!'li$'ınd$ in:ili' <əri-dəni; $;$'ı '$#l$nıldı. rl$ndi"$nın#$rici 'i"$'ə(inə n:il(ərə nə;$rə( !dirdi.

1921- ci il &ü%$ilə'i irl$nd #$l%ının &illi-$;$dlı%&ü$ri;ə'ində &ü<ü& &ər<ələni (ə0il !(di. L$in 0inn!"n!rlərini?əri'ində &ü%$ilə"ə &ün$'iə(də "!dil iir "=# idi.inn!"n!rlərin '$ %$n$dı &ü%$ilə"ə (ərəd$rD '=l %$n$dı i'əəl!"<inə ?ı#ırdı. B iir $"rılı%l$rı rl$ndi"$d$ ə(ənd$0



&ü<$riə'inin ə dini &ün$%i0ənin (,rədil&ə'inə :ə(iri ?ı#$rdı.inn!"n!rlərin ,"ü ə'əri""ə(i 1921-ci il &ü%$ilə'ini rədd!dərə &ü<$riə"ə $0l$dı. rl$ndi"$d$ ə(ənd$0 &ü<$riə'inin "!ni

&ər<ələ'ində K!- V$l!r$nın (ərəd$rl$rı 1923-cü ildə &əl =ldl$r.7!'li$nın r!;id!n(i 0inn!"n!rlərin r$di$l %$n$dının lid!riQrii(' '!?ildi. L$in nd$n '=nr$ d$ r=l!& <əll =ln&$dı.

L.F=rc <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i li!r$li;&ə ə'$'l$nırdı. Hnn#$rici 'i"$'ə(inin $0lıc$ '(r$(!ji &ə%'ədi ;=r (ə(i% !(&ədən@ll="dc=r?i;& rin'iləriA ə'$'ınd$ '$i( !"nəl#$l%-<ü%%i 'i'(!&"$r$(&$% ə "!ni dün"$ %$"d$'ının (ə&in$(?ı'ı =l&$% idi. L$in

li!r$li;& B,"ü Bri($ni"$nın "!ri(di"i i&!ri"$ 'i"$'ə(indən ($&0əildə i&(in$ !(&ə d!"ildi.

B illərdə n:il(ərənin #$rici 'i"$'ə(i ir n!?ə i'(i%$&ə(də <ə"$($!?irildi. Birinci dün"$ &ü<$riə'i %r($r$nd$n '=nr$ n:il(ərənind=&ini=nl$rı $n$d$D *'(r$li"$D P!ni ^!l$ndi"$D Fəni *ri$((i$%ıD O"$ndl!nd ə 1921-ci ildə rl$ndi"$ 7!'li$'ı idi.

J,&ə( =nl$rl$ &ün$'iə(ləri "$#0ıl$0dır&$$ #ü''i di%%ə( "!(irdi.*r=$ ,lələrinə ə *B-$ &ün$'iə(də in:ili' dil=&$(i"$'ı($r$;l$0dınlrrii0 #ə(( "!ri(&ə"ə $0l$dı.

J,&ə(in #$rici 'i"$'ə(ində &ü<ü& "!ri $ri' 'ül< =nr$n-'ınd$ i0(ir$ !(&ə ((d. Br$d$ B,"ü Bri($ni"$ *l&$ni"$ &ü'-(ə&ləələrinə ə ir 'ır$ (ür ər$;ilərinə '$<i =l&$$ ?$lı0ırdı.=nr$n'd$ in:ili'-r$n'ı; ;iddi""ə(ləri ü;ə ?ı#dı. n:il(ərə nü&$-

"əndə <!"ə(i /r$n'$nın ir 'ır$ (əlilərinin %əl !dil&ə'inə &$n!=ld. n:ili' <,&ə(i 192+-ci ilin &$" $"ınd$ r$%D /ələ'(inD Tr$n-'i=rd$ni"$D T$n%$ni$D T=%= ə $&!rnn ir <i''ə'i ə S$i(=!$nd$ O$r $d$l$rı ü;ərində rə'&i =l$r$% &$nd$( $ldı. n:il(ərə-nin d=&in=nl$rı i'ə !?&i0 $l&$n &ü'(ə&ləələri =l$n Fən-Qəri*ri$D S$&=$ $d$'ı ə P!ni Qin!"$ $d$'ının $l&$n <i''ə'i ü;ərində&$nd$( %$;$ndıl$r. B!ləliləD B,"ü Bri($ni"$ ə<$li'i 6D6





K$"!r :üllə$r$n !(di. Oə(icədə 39 nəər ,ldüD 12++ nəər "$r$l$ndı.L$in nd$n '=nr$ in:ili' <,&ə(inin =&r=&i' #ə(( "!ri(&ə'i ə<ə"$($ !?irdi"i i'l$<$(l$r Jindi'($nd$ &illi-$;$dlı% <ərə$(ını

;əilə(di.n:il(ərə 1914-cü ildən Mi'ir ü;ərində %$;$ndıı r=(!(=r$(lı-ını 1919-21 -ci illərdə ,lədə $0 !rən ü'"$n nə(icə'ində i(irdi.

1922- ci ilin !r$lınd$ in:ili' <,&ə(i r=r!(=r$(lıı lə!dərə Mi'iri &ü'(ə%il r$llı% !l$n !(di.

I919-c ilin !r$lınd$ $0 !rən ü'"$n nə(icə'ində ə&ir Jəill$ ,ldürüldüdən '=nr$ =nn "!rinə !?ən N&ənll$ #$n

N%$nı'($nı &ü'(ə%il !l$n !(di. Bn$ c$$ =l$r$% 1919-c ilin &$"$"ınd$ n:il(ərə N%$nı'($n$ %$r0ı ə&əli""$(l$r$ $0l$'$ d$ &illi-$;$dlı% <ərə$(ının %$r0ı'ınd$ :!ri ?əildi. 1919-c ilin $%'( $"ınd$N%$nı'($nl$ &ü%$ilə $l$"$n in:ili' <,&ə(i =nn d$#ili ə #$rici'i"$'ə(i ü;ərində nə;$rə(dən i&(in$ !(di. N%$nı'($n &ü'(ə%illi %$;$ndı.

n:ili' <,&ə(i 1919-c ilin $%'(nd$ r$nl$ &ü%$ilə $-

l$"$r$% i%(i'$dı ə &$li""ə əl$%ələrini :!ni0ləndirdi. 192+-ci ilin$r!lində Fəni *;ər$"c$nd$ &ərə;i <,&ə(ə %$r0ı ü'"$n $0l$dı%d$ r$n nn (ə'iri $l(ınd$ 1921-ci ilin i"nnd$ n:il(ərə ilə&ü%$iləni =;d.

L.F=rc <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(inin i'(i%$&ə(indən iri '=!(7'i"$'ı ilə &ün$'iə(lər idi. n:ili' <,&ə(i @=l0!i;&ı !0i"ində&ə< !(&ə"əA ?$lı0&$'ın$ $#&$"$r$% 1921-ci il &$r(ın 1)-d$

7S/S7-Iə (ic$rə( '$;i0ini i&;$l$dı. L$in <əri n$;ir R!r?il ə #$ricii0lər n$;iri L=rd !r;=n 7'i"$ ilə &ün$'iə(lərin "$#0ıl$0dırıl&$'ın$%$r0ı %ə(i 0əildə ?ı#$r$r$% =l0!ilərlə əl$%ələrin %rl&$'ınd$n#!"ir :əl&ə"əcə"ini ildirirdilər.

J,&ə( #$rici 'i"$'ə(ində V$0in%(=n =nr$n'ın$ #ü''i di%%ə("!(irdi. =nr$n'd$ n:il(ərə ,;ünün ü&&i ə;i""ə(inin $ırlııc$(ınd$n S$i( =!$n ə \;$% ər%dəi &,%!lərini ?ə(inlilə%=r"$ ildi. *B ,; dəni; %üələrinin <əc&ini n:il(ərə"ə ?$(dırdı.



Ll="d F=rc <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(ində ,nə&li "!ri !n"$=nr$n'ı ((d. =nr$n'ın ?$ırıl&$'ıD :!di0i ə nə(icələri *r=$i0lərində n:il(ərənin r=lnn d$<$ d$ $r(dıını :,'(ərdi.

J,&ə(in #$rici 'i"$'ə(ində &üə""ən "!ri (ür (=r$%l$rın$'$<i =l&$% ((rd. n:il(ərənin i?i *'i"$d$ $0l$dıı <əriə&əli""$(l$r (ür #$l%ının :üclü &ü%$i&ə(inə r$'( :əldi. n:ili'<,&ə(i S!r &ü%$ilə'inin 0ər(lərini <ə"$($ !?ir&ədə?ə(inlilərlə %$r0ıl$0dı. n:il(ərənin &ü((əi%ləri =l$n /r$n'$ ə($li"$ ,; =rdl$rını (ür ər$;ilərindən ?ı#$r&$% &əcri""ə(ində%$ldıl$r. n:il(ərənin Türi"ə"ə %$r0ı "!ri(di"i 'i"$'ə( r';l%l$

nə(icələndi. Tərələr &,cd r=l!&lərin dincD d$nı0ı%l$r "=l ilə<əllinə ü'(ünlü !rdilər.

L.F=rc <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(inə rl$n ən ,"ü ;ərədə &ə<; (ür #$l%ının in:ili'-"n$n &üd$#ilə?ilərinə %$r0ı &ü$ri-;ədə %$;$ndıı ($ri#i %ələə =ld. B r';l%d$n '=nr$ L.F=rc

$rl$&!n(də <ə& ,; $r(i"$'ınınD <ə& də &ü#$liə(in ə'in(əiləri ilə ü;lə0di. HD (ə;"i%ləri $;$l(&$% ə Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ını $r?$l$&$% &ə%'ədilə (ə0il$(ın :ənclər %$d$nını&üd$iə !(&ə"əD li!r$l-&ü<$i;ə$r <,&ə( %r&$$ 'ə"lər :,'(ərdi. L$in B=n$r L= ə S(!nli B=ldin $0d$ =l&$%l$ ənənəi&ü<$i;ə$rl$r $r(i"$nı <,&ə( l=nd$n ?ı#$rdıl$r. B!ləliləDL.F=rc $0d$ =l&$%l$ li!r$ll$r $rl$&!n(də $;lı%d$ %$ldıl$r. K$#ili ə#$rici 'i"$'ə(də ni""ə(lərinə ?$(&$"$n <,&ə( "ı#ıldı. L.F=rc

<,&ə(inin i'(!$'ı ,lədəi $r(i"$-'i"$'i ə;i""ə(ə ciddi (ə'ir W!(di. Li!r$ll$r $r(i"$'ınd$ <ələ 1918-ci ildə $0 !r&i0 $r?$l$n&$d$<$ d$ dərinlə0di. Oə(icədə Li!r$ll$r $r(i"$'ı '=n =l$r$% L.F=rcnə J.*'i(in (ərəd$rl$rın$ ,lündü.

B*3'% L* h($ə)i

L.F=rcd$n '=nr$ 1922-cı ilin =("$rınd$ <$i&i""ə(ə :ələnB=n$r L= "$lnı; &ü<$i;ə$rl$rd$n i$rə( "!ni <,&ə( "$r$(dı.M$li""ə n$;iri ə;iə'ini S(!nli B=ldin ((d. K$#ili 'i"$'ə(



'$<ə'ində <,&ə(in $0lıc$ ə;iə'i ,lədə ər$ ə "!nidən%r&$i0ləri& '=n$ ?$(dır&$%d$n i$rə( idi. B=n$r L= <$i&i""ə(ə :ələni&i $rl$&!n( r$#ıldı ə n="$r $"ınd$ n,ədənən$r '!?ilər !?irildi. S!?ilərdə Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ı 344D L!"=ri'(lər $r(i"$'ı 138D $r?$l$n&ı0 Li!r$ll$r $r(i"$'ı irlidə 11 "!r J.*'i(in (ərəd$rl$rı )+D L.F=rcn (ərəd$rl$rı 6 "!r %$;$ndıl$r.Li!r$ll$r $r(i"$'ı ($&$&ilə nü;d$n dü0dü. B &əli""ə( ə'lində'='i$l li!r$li;& rin'ilərininD ll="dc=r?i;& in in:ili' cə&i""ə(inin(ələ$(ın$ c$$ !r&ədi"ini ə $r(i"$nın ,; '='i$l $;$'ı& i(irdi"ini(ə'di% !(di. S!?ilərin nə(icə'ində ,lədə ii$r(i"$lı 'i'(!&

=r&$l$0dı. Bnd$n '=nr$ ə'$' 'i"$'i &ü$ri;ə l!"=ri'(lərlə&ü<$i;ə$rl$r $r$'ınd$ :!(di.1923- cü ilin !r$l $"ınd$ B=n$r L= <,&ə(i *B-$ =l$n

86+ &ln. iın( '(!rlin% ə "$ (ə#&inən 4 &lrdD d=ll$r <əri =rc&ə'ələ'ini <əll !(di. B=rcn ,dənil&ə'inə d$ir ii ,lə $r$'ınd$i&;$l$n$n &ü$i% '$;i0ə :,rə n:il(ərə =rcl$rı ,də&ə ,<dəli"ini ,;ü;ərinə :,(ürdü. Bnn &ü%$ilində n:il(ərənin ,də"əcə"i =rc 3+[

$0$ı '$lındı. n:ili' <,&ə(i =rc ildə 3D6[ =l&$%l$ )2 ilər;ində ,də&əli idi.

n:il(ərənin #$rici 'i"$'ə(i P$#ın ə Hr($ ər%də #!"li ə$ll$0dı.B i'(i%$&ə(də #$rici 'i"$'ə(in $0lıc$ &ə%'ədi i(iril&i0 in:ili'&,%!lərini ər$ !(&ə idi. L$in <,&ə( P$#ın ə Hr($ ər%də'=!( <,&ə(inin $$rdıı %$(ı $n(iin:ili' (əli$(ı ilə ü;lə0di. S=!(<,&ə(i @dün"$ =&&ni'( in%il$Znı "$"&$%D &,%!lərini&,<ə&ləndir&ə ə (əii 'ərə(lər ələ !?ir&ə &ə%'ədilə ,lələrdən in:ili'lərin ?ı#$rıl&$'ın$ ?$lı0ırdı. Bn$ c$$ =l$r$%n:il(ərənin #$rici i0lər n$;iri L=rd !r;=n 1923-cü il &$"ın 8-də7'i"$"$ n=($ !rərə r$n ə N%$nı'($nd$ n:il(ərə əl!"<inə (əli$($$r&$ı d$"$ndır&$ıD in:ili' $lı%?ı :ə&ilərini ,;$0ın$ (('$#l$&$%d$n əl ?ə&ə"i (ələ !(di. S=!( <,&ə(i !lə ir (əli$(

$$r&$dıını ildirdi. Oə(icədə ii ,lə $r$'ınd$ &ün$'iə(lər #!"liə'inlə0di.



7ə'&i L=nd=nn 7r $$n(ür$'ını i'lə"ərə r$n'ı; *%d#'%/3/3i@G'# *#3$@ ə%'Fi#ə%də3 /5'%/#$'s/3/ )ə#ə> &)$əsi 3ə)i<əsi3də i3i#is-C%'3s/F $43'si>ə)#ə%i də 1is#ə@di.

B=n$r L=nn <$i&i""ə(i ;n 'ür&ədi. HD #ə'(əli"i ilə

əl$%əd$r =l$r$% 1923-cü ilin &$" $"ınd$ i'(!$"$ :!(di. Bnd$n '=nr$ $0 n$;ir S(!nli B=ldin 18)-194 =ld. $rl$&!n( r$#ıldı ə"!ni '!?ilər (ə"in !dildi.

S)&3#i B*#di3 h($ə)i

Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ının nü&$"əndə'i S(!nli B=ldin ,lə

i%(i'$di""$(ını :ücləndir&ədən ,(rü ciddi (ədirlər <ə"$($ !?irdi. HD r=(!'i=ni;& 'i"$'ə(ini (ə(i% !(di. L$in r=(!'i=ni;& 'ən$"!?ilər (ərəindən n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı. B=ldin 1923-cü ilin d!$r '!?ilərini də r=(!'i=ni;& 0ü$rı $l(ınd$ $$rdı. L$in '!?icilər də

r=(!'i=ni;& 'i"$'ə(ini %əl !(&ədilər. Bnnl$ !ləD '!?icilər &ü<$i;ə$rl$rın rə%iləri =l$n l!"=ri'(lərə də ü'(ünlü !r&ədilər.L!"=ri'(lər &əli""ə(ə r$dıl$r. S!?ilərdə &ü<$i;ə$rl$r 269"!rD l!"=ri'(lər 191 "!rD li!r$ll$r i'ə 166 "!r %$;$ndıl$r. S.B=ldin"!ni <,&ə( "$r$(dı. L$in ic&$l$r $l$($'ı <,&ə(i (ə'di%!(&ədi. B!lə =ld%d$ "!ni <,&ə( "$r$(&$% '='i$l d$"$ı ə'$'ənə<lələrdən i$rə( =l$n L!"=ri'(lər $r(i"$'ının nü&$"əndə'i 7$&'!"M$d=n$ld$ 18))193 ($0ırıldı.

Bi%i3*%is) h($ə)i ?

7.M$d=n$ld n:il(ərə ($ri#ində il dəə =l$r$% Birinci L!"=ri'(<,&ə(ini %rd. S!?i%$$ı $&$ni"$d$ ə'$'ən =li'( 0ü$rl$r irəli 'ürən l!"=ri'(lər $i($l ü;ərinə !r:i %="&$%D i0'i;li"i $r$d$n%$ldır&$%D &ən;il r=l!&ini <əll !(&ə ə ü(ün dün"$d$ 'ül<"$r$(&$% ədlərini !rdilər.

Birinci. L!"=ri'( <,&ə(i d$#ili 'i"$'ə( '$<ə'ində i%(i'$di ə'='i$l (ədirlərə #ü''i di%%ə( "!(irdi. L$in l!"=ri'(lər $rl$&!n(də$;lı%d$ %$ldı%l$rınd$n ciddi i0lər <ə"$($ !?irə il&ədilər. @\i(li



l$nZn$ ə'$'ən &ən;il (iin(i'inə $"rıl$n #ərclər $r(ırıldı. 0'i;lərə!dilən "$rdı&l$rD ə<lələrə ə əlillərə !rilən !n'i"$ ?=#$ldıldıD ?$"D%ənd ə ər;$% ü;ərinə %="l$n !r:ilər $;$ldıldı. S='i$l 'ı=r($

%$"d$"$ '$lındı. Bnnl$ !ləD <,&ə( i0'i;li"i lə !də il&ədi.L!"=ri'( <,&ə(i "!ni d,lə( üdcə'i l$"i<ə'ini <$;ırl$dı.r=(!'i=ni;&dən ə (ic$rə(də $lın$n əl$ə rü'&l$rd$n i&(in$ !dildi.L$in D &ü<$i;ə$rl$rın ə'in n$r$;ılıın$ 'əə =ld.

Birinci L!"=ri'( <,&ə(i =rd %rcln$ d$ #ü''i di%%ə("!(irdi. n:il(ərənin dəni; <!:!&=nln (ə&in !(&ə &ə%'ədi ilə<əri-dəni; d=n$n&$'ı $r(ırıldı. Jəri $i$'i"$"$ ?əilən #ərclər

?=#$ldıldı. eM$d=n$ld <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i &$<i""ə( ə &ə%'ədləri!(i$rı ilə &ü<$i;ə$r <,&ə(lərin d$$&ı =l'$ d$ =nn <ə"$($!?iril&ə'i &!(=dl$rınd$ "&0$l&$ $0 !rdi. 5$rici 'i"$'ə(də $'ii'(

rin'ilər (ə(i% !dildi. n:ili' dil=&$(i"$'ı1923- cü il L=;$nn$ =nr$n'ınd$ i0(ir$ !dərə Türi"ə ilə

&ün$'iə(lərini (ən;i&lədi. =nr$n'd$ Sü!"0 $n$lı ü;ərində

B,"ü Bri($ni"$nın <ü%%l$rı (ə'di% !dildi. J,&ə(&ü'(ə&ləə 'i"$'ə(ini d$$& !(dir'ə də r$% ə Mi'irdə&ü<$riələrin $$rıl&$'ı &!(=dl$rınd$ də"i0ili $0 !rdi.n:ili' <,&ə(i 1923-1924-cü illərdə d=&ini=nl$rl$;iddi""ə(ləri ;əilə(di. L=nd=nd$ !?irilən =nr$n'd$d=&ini=nl$rl$ &!(r==li"$nın $;$d ə ər$ər<ü%%l (ərəd$0

'($(' &,<ə&ləndirildi.Birinci L!"=ri'( <,&ə(i *B-l$ &ün$'iə(ləri :ücləndirdi.5$rici 'i"$'ə(in ü'(ün i'(i%$&ə(lərindən iri *B-l$ əl$%ələr =ld.J,&ə( @K$!' l$nıAnın (ər(iində i0(ir$ !(di.

S!?i%$$ı ədə ə&əl !dən l!"=ri'(lər 1924-cü il !r$lın I- dəSS7-ni dil=&$(i cə<ə(dən ($nı"$r$% əl$%ələr %rdl$r. *%'(n 8-də i'ə ii ,lə $r$'ınd$ (ic$rə( &ü%$ilə'i i&;$l$ndı.

M$d=n$ld <,&ə(i @ə<lə <,&ə(iA $dl$ndınl'$ d$ #$l%D#ü''ən ə<lələr =nd$n n$r$;ı idilər. B!lə ə;i""ə(də l!"=ri'(lərəD&ərə;?i ə i'l$<$(?ı #ə(( "!ridən (r!d-"ni=nl$r$ &ü#$liə(də =l$n



ə<lələr @$;lı% <ərə$(ıAnd$ irlə0dilər. Hnl$rın il ü&&i =nr$n'ı1924-cü ilin $%'(nd$ !?irildi. =nr$n'd$ %əl !dil&i0

r=%r$&d$ ə&ə <$%%ının $r(ırıl&$'ıD i'(!<'$l$( rin'ilərinə ə'$'ən

<ə&$rl$r i((i$%l$rının "$r$dıl&$'ıD i'(!<'$l ü;ərində ə<lə nə;$rə(i%="l&$'ı ə '. (ələ !dildi. L$in =&&ni'(lər T=& M$nn ə J$rri=li(in rə<ərli !(di"i <ərə$( r %$;$n&$dı.

L!"=ri'( <,&ə(i #$l%ın ü&idlərini d=rld$ il&ədi. $rl$-&!n(ə '!?i ərəə'ində &ü<$i;ə$rl$r @=&in(!& &ə(An&ə($(d$ ?$ !(dirdilər. Mə(d$ in:ili' =&&ni'(ləri %$nni<,&ə(ə %$r0ı 'il$<lı ü'"$n$ ?$ırılırdıl$r. B <$di'ə l!"=ri'(lərin ə

=&&ni'(lərin &,%!"inə ə'in ;ərə rd. L!"=ri'(lər SS7-nin <ərəə(inə %ə(i !(ir$; !(dilər.

Birinci L!"=ri'( <,&ə(i ,; l$nl$rı& <ə"$($ !?irə il&ə-"ərə ?ə(in ə;i""ə(ə dü0dü. J,&ə( ,<r$nı "$r$ndı. H("$rın 9-d$ 7.M$d=n$ld i'(!$"$ :!(di. Mü<$i;ə$rl$r <,&ə(in ə$li""ə(ini(ə<%i% !dən #ü''i =&i''i"$ "$r$(dıl$r. $rl$&!n( r$#ıldı ə "!ni'!?ilər (ə"in !dildi.

S)&3#i B*#di3 h($ə)i

1924- cü il =("$rın 29-d$ ,lədə n,ədənən$r $rl$&!n('!?iləri !?irildi. L!"=ri'(lər dü0&ü0 =ld%l$rı ?ə(in ə;i""ə(dən?ı#&$% &ə%'ədi ilə '!?i $&$ni"$'ınd$ !lə ir 0ü$r irəli 'ürdülərC@Bi; <,&ə(də idiD l$in <$i&i""ə(də d!"ildiA. *nc$%l!"=ri'(lərin ü(ün cə<dləri ,;ünü d=rl(&$dı.

G"ni ;$&$nd$ Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ı d$#ilində də ə;i""ə(:ər:in idi. $r?$l$n&$nın %$r0ı'ını $l&$% ü?ün &ü<$i;ə$rl$r '!?iərəə'ində "!ni r=%r$& %əl !(dilər. r=%r$& $r(i"$d$ =l$nn$r$;ılıı $;$ld$r$% :ənc (=rilərlə "$0lıl$r $r$'ınd$ı i#(il$l$rı

<ə%i%ə(ən "&0$l(dı.S!?ilərdə &ü<$i;ə$rl$r D4 &ln. 'ə' (=l$"$r$% ic&$l$r

$l$($'&d$ı "!rlərdən 4I3-nü %$;$ndıl$r. L!"=ri'(lər 161D li!r$ll$r i'ə 4+ "!r $ldıl$r. Mü<$i;ə$rl$rın lid!ri S.B=ldin "!ni <,&ə(



"$r$(dı. HD 1929-c ilədə $0 n$;ir =ld. n:il(ərə ($ri#ində @B=ldind,rüA $0l$ndı. P!ni <,&ə(də Jindi'($n i0ləri ü;rə n$;ir R.Bir!n<!dD #$rici i0lər n$;iri H.R!&!rl!nD 'ə<i""ə n$;iri =nni?i %$rd$0ı O.R!&!rl!nD &$li""ə n$;iri i'ə \.R!r?il =ld.

O.R!&!rl!n l!"=ri'(lərin d$"$%l$rını ;əilə(&ədən ,(rü d,lə(inə$l '='i$l 'i"$'ə( "!ri(&ə'inə (ərəd$r idi.P!ni %rl$n <,&ə( !l$n !(di"i YMə%'ədlər ə rin'ilərY

r=%r$&ını <ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı. B r=%r$&ın $$rıcı id!"$'ı&ü<$i;ə$r i'l$<$(?ılı% idi. r=%r$&d$ &ü<$i;ə$rl$rınD $r(i"$d$=nl$rın əl!"<inə :!dən :ənc (=rilərin ə <ə(($ li!r$ll$rın 'ə&ərəliid!"$l$rı ə' =ln&0D ,<nə i'(i%$&ə(lərdən i&(in$ !dil&i0di.

J,&ə( li!r$ll$r i&i d,lə(in <i&$"ə'i $l(ınd$ #ü''i'$<i$rlıın ini0$ın$ di%%ə( !rdi. K$#ili i%(i'$dı 'i"$'ə(də r=%r$& ii ü&&i i'(i%$&ə(i nə;ərdə ((rdC 'ən$"! i'(!<'$lının'ərə'(lə0diril&ə'i ə '$i(lə0diril&ə'iE ,lənin &$li""ə 'i'(!&inin'$l$&l$0dırı&$'ı ə &,<ə&ləndiril&ə'i.

Ölə i%(i'$di""$(ının ini0$ının $0lıc$ &ənə"i &ü'(ə&ləəi&!ri"$'ının (əii 'ərə(ləri <!'$ !dilirdi. Milli i'(!<'$lı $r(ır&$%

ü?ün <,&ə( :əlir !r:i'ini ə əl$ə :əlirə :,rə !r:ini $;$l(dı.r=(!'i=nı'( rü'&l$r "$lnı; &ü'(ə&ləələrlə ir$0$ əl$%ələr '$<ə'ində '$#l$nıldı. B,"ü Bri($ni"$ in<i'$rl$rı dün"$ $;$rınd$'ərə'( i0(ir$ !(&ə i&$nı %$;$ndıl$r. Oə(icədə 192)-cı ildə ü(ünin:ili' i#r$cının 1]3-iD id#$lının i'ə 1]2-i B,"ü Bri($ni"$ i&!ri"$'ıər$;i'ində $$rıldı. M!(r==li"$nın d=&ini=nl$rl$ əl$%ələri:!ni0ləndirildi.

J,&ə(in d$#ili 'i"$'ə( '$<ə'ində $$rdıı i'l$<$(l$r ,ləi%(i'$di""$(ının ini0$ın$ 'əə =ld. n:il(ərədə i%(i'$di ini0$ın

$0lıc$ ,;ünə&ə#''l%l$rı $i($l i#r$cının $r(&$'ıD !"nəl#$l% $n ə&əli""$(l$rının 'ə&ərəli $$rıl&$'ı ə əl!ri0li dəni; nə%li""$(ı ilə

$lı idi. J,&ə( 'ən$"!də ı0 :ününü '$$(d$n 8 '$$($ %$ldırdı.Ölədə nə%li""$( 'i'(!&i ini0$ !(di. *$rıl$n rl d$#ili 'i"$'ə(

nə(icə'ində 1929-c ildə 'ən$"! &ə<'l i'(!<'$lı 1913-cü il'əi""ə'ini ,(ərə 1++D)[ (ə0il !(di.



Qı'$ &üddə( ər;ində i'(!<'$lın ə $i($lın (ə&ərü;lə0&ə'i:ücləndi. L$in illərdə n:il(ərənin d$0 ,&ür ə &!($llr:i"$'ən$"! '$<ələri (!#ni$ cə<ə(dn :!ri %$lırdı. Hnl$rın ər$'ı ü?ün

?=#l ə'$i( l$;ı& idi. B %ədər ə'$i(i əldə !(&ə #!"li ?ə(in =l-dnd$n <,&ə( ə'$' di%%ə(ini ,<nə '$<ələrin ər$'ın$ d!"ilD"!ni 'ən$"! '$<ələrinin "$r$dıl&$'ın$ ",nəl(di. Mə'ələnD 192)-cı ildə&!ri"$ i&"$ (r!'(i "$r$dıldı.

Ölənin &$li""ə 'i'(!&inin '$l$&l$0dırıl&$'ı '$<ə'ində (əd- irlər <ə"$($ !?irildi. 1922-cı ildən əri dün"$d$ !n"$ %ı;ıl-$l-"($ 'i'(!&i ə$li""ə( :,'(ərirdi. B '($nd$r($ :,rə $n !'!lləriD

?!ləri ə $r!di(ləri '$<ə'ində !"nəl#$l% ,dəni0lər $0%$ ,lələrdə#$rici $l"($ ilə ,dənilirdi. Milli $l"($l$rın r'nn&üə""ənlə0diril&ə'i %ı;ıl !<(i"$(l$rı ilə <!'$l$nırdı. 1926-ci ilin$r!lində &illi &$li""ə 'i'(!&ini '$l$&l$0dır&$% ü?ün n( '(!rlin%in%ı;ıl '($nd$r(ı (ə(i% !dildi. /n( '(!rlin%in %ı;ıll$ (ə&in$(ı d,lə((ərəindən <ə"$($ !?irildi. l $<idlərinin 'ərə'( ə &ə<ddi""ə('i;=l$r$% %ı;ıl$ də"i0diril&ə'inə ic$;ə !rildi. Oə(icədə B,"ü Bri($ni"$$l"($ 'i'(!&i !"nəl#$l% '$<i$r d$irələri (ərəindən !(i$rlı ə%=rn$n 'i'(!& =l$r$% %əl !dildi. Qı'$ &üddə(də ,lə"ə #$rici$i($l $#ını ə i'(i%r$;l$r :əldi. B &ələ (ə#&inən 1 &lrdD n('(!rlin% (ə0il !dirdi.

Bnnl$ !ləD ,lədə '='i$l ;iddi""ə(lər də ə'in idi.J,&ə(in '='i$l (ə&in$( <$%%ınd$ r=%r$&ını %əl !(&ə'i

;iddi""ə(lərin "&0$ldıl&$'ın$ ",nəldi. r=%r$&$ ə'$'ən !n'i"$ "$0ı)6-ə !ndirildiD !n'i"$ ,dəni0ləri $r(ırıldıD i&$n'ı;l$r$ "$rdı&l$r !rildi ə "!rli ,;ünüid$rə =r%$nl$rının <ü%%l$rı :!ni0ləndirildi.

*nc$% <,&ə( 'ər( üdcə 'i"$'ə(inə !?didən '=nr$ i'l$-<$(l$rın <ə"$($ !?iril&ə'i lən:idi. S='i$l ;iddi""ə(lər d$<$ d$ə'inlə0di. Tə(il <ərə$(ı $r(dı. 5ü''ən ,lənin d$0 ,&ür 'ən$"!'ində ,"ü n$r$;ılı% <,& 'ürürdü. $#($ '$<iləri d$0

,&ürün #$rici $;$rd$ rə%$ə( %$ili""ə(inin $r(ırıl&$'ı ə &$"$də"ərinin $0$ı '$lın&$'ınd$ &$r$%lı idilər. L$in =nl$r n$ ,<nə0$#($ $$d$nlı%l$rının də"i0diril&ə'i ilə d!"ilD ə<lələrin ə&ə



<$%%ının $;$ldıl&$'ı "=l ilə n$il =l&$% i'(ə"irdilər. 1926-ci ilin"$"ınd$ 0$#($ '$<iləri i0 :ününün $r(ırıl&$'ı ə ə&ə <$%%ının$;$ldıl&$'ı $rədə 0ər(ləri &ədən?ilərə ildirdilər. ər(lən %əl

!(&ədiləri (ə%dirdə =nl$rı i0dən %=&$%l$ <ədələdilər. *nc$% <ədələr <!? ir nə(icə !r&ədi. Mədən?ilərın !d!r$'i"$'ı 0ər(lərirədd !(di. Kə&ir"=l?l$rD nə%li""$(?ıl$r ə &$0ın%$"ır$nl$r !d!r$'i"$nın %ər$rını &üd$iə !(dilər. Oə(icədə :!ri ?əilən 0$#($'$<iləri :ü;ə0(ə :!(dilər. J,&ə( &ədən?ilərin ə&ə <$%%ınınəəli 'əi""ə'ini '$#l$&$% ü?ün &ədən '$<ilərinə 9 $" &üddə(indəə'$i( !nnə"i ,<də'inə :,(ürdü. BD &ü<ü& %ələə =ldnd$n

<ə&in :ün - i"ln 31-i @%ır&ı;ı cü&əA $dını $ldı. L$in &ün$%i0ə"!nə də <əll =ln&$dı. K=%%; $"lı% &üddə( %r($rdı%d$n '=nr$D192)-cı il $r!lin 3+-d$ 0$#($ '$<iləri l=$( !l$n !(dilər. Hnl$r &üə''i'ələri $l$"ı ə<lələri i0dən %=dl$r. Bn$ c$$ =l$r$%i0?ilər l=$($ %$r0ı ?ı#dıl$r. Ölədə :ər:in 0ər$i( "$r$ndı. r=l!&i<əll !(&ə ü?ün <,&ə( ,%əl$də ə;i""ə( (ə(i% !(di. Tr!d-

"ni=nl$rın *li r$'ı n:il(ərə ($ri#ində il dəə =l$r$% ü&&i (ə(ilə?$ırdı. Tə(il &$"ın 4-də $0l$dı. Ölə ə<$li'inin 18 &ln. nəərinini0(ir$ !(di"i (ə(ilin $0lıc$ (ələi ə&ə <$%%ının $;$ldıl&$&$'ı əi0 :ününün $r(ırıl&$&$'ın$ (ə&in$( !ril&ə'i idi. Tə(ilin :!di0ində

ə;ən "!rli <$i&i""ə( =r%$nl$rının n'i"$l$rını "!rinə "!(irən=&i(ələr ə ə$li""ə( 0r$l$rı d$ "$r$dıldı.

Ölədə %$r0ıdr&$ "ü'ə <əddə ?$(dıınd$n <,&ə( ə<lə

?ı#ı0l$rını "$(ır&$% #ə((i :,(ürdü. Təli$( ə 0(r!"r!#!r?ili i0ə'$lındı.Tr!d-"nı=nl$rın rə<ərləri =l$n K.T=&$'D \.Si(rın ə G.B!inü&&i (ə(ili %$nn'; !l$n !dərə &$"ın 12-də =n d$"$ndırdıl$r./ə<lələr i0ə %$"ı(&$$ &əcr =ldl$r. Tə(il <ərə$(ı &əli""ə(ər$dı. N&ə <$%%ı $;$ldıldıD i0 :ünü 8 '$$($%$ldırıldı.

Bnnl$ !ləD <,&ə( &ün$%i0ələri "&0$l(&$% &ə%'ədiləi'l$<$(l$r !?ir&ə"ə $0l$dı. 192-ci ildə $rl$&!n( @Sən$"!də&ün$%i0ələr ə <ə&$rl$r i((i$%l$rı <$%%ınd$ %$nnA %əl !(di.Q$nn$ ə'$'ən <,&ə(i <ər <$n'ı ə$li""ə(ə &əcr !(&ə"ə ?$ır$n



ü&&i (ə(illər ə $0%$'ın$ <ədə :ələn ü(ləi i!(lər %$d$$n=lnd.

192- ci ildə '='i$l '$<ə"ə d$ir ii %$nn %əl !dildi.0'i;li"in $0$ı <əddi &üə""ənlə0dirildi. B %$nnl$r$ :,rə i0'i;li ,lədəi ə&ə %$ili""ə(li ə<$linin 1+[-nə %ədər =l$ ilərdi.J,&ə( i0'i;lərə "$rdı& 'i'(!&ini (ə&illə0dirdi. N:ər i0'i;<ə%i%ə(ən i0 $#($rı ($$ il&ə;di'ə =n$ "$rdı& !dilirdi. 0'i;lərə"$rdı& :,'(əril&ə'i n'i"$'ı "!rli ,;ünüid$rə =r%$nl$rın$ !rildi əəəllər &,cd =l$n &ərə;lə0diril&i0 <i&$"ə?ili lə !dildi.

'(!<'$lın 'ə&ərəlili"inin $r(ırıl&$'ı ə &$ddi-(!#nii $;$'ının

&=d!rnlə0diril&ə'i :ücləndirildi. Qəl !dilən %$nnl$rın (ə(i%i&üə''i'ələrin r!n($!lli i0lə&ə'inə ,&ə !(di.

Ölədə ə&ələ $i($l $r$'ınd$ ;iddi""ə(lərin "&0$ldıl&$'ıü?ün (ədirlər :,rüldü. Jə&$rl$r i((i$%l$rının rə<ərləri ə '$-<i$rl$r 1928-ci ilin "$n$rınd$ &!ri"$ i&"$ (r!'(inin rə<əri*lr!d M=ndn 'ədirli"i ilə $0lıc$ &ə%'ədi ə&ə &ün$'iə(ləri'$<ə'ində d,lə( 'i"$'ə(inin ü&&i rin'ilərini i0lə"i <$;ırl$&$%d$ni$rə( =l$n irlə0&i0 <,&ə( =&i''i"$'ı "$r$(dıl$r. Tr!d-"nı=nl$rın*li r$'ı ilə &ə'lə<ə(lə0ən =&i''i"$ ə&ələ $i($lın $rı0dın&$'ının ü&&i rin'ilərini i0lə"i <$;ırl$"$r$% <,&ə(ə (ə%di&!(di. B 'ənəddə :,'(ərilirdi iD i'(!<'$lın 'ə&ərəlili"inin $r(ırıl&$'ıə<lələrin əl$ə i'(i'&$rı '$"ə'ində =l$ il&ə;.

J,&ə( 1928-ci ildə *lr!d M=ndn irəli 'ürdü"ü ə&ə ə

$i($lın $rı0dırıl&$'ın$D '='i$l ;iddi""ə(lərin $r$d$n %$ldırıl&$'ın$ə (ə(illərin $0 !r&ə'inə %$r0ı ",nələn (ədirlər 'i'(!&ini %əl !(di.Ölədə '='i$l ;iddi""ə(lər "&0$ldıldı. BD @&=ndi;&A $dl$ndırıldı.Müə''i'ə '$<iləri ilə i0?ilər $r$'ınd$ &ün$'iə(lər (ən;i&ləndi.

S(!nli B=ldin <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i n:il(ərənin !"nəl-#$l% 'i"$'i ə &$li""ə &,%!lərinin &,<ə&ləndiril&ə'inə ",nəldi.

n:ili' <,&ə(i <ə&in &,%!ləri "!ni &!(=dl$rl$ %=r&$$ ?$lı0ırdı.B illərdə n:il(ərə #$rici ,lələrə $i($l %="l0nn 1]4 <i''ə'ini



i(ir&ə'inə $#&$"$r$% <ələ də *B-l$ "$n$0ı dün"$nın &$li""əlid!rlərindən iri idi.

J,&ə(in #$rici 'i"$'ə(inin i'(i%$&ə(lərindən iri !"nəl#$l%

'$<ədə ?=#(ərəli ə&əd$0lı% =ld. n:il(ərə 1926-ci ildə L=$rn='$;i0lərini i&;$l$dı ə (ər'il$<$ d$ir r=%r$&$ %=0ld.S(!nli B=ldin <,&ə(i 192-ci il &$"ın 2-də SS7 ilə

dil=&$(i &ün$'iə(ləri ə'di. B illərdə n:il(ərə ($li"$ ilə&ün$'iə(lərini :!ni0ləndirdi.

n:il(ərə <,&ə(i *r=$ 'i"$'ə(ində <!:!&=nl$ c$n $($r$%/r$n'$ i(ə *l&$ni"$ $r$'ınd$ &,cd =l$n ;iddi""ə(lərdən &ə<$rə(lə

i'(i$də !(di.K,lə(in #$rici 'i"$'ə(ində *B-l$ &ün$'iə(lər #ü''i "!r ((d.

n:il(ərə ir (ərədən *r=$ ə !"nəl#$l% 'i"$'ə( &ə'ələlərində*B-ın &ü((əi%iD di:ər (ərədən i'ə c; #$&&$l ə əl!ri0li '$(ı0

$;$rl$rı ü'(ündə rə%ii =l'$ d$ dün"$ 'i"$'ə(ində ii ,ləninə&əd$0lıı ə r=l :!(dicə :üclənirdi.

n:ili' <,&ə(i Rində ,; &,%!lərini &,<ə&ləndir&ə &ə%'ədilə ,lədə :üclənən &illi-$;$dlı% <ərə$(ın$ %$r0ı ə$l &ü-

$ri;ə"ə $0l$dı. 1926-ci il &$"ın 3+- $n#$"d$ ?inlilərin nü&$"i0iin:ili' =li'i (ərəindən $(ə0ə ((ld. B i'ə ,lədə n:il(ərənin'i"$'ə(indən =l$n n$r$;ılıı d$<$ d$ $r(ırdı. Rində %$r0ıdr&$nı;əilə(&ə &ə%'ədilə 192)-cı ildə in:ili' <,&ə(i Rinə d$ir

!"nəl#$l% &ü%$ilələrə "!nidən $#&$ı ə ,lənin d$#ili

'!r!nli"ini $r(ır&$% &ə%'ədilə (ə&in$( !r&ə"i (əli !(di. n:il(ərə-Rin &ün$'iə(lərində "&0$l&$ $0 !rdi.192)- cı ildə n:il(ərə ilə d=&ini=nl$rı $r$'ınd$

&ün$'iə(lərin (ən;i&lən&ə'i '$<ə'ində &ü<ü& %ər$rl$r %əl=lnd. Kün"$ &ü<$riə'indən '=nr$ i%(i'$di cə<ə(dən &,<ə&lənənD&illə(ləri =r&$l$0$n ə d,lə(lərə ?!rilən d=&ini=nl$r #$rici 'i"$'ə('$<ə'ində də <ü%%l$rının !ril&ə'ini (ələ !dirdilər. n:ili' <,&ə(i

<ə&in (ələlərin %$r0ı'ınd$ :!ri ?əildi. Rüni d=&ini=nl$r n$ %ədər &ü'(ə%il =l$r$% V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'ini i&;$l$"ı ər$ər<ü%%lü; i&i Millə(lər Fə&i""ə(inə d$#il =l&0dl$r. 192)-cı ildə



n:il(ərə ilə d=&ini=nl$rın nü&$"əndələrinin &!ri"$ =nr$n'ı!?irildi. =nr$n'd$ (ərələr $r$'ınd$ %$r0ılı%lı &ün$'iə(lərin <ü%%in=r&$l$rı i0ləni <$;ırl$ndı. K=&ini=nl$r d$#ili ə #$rici 'i"$'ə(də

&ü'(ə%illiD n:il(ərə ilə ər$ərli %$;$ndıl$r. B!ləliləDd=&ini=nl$rın i'(ə"i "!rinə "!(irildi. Bnnl$ !ləD d=&ini=nl$r Bri($ni"$ i&!ri"$'ının (əriində %$ldıl$r. n:ili' r$lı !"ni ;$&$nd$d=&ini=nl$rın d$ r$lı =ld. B!lə rl 'i"$'i %ər$rl$r n:il(ərə iləd=&ini=nl$rı $r$'ınd$ i%(i'$di &ün$'iə(lərin ini0$ın$ d$ &ü'ə((ə'ir !(di. Tic$rə( - i%(i'$di əl$%ələr $r(ı% d$#ili d!"ilD !"nəl#$l%i%(i'$di &ün$'iə(lərin (əri <i''ə'inə ?!rildi.

İ(i3*%is) h($ə)i -

1928- ci ildə ,lədə "!ni '!?i %$nn %əl !dildi. Q$nn$:,rə %$dın ə i0ilərin <ü%%l$rı ər$ərlə0dırıldi. Bnnl$ !ləD 3$"lı% =(r$% <ə"$( (ər;iD ə&l$ '$<ii =l&$% ə ni!r'i(!( i(ir&ə '!n;i '$#l$nıldı. 0'i;li"ə :,rə "$rdı& $l$n 0ə#'lərin '!?i <ü%%nn

&ə<ddl$0dınl&$'ınd$n i&(in$ !dildi.S!?i ərəə'ində Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ınd$ rə<ərli rnd$

&ü$ri;ə %ı;ı0dı. B i'ə "!ni &ü<$i;ə$rl$rın '!?i%$$ı cəl!dici r=%r$&ı irəli 'ür&ələrinə &$n! =ld. f

Mü<$i;ə$rl$rd$n ər%li =l$r$% l!"=ri'(lər @L!"=n;& ə&illə(A $dlı "!ni r=%r$& i0lə"i <$;ırl$dıl$r. r=%r$& r$di$l

i'l$<$(l$rd$n ?=# ;$% idi. L!"=ri'(lərin əəllər irəli 'ürdüləri&illilə0dir&ə (ələi @ic(i&$i =r=r$'i"$l$rA "$r$dıl&$'ı id!"$'ı iləəə; !dildi. Fə&i""ə(də l!"=ri'(lərin nü; #!"li "ü'əldi.

1929- c il &$"ın 3+-d$ !?irilən $rl$&!n( '!?ilərində &ü<$-i;ə$rl$r &əli""ə(ə r$dıl$r. L!"=ri'(lər 28D &ü<$ı;ə-

$rl$r 2)+D li!r$ll$r i'ə 69 &$nd$( əldə !(dilər. B!ləliləD $rl$&!n(dəil dəə ,"ü r$'i"$ "$r$d$n l!"=ri'(lər (ə$0ın$ <,&ə(

%r&$%d$ di:ər $r(i"$l$r$ &,<($c =l&$dıl$r. L!"=ri'(lərin lid!ri7.M$d=n$ld 1929-c il i"nn -də inci L!"=ri'( <,&ə(i&



"$r$(dı. J,&ə(də #$rici i0lər n$;iri J!nd!r'=nD &$li""ə n$;iri i'əSn=d!n =ldl$r.

ıbinci L!"=ri'( <,&ə(inin d$#ili 'i"$'ə(i $0lıc$ =l$r$% i0-'i;li"ə %$r0ı &ü$ri;ə r=%r$&ının <ə"$($ !?iril&ə'iniD i0 "!rləri"$r$(&$% ü?ün ,?ür&ə 'i"$'ə(inin "!rinə "!(iril&ə'ini ə '='i$l 'ı-=r($ 'i'(!&inin (ə(i%ini nə;ərdə ((rd. J,&ə( r=%r$&ır$di$l $ddı&l$r $(&$%l$ d!"ilD di:ər $r(i"$l$rl$ ü&&i r$;ılı$:əl&ə "=l ilə <ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı. B!lə "=l i'ə #!"li ;n =l?=#l &ü$<i'ələr "$r$dırdı.

J,&ə(in d$#ili 'i"$'ə(i dün"$ i%(i'$di ,<r$nının ə "$ ,"ü

,<r$nın $0l$n&$'ı ilə əl$%əd$r =l$r$% ?ə(inlilərlə ü;lə0di. B$0%$,lələrdən ər%li =l$r$% dün"$ i%(i'$di ,<r$nı n:il(ərədə193+- c ildə $0l$ndı. B ,<r$nd$n n:il(ərə di:ər ,lələrə

ni'ə(ən $; ;i"$n ?ədi. Ölənin ə'$'ən ,<nə 'ən$"!'$<ələrinə ;i"$n də"di. 1929-c ildə 'ən$"! i'(!<'$lı 1913-cüillə &ü%$"i'ədə 1++D3[D 1932-ci ildə i'ə 82D6[ (ə0il !(di.1929-c il ilə &ü%$"i'ədə 1933-cü ildə ,&ür ?ı#$rıl&$'ı 286

&ln. (=nd$n 2+8 &ln. (=n$D ?%n əridil&ə'i i'ə D69 &ln.(=nd$n 3D6 &lnD (=n$ !ndi. %(i'$di""$($ 'ər&$"ə ə #$ricə$i($l %="l0 $0$ı dü0dü. B,<r$n nə(icə'ində #$rici (ic$rə(2 dəə $;$ldı ə d$#ili (ic$rə( ;i"$n ?ədi. Ölənin !"nəl#$l%i%(i'$di əl$%ələri ;əilədi. Və;i""ə(dən ?ı#&$%d$n ,(rü<,&ə( #$rici (ic$rə(də r=(!'i=ni;&i :ücləndirdi.

B,<r$n $%r$r '$<ə"ə də ;ərə r$r$% ?=#l d!r!''i"$ r$"=n 1

$n "$r$(dı. ənd (ə'ərrü$(ı i'(!<'$lı $;$ldı. əndlər =0$ldı. N&ə %$ili""ə(li ə<$linin (ə#&inən 26[-i i0'i;ə ?!rildi. N<$linin ə;i""ə(i

i'lə0di. B,<r$nın '='i$l nə(icələrini "&0$l(&$$ ?$lı0$n <,&ə(193+-c ilin !r$lınd$ '='i$l 'ı=r($ ə i0'i;li"ə :,rə "$rdı&!ril&ə'i <$%%ınd$ %$nn $rl$&!n(dən

!?irdi. Q$nn i0'i;li"ə :,rə "$rdı& $l&$% "$0ını 16 "$0

&üə""ənlə0dirdi. Bü(ün i0'i;lərə 12 $" &üddə(ində "$rdı&.!ril&əli idi.

B,<r$n ,lənin &$li""ə 'i'(!&ində də "$r$ndı. J,&ə(



1931- ci ildə rə'&i =l$r$% üdcə ə'irinin =ldn !(ir$ !(di. Millii%(i'$di""$(ı '$l$&l$0dır&$%d$n ,(rü (əlilər <$;ırl$"$n r$l=&i''i"$'ı "$r$dıldı. =&i''i"$nın 'ədri i%(i'$d?ı F.M!" =ld.

Və;i""ə(i dərindən $r$0dır$r$% üdcə ə'irinin 12+ &ln. n( '(!rlin%=ldn (ə'i( !(dən =&i''i"$ ,<r$nd$n ?ı#&$%d$n ,(rü$0$ıd$ı (əliləri irəli 'ürdüC ciddi i%(i'$di 'i"$'ə(ə !?&ə ;ərridirE d,lə( '='i$l r=%r$&l$rı :!ni0ləndir&əlidirE ic(i&$i i0"!rləri $?ıl&$lıdır.

J,&ə( ,<r$nın '='i$l nə(icələrini ;əilə(&ə ü?ün ic(i&$i i0"!rləri "$r$(&$% 'i'(!&ini (ə(i% !(di. N&ə %$ili""ə(li ə<$linin ir

%i'&i ,<r$n r$"=nl$rınd$n ,?ürüldü.P!rli $nl$r %ı'$ &üddə(də #$ricə 1 &lrdD n( '(!rlin% l

:i;lin ?ı#$r$r$% ,lənin &$li""ə 'i'(!&inə ;ərə rd%l$rınd$n<,&ə( %ı;ılın ?ı#$rıl&$'ının %$r0ı'ını $l&$% ü?ün (ədirlər <ə"$($!?irdi.

=&i''i"$nın (əliləriD #ü''ən #$rici ,lələrdən r!di(lər

$lın&$'ı &ə'ələ'i ə'in &ü$<i'ələr "$r$(dı. M$d=n$ldın ,;ü ə<,&ə(inin "$lnı; ii ü;ü #$ricdən r!di( $l&$$ r$;ı =ldl$r. J,-&ə( ü;lərinin ?=# r!di( $lın&$'ının əl!"<inə ?ı#dıl$r. Bnnl$

!ləD <,&ə( ,ləni dü0&ü0 =ld ə;i""ə(dən ?ı#$r&$% ü?ün*B $nirlərinə &ür$ciə( !(di. *&!ri$n $nirləri r!di( !r&ə"ər$;ı =ld%l$rını ildirdilər. L$in i%(i'$di ,<r$n 'i"$'i <ə"$($ d$&əni (ə'ir !(di"indən ,lədə ,<r$n #!"li dərinlə0di.

inci L!"=ri'( <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i $0lıc$ =l$r$%n:il(ərənin !"nəl#$l% &,%!lərinin &,<ə&ləndiril&ə'inə",nəl&i0di.

5$rici 'i"$'ə(də &ü'(ə&ləələr ə d=&ini=nl$r &ə'ələ'i #ü''i"!r ((d. P!ni 0ər$i(də n:il(ərə &ü'(ə&ləələrin id$rə =ln&$'ı&(ə&illə0dir&ə"ə ?$lı0ırdı. 193+-c ildə Jindi'($n

=n'(i('i"$'ı <$;ırl$ndı. 1931-ci ildə n:il(ərə $rl$&!n(i <ələ 192)-cıildə &!ri"$ =nr$n'ınd$ ə"ənil&i0 %ər$rl$rı (ə'di% !dərə @V!'(&in'(!r '($((An %əl !(di. B %$nn$ :,rə n:il(ərənin



d=&ini=nl$rın$ d$#ili ə #$rici 'i"$'ə( ə$li""ə(ində ($&$&ilə '!r!n<ü%%l$r !rildi. Bnd$n '=nr$ Bri($ni"$ %$nnl$rı $r(ı% =nl$r ü?ün&əcri d!"ildi. @V!'(&in'(!r '($((A Bri($ni"$ Millə(lər Birli"inin

<ü%% ə'$'ını (ə0il !(di. K=&ini=nl$r Bri($ni"$ Millə(lər Birli"ində irlə0dilər.inci L!"=ri'( <,&ə(i #$rici 'i"$'ə( ə$li""ə(ində SS7 ilə

&ün$'iə(lərə #ü''i di%%ə( "!(irdi. L!"=ri'(lər !rdiləri'!?i%$$ı ədə ə&əl !dərə 1929-c il =("$rın 3-də SS7 ilədil=&$(i &ün$'iə(ləri ər$ !(dilər. L$in ii ,lə $r$'ınd$&ün$'iə(lərdə '="%l% <ələ də %$lırdı.

L!"=ri'(lər <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(ində *r=$ ,lələri ilə&ün$'iə(lər ,;ünə&ə#'' "!r ((d. n:il(ərə *r=$d$ *l&$ni"$ ilə/r$n'$ $r$'ınd$ı &,cd ;iddi""ə(lərdən i'(i$də !dərə <!:!&=n=l&$$ ?$lı0ırdı. 193+-cü ilin irinci "$rı'ınd$ L=nd=nd$ n:il(ərəD*BD P$=ni"$D /r$n'$ ə ($li"$ $r$'ınd$ <əri-dəni; d=n$n&$'ının%rl&$'ı &ə'ələ'inə <ə'r =ln&0 =nr$n'd$ r!"'!rD !'&in!' ə'$l(ı %$"ı%l$rın (iin(i'inin <əc&inin &üə""ənlə0diril&ə'i <$%%ınd$'ənəd i&;$l$ndı.

*l&$ni"$nın (ə;&in$(ı ,də&ə'ini (ə#irə '$l&$'ın$ d$ir r!;id!n(J!rin (əliini in:ili' <,&ə(i %əl !(di.

Ölənin d$#ili ə #$rici 'i"$'ə(ində "$r$n$n r=l!&lərin <əll!dil&ə&ə'i #$l%ın n$r$;ılıını #!"li $r(ırdı. S='i$l-'i"$'i ;iddi""ə(lər ə'inlə0di. 193+-c ilin "$n$rınd$ i0'i;lərin "ürü0ü =ld. B!lə

0ər$i(də ,ləni ,<r$n ürüdü. inci L!"=ri'( <,&ə(i 1931-ci ilin=r($l$rınd$ ,<r$n$ %$r0ı &ü$ri;ədə :üc'ü; =ldn !(ir$ !(di.$rl$&!n(də üdcə &ə'ələ'i &ü;$irə !dilərən 7.M$d=n$ld<,&ə(i i'(!$"$ :!(di. Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ı !lə 0ər$i(də&ə'li""ə(i ,; ü;ərinə :,(ür&ə i'(ə&ədi. Oə(icədə 7.M$d=n$ldın(ərəd$rl$rı =l$n &illi l!"=ri'(D &illi li!r$l ə &ü<$i;ə$rl$r @Milli=$li'i"$A"$ :irərə $%'(n 24- də YMilli <,&ə(Y "$r$(dıl$r.

J,&ə(in $0?ı'ı "!nə də 7.M$d=n$ld =ld. =$li'i"$lı <,&ə(dəə'$' ə;iələri &ü<$i;ə$rl$r ((dl$r. O!il R!&!rl!n &$li""ən$;iri =ld. M$d=n$ld $?ı% 0əildə &ü<$i;ə$rl$r (ərəə !?di. B!lə



=ld%d$ $r(i"$ "=ld$0l$rı =n L!"=ri'( $r(i"$'ının ü;lü"ündən?ı#$rdıl$r. $r(i"$d$ &ə'ələnin &ü;$irə'i ;$&$nı "$lnı; "!ddinəər M$d=n$ldı &üd$iə !(di. B!lə =ld%d$ M$d=n$ld ə (ərə-

d$rl$rı Milli L!"=ri'( $r(i"$'ını "$r$(dıl$r. *nc$% !diləndə"i0ililər ,lədə ə;i""ə(i dü;əl(&ədi. J,&ə( ?ə(inli"ə dü0dü.

Mi##i h($ə)i3 d'5i#i +ə 5'%i<i si,'sə)i

1931- ci il =("$rın 2-də $rl$&!n(ə !?irilən '!?ilərdə@Milli =$li'i"$A %ələə %$;$ndı. =$li'i"$ $rl$&!n(də 49 d!($("!rinə '$<i =ld. Bnn 42-'i &ü<$i;ə$rl$rın idi. Li!r$ll$r 2D*r(r J!nd!r'=n $0d$ =l&$%l$ l!"=ri'(lər 4)D &illi l!"=ri'(lər 13D&illi-li!r$ll$r 12 &$nd$( %$;$ndıl$r. Ölədə @Milli <,&ə(A%rld. =$li'i"$lı =l'$ d$ ə'$' &,%!lərin &ü<$i;ə$rl$r$ &ə#''=ld <,&ə( ə$l d$#ili 'i"$'ə( <ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı. @Milli<,&ə(Zın d$#ili i%(i'$dı 'i"$'ə(inin ii ə'$' ə;iə'i $r idiC i%(i'$dı

l$nı r!$ll$0dır&$%E üdcə #ərclərindən 'ə&ərəli i'(i$də !(&ə. B

ə;iələri "!rinə "!(ir&ə ü?ün <,&ə( $0lıc$ di%%ə(ini $l"($ əid#$l-i#r$c '$<ə'inə ",nəl(di.

1931-ci ildə ,lədə $l"($ i'l$<$(ı <ə"$($ !?irildi. /n( '(!r-lin%in %ı;ıl ül?ə"ə də"i0diril&ə'i ə "$ n( '(!rlin%in %ı;ıl '($nd$r(ılə !dildi. Milli $l"($nın də"əri $0$ı dü0&ə"ə $0l$dı. 1931-ci ilin'!n("$rınd$n d!$nn$də =nn də"əri 3+[ !ndi. L$in %ı;ıl'($nd$r(ın ləi 'ən$"!nin ini0$ın$ ə &ə<'ln &$"$ də"ərinin$0$ı dü0&ə'inə &ü'ə( (ə'ir :,'(ərdi.

@Milli <,&ə(A 1931-ci ilin '=n - 1932-ci ilin əəllərində#$rici (ic$rə(də r=(!'i=ni;& 'i"$'ə(ini (ə(i% !(&ə"ə $0l$dı.

1932- ci ilin !r$lınd$ @d#$l rü'&l$rı <$%%ınd$ %$nnAn%əl !dil&ə'i ilə r=(!'i=ni;& 'i"$'ə(i (ə(i% =lnd. d#$l=ln$n &$ll$r ü;ərinə "ü'ə rü'&l$r %="ld.

Mü'(ə&ləələrlə rü'&- '; (ic$rə( (ə(i% !dildi. @Vicd$n'ı;id#$l <$%%ınd$ %$nnA$ &ü$i% =l$r$% Tic$rə( O$;irli"iə&(əənin də"ərinin 1++[-i <əc&ində rü'& %="$ ilərdi.



Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD %$nn &üə%%ə(i #$r$(!r d$0ı"ırdı. Glə <ə&in ildə n:il(ərə"ə :ə(irilən ü(ün &$ll$r ü;ərinə 1+[ ,&rü rü'& %="l&$'ı <$%%ınd$ "!ni %$nn

%əl !(di. B rü'& <,&ə( (ərəindən $r(ırıl$ ilərdi. ,<nə%$nnn &üddə$l$rı in:ili' &$ll$rın$ %$r0ı $"rı-'!?ili #ə((i"!ridən ,lələrə &ün$'iə(də %üədə '$#l$nıldı.r=(!'i=ni;& 'i"$'ə(inə !?id id#$lı $;$ld$r$% ,lə'ən$"!'inin &,%!ləriniD ü(,lüdə in:ili' i%(i'$di""$(ını:ücləndirdi.

M$0ın%$"ır&$D (=#cl%D :ə&i%$"ır&$D $i$'i"$ ə i&"$ 'ə-

n$"! '$<ələrində i'(!<'$lın (ə&ərü;lə0&ə'i ə in<i'$r?ılı% ini0$ !(di. Jəri 'ən$"!nin ini0$ın$ #ü''i di%%ə( "!(irildi. J,&ə(in"!ri(di"i i%(i'$di 'i"$'ə(i nə(icə'ində 'ən$"! &=d!rnlə0dirildi. *%r$r

,l&ənin ,<r$nd$n ?ı#$rıl&$'ı ü?ün r!di(lər $"rıldı.!ni0 '='i$l r=%r$&l$r <ə"$($ !?irildi. P!ni i0 "!rləri $?ıldı.

1931-ci ilin $%'(nd$ i0'i;lərə "$rdı& <$%%ınd$ "!ni %$nn %əl=lnd. Q$nn$ :,rə &,'ü&i ə<lələrD $iləli %$dınl$r ə $'ilə'i; i0'($jı =l&$"$n 0ə#'lər "$rdı& $l&$%d$n &ə<r& !dildilər. 1932- ci ilinn="$rınd$ @G<(i"$cın "=#l$n&$'ı <$%%ınd$ %$nnA %əl !dildi.Q$nn$ ə'$'ən "$rdı&l$rın ,dənil&ə'i ü;ərinə ciddi nə;$rə( %="ld.L$in i0'i;li <ələ də $ır '='i$l r=l!& =l$r$% %$lırdı.

1933- cü ildə i0'i;lərin '$"ı 3 &ln. nəər idi. Ölədə i0'i;lər <ərə$(ı $r(dı. Hnl$r <,&ə(in ə'di"i "$rdı&l$rın ər$'ını

ə $n(iə<lə %$nnl$rının ləini (ələ !dirdilər. 1934-cü ilin"$n$rınd$ L=nd=nd$ Birli ə <ərəə( =n%r!'ində #$l%&<ə"$( 0ər$i(inin "$#0ıl$0dırıl&$'ı (ələ !dildi. Müə''i'ələrdəD#ü''ən (=#cl% 'ən$"!'ində (ə(il <ərə$(ı :ücləndi.Jə&$rl$r i((i$%l$rınd$ '=l %üələrin (ə'iri $r(dı. 1934-cüildə ,lədə ü(ləi ?ı#ı0l$r $0 !rdi. Bnl$r$ %$r0ı M$d=n$ld<,&ə(i ciddi (ədirlərə əl $(dı. $rl$&!n( 1934-cü ildə

%i"$&$ (ə<ri !(&ənin %$r0ı'ını $l&$$ ",nəldilən %$nn %əl!(di.



P$r$n&ı0 :ər:in ə;i""ə(də '=l &!"llərin $r(&$'ı (əcə<,&ə(i d!"ilD di:ər 'i"$'i cərə"$nl$rı d$ n$r$<$( !dirdi. S=l%üələrə %$r0ı ?ı#$n $0i'( (ə0il$(l$rı ə$li""ə(lərini :ücləndirdilər.

L!"=ri'( $r(i"$'ı cr$i""ə =&i(ə'inin !?&i0 ü;ü H'$ld M='li1932-cı ildə Bri($ni"$ $0i'(ləri i((i$%ını "$r$(dı. *l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li'( <ərə$(ı ilə 'ı# $lı =l'$ d$ n:il(ərədə $0i;&in '='i$l d$"$ı=l&$dıı ü?ün ic(i&$i-'i"$'i <ə"$(d$ ,;ünə "!r (($ il&ədi.

B ;$&$n L!"=ri'( $r(i"$'ı dərin ,<r$n !?irirdi. $r(i"$ü;ləri (ə0il$(ın :!(dicə nü;d$n dü0&ə'inin %$r0ı'ını $l$ il&ədi"iü?ün rə<ərli"i ə'in (ən%id !dirdilər. Oə(icədə 1932-ci ilin

=("$rınd$ *r(r J!nd!r'=n $r(i"$ lid!rli"indən i'(!$ !rdi. Hnn"!rinə !?ən '=l l!"=ri'( F=rc L!n'!ri də $r(i"$nın nü;n%=r" '$#l$"$ il&ədi.

@Milli <,&ə(Ain #$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində $0lıc$ &ə%'ədin:il(ərənin !"nəl#$l% &,%!lərinin :ücləndiril&ə'i idi. B!"nəl#$l%i0lərdə n:il(ərənin ə'$' &ü((əi%i *B =ld. 1931 -ci ilin '!n("$rınd$

*B ə /r$n'$nın 1++ iri $nı n:il(ərə"ə 8+ &ln. n( '(!rlin%i'(i%r$; !rdi.J,&ə(in #$rici 'i"$'ə(ində d=&ini=nl$rl$ %$r0ılı%lı &ün$'i-

ə(lər #ü''i "!r ((d. Ölənin &$li""ə 'i'(!&ini '$l$&l$0dır&$% ən( '(!rlin%in də"ərini $r(ır&$% &ə%'ədilə 1931 -ci ildə Bri($ni"$i&!ri"$'ının i0(ir$ı ilə )++ &ln. ə<$linin "$0$dıı ər$;idə $l"($i((i$%ı "$r$dıldı. V$l"($ i((i$%ın$ d$#il =l$n Bri($ni"$ Birli"i

,lələriD L$(ın *&!ri$'ının ?=#l d,lə(ləriD <ə&?inin r$nD Mi'irD O=r!?D /inl$ndi"$D K$ni&$r$D '!?D Pn$nı'($n ə =r(%$li"$ ,;&illi $l"($l$rını n( '(!rlin%in r'n$ "nl$0dırdıl$r. Jə&in,lələrin $l"($ !<(i"$(l$n L=nd=nd$ '$#l$nıl&$$ $0l$ndı. Bl= d,lə(ləri (ic$rə(də $<id <!'$l$0&$"$ !?dilər. BD @/n( '(!rlin%

l=A $dl$ndırıldı.1932- ci ildə H(($$d$ $n$d$ !?irilən =nr$n'd$ n:il(ərə

ilə d=&ini=nl$rı $r$'ınd$ i%(i'$di &ün$'iə(lər (ən;i&ləndi ə ır 'ır$(ic$rə( &ü%$ilələri $l$ndı. B &ü%$ilələrə :,rə in:ili' &$ll$rınıni#r$cı "$#0ıl$0dı ə =nl$r rə%$ə(ə d$$&lı =ldl$r. Mü%$ilələr Birli



,lələrinin $;$rınd$ r=(!'i=ni;& 'i"$'ə(ini (ə(i% !dərə =nl$rı&,<ə&ləndirdi. Birli d$#ilində id#$l rü'&l$rı ($&$&ilə ə "$%i'&ən $r$d$n %$ldırıldı. Oə(icədə in:ili' 'ən$"!'i ə ,lələrin

i%(i'$di""$(ı ini0$ !(di. *r(ı% 3+-c illərin '=nnd$ dün"$ (ic$rə(d,ri""ə'inin 3+-4+[-i in:ili' &illi $l"($'ı ilə $$rılırdı.J,&ə(in #$rici 'i"$'ə(inin i'(i%$&ə(lərindən iri *r=$ ,l-

ələri ilə əl$%ələr =ld. n:il(ərə 1932-ci ildə !?irilən L=;$nn$=nr$n'ınd$ dün"$ i%(i'$di ,<r$nı 0ər$i(ində *l&$ni"$nın (ə;&in$(ı,də&ə'ini d$"$ndır&$'ı (əliini &üd$iə !(di. n:il(ərə <ə&in ildə(ər'il$<$ d$ir F!n!rədə !?irilən =nr$n'ın i0(ir$?ı'ı =ld. Jəri

#ərclər ə 'il$< i'(!<'$lı $r(ırıldı. n:ili' <,&ə(i *r=$d$ *l&$ni"$ə ($li"$nın (əc$ü;$r <ərəə(lərinə &ün$'iə(də i(ərəli"ininü&$"i0 !(dirdi. *l&$ni"$ ilə <ər(ərəli '$;i0 $l$&$% ü?ün 1936-ciilin &$r(ınd$ n:il(ərə <,&ə(inin ü;ləri S$"&=n ə d!n B!rlindəJi(l!rlə :,rü0dülər. Ji(l!r 'il$<l$n&$nı :ücləndir&ə ə ər%i*r=$d$ 'ərə'(li %$;$n&$% i'(ələriniD R!#='l=$i"$ ə =l0$ iləər$;i &ü$<i'ələrinin <əll !dil&ə'i ;ərrili"ini =nl$rın di%%ə(inə?$(dırdı. S$"&=n *l&$ni"$d$n L=nd=n$D d!n i'ə &$r(ın 28-dəM='$"$ :əldi. M='$d$ !?irilən :,rü0lərdə ii(ərəli ə

!"nəl#$l% &ə'ələlər &ü;$irə !dildi. *l&$n (əc$ü;ünün %$r0ı'ını$l&$$ d$ir in:ili' (əliləri S=!( ((i$%ı (ərəindən i$"ə( %ədər ciddi nə;ərə $lın&$dı.

n:il(ərə P$=ni"$nın \;$% ər%dəi <əri (əc$ü;ünü ə"əndi.

L$in ,lənin d$#ili ə #$rici 'i"$'ə(inin %$r0ı'ınd$ dr$n r=l!&ləri rl$ <əll !də il&ə"ən ə ,;ünü #$l%ın :,;ündə($&$&ilə nü;d$n '$l$n M$d=n$ld 1936-ci ildə i'(!$"$ :!(di.

1936- ci ilin "$"ınd$ <,&ə( "!nidən =r&$l$0dırıldı. "n$"ınd$n =n$ B=ldin $0?ılı% !(&ə"ə $0l$dı. O="$r $"ınd$ i'ə

$rl$&!n(ə "!ni '!?ilər !?irildi.

Mü<$i;ə$rl$r '!?i%$$ı $&$ni"$d$ d$#ili 'i"$'ə('$<ə'ində <!? ir nə;əri ədlər !r&ə"ərə ə&əli ə$li""ə(:,'(ərəcələriniD #$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində i'ə !"nəl#$l% $lə&də



=ll!(i (ə<lüə'i;li 'i'(!&i "$r$(&$% ə 'ül< rnd$ &ü$ri;ə$$r&$% ni""ə(lərini ə"$n !(dilər.

L!"=ri'(lər i'ə @S='i$li;& ə 'ül< rnd$A $dlı "!ni r=%r$&

%əl !(dilər. Nəli @L!"=ri;& ə &illə( r=%r$&ınd$n #!"li :!ni0=l$n r=%r$&d$ $nD nə%li""$(D !n!rji 'i'(!&lərinin "!nidən%rl&$'ıD d$0 ,&ürD :ə&i%$"ır&$ ə &$0ın%$"ır&$ '$<ələrinin ir %i'&inin &illilə0diril&ə'i irəli 'ürüldü. Bnd$n ,(rü &illilə0dir&ə

r='!'inin <ü%%i ə'$'l$rının i0ləni <$;ırl$n&$'ı ;ərrili"i :,'(ərildi.L!"=ri'(lər d!&=r$(i"$ ə 'ül< id!"$l$rın$ '$di% =ld%l$rını ə"$n!(dilər. 1936-ci ildə l!"=ri'(lərin lid!ri l!&!n( G((li '!?ildi.

Li!r$l $r(i"$'ınd$ i'ə ;$&$n ü? %rl$0&$ &,cd idi.L.F=rcn (ərəd$rl$rı @Milli <,&ə(lə ə&əd$0lı% id!"$'ını rədd!dirdilər. F=n S$"&=nn &illi li!r$ll$rı <,&ə(ilə ə&əd$0lı%!(&ə"əD J!r!r( S!&!lın (ərəd$rl$rı i'ə ə&əli &ü#$liə(də %$l&$$ü'(ünlü !rirdilər. $r(i"$nın "!& id!=l=ji l$(=r&$'ını ($ri#?i

r=!''=r 7$&'!" M"$r ə i%(i'$d?ı F=n !"ni; M!"n$rdın 1928-ciildə ?$ =ln&0 @Bri($ni"$nın 'ən$"! :ələcə"iA n$ ə;ən @S$rıı($Ad$ d!"ilir $dlı i($ı =ld. Hnl$r d,lə(in :!ni0 '='i$l 'i"$'ə("!ri(&ə'ininD i'(ənilən =r&$ ə (ə;$<ürləri ilə '='i$li;&in əl!"<inə?ı#$r$% ərdin $;$dlıını ə rə%$ə(i irəli 'ürdülər. Bn$ :,rə d,lə(cə&i""ə(in ini0$ının &!#$ni;&lərini i0lə"i <$;ırl$&$lı idi. Bü(ün

nl$r ə'lində @!"ni; in%il$ıA =l @"!ni r'A &$<i""ə(ini d$0ı'$d$ li!r$ll$rın r=%r$&ı :!ni0 (ərəd$r %$;$n&$dı.

S!?ilərdə &ü<$i;ə$rl$r 38D l!"=ri'(lər i'ə 164 "!r $ldıl$r.J,&ə(i &ü<$i;ə$rl$r (ə0il !(dilər. B$0 n$;ir 'ən$"!?i $ilə'indəd=l&0 ə n:il(ərənin &,%!lərinin :ücləndiril&ə'i rnd$'i"$'ə(i ə$l &üd$iə !dən S.B=ldin =ld. J,&ə(də #$rici i0lər n$;iri ə;iə'ini S!&!l 5=rD &$li""ə n$;iri ə;iə'ini i'ə O!ilR!&!rl!n ((dl$r.

B=ldin <,&ə(inin d$#ili 'i"$'ə(i $0lıc$ =l$r$% ,ləi%(i'$di""$(ının '$l$&l$0dırıl&$'ın$ ",nəldi. J,&ə(in <ə"$($!?irdi"i :!ni0 i%(i'$dı ə '='i$l (ədirlər nə(icə'ində i%(i'$di""$('$l$&l$0&$$ $0l$dı. Sən$"! ə ənd (ə'ərrü$(ınd$ "ü'əli0 əldə



!dildi. N&ə &ə<'ld$rlıı 1932-3-ci illərdə 2+[ $r(dı. %(i'$di"ü'əli0 193-ci ilədə d$$& !(di. 0'i;li"in 'əi""ə'i #!"li $0$ıdü0dü. N:ər 1934-cü ildə ,lədə i0'i;lərin '$"ı 2 &ln. nəər idi'əD1936-3-ci illərdə 1D &ln. nəər =ld.

Jələ 1934-cü ildə $rl$&!n(in %əl !(di"i i0'i;lərə "$rdı&!ril&ə'i <$%%ınd$ %$nn rl$ (ə(i% !dildi. B=ldin <,&ə(i,lədə ic(i&$i %$"d$-%$nn &,<ə&ləndir&ə ü?ün (ədirlər <ə"$($!?irdi. 1936-ci ildə %i"$&D 193)-cı ildə i'ə ic(i&$i %$"d$- %$nn<$%%ınd$ %$nnl$r %əl !dildi. Bnnl$ !ləD <$i&i""ə(in "#$rıd$irələri $r$'ınd$ n$r$;ılı%l$r d$ <,& 'ürürdü. 193)-cı ildə ,lənin

'i"$'i <ə"$(ı %$l&$%$ll$rl$ &ü0$"iə( =lnd. Jə&in ildə ə$( !dənr$l V !=r%n "!rinə VII Gd$rd r$l =l&$lı idi. L$in d"'$lDə<li! ə '$" =l$n VII Gd$rd 193-ci ildə !ləndidən '=nr$ r$l=l$c$ını ə"$n !(di. Hnn '!:ili'i nd$n əəl ii dəə $ilə %r&0ə =0$n&ı0 \!lli' Si&'=n idi. J,&ə( r$l $ilə'inin 0ərəi ü?ün$l?$ldıcı =l$n ni$<$ %$r0ı ?ı#dı. B=ldin "$r$n&ı0 ə;i""ə(<$%%ınd$ VII Gd$rd$ r$di= ilə ?ı#ı0 !(&ə"i %$d$$n !(di. Hnn

%$r0ı'ın$ ii 0ər( %="ldC "$ <ə&in %$dınd$n i&(in$ !di r$l ($#(-($cın$ "i"ələn&əE "$ d$ =nnl$ !ləni r$l ($#(-($cınd$n i&(in$!(&ə. VII Gd$rd r$l ($#(-($cınd$n i&(in$ !(di. Hnn əə;inə%$rd$0ı VI !=r% r$l =ld. B!ləliləD ,<r$n $r$d$n %$ldırıldı.

Bnd$n '=nr$ ,lədə id$rə?ili 'i'(!&inin d$<$ d$



(ə&illə0diril&ə'i d$$& !(dirildi. 193-ci ildə n$;irlər <$%%ınd$%$nnn %əl !dil&ə'i ilə icr$ <$i&i""ə(inin 'əl$<i""ə(ləri #!"li:!ni0ləndirildi ə $0 n$;ir ü'(ün <ü%%l$r $ldı.

B=ldin <,&ə(ində M$d=n$ld d$ (ə&'il =lnd. Oə0ri""$(i0ləri n$;iri i& =D 193-ci ildə L$(ın *&!ri$'ınd$ 'əərdə iən ə$(!(di.

B=ldin <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(ində *r=$ ,lələri ilə&ün$'iə(lər #ü''i "!r ((d. n:il(ərə *l&$ni"$ ə ($li"$ ilə əl$-%ələri& 'ı#l$0dır$r$% $0i;&i @'$i(lə0dir&əA #ə((ini :,(ürdü. 1936-ci ilin i"nnd$ *l&$ni"$ ə n:il(ərə <,&ə(ləri <əri- dəni;

'$;i0i& i&;$l$dıl$r. B '$;i0ə :,rə *l&$ni"$nın <əri-dəni;d=n$n&$'ı n:il(ərə d=n$n&$'ının 36[-i %ədər =l$ ilərdi.

1936-ci il i"ln 16-də n:il(ərə *l&$ni"$D ($li"$ ə /r$n'$ilə irlidə V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'i ilə *l&$ni"$ ü?ün nə;ərdə ((l$n&ə<ddi""ə(lərə "!nidən $#ıl&$'ını &ü&ün '$"$n @7$;ılı% əə&əd$0lı% $(ıZnı i&;$l$dı.

($li"$ Jəə0i'($n$ <üc& !dərən n:il(ərə <,&ə(i Millə(lər Fə&i""ə(indən ($li"$"$ %$r0ı i%(i'$di '$n'i"$l$r (ə(i% =ln&$'ını(ələ !(di. L$in (ələ <!? ir nə(icə !r&ədi. 1936-ci ilind!$rınd$ S!&!l 5=r ə /r$n'$nın $0 n$;iri L$$l Jəə0i'($nın

ir <i''ə'inin ($li"$"$ !ril&ə'ini nə;ərdə (($n '$;i0 i&;$l$dıl$r.J,&ə( 193)-cı ildə "!& 'il$<l$n&$ r=%r$&ını %əl !(di.

Jə&in ildə B,"ü Bri($ni"$ '$ni"$ i0lərinə *r=$ d,lə(lərinin

%$n0&$&$'ın$ d$ir '$;i0in i0ləni <$;ırl$n&$'ının i0(ir$?ı'ı =ld.n:il(ərə S$i( =!$nd$ P$=ni"$ ilə di:ər d,lə(lər $r$'ınd$ &,cd=l$n ;iddi""ə(lərdən &ə<$rə(lə i'(i$də !dərə \;$% ər%də"$=nl$rın <ərəə(lərini 0irnilə0dirdi ə r!:i=nd$ "$=n <,&ə(ini'$i(li"in (ə&in$(?ı'ı i&i %əl !(di.

n:il(ərənin #$rici 'i"$'ə(ində &ü<ü& "!rlərdən irini Jindi'-($n ((d. Milli-$;$dlı% &ü$ri;ə'inin :!ni0ləndi"i ir $#(d$ in:ili'ə <ind ic(i&$i-'i"$'i #$di&lərinin nü&$"əndələri 1936-ci ildə "!ni=n'(i('i"$& %ə(i <$;ırl$"$r$% %əl !(dirdilər. Jindi'($n !d!r$'i"$=ld. Jindi'($nlıl$r& i0(ir$ı ilə &ərə;i ə "!rli icr$!dici ə



%$nn!rici =r%$nl$r "$r$dıldı. Jindi'($nd$ %$r0ıdnn$ ə $n(iin:ili'ə<$l-r<i""ə'i ;əilədi.

N&+i# &$>&%#&3 h($ə)i

193-ci ildə @Milli <,&ə(Ain (əriində də"i0ili !dildi.S(!nli B=ldin i'(!$"$ :!(di. P!ni $0 n$;ir O.R!&!rl!n 18)9-194+ =ld. B=ldinin i'(!$"$ :!(&ə'i =nn $0lıc$ =l$r$% (əc$ü;-$rı @'$i(lə0dir&əA 'i"$'ə(inin il$'$ r$&$'ı ilə $lı idi. 1938-ci ildə #$rici i0lər n$;iri d!n ə &ü$ini L=rd r!n=ri də i'(!$"$:!(dilər. P!ni #$rici i0lər n$;iri J$li$' =ld. R!&!rl!n <,&ə(iə$l d$#ili 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı. HD <,&ə(in i?ində @d$#ili$in!(A "$r$(dı. Bü(ün <$i&i""ə( &ə'ələləri d!&ə =l$r iDR!&!rl!nD J$li$'D &$li""ə n$;iri S$"&=n ə d$#ili i0lər n$;iriS!&!l 5=r (ərəindən <əll !dilirdi. J,&ə( $%r$r ,l&əninini0$ın$ ,&ə &ə%'ədilə ə'$' ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rının

$lın&$'ın$ (ə&in$(lı %i"&ə(lər %="d. /!r&!rlər Birli ,lələrinə ,;&$ll$rını ,&rü rü'& =l&$d$n '$(&$$ $0l$dıl$r. 3+-c illərdəənd (ə'ərrü$(ın$ $i($l %="l0 $r(dı. R!&!rl!n <,&ə(i 193-ci ildə rl$ndi"$ $rl$&!n(inin %əl !(di"i =n'(i('i"$nı ə"əndi.

J,&ə( :!ni0 #$rici 'i"$'ə( <ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı. 193-ci ildə ($li"$ ilə n:il(ərə $r$'ınd$ '$;i0 $l$ndı. B '$;i0ə :,rən:il(ərə Jəə0i'($nın ($li"$ (ərəindən ((l&$'ını ə"əndi. Tərələr *r$lı% dəni;i r$"=nnd$ ir-irlərinin &ən$!lərinə <,r&ə(!dəcələri $rədə %$r0ılı%lı ,<dəli :,(ürdülər. 1938-ci ildə R!&-

!rl!n 7=&$"$ 'əər !(di. R!&!rl!n <,&ə(i 1938-ci ilin '!n(-"$rınd$ ($li"$ ə /r$n'$ ilə irlidə R!#='l=$i"$nın ə'$'ən $l-&$nl$r "$0$"$n Sd!( il$"ə(ini *l&$ni"$"$ irlə0dir&ə"i nə;ərdə(($n Mün<!n ',dələ0&ə'ini %əl !dərə n 'ül<ərər $ddı&

i&i %ələ&ə !rdi. HD Mün<!n ',dələ0&ə'ini in:ili' #$l%ın$ Y&ən'i;ə 'ül< :ə(ir&i0ə&Y i&i (ə%di& !(di. n:il(ərənin 1939-c il &$r(ın21-də SS7 ə /r$n'$ ilə irlidə =ll!(i (ə<lüə'i;li"ə d$ir



$0l$dıı d$nı0ı%l$r r'; nə(icələndi. 1939-c il &$r(ın 31- dən:il(ərə =l0$"$ <üc& =l$c$ı (ə%dirdə (əc$ü;$r$ %$r0ı&ü$ri;ədə =l"$ <,&ə(inə "$rdı& :,'(ərəcə"inə (ə&in$( !rdi.*r!lin -də ($li"$ *l$ni"$& i0$l !(didə n:il(ərə !"ni (ə&in$(ıPn$nı'($n$ ə 7&ıni"$"$ d$ $id !(di. J=ll$ndi"$D '!?rə əK$ni&$r$"$ &ü$i% (ə&in$(l$r (əli =lnd. J,&ə( Türi"ə iləə&əd$0lı$ d$ir d$nı0ı%l$r$ $0l$dı.

B,4( B%i)'3i,' i(i3əsi i##ə%i3də -

=l0$ (əc$ü;ə &ər; %$ldı%d$n '=nr$ n:il(ərə 1939-c il'!n("$rın 3-də *l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n !('ə də 194+-cı ilin&$"ın$də "$lnı; $''i &ü<$riə $$rdı. B i'ə @%əriə &ü<$riəA$dını $ldı. n:il(ərə ilə !"ni $#(d$ P!ni ^!l$ndi"$D *'(r$li"$D'!n("$rın 6 ə 8-də i'ə $n$d$ ə Fəni *ri$ ((i$%ı*l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n !(dilər. Jindi'($n d$ *l&$ni"$ ilə&ü<$riə ə;i""ə(ində =ldn ildirdi. L$in in:ili' rə'&i

d$irələri ,ləni :!ni0 &i%"$'lı <əri ə&əli""$(l$r$ %=0&$%d$n?əindilər. Mü<$riənin $0l$n&$'ı ,lənin d$#ili 'i"$'i <ə"$(ın$ ,;(ə'irini :,'(ərdi. J$i&i""ə( $0ınd$ =l$n &ü<$i;ə$rl$r =$li'i"$lı<,&ə( %r&$ı (əli !('ələr də l!"=ri'(lər ə li!r$ll$r R!&!rl!n $0d$ =l&$%l$ %rl$n <,&ə(ə :ir&ədən i&(in$!(dilər. Bnnl$ !ləD 1939-c il '!n("$rın 8-də <ər ü? $r(i"$ 'i"$'i

$rı0ı% <$%%ınd$ 'ənəd i&;$l$"$r$% &ü<$riə d$$& !(di"i d,rdə'ə"ləri irlə0dir&ə $rədə ,<dəli :,(ürdülər. Hnl$r "!rli,;ünüid$rə =r%$nl$rın$ '!?i !?ir&ə&əD (ərilərini i'ə ==($'i"$"=l ilə də"i0dir&ə $rədə r$;ılı$ :əldilər. Mü<$riə d,ründə'!?ilərdə <ər ir $r(i"$ ic&$l$r $l$($'ınd$ (ə&'il =ln$n

$r(i"$nın (ə&'il?i'inin "!rinə d$irələrdə ,; n$&i;ədini irəli'ür&ə&ə $rədə ,<dəli :,(ürdü.

T!;lilə '$<i$rl$rl$ (r!d-"ni=nl$r $r$'ınd$ 'ən$"! $rı0ıı d$i&;$l$ndı. B$rı0ı$ :,rə &ü<$riə d,ründə (ə(il ə &i(in%lər !?ir&ə %$d$$n !dildi. R!&!rl!n <,&ə(in (əriinə %$(ı$n(i$0i'( =l$n \in'(=n R!r?ili ə *n(=ni d!ni d$#il !(di.





!dəcə"ini ildirdi. /r$n'$ &əl =ld%d$n '=nr$ in:ili' <,&ə(i&ü<$riəni d$$& !(dir&ə &ə%'ədilə i%(i'$di""$(ı <əri r!l'ə!?irdi. n:ili' i%(i'$di""$(ı ü(ün :ücü ilə &ü<$riə &ə%'ədləri ü?ün

i0lə&ə"ə $0l$dı. Mü<$riə illərində ə'$'ən <əri i'(!<'$l '$<ə'inə 1&lrdD n( '(!rlin% 'ər&$"ə %="ld.194+- cı ilin "$"ınd$ *l&$ni"$ @n:il(ərə rnd$ d,"ü0Z ə

$0l$dı%d$ R!r?il @,ləni $lın&$; %$l$"$ ?!ir&əA 0ü$rını irəli'ürdü. Ölənin &üd$iə %$ili""ə(i &,<ə&ləndirildi. *l&$ni"$<əri- <$$ %üələri ,lə ər$;i'ini =&$rd&$n !('ələr də&ə%'ədlərinə n$il =l$ il&ədilər. B d,"ü0 in:ili' #$l%ının

%ə<rə&$nlıını :,'(ərdi.1941 -ci ildə B$l$nl$r. r$%D Sri"$ ə Li$n$ ?ı#$rıl$n in:ili'

=rd <i''ələri <əri ə&əli""$(l$rd$ r %$;$ndıl$r. Jə&in ıl i"ln12-də *l&$ni"$"$ %$r0ı &ü<$riədə ir:ə ə$li""ə( <$%%ınd$ in:ili'-'=!( '$;i0iD $%'(n 14-də i'ə R!r?il ə 7;!l( $n(i<i(l!r?i=$li'i"$nın 'i"$'i id!=l=:i"$'ının ə'$'ını %="$n @*(l$n(i$ #$r(i"$-

'ıAnı i&;$l$dıl$r. *r(ı% 1941 -ci ilin '=nnd$ B,"ü Bri($ni"$ $;(ələ$( !r&ələ *l&$nı"$ ü;ərində %ələə %$;$n&$% '(r$(!:i"$'ını%ə(i =l$r$% &üə""ənlə0dirdi.

1942- ci ilin &$"ınd$ B,"ü Bri($ni"$ ilə SS7 $r$'ınd$<əri i((i$% ə &ü<$riədən '=nr$ı d,rdə ə&əd$0lı% <$%%ınd$'$;i0 i&;$l$ndı. B,"ü Bri($ni"$ M$c$rı'($nD 7&ıni"$ ə/inl$ndi"$"$ &ü<$riə !l$n !(di.

1942- 1943-cü illərdə in:ili'-$&!ri$n %üələri *ri$ <əriə&əli""$(l$r &!"d$nınd$ ə'$'lı d,nü0ə n$il =ld%d$n '=nr$ %i(ədə<əri ə&əli""$(l$rın $$rıl&$'ı d$"$ndırıldı. Mü((əi%lər

1943- cü ilin $r!l-&$"ınd$ @*(l$n(i$ rnd$ d,"ü0Adə də%ələə ?$ldıl$r. B %ələə *l&$ni"$nın &əl =l$c$ınınl$üdlü"ünü :,'(ərdi.



n:ili' <,&ə(i $n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın "$r$dıl&$'ı ə&,<ə&ləndiril&ə'inə ,"ü (,<ə'ini !rdi.

Mü<$riə illərində n:il(ərə <,&ə(i <əri 'ən$"!'ini 'ürə(ləini0$ !(dirdi ə :üclü 'il$<lı %üələr "$r$(dıD 1944-cü ildə in:ili''il$<lı %üələrinin '$"ı 4 &ln. 643 &in nəərə ?$(dı. K=&ini=n ə&ü'(ə&ləələrdən cəl !dilənlərlə ir:ə =rdd$ 9D6 &ln. $d$& %ll%!dirdi. Mü<$riə d,ründə ,lədə 131 &in (ə""$rəD 26 &in ($nD 3++&in (=D 1 &ln.-də $i$'i"$ =&$'ıD 1)+ &ln. (= &ər&i'iD 8D3&lrdD $(r=n i'(!<'$l !dildi. Jəri 'ən$"!nin ($& :ücü ilə i0lə&ə'inə"$lnı; 1943-cü ilin $%'( $"ınd$ n$il =lnd. M$0ın%$"ır&$ ə

i&"$ 'ən$"!'i ini0$ !(di. Jəri 'ən$"!nin :!ni0ləndiril&ə'i əl$əi0?i %üə'i (ələ !(di"indən i0'i;lər i0ə cəl =lndl$r. Oə(icədə,lədə i0'i;li ($&$&ilə lə !dildi. J,&ə( i0?i %üə'indəni'(i$dəni (ən;i&lədi. 1944-cü ildə %əl !dilən #ü''i %$nn$ :,rə<!? i& N&ə O$;irli"i =r%$nl$rının r$;ılıı =l&$d$n i0 "!rini də"i0ə

il&ə;di. Ölənin ü(ün i'(!<'$l '$<ələrində r< "ü'əli"i "$r$ndı.Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD &ü<$riənin $$rıl&$'ı ü?ün l$;ı& =l$n'il$< ə 'r'$(ın ə'$' <i''ə'ini n:il(ərə ,;ü i'(!<'$l !dirdi.

Mü<$riə illərində <,&ə( ənd (ə'ərrü$(ının ini0$ın$ #ü-''i di%%ə( "!(irdi. 5$ricdən ər;$% :ə(iril&ə'i ?ə(in =ldnd$n <,-&ə( ənd (ə'ərrü$(ı i'(!<'$lını :!ni0ləndir&ə &ə%'ədilə (ədirlər <ə"$($ !?irdi. /!r&!rlərə əə;'i; "$rdı&l$r :,'(ərildi. B(ədirlərin nə(icə'ində ,lədə ($#ıl ə $r(= əini '$<ələri

:!ni0ləndirildiD &ə<'ld$rlı% $r(dı. n:il(ərə &ü<$riə illərində,;ünün ər;$% (ələ$(ını ə'$'ən ,də"irdi.Mü<$riə n:il(ərənin d=&ini=n ə &ü'(ə&ləələrində i%(i'$dı

ini0$$ &ü'ə( (ə'ir :,'(ərdi. B ər$;ilərdə "!ni $ri ə ;$=dl$r (iildi. Hnl$r !"ni ;$&$nd$ $0i;&ə %$r0ı ü&&i &ü$ri;ədə &ü<ü&r=l ="n$dıl$r.

Kün"$ &ü<$riə'i d$$& !(di"indən ,lədə 1936-ci ildən əri

$rl$&!n( '!?iləri !?iril&irdi. B!lə 0ər$i(də R!r?ilin =$li'ı"$lı<,&ə(ində n$r$;ılı%l$r "$r$n&$$ $0l$dı. J,&ə( ,lədə

ıı=



$rl$&!n( '!?ilərinin *r=$d$ &ü<$riə $0$ ?$(dı%d$n dər<$l'=nr$ !?iriləcə"ini ə"$n !(di. *r=$d$ &ü<$riə '=n$ ?$($n i&iR!r?il &$"ın 24-də =$lı'i"$< <,&ə(in i'(!$"$ :!(di"i& ə i"ln6-də $rl$&!n(ə '!?ilər !?iriləcə"ini !l$n !(di. HD !?id <,&ə(i"$r$(dı. B <,&ə( ,; "!ri& '!?ilərdən '=nr$ "$r$dıl$c$% "!ni<,&ə(ə !r&əli idi. L!"=ri'(lər '!?i ərə in:ili' #$l%ının ə<$l-r<i""ə'ini ə' !(dirən r=%r$&l$ :!(dilər. Hnl$r &ü<$riə illərindəi%(i'$di""$( ü;ərində %="l&0 d,lə( nə;$rə(inin '$#l$nıl&$'ıD'ən$"!nin ə'$' '$<ələrininD (=r$ın ə in:ili' $nının&illilə0diril&ə'i (ələləri& irəli 'ürdülər. Mü<$i;ə$rl$r i'ə

'!?i%$$ı $&$ni"$nı R!r?ilin 0ə#'i n ; ü;ərində %r$r$%&illilə0dir&ənin ə i%(i'$di""$( ü;ərində d=lə nə;$rə(inin'$#l$n&$'ının əl!"<inə ?ı#dıl$r. S!?ilərin nə(icə'i &ü<$i;ə$rl$r ü?ün ($&$&ilə :,;lənil&ə; =ld. Hnl$r &əli""ə(ə r$dıl$r.L!"=ri'(lər $rl$&!n(də 389D &ü<$i;ə$rl$r i'ə "$lnı; 2+9 "!r %$;$ndıl$r. P!& <,&ə(i l!"=ri'(lərin lid!ri l!&!n( G((lı "$r$(dı.L!"=ri'( <,&ə(ində #$ncı i0lər n$;iri G&!'( B!inD $0 n$;irin&ü$ini i'ə J!r!r( M=rı''=n =ld. B!ləlilə dün"$ &ü<$riə'iillərində *l&$nı"$ l= ,lələri ü;ərində <ərı-'ı"$'ı ə dil=&$(i %ələədə &ü'(ə'n$ r=l =l$n \.R!r?il &əli""ə(ə r$dı. B;$&$n G((lı =('d$& =nr$n'ınd$ i0(ir$ !dən R!r?ili əə; !(di.Iıncı dün"$ &ü<$riə'inin '=n$ ?$(&$'ı ilə ,lə ($ri#ində "!& d=r

$0l$ndı.



IV BÖLÜM

/7*OS*

Bi%i3əsi3i3 %'3s' 443 3ə)i<ə#ə%i

Bır&cı dün"$ &ü<$riə'ində %$li :əl&ə'inə $#&$"$r$% /r$n'$nın='ı$l-ı%('i$di ə;i""ə(i $ır idi. Ölənin in'$n !<(i"$(ın$ :ııdıı ;ərə də"di.

Jəri ə&əli""$(l$rın :!di0ində 1D3 &ln. nəər ,ldürüldüD 2 &ln. 6)+ &innəər "$r$l$ndı. n'$n i(i'i n:il(ərədən (ə#&inən 3D *B-d$n i'ə 12 dəə ?=# =ld.

\0$% ,lü&ü ə ü(ləi #ə'(əlilər $r(dı. /r$n'$ ə&ə %$ili""ə(li ə<$li'inin1[-ni i(irdi Ölənin 0i&$l-0ər%ində "!rlə0ən 1+ d!$r($&!n(də <əri&əli""$(l$r :!(di"indən nə%li""$( ə 'ən$"! d$ıdıldı. ) &in & də&ir"=lD2 &in &. $(=&=il "=lD 66+ &in !D 23 &inədə 'ən$"! &üə''i'ə'iD$riD ;$=d ə 0$#($ 'ır$d$n ?ı#dı. M$li""ə 'i'(!&i ilic <$l$ dü0dü.

Mü<$riə ,lə"ə (ə#&inən 2++ &lrdD r$n ;i"$n rd. Milli 'ərə(in 1]4

<i''ə'i i(irildi. /r$n'ı; i%(i'$di""$(ınd$ $&!ri$n ə in:ili' $i($lının r=lr(dı. 192+-ci ildə ,lənin ü&&i =rc (ə#&inən 3++ &lrdD r$n idi. B&ələin 4+ &lrdD r$nını *B-$D )2 &lrdD r$nını i'ə n:il(ərə"ə =l$n =rcə0il !dirdi. Jəri ə&əli""$(l$r ənd (ə'ərrü$(ın$ d$ $ır ərə rd. Nin '$<ələri d$ıdıldıD ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı i'(!<'$lı;$ldı.

H'&$nlı d,lə(ininD 7'i"$ ə *'(ri"$-M$c$rı'($n i&!ri"$l$rının

d$ıl&$'ı nə(icə'ində /r$n'$nın #$ricə $i($l i#r$cı 4+[ $0$ı dü0dü.*ır '='i$l-i%(i'$di nə(icələrinə $#&$"$r$% &ü<$riədə i%(i'$di""$(ınə;i '$<ələriD #ü''ən <ər 'ən$"!'i ini0$ !(di.

Mü<$riə nə(icə'ində də"ən ü(ün ;i"$nl$r$ $#&$"$r$% /r$n'$*r=$nın ən :üclü d,lə(inə ?!rildi. 1 &ln. ++ &in ə<$linin "$0$dıı Gl;$'ə L=($rin:i"$nın %$"($rıl&$'ıD S$$r d$0 ,&ür



<,;ə'indən i'(i$də !dil&ə'iD *ri$d$ T=%= ə $&!rnn ir <i''ə'ininD P$#ın ər%də i'ə Sri"$ ə Li$nın $lın&$'ı /r$n'$i%(i'$di""$(ınınD #ü''ən 'ən$"!'inin ini0$ın$ &ü'ə( (ə'ir :,'(ərdiə ,lənin ü&&i 'ən$"! =(!n'i$lı #!"li $r(dı. Mü<$riə %r($rdı%d$n

'=nr$ (ə'ərrü$(ın ər$'ı i0lərinə 9+ &lrdD r$n ə'$i( $"rıldı.M$0ın%$"ır&$ ə i&"$ 'ən$"! '$<ələri ini0$ !(di. !j=D 7!n= əSi(r=!n &$0ın%$"ır&$ ;$=dl$rı ,lədəi &$Wn i'(!<'$lının 2]3-ni!rirdilər. Bü(ün nl$rın nə(icə'ində Wı'$ &üddə(də 'ən$"!i'(!<'$lının <əc&inə :,rə /r$n'$ dün"$d$ !0inci "!ri ((d. '(!<'$lınə $i($lın (ə&ərü;lə0&ə'i d$<$ d$ $r(dıD iri (r!'( ə =n'!rnlər "$r$ndı. Ölədə &!($llr:i"$ 'ən$"!'inə @=&i(! d! /=rjA =n'!rni

rə<ərli !dirdi. 5$rici (ic$rə( $r(dı. Ü? iri in<i'$r (ic$rə( d=n$n&$'ının)2[-nə nə;$rə( !dirdi. Mü<$riədən '=nr$ n!"d!rlər ə 7=(0ıldlər ,lə i%(i'$di""$(ınd$ &,%!lərini #!"li &,<ə&ləndirdilər. 5ırd$

$nl$r 'ır$d$n ?ı#dı. ri $nl$r "$r$ndı. Ölənin $n-&$li""ə'i'(!&inə ü? iri $n - Jind-RinD Li=n ə $ri' $nl$rı nə;$rə( !dirdi.

Kün"$ 'i"$'ə(inə (ə'ir !dənD %üdrə(li <əri d,lə(ə ?!rilən

/r$n'$ =rd'nn (!#nii (əc<i;$(ını "$#0ıl$0dırdı ə ə':ərlərinind,"ü0 r<n "ü'əl(di./r$n'$ $%r$r-'ən$"! ,lədən 'ən$"!-$%r$r ,lə"ə ?!rildi. N:ər

&ü<$riə"ə %ədər ə<$linin 63[-i ənddə "$0$"ırdı'$D &ü<$riədən'=nr$ 0ə<ərə $#ın ?=#$ldı. \r$ni;$'i"$ :ücləndi.

M4h'%i>ədə3 s*3%' #(ə3i3 si,'si hə,')/.

Mi##i >#*( h'(i$i,,ə) >'@/3d'

Mü<$riənin $0$ ?$(&$'ı /r$n'$nın '='i$l-'i"$'i <ə"$(ın$ ciddi(ə'ir :,'(ərdi. l illərdə ,lədəi 'i"$'i 0ər$i(i ə'$'ən ii $&il0ər(ləndirirdiC irinciD &ü<$riədə %$;$nıl$n %ələə ilə əl$%əd$r =l$r$%0=ini;& ə &illə(?ili $r(dıE iinciD $ır i%(i'$di 0ər$i( in%il$i <ərə$("$r$(dı. B ;$&$n Ölədə ü? ,"ü 'i"$'i $r(i"$ %r ə$li""ə(

:,'(ərirdiC '$D &ərə;?i ə '=l $r(i"$l$r. B $r(i"l$r ,lədə 'i"$'i%üələr $r$'ınd$ı ni'ə(i &üə""ənlə0dirirdilər. S$l$r ənənəir$n'ı; cə&i""ə(iniD '=ll$r i'ə "!ni 'i"$'i- $r(i"$ &ədəni""ə(i ,;ündə



ə' !(dirirdilər. BD r$n'ı; cə&i""ə(inin 'i"$'i '(r(rnd$ %ü(lə0&əə &=d!rnlə0&ə'inin $0$ ?$(dıını :,'(ərirdi.

$ri' 'ül< =nr$n'ınd$ r$n'ı; <,&ə(i *r=$ &ə'ələlərində,; i'(ələrinə ?$(dı. Sül< =nr$n'ının %ər$rl$rın$ "n =l$r$% /r$n'$

:!ni0 ər$;ilər əldə !(diD ;ən:in (əii 'ərə(ləri =l$n Gl;$' əL=($rin:i"$nı ,;ünə %$"($rdı. S$$r d$0 ,&ür 0$#($l$rı /r$n'$"$ !?di.S$$r il$"ə(i i'ə 16 il &üddə(inə Millə(lər Fə&i""ə(inin id$rə?ili"inə!rildi. B &üddə( $0$ ?$(dı%d$n '=nr$ S$$rın ($l!"i ilə $lıil$"ə(də r!!r!nd& !?iril&əli idi. Jər'i;lə0diril&i0 ;=n$ !l$n=ln$n 7!"nin '=l '$<ili 6 ildən 16 ilədə *n($n($ =rdl$rı (ərəindəni0$l !dil&əli idi. 7!"nin '$ '$<ili ="nc$ 6+ &.-li '$<ədə ır

ər$;i <ər'i;lə0diril&i0 !l$n !dildi. /r$n'$ T=%= ə $&!rnd$ı$l&$n &ü'(ə&ləələrinin ir <i''ə'ini $ldı. Sri"$ ə Li$n ü;ərində/r$n'$ &$nd$(ı %="ld. /r$n'$ $rl$&!n(i 'ül< &ü%$ilə'ini 32nəər l!<inəD 63 nəər əl!"<inəD 4 nəər i(ərə =l&$%l$ (ə'di% !(di.

191-ci ildən ,lənin $0 n$;iri =l$n U.B.l!&$n'=nn 1841-1929 "!ri(di"i d$#ili 'i"$'ə( ə$l ə 'ə&ərəli idi. Mü<$riə

%r($rdı%d$n '=nr$ <,&ə( $r(=?$ 'i'(!&i& lə !(di. Jəri %$-nnl$r $r$d$n %$ldırıldı. N<$li"ə r!di(lər !rildi. %(i'$di""$( ü;ərindəd,lə( nə;$rə(i ;əilədildi. 1919-c ilin $r!lində $rl$&!n(i%(i'$di""$( '$<ə'ində ii %$nn %əl !(di. B %$nnl$rd$n irinəə'$'ən $ri ə ;$=dl$rd$ 8 '$$(lı% i0 :ünü rə'&i 0əildə (ə(i%=lnd. Ki:ər %$nn$ ə'$'ən <ə&$rl$r i((i$%l$rın$ '$<i$rl$rl$=ll!(i &ü%$ilələr $l$&$% <ü%% !rildi. L$in l!&$n'=

<,&ə(i ir 'ır$ r=l!&lərlə ü;lə0di. B$0lıc$ r=l!& ,lənin&$li""ə 'i'(!&ində "$r$n&ı0 ?ə(inlilərlə $lı idi. K,lə( üdcə'ininə'iri 2 &lrdD r$n (ə0il !dirdi. Ki:ər ir ?ə(inli /r$n0$nın 2++$rlı $ilə'inin l!&$n'= <,&ə(indən n$r$;ı %$l&$'ı idi. Hnl$r l!&$n'=n *l&$ni"$nı $r?$l$&$&$%d$ ə /r$n'$"$ əl$ə



:əlirlər :ə(ır&ə&ədə (ə%'irləndirirdilər. Ki:ər (ərədən&ü<$riədən '=nr$ ə<$li $r$'ınd$ &ü#(əli '='i$l-'i"$'i cərə"$nl$rın(ə'iri $r(dı. /ə<lələr ,; <ü%%l$rı rnd$ &ü$ri;əni :ücləndirdilər.Tə(illər ?=#$ldı. 1919-c ildə (ə#&inən 1D2 &ln. nəər (ə(il !(di.

n%il$i ə<$l-r<i""ə =rd ə d=n$n&$"$ d$ "$"ıldı.B!lə :ər:in '='i$l-i%(i'$di ə 'i"$'i 0ər$i(də =&&ni'( n(!r-

n$'i=n$lının "$r$dıl&$'ını $l%ı0l$"$n r$n'ı; '='i$li'(ləri #!"li ə$l-l$0dıl$r. S='i$li'( $r(i"$'ının (əriindəi '=l %$n$d$ $0?ılı% !dən@J&$ni(!Anin dir!(=r M$r'!l $0!n ə /r$n'$ S='i$li'( $r(i"$'ının

$0 $(ii Lüd=i /r=''$r =&in(!&lə d$nı0ı%l$r $$r&$% ü?ünM='$"$ :əldilər. Hnl$r M='$d$n %$"ı(dı%d$n '=nr$ =- &in(!&ə%əln @21 0ər(iYni &ü;$irə !(dilər. S$l$r ə &ərə;?ilər =nnəl!"<inə ?ı#dıl$r. M.$0!nın (ə0əü'ü ilə 192+-ci il d!$rın '=nnd$/r$n'$ S='i$li'( $r(i"$'ının Tr 0ə<ərində !?irilən ,%əl$də%rl($"ınd$ =&in(!&ə d$#il =l&$% $rədə %əl !dilən %ər$r$ '$l$r ə &ərə;?ilər ($! =l&$dıl$r. /S =&in(!&in r$n'ı; ,l&ə'iD 1921-ci il "$n$rın 1-dən i'ə /r$n'$ =&&ni'( $r(i"$'ı $dl$n&$$

$0l$dı. L$in M='$nın <i&$"ə'i ilə "$r$dıl$n $r(i"$d$ ə;i""ə($ır idi. $r(i"$ d$#ilində &ü#(əli %rl$0&$l$rın ə$li""ə( :,'(ər&ə'i'i"$'i ə (ə0il$(i i0in $$rıl&$'ın$ &$n! =lrd. $r(i"$nın '='i$ld$"$ı ;əi idi.

=&&ni'(lərin (əidi ilə Ü&&i N&ə =n!d!r$'i"$'ınd$n?ı#$n 0ə#'lərin \ni($r Ü&&i N&ə =n!d!r$'i"$'ı "$r$(&$l$rı<ə&$rl$r i((i$%l$rını $r?$l$"$r$% #!"li ;əilə(di.

1914-cü ildə '!?il&i0 d!($(l$r $l$($'ın$ n,ə(i '!?ilər 1918-ci ildə !?iril&əli idi. L$in &ü<$riə ə;i""ə(i ilə $lı =l$r$% =nn'əl$<i""ə( &üddə(i 1919-c ilədə ;$dıldı. B &üddə(də r$di$l '!?ii'l$<$(ı <ə"$($ !?irildi. 'l$<$(ın $0lıc$ &ə%'ədi '!?i <ü%%n d$<$?!i !(&ə ə '!?icilərin ə<$l-r<i""ə'ini nə;ərə $l&$% idi. Oə(icədə

r==r'i=n$l-&=j$ri($r '!?i 'i'(!&i (ə(i% !dildi. P!ni %$nn$ :,rə

d!$r($&!n(lərdə 6 &in ə<$lidən 1 d!($( '!?il&əli idi. $r(i"$ ə=$li'i"$l$r i'ə n$&i;ədlərin 'i"$<ı'ını (ər(i !dirdilər. L$in '!?icilər ü(ün 'i"$<ı"$ d!"ilD =nr!( n$&i;ədə 'ə' !r&əli idilər. Sə'lərin&ü(lə% ?=#ln %$;$n$n n$&i;əd '!?il&i0 <!'$ !dilirdi. 1919-c



ilin n="$rınd$ &ü<$riədən '=nr$ il dəə =l$r$% d!($(l$r $l$($'ın$!?irilən '!?ilər ərəə'ində $n$r!D Mil"!r$n ə Bri$n $l(ı '$ ə

ir n!?ə li!r$l $r(i"$nın d$#ıl =ld @Milli l=A "$r$(dıl$r. @Milli l=An (əriinə L.B$r(nn r!'li$?ı d!&=r$(i '=ll$rD

.!nl!!nin r!'li$?ı '='i$li'(lərD U.l!&$n'=nn '=lr!'li$?ıl$rD 7.$n$r!nin 7!'li$?ı K!&=r$(i $r(i"$'ıD/.K! V$d!lin 7!'li$ /!d!r$'i"$'ıD U.Ol$n'ın Milli 7!'li$?ı/ə$li""ə( $r(i"$'ı ə . d$#il =ldl$r. @Milli l=A '!?i%$$ı

r=%r$&ınd$ ,lədə '='i$l ə dini '$i(li"iD %$"d$- %$nnD r!'li$%rl0n %=r&$ıD 'inilər $r$'ınd$ <ə&rə"li"i ər%ər$r !(&ə"iD$;$d !dil&i0 r$"=nl$rı ər$ !(&ə"iD &ü<$riə əlillərinə ə !?&i0

d,"ü0?ülərə %$"ı :,'(ər&ə"i əd !rdi. r=%r$&ın #$rici 'i"$'ə('$<ə'ində ən &ü<ü& (ələi V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'i 0ər(lərinin "!rinə"!(iril&ə'inə n$il =l&$% idi.

S!?ilərdə @Milli l=A 43D r$di$ll$r 8)D '='i$li'(lər i'ə )8&$nd$( %$;$ndıl$r. l!&$n'= <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. @Milli l=Ad$il <,&ə(i i(ərə *.G.Mil"!r$n 1869-1943 (ə0il !(di. Hnn

<$i&i""ə(i illərində d$#ili 'i"$'ə(də ir 'ır$ (ədirlər <ə"$($ !?irildi.192+-ci ildə n="$rın 11-i irinci dün"$ &ü<$riə'ində %ələə :ünü ə<əl$ =l$nl$rın #$(irə :ünü i&i rə'&i =l$r$% %$nni lə0diri d i.

5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində Mil"!r$n <,&ə(i V!r'$l 'ül< &ü%$-ilə'inin 0ər(lərinin "!rinə "!(iril&ə'inə ə V!r'$l 'i'(!&inin %=-rn&$'ın$ ?$lı0ırdı. 192+-ci ilin "$n$rınd$ '!n$($ '!?ilər !?irildi.S!?i%$$ı $&$ni"$nı rl$ $$r$n ə @$l&$n <ər 0!"i ,də"əcəA

0ü$rınd$n i'(i$də !dən @Milli l=A ə r!'li$?ı d!&=r$(l$r $rl$&!n(dəi "!rlərin 2]3 <i''ə'i& %$;$n$r$% )26 "!rdən 4++-nə'$<i ?ı#dıl$r. 7$di$ll$rın ə r!'li$?ı d!&=r$(l$rın d$#il =ld

l=n lid!ri 7$"&=n $n$r!ni 18)+-1934 (əcə :!ni0 #$l%ü(lələri d!"ilD <ə&?inin n!( in<i'$rl$rı d$ &üd$iə !dirdilər. L$in,lədə @Milli l=An əl!"<d$rı =l$n %üələr ə'$'ən r="$li'(lər idi.

^$də:$n ə "ü'ə <ər?ilərdən i$rə( =l$n r="$li'(lər &=n$r#i"$nı ər$ !(&ə"ə ?$lı0ırdıl$r. L$in =nl$rın '='i$l d$"$%l$n :üclü d!"ildi.192+- ci ilin "$n$nnd$ $n$r!nin r!;id!n(li &üddə(i

$0$ ?$(dı. P!ni '!?ilərdə =nn rə%ii l!&$n'= ə Mil"!r$n =ldl$r.



B$0 n$;ir i0lə"ən Mil"!r$n '!n("$r $"ınd$ !?irilən '!?ilərdə r!;id!n( =ld. Hnn r!;id!n(li &üddə(i 192+-ci ilin '!n("$rınd$n1924-cü ilədə d$$& !(di. L$in /r$n'$d$ r!;id!n(in ?=# d$ :!ni0'əl$<i""ə(ləri "=# idi.

Mil"!r$n r!;id!n( '!?ildidən '=nr$ 192+-ci ilin '!n("$rınd$n1921-ci ilin "$n$rın$də $0 n$;ir U.L!"% =ld. L$in =D i'(!$"$:!(didə "!rinə 1921-ci il "$n$rın 1)-d$ *ri'(id Bri$n !?di. Bri$n1921-ci ilin '=nn$ %ədər <$i&i""ə( $0ınd$ =ld. J,&ə( d$#ili'i"$'ə( '$<ə'ində :!ni0 r=%r$& irəli 'ürdü. P!& 'ən$"! '$<ələrinin"$r$dıl&$'ı ü?ün $ddı&l$r $(ıldı. L$in ,lədə ,<nə 'ən$"! '$<ələri;əi i0lədi"indən &ə<'l i'(!<'$lı 1913-cü illə &ü%$"i'ədə 1921-ci ildə

66[D ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı i'(!<'$lı i'ə [ (ə0il !(di.Qi"&ə(lərD #ü''ilə ər;$ın %i"&ə(i %$l#dı. J,&ə( 1921-ci il"$n$rın 2+-də !rdi"i ə"$n$(ınd$ı ədlərini "!rinə "!(irə il&ədi.

Bri$n <,&ə(i #$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində i?i *n($n($nın "$-r$dıl&$'ı i0ini $0$ ?$(dırdı. /r$n'$ ə(r$ınd$ @'$ni($r =rd=nA "$-r$(&$% i0inə 'ə" !dildi. /r$n'ı; <,&ə(i 1921-ci ildə =l0$ ilə 'i"$'i

$( ə <əri =n!n'i"$ i&;$l$dıD 192+-21 -ci illərdə R!#='l=$i"$DP%='l$i"$ ə 7&ıni"$nın i?i *n($n($d$ irlə0&ə'inə ,&ə !(di. 1938-ci ilədə &,cd =l$n i((i$%ın &ə%'ədi *l&$ni"$d$n$'i;&inD SS7-də i'ə =l0!i;&in %i(ədə :üddüləri (əc$ü;$r ni""ə(lərin %$r0ı'ının $lın&$'ın$ ",nəl&i0di. 1921-ci ilin &$r(ınd$P$=ni"$ ilə i&;$l$n$n &ə#i '$;i0 i'ə \;$% ər%də di:ər d,lə(lərinnü;nn $r(&$'ının %$r0ı'ını $l&$% &ə%'ədi :üdürdü. Bri$n

<,&ə(i V$(i$nl$ &ün$'iə(lərini "$#0ıl$0dırdı. 1921-ci ilind!$rınd$ '!n$( V$(i$nd$



dil=&$(i &i''i"$nın ə$li""ə(inin ər$ !dil&ə'i <$%%ınd$%ər$rı (ə'di%lədi.

1921- ci ilin '=nl$rınd$n Bri$n <,&ə(inin d$#ili ə #$rici'i"$'ə(indən n$r$;ılı% $r(dı ə &ü#$liə( :ücləndi. /r$n'$nın V$0in%(=n

=nr$n'ınd$ r';l$ dü?$r =l&$'ı ə #$rici 'i"$'ə(də ?!i #ə(("!ridə il&ə&ə'i !(ir$;l$ %$r0ıl$ndı. J,&ə( ,<r$nı "$r$ndı. Oə(icədə Bri$n i'(!$"$ :!(di. 1922-ci il "$n$rın 16- dən 1924-cü ili"ln 1-də /r$n'$nın $0 n$;iri 7$"&=n $n$r! =ld. J,&ə(in

$0lıc$ ə;iə'i 'ən$"!nin ər$'ını $0$ ?$(dır&$%D i%(i'$di""$(ıli!r$ll$0dır&$%D (əii $;$r &!#$ni;&lərini ər$ !(&ə ə ,ləi%(i'$di""$(ını ini0$ !(dir&ə idi. J,&ə( i%(i'$di""$(ın d,lə(

(ən;i&lən&ə'ini lə !(&ə"ə $0l$dı. ri in<i'$rl$r$ :ü;ə0(lər !rildi.$n$r! <,&ə(i d$#ili 'i"$'ə(ində 0=ini'( &!"lləri :ücləndirdi.

5$rici 'i"$'ə(də <,&ə(in $0lıc$ &ə%'ədi *r=$d$ /r$n'$nın<!:!&=nl (ə&in !(&ə idi. Bnd$n ,(rü r$n'ı; <,&ə(i <ə(($%ə(i""ə(li $ddı&l$r d$ $(dı. L$in r$n'ı;l$rın iddi$l$rın$ %$r0ı *B ə*l&$ni"$ %ə(i !(ir$; !(dilərindən <!:!&=nl% i'(ə"ini <ə"$($

!?ir&ə = %ədər də $'$n d!"ildi.1922- ci ildə !?irilən !n"$ =nr$n'ınd$ /r$n'$ =rcl$r &ə-'ələ'indən ,; #!"rinə i'(i$də !(&ə"ə ?$lı0dı. *l&$ni"$nın (ə;&in$(,də&ə'ini "$(&$'ını ə<$nə !dən /r$n'$ ə B!l?i$ =rdl$rını"!ridərə 1923-cü il "$n$rın 11-də 7r ə 7!"n il$"ə(ini ((dl$r./r$n'$ ər$;idə '!$r$(?ılı% <ərə$(ını $?ı% 0əildə &üd$iə !dərə 7!"n 7!'li$'ının "$r$dıl&$'ın$ ,&ə :,'(ərdi. L$in 7rn

i0$lı ilə /r$n'$ ,; i'(ə"inə ?$($ il&ədi. /r$n'ı; i%(i'$di""$(ı $ır ə;i""ə(ə dü0dü. Ölənin &$li""ə 'i'(!&i =;ld. i $" ər;indər$nın də"əri ii dəə $0$ı dü0dü. P$r$n&ı0 ,<r$nd$n ?ı#&$% ü?ün*B ə n:il(ərə /r$n'$"$ (ə;"i%lər !(dilər. Oə(icədə 7r $$n(ür$'ı

=0$ ?ı#dı. B!lə ə;i""ə( 1923-cü ildə <,&ə( ,<r$nı "$r$(dıınd$n@Milli l=A i'(!$"$ :!(&ə"ə &əcr =ld. Ölədə 'i"$'i $r(i"$l$rın"!ni l=l$rı "$r$n&$$ $0l$dı.

$n$r! <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(ində *;ər$"c$n d$ &ü<ü&"!r ((d. HD $0 n$;ir '!?ilərən $rl$&!n(də !(di"i &ər;ə'ində/r$n'$nın əl$%ələr '$#l$&$'ını ;ərri '$"dıı ,lələrdən iri i&i



*;ər$"c$nı d$ %!"d !(di. /r$n'$nın *;ər$"c$nd$ =l0!i r!ji&inid!iri &illi <,&ə(i ər$ !(&ə ə ə&əd$0lı% %r&$% l$nl$rı&,cd =l'$ d$ =n r!$ll$0dır&$% &ü&ün =l&$dı. *r!l i0$lınə(icə'ində d,lə( &ü'(ə%illi"i i(irildidən '=nr$ /r$n'$d$ "$0$&$$

&əcr =l$n *;ər$"c$n nü&$"əndə <!"ə(inə rə'&i /r$n'$ "$rdı&l$r :,'(ərdi.

S*# >#*( h($ə)i

7$di$l '='i$li'(lər 1923-cü ildə @Milli l=Ad$n $"rıldıl$r. S!?iərəə'indəD 1924-cü ildə =nl$r '='i$li'(lər ə r!'li$?ıl$rl$ irlidə

@S=l l=ZY "$r$(dıl$r. B l= '!?i%$$ı $&$ni"$d$ ü&&i 'i"$'i$&ni'(i"$ !ril&ə'iD 8 '$$(lı% i0 :ününə ə&əl !dil&ə'iD $i($l ü;ərinə!r:i %="&$%l$ ,lənin &$li""ə 'i'(!&inin '$l$&l$0dınl&$'ı ə .ədləri !rdi. 1924-cü il &$"ın l-də !?irilən $rl$&!n( '!?ilərində@S=l l=A 28D '$ $r(i"$l$r 126D =&&ni'(lər i'ə 2) &$nd$(%$;$ndıl$r. S=l l= %ələə %$;$ndı%d$n dər<$l '=nr$ i"nn 1-dəd!($(l$r $l$($'ının '=l %rl$rı Mil"!r$nın r!;id!n( r!'l='nd$n əl?ə&ə"əcə"i (ə%dirdə <,&ə( (ə0il !(&ə"əcələrini ildirdilər. B!lə=ld%d$ '$l$r ə di:ər $r(i"$l$r /r$n'$ M$r0$l $0d$ =l&$%l$=$li'i"$lı <,&ə( "$r$(dıl$r. L$in d!($(l$r $l$($'ı <,&ə(i(ə'di% !(&ədi. Kü0&ü0 =ld $ır ə;i""ə(də Mil"!r$n i"nn 11-də=n'(i('i"$"$ "n =l$r$% i'(!$"$ :!(di. "nn 13-də Q$'(=nK&!r% /r$n'$ Milli Məcli'ində r!'li$ r!;id!n(i '!?ildi.

1924- cü ilin i"nnd$ r$di$l-'='i$li'( Gd$rd Grri= 182-196 i'ə $0 n$;ir =ld. HD 1926-ci ilin $r!linədə $0 n$;ir ə;iə'ində i0lədi. ^$i( $ilə'ində $n$d$n =l&0D ($ri#-il=l=:i"$ $ül(ə'ini i(ir&i0D ;i"$lıD d!&=r$( ə $'ii'( =l$nGd$rd Grri= n$ %ədər Li=n 0ə<ərinin &!ri ə d!($(l$r

$l$($'ının 'ədri ə;iələrində i0lə&i0di. P!ni <,&ə(də 18n$;ir ə;iə'indən 13-nü r$di$l- '='i$li'(lərD 6-ni i'ə

r!'li$?ı '='i$li'(lər ((d.Grri= d$#ili ə #$rici 'i"$'ə(də rin'ii$l də"i0ililər d,rünün

$0l$ndıı& ə"$n !(di. Hnn <$i&i""ə(ə $0l$&$'ı ilə d$#ili'i"$'ə(də ir 'ır$ də"i0ililər =ldD ,lə i%(i'$di""$(ınd$ '$i(lə0&ə



$0 !rdi. /r$n'$d$ '$i(lə0&ənin ir 'ır$ ,;ünə&ə#'' cə<ə(ləri $r idi. Ölə i%(i'$di""$(ınd$ &,<(ə0ə& irəlilə"i0 əldə !dildi. M!($llr:i"$D&$0ın%$"ır&$D $i$'i"$ ə i&"$ 'ən$"! '$<ələrinin 'ürə(lə ini0$ !(di"i 1924-1928-ci illərdə 'ən$"! i'(!<'$lı ildə 6[ $r(dı. B cə<ə(dən

/r$n'$ "$lnı; *B-d$n :!ri %$lırdı./r$n'$d$ i%(i'$di ini0$ın ə 'i"$'i '$i(lə0&ənin rl$rının ir 'ır$ 'əələri $r idi. Ölə Gl;$'D L=($rin:i"$ ə S$$r d$0 ,&ür <,;ələrini əlinə !?ir&i0diD *l&$ni"$d$n 8 &ln. r$n (ə;&in$($l&ı0dı. J,&ə( '='i$l ;iddi""ə(lərin $r$d$n %$ldırıl&$'ı ə ə&ələ$i($l $r$'ınd$ $rı0ı% ü?ün :!ni0 r=%r$&l$r <ə"$($ !?irdi. P!ni&ü<$riənin =l&$'ını i'(ə&ə"ən #$l% ə'$' di%%ə(ini %rcl$ !rdi.

Bü(ün nl$r r$n'ı; i%(i'$di""$(ının ini0$ınd$ $0lıc$ r=l ="n$dı.B irəlilə"i0lərə $#&$"$r$% ,lə i%(i'$di""$(ının ir 'ır$D #ü-

''ən ,<nə '$<ələri <ələ də :!ri %$lırdı. $ı;D dəri ə $&ı%- $r?$'ən$"!'ini &$li""ə ?ə(inli"i c$(ınd$n "!nidən %r&$% ?ə(in idi./r$n'ı; &$li""ə $i($lı i'(!<'$l$ 'ər&$"ə %="&$%d$ lən:i"irdi.Ölənin ənd (ə'ərrü$(ınd$ r=l!&lər %$lırdı. %(i'$di""$( ü;ərindəd,lə( in<i'$rı ə nə;$rə( <ələ də '$#l$nılırdı.

/r$n'ı; i%(i'$di""$(ını :!rilidən ?ı#&$%d$n ,(rü *li %(i'$dır$ ə *li Kə&ir"=l r$'ı "$r$dıldı. M$li""ə 'i'(!&inin '$-l$&l$0dın&$'ın$ $0l$ndı. Milli r!di( $nının "$r$dıl&$'ı ,ləi%(i'$di""$(ınd$ $0lıc$ r=l ="n$dı. /r$n'$nın $%r$r-'ən$"! ,lədən'ən$"!-$%r$r ,lə'inə ?!ril&ə'ində ,lədə 0ə<ər ə<$li'inin əndə<$li'inə ni'ə(inin $r($r$% 61[-ə ?$(&$'ı d$ (ə'ir !(di. J,&ə(in

d$#ili 'i"$'ə(ində &ən;il (iin(i'inə #ü''i di%%ə( "!(irildi. B&ə%'ədlə 3++ &ln. r$n ə'$i( $"rıldı.@S=l l=A <,&ə(i 'i"$'i ə <ü%%i '$<ədə ir 'ır$ (ədirlər

<ə"$($ !?irdi. 1924-cü ilin d!$rınd$ 'i"$'i &ə<'l$r$ $&ni'(i"$!rildi. Q$dınl$r ələdi""ə ə =n(=nl$rd$ i0(ir$ !(&ə <ü%%%$;$ndıl$r. B (ədirlər cə&i""ə(də &ü'ə( %$r0ıl$n'$ d$ i%(i'$di

r=l!&lər <ələ də <əll =ln&$&ı0 %$lırdı.$i($l ü;ərinə !r:i %="l&$'ı <$%%ınd$ %$nn l$"i<ə'i

1926- ci il $r!lin 11-də '!n$( (ərəindən rədd !dildidə Grri=$in!(i i'(!$"$ :!(di. B!ləliləD Grri= @%ı;ıl di$rıA $0ı ilə'ındır$ il&ədi.



1926- ci il $r!lin 1-də =l !nl!!&n $0?ılıı ilə "!ni<,&ə( "$r$dıldı. L$in <,&ə( də d$#ili 'i"$'ə(də r %$;$n$

il&ədi. Sən$"!dəD #ü''ən $&ı%-$r?$D "n ə . "ün:ül 'ən$"!'$<ələrində ə;i""ə( $ır idi. B!lə 0ər$i(də iri in<i'$rl$rın "$r$dıl&$'ı

:ücləndi.1926- ci ilin '=n - 192)-cı ilin irinci "$rı'ınd$ ,lədə d$#ili

'i"$'i &ü$ri;ə :ücləndi. !nl!! 192)-cı ilin i"lnd$ i'(!$"$ :!(di.P!ni <,&ə(i *ri'(id Bri$n (ə0il !(di. L$in = d$ (!;lilə i'(!$!rdidən '=nr$ r!;id!n( <,&ə( (ə0il !(&ə"i "!nidən Gd$rdGrri="$ ($0ırdı. *nc$% $rl$&!n( <,&ə(ə !(i&$d :,'(ər&ədi.Ölədə <,&ə( ,<r$nı "$r$ndı.

W @S=l l=A <,&ə(lərinin #$rici 'i"$'ə(inin $0lıc$ &ə%'ədi*r=$d$ <!:!&=nl$ n$il =l&$%D &ü'(ə&ləələrdə &,<ə&lən&ə ə nü; d$irə'i %$;$n&$% idi. Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD <,&ə(lər *l&$ni"$"$ &ün$'iə(də 'ər( #ə(( "!ri(&ədən i&(in$ !(dilər. /r$n'ı;dil=&$(i"$'ının i'(i%$&ə(dəi ə$li""ə( &!(=dl$rı ə'$'əndə"i0dirildi. B$0 n$;ir '!?ildidən dər<$l '=nr$ Grri= n:il(ərə"əD '=nr$

i'ə B!l?i$"$ 'əər !(di. Grri= <,&ə(i *B ə n:il(ərə ilər$;ıl$0$r$% @K$!' l$nıA& ə L=$rn= '$;i0lərini %əl !(di. @S=l

l=A <,&ə(i ir il &üddə(ində r$n'ı; =rd <i''ələrini 7rd$n?ı#$rdı. L=$rn= '$;i0lərini i&;$l$&$%l$ /r$n'$nın *r=$d$ı&,%!ləri ;əilədiD '$;i0lərin "!rinə "!(iril&ə'inin (ə&in$(?ıl$rın:il(ərə ə ($li"$ =ld. L$in 7!"n (ə&in$( $(ınd$n '=nr$ d$in:ili'-r$n'ı; ;iddi""ə(ləri 'ən:i&ədi.

/r$n'$nın #$rici 'i"$'ə(ində Millə(lər Fə&i""ə(ində i0(ir$ !(&ə #ü''i "!r ((d. /r$n'ı; dil=&$(i"$'ı Millə(lər Fə&i""ə(inin ,&ə"iilə *r=$d$ /r$n'$nın nü;n ər$ !(&ə"ə ?$lı0ırdı. 1924-cü ildəGrri=nn (əlii ilə Millə(lər Fə&i""ə(i @B!"nəl#$l% &ün$%i0ələrin(ən;i&lən&ə'i <$%%ınd$ r=(==Z %əl !(di.

Sül< 'i"$'ə(i "!ridən Grri= <,&ə(i SS7 ilə &ün$'iə(lərə

di%%ə( "!(irərə 1924-cü il =("$rın 28-də S=!( ((i$%ı ilə dil=&$(i &ün$'iə(lər %rd.

/r$n'$ #$rici 'i"$'ə(ində <ər $'i(ə ilə &ü'(ə&ləələrdə &,<-ə&lən&ə"ə ?$lı0ırdı. 1926-ci ildə @S=l l=A <,&ə(i Mər$!0də ri



($"$l$rın$ %$r0ı <əri ə&əli""$(l$r !?irərə Ndüləri&in $0?ılıı$l(ınd$ @"$ $;$dlı%D "$ ,lü& 0ü$rıA ilə $$rıl$n ü'"$n$ ;ərə !ndirdi./r$n'$ <ər?iləri !"ni ;$&$nd$ Sri"$d$ dr; ($"$l$rın$ %$r0ı $$rıl$n<əri ə&əli""$(l$rd$ d$ i0(ir$ !(dilər. *$rıl$n &ü<$riələr d,lə(

üdcə'inə ,"ü ;i"$n rd. /r$nın $lıcılı% %$ili""ə(i $0$ı dü0dü.@S=l l=A <,&ə(lərinin #$rici 'i"$'ə(ində Türi"ə də ,;ü-nə&ə#'' "!r ((d. Jəri &üd$#ilənin r'; =l$c$ını $0$ dü0ənr$n'ı;l$r Türi"ə ilə "$#ınl$0ı $rı0ı% i&;$l$"$r$% P$#ın ə Hr($ər%də ir 'ır$ i%(i'$di r=l!&lərini <əll !(dilər.

L$in #$l% @S=l l=A <,&ə(lərinin d$#ili ə #$rici 'i"$'ə-(indən ?=# n$r$;ı idi. ri 'ən$"!?ilər ,; $i($lını #ələ(i =l$r$%

,lədən #$ricə ?ı#$rırdıl$r. N:ər #$ricə $i($l ?ı#$rıl&$'ı 1924- 26-ciillərdə 1+ &lrdD r$n idi'əD 192)-cı ildə &ələ 1 &lrdD r$n$?$(dı. J$i&i""ə(dən n$r$;ılı% 192)-cı ildə @S=l l=A <,&ə(inini'(!$"$ :!(&ə'i ilə nə(icələndi.

Mi##i >i%#i( h($ə)iW

$rl$&!n(də ;n &ü;$irələrdən '=nr$ "!ni =$li'i"$lı <,&ə("$r$dıldı. B <,&ə( @Milli irliA $dl$ndırıldı.

@Milli irliA <,&ə(i 192)-cı ilin i"lnd$n 1928-ci ilədə h'(i$i,,ə)də *#d. O33 )ə%(i>i3ə %&s1>#i('/ s*si'#is)#ə%i3 ə %'-di$ll$rın nü&$"əndələri d$#il !dildilər. P!nidən <,&ə(in $0ınd$r$n'ı; ə !"nəl#$l% i0:ü;$r d$irələrinin &üd$iə !(di"i $n$r!

drd. Grri=D Bri$n ə !nl!! də <,&ə(ə d$#il !dildilər. K$#ili'i"$'ə( '$<ə'ində <,&ə(in %$r0ı'ınd$ dr$n $0lıc$ ə;iə ,lədə&$li""ə '$i(li"ini (ə&in !(&ə idi. B &ə%'ədə n$il =l&$%d$n ,(rü&$li""ə !'!r(lərindən i$rə( =&i(ə "$r$dıldı. Qı'$ &üddə(də iri$i($l ü;ərinə %="l$n !r:i lə !dildi. 192)-cı ilin d!$rınd$&$li""ə i'l$<$(ı <ə"$($ !?irildi. /r$n d!$l$'i"$ !dilərə &ü<$riədən əəli $lıcılı% %$ili""ə(inə "$#ınl$0dırıldı. Mü<$riə$#(ı r$#ıl$n i'(i%r$;l$rın də"əri ,dənildi ə r$n '$i(lə0dirildı.Ölənin &$li""ə 'i'(!&i '$l$&l$0dı. $n$r! @r$nın #il$'!dici'iA$dını $ldı. Ölənin &$li""ə 'i'(!&inin '$i(lə0&ə'i ə ini0$ınd$ *B



ə n:il(ərədən $lın$n r!di(lər də &ü<ü& r=l ="n$dı. 192)-1932-ciillərdə ,lənin %ı;ıl !<(i"$(ı 18 &lrdD r$nd$n 83 &lrdD r$n$?$(dırıldı. r!di( 'i'(!&i &,<ə&ləndirildi.

192- ci ildə 'ən$"! &ə<'l i'(!<'$lı &ü<$riədən əəli

d,rlə &ü%$"i'ədə 3 dəə $r(dı. =l$d əridil&ə'inə :,rə ,lə 1913- cüil 'əi""ə'inə 1928-ci ildə :əli ?$(dı. Bü(,lüdəD ,lədə 'ən$"!&ə<'l i'(!<'$lı &ü<$riədən əəli 'əi""ə"ə "!(i0di. /r$n'$ü&&i 'ən$"! &ə<'l i'(!<'$lı '$<ə'ində *l&$ni"$ ə n:il(ərəni,(ü !?ərə *B-d$n '=nr$ iinci "!ri ((d. Bnnl$ !ləD r$n'ı;'ən$"!'i (!#nii cə<ə(dən <ələ də :!ri %$lırdı. J,&ə( <əri $i$'i"$'ən$"!'ini "!nidən %rd. Mü'(ə&ləələrə $i($l %="l0 1+[-dən2+[-də $r(dı. /r$n'$nın #$rici (ic$rə(ində &ü'(ə&ləələrin #ü''i?əi'i ?=#$ldı. #r$c$(d$ &ü'(ə&ləələrin $"ı 28[-əD id#$l$(d$ i'ə24[-ə ?$(dı.

/r$n'$"$ #$ricdən #!"li c; i0?i %üə'i :əldi.J,&ə( '='i$l '$<ədə də &ü<ü& (ədirlər <ə"$($ !?irdi.

192)- cı ildə %=c$lı$ ə əlilli"ə !n'i"$D i0'i;li"ə :,rə "$rdı&

!ril&ə'i <$%%ınd$ %$nnl$r %əl !dildi.@Milli irliA <,&ə(i ;$&$nınd$ ,lədə 0=ini'( &!"llər

:ücləndi ə $0i'( (ə0il$(l$rı #!"li ə$ll$0dı. $Və(ənərər :ənclər cə&i""ə(iAD 192-ci ildə i'ə @Hdl #$?l$rA $0i'( (ə0il$(l$r "$r$dıldı.Ölədə $n(i$l&$n ə<$l-r<i""ə'i :ücləndi.

@Milli irliA <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i *r=$d$ /r$n'$nın<!:!&=n r=lnn &,<ə&ləndiril&ə'inə ",nəldi. 192-ci il $r!lin )-

d$ *B-ın irinci dün"$ &ü<$riə'inə :ir&ə'inin =nnc ild,nü&ü&ün$'iə(i ilə /r$n'$ #$rici i0lər n$;iri Bri$n *B-l$ ii(ərəli&ün$'iə(lərdə &ü<$riələrdən i&(in$ =ln&$'ı <$%%ınd$ (əli irəli'ürdü. *B-ın ə"əndi"iD l$in (əcə /r$n'$ ilə d!"ilD di:ər d,lə(lərlədə ?=#(ərəli ə'$'d$ i&;$l$n&$'ını (əli !(di"i 'ənəd @Bri$n-!ll=% $(ıA $dını $ldı. 1928-ci il $%'(n 2-də $ri'də n:il(ərəDB!l?i$D *l&$ni"$D ($li"$D =l0$D /r$n'$D R!#='l=$i"$ ə P$=ni"$

$(ı i&;$l$"$r$% &illi 'i"$'ə(də &ü<$riələrdən i&(in$ !(&ə ə&ü$<i'əli &ə'ələləri dinc "=ll$ <əll !(&ə $rədə %$r0ılı%lı ,<dəli :,(ürdülər. /r$n'$ ,;ünün @$n$r=$ l$n(A& <ə"$($ !?ir&ə"ə

$0l$dı. L$in *B ə *l&$ni"$ /r$n'$nın *r=$d$ <!:!&=n r=l



="n$&$'ın$ %$r0ı ?ı#dı%l$rınd$n l$nın <ə"$($ !?iril&ə'i ir 'ır$?ə(inlilərlə ü;lə0di.

192- ci ildə ,lədə '!?i i'l$<$(ı <ə"$($ !?irildi. $rl$&!n(<$i&i""ə(ini '$i(lə0dir&əD iri $r(i"$ ə =$li'i"$l$rın '!?idə

i0(ir$ını ə$ll$0dır&$% ü?ün əəli &=j$ri($r 'i'(!& ər$ !dildi.P!ni '!?i %$nn ə'$'ınd$ 1928-ci il $r!lin 22-29-d$ d!($(l$r

$l$($'ın$ '!?ilər !?irildi. S!?ilərdə '$ $r(i"$l$r 2)) &$nd$(D S=l l=A i'ə 26) &$nd$( $ldı. $n$r! "!nidən <,&ə( (ə0il !dərə $0n$;ir =ld. HD 1928-ci ilin $r!lindən 1929-c ilin i"ln$də $0 n$;ir ə;iə'ində i0lədi. J,&ə(in d$#ili 'i"$'ə(i $0lıc$ =l$r$%i%(i'$di""$(ın 'ə&ərəlili"inin $r(ırıl&$'ın$ ə '='i$l r=l!&lərin<əllinə ",nəldi. $n$r! <,&ə(inin <ə"$($ !?irdi"i (ədirlər nə(icə'ində r$n '$i(lə0diD 'ən$"! &ə<'l i'(!<'$lı $r(dıD ə&ə"in'ə&ərəlili"i "ü'əldiD i'(!<'$l ə $i($lın (ə&ərü;lə0&ə'i :ücləndiə #$ricə $i($l i#r$cı :!ni0ləndi. L$in $n$r! <,&ə(inin dini'i"$'ə(iD #ü''ən &i''i=n!r &ə(ələrin $?ıl&$'ın$ ic$;ə !r&ə'iə'in n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı. 1929-c ilin i"l $"ınd$ $n$r!

#ə'(əli"i ilə əl$%əd$r =l$r$% i'(!$"$ :!(di. P!ni $0 n$;ir *ri'(id Brı$n=ld. Bri$n "$lnı; i"l $"ınd$n =("$r $"ın$də $0 n$;ir ə;iə'indəi0lədi. Hnd$n '=nr$ 1929-c ilin =("$rd$n - 1931-ci ilədə $0 n$;ir *ndr! T$rd"! =ld. J,&ə( d$#ili 'i"$'ə(də !0illi l$nın "!rinə"!(iril&ə'ini irəli 'ürdü. B &ə%'ədlə d,lə( üdcə'indən 6 &lrdD r$n $"rıldı.

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı $0%$ ,lələrə ni'ə(ən /r$n'$d$ ır $;:!cD 193+-c ilin $"ı;ınd$ $0l$ndı. B,<r$nın :!c $0 !r&ə'inin ə'$''əələri '=n illərdə r$n'ı; i%(i'$di""$(ı ü?ün əl!ri0li 0ər$i(in&,cdlD r$nın $lıcılı% %$ili""ə(inin "ü'ə =l&$'ı ə *l&$-ni"$d$n $lın$n (ə;&in$(l$rl$ $lı idi. Bn$ $#&$"$r$%D /r$n'$d$

,<r$n di:ər ,lələrə ni'ə(ən dərin =ld. Sən$"! i'(!<'$lı $0$ı dü0dü.#r$c ü?ün i0lə"ən 'ən$"! '$<ələri ;ərər ?ədi. ə i'(!<'$lı $;$ldı.

%(i'$di""$( ü;ərində d,lə( nə;$rə(inin %rl&$'ını (ələ !dən%üələrin ə$li""ə(i :ücləndi. Hr($ (əə%ə &üli'lə0di. 193+-1932-ciillərdə i?i ($cirlərin '$"ı 1++ &in nəər $;$ldı. 0 "!rləri $l$ndı.0'i;lərin '$"ı 1 &ln. nəərə ?$(dı. Öləni i0'i;lər <ərə$(ı ə @$clı%



"ürü0ləriA ürüdü. əndlilər (=r$% ə ə&l$d$n &ə<r& =ldl$r.Hnl$rın :əlirləri $0$ı dü0dü. /r$n'$d$ ,<r$nD 'ən$"! i'(!<'$lının$0$ı dü0&ə'i 1932-ci ilin =r($l$rın$də d$$& !(di. 1932-ci ilin"$"ınd$n ,lədə i'(!<'$l "!nidən ni'ə(ən "$#0ıl$0dı. L$in $; '=nr$

i%(i'$di ə;i""ə( (ə;ədən $ırl$0dı. 1936- ci ildə 'ən$"! &ə<'lnnü&&i <əc&i 1913-cü illə &ü%$"i'ədə )D8[-ə !ndi. 5$ricə $i($l?ı#$rıl&$'ı $r(dı. /r$n'$ dün"$ $;$rınd$ ,; &,%!lərini i(ir&ə"ə

$0l$dı. Kün"$ (ic$rə(ində ,lənin $"ı D[-dən 6[-ə !ndi. Ölədə'='i$l ;iddi""ə(lər ə'inlə0di.

B ;$&$n /r$n'$nın d$#ili 'ı"$'ı ə;i""ə(i #!"li &ürəə idi.Ölədə #ə;inə ll$rının "!"il&ə'i ilə $lı %$l&$%$l :ücləndi. 1931-

ci ilin $#ırl$rınd$ !?irilən '!?ilərdən '=nr$ T$rd"! i'(!$"$ ?ı#dı.Hnn "!rinə $0 n$;ir "!r L$$l =ld. T$rd"! i&i L$$l d$ :üclü<$i&i""ə( r!ji&inin (ərəd$rı idi. Ü&&i""ə(ləD 1931-1932- ci illərdə/r$n'$d$ <,&ə( də"i0ildi. Öləni <,&ə( ,<r$nı ürüdü.

3+-c illərdə /r$n'$nın ic(i&$i-'i"$'i <ə"$(ınd$ d,lə( (ən;i&-lən&ə'inin =r&$ ə &ə%'ədləri &ü;$irə ="!(inə ?!rildi. K,lə(

(ən;i&lən&ə'i @c$ricı;&A $dl$ndırıldı. Sər( $ddı&l$r $($r$% ,<r$nəl!"<inə r=%r$&l$r <$;ırl$"$n r$n'ı; <,&ə(ləri iri $i($l$ ,"ü :ü;ə0(lər !rdilər. @Mü<$i;ə !dilən ,l&əA "$r$dıldı. Hnl$r$ !r:iü'(ünlüləriD d,lə( 'i$ri0ləri ə nə%li""$( ($rilərində :ü;ə0(lər !dildi.Büdcənin '='i$l r=%r$&l$rı #!"li i#(i'$r$ '$lındı.

L$in (ədirlər !lə də ciddi nə(icə !r&ədi. B!lə 0ər$i(də'i"$'i (ə0əü' "!nidən '=l $r(i"$l$r$ !?di.

O,ə(i $rl$&!n( '!?iləri ərəə'ində <$i&i""ə( d$irələri%$"d$-%$nn ə '$i(li "$r$(&$ı əd !(dilər. S!?i ərəə'ində "!ni'!?i i'l$<$(ı <ə"$($ !?irildi. Bn$ :,rə &=j$ri($r '!?ilər i?i

ir&$nd$(< d$irədə ir (rd$n i$rə( !?iril&əli idi. Oi'i 'ə' ?=#l%$;$n$n n$&i;əd '!?il&i0 <!'$ !dilirdi.

S!?i ərəə'ində '=ll$r "!nidən irli "$r$(dıl$r. Hnl$r '(r$(!jiə<ə&i""ə(li '$<ələrin ə &üə''i'ələrin &illilə0diril&ə'i <!'$ın$

d,lə( ,l&ə'ini :!ni0ləndir&əD <əri #ərcləri $;$l(&$%D $<id d,lə('ı=r($ 'i'(!&i "$r$(&$%D ə&ə &ün$'iə(lərini (ən;i&lə&ə

r=%r$&ını irəli 'ürdülər. 1932-ci ilin &$"ınd$ !?irilən '!?ilərdə'=ll$r %ələə ?$ldıl$r. Hnl$r 3)8D r$di$ll$r 16D /ə<lə n(!r-



n$'i=n$lının r$n'ı; ,l&ə'i 129 &$nd$( $ldı. Ölənin $0 n$;iri '=l $r(i"$l$rın də'(ə"i ilə Gd$rd Grri= '!?ildi. 1932-I934-cü illərdə i'ə,lədə 6 dəə <,&ə( də"i0di.

193 i -ci ildə @J!r &=r$(=ri&A %əl !dildidən '=nr$

/r$n'$ *l&$ni"$d$n i'(ədi"i (ə;&in$(ı $l$ il&ədi. /r$n'$d$ *l-&$ni"$"$ %$r0ı ,<($n $&$ni"$'ı :ücləndi. 5$rici 'i"$'ə(ində"i0diril&ə'i ,lədə ə$l &ü;$irə ="!(inə ?!rildi. /r$n'$nınJind-RinD Mər$!0 ə Nlcə;$iıdəi &ü'(ə&ləələrində ü'"$nl$r $0!rdi. J,&ə( 1932-ci ilin n="$rınd$ SS7 ilə <üc& !(&ə&ə <$%%ınd$ $(ı i&;$l$dı. i ,lə $r$'ınd$ %$r0ılı%lı(ic$rə( əl$%ələri :!ni0ləndirildi.

1933- cü ildən 1934-cü il !r$lın -də /r$n'$nın $0 n$;iriGd$rd K$l$d"! =ld. B d,rdə ,lə r!;id!n(i $rl L!r!n idi.

*l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li;& <$i&i""ə( $0ın$ :əldidən'=nr$ /r$n'$d$ d$ $0i'( (ə0il$(l$rı :ücləndi. Ölədə &illə(?i %rl$rınə $0i'( (ə0il$(l$rının :üclən&ə'inin $0lıc$ 'əəi *l&$ni"$d$n:ələn (ə<lüə ilə $lı idi. *l&$ni"$ #$rici 'i"$'ə(inin &ə%'ədləri

/r$n'$ cə&i""ə(ini %=r#"$ '$ldı. /r$n'ı; $0i'( (ə0il$(l$rının ə'$'&ə%'ədi ,lədə $rl$&!n( %rl0n lə !(&ə ə di($(r$"$r$(&$% idi. 1934-cü il !r$lın )-d$ $ri'də $0i'( %i"$&ı $0 !rdi.2+ &in $0i'( ü?ələrə ?ı#$r$% rü0ə(#=r &ə&rl$rın ə d!($(l$r

$l$($'ının %=l&$'ını (ələ !(dilər. @*'!n r$n'!;AD @/!'=AD@Mü$ri; #$?l$rAD @r$l cən:$ərləriA ə @Və(ənərər :ənclərY(ə0il$(l$n #ü''ilə ə$l idilər. =li' %i"$&?ıl$rı d$r&$d$ın !dərə

,lədə $0i'( (ə<lüə'inin %$r0ı'ını $ldı. /$0i'(lərin <ərəə(inə c$$=l$r$% 1934-cü il !r$lın 9-d$ $ri'də 6+ &in nəərin i0(ir$ !(di"i$n(i$0i'( nü&$"i0iD !r$lın 12- də i'ə ü(ün ,lədə $0i;& əl!"<inə ər!'li$nın &üd$iə'i &ə%'ədi ilə &,<(ə0ə& &i(in%lər !?irildi. B&i(in%lərdə (ə#&inən 4D6 &ln. nəər i0(ir$ !(di. Mü#(əli 'i"$'i%üələrin i0(ir$ !(di"i &i(in%lər $0i;& əl!"<inə 5$l% Fə<ə'inin

"$r$dıl&$'ı ü?ün əl!ri0li 0ər$i(in "!(i0di"i& :,'(ərdi.Ki:ər ,lələrdən ər%li =l$r$% /r$n'$d$ $0i;&in ir 'ır$ ,;ü-nə&ə#'' cə<ə(ləri $r idi. /r$n'ı; $0i;&i 'i"$'i cə<ə(dən ə- r$əndəə ;əi idi. d!"$ =0l <,& 'ürürdü. Jərə$(ın $0ınd$ $rl$%



0ə#'i""ə( dr&rd. /r$n'ı; $0i;&i ir %r $rlı (əə%ələrə ə&illə(?i %üələrə $r#$l$nırdı. /$0i;&in ,lədə dərin ($ri#i ,ləri&,cd d!"ildi. /r$n'$ cə&i""ə(inin $0i'(lə0- diril&ə'i "$lnı;<$i&i""ə( (ərəindən <ə"$($ !?irilə ilərdi. L$in rə'&i d$irələr

,lədə $0i;&in in(i0$r ($&$'ınd$ &$r$%lı d!"ildilər.1934- 193)-cı illərdə /r$n'$d$ 6 <,&ə( də"i0ildi. 1934-cü ilin

!r$lınd$n =("$rın$də ,lənin $0 n$;iri Q.K&!r% =ld.HD 34 n$;irdən i$rə( @Milli irliA <,&ə(i "$r$('$ d$ %ı'$ &üd-də(dən '=nr$ i'(!$"$ :!(&ə"ə &əcr =ld. K&!r%in "!rinə $0 n$;ir əəli $in!(lərdə &ü#(əli ə;iələrdə i0lə&i0 "!r G("!n /l$nd!n=ld.

D / B ;$&$n /r$n'$nın #$rici 'i"$'ə(i #!"li ə$ll$0dı. *l&$ni"$(ə<lüə'inə %$r0ı "!ni &ü((əi%lər $#($rı0ı :ücləndi. /r$n'$ @ər%L=$&=A' id!"$'ını irəli 'ürdü. B id!"$"$ :,rə /r$n'$D SS7 əi?i *n($n($ d,lə(ləri &ü%$ilələr =&l!'i i&;$l$"$r$% =ll!(i(ə<lüə'i;li 'i'(!&i "$r$(&$lı idilər. d!"$nın <ə"$($ !?iril&ə'i&ə%'ədilə /r$n'$ 1934-cü il $r!lin 1-də Bri($ni"$ <,&ə(inə

&ür$ciə( !dərə 7!"n (ə&in$( $(ının di:ər *r=$ d,lə(ləri iləi&;$l$n&$'ının ;ərrili"i& :,'(ərdi. 1934-cü ilin "$;ınd$ /r$n'$nın#$rici i0lər n$;iri Li B$r( ir 'ır$ Mərə;i ə Fən-ər%i *r=$,lələrinə 'əər !(di. Səərlərin $0lıc$ &ə%'ədi *r=$d$ =ll!(i(ə<lüə'i;li 'i'(!&i "$r$(&$$ n$il =l&$% idi. 1934-cü il =("$rın 9-d$ P%='l$i"$ r$lı I *l!'$ndrın M$r'!ldə %$r0ıl$n&$ &ər$'i&indəB$r( #=r$( &illə(?i (ə0il$(ının ü;ləri (ərəindən ,ldürüldü I

*l!'$ndrın M$r'!ldə %$r0ıl$n&$'ı əə' d!"ildi. Birinci dün"$&ü<$riə'i illərində &ə<; M$r'!l li&$nınd$n r$n'ı; =rd <i''ələriS!ri'($n$ ,&ə"ə :!(&i0dilər. B %ə(l r$n'ı; cə&i""ə(ini <ərəə(ə:ə(irdi.

Bnd$n '=nr$ /r$n'$nın #$rici i0lər n$;iri =l$n L$$l SS7 ilə"$#ınl$0&$% id!"$'ın$ !<(i"$(lı &ün$'iə( :,'(ər'ə də 1934-cü il

d!$rın 6-də r$n'ı;-'=!( '$;i0i i&;$l$ndı. B '$;i0ə :,rə (ərələr ər%i *r=$ (ə&in$( $(ının <$;ırl$n&$'ı əl!"<inə =l$n <ər <$n'ıdil=&$(i $ddı&l$rd$n i&(in$ !dirdilər. 1936-ci ilin &$"ınd$ SS7 ilə/r$n'$ $r$'ınd$ %$r0ılı%lı "$rdı& <$%%ınd$ &ü%$ilə i&;$l$ndı.



Mü%$ilə"ə :,rə (ərələrdən irinə ü?üncü d,lə( <üc& !dərdi'əDdi:ər (ərə =n$ "$rdı& !(&əli idi. L$in &ü%$ilə <əri =n!n'i"$ilə &,<ə&ləndiril&ədi.

L$$l $0i'( r!ji&inin &,cd =l&$'ın$ $#&$"$r$% ($li"$ ilə

"$#ınl$0&$$ ?$lı0ırdı. B &ə%'ədlə !dilən 'ə"lər ,; nə(icə'ini !rdi.1934-cü ilin !r$lınd$ 7=&$d$ /r$n'$D ($li"$D *'(ri"$ əM$c$rı'($n $r$'ınd$ (ə&in$( r=(==ll$rı i&;$l$ndı. /r$n'$nın ə$l<ərəə(ləri *r=$d$ *l&$ni"$nın l$nl$rının <ə"$($ !?iril&ə'ini"$(dı. /r$n'ı; <,&ə(i !"ni ;$&$nd$ ($li"$nın Jəə0i'($n$ %$r0ı<ərəə(lərini də ə"əndi. B!lə =ld%d$ B,"ü Bri($ni"$ /r$n'$əl!"<inə (əli$($ $0l$dı. Tə;"i% nə(icə'ində /r$n'$-($li"$

&ü((əi%li"inin %$r0ı'ı $lındı. /r$n'$ B,"ü Bri($ni"$ ilə "$#ınl$0dı.Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD r$n'ı;-$l&$n &ün$'iə(lərində ;iddi""ə(lər =l&$'ın$ $#&$"$r$%D n$'i=n$l-'='i$li;&in *l&$ni"$d$ <$i&i""ə(ə:əldi"i il illərdə &ün$'iə(lər = dərəcədə də ə'in d!"ildi. 1936-ci ilin $r!lində /r$n'$nın (ə0əü'ü ilə !?irilən *l&$ni"$nın V!r'$l&ü%$ilə'inin 0ər(lərini =;&$'ın$ <ə'r !dil&i0 =nr$n' i'(ənilənnə(icəni !r&ədi. 1936-ci ilin i"nnd$n 193)-cı ilədə r$n'ı;<,&ə(inə L$$l $0?ılı% !(di.

X'# 0ə>həsi h($ə)i W

/$0i'( %i"$&ı "$(ırıldı%d$n '=nr$ ,lədə d!&=r$(i %üələrin irlə0diril&ə'i ;ərrili"i =r($"$ ?ı#dı. 1934-cü il i"ln 2-də S='i$li'(

ə =&&ni'( $r(i"$l$rı $0i;&ə ə &ü<$riə (ə<lüə'inə %$r0ı ir:ə&ü$ri;ə $$r&$% <$%%ınd$ $( i&;$l$dıl$r. B $r(i"$l$r ir:əə$li""ə( :,'(ər&ə &ə%'ədilə Nl$%ələndir&ə =&i(ə'i "$r$(dıl$r.1936-ci il i"ln 14-də B$'(ili"$nın $lın&$'ının ild,nü&ü&ün$'iə(ilə $ri'də "$rı& &il"=nd$n ?=# $d$&ın i0(ir$ !(di"i&,<(ə0ə& nü&$"i0 =ld. /$0i;&ə %$r0ı 0ü$rl$r ',"lə"ən nü&$"i0?iləriə 'i"$'i $r(i"$l$rı ü?ələrə ?ı#$n #$l% d$ də'(ələdi. B!ləlilə. 5$l%

Fə<ə'inin ə'$'ı %="ld. Ölənin 48 (ə0il$(ı 5$l% Fə<ə'ində irlə0di. 193)-cı ilin "$n$rınd$ !l$n !dilən 5$l% Fə<ə'inin r=%r$&ınd$ 'i"$'i-i%('i$di ə di:ər (ələlər $r idi. r=%r$&d$nə;ərdə ((l$n 'i"$'i (ələlər ə'$'ən $0$ıd$ıl$rd$n i$rə( idiC $0i'(



(ə0il$(l$rını r$#&$%D (!rr=ri;&ə %$r0ı &ü$ri;əE (ər'il$<E &ə($($;$dlııE Millə(lər Fə&i""ə(i?ər?iə'ində ə&əd$0lı%. Wr=%r$&ın %('i$di (ələlər ,lü&ündə $0lıc$ =l$r$% $0$:ıd$- ıl$r

nə;ərdə ((lrdC ə&ə <$%%ını $;$l(&$d$n i0 :ününü %ı'$l(- &$%Ei0'i;lərə ,&ə !(&əE i0 "!rləri $?&$%E ic(i&$i i0lər (ə0il !(&əE !n'i"$?ıl$rı ə <əri %ll%?l$r$ di%%ə( "!(ir&əE $nl$rı&illilə0dir&əE i%(i'$di""$(ın l$nlı ini0$ı& (ə&in !(&əEi%('i$di""$( ü;ərində d,lə( nə;$rə(ini :ücləndir&əE ənd(ə'ərrü$(ın$ "$rdı& !(&əE &$li""ə 'i'(!&ini '$l$&l$0dır&$%E ə&ə &ün$'iə(lərini (ən;i&lə&ə ə '.

r=%r$&d$ '='i$li'( (ələləri &,cd d!"ildi. B r=%r$&d!&=r$(i ə $n(i$0i'( #$r$(!r d$0ıdıınd$n '='i$l d$"$%l$n d$&,<ə& idi. 5$l% =n &üd$iə !dirdi. L$in 5$l% Fə<ə'irə<ərli"ində $l"$n'ın '(r$(!ji &ə%'ədləri $rədə &ə'ələdə ciddi iir $"rılı%l$rı <,& 'ürürdü. =&&ni'(lər 5$l% Fə<ə'inə #$l%ü(lələrinin ir$0$ 'i"$'i <ərə$(ı i&i $#$r$%D =nn &,<ə& "!rli(ə0il$(l$nnın "$r$dıl&$'ını (ələ !dirdilər. 7$di$ll$r i'ə 5$l%

Fə<ə'inə '!?i%$$ı l=D '$ &ərə;?i %üələrin <$i&i""ə(ə:əl&ə "=ln ə'&ədə ə &,<ə& d!&=r$(i <,&ə("$r$(&$%d$ $'i(ə i&i $#ırdıl$r. S='i$li'(lər i'ə 5$l% Fə<ə'id!didə ə'$'ən '='i$li'( id!"$l$rını $0$ dü0ürdülər. B iir $"rılı%l$rın$ $#&$"$r$% 193)-cı ilin "$;ınd$ d!($(l$r $l$($'ın$!?irilən '!?ilərdə 5$l% Fə<ə'i 6[ 'ə' (=l$dı. $rl$&!n(də 5$l%Fə<ə'inə d$#il =l$n $r(i"$l$r 36D '$ $r(i"$l$r i'ə 23 d!($( "!ri

%$;$ndıl$r. 5$l% Fə<ə'i $r(i"$l$rının 36 "!ri !lə ,lün&ü0düC/ə<lə n(!rn$'i=n$lının r$n'ı; ,l&ə'i - 14)D r$di$ll$r - 11)D /r$n'$=&&ni'( $r(i"$'ı - 2. /ə<lə n(!rn$'i=n$lının r$n'ı; ,l&ə'ininlid!ri L!=n Bl& <,&ə( (ə0il !(di. B <,&ə( 193)-cı ıl i"nn 4-dən 193-cı ilin ı"nn$də <$i&i""ə(də =ld. J,&ə(in (əriinə12 '='i$li'(D 9 r$di$l ə #ırd$ $r(i"$l$rın nü&$"əndələri :irdilər.

=&&ni'(lər i'ə <,&ə(ə d$#il =l&$%d$n i&(in$ !(dilər. J,&ə(d$#ili 'i"$'ə(də :!ni0 i%('i$di r=%r$&l$rı <ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı.$rl$&!n( 193)-cı ilin "$"ınd$ 1 3+-d$n ?=# %$nn %əl !(di. B



%$nnl$rın ?=# '='i$l ",nü&lü idi. Ölənin &$li""ə 'i'(!&i ü;ərinəciddi nə;$rə( %="ld ə #$ricə $i($l ?ı#$rıl&$'ı %$d$$n !dildi.

G"ni ;$&$nd$ <,&ə( d$#ilində iir $"rılı%l$rı dərinlə0di. S$l$r 5$l% Fə<ə'inə %ır&ı;ı =&&ni'( di($(r$'ı i&i $#&$$

$0l$dıl$r. P!ridilən 'i"$'ə(dəi %!"ri-$rdıcıllı% #$l%ın n$r$;ılıın$'əə =ld. Öləni #$l% ü'"$nl$rı ürüdü. Rı#ı0 "=l N&ə =n!d!r$'i"$'ı ilə <,&ə( $r$'ınd$ $nl$0&$nın əldə =ln&$'ınd$idi. B &ə%'ədlə 193)-cı il i"nn -də $ri'də M$(in=n =(!lindəÜ&&i N&ə =n!d!r$'i"$'ı ilə /r$n'$ Sən$"!?iləri Ü&&i=n!d!r$'i"$'ı $r$'ınd$ '$;i0 i&;$l$ndı. B '$;i0ə :,rə ə&ə <$%%ı=r($ <!'$l$ 12[ $r(ırıldıD <ə&$rl$r i((i$%ı ($nındı ə i0?ilərin ə&ə

0ər$i(i "$#0ıl$0dı. J,&ə(in 4+ '$$(lı% i0 <ə(ə'iD &ə;ni""ə(lərin,dənil&ə'iD =ll!(i &ü%$ilələrin $l$nıl&$'ıD ,%əl$də %$nnl$r$"!nidən $#ıl&$'ı <$%%ınd$ (ə%di& !(di"i l$"i<ələr d!($(l$r

$l$($'ınd$ (ə'di% =lnd. G"ni ;$&$nd$ <,&ə( d,lə(%ll%?l$rının &$$0 ə !n'i"$l$rı& d$ $r(ırdı. %(i'$di i'l$<$(l$r$

$0l$nıldı. V!r:i i'l$<$(l$rı <ə"$($ !?irildi. Fə<ə?lərin !n'i"$l$rı

ə i0'i;li"ə :,rə !rilən "$rdı&l$r ü;ərinə %="l$n !r:ilər lə !dildi.i?i &üə''i'ələrdən $lın$n !r:ilər $;$ldıldı. Ölədə ic$n (ə<'il 14"$0$də $r(ırıldı. d&$n ə &ədəni""ə( n$;irli"i "$r$dıldı. c(i&$i ı0"!rləri $?ıldı. Milli $n ($&$&ilə d,lə(in əlinə !?di. Jəri'ən$"!nin ir <i''ə'i &illilə0dirildi. Nr;$% $;$rı& '$i(lə0dir&ə ü?ün T$#ıl Bür=' "$r$dıldı. L$in r=%r$&l$rın r!$ll$0dırıl&$'&$<,&ə( d$#ilində $0 !rən i#(il$l$r &$n! =lrd. J,&ə(in

'i"$'ə(i ə'in n$r$;ılı% "$r$(dı. Q$d$$nl$r$ $#&$"$r$% ,lədən#$ricə $i($l ?ı#$rıl&$'ı :ücləndi. 193)-193-ci illərdə #$rici

$nl$r$ 1++ &lrdD r$n !?irildi. Ölənin %ı;ıl !<(i"$(ı 66 &lrdDd=ll$r$ dü0dü. Bır ildə d,lə( =rc 1) &lrdD $r(dı. M$li""ə

,<r$nınd$n ?ı#&$% ü?ün <,&ə( r$nın d!$l$'i"$'ını !?irdi./r$nın %ı;ıl !i$l!n(i 3+[ $0$ı '$lındı. L$in d$ ,<r$nın%$r0ı'ını $l$ il&ədi. 193-ci ildə r$n'ı; i%(i'$di""$(ını "!ni ,<r$n

ürüdü. '(!<'$lın 'əi""ə'i 1929-c illə &ü%$"i'ədə +[- ə !ndi.0'i;li ə inl"$'i"$ $r(dı. Və;i""ə(dən ?ı#&$%d$n ,(rü L!=n Blü&&$li""ə 'i'(!&i ü;ərində nə;$rə(D $i($l$ əl$ə !r:i %="&$% ə




http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 131/3617!7

Bü(ün $r(i"$l$rı ə(r$ınd$ (=l$"$n K$l$d"! "!ri(di"i &illi irli 'i"$'ə(i ilə 5$l% Fə<ə'inin ə$li""ə(inə '=n %="d. 5$l% Fə<ə'inin&əl =l&$'ının $0lıc$ 'əəi =nn i0(ir$?ıl$rı $r$'ınd$ dər&id!=l=ji ər%lərin <,& 'ür&ə'i idi. 5$l% Fə<ə'i ü(ləi ic(i&$i-'i"$'i

<ərə$(ın $$rıcı %üə'inə ?!rilə il&ədi. 'l$<$(l$rın <ə"$($!?iril&ə'ində $rdıcıllı% "=# idi.1938-ci ilin $%'(nd$ <,&ə( &üə''i'ələrdə əl$ə i0 '$$(ı

(ə(i% !(di. =?( ə (!l!%r$ rü'&l$rı $r(ırıldı. /r$n'ı; i%(i'$di""$(ını'$l$&l$0dır&$% &ə%'ədilə 5$l% Fə<ə'inin "!ri(di"i '='i$li'(i%$&ə(li 'i"$'ə(dən i&(in$ =lnd. Sən$"! ə (ic$rə( &üə''i'ələrinin:əlirlərinə %="l$n !r:ilər $;$ldıldıD ir$0$ !r:ilər i'ə 8[ $r(ırıldı.

Sən$"! &ə<'lnn &$"$ də"əri $0$ı '$lındı.K$l$d"! <,&ə(i 1938-ci il '!n("$rın 3+-d$ Mün<!n

',dələ0&ə'inə %=0ld%d$n '=nr$ :!ni0 0əildə d$#ili 'i"$'ə(lə&ə0l =l&$$ $0l$dı. %(i'$di ini0$$ #ü''i di%%ə( "!(irildi.

1938-ci il n="$rın 12-də <,&ə(in "!ni ,%əl$də d!r!(ləri!rildi. Bü(ün :əlirlər ü;ərinə %="l$n !r:i 2[ $r(ırıldıD &üli""ə(

!r:i'i ?=#$ldıldıD =&&n$l #id&ə( ($riləri "ü'əldildiD ) :ünlü i0<ə(ə'i (ə(i% !dildiD ic(i&$ii0lər $;$ldıldı ə %i"&ə(lər ü;ərindənə;$rə( lə =lnd. N&ə &ün$'iə(ləri '$<ə'ində '$<i$rl$rın<ü%%l$rını :!ni0ləndirən ü?illi #ü''i r!ji& (ə(i% !dildi. S='i$l!<(i"$cl$r$ $"rıl$n ir$0$ #ərclər $;$ldıldı. Ölə i%(i'$di""$(ını '$-

i(lə0dir&ə ü?ün =nd "$r$dıldı. Ölə"ə #$rici $i($l $#ı& :ücləndiə &$li""ə 'i'(!&i &,<ə&ləndirildi. Jəri &üə''i'ələr #ü''i r!ji&

0ər$i(inə !?irildi. J,&ə( <əri 'ən$"!nin ini0$ı ü?ün 2 &lrdDr$n ə'$i( $"ırdı.

Mü<$riə (ə<lüə'i %$r0ı'ınd$ ü(ün 'əl$<i""ə(ləri ,; əlindəcə&lə0dirən <,&ə( "!ni 'il$<l$n&$ r=%r$&ını <ə"$($ !?ir&ə"ə

$0l$dı. Qı'$ &üddə(də <əri i'(!<'$l '$<ə'inə 3+ &lrdD r$n ə'$i(#ərcləndi. Jəri &üə''i'ələrdə i0 r!ji&i ciddilə0dirildi.%(i'$di""$(ın d,lə( (ən;i&lən&ə'i :ücləndirildiD l$nl$0dırıl&$"$ əi%('i$di ini0$ın əl$%ələndiril&ə'inə !?ildi. Jəri i'(!<'$lı:!ni0ləndir&ə &ə%'ədilə 1938-ci ildə <,&ə( =&i(ə'i "$r$dıldı.



=&i(ə i%(i'$di""$(ın '(r$(!ji '$<ələrinə &ə'l =l$n n$;irlilərə nə;$rə(!(&ə 'əl$<i""ə(i $ldı.

1939- c ildə $rl$&!n( @%('i$di""$(ı (ən;i&lə"ən r!ji&A %$-nnn %əl !(di. B r=%r$& 0ə#'i (ə0əü'ü i'(i%$&ə(ləndirir ə

əl$%ələndirirdi.*nc$% K$l$d"! <,&ə(inin "!ri(di"i 'i"$'ə( cə&i""ə(də <!? də ir&ən$lı %$r0ıl$n&$dı. Hn &üd$iə !dən '$l$r ,%əl$də d!r!(lər ə'$'ınd$ <ərəə( !(&ə"i ə @",nəldilən i%(i'$di""$(ZZd$n əl ?ə&ə"i(,'i"ə !(dilər. S=l $r(i"$l$r i'ə K$l$d"!nin @"!ni r'An $?ı%0əildə (ən%id !dərə &ü#$liə(ə !?dilər. *r(ı% ;$&$n /r$n'$ iincidün"$ &ü<$riə'inin $'($n$'ınd$ idi.

%'3s' i(i3əsi i##ə%i3də

1939-c il '!n("$rın 1-də *l&$ni"$ =l0$"$ %$r0ı &ü<$riə !l$n!(didən $; '=nr$D '!n("$rın 3-də /r$n'$ =l0$ %$r0ı'ınd$ :,(ürdü"ü,<dəlilərə "n =l$r$% &ü<$riə"ə %=0ld. *l&$ni"$"$ &ü<$riə!l$n !(&ə'inə $#&$"$r$% /r$n'$ ə$l <əri ə&əli""$(l$r $$r&$dı.

Hn$ :,rə də &ü<$riə @%əriə &ü<$riəA $dı& $ldı. Mü<$riə0ər$i(ində <,&ə( 'ər( d$#ili 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı. S!n("$rın )-d$ @Jəri ə;i""ə(ə "n =l$r$% i'(!<'$lın %rl&$'ı <$%%ınd$d!r!(A !rildi.

1939-c il n="$rın 18-də @ü<əlilər <$%%ınd$ d!r!(A !rildi.Si"$'i cə<ə(dən 'ə$('ı; =l$n ə 0ü<əli ilinən 0ə#'lər &ə<ə&ənin<,&ü =l&$d$n =li' (ərəindən dü0ər:ələrə :,ndəril&ə"ə $0l$ndı.

194+-cı ilin &$r(ınd$ )2+ <ə&$rl$r i((i$%ı (ə0il$(ı r$#ıldı.K$l$d"! <$i&i""ə(də %$l$ il&ə"ərə 194+-cı il &$r(ın 2+-də

i'(!$"$ :!(di. P!ni $0 n$;ir K!&=r$(i *l"$n'ın lid!ri =l 7!"n==ld. HD !"ni ;$&$nd$ #$rici i0lər n$;iri ə;iə'ini də ((d. 7!"n=/r$n'$nın '$ni"$d$ı 'əiri i0lə"ən /ili !(!ni :!ri ?$ır$r$%

134

$0 n$;irin &ü$ini (ə"in !(di. J,&ə(də ə'$' r=l &$r0$l /.!(!nD:!n!r$l M.V!"%$nD $d&ir$l U.K$rl$nD L.L$$l ə =($n ="n$"ır-dıl$r. "nn -də 7!"n= /r$n'$ rnd$ &ü$ri;ənin $0l$ndıını

ildirdi. "nn 9-d$ *l&$ni"$ =rdl$n S!n$ ?$"ın$ "$#ınl$0dıl$r.


http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 133/3617!!

"nn 1+-d$ ($li"$ d$ /r$n'$"$ &ü<$riə !l$n !(di. /r$n'ı;<,&ə(inin &ü%$i&ə( :,'(ər&ə'inin !lə ir nə(icə'i =l&$dı."nn 14-də Ji(l!r =rdl$rı $ri'ə :irdilər. 7!'li$nın r!;i-d!n(iD d!($(l$r $l$($'ının ə '!n$(ın ü;ləriD <,&ə(in $0?ı'ı ə

n$;irlərD $li $0 =&$nd$n ,lənin cənn$ ,?ərə B=rd= 0ə-<ərində "!rlə0dilər. J,&ə(in r$d$ !?irilən icl$'ınd$ B,"ü Bri($ni"$nın $0 n$;iri R!r?ilin in:ili'-r$n'ı; &ü((əi%li"i ü?ün ü-(ün r$n'ı; ə in:ili'lərə iili ə(ənd$0lı% !ril&ə'iD L=nd=nd$ $<id<,&ə( %rl&$'ıD 'il$<lı %üələrin irlə0diril&ə'i (əliləri&ü;$irə !dildi. 7!"n=nn &ü$inləri =l$n L$$l ə !(!nD =cü&lədən :!n!r$l V!"%$n ə $d&ir$l K$rl$n (əliləri rədd !də-

rə *l&$ni"$ ilə 'ül< $l$&$$ (ərəd$r ?ı#dıl$r. B!lə ə;i""ə(dəi"nn 1)-d$ 7!"n= i'(!$"$ :!(di. P!& <,&ə(i /.!(!n (ə0il !(-di. "nn 1-də !(!n =rd"$ &ü%$i&ə( :,'(ər&ə"i d$"$ndır&$$?$ırdı. !(!n <,&ə(i '$ni"$ <,&ə(i $'i(ə'ilə *l&$ni"$"$

$rı0ı% <$%%ınd$ &ür$ciə( !(di. "nn 22-də Ji(l!rD !rin%D !''D7i!n(r=D $d&ir$l 7!d!r ə :!n!r$l !"(!l r$n'ı; nü&$"əndə

<!"ə(inə $ri' "$#ınlıınd$ı =&"!n &!0ə'ində 1918-ci ildə&$r0$l /=0n $l&$nl$r$ $rı0ı% 0ər(lərini <,& !(di"i "!rdəd$nı0ı%'ı; (ə'li& =l&$% $(ını i&;$l$(dıl$r. W

"nn 24-də /r$n'$ ilə ($li"$ $r$'ınd$ $rı0ı% '$;i0i $l$ndı.B$rı0ı% 0ər(lərinə :,rə r$n'ı; =rdl$rı &ü%$i&ə(i d$"$ndır&$lıD(ər'il$< ə (ər#i' =ln&$lıD ,lənin 'il$<D 'r'$( ə &üd$iə %rl$rı*l&$ni"$ ə ($li"$nın nə;$rə(inə !?&əli idi. /r$n'$ ər$;i'inin ü?də

ii <i''ə'i i0$l !dildi. Müli :ə&ilər i'(i'n$ =ln&$%l$ <əri d=n$n&$*l&$ni"$ ə ($li"$"$ !rildi. /r$n'$ $l&$n ə'irlərini $;$d !(&əliD 1D6&ln. nəər r$n'ı; ə'ir i'ə 'ül< &ü%$ilə'i $l$n$n$də *l&$ni"$d$'$#l$n&$lı idi. Sıl$<l$nn '$#l$n&$'ı ə 'r'$( $n$rl$rı $l&$nl$rınnə;$rə(inə !?di.



*l&$ni"$ =rd' 3 &in r$n'ı; (ə""$rə'iniD 6 &inə "$#ın ($nını $ldı.Ölənin cən d!$r($&!n(ləri $l&$nl$rl$ ə&əd$0lı% !dən !(!n<,&ə(inin nə;$rə(ində %$ldı. 0$l =ln&$&ı0 ər$;ilərdə '$i(li"i%=r&$% ü?ün !(!n <,&ə(i "ü; &inli @$rı0ı% =rd'A$dl$ndırıl$n =rd '$#l$"$ ilərdi. 0$l =ln&0 ər$;ilərdə i'ə %$"d$-%$nn $l&$n =rdl$rı (ə&in !(&əli idi. /r$n'$nın cənnd$ıM!n(=n 0ə<əri ə(r$ınd$ı r$"=nl$rı i0$l !dən ($li"$ r$n'ı;'il$<l$rını ələ !?irdi.

Bn$ $#&$"$r$%D /r$n'$ *ri$d$ı &ü'(ə&ləələri ü;ərində($& nə;$rə( %$;$ndı. /r$n'ı; <əri <i''ələri &ü'(ə&ləələrdə %$"d$-%$nn %=r&$lı idi. "nn 26-də $rı0ı% '$;i0i <ər ii (ərədən%üə"ə &indi.

194+- cı il i"nn 18-də L=nd=nd$ =l$n :!n!r$l $rl d! Q=llr$di= ilə ?ı#ı0 !dərə i0$l?ıl$r$ %$r0ı &ü$ri;əni d$$&!(dirəcələrini ildirdi.

0$l r$n'ı; i%(i'$di""$(ın$ $ır ;ərə !ndirdi. Tə'ərrü$(<ə"$(ı =;ld. Ölə i%(i'$di""$(ı $l&$n <ər &$0ınının!<(i"$cl$rının ,dənil&ə'inə ($! !(dirildi.

!(!n <,&ə(i $l&$n &ü<$i;ə?ilərin nə;$rə(i $l(ınd$B=rd=d$n Vi0i"ə :əldi. n:ili'lərin Mi'ir ə Nlcə;$ir li&$nl$rınd$"!rlə0ən r$n'ı; :ə&ilərinə r$nı (ər !(&ə $rədə l(i&$(&nrədd !dən !(!n <,&ə(i i"ln 6-də B,"ü Bri($ni"$ ilə &ü-n$'iə(lərini ə'di. "ln 1+-d$ Milli Məcli'in r=r( "!ri =l$nVi0idə !?irilən icl$'ınd$ ü(ün %$nn!rici ə icr$!dici <$i&i""ə(

84 "$0lı &$r0$l /.!(!nə !rildi. Jə&in :ün ü?üncü r!'li$nın r$#ıl&$'ı <$%%ınd$ %$nn 'ə'ə %="ld. 6)9 d!($( r!'li$nın r$#ıl&$'ının l!<inəD 8+ nəər i'ə əl!"<inə 'ə' !rdi. Bnnl$ d$ü?üncü r!'li$ il$'$ r$dı. !(!n /r$n'$ 7!'li$'ının0ü$rl$rı =l$n @*;$dlı%D Bər$ərliD Q$rd$0lı%A əə;inə @N&əD *iləDVə(ənA 0ü$rl$rı& irəli 'ürdü. HD "!ni =n'(i('i"$nın <$;ırl$n$c$ı&!l$n !('ə də i0 $0$ ')d/%/#$'d/. P!ni d,lə( %rl0nn ə'$'ınıD

<$i&i""ə( in'(i((l$rının 'əl$<i""ə(lərini ə /r$n'$ d,lə(inin'i"$'ə(inin &ü<ü& rin'ilərini 12 %$nn (ən;i&lədi. Ölə /r$n'$r!'li$'ı d!"ilD /r$n'$ d,lə(i $dl$ndırıldı. i :ündən '=nr$



!(!nin il ər&$nl$rı !rildi. HD r!'li$ r!;id!n(i ə;iə'ini lə!dərə d,lə(in $0?ı'ı n'i"$l$rını ,; ü;ərinə :,(ürdü. 2 g-li=n'(i('i"$ $(ınd$ :,'(ərilirdi iD ü(ün <$i&i""ə( =n$ &ə#''dr.3 g-li ər&$nl$ =D '!n$(ın ə nü&$"əndələr $l$($'ının icl$'l$rını"!ni #ü''i ər&$n !rilənədə (ə#irə '$ldı. !(!n L$$lı $0 n$;irin&ü$ini ə;iə'inə (ə"in !(di. B <,&ə( @Vi0i r!ji&iA $dl$ndırıldı.d$rə!(&ə i0lərində <,&ə(in r=l $r(dı. J,&ə(in $0?ı'ı d,lə(

$0?ı'ının $ri'i <!'$ !dildi. H("$rın 24-də M=n($ri 0ə<ərində!(!nlə Ji(l!rin :,rü0ündə ə&əd$0lı% $rədə r$;ılıın əldə =ln&$'ıilə /r$n'$ <,&ə(i =ll$=r$'i=ni;& #ə((ini rə'&i =l$r$% !l$n !(di.

7ə'&i <,&ə(in i0$l?ıl$rl$ ə&əd$0lı% !(&ə 'i"$'ə(indənər%li =l$r$% $rl d! Q=ll $0d$ =l&$%l$ &in nəərli &ü%$i&ə(də'(ə'i ə$li""ə(ini :ücləndirdi. Qı'$ &üddə(də =nl$rın '$"ı 36 &innəərə ?$(dı. Q=lln i#(i"$rınd$ 2+ <əri :ə&iD )+ (ic$rə( :ə&i'i ə1+++ nəər (ə""$rə?i $r idi. /r$n'ı; <əri <i''ələrinin =r&$l$0&$'ıR!r?il ə Q=lln 194+-cı il $%'(n -də i&;$l$dı%l$rı @/r$n'ı;'il$<lı %üələrinin "$r$dıl&$'ı ə &$li""ələ0diril&ə'i %$"d$'ı

<$%%ınd$ '$;i0Aə ə'$'ən rl$ $$rılırdı.H("$rın -də $rl d! Q=ll Br$;;$ildə &!ri"$nı &üd$iə

0r$'ının "$r$dıldıını !l$n !(di. Bnd$n '=nr$ /r$n'$d$ $0i'( i0$l-?ıl$rın$ %$r0ı nirə( ə &ü$ri;ə d$<$ d$ :ücləndi. Öləni $n(i$0i'(&ü$ri;ə ə &ü%$i&ə( <ərə$(ı ürüdü. B <ərə$(d$ &ü#(əli &illə(lərin nü&$"əndələri ilə "$n$0ı $;ər$"c$nlıl$r d$ ə$l i0(ir$

!(dilər.J,&ə(də !(!ndən '=nr$ ,nə&li r=l ="n$"$n ə =nn $ri'i'$"ıl$n $0 n$;ir U.K$rl$n $l&$nl$rın (ə;"i%i ilə ə;iə'indən ;$%-l$0dırıldı. 1942-ci il $r!lin 19-d$ L$$l <,&ə(in $0?ı'ı ə;iə'ini((d. ü(ləi in=r&$'i"$ $'i(ələri ü;ərində '!n;r$ %="ld. !(!n<,&ə(i '(r$(!ji &ə%'ədinin !"nəl#$l% $i($l$ ə '='i$li;&ə %$r0ı&ü$ri;ə =ldn !l$n !(di. HD n @&illi in%il$A $dl$ndırdı.

@Milli in%il$Aın $0lıc$ &ə%'ədi &ə%'ədi ,lədə 'ini ;iddi""ə(lərilə !(&əD &,<ə& d!&=r$(i 'i'(!& ə "!ni '='i$l %$"d$



"$r$(&$% idi. Hnn ə'$'ı& cə&i""ə(in i!r$r#i"$lı %rl0 ə<ə&rə"li"i (ə0il !dirdi.

N&ə &ün$'iə(ləri '$<ə'ində $0lıc$ &ə%'əd '='i$l;iddi""ə(ləri $r$d$n %$ldır&$% idi. Bü(ün nl$rl$ $r$l!l =l$r$% ənd(ə'ərrü$(ınd$ =r=r$(ilər "$r$dıldı. Nn "ü'ə =r=r$(i 0r$'ıənd Tə'ərrü$(ı O$;irli"i (ərəindən (ə'di% !dilən 1+ nəərdən i$rə(=lrd. =r=r$'i"$l$r d$#ilində ə =nl$rın $r$'ınd$ &ün$'iə(ləri(ən;i&lə&ə ü?ün @N&ə #$r(i"$'ıA i0ləni <$;ırl$ndı. Hnn ə'$'ını@N&ə"in '='i$l (ə0ili <$%%ınd$A 1941-ci il 2) =("$r ($ri#li %$nn((d. Q$nn$ :,rə <ə&$rl$r i((i$%l$rı $<id i0lər-=r=r$(i

(ə0il$(l$rınd$ &$r$%l$rın irli"i ə əl$%ələndiril&ə'i ə'$'ınd$ irlə0dilər. K,lə( %ll%?l$rı =r=r$- (ilərə d$#il !dil&ədilər. Jər ir =r=r$'i"$nın $0ınd$ '='i$l =&i(ələri drrd. Hnl$r 'i"$'iə$li""ə(lə &ə0l =l$ il&ə;dilər. S='i$l =&i(ələrin nü&$"əndələrid,lə( &ə&rl$rının i0(ir$ı ilə (ə0il$( =&i(ələrinə d$#il =ldl$r.=r=r$'i"$l$r $r$'ınd$ &ün$%i0ələri <əll !(&ə ü?ün ə&ə (rin$ll$rı "$r$dıldı. Tə(illər ə i0?iləri i0dən $;$d !(&ə %$d$$n

=lnd.@Vi0i r!ji&iA ,lədə #ri'(i$n 'iili;$'i"$'ını dir?əl(&ə

r=%r$&ını !l$n !(di. Bn$ :,rə r$n'ı; &illə(inin &ənəi ə '='i$lcə<ə(dən '$l$0&$'ınd$ il'ə &ü<ü& r=l ="n$&$lı di. il'ə !(!n<,&ə(ini &üd$iə !(di. Kini &ə(ələrin r=l $r(ırıldı. Müəlli&<!"ə(i (ə&i;ləndi. R=#0$%lı $ilələrə "$rdı&l$r !dildi. K!&=%r$i

'i"$'ə(ə #ü''i di%%ə( "!(irildi. Pə<dilər ü;ərində =li' nə;$rə(i%rld.J,&ə(in 'i"$'ə(i r$n'ı; cə&i""ə(inin $0i'(lə0diril&ə'inə

",nəl'ə də /r$n'$d$ ü(ləi $0i'( <ərə$(ı ü?ün '='i$l $;$ "=# idi.J,&ə(in #$l%ı 'əərər !(&ə cə<dləri <!? ir nə(icə !r&ədi.7!ji&in $0lıc$ d$"$ı @V!(!r$nl$r l!:i=nA =ld. *nc$% $0i'(

$r(i"$'ı "$r$(&$% cə<dləri r'; %r($rdı.

@Vi0i r!ji&iAnin i0$l?ıl$rl$ $rı0&$% ə əl$l(ı"$ ?!ril&ə 'i"$'ə(i #$l%ın n$r$;ılıın$ 'əə =ld. /r$n'$ i%(i'$di""$(ınınD

$nl$rınD <əri &üə''i'ələrin *l&$ni"$nın nə;$rə(ində =l&$'ı ə



:ündə 4++ &ln. r$n (ə;&in$( ,dənil&ə'i #$l%ın %ə;əini c=0drd.*r(ı% 1944-cü ildə /r$n'$ 'ən$"!'inin 8+[-i $l&$n 'i$ri0lərini"!rinə "!(irirdi. Ölədə inl"$'i"$'ının <əddi #!"li "ü'ə idi. 0'i;li $r(dı. Tic$rə( 'i'(!&i d$ıldı. N<$lini $clı% ürüdü.

B!lə 0ər$i(də 'i"$'i (!rr=r ə r!r!''i"$ :ücləndirildi. K,lə($$r$(ı (ə&i;ləndi. B,"ü 0ə<ərlərdə ə$li""ə( :,'(ərən ələdi""ələr

r$#ıldı. i;li cə&i""ə(lər ə &$''=n (ə0il$(l$rı %$d$$n !dildi.!(!n "!ni =n'(i('i"$ $(ı !rərə d$#ili ə #$rici 'i"$'ə(ərə<ərli"i ,; əlinə $ldı. *nc$% ü(ün nl$rın <!? iriD = cü&lədənə(ənərər %üələrə %$r0ı də<0ə(li r!r!''i"$ (ədirləri &ü%$i&ə(

<ərə$(ını d$"$ndır$ il&ədi. 1941-ci ilin '!n("$rınd$ $rl d! Q=ll/r$n'ı; Milli =&i(ə'ini "$r$(dı. Bir il '=nr$ =&i(ə @K,"ü0ən/r$n'$A $dını $ldı. L$in <ərə$(ın rə<ərli"ində $l&$n ə'irli"indən%$?&ı0 :!n!r$l Uir= ilə Q=lln $r$'ınd$ i#(il$l$r $r idi. $rl d! Q=lli0$ld$n $;$d !dil&i0 r$"=nl$rd$ id$rə?ili =r%$nl$rını "$r$(dı. 1941-ci il '!n("$rın 2)-d$ SS7 <,&ə(i $rl d! Q=ll ü(ün $;$dr$n'ı;l$rın rə<əri i&i ($nıdı. *B ə n:il(ərə <,&ə(ləri də $rl

d! Q=ll &üd$iə !dərə ?=#l "$rdı&l$r :,'(ərdilər. 1943-cü ili"nn 3-də Nlcə;$irdə %rl$n /r$n'$ Milli-*;$dlı% =&i(ə'i<,&ə( =r%$nı i&i &ü((əi%lər (ərəindən ($nındı. 1944-cü ilin!r$lınd$ /r$n'$ ər$;i'indəi ü(ün &ü%$i&ə( %üələri @/r$n'$d$#ili %üələriAndə irlə0dilər. /r$n'$ Milli-*;$dlı% =&i(ə'irə<ərli"i d$#ilində :!dən &ü$ri;ə Q=lln #!"rinə nə(icələndi. Uir=

i'(!$"$ :!(didən '=nr$ Q=ll &ü%$i&ə( <ərə$(ının "!:$nə lid!ri=ld. inci cə<ənin $?ıl&$'ı ərəə'ində $rl d! Q=ll R!r?ilin dəə(iilə L=nd=nd$ 'əərdə =l$rən in:ili' <,&ə(i =n$ "$rdı& !dəcə"i&

ildirdi. 6++ &inədə @r$n'ı; d$#ili %üələriA i0$l?ıl$r$ %$r0ıü'"$n %$ldırdı. B ;$&$n $ri'də ə ,lənin di:ər "!rlərində #$l%ü'"$nl$rı $0l$dı. Tələə ə 0$#($?ıl$rın (ə(illəri ,ləni ürüdü. 5$l%i0$l?ıl$r$ %$r0ı &ü$ri;ədə $n(i$0i'( %üələri &üd$iə !(di. Oü;

'ürə(lə $0$ı dü0ən Vi0i <,&ə(iA &əli""ə(ə r$dı. J,&ə(inü;lərinin ə'əri""ə(i <ə' !dildi. 1944-cü il $%'(n 26-də $ri'



ü'"$n?ıl$r$ (ə'li& =l$n :ün $rl d! Q=ll $"($#($ :əldi. *%'(n 2)-d$ $ri'də P!li'!" ?,lündə nü&$"i0 ə $r$d !?irildi.

Mü((əi%lərlə əl$%ələrini :!ni0ləndirən /r$n'$ Müə%%ə(i<,&ə(inin $0?ı'ı $rl d! Q=llD #$rici i0lər n$;iri U.Bid= ə %ər$r-:$< rəi'i :!n!r$l U"!n 1944-cü il n="$rın 2-dən d!$rın 13-də SS7-"ə 'əər !(dilər. r$nd$n M='$"$ :!dərən *;ər$"c$nd$=l$n nü&$"əndə <!"ə(ini Binə <$$ li&$nınd$ r!'li$ rə<ərləriə M='$d$n :ələn nü&$"əndələr %$r0ıl$dıl$r. Bir :ün B$ıd$ %$l$nnü&$"əndə <!"ə(i Ü.J$cıə"=n =r=l =!r$'ın$ ($&$0$ !(di.J$$ 0ər$i(inin əl!ri0'i; =l&$'ı c$(ınd$n M='$"$ %$($rl$ :!dən

r$n'ı; nü&$"əndə <!"ə(i "=lü'(ü S($lin%r$d$ $0 ?ədi. K!$rın1+-d$ M='$d$ <ər ii (ərə $r$'ınd$ &ü((əi%li ə %$r0ılı%lı "$rdı&<$%%ınd$ '$;i0 i&;$l$ndı. S$;i0 ii ,lənin &ü((əi%li"ini :ücləndirdi.Bnd$n '=nr$ /r$n'$ $n(i<i(l!r?i =$li'i"$d$ d$<$ ə$l i0(ir$ !(di./r$n'ı;l$r d!$rın h4-də B$ıd$n !?ərə ,lələrinə d,ndülər.

inci dün"$ &ü<$riə'ində *l&$ni"$ ə &ü((əi%lərinin &ə-l !dil&ə'i *r=$d$ı 'i"$'i 0ər$i(ə ə'$'lı (ə'ir :,'(ərdi. /r$n'$

#$l%ının ($ri#ində "!ni d,r $0l$ndı.



V BOLUM

AMERİKA BİRLƏMİ TATLARI

Bi%i3əsi3i3 AB 443 3ə)i<ə#ə%i

Birinci dün"$ &ü<$riə'inin *B ü?ün ciddi '='i$l-i%(i'$di nə(icələrild. Kün"$ &ü<$riə'inə *B 26D &lrdD d=ll$r #ərclədi. Mü<$riədə 12+

&in $&!ri$n ,ldüD 23+ &in "$r$l$ndı. Jəri ə&əli""$(l$r Ölə ər$;i'ində!(&ədi"i ü?ün d$ın(ıl$r =l&$dı. Mü<$riənin :!di0ində *B ,"ü #!"ir

,(ürdü. 1914-1919-c illərdə *B-ın əldə !(di"i :əlir 36 &lrdD d=ll$r =ld.*r=$nın 2+ ,lə'i Birlə0&i0 ($(l$r$ (ə#&inən 1+ &lrdD d=ll$r =rcl %$ldı.

$rici ,lələrin *B-$ =l$n "$lnı; <əri =rd$n 8 &lrdD d=ll$r idi. Mü<$riələnin &illi 'ərə(lərinin $r(&$'ın$ :ə(iri ?ı#$rdı. 1914-192+-ci illərdə *B-n &illi 'ərə(ləri 2D6 dəə $r(dı. Kün"$ %ı;ılının 6+[-i *B-ın əlindəə&ləndi. Mü<$riədən əwəl #$ricə $i($l %="l0 n:il(ərədən )D

/r$n'$d$n 4D6 dəə $; idi'əD &ü<$riə nə(icə'ində *B-ın #$ricə $i($l i#r$cı dəə $r($r$% 11 &lrdD d=ll$r =ld. Ölənin #$rici (ic$rə(inin ü&&i <əc&ir(dı.

Mü<$riə *B 'ən$"!'inin ini0$ın$ &ü'ə( (ə'ir :,'(ərdi. Sən$"!nin"!ni '$<ələri "$r$dıldı. 5ü''ilə <əri 'ən$"! ini0$ !(di. *B(=&=il%$"ır&$ '$<ə'ində dün"$d$ irinci "!ri ((d. *&!ri$n $(=&=ilən$"!'i dün"$ $(=&=il 'ən$"!'inin 86[-niD %$r$ &!($llr:i"$'ı dün"$ %$r$

&!($llr:i"$'ının )+[-dən ?=#n (ə0il !(di. Mü<$riənin :!di0ində iriən$"! '$<ələri irlə0di ə :üclü (ə&ərü;lə0&ə $0 !rdi. *B-d$ n!('(!<'$lı $r(dı. B ;$&$n *B dün"$ n!( i'(!<'$lının )[-ni !rirdi. Ki:ər $<ələrdə də Birlə0&i0 ($(l$r *r=$ ,lələrini ,(ü !?di. =l$d əridil&ə'in:il(ərədən 4D6D /r$n'$d$n i'ə 14 dəə ?=# idi. Mü<$riənin :!di0ində *B-

d$ ə&ə <$%%ı $r(ırıldı. Ölə 'ən$"!'inin "ü'ə ini0$ının 'əələrindən iridə #$rici ,lələrdəi <əri ə&əli""$(l$r ;=n$'ınd$n %$?ı :ələn c; i0?i%üə'i ilə $lı idi. Mü<$riə illərində #ü''ən ($li"$D =l0$D *l&$ni"$Dn:il(ərə ə B$l$n ,lələrindən *B-$ ?=#l i0?i %üə'i :əldi. Kün"$

&ü<$riə'i Birlə0&i0 ($(l$rd$ ənd (ə'ərrü$(ının ini0$ın$ &ü'ə( (ə'ir



,'(ərdi. Mü((əi% d,lə(lərin $&!ri$n ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rın$ =l$n<(i"$cı ,lədə i'(!<'$lın :!ni0ləndiril&ə'inə ə $%r$r ,l&ənin ini0$ın$

,&ə !(di. ri !r&!r (ə'ərrü$(l$rı "$r$ndı. Mü<$riədən '=nr$ı il illərdə*B- d$ 8 &ln. !r&!r $r idi.

Kün"$ &ü<$riə'inin *B ü?ün &ü<ü& 'i"$'i nə(icələri də =ld.Mü<$riə *B 'i"$'i 'i'(!&inin 'ə&ərəli ?$lı0dıı& :,'(ərdi. %(i'$di ə <əriə<ə(dən %üdrə(li d,lə(ə ?!rilən *B "!ni dün"$ %$"d$'ı "$r$(&$% ə =n$i"$'i cə<ə(dən &ənəi rə<ərli !(&ə i'(ədi. B i'(ələr 1913-1921-ci illərdə

*B r!;id!n(i =l&0 K!&=r$(l$r $r(i"$'ının nü&$"əndə'i Vdr= Vil'=nn186)-1924 1918-ci il "$n$rın 8-də irəli 'ürdü"ü @14 &$ddəA'ində ,; ə'ini$dı. *B nü&$"əndə <!"ə(i $ri' 'ül< =nr$n'ınd$ &ə<; @14 &$ddəA ilə

0(ir$ !(di. =nr$n'd$n i'(i$də !dərə dün"$"$ &ənəi rə<ərli !(&ə '(ə"ən $&!ri$n dil=&$(i"$'ı =nn i0ində ü? &ər<ələ (əli !(diC &ü<$riə"ə"!n r&$%E Millə(lər Fə&i""ə(i "$r$(&$%E ,;ünə&ə#'' ər$;i ə 'i"$'i&ə'ələləri <əll !(&ə.

=nr$n'ın :!di0ində *B ə *;ər$"c$n nü&$"əndə <!"ə(ləri $r$'ınd$ə&$'l$r %rld. *;ər$"c$nın d,lə( &ü'(ə%illi"inin irinci ild,nü&üünündə *B r!;id!n(i V.Vil'=n T=?$0= $0d$ =l&$%l$ *;ər$"c$n

nü&$"əndə <!"ə(ini %əl !(di.Bü(ün 'ə"lərə $#&$"$r$% =nr$n'd$ *B ,; '(ə"inə ?$($ il&ədi.

. Sül< &ü%$ilə'inin *B (ərəindən %üə"ə &in&ə'indən ,(rü '!n$( =n (ə'di% !(&əlidi. *nc$% D $'$n &ə'ələ d!"ildi. Rüni <ə&in illərdə #$rici 'i"$'ə(

&ə'ələlərinə ə 'ül< &ü%$ilə'inə &ün$'iə(də *B-d$ ii #ə(( $r$'ınd$ə'in &ü$ri;ə :!dirdi.Bnl$rd$n irini (ə0il !dən !"nəl&iləl?ilər Millə(lər Fə&i""ə(i $'i(ə'ilədün"$"$ rə<ərli !(&ə"ə ?$lı0ırdıl$r. T.7;!l(D F.K!n!l'D :!n!r$ll$r T.J.Bli'D F.F.!r0in%D =l=ni G.J$; ə (ərəddüd !('ə də d,lə( $(ii7.L$n'in% !"nəl&iləl?ilərin :,rə&li nü&$"əndələri idi.

inci #ə((in (ərəd$rl$rı =l$n (əcrid?ilər '!n$(d$ (ə%riən 3) nəər idi.Hn$ &ü#$liə(in lid!ri \il"$& B=r $0?ılı% !dirdi. L$=ll!(D O=rri' ə di:ər

!n$(=rl$r Millə(lər Fə&i""ə(inin "$r$dıl&$'ın$ ə *B-ın =nd$ i0(ir$ın$%$r0ı ?ı#ırdıl$r. V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'i <,&ə( (ərəindən rə'&i =l$r$% 1919- il i"ln 1+-d$ '!n$(ın (ə'di%inə (ə%di& !dildi. B &ə'ələ ilə $lı 8 $" :ər-in &ü;$irələr :!(di. S!n$(ın 5$rici 0lər =&i(ə'i 'ənədə ir(ərəli %$"d$d$



%!"d ə 48 dü;əli0 !(di. O="$rın 19-d$ '!n$(d$ !?irilən 'ə'!nnədə 39!n$(=r 'ənədin l!<inəD 6)-'ı əl!"<inə 'ə' !rdi. B!ləliləD 'ənədin %əl ü?ün$;ı& =l$n 2]3 'ə' (=l$n&$dı. Vil'=n '!n$($ &ə( "$;$r$% 'ül<

&ü%$ilə'inin (ər$r &ü;$irə'ini !?ir&ə"i #$<i0 !(di. Bnd$n '=nr$

=&r=&i' ($&$%d$n ,(rü '!n$(=r L=dcn (ə0əü'ü ilə <ər ii $r(i"$nü&$"əndələrindən i$rə( =&i''i"$ "$r$dıldı. =&i''i"$ =r($% $ri$n( i0lə"i<$;ırl$dı. Təcrid?ilərin nü&$"əndə'i =l$n '!n$(=r Q.R.L=dc 'ənədə d$<$ 16%!"d !(di. S!n$(d$ (ər$r 'ə'!nnə 192+- ci il &$r(ın 19-d$ !?irildi. L$in dəə də Vil'=nn #$<i0i "!rinə "!(iril&ədi. S!n$(=rl$rd$n 49 nəəri 'ənədin!<inəD 36 nəəri i'ə əl!"<inə 'ə' !rdi. Sənədin %əlnd$n ,(rü l$;ı& =l$nl$ə 'ə' ?$(&$dı. B!ləliləD Vil'=nn i'(ə"i r!$ll$0&$dıD *B Millə(lər Fə-

&i""ə(inin ü;ü =l&$dı ə dün"$ &ə'ələlərinin <əllində i0(ir$ !(&ədən ;$%dü0dü. Vil'=nn #$rici 'i"$'ə(də !"nəl&iləl?ili #ə((i &əli""ə(ə r$dı.K,lə(in #$rici 'i"$'ə(ində (əcrid?ili #ə((i ü'(ünlü %$;$ndı. Bnd$n '=nr$Vil'=n ü(ün ü&idlərini r!;id!n( '!?ilərinə $l$dı.

1919-c ildə ,lə =n'(i('i"$'ın$ 18-ci dü;əli0 !dildi. B dü;əli0ə :,rəir(li i?ilərin i'(!<'$lı ə i'(!<l$ı %$d$$n !dildi. Kü;əli0 cə&i""ə(

<ə"$(ının '$l$&l$0dırıl&$'ın$ ",nəldi. *nc$%%$r$ $;$r :!ni0ləndi ə ?irli ll$r d$ i0ə dü0dü.

Mü<$riədə %$;$nıl$n %ələə"ə ə ə<$linin <ə"$( 'əi""ə'inin"$#0ıl$0&$'ın$ $#&$"$r$% ,lədə (ə(illər də $0 !rirdi. 1919-c ilin!n("$rınd$ =l$d əri(&ə 'ən$"!'inin 3)6 &in ə<lə'i (ə(il !(di. Tə(il

nə(icə'ində i0?ilərin (ələləri "!rinə "!(irildi. N&ə <$%%ı $r(ırıldı. 8 '$$(lı% i0ünü (ə(i% !dildi. =ll!(i &ü%$ilələr $l$&$$ ic$;ə !rildi. Bnd$n

=nr$ S.J=&!r' $0d$ =l&$%l$ *&!ri$ N&ə /!d!r$'i"$'ı ə&ələ $i($lın&əd$0lıı& %r&$$ $0l$dı. S='i$l ;iddi""ə(lər "&0$ldıldı. 'l$<$(l$rın<ə"$($ !?iril&ə'i :!ni0ləndirildi.

Ölədə 'i"$'i $r(i"$l$rD = cü&lədən '=l (ə&$"üllü (ə0il$(l$r d$ə$li""ə(lərini :ücləndirdilər. S='i$li'( $r(i"$'ının d$#ilindəi '=l %$n$dın

nü&$"əndə'i F=n 7id $r(i"$nın Ri$%= %rl($"ınd$n %=ld%d$n '=nr$919-c il $%'(n 31-də *&!ri$ =&&ni'( /ə<lə $r(i"$'ınıD

R.7(!n!r% i'ə '!n("$rın 1-də *&!ri$ =&&ni'( $r(i"$'ını "$r$(dıl$r.921-ci ilin &$"ınd$ $r(i"$l$r *&!ri$ =&&ni'( $r(i"$'ınd$irlə0dilər. $r(i"$nın $(ii R.7(!n!r% =ld. Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD='i$li'(lər cə&i""ə(in ini0$ınd$ (ə$&ülD =&&ni'(lər i'ə in%il$i "=l$D





)- d' idi O3#'% )ə%əi d+%4 443 is#'h')#'%/3 hə,')' (&>i#$əsi3) +ə '$&3('3 <ə$i,,ə)?3/3 3*%$'# hə,'#' ',)'%/#$'s/3.

i'(ə"irdilər. n' i'ə 9 &ln. 13+ &in 'ə'S!?ilərdə Q$rdın% 1) &ln.D F.=#' i'ə

)*1#'dY Q'%di3 #(ə3i3 28-< X

ffiŞä&sssş&i""ə( $0ın$ :əldilər.

Q$rdin% &ü<$riə d,ründə #$ricilərə ə r$di$ll$r$ in$&'ı;lıı$r($n $&!ri$n #$l%ının ə<$l-r<i""ə'ini nə;ərə $ldı. Rüni ,lədə ir%i

$"rı-'!?ili &!"lləri (ə<lüəli <əddə ?$(&ı0dı. *nc$% Q$rdin%in %ələə'i$&!ri$n #$l%ının il'=ni;& rin'iləri ə !"nəl&iləl?ili 'i"$'ə(indən($&$&ilə i&(in$ !(&ə'i d!&əD d!"ildi. Rüni &ə<; <ə&in rin'ilərinə'$'ınd$ *B i%(i'$di w$( "$'! $&!ri$n $ıl$<ııın f ü c T I P!& 0ər$i(i d;:n %i"&ə(ləndirən Q$rdin% <,&ə(D r 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı H i%(i'$di wW( V ı a$ıE h

rd."ı ıjlı &ə(nd$ =. !d!r$l <,&ə(in əlində <$i&i""ə(in,\#+&3?]$92#i,i3i W^X^Z '_- P%&Fid&3) X%$'#

% "d$l$r n=r&$l ;$&$n 0ü$rl$rını irəli 'ürdü. @O=r&$l ;$&$nA

"5ü5ə d@c dk`ddN NS $&!n$Y S ri ST" - -$li"i5;ərd55r 1

iSTY 5$$d dd T <N"$(&$ %$DD""əY d$#DləmV! ə` 5 d Y ə d ) a X ) ə ? % # ə 3 $ ə s i ?'$'%'ii'

in<i'$r?ı<&ın "!rini #ü''i (n5$5% &(dY J5 >iF3&si3 /3(/@'C &)di%i#$əsi

5ə))i3? )4%d4. W(U$Ə) N

S1

Jə&$rl$r i((i$%l$rının əl!"<inə <ələ 189+-cıildə ə ı =ln&0 l!"(=n ə !rnı$n %$nnl$rD (ə(i0 !d ildD N&ə(= in @



=aa- - -stK'F'#d/#$'s/3' &)/3> /5'%d/. R&s1>#i('/#'% h'(#Wb

:əldidən ir il '=nr$ !d!r$l <,&ə(in #ərcləri 192+-ci illə &ü%$"i'ədəii dəə $0$ı dü0ərə 3D3 &lrdD d=ll$r (ə0il !(di.

1921- ci ilin n="$rınd$ "!ni !r:i %$nn %əl !dildi. B %$nn$:,rə &ü<$riə d,ründə (ə(i% !dilən əl$ə :əlir ü?ün =r=r$'i"$l$rd$n!r:i ((l&$'ı lə =lnd. /!d!r$l !r:ilər $;$ldıldı.

1922- ci ilin '!n("$rınd$ rü'& %$nn %əl !dildi. Q$nn$ :,rə*B-$ :ə(irilən 'ən$"! &$ll$rı ü;ərinə ciddi r=(!'i=ni;& rin'iləriə'$'ınd$ "ü'ə rü'& %="ld. B %$nn ,lə i%(i'$di""$(ının ini0$ın$0ər$i( "$r$(dı. *B i%(i'$di ini0$$ :,rə dün"$d$ irinci "!rə ?ı#dı.*&!ri$n $i($lının !"nəl#$l% nü; :ücləndi. Mü<$riə"ə%ədərdün"$ irj$ &ərə;i =l$n L=nd=nn "!rini O"-P=r ((d.

1922- ci ildə *B i%(i'$di""$(ınd$ ini0$ ə "$ ?i?ələn&ə d,rü $0l$ndı. *&!ri$n i%(i'$di""$(ınd$ ini0$ di:ər ,lələrə ni'ə(ən d$<$(!; $0 !rdi. ni0$ın di:ər ,lələrə ni'ə(ən (!; $0 !r&ə'inin ə'$''əələri irinci dün"$ &ü<$riə'i illərində *B (ə'ərrü$(ın$ ;i"$ndə"&ə&ə'iD i%(i'$di""$(ının "ü'ə ini0$ıD #$ricə $i($l %="l0nn$r(&$'ı ə ,lənin &,%!lərinin &,<ə&lən&ə'i ilə $lı idi.

Q$rdin%in <$i&i""ə(i illərində ,lədə rü0ə(#=rl% <$ll$rın$ d$ r$'(

:əlindi.. 1921-ci ilin '=n - 1922-ci ilin əəllərində iri n!( 'ən$"!?iləriG.K=:!ni ə J.Sinl!r d$#ili i0lər n$;iri *./=ll$ rü0ə( !rərə $li=rni"$ ə V$"=&in%dəi d,lə( !<(i"$(l$rın$ d$#il =l$n ər$;ilərdən:!ni0 n!( '$<ələri $ldıl$r. B <$di'ə ,lədə %$l&$%$l "$r$(dı. K!&=r$(l$r Q$rdin%i ciddi rə<ərli !(&ə&ədə ə ,ləni id$rə !də il&ə&ədə(ə%'irləndirdilər. Q$rdin% i'ə %ə(i""ə(li $ddı&l$r $($r$% ü? n$;iri i'(!$"$:,ndərdi.

Q$rdin%in <$i&i""ə(i illərində *B-ın #$rici 'i"$'ə(i ir n!?əi'(i%$&ə(də <ə"$($ !?irildi. Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD illərdə $&!ri$n#$rici 'i"$'ə(ində (əcrid?ili"in ü'(ünlü (ə0il !(&ə'inə $#&$"$r$%

!"nəl#$l% $lə&də *B-ın ə$llıı (ədricən :üclənirdi. Tic$rə( n$;iri



J.J!r ,lənin #$rici i%(i'$di əl$%ələrinin :!ni0ləndiril&ə'ində #ü''ir=l ="n$dı.

*B 1921-cı ildə *l&$ni"$ ilə &ü%$ilə $l$"$r$% ii(ərəli&ün$'iə(ləri (ən;i&lədi.

Birlə0&i0 ($(l$r L$(ın *&!ri$'ınd$ ,; nü;n :ücləndirdi.*B #$rici 'i"$'ə(inin &ü<ü& i'(i%$&ə(lərindən irini \;$% ər% ə

S$i( =!$n r!:i=n (ə0il !(di. \;$% ər%də n:il(ərə-*B ə P$=ni"$-*B $r$'ınd$ı r=l!&lər <əll =lnd. 1921-1922-ci illərdə !?irilənV$0in%(=n dəni; =nr$n'ınd$ $&!ri$n dil=&$(i"$'ı *B :ə&ilərinin(&n n:il(ərə 'əi""ə'inə ?$(dır$r$% r %$;$ndı.

192+- 1931-ci illərdə *B-d$n #$ricə $i($l %="l0 11D) &lrdD

d=ll$r (ə0il !(di. $i($l i#r$cının 4+[-i *r=$D 22[-i L$(ın*&!ri$'ı ,lələrinin $"ın$ dü0ürdü. *B-ın #$rici (ic$rə(i :!-ni0ləndi ə i#r$c $r(dı. B illərdə ,lənin i#r$cı id#$lının'əi""ə'ini D &lrdD d=ll$r ,(ü !?di. *B 'ən$"!'i i'(ənilənrə%ii 'ır$d$n ?ı#$r&$% %$ili""ə(ini %$;$ndı.

1923- cü il $%'(n 2-də *l"$'$"$ 'əər ;$&$nı r!;id!n(Q$rdin% ci"ərlərinin '="%də"&ə'indən #ə'(ələnərə ə$( !(di.

K'#+i3 K#i<i3 1%&Fid&3)#i,i c

=n'(i('i"$"$ "n =l$r$% i('!-r!;id!n( $lin lic 182-933 1923-cü il $%'(n 3-də *B r!;id!n(i =ld. 1924- cü ildə ,lədər!;id!n( '!?i'i $&$ni"$'ı :!ni0ləndi. licin ə'$' rə%ii d!&=r$(

F.K!i' =ld. K!&=r$(l$r ə r!'li$?ıl$rl$ "$n$0ı Vı'=n'in 0($(ınd$nl$n r!'li$?ı '!n$(=r 7=!r( L$=ll!(in &ü'(ə%il n$&i;ədli"i 122-cildə "$r$dıl&ı0 ə<lə ə !r&!r (ə0il$(ı =l$n - Mü(ərə%%i 'i"$'i <ərəə(

=nr$n'ı (ərəindən irəli 'ürüldü. Hn *NTD S='i$li'( $r(i"$'ı ə .&üd$iə !(dilər. L$=ll!( in<i'$rl$rın <ü%%l$rını $;$l(&$ı ə !r&!rlərinə;i""ə(ini "$#0ıl$0dır&$ı əd !(di. 4D8 &ln. 'ə' (=l$"$r$% '!?ilərdə

d;d%d$n '=nr$ L$=ll!(i &üd$iə !dən l= d$ıldı. L$=ll!( <ərə$(ı=n$ ?$(dı. 7!'li$?ıl$r $r(i"$'ınınnü&$"əndə'i $lin lc '!?idə %ələə ?$ldı. HD 16 &ln. 18 &in 'ə' ə382 '!?ici 'ə'i $l$r$% r!;id!n( '!?ildi. K!&=r$(l$rın n$&i;ədi F.K!'





&ü<$riədən '=nr$ı =n ildə *B *r=$ ,lələrini #!"li %$$%l$dı.1929-c ildə #$rici (ic$rə(in <əc&inə :,rə *B n:il(ərəni ,(ü !?di.

/!r&!r (ə'ərrü$(l$rının r=l!&lərinin <əllinə $0l$nıldı. @ənd(ə'ərrü$(ının ər$ərli"iA 0ü$rı irəli 'ürüldü. 1924-cü ildə ənd (ə'ərrü$(ı

i'(!<'$lını :!ni0ləndir&ə id!"$'ı :ücləndi. J,&ə( !r&!r ==!r$'i"$'ını (ə0i% !dərə =nl$r$ r!di( !rdi.B illərdə $&!ri$n cə&i""ə(inin &ü#(əli (əə%ələrinin <ə"$( 0ər$i(i

"$#0ıl$0dı. 2+-ci illərin '=n ü?ün ,lədə <ər ir $ilənin 16 &in d=ll$rlı%$rid$(ı $r idi. Hnl$rın illi :əliri i'ə (ə#&inən 3 &in d=ll$r (ə0il !dirdi.*(=&=ilD (!l!=nD '="dcD r$di= ə . :ündəli &əi0ə(ə &,<ə& d$#il=ld. '(!<l$ r!di(ləri 'i'(!&inin (ə(i% !dil&ə'i #$l%ın rəə(ini

%$;$ndı. Mədəni <ə"$(d$ "ü'əli0 $0 !rdi. Qə;!(D jrn$l ə =n'!r(lər ?=#$ldı. B!lə 0ər$i(də ,lədə (ə(il ə !r&!r <ərə$(ı ;əilədiD '='i$l!(ir$;l$r $0$ı dü0dü.

Bnnl$ !ləD ,lə r=l!&lər'i; də d!"ildi. 2+-ci illərdə ,lədə'i"$'i &ü$ri;ə :ücləndi. @-l'-l$nA (ə0l$(ının nü&$"əndələri$&!ri$ni;& id!"$l$rını %ə(i""ə(lə &üd$iə !(dilər. Hnl$rın $0lıc$&ə%'ədi ənənəi $D əndD r=(!'($n( ə $n%l='$'=n *&!ri$'ının%rl&$'ı idi. Hnl$r "ə<dilərəD ;əncilərəD $(=lilərə ə &ü<$cirlərə$(ri$r#$l *&!ri$nın ə'$'l$rını '$r'ıd$n %üə i&i $#ırdıl$r. 1926-ciildə (ə0il$(ın 'ır$l$rınd$ $r(ı% 4-6 &ln. $d$& $r idi. Ölədə ir%id,;ü&'ü;lü "ü'ə <əddə ?$(dı. r=l!&i <əll !(&ə ü?ün 1924-cü ildə"!ni &ü<$cirə( %$nn %əl !dildi. B %$nn di:ər ,lələrdən :ələn&ü<$cirlərin '$"ını &ə<ddl$0dırdı.

24- 1929-c illərdə ,lədə "!ni <ə&$rl$r (ə0il$(l$rı "$r$-dıl&$'ı ə(r$ınd$ 'ə"lər :!ni0ləndi. S$<i$rl$r =&$ni"$ <ə&$rl$ri((i$%l$rı "$r$(dıl$r. 2+-ci illərin '=nnd$ i((i$%l$rın 1D6 &ln. ü;ü $r idi. Müə''i'ə '$<iləri i#(i'$'lı ə<lələrin ə&ə <$%%l$rını $r(ır&$% ə

!n'i"$ (ə(i% !(&ə "=l ilə '='i$l ;iddi""ə(ləri "&0$l(dıl$r. Jə&$rl$r i((i$%l$rının i0(ir$ı ilə r!di( !rən ə<lə $nl$rı "$r$dıldı. *NT lid!rləri'ini 'ül<ün "$r$dıl&$'ınd$ &ü<ü& r=l ="n$dıl$r. Nl!ri0li i%(i'$di 0ər$i(

ə ər$ər i&$nl$r ə<lə 'ininin ə$llıını $0$ı '$ldı. Jə&$rl$r i((i$%l$rı ə !r&!r <ərə$(ı ;əilədi. S='i$l !(ir$; ?ı#ı0l$rı $;$ldı. B i'ə,lədə '='i$l :ər:inli"i ;əilə(di.



lic <,&ə(i ə$l #$rici 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı. J,&ə(in#$rici 'i"$'ə(inin ə'$' &ə%'ədi ,lənin #$rici (ic$rə(ini :!ni0ləndir&əD"!ni #$&&$l &ənələri ələ !?ir&əD əl!ri0li $;$rl$r$ '$<i =l&$% ə$&!ri$n $i($lını %="&$% ü?ün 'ərəli "!rlər ($&$% idi. 5$rici 'i"$'ə(in

&ü<ü& i'(i%$&ə(i *r=$ d,lə(ləri ilə ii(ərəli &ün$'iə(lərin ini0$!(diril&ə'i =ld. *B <,&ə(i %i(ədə &,%!lərini&,<ə&ləndir&ə"in &ü<ü& "=l i&i &ü#(əli ,lələrə i'(i%r$;l$r !r&ə"ə $0l$dı. 1929-c ildə (əcə M=r%$n $nı ($li"$"$ 142 &ln.d=ll$r i'(i%r$; !rdi. lic <,&ə(i #$rici 'i"$'ə(ində *l&$ni"$&dir?əl(&ə #ə((ini :,(ürdü.

924- cü ildə %əl !dil&i0 @K$!' l$nZn$ "n =l$r$% *B n:il(ərə

ilə irlidə *l&$ni"$"$ 8++ &ln. &$r$ i'(i%r$; !rdi. @K$!' l$nıA %əl!dildidən '=nr$ *B *l&$ni"$nın Millə(lər Fə&i""ə(inə d$#ıl !dil&ə'inəə Qəri *r=$ d,lə(ləri ilə *l&$ni"$ d$ d$#il =l&$%l$ 'i"$'i i((i$%ın"$r$dıl&$'ı i0inə :iri0di.

926- ci ilin =("$r $"ınd$ '!?rənin L=$rn= 0ə<ərində !?irilən=nr$n'd$ 7!"n (ə&in$( $(ı ə di:ər '$;i0lər i&;$l$ndı. 7!"n (ə&in$(

$(ınd$ &ü<$riədən '=nr$ *r=$d$ =r&$l$0&ı0 'ər<ədlərin =;l&$;lıı (ə'di% !dildi. 192)-cı il '!n("$rın 1+-d$ *l&$ni"$nınMillə(lər Fə&i""ə(inə d$#il !dil&ə'inə ,&ə !(&ələ $&!ri$ndil=&$(i"$'ı =nn !"nəl#$l% (əcrid =ln&$'ın$ '=n %="d.

lic <,&ə(i =rcl$r &ə'ələ'inin <əll !dil&ə'inə di%%ə("!(irdi. B $rədə /r$n'$ ə ($li"$ ilə '$;i0lər $l$ndı. ($li"$nın

=rcl$rı 8+[ $;$ldıldı. *B <,&ə(i B,"ü Bri($ni"$D B!l?i$ ə

R!#='l=$i"$ <,&ə(ləri ilə də <əri =rcl$rın ir <i''ə'inin,dənil&ə'inə d$ir '$;i0lər i&;$l$dı./r$n'$ #$rici i0lər n$;iri *ri'(id Bri$nın &illi 'i"$'ə(də

&ü<$riələrdən i&(in$ !dil&ə'i $rədə (əliini $l$n <,&ə( =n?=#(ərəli ə'$'d$ di:ər d,lə(lərə :,ndərdi. 1928-ci il $%'(n 2- də$ri'də 'ənəd @Bri$n-!ll=% $(ıA $dı $l(ınd$ 16 d,lə( (ərəindəni&;$l$ndı.

*B-ın #$rici 'i"$'ə(inin i'(i%$&ə(lərindən in L$(ın *&!ri$'ı ə$n$d$ ilə &ün$'iə(lərin ini0$ !(diril&ə'i =ld. M!'i$D $DMərə;i ə Fəni *&!ri$ ,lələrinə $i($l %="l0 $r(dı. L$(ın*&!ri$'ı ,lələrinə %="l$n $i($l 6D &lrdD d=ll$r (ə0il !(di. $i($l



%="l0 ilə "$n$0ı Birlə0&i0 ($(l$r Oi$r$%$D $D J$i(i ə $n$&$"$=rd <i''ələri :,ndərdi. *B-l$ $n$&$ 7!'li$'ı $r$'ınd$ 1923-cü iln="$rın 18-də ə 192)-cı ıl i"ln 28-də i&;$l$n$n &ü%$ilələrlə $n$lü;ərində $&!ri$n <ü%%l$rı (ə'di% !dildi. Ü&&i""ə(ləD 1923-29-cillərdə *B <,&ə(i L$(ın *&!ri$'ı ,lələrinə "$rdı&l$r !dərə r!:i=nd$ i%(i'$diD 'i"$'i ə <əri cə<ə(dən #!"li &,<ə&ləndi.

licin <$i&i""ə(i illərində *B #$rici 'i"$'ə(inin i'(i%$&ə(-lərindən iri \;$% ər% ə Rin =ld. 192-ci ildə Rində :!n!r$l R$n-$"i <$i&i""ə(ə :əldidən '=nr$ r$d$ *B-ın &,%!ləri d$<$ d$&,<ə&ləndi. *&!ri$n <,&ə(i 1928-ci ildə Rinlə rü'& <$%%ınd$&ü%$ilə i&;$l$dı. Rinə &ün$'iə(də @$?ı% %$ıl$rA 'i"$'ə(i "!ridildi.

%(i'$di cə<ə(dən :üclü =l$n *B-l$ $r(ı% <!? ir d,lə( Rində rə%$ə($$r&$% i%(id$rınd$ d!"ildi.2+-ci illərdə *B-P$=ni"$ &ün$'iə(lərində #!"li &ürəəlilər

$r idi. 1924-cü il $r!lin 1)-d$ *B =n%r!'i "$=n &ü<$cirlərinin,lə"ə :əl&ə'ini %$d$$n !dən %$nn %əl !(di. Bn$ $#&$"$r$%D$&!ri$n #ü''i $i($lı P$=ni"$"$ i'(i%r$;l$r !rdi.

*B-ın /iliin ə J$$" $d$l$rınd$ <əri-'(r$(!ji &,%!ləri

&,<ə&ləndi.Bü(,lüdəD licin <$i&i""ə(i illərində *B-ın !"nəl#$l% i%(i'$diD

'i"$'i ə <əri i&$nl$rı $r(dı.7!'li$?ıl$r ,lə i%(i'$di""$(ının ,<r$n'ı; ini0$ını (ə&in

!(dilərini ildirərə n,ə(i r!;id!n( '!?ilərində J!r!r( J!rə 'ə'!r&ə"ə ?$ırdıl$r.

H&%>&%) H+&%i3 1%&Fid&3)#i,i28- ci ildə ,lədə "!ni r!;id!n( '!?iləri !?irildi. 7!'li$?ıl$r$r(i"$'ının nü&$"əndə'i J!r!r( J!r 184-19)4 21D4 &ln. 'ə' $l$r$%rə%ii =l$n d!&=r$(l$rın nü&$"əndə'i O"-P=r 0($(ının %!rn$(=r*.S.S&i(ə %$li :əldi. *B ($ri#ində il dəə =l$r$% r!;id!n(li"ən$&i;ədli"ini irəli 'ürən irl$nd &ən0əli $(=li S&i( "$lnı; 16 &ln. 'ə'

(=l$"$ ildi. J!r *B-& 31-ci r!;id!n(i =ld. =n%r!'in <ər ii $l$($'ınd$ r!'li$?ıl$r ü'(ünlü %$;$ndı. #(i'$'c$ &ü<əndi' =l$n J!r dün"$nın &ü#(əli ,lələrində $"d$lı %$;ın(ı i0lərinə rə<ərli !(&i0D irincidün"$ &ü<$riə'i illərində @*B ,&ə"iA (ə0il$(ının 'ədriD 1921- 1928- ci



illərdə i'ə (ic$rə( n$;iri =l&0d. J!rin (ərəd$rl$rı =n ,"ü &ü<əndi'ə (ə0il$(?ı $dl$ndırırdıl$r. J!r <,&ə(i d$#ili 'i"$'ə(də "=#'ll$r$d$n %$ldır&$% l$nını i0lə"i <$;ırl$dı. *nc$% 1929-c ilin $"ı;ınd$

$0l$"$n ,"ü ,<r$n ə "$ dün"$ i%(i'$di ,<r$nı $0 !rdi"indən

r=%r$&ı <ə"$($ !?ir&ə &ü&ün =l&$dı. B,<r$n ,lə"ə ;i"$n rd.B,<r$n nə(icə'ində ,lədə $ri ə ;$=dl$r $l$ndı. Sən$"! i'(!<'$lı4)[ D (əcə $(=&=il i'(!<'$lı i'ə 8+[ $0$ı dü0dü. 136 &indən ?=# 0irə(il$'$ r$dı. 0'i;li $r(dı. J!r <,&ə(i i0'i;li"in %$r0ı'ını $l&$%d$n,(rü 193+-31-ci illərdə ii &ə'lə<ə(?i =&i(ə "$r$(dı. B =&i(ələr "!ni i0"!rlərinin $?ıl&$'ın$D i0'i;li"in ləinə d$ir (ədirlər l$nını i0lə"i<$;ırl$&$lı ə (əlilər !r&əli idi. P!ni ı0 "!rləri "$r$(&$%d$n ,(rü (iin(i"ə

8 &lrdD d=ll$r $i($l %="ld. Milli r!di( =r=r$'i"$'ı "$r$dıldı. B,<r$n,lənin $n 'i'(!&inə &əni (ə'ir :,'(ərdi. 1929-32-ci illərdə 6)1 $n il$'$ r$dı.

Milli :əlir $;$ldı. 5$rici (ic$rə( d,ri""ə'i 2 dəə $0$ı dü0dü.T$#ıl i#r$cı d$ ;əilədi. Bn$ $#&$"$r$%D *B <ələ də #$rici (ic$rə($<ə'ində dün"$d$ irinci "!ri ((rd.

S!n$( 1929-c ilin i"lnd$ ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rının $lın&$'ın$d$ir %$nn %əl !(di. ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı i'(!<'$lı 3-4 dəə $0$ıdü0dü. ənd (ə'ərrü$(ınd$ ə;i""ə(in "$#0ıl$0dırıl&$'ı ü?ün /!d!r$l /!r&!r Bür=' %rld. J,&ə( #$ricdən :ə(irilən ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rının%i"&ə(ini $r(ır&$%l$ ,lədə i'(!<'$lı ini0$ !(dir&ə &ə%'ədi :üdürdü.Bnd$n ,(rü 193+-c ildə =n%r!' J$lı-S&i( %$nn %əl !(di. *nc$% ədirlərin !lə ir ciddi nə(icə'i =l&$dı. 1933-cü ilin "$n$rınd$ ,lədə

0'i;lərin '$"ı 1 &ln. nəərə ?$(dı. N&ə <$%%ı )+[ $;$ldı. Bir &il"=n !r&!r l$'$ r$dı. Öləni !r&!r <ərə$(ı ürüdü. /!r&!r <ərə$(ın$ 1923-cü ildə"$r$dıl$n Birlə0&i0 /!r&!rlər Fə&i""ə(i ə Milli /!r&!r ((i$%ı $0?ılı%dirdilər.

S='i$l-'i"$'i ə;i""ə( :ər:inlə0di. Öləni $c $d$&l$rın "ürü0ü ə (ə(il<ərə$(ı ürüdü. 1931-1932-ci illərdə V$0in%(=n$ $?l$rın ii "ürü0ü =ld.

932-ci ilin "$"ınd$ irinci dün"$ &ü<$riə'i !(!r$nl$rı !n'i"$l$rını

r(ır&$% (ələi ilə $"($#($ :əldilər. ər:in ə;i""ə( "$r$(dı. J,&ə("ürü0ləri d$ı(dı. B "ürü0ləri d$ı(&$%d$n ,(rü !?irilən ə&əli""$(l$r$

!n!r$l M$$r(r $0?ılı% !(di. *l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li;& <$i&i""ə(



$0ın$ :əldidən '=nr$ *B-d$ $0i;& :ücləndi. Ölədə @*&!ri$ l!:i=nAə @- l'-l$nA i&i $0i'( (ə0il$(l$rının ə$li""ə(i :ücləndi.

J!r <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(inin ə'$' &ə%'ədi *B-ın dün"$d$ı<əri-'i"$'i ə i%('i$di &,%!lərini d$<$ d$ &,<ə&ləndir&ə idi. J!r

<,&ə(i *B <əri-dəni; d=n$n&$'ını :ücləndirdi. 193+-c ilin "$n$r-$r!l"l$rınd$ !?irilən L=nd=n dəni; =nr$n'ınd$ *B 18 r!"'!rə '$<i =ld.Hnn rə%iləri =l$n n:il(ərə 16D P$=ni"$ i'ə 12 r!"'!r '$#l$"$ ilərdi. \;$%ər%də *B-P$=ni"$ ;iddi""ə(ləri ə'inlə0di. *B <,&ə(i RindəP$=ni"$nın <!? ir i0$lını ($nı&$dıını 1931-ci ildə $?ı% 0əildə ildirdi.

932-ci il "$n$rın -də %əl !dilən @S(i&'=n d=(rin$'ıA d$ \;$% ər%dəP$=ni"$nın ə$li""ə(inin :!ni0ləndiril&ə'inin

%$r0ı'ını $l&$% &ə%'ədi :üdürdü.J!r <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(inin i'(i%$&ə(lərindən iri *r=$d$

*l&$nı"$& dir?əl(&ə idi. B &ə%'ədlə J!r *l&$ni"$nın (ə;&in$(də&ə'i ü;ərinə &=r$(=ri& %="d ə =nn $;$ldıl&$'ı (ə0əü'ü ilə ?ı#ı0(di. 1932-ci ilin d!$rınd$ F!n!rədə !?irilən (ər'il$<$ d$ir =nr$n'd$

*B <,&ə(i *l&$ni"$nın 'il$<l$n&$'ın$ r$;ılı% !rdi. Bnd$n '=nr$*l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li'( <ərə$(ı d$<$ d$ :ücləndi.

J!rin r!;id!n(li"i dün"$ i%('ı$di ,<r$nı illərinə dü0dü"ündən<,&ə( əd !(di"i ,"ü rl$rı %$;$n$ il&ədi.

%'3(#i3 &#'3* RF+&#)i3 1%&Fid&3)#i,i

1932-ci il n="$rın 8-də !?irilən '!?ilərdə K!&=r$(l$r $r(i"$'ınınn$&i;ədi /r$nlin K!l$n= 7;!l( 1882-1946 %$li :ələrə *B-ın 32-cir!;id!n(i =ld. 19W1-ci ildə 39 "$0ınd$ iən '="% 'd$ ?i&didən '=nr$ ilicl$n 7;!l( ,&rünün '=nn$də əlil $r$$'ınd$ :ə;di. 7;!l( 193)D 194+D944-cü illərdə də ,lə r!;id!n(i '!?ildi. HD *B ($ri#ində ə;iə"ə d,rd

dəə '!?ilən "!:$nə 0ə#' =ld. =n%r!'ə !?irilən '!?ilərdə də d!&=r$(l$r %ələə %$;$ndıl$r. 1933-cü il &$r(ın 4-də ın$%r$'i"$ &ər$'i&i !?irildidəndər<$l '=nr$ =D "!ni <,&ə(in icl$'ını !?irərə ,<nə rin'ilərdən i&(in$

dil&ə'inin ;ərrili"ini ə ə$l d$#ili 'i"$'ə( "!ridəcə"ini ə"$n !(di. 7;!l(!'li$?ı r!;id!n( J!rin 'i"$'ə(inin ,ləni i%(i'$di ,<r$nd$nı#$r&$%d$ :üc'ü; ə 'ə&ərə'i; =ldnD 'ın$%l$r$ !<(i"$c d"ldnildirdi. K,lə(in i%(i'$di""$($ %$rı0&$&$'ın$ d$ir ənənəi $&!ri$n



i"$'ə(indən i&(in$ !dildiD i%(i'$di ə$li""ə(in ə cə&i""ə(də '='i$l r='!'lərinən;i&lən&ə'inə $0l$ndı. 7;!l( cə&i""ə(in i%(i'$di ə '='i$l <ə"$(ın$

d,lə(in %$rı0&$'ının $cili"ini irəli 'ürdü. Hnn <$i&i""ə(inin il 1++ünündə =n%r!' +-dən ?=# %$nn %əl !(di. BD 7;!l(in @P!ni r'A

@O!w K!$lA $dl$ndırıldı. @P!ni r'An id!"$ &üəllii in:ili' i%(i'$d?ı'ı F=n!"ni;M!"n$rd idi. L$in i$dənin ,;ü 7;!l(in 1932-ci il i"ln 2-dəK!&=r$(l$r $r(i"$'ının icl$'ınd$ =nn n$&i;ədli"i irəli 'ürülərən !(di"i&ər;ə'indən :,(ürül&ü0dü.

@P!ni r'An %əl !dil&ə'inin ir 'ır$ 'əələri $r idi. Məl& =ldi&iD ,lə dün"$ i%(i'$di ,<r$nınd$n #!"li ;i"$n ?ə&i0di ə '='i$l

iddi""ə(lər ə'inlə0&i0di. Ölə də"i0ililərə !<(i"$c d"rd.@P!& r'An $0lıc$ &ə%'ədi d,lə( in<i'$rını :ücləndir&ə idi.@P!ni r'A i%(i'$di 'i"$'ə(i ii ə'$' "=ll$ ini0$ !(diC i'l$<$(l$rın

dərindən in'(i((l$0dınl&$'ı ə &$li""ə ə'irinin $r$d$n %$ldırıl&$'ı. @P!nir'An irinci &ər<ələ'i 1933-1934-cü illərdəD iinci &ər<ələ'i i'ə 1936-cildən <ə"$($ !?iril&ə"ə $0l$ndı.

@P!ni r'An ır n!?ə (əri <i''ə'i $r idi. 7;!l( <$i&i""ə(ə

əldidən dər<$l '=nr$D &$r(ın )-d$ ,lənin 4 0($(ınd$ı ü(ün $nl$r 4 :ün&üddə(inə $l$nıl$r$% (ə(i0 !dildi. Ölənin $n ə &$li""ə 'i'(!&ini$l$&l$0dır&$% ü?ün ciddi $ddı&l$r $(ıldı. 1933-cü il &$r(ın 9-d$ @B$nl$r

<$%%ınd$ %$nnA =n%r!'də 4+ də%i%əli &ü;$irədən '=nr$ %əl !dildi. B%$nn$ :,rə iri $nl$r$ "$rdı&l$r :,'(ərildi. Ölənin ü(ün $n 'i'(!&iü;ərində d,lə( nə;$rə(i %="ld. =n%r!' !"nəl#$l% &$li""ə ə&əli""$(l$rıü;ərinə nə;$rə( 'əl$<i""ə(lərini də r!;id!n(ə !rdi.

M$r(ın 1+-d$ 7;!l( %ı;ıl ü;ərində d,lə( nə;$rə(ini %="$n ər&$n!rdi. B ər&$nl$ ,lədən %ı;ılın #$ricə ?ı#$rıl&$'ının %$r0ı'ı $lındı.

M$r(ın 13-də 12 0ə<ərdə $nl$r "!nidən ə$li""ə(ə $0l$dı. 26+ $n $l$& <!'$ !dildi. M$r(ın 16-də i'ə '$l$& =l$n di:ər $nl$r d$ ə$li""ə(ə$0l$dı. 1932-ci ildə *B-d$ $i($lı 22D3 &lrdD d=ll$r =l$n )146 $nə$li""ə( :,'(ərirdi'əD 1933-cü ildə =nl$nn '$"ı 489-əD $i($lı i'ə 2+D8 &lrdD

d=ll$r$ dü0d. *r(ı% 1939-c ildə ,lədə $i($lı 33D1 &lrdD d=ll$r =l$n 62+3$n ə$li""ə( :,'(ərirdi. =n%r!' 1933-cü il i"nn 1)-d$ $nl$rın d!=;i(

ə in!'(i'i"$ n'i"$l$rını $"ır$n Ql$''-S(i%$ll %$nnn %əl !(di. 1933-



6-ci illərdə %əl !dilən di:ər %$nnl$r !d!r$l %ı;ıl !<(i"$(ı ə &$li""əi'(!&ini (ə&illə0dirdi.

@P!ni r'Zn &ü<ü& (əri <i''ələrindən iri '='i$l '$<ənin ini0$ı idi.M$r(ın 31-də '='i$l '$<ədə ə;i""ə(i "$#0ıl$0dır&$$ ",nəldilən %$nn %əl

dildi. S='i$l '$<ədə i0lər ü? ə'$' i'(i%$&ə(də <ə"$($ !?iril&əli idiC i0'i;lərə,&əE ə&ə 0ər$i(inin "$#0ıl$0dırıl&$'ıE <ə&$rl$r i((i$%l$rının "$r$dıl&$'ı.c(i&$i i0ləri (ə0il !(&ədən ,(rü 3 &lrd. 3++ &ln. d=ll$r ə'$i( $"rıldı.

B &ə%'ədlə (iin(i i0lərinə $0?ılı% !dən #ü''i id$rə - lic =r'*d&ini'(r$(i=n - * "$r$dıldı. d$rə $0lıc$ =l$r$% i0'i;ləri i0ə cəl !(&ə"ə$lı0ırdı. B i0ə d$#ili i0lər n$;iri J.!' $0?ılı% !dirdi. 1933-39-c illərdə 26

"$0ın$də =l$n 2 &ln. :ənc ə&ə dü0ər:ələrində i0lədi. ) $" ər;ində =nl$r$

l'; $l($rD "!&əD <ər $" i'ə 3+ d=ll$r ə&ə <$%%ı !rilirdi.7;!l( 1933-cü il &$"ın 12-də i0'i;lərə 6++ &ln. d=ll$r "$rdı& !dil&ə'i

<$%%ınd$ %$nn ə"əndi. /,%əl$də "$rdı& :,'(əril&ə'i ü;rə !d!r$l id$rə"$r$dıldı. Hnn rə<əri J.J=n' =ld.

1933-34-cü illərdə <,&ə( '='i$l :ər:inli"i $0$ı '$l&$% &ə%'ədiləc(i&$i i0 "!rləri $?dı. B &ə%'ədlə Müli 0lər d$rə'i Fiil =r'

*d&ini'(r$(i=n - F* "$r$dıldı. K,rd $"d$n ?=# ə$li""ə( :,'(ərdi"i&üddə(də id$rə 933 &ln. d=ll$r ə'$i( #ərclədi ə 4D3 &ln. nəəri i0lə (ə&in(di.

1936- ci ildə ,lədə "!ni (ə0il$( =l$n =r' r=%r!'' *d&ini'(r$(i=n* "$r$dıldı. B (ə0il$( ə$li""ə( :,'(ərdi"i &üddə(də 1+D8 &lrdD d=ll$r

ə'$i( #ərclədi.@P!ni r'An &ü<ü& '$<ələrindən iri '='i$l-(ə&in$( 'i'(!&inin

"$r$dıl&$'ı =ld. 1936-ci ilin $%'(nd$ ə 1939-c ildə ə(ənd$0l$rın%=c$lı$D ə&ə %$ili""ə(iniD $ilə $0?ı'ını i(ir&ə'inə ə i0'i;li"ə :,rə "$rdı&!ril&ə'i <$%%ınd$ %$nnl$r (ə(i% !dildi. )6 "$0d$n "#$n =l$n 0ə#'lərə%=c$lı$ :,rə <ər $" 86 d=ll$r !n'i"$ !ril&əli idi. 0'i;lərə i'ə <ər <ə(ə ü?ün

1 d=ll$r "$rdı& :,'(əril&əli idi. *B ($ri#ində il dəə =l$r$% !n'i"$ əd,lə( "$rdı&l$n 'i'(!&i (ə(i% !dildi.

1936-ci ilin &$"ınd$ i0 <ə(ə'inin <əc&i ə ə&ə <$%%ının &ini&&

<əddi &üə""ənlə0dirildi. 4+ '$$(lı% i0 <ə(ə'i (ə(i% !dildi. 1) "$0d$n $0$ıl$nl$rın ə 18 "$0d$n $0$ı %ı;l$rın i0ə %əl !dil&ə'i %$d$$n =lnd.

@P!ni r'An (əri <i''ələrindən iri ənd (ə'ərrü$(ının (ən;i&lən&ə'idi. M$"ın 12-də ənd (ə'ərrü$(ının (ən;i&lən&ə'i <$%%ınd$ in:ili'cə $0



<ərlərlə *** - *:ricl(r$l *:j'(&!n( *c( %$nn %əl !dildi. B %$nn$"n =l$r$% əin '$<ələrini ə &$l-%$r$nı $;$ld$n !r&!rlərə 2 &lrdD d=ll$r r!di( $"rıldı. B %$nn ənd (ə'ərrü$(ı i'(!<'$lının <əc&ini &üə""ənlə0dirdi.P$lnı; ir ildə ($#ıl ə %$rıd$lı əin '$<ələri &ln. <!($r $;$ldıD 23 &ln.ri"n;l &$l-%$r$ ə ) &ln. d=n; ə'ildi. *** %$nnnn ə$li""ə(i iri

ənd (ə'ərrü$(ı =&$ni"$l$rın$ ə $rlı !r&!rlərə :əlir :ə(irdi. Hnl$r $;&ə<'l !rən '$<ələri ə&ə"ərə əə;ində d,lə(dən ə'$i( $ldıl$rD di:ər $<ələrdən i'ə $%r=(!#nii (ədirlərin <!'$ın$ "ü'ə &ə<'l :,(ürdülər. B!lə&$nl$rı =l&$"$n i?i ə =r($ !r&!rlər əin '$<ələrinin $;$ldıl&$'ınd$n ;i-

"$n$ dü0dülər. B=rcl$rını ,də"ə il&ə"ən !r&!rlər (=r$%l$rını '$(&$$&əcr =ldl$r.

1933-34-cü illərdə irj$l$rın ə$li""ə(inin (ən;i&lən&ə'inə d$ir ii%$nn %əl !dildi.1936-ci ildə %əl !dilən %$nn i'ə J=ldin% $&$ni"$l$rının i0ini ciddi

əildə (ən;i&lədi.@P!ni r'An (əri <i''ələrindən iri 'ən$"!nin ər$ !dil&ə'i idi.

933-cü il i"nn 1)-d$ Sən$"!nin Milli Bər$'ı id$rə'i "$r$dıl&$'ı <$%d$%$nn %əl !dildi. Q$nn in:ili'cə $0 <ərlərə "n =l$r$% OI7* O$(i=n$l

nd'(ri$l 7!c=!r" *c( $dl$ndırıldı. Milli Bər$ d$rə'i O7* - O$(i=n$l7!c=!r" *d&ini'(r$(i=n "$r$dıldı. Bü(ün 'ən$"! &üə''i'ələri 1 %r$,lündü. B i0ə nə;$rə(i :!n!r$l J.F=n'=n <ə"$($ !?irdi. @Vicd$nlı rə%$ə(

=d!'iA %əl !dildi. Sən$"! &ə<'l i'(!<'$lı l$nlı 0əildə $;$ldıldı. @Qı;ıl($nd$r(A lə =lnd. J,&ə( =rcl$r &ə'ələ'ində &ə'li""ə(i ,; ü;ərinə,(ürdü. Qı'$ &üddə( ər;ində 4) ə'$' ə əl$ə =d!' %əl !dildi. B %$nn

*B 'ən$"!'inin 99[- ni ə<$(ə !(di. Q$nnn T &$ddə'inə :,rə ə<lələr

<ə&$rl$r i((i$%l$rı "$r$d$ ə =ll!(i &ü%$ilələr $l$"$ ilərdilər.Sən$"!də ə&ə &ün$'iə(ləri (ən;i&ləndi.

1933-cü ildə ,lə =n'(i('i"$'ın$ !dilən 2I-ci dü;əli0lə 'ir(li i?ilərin'(!<'$lı ə ı'(!<l$ını %$d$$n !dən 18-ci dü;əli0 lə =lnd. B '$<ədə "!niən$"! &üə''i'ələri "$r$dıldı.

1936-ci ildən $0l$"$r$% @P!ni r'Z n <ə"$($ !?iril&ə'ində '=l$ d=r

d,nü0 $0 !rdi. 1936-ci ilin &$"ınd$ *B *li &ə<ə&ə'i ənd (ə'ərrü$(ınınən;i&lən&ə'i ə 'ən$"! <$%%ınd$ %$nnl$rı =n'(i('i"$"$ ;idd '$"$r$% lə(di. 193)-cı ilin "$n$rınd$ %$nnl$r %üədən dü0&ü0 <!'$ !dildi.936-3)-cı illərdə *li &ə<ə&ə @P!ni r'An 12 %$nnn lə !(di.



Mə<ə&ə %ər$rl$rı d,lə(in '='i$l-i%(i'$di &ün$'iə(lərə %$rı0&$'ının%$r0ı'ını $ldı.

1936- ci il i"ln 6-də <ə&$rl$r i((i$%l$rının "$r$dıl&$'ın$ ic$;ə !rənV$%n!r %$nn r!;id!n( (ərəindən i&;$l$ndı. Bnnl$ d$ *B ($ri#ində il

dəə =l$r$% <ə&$rl$r i((i$%l$rını "$r$(&$% <ü%% rə'&i =l$r$% !l$n !dilərə d,lə( =r%$nl$rı (ərəindən %=rnd. B &ə%'ədlə N&ə &ün$'iə(ləri ü;rə&illi id$rə "$r$dıldı.

193)- cı ildə *B-d$ "!ni r!;id!n( '!?iləri !?irildi. 7;!l( ,lənin) 0($(ınd$ ($& %ələə %$;$ndı. HD 2D4 &ln. 'ə' (=l$"$r$% rə%ii =l$n $n;$'($(ının %!rn$(=r *.L!nd=n ü;ərində ,"ü ər% <!'$ı ilə %ələə ?$ldı.

193- cı il !r$lın 6-də 7;!l( &ə<ə&ə i'l$<$(ı $rədə (ə0əü'lə

ı#ı0 !('ə də (əli %əl !dil&ədi.K,lə(in iri (ə'ərrü$(l$r$ "$rdı& :,'(ər&ə'i 'i"$'ə(i 3+-c illərin iinci

"$rı'ın$də d$$& !(dirildi. 1938-ci il !r$lın 1)-d$ ənd (ə'ərrü$(ınınən;i&lən&ə'i <$%%ınd$ "!ni %$nn %əl !dildi. B %$nnl$ 1933-cü il

%$nnn$ ə'$'ən $r(ı% &ə<'ln &ə< !dil&ə'indən i&(in$ =lnd. *r(ı%&ə<'ln '$#l$n&$'ın$ :,rə !r&!rə ,dəni0 !ril&ə'i 'i'(!&i (ə(i% !dildi.

7;!l(in @P!ni r'A &illilə0dir&əni nə;ərdə ((&rd ə $$rıl$n'l$<$(l$r '='i$li'( #$r$(!rindən #!"li ;$% idi. 7;!l( r!$li'( $#ı0lı d,lə(

#$di&i =l$r$% ,lə <ə"$(ının dir?əldil&ə'i ;ərrə(ini $0$ dü0ürdü.@P!ni r'An ir 'ır$ &ü<ü& nə(icələri =ld. 1932-ci il ilə &ü%$"i'ədə

939-c ildə 'ən$"! i'(!<'$lı 9+[ $r(dı. 1932-4+-cı illərdə !d!r$l <,&ə(in#ərcləri 4 &lrd. 2)) &ln. d=ll$rd$n 1+ &lrd. )1 &ln. d=ll$r$ ?$(dı. Ölə%(i'$di""$(ıD 'ən$"! ə ənd (ə'ərrü$(ı ini0$ !(di. @P!ni r'ZM$ d,lə(

ən;i&lən&ə'i (ə(i% !dildi ə '='i$l i'l$<$(l$r <ə"$($ !?irildi. 0'i;li $0$ı$lındı. Q=c$lı$ :,rə (ə%$üd !ril&ə'i 'i'(!&i (ə(i% !dildi.1938- ci ilin i"nnd$ &ini&& ə&ə <$%%ı ə i0 <ə(ə'inin <əc&i

$rədə d$<$ ir %$nn %əl =lnd. Q$nn əl$ə i0ə :,rə <$%% !ril&ə'iniə(i% ə 0$% ə&ə"indən i'(i$dəni %$d$$n !(di.

1938-ci ildə *N/-lə "$n$0ı ,lədə iinci <ə&$rl$r i((i$%ı - '(!<'$l$(Jə&$rl$r ((i$%l$rı =n%r!'i "$r$dıldı. 1938-ci ildə *N/-in 3D) &ln.D J-

n 3D &ln. ü;ü $r idi.. 3+-c illərdə *B-d$ $0i'( &!"lləri (ədricən :üclən&ə"ə $0l$dı. B

<ərə$(ın $0ınd$ Li;$n$ 0($(ının '!n$(=r J" L=n% ə ($li"$ $0i;&i ilə



l$%ə'i =l$n !0i0 R$rl; =lin drrdl$r. L=n% 193+-c ildə *B '!n$(ın$!?ildi. ri&in$l $lə&lə əl$%ə'i =l$n =linin :,'(əri0i ilə $d$&l$r =rl$nır

ə cin$"ə(lər (,rədilirdi. 1936-ci ilin '!n("$rınd$ L=n% ,ldürüldü. Ölədəə$li""ə( :,'(ərən @ü&ü0ü ,"nəlilərAD @7!'li$ &üd$iə?iləriAD @*&!-

i$n &illə(?iləriAD @*&!ri$ n$'i=n$l-'='i$li'( $r(i"$'ıAD @Səərər !dil&i0#ri'(i$nl$rA ə $0%$ $0i'( (ə0il$(l$rı r %$;$n$ il&ədilər. Rüni $&!ri$nə&i""ə(ində (ə0il$(l$r$ '='i$l (ələ$( "=# idi ə $0i;&in ini0$ı ü?ünər$i( &,cd d!"ildi.

_j 7;!l(in <$i&i""ə(i illərində d,lə(in #$rici 'i"$'ə(inin $0lıc$&ə%'ədi *B-ın &ən$!lərini r!$llı%l$r ə'$'ınd$ %=r&$% idi. 5$rici 'i"$'ə(&ə'ələlərinə &ün$'iə(də ,lədə ii ü&&i #ə(( &,cd idi. B #ə(lərdən iri

!"nəl&iləl?iliD di:əri i'ə (əcrid?i- li idi. B!"nəl&iləl?ilər *B-ın&$nl$rınd$n i'(i$də !di ə$l !"nəl#$l% 'i"$'ə( $$r&$ıD (əcrid?ilər i'ə$0%$ ,lələrin i0inə

ə !"nəl#$l% &ə'ələlərə %$n0&$&$ı (əli !dirdilər. inci #ə((in (ərəd$rl$rıJ!rD V$nd!&!r%D T$(D L$=ll!( ə . idi.

7;!l(in <$i&i""ə(i illərində *B-ın #$rici 'i"$'ə(i ə'$'ən ü?'(i%$&ə(də <ə"$($ !?irildiC *r=$ ə \;$% ər%D L$(ın *&!ri$'ıE SS7.

@ *r=$ ,lələri ilə %$r0ılı%lı &ün$'iə(lərdə *B <,&ə(i %i(ə ,lələrilə <ər <$n'ı <əri-'i"$'i i((i$%$ :ir&ədən i&(in$ !(di. *&!ri$n <,&ə(i

Millə(lər Fə&i""ə(inə də l$%!"d &ün$'iə( ə'lədi. Bnn $0lıc$ 'əəi*l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li;& <$i&i""ə(ə :əldidən '=nr$ %i(ədə "$r$n&ı0ə;i""ə(in %!"ri- &üə""ənli"i ilə $lı idi. *r=$d$ %üələr ni'ə(i <ələ&üə""ən d!"ildi. *&!ri$n dil=&$(i"$'ı *r=$d$ əl!ri0li 0ər$i(in

"$r$n&$'ını :,;lə"irdi. Bnnl$ !ləD *B <,&ə(i i%(i'$di &ə'ələləri&ü;$irə !(&ə ü?ün *r=$nın 1+ ,lə'ini 1933-cü ildə ü&&i =nr$n'$dəə( !('ə də =nl$r i&(in$ !(dilər.

*r=$d$ &,cd &ürəə 0ər$i(də *B =n%r!'i @Bi(ərəli <$%%ınd$%$nnA %əl !(di. r!;id!n( 7;!l( 1936-ci il $%'(n 31-də %$nn&;$l$dı. Q$nn$ :,rə %i(ədə &ü<$riə =l$rdı'$ *B d,"ü0ən ,lələrə 'il$<

ə 'r'$( '$($D li&$nl$rı ə :ə&iləri i'ə ic$rə"ə !rilə il&ə;di. *&!ri$nə&ilərində 'il$< '$(ıl&$'ı %$d$$n !dildi. B !&$r%=n =;$nl$r "$ 1+ &in

d=ll$r cəri&ə =ln&$lıD "$ 6 il &üddə(inə <ə' =ln&$lıD "$ d$ cə;$



ədirlərinin <ər ii'i !"ni $#(d$ <ə"$($ !?iril&əli idi. Q$nn$ :,rə ,lədəil$< i'(!<'$lı ə (ic$rə(i ü;ərinə %!"di""$( ə li'!n;i"$ (ə(i% !dildi.

193)- cı ilin !r$lınd$ @Bi(ərəli <$%%ınd$ %$&Tn $#(ı;$dıl$r$% d$<$ d$ ciddilə0diri(di. Q$nn d,rün !"nəl#$l% 0ər$i(ini nə;ərə

lırdı. 193-ci ilin "$;ınd$ @Bi(ərəli <$%%ınd$ %$nnAn ə$li""ə( &üddə(i"!nidən ;$dıldı. P!ni %$nn &$"ın 1- dən %üə"ə &indi. B %$nn ə'$'ənəlilərin &üddə$l$rını (ər$rl$'$ d$ d$<$ 'ər( idi. *B d,"ü0ən ,lələrəil$< '$($ ə r!di( !rə il&ə;di. *&!ri$nl$r$ <ə&in ,lələrin :ə&ilərində

ü;&ə %$d$$n !dildi.







=!( #$rici (ic$rə(ində *B-& #ü''i ?əi'i [-ə %$l#dı. Ki:ər '$<ələrdə dəl$%ələr (ədricən :!ni0ləndi. i ,lə $r$'ınd$ !l&i ə &ədəni '$<ələrdə&əd$0lı% %rl$r$% ini0$ !(dirildi.

AB i(i3əsi i##ə%i3də

inci dün"$ &ü<$riə'i $0l$dı%d$n $; '=nr$D '!n("$rın 3-də/.K.7;!l( $&!ri$n #$l%ın$ &ür$ciə( !dərə ,ləni &ü<$riədən ən$rd$$#l$"$c$ını əd !(di. =n%r!'in 1939-c il '!n("$rın 6- də !?irilən #ü''i!'ı"$'ınd$ 193-ci ildə %əl !dil&i0 @Bi(ərəli <$%%ınd$ %$nnA %üə"ə

&indi. 7;!l( 1936-ci ilin $%'(nd$n '=nr$ i(ərəli <$%%ınd$ '$"c$d,rdüncü =l$n %$nn

1939- c il n="$rın 6-də i&;$l$dı.194+- cı ilin "$"ınd$ ,lədə r!;id!n( '!?i%$$ı $&$ni"$'ı

!ni0ləndi. Ü?üncü dəə ,; n$&i;ədli"ini irəli 'ürən 7;!l( %ələə %$;$ndı.*r=$d$ @%əriə &ü<$riəA $0$ ?$(dı%d$n '=nr$ 7;!l( @Milli &üd$iə

r=%r$&Znı irəli 'ürdü. B r=%r$&$ ə'$'ən =n%r!' <əri #ərcləri 1D &lrdD

d=ll$r$D =rdnn '$"ını i'ə 28+ &in nəərdən 1 &ln. 2++ &in nəərə ?$(dır&$%$rədə %ər$r %əl !(di. *l&$ni"$ =rdl$rı $ri'i ((d%d$n '=nr$ 7;!l((=& 'il$<ının <$;ırl$n&$'ı ü?ün (ə<%i%$(l$r$ $0l$&$$ d$ir :,'(əri0 !rdi.

B i0ı *r=$d$n &ü<$cirə( !dən i;i *.G"n0(!"n ə $0%$l$rı <ə"$($!?ir&ə"ə $0l$dıl$r. 194+-cı ilin '!n("$r $"ınd$ dinc d,rdə il dəə =l$r$%!?&ə <əri &üəlləi""ə( <$%%ınd$ %$nn %əl !dildi. Müə""ən i#(i'$'lıə#'lər =rd"$ ?$ırıldı. %(i'$di""$(ı "!nidən %r&$% &ə%'ədilə 1941 -ci il

"ln 3+-d$ i('!-r!;id!n( J.\!ll!' $0d$ =l&$%l$ %(i'$di Müd$iə d$rə'i"$r$dıldı.

Mü<$riənin $0l$n&$'ı $&!ri$n i%(i'$di""$(ının ini0$ın$ &ü'ə(ə'ir :,'(ərdi. 194+-cı ilin =("$rınd$ $i($lın $&=r(i;$'i"$'ı $i($lın0lən&ə'i nə(icə'ində :!(-:!də =nn %i"&ə(inin $;$l&$'ı <$%%ınd$ %$nn

%əl !dildi. B %$nn$ :,rə =r=r$'i"$l$rın ,dədi"i !r:ilərin <əc&i $0$ı

$lındı. Ölə i%(i'$di""$(ınd$ iri 0irə(lərin #ü''i ?əi'i $r(dı.194+- cı ilin d!$rınd$ 7;!l( @=#A ,lələrinə %$r0ı d,"ü0ənd,lə(lərə $&!ri$n "$rdı&ı :,'(ər&ə"i (əli !(di. 1941 -ci il "$n$rın 1+-d$*B =n%r!'inə (ə%di& =ln$n $&!ri$n 'il$<l$rını ə di:ər &$(!ri$ll$rını



$0%$ ,lələrə ic$rə"ə !r&ə"i nə;ərdə (($n %$nn l$"i<ə'i &$r(ın 11-də%əl !dildi. BD @L!nd-li; 'i'(!&i $dl$ndırıldı. L!nd-li; r=%r$&ının rə<əriJ.J=in' idi.

1941- ci il i"nn 22-də *l&$ni"$ SS7-"ə <üc& !(didən ii :ün

=nr$D i"nn 24-də 7;!l( '=!( <,&ə(inə ,&ə :,'(ər&ə"ə <$;ır ldn ildirdi. 1941-ci il '!n("$rın 28-i - =("$rın 1-də M='$d$ *BDn:il(ərə ə SS7 nü&$"əndələrinin =nr$n'ınd$ SS7-"ə <ər $" 3+ &ln.

d=ll$rlı% "$rdı& :,'(əril&ə'i %ər$r$ $lındı.1941- ci ilin $%'( $"ınd$ O"$ndl!nd $d$'ınd$ 7;!l( ə

R!r?ilin :,rü0ündə &ü<$riənin $$rıl&$'ı &ə%'ədlərinə d$ir @*(l$n(i$

#$r(i"$'ıA %əl !dildi. Bnnl$ d$ *B 1936-ci ildə %əl !dil&i0 @Bi(ərəli <$%%ınd$ %$&Tn ü(ün &üddə$l$rınd$n 1941-ci ilin d!$r&$də i&(in$(di. *&!ri$n <,&ə(inin $ddı&ı $(&$'ı əə' d!"ildi. Rüni *l&$ni"$l= ,lələrinin iddi$l$rının <ə"$($ !?iril&ə'i *B-ın &,%!lərinə ciddiərə !ndirərdi. *r=$d$ %ələə %$;$n$n ə *r$'i"$"$ nə;$rə( !dən

*l&$nı"$ *B-ın i;ii &,cdln '$l $l(ın$ %="&$$ i&$n %$;$n$rdı.B!lə 0ər$i(də *B-ın *l&$ni"$ l= əl!"<inə &ü<$riə"ə %=0l$c$ı 0ə'i;

di.1941 -ci il d!$rın -də *B-& J$$" $d$l$rınd$ı irl-J$r- =r <əri-

dəni; d=n$n&$'ının "$=nl$r (ərəindən =&$rd&$n !dil&ə'i $&!ri$nl$rın&ü<$riə"ə %=0l&$'ını 'ürə(ləndirdi. K!$rın 8-də 7;!l( "$r$n&ı0ə;i""ə(lə $lı =n%r!'in <ər ii $l$($'ınd$ ?ı#ı0 !(di. Bnd$n dər<$l '=nr$*B iinci dün"$ &ü<$riə'inə :irdi.

*B &ü<$riə"ə :irdidən '=nr$ ,lə i%(i'$di""$(ının "!nidən

%rl&$'ı ə <əri r!l'ə !?iril&ə'indən ,(rü (ədirlər :,rüldü. J,&ə(%i"&ə(lər ə ə&ə <$%%ı ü;ərinə nə;$rə( %="d. r!;id!n( 1942-ci il $r!lin

-də =n%r!'ə &ür$ciə( !dərə ə&ə <$%%ını ə &$ll$r ü;ərində %="l$n%i"&ə(i '$i(lə0dir&ə"i (əli !(di. S!n("$rın -də r!;id!n( <ə"$(ın$i(lə0diril&ə'inə d$ir &ür$ciə( !(di. 1942-ci il =("$rın 2-də =n%r!'%(i'$di '$i(li <$%%ınd$ %$nn %əl !(di. Q$nnn <ə"$($ !?iril&ə'i

&ə%'ədilə F.Bi&' $0d$ =l&$%l$ %(i'$di S$i(lə0dir&ə d$rə'i "$r$dıldı.*B <,&ə(i &ü<$riənin :!di0ində ən &ü<ü& r=l!&lərdən iril$n iinci cə<ənin $?ıl&$'ı ilə &ə0l =ld. B &ə%'ədlə $&!ri$n



nü&$"əndə <!"ə(i 1942-ci ilin $r!lində L=nd=n$ 'əər !dərə n:il(ərə əSS7 <,&ə(ləri ilə &ə'lə<ə(lə0&ələr $$rdı.

1942- ci il $%'(n -də 1+ &inli $&!ri$n dəni; i"$d$l$rıQ$d$l$n$l $d$'ınd$ <əri ə&əli""$(l$r$ $0l$dıl$r. *&!ri$n =&$nd$nlıı

"ni ;$&$nd$ S=l=&=n $d$l$rınd$ ə Tl$%i $d$'ınd$ <əri ə&əli""$($ :irdi.942-ci ilin $%'(-n="$r $"l$rınd$ "$=n ə $&!ri$n d=n$n&$l$n $r$'ınd$l(ı d,"ü0 =ld. K,"ü0lər *B 'il$<lı %üələrinin ü'(ünlü"ü ilə nə(icələndi.

O="$r $"ınd$ in:ili'-$&!ri$n !'!di'i"$ =rdl$rı i&$li *ri$$<illərinə ?ı#$rıldı.

Mü<$riənin d$$& !(&ə'i ,lə i%(i'$di""$(ın$ &ü'ə( (ə'ir !(di. 1943-ü ildə ,lədə 'ən$"! &ə<'l i'(!<'$lı ən "ü'ə 'əi""ə"ə ?$(dı. Gl!(ri

n!rji'i i'(!<'$lın$ :,rə *B *l&$ni"$& 6D P$=ni"$nı i'ə 8 dəə ,(ü !?di.Ölə 'ən$"!'inin 2]3 <i''ə'i 'il$<l$n&$"$ ",nəldildi. Mü<$riənin il ii ilir;ində &üli 'ən$"! &ə<'l 1D6 D <əri &ə<'l i'(!<'$lı i'ə dəə $r(dı.943- cü ıl i"ln 1-də @/!d!r$l :əlir !r:i'i <$%%ınd$ %$nnA %üə"ə &indi.943-cü ilin n="$rınd$ ,lədə 8+ &lrdD d=ll$rlı% <əri 'r'$( ə 'il$< i'(!<'$llnd. B!ləliləD 1943-cü ildə ,lə i%(i'$di""$(ı ($&$&ilə <əri r!l'ə

!?irildi.1943- cü il "$n$rın 14-də 7;!l( ə R!r?il <əri ə&əli""$(l$rın

$rıl&$'ı l$nl$rını &ü;$irə !(&ə ü?ün $'$l$n$d$ :,rü0dülər. Ölə$0?ıl$rı Qər$r:$< rəi'ləri irlə0&i0 =&i(ə'inin <əri '(r$(!:i"$'ınıə"əndilər. 7;!l( *l&$ni"$ ə =nn &ü((əi%lərinin d$nı0ı%'ı; (ə'li&dil&ə'i <$%%ınd$ (əli irəliürdü. .

1943- cü il &$"ın 12-26-də V$0in%(=nd$ in:ili'-$&!ri$n nü&$"əndə<!"ə(lərinin =nr$n'ı ?$ırıldı. =nr$n'd$ <əri ə&əli""$(l$rın $$rıl&$'ın$d$ir &ə'ələlər &ü;$irə !dildi.

Jə&in il $%'(n 14-24-də *B ə n:il(ərə rə<ərli"i!!də :,rü0dülər.

*B nü&$"əndə <!"ə(i 1943-cü il =("$rın 19-3+-d$ ü? d,lə(in #$rici0lər n$;irlərinin M='$ :,rü0ündə 0(ir$ !(di. ,rü0də iinci cə<ənin

?ıl&$'ı &ə'ələləri &ü;$irə =lnd.7;!l( <ə&in ilin n="$r $"ınd$ Q$<irədə B,"ü Bri($ni"$nın $0

n$;iri R!r?illə :,rü0ərə <əri ə&əli""$(l$rın $$rıl&$'ın$ d$ir &ə'ələləri



&ü;$irə !(di. ,rü0ün "!nnd$ %əl !dilən ə"$nn$&ədə *l&$ni"$ l=d,lə(lərinə %$r0ı ir:ə 'ə"ləri :ücləndir&ə &ə'ələləri ,; ə'ini ($dı.

*&!ri$n dil=&$(i"$'ı 1943-cü il n="$nn 28-dən d!$nn 1-də !?irilənD &ü<$riənin (!;lilə $0$ ?$(dırıl&$'ı ə iinci cə<ənin $?ıl&$'ı

&ə'ələlərinə <ə'r !dil&i0 T!<r$n =nr$n'ınd$ r!;id!n( 7;!l(in $0?ılıı$l(ınd$ (ə&'il =lnd. inci cə<əni

44- cü ilin &$"ınd$n :!c =l&$"$r$% $?&$% %ər$r$ $lındı. inci cə<ə1944-cü il i"nn )-d$ i&$li /r$n'$d$n - O=r&$ndi"$d$n

?ıldı.1944- c ildə ,lədə 'ən$"! &ə<'l i'(!<'$lı &ü<$riədən əəli

llərlə &ü%$"i'ədə 2 dəədən ?=# $r(dı. Jər 'ən$"!'i ini0$ !(di. 1944-cü ilin

("$rınd$ $r(ı% ,lədə $(=& =&$'ının <$;ırl$n&$'ın$ $0l$nıldı.*B-ın ənd (ə'ərrü$(ı d$ ini0$ !(di. ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'l

'(!<'$lı &ü<$riədən əəli illərə ni'ə(ən 4+[ $r(dı. Ölədə i0'i;li lədildi.

1944- cü ildə ,lə 'i"$'i <ə"$(ınd$ r!;id!n( '!?iləri $&$ni"$'ı%ı;ı0dı. 7!'li$?ıl$r $r(i"$'ı O"-P=r 0($(ının %!rn$(=r T.K"inin

r!;id!n(li"əD H<$"= 0($(ının %!rn$(=r F.Bri!rin i'ə i('!-r!;id!n(li"ə

n$&i;ədlilərini irəli 'ürdü. Hnl$r 7;!l(in rə%iləri =ld. 7;!l(!?i%$$ı d,rdəD 1944- cü ıl "$n$rın 11-də =n%r!'ə :,ndərdi"i

&ə(nd$ $&!ri$n #$l%ın$ '='i$l-i%(i'$di ri$<D il n,ədə i'ə ($&&ə0ll (ə&in !dəcə"i& əd !rdi. 1944-cü ildə =n%r!' @N':ər <ü%%l$rı<$%%ınd$ %$nnA %əl !(di. Q$nn =rdd$n (ər#i' =ln$n ə':ərlərin<ü%%l$rını %=r"rd. Q$nn$ :,rə <ər ir i0'i;ə <ə(ədə 2+ d=ll$r "$rdı&D !

l&$% ü?ün 4+ &in d=ll$r$ %ədər r!di( !rildi. Hrdd$n (ər#i' =ln$nl$r$ $li&ə(ələrdə (ə<'il $l&$% ü?ün :ü;ə0(lər (ə(i% !dildi.1944-cü il n="$rın 4-də !?irilən r!;id!n( '!?ilərində 7;!l( 3)

($(d$ %ələə %$;$ndı. Hn$ 2) &ln. ə(ənd$0D 432 '!?ici 'ə' !rdi. T.K"i i'ə2 &ln. 'ə' ə 99 '!?ici 'ə'i $ldı. HD <ə(($ %!rn$(=r =ld O"-P=r ($(ınd$ r';l$ dü?$r =ld.

1944-cü ildə *B-ın #$rici 'i"$'ə(i #!"li ə$ll$0dı. *&!ri$n <,&ə(i

L$(ın *&!ri$'ı ,lələrinəD P$#ın ə Hr($ ər% r!:i=nn$ #ü''i di%%ə( !rdi.r$nl$ i%(i'$di-'i"$'i &ü%$ilələr $l$ndı. *$d$n r$"=nnd$ <əri-<$$i&$nı ə $;$ (iildi.



1944-cü ilin !r$lınd$ *B n!( =&$ni"$l$rı Sədi""ə Nrəi'($nı iləl!ri0li 0ər(lərlə =n'!''i"$l$r$ d$ir d$nı0ı%l$r$ $0l$dıl$r. Sədi""ə

Nrəi'($nı ə ü!"(də &ə'ələləri <əll !(&ə ü?ün 1944-cü il $%'(n 8-dəər$ər =n'!''i"$l$r$ d$ir in:ili'-$&!ri$n '$;i0i i&;$l$ndı. *B S$i(

!$n r$"=nn$ #ü''i di%%ə( "!(irdi. *'(r$li"$ ə P!ni ^!l$ndi"$d$ <əri$;$l$rın (iin(i'inə $0l$nıldı.

1944- cü ilin i"nnd$ *B-ın Br!((=n-Vd' 0ə<ərində $&!ri$n&$li""ə n$;ın J.M=r:!n($nn 'ədrli"i ilə !?irilən 44 d,lə(innü&$"əndələrinin =nr$n'ınd$ B!"nəl#$l% V$l"($ /=nd "$r$dıldı.

*&!ri$n nü&$"əndə <!"ə(i 1944-cü il $%'(n 21-dən '!n("$rın 28-də V$0in%(=n "$#ınlıınd$ı K&$r(=n-H' %ə'əə'ində BMT-nin"$r$dıl&$'ı &ə'ələlərinə <ə'r !dil&i0 =nr$n'd$ i0(ir$ !(di. =nr$n'd$ *Bd,lə( $(iinin &ü$ini G.S(!((ini'D n:il(ərə #$rici i0lər n$;irinin &ü$ini*.$d=%$nD SS7-nin *B- d$ı 'əiri *.*.Qr=&ı= $0d$ =l&$%l$nü&$"əndə <!"ə(ləri i0(ir$ !dirdilər.

R!r?il ə 7;!l(ın 1944-cü il '!n("$rın 11-1)-d$ !!də !?irilən,rü0ündə &ü<$riənin (!;lilə $0$ ?$(dırıl&$'ı ilə $lı &ə'ələlər &ü;$irə

dildi. B ;$&$n J.M=r:!n($ *l&$ni"$nın ($l!"i ilə $lı l$n i0lə"i<$;ırl$dı. l$n$ :,rə 7r ə *l&$ni"$nın 0i&$l-%ərindəi ər$;i !"nəl#$l%=n$"$ ?!ril&əliD S$$r ə 7!"nlə M=;!l $r$'ınd$ı '$<ə /r$n'$"$ !ril&əliDlənin di:ər ər$;i'i i'ə 0i&$li ə cəni $l&$n d,lə(lərinə ,lün&əli idi. Bl$n *l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='ı$li;&in ə &ili($ri;&in ,ünün ə'il&ə'ini

nə;ərdə ((rd.*B #$rici 'i"$'ə(ində 1946-ci ıl !r$lın 4-11-də rı&d$D P$l($d$

!?irilən =nr$n' #ü''i "!r ((d. =nr$n'd$n əəlD !r$lın 2-də R!r?il ə7;!l( M$l($d$ :,rü0ərə Qəri *r=$d$ <əri ə&əli""$(l$rın $$rıl&$'ı&ə'ələlərini &ü;$irə !(dilər. rı& =nr$n'ı &ü((əi%lərin irli"ini nü&$"i0(dirdiD

1946- ci ildə $&!ri$n i%(i'$di""$(ı "ü'ə 'ürə(lə ini0$ !(di. Bü(ün,'(əricilərə :,rə *B i%(i'$di""$(ı &ü((əi%lərindən #!"li %$$%d$ idi.

Mə'ələnD $&!ri$n (ic$rə( d=n$n&$'ı B,"ü Bri($ni"$d$n 2D6 dəə ?=# idi.1946- ci ilin əəllərində *B ə P$=ni"$ $r$'ınd$ d=n$n&$nınni'ə(i $&!ri$nl$rın #!"rinə də"i0ildi. *B P$=ni"$nı #ə(( :ə&ilərində ) D



ır r!"'!rlərdə D '$l(ı %$"ı%l$rd$ 3 dəə ,(ü !?di. B!ləliləD <əri$<ədə *B dün"$nın ən %üdrə(li d,lə(inə ?!rildi.

1946- ci il $r!lin 12-də 7;!l( :,;lənil&ədən ə$( !(di. r!;id!n(əl$<i""ə(lərini i('!-r!;id!n( J$rri Tr&!n 1884-192 <ə"$($ !?ir&ə"ə

$0l$dı.1946-cı il $r!lin 26-də BMT ni;$&n$&ə'inin %əln$ <ə'r =ln&0 42

d,lə(dən 282 nü&$"əndənin i0(ir$ !(di"i =nr$n'd$ $&!ri$n dil=&$(i"$'ı0(ir$ !(di. "nn 2)-d$ BMT ni;$&n$&ə'i %əl !dildi.

1946-ci il in$"ın 8-də B!rlində $n(i<i(l!r?i =$li'i"$"$ d$#il =l$n ,"ü d,lə(lər *l&$ni"$nın d$nı0ı%'ı; (ə'li& =l&$'ı <$%%ınd$ $(ı i&;$l$dıl$r.B!ləliləD *r=$d$ &ü<$riə $0$ ?$(dı.

*&!ri$n nü&$"əndə <!"ə(i 1946-ci il i"ln 1-dən $%'(n 2-də !?irilən =('d$& =nr$n'ınd$ i0(ir$ !(di. =nr$n'ın $?ılı0ın$ ir :ün%$l&ı0D i"ln 1)-d$ *B-d$ *l$&=%=rd=d$ $(=& =&$'ı 'ın$%d$n !?irildi.

*&!ri$n d=n$n&$'ı 1946-ci ilin irinci "$rı'ınd$ P$=ni"$"$ %$r0ı<əri ə&əli""$(l$rı d$<$ d$ :!ni0ləndirdi. "ln 26-də *BD B,"ü Bri($ni"$ə Rin P$=ni"$nın d$nı0ı%'ı; (ə'li& !dil&ə'i ni""ə(i <$%%ınd$ 'ənədi

&;$l$dıl$r. *%'(n )-d$ *B P$=ni"$nın 5ir='i&=D $%'(n 9-d$ i'ə$%$'$i 0ə<ərlərinə $(=& =&$'ı $(dı. 1946-ci il '!n("$rın 2-dəP$=ni"$nın d$nı0ı%'ı; (ə'li& =l&$'ı <$%%ınd$ $(ın i&;$l$n&$'ı ilə iincidün"$ &ü<$riə'i $0$ ?$(dı. Bnnl$ d$ *B ($ri#ində "!ni d,r $0l$ndı.

VI BÖLÜM

İTALİA

Bi%i3əsi3i3 İ)'#i,' 443 3ə)i<ə#ə%i

Birinci dün"$ &ü<$riə'indən %$li ?ı#&$'ın$ $#&$"$r$% ($li"$ #!"lii"$n ?ədi. ($li"$ <,&ə(i &ü<$riə"ə )6 &lrdD %ı;ıl lirə #ərclədi. Vrl$nərər 12 &lrdD lirə (ə0il !(di. ($li"$ &illi 'ərə(lərinin 1]3 <i''ə'ini i(irdi. ++

&in $d$& ,ldüD 1 &ln. 6++ &in nəər i'ə "$r$l$ndı. Jəri ə&əli""$(l$r nə(icə'ində ,lənlər ?=# =ldnd$n ,lədə i0?i %üə'i ?$(ı0&ırdı. Nin$<ələri $;$ldı. Ölənin &$li""ə 'i'(!&i =;ld. N&ə <$%%ı 4+-6+[ $0$ı

dü0dü. i?i $nl$r il$'$ r$dı. 5$rici (ic$rə(ə ,"ü ;ərə də"di. #r$c



;$ldıD id#$l i'ə $r(dı. ($li"$ #$rici ,lələrdən &$li""ə $'ılılıın$ dü0dü.Ölənin *B-$ 1D6D B,"ü Bri($ni"$"$ i'ə 2D6 &lrdD d=ll$r =rc $r idi.

Bnnl$ !ləD &ü<$riənin ($li"$ ü?ün ə;i &ü'ə( nə(icələri də =ld.($li"$ $%r$r ,lədən $%r$r-'ən$"! ,lə'inə ?!rildi. Sən$"!nin "!ni '$<ələri

ni0$ !(di. N:ər &ü<$riədən əəl <əri 'ən$"!də 6+ &in nəər ?$lı0ırdı'$D&ü<$riənin '=nn$ "$#ın rə%ə& 6++ &in nəərə ?$(dı. Mü<$riənin

!di0ində 'ən$"! $i($lının ə i'(!<'$lın (ə&ərü;lə0&ə'i $0 !rdi. /i$((=&=il%$"ır&$ ə Br!d$ <əri 'r'$( ;$=dl$rı (!#n=l=ji cə<ə(dən "!nidən

%rld.

M4h'%i>ədə3 s*3%' İ)'#i,'3/3 .. s*si'#-i)is'di +ə si,'si +əFi,,ə)i

Mü<$riə $0$ ?$(dı%d$n '=nr$ <əri !<(i"$cl$r$ =l$n (ələ$(;$ldıınd$n ,lə i%(i'$di""$(ınd$ $ır ə;i""ə( "$r$ndı. 192+-ci ildə ,lədə%(i'$di ,<r$n $0 !rdi. '(!<'$l $0$ı dü0düD inl"$'i"$ $r(dıD ə&ə<$%%ı;$ldı ə ü(ləi i0'i;li "$r$ndı. 191-1919- c illərdə ,lənin $0 n$;iri =l$n

V.G.Hrl$nd= <,&ə(inin :,rdü"ü (ədirlər !lə ir ciddi nə(icə !r&ədi. Ölə%(i'$dı""$(ınd$ı ,<r$n 'i"$'i <ə"$($ d$ (ə'ir !(di. %(i'$di ,<r$n 'i"$'i,<r$nl$ ?l$l$0dı. $ri' 'ül< =nr$n'ınd$ ($li"$nın i'(ələrinin ($& "!rinə

"!(iril&ə&ə'i ,lə d$#ilində ü(ün (əə%ələr $r$'ınd$ n$r$;ılı% ə :ər:in='i$l-'i"$'i 0ər$i( "$r$(dı. 1919-c ilin əəllərindən (ə(il <ərə$(ı $r(dı.

Mil$nD !n"$D Trin ə . 0ə<ərlər (ə(il <ərə$(ının &ərə;lərinə ?!rildi.c$rə <$%%ının $;$ldıl&$'ını ə d$<$ "ü'ə ə&ə <$%%ı !ril&ə'i& (ələ

dən əndlilərin də n$r$;ılıı $r(dı. *nc$% ($li"$ ə<lə 'ininin 'i"$'iə<ərli"i ;əi idi. S='i$li'( $r(i"$'ının d$#ilində &ü#(əli cərə"$nl$r $r idi.

Hnn (əriindəi @Hridn! O==A $dl$ndırıl$n &$r'i'(-l!nin?i %r$*n(=ni= Qr$&0i ə $l&ir= T=l"$((i $0?ılı% !dirdi. B %r 'ini &ü$ri;əəli !(di"indən :!ni0 #$l% ü(lələri =nn $r#$'ınc$ :!(&irdi. Bü(,lüdəD919-c ldə (ə#&inən 1D &ln. ə<lə (ə(il !(di. Bn$ :,rə də 1919-192+-ci

llər ($li"$ ($ri#inə @%ır&ı;ı ii ilA i&i d$#il =ld.Mü<$riədən '=nr$ ($li"$nın 'i"$'i <ə"$(ınd$ ,<nə $r(i"$l$r ,;nü;l$rını i(irdi ə li!r$ll$rD r!'li$?ıl$rD r$di$ll$rD d!&=r$(l$r &ü<ü&=l ="n$&$$ $0l$dıl$r. 1919-c lin əəllərində ,lədə $(=li 5$l%



$r(i"$'ı ==l"$ri.($l"$nc$ @==l$A #$l% d!&ədir "$r$dıldı. $r(i"$nın"$r$dıcı'ı ə rə<əri Sicili"$d$n =l$n din #$di&i K=n S(r'= idi. $r(i"$əndlilərə (=r$% !ril&ə'i ə '. r$di$l (ələlər irəli 'rd. Kind$rl$rınə$li""ə(i '$"ə'ində $r(i"$ #!"li :ücləndi.

Ölədə "$r$n&ı0 :ər:in 0ər$i(də ə =&&ni'( &!"llərinin $r(dıı ir $#(d$ $0i;& :ücləndi. 1919-c ilin &$r(ınd$ Mil$nd$ @/$0i Ki=&$((i&!n(=A $0i - də'(əD %rD - irlə0&ə d!&ədir ə "$ Mü$ri;ə((i$%ı "$r$dıldı. /$0i;&in rə<ərləri K!-*nnn- Rin= ə &ə<$rə(li n$(i%D

"=rl&$; (ə0il$(?ıD :!ni0 r$(i ə$li""ə(i =l$n B!ni(= M''=lini 1883-946 =ld. Hnl$r$ iri in<i'$rl$r &$li""ə "$rdı&ı :,'(ərdi. M''=lini də&ir?iilə'ində $n$d$n =l&0d. *($'ı '='i$li'( <ərə$(ınd$ i0(ir$ !(&i0di. P$#0ı#&$'ın$ $#&$"$r$% d$$$r =ld ü?ün &ə(ədən %=l$n M''=lini((!'($(ı !'(!& "=l ilə $ldı. HD ir &üddə( '!?rədə &ü<$cirə(də "$0$dı.

S='i$li'( $r(i"$'ın$ d$#il =ld. ($li"$"$ d,ndüdən '=nr$ @Sini &ü$ri;əA%ə;!(ini r$#dı. @*$n(iA %ə;!(inin $0 r!d$(=r =ld. Birinci dün"$&ü<$riə'i $0l$dı%d$ i'ə =D S='i$li'( $r(i"$'ınd$n ?ı#dı. M''=lini #$ricidilləri ilirdi.

Ölədə "$r$n&ı0 :ər:in ə;i""ə(də '=l %ə;!(lərin r!d$'i"$l$rınıd$r&$d$ın !dən $0i'(lər i'(!<'$l ü;ərində ə<lə nə;$rə(inin %rl&$'ıD @əi-!cərənə (=r$% !ril&ə'iAD &=n$r#i"$nınD "ü'ə (i(ll$rınD &əcri <əri

&üəlləi""ə(in lə !dil&ə'iD iri $i($l ü;ərində !r:i %="l&$'ı ə '.ü$rl$rı irəli 'ürdülər. /$0i'(lər <əri =r&$ =l$n %$r$ ,"nə :!"in&ə"ə ə

#ü''i (ə0il$(ı %rl0 =l$n l!:i=nl$r "$r$(&$$ $0l$dıl$r. Hnl$r$ @%$r$,"nəlilərAdə d!"irdilər.

($l"$n $0i'(ləri @:ünə0 $l(ınd$ "!r %$;$n&$%A &ə%'ədilə &illə(?i <i''ləri%ı;ı0dır&$$D ə<lə <ərə$(ın$ ə =nn $r(i"$l$rın$ &$n! =l&$$D in<i'$r?ı ə<$i&i""ə(in "#$n d$irələrində ,;lərinə $r#$ ($&$$ ",nəldilənə$li""ə(lərini :ücləndirdilər. *nc$% il $#(l$r $0i'(lərin &,%!"i #!"li ;əi di.

19I9-c ildə $0i'( $r(i"$'ının r=%r$&ı %əl !dildi. r=%r$&d$ d$#iliə #$rici 'i"$'ə(lə $lı $r(i"$nın ə;iələri :!ni0 ə' =lnd. K$#ili 'i"$'ə($<ə'ində $r(i"$nın ə;iələri ə'$'ən $0$ıd$ı i&i &üə""ənlə0dirildiC

Müə''i'lər Məcli'inin



$ırıl&$'ıE &=n$r#i"$nın d!ril&ə'iE r!'li$nın %rl&$'ıE əndlilərə=r$% !ril&ə'iE ə<lələrin ə&ə <$%%ının $r(ırıl&$'ıE d!&=r$(i $;$dlı%l$rEəi; '$$(lı% i0 :ünüE iri $i($l$ !r:i %="l&$'ı ə '. N<$li (ərəindənəə(lə %$r0ıl$n$n (ələlər $0i'(lər ü?ün &,<ə& '='i$l $;$ "$r$(dı.

!ni0 #$l% ü(lələri $0i'( $r(i"$'ını &üd$iə !(di.r=%r$&d$ #$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində $0$ıd$ı ə;iələrin <ə"$($

!?iril&ə'i irəli 'ürüldüC *l$ni"$nın ((l&$'ıD @B,"ü ($li"$A&n"$r$dıl&$'ıD B,"ü 7=&$ i&!ri"$'ının ər$ !dil&ə'iDünə0 $l(ınd$ "!rin %$;$&l&ı'ı ə '.

Məl& =ld i&iD &ü<$riədə %$li :əl&ələrinə $#&$"$r$%D($l"$nl$r $ri' 'ül< =nr$n'ının nə(icələrindən n$r$;ı idi. Sül< =nr$n'ının

%ər$rl$rın$ ə'$'ən ($li"$ Tri!'(lə ir:ə '(ri"$n& %ər <i''ə'iniD =lnDQ=ri('i"$nı ə *'(ri"$ ilə <ə&'ər<əd ər$;ini $ldı. *nc$% ($li"$ *r$lı%dəni;indəi P%='l$i"$"$ &ə#'' /i& li&$nın$ ə K$l&$'i"$"$ iddi$ !('ədəD i'(ə"inə "!(&ədi. i?i *'i"$d$ı (ür (=r$%l$rınd$n d$ ($li"$"$ $"$(&$dı. B!lə =ld%d$ i($l"$n =rd <i''ələri 1919-c i` '!n("$rın 12-də /i&i&$nını ((d. B $ddı& *r=$ ,lələri (ərəindən ə'in !(ir$;l$ %$r0ıl$ndı.

6 $" /i&d$ %$l$n i($l"$n =rd <i''ələri n:il(ərə ə /r$n'$nın (ələi ilər$d$n ?ı#&$$ &əcr =ld.

V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin %ər$rl$rın$ ə'$'ən ($li"$"$ *;ər$"c$nü;ərində &$nd$( !ril'ə də <,&ə( də"i0ənli"i $0 !rdi"indənD i($l"$nl$rın&$ddi-(!#nii ə &$li""ə i&$nl$rı =l&$dıınd$n &$nd$(ı

!r?ələ0dir&ə &ü&ün =l&$dı. B$ıd$ ə$li""ə( :,'(ərən i($l"$n &i''i"$'ı92+-ci ilin $r!l 0$lınd$n '=nr$ *;ər$"c$nd$n ?ı#$rıldı.

1919-c ilin i"nnd$ Hrl$nd= <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. Bnd$n '=nr$92+-ci il i"nn )-də $0 n$;ir li!r$ll$rın nü&$"əndə'i /r$n?!'= Oi((ild. Oi((i <,&ə(i 'i"$'i $&ni'(i"$ !rdiD 'əi; '$$(lı% i0 :ünü (ə(i% !(di

ə 1918-19-c illərdə əndlilərin ,;$0ın$ ((d (=r$%l$rı =nl$rd$ '$#l$dı.1919- c ilin n="$rınd$ !?irilən $rl$&!n( '!?ilərində irinci "!ri 1D8

&ln. 'ə' $l$r$% 16) d!($( "!ri %$;$n$n S='i$li'( $r(i"$'ıD iinci "!ri 1D2

&ln. 'ə' $l$r$% 1++ d!($( "!ri %$;$n$n $(=li 5$l% $r(i"$'ı ==l"$ri(d. S!?ilərdə i0(ir$ !dən $0i'(lər l$;ı&i 'ə' %$;$n$ il&ədi.192+- ci ildə ,lədə (ə(il <ərə$(ı $r(dı. Tə(il?ilərin ü&&i '$"ı 2D3 &ln.

nəərə ?$(dı. TrinD Mil$n ə i&$li ($li"$nın $0%$ 0ə<ərlərində $ri ə



$=dl$rı ;=rl$ ələ !?irən (ə(il?ilər $ri-;$=d 0r$l$rı "$r$(dıl$r. Br$l$r$ ə'$'ən '=l '='i$li'(lər $0?ılı% !dirdi. Müə''i'ələrin ((l&$'ı ə<$lir$'ınd$ n$r$;ılı% "$r$(dı.

N<$linin ,"ü ə'əri""ə(i ,;$0ın$lı$ '=n %="&$ı (ələ !(di. 192+-ci

lin '!n("$rınd$ <ə&$rl$r i((i$%l$rının Mil$nd$ !?irilən =nr$n'ınd$$ri ə ;$=dl$rın '$<ilərinə %$"($rıl&$'ı $rədə %ər$r %əl !dildi.

192+-ci ilin i"nnd$ Oi((i <,&ə(i i'(!$"$ ?ı#dı. Ü&&i""ə(ləD 1918-92+-ci illərdə ($li"$d$ !0 <,&ə( də"i0di.

192+-22-ci illərdə ,lənin $0 n$;iri $c$rı%lıD "=rl&$% il&ə"ən ədə%i%li"i '!ən F.Fi=li((i =ld. *nc$% ;$&$n ($li"$d$ d$#ili ə;i""ə( #!"li

ər:in idi. Öləni in%il$iD "=#'$ i'l$<$(?ılı% "=l ilə ini0$ !(dir&ə"inərəd$rl$rı $r$'ınd$ &ü$ri;ə :!dirdi. 192+-ci il n="$rın 21-də B=l=ni"$d$$0i'(lər ələdi""ələri ə 0ə<ər <$i&i""ə(ini %=dl$r. Ö; ə$li""ə(lərindəini &ü$ri;ə"ə ə'$'l$n$n '='i$li'(lər 7'i"$ nü&nə'indən i'(i$də !(&ə"əD$ $r(i"$l$r i'ə i'l$<$(?ılı% "=ln$ ü'(ünlü !rirdilər. S='i$li'( $r(i"$'ı ə

Ü&&i N&ə /!d!r$'i"$'ı in%il$i "=ld$n i&(in$ !(didən '=nr$ ə<lə<ərə$(ı ($&$&ilə ;əilədi. Ölədə in%il$i <ərə$( d!&ə =l$r iD "=# =ld.

B!lə 0ər$i(də 192+-ci ilin n="$rınd$ &=l$ 0ə<ərində '=l '='i$li'(lərin=nr$n'ınd$ ($li"$ S='i$li'( $r(i"$'ının =&&ni'( r$'i"$'ının ə'$'ı%="ld. 1921 -ci il "$n$rın 21-də Li=&= 0ə<ərində S='i$li'( $r(i"$'ının%rl($"ınd$ =&&ni'(lər ;$lı (ər !dərə ($li"$ =&&ni'( $r(i"$'ını"$r$(dıl$r. L$in #$l% 'ini &ü$ri;əni (əli !dən =&&ni'(lərin $r#$'ınc$

!(&ədi"indən $r(i"$nın ə$li""ə(i #!"li ;əi idi. Bnnl$ !ləD ,lədə '=l%üələrin iddi$l$rının $r(&$'ı $0i'( <ərə$(ının :üclən&ə'inə (ə'ir !dən&illərdən iri =ld. 1921-ci ilin &$"ınd$ !?irilən '!?ilərdə $0i'(lər "$lnı;6 &$nd$( $ldı. S='i$li'( $r(i"$'ı 123 &$nd$(l$ irinci "!riD $(=li 5$l%

$r(i"$'ı i'ə 1+8 &$nd$(l$ iinci "!ri ((d. =&&ni'(lər i'ə 16 &$nd$(%$;$ndı. BD $0i'(lərin '='i$l $;$l$rının :!(dicə :ücləndi"ini 'ü( !dirdi.

="$r $"ınd$ $0i'( (ə0il$(l$rı 7=&$d$ !?irilən %rl($"d$ irlə0ərə Milli/$0i'( $r(i"$'ı "$r$(dıl$r. Bnd$n '=nr$ $0i'( $r(i"$'ının <,&ə(ə !(di"i

ə;"i%lər d$<$ d$ $r(dı. Fi=li((i i'(!$"$ ?ı#dı. Hnn "!rinə $0 n$;ir $n='B$=&i :əldi. L$in =nn <,&ə(i də ə;i""ə(i dü;əldə il&ə"ərə i'(!$"$!(di. J$i&i""ə(ə Lici /$($ :əldi. B <,&ə( də $0i;&in :üclən&ə'inin

%$r0ı'ını $l$ il&ədi. 192+-ci ildə ,lədə 2++ $0i'( (ə0il$(ı $r idi'əD $r(ı%





A+&3)i3 >#*(

/$0i'(lərin "!ri(diləri 'i"$'ə(ə %$r0ı 1923-cü ildə $(=lilərD li!r$ll$r əd!&=r$(l$r l= "$r$(dıl$r. $rl$&!n( '!?iləri ərəə'ində %$r0ıdr&$ d$<$ d$

%ı;ı0dı. /$0i'(lər d$#ili ə #$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində :!ni0 r=%r$& irəli 'ürərə <$linin <ə"$( 'əi""ə'ini "$#0ıl$0dır$c$%l$rınıD ,lədə '$i(li"$r$d$c$%l$rınıD !r:iləri $;$ld$c$%l$rınıD ($li"$nı dün"$d$ nü;l d,lə(ə!irəcələrini əd !(dilər. 1924-cü ilin $r!lində ($li"$d$ "!ni &=j$ri($r !?i %$nn ə'$'ınd$ $rl$&!n( '!?iləri !?irildi. S!?ilərdə $0i'(lər 4D9 D

&ü#$liə( $r(i"$l$rı i'ə 3 &ln. 'ə' $ldı. $rl$&!n(in $?ılı0 icl$'ınd$='i$li'(lərin lid!ri F$=&= M$((!=((i ?ı#ı0 !dərə '!?ilərdə $0i'(lərin %!"ri-

%$nni <ərəə(lərini ə'in 0əildə i'lədi. Ölədə ,<r$n "$r$ndı. Bn$($l"$n ($ri#ində ?=# $#( @M$((!=((i ,<r$nıA d$ d!"ilir. 1924-cü ıl i"nn 1+-

d$ 7=&$ ü?ələrində ,ldürülən M$((!=((inin &!"idi 0ə<ər ən$rın$ $(ıldı.Öləni nü&$"i0lər ürüdü. M''=lini M$((!=((ıni ,ldürən K&inini <ə'(dirdi. HD (!rr=r? (ə0il$(ın rə<əri M$ri!llinin ($0ırıı ilə %ə'di <ə"$($

!?irdi"ini ildirdi. Ölədə "!ridilən 'i"$'ə(dən n$r$;ı =l$n '='i$li'(lərD

$di$ll$rD li!r$ll$r ə =&&ni'(lər 1924- cü ilin i"nnd$ $<id $n(i$0i'(l= =l$n @Mü#$liə( $r(i"$l$rının =&i(ə'iAn "$r$(dıl$r. $r(i"$nü&$"əndələrinin ə'əri""ə(i $rl$&!n( in$'ını (ər !dərə *!n(inəələrində (=l$0dı. Hnl$rın "$r$(dıı l= @*!n(in l=A $dl$n&$$$0l$dı.

M''=lininin i'(!$'ını (ələ !dən l=n 'ə"ləri <!? ır nə(icə!r&ədi. =&&ni'(lərin <$i&i""ə(i ;=rl$ ələ !?ir&ə $rədə (əlii l=

ərəindən rədd !dildi. =&&ni'(lər $rl$&!n(ə %$"ı(dı. 5$l%ın ə'əri""ə(in &üd$iə !(&ədi. Bl= 1924-cü ilin d!$rınd$ d$ıldı. 1926-ci il "$n$rın-də i'ə M''=lini $!n- (in?ilərə %$r0ı cə;$ (ədirlərinə $0l$dı. Mü#$liə(

&ə($(ı $l$ndı. *!n(in l=nn lid!rləri (ə%i !dildi. J$i&i""ə(i&ü&ün =l$ iləcə 'i"$'i ,<r$nd$n %=r&$%d$n ,(rü %$nnl$r i0ləni<$;ırl$ndı. @M$((!=((i ,<r$nıA ($li"$d$ li!r$l d,lə(in lə !dil&ə'iniürə(ləndirdi. 1926-ci il d!$rın 26-də $rl$&!n(in %əl !(di"i %$nn$

'$'ən <,&ə(in $0?ı'ı $rl$&!n( %$r0ı'ınd$ d!"ilD "$lnı; r$l %$r0ı'ınd$&ə'li""ə( d$0ı"ırdı. 192)-cı ilin $r!lində %əl !dilən %$nnl$ $0i'(

l&$"$n ü(ün <ə&$rl$r i((i$%l$rı r$#ıldı. M''=lini"ə !dilən ir n!?ə



r'; 'i-%ə'd cə<dindən '=nr$ 192)-cı ilin n="$rınd$ $0i'( $r(i"$'ınd$n$0%$ ü(ün 'i"$'i $r(i"$ ə <ə&$rl$r i((i$%l$rının ə$li""ə(i %$d$$n !dildi.

==l$ri ə li!r$ll$r ,;lərini r$#dıl$rD =&&ni'(lər ə '='i$li'(lər i'ə :i;li0 0ər$i(inə !?dilər. Si"$'i $r(i"$l$rın d!($( &$nd$(l$rı lə =lnd. i il

=nr$ *n(=ni= Qr$&0ı <ə' !dildi. 1+ ıl !?didən '=nr$ i'ə =D <ə'#$n$d$ldü. Ölədə %$"d$-%$nn cıddılə0dınldi. 5ü''i (rin$l (ə'i' !dildi. 6 &in

nəər <ə'#$n$"$ '$lındı. 5$l% dü0&ənləri ü?ün Ölü& <,&ü ər$ =lnd.Ölədə ü(ləi <ə'lər !?irildi. /$0i'( di($(r$'ını &,<ə&ləndir&ə ü?ün,%əl$də d!r!(lər !rildi. Ölədə (=($li($ri;& ə $(=- ri($ri;& %rl&$$$0l$dı. K,lə( $$r$(ının @"$d ün'ürləriZdən (ə&i;lən&ə'i ü?ün %$nnl$r

%əl !dildi. M''=lini"ə :!ni0 'əl$<i""ə(lər !rildi. Bn$ :,rə <,&ə(

$rl$&!n(dən #əər'i; %$nnl$r d$ %əl !də ilərdi. i;li =li' =r%$nı =l$nHV7* "$r$dıldı.

Ölədə '='i$l-'ini ;iddi""ə(lərin "&0$ldıl&$'ı ü?ün (ədirlər <ə"$($!?irildi. 192-ci ilin $r!lində $rl$&!n( @N&ə #$r(ı"$'ıAnı %əl !(di.

$r(i"$d$ d!"ilirdi iD $0i'( $r(i"$'ı <ər <$n'ı 'inin d!"ilD ü(ün #$l%ın&ən$!"ini &üd$iə !dir. 5$r(i"$d$ =r=r$'i"$l$r "$r$(&$% ə =r$r$(i

d,lə( %r&$% $0lıc$ &ə%'əd =l$r$% irəli 'ürüldü. Tə(illər ə ə<lə 'ininin&ü$ri;ə'inin di:ər =r&$l$rı cin$"ə($rlı% <ərəə(i !l$n !dildi. /$0i'(lər &i-ni&& ə&ə <$%%ını &üə""ənlə0dirəcələriniD '='i$l 'ı=r($D ə 'əi; '$$(lı%0 :ünü (ə(i% !dəcələrini ildirdilər. B ədlər ,lədə <,&ə( əl!"<inə =l$n

<ər <$n'ı 'i"$'i &!"llərin ə$li""ə(inə '=n %="d. /$0i'(lərin '='i$l d$"$ıücləndi. /$0i'( $r(i"$'ı rə<ərləri ə $rl$&!n( ü;lərinin d$#il =ld

B,"ü /$0i'( r$'ı $r(i"$ ilə "$n$0ı d,lə(in də $li =r%$nı !l$n =lnd.

1928- ci ildə ,lədə "!ni '!?i %$nn %əl !dildi. B %$nn'$'ınd$ !?irilən '!?ilərdə $0i'(lər =r&$l =l$r$% $rl$&!n(i '$#l$'$l$r d$'lində d!($(l$r əəlcədən <$;ırl$n&ı0 'i"$<ı ilə <$i& $r(i"$nın

nü&$"əndələrindən (ə0il !dildi. Ölədə $0i'( $rl$&!n(i "$r$dıl&$'ın$$0l$ndı.

L')&%'3 (*3(*%d')/ _

L$in ,lədə $0i'( r!ji&inin &,<ə&ləndiril&ə'i <!? də $'$n :!(&irdi.M''=lini ilə 7=&$ $$'ı $r$'ınd$ r=l!&lər &,cd idi. Mün$'iə(lərin



="% =l&$'ı d,lə(in d$#ili ə #$rici 'i"$'ə(inin <ə"$($ !?iril&ə'inə ən:əllər "$r$dırdı. 1929-c ilin !r$lınd$ M''=lini 7=&$ $$'ı 5I i" ilə L$(!r$n$;i0i& i&;$l$dı. =n=rd$($ :,rə $0i'( r!ji&i ilə V$(i$n $rı0dı. M''=lini($li"$ ər$;i'ində V$(i$nın '!r!nli"ini ($nıdı. B!ləliləD V$(i$n d,lə(i

"$r$dıldı. M''=lini $$"$ l ə'$i(i !r&ə"i əd !(di. Ö; n,ə'ində7=&$ $$'ı $ilə %$nn!ricili"iD &ə(ə (ə<'ili ü;ərində (ə'irini '$#l$dı əM''=lini r!ji&inin @*ll$< (ərəindən :,ndərildi"iniA ə"$n !dərə =nnəli =ln&$'ı $rədə ,; ü;ərinə ,<dəli :,(ürdü. $$ 7=&$"$ =l$nddi$l$rınd$n əl ?ədi. L$(!r$n '$;i0i ($li"$d$ $0i'( r!ji&inin

&,<ə&ləndiril&ə'inə ,&ə !(di. Bnnl$ d$ M''=lini ilə 7=&$ $$'ır$'ınd$ı &ün$'iə(lərdə &,cd =l$n '="%l% $r$d$n %$ldırıldı. *r(ı%lədə $0i'(lərin <$i&i""ə(inə &$n! =l$ iləcə :üclü %üə &,cd

d!"ildi.2-<i i##ə%də İ)'#i,'3/3 5'%i<i si,'sə)i

192)- cı ildə ($li"$d$ %!"ri-&ə<dd $0i'( di($(r$'ının d,rdüncü ili$&$& =ld. P$r$dıl&ı0 '$i(li nə(icə'ində d,rd ildə ,lə i%(i'$di""$(ı

#!"li ini0$ !(di. J,&ə( *B ə n:il(ərədən i'(i%r$;l$r $ldı.Ölə d$#ilində #!"li :üclənən M''=lini <,&ə(i ə$l #$rici 'i"$'ə(

"!ri(&ə"ə $0l$dı. 2+-ci illərdə ($li"$nın #$rici 'i"$'ə(inin $0lıc$ &ə%'ədi*r$lı% dəni;inə '$<i =l =n @i($l"$n :,lüAnə ?!ir&əD @B,"ü ($li"$A"$r$(&$%D P$#ın ər%də &üllər əldə !(&ə ə ,; nü;n&,<ə&ləndir&ə idi. *nc$% ($li"$nın ni""ə(ləri !?&i0 &ü((əi%ləriərəindən n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı. 5$rici 'i"$'ə(də 0=ini'( ə &illə(?i 0ü$rl$r

ü'(ünlü (ə0il !(di. ($li"$ <,&ə(i *r$lı% dəni;ində ə P$#ın ər%də ?=#lddi$l$r irəli 'ürdü.1923- cü ildə ($li"$ "n$n $d$'ı =l$n =r(n ((&$% i'(ə'ə də

n:il(ərə n$ i&$n !r&ədi. ($li"$ <ələ 1919-c ildə =rd "!ridərə((&$% i'(ədi"i /ı& li&$nını 1924-cü ildə P%='l$i"$d$n $ldı.*l$ni"$ ($li"$nın r=(!(=r$(lıı $l(ın$ dü0dü. Bnd$n '=nr$ i($l"$n0irə(ləri $l$n i%(i'$di""$(ınd$ ə<ə&i""ə(li r=l ="n$&$$ $0l$dı.

M''=lini <,&ə(i SS7 ilə də &ün$'iə(lərini "$#0ıl$0dır&$% ü?ünddı&l$r $(dı. 1924-cü ildə ii ,lə $r$'ınd$ dil=&$(i &ün$'iə(lər

"$r$dıldı.



($li"$nın #$rici 'i"$'ə(inin %$r0ı'ınd$ dr$n ən &ü<ü& &ə'ələlərdən iriJəə0i'($nd$ı Gri(r!"$ ə S=&$li &ü'(ə&ləələri $r$'ınd$ də&ir"=l ?ə&ə ü?ün =n'!''i"$l$r $l&$% ə =nn %ər <i''ə'ində i%(i'$di nü; %$;$n&$%di. 1926-ci ilin d!$rın əəllərində n:il(ərənin #$rici i0lər n$;iri

H.R!&!rl!nlə B.M''=lini $r$'ınd$ 7$$ll=d$ !?irilən :,rü0dən '=nr$ r=l!& rin'icə <əll !dildi. M''=lini ə 7=&$d$ı in:ili' 'əiri Qr!- <!&

n=($l$r &ü$dilə'i !dərə r=l!&i "=ln$ %="dl$r. Qr!<!&1926- ci il d!$rın 14-də M''=lininin $dın$ n=($ :,ndərərə ii

,lə $r$'ınd$ %$r0ılı%lı in$& ə &!<ri$n ə&əd$0lıın %rl&$'ının$cili"ini ə'$' :,(ürərə ($li"$nın i'(ələrinin "!rinə "!(iril&ə'inən:il(ərənin r$;ı =ldn ildirdi. n:il(ərənin ,&ə"inə c$$ =l$r$%($li"$ T$n$ :,lündə əndin (iin(i'inəD Sd$n 'ər<ədindən əndə%ədər $(=&=il "=lnn ?əili0i ə i'(i'&$rın$ "$rdı& !(&əli idi.M''=lini 1926-ci il 2+ d!$r ($ri#li c$$ n=($'ı ilə in:ili' 0ər(lərinər$;ı =ldn ə"$n !(di. B i'(ələrin <ə"$($ !?iril&ə'i Jəə0i'($nın$(ii =l$r$% ,lü0dürül&ə'i d!&ə =ldnd$n Millə(lərFə&i""ə(ində ə'in !(ir$;$ 'əə =ld. Bn$ c$$ =l$r$% 192)-cı

ilin $%'( $"ınd$ n:il(ərə ə ($li"$ Jəə0i'($nd$ ü?üncü d,lə(in&$r$%l$rını əl$%ələndir&ə ni""ə(ində =l&$dı%l$rını ildirərə d,lə( ilə ii(ərəli d$nı0ı%l$r$ $0l$dıl$r. ($li"$ ilə Jəə0i'($n$r$'ınd$ $$rıl$n d$nı0ı%l$r 1928-ci ildə &ü$i% &ü%$ilənini&;$l$n&$'ı ilə $0$ ?$(dı. Jəə0i'($nd$ i($l"$n i'(ələri "!rinə"!(irildi.

43,' i)is'di >h%'3/3/3 İ)'#i,',' )əsi%i

1929- c ildə $0l$n$n dün"$ i%(i'$di ,<r$nı ($li"$"$ $ır ;ərərd. 1929-c ildən 1932-ci ilədə ə&(əə i#r$cı 14 &lrdD lirədən ) &lrdDirə"əD id#$l i'ə 21 &lrdD lirədən 8 &lrdD lirə"ə dü0dü. 5$rici (ic$rə(

d,ri""ə'inin $0$ı dü0&ə'indən ən ?=# ;i"$n (=#cl% ə &!($llr:i"$

ən$"!'inə də"di. ($li"$d$ ,<r$nın ə'$' cə<ə(ləri &üli'lə0&əD i0'i;lərin$"ının $r(&$'ı ə d,lə( :əlirlərinin i#(i'$r !dil&ə'i =ld. 1931-ci ildə ,<r$nlənin &$li""ə 'i'(!&inə d$ıdıcı ;ərə rd. Bir 'ır$ iri $nl$r il$' =l&$%

<əddinə :əli ?$(dı. %(i'$di ,<r$n illərində ,lədə 41 &ln. ə<$li "$0$"ırdı.



7ə'&i &əl&$($ :,rə i0'i;lərin '$"ı 1929-c illə &ü%$"i'ədə 1933-cü ildə 3dəə $r($r$% 1 &ln. nəəri ,(ü !?di. N&ə<$%%ı 12-1)[ $0$ı dü0dü.

J,&ə( &$li""ə ,<r$nının %$r0ı'ını $l&$%d$n ,(rü N&l$ n'(i(("$r$(dı. B in'(i(( ;n&üddə(li 'ən$"! r!di(ləri !r&ə"i ,; ü;ərinə :,(ürdü.

ü''i &$li""ə irliləri r!di( !r&ədən ;$%l$0dırıldı. Ölənin (ə'ərrü$(<ə"$(ın$ d,lə(in &üd$#ilə'ini :!ni0ləndir&ə &ə%'ədilə 1933-cü ilinəllərində :!ni0 'əl$<i""ə(ləri =l$n Sən$"!nin "!nidən%rl&$'ı id$rə'i

"$r$dıldı. P!ni in'(i(( iri 'ən$"! =&l!'lərinə "$rdı& ü?ün r!di( !rdi əl$'$ r$"$n $nl$rın ləi ə&əli""$(l$rını ,; ü;ərinə :,(ürdü. *; '=nr$ü(ün i($l"$n $nl$rının 'ə<&ləri in'(i(($ !rildi. Jə"$($ !?irilənədirlər i($l"$n i%(i'$di""$(ının ,<r$nd$n ?ı#&$'ınd$ &ü<ü& r=l ="n$dı.

B$n 'i'(!&inin '$l$&l$0dırı&$'ı ($li"$nın 'ən$"! ə i%(i'$di ini0$$ri#ində ,"ü ə<ə&i""ə(ə &$li =ld. %(i'$di ,<r$n i($l"$n &$li""ə əən$"! $i($lının (ə&ərü;lə0&ə'i r='!'ini 'ürə(ləndirdi. J,&ə(in

&üd$#ilə'i nə(icə'ində ,lədə iri in<i'$r irliləri "$r$dıldı. Hnl$rın ?=# ə-əllər ə$li""ə( :,'(ərən =&$ni"$l$rın $;$'ınd$ %rld.

%(i'$di ,<r$n illərində <,&ə( @?,rə rnd$ &ü$ri;əA 0ü$rını !l$n

(di. 1928 ə 1933-cü illərdə ənd (ə'ərrü$(ınd$ əin '$<ələrini!ni0ləndir&ə ə '$r&$ %rl$rını (i&ə"ə d$ir ii %$nn !rildi. B

%$nnl$r ,lənin $%r$r ,l&ə'inin ,<r$nd$n ?ı#&$'ın$ ,&ə !(di. Oə(icədələdə ($#ıl i'(!<'$lı 1933-cü ildə $r($r$% 82 &ln. (=n$ ?$(dı. ($li"$ #$ricdən$#ıl $l&$ı $;$l(dı.

B!ləliləD 1933-cü ilin '=n - 1934-cü ilin əəllərində ($li"$ i%(i'$di,<r$nd$n ?ı#dı.

K*%1*%')i+ d+#ə)i3 )ə@(i#i

M''=lini <,&ə(i <ələ 192-ci ildə irəli 'ürdü"ü =r=r$(i d,lə("$r$(&$% id!"$'ını <ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı. Ölədə =r=r$(i 'i'(!& (ə(i%dildi. Jü%%i cə<ə(dən 'i'(!& ə&ə &ün$'iə(lərini d,lə(ən;i&lə&ə'inin ,;ünə&ə#'' =r&$'ı =ld. Qı'$ &üddə( ər;ində ə&ə ə

$i($l $r$'ınd$ &ün$'iə(lər (ən;i&ləndi. 8 '$$(lı% ı0 :ünü (ə(i% !dildi.J,&ə(in i%(i'$di 'i"$'ə(i @:üclü d,lə(-:üclü rə<ərA rin'iinə ə'$'l$nırdı.M''=lininin 'ədrli"i ilə Milli Müd$iə r$'ı "$r$dıldı. M''=lini <ə&?inin



&üd$iəD <əri-dəni; ə <əri-<$$ %üələri n$;iri =ld. 1931-ci ildə ,lədə"!ni '!?i 'i'(!&i (ə(i% !dildi. Bnd$n '=nr$ d,lə( $$r$(ı d$<$ d$&ərə;lə0dirildi.

1933- cü ilin &$r(ınd$ <,&ə( d!r!(i ilə =r=r$'i"$l$rın Milli r$'ı"!nidən %rld. Rüni =r=r$'i"$l$rın əəli 0r$l$rı ə n$;irlilər $(ii

l$r$% ə$li""ə( :,'(ər&irdilər. B %$nnl$ =r=r$'i"$l$r 0r$'ı d,lə(in&ü<ü& =r%$nl$rınd$n irinə ?!rildi. %(i'$di""$( O$;irli"inin n'i"$l$rın$ !rildi. P!ni 0r$ &ü#(əli i'(!<'$l '$<ələri $r$'ınd$ i%(i'$di &ün$'iə(ləril$%ələndir&əli idi. B &ə%'ədlə ir 'ır$ %$nnl$r !rildi.

1934- cü ildə @əd$lə(ə ə'$'l$n$n ə 'inilərin d,ründə dr$nA =r=r$(i

<,&ə(in "$r$dıl&$'ın$ $0l$ndı. =r=r$(i <,&ə(də ıı (ə0il$( - $0i'(indi$li'( (ə0il$(l$rı ə =r=r$'i"$l$r i0(ir$ !(di. Hnl$r =n!d!r$'i"$d$irlə0dilər. 1934- cü ıl $%'(n 1)-d$ !rilən %$nn$ :,rə '$<i$rl$r d,rd

=n!d!r$'i"$ "$r$(dıl$rC 'ən$"!?ilərE ($cirlərE ənd (ə'ərrü$(ı '$<i$rl$rıEr!di( ə 'ı=r($ &üə''i'ələri. M;dl ə&ələ &ə0l =l$n 0ə#'lər də d,rd=n!d!r$'i"$ "$r$(dıl$rC 'ən$"!E ənd (ə'ərrü$(ıE (ic$rə(E &$li""ə ə 'ı=r($&üə''i'ələrinin ə<lələri. *;$d !0ə '$<iləriD = cü&lədən $r(i'(lər ir

=n!d!r$'i"$ "$r$(dıl$r.3+-c llərin =r($l$rınd$n ($li"$nın ü(ün ə<$li'i =r=r$(i 'i'(!&ə

%=0ld. S='i$l '$<ədə :!ni0 r=%r$&l$r <ə"$($ !?irildi. Qı'$ &üddə( ər;ində#$l%ın ə;i""ə(i #!"li "$#0ıl$0dı. J,&ə(in (ədirləri @'='i$l in%il$Adl$ndırıldı. 5$l% <$i&i""ə(i &üd$iə !(di. Jə"$($ !?irilən (ədirlər

nə(icə'ində ,lə <ə"$(ı $0d$n-$0$ $0i'(lə0dinldi. /$0i;&in '='i$l $;$'ının

"$r$dıl&$'ın$ #ü''i di%%ə( "!(irildi. Oəini d,lə( %ll%?l$rıD <ə(($ !d$r %$dınl$r d$ $0i'( (ə0il$(l$rın$ ə =r=r$'i"$l$r$ cəl !dildi.Öləni '(r$(!ji #$&&$ll$ (ə&in !(&ə ə;iə'i %$r0ı"$ %="ld.

%(i'$di""$(ın <ərılə0diril&ə'ini nə;ərdə (($n $($ri"$ 'i"$'ə(i <ə"$($!?irildi. B 'i"$'ə(in $0lıc$ &ə%'ədi ($li"$nın i%(i'$di cə<ə(dən ,;ünüə&in !(&ə'i ə &ü'(ə%illi"inin :ücləndiril&ə'i idi. Bnd$n ,(rü i%(i'$di""$(ın$<ə ə (!#nii cə<ə(dən "!nidən %rl&$'ı $0$ ?$(dırıldı. '(!<'$l ə &$li""ə

ü;ərinə nə;$rə( %="ld. '(!<l$ (ən;i&ləndi. Ölə i%(i'$di""$(ıü;ərində ciddi nə;$rə( 'i'(!&i "$r$dıldı.



Jərilə0diril&ə :ücləndirildi. 1934-cü ildə @($l"$n &illə(inin<ərilə0diril&ə'i <$%%ınd$ %$nnA %əl !dildi. Q$nn$ :,rə 18 "$0ınd$n 66"$0$də ə(ənd$0l$r <ə%i%i <əri #id&ə(ə ?$ırı0$ %ədər <$;ırlı% !?&əli idi.($li"$nın <əri %üələri $r(ırıldı.

1934- cü ildə $0i'( $rl$&!n(inin irinci ?$ırı0ının 6 illi &üddə(i$0$ ?$(dı. P!ni $rl$&!n(ə $r(i"$ ə <ə&$rl$r =r%$nl$rı (ərəindən irəliürülən n$&i;ədlər B,"ü /$0i'( r$'ı (ərəindən (ə'di% !dildi. K!($(l$r $l$($'ının "!ni 'ədri ='($n'= Ri$n= '!?ildi.

J!? 0ü<ə'i;D $0i'( di($(r$'ının %rl&$'ı $'$n :!(&irdi. Hn$&ü%$i&ə( də :,'(ərilirdi. 3+-c illərdə ,lədə $0i;&ə %$r0ı &ü$ri;ə də$rıldı. *nc$% $n(i$0i'( &ü$ri;ə :üclü d!"ildi. Mü#$liə( (ə0il$(l$n ə'$'ən

929-c ildə &ü<$cirə(də "$r$dıl&ı0 @Nd$lə( ə $;$dlı%A %rnd$ irlə0ərə $ri'də ə$li""ə( :,'(ərirdi. B <ərə$(ın :,rə&li nü&$"əndələri .7=''!liDG.L'' ə $0%$l$rı idi. Jərə$( ($li"$d$ r!'li$ %rl0nn"$r$dıl&$'ın$ ?$lı0ırdı. Hn$ ə;ən @*!n(in-2Adə d!"ilirdi. L$in ə$li""ə(i#!"li ;əi =l$n %r &ə%'ədlərinə ?$($ il&ə"ərə 1934-cü ildə d$ıldı.

3+-c illərdə ,lədə @Qrd <$l$l$nAD @B$lill$AD @*$n%$rd?ı- l$rA ə

ənc $0i'(lərA (ə0il$(l$rı ə$llı%l$rını $r(ırdı. 193-ci ildə =nl$nn <$&ı'ı$<id @($l"$n li(=r :əncləriA FL (ə0il$(ınd$ irlə0di.1938- ci ildə M''=lini ir%i %$nnl$r !rdi. @5$l%AD @&illə(AD @ü&&i

dü0&ənA ə '. i$dələr :!ni0 i0lən&ə"ə $0l$dı. @Tə&i; i($l"$n &illə(iA"$r$(&$% ni""ə(i !l$n !dildi.

1939- c il "$n$rın 19-d$ $rl$&!n( lə !dildi ə =nn əə;ində=r=r$(i $rl$&!n( "$r$dıldı. P#$nd$n (ə"in !dilən $rl$&!n(ə 22 '$<ə

=r=r$'i"$'ı ə B,"ü /$0i'( r$'ınd$n ++ nü&$"əndə d$#il =ld. Hnl$r M''=lininin r$;ılıı ilə (ə"in !dildilər.

($li"$ $0i;&i '!'ii (=($li($r di($(r$ i&i ,;ündə $(=ri($- ri;& ə=($li($ri;&i (əcə''ü& !(dirirdi. Hnn id!=l=ji 'i'(!&i &illə(?ili"ə ə'$'l$nırdı.($l"$n $0i;&ində əl$ə =l$r$% $(=li;&D (r$di'i=n$li;& ə '='i$li;& id!"$l$rı

d$ $r idi. ($li"$ $0i;&inin $0lıc$ id!=l=ji rin'iləri - @&illə(in ,"ülü"üAD(iril&i0 @Mü%əddə' 7=&$ i&!r$(=rlAn ər$ !(&əD *ri$d$iili;$'i"$nı "$"&$%D #ə'(ə *r=$nı '$$l(&$%D =n d!&=r$(i"$ ə *'i"$=l0!i;&indən #il$' !(&ə idi. Jəri rə<ər - d?! id!"$'ı &illə(in "!nil&ə;

ə &,(əər rə<əri i&i :!ni0 (əli =ln&$$ $0l$dı. 7ə<ərin ,%əlr=l ,nl$n$ ?əildi.



($li"$d$ $0i'( r!ji&inin 'i"$'i (ə0ili (=($li($r d,lə(ə ə'$'l$nırdı.K,lə( #$l%ın ü(ün !n!rji'iD &$r$%l$n ə ü&idlərini i$də !dirA rin'ii'$'ınd$ d,lə( nə;$rə(i cə&i""ə(in ü(ün '$<ələrində <ə"$($ !?iril&ə"ə$0l$ndı. d$rə?ilidə ür=r$(i"$D =rdD il'ə ə $0i'( $r(i"$'ı $r$'ınd$

ni'ə(in :,;lənil&ə'i &,cd r!ji&i d$<$ d$ &,<ə&ləndirdi.

!-< i##ə%də İ)'#i,'3/3 5'%i<i si,'sə)i c

Ölə d$#ilində $0i'( r!ji&ini :ücləndirən ə "ü'ə i%(i'$di ini0$$ n$ill$n M''=lini <,&ə(i 2+-ci illərdən ər%li =l$r$% "!ni =nillidə (əc$ü;$r

#$rici 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı. ($li"$ 1934-cü ildə 'il$<l$n&$ d,rünün$0l$ndıını !l$n !(di. Jəri (ə""$rə ə <əri-dəni; d=n$n&$'ı %rcln$

#ü''i di%%ə( "!(irildi. ($li"$ *r$lı% dəni;ini @i($l"$n :,lüAnə ?!ir&ə &ə%'ədi ilə ə$l #$rici 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı. *r=$nın &ərə;ində nü;%$;$n&$$ ?$lı0$n M''=lini <,&ə(i 1934-cü ildə *'(ri"$ ə M$c$rı'($nl$7=&$ r=(==ll$rını i&;$l$dı. B r=(==ll$r$ :,rə *'(ri"$nın '!r!nli"inə

ə&in$( !r&ə'i &ü%$ilində ($li"$ *'(ri"$ ə M$c$rı'($nd$ i%(i'$diü'(ünlülər əldə !(di. P!nə <ə&in ildə ($li"$ ə /r$n'$ *'(ri"$nın&ü'(ə%illi"inə <,r&ə( !(&ə $rədə %$r0ılı%lı r$;ılı$ :əldilər.

($li"$nın #$rici 'i"$'ə(ində Jəə0i'($nl$ &ün$'iə(lər #ü''i"!r ((d. 3+-c illərin =r($l$rınd$ ($li"$ /r$n'$ ilə #!"li "$#ınl$0dı. 1936-cilin "$n$rınd$ !?irilən r$n'ı;-i($l"$n d$nı0ı%l$rı L$$l ə M''=lininin

&ü$i% '$;i0 i&;$l$&$'ı ilə $0$ ?$(dı. B '$;i0ə ə'$'ən /r$n'$nın r$;ılıını

l$n ($li"$ =("$rın 3-də )++ &inli =rd ilə Jəə0i'($n$ <üc& !dərə =n(d. Jəə0i'($nın i0$lı *r=$ d,lə(ləri (ərəindən '$i( %$r0ıl$ndı.

3+-c illərin iinci "$rı'ınd$n !(i$rən *l&$ni"$ ilə ($li"$ $r$'ınd$ d$"$#ınl$0&$ $0 !rdi. 193)-cı ilin =("$rınd$ ii ,lə $r$'ınd$ 'i"$'i&əd$0lı$ d$ir '$;i0 i&;$l$ndı. M''=lini '$;i0i @B!rlin-7=&$ =#Adl$ndırdı. S$;i0ə :,rə *l&$ni"$ ($li"$ (ərəindən Jəə0i'($nın i0$ldil&ə'ini ($nıdı. i ,lə !"nəl#$l% &ə'ələlərdə ir:ə ə$li""ə( :,'(ər&əD

<əri $i$'i"$ '$<ə'ində əl$%əli 'i"$'ə( <ə"$($ !?ir&əD B$l$nl$r əKn$"d$ nü; d$irələri $rədə r$;ılı$ :əldi. B!ləliləD B$l$nl$r ə



*r=$nın di:ər ər$;iləri $(ii =l$r$% ii d,lə( $r$'ınd$ nü; d$irə'inə,lündü.

193- ci ilin n="$rınd$ P$=ni"$ d$ '$;i0ə %=0ld. S$;i0@*n(i=&in(!& $(ıA $dını $ldı. Bnd$n '=nr$ ($li"$nın #$rici

'i"$'ə(i d$<$ d$ ə$ll$0dı. 193-ci ilin d!$rınd$ ,lə Millə(lər Fə&i""ə(indən ?ı#dı. 193-ci ildə ($li"$ ilə n:il(ərə $r$'ınd$i&;$l$n$n @c!n(l&!n '$;i0ləriAnə :,rə d,lə(lər *r$lı% dəni;ində ir-

irlərinin &ən$!lərinə <,r&ə( !(&əli idilər. 1938-ci ildə i&;$l$n&ı0($li"$-n:il(ərə '$;i0inə :,rə n:il(ərə *r$lı% dəni;i r$"=nnd$($li"$"$ &üə""ən :ü;ə0(lərə :!(di.

($li"$nın n:il(ərə ə *l&$ni"$ ilə "$#ınl$0&$'ı *r=$nın &ərə;indəl&$n iddi$l$rını d$<$ d$ 0irnilə0dirdi. 1938-ci ıl '!n("$rın 29-3+-d$

M''=lini R!&!rl!nD K$l$di"! ə Ji(l!rlə irlidə Mün<!n ',dələ0&ə'ində0(ir$ !(di. ($li"$ *l&$ni"$nın R!#='l=$i"$nın $l&$nl$r "$0$"$n Sd!(

il$"ə(ini ((&$'ın$ r$;ılı% !rdi. Bnd$n '=nr$ %i(ədə &ü<$riə (ə<lüə'id$<$ d$ $r(dı.

3+-c illərin '=nl$rınd$ *r=$d$ &ürəə ə;i""ə( "$r$ndı%d$

M''=lini 1939-c il !r$lın 4-də ($li"$nın #$rici 'i"$'ə( &ə%'ədlərini !l$n(di. Bn$ :,rə ($li"$ *r=$d$ *l$ni"$nı ?ı#&$% 0ər(ilə <!? ir ər$;iddi$'ın$ dü0&ə"əcə"ini ildirdi. Ölə "$ Sd$n ə Li$nd$nD "$ d$ i&$li

*ri$d$n !?ərə i($l"$nl$rın @Ü&id =!$nıA $dl$ndırdı%l$rı *(l$n(i =!$n$ı#ı =n$ '$<i =l&$lı idi. 1939-c il &$"ın 22-də *l&$ni"$ ilə ($li"$r$'ınd$ @=l$d $(ıA i&;$l$ndı%d$n '=nr$ ($li"$ <əri '$<ədə ə$li""ə(ini

d$<$ d$ :!ni0ləndirdi. Mü<$riə"ə <$;ırlı% B$0 %ər$r:$< rəi'i .B$d$l"=nn

ə<ərli"i $l(ınd$ $$rılırdı.

İ)'#i,' i(i3əsi i##ə%i3də

1939-c ilin $%'(nd$ ($li"$ <,&ə(i *l&$ni"$ ilə irlidə <ərəə((&ə irinə dü0'ə də '!n("$rın 1-də iinci dün"$ &ü<$riə'i $0l$dı%d$$;irlər r$'ı $dınd$n ($li"$nın i(ərəli"i <$%%ınd$ rə'&i ə"$n$( !rildi.

Bnnl$ !ləD M''=lini &ü<$riədə Ji(l!rin %$li :ələcə"inə in$nırdı. 194+-ı il &$r(ın 18- də M''=lini Br!nn!rdə Ji(l!rlə :,rü0dü. ,rü0də M''=lini



$r$l!l &ü<$riəA $$r&$% l$nını irəli 'ürdü. B l$n /r$n'$ 'ər<ədlərində&üd$iə &,%!"i '!?&ə"iD P%='l$i"$"$ %$r0ı %üə (=l$&$ıD G:!" dəni;i$"=n ə Lii"$d$ <əri ə&əli""$(l$r $$r&$ı nə;ərdə ((rd. "nn 1+-

d$ *l&$ni"$ =rdl$rı $ri'ə "$#ınl$0dı%d$ M''=lini ($li"$nın <əri

&əli""$(l$r$ :irdi"ini ildirdi. "nn 18-də Ji(l!rlə M''=lini Mün<!ndə,rü0ərə /r$n'$ ilə $rı0ı% 0ər(lərini &ü;$irə !(dilər. HD Ji(l!rə ü(ün

/r$n'$nın i0$l !dil&ə'i ə r$n'ı; d=n$n&$'ının ,lü0dürül&ə'i (əliini !(di."nn 2+-də i($l"$n =rdl$rı /r$n'$ ər$;i'inin i?ərilərinə :irdi. Ji(l!r($li"$nın /r$n'$ ilə &ü'(ə%il d$nı0ı%l$r$ :ir&ə'ini (,'i"ə !(di. "nn 24-də

7=&$d$ /r$n'$ ilə ($li"$ $r$'ınd$ '$;i0 i&;$l$ndı. S!n("$r $"ınd$ i($l"$nrdl$rı *ri$nın 0ər%ində in:ili'lərə %$r0ı <əri ə&əli""$(l$r$ $0l$'$ d$

&üd$iə &,%!"ini !?&ə"ə &əcr =ld. ($l"$n S=&$li'indən in:ili' S=-&$li'inəD !ni"$ ə Sd$n$D Lii"$d$n Mi'irə <üc& !(&ə cə<dləri r';nə(icələndi.

194+- cı il '!n("$rın 2-də *l&$ni"$nın #$rici i0lər n$;iri 7i-!n(r=D ($li"$nın #$rici i0lər n$;iri Ri$n= ə P$=ni"$ 'əirinin ü?(ərəli '$;i0&;$l$&$'ı ilə @B!rlin-7=&$-T=i= ü?c$ıA =r&$l$0dı.

Jə&in ilin =("$rınd$ ($li"$nın Pn$nı'($n$ <üc& r'; =ld.194+-cı ilin '=nnd$ *ri$d$ı i($l"$n =rdl$rı &əli""ə(ə r$dı.($li"$ <əri <i''ələri Mi'irdən ?ı#$rıldı. Bnd$n '=nr$ ,lədə $n(i$0i'( ə<$l-<i""ə d$<$ d$ :ücləndi. ($li"$nın @$r$l!l &ü<$riəA $$r&$% l$nl$rınd$nl$n n$r$;ılı% $r(dı. 1941-ci ilin "$;ınd$ ər%i *ri$ i($l"$nl$rd$n $;$d !dildi.

Bn$ $#&$"$r$%D ($li"$ =rd'nn ə;i <i''ələri <ələ də *ri$nın 0i&$lınd$<əri ə&əli""$(l$rı d$$& !(dirirdi. 1942-cı il n="$rın 8-də in:ili'-$&!ri$n

<əri <i''ələri Nlcə;$irə ə Mər$!0ə ?ı#$rıldı%d$n '=nr$ i($l"$n-$l&$nrdl$rı ?ə(in ə;i""ə(ə dü0ərə 1943-cü ilin &$"ınd$ (ə'li& =ldl$r. B

ə;i""ə( M''=lini r!ji&inin ,<r$nın$ 'əə =ld. Jəri ə&əli""$(l$r$r&$% ü?ün n!(D 'il$<D 'r'$(D ər;$% ə di:ər ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı$(ı0&ırdı. Ölədə $ır i%(i'$di ə;i""ə( "$r$ndı. M''=lininin <$i&i""ə(dən

;$%l$0dırıl&$'ı $($ll$0dı. 1943-cü il i"ln 26-də r$l Vi(=r G&&$nilM''=lı- nini <$i&i""ə(dən ;$%l$0dır$r$% &$r0$l B$d$l"=n <,&ə(in "!ni$0?ı'ı (ə"in !(di. Bnd$n '=nr$ r$l 'il$<lı %üələrin $li $0 =&$nd$nlıını; əlinə $ldı. B!lə $ır ə;i""ə(də ($li"$ <ələ də &ü<$riəni d$$& !(dirirdi.

L$in "!ni <,&ə(in &ü<$riənin d$$& !(diril&ə'i $rədə ə"$n$(l$rı



lədə ə'in n$r$;ılı$ 'əə =ld. "ln 2-də !?irilən <,&ə(in irincicl$'ınd$ B,"ü /$0i'( r$'ıD #ü''i (rin$l ə =r=r$'i"$l$r $l$($l$rınınəi <$%%ınd$ %ər$r %əl !dildi.

1943-cü il '!n("$rın 3-də &ü((əi% =rdl$rı Fəni ($li"$ ər$;ilərinə

ı#$rıl$n :ün B$d$l"= <,&ə(i ilə Birlə0&i0 Millə(lər $r$'ınd$ Sicili"$d$'ınd$ %ı'$ $rı0ı% '$;i0i i&;$l$ndı. S$;i0ə "n =l$r$% ($li"$ =rdl$rı

<əri ə&əli""$(l$rı d$"$ndırdı. *l&$ni"$ =rd <i''ələri (ərəindən 7=&$ ü?ünə<lüə "$r$ndıınd$n B$d$l- "= <,&ə(i ə r$l ,lənin cənnd$ &ü((əi%rdl$rının nə;$rə(ində =l$n ər$;i"ə ,?dü. i <ə(ə &üddə(ində $l&$nrdl$rı ü(ün i&$li ə Mərə;i ($li"$nı i0$l !dərə 7=&$"$ d$#il =ld.

B!ləliləD ,lə ər$;i'i ii "!rə $r?$l$ndı. S!n("$rın 23-də Ji(l!rin i0(ir$ı iləMərə;i ə i&$li ($li"$d$ M''=lini $0d$ =l&$%l$ ($li"$ S='i$l7!'li$'ının "$r$dıl&$'ı !l$n !dildi. 1943-cü ilin n="$rınd$ V!r=nə<ərində $0i'( $r(i"$'ının "!ni r=%r$&ı %əl !dildi. r=%r$&d$ 5$l%

Müə''i'lər Məcli'inin "$r$dıl&$'ıD '!?i 'i'(!&inin d!&=r$(ilə0diril&ə'i ə. əd !dildi. L$in V!r=n %rl($"ı i($l"$n $0i'(lərinin '=nnc %rl($"ıldnd$n r=%r$& <!? $#( "!rinə "!(iril&ədi.

1943-cü il '!n("$rın 9-d$ 7=&$d$ Milli-*;$dlı% Mərə;i =&i(ə'i"$r$dıldı. Hn$ ü(ün $n(i$0i'( %üələr d$#il =ld. =&i(ə i($l"$n #$l%ının(i$0i'( &ü<$riə"ə ?$ırdı. ($li"$d$ &ü%$i&ə( <ərə$(ının r$n'ı;

&ü%$i&ə( <ərə$(ınd$n $0lıc$ ər%i i&$li ($li"$ Milli-*;$dlı% =&i(ə'i%ər$r:$<ının #$ricdə d!"ilD ,lə d$#ilində - Mil$nd$ "!rlə0&ə'i idi. 1943-cülin $"ı;ınd$ i&$li ($li"$d$ $r(i;$n &ü$ri;ə'i $0l$ndı. Bü(ün ,ləni$r(i;$n <ərə$(ı ürüdü. B <ərə$(d$ $;ər$"c$nlıl$r d$ ə$l i0(ir$ !(di.

Ölənin cənnd$ in:ili'-$&!ri$n =&$nd$nlıının "$rdı& :,'(ərdi"iB$d$l"= <,&ə(i ə r$l ($li"$nın '=n (ə'li&i <$%%ınd$ $(ı '!n("$nn 29-d$M$l($ $d$'ınd$ G";!n<$!rlə i&;$l$dı. 1943-cü il =("$rın 13-də B$d$l"=<,&ə(i *l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n !(di. *n(i<i(l!r?i =$li'i"$"$ d$#ıl =l$nlələr nd$n '=nr$ ($li"$nı $0i;&ə %$r0ı d,"ü0ən d,lə( i&i ($nıdı.

($li"$ &ə'ələ'i 1943-cü ilin =("$rınd$ M='$d$ *BD B,"ü

Bri($ni"$ ə SS7 5$rici 0lər n$;irlərinin =nr$n'ınd$ &ü;$irə !dildi.=nr$n'd$ %əl !dilən @($li"$ <$%%ınd$ ə"$nn$&əAdə i($l"$n #$l%ın$d!&=r$(i rin'ilər ə'$'ınd$ <ə"$(ını %r&$% <ü%% !rildi. M='$



=nr$n'ının %ər$rl$rın$ ə'$'ən ($li"$ &ə'ələ'inə d$ir Mə'lə<ə( r$'ı"$r$dıldı. r$nın (əriinə SS7D B,"ü Bri($ni"$D *BD /r$n'$ &ü%$i&ə(<ərə$(ıD P%='l$i"$ ə Pn$nı'($n nü&$"əndələri d$#il =ldl$r. 1943-cü iln="$rın 3+-d$ Mə'lə<ə( r$'ının il icl$'ınd$ i($l"$n <,&ə(inin (əriini

!ni0ləndir&ə $rədə %ər$r %əl !dildi. Bü(ün Fəni ($li"$ ər$;i'i ($li"$<,&ə(inin nə;$rə(inə !?di.

Bnnl$ !ləD M''=lini <ələ nə;$rə(ində =l$n ər$;ilərdə =n$ #ə"$nə((&i0 'il$<d$0l$rını <ə' !(dirdi. 1944-cü il "$n$rın 8-də V!r=nd$ =nl$rın

ü;ərində &ə<ə&ə r='!'i %rld. !?&i0 #$rici i0lər n$;iri Ri$n=D &$r0$lG&ili= d! B=n=D $rl= $r!?i ə . &ə<ə&ənin <,&ü ilə :üllələndi.

1944-cü il $r!lin 21-də S$l!&=d$ B$d$l"=nn "!ni =$lı'ı"$lı <,&ə(i"$r$dıldı. M$"ın 12-də &ü((əi% =rdl$rı ($l"$ cə<ə'ində <üc&$ $0l$dı."nn 4-də in:ili'-$&!ri$n =rdl$rı 7=&$"$ d$#il =ld. 7=&$ $;$ddildidən '=nr$ M''=lininin $0?ılı% !(di"i S='i$l 7!'li$nın ,<r$nı

d$<$ d$ dərinlə0di. M''=lini $"($#(ı '!?rə ilə 'ər<əddəi i?i r=r(ə<ərci"i =l$n S$l="$ !?irdi. B r!'li$ 0ə<ərci"in $dı ilə @S$l=

7!'li$'ıA $dl$ndırıldı.

*r(ı% S$l= r!'li$'ını #il$' !(&ə &ü&ün d!"ildi. 1944- cü ild!$rın 29-d$ $0i;&in ,ünün ə'il&ə'i ə 1946-ci il "$n$rın 2+-də ir%i%$nnl$rın lə !dil&ə'i <$%%ınd$ d!r!(lər !rildi. $r(i;$n <ərə$(ı ilə&ü((əi% =rdl$rının <əri ə&əli""$(l$rı əl$%ələndirildi. 1946-ci il $r!lin 26-də ,ləni &illi ü'"$n ürüdü. *l&$n ə':əri 0in!lini :!"&i0 M''=lini $r!lin

- də '!?rə 'ər<ədi "$#ınlıınd$ <ə' =lnd. Hnn ələ !?iril&ə'ində;ər$"c$nlı $r(i;$nl$r d$ i0(ir$ !(di. 4+ &indən "#$rı ə'ir $lındı. 1946-ci ilr!lin 28-də M''=lini ə "$nınd$ı 1) nəər :üllələndi. Öldürülənlərin?əri'ində d$#ili i0lərD ic(i&$i i0lərD r$i(ə n$;irləriD M''=lininin $(ii ə .ə#'lər də $r idi. Hnl$rın &!"idləri Mil$nd$ L=r!(= &!"d$nınd$ $0ı $0$ı'ıldı. Bnnl$ d$ S$l= 7!'li$'ı il$'$ r$dı. ($li"$d$ $n(i$0i'( $r(i;$n

<ərə$(ınd$ ,lənin ü(ün $r(i"$l$rı &ü<ü& r=l ="n$dıl$r. 1946-ci il &$"ın 2-də ($li"$d$ı $l&$n =rdl$rı (ə'li& =ld. ($li"$nın $0i;&dən $;$d !dil&ə'i

lənin :ələcə 'i"$'i ini0$ını &üə""ənlə0dir&ə ;ərrili"ini irəli 'ürdü.946-ci il i"nn 16-də "!ni <,&ə(i (ə0il !(&ə 0i&$lın nü&$"əndə'iD/ə$li""ə( $r(i"$'ının ($nın&ı0 #$di&i /!r??= $rri"ə ($0ırıldı. "nn 21-



də $in!( "$r$dıldı. J,&ə(in (əriinə '='i$li'( ə =&&ni'(lərin dənü&$"əndələri d$#il !dildi. P!ni <,&ə(in $0lıc$ ə;iə'i &ü<$riədəd$ıdıl&ı0 ($li"$ i%(i'$di""$(ını ər$ !(&ə idi. B i0də id$rə 0r$l$rı&ü<ü& r=l ="n$&$$ $0l$dı. J,&ə( d,lə( $$r$(ını $0i'( ün'ürlərindən

ə&i;lə&ə i0inə :iri0di. Q$nn!ricili i0ini %$"d$"$ '$l&$% ü?ün Müə''i'lər Məcli'i (=l$n$n$ %ədər Mə'lə<ə(?i *''$&l!"$ ?$ırıldı. L$in d,lə($r$(ını (ə&i;lə&ə i0i ciddi &ü%$i&ə(ə r$'( :əldi. /!r??= $& i'(!$"$!(di. O="$rın 24-də K.Q$'!ri "!ni <,&ə( "$r$(dı. 194)-cı il "$n$rın 1-

dən &ü((əi% d,lə(lər <$i&i""ə(i i&$li ($li"$d$ @Milli <,&əZə !rdilər.Bnnl$ d$ ($li"$ ($ri#ində "!ni d,r $0l$ndı.



VII BÖLÜM

İSPANİA

Bi%i3əsi3də3 s*3%'(/ i#( i##ə%dəİs1'3i,'3/3 s*si'#-i)is'di +əFi,,ə)i

Birinci dün"$ &ü<$riə'i illərində i(ərə ,lə i&i <ər ii l= d,lə(ləri ilə (ic$rə(-i%(i'$di əl$%ələrini :!ni0ləndirən '$ni"$i%(i'$di""$(ını #!"li :ücləndirdi. Ölənin %ı;ıl !<(i"$(ı (ə#&inən 4

dəə $r(ırıldı. Sən$"! ini0$ !(dirildi ə "ü;lərlə "!ni &üə''i'ə "$-r$dıldı. K$0 ,&ürD =l$d ə ?%n i'(!<'$lı 2 dəə $r(dı. $($l=ni"$ə B$'=ni"$ d$<$ 'ürə(lə ini0$ !(di. Sən$"! ə<lələrinin '$"ı$r(dı. 1919-c ildə =nl$rın '$"ı 2 &ln. nəərdən ?=# idi. Bü(ün

nl$r$ $#&$"$r$%D '$ni"$ <ələ də $%r$r-'ən$"! ,lə'i =l$r$%%$lırdı. Ölədə !=d$l %$lı%l$rı =l$n "$rd$rlı% ə ic$- rəd$rlı% <,&'ürürdü. %(i'$di ini0$$ $#&$"$r$%D '$ni"$ #$rici ,lələrdən

&$li""ə $'ılılıınd$ idi. Jələ &ü<$riə $0l$n$n$ %ədər n:il(ərəD/r$n'$D *l&$ni"$ ə B!l?i$ '$ni"$"$ #!"li =rc !r&i0dilər.'$ni"$d$ı #$rici $i($lın 6+[-i n:il(ərəninD 34[-i i'ə/r$n'$nın $"ın$ dü0ürdü.

Mü<$riənin %r($r&$'ı '$ni"$ i%(i'$di""$(ın$ &əni (ə'ir :,'(ərdi. N'$'ənD #$rici $;$r ü?ün ə&(əə i'(!<'$lını nə;ərdə (($n$ri ə ;$=dl$r $l$ndı. 0'i;li $r(dı. N&ə<$%%ı 2+[D %i"-

&ə(lər i'ə 2 dəə "ü'əldi. N<$linin <ə"$( 'əi""ə'inə :,rə '$ni"$*r=$d$ ən $0$ı "!rlərdən irini ((rd. Bü(ün nl$r '$ni"$d$'='i$l ;iddi""ə(ləri #!"li ə'inlə0dirdi. S='i$l !(ir$;ın :!ni0"$"ıl&ı0 =r&$l$rı &i(in%D nü&$"i0 ə ü?ə "ürü0ləri idi. N<$linin!(ir$; $'i"$l$rı ?=# $#( =li'lə (=%%0&$l$r$ :ə(iri ?ı#$rırdı.Ölədə əndli <ərə$(ı d$ :ücləndi. *nd$l'i"$ ə G'(r!&$dr$d$əndlilər &üləd$r (=r$%l$rını ((dl$r. Öləni ürü"ən '='i$l

!(ir$;l$r nə(icə'i; %$l&$dı. Mü<$riədən '=nr$ı il illərdə 8 '$$(lı%i0 :ünü (ə(i% !dildiD 0$% ə&ə"indən i'(i$də %$d$$n =lndD%=c$lı$ ə əlilli"ə :,rə !n'i"$ !rildi.



İs1'3i,'3/3 d'5i#i si,'si +əFi,,ə)i

79;

R=#l &illə(lərin "$0$&$'ı '$ni"$nın d$#ili 'i"$'i ə;i""ə(inə(ə'ir :,'(ərirdi. Mü<$riə dün"$ #$l%l$rınınD = cü&lədən '$ni"$d$"$0$"$n $"rı-$"rı !(ni %r ə #$l%l$rın ,; &ü%əddər$(ını (ə"in!(&ə'i rnd$ &ü$ri;ə'inə ciddi (ə$n !rdi. B$'l$rD %$-li'i"$lıl$r ə $($l=ni"$lıl$r &#($ri""ə( rnd$ &ü$ri;ə $$rırdı-l$r. Ölədə &illi-$;$dlı% <ərə$(ı :!(dicə :ücləndi.

'$ni"$nın ic(i&$i-'i"$'i <ə"$(ın$ ii ə'$' $r(i"$ - &ü<$i;ə-

$rl$r ə li!r$ll$r $r$'ınd$ :!dən &ü$ri;ə də (ə'ir !dirdi. Si"$'i<ə"$(d$ il'ə ,;ünə&ə#'' "!r ((rd.

Ölədə r$l 5III *l=n' Br=n $0d$ =l&$%l$ &=n$r#i"$ r!- ji&i <,& 'ürürdü. 1918-ci il &$r(ın 22-də &ü<$i;ə$r *.M$r$ $0d$ =l&$%l$ "!ni $in!( "$r$dıldı. M$r$ <,&ə(i d$#ili 'i"$-'ə(də ə;i (ədirlər <ə"$($ !?irərə d,lə( %ll%?l$rı ə r$i(əi0?ilərinin ə&ə <$%%l$rını $r(ırdı. Si"$'i $&ni'(i"$ !rildi.

1918- ci il n="$rın 9-d$ M$r$ <,&ə(ini li!r$l Q$r'i=ri!(= <,&ə(i əə; !(di. L$in 1918-ci il d!$rın əəllərində <,&ə( də i'(!$"$ :!(di. Hnn "!rində Qr$ 7=&$n=n!' <,&ə(i%rld. B illərdə ,lədə (ə(il <ərə$(ı :ücləndi. 1919- c ilin$r!lində 7=&$n=n!' <,&ə(i i'(!$"$ ?ı#dı. M$r$ "!nidən<,&ə( %rd. L$in <,&ə( "$lnı; ü? $" <$i&i""ə(də %$l$

ildi. 1919-c il i"ln 16-də S$n?!' d! T=$nın $0?ılıı ilə li!r$l-&ü<$i;ə$r <,&ə(i %rld. B <,&ə( !<(i"$(lı ə &,(ədil'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı. S!n("$r $"&d$ ü(ün ,lədə =n'(i('i"$(ə&in$(l$rı ər$ !dildi. Si"$'i $&ni'(i"$ !rildi. 5$l% ü(lələri'$i(lə0dirildi. K!$rd$ Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ının lid!rlərindən

iri =l$n *l"!nd! S$l$r$' "!ni <,&ə( %rd. Hnn <$i&i""ə(i192+-ci ilin &$"ın$də d$$& !(di.

Mü<$riənin $0$ ?$(&$'ı ilə #$ricdən $lın$n 'i$ri0lər $;$ldıınd$n ,lədə i%(i'$di ,<r$n "$r$ndıD 'ən$"! &ə<'l i'(!<'$lı$0$ı dü0düD i0'i;li ə&ələ :əldiD <ə"$( $<$l$0dıD





K,"ü0lərin :!di0ində i'$n =rd'nd$n 1+ &in ə':ər ,ldürüldüD 2+&in i'ə



"$r$l$ndı. Jərdən "=rl$n #$l% Mər$!0də &ü<$riənind$"$ndırıl&$'ını ə =rdnn :!ri ?$ırıl&$'ını (ələ !dirdi. Ölədə

$0 !rən n$r$;ılı% =rd"$ d$ 'ir$"ə( !(di. Hrdn ü'"$n ürüdü.Jər?ilər Mər$!0də d,"ü0&ə i'(ə&irdilər. B!lə 0ər$i(də %ə(i

(ədirlər <ə"$($ !?ir&ə l$;ı& idi. Müli <$i&i""ə( i'ə ,<r$nlıə;i""ə(dən ?ı#&$%d$ $ci; idi. Ölədə 'i"$'i ,<r$n dərinlə0di.

*nn$l $l(ınd$ı d,"ü0lərdə r';l%d$n '=nr$ *l"!nd! S$-l$r$' <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. 1921-ci il $%'(n 16-də "!nidən*.M$r$ $0d$ =l&$%l$ =$li'i"$lı <,&ə( %rld. M$r$ &ü<$-riənin d$$& !(diril&ə'inin %$(ı (ərəd$rı idi. Mər$!0də <əriə&əli""$(l$rı $$r&$%d$n ,(rü l$n i0ləni <$;ırl$ndı. 1921-ci ilin'=nnd$ Mər$!0ə 14+ &indən "#$n i'$n ə':ər ə ;$i(i (=l$ndı.G"ni ;$&$nd$ M$r$ <,&ə(i *nn$l $l(ınd$ &əli""ə(in:ün$<$rl$n& ü;ə ?ı#$r(&$% ü?ün :!n!r$l i$''= $0d$ =l&$%l$#ü''i i'(in($% =&i''i"$'ı "$r$(dı. =&i''i"$ r$l 5III *l=n'n ə3+ nəər "ü'ə rü(əli 0ə#'in :ün$<$r =ld %ən$ə(inə :əldi. Bə;i""ə( M$r$ <,&ə(i d$#ilində n$r$;ılı% "$r$(dı. Oə(icədə li!r$l

n$;irlər M$r$d$n ü; d,ndərdi. J,&ə( i'(!$"$ :!(di. 1922-ci il&$r(ın -də S$n?!' J!rr$ $0d$ =l&$%l$ li!r$l- &ü<$i;ə$rl$r <,&ə(i "$r$dıldı. J,&ə(in <ə"$($ !?irdi"i (ədirlər d$#ili ə#$rici 'i"$'ə(də :ər:inli"i ;əilə(di. =n'(i('i"$ (ə&in$(l$n ər$!dildi. Ölədə $&ni'(i"$ !rildi. =r(!'lər <əri #n($l$n r$#&$%<$%%ınd$ %$nn %əl !(di. ^$i(lərin <əri i((i$%l$r$ ü; =l&$'ı%$d$$n =lnd.

B!ləliləD 191-ci ilin '=nnd$n 1922-ci ilin d!$rın$də ,l-ədə 11 <,&ə( də"i0di. L$in <,&ə(lərin <!? iri i'$n cə-&i""ə(inin %$r0ı'ınd$ dr$n ,lü r=l!&ləri <əll !də il&ədi. Tə(ilDəndli ə ə<lə <ərə$(ı $r(dıD (!rr=ri;& :ücləndi. Ölə id$rə- =ln&$;<əddə :əli ?ı#dıınd$n <ər?ilər ə$li""ə(lərini :ücləndirdilərD B!lə0ər$i(də <ər?ilərin <$i&i""ə( $0&$ :əl&ə'i l$üd idi.

P%i$* d& Ri+&%' di()')%'s/

1923- cü ilin "$"ınd$ <ər?ilər <$i&i""ə(i ələ $l&$%d$n ,(rü'=n <$;ırlı% i0lərini $0$ ?$(dırdıl$r. J,&ə(in nd$n #əəri =l'$ d$



?!rili0in %$r0ı'ını $l$ il&ədi. S!n("$rın 13-də $($l=ni"$ <ərid$irə'inin "ü'ə rü(əli ;$i(ləri "!rli <$i&i""ə(i ələ $ldıl$r. Jəri?!rili0 *r$%=n$nı d$ ürüdü. Q$r'i= ri!(= <,&ə(inin $($l=ni"$<əri d$irə'inin =&$nd$nı ri&= d! 7i!r$ ə S$r$%=' <əri

d$irə'inin =&$nd$nı S$n#r#=nn i'(!$'ını ə Müə''i'lər =r(!'lərinin ?$ırıl&$'ını (ələ !dən ii d!r!(i r$l (ərəindən rədd!dildidən '=nr$ '!n("$rın 14-də <,&ə( i'(!$"$ :!(di. ri&= d!7i!r$ <ələ B$r'!l=n$d$ =l$rən r$l M$driddə &üə%%ə(i dir!(=ri"$"$r$(dı. Bü(ün '$ni"$ ər$;i'ində &ü<$'irə ə;i""ə(i !l$n !dildi.$D /iliin ə Mər$!0də d,"ü0lərdə i0(ir$ !dən 63 "$0lı

($nın&ı0 :!n!r$l n&= d! 7i!r$ !lə 0ər$i(də ,ləni $n$r#i"$d$n?ı#$r&$$ ə %$"d$-%$nn "$r$(&$$ <$;ır =ldn ə"$n !(di.S!n("$rın 16-də M$dridə :ələn i&i r$l 5III *l=n' =n$ <,&ə("$r$(&$ı ($0ırdı.

S!n("$rın 16-də ri&= d! 7i!r$ 8 :!n!r$l ə =n(r$d&i-r$ld$n i$rə( <əri dir!(=ri"$ "$r$(dı. Kir!(=ri"$ ə$l d$#ili 'i"$'ə("!ri(&ə"ə $0l$dı. Kir!(=ri"$nın ü(ün %$nnD d!r!( ə %ər$rl$rı&

5III *l=n' ə ri&= d! 7i!r$ i&;$l$"ırdı. S!n("$rın 3+-d$ ri&=d! 7i!r$ =r(!'ləri r$#dı. Hnl$rın əə;inə '$ni"$nın ü(ünər$;i'ində '=&$(!nlər "$r$dıldı. Ü&&&illi '=&$(!nlərin $0ınd$&ü$i% <əri d$irənin =&$nd$nı drrd. Millə(in irli"ininəl!"<inə ?ı#$nl$rı ) $" <ə' cə;$'ı ə "$ :üllələn&ə :,;lə"irdi.

Bələdi""ə 0r$l$rı r$#ıldı Hnl$rın əə;ində <əri ə &üli0ə#'lərdən i$rə( "!ni 0r$l$r "$r$dıldı. r$ 'ədri dir!(=ri"$(ərəindən (ə"in !dilirdi. Oə(icədə 4 &inə "$#ın <ər?i ələdi""ə0r$l$rının ə di:ər in;i$(i ə;iələrin $0ınd$ drd.

Kir!(=ri"$ <əri <$i&i""ə(ə #ü''i %$"ı :,'(ərdi.ri&= d! 7i!r$ <,&ə(i ,lənin i%(i'$di ini0$ın$ ,"ü

di%%ə( "!(irdi. %(i'$di 'i"$'ə( @,lənin dir?əldil&ə'iA 0ü$rı $l(ınd$<ə"$($ !?irildi. 1924-cü il &$r(ın 8-də i%(i'$dı ini0$ı &ərə;lə0-

dir&əD l$nl$0dır&$% ə əl$%ələndir&ə &ə%'ədi ilə Milli %(i'$-di""$( r$'ı "$r$dıldı. %(i'$di""$(ın id$rə !dil&ə'i &ərə;lə0dirildi.Milli i%(i'$di""$($ ,&ə !dildi. K$-&ədənD !n!r:!(i$D nə%li""$( ə



. 'ən$"! '$<ələrinə #ü''i di%%ə( "!(irilərə ə'$i( %="ld.Kə&ir"=ll$rı ə $(=&=il "=ll$rı ?əildi. ənd (ə'ərrü$(ını ini0$ !(dir&ədən ,(rü r!di(lər $"rıldı. S$r&$ %rl$rı ə !l!(ri '($n'i"$l$rı (iildi. J,&ə(in &$li""ə 'i"$'ə(i :əlir ə ə&l$

!r:i'inin $r(ırıl&$'ın$ ə'$'l$nırdı. N&ə ə '='i$l &ün$'iə(lər '$<ə'ində =r=r$(i 'i'(!& (ə(i% !dildi. /ə<lə ə '$<i$rl$r ü&&&illi =r=r$'i"$l$rd$ irlə0di. L$in ənd (ə'ərrü$(ınd$"$#0ılı$ d=r d,nü0ə n$il =l&$% #!"li ?ə(in idi. K,lə( in<i'$r?ılııini0$ !(dirildi. 5$rici (ic$rə(də r=(!'i=ni;& (ə(i% !dildi. N<$linin'='i$l ə;i""ə(i "$#0ıl$0dı. c(i&$i i0 "!rlərinin $?ıl&$'ı ilə i0'i;lərin

'$"ı $;$ldı.ri&= d! 7i!r$ $($l=ni"$D B$'=ni"$ ə Q$li'i"$d$ &illi&ə'ələnin <əll =lndn ə"$n !('ə də &illi &ün$'iə(lər ər$;ilərdə <ələ ə'in =l$r$% %$lırdı.

ri&= d! 7i!r$"$ %$r0ı &ü#$liə( ;əi də =l'$ ə$li""ə(:,'(ərirdi. L$in #$l%ın ,"ü ə'əri""ə(i rə'&i <,&ə(i &üd$iə!dirdi. J$i&i""ə( ,lədəi 'i"$'i $r(i"$l$rın ə$li""ə(ini %$d$$n

!(di. Tə(illərD $n$r#=-'indi$li'( Milli N&ə =n!d!r$'i"$'ı əin%il$ "=ln (($n =&&ni'( $r(i"$'ı %$d$$n !dildi. Jər?ilər "$lnı; 189-c ildə ə'$'ı %="l&0 '$ni"$ S='i$li'( /ə<lə $r-(i"$'ının ə 1888-ci ildə "$r$dıl&ı0 <ə&$rl$r i((i$%ı =l$n Ü&&i^ə<&ə(!0lər ((i$%ının l!%$l ə$li""ə( :,'(ər&ə'inə ic$;ə !rdilər.Ölədə r!r!''i"$l$r $0l$dı. 1924-cü ildə n&= d! 7i!r$Və(ənərərli ((i$%ını "$r$(dı. ((i$%$ d,lə( %ll%?l$rı ə<ər?ilər d$#il =ld. 1926-ci il d!$nn əəlində ri&= d! 7i!r$&üli <,&ə( "$r$(dı. J,&ə(in (əriinə Və(ənərərli ((i$%ının ü;ləri d$#ıl !dildi. J,&ə( dir!(=ri"$nın d$#ili 'i"$-'ə(ini d$$& !(dirərə !r:i 'i'(!&ini d$<$ d$ (ə&illə0dirdiDi%(i'$di""$(ı '$l$&l$0dırdıD :əlirD (ic$rə( d,ri""ə'i ə ə&l$ ü;ərinənə;$rə( %="d. Müli <,&ə( ,lədə ə&ə"in =r=r$(i 'i'(!&ini

:ücləndirdi. /ə<lə ə '$<i$rl$rın ü&&&illi =r=r$'i"$l$rd$ irlə0&ələri nə(icə'ində i'(!<'$l$(d$ &,cd =l$n '='i$l ;iddi""ə(lər



"&0$ldıldı. '(!<'$l$(d$ı &ü$<i'əli &ə'ələləri <əll !(&ə ü?ünə<lə ə '$<i$rl$rd$n i$rə( %$rı0ı% =&i''i"$l$r "$r$dıldı.

7i!r$nın <ə"$($ !?irdi"i i'l$<$(l$r &ü%$i&ə(ə də r$'( :əldi.2+-ci illərin =r($l$rınd$n di($(r$"$ %$r0ı &ü#$liə( :ücləndi.

Mü#$liə(in 192)-cı ildə r!ji&i 'il$<lı ?!rili0 "=l ilə d!ir&ə cə<dləri r';l%l$ nə(icələndi. 7i!r$ nd$n '=nr$ (ə%iləri d$<$d$ :ücləndirərə r!ji&i 'ər(lə0dirdi.

192- ci il 28 i"l ($ri#li d!r!(lə d,lə( n!( in<i'$rı =l$n*MS* "$r$dıldı. J,&ə( &illi in<i'$rl$rı :ücləndirdi.

Bü(ün (ədirlər '$ni"$d$ d,lə( in<i'$r?ı (ən;i&lə&ənin

nü&nə'i idi. Oə(icədə 1924-1929-c illərdə '$ni"$ i%(i'$di""$(ınd$'$i(lə0&ə $0 !rdi.192- ci il 12 '!n("$r ($ri#li r$l d!r!(i ilə Milli Məcli'

(ə'i' !dildi. Məcli'in il icl$'ı =("$rın 1+-d$ $?ıldı. Hnn %$r0ı'ınd$dr$n $0lıc$ ə;iə ə&ə &ün$'iə(ləri ə ənd (ə'ərrü$(ı '$<ə'ində'='i$l 'i"$'ə(i <ə"$($ !?ir&ə ü?ün %$nnl$r <$;ırl$&$% idi.

1929- c ildə 7i!r$"$ %$r0ı <$;ırl$n$n "!ni ?!rili0 cə<di də

r'; =ld.'$ni"$nın #$rici 'i"$'ə(i &ü'(ə&ləələrdə #!"li ə$ll$0dıD

$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində %$r0ıd$ dr$n $0lıc$ &ə%'əd @B,"ü '$ni"$A "$r$(&$% idi. J,&ə( *ri$d$ ri %əilələrinin $;$dlı%&ü$ri;ə'ini =&$% ü?ün %ə(i <üc&$ !?di. 1926-ci ildəü'"$n?ıl$rın rə<əri Ndüləri&in *%$dırd$ı %ər$r:$<ı ((ld.Ndüləri& r$n'ı;l$r$ ə'ir.dü0dü. 192)-cı il i"ln 1+-d$ /r$n'$ ə'$ni"$ Mər$!0də nü; d$irələri &ə'ələ'ində r$;ılı$ :əldi. Billərdə '$ni"$ *r$lı% dəni;indəi &ü<ü& '(r$(!ji &,%!də "!rlə0ənT$nc!r li&$nın$ '$<i =l&$% i'(ə'ə də =n$ n$il =l$ il&ədi. Li&$nı$l$n /r$n'$ =n !"nəl#$l% nə;$rə(ə !rdi. B!ləliləD li&$n

!"nəl#$l% ;=n$"$ ?!rildi. Bnd$n n$r$;ı %$l$n '$ni"$ 192)-cı ildəMillə(lər Fə&i""ə(indən ?ı#'$ d$ 1928-ci ilin &$r(ınd$ "!nidən

(ə0il$($ %$"ı(dı.J,&ə( *r:!n(in$D M!'i$ ə $ ilə əl$%ələrini :!ni0-ləndirdi. B illərdə 5.=l&n 1492-ci il =("$rın 12-də *&!ri-



$nı ə0 !(di"i :ün @'$n &illi :ünüA i&i :!ni0 $"r$& !dildi.L$in <,&ə( @B,"ü '$ni"$A "$r$(&$% &ə%'ədinə n$il =l$ il-&ədi. .

Ölədə &,cd r!ji&dən n$r$;ılı% $r(dı. ri&= d! 7i!r$

di($(r$'ın$ %$r0ı ?ı#ı0l$r :ücləndi. Hrdd$ n$r$;ılı% ?=#$ldı.193+- c il "$n$rın 29-d$ ri&= d! 7i!r$ i'(!$ əri;ə'ini

r$l$ !rdi. r$l i'(!$nı %əl !(di. HD #$ricə :!(&ə"ə&əcr =ld. Ölədə ri&= d! 7i!r$ di($(r$'ınınnə(icələrinin ləi rnd$ i0 $0l$dı.

Kün"$ i%('i$di ,<r$nı '$ni"$ i%(i'$di""$(ın$ &əni (ə'ir

:,'(ərdi. B,<r$n ,lə <ə"$(ının ü(ün '$<ələrinə ;ərə rd. Sən$"!ə ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı i'(!<'$lı $0$ı dü0dü. i&"$D d$-&ədənD &$0ın%$"ır&$ ə (=#cl% 'ən$"! '$<ələri d$<$ ?=# ;i"$n?ədiD %i"&ə(lər %$l#dıD ə&ə <$%%ı $0$ı dü0dü ə ə<$linin i%(i'$diə;i""ə(i i'lə0di. 193+-c ildə 0'i;lərin '$"ı (ə#&inən 3++ &inD1931-ci ildə i'ə 6++ &in nəərdən ?=# idi.

B&%&3&% h($ə)i

ri&= d! 7i!r$ i'(!$"$ ?ı#dı%d$n '=nr$ <$i&i""ə(ə B!r!n:!r :əldi. HD 1931-ci ilin !r$lın$də <,&ə(ə $0?ılı% !(di. B!r!n:!r <,&ə(i '!n;r$nı lə !(di ə 'i"$'i &ə<'l$r$ $&ni'(i"$ !rdi.L$in (ədirlər ,lədə '='i$l $r(l$"ı0ın %$r0ı'ını $l$ il&ədi.

O$r$;ılı% :!(dicə :ücləndi. B$0l$n$n <ərə$($ rə<ərli !(&ə ü?ün

7!'li$ ((i$%ı "$r$dıldı. 193+-c il $%'(n 1-də i((i$%r=r( 0ə<əri =l$n S$n-S!$'("$nd$ 7!'li$ $r(i"$'ı ə S/-ninlid!rlərinin &ü$i% $(ı i&;$l$&$- l$ri ilə in%il$i =&i(ə"ə?!rildi. 7!'li$ rnd$ &ü$ri;ənin $li =r%$nı =l$n =&i(ənin (əriinə 12 nəər - 7!'li$ $l"$n'ınd$n M.*'$ni"$D*.L!r'D '$ r!'li$?ıl$rd$n O.*l$l S$&=rD '='i$li'(lərdən

.ri!(=D L$r%= $$l"!r=D Q$li'i"$ &,(ədil r!'li$?ıl$rınd$nS.$'$r!' ir=%$ ə . d$#il =ld. Hn$ O.*l$l S$&=r $0?ılı%!dirdi.o =&i(ənin $0lıc$ &ə%'ədi ü(lələrin i0(ir$ı =l&$d$n ?!rili0"=l ilə &=n$r#i"$nı d!ir&ə &üə""ənlə0dirildi. =&i(ənin



ə<ə&i""ə(i 'i"$'i %üələrin &=n$r#i"$nı d!iri r!'li$ %r&$%&ə%'ədilə irlə0&ə'ində idi. 193+-c ilin $"ı;ınd$ ,lədə in%il$i<ərə$( :ücləndi. B!r!n:!r <,&ə(i 1931-ci il !r$lın 14-də i'(!$"$?ı#&$$ &əcr =ld. r$l <,&ə(i =r&$l$0dır&$ı S$n?!'

J!rr$"$ ($0ırdı. L$in O.*l$l S$&=r =nn %rd <,&ə(ə:ir&ədən i&(in$ !(di. B!lə =ld%d$ <,&ə(i %r&$% *'n$r$($0ırıldı.

As3'% h($ə)i

B!r!n:!rdən '=nr$ 1931-ci il !r$lın 18-də <$i&i""ə(ə *'n$r :əldi. HD 1931-ci ilin $r!linədə <$i&""ə(də =ld. Öləni ü-rü&ədə =l$n in%il$i <ərə$(ın %$r0ı'ını $l&$% ə ə;i""ə(i '$i(-lə0dir&ə ü?ün ələdi""ə '!?iləri !?irildi. *r!lin 12-də ü(ün'i"$'i $r(i"$l$rın i0(ir$ı ilə !?irilən ələdi""ə '!?ilərində7!'li$ ((i$%ı 49 ə"$lə(dən 46-də ,"ü ü'(ünlülə %$li :əldi.5$l% ü(lələri ü?ələrə ?ı#$r$% r$lın i'(!$'ını (ələ !(di. *r!lin 14-

də r$l 5III *l=n' ,ləni (ər !dərə $ilə'i ilə irlidə /r$n'$"$:!(di. J,&ə( S$n-S!$'("$n $(ınd$ (ə&'il =ln$n $r(i"$l$rınəlinə !?di. Jə&in :ün '$ni"$ r!'li$ !l$n !dildi. B!ləliləD'$ni"$d$ dinc "=ll$ in%il$ %$li :əldi. Ölədə in%il$i də"i0ililər d,rü $0l$ndı.

İ3i#'>/3 $ə%hə#ə#ə%i

1931- 1939-c illər '$ni"$ in%il$ı ,ləni lər;ə"ə '$ldı.n%il$ın irinci &ər<ələ'i 1931 -ci ilin $r!lindən 1933-cü ilinn="$- rın$də =l$n &üddə(i ə<$(ə !dir. 7!'li$ %rld%d$n'=nr$ *'- n$nn "!rinə <$i&i""ə(ə &=n$r#i"$ d,ründə n$;ir ə;iələri ((&0 64 "$0lı iri (=r$% '$<ii *l$l S$&=r $0d$ =l&$%l$S$n-S!- $'("$n =$li'i"$'ı :əldi. HD Müə%%ə(i <,&ə( (ə0il !(di.n%il$ın irinci &ər<ələ'i ($ri#də r!'li$?ıl$r ə '='i$li'(lər d,rü

$dl$ndırılır. J,&ə(in (əriinə !"ni ;$&$nd$ li!r$ll$rın d$nü&$"əndələri d$#il =ld.



J,&ə(in $0lıc$ ə;iə'i ,lənin %$r0ı'ınd$ dr$n &ürəə&ə'ələləri <əll !(&ə idi. '$nı"$ $%r$r ,lə =ldnd$n əndlilərin(=r$% &ə'ələ'i (!;lilə <əll =ln&$lı idi. Milli &ə'ələ də <əllini:,;lə"irdi. *r(ı% d!"ildi"i i&iD '$ni"$ ər$;i'ində "$0$"$n

$($l=nl$rD $'l$r ə %$li'i"$lıl$r &#($ri""ə( (ələ !dirdi. Təcə%$li'i"$lıl$r '$nı"$ ər$;i'inin 16D)[-də &#($ri""ə( i'(ə"irdilər. Bi'ə ,lə ər$;i'inin $r?$l$n&$'ın$ :ə(iri ?ı#$r$rdı. il'ə r=l!&i də#!"li &ürəə idi. il'ə $i($lı də&ir"=lD dəni; nə%li""$(ı ə(r$&$" =&$ni"$'ın$ %="l&0d. Ölədə (ə#&inən ) &in il'əD4D6 &in &=n$'(ırD 2++ &in din #$di&i $r idi.

Ölə i%(i'$di""$(ınd$ in:ili'D r$n'ı;D $&!n$nD $l&$nD i($l"$nD$n$d$ ə B!l?i$ $i($lı <,&r$nlı% !dirdi. Hrd ə d=n$n&$ iri&üləd$rl$r ə 'ən$"!?ilərin (ə'iri $l(ınd$ idi.

5$l%ın ü(ün (əə%ələrinin ə;i""ə(ini "$#0ıl$0dır&$% (ələ

=lnrd.1931-ci il $r!lin 14-16-də '!$r$(?ıl$r !ri"$ !d!r$'i"$'ın$

d$#il =l$n $($l=ni"$nı r!'li$ !l$n !('ələr də *l$l S$&=r r$"$

:ələrə d$nı0ı%l$r $$rdı. Oə(icədə $($l=ni"$ r!'li$'ı lə!dildi. Bnn əə;ində $($l=ni"$lıl$r "!rli ,;ünüid$rə!(&ə =r%$nl$rı"$r$(dıl$r. $($l=ni"$ d$#ili 'i"$'ə(də &ü'(ə%illi %$;$ndı. $($l=ndili rə'&i dil '($(' $ldı. $($l=ni"$ il$"ə(i <$%%ınd$ 'ənəd %əl=lndü. Bn$ :,rə $($l=ni"$lıl$r Ö; $rl$&!n( ə <,&ə(lərini '!?ə

ilərdi. L$in B$'=ni"$ ə Q$li'i"$ &#($ri""ə( $l$ il&ədi.1931-ci il $r!lin 16-də Müə%%ə(i <,&ə( ə$li""ə(inin

r=%r$&ı ə <ü%%i n=r&$l$rı <$%%ınd$ &əl&$( !rdi. Müə''i'lər =r(!'ləri '!?ilənə ə =n'(i('i"$ %əl =ln$n$də ,lədə d!-&=r$(i $;$dlı%l$r !ril&i0 #ü''i d!r!(lərlə (ə'i( !dildi. Ölə(ədricən $rl$&!n(li r!'li$"$ !?&əli idi.

M$"ın )-d$ *l$l S$&=rn i&;$l$dıı d!r!(ə ə'$'ən "!ni=n'(i('i"$nın <$;ırl$n&$'ı ü;rə =&i''i"$ "$r$dıldı.

Müə%%ə(i <,&ə(in d!r!(i ilə $%r$r i'l$<$( <ə"$($ !?iril&ə"ə $0l$ndı. c$rəd$rl$nn ə ənd (ə'ərrü$(ı ə<lələrinin ə;i""ə(i ir %ədər "$#0ıl$0dı. əndli ədə#( <$di'ə"ə dü?$r =ld%d$ &$ddi"$rdı& $l$ ilərdi. 0'i;lərə üdcədən "$rdı& :,'(ərildi. B &ə%'ədlə



@0'i;li əl!"<inə &illi $''$A "$r$dıldı. 8 '$$(lı% i0 :ünüD 0$#($?ıl$r ü?ün i'ə '$$(lı% i0 :ünü (ə(i% !dildi. N&ə <$%%ı $r(ırıldı.*&ni'(i"$D ',;D &ə($( ə "ıınc$% $;$dlıı !rildi.

1931-ci il i"nn 28-də r!'li$?ıl$rın ə '='i$li'(lərin =$-

li'i"$'ının (ən(ənəli :ünü =ld. Müə''i'lər =r(!'lərinə 11) '='i$li'(D9+ r$di$lD )+ r$di$l-'='i$li'(D $($l=ni"$d$ı @G'!rıA (ə0il$(ının42 nü&$"əndə'iD 7!'li$ /ə$li""ə( $r(i"$'ının 3+ nü&$"əndə'iD22 '$ r!'li$?ıD 1 !d!r$li'(D 1) Q$li'i"$ r!'li$?ı'ı ə .d$#il =ld. "ln 14-də Müə''i'lər =r(!'ləri $?ıldı. =r(!'lərin

r!;id!n(i ə;iə'inə '='i$li'( 5.B!'(!"r= '!?ildi.=r(!'lər ,lə =n'(i('i"$'ı l$"i<ə'ini 1931-ci il $%'(n 2-

dən d!$rın -də &ü;$irə !(di. K!$rın 9-d$ =n'(i('i"$ %əl!dildi. '$ni"$ d!&=r$(i r!'li$ !l$n !dildi. =n'(i('i"$d$ ',;D&ə($(D "ıınc$% $;$dlııD %$dın <ü%%l$rı (ə'i( !dildiE il'əd,lə(dən $"rıldıE dini cə&i""ə(lər r$#ıldıE =nl$rın ə&l$ı &ü'$dirə!dildiE il'ə (ic$rə(D 'ən$"! ə (ə<'il ə$li""ə(i ilə &ə0l =l$ il&ə;diE;$də:$n i&(i"$;l$rı lə =lndE #ü''i &üli""ə(in ini0$ın$ d,lə(

%$"ı'ı :,'(ərildiE &illi 'i"$'ə( $'i(ə'i i&i &ü<$riələrdən i&(in$!dildi"i ə"$n =lndE ü? il$"ə(dən "$lnı;$($l=ni"$"$ &#($ri""ə( !rildi ə '.

L$in <,&ə(in (ədirləri %ə(i""ə('i; idi. Müləd$rl$rın (=r$%ü;ərində <,&r$nlııD =rd"$ nə;$rə(i <,& 'ürürdüD d,lə($$r$(ınd$ &=n$r#i'(lər %$lırd` ə il'ə ,; 'ərə(ini '$#l$"ırdı.=n'(i('i"$nın %əl ;$&$nı ,ləni il'ə əl!"<inə <ərə$(l$r

ürüdü. il'ələrin "$ndırıl&$'ı dind$rl$rın r!'li$ %rl0 ilə&ün$'iə(lərini ə'inlə0dirdi. L$in ə<$linin ,"ü ə'əri""ə(iil'ə"ə (=#n&$ın əl!"<inə idi. *l$l S$&=r ə M.M$r$=n'(i('i"$nın ə;i &$ddələriD = cü&lədən il'əni 'ı#ı0dır&$%l$r$;ıl$0&$"$r$% i'(!$"$ :!(dilər. H("$rın 16-də '=l r!'li$?ıD

li'i'( ə n$(i% M.*'$n"$ $0d$ =l&$%l$ <,&ə( "$r$dıldı. S$r!'li$?ıl$r i'ə &ü#$liə(ə !?di. B!lə ə;i""ə(də '!?rədə"$0$"$n r$l 5III *l=n' '$ni"$d$ &=n$r#i"$nın ər$ !dil&ə'inin;ərrili"ini ildirdi. Bn$ c$$ =l$r$% M.*'$n"$nın (əlii ilə



@7!'li$nın &üd$iə'i <$%%ınd$ %$nnA %əl !dildi. Müə''i'lər =r(!'lərində 5III *l=n' d,lə(ə #ə"$nə(də i((i<$& =lnd.

1931-F il d!$rın 1+-d$ =r(!'lər O. *l$l S$&=rr!'li$ r!;id!n(i '!?di. HD 193)-cı ilin $r!linədə ə;iədə

%$ldı.1932- ci il "$n$rın 23-də <,&ə( "!;i(lər =rd!ninin

r$#ıl&$'ı ə ə&l$ının &ü'$dirə !dil&ə'i <$%%ınd$ d!r!(!rdi.

M.*'$n"$ <əri i'l$<$( !?irdi. Hrd (!#nii cə<ə(dən &=-d!rnlə0dirildi ə '$"ı $;$ldıldı. L$in &ü<$i;ə$r :!n!r$ll$r =rdd$n

;$%l$0dırıl&$dıl$r. Hnl$r rə<ər ə;iələri ((&$%d$ d$$& !(dilər.*%r$r %$nn!ricili %əl !dildi. 1932-ci il $%'(n 1-də

@Qi"$&?ıl$rın (=r$%l$rının &ü'$dirə !dil&ə'i <$%%ınd$ %$nn %əl=lnd. Bələdi""ə d$irə'i (=r$%l$rının 1])-dən ?=#n (($n&üləd$r (=r$%l$rının "$lnı; ir <i''ə'i &ü'$dirə =ln$ ilərdi. *%r$r i'l$<$( in'(i(( "$r$dıldı. L$in $%r$r i'l$<$( ü(ün ,lə ər$;i'ində$$rıl&$dı. B i'l$<$( "$lnı; &ərə;iD cən ə cən- %əril$"ə(lərində <ə"$($ !?irildi. i il ər;ində əndlilər 1+D6 &ln. <!($r (=r$%d$n "$lnı; 118 &in <!($r (=r$% $ldı.

Bü(ün (ədirlərə $#&$"$r$% ,lədə ,lü r=l!&lər <əll=ln&$&ı0 %$lırdı. M$li""ə =li%$r#i"$'ı ə iri (=r$% '$<ili"inin%üdrə(i '$r'ıdıl&$dı. il'ənin r=l d$<$ "ü'ə idi. r(ic$?ı :!n!r$ll$r <ələ də &ü<ü& ə;iələrdə idi. Milli &ə'ələ ($& <əll !dil&ədi.

Oə(icədə ,lədə <,&ə(in 'i"$'ə(indən n$r$;ılı% $r(dı. 7!'li$!l$n =ln$n i&i ,lədə '$ %üələrin (ə0il$(l$rı ə$li""ə(lərini:ücləndirdi. ənc il='= 7.L!d!'&$ 7$&=' ə <ü%%0ün$'H.7!d=nd= O$'i=n$l-Sindi$li'( Jüc& 5n($'ı "$r$(dıl$r. Tə0il$(ın&ə%'ədi !?&i0 r!ji&i ər$ !(&əD dini ənənələri %=r&$%D d,lə(in#$rici 'i"$'ə(ini ə$ll$0dır&$% ə =nn <i&$"ə'i $l(ınd$ &$r'i;& əli!r$li;&i lə !(&ə idi.

P$r$n&ı0 $ır 0ər$i(də <,&ə(in d$#ilində i#(il$l$r "$r$ndı.J$i& r!'li$?ı-'='i$li'( =$li'i"$'ınd$ $r?$l$n&$ $0 !rdi.Ölədə <,&ə( ,<r$nı "$r$ndı. M.*'$n"$ i'(!$"$ ?ı#dı. 1933- cü



il '!n("$rın 9-12-də *.L!&ı' $0d$ =l&$%l$ "!ni <,&ə( "$r$dıldı.Müə''i'lər =r(!'ləri $?ıl$n :ün *.L!&ı' <,&ə(inə !(i&$d&ə'ələ'i %$ldırıldı. L$in <,&ə( l$;ı&i 'ə' (=l$"$ il&ə"ərə i'(!$"$ :!(di. H("$rın 9-d$ r$di$l K.M$r(in=' B$rri= "!ni

=$l'i"$lı <,&ə( %rd. Jə&in :ün ,lə r!;id!n(i *l$l S$&=r ə $0 n$;ir K.M$r(in=' B$rri= Müə''i'lər =r(!'lərinin r$#ıl&$'ı ən="$nn 19-d$ $rl$&!n( '!?ilərinin !?iril&ə'i <$%%ınd$ d!r!(!rdilər. B!ləliləD r!'li$-'='i$li'( i((i$%ı d$ıldı ə Müə''i'lər =r(!'ləri r$#ıldı. '$ni"$ 7!'li$'ının irinci - '=lr!'li$?ıl$r &ər<ələ'i $0$ ?$(dı.

1933- cü ilin n,"$rınd$ in%il$ın iinci &ər<ələ'i $0l$ndı.B &ər<ələ 193)-cı ilin !r$lın$də d$$& !(di. B &ər<ələdə '$%üələr :üclənərə 'ə"lərini irlə0dirdilər. S$ %üələr ir n!?ə(ə0il$(d$n i$rə( idi. Hnn &ərə;i '$ni"$ M#($ri""ə( Jü%%l$rı=n!d!r$'i"$'ı SGK* idi. SGK*-nın (əriinə l!ri$lD &üləd$r ə '$l$r d$#il idi. Hnl$r dinD ə(ənD $iləD &üli""ə( ə %$"d$-%$nnn%=rn&$'ını (ələ !dirdi.

G"ni ;$&$nd$ &=n$r#i"$ (ərəd$rl$rı ü? (ə0il$(d$ irlə0di./$0i'( (ə0il$(l$rı d$ %üələrini irlə0dir&ə"ə $0l$dı. /$0i;&in:,rə&li nü&$"əndə'i !?&i0 di($(=rn =lD jrn$li'( ə<ü%%0ün$' =l$n 5='! *n(=ni= ri&= d! 7i!r$ 19+3-193) idi. HDi'$nl$rın ə(ənə #id&ə( !(&ələri ü?ün &illi ənənələrə %$"ı(&$l$rının;ərrili"ini irəli 'ürdü. 7i!r$ 1933-cü ilin =("$rınd$ @'$n$l$n%$'ıA $dlı $0i'( $r(i"$'ı& "$r$d$r$% =n$ $0?ılı% !(di./$l$n%$?ıl$r 2 &$ddədən i$rə( =l$n r=%r$&ı %əl !dərə <ə"$($

!?ir&ə"ə $0l$dıl$r. r=%r$&$ :,rə '$ni"$d$ &illi in%il$ "=l ilə&illə(in irli"inə #id&ə( !dən &illi-'indi$li'( d,lə( "$r$dıl&$lı idi.B &ə%'ədə ?$(&$% ü?ün ü(ün i'$nl$r 'i"$'i $r(i"$l$rın d!"ilD $iləD

ələdi""ə ə <ə&$rl$r (ə0il$(l$rının $'i(ə'i ilə d,lə( <ə"$(ınd$i0(ir$ !(&əliD 'i"$'i $r(i"$l$r ə ələdi""ələr 'i'(!&i lə !dil&əliDil'ə ,lənin "!nilə0diril&ə'ii0inə cəl =ln&$lı idi. ...

/$l$n%$?ıl$rın r=%r$&ının i%(i'$di <i''ə'i $i($li;&in (ən%idi-

nə ə'$'l$nırdı. Bn$ :,rə <ər ır ərd ə #$l% ü(lə"ə ?!ril&əli ıdı.r=%r$&d$ i'$nl$rın dini ə <əri r< ə' =ln&0d.



/$l$n%$ (!;lilə <ər?ilər (ərəindən &üd$iə =ln&$$ $0l$ndı.

B!ləliləD '$ni"$d$ $0i'( <ərə$(ı 1931-cı ilin '=nnd$ "$r$-dıl&ı0 Milli-Sindi$li'( Jüc& 5n($'ınd$nD 1933-cü ilin =("$-

rınd$ i'ə =nn ə'$'ınd$ "$r$dıl&ı0 '$n $l$n%$'ınd$n i$rə( idi.Hnl$r ir il '=nr$ - 1934-cü ilin !r$lınd$ '$ni"$ $l$n%$'ı ə Milli-Sindi$li'( Jüc& $r(i"$'ı $dı $l(ınd$ irlə0di.

1933- cü il n="$rın 19-d$ !?irilən '!?ilərdə '$ l= ə&ərə;?ilər %$li :əldilər. K!$rın 8-də =r(!'lər $?ıl$n :ün ,ləniü'"$n ürüdü. Q$rı0ı%lıın %$r0ı'ını $l$ il&ə"ən K.M$r(in!' B$rri=

<,&ə(i d!$rın 18-də i'(!$"$ :!(di. P!ni <,&ə(i '$l$rınnü&$"əndə'i *.L!rr' (ə0il !(di. L!rr'n =$lı'i"$lı <,&ə(i"$r$dıl$nd$n '=nr$ in%il$ın irinci &ər<ələ'ində <ə"$($ !?irilən(ədirlər lə !dil&ə"ə $0l$ndı. n%il$ın iinci &ər<ələ'i i'$n($ri#ində @'$ r!'li$?ı %üələrin %$r$ ii iliA $dl$ndırılır. Bd,rdə əəli illərdə <ə"$($ !?irilən i'l$<$(l$r lə !dil&ələ"$n$0ı <ər <$n'ı n$r$;ılı% $&$n'ı;lı%l$ "$(ırıldı.

1934- cü il $r!lin 4-də dind$rl$rın ə&l$ '$#l$&$'ını %$d$$n !dən%$nn %üədən '$lındı. *r!lin 2+-də "!ni $&ni'(i"$ %$nn %əl=lnd. Birinci &ər<ələdə <ə' =ln$nl$r $;$dlı$ r$#ıldı.J,&ə(in "!ri(di"i 'i"$'ə( ə'in &ü%$i&ə(ə 'əə =ld. O$r$;ı=l$n %üələr $n(i$0i'( <ərə$($ $0l$dı. 1934-cü ildə $n(i$0i'(?ı#ı0l$r $r(dı. Tədricən di:ər n$r$;ı (əə%ələr də =nl$r$ %=0ld. ənd(ə'ərrü$(ı ə<lələri (ə(il !(dilər. B$r'!l=n$ ə M$driddə ə<lələr

ü?ələrə ?ı#dıl$r.1934- cü il $r!lin 26-də *.L!rr' r!;id!n( *l$l S$&=r ilə

$&ni'(i"$ ə <ə' =ln$nl$rın $;$d =ln&$'ı &ə'ələ'ində r$;ıl$0&$-"$r$% i'(!$ !rdi. r!;id!n( "!& <,&ə( "$r$(&$ı r$di$ll$rınnü&$"əndə'i 7.S$&!rə ($0ırdı. Hnn $0lıc$ ə;iə'i ,lədə &illi

$rı0ı$ n$il =l&$% ə r!'li$ %rl0n %=r&$% idi. 1934-cü il=("$rın 1-də =r(!'lərin n,ə(i '!''i"$'ı $?ıldı. L$in =r(!'lər <,&ə(ə !(i&$d :,'(ər&ədi. P!ni <,&ə(i də =("$rın 4-də*.L!rr' (ə0il !(di. J,&ə(ə SGK*-nın ü? nü&$"əndə'inin d$#il!dil&ə'i n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı. M.*'$n"$ $0d$ =l&$%l$ S=l



7!'li$ $r(i"$'ı ə 7!'li$ ((i$%ı "$r$dıldı. Hnl$r $0i;&ə%$r0ı ?ı#dı.

B ;$&$n S/-nin rə<ərli"indəi '$ %$n$d (ə0il$(ın'ır$l$rınd$n ;$%l$0dırıldı. $r(i"$"$ '=l '='i$li'( /.L$r%= $$l"!r=

$0?ılı% !(di. -nin $0 $(ii i'ə S!ili"$ ə<lə'i 5='! Ki$' =ld.SGK* ü;lərinə n$;ir ə;iələri !ril&ə'i ilə əl$%əd$r =l$r$%

=("$rın 6-də ü&&i (ə(il !l$n !dildi. Tə(il <ərə$(ı ü(ün ,ləni ürüdü. P$lnı; (i &üə''i'ələri i0lədi. M$dridD $($l=ni"$ ə*'(ri"$d$ ü&&i (ə(il 'il$<lı ü'"$n$ ?!rildi. J,&ə( ,lədə&ü<$'irə ə;i""ə(i !l$n !(di. S='i$li'(lər L$r%= $$l"!r= $0d$=l&$%l$ M$driddə <$i&i""ə(i ələ !?ir&ə"ə cə<d !(dilər.$;$r&$l$r$D =?(D KO ə Müd$iə O$;irli"i in$l$rın$ <üc& !dənü'"$n?ıl$rı =li' ə =rd d$r&$d$ın !(di. $($l=ni"$d$ d,"ü0lər !0:ün :!(di.

H("$r ü'"$nının ;irə n,%(ə'i *'(ri"$d$ =ld. K$0 ,&ür ə&!($llr:i"$ ə<lələrinin ü'"$nı 16 :ün d$$& !(di. *'(ri"$nın&ərə;i H"!r= 0ə<ərindən $0%$ ü(ün ər$;i ü'"$n?ıl$rın əlinə

!?di. Ü'"$n?ıl$r Qır&ı;ı %$rdi"$ də'(ələri "$r$dıD %$"d$-%$nn%=rdl$r. Hnl$r$ %$r0ı :!n!r$l /r$n= $0d$ =l&$%l$ <əri <i''ələr "!ridildi. Ü'"$n $&$n'ı;lı%l$ "$(ırıldı. H("$r <$di'ələri $0i;&ə%$r0ı &ü$ri;ədə ü(ün %üələrin 'ə"lərinin irlə0diril&ə'ini ;ərri!(di. L$in <,&ə( :!ri ?əil&ə"ərə (ə;"i%lərini $r(ırdı.

1936- ci il &$"ın 14-də :!n!r$l /./r$n= '$ni"$ 'il$<lı%üələrinin $0 %ər$r:$< rəi'i (ə"in !dildi.

1936- ci il $%'(n 11-də @*%r$r i'l$<$( <$%%ınd$ %$nnA!rildi.

B &ər<ələdə ,ləni <,&ə( ü;lərinin rü0ə( $l&$'ı <$%%ınd$%$l&$%$l ürüdü. B!lə 0ər$i(də L!rr' <,&ə(i i'(!$"$ :!(di.S!n("$rın 26-də &ü'(ə%il r!'li$?ı 5.R$$ri!($ "!ni <,&ə(%rd. L$in d!$rın 1+-d$ R$$ri!($ <,&ə(i i'(!$"$ :!(di.Hnn "!rinə r!'li$?ıl$rın nü&$"əndə'i =r(!l V$l"$d$r!'=$li'i"$lı <,&ə( %rd. L$in =r(!'lər <,&ə(i (ə'di% !(&ədi.S$l$rın i0(ir$ !(&ədi"i "!niD &ərə;?i <,&ə(i də =r(!lV$l"$d$r!' (ə0il !(di. G"ni ;$&$nd$ r!;id!n( =r(!'lərin $#(ınd$n



%$$% r$#ıl&$'ı ə 193)-cı il !r$lın 1)-d$ "!ni $rl$&!n('!?iləri !?iril&ə'i $rədə 'ərənc$& !rdi.

İs1'3i,'d' +ə)ə3d'@ $4h'%i>əsi

n%il$ın ü?üncü &ər<ələ'i 193)-cı ilin !r$lınd$n 1939-c ilin&$r(ın$də =l$n illəri ə<$(ə !dir. B &ər<ələ"ə #$l% cə<ə'iD ə(ənd$0&ü<$riə'i ə &illi-in%il$i &ü<$riə &ər<ələ'i də d!"ilir. /$0i;&in:ücləndi"i 0ər$i(də ,lədəi $n(i$0i'( %üələr 'ə"lərini irlə0dirdilər.193)-cı il "$n$rın 16-də S=l 7!'li$ $r(i"$'ı ə ə<lə (ə0il$(l$rı

$( i&;$l$"$r$% 5$l% Fə<ə'i "$r$(dıl$r. Hnn (əriinə7!'li$?ı /ə$li""ə( $r(i"$'ıD S=l 7!'li$ $r(i"$'ıD S='i$li'(ənclər ((i$%ıD S='i$li'( /ə<lə $r(i"$'ı ə =&&ni'( $r(i"$'ıd$#il =ld. 5$l% Fə<ə'inin $0lıc$ &ə%'ədi ,lədə $0i;&in%$r0ı'ının $lın&$'ıD r=%r$&ının ə'$' (ələləri i'ə d!&=r$(i i'l$<$(l$rın <ə"$($ !?iril&ə'iD 'i"$'i &ə<'l$r$ $&ni'(i"$ !ril&ə'iDəndlilərin ic$rə <$%%ının $;$ldıl&$'ıD =nl$r$ (=r$%l$rın !ril&ə'i ə

!r:ilərin $;$ldıl&$'ı idi. 5$l% Fə<ə'inin r=%r$&ı #$l% ü(lələri$r$'ınd$ rəə(lə %$r0ıl$ndı. 193)-cı il !r$lın 1)-d$ !?irilən'!?ilərdə 5$l% Fə<ə'i %ələə %$;$ndı. /!r$lın 19-d$ '=lr!'li$?ıl$rın nü&$"əndə'i M$n!l *'$n"$ <$i&i""ə(ə :əldi. HD193)-cı il !r$lın 19- d$n &$" $"ın$də <,&ə(ə $0?ılı% !(diD'=nr$ i'ə ,lə r!;id!n(i =ld. M$" $"ınd$n i"ln 19-də <,&ə(ə$'$r$' ir=%$ $0?ılı% !(di. B <,&ə(lərin d$#ili 'i"$'ə(də <ə"$($

!?irdi"i (ədirlər ə'$'ən $0$ıd$ıl$rd$n i$rə( idiC @%$r$ ii iZdəid!r!(lər lə !dildiE $&ni'(i"$ !rildiE 'i"$'i ə%idə'inə :,rə (ə%i!dilənlər i0ə ər$ =lndE $%r$r i'l$<$(l$r <ə"$($ !?iril&ə"ə

$0l$ndıE 'ı=r($ 'i'(!&i (ə(i% !dildiE ədə#( <$di'ələrə dü?$r =l$nl$r$ &ü$inə( !rildiE %=c$lı$ :,rə !n'i"$ (ə(i% !dildiE&ə;ni""ə(lərin !ril&ə'i %$"d$"$ '$lındıE &illə(lərin ,;

&ü%əddər$(ını (ə"in !(&ə'i <ü%% !rildi.L$in <,&ə(in :,rdü"ü (ədirlər '$ %üələr (ərəindən&ü%$i&ə(ə r$'( :əldi. 7!ji& əl!"<inə =l$n %üələr i0i =;&$$D(!rr=r (ə0il !(&ə"ə ə <əri %i"$& <$;ırl$&$$ $0l$dıl$r. Qi"$&ın



ə'$' (ə0il$(?ıl$rı '$n $l$n%$'ı ə Milli-Sindi$li'( Jüc& $r(i"$'ıidi. 7!'li$ %rl0n$ %$r0ı %i"$& (ə0il !dildi. i"$d$$$d!&i"$'ını l!"(!n$n( rü(ə'ində i(ir&i0 Mər$!0in '$ni"$<i''ə'ində d,"ü0&ü0 ə 33 "$0ınd$ S$r$%='d$ <əri $$d!&i"$"$

rə<ərli !(&i0 :!n!r$l /r$n'i'= /r$n= B$$&=nd! 1892-196193)-cı il i"ln 1-də Mər$!0in '$ni"$ <i''ə'ində <,&ə(əl!"<inə %i"$& %$ldırdı. HD ciddi ni;$&-&(i;$&ınD &=n$r#i"$nınDil'ənin ə :üclü <$i&i""ə(in (ərəd$rı idi. "ln

18- də S!($ 0ə<ər r$di= '($n'i"$'ının 'i%n$lı ilə %i"$& '$ni"$ər$;i'inə "$"ıldı. Hrdnn %r %=0nl$rının ir <i''ə'i

/r$n=nn (ərəinə !?di. B!lə ə;i""ə( ,lədə <,&ə( ,<r$nı "$r$(dı. ir=%$ <,&ə(i i'(!$"$ :!(&ə"ə &əcr =ld. P!ni <,&ə( "$r$dıldı. B <,&ə(ə 6 "$0lı i&"$?ı$li&D '=l r!'li$?ı 5='! 5ir$l $0?ılı% !(di. Hnn <,&ə(ii"ln 19-d$n '!n("$rın :-də <$i&i""ə(də =ld.]J,&ə(

ir 'ır$ (ədirləri <ə"$($ !?irdi. 193)-cı il $%'(n 2-də@Qi"$& !dən &üə''i'ələrin &illilə0diril&ə'i <$%%ınd$ d!r!(@

!rildi. Bü(ün &üd$iə 'ən$"!'iD nə%li""$(D r$i(ə ə 0$#($l$r d,lə(in nə;$rə(inə !?irildi. Ölə i%(i'$di""$(ınd$ d,lə(

,l&ə'i :ücləndirildi. B$nl$rın ə #$rici $i($lın ü;ərinəd,lə( nə;$rə(i %="ld. Tə<'ilD &ədəni""ə( ə 'ə<i""ədə

,"ü də"i0ililər <ə"$($ !?irildi. B ;$&$n '$ni"$nın(əcə d$#ili d!"ilD !"nəl#$l% ə;i""ə(i də $ır idi. B!ləliləD,lədə ə(ənd$0 &ü<$riə'i $0 !rdi.

Mü<$riə 5$l% Fə<ə'i ü?ün &illı-in%ıl$iD r$n=?l$r ü?ün'ə&ü<$i;ə$r-ər$ #$r$(!ri d$0ı"ırdı.

'$ni"$d$ ə(ənd$0 &ü<$riə'inin ü? ə'$' d,rü $rdırC 1.193)- c( ilin i"lnd$n 193-ci ilin &$"ın$ %ədər. 2. 193-cı

ılın &$"ınd$n 1938-ci ilin '!n("$rın$də. 3. 1938-ci ilin'!n("$rınd$n 1939-c ilin &$r(ın$də.

/r$n= *l&$ni"$ ə ($li"$d$n ,&ə i'(ədi. "ln 2-də $l-&$n ə i($l"$n (ə""$rələri %i"$&?ı də'(ələri d$0ı&$%d$ /r$n="$,&ə !(di. Hnl$r <ə&?inin M$dridə ə di:ər 0ə<ərlərə də <üc&$



!?dilər. /r$n="$ "$rdı&ın ə'$' &ə%'ədi $n(i$0i'( 5$l% Fə<ə'inid$ı(&$%E '$ni"$d$n <əri-'(r$(!jiD #$&&$lD ər;$% $;$'ı i&ii'(i$də !(&əE *r$lı% dəni;i r$"=nnd$ in:ili'-r$n'ı; $;$l$rı ü?ün(ə<lüə "$r$(&$% ə '. idi. 193+-1939-c illərdə *l&$ni"$ 6+ &inD

($li"$ 16+ &inD =r(%$li"$ i'ə 2+ &in <ər?i'ini /r$n="$ !rdi.BD B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$nı n$r$<$( !(di. n:il(ərədə S(!nli

B=ldin <,&ə(inin (əlii ilə /r$n'$nın $0 n$;iri L!=n Blü& 193)-cı ilin $%'(nd$ *r=$ d,lə(lərinə &ür$ciə( !dərə '$ni"$d$d,"ü0ən (ərələrin <!? irinə 'il$< '$(&$&$% ə i'$n i0lərinə%$rı0&$&$% $rədə '$;i0 i&;$l$&$ı (əli !(di. S=!( <,&ə(i

$%'(n 23-də '$;i0ə %=0ld. '$n i0lərinə @Q$rı0&$&$%<$%%ınd$ '$;i0Ai *r=$nın 2 d,lə(i i&;$l$dı. S$;i0 '$ni"$"$'il$<D <əri (!#ni$D 'r'$( :,ndəril&ə'ini ə nn ü?ün (r$n;i( "=l!ril&ə'ini %$d$$n !dirdi. *B <,&ə(i də ,; i(ərəli"ini ildirdi.@Q$rı0&$&$% 'i"$'ə(iAn& <ə"$($ !?iril&ə'inə nə;$rə( !(&ə ü?ünL=nd=nd$ 'ənədi i&;$l$"$n ,lələrin 'əirlərinin d$#il =ldQ$rı0&$&$% =&i(ə'i "$r$dıldı. O,ə(i :ün *l&$ni"$ '$;i0ə%=0l'$ d$ %i"$&?ıl$r$ :,'(ərdi"i "$rdı&l$rı d$$& !(dirdi. Millə(lər Fə&i""ə(i i'ə '$ni"$d$ı <$di'ələrdən n$r$<$( =ldn ildirərə (ərələri *r=$d$ 'ül<ü %=r&$$ ?$ır&$%l$ i$"ə(ləndi.

Birinci d,rdə r$n=?l$rın ə'$' &ə%'ədi M$dridi ((&$% idi./r$n=nn rə<ərli"i ilə =rd 193)-ci ilin $%'(nd$ cən-0ər%dənM$dridə <üc& !(di. i&$ld$n :!n!r$l M=l$nın $0?ılıı ilə

%i"$&?ıl$r $"($#($ d=r <ərəə(ə !?di. 5ir$l <,&ə(i ə<lə(ə0il$(l$rın$ 'il$< $"l$'$ d$ <üc&n %$r0ı'ını $l&$%d$ ;əili :,'(ərdi. *%'( $"ınd$ /r$n=nn ə M=l$nın də'(ələri irlə0di.Qi"$&?ıl$r cənd$ $di'D \!l$ ə S!il"$D 0i&$ld$ i'ə Q$li'i"$ ə

O$$rr$ r$"=nl$rını ((d. 7!'li$nın nə;$rə(ində ər$;inin ü?də ii<i''ə'i %$ldı. Ölədə <,&ə( ,<r$nı "$r$ndı. 5ir$l <,&ə(ii'(!$"$ :!(di. S='i$li'(lərin lid!ri L$r%= $$l"!r= "!ni <,&ə(

"$r$(dı. B <,&ə( 193)-cı il '!n("$rın 4-dən 193-ci il &$"ın I-də ə$li""ə( :,'(ərdi. L$r%= $$l"!r= <ə&?inin &üd$iə n$;iriə;iə'ini də ((d. J,&ə(də ə'$' ə;iələr '='i$li'(lərə !rildi.



=&&ni'(lər i'ə ənd (ə'ərrü$(ı ə &$$ri n$;iri =ldl$r. Bnl$rl$"$n$0ı =l$r$% <,&ə(də &illə(?ilər də i0(ir$ !(dilər. L$r%=$$l"!r= <,&ə(inin ə'$' ə;iə'i "!ni =rd "$r$(&$% ə M$dridin&üd$iə'ini (ə0il !(&ə idi. L$in ə;iənin <ə"$($ !?iril&ə'i

?=# ?ə(in idi. Rüni &üd$iəni (ə0il !dən %üələr d$ını% <$ld$idilərD i' (əli& :,r&ü0dülər ə ü&&i =&$nd$nlı% "=# idi.

193)- cı il '!n("$rın -də ə<lə in'(i((l$rının "$r$dıl&$'ı<$%%ınd$ d!r!( !rildi.

Qi"$&?ıl$r '!n("$rın 2-də T=l!d=n ((d. H("$r $"ınd$16+ &inli =rd M$dridə "$#ınl$0dı. K,"ü0lərdə %ələə %$;$n$n<ər?ilər 0ə<ər ə(r$ını ələ !?irdilər. $$l"!r= <,&ə(i M$driddənV$l!n'i"$"$ ,?&ə"ə &əcr =ld. M$driddə i'ə 0ə<ə- rı %=r&$%ü?ün &üd$iə də'(ələri "$r$dıldı. 193)-cı ilin =("$rınd$ <,&ə(@$"($#(ı &üd$iə !dən d$i&i %üələrin "$r$dıl&$'ı <$%%ınd$d!r!(A !rdi. G"ni ;$&$nd$ :!n!r$l /r$n= =("$rın 1-də ((dər$;ilərdə ,; <,&ə(ini "$r$(dı ə ,;ünü :!n!r$li''i&' !l$n !(di.J,&ə(in (əriinə 6+ n$;ir d$#il !dildi. Hnl$rın ?=# $l$n%$?ıl$rD

di:ərləri i'ə '$ &=n$r#i'(lər ə :!n!r$ll$r idi. /r$n= @Bi; #$l%$&ə#'' =l&$% ü?ün :əl&i0iA 0ü$rını irəli 'ürdü. /r$n= <,&ə(in $0?ı'ıD $li $0 =&$nd$n ə $0i'( $r(i"$'ının rə<əri =ld. HD ü(ün $r(i"$l$rı ə <ə&$rl$r i((i$%l$rını %$d$$n !(di. *l&$ni"$D ($li"$ə V$(i$n '$ni"$ 7!'li$'ı ilə dil=&$(i &ün$'iə(ləri ə'ərə /r$n= <,&ə(ini ($nıdıl$r. L$in <,&ə(in ə$li""ə(i ə'in&ü%$i&ə(ə r$'( :əldi.

$$l"!r= <,&ə(i ,lədə &illi &ə'ələnin <əlli ü?ün $ddı&l$r $(dı. 193)-cı ilin =("$rınd$ B$'=ni"$"$ &#($ri""ə( !rildi. Bn$%ədər $r(ı% $($l=nı"$"$ &ü#($rı""ə( !ril&i0di. Qi"$&?ıl$rınnə;$rə(i $l(ınd$ =ldnd$n Q$li'i"$"$ &#($ri""ə( !r&ə &ü&ün=l&$dı.

H("$r $"&d$ #$l% &ili'iD ni;$&i =rdD i($#$n$ ə i((i$%l$r

"$r$dıldı.i]193)-cı il =("$rın )-d$ @J,&ə( əl!"<inə ?ı#$n 0ə#'lərin

(=r$%l$rının &illilə0diril&ə'i <$%%ınd$ d!r!(A !rildi. T=r$%l$r



"=#l$nıl&$d$n &ü'$dirə !dilərə əndlilərə ə "$ =ll!(ilərəi'(i$də ü?ün !rilə ilərdi. Bn$ @in=($'i 'i"$'ə(i d!"ilirdi. Bd!r!(lə '=nr$ı illərdə 6 &ln. əndli (=r$% $ldı. Müləd$r (=r$%'$<ili"i lə !dildi. əndlilərə r!di(D (!#ni$ ə d$ !rildi. B

i'ə ənddə ;iddi""ə(ləri ə'inlə0dirdi. ri (=r$% '$<iləri <,&ə(ə%$r0ı ?ı#dıl$r. Və;i""ə(in $ır =ldn :,rən L$r%= $$l"!r= SS7-"ə &ür$ciə( !dərə 'il$< ə 'r'$( "$rdı&ı :,'(əril&ə'ini #$<i0 !(di.193)-cı ilin =("$rınd$ 'il$< ə 'r'$(l$ d=l il '=!( :ə&iləri'$ni"$"$ :əldi. S=!( ,nüllüləri ə ($nl$rı M$dridin &üd$iə'indəi0(ir$ !(di. '$ni"$d$ d,"ü0lərdə =nl$rd$n 2++ nəəri ,ldü. S=!(

'il$<ının <$%%ını ,də&ə ü?ün i'$n <,&ə(i %ı;ıl !<(i"$(ının ir <i''ə'ini SS7 K,lə( B$nın$ !?irdi.F '$ni"$d$ r!'li$ %rl0n &üd$iə !(&ə &ə%'ədi ilə

$ri'də B!"nəl#$l% <ə&rə"li =&i(ə'i "$r$dıldı. i il ər;ində =&i(ənin <!'$ın$ 8++ &ln. r$n ,?ürüldü. Kün"$nın 64,lə'indən =l$n $d$&l$r !"nəl&iləl ri%$d$ "$r$dı n="$rın 8- dəM$dridin &üd$iə'ində i0(ir$ !(dilər. B d,"ü0lərdə &in d,"ü0?ü

<əl$ =ld. L$in n="$r $"ınd$ r$n=?l$r M$dridi $l$ il&ədilər.B!lə =ld%d$ /r$n= =rdn "!nidən %rd. Fiddi <$;ırl$0dı%d$n'=nr$ &ərə;i cə<ədən M$drid ü;ərinə <üc&$ $0l$dı.

5.*.ri&= d! 7i!r$ 193)-cı ilin n="$rınd$ r!'li$?ıl$r (ərəindən !d$& !dildidən '=nr$ /r$n= $r(i"$nın $0?ı'ı ə i'$n$0i;&inin rə<əri - @$dil"=A !l$n =lnd. P!ni $l$n%$ @r$n=?ADid!=l=:i"$ i'ə @r$ni;&A $dl$ndırıldı.

B d,rdə ə<$linin '='i$l ə;i""ə(i ilə $lı <,&ə( ir 'ır$(ədirlər :,rdü. N&ə"in &ü<$i;ə'i "$#0ıl$0dırıldı ə ə&ə <$%%ı$r(ırıldı. 193-ci il !r$lın 6-də !l$n !dilən ər&$nl$ %$dın ə i0ilərə

ər$ər <ü%%l$r !rildi. ,rülən (ədirlər &ü<ü& ə<ə&i""ə(d$0ı'$ d$ <,&ə(in '='i$l d$"$%l$rını &,<ə&ləndir&ədi. Rüni#$l%ın ə;i""ə(i $ırl$0dıınd$n <,&ə(ə =l$n in$&ı :!(dicə;əilə"irdi.

193- ci ilin &$r(ınd$ r!'li$ %üələri 6+ &inli ($li"$=r'n Q$d$l$#$r "$#ınlıınd$ ə;di. L$in $($l=ni"$ ə *r$-%=n$d$ &üd$iənin əl!"<inə =l$n %üələr 'il$< i'(!<'$lın$ %$r0ı



?ı#dı. N'$'ən $n$r#i'( ə (r=('i?ılərdən i$rə( =l$n <ə&in %üələr nə;$rə('i; %$l&ı0dı.

S$ %üələri &,<ə&ləndir&ə ü?ün /r$n= 193-ci ilin $-r!lində '$n $l$n%$'ı ilə Milli-Sindi$li'( Jüc& $r(i"$'ının '=n

=l$r$% irlə0&ə'i <$%%ınd$ d!r!( !rdi. 7!'li$ əl!"<inə =l$n%üələrin 193-ci ilin &$"ınd$ B$r'!l=n$d$ ü'"$n %$ldır&$l$rı d$ə;i""ə(i $ırl$0dırdı. Ü'"$n?ıl$r$ %$r0ı ü?ə d,"ü0lərində <,&ə(%üələri %ələə %$;$ndı. Bn$ $#&$"$r$% $$l"!r=<,&ə(inin 'i"$'ə(i il$'$ r$dı.

Və(ənd$0 &ü<$riə'inin iinci d,rü '='i$li'(lərin lid!ri 5$n O!%rin <,&ə(inin "$r$dıl&$'ı ilə $0l$ndı. S='i$li'( ə =&-&ni'(lərdən i$rə( =l$n <,&ə( 193-ci ıl &$"ın 1-dənə(ənd$0 &ü<$riə'inin '=nn$də ə$li""ə( :,'(ərdi. B &üddə(də

O!%rin <,&ə(i ir 'ır$ (ədirlər <ə"$($ !?irdi. HD %i"$&?ıl$rıcə;$l$ndırdı ə $r(i"$l$rını %$d$$n !(di. Qı'$ &üddə(də <əri'ən$"! ini0$ !(dirildiD =rd &,<ə&ləndin di ə r!'li$ cə<ə'i:ücləndirildi.

Bü(ün nl$r$ $#&$"$r$% 0i&$l cə<ə'ində /r$n=nn <ü-c&l$n d$<$ d$ :ücləndi. 193-ci ilin $<$nnd$ %i"$&?ıl$rın )+&inli =rd' '$ni"$nın 0i&$lınd$ :üclü <üc&$ !?di. H("$rd$($li"$ dii;ı"$l$n ə /r$n= <i''ələri *'(ri"$nı ((dl$r. i&$lər$;iləri ((ld%d$n '=nr$ %i"$&?ıl$r &ərə; ər$;ilərə d=r c$n$(dıl$r. 1938-ci il &$r(ın 9-d$ *r$lı% dəni;inə "$#ınl$0$n %i"$&?ıl$r $r!l $"ınd$ =n$ ?$(dıl$r. B!ləliləD r!'li$ ər$;i'i ii <i''ə"ə

$r?$l$ndı. Ölənin 0i&$l <i''ə'i ü'"$n?ıl$nnD cən ə &ərə;<i''ə'i i'ə r!'li$?ıl$rın əlində %$ldı. Və;i""ə( #!"li $ırl$0dıD<$i&i""ə(də (ə'li&?ili &!"lləri "$r$ndı. J,&ə(in ır 'ır$ ü;ləri%i"$&?ıl$r$ %$r0ı &ü$ri;ə $$r&$ın əl!"<inə ?ı#dıl$r. Oə(icədə<,&ə( ,<r$nı "$r$ndı. 1938-ci il $r!lin 8-də 5$n O!%rin iinci<,&ə( "$r$(&$$ &əcr =ld. M$" $"ınd$ <,&ə(in

@Mü<$riənin &ə%'ədləri <$%%ınd$ '$ni"$ r!'li$'ı <,&ə(inin ə"$nn$&ə'iA dərc !dildi. Bə"$nn$&ə 13 &$ddədən i$rə( idi.Bə"$nn$&ənin &ə%'ədi '$ni"$nın i'(i%l$li""ə(i ə (=#nl&$;lıını(ə&in !(&əD r!'li$nın &üd$iə'ini (ə0il !(&əD :!ni0



d!&=r$(i i'l$<$(l$r <ə"$($ !?ir&ə ə ,lədə $%r$r i'l$<$(l$rı $0$?$(dır&$% idi. L$in (ədirlərin <ə"$($ !?iril&ə'i ,"ü ?ə(inlilərlə ü;lə0di. M,cd =l$n ?ə(inlilər (əcə d$#ili 0ər$i(lə $lıd!"ildi. Nl!ri0'i; !"nəl#$l% 0ər$i( "$r$n&ı0dı. /r$n'$ ilə '$ni"$

$r$'ınd$ &ün$'iə(lər :!(dicə ə'inlə0irdi. 7!'li$ %rl0$ır ə;i""ə(ə dü0dü. L=nd=nd$ ə$li""ə( :,'(ərən Q$rı0&$&$%=&i(ə'i 1938-ci il i"ln 6-də ü(ün #$rici ,nüllülərin '$ni"$d$n?ı#$rıl&$'ı l$nını %əl !(di. 1+ &in !"nəl&iləl?i d,"ü0?ü'$ni"$nı (ər !(di. Bnnl$ !ləD *l&$ni"$ ə ($li"$ r$n=?l$r$<ələ də "$rdı& !dirdi. SS7 də 5$l% Fə<ə'i <,&ə(inə ,&ə

!(&ədən əl ?ə&ədi.Və(ənd$0 &ü<$riə'inin ü?üncü d,rü 1938-ci ilin =("$rın-d$n 1939-c ilin &$r(ın$də d$$& !(dW B &ər<ələdə '$ni"$7!'li$'ının ($l!"i <əll =lnd. Ji(l!rD R!&!rl!nD K$l$d"! əM''=lininin Mün<!ndəi :,rü0ü '$ni"$ 7!'li$'ının&əli""ə(ində ə'$'lı r=l ="n$dı. '$ni"$"$ %$r0ı <əri &üd$#ilədə($li"$ lid!ri M''=lini :!ni0 'əl$<i""ə(lər $ldı. /r$n'$nın $0 n$;iri

K$l$d"! i'ə '$ni"$ ilə 'ər<ədi $l$dı. Bnnl$ d$ '$ni"$7!'li$'ı #$ricdən $ldıı "$rdı&l$rd$n &ə<r& =ld.J,&ə( ,&ə ü?ün SS7-"ə &ür$ciə( !(di. 1938-ci ilin '=-

nnd$ M='$d$ S($linD M=l=(= ə V=r=0il= '$nı"$ 7!'li$'ı$i$'i"$'ının rəi'i .d$l%= ilə :,rü0dü. '$ni"$"$ 1++ &ln. d=ll$rlı%'il$< !rildi. L$in 'il$<ı r$n'ı; <,&ə(i 'ər<əddən r$#&$dı.Ü&&i""ə(ləD SS7 193)-cı ilin =("$rınd$n 193-ci ilin

=("$rın$də 62D 1938-ci ildə 13D 1939-c ilin "$n$rınd$ i'ə "$lnı;3 <əri "üü '$ni"$"$ :,ndərə ildi. BD (əcə '$ni"$7!'li$'ının d!"ilD !"ni ;$&$nd$ SS7-nin *r=$d$ :!dən

r='!'lərə %$rı0&$'ınd$ &əli""ə(ə r$&$'ı d!&ə idi.1938- ci ilin d!$rınd$ /r$n= =rd <i''ələrinin

$($l=ni"$"$ <üc&l$rı $0l$ndı. 1939-c ilin !r$lınd$ $($l=ni"$

((ld. Bnnl$ !ləD '$ni"$nın 1]4 <i''ə'i <ələ dər!'li$?ıl$rınD di:ər ər$;ilər i'ə %i"$&?ıl$rın nə;$rə(ində idi./r$n'$"$ ,?&ə"ə &əcr =l$n r!'li$?ıl$r 'ər<ədi !?ən i&i(ər'il$< !dildilər. /r$n= <,&ə(inin nə;$rə(ində =l$n ər$;ilərdə



<ə' dü0ər:ələri '$lındı. $($l=ni"$ ((ld%d$n '=nr$ n:il(ərəD/r$n'$ ə *B '$ni"$ i0lərinə @%$rı0&$&$% 'i"$'ə(iZndən i&(in$!(dilər. 1939-c il !r$lın 9-d$ in:ili' <əri-dəni; d=n$n&$'ı :ə&iləri/r$n= %üələrinə ,&ə !(di. B!ləliləD @%$rı0&$&$% 'i"$'ə(iA

*r=$ d,lə(lərinin /r$n= (ərəd$rl$rın$D SS7-nin i'ə r!'li$%üwələ- rinə "$rdı& !(&ə'i ilə nə(icələndi. '$ni"$ ə'lində iri-irinədü0&ən ə'ilən #$rici d,lə(lərin &ü$ri;ə'i &!"d$nın$ ?!rildi.

/r$n= dini "$rdı&l$r d$ $ldı. 7=&$ $$'ı /r$n= <,&ə(ini($nıdı. /!r$lın 2-də n:il(ərə ə /r$n'$ /r$n= r!ji&ini ($nı"$r$%dil=&$(i &ün$'iə(lər %rdl$r. Hnl$r r!'li$ <,&ə(i ilə

dil=&$(i əl$%ələrini ə'dilər. B!lə ır $#(d$ M$driddə r!'li$%rl0 əl!"<inə ü'"$n %$l#dı. N<$li r!'li$ %rl0n &üd$iə!(&ədi. M$r(ın 4-də ;$i(lər ə d=n$n&$d$i &$(r='l$r d$ ü'"$n%$ldırdı. B!lə :ər:in ə;i""ə(də =l=ni $'$d= ə '$'='i$li'(lərin lid!ri B!'(!"r= Milli Müd$iə 5n($'ı "$r$(dı. Hnl$r =&&ni'(ləri <ə'ə $l$r$% /r$n="$ 'ül< $l$&$ı (əli !(dilər.Bnd$n '=nr$ r!'li$ =rd'nd$i $0ı=;%ln %$r0ı'ını $l&$%

&ü&ün =l&$dı. M$r(ın 6-də <,&ə( "ı#ıldı. *; $#(d$n '=nr$/r$n= %üələri M$dridi ((d. 1939-c il &$r(ın 28-də ü(ün ,ləər$;i'i %i"$&?ıl$rın əlinə !?di. *r!lin 1-də r!'li$ 'ü%( !(di.5$n O!%rin :üllələndi. /r$n= $r!lin 1-də &ü<$riənin %r($rdıını

ə"$n !(di. M$"ın 19-d$ &illi =rdnn $r$dı !?irildi. Və(ənd$0&ü<$riə'i %r($rdı%d$n d,rd $" '=nr$D $%'(n 1+-d$ "!ni <,&ə("$r$dıldı. Ölədə $(=ri($r $0i'( di($(r$'ı %rld.

'$ni"$d$ r!'li$ %rl0nn &əl =l&$'ının ir 'ır$d$#ili ə !"nəl#$l% 'əələri $r idi. Məli""ə(in d$#ili 'əələri5$l% Fə<ə'i <,&ə(ində irli ə "!dilli"in =l&$&$'ıD =;cl%ə (ə'li&?ili 'i"$'ə(inin $$rıl&$'ıD '='i$l- 'i"$'i ə i%(i'$di '$<ədə<ə"$($ !?irilən (ədirlərin #$l%ın :!ni0 ü(lələrinin &ən$!"inə c$$!r&ə&ə'iD $rdıcıl =l&$&$'ı ə '. idi.

Məli""ə(in ir 'ır$ !"nəl#$l% 'əələri də $r idi. '$ni"$i0lərinə ($li"$ ə *l&$ni"$nın &üd$#ilə !(&ə'i r!'li$%rl0nn il$'$ r$&$'ınd$ $0lıc$ r=l ="n$dı. n:il(ərə ə



/r$n'$nın '$ni"$ i0lərinə @%$rı0&$&$%AD *B-& i'ə i(ərəli 'i"$'ə(i "!ri(&ə'i %i"$&?ıl$rın ə #$rici <əri &üd$#ilə?ilərin :!ni0əl-%=l $?&$'ın$ 0ər$i( "$r$(dı. Ö; n,ə'indəSS7I-nin r!'li$ %rl0n$ "$rdı& !(&ə'i di:ər d,lə(lərin

%i"$&?ıl$rı $?ı% 0əildə də'(ələ&ə'inə :ə(irdi. *r=$ d,lə(ləri5$l% Fə<ə'i <,&ə(inə ə SS7-nin "$rdı&l$rın$ !"nəl#$l%=&&ni'( in%il$ının "$"ıl&$'ı (ə<lüə'i i&i $#&$$ $0l$"$r$%'$ni"$d$ &illi %$"d$-%$nnn "$r$dıl&$'ınd$ /r$n="$ "$rdı&!(dilər.

7!'li$ %rl0nn 'ü%(nn ir 'ır$ nə(icələri =ld. Öl-ədə ü(ləi <ə'lər $0l$ndı. Qı'$ &üddə( ər;ində (ə#&inən 2++ &in$d$& :üllələndiD 2E &ln.-də $d$& i'ə <ə'#$n$"$ '$lındı.Bü(,lüdəD ə(ənd$0 &ü<$riə'inin :!di0ində 1 &ln. $d$& ,ldü.Ölədə '=l $r(i"$l$r %$d$$n !dildi. il'ənin <ü%%l$rı ,;ünə%$"($rıldı. /$l$n%$ ə il'ə :ənclər <ərə$(ını ə ni!r'i(!( (ə<'ilini,; nə;$rə(inə !?irdi. *%r$r i'l$<$(l$r d$"$ndırıldı. əndlilər $ldı%l$rı6 &ln. <!($rd$n $r(ı% (=r$ı :!ri %$"($r&$lı idi. 7!'li$nın

'ü%(nn $ır 'i"$'i nə(icələri =ld. =r=r$(i 'i'(!& ?ər?iə'ində@0$%li <ə&$rl$r i((i$%l$rıA "$r$dıldı. Hnl$rın $0ınd$ $l$n%$n&n'i=n!rləri drrd. Ki:ər <ə&$r i((i$%l$rı %$d$$n !dildi.

P!ni <,&ə(in i%(i'$di 'i"$'ə(i r=(!'i=ni;&ə ə 'ən$"!nin&=d!&lə0diril&ə'inə ə'$'l$nırdı. Ölənin 'i"$'i 'i'(!&i də"i0dirildi.@V$<id ,ləD $<id d,lə( ə $<id rə<ərA 0ü$rı !l$n !dildi. /r$n=$dil"= ə "$ d,lə( $0?ı'ı =ld. HD <ə& <,&ə(inD <ə& d,lə(in

$0?ı'ıD <ə& də $li $0 =&$nd$n =ld. '$ni"$ ($ri#ində /r$ni;&d,rü $0l$ndı.

Məl =l&$'ın$ $#&$"$r$% &illi-in%il$i &ü<$riənin ,"ü ($ri#i ə<ə&i""ə(i $r idi. BD '$ni"$d$ ən ,"ü <ərə$( idi. B&ü$ri;ənin &ü<ü& !"nəl#$l% ə<ə&i""ə(i də =ld. '$ni"$d$ $0!rən <$di'ələr ə r!'li$ %rl0nn "$r$n&$'ı iinci dün"$&ü<$riə'inin $0l$n&$'ını ir %ədər "$(dı.

/r$n= <,&ə(in #$rici 'i"$'ə(inin i'$n #$l%ının &ən$!ləri-nin %=rn&$'ın$ ə *r=$d$ i(iril&i0 nü;n ər$ !dil&ə'inə",nəldi"ini ə"$n !(di. 1939-c ilin &$r(ınd$ '$ni"$ ilə =r(%$li"$



$r$'ınd$ d='(l% ə <üc& !(&ə&ə <$%%ınd$ '$;i0lər i&;$l$ndı./r$n= $l&$n ə i($l"$nərə'( 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı.

1939- c il &$r(ın 31-də '$ni"$ ilə *l&$ni"$ $r$'ınd$d='(l% ə ə&əd$0lı% <$%%ınd$ &ü%$ilə i&;$l$ndı.

Mü%$ilə"ə :,rə (ərələr !"nəl#$l% &ə'ələlərə d$ir &ə'lə<ə(lə0&ələr $$r&$lı idilər. 1939-c ilin $r!lində'$ni"$ @*n(i=&n(!& $(Zn$ %=0ld.

İs1'3i,' i(i3əsi i##ə%i3də

inci dün"$ &ü<$riə'i $0l$dı%d$n $; '=nr$D 1939-c il

'!n("$rın 4-də '$ni"$ ,;ünü i(ərəD 194+-cı ilin i"nnd$ i'əd,"ü0&ə"ən d,lə( !l$n !(di. /r$n'$ &əl !dildidən '=nr$'$ni"$ Mər$!0dəi !"nəl#$l% ;=n$nı ə T$nc!r li&$nını (($r$%Fəəllü($ri%ə =l$n iddi$l$rını $r(ırdı. Mü<$riə illərində ,ləi%(i'$di""$(ı ini0$ !(di. 1941-ci il 26 '!n("$r ($ri#li %$nnl$ MilliSən$"! n'(i(( "$r$dıldı. BD d,lə( in<i'$r?ı irli"i idi. 1941-ci ildə

Milli də&ir"=ll$r 0əəə'i "$r$dıldı. Bir il '=nr$ !l!(r=(!#ni$ əi&"$ 'ən$"!'inin l$nlı ini0$ın$ !?ildi. Bi(ərə d,lə( =l&$'ın$ $#&$"$r$% 2+ &in nəərli @M$i dii;i"$A $dlı i'$n ,nüllü irliləri "$r$dıl$r$% *l&$ni"$ (ərəindən d,"ü0lərə :,ndərildi.

'$ni"$ &ü<$riə illərində di:ər d,lə(lərlə (ic$rə(-i%(i'$diəl$%ələrini :!ni0ləndirdi. 1942-ci ıl i"nn 4-də '$ni"$-($li"$D$%'(n 6-də i'ə '$ni"$-*r:!n(in$ (ic$rə( '$;i0ləri i&;$l$ndı.

1942- ci ıl n="$rın 8-də *B r!;id!n(i 7;!l( 0ə#'i&ə(n /r$n="$ :,ndərdi. Mə(d$ :,'(ərilirdi iD '$ni"$&ü<$riədə i(ərəli"ini '$#l$"$r'$ ər$;i'inə (=#nl&$"$c$%dır.'$n <,&ə(i n="$nn 19-d$ i(ərəli"ə ə&əl !dəcə"ini ildirdi.1943- cü ilin =("$rınd$ '$ni"$ d,"ü0&ə"ən d,lə( '($('nd$n

i(ərə d,lə( '($('n$ !?di"ini ə"$n !(di. @M$i dii;i"$A=("$rın

12- də :!ri ?$ırıldı. Bn$ $#&$"$r$% i'$n l!:i=n!rləri*l&$ni"$ (ərəində d,"ü0lərdə i0(ir$ !(dilər.



Mü<$riə illərində '$ni"$ B,"ü Bri($ni"$ ə *B-l$ &ün$-'iə(lərə di%%ə( "!(ir&ə"ə $0l$dı. L$in &ün$'iə(lər $r;!dilən 'əi""ədə d!"ildi.

1942-ci il 1 i"l %$nnn$ "n =l$r$% 1943-cü ilin &$r(ınd$

=r(!'lər il dəə =l$r$% (=l$ndı. Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD ,lədə/r$n= r!ji&i əl!"<inə =l$n %üələr ;əi idi ə ə'$'ən /r$n'$d$&ü<$cirə(də "$0$"ırdıl$r. Jə"$($ !?irilən '='i$l-i%(i'$di i'l$<$(l$r &ü#$liə(in ,lə d$#ilindəi d$"$%l$rını ($&$&ilə '$r'ı(dı.

inci dün"$ &ü<$riə'inin $0$ ?$(&$'ı '$ni"$ ($ri#ində "!nid,rün $0l$nıcını %="d. '$ni"$d$ /r$n= r!ji&i <,& 'ür-dü"ündən ,lə !"nəl#$l% $lə&dən (əcrid =ld ə BMT ü;lü"ünə

%əl !dil&ədi.



VIII BOLUM

*VST7P*Bi%i3əsi3i3 #(ə 443 3ə)i<ə#ə%i

Birinci dün"$ &ü<$riə'i *'(ri"$d$ '='i$l-i%(i'$di ə 'i"$'i ə;i""ə(i#!"li $ırl$0dırdı. Ölədə in%il$i <ərə$( :ücləndi. Kün"$ &ü<$riə'i d$$&dərən 1918-ci ilin "$n$rınd$ ,ləni ü&&i 'i"$'i (ə(il ürüdü. /!r$lın 1-

də =(=r li&$nınd$ <əri-dəni; d=n$n&$'ının &$(r='l$rı ü'"$n !(di. Hnl$r 4+<əri :ə&ini ü? :ün əllərində '$#l$dıl$r. =&$nd$nlı% ü'"$nı "$(ır$r$% =nnə<ərlərini !d$& !(diD 8++ nəər ü'"$n?ını i'ə <ə'#$n$"$ '$ldı. L$in ə;$ (ədirləri in%il$i r='!'in %$r0ı'ını $l$ il&ədi. J,&ə( ?ə(in ə;i""ə(ə

dü0dü. *'(ri"$-M$c$rı'($nın d,lə( $$r$(ı <$di'ələrə nə;$rə( !də il&ədi.ə(icədə ,lədə <,&ə( ,<r$nı "$r$ndı. B!lə 0ər$i(də *'(ri"$-M$c$rı'($n

<$i& d$irələri *B-l$ '!$r$( d$nı0ı%l$r$ :!(&ə i'(ə'ə də !dilən cə<dlər

r';l%l$ nə(icələndi. 1918-ci ilin "$"ınd$ ,ləni ü'"$n?ı <ərə$( ürüdü.Bd$!0( ə V"$n$d$ (ə(il <ərə$(ı :ücləndi. B!lə ə;i""ə(də

1918- ci ilin i"lnd$ ^!"dl!r <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. Hnn "!rinə"ln 24-də V"$n$ ni!r'i(!(inin il'ə <ü%% r=!''=r Q''$- r! <,&ə(in $0?ı'ı =ld. Q''$r! <,&ə(i *'(ri"$-M$c$rı'($ni&!ri"$'ının d$ıl&$'ının %$r0ı'ını $l&$%d$n ,(rü (ədirlər :,r'ə dənə(icə'i =l&$dı. Q''$r! *'(ri"$-M$c$rı'($n i&!ri"$'ının !d!r$(id,lə(ə ?!ril&ə'ini (əli !('ə də D rə'&i d$irələrdə ə &illir$"=nl$rd$ ?=#l &ü$<i'ələr "$r$(dı. R!#i"$nı ü'"$n ürüdü.B=in$D Sl=$i"$ ə M$c$rı'($nd$ <ərə$( :ücləndi. H("$rın 21-də $rl$&!n(in 21+ $'(ri"$lı d!($(ı icl$' !?irərə ,;ünü *'(ri"$Müə%%ə(i Milli Məcli'i !l$n !(di ə *l&$n-*'(ri"$ d,lə(inin"$r$dıldıını ildirdi. Məcli' =("$rın 3+-d$ K,lə( r$'ını "$r$(dı.

M=n$r#ın 'əl$<i""ə(ləri ə icr$ <$i&i""ə(i =n$ !rildi. K,lə(r$'ının (əriinə '='i$l- d!&=r$(l$rD #ri'(i$n-'='i$ll$r ə &illə(?ilər d$#il !dildi. K,lə( $n'l!ri ə;iə'inə '='i$l-d!&=r$(l$rın lid!ri $rl



7!nn!r '!?ildi. *'(ri"$d$ #$l% d,lə(inin %rld ə"$n !dildi.L$in d$ #$l% <ərə$(ının %$r0ı'ını $l$ il&ədi. Jəriə&əli""$(l$rd$ı r';l%l$r *'(ri"$-M$c$rı'($n i&!r$(=rlnn

il$'ını 'ürə(ləndirdi. *r(ı% !lə 0ər$i(də &ü<$riəni d$$& !(dir&ə &ü&ün d!"ildi. 1918-ci il n="$rın 3-də *'(ri"$-M$c$rı'($nl$*n($n($ ,lələri $r$'ınd$ $didə $rı0ı% '$;i0i i&;$l$ndı. B$rı0ıın0ər(lərinə :,rə $l&$n =rdl$rı 16 :ün &üddə(ində *'(ri"$ ər$;i'ini

=0$l(&$lıE *'(ri"$-M$c$rı'($n =rd' (ər#i' =ln&$lıE &ü((əi%=rdl$n ,lənin də&ir"=ll$rınd$ &$n!ə'i; <ərəə( !(&əli idilərE =nl$r l$;ı& :əldidə ,lənin i'(ənilən &ən(ə%ə'ini i0$l !də ilərdilər.

1918- ci ilin n="$rınd$ *'(ri"$ ər$;i'ini ə<lə ə ə':ərlərin !(ir$;ı#ı0l$rı ürüdü. Ölədə %$rı0ı%lı% "$r$ndı. /ə<lələrin (ərəinə !?ən ə':ərlər irlidə ə<lə ə ə':ər d!($(l$rı '=!(ləri "$r$(dıl$r. /ə<lələr ə'$'ən $&$n ,"ü nü;$ &$li =l$n S='i$l- K!&=r$( $r(i"$'ının $r#$'ınc$!dirdi. $r(i"$nın 'ır$l$rınd$ (ə#&inən 1++ &in nəər $r idi. Mü'(ə%il

<ə&$rl$r i((i$%l$rı ü;lərinin '$"ı i'ə 413 &in nəərə ?$(ırdı. L$in S='i$l-

K!&=r$( $r(i"$'ının lid!rləri =l$n $rl 7!nn!rD H((= B$!r ə /ridri# *dl!r n%il$i d!"ilD d$<$ ?=# $rı0dırıcı #ə(( "!ridərə cə&i""ə(in i'l$<$(l$r "=l iləni0$ın$ (ərəd$r idilər.

Bnd$n ər%li =l$r$% cə&i""ə(in ini0$ınd$ 'ini &ü$ri;əni ə'$',(ürənlər də $r idi. O="$rın 3-də '=!( 7'i"$'ınd$n :ələn 0ə#'lər

V"$n$d$ *'(ri"$ =&&ni'( $r(i"$'ını "$r$(dıl$r. L$in $r(i"$ ?=# ;əi di.

*'(ri"$ Müə%%ə(i Milli r$'ı n="$rın 4-də =rdd$n (ər#i' =ln$nl$r$"$rdı& :,'(əril&ə'i <$%%ınd$ %$nn %əl !(di. O="$rın )-d$ i'ə i0'i;li"ə

,rə d,lə( üdcə'i <!'$ın$ "$rdı& :,'(əril&ə'i <$%%ınd$ %$nn %əldildi. O="$rın -də K,lə( r$'ınd$ =rdnn (ər#i' =ln&$'ı $rədə %ər$r

%əl !dildi. O="$rın 12-də "!ni $rl$&!n( *'(ri"$nı r!'li$ !l$n !(di.$rlın nd$n ir :ün əəl "$"ıl&ı0 &$ni!'(ində =nn $r(ı% d,lə( i0lərində0(ir$ !(&ədi"i ə"$n =lnd. B!ləliləD 1918-ci il& n="$rınd$ *'(ri"$-

M$c$rı'($n i&!ri"$'ı d$ıldı. Bnn nə(icə'ində i&!ri"$ ər$;i'ində "!ni&ü'(ə%il d,lə(lər "$r$ndı. *'(ri"$nın ər$;i'i ə ə<$li'i #!"li $;$ldı. ,<nə%(i'$di əl$%ələr ə'ildi. Sən$"! $ır ə;i""ə(ə dü0dü. K$#ili ə #$rici (ic$rə(



;$ldı. Ölə <ə"$(ını ər$ !(&ə #!"li ?ə(inlə0di. Bnnl$ !ləD K,lə( r$'ıə;i""ə(dən ?ı#&$%d$n ,(rü ir 'ır$ (ədirlər <ə"$($ !?irdi. K!$r $"ınd$ən$"!də 8 '$$(lı% i0 :ünü (ə(i% !dil&ə'i <$%%ınd$ %$nn %əl !dildi.

Mü<$riədəi &əli""ə(dən '=nr$ *'(ri"$d$ $(=li il'ə'inin ə 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ının r=l :ücləndi. B i'ə ,lədə &illi""ə(?ili"in

!ni0lən&ə'inə 0ər$i( "$r$(dı. *'(ri"$ rə'&i d$irələri ə #$l%ın ,"ü 'əri""ə(i Kn$" /!d!r$'i"$'ı "$r$(&$% ə "$ *l&$ni"$"$ irlə0&ə l$nl$rını i0lə"i <$;ırl$dıl$r. Ölədə $n:!r&$ni;& (əli$(ı :ücləndi.

Mü<$riə $0$ ?$(dı%d$n '=nr$ ,"ü d,lə(lər *'(ri"$d$&,<ə&lən&ə ü?ün "=ll$r $#($r&$$ $0l$dıl$r. B '$<ədə :!ni0 i&$nl$rı

l$n *B di:ər rə%iləri& #!"li :!ridə %="d. *&!ri$n <,&ə(i 1919-clin əəllərində *'(ri"$"$ ər;$% $l&$% ü?ün 48 &ln. d=ll$r r!di( !rdi.

Bnnl$ d$ *'(ri"$d$ ic(i&$i-'i"$'i ə i%(i'$di <ə"$( (ədricən '$i(lə0&ə"ə$0l$dı. 1919-c il !r$lın 1)- d$ Milli Müə''i'lər Məcli'inə '!?ilər

!?irildi. S!?ilərdə S='i$l- K!&=r$( $r(i"$'ı %ələə %$;$n$r$% 1D2 &ln. 'ə'ə "$ 2D 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ı 1 &ln. 'ə' ə "$ )9D $n:!r&$nl$r

&illə(?ilər 2) &$nd$($ '$<i =ldl$r. Müə''i'lər Məcli'inin il icl$'ı &$r(ın- də !?irildi. Məcli'in 'ədri '='i$l-d!&=r$( $rl ^!"? '!?ildi. Müə''i'lər Məcli'i $rl 7!nn!rin %rd &üə%%ə(i =$li'i"$lı <,&ə(i (ə'di% !(di.J,&ə( %$li d,lə(lərlə 'ül< &ü%$ilə'i $l$nıl$n$də ə$li""ə( :,'(ər&əlidi.

J,&ə( *'(ri"$d$ i&!ri"$ d,lə( in'(i((l$rını ($&$&ilə lə !(di.Ü&&i '!?i <ü%% ə d!&=r$(i $;$dlı%l$r (ə(i% =lnd. 7!nn!r

<,&ə(i i0'i;li"in %$r0ı'ını $l&$% ü?ün r$di$l (ədirlər <ə"$($ !?irdi.S$<i$rl$r d$irə 'ən$"! =&i''i"$l$rının ic$;ə'i =l&$d$n ə<lələri i0dən $;$ddə il&ə;di. Hrdd$n (ər#i' =ln$n d,lə( %ll%?l$rı ,; əəli i0 "!rlərinə

%$"ı(dıl$r. 16 nəər i0?i'i =l$n &üə''i'ə '$<iləri 0($(ı =nn 1]6-də $r(ır&$lıdilər. B (ədir i0'i;li"in %$r0ı'ı& $l&$$ ",nəl&i0di. 5$rici i0lər n$;iri H((=

B$!rin rə<ərli"i $l(ınd$ <,&ə(in (əriində '='i$ll$0&$ =&i''i"$'ı"$r$dıldı. J,&ə( H((= B$!rin (əli !(di"i '='i$ll$0&$ l$nını ə"əndi.Müə''i'lər Məcli'i i'ə l$nı (ə'di% !(di. S='i$ll$0&$ :!ni0 &ilülə0dir&əniə 'ən$"!nin ür=r$(i id$rə =ln&$'ını d!"ilD &üə''i'ələrin id$rə =ln&$'ı



i'(!&ini &ər<ələlərlə (ə&illə0dir&ə"i nə;ərdə ((rd. S='i$l- d!&=r$(l$rın (ədirləri '$<i$rl$rın n$r$;ılıın$ 'əə =l&$dı.

1919- c il &$"ın 16-də !rilən %$nn$ ə'$'ən ə<lə nə;$rə(i

r%$nl$rının 'əl$<i""ə(ləri :!ni0ləndirildi. N&ə %$nn!ricili"i i'l$<$(ı!?irildi. N&ə &ü%$ilə'inə :,rə cəri&ə ,dənil&ə'iD %$dın ə 0$%l$r ü?ün!cə ə&ə"i %$d$$n !dildi. 1919-c il i"ln

19- d$ illi ,dəni0li &ə;ni""ə(D d!$rd$ i'ə ü(ün ,lədə 8 '$$(lı% i0:ünü (ə(i% =lnd. "ln 19-d$ !rilən '='i$ll$0&$ <$%%ınd$ %$nn$:,rə &üə''i'ələrin id$rə !dil&ə'ində '$<i$rl$rınD ə<lələrinD i'(!<l$ i((i$%l$rının ə <,&ə( nü&$"əndələrinin i0(ir$ı (ən;i&ləndi. L$in

(ədirləri <ə"$($ !?ir&ə ?ə(in idi. %(i'$di <ə"$(d$ #$=' <,&'ürürdü. əndliləri in%il$i ə<$l- r<i""ə ürüdü. /ə<lələr ə =rdd$n(ər#i' =ln$n 0ə#'lərin in%il$i r< :üclü idi. Hnl$r ;=r$ılı%&!(=dl$rın$ &!"l !dirdilər. =&&ni'(lərin nü; :!(dicə $r(ırdı.Ölədə ə<lə ə ə':ər d!($(l$rı '=!(lərinin "$r$dıl&$'ı id!"$'ı:üclənirdi. Ölədə &illə(?ili ə<$l-r<i""ə'i $r(ırdı. G"ni ;$&$nd$*l&$ni"$ ilə irlə0&ə ə "$ $n0lü' id!"$'ı d$ :!ni0ləndi. J,&ə(in%il$i <ərə$(ı ;əilə(&ə ü?ün ,;ünə&ə#'' *'(ri"$ &$r'i;&iid!"$'ını - 'ini &ü$ri;ə =l&$d$nD i'l$<$(l$r "=l ilə '='i$l cə&i""ə(%r&$% &ə%'ədini <ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı.

*'(ri"$ &$r'i'(lərinə :,rə i%(i'$di '$i(li '='i$li'( in%il$ının ini0$ıü?ün (ə&əl r=ln ="n$"$ ilərdi. Hnl$r @'i"$'i in%il$-



2

1

5

$A (ərəd$r ?ı#$r$% '='i$l (ədirlərin <ə"$($ !?iril&ə'inə #ü''idi%%ə( "!(irdilər. L$in *'(ri"$d$ &$li""ə ə i'(!<'$linr$'(r(rn ($& ər$ !(&ə &ü&ün d!"ildi. Hn$ :,rə də

=nl$r *l&$ni"$ ilə $n0lü' id!"$'ın$ (ərəd$r idilər. L$in "!ni*l&$ni"$ <,&ə(i $n0lü'dən i&(in$ !(di. B &ə'ələ <$%%ınd$$$rıl$n ii(ərəli d$nı0ı%l$r 1919-c ilin "$"ınd$ r';l%l$nə(icələndi.

5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində <,&ə(in %$r0ı'ınd$ dr$n $0lıc$ə;iə %$li d,lə(lərlə 'ül< &ü%$ilə'ini i&;$l$&$% idi. *n($n($d,lə(ləri /r$n'$nın V"$n$d$ı 'əiri $'i(ə'ilə &$"ın 12-də $ri'

'ül< =nr$n'ın$ nü&$"əndə <!"ə(i :,ndər&ə (əliini *'(ri"$<,&ə(inə ?$(dırdı. Oü&$"əndə <!"ə(i &$"ın 14-də $ri'ə :əldi.Br$d$ 'ül< &ü%$ilə'i $rədə &ü;$irələr !?irildi. "nn 2-də7!nn!r $0d$ =l&$%l$ *'(ri"$ nü&$"əndə <!"ə(inə 'ül< &ü-%$ilə'inin l$"i<ə'i (ə%di& !dildi. Mü%$ilənin ə'$'ını V!r'$l 'ül<&ü%$ilə'inin &üddə$l$rı (ə0il !dirdi. *n($n($ d,lə(ləri ilə *'(-

ri"$ $r$'ınd$ S!n-U!r&!n 'ül< &ü%$ilə'i 1919-c il '!n("$rın 1+-d$ i&;$l$ndı. S!n-U$r&!n &ü%$ilə'i *'(r=&$r'i;&in in%il$ı'(r$(!:i"$'ının il$'$ r$&$'ı d!&ə idi. Mü%$ilənin 0ər(ləri*'(r=&$r'i;&in ni""ə(lərinin r!$ll$0dın &$'ını <!?ə !ndirdi.Mü%$ilənin 0ər(lərinə :,rə &ü<$riədə rd ;i"$nl$r$ :,rə*'(ri"$ (ə;&in$( ,də&əli idi. Ölədə <əri &üəlləi""ə( %$d$$n!dildi. *'(ri"$ "$lnı; 3+ &inli &;dl =rd '$#l$"$ ilərdi.

U$nd$r&$ ə =li'in '$"ı 1913-cü il 'əi""ə'ini ,(ü !?&ə&əli idi.*'(ri"$nın *l&$ni"$"$ $n0lü'ü %$d$$n !dildi. Kn$" ?$"ınınr!ji&ini &üə""ənlə0dir&ə ü?ün =&i''i"$ "$r$dıl&$lı idi. Sül<&ü%$ilə'i 1919-c il =("$rın 1-də *'(ri"$ Müə''i'lər Məcli'ində (ə'di% !dildi. $rl$&!n(dəi ü(ün r$'i"$l$r 'ül< &ü-%$ilə'inin 0ər(lərinə 'ə' !rdi.

Mü%$ilənin (ə'di% =ln&$'ı ilə =$li'i"$lı <,&ə(in ə$li"-"ə( &üddə(i i('ə də =nn i'(!$"$ :,ndəril&ə'i $rədə "!dil iir "=# idi. Bn$ $#&$"$r$% 7!nn!r <,&ə(i 192+-cı il i"nn 1+-d$ =$li'i"$"$ d$#il =l$n $r(i"$l$r $r$'ınd$ i#(il$l$rın &,cdl-



n ə'$' :ə(irərə i'(!$"$ ?ı#dı. "ln -də 5ri'(i$n-S='i$l$r(i"$'ının nü&$"əndə'i M$"r $0d$ =l&$%l$ "!ni =$lı'i"$lı<,&ə( "$r$dıldı. H("$rın 1-də Müə''i'lər Məcli'i ,lə

=n'(i('i"$'ını %əl !(di. *'(ri"$ r!;id!n(li ə $rl$&!n(li!d!r$(i d,lə( ə r!'li$ !l$n =lnd. =n'(i('i"$ ilə ,lədəii$l$($lı $rl$&!n( (ə'i' !dildi. *0$ı $l$($ =l$n Milli r$ 2+"$0d$n "#$rı =l$n ə(ənd$0l$r $r$'ınd$n ü&&i '!?i <ü%%ə'$'ınd$ '!?ilirdi. P#$n $l$($ =l$n /!d!r$'i"$ r$'ı i'ə(=r$%l$rın l$nd($%l$n&n nü&$"əndələrindən (ə0il !dilirdi.=n'(i('i"$d$ ə(ənd$0l$r$ :!ni0 'i"$'i <ü%%l$r !rildi. ^ü&rə

ə dini ər%lər lə !dildi. R=#$r(i"$lı 'i'(!& (ə(i% =lnd.H("$rın 1-də $rl$&!n(ə !?irilən '!?ilərdə 5ri'(i$n-

S='i$l $r(i"$'ı r %$;$ndı. O="$rın =r($l$rınd$ M$"r $0d$=l&$%l$ 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ı "!ni <,&ə( "$r$(dı. K$#ili'i"$'ə( '$<ə'ində <,&ə(in %$r0ı'ınd$ dr$n $0lıc$ ə;iə ,ləi%(i'$di""$(ını ər$ !(&ə idi. =n'(i('i"$ %əl !dildidən'=nr$

192+- ci il d!$rın 9-d$ $rl$&!n(in <ər ii $l$($'ının ir:əicl$'ınd$ 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ının nü&$"əndə'iD )3 "$0lı Mi#$!lQ$"ni0 r!'li$nın il r!;id!n(i '!?ildi. HD ii &üddə( ü?ün

1928- ci ilin d!$r&$də ,lə r!;id!n(i =ld.5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ını $(=li il'ə'i d$<$ ə$l &üd$iə

!(di. S='i$l-d!&=r$(l$r i'ə &ü#$liə(ə !?dilər. Bnd$n '=nr$

*'(r=&$r'i'(lər 192+-ci ilin d!$rınd$ B!rndə in%il$i&ərə;?ilərin irinci =nr$n'ını !?irdilərD 1921-ci ilin !r$lınd$i'ə B!"nəl#$l% S='i$li'( /ə<lə $r(i"$l$rının irli"ini - V"$n$n(!rn$'i=n$lını "$r$(dıl$r. L$in Mərə;i *r=$d$ in%il$i<ərə$( $0$ı dü0dü"ündən id!=l=:i"$nın "$r$r'ı;lıı ,;ünüd$<$ $"dın 0əildə :,'(ərdi.

A+s)%i,' 2-<i i##ə%də

1921- ci ildən $0l$"$r$% *'(ri"$ i%(i'$di""$(ınd$ ?ə(inlilər "$r$ndı. 0'i;li ə inl"$'i"$ $r(dı. B!lə 0ər$i(də 1921-ci ilin $r!lə =("$r $"l$rınd$ i&!r$(=r $rlın J$'r%l$r &=n$r#i"$'ını

224



ər$ !(&ə cə<dləri r';l%l$ nə(icələndi. *r!l $"ınd$ $rl$&!n(də J$'r%l$r 'ül$lə'i ü;lərinin *'(ri"$"$ %$"ı(&$'ını%$d$$n !dən %$nn %əl =lnd. M$"r <,&ə(i i'(!$"$ :!(di.

Hnn "!rinə 1921-ci ilin i"nnd$ .=!rin $n:!r&$n $r(i"$'ıə .^!"!lin 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ı nü&$"əndələrinin=$li'i"$lı <,&ə(i "$r$dıldı. J,&ə(in %$r0ı'ınd$ dr$n $0lıc$ə;iə ,lə i%(i'$di""$(ını ər$ !(&ə idi. B ə;iəni "!rinə"!(ir&ə ü?ün <,&ə( d$#ili 'i"$'ə(də :!ni0 r=%r$&l$r <ə"$($!?irdi. H("$r $"ınd$ %əl !dilən &$li""ə l$nın$ :,rə ,ləi%(i'$di""$(ı '$l$&l$0dırıl&$lı idi. L$in l$nı <ə"$($ !?ir&ə

ü?ün &$li""ə ə'$i(i ?$(ı0&ırdı.=!r <,&ə(i #$rici 'i"$'ə(i ə$ll$0dır$r$% R!#='l=$i"$

ilə &ün$'iə(ləri "$#0ıl$0dır&$% ü?ün $ddı&l$r $(dı. 1921-ci ild!$rın 1)-d$ R!#='l=$i"$ r!;id!n(i M$'$ri ə *'(ri"$$n'l!ri =!r r$%$d$ı L$n '$r$"ınd$ !"ni $dlı &ü%$ilənii&;$l$"$r$% &,cd 'ər<ədlərə <,r&ə( !dəcələri $rədə %$r0ılı%lı,<dəli :,(ürdülər.

=!r i'(!$"$ :!(didən '=nr$ 1922-ci il &$"ın 31-də $(=li il'ə #$di&iD 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ının nü&$"əndə'i %n$' ^!"-

!l "!nidən $n:!r&$nl$rl$ irlidə <,&ə( "$r$(dı. J,&ə( d$-#ili 'i"$'ə(də $0lıc$ di%%ə(ini ,lənin i%(i'$di ini0$ın$ ",nəl(di.Ölə"ə #$rici $i($l $#ınını :ücləndi. 5ü''ənD r$n'ı; ə i($l"$n$i($lı ,lə i%(i'$di""$(ınd$ ə'$'lı r=l ="n$&$$ $0l$dı. ^!"!lin

#$rici d,lə(lərə !(di"i 'əərlərD ən $0lıc$'ı i'ə 1922-ci ilin $%'-(nd$ *l&$ni"$"$ 'əəri $l&$n $i($lının *'(ri"$"$ :əl&ə'inə0ər$i( "$r$(dı. 1922-ci ilin '!n("$rınd$ ^!"!l Millə(lər Fə&i""ə(ir$'ınd$ ?ı#ı0 !dərə ,lə'inə i'(i%r$;l$r !ril&ə'ini #$<i0 !(di.H("$rın 4-də *'(ri"$ <,&ə(i B,"ü Bri($ni"$D /r$n'$D ($li"$ə R!#='l=$i"$ ilə d,rd (ə&in$( r=(==ln i&;$l$"$r$% ,ləi%(i'$di""$(ını ər$ !(&ə &ə%'ədi ilə Millə(lər Fə&i""ə(indəni'(i%r$; $lın&$'ı &ə'ələ'ini <əll !(di. B d,lə(lər i'(i%r$;l$rın %$"-($rıl&$'ı ü?ün (ə&in$(?ı =ldl$r. *'(ri"$ $rl$&!n(i r=(==ll$rı

1922- ci il n="$rın 2-də (ə'di% !(di. r=(==ll$r 1923-cü il "$n$-



rın 1 -dən %üə"ə &indi. Bnn əə;ində *'(ri"$ <,&ə(i $n0-(ü'dən i&(in$ !(&ə $rədə əl$ə (ə&in$( !rdi. r=(==ll$r (ə'di%!dildidən '=nr$ ,lə"ə i'(i%r$;l$rın '5/3/ >'@#'3d/. B 1%*)*(*##'%'

:,rə *'(ri"$ Millə(lər Fə&i""ə(inin (ə#&inən )6+ &ln. %ı;ıl r=ni'(i%r$;ını $ldı. '(i%r$;ın $lın&$'ı *'(ri"$ i%(i'$di""$(ının ər$'ıə ini0$ınd$ &ü<ü& r=l ="n$dı. Sən$"! ə ənd (ə'ərrü$(ı ər$!dildi. P!ni 'ən$"! '$<ələri "$r$dıldı. L$in ,lədə '='i$l 0ər$i(#!"li &ürəə =l$r$% %$lırdı.

%(i'$di""$(ın ər$'ı ə ini0$ı 0ər$i(ində *'(ri"$nın 'i"$'i%üələri ,; '(r$(!:i"$l$rın$ "!nidən $#dıl$r. K,lə( %rl0nn

:ələcə ini0$ınd$ ə'$' r=l 5rı'(ı$n-S='i$l $r(i"$'ı ="n$dı. 5Slid!rlərinin 1919-1922-ci illərdə ((d%l$rı &,%!nin ə'inə =l$r$%*'(ri"$ #ri'(i$n '='i$li;&i id!"$-'i"$'i $#ın i&i d!&=r$(i"$ ə

$;$r li!r$li;&indən &üə""ən %ədər ;$% idi. Jələ 5I5 ə'rin +-8+-ci illərində *'(ri"$ $(=liləri $r$'ınd$ &$r'i;&i ə l$''i li!r$li;&i in$r !dərə cə&i""ə(in 'inilərin ,%ündə dr$nini0$ı &ə%'ədləri rnd$ <ərə$( "$r$dıl&ı0dı. $(=lilərin

<ərə$(ının =r&$l$0&$'ı ə ini0$ınd$ V$(i$n &ü<ü& r=l ="n$-dı. 7=&$ $$'ı <ə& in%il$i ə<lə <ərə$(ını ə &$r'i;&iD <ə&də $d$&l$rd$ in$&'ı;lı%D ni<ili;& ə (əc$ü;$rlı% "$r$d$n$i($li;&i ə'in (ən%id !(&ə"ə $0l$dı.

2+- cı illərin əəllərində #ri'(i$n-'='i$l <ərə$(ının ini0$ınd$ "!niid!=l=ji (ə$&ülün "$r$dıl&$'ı &ər<ələ'i $0l$ndı. $$ 5I i"1922-1929-c illərdə cə&i""ə(in <ə&rə"li ə'$'ınd$ "!nidən ə'$'lı%rl&$'ı id!"$'ını irəli 'ürdü. *'(ri"$ $(=lilərinin ə$l &üd$iə!(diləri r=%r$&d$ ıı ə'$' rin'i $r ıdıE cə&i""ə(in ;ü&rə-=r=r$(i %rl0 ə ''idi$&lı% ,&əD &üd$iə.=r=r$(ilər (əcə cə&i""ə(in <ə&rə"li"ini "$r$(&$% d!"ilD<ə&?inin 'ini ;iddi""ə(ləri lə !(&ə &ə%'ədi :üdürdü.

S'idi$&lı% i'ə ərdin ,; :ələcə"i ü?ün (ə&in$( $l&$'ı&D

&ü'(ə%illi"ini '$#l$&$'ınıD '='i$l əd$lə(i ə &ənəi dir?əli0i nə-;ərdə ((rd.5ri'(i$n-'='i$l id!=l=:i"$'ının id!$lı &ücərrəd in'$n $&ili d!"ilD

<ə&$rl$r i((i$%l$rıD $ilə ə dini cə&i""ə(də =nr!( 0ə#'in $;$dlıı



idi. Jə%i%i =r=r$(i 'i'(!& 'ini ə ərdi də"ərlərə %$r0ı =ldnd$n#ri'(i$n-'='i$l <ərə$(ı& $0i;&lə "$#ınl$0dırdı.

=r=r$(i id!=l=:i"$nın "$r$dıl&$'ı *'(ri"$ cə&i""ə(ini ,<r$nd$n ?ı#$r&$$ ",nəl&i0di. BD l$''i li!r$l d=(rin$"$ $l-(!rn$(i =l$r$% "$r$dıldı. =r=r$(i id!=l=:i"$d$ cə&i""ə(in 'i"$'iə i%(i'$di cə<ə(dən d!"ilD $d$&l$rın &ənəi ini0$ıD '='i$l"$r$dıcılıı ə in'$ni &ün$'iə(lər $#ı&ınd$n "!nidən %rl&$'ıirəli 'ürüldü. B &ə'ələdə '='i$l $(=li';& ə $0i;& <ə&iir idi.

=r=r$(ii;& "!ni 'i"$'i l$"i<ə =l$r$% ə'lində *'(ri"$d$ ilin$0i'( <ərə$(ının "$r$n&$'ın$ ,&ə !(di. lin $0i;&in "$-

r$n&$'ınd$ $(=li'i;& də &ü<ü& r=l ="n$dı. /$0i;&in *'(ri"$$ri$n(ı $0%$ ,lələrdəi &ü$i% <ərə$(l$rd$n = %ədər dəər%lən&irdi. B <ərə$(ın ə'$'ı& <ərilə0diril&i0 ,;ünü&üd$iədə'(ələri =l$n <!"&!rlər ((dl$r. L$in =nl$r '=nr$l$r &ü'(ə%il'i"$'i %üə"ə ?!rilə il&ədilər.

1923- cü ilin $r!lində ^!"!l <,&ə(inin '(r(rnd$ "!ni-dən%r&$ !dildi. O$;irlilərin '$"ı $;$ldıldıD nə%li""$(D d$#ili i0lər

ə ədli""ə n$;irliləri lə !dildi. Hnl$rın 'əl$<i""ə(ləri ə'$'ən$n'l!rə !rildi. Hrdd$ i'l$<$(l$r <ə"$($ !?irildi. Si"$'i $r(i"$l$r$:!ni0 'ərə'(li !rildi. cr$!dici <$i&i""ə(in &ərə;lə0diril&ə'i*'(ri"$ cə&i""ə(inin $0i'(lə0dirıl&ə'ində il $ddı& =ld.

Jə&in ildə S='i$l-K!&=r$( $r(i"$'ı <ərilə0diril&i0 (ə0il$(=l$n 'nd @Müd$iə i((i$%ıA "$r$(dı. Hnn (əriinə 1++ &in

'='i$l-d!&=r$(D =&&ni'( ə . d$#il =ld. 'ndn "$r$dıl-&$'ınd$ $0lıc$ &ə%'əd $r(i"$nın &ü<$i;ə'ini ə !?irdi"i (əd- irlərdə %$"d$-%$nn %=r&$% idi. N'lində 'nd $r(i"$nın 'i-l$<lı %üə'i n'i"$l$rı& "!rinə "!(irirdi.

1923- cü il =("$rın 21-də $rl$&!n(ə !?irilən '!?ilərdə 1)6d!($( "!rindən 83-nü 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ıD 1+-n i'ə $n:!r-&$nl$r %$;$ndıl$r. Ki:ər $r(i"$l$r d$ &$nd$( %$;$n$ ildilər.

1924- cü ilin $"ı;ınd$ ^!"!l <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. Hnnəə;ində <ə&in il n="$nn 2+-də 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ının



lid!rlərindən iri =l$n 7d=l 7$&! $n:!r&$nl$rl$ irlidə=$li'i"$lı <,&ə( "$r$(dı. P!ni <,&ə( d$#ili ə #$rici'i"$'ə(ində əəli <,&ə(in "!ri(di"i #ə((i d$$& !(dirdi.

*'(ri"$-*l&$ni"$ &ün$'iə(ləri "$#0ıl$0dı. Ölə i%(i'$di""$(ınd$$l&$n $i($lının (ə'iri $r(dı. 5ırd$ $nl$r il$'$ r$dı. Millə(lər Fə&i""ə(i 1926-ci ilin d!$rınd$ i'(i%r$;l$r$ :,rə nə;$rə(i ə B$0=&i''$rın ə$li""ə(ini 192)-cı il i"nn 3+-d$n !(i$rənd$"$ndır$c$ını ildirərə =nn ic$;ə'i =l&$d$n *'(ri"$"$i'(i%r$; !ril&ə'ini %$d$$n !(di. B ə;i""ə(də 192)-cı il=("$rın =r($l$rınd$ 7$&! <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. H("$rın

2+-də ^!"!l 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ı ə $n:!r&$nl$rınnü&$"əndələrindən i$rə( "!ni =$li'i"$lı <,&ə( %rd.J,&ə( :!ni0 '='i$l r=%r$&l$r <ə"$($ !?irdi. 0'i;lərə 3+<ə(ədən ?=# &üddə( ü?ün "$rdı& !rildi. J,&ə( ,ləi%(i'$di""$(ının 'ə&ərələ0dirıl&ə'i 'i"$'ə(ini "!ri(di. 192-ci ilin"$n$rınd$n ,lədə $0i'(lər d$<$ d$ :ücləndi. /$0i'( %üələri=l$n <!"&!rlər ə$li""ə(lərini #!"li :!ni0ləndirdilər. P$n$rın 3+-

d$ $0i'(lər $((!nd=r 0ə<ərində ə<lə nü&$"i0inə $(ə0 $?dıl$r. Bir ə<lə ə 8 "$0lı 0$% ,ldürüldü. B <$di'ə ,lədə :!ni0 ə'-'əd$"$'əə =ld. "ln 14-də %ə(li (,rədənlərə &ə<ə&ənin ər$ə(!ril&ə'inə !(ir$; əl$&ə(i =l$r$% i"ln 16-də ə<lələr V"$n$ü?ələrinə ?ı#dı. Hnl$rın ü'(ünə =li' "!ridildi. ü?ələrdə

$rri$d$l$r %rld. "ln 1-də (ə(il "$(ırıldı. 8 ə<lə,ldürüldüD 1+6 nəər "$r$l$ndı. Pü;lərlə ə<lə ə =&&ni'( <ə'!dildi. -

192- ci il $r!lin 24-də *'(ri"$ $rl$&!n(inə !?irilən '!?i-lərdə 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ı ə $n:!r&$nl$r l= "$r$d$r$% '!?-i"ə :!(dilər. 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ı 3D '='i$l-d!&=r$(l$r 1D

$n:!r&$nl$r 12D l$ndndl$r i'ə 9 &$nd$( %$;$ndıl$r. S!?ilərdən ir $" '=nr$ 192-ci ilin &$"ınd$ 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ınınD $n-

:!r&$nl$nn ə l$ndndl$rın nü&$"əndələri ^!"!l $0d$ =l&$%l$"!ni <,&ə( "$r$(dıl$r.Ölədə $0i'( <ərə$(ı d$<$ d$ :ücləndi. 1928-ci ilin

$%'(nd$ *'(ri"$d$ı $0i'( (ə0il$(l$rının irlə0dirici



&ü0$irə'i !?irildi. Hnn il ür!ri 7i#$rd (!"dl =ld. Ölədə$n(i$0i'( <ərə$( #!"li ;əi idi.

5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində *'(ri"$ <,&ə(i $&!ri$n $i($lı-

nın ,lə"ə nü; !(&ə'i ü?ün 0ər$i( "$r$(dı.1928- ci il d!$rın əəllərində $rl$&!n(in <ər ii $l$($'ınd$ $rl$&!n(in 'ədri Mil$' r!'li$ r!;id!n(i '!?ildi.Bnd$n '=nr$ ,lədə "!ni <,&ə( =r&$l$0dırıldı. 1929-c il$r!lin 3-də ^!"!l <,&ə(i :,;lənil&ədən i'(!$"$ :!(di. M$"ın4-də ,"ü i0 $d$&ıD 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ının nü&$"əndə'i(r!ri' $in!( (ə0il !(di. P!ni <,&ə( d$#ili ə #$rici

'i"$'ə(də əəli #ə((i d$$& !(dirdi. B <,&ə(in ;$&$nınd$ d$,lədə $0i'( <ərə$(ı :ücləndi. 1929-c il '!n("$rın 26-də(r!ri' <,&ə(i də :,;lənil&ədən i'(!$"$ :!(di. Bır :ün '=nr$$n'l!r ə;iə'inə V"$n$ =li'inin rə<əri =!r '!?ildi.J,&ə(in (əriinə 5ri'(i$n- S='i$l $r(i"$'ıD $n:!r&$nl$r əl$ndndl$rın nü&$"əndələri d$#il !dildilər.

A+s)%i,' d43,' i)is'di >h%'3/ i##ə%i3də

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı *'(ri"$nın '='i$l-'i"$'i ə i%(i'$di<ə"$(ın$ ciddi (ə'ir !(di. =r(əii $n(i$0i'( <ərə$(ı "$(ırıldı%d$n'=nr$ ,lədə ə$li""ə(lərini :!ni0ləndirən $0i'( (ə0il$(l$rı dün"$i%(i'$di ,<r$nı illərində <,&ə(in 'i"$'ə(inə (ə'ir :,'(ər&ə"ə

$0l$dıl$r. B!lə ə;i""ə(də =!r <,&ə(i <!"&!rləri #$l%<ərə$(ı i&i !l$n !(di.

1929- c il =("$rın -də ,"ülü"ünə :,rə V"$n$nın iinci $nı =l$n @B=d!nr!di($n0($l(A il$'$ r$dı. Ölənin &$li""ə 'i'-(!&i =;ld. J,&ə( &$li""ə ,<r$nının %$r0ı'ını $l&$%d$n,(rü $nl$rın irlə0diril&ə'i #ə((ini :,(ürdü. %(i'$di ,<r$n*'(ri"$ 'ən$"!'ində &ərə;lə0&əni ə (ə&ərü;lə0&əni

:ücləndirdi. B,<r$n illərində i0'i;lərin '$"ı $r(dı ə !r:ilər ?=#$ldıldı. Mən;il <$%l$rı $r(ırıldı.1929- c il d!$rın -də ,lənin "!ni =n'(i('i"$'ı %əl !dil-



di. =n'(i('i"$"$ :,rə r!;id!n(in <ü%%l$rı :!ni0ləndirildi. $rl$-&!n( '!?ilərində i0(ir$ !(&ə ü?ün "$0 <əddi 2+-dən 21-ə %$ldı-rıldı. r!;id!n( $rl$&!n(in <ər ii $l$($'ınd$ il &üddə(inə '!?il-

&əli idi.=!r <,&ə(i 193+-c il '!n("$rın 6-də i'(!$"$ :!(di. r!-;id!n( Mil$'ın (,'i"ə'i ilə V=%!n $n'l!r =ld. Hnn 'ərənc$&ıilə =("$rın 1-də $rl$&!n( r$#ıldı. O="$rın 9-d$ $rl$&!n(ə"!ni '!?ilər !?irildi. V=%!n n="$rın 29-d$ i'(!$"$ :!(di. S!?-ilərin nə(icə'ində 5S ))D *'(ri"$ S='i$l-K!&=r$( /ə<lə $r(i-"$'ı 2D $n:!r&$nl$r 19D <!"&!rlərin lid!rlərinin "$r$(dı%l$rı

@Və(ən Bl=A 8 "!r $ldı. S!?ilər '$ $r(i"$l$rın nü;nn $0$ıdü0dü"ünü :,'(ərdi. 5rı'(i$n-S='ı$l $r(i"$'ının nü&$"əndə'i H((=Gnd!r ,lə $n'l!ri '!?ildi. Gnd!r <,&ə(i 193+-c il d!$rın 4-dən 1931-ci il i"nn 2+-də <$i&i""ə(də =ld. B <,&ə(in*'(ri"$-*l&$ni"$ ,&rü ((i$%ının "$r$dıl&$'ı <$%%ınd$ '$;i0i&;$l$&$'ı !"nəl#$l% (ə;"i%lərə :ə(iri ?ı#$rdı. Oə(icədə <,&ə(i'(!$"$ :!(di. P!ni <,&ə(i $rl Br!0 "$r$(dı. J,&ə(in

(əriinə 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ıD l$ndnd ə $n:!r- &$nl$nnnü&$"əndələri d$#il =ld. P!ni <,&ə( i%(i'$di ,<r$nın %$r0ı'ını$l&$%d$ $ci; %$ldı. *'(ri"$"$ r!di(lər !ril&ə'i &ə'ələ'i ,"ü d,lə(lər (ərəindən i'(ənilən %$"d$d$ <əll =ln&$dıı ü?ün%$l&$%$l "$r$ndıınd$n Br!0 <,&ə(i 1932-ci ıl &$"ın 13-dəi'(!$"$ :!(di. M$"ın 2+-də 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ınınnü&$"əndə'i Gn:!l!r( K=l' "!ni $in!( (ə0il !(di. J,&ə(in(əriinə 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ıD <!"&!rlər ə l$ndndl$rınnü&$"əndələri d$#il =ld. K$#ili 'i"$'ə( '$<ə'ində K=l' i%(i'$di

,<r$n$ %$r0ı &ü$ri;ə $$r&$% &ə%'ədilə (ədirlər <ə"$($!?irdiC i0'i;lərə "$rdı& =nd "$r$dıldıE üdcə ə'irini $r$d$n%$ldır&$% ü?ün !r:ilər $r(ırıldı. =&&ni'( ə S='i$l- K!&=r$($r(i"$l$rının ə$ll$0&$'ı %$r0ı'ınd$ <,&ə(in $''i <ərəə(i

*'(ri"$ n$'i=n$l-'='i$li'(lərini %ə;ələndirdi. Hnl$r ə$li""ə(lərini:!ni0ləndirərə <ə(($ 1931-ci ildə %i"$& %$ldır&$$ cə<d də!(dildər. L$in *'(ri"$d$ n$'i=n$l-'='i$li;& *l&$ni"$d$ı i&i:üclü d!"ilD d$ını% idi. *l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$- li;&



<$i&i""ə( $0ın$ :əldidən '=nr$ *'(ri"$d$ &ü$i% (ə0il$(l$r iinci $l&$n d,lə(ini "$r$(&$% id!"$'ını d$<$ :!ni0 (əli !(&ə"ə

$0l$dıl$r.

1933- cü il &$r(ın -8-də K=l' O$;irlər $in!(inin ,%əl$dəicl$'ını ?$ırdı. cl$'d$n '=nr$ =D r!;id!n( Mıl$'$ <,&ə(ini'(!$"$ :!(&ə'i $rədə əri;əni (ə%di& !('ə də i'(!$'ı %əl =ln-&$dı. r!;id!n( #$l%$ &ür$ciə( !dərə ,lədə $rl$&!n( ,<r$nının<,& 'ürdü"ünü ə"$n !(di. Si"$'i 'i'(!&də $ır ə;i""ə( "$r$ndı.M$r(ın 16-də $rl$&!n( ,;ünü r$#dı. ü?ə nü&$"i0ləri ə $?ı%(=l$n(ıl$r %$d$$n !dildi. S!n;r$ (ə(i% =lnd. S='i$l-d!&=r$(-

l$rın 'nd <ərilə0diril&i0 (ə0il$(ı %$d$$n !dildi. J,&ə(ə,%əl$də d!r!(lər %əl !(&ə 'əl$<i""ə(i !rildi. *r(ı% 1933-cüilin $r!lin '=nnd$ <,&ə( 4+ ,%əl$də d!r!( !rdi. M$"ın 2)-d$ =&&ni'( $r(i"$'ıD i"n $"ınd$ i'ə O$'i=n$l-S='i$li'( $r(i-"$'ı %$d$$n !dildi. 1933-cü il '!n("$rın 2+-də K=l' <,&ə(i"!nidən %rd. B $in!(in (əriinə l$ndndl$r d$#il !dil'ə də=nl$r <,&ə(də ə'$'lı r=l ="n$&$dıl$r.

/ə$li""ə(lərini :ücləndirən ə ($li"$"$ &!"l !dən 5ri'(i$n-S='i$l $r(i"$'ıD $(=li (ə0il$(l$rı ə <!"&!rlər 1933-cü ilini"lnd$ Və(ən Fə<ə'i "$r$(dıl$r. Hnl$r K=liı'n &üd$iə?ilərinə?!rildilər.

K=l' <,&ə(inin ,lədə %$"d$-%$nnl$n &,<ə&ləndir-&ə cə<dləri !lə ir nə(icə !r&ədi. *'(ri"$ n$'i=n$l-'='i$li'(ləri*l&$ni"$ n$'i=n$l-'='i$li'(ləri ilə əl$%ələrini :!ni0lə0dirdilər. B%üələr K=l'n $r$d$n :,(ürül&ə'i l$nl$rını i0lə"i <$-;ırl$dıl$r. 1933-cü il n="$rın 1+-d$ K=l' <,&ə(inin %ə(lləri ə"$nınl$rı (,rədənlərə %$r0ı ,lü& <,&ünü (ə(i% !(&ə $rədəd!r!(i n$'i=n$l-'='i$li'( (ə0il$(l$rını %ə;ələndirdi. J,&ə(in(ədirləri ciddi &ü%$i&ə(ə r$'( :əldi. Ölədə n$'i=n$l-'=-'i$li'(lərin (!rr=r ə (ə#ri$(ı :ücləndi. B (ə0il$(l$rın <$i&i""ə-

(i %i"$& "=l ilə ələ !?ir&ə cə<dləri (=%%0&$l$r$ :ə(iri ?ı#$r-dı. Hnl$r &əli""ə(ə r$dı. Bnd$n '=nr$ ,lədə n$'i=n$l-'=-'i$li'(lər :i;li ə$li""ə(lərini d$<$ d$ :ücləndirdi.



J,&ə( il'ə ilə &ün$'iə(lərini 'ı#l$0dırdı. 1933-cü ildəV$(i$nl$ i&;$l$n$n =n=rd$($ :,rə (ə<'il '$<ə'ində il'ənin <ü-%%l$rı :!ni0ləndirildi.

1934- cü il ,lənin 'i"$'i 'i'(!&i d$<$ ?=# ($li"$ 'i'(!&inə ən;ədildi. 1934-cü ilin !r$lınd$ 'ndn %$ldırdıı ü'"$n"$(ırıldı%d$n '=nr$ *SK/ də %$nnd$nən$r !l$n =lnd.Ölədəi ü(ün $r(i"$l$r %$d$$n !dildi. 1934-cü il &$r(ın 2-də*'(ri"$ ə<lə ə %ll%?l$rının ü&&i d,lə( Jə&$rl$r ((i$%l$rı "$r$dıldı. *r!lin 3+-d$ 1933-cü ilin &$r(ınd$n əri?$rıl&$"$n !?&i0 $rl$&!n( ə$li""ə(ini ər$ !(di. $rl$&!n(

icl$'l$rınd$ 41 ,%əl$də d!r!( (ə'di% !dildi. 1934-cü il &$"ın 1-də *'(ri"$ =n'(i('i"$'ı %üə"ə &indi. =n'(i('i"$ *'(ri"$nı(əə%ə rin'iinə ə'$'l$n$n #ri'(i$nD $l&$nD i((i$% d,lə(i !l$n !(di.Ölədə "!:$nə %$nni 'i"$'i <ərə$( ü(ün l="$l $r(i"$l$rı

irlə0dirən Və(ən Fə<ə'i =ld. K,lə( id$rə?ili"inin %rl0'inilərdən ən$r '$<ə irliləri =l$n =r=r$'i"$l$r$ ə =nl$rınə'$'ınd$ '!?ilən 0r$l$r$ ə'$'l$nırdı. B 0r$l$r - K,lə( r$'ıDT=r$% r$'ıD %(i'$di""$( ə &ədəni""ə( &ə'ələləri ü;rə i((i$%0r$'ı idi. Ölənin (ə'ərrü$( ə$li""ə(i "$rı&&#($r '$<ə"ə -ənd ə &!0ə (ə'ərrü$(ıD 'ən$"! ə d$-&ədən i0iD 'ənə($rlı%D(ic$rə( ə nə%li""$(D &$li""ə ə '='i$l (ə&in$(D $;$d !0ələrD d,lə(#id&ə(inə ,lündü.

Ölədə *'(ri"$ &illi ,;ünüdəri ə J$'r%l$r d,rünün

(əli$( $&$ni"$'ı :ücləndirildi. Bnnl$ !ləD *'(ri"$d$ $0i;&r!ji&i '$i(li"in %=rn&$'ı &ə%'ədilə ü(lələrin 'əərər !dil&ə'inə d!"ilD <$i&i""ə(in ənənəi in'(i((l$rın$ ə'$'l$n$n"&0$% r!ji& idi. *'(ri"$ $0i;&inə %$(ı &illə(?iliD ir%?iliD$n(i'!&i(i;& ə i0$l?ılı% #$' d!"ildi.

B i'ə ,lədə ə$li""ə( :,'(ərən n$'i=n$l-'='i$li'(lərin n$r$-;ılıın$ 'əə =ld. J,&ə( =nl$r$ %$r0ı <ərəə(ə !?di. *l&$ni"$n$'i=n$l-'='i$li'(ləri ilə 'ı# $lı =l$n *'(ri"$ n$'i=n$l-'='i$li'(<ərə$(ı 'ı#ı0dırıl&$$ $0l$ndı. B <ərə$(ın $0lıc$ &ə%'ədi



*'(ri"$nın *l&$ni"$ ilə irlə0diril&ə'i idi. K=l' i'ə 5S r=%r$&ının *'(ri"$d$ *l&$ni"$d$n ($&$&ilə ər%liD l$in ($li"$-"$ ən;ər =r=r$(i d,lə( "$r$dıl&$'ı in$ncınd$ idi. BD K=lü'n

<$i&i""ə(i illərində *'(ri"$nın #$rici 'i"$'ə(ində ($li"$"$ ü'(ün-lü !rildi"ini :,'(ərirdi. *'(ri"$nın ($li"$ ə /r$n'$ ilə "$#ınl$0-&$'ı nə(icə'ində '=nr$l$rD 1936-ci ilin $r!lində !?irilən !"nəl#$l%=nr$n'd$ *'(ri"$nın &ü'(ə%illi"inə (ə&in$( !rildi ə $n0lü'id!"$'ı i'ləndi. O$'i=n$l-'='i$li'(lər 'ı#ı0dırıl&$l$rın$ c$$ =l$r$%%i"$&$ cə<d !(dilər. J,&ə( ir n!?ə $'(ri"$lı n$'i=n$l-'='i$li'(i!d$& !(dirdi. Bnd$n '=nr$ =nl$r 'i-%ə'd <$;ırl$dıl$r. 1934-cü il

i"ln 26-də 14 nəər n$'i=n$l-'='i$li'( (ərəindən <,&ə( in$'ınd$ :ir= :,(ürülən $n'l!r K=l' "$r$l$ndı. Qi"$&?ıl$r K=l' <,&ə(inin i'(!$"$ :!(di"ini ə 7in(!l!nin "!ni $in!("$r$(dıını !l$n !(dilər. K=l' $; '=nr$ ,ldü. L$in (!;lilə%i"$&?ıl$r &əl !dildilər. r!;id!n( Mil$' "!ni $n'l!r ə;iə'inə r( 0ni%i (ə"in !(di. Vi('!-$n'l!r ə;iə'ini <!"&!r ($r!&!r% ((d. Bnd$n '=nr$ ,lədə $l&$n &$li""ə $i($lınınnü; $r(dı. 193)-cı ilin $r!lində ü&&i <əri &üəlləi""ə(

ər$ !dildi ə =rdnn '$"ı $r(ırıldı. O$'i=n$l-'='i$li'((ə0il$(l$rının :üclən&ə'i <,&ə(i &ü$i% (ədirlər :,r&ə"ə&əcr !(di. M$" $"ınd$ ($r!&!r% i('!-$n'l!r ə;iə'indən;$%l$0dırıldıD <!"&!rlər i'ə (ər'il$< =ln$r$% lə !dildi. "nd$d,lə(in &üd$iə !dil&ə'i <$%%ınd$ %$nn %əl =lnd.

0ni%in <$i&i""ə(i illərində *'(ri"$nın #$rici 'i"$'ə(i *l-&$ni"$ ilə "$#ınl$0&$$ ",nəl'ə dəD !<(i"$(lı =l&$%l$ B,"ü Bri-($ni"$ ə /r$n'$ ilə &ün$'iə(lərin %=rn '$#l$nıl&$'ını d$nə;ərə $lırdı. *l&$ni"$nın *'(ri"$d$ı n$'i=n$l-'='i$li'((ə0il$(l$rının i0inə %$rı0&$'ı <,&ə(in ə;i""ə(ini $ırl$0dırdı.193)-cı ilin i"ln 11-də *l&$nı"$ ilə *'(ri"$ $r$'ınd$ ü?&$ddədən i$rə( '$;i0 $l$ndı. S$;i0ə :,rə $l&$n <,&ə(i*'(ri"$ d,lə(inin '!r!nli"ini ($nı"ırdıE d,lə(lər ir-

irilərinin d$#ili i0lərinə %$rı0&ırdıl$rE *'(ri"$ <,&ə(i*l&$ni"$ ilə &ün$'iə(də ,;ünü $l&$n d,lə(i i&i $$rırdı.



*l&$ni"$-*'(ri"$ '$;i0i i&;$l$ndı%d$n '=nr$ V"$n$ <ə'#$-n$l$rınd$ '$#l$nıl$n $'(ri"$lı n$'i=n$l-'='i$li'(lər $;$dlı$

r$#ıldıl$r. O="$rın 3-də 0ni% $in!(ində də"i0ililər

!dilərə $l- &$nərə'( 0ə#'lərə ə;iələr !rildi. Bnd$n '=nr$*l&$ni"$ ilə &ün$'iə(lər d$<$ d$ 'ı#l$0dırıldı. 193)-cı il n="$rın21-də ii ,lə $r$'ınd$ ii &$ddədən i$rə( :i;li r=(==li&;$l$ndı. B r=(==l$ :,rə (ərələr =&&ni;&ə %$r0ı ir:ə&ü$ri;ə $$r&$lı ə ilin &ə'lə<ə(lə0&ə =l&$d$n B$l$nl$rd$<!? ir "!ni i%(i'$di '$;i0lərdə i0(ir$ !(&ə&əli idilər. r=(==l$ə'$'ən *'(ri"$nın #$rici 'i"$'ə(i *l&$ni"$nın nə;$rə(i $l(ın$

!?di. *; '=nr$ *'(ri"$nın *l&$ni"$"$ irlə0diril&ə'i id!"$'ıd$<$ :!ni0 (əli !dildi. 1938-ci ilin !r$lın 12-də 0ni%lə Ji(l!r $r$'ınd$ B!r#(!'<$:!ndə :,rü0 !?irildi. ,rü0də *l&$ni"$nın!(i&$d :,'(ərdi"i ^!"'-n$r(ın <,&ə(in (əriinə d$#il!dil&ə'i ə <ə'də =l$n n$'i=n$l-'='i$li'(lərin $;$d !dil&ə'i0ni%ə (əli !dildi. 0ni% V"$n$"$ %$"ı(dı%d$n '=nr$ Ji(l!rin(ələlərini "!rinə "!(irdi. J,&ə( *'(ri"$nın *l&$ni"$"$

irlə0diril&ə'inə d$ir l!i'i'( !?irdi. l!i'i'(də i0(ir$ !dənlər &ə'ələ"ə 'ə' !rdi. M$r(ın 11-də 0ni% i'(!$"$ :!(di. HD r$di=ilə ?ı#ı0 !dərə #$l%ı ə 'il$<lı %üələri $l&$n =rd'n$&ü%$i&ə( :,'(ər&ə&ə"ə ?$ırdı. $n'l!r ə;iə'inə r!;id!n(Mil$' (ərəindən ^!"'-n$r( (ə"in !dildi. ^!"'-n$r(*l&$ni"$nın *'(ri"$"$ irlə0diril&ə'inin <ü%%i-'i"$'i ə'$'l$rınıi0lə"i <$;ırl$dı. M$r(ın 12-də $l&$n =rdl$rı *'(ri"$"$ :əldi.M$r(ın 13-də <,&ə( *'(ri"$nı $l&$n d,lə(i !l$n !(di.*l&$ni"$ <,&ə(i i'ə ,; n,ə'ində *'(ri"$nı rə'&i =l$r$%H'(&$r @ər% &$r$'ıA $dı $l(ınd$ Ü?üncü r!"#in (əriinə%$(dı. B!ləliləD @$<id #$l%D $<id ,ləD $<id ür!rA "$r$dıldı.Bnnl$ d$D *'(ri"$nın $n0lü'ü $0$ ?$(dı.



IX BOLUM

MA0ARISTAN

Bi%i3əsi3i3 #(ə 443 3ə)i<ə#ə%i

M$c$rı'($nd$ "$r$n$n $ır '='i$l-i%(i'$di ə 'i"$'i ə;i""ə(1918- ci ilin $"ı;ınd$ in%il$ın $0l$n&$'ın$ :ə(iri ?ı#$rdı.

*'(ri"$-M$c$rı'($n =rd'nn i($l"$n cə<ə'ində $ır &əl- i""ə(ə r$&$'ı r$l IV $rlın <$i&i""ə(ini ə V!!rl! <,-&ə(inin &,%!lərini ($&$&ilə ;əilə(di. IV $rl ?=#&illə(li &=-n$r#i"$nı d$ıl&$%d$n #il$' !(&ə &ə%'ədilə 1918-ci il =("$rın1)-d$ ,lənin !d!r$(i d,lə(ə ?!rildi"ini !l$n !(di. L$in d$i&!ri"$nın 'ü%(nn %$r0ı'ını $l$ il&ədi. H("$rın 23-dəV!!rl! i'(!$"$ :!(di. @$"ı; %ı;ıl :ülləriA $dl$ndırıl$n &illi-d!&=r$(i in%il$ın :!di0ində M$c$rı'($n &=n$r#i"$'ı lə!dildi. M$c$rı'($n S='i$l-K!&=r$( $r(i"$'ının l!n&nd$ Milli

r$ "$r$(&$% $rədə %ər$r %əl !dildi. '(i%l$l $r(i"$'ının lid!ri%r$ Mi#$" $r="i 186-1966 $0d$ =l&$%l$ Milli r$"$r$dıldı. Milli r$nın (əriinə i'(i%l$l?ıl$rD '='i$l-d!&=r$(l$r ə r$di$ll$rın nü&$"əndələri d$#il =ld. T!;lilə ü(ün ,lədəMilli r$nın nü; $r(dı.

7&ın ə ?!# &illi 0r$l$rı d$ &=n$r#i"$ ilə əl$%ələrini ə'di-lər. R!#i"$ *'(ri"$nın (əriindən ?ı#ı &ü'(ə%il d,lə( =ld.

Mü'(ə%illi"ini !l$n !dən Sl=$i"$nın R!#i"$ ilə irlə0&ə'i nə(icə-'ində R!#='l=$i"$ d,lə(i "$r$dıldı. *'(ri"$ d$ r!'li$ !l$n!dildi. B!ləliləD J$'r%l$rın <$i&i""ə(i "$lnı; M$c$rı'($n ər$-;i'ində %$ldı. IV $rlın ($0ırıı ilə M$c$rı'($nın Gr'<!r'=% ='i =("$rın 29-d$ 5$dii $0 n$;ir (ə"in !(di. Bir :ün '=nr$ =D <,-&ə( "$r$(dı. L$in ə;i""ə( dü;əl&ədi ə #$l%ın n$r$;ılıı $0$ı

dü0&ədi. H("$rın 3+-d$ Bd$!0(də ü'"$n $0l$dı. H("$rın31- də 5$di i'(!$"$ :!(di. IV $rlın ($0ırıı ilə ='i $0 n$;ir ə;iə'inə M.$r="ini (ə"in !(di.



P!ni <,&ə(in (ərii ə'$'ən $n($n($ərə'( 0ə#'lərdən i$rə(idi. J,&ə(in ($0ırıı ilə 1918-ci il n="$rın 3-də $di"$#ınlıınd$ :!n!r$l V!!r $(ii &,cd =l&$"$n *'(ri"$-

M$c$rı'($n irn!- r$(=rl $dınd$n *n($n($ d,lə(ləri ilə $n0ı%i&;$l$dı. B$rı0ıın 0ər(lərinə :,rə *'(ri"$-M$c$rı'($n "$lnı; 2+dii;i"$ '$#l$"$ ilərdiE %$l$n =rd (ər#i' =lnrdE dəni; ə ?$"d=n$n&$'ı (ər'il$< !dilirdiE <əri ə&l$ın "$rı'ı *n($n($,lələrinə !rilirdi ə '.

1918- ci il n="$rın 11-də =&"!n &!0ə'ində $rı0ıın i&;$-l$n&$'ı ilə irinci dün"$ &ü<$riə'i $0$ ?$(dı. O="$rın 13-də

%$li d,lə(lərin (ə%di& !(di"i =n!n'i"$nı &$c$r <,&ə(i$dınd$n =r(!l'i; n$;ir B!l$ Lind!r i&;$l$dı. P$r$n&ı0 əl!ri0li

!"nəl#$l% 0ər$i(dən i'(i$də !dən &il"=n nəərdən ?=# r&ın"$0$dıı Tr$n'il$ni"$nı 7&ıni"$"$ irlə0dir&ə i'(ədi. M$c$r =rdl$rı i'ə i(ərə ;=n$nı ((dl$r. Tr$n'il$ni"$nı ,;ünə

irlə0dir&ə i'(ə"ən M$c$rı'($nl$ 7&ıni"$ $r$'ınd$ d$nı0ı%l$r $0l$ndı. L$& ?ə(in !?ən d$nı0ı%l$r nə(icə'i; %r($rdı.Tr$n'il$ni"$ 7&ıni"$"$ irlə0dirildi. Bnd$n '=nr$M$c$rı'($nd$ in%il$i ə<$li-r<i""ə :ücləndi. B!lə 0ər$i(də #$l%M$c$rı'($nın r!'li$ !l$n =ln&$'ını (ələ !dirdi. Q$nn!rici&əcli'(n ?$rıl&$'ını :,;lə&ədən M$c$rı'($n Milli r$'ı 1918-ciil n="$rın 1)-d$ M$c$rı'($nı r!'li$ !l$n !(di. K,lə( r$'ılə !dildi. K,lə( $0?ı'ının n'i"$l$rı <,&ə(ə !rildi.

7!'li$ r!;id!n(ini '!?&ə (ə#irə '$lındı.5$l%ın n$r$;ılıı :üclü =ldnd$n '='i$li'(lərin ü(lələrə

(ə'iri #!"li $r(dı. 7'i"$d$n ə(ənə d,nən <əri ə'irlər B!l$ nn(ə0əü'ü ilə 1918-ci il n="$rın 21-də M$c$rı'($n =&&ni'($r(i"$'ını "$r$(dıl$r. 5!"li ;əi =l$n (ə0il$( ə$li""ə(ində 'ini&ü$ri;ə"ə ə ;=r$ılı$ ə'$'l$nırdı. J,&ə( ir n!?ə $" '=nr$=&&ni'( $r(i"$'ının rə<ərli"ini (($r$% <ə'#$n$"$ '$ldı.

1918- ci ilin '=nnd$ ,lədə 'i"$'i ,<r$n "$r$ndı. $r="i =$-li'i"$lı <,&ə(i (əriində də"i0ililər !(&ələ '$#l$dı. Milli -r$ 1919-c il "$n$rın -də M.$r="ini r!'li$nın &üə%%ə(i



r!;id!n(i !l$n !(di. HD d$ ,; $r(i"$'ının nü&$"əndə'i =l$n K!ni0B!rin!"i $0 n$;ir (ə"in !(di. Ölədə =$li'i"$lı <,&ə( "$r$dıl-dı. Ü&&i '!?i <ü%%D ',;D &ə($(D i((i$%l$r ə "ıınc$%

$;$dlıı !rildi. 8 '$$(lı% i0 :ünü (ə(i% =lnd. Tə'ərrü$(ın S=-'i$ll$0dınl&$'ı O$;irli"i "$r$dıldı. *%r$r i'l$<$( <ə"$($ !?iril&ə"ə $0l$ndı. L$in d$ ,lədə '='i$l-'i"$'i :ər:inli"i ;ə(lə(&ədi.

1919- c il !r$lın 2)-d$ *n($n($ *li r$'ı M$c$rı'($nl$ 7-&ıni"$ $r$'ınd$ i(ərə ;=n$ "$r$dıl&$'ı $rədə %ər$r %əl !(di.B %ər$r$ :,rə &$c$r =rdl$rı 24 '$$( &üddə(ində i(ərə ;=n$nı

=0$l(&$lı idi. B!lə %ər$rın %əl !dil&ə'i M$c$rı'($nın

!"nəl#$l% ə;i""ə(ini $ırl$0dırdı. 1919-c il &$r(ın 2+-dəBd$!0(dəi r$n'ı; <əri &i''i"$'ının rə<əri =d=l=ni Vı'&$c$r <,&ə(inə n=($ (ə%di& !(di. B n=($"$ :,rə &$c$r =rdl$rıər%i M$c$rı'($n ə $r$($r#$'ı \r$"n$d$n ?ı#$rıl&$lıD <ə&inər$;ilər R!#='l=$i"$ ə 7&ıni"$ =rdl$rı (ərəindən ((l&$lıidi. *n($n($ ,lələrinin n=($'ı &$r(ın 2+-də O$;irlər r$'ınınicl$'ınd$ &ü;$irə !dildi. Və;i""ə(dən ?ı#ı0 "=l ($$ il&ə"ən

<,&ə( i'(!$"$ :!(&ə"ə &əcr =ld. Qr$ 0($n B!(l!nin "!ni<,&ə( "$r$(&$% cə<dləri r'; =ld. J,&ə( ,<r$nı d$<$d$ dərinlə0di.

M'<'%/s)'3 S*+&) R&s1>#i('s/

M$r(ın 21-də '='i$l-d!&=r$(l$rl$ =&&ni'(lərin nü&$"ən-

dələri G.L$ndl!r ə <ə'#$n$d$ =l$n B!l$ n $r(i"$l$rı irlə0di-rərə S='i$li'( $r(i"$'ını %r <,&ə( "$r$(&$% $rədə r$;ılı$:əldilər. Jə&in :ün Bd$!0( ü?ələrinə ?ı#$r$% 'il$<lı "=ll$<$i&i""ə(i ələ $l$n ə<lə ə əndlilər M$c$rı'($nı S=!(7!'li$'ı !l$n !(dilər. J,&ə(ə '='i$l-d!&=r$( $nd=r Q$r-

$"i $0?ılı% !(di. J,&ə(in (əriinə 14 =&&ni'(D 1 '='i$l-d!&=r$( ə ii i(ərə d$#il !dildi. 5$l% 5$rici i0lər =&i''$rı

'='i$l-d!&=r$(D &ü$inləri i'ə =&&ni'(lər =ld.S=!( <$i&i""ə(inin il :ünündən ,<nə d,lə( $$r$(ı d$ı-

dıl$r$% "!rində "!ni d,lə( =r%$nl$rı "$r$dıl&$$ $0l$ndı. /ə<ləD



əndli ə ə':ər d!($(l$rı '=!(ləri %rld. Hnl$rın $0ınd$ :!ni0'əl$<i""ə(ləri =l$n 3-6 nəərdən i$rə( dir!(=ri&l$r drrd.*r!lin 2-də in%il$i <,&ə( 0r$'ı M$c$rı'($n S=!(

7!'li$'ının =n'(i('i"$'ını !l$n !(di. =n'(i('i"$"$ :,rə&ərə;i d,lə( <$i&i""ə( =r%$nı Ü&&&$c$r S=!(lər %rl($"ıD"!rlərdə i'ə %ə;$D r$"=nD 0ə<ər ə ənd '=!(ləri idi. 18 "$0ınd$n"#$rı ü(ün ə(ənd$0l$r$ '!?i-'!?il&ə <ü%% !rildi. T$cirlərDr<$nilər ə di:ər i&$nlı 0ə#'lər '!?i <ü%%nd$n &ə<r&!dildi. *r!lin irinci =n:ünlü"ündə '=!(lərə ər$;i rin'ii ü;rə:i;li '!?ilər !?irildi. Birinci Ü&&&$c$r S=!(lər %rl($"ı

i"nn 14-23-də (=l$ndı. Qrl($"ın '=nnc :ünü M$c$rı'($nS='i$li'( /!d!r$(i S=!( 7!'li$'ının =n'(i('i"$'ı (ə'di%!dildi. Hrd ə &ili' "$r$dıldı. ,<nə =li' lə !dildi. S=!(<,&ə(inə %$r0ı ?ı#$nl$rı cə;$l$ndır&$% &ə%'ədi ilə <əriin%il$i (rin$ll$r "$r$dıldı. M$r(ın 22-də $ri ə ;$=d=l$rDd$- &ədən ə nə%li""$(D &$r(ın 2)-d$ &$li""əD $r!lin 2-də i'əə<lə'i 1+ nəərdən ?=# =l$n iri ə =r($ (ic$rə( ə &$li""ə

&üə''i'ələri &illilə0dirildi. 5ırd$ (ic$rə(ə (=#nl&$dı. 5$rici(ic$rə( ü;ərində d,lə( in<i'$rı %="ld. M$"ın 19-d$ ,ləi%(i'$di""$(ını id$rə !(&ə ü?ün $li =r%$n =l$n 5$l% Tə'ərrü$(ır$'ı "$r$dıldı. L$in (=r$% əndlilərə $"l$n&$dı ə !=d$l%$lı%l$rı '$#l$nıldı. ənd (ə'ərrü$(ı i'(!<'$l ==!r$(iləri"$r$dıldı. T=r$% &illilə0dirildi. B i'ə əndlilərin n$r$;ılıın$'əə =ld. Ü&&i ə&ə &üəlləi""ə(i <$%%ınd$ d!r!( !rildi.S='i$l ər$ər'i;li"in ləi !l$n !dildi. l'; (ii #id&ə( (ə(i%=lnd. Bü(ün rü(ə ə (i(ll$r $r$d$n %$ldırıldıD %$dın ə i0ilərə

ər$ər <ü%%l$r !rildi. V$rlı !ləri &ü'$dirə !dilərə ə<lə əd,"ü0?ülərə $"l$ndı.

J,&ə( &illi &ə'ələnin <əllinə :iri0di. Bü(ün &illə(lərin ə-r$ərli"i !l$n !dildi. L$in &illi &ə'lə ,lə %$r0ı'ınd$ ə'in

r=l!& =l$r$% %$lırdı.Mə(ələrD $li (ə<'ilD (!$(rD l ə di:ər &ədəni""ə( ə &$$ri =c$%l$rı &illilə0dirildi. il'ə d,lə(dən $"rıldı. l'; (ə<'il'i'(!&i (ə(i% !dildi.



M$c$r <,&ə(i nəini =&&ni'( in%il$ını "$"&$$D !"ni;$&$nd$ %=n0l$rın$ iddi$l$r d$ irəli 'ür&ə"ə $0l$dı.

M$c$rı'($nd$ "$r$n&ı0 $ır '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə( #$l%ın

n$r$;ılıın$ 'əə =ld. J,&ə(in '='i$l d$"$%l$rı ;əilədi. 5$rici,lələr M$c$rı'($nd$ı (ə<lüəli ə;i""ə(i nə;$rə(ə $l&$% ü?ün<ərəə(ə !?dilər. 7&ıni"$ =rdl$rı M$c$rı'($n$ :irdi. G"ni ;$-&$nd$ /r$n'$D P%='l$i"$ ə R!#='l=$i"$ =rdl$rı d$ <üc&$!?di. M$c$r =rd' c$$ =l$r$% '=!( <$i&i""ə(i %r&$%&ə%'ədi ilə Sl=$i"$ ər$;i'inə d$#il =ld. "nn 1)-d$ Sl=$i"$S=!( 7!'li$'ı "$r$dıldı. 1919-c il i"nn 13-də $ri' 'ül<

=nr$n'ı $dınd$n l!&$n'= &$c$r <,&ə(inə l(i&$(& !rdi.\l(i&$(&d$ &$c$r =rd'nn 14 :ün ər;ində R!#='l=$i"$ər$;i'indən ?ı#$rıl&$'ı (ələ !dildi. G"ni ;$&$nd$ ildirildi iDə:ər (ələ "!rinə "!(irilər'ə r&ın =rdl$rı ((d%l$rı M$c$rı'($nər$;i'ini =0$ld$c$%dır. O=($ &ü;$irə !dildi. "nn 23-də &$c$r =rdl$rın$ d!&$r$'i"$ #ə((inə ?əil&ə $rədə ə&r !rildi.J,&ə(in *n($n($ d,lə(ləri %$r0ı'ınd$ :!ri ?əil&ə'i &ü#$liə((ərəindən ;əili i&i %i"&ə(ləndirildi. 0($n B!(l!nin $0?ılııilə V"$n$d$ı &ü<$cirə( <,&ə(i ə$li""ə(ini :!ni0ləndirərə '=!( <$i&i""ə(inin d!ril&ə'i l$nını $ri' 'ül< =nr$n'ın$(ə%di& !(di. Qəri M$c$rı'($nd$ '=!( <,&ə(i əl!"<inə ü'"$n

$0l$ndı. *r$d 0ə<ərində i'ə %r$ K"l$ $r="i $0d$ =l&$%l$ <,-&ə( "$r$dıldı. L$in *n($n($ ,lələri <,&ə(i %əl !(&ədi.

"ln 12-də K!j *r$<$& $0d$ =l&$%l$ "!ni <,&ə( "$r$dıldı."n-ı"l $"l$rınd$ Bd$!0(də <,&ə( əl!"<inə ü'"$nl$r $0!rdi. J,&ə( ü'"$nl$rın ə r&ın =rd'nn <üc&nn %$r-0ı'ı& $l$ il&ədi.

1919- c il $%'(n 1-də '=!( <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. S='i$l-d!&=r$(l$rın nü&$"əndə'i K"l$ !"dl $0d$ =l&$%l$ <ə&$rl$r i((i$%ı <,&ə(i "$r$dıldı.

B!ləliləD 133 :ün ə$li""ə( :,'(ərdidən '=nr$ M$c$rı'($nS=!( 7!'li$'ı il$'$ r$dı. M$c$rı'($n S=!( 7!'li$'ının&əli""ə(ə r$&$'ının $0lıc$ 'əəi =nn '='i$l d$"$%l$rının



=l&$&$'ıD "!ridilən 'i"$'ə(in "$nlı0lıı ə #$rici d,lə(lərlə n=r&$l&ün$'iə(lər %r$ il&ə&ə'i idi.

M'<'%/s)'3 7878-782!-<4 i##ə%də1919- c il $%'(n 4-də r&ın =rdl$rı Bd$!0(ə d$#il =ld.

*l(ı :ün ə$li""ə( :,'(ərdidən '=nr$ $%'(n -də !"dl<,&ə(i d!rildi. K!ril&ə&i0dən əəl <,&ə( in%il$i(rin$ll$rı lə !dərə ,<nə %rl0 ər$ !(di ə 'i"$'i&ə<'l$rı $;$dlı$ r$#dı. Millilə0diril&i0 &üə''i'ələr

'$<ilərinə %$"($rıldı. *%'(n -də i'ə <$i&i""ə(ə iri $ri '$<ii 0($n /ridri# :əldi. Bn$ $#&$"$r$% ,lədə ü? <$i&i""ə(&ərə;i =r&$l$0dı. Bd$- !0(dən 0ər%dəi ər$;iləri nə;$rə(də'$#l$"$n r&ın =rd'nn <$i&i""ə(iE 0($n /ridri# <,&ə(iEKn$" ə(r$ınd$ "!rlə0ən =n(r- $d&ir$l Mil=0 5=r(inin &illi=rd'. 7!$l :üc 5=r(inin (ərəində idi. Ölədə %$rı0ı% ə;i""ə("$r$n&ı0dı. B!lə 0ər$i(də cə&i""ə( &,<ə& id$rə?ili"ə !<(i"$c

d"rd. *n($n($ ,lələrinin r$;ılıı ilə r&ın =rdl$rıBd$!0(dən ?ı#$rıldı%d$n '=nr$ 5=r(inin <əri <i''ələri 1919-c iln="$rın 14-də $"($#($ d$#il =ld. O="$rın 1)-d$ i'ə 5=r(i ,;üBd$!0(ə :əldi. 0($n /ridri# =n (ən(ənə ilə %$r0ıl$dı. 5=r(i

nd$n əəl *'(ri"$-M$c$rı'($n &=n$r#i"$'ı d=n$n&$'ının=&$nd$nı =l&0D '=nr$l$r i'ə ,;ünü $li $0 =&$nd$n !l$n

!(&i0di. O="$rın 23-də 5=r(inin (əlii ilə "!ni &ərə;lə0diril&i0=$li'i"$lı <,&ə( "$r$dıldı. B <,&ə(ə $r=" Q'$r $0?ılı%!(di. J,&ə( 192+-ci il "$n$rın 26-də Milli Məcli'ə '!?ilər (ə"in !(di. /!r$lın 13-də M$c$rı'($nd$ &=n$r#i"$ ər$ !dildi.Q'$r <,&ə(i i'(!$"$ :!(di. P!ni $0 n$;ir ə;iə'inə əil$nd=r i&=ni-!&=d$n (ə"in !dildi. 192+-ci il &$r(ın 1-də 5=r(iM$c$rı'($n K,lə( r$'ınd$ r!:!n( - &$c$r r$llıının <,&d$rı

'!?ildi. 7!:!n( $rl$&!n(i ?$ır$ ə r$#$ ilərdi. Hnn əlində%$nn!ricili 'əl$<i""ə(ləri cə&ləndi ə =rdnn $li $0=&$nd$nı idi. 7!:!n( 'əirləri (ə"in ə %əl !dirdi. Mü<$riə ə


http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 233/3612!!

'ül< &ə'ələ'inin $rl$&!n(də (ə'di%i d$<$ ?=# 5=r(i- ninir$də'indən $'ılı idi. 5=r(i '$ r$di$l <ərə$(ın ə (ədirlərinəl!"<inə ?ı#ırdı. B!ləliləD M$c$rı'($nd$ <$i&i""ə( '(r(rl$rının

=r&$l$0dırıl&$'ınd$ 0ə#'i""ə( $&ili $0lıc$ r=l ="n$dı.192+- ci ilin "$n$rınd$ $ri'də *n($n($ ,lələri ilə &$c$r nü-&$"əndə <!"ə(i $r$'ınd$ 'ül< d$nı0ı%l$rı $0l$dı. Mü%$ilə 192+-ciil i"nn 4-də Tri$n=n '$r$"ınd$ i&;$l$ndı. Mü%$ilə"ə :,rəM$c$rı'($n %=n0 d,lə(lərlə &üə""ənlə0diril&i0 'ər<ədləri($nı&$lı idiE Tr$n'il$ni"$ ə B$n$(ın 0ər% <i''ə'i 7&ıni"$"$E5=r$('($nD B$?$ ə B$n$(ın %ər <i''ə'i P%='l$i"$"$E

Sl=$i"$ ə $r$(- $r#$'ı \r$"n$ R!#='l=$i"$"$E Br:!nl$nd*'(ri"$"$ !ril&əliE M$c$rı'($n /i& li&$nın$ =l$n iddi$l$rınd$nəl ?ə&əli idiD ü&&i <əri &üəlləi""ə( %$d$$n !dildiEM$c$n'($n "$lnı; 36 &inli =rd '$#l$"$ ilərdiE $i$'i"$D ($n ə$ır $r(ill!ri"$ '$#l$n&$'ı %$d$$n !dildi. O="$rın 16-də&ü%$ilə M$c$rı'($n $rl$&!n(ində (ə'di% !dildi. Mü%$ilənini&;$l$n&$'ı ilə *'(ri"$-M$c$rı'($n i&!ri"$'ının $rlıın$ '=n%="l&$'ı rə'&ilə0dirildi ə M$c$rı'($n *'(ri"$d$n $"rıldı.Tri$n=n 'ül< &ü%$ilə'inə :,rə &ü<$riədə rd ;i"$nl$r ü?ünM$c$n'($n (ə;&in$( ,də&əli idi.

Sül< &ü%$ilə'i i&;$l$ndı%d$n '=nr$ $?ı% (ən%idlərə &ər;%$l$n i&$ni-!&=d$n <,&ə(i 192+-ci ıl i"nn 2)-d$ i'(!$!rdi. P!ni <,&ə(i %r$ $l T!l!i "$r$(dı. J,&ə(in %$r0ı'ınd$

dr$n $0lıc$ ə;iə ,lə i%(i'$di""$(ını ər$ !(&ə ə ;$i(,;$0ın$lıının %$r0ı'ını $l&$% idi. L$in <,&ə( r=l!&lərin<!? irini <əll !də il&ə"ərə 1921-ci ıl $r!lin -də i'(!$ !rdi.*r!lin =r($l$rınd$ $0 n$;ir ə;iə'inə ,"ü (=r$% '$<i$rıD%r$ 0($n B!(l!n (ə"in !dildi. HD ə;iədə 1931-ci ilədə %$ldı.J,&ə( #ü''i də'(ələri r$#&$% <$%%ınd$ %ər$r %əl !(di.!?&i0 &$c$r r$lı $rl $0d$ =l&$%l$ l!:i(i&?ilər $dl$n$n də'-(ənin J$'r%l$r 'ül$lə'ini ər$ !(&ə &ə%'ədilə ii dəə %$ldır-dıı %i"$& "$(ırıldı. M$c$n'($n $rl$&!n(i *n($n($ ,lələrinin (,-'i"ə'i ilə J$'r%l$r 'ül$lə'inin &$c$r ($#(-($cın$ "i"ələn&ə'ini


http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 234/3612!:

%$d$$n !dən %$nn 1921-c il n="dnn 3-də %əl !(di. B!ləli-ləD M$c$rı'($n r$l'ı; r$llı% =ld. 5=r(i :!ni0 'əl$<i""ə(lər $ldı.5=r(i r!ji&inin $0lıc$ d$"$ı $(=li il'ə'i =ld.

Bnnl$ !ləD ,lədə 'i"$'i $r(i"$l$rD $rl$&!n( ə &ü#$liə(n=r&$l ə$li""ə( :,'(ərirdi. Ölədə $0i;&in "$r$n&$'ı ü?ün l$;ı&=l$n 0ər$i( "=# idi.

1922-ci ildə 0($n B!(l!n Birli $r(i"$'ını "$r$(dı. B $r(i"$ (ə#&inən 26 il <$i&i""ə(də %$ldı. 1922-ci ıl ü&&i '!?i<ü%% ə $rl$&!n(ə :i;li 'ə'!r&ə lə =lnd. Ölədə &illi r<:ücləndirildi.

B!(l!n <,&ə(i 192+-cı ildə %əl !dil&i0 $%r$r i'l$<$(ı <ə-"$($ !?irdi. 23+ &in əndli (=r$% $ldı. Ölənin ənd (ə'ərrü$(ıini0$ !(di.

M'<'%/s)'3 782:-7828-< i##ə%də

1924- cü ildən $0l$"$r$% M$c$rı'($n i%(i'$di""$(ınd$

'$i(lə0&ə ə "ü'əli0 $0l$ndı. Qəri *r=$ d,lə(ləriD *B əMillə(lər Fə&i""ə(i M$c$rı'($n$ i'(i%r$;l$r !rdi. 1924-28-ciillərdə M$c$rı'($n 1D6 &lrdD !n:! i'(i%r$; $ldı. Oə(icədə ,lənin&$li""ə 'i'(!&i '$i(lə0di ə 'ən$"! 'ürə(lə ini0$ !(&ə"ə $0l$dı.Ölənin #$rici (ic$rə( d,ri""ə'i $r(dı. M$li""ə "$rdı&l$rınd$ndü;:ün i'(i$də !dil&ə'i '$"ə'ində M$c$rı'($nd$ 'ən$"! i'(!<'$lı192-ci ildə &ü<$riədən əəli 'əi""ə"ə :əli ?$(dı.

1926- ci ilin $r!lində M$c$rı'($n S='i$li'( /ə<lə $r(i"$'ı"$r$dıldı. 1926-ci ilin $%'(nd$ i'ə V"$n$d$ M$c$rı'($n =&&-ni'( $r(i"$'ının irinci %rl($"ı !?irildi. Qrl($"d$ &,cd r!-

ji&ə %$r0ı &ü$ri;ə r=%r$&ı irəli 'ürüldü. L$in illərdəM$c$rı'($nd$ ə<lə <ərə$(ı cü;i idi. =&&ni'( $r(i"$'ı əS='i$li'( /ə<lə $r(i"$'ı <ərə$(ın ,nündə :!('ə də =nl$r ?=#;əi idilər. J,&ə(in rl '='i$l-i%(i'$di 'i"$'ə(i $r(i"$l$rı:üclü '='i$l d$"$%d$n &ə<r& !(&i0di.

5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində &$c$r <,&ə(inin %$r0ı"$ %="d $0lıc$ ə;iə Tri$n=n 'ül< &ü%$ilə'inə "!nidən $#ıl&$'ın$ n$il


http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 235/3612!;

=l&$% idi. L$in !"nəl#$l% 0ər$i( i'(ələrin <ə"$($ !?iril&ə'i-nə i&$n !r&irdi. Bnnl$ !ləD ə;i d,lə(lərD = cü&lədən ($li"$'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərinə "!nidən $#ıl&$'ı &ə'ələ'ində

M$c$rı'($nı &üd$iə !dirdi. M$c$r <,&ə(i #$rici 'i"$'ə(dər!:i=n$ #ü''i di%%ə( "!(irərə B$l$n ,lələri ilə &ün$'iə(lərini"$#0ıl$0dırdı. 192-ci ilin $r!lində 0($n B!(l!n ($li"$"$ 'əər !(di. Səər ;$&$nı ii ,lə $r$'ınd$ d='(l%D &ə'lə<ə(lə0&ə ə$ri(r$j <$%%ınd$ &ü%$ilə ə &ü%$ilə"ə əl$ə =l$r$%M$c$rı'($n$ i($l"$n 'il$<ının '$(ıl&$'ı $rədə :i;li 'ənəd&;$l$ndı. M$c$r <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i *BD n:il(ərə ə

($li"$ (ərəindən &üd$iə !dildi.

M'<'%/s)'3 d43,' i)is'di >h%'3/ i##ə%i3də

Kün"$ i%(i'$dı ,<r$nı 1929-c ilin =r($l$rınd$n $0l$"$r$%&$c$r i%(i'$di""$(ın$ '$r'ıdıcı ;ərə rd. Sən$"! ə ənd (ə'ər-rü$(ı &ə<'ll$rı r!$ll$0&$dı. Sən$"! i'(!<'$lı $0$ı dü0dü. Pün:ül

'ən$"! '$<ələri ,<r$nd$n ;i"$n ?ədi. Hr($ ə #ırd$ &üə''i'ələr il$'$ r$dı. Bn$ $#&$"$r$% 'ən$"! ,<r$nı i'(!<'$lın ə $i-($lın (ə&ərü;lə0&ə'ini 'ürə(ləndirdi. 1931-ci ilin "$"ınd$ ,<r$n,lənin &$li""ə 'i'(!&ini 'ır$d$n ?ı#$rdı. ə<ər ə<$li'i ə %ll%-?l$rın ə;i""ə(i i'lə0di. 0'i;lərin '$"ı #!"li $r(dı. Sən$"!dəi0'i;lərin '$"ı 241 &inD ənd (ə'ərrü$(ınd$ i'ə )++ &in nəərə

?$(dı. Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı &$c$r <,&ə(ini ?ə(in ə;i""ə(ə'$ldı. 1931-ci ilin !r$l-&$r( $"l$rınd$ 5=r(i i%(i'$di ə 'i"$'i ,<r$n &ə'ələləri& &ü;$irə !(&ə ü?ün K,lə( r$'ını ?$ırdı.r$ icl$'ınd$ 0($n B!(l!n <,&ə(inin (ədirləri ə'in (ən%id!dildi.

1931-ci ilin i"nnd$ !?irilən '!?ilərdə <$i& Birli $r(i"$'ı %ələə ?$l'$ d$ %$;$nıl$n &$nd$(l$rın '$"ı 192)-cı illə

&ü%$"i'ədə $; =ldj $rl$&!n(in irinci icl$'ınd$ 0($n B!(l!n<,&ə(i "$r$n&ı0 '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə( ü?ün (ə%'ir$r <!'$



!dildi. *%'( $"ınd$ =nn <,&ə(i i'(!$ !rdi. *%'(n 21-də $0 n$;ir ə;iə'inə %r$ K"l$ $r="i (ə"in !dildi. J,&ə(in $0lıc$ ə;iə'i ,ləni i%(i'$di ,<r$nd$n ?ı#$r&$% idi. 1931-ci il

'!n("$rın 19-d$ <,&ə( ,lədə ,%əl$də ə;i""ə( (ə(i% !(di.L$in :,rülən (ədirlər ciddi nə(icə !r&ədi. K"l$ $r="i <,&ə(ii'(!$"$ :!(di. Nəllər <əri n$;ir ə;iə'ində i0lə&i0 :!n!r$l K"l$!&!0 1932-ci il =("$rın 2-də $0 n$;ir =ld. HD <$i& $r(i"$nın$dını də"i0dirərə Milli Birli $r(i"$'ı $dl$ndırdı. S='i$l-K!&=r$($r(i"$'ının ə$li""ə(i %$d$$n !dildi. !&!0 96 &$ddədən i$rə(<,&ə( r=%r$&ını irəli 'ürdü. B r=%r$& &$c$r &illə(inin

dir?əldil&ə'ini ə ,lənin ,<r$nd$n ?ı#$rıl&$'ını nə;ərdə ((rd.1932-ci ilin =("$rınd$ K.!&!0 ,lədə ,%əl$də ə;i""ə(i lə!(di. 1933-cü ildə 'ən$"! &ə<'lnn ü&&i <əc&i 192-ci illə&ü%$"i'ədə 2D8 &lrdD !n:!dən 1D &lrdD !n:!"ə dü0dü.

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı illərində M$c$rı'($nın #$rici 'i"$'ə(in-də *r=$ ,lələri ilə &ün$'iə(lər #ü''i "!r ((d. M$c$rı'($n-($li"$ &ün$'iə(ləri ini0$ !(dirildi. L$in M$c$rı'($nın i?i

*n($n($ ,lələri =l$n R!#='l=$i"$D P%='l$i"$ ə 7&ıni"$ ilə&ün$'iə(ləri ə'in =l'$ d$ B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$ ilə &ün$-'iə(ləri ini0$ !(dirildi. M$c$r-$l&$n &ün$'iə(ləri də rə$n ini-0$ !(&ə"ə $0l$dı. M$c$r <,&ə(i *'(ri"$ ilə &ün$'iə(lərini"$#0ıl$0dırdı. 1931-ci il "$n$rın 2)-d$ d='(l%D %$r0ılı%lı "$rdı&ə ə&əd$0lı% <$%%ınd$ *'(ri"$-M$c$rı'($n &ü%$ilə'i i&;$l$ndı.

M$c$rı'($n <,&ə(i dün"$ i%(i'$di ,<r$nı illərində =l0!i;&in"$"ıl&$'ın$ %$r0ı &ü$ri;ədə *r=$ ,lələri ilə i((i$%d$ ?ı#ı0!(di.

M'<'%/s)'3 i)is'di >h%'3 %)'%d/d'3i(i3əsi3i3 >'@#'3$'s/3'də( *#'3 $4ddə)də

1934-cü ildən $0l$"$r$% M$c$rı'($n i%(i'$di""$(ınd$ ,<r$n$r#$d$ %$ldı. *ır ə "ün:ül 'ən$"! i'(!<'$lı $r(dı. 5$rici (ic$rə(:!ni0ləndi. 5$riciD #ü''ən $l&$n $i($lı &$c$r i%(i'$di""$(ınd$<$i& r=l ="n$&$$ $0l$dı. B$0 n$;ir K"l$ !&!0 ə$l d$#ili



'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı. HD Milli Birli $r(i"$'ını ü(ləi $r(i"$"$ ?!irdi. 1934-cü ildə @Millə(in ir$də'iA $dlı "!ni &illə(?i(ə0il$( "$r$dıldı. Jəri 'ən$"! ər$ !dildi ə =rd :ücləndirildi.

Mə($( ə di:ər (əli$( $'i(ələri <,&ə(ə ($! !(dirildi. L$in (ədirlər (əcə cə&i""ə(də d!"ilD <ə&?inin <,&ə( d$#ilindədə n$r$;ılı%l$r "$r$(dı. Oə(icədə 1936-cı ilin əəlində !?&i0 $0n$;ir B!(l!n <,&ə(in (əriindən ?ı#dı. 7!:!n( 5=r(i $rl$&!n(i

r$#$r$% "!ni '!?ilər (ə"in !(di. 1936-ci ilin &$r(ınd$ !?irilən'!?ilərdə Milli Birli $r(i"$'ı %ələə ?$ldı. Bnd$n '=nr$ ,lədə5=r(i r!ji&i d$<$ d$ :ücləndirildi.

J,&ə(in #$rici 'i"$'ə(ində *l&$ni"$ ilə &ün$'iə(lər #ü'-'i "!r ((d. !ın!0 *l&$ni"$"$ 'əər !dərə n$'i=n$l-'='i$li'(lə-rin r=%r$&l$rının <ə"$($ !?iril&ə'inə ,&ə !dəcə"ini ildirdi.G"ni ;$&$nd$ M$c$rı'($n 1934-cü il !r$lın 4-də SS7 ilə dil=-&$(i &ün$'iə(lər %rd.

1934-cü il &$r(ın 1-də ($li"$D *'(ri"$ ə M$c$rı'($n 7=&$ r=(==ll$rı& i&;$l$"$r$% $r$l$rınd$ı 'i"$'i ə i%(i'$di ə&əd$0-lıın i'(i%$&ə(lərini &üə""ənlə0dirdilər. 7=&$ r=(==ll$rı ə'$'əni?i *n($n($"$ ə @B$l$n $(ıAn$ %$r0ı ",nəl&i0di. G

193)-cı ilin =("$rınd$ !&!0in ,lü&ündən '=nr$ 5=r(i <,-&ə( "$r$(&$ı (=r$% n$;iri ə;iə'ini (($n $l&$n K$r$ni"ə($0ırdı. P!ni <,&ə( &ü<$i;ə$r id$rə =r&$'ın$ %$"ıd$r$%5=r(inin <ü%%l$rının :!ni0ləndiril&ə'i $rədə %ər$n $rl$&!n(dən

!?irdi. Bn$ :,rə 5=r(i $rl$&!n(də %əl !dilən i'(ənilən %$nnii dəə :!ri %$"($r$ ilərdi. P!ni <,&ə( ,lədə n$'i=n$l-'='i$li'( %r =l$n '$l$0i'( <ərə$(ının :!ni0lən&ə'inə ,&ə !(di.J,&ə(lə <ərə$(ın <ə'#$n$d$ "$($n lid!ri /!r!n' S$l$0i $r$'ın-d$ "$#ınl$0&$ $0 !rdi. K$r$ni <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(inin

$0lıc$ i'(i%$&ə(i *l&$ni"$D ($li"$ ə *'(ri"$ ilə &ün$'iə(ləri'ı#l$0dır&$% idi. 1938-cı ilin "$n$rınd$ ($li"$D *'(ri"$ ə M$c$-rı'($nın #$rici i0lər n$;irləri &$c$r <,&ə(inin $0?ı'ı K$r$ni iləBd$!0(də :,rü0dülər. ,rü0də !lə ir ü&&i %ər$r$ :əlindi iD

,lələr *l&$ni"$ ilə 'ı# ə&əd$0lı% !dəcələrE =&&ni;&ə



%$r0ı ü(ün $'i(ələrlə ir:ə &ü$ri;ə $$r$c$%l$rE '$ni"$d$/r$n= r!ji&ini ($nı"ırl$rE *'(ri"$ ə M$c$rı'($n <,&ə(ləri($li"$D *l&$ni"$ ə P$=ni"$nın @*n(i=&in(!& $(ıAnı

ə"ənirlər.1938- ci ilin il $<$rınd$ *l&$ni"$ *'(ri"$nı ,;ünə irlə0dirdidə M$c$rı'($n ü?ün də (ə<lüə "$r$ndı. B!lə =ld%d$&$c$r <$i& d$irələri <,&ə(i də"i0i n:il(ərəD /r$n'$ ə *B-l$ "$#0ı &ün$'iə(ləri =l$n 0ə#'i <$i&i""ə(ə :ə(ir&ə"ə %ər$r !rdilər. 1938-ci ilin &$"ınd$ $0 n$;ir ə;iə'inə n:il(ərə $i($lıilə 'ı# &ün$'iə(ləri =l$n Milli B$nın rə<əri B!l$ &r!di (ə"in

!dildi. M$c$rı'($n R!#='l=$i"$"$ %$r0ı ər$;i iddi$l$rı irəli 'ürdü.1938-ci il n="$rın 2-də !?irilən irinci V"$n$ $ri(r$jı Sl=-$i"$nın cən r$"=nl$rınıD $r$($r#$'ı \r$"n$& ə 7&ıni"$(=r$%l$rının ir <i''ə'ini M$c$rı'($n$ !rdi. Bnnl$ d$ Tri$n=n'ül<ü (ə(i0 !dildi. 1939-c ilin "$n$rınd$ M$c$rı'($n rə'&i0əildə @*n(i=&in(!& $(ıAn$ %=0ld. J,&ə( *l&$ni"$ ilə"$#ınl$0&$% #ə((indən əl ?ə&ədi. B!lə =ld%d$ B!l$ &r!di ə;i-

ə'indən i'(!$ !rdi. 1939-c ilin !r$lınd$ $0 n$;ir $l T!l!i=ld. T!l!i<,&ə(i !"nəl#$l% $lə&də &,cd =l$n ii%rl$0&$ $r$'ınd$ &$n!r !(&ə"ə $0l$dı. 1939-c il &$r(ın 1-də M$c$rı'($n Millə(lər Fə&i""ə(indən ?ı#dı. B!ləliləD M$c$rı'($n*l&$ni"$-($li"$-P$=ni"$ l=nn &ü((əi%inə ?!rildi.$rl$&!n(də ?=#l$ '$<i =l&$% &ə%'ədilə T!l!i Milli Birli $r(i"$'ını ə M$c$rı'($n Jə"$( $r(i"$'ını "!nidən %rd. 1939-c ilin &$"ınd$ nü&$"əndələr $l$($'ın$ '!?ilər !?irildi. 5=r(i;$&$nınd$ il dəə :i;li !?irilən '!?ilərdə <$i& M$c$rı'($nJə"$( $r(i"$'ı 246 &$nd$(d$n 183-nüD %$(ı '$ $r(i"$ =l$n'$l$0i'(lər i'ə 31 &$nd$( $ldı. Ki:ər $r(i"$l$r d$ &$nd$(%$;$ndıl$r. T!l!i "!ni <,&ə( %rd. HD ,;ündən əəli<,&ə(lərin d$#ili ə #$rici 'i"$'ə(lərini d$$& !(dirdi. Kün"$

$r(ı% ;$&$n &ü<$riə $'($n$'ınd$ idi.



M'<'%/s)'3 i(i3əsi i##ə%i3də

inci dün"$ &ü<$riə'inin $0l$n&$'ı M$c$rı'($nın d$#ili i%-(i'$di ə 'i"$'i <ə"$(ınd$ ciddi də"i0ililərə 'əə =ld. Qı'$

&üddə( i?ində &$c$r i%(i'$di""$(ı <əri r!l'ə !?irildi. Ölə d$#i-lində ciddi r!ji& "$r$dıldı. /$0i'( (ə0il$(l$rı =l$n @Və(ən '!:i'iAə @M$c$r irli"iA ə$li""ə(lərini #!"li :ücləndirdilər.

M$c$r <,&ə(i 7&ıni"$ (əriində =l$n ə ə'$'ən &$c$rl$-rın "$0$dıı Tr$n'il$ni"$nı ,;ünə irlə0dir&ə ü?ün *l&$ni"$d$nr$;ılı% $l&$% i'(ə'ə də Ji(l!r nn əl!"<inə ?ı#dı. B!lə =ld%d$

&$c$r <,&ə(i ,; ər$;i'indən $l&$n =rdl$rının !?&ə'inə ic$;ə!r&ə"ərə M$c$rı'($nı d,"ü0&ə"ən d,lə( !l$n !(di. M$c$r <$-i& d$irələri @B,"ü M$c$rı'($nA "$r$(&$% ü?ün ür'ə( $#($r&$$

$0l$dıl$r. Tr$n'il$ni"$ r=l!&i <,&ə(in icl$'l$rınd$ d$i& &ü-;$irə ="!(i =lrd. Tr$n'il$ni"$nı $l&$% ü?ün &$c$r <,&ə-(inin 7&ıni"$ ilə 'ər<əddə =rd (=l$&$'ın$ *l&$ni"$ ə ($li"$!(ir$; !(dilər. M$c$rı'($nl$ 7&ıni"$ $r$'ınd$ &ə'ələ"ə d$ir

$$rıl$n d$nı0ı%l$r nə(icə'i; %$ldı. 194+-cı il $%'(n 3+-d$ iinciV"$n$ $ri(r$jı ə<$li'i 2 &ln. 6 &in nəərD ər$;i'i 43 &in &2

=l$n Tr$n'il$ni"$nın 0i&$l ə 0i&$l-0ər% <i''ə'ini M$c$rı'($n$!rdi. B ər$;idə 1 &ln. nəərdən ?=# r&ın "$0$"ırdı. Milli $;lı%-l$r <$%%ınd$ '$;i0lər i&;$l$ndı. L$in iinci V"$n$ $ri(r$jının %ə-r$rl$rı M$c$rı'($nd$ı n$r$;ılıı $r$d$n %$ldır&$dı. 194+-cı il =(-"$rın 3-də B!l &r!di <$i& $r(i"$d$n ?ı#$r$% M$c$r P!nilə0&ə$r(i"$'ını "$r$(dı. Ölədə %rl$r $r$'ınd$ &ü$ri;ə :ücləndi.5=r(i '$l$0i'(lərin lid!ri /.S$l$0ini $&ni'(i"$ ilə <ə'#$n$d$n ?ı-#$rdı. Bnd$n '=nr$ M$c$rı'($n *l&$ni"$ l= ilə d$<$ ?=# "$-#ınl$0dı. 194+-cı ıl n="$rın 2+-də M$c$rı'($n <,&ə(i rə'&i =l$-r$% @Ü?lər $(ıAn$ %=0ld. 1941-ci ilin $<$rınd$ P%='l$i"$"$&ü<$riə !l$n !dən M$c$rı'($n iinci dün"$ &ü<$riə'inə :irdi. *;

'=nr$D $r!lin 3-də $0 n$;ir $l T!l!i ,;ünü ,ldürdü. M$c$-rı'($nın "!ni $0 n$;iri Ji(l!r *l&$ni"$'ın$ rəə( ə'lə"ən L$'l=B$rd=00i =ld. M$c$r <,&ə(inin <ərəə(ləri B,"ü Bri($ni"$



ə /r$n'$d$ !(ir$;l$ %$r0ıl$ndı. *r!lin )-d$ B,"ü Bri($ni"$M$c$rı'($nl$ dil=&$(i &ün$'iə(lərini ə'di. 1941-ci il i"nn22-də *l&$ni"$ SS7 ü;ərinə <üc& !(didən ir :ün '=nr$ M$c$-

rı'($n S=!( ((i$%ı ilə dil=&$(i &ün$'iə(lərini ə'di. M$c$r <,-&ə(i 1941-ci il d!$rın əəllərində n:il(ərə"əD d!$rın 11-dəi'ə *B-$ &ü<$riə !l$n !(di. L$in &ü<$riənin $$rıl&$'ınd$?=#l ?ə(inlilər &,cd idi. Mü<$riədə %ələə"ə =l$n in$& $;$-lırdı. B$0 n$;ir B$rd=00i I942-ci il &$r(ın 9-d$ 'ə<<ə(i ilə əl$%əd$r =l$r$% i'(!$ !rdi. P!ni $0 n$;ir Mil=0 $ll$"i =ld. Hnn <,-&ə(inin $0lıc$ &ə%'ədi M$c$rı'($nl$ *B ə n:il(ərə $r$'ınd$

"$n&ı0 ,rüləri ər$ !(&ə idi. J,&ə( *B ə n:il(ərə"ə "$-#ınl$0&$% ü?ün "=ll$r $#($r&$$ $0l$dı. ,'(ərilən 'ə"lər ,; ə<-rə'ini !rdi. 1943-cü ilin '!n("$rınd$ M$c$rı'($n B,"ü Bri($ni"$ə *B-l$ $rı0ı% <$%%ınd$ ilin '$;i0 i&;$l$dı. BD ü(,lüdə$n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın &ən$!lərinə də "n idi.

M$c$rı'($nın ii l= ,lələri $r$'ınd$ &$n!r !(&ə'i @"!llən-cə 'i"$'ə(iA $dını $ldı. Bn :,rən Ji(l!r $ll$"i <,&ə(inin də-"i0diril&ə'ini 5=r(idən (ələ !(di. L$in Ji(l!rin (ələi "!rinə"!(iril&ədi. B!lə =ld%d$ Ji(l!r M$c$rı'($nd$ı <$di'ələri $0%$$'i(ələrlə ,; #!"rinə də"i0&ə #ə((ini '!?di. 1944-cü il &$r(ın 12-də Ji(l!r @M$r%$r!(-1A $dı $l(ınd$ M$c$rı'($nın i0$lı l$nını (ə'di%!(di. *; '=nr$ *l&$ni"$ =rdl$rı M$c$rı'($nın ə'$' 'ən$"! 0ə<ərlə-rini i0$l !(di. 1944-cü il =("$rın 16-də 5=r(i r$di= ilə ?ı#ı0 !də-

rə ,lə'inin &ü<$riədən ?ı#dıını !l$n !(di. L$in :!n!r$li(!( ə&rə ($! =l&$dı. B!lə =ld%d$ =("$rın 1)-d$ 5=r(i <$i&i""ə(iJi(l!rin əl$l(ı'ı =l$n /!r!n' S$l$0i"ə !rdi. B!lə ə;i""ə(də $ll$"i<,&ə(i i'(!$"$ :!(di. Bn$ %ədər B!rlində 'əir =l$n K!& S(="$i

$0 n$;ir (ə"in !dildi. S(="$i <,&ə(i $l&$nl$rl$ 'ı# ə&əd$0lı%!(di. 1944-cü ilin '!n("$rınd$ S(="$i <,&ə(i də i'(!$"$ :!(di.Hn L$$(=0i <,&ə(i əə; !(di. S!n("$rın 23-də '=!( =rdl$nM$c$rı'($n ər$;i'inə d$#il =ld. L$in M$c$rı'($n <ələ də*l&$ni"$nın ən "$#ın &ü((əi%i =l$r$% %$lırdı. Ölədə ü&&#$i%ü'"$nı %$ldır&$% &ü&ün =l&$dı. S$l$0i r!ji&i ,lədə :i;li


http://slidepdf.com/reader/full/musa-qasimli 241/3612:7

Cə'#i,,ə) s)ə%ə3 AF'd#/ K*$i)əsi3i3 4F+#ə%i$ hə>s &)di. M'<'% ə$l&$n =rdl$rı '=!( <əri <i''ələrinə ciddi &ü%$i&ə( s)ə%dilər.*ır d,"ü0lər :!(di. P$lnı; 1946-ci il !r$lın 13-də Bd$!0( $;$d

=lnd. Bir $" '=nr$ i'ə ü(ün M$c$rı'($n ər$;i'i i0$ld$n $;$d!dildi. M$c$rı'($nın ($ri#ində "!ni d,r $0l$ndı.



X BÖLÜM

RUMINİA

Bi%i3əsi3i3 R$/3i,' 443 3ə)i<ə#ə%i

7&ıni"$ 191)-cı ilin $%'( $"ınd$ *n($n($ l= ,lələri(ərəindən &ü<$riə"ə %=0ld. *$rıl$n <əri ə&əli""$(l$rd$ı?ə(inlilər ,lədə $ır '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə( "$r$(dı. Mü<$riənin'=n &ər<ələ'ində 7&ıni"$nın 'i"$'i <ə"$(ı '$i('i;li ə <,&ə(

,<r$nl$rı ilə 'əci""ələnirdi. Bir-irinin $rdınc$ $0 !rən də"i0i-

lilər ,lədə <$i&i""ə( ,<r$nı& d$<$ d$ dərinlə0dirdi. 1918-ci ilin"$n$rınd$ $0 n$;ir =n Br$(i$n i'(!$"$ ?ı#dı. B$0 n$;ir *.M$r%il=&$n =ld. Ölədə '='i$l-i%(i'$di ə;i""ə( "!nə də $ır idi.Qi"&ə(lər $r(dı. 7&n lnn l! $lıcılı% %$ili""ə(i $0$ıdü0dü.

Jəri ə&əli""$(l$rın $$rıl&$'ı ?ə(inlə0di. Mü<$riədə7&ıni"$ &əl =ld. 1918-ci ıl &$"ın -də *.M$r%il=&$n<,&ə(i B#$r!'(də *l&$ni"$ l= ,lələri ilə 'ül< $l$dı. Sül<&ü%$ilə'inin 0ər(lərinə :,rə 7&ıni"$ Fəni K=rc$nı ü(ün'ərə(ləri ilə irlidə 6+ il i'(i'&$r !(&ə <ü%%n *l&$ni"$"$!rdi. B 'ül< *n($n($ ,lələrinin &,%!lərinə &əni (ə'ir !('ə də&ü<$riənin ü&&i :!di0ində 7&ıni"$nın əəli &ü((əi%lərinin%ələələrinə ən:əl =l$ il&ədi.

1918-ci ilin $"ı;ınd$ r&ın r$lı /!rdin$nd B#$r!'( 'ül<&ü%$ilə'ini (ə'di% !(&ədən ="n %$?ırdı. B!lə =ld%d$M$r%il=&$n i'(!$ !r&ə"ə &əcr =ld. J$i&i""ə(ə Li!r$l $r-(i"$'ının lid!ri U=n!l Br$(i$n %$"ı(dı. Br$(i$n <,&ə(i ;$&$nınd$ə<ləD ə':ər ə əndli <ərə$(ı $r(dı. L$in <,&ə( &ü#(əli '='i$l

r=%r$&l$rı <ə"$($ !?irərə cə&i""ə(dəi %$r0ıdr&$nı ə in%il$i<ərə$(ı ;əilə(di.

Mü<$riənin '=nnd$ *l&$ni"$ l=nd$n $"rıl$n 7&ıni"$"!nidən *n($n($ l= (ərəə !?ərə *'(ri"$-M$c$rı'($n$ %$r0ı



<əri ə&əli""$(l$r$ $0l$dı. 7&ın =rdl$rı ə'$'ən r&ın (=r$%l$n=l$n Tr$n'il$ni"$ ə B=in$d$ d,"ü0dü. *'(ri"$-M $c$n '($nın(əriində =l$n Tr$n'il$ni"$d$ 7&ıni"$"$ irlə0&ə <ərə$(ı:ücləndi. 1918-ci il d!$rın 1-də Tr$n'il$ni"$ 7&ıni"$"$

irlə0dirildi. 5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində Br$(i$n <,&ə(inin :!ni0 l$nl$rı $r idi. 7&ıni"$nın #$rici 'i"$'ə(inin $0lıc$ &ə%'ədir&ın (=r$%l$rını ü(,lə0dir&ə"ə n$il =l&$% idi.

7&ıni"$ $ri' 'ül< =nr$n'ın$ %$li d,lə(lərin cər:ə'ində:irdi. 7&ınl$r $ri' 'ül< =nr$n'ınd$ Tr$n'il$ni"$D B$n$(D Fəniə i&$li B=in$nıD B!''$r$i"$nı indii M=ld=$ 7!'li$'ı

irlə0dir&ə i'(ə"inə ?$(&$dı%d$ V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'ini

i&;$l$&$dı. 7&ıni"$ M$c$rı'($n$ %$r0ı <əri ə&əli""$(l$r$ $0l$dı.L$in *n($n($ ,lələri 7&ıni"$nı &ə'ələdə &üd$iə !(&ədiD!"ni ;$&$nd$ =nn 'ər<ədlərini də%i%lə0dir&ə"ə də (ələ'&ədilər.

Q$li d,lə(lər cər:ə'ində =l&$'ın$ $#&$"$r$% &ü<$riə7&ıni"$ i%(i'$di""$(ın$ &əni (ə'ir :,'(ərdi. Mü<$riə nə(icə'ində'ən$"! i'(!<'$lı #!"li $;$ldı. Ölə i%(i'$di""$(ı ər$d <$l$ dü0dü.B ;$&$n 7&ıni"$ i%(i'$di""$(ınd$ #$rici $i($l &ü<ü& r=l="n$&$$ $0l$dı. Sən$"!dəi $i($lın 8[-i #$rici d,lə(lərə&ə#'' idi. N:ər &ü<$riədən əəl r&ın i%(i'$di""$(ınd$*l&$ni"$ ə *'(ri"$ $i($lı &ü<ü& r=l ="n$"ırdı'$ &ü<$riədən'=nr$ =nl$rın "!rini in:ili' ə r$n'ı; $i($lı ((d. O!( 'ən$"!'indəi 'ər&$"ələrin 3]4 <i''ə'i #$rici $i($l$ &ə#'' idi.7&ıni"$nın n!( 'ən$"!'ində n:il(ərəD J=ll$ndi"$D B!l?i$ ə *B

$i($lı ü'(ünlü (ə0il !dirdi. 5$rici $i($l %="l0 nə(icə'indəTr$n'il$ni"$d$ ;ən:in !n!rji &ənələriD d$-&ədənD &!($llr:i"$ ən!( 'ən$"!'i ini0$ !(di.

Kün"$ &ü<$riə'inin 7&ıni"$ ü?ün ır 'ır$ ciddi 'i"$'i nə(i-cələri =ld. S!n-U!r&!nD Tri$n=n ə O!"i 'ül< &ü%$ilələrinə :,rəTr$n'il$ni"$D B=in$D B$n$(ın 0ər% <i''ə'iD B!''$r$i"$D M$r-&ir!0D ri0$n ə Fəni K=rc$ 7&ıni"$"$ irlə0dirildi. Bnnnə(icə'ində 7&ıni"$nın ər$;i'i ii dəə $r($r$% 1912-ci ildəi 13+

&in . &.-dən 192+-ci ildə 296 &in . & =ld. Ölə ə<$li'inin'$"ı D1 &ln. nəərdən 16D6 &ln. nəərə ?$(dı. Bnl$rın 2)[-i &$c$rD



$l&$nD "ə<diD 'l$i$nD (ür-($($r ə.. idi. ^ən:in (əii 'ərə(ləri ə'ən$"! '$<ələri =l$n Tr$n'il$ni"$ ə B$n$(& ,lə ər$;i'inə

irlə0diril&ə'i nə(icə'ində i%(i'$di""$( #!"li ini0$ !(di. O!('ən$"!'ində rl$r %$;$nıldı. L$in 7&ıni"$ <ələ də $%r$r ,lə

=l$r$% %$lırdı. N<$linin (ə#&inən 8+[-i ənddəD 2+[-i i'ə 0ə<ərdə"$0$"ırdı. əndlilərin ə'əri""ə(i $;(=r$%lı ə (=r$%'ı; idi. Jəriə&əli""$(l$rın :!di0ində #$l% $'ıl$0&ı0dı.

1919- c il '!n("$rın 29-d$ *l!'$ndr V$"d$-V="!=d $0d$=l&$%l$ !?id <,&ə(i "$r$dıldı. J,&ə( "!ni $rl$&!n('!?ilərinədə <$i&i""ə(də %$l&$lı idi. Jə&in ildə B=in$d$$%r$r i'l$<$(ın !?iril&ə'i <$%%ınd$ d!r!( !rildi.

R$/3i,' 2-<i i##ə%də

Mü<$riədən '=nr$ı il illərdə 7&ıni"$nın 'i"$'i <ə"$(ı&ü#(əli $r(i"$l$rın "$r$dıl&$'ı ə '$i('i;lilə 'əci""ələnirdi. Ölə&ü<$riədən ?ı#dı%d$n '=nr$ 5$l% $r(i"$'ıD əndli $r(i"$'ı əN&ə $r(i"$'ı "$r$dıldı. 1919-c ildə ,lə $rl$&!n(inə il '!?ilər !?irildi. S!?ilərin nə(icə'ində d!($(l$r $l$($'ınd$ı 6)8 "!rin

199-n Milli $r(i"$D 13+-n ('$r$ni'(lər əndli ə =nl$r$ "$#ın%rl$rD 2-ni &illi-d!&=r$(l$rD 1+3-nü li!r$l-d!&=r$(l$rD 1)-nı&ü<$i;ə$rl$r %$;$ndı. J$i& Li!r$l $r(i"$ '!?iləri d;d.$in!(i "$r$(&$% P.M$ni"$ ($0ırıldı. L$in =D (əlidən i&(in$!(didə Milli $r(i"$nın di:ər lid!ri *.V$"d$-V=- "!=d$ "!ni=$li'i"$lı <,&ə( %rd. =$li'i"$"$ Tr$n'il$ni"$ Milli $r(i"$'ıD

əndli $r(i"$'ı ə Milli K!&=r$( $r(i"$'ı d$#il =ldl$r. B=$li'i"$ 1919-c ilin n="$rınd$n 192+-ci ilin &$r(ın$- də <$i&i""ə(də =ld. J,&ə( *n($n($ d,lə(ləri ilə &,cd =l$ni#(il$l$r$ '=n %="&$ı əd !(di. 7&ıni"$ <,&ə(i M$c$rı'($nər$;i'indən =rdl$nnı :!ri ?$ırdı%d$n '=nr$ *n($n($ ,lələriTri$n=n 'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərinə "n =l$r$% 7&ıni"$"$ ?$-($c$% ər$;ilərin =n$ !ril&ə'inə r$;ılı%l$rını ildirdilər.

192+- ci il &$r(ın 13-də 5$l% $r(i"$'ının lid!ri :!n!r$l *.*!- r!'<$i&i""ə(ə :əldi. Hnn %rd <,&ə( 1921-ci il d!$rın 1-də <$i&i""ə(də =ld. J,&ə(in d$#ili 'i"$'ə(inin $0lıc$ ə;iə'i ,ləni



?ə(in i%(i'$di ə &$li""ə ə;i""ə(indən ?ı#$r&$% idi. $rl$&!n( r$#ıldı ə "!ni '!?ilərin $#(ı (ə"in !dildi. K!($(l$r $l$($'ının'$"ı 3)9 nəər &üə""ənlə0dirildi. "l $"ınd$ !?irilən '!?ilərdə 5$l%$r(i"$'ı 224 "!r %$;$ndı. P!ni <,&ə( :!ni0 i'l$<$(l$r <ə"$($

!?ir&ə"ə $0l$dı. 1921 -ci ildə &,(ədil $%r$r i'l$<$( <$%%ınd$ %$nn%əl !dildi. 'l$<$($ :,rə r$lD d,lə( ə ü'ə (=r$%l$rı '$#l$nıldı.T=r$ın ə'$' <i''ə'i &üləd$rl$rın ə il'ənin əlində cə&ləndi.Müləd$rl$r 1++ <!($rd$n 6++ <!($r$də (=r$$ '$<i =l$ ilərdi.*;(=r$%lı ə (=r$%'ı; əndlilərə də (=r$% !rildi. Hnl$r 6 <!($r (=r$% $l$ ilərdilər. Tr$n'il$ni"$ ə B!''$r$i"$d$ d$ $%r$r i'l$<$(<ə"$($ !?irildi. 'l$<$( ənddə "!& ic(i&$i &ün$'iə(lərin ini0$ın$

,&ə !(di. Qəl !dilən %$nnl$ ə&ə &ün$'iə(ləri də (ən;i&ləndi.*!r!' <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(inin $0lıc$ &ə%'ədi *r=$

%i(ə'ində ,lənin &,%!lərini &,<ə&ləndir&əD ,"ü d,lə(lərilə 'ı#&ün$'iə(lər %r&$% idi. 192+-ci il n="$rın 1-də r&ın <,&ə(in:il(ərəD /r$n'$D P$=ni"$ ə ($li"$ ilə $ri' r=(==ll$rını i&;$l$dı.r=(==ll$r 7&ıni"$nın &ü<$riədən '=nr$ı ər$;i-'ər<əd %rl0nə i%(i'$di &ə'ələləri (ən;i&lə&əli idi. L$in &ə'ələdə <$i&i""ə(d$#ilində "!dilli "=# idi. J,&ə(in 'i"$'ə(indən #$l% d$ n$r$;ı idi.B n$r$;ılı% <,&ə(in i'(!$'ı ilə nə(icələndi. 7&ıni"$ <,&ə(i1921- 1922-ci illərdə R!#='l=$i"$ ə P%='l$i"$ ilə irlidə <əri-'i"$'i i((i$% =l$n i?i *n($n($"$ %=0ld. J,&ə(in *r=$ i0lərində&ə'lə<ə(lə0di"i ə ir:ə <ərəə( !(di"i $0lıc$ &ü((əi%i /r$n'$ =ld.1921 -ci il &$r(ın 3-də 7&ıni"$ =l0$ ilə <əri i((i$%D $r!lin 23-də

R!#='l=$i"$D i"nn -də i'ə P%='l$i"$ ilə %$r0ılı%lı "$rdı&<$%%ınd$ &ü%$ilələr i&;$l$dı.

192+-1921-ci illərdə ,lədə ic(i&$i-'i"$'i &ü$ri;ə #!"liə'inlə0di. 1921-ci il &$"ın 8-də B#$r!'(də S='i$li'( $r(i"$'ının%rl($"ınd$ $r(i"$nın '=l %$n$dın$ d$#il =l$n 0ə#'lər 7&ıni"$=&&ni'( $r(i"$'ını "$r$(dıl$r. S$ ə &ərə;?i %üələr i'ə7&ıni"$ S='i$l K!&=r$( $r(i"$'ınd$ irlə0di. Qrl($"ın 2+ nəər

ü;ü <ə' !dildi. =&&ni'(lərin ($nın&ı0 rə<ərlərindən iri =l$nL!=n(! /ili!' %$?&$$ cə<d !dərən ,ldürüldü. 7&ıni"$nın 'i"$'i<ə"$(ınd$ =&&ni'(lər ,nə&li r=l ="n$&$dıl$r. Rüni =nl$rın ,"ü



ə'əri""ə(i %!"ri-r&ınl$r idi. =&&ni'(lərin i?əri'ində r&ınl$r $;lı% (ə0il !dirdilər.

921- ci il d!$rın 1-də *!r!' <,&ə(i i'(!$"$ :!(di.P!ni <,&ə(i T$! =n!' "$r$(dı. L$in = d$ <$i&i""ə(də ?=# $;

%$ldı. Hnn "!rinə &üə%%ə(i =l$r$% Milli-Li!r$l $r(i"$'ınınnü&$"əndə'i U=n!l Br$(i$n !?di. $rl$&!n( r$#ıldı. P!ni '!?-ilərdə &illi-li!r$ll$r 3+9 &$nd$( $ldıl$r. L$in '!?inin '$#($l$0-dırıldıını ildirən &ü#$liə( $rl$&!n(i (ər !(di. Bn$ $#&$"$r$%Br$(i$n d$<$ 'ərə'( 0əildə 'i"$'ə(i& "!ri(&ə"ə $0l$dı. B<,&ə(in ;$&$nınd$ ,lənin d$#ili 'i"$'ə(i i%(i'$di""$(ı ər$ !(&ə 'ə"ləri ilə 'əci""ələnirdi. L$in Br$(i$n <,&ə(i də %$r0ı"$ %="d

ə;iələri "!rinə "!(irərən ?ə(inlilərlə ü;lə0di. Ölədə $rl$&!n( ,<r$nı dərinlə0di. r$l $rl$&!n(i r$#dı.

Ü&&i""ə(ləD 1918-ci ilin n="$rınd$n 1922-ci ilin "$n-$nn$də ,lədə $0 n$;ir də"i0ildi.

922- ci ilin &$r(ınd$ "!ni '!?ilər !?irildi. Br$(i$n <,&ə("$r$(dı. HD ,lədə &$li""ə ə 'ən$"! =li%$r#i"$'ını :ücləndirdi.V!r:ilər $r(ırıldı ə ir 'ır$ i0 "!rləri i#(i'$r !dildi. 1922-ci ildən ,lə

i%(i'$di""$(ınd$ '$i(lə0&ə $0l$ndı. J,&ə( ə&ə"in 'ə&ərəlili"inin$r(ırıl&$'ın$ n$il =ld. Milli $l"($nın &ə;ənnə'i '$i(lə0di. 1924-cüildə <,&ə( $"d$lı %$;ın(ıl$r $rədə %$nn %əl !(di. B %$nn$"d$lı %$;ın(ıl$r '$<ə'ində #$rici $i($lın i0(ir$ının <əc&ini&üə""ənlə0dirdi. 5$rici ,lələr 7&ıni"$ ər$;i'indəi $"d$lı%$;ın(ıl$rd$n "$lnı; 6+[ 'ə<& $l$ ilərdilər.

Ölənin d$#ili 'i"$'i <ə"$(ınd$ d$ ciddi də"i0ililər $0 !rdi.P!ni '!?il&i0 $rl$&!n( 1923-cü ilin &$r(ınd$ ,lə =n'(i('i"$'ını%əl !(di. =n'(i('i"$d$ :,'(ərilirdi iD 7&ıni"$ =n'(i('i"$lı&=n$r#i"$ d,lə(idir. =n'(i('i"$"$ :,rə <,&ə( $rl$&!n( %$r-0ı'ınd$ &ə'li""ə( d$0ı"ırdı. $rl$&!n( d!($(l$r $l$($'ı ə '!n$(d$ni$rə( idi. i0ilər ü?ün ü&&i '!?i <ü%% (ə'i( !dildi. S!?i '!n;i&üə""ənlə0dirildi. 0'i;lər ə ənd (ə'ərrü$(ı ə<lələri '!?i <ü%%

$l&$dıl$r. Və(ənd$0l$r$ d!&=r$(i <ü%% ə $;$dlı%l$r !rildi. Bü(ünə(ənd$0l$rın %$nn %$r0ı'ınd$ ər$ərli"i !l$n !dildi. 1924-cü ildə%əl !dilən ,%əl$də %$nn$ :,rə ,lədə =&&ni'( $r(i"$'ının



7&ıni"$nın &illi &ən$!lərə ;idd ə$li""ə(i %$d$$n =lnd. B%$d$$n 1944-cü ilədə d$$& !(di.

2+-ci illərdə 7&ıni"$ <ə"$(ının 'əci""əi cə<ə(lərindən iri,lədə r$l ,<r$nının "$r$n&$'ı =ld. 7&ıni"$ r$lı /!rdin$ndın

$ri'i II $r=l idi. B$0 n$;ir Br$(i$n =n 1926-ci il d!$rın 1+-d$<əri <$$ li&$nının (iin(i'inə $r(ı% l #ərcləndi"inə :,rə:ün$<l$ndırdı. B i'ə %$r0ıdr&$ "$r$(dı. $rl$&!n( $r=l r$l ə$ri' (ə"in !(&ə <ü%%nd$n &ə<r& !(di. Bn$ %ədər =D 1918-ci ildədə ır dəə <ü%%d$n &ə<r& !dil&i0di. $r=l 192)-cı ildə #$ricə:!(di. Hnn "!rinə d,rd "$0lı =l Mi#$" $ri' =ld. L$in $r=l :!ri%$"ı(&$% ü?ün =rdd$ ə &illi-('$r$ni'(lər $r$'ınd$ :!ni0 (əli$($

$0l$dı.192)- cı ıl &$r(ın 3+-d$ $rl$&!n( "!ni '!?i %$nn %əl !(di.

Q$nn$ :,rə 'ə'lərin 4+[-ni ə "$ ?=#n $l$n $r(i"$ d!($( "!r-lərinin 6[-nə "i"ələnirdi. B %$nn ə'$'ınd$ 192)-cı ilin &$"ınd$!?irilən '!?ilərdə 5$l% $r(i"$'ı %ələə ?$ldı. Hnl$r 292D &illi-('$r$ni'(lər )9D <$i&i""ə(də =l$n &illi-li!r$ll$r i'ə "$lnı; 1) "!r $ldıl$r. 5$l% $r(i"$'ının lid!ri *!r!' <,&ə( "$r$(dı. *!r!'<,&ə(inin d$#ili 'i"$'ə(i r&& &illi i%(i'$di""$(ının ini0$!(diril&ə'i ü?ün r=(!'i=ni;& (ə(i% !di #$rici $i($lın ,lə"ə d$<$?=# :ir&ə'inə &$n! =l&$% idi. L$in 'i"$'ə( #$rici $i($lın ciddin$r$;ılı$ 'əə =ld. Mü#$liə( <,&ə(in 'i"$'ə(ini d$<$ ə'in(ən%id !(di. *!r!' i'(!$"$ :!(di. 192-ci ilin i"lnd$ Br$(i$n"!nidən <,&ə( "$r$(dı. Br$(i$n ;$&$nınd$ ,lədə 'i"$'i '$i('i;li

$r(dı. 192-ci ilin i"lnd$ r$l/!rdin$nd ,ldü. Hnn nəə'iD $r=ln =l Mi#$" r$l =ld. 192- ciilin n="$rınd$ i'ə Br$(ı$n ə$( !(di. P!ni <,&ə( "$r$dıldı.

Vin(il Br$(i$n <,&ə(i @M=n$r#i"$nın &ü<$i;ə'i <$%%ınd$A%$nn $rl$&!n(də %əl !(dirdi. Mü#$liə( i'ə #$ricə %=l&0$r=ll$ əl$%ələrini :ücləndirdi. Bn$ c$$ =l$r$% V. Br$(i$n $r=ll$əl$%ələr '$#l$"$n 'i"$'ə(?iləri ə ;$i(ləri <ə' !(di.

%(i'$di ə;i""ə(in $ırl$0&$'ı d$ &illi-li!r$ll$rı ?ə(inli"ə '$ldı.Ölədə ,<r$n "$r$ndı. $'ılı% ə i0'i;li $r(dı. Millili!r$ll$r$ %$r0ın$r$;ılı% :ücləndi. B!lə 0ər$i(də &illi-('$r$ni'(lər !r:iləri $;$l(&$ı



ə əndlilərə r!di( !r&ə"i əd !(dilərindən =nl$rın nü; #!"li$r(dı.

Milli-li!r$l <,&ə(lərin #$rici 'i"$'ə(i 7&ıni"$nın !"nəl#$l%&,%!lərinin :ücləndiril&ə'inə ",nəl&i0di. 1924-cü ilin &$r(ınd$

V"$n$d$ !?irilən SS7-7&ıni"$ =nr$n'ınd$ '=!( <,&ə(iB!''$r$i"$d$n d!-"r! i&(in$ !(di. 7&ın <,&ə(i il n,ədə%=n0 d,lə(lərlə &ün$'iə(lərini (ən;i&lədi. 192)-cı ilin &$r(ınd$7&ıni"$ ilə =l0$ $r$'ınd$ (ə&in$( &ü%$ilə'i $l$ndı. B&ü%$ilə"ə :,rə 'ər<ədlərin %=rn&$'ın$ %$r0ılı%lı (ə&in$( !rildi. i,lə $r$'ınd$ :i;li <əri =n!n'i"$ d$ $l$ndı. Q$r0ılı%lı <əri"$rdı& <$%%ınd$ ,<dəli :,(ürüldü. 7&ıni"$nın di:ər *r=$

d,lə(ləri ilə &ün$'iə(ləri "$#0ıl$0dı. 192)-cı ilin i"nnd$ i&;$l$n$nr&ın-r$n'ı; &ü%$ilə'inə :,rə &ü<$riə =l$c$ı (ə%dirdə /r$n'$<əri "$rdı& !(&əli idi. /r$n'$ B!''$r$i"$nın irlə0diril&ə'ini ($nıdı.($li"$ ə B,"ü Bri($ni"$ ilə əl$%ələr :ücləndi. B d,lə(lərlə&ü$i% 'ənədlər i&;$l$ndı.

92)- cı ilin '!n("$rınd$ ($li"$ ilə i&;$l$n&ı0 d='(l% ə %$rd$0lı%<$%%ınd$ &ü%$ilə"ə ə'$'ən 7&ıni"$ ər$;i'inin ü(,lü"ünün%=rn&$'ın$ (ə&in$( !rildi. ($li"$ <,&ə(i 7&ıni"$"$ 2++ &lrdDlirə i'(i%r$; !rdi. ($li"$nl$r 7&ıni"$ n!( 'ən$"!'ində =n'!''i"$l$r $ldı. 7&ın <,&ə(i di:ər d,lə(lərlə də &ün$'iə(ləri&"$#0ıl$0dırdı. 7&ıni"$ *l&$ni"$ ə '1*3i,' İlə <üc& !(&ə&ə ə$ri(r$j <$%%ınd$ &ü%$ilələr i&;$l$dı. B&ü%$ilələr 7&ıni"$nın !"nəl#$l% &,%!lərinin &,<ə&ləndi-

ril&ə'inə ,&ə !(di.Ölədə "$r$n&ı0 &ürəə 0ər$i(də 7!:!n( r$'ı <$i&i""ə(i

&illi-('$r$ni'(lərə !r&ə &əcri""ə(ində %$ldı. 1928-ci ilin n="$r $"ınd$ Pli M$ni irinci &illi-('$r$ni'( <,&ə(ini %rd.

1928- ci ilin d!$rınd$ !?irilən '!?ilərdə <ələ 192)-cı ildə irlə0&i0Milli-T'$r$ni'( $r(i"$'ı %ələə %$;$ndı. Hnl$r 324 &$nd$(D &illi-li!r$ll$r i'ə "$lnı; 13 &$nd$( $ldıl$r. P!nidən $0 n$;ir =l$n P.M$ni1931-ci ilədə ə;iədə i0lədi. M$ni <,&ə(i d$#ili 'i"$'ə(indəil n,ədə 1929-c ilin $%'(nd$ $%r$r i'l$<$( <ə"$($ !?irdi.



&$nlı 0ə#'lərD = cü&lədən &üləd$rl$r əndlilərin (=r$%l$rını '$(ın$l&$$ $0l$dıl$r. Ölə 'ən$"!'inə #$rici $i($lın $#ını :ücləndi.

L$in dün"$ i%(i'$dı ,<r$nı i'l$<$(l$rın <ə"$($ !?iril&ə'inə&əni (ə'ir !(di.

R$/3i,' d43,' i)is'di >h%'3/ i##ə%i3də

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı illərində 7&ıni"$ i%(i'$di""$(ı ər$d<$l$ dü0dü. B,<r$n 'ən$"!dən $0l$ndı. Sən$"! i'(!<'$lı 1928-ci illə&ü%$"i'ədə 1931-ci ildə )+[ $0$ı dü0dü. M!($llr:i"$ ;$=dl$rı

$l$ndı. B,<r$n nə%li""$(ın i0ini ilic <$l$ '$ldı. Kə&ir"=ll$rınd$ "ü

d$0ı&$l$rı #!"li $;$ldı. B,<r$n ,lənin &$li""ə 'i'(!&inə ciddi ;ərərd. B$nl$r il$'$ r$dı. Sən$"! ə &$li""ə 'i'(!&indəi ,<r$n$%r$r '$<ə"ə də ,; (ə'irini :,'(ərdi. ənd (ə'ərrü$(ı $ır ə;i""ə(ədü0dü. əndlilər &üli'lə0di. 0'i;li"in ?=#$l&$'ı nə(icə'ində əndlər

=0$ldı.Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı illərində ,lədə #$rici $i($lın (ə'iri

:ücləndi. Təcə 'ən$"!də #$rici $i($lın $"ı 6[-ə ?$(dı.

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı illərində 7&ıni"$nın d$#ili 'i"$'i <ə"$(ı'$i('i;lilə 'əci""ələnirdi. Ölədə $0i'( &!"lləri :ücləndi. J,&ə(d$#ilində də i#(il$l$r ə '$i('i;li $r(dı. 1929-c ilin əəllərindən1933-cü ılın '=nn$də ,lədə 1+ <,&ə( də"i0ildi. P=%d$-*rc!(="$nidən $r!l 1931-ci il &$" 1932-ci il $0%$ ü(ün<,&ə(ləri Milli-T'$r$ni'( $r(i"$ (ə0il !(di. Ölədən %=l&0

$r=l I93+-c ilin i"nnd$ 7&ıni"$"$ %$"ı(dı. HD !?&i0$%r$rılərdən ə &illə(?ilərdən i$rə( Milli- T'$r$ni'( $r(i"$'ın$$r#$l$n$r$% ?!rili0 !di ,;ünü r$l !l$n !(di. r$l $rl$&!n(inə$li""ə(i& d$"$ndır$r$% əlinə :!ni0 'əl$<i""ə(lər !?irdi. HD 193+-cildə "$r$dıl&ı0 @Kə&ir %$rdi"$A $dlı $0i'( $r(i"$'ını "$r$(dı. K$#ili'i"$'ə( '$<ə'ində ,lə i%(i'$di ə 'i"$'i <ə"$(ının '$l$&l$0dırıi&$'ı

l$nı i0ləni <$;ırl$ndı. B l$n$ :,rə i%(i'$di""$( li!r$ll$0dırıldı ə

#$rici $i($lın ə$li""ə(i ü?ün əl!ri0li 0ər$i( "$r$dıldı. d$rə?ili '$<ə'ində də i'l$<$(l$r <ə"$($ !?irildi. K,lə( %ll%?l$rının '$"ı$;$ldıldı.



Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı illərində 7&ıni"$nın #$rici 'i"$'ə(i (ə-;$dlı idi. B,"ü d,lə(lər r&ın <,&ə(inə (ə;"i% !dirdilər. Bn$:,rə də 7&ıni"$ <əri #ərcləri $r(ırdı. 7&ın <,&ə(i =l0$ ilə"$#ınl$0dı. 1929-c ildə 7&ıni"$ ilə =l0$ $r$'ınd$ i&;$l$n$n ii-

(ərəli &ü%$ilə ilə (ə<lüə'i;liD 'i"$'i ə i%(i'$di ə&əd$0lı% &ə-'ələləri %$"d$"$ '$lındı. 7&ıni"$ <,&ə(i Millə(lər Fə&i""ə(indəni'(i$də !dərə !"nəl#$l% &,%!lərini &,<ə&ləndirdi. 1933-cü ilin!r$lınd$ 7&ıni"$ Millə(lər Fə&i""ə(i #ə((i ilə r$n'ı; i'(i%r$;l$rı$ldı. Ölə i%(i'$di""$(ınd$ /r$n'$ $i($lının #ü''i ?əi'i $r(dı.7&ıni"$ i?i *n($n($nı :ücləndir&ə #ə((ini :,(ürdü.

7&ını"$ Türi"ə ə di:ər d,lə(lərlə də &ün$'iə(lərini

"$#0ıl$0dırdı.R$/3i,' i)is'di >h%'3/3 %)'%$'s/3d'3

d43,' $4h'%i>əsi3i3 >'@#'3$'s/3'də( *#'3 $4ddə)də

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı %r($rdı%d$n '=nr$ d$ 7&ıni"$nın 'i"$'i<ə"$(ınd$ '$i('i;li &ü0$<idə =lnrd. J$i&i""ə( rnd$ &illi-('$r$ni'(lər ə &illi-li!r$ll$r $r$'ınd$ ə'in &ü$ri;ə :!dirdi. 1933-

cü ilin n="$rınd$ V$"d$-V="!=d$n& &illi-('$r$ni'( <,&ə(ii'(!$"$ :!(di. Milli-li!r$ll$r "!nidən <$i&i""ə(ə %$"ı(dıl$r. L$inKü$nın <,&ə(i "$lnı; ir $" ə$li""ə( :,'(ərdi. K!$rın '=nnd$

$0 n$;ir ə;iə'inə $ır 'ən$"!?i d$irələrinə "$#ın =l$n Q.T$($r!'(ə"in !dildi. Hnn <,&ə(i 193-ci ilin '=nn$də <$i&i""ə(də%$ldı. T$($r!' <,&ə(inin d$#ili 'i"$'ə(inin $0lıc$ ə;iə'i dün"$

i%(i'$di ,<r$nının nə(icələrini $r$d$n %$ldır&$%D 'ən$"! ə ənd(ə'ərrü$(ınd$ i'(!<'$lı %$"d$"$ '$l&$% ə i0'i;li r=l!&ini <əll!(&ə idi.

T$($r!'nn <$i&i""ə(i illərində 7&ını"$ d,lə(inin #$rici'i"$'ə(i !"nəl#$l% &ün$'iə(lərin ir 'ır$ ü&&i cə<ə(lərini ,;ündəə' !(dirirdi. B ;$&$n *r=$d$ $0i'( (ə<lüə'inin $r(&$'ı 7-&ıni"$"$ d$ &ü$i% (ə'ir :,'(ərdi. Ölədə $0i;& r<l =n'(i('i-

"$nın %əl !dil&ə'i (ələləri :ücləndi. J$i& d$irələrdə *l&$ni"$ iləi((i$% $l$&$% &!"lləri $r(dı. B!lə 0ər$i(də 7&ıni"$ B$l$nl$rd$&,cd &,%!lərini %=r" '$#l$&$$ ?$lı0ırdı.



7&ıni"$ B$l$nl$rd$ (ə<lüə'i;li ə ə&əd$0lı% &ə'ələlərində&ü<ü& $&illərdən irinə ?!rildi. 7&ın dil=&$(i"$'ı 1934-cü ildəTüri"əD Pn$nı'($nD P%='l$i"$ ilə irlidə @B$l$n $(ıAnıi&;$l$"$r$% B$l$n *n($n($'ını "$r$(dı. $(ın i&;$l$n&$'ınd$ $0lıc$

&ə%'əd Fən-ər%i *r=$d$ (ə<lüə'i;li ə ə&əd$0lı%&ə'ələlərini (ən;i&lə&ə idi. 1934- cü ildə SS7 ilə 7&ıni"$$r$'ınd$ dil=&$(i &ün$'iə(lər %rld.

7&ıni"$ <,&ə(i !"ni ;$&$nd$ !"nəl#$l% &ü%$ilələrə də%=0ld. 7&ını"$ 1933-cü ildə (əc$ü;$rın &üə""ənlə0diril&ə'i<$%%ınd$ @L=nd=n $(ıAnı i&;$l$&$'ın$ $#&$"$r$%D ,lədəə$li""ə( :,'(ərən $0i'(ərə'( %üələrə :ü;ə0(ə :!dərə =nl$r ü?ün

əl!ri0li 0ər$i( "$r$(dı. 1936-3)-cı illərdə 7&ıni"$ Fən- ər%i*'i"$d$ =ll!(i (ə<lüə'i;li 'i'(!&i "$r$(&$% ü?ün cə<dlər !(di.7&ıni"$nın #$rici i0lər n$;iri =l$n Oi=l$! Ti(l!' =ll!(i(ə<lüə'i;li 'i'(!&inin "$r$dıl&$'ı '$<ə'ində &ü<ü& i0lər :,rdü.L$in =nn ə$li""ə(i *l&$ni"$ ə ($li"$d$ n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı.193)-cı ilin $%'(nd$ r$l II $r=l O.Ti(l!'n ə;iə'indən $;$d!(di. /r$n'$"$ &ü<$cirə( !(&ə"ə &əcr =l$n

!?&i0 #$rici i0lər n$;iri ,&rünün '=nn$də ,lədə "$0$dı.93- ci il '!?ilərində &illi-li!r$ll$r &əl =ldl$r. Milli- ('$r$ni'(lər

'ə'lərin ?=#n %$;$n$r$% <,&ə( "$r$(dıl$r. Ölənin $0 n$;iriH.Q=%$ =ld. L$in $; '=nr$ r$l <,&ə(i i'(!$"$ :,ndərdi. 1938-ci il !r$lın 1+-d$ II $r=ln 0ə#'i di($(r$'ı %rld. $(ri$r# Mir=nrı'(!$ $0d$ =l&$%l$ "!ni <,&ə( (ə0il =lnd. 1923-cü il

=n'(i('i"$'ı lə !dildi. $rl$&!n( r$#ıldı.938- ci il !r$lın 2-də "!ni =n'(i('i"$ %əl !dildi. =n'(i('i"$"$:,rə %$nn!rici ə icr$!dici <$i&i""ə( r$l$ !?di. Bnd$n '=nr$<,&ə( $rl$&!n( %$r0ı'ınd$ d!"ilD "$lnı; r$l %$r0ı'ınd$ &ə'li""ə(d$0ı"ırdı. Ölədə <ə&$rl$r i((i$%l$rının ə$li""ə(ləri %$d$$n !dildi.L$in r$l &$r(ın 3+-d$ <,&ə(i i'(!$"$ :,ndərdi. P!ni <,&ə(i(ər$rən Mir=n ri'(!$ %rd. B <,&ə(in $#(ınd$ ü(ün 'i"$'i

$r(i"$l$rın ə$li""ə(i %$d$$n !dildi. N'lində ,lədə ?!rili0 $0 !rdi./$0i'(ərə'( <ərilə0diril- &i0 də'(ələr "$r$dıldı. R!rili0dən '=nr$,lədə $<id $r(i"$ "$r$dıldı. BD Milli Kir?əli0 $r(i"$'ı =ld.



939- c ilin &$r(ınd$ $0 n$;ir ə;iə'inə *ir&$nd $lin!' :ə(irildi.L$in =nn $0 n$;ir r!'l='nd$ %$l&$'ı <ə&in ilin '!n("$nn$də d$$& !(di. *r!l $"ınd$ @də&ir %$rdi"$?ıl$rA ?!rili0 cə<di !(di.L$in %ə'din ü'(ü $?ıldı. Hnl$r <ə' !dildilər. Qə'd?ilərin lid!rləri =l$n

=dr!$n 1+ ıl <ə' cə;$'ın$ &ə<& !dildi ə '=nr$ !d$& =lnd.$lin!' <,&ə(i #$rici 'i"$'ə(də $0lıc$ i'(i%$&ə( =l$r$%*l&$ni"$ ilə &ün$'iə(ləri i'(ilə0dir&ə"ə $0l$dı. 7&ıni"$ i%(i'$diə 'i"$'i cə<ə(dən *l&$ni"$ ilə "$#ınl$0dı. *l&$ni"$ ilə i&;$l$n$ni%(i'$di '$;i0 ,lə i%(i'$di""$(ınd$ $l&$n $i($lının r=ln $r(ırdı.

S!n("$rın əəllərində $0i'(lər iinci dəə ?!rili0 !(&ə &ə%'ədilə $lin!'n ,ldürdülər.

939- c il '!n("$rın 29-d$ 7&ıni"$nın "!ni $0 n$;iri .*rd!- (=i$ni=ld. B <,&ə( *l&$ni"$ ilə &ün$'iə(ləri d$<$ d$ i'(ilə0dirdi.Bnd$n '=nr$ 7&ıni"$ ilə SS7 $r$'ınd$ &ün$'iə(lər '="%l$0&$$

$0l$dı. 194+-cı il i"nn 2)-d$ SS7 =rd <i''ələrini B!''$- r$i"$ əi&$li B=in$"$ "!ridərə ər$;iləri i0$l !(di. 0$l =ln&0ər$;ilərdəi r&ınl$r ,lənin (ə<lüə'i;li"ini (ə&in !(&ə $dı $l(ınd$SS7-nin ;$% r$"=nl$rın$ ,?ürüldülər. Hnl$rın ir %i'&i*;ər$"c$nd$ "!rlə0dirildi. B i0$ll$rd$n '=nr$ 7&ıni"$d$ $ır ə;i""ə( "$r$ndı. J,&ə( i'(!$"$ :!(di.

O="$rın 24-də <,&ə(in $0?ı'ı "!nidən T$($r!' (ə"in !dildi.B <,&ə( *l&$ni"$ ilə d$<$ d$ "$#ınl$0$r$% 194+-cı il &$"ın 28-də*l&$ni"$ ilə n!( &ü%$ilə'i i&;$l$dı. L$in $; '=nr$ <,&ə( dəi'(!$"$ :!(di.

R$/3i,' i(i3əsi i##ə%i3də

Kün"$ &ü<$riə'inin $0l$n&$'ı 7&ıni"$nın 'i"$'i <ə"$(ın$ciddi (ə'ir :,'(ərdi. r$l 194+-cı il '!n("$rın 3-də =n *n(=n!'n

$0 n$;ir ə;iə'inə (ə"in !(di. P!ni <,&ə(ə @Kə&ir %$rdi"$?ıl$rAd$ d$#il =ld. Hnn rə<əri J=ri$ Si&$ <,&ə(in (əriinə :irdi.

S!n("$nn 4-də r$l II $r=l =l 1 Mi#$"ın #!"rinə ($#(-($cd$n əl?ə&ə"ə &əcr =ld. HD =r(%$li"$"$ &ü<$cirə( !dərə ,&rünün'=nn$də r$d$ "$0$dı. S!n("$rın )-d$ 7&ıni"$ l!:i=n!r d,lə(=ld. Ölə &ü<$riədə *l&$ni"$nın &ü((əi%inə ?!rildi. K,lə(in



$(ii rə<əri *n(=n!' =ld. *n(=n!' <,&ə(i 1938-ci il=n'(i('i"$'ını lə !(di. 7&ıni"$ r$l di($(r$'ınd$n <əri-$(=ri($r d,lə(ə ?!rildi. Ölədə :ər:in ic(i&$i-'i"$'i 0ər$i( "$r$ndı.1941-ci ilin "$n$rınd$ J=ri$ Si&$ d,lə( ?!rili0i !(&ə"ə cə<d

:,'(ərdidə *n(=n!' @Kə&ir %$rdi"$Anı r$#dı. J=ri$ Si&$ i'ə#$ricə %$?dı.inci dün"$ &ü<$riə'inin :!di0ində 7&ıni"$ ilə M$c$rı'($n

$r$'ınd$ &ün$'iə(lər d$<$ d$ ə'inlə0di. 194+-cı il $%'(n 3+- d$iinci V"$n$ $ri(r$jı Tr$n'il$ni"$nın 0i&$l ə 0i&$l-0ər% <i''ə'ini7&ıni"$d$n $lı M$c$rı'($n$ !rdi. B=l%$rı'($n-7&ıni"$&ün$'iə(ləri də :ər:inlə0di. 194+-cı il '!n("$rın -də B=l%$rı'($n

Fəni K=rc$nı ,;ünə %$"($rdı. B!lə ə;i""ə( "!nidən ,<r$n"$r$(dı. J,&ə( i'(!$"$ :!(di.

1941-ci il i"nn 22-də =n *n(=n!' <,&ə(i 7&ıni"$nıSS7-"ə %$r0ı &ü<$riə"ə %=0d. 7&ın =rdl$rı <əri ə&əli""$(l$rd$i0(ir$ !(di. Mü<$riə illərində 7&ıni"$ i%(i'$di""$(ı *l&$ni"$d$n&$li""ə ə (!#nii "$rdı& $ldı. L$in ,lədə i0?i %üə'i ?$(ı0&ırdı.5$l% *n(=n!' <,&ə(inin 'i"$'ə(indən n$r$;ı idi. *n(=n!'

<,&ə(inin '!$r$( <$ld$ $n(i<i(l!r?i =$li'i"$"$ d$#ıl =l$n ,lələrlə&ə#i d$nı0ı%l$r $$r&$'ı *l&$ni"$d$ n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı. L$in*n(=n!' 1944-cii il $%'(n 4-də Ji(l!rlə :,rü0ərə *l&$nı"$ ilə&ü((əi%li"ə '$di% %$l$c$ını ildirdi.

Ölədə $n(i$0i'( <ərə$( 1944-cü il &$r(ın 2-də SS7 =rd'nnr( ?$"ını !?i 7&ıni"$ ər$;i'inə d$#il =l&$'ınd$n '=nr$ :ücləndi.

.*n(=n!' ə <,&ə(in ü;ləri $%'(n 23-də r$lın %əlnd$iən <ə' =lndl$r. 1944-cü ilin $%'(nd$ :!n!r$l S$n$(!' $0d$=l&$%l$ "!& <,&ə( "$r$dıldı. *%'(n 23-də 7&ıni"$ <,&ə(iSS7-nin $rı0ı% 0ər(lərini %əl !(di. r$l Mi#$" $%'(n 24-də7&ıni"$nın *l&$ni"$ (ərəindən d,"ü0&ədən i&(in$ !(di"ini ə$n(i<i(l!r?i =$li'i"$"$ %=0ldn ildirdi. *%'(n 31-də i'ə '=!(=rd <i''ələri B#$r!'(ə d$#il =ld. S!n("$rın 12-də *BD B,"ü

Bri($ni"$ ə SS7 7&ıni"$ ilə $rı0ı% '$;i0ini i&;$l$dıl$r. B$rı0ı%0ər(lərinə :,rə 7&ıni"$ *l&$ni"$ ilə əl$%ələrini ə'ərə $n(i$0i'(i((i$%d$ ə$l &ü$ri;ə"ə %=0ld. 7&ıni"$nın &ü'(ə%illi"i ə'!r!nli"i %ə(i 0əildə ($nındı. 1946-cı il &$r(ın )-d$ !(r Qr=;$



$0d$ =l&$%l$ "!ni <,&ə( %rld. 7&ıni"$ ər$;i'i i0$ld$n $;$d!dildi. Ölə ($ri#ində "!ni d,r $0l$dı.

XI BÖLÜM

KANAA

Bi%i3əsi3i3 K'3'd' 443 3ə)i<ə#ə%i

B,"ü Bri($ni"$nın 1914-cü il $%'(n 4-də *l&$ni"$"$ &ü-<$riə !l$n !(&ə'i ilə $n$d$ d$ irinci dün"$ &ü<$riə'inə %=0ld.B$0 n$;ir 7=!r( B=rd!n &ü<$riədə ,lə'inin B,"ü Bri($ni"$ ilə&ü((əi% =l$c$ını ildirdi. Mü<$riənin ,lə ü?ün &ü'ə( '='i$l-i%(i'$di nə(icələri =ld. $n$d$ ər$;i'ində <əri ə&əli""$(l$r $$rıl&$dıınd$n i%(i'$di""$( #!"li ini0$ !(diD 'ən$"! i'(!<'$lı(ə#&inən ii dəə $r(dı. Mü<$riə i'(!<'$l ə $i($lın(ə&ərü;lə0&ə'ini 'ürə(ləndirdi. Jəri ə&əli""$(l$rın :!di0ində$n$d$nın n:il(ərə ilə əl$%ələri ;əiliədi"indən ,lə i%(i'$di""$(ınd$in:ili' $i($lının &,%!ləri ;əilədi. Mü<$riə &ü((əi%lərin

$n$d$nın ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rın$ =l$n !<(i"$cını $r(ırdı. 191-ci il =("$rın 12-də &ü<$i;ə$r ə li!r$ll$rd$n i$rə( =$li'i"$l(<,ü&ə( "$r$dıldı. B$0 n$;ir 7=!r( B=rd!n @Qələə n$&inə &illi

irliA 0ü$rını irəli 'ürdü. 191-ci ildə $rl$&!n(ə !?irilən '!?ilərdə"ni=ni'(lər 163 86 &ü<$i;ə$r ə )8 li!r$lD 6 "$0lı !?&i0 $0n$;ir \lrıd L=r"!nin $0?ılı% !(di"i li!r$ll$rın di:ər %$n$dı i'ə 82d!($( "!ri %$;$ndı. S!?ilər $n$d$ cə&i""ə(ində &,cd =l$n &illi

irli"i nü&$"i0 !(dirdi. Milli irli"ə $#&$"$r$% ,lədə ə<lə<ə&$rl$r i((i$%l$rı ə !r&!r <ərə$(l$rı d$ &,cd idi. Mü<$riə

$0$ ?$(dı%d$n '=nr$ ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rın$ =l$n !<(i"$cın$;$l&$'ı ilə i'(!<'$l $0$ı dü0düdə $%r$r ,l&ədə $ır ə;i""ə("$r$ndı. Ölədə !r&!r <ərə$(ının :üclən&ə'i $r(i"$-'i"$'i &ü-

$ri;ə"ə də (ə'ir :,'(ərdi. B d,rdə ,lənin ii $0lıc$ 'i"$'i $r(i"$'ı

$r idiC nl$rd$n iri Li!r$l $r(i"$'ıD di:əri i'ə Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ı idi. Ölədə r=%r!''i'(lər ə :!ni0 #$l% ü(lələri



&üd$iə !(&ədi"indən #!"li ;əi =l$n $n$d$ =&&ni'( $r(i"$'ı d$"$r$dıl&ı0dı. L$in ,lədə <$i&i""ə( rnd$ ə'$' &ü$ri;ə&ü<$i;ə$rl$rl$ li!r$ll$r $r$'ınd$ :!dirdi.

M4h'%i>ədə3 s*3%'(/ i#( i##ə%də 5'%i<i si,'sə)B=rd!n <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə( ə$li""ə(ində $ri' 'ül<

=nr$n'ınd$ i0(ir$ !(&ə &ü<ü& "!r ((d. $n$d$ =nr$n'$n:il(ərədən $"rıD &ü'(ə%il =l$r$% ii nəər nü&$"əndə :,ndərdi.=nr$n'd$ i0(ir$ !dən B=rd!n "n$n &ə'ələ'i ü;rə =&i''i"$nınDə&ə ə (ic$rə( n$;iri F./='(!r i'ə i%(i'$di""$( =&i''i"$'ının 'ədr

&ü$inləri =ld. =nr$n'd$ &ü;$irə !dilən &ə'ələlərə &ün$'iə(də$n$d$ ə n:il(ərənin &,%!ləri ər%lən&irdi. Mü<$riə illərində*B-l$ "$#ınl$0$n $n$d$nın %$ldırdıı V$0in%(=nd$ nü&$"əndəli $?ıl&$'ı &ə'ələ'i "$lnı; 192+-ci ilin &$"ınd$ &ü'ə( <əll !dildi.$n$d$ nü&$"əndə <!"ə(i Millə(lər Fə&i""ə(inin "$r$dıl&$'ın$(ərəd$r ?ı#dı. $ri' 'ül< =nr$n'ınd$ il dəə =l$r$% $n$d$

!"nəl#$l% $lə&də &ü'(ə%il ə '!r!n d,lə( i&i ?ı#ı0 !(di. V!r'$l

'ül< &ü%$ilə'ini i&;$l$"$n $n$d$ Millə(lər Fə&i""ə(inin əB!"nəl#$l% N&ə Tə0il$(ının ər$ər<ü%%l ü;ü =ld.

K'3'd' 2-<i i##ə%də.'5i#i si,'sə)

92+- ci ilin =r($l$rınd$ B=rd!n #ə'(əli"i ilə əl$%əd$r =l$r$%

i'(!$"$ :!(di. P!ni $0 n$;ir *r(r M!":!n =ld. Hnn $r(i"$'ı Li- !r$l-Mü<$i;ə$r $dl$ndırıl&$$ $0l$ndı. L$in "!ri(di"i %!"ri-$rdıcıl d$#ili ə #$rici 'i"$'ə( '!?ilərdə M!":!nin &əl =l&$'ın$:ə(iri ?ı#$rdı. Bnd$n '=nr$ $r(i"$ 1931-ci ilədə $rl$&!n(də?=#l% %$;$n$ il&ədi.

921- ci ıl d!$nn )-d$n !d!r$l $rl$&!n(ə !?irilən '!?ilərdə236 d!($( "!rindən 11-ni li!r$ll$r $l$r$% '$i( <,&ə( "$r$(&$%

i&$nı %$;$ndıl$r. /!r&!rlərin Milli r=%r!''i $r(i"$'ı )4 d!($(&$nd$(ı $l$r$% iinciD &ü<$i;ə$rl$r i'ə 6+ &$nd$( %$;$n$r$% ü?üncü"!rə ?ı#dıl$r. Mü'(ə%il n$&i;ədlər i'ə 4 "!r $ldıl$r. Milli r=%r!''i



$r(i"$ ilə li!r$ll$r =$li'i"$lı <,&ə( "$r$(dıl$r. K!$rın 29-d$li!r$l \.L.M$!n;ı in%in "$r$(dıı <,&ə( ə$li""ə(ə $0l$dı.J,&ə(in (əriində ü'(ünlü Li!r$l $r(i"$'ının '$ %$n$dın$&ə#'' =ld. P!ni <,ü&ə( i%(i'$di""$(ın "!nidən %rl&$'ın$

$0l$"$r$% d,lə( (ən;i&lən&ə'indən i&(in$ !(di. 1923-cü ildən $0l$"$r$% i%(i'$dı ə;i""ə(in "$#0ıl$0&$'ı nə(icə'ində !r&!rlərin&üd$iə !(diləri r=%r!''i'(lər 'i"$'i %üə i&i 'ə<nədən 'ilindi. 2+-ci illərdə ,lədəi i%(i'$dı "ü'əli0 il n,ədə 'ən$"!nin "!ni '$<ələri=l$n <idr=!n!r:!(i$D $i$'i"$ ə &$0ın%$"ır&$ '$<ələrinin ini0$ı <!-'$ın$ $0 !rdi. G&$l 'ən$"!'i ini0$ !(di. Jəri ə&əli""$(l$rın:!(di"i #$rici ,lələrdən $n$d$"$ "!ni c; i0?i %üə'i :əldi.

1923- 28-ci illərdə $n$d$"$ :ələnlərin '$"ı 8++ &in nəəri ,(ü!?di. $n$d$nın i%(i'$di "ü'əli0ində #$rici $i($l #ü''i r=l ="n$dı.Ölədə $&!ri$n $i($lının r=l $r(dı. K$#ili ə #$rici (ic$rə(:!ni0ləndi. ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı i'(!<'$lı ?=#$ldı. /!r&!r (ə'ərrü$(ı :ücləndi. T$#ıl i'(!<'$lı $r(dı. Ölə ($#ıl i#r$c$(?ı'ı $dını%=r" '$#l$dı. $n$d$ ,"ü d,lə(ə ?!ril&ə"ə $0l$dı. 1924- 28-

ci illərdə $rl$&!n(də &ü;$irələr ə'$'ən :,&rü ($rilərinə d$ir $$rıldı. 1926-ci ildə @T$#ıl $(ıA %əl !dildi. Q$nnn %əlnd$n'=nr$ ,lədə ($#il i'(!<'$lı d$<$ d$ ?=#$ldı. /!r&!r irliləri "$r$ndı.%(i'$di "ü'əli0 ,lənin $r(i"$-'i"$'i <ə"$(ının '$i(lə0&ə'inə də,&ə !(di.

1926- ci il =("$rın 29-d$ $rl$&!n(ə !?irilən '!?ilərdəMü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ı əəli 6+ "!r əə;inə 11D li!r$ll$r 11 "!r

əə;inə 1+1D Milli r=%r!''i'(lər $r(i"$'ı )4 "!r əə;inə 24D ə<lənü&$"əndələri 2D &ü'(ə%illər i'ə 1 "!r $ldıl$r. $rl$&!n(in (ərii 236nəərdən 246 nəərədə $r(ırıldı. $rl$&!n(in il icl$'ını :!n!r$l-%!rn$(=r l=rd Bin% $?dı. P!ni <,&ə(i M$!n;i in% "$r$(dı. L$in192)-cı il i"nn 28-də <,&ə( i'(!$"$

:!(di. n:ili' :!n!r$l-%!rn$(=r n,ədənən$r '!?i (ə"in !(&ədən ="n %$?ırdı%d$ ə &ü<$i;ə$r *.M!":!n $0d$ =l&$%l$ "!ni<,&ə( "$r$(&$ı ($0ırdı%d$ =n'(i('i"$ ,<r$nı "$r$ndı. M!":!n"$lnı; i"l-'!n("$r $"l$rınd$ $0 n$;ir ə;iə'ində i0lədi. B,<r$n

$rl$&!n( '!?iləri $'i(ə'iləD d!&=r$(i "=ll$ ni;$&$ '$lındı.



$rl$&!n( '!?iləri 192)-cı il '!n("$rın 14-nə (ə"in !dildi.Mü<$i;ə$rl$r əəli '!?ilərdə %$;$ndı%l$rı 11 "!r əə;inə 91 "!r $ldıl$r. Oə(icədə M!":!n $0 n$;ir ə Mü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ınınrə<əri ə;iə'indən i'(!$ !rdi. Li!r$ll$r 11)D li!r$l r=%- r!''i'(lər

9D ə<lə nü&$"əndələri 3D Milli r=%r!''i'(lər $r(i"$'ı 13D !r&!r irliləri 11 "!r %$;$ndıl$r. $rl$&!n(in il icl$'ını92)- cı l d!$rın 1+-d$ "!ni :!n!r$l-%!rn$(=r \illin% K=n $?dı.

in% <,&ə( "$r$(dı. J,&ə( B,"ü Bri($ni"$ i&!ri"$'ını '$#-l$&$%l$ d=&ini=nl$r$ i&!ri"$ ilə ər$ər <ü%%l$r !r&ə"i (əli !(di. G"ni ;$&$nd$ ,lədə '='i$l-'i"$'i r='!'lərD &illə(?ili ə '!-

$r$(?ılı% $r(&$$ $0l$dı. S!?ilərdən '=nr$ r$n'ı;dilli ə<$linin

"$0$dıı !!də &illə(?ili <ərə$(ı d$<$ d$ :ücləndi.

X'%i<i si,'sə)

5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində M!":!n <,&ə(i ü&&i&!ri"$ i0-lərində $n$d$nın i0(ir$ını ə$ll$0dır&$% ə r=ln :ücləndir&ə #ə((ini :,(ürdü. $n$d$ <,&ə(i 1921-ci ilin i"nnd$ !?irilən

ü&&i&!ri"$ =nr$n'ınd$ i0(ir$ !(di. =nr$n'd$ ir:ə i&!ri"$#$rici 'i"$'ə(inin "!ridil&ə'i $rədə r$;ılı% əldə !dildi.

$n$d$ <,&ə(i V$0in%(=n =nr$n'ınd$ i0(ir$ !(&ə ü?ün rə'&idəə( $ldı. L$in =nr$n'd$ $n$d$nın r=l di%%ə(i = %ədər də cəl!(&ədi. Rüni $n$d$ nü&$"əndə'i 7.B=rd!n B,"ü Bri($ni"$nü&$"əndə <!"ə(inin (əriində idi.

$n$d$nın 2+-ci illərdə <ə"$($ !?irdi"i #$rici 'i"$'ə( d=(rin$'ıM$!n;i in%in il$$'i(ə rə<ərli"i ilə <$;ırl$ndı. B 'i"$'ə( *B əB,"ü Bri($ni"$ ilə əl$%ələri 'ı#l$0dır&$ıD l$in <!? ir ii(ərəli ə

!"nəl#$l% ,<dəli :,(ür&ə&ə"i nə;ərdə ((rd.in% <,&ə(i !"nəl#$l% ə$li""ə(ində B=rd!n-M!":!n 'i"$'ə(indəni&(in$ !(di. $n$d$ <,&ə(i B,"ü Bri($ni"$nın Türi"ə"ə %$r0ı <əri&üd$#ilə'ində i0(ir$ !(&ədi. Oə(icədə B,"ü Bri($ni"$ ilə d=&ini=n

$r$'ınd$ i#(il$ "$r$ndı. Bn$ :,rə də $n$d$ L=;$nn$ =nr$n'ınd$i0(ir$ !(&ədi. n:ili' <,&ə(inin L=;$nn$ =n!n'i"$'ını (ə'di%!(&ə #$<i0i də $n$d$ <,&ə(i (ərəindən rədd =lnd. Bnnl$ d$ın% <,&ə(i ,lənin '!r!nli"i #ə((inə %ə(i 0əildə ə&əl !(di.



$n$d$ 1923-cü ildə !?irilən i&!ri"$ =nr$n'ınd$ B,"üBri($ni"$nın d=&ini=nl$rı ilə irlidə $<id #$rici 'i"$'ə( "!ri(&ə =n'!'i"$'ın$ %$r0ı ?ı#ı0 !(di. =nr$n' $n$d$nın &ü'(ə%il #$rici'i"$'ə( "!ri(&ə i'(ə"ini $"dın 0əildə :,'(ərdi. in% $n$d$"$ (ə"in

=ln$n in:ili' :!n!r$l-%!rn$(=rnn 'əl$<i""ə(lərinin $;$ldıl&$'ını(əli !(di. HD 192)-cı ildə !?irilən i&!ri"$ =nr$n'ınd$ d$ i0(ir$ !(di. =nr$n'd$ ü(ün d=&ini=nl$rın ər$ər <ü%%l$r$ &$li =l&$'ı(ə'i( !dildi. Bn$ d$ir @B$liır ə"$nn$&ə'iA %əl !dildi.K=&ini=nl$r$ :!ni0 <ü%%l$r !rildi. Hnl$r &ü<$riə ə 'ül<&ə'ələlərini &ü'(ə%il <əll !(&ə <ü%% %$;$ndıl$r. !n!r$l-%!rn$(=r$ "$lnı; rə&;i '($(' !rildiD $n$d$nın <ə"$(ınd$ =nn r=l

:!(dicə ;əilə"irdi.$n$d$ 192-ci ildə *BD /r$n'$ ə P$=ni"$ ilə dil=&$(i

&ün$'iə(lər %rd. 1924-cü ildə dil=&$(i cə<ə(dən ($nıdıı SS7 ilə&ün$'iə(lərini 192-ci ilin &$"ınd$ ə'di. Glə <ə&in ildə $n$d$Millə(lər Fə&i""ə(inin %!"rı-d$i&i ü;ü '!?ildi. 1928- ci ilin$%'(nd$ i'ə $n$d$ <,&ə(i aBri$n-!ll=% $(ıAn$ %=0ld.$n$d$ <,&ə(i *B-l$ &ün$'iə(lərini #!"li "$#0ıl$0dırdı.

K'3'd' !-< i##ə%də.'5i#i si,'sə)

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı $n$d$ i%(i'$di""$(ın$ $ır (ə'ir :,'(ərdi.Sən$"! &ə<'l i'(!<'$lı #!"li $0$ı dü0dü. 5ırd$ $nl$r 'ır$d$n ?ı#dı.

Ölədəi 4+ $nd$n "$lnı; 1+- %$ldı. K$-&ədən267



ə &!0ə 'ən$"!'i ,<r$n$ dü0dü. %(i'$di ,<r$n ənd (ə'ərrü$(ın$'$r'ıdıcı ;ərə !ndirdi. ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı i'(!<'$lı $;$ldı.

B,<r$nın $ır $#(ınd$ - I93+-c ilin i"nnd$ !?irilən '!?i-

lər nə(icə'ində 7.B.B!nn!( $0d$ =l&$%l$ &ü<$i;ə$rl$r <$i&i"-"ə(ə :əldi. J,&ə( ,<r$n əl!"<inə ciddi (ədirlər <ə"$($ !?irdi.0'i;li"ə %$r0ı ə$li""ə( r=%r$&ı i0ləni <$;ırl$ndı. 193+-c il'!n("$rın 12-də $rl$&!n( @0'i;lərə "$rdı& <$%%ınd$ %$nnA %ə-

l !(di. 0'i;li"in 'əi""ə'ini $;$l(&$% &ə%'ədilə (ə0il !diləcə ic(i&$i i0lər ü?ün d,lə( üdcə'indən 2+ &ln. d=ll$r ə'$i( $"rıldı.0'i;li"i $0$ı '$l&$% ü?ün ü(,lüdə 193+-194+-cı illərdə 1 &lrd.

29+ &ln. d=ll$r ə'$i( #ərcləndi. Ü&&i""ə(ləD illərdə ,ləə<$li'inin (ə#&inən 2 &ln. nəəri i0'i; idi. J,&ə( 'ər(

r=(!'i=ni;& 'i"$'ə(ini <ə"$($ !?irdi. B,<r$n illərində (ə(il <ərə-$(ı $r(dı. 0'i;lərin ə $l$rın H(($$"$ "ürü0ləri !?irildi. 1932-ciildə $n$d$ S='i$l Bər$ Fə&i""ə(i "$r$dıldı. BD ə'lində "!ni'i"$'i <ərə$(ın "$r$dıl&$'ı d!&ə idi. Ölədə ə<lə-!r&!rlərin=$li'i"$'ı =l$n ==!r$(i N&əd$0lı% /!d!r$'i"$'ı "$r$dıldı.

B,<r$nın nə(icələrini $r$d$n %$ldır&$% ü?ün (ədirlər <ə"$($!?irən <,&ə(in (əlii ilə 1936-ci ilin "$"ınd$ $rl$&!n( i0'i;-lərin 'ı=r($ !dil&ə'iD 8 '$$(lı% i0 :ünü ə '. &ə'ələlər <$%%ınd$ %$-nnl$r %əl !(di. Ölə"ə &ü<$cirə( !(&ə %$d$$n =lnd. ,rü-lən (ədirlər B!nn!(in @P!ni r'A $dl$ndırıldı. L$in (əd-

irlər n,ə(i $rl$&!n( '!?ilərində &ü<$i;ə$rl$rı &əli""ə(-dən %r($r$ il&ədi. 1936-ci ildə !?irilən $rl$&!n( '!?ilərindəli!r$ll$r 11D &ü<$i;ə$rl$r 39D Bər$ $r(i"$'ı 1D ə<lə-!r&!r =$li'i"$'ı D '='i$l-r!di(?ilər 1 &$nd$( %$;$ndıl$r. =&&ni'($r(i"$'ı i'ə '!?ilərdə 'ə' (=l$"$ il&ədi. P!ni <,&ə(iM$!n;i in% "$r$(dı. B <,&ə( 1948-ci ilədə <$i&i""ə(də=ld.

B,<r$nd$n '=nr$ı illərdə $n$d$ i%(i'$di""$(ınd$ "ü'əli0

$0 !rdi. P!ni n!( ə ili; "$($%l$rı $0$r !dildi. J,&ə( ,lədə&ən;il r=l!&inin <əll !(&ə &ə%'ədilə c; !lər (i&ə $rədəii %$nn 193-38-ci illərdə $rl$&!n(dən !?irdi. 193-ci



ildə @ənclər <$%%ınd$ %$nnA %əl !dildi. B %$nn$ :,rə:ənclərin (ə<'il $l&$'ı ü?ün 1 &ln. d=ll$r ə'$i( $"rıldı.

X'%i<i si,'sə)

3+-c illərdə $n$d$ <,&ə(ləri #$nci 'i"$'ə(də n:il(ərənin !"nəl#$l% $lə&də "!ri(di"i ü&&i #ə((ə ə&əl !dirdi. J,&ə(

193+- c il =("$rın 1-dən n="$rın 14-də H(($$d$ !?iriləni&!ri"$ =nr$n'ınd$ əl!ri0li ($rilər (ə(i% !(&ələ Bri($ni"$i&!ri"$'ı d$#ilində (ic$rə(in :!ni0ləndiril&ə'inə d$ir (əli irəli

'ürdü. 1931-ci il d!$rın 11-də %əl !dilən @V!'(&in'(!r '($((An$ :,rə di:ər d=&ini=nl$r i&i $n$d$ d$ :!ni0 <ü%%l$r $ldı. B 'ənəd $n$d$ #$l%ının &illi &$r$%l$rın$ c$$ !rirdi.

1932-cı il i"ln 2-dən $%'(n 2+-də H(($$d$ i&!ri"$ i%-(i'$di =nr$n'ı !?irildi. Br$d$ ə'$'ən ii(ərəli &ün$'iə(lər &ü-;$irə !dildi. $n$d$ <,&ə(i n:il(ərəD Fəni *ri$ ((i$%ıDFəni 7=d!;i"$ ə rl$ndi"$ ilə ii(ərəli '$;i0lər i&;$l$dı. &;$-

l$n$n 'ənədlər @H(($$ '$;i0lər 'i'(!&iA $dını $ldı. S$;i0lərlə ii(ə-rəli &ün$'iə(lər (ən;i&ləndi.

$n$d$ *B-l$ &ün$'iə(lərin ini0$ın$ #ü''i di%%ə( !rdi.*B r!;id!n(i 7;!l(in dəə(i ilə B!nn!( 1933-cü lin $r!lindəV$0in%(=n$ 'əər !(di. Səər ;$&$nı ii ,lə $r$'ınd$ (ic$rə( ($rilə-rinin $0$ı '$lın&$'ı $rədə r$;ılı% əldə !dildi. Tic$rə( '$;i0i "$lnı;

1936- ci il n="$rın 16-də V$0in%(=nd$ $n$d$nın "!ni $0n$;iri M.in% (ərəindən i&;$l$ndı.

$n$d$nın #$rici 'i"$'ə(ində Millə(lər Fə&i""ə(ində i0(ir$ !(&ə &ü<ü& "!r ((d. $n$d$ nü&$"əndə <!"ə(i 1932-ci ilin!r$lınd$ Millə(lər Fə&i""ə(inin F!n!rədə (ər'il$<$ d$ir !?irilən =nr$n'ınd$ i0(ir$ !(di. $n$d$ <,&ə(i ($li"$nınJəə0i'($n$ &üd$#ilə'inin Millə(lər Fə&i""ə(i (ərəindən

%$r0ı'ının $lın&$'ını (əli !('ə də i0$lı 1938-ci ilin '=nnd$rə'&i 0əildə ($nıdı.



inci dün"$ &ü<$riə'i ərəə'ində $n$d$-SS7 &ün$'iə(-lərində '="%l% $0 !rdi. $n$d$ <,&ə(i SS7-dən $lın$n ir'ır$ &ə<'ll$r ü;ərinə !&$r%= %="d.

3+-c illərin iinci "$rı'ınd$ $n$d$nın #$rici 'i"$'ə(ində (əc-

rid?ili ə !"nəl#$l% ,<dəlilər :,(ür&ə&ə #ə((i ü'(ünlü (ə0il!(di.

$n$d$ <,&ə(i 193-ci ilin &$"ınd$ L=nd=nd$ !?irilənn,ə(i i&!ri"$ =nr$n'ınd$ ,lənin '!r!nli"inə d=r &ü<ü&$ddı& $($r$% &ü<$riə ə 'ül< &ə'ələlərində ($& &ü'(ə%il ə$li"-"ə( :,'(ərdi"ini (ə'di%lədi.

$n$d$ *l&$ni"$ ilə &ün$'iə(lərə di%%ə( "!(irdi. B$0 n$;ir M.in% 193-ci ilin i"nnd$ B!rlinə 'əər !dərə *l&$ni"$ rə<-

ərləri ilə :,rü0dü. Ji(l!r i&!ri"$ =nr$n'ının %ər$rl$rını ə =n-r$n'd$ $n$d$nın ((d &,%!"i ə"əndi. Ö; n,ə'ində ir il'=nr$ $n$d$ <,&ə(i *l&$ni"$nın *'(ri"$nı irlə0dir&ə'inə əR!#='l=$i"$nı ((&$'ın$ !(ir$; !(&ədi.

1938- ci ildə *&!ri$-$n$d$ (ic$rə( '$;i0inin i&;$l$n&$'ıD

<ə&in ilin $%'(nd$ r!;id!n( 7;!l(lə $0 n$;ir in%& $n$-d$d$ :,rü0&ə'i ii ,lə $r$'ınd$ &ün$'iə(ləri "!ni 'əi""ə"ə %$l-dırdı. *B-$n$d$ &ün$'iə(lərinin ini0$ı ,lədəD ü(,lüdə%i(ədə n:il(ərənin &,%!lərini #!"li ;əilə(di. Ölədə $&!ri$n$i($lının &,%!ləri :ücləndi.

1939- c ildə B,"ü Bri($ni"$ rə<ərli"i $n$d$ $0 n$;iri(ərəindən %əl !dildi. K$nı0ı%l$rd$ ii(ərəli &ün$'iə(lərə d$ir

:!ni0 iir &ü$dilə'i $$rıldı.

K'3'd' i(i3əsi i##ə%i3də

inci dün"$ &ü<$riə'inin $0l$n&$'ı $n$d$nın d$#ili ə#$rici 'i"$'ə(inə ciddi (ə'ir !(di. 1939-c il '!n("$rın -də $n$d$

$rl$&!n(inin #ü''i '!''i"$'ınd$ ,lədən ən$rd$ d,"ü0lərdə i'(i-$də =ln&$% &ə%'ədilə ü&&i <əri &üəlləi""ə( !?iril&ə'i%$d$$n !dildi. Mü<$riədə $n$d$nın i0(ir$ının "$lnı; #$&&$lə 'il$< i'(!<'$l !(&ə. n:il(ərə"ə i%(i'$di "$rdı& :,'(ər&ə =l-



d ə"$n !dildi. S!n("$rın 1+-d$ $n$d$ $rl$&!n(inin ic&$l$r $l$($'ı *l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n !(&ə"ə r$;ılı% !rdi. $n$d$&ü<$riə"ə n:il(ərə ə =nn &ü((əi%ləri (ərəindən %=0ld. Ölə

i%(i'$di""$(ı <əri r!l'ə !?irildi. 194+-cı il i"nn 2+-də @Milli!<(i"$(l$rın 'əərər !dil&ə'i <$%%ınd$ %$nnA %əl =lnd. J,-&ə(ə ,%əl$də 'əl$<i""ə(lər !rildi. Sil$< ə (əc<i;$( id$rə'i"$r$dıldı. B id$rə (ə'ərrü$( 'i'(!&inin (ən;i&lən&ə'ində ə'$'lır=l ="n$&$lı idi. Jəri !<(i"$cl$rın ,dənil&ə'i iri =r=r$'i"$l$r$($0ırıldı. L$in <əri 'i$ri0ləri "!rinə "!(ir&ə ü?ün ,lədə i0?i%üə'i ?$(ı0&ırdı. J,&ə( &ü<$riə illərində <əri 'ən$"!də i0-

lə&ə"ə əl$ə =l$r$% 1 &ln. nəər cəl !(di. Qi"&ə(lər d=ndrld.ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rının i'(!<'$lını $r(ır&$%d$n ,(rü !r-&!rlərə ə'$i( $"rıldı. Mü<$riə illərində $n$d$nın ü&&i d,lə(

üdcə'i 24 &lrdD d=ll$r (ə0il !dirdi. Hnn d$ 18D2 &lrdD d=ll$rı<əri &ə%'ədlər ü?ün #ərcləndi. Jəri ə&əli""$(l$r ,lə ər$;i'ində$$rıl&$dıınd$n "!ni 'ən$"! &üə'ı'ələrinin %rl&$'ı ü?ünəl!ri0li i&$n "$r$ndı. %(i'$di""$( ini0$ !(di. Sən$"!nin ini0$ 'ürə(inə :,rə %ı'$ &üddə(də $n$d$ dün"$d$ irinci "!rə ?ı#dı.Sən$"! &ə<'l i'(!<'$lı 2D #$rici (ic$rə( d,ri""ə'i i'ə 3 dəə$r(dı. 1941-ci ilin i"nnd$ ,lənin (əii 'ərə(lərindən 'ə&ərəlii'(i$də !(&ə &ə%'ədilə i%(i'$di =&i(ə "$r$dıldı. =&i(ənin(əriində &ü#(əli '$<ələrə d$ir "$rı&=&i(ələr ə$li""ə(:,'(ərirdi.

Mü<$riədə $n$d$ *l&$nı"$ l= ,lələri ü;ərində %ələ- ə"ə d$<$ ?=# <əri 'r'$(D 'il$< ə ər;$% !ril&ə'i ilə ,&ə !(di.$n$d$ <əri &ə<'lnn 63[-ni irli ,lələrinə !rdi.

$n$d$ <,&ə(i &ü((əi%lərini (əcə 'il$< ə 'r'$(l$ (ə&in!(&ələ i$"ə(lən&ədi. Mü<$riə d,ründə $n$d$ =rd' (ə#-&inən + &in nəər idi. I939-4+-cı illərin %ı0ınd$n $0l$"$r$% n-:il(ərə"ə "$rdı& &ə%'ədilə <əri <i''ələr :,ndərildi. 1942-ci ilin$r!lində ,lə #$ricində <əri %üələrdən i'(i$də"ə ic$;ə !r&ə &ə'ələ'inə d$ir r!!r!nd& !?irildi. 5$l% %$ldırıl$n &ə'ələ"ə



&ü'ə( &ün$'iə( ildirdi. L$in $n$d$lıl$r 1943-cü ilin "$"ı-(ı$də ,"ü d,"ü0lərdə i0(ir$ !(&ədilər =nl$r $#($də "$lnı;

1942- ci il $%'(n 18-19-d$ i&$li *ri$d$ d,"ü0&ü0dülər. in%

<,&ə(i 1943-44-cü illərdə də *r=$"$ <əri <i''ələr :,ndərdi.$n$d$ *r$lı% dəni;ində $$rıl$n <əri ə&əli""$(l$rd$ "$#ınd$ni0(ir$ !(di. inci cə<ənin $?ıl&$'ın$ $n$d$ <əri-dəni;d=n$n&$'ının 1+ &in ;$i(i ə 'ır$i'iD 1++ :ə&i'i cəl !dildi. Mü-<$riənin $n$d$ ü?ün ir 'ır$ nə(icələri =ld. 42 &inədə $n$d$lı &ü<$riədə ,ldü.

Mü<$riə illərində ə$l #$rici 'i"$'ə( <ə"$($ !?irən $n$d$-

nın *B ə n:il(ərə ilə &ün$'iə(ləri d$<$ d$ "$#0ıl$0dı. B$0 n$;ir in% *B r!;id!n(i 7;!l(lə O"-P=r 0($(ınd$ :,rü0ərə ir:əd$i&i &üd$iə 0r$'ı "$r$(dı%l$rını ə"$n !(dilər. Jər ii ,lə &ü-d$iə &ə'ələlərində ər$ər <ərəə( !dəcələrini ildirdi. 1941-ci il$r!lin 2+-də $n$d$ @J$"d$r ə"$nn$&ə'iAni i&;$l$"$r$%L!nd-li; 'i'(!&inə %=0ld. 1942-ci il i"nn 12-də L=nd=nd$SS7 ilə $n$d$ $r$'ınd$ dil=&$(i &ün$'iə(lərin ər$'ın$ d$ir

'$;i0 i&;$l$ndı. B$0 n$;ir in% 1943-cü ilin &$"ınd$ V$0in%(=nd$B,"ü Bri($ni"$nın $0 n$;iri R!r?illə :,rü0dü. $n$d$ BMT-nin"$r$dıl&$'ınd$ "$#ınd$n i0(ir$ !(di. Mü<$riənin $0$ ?$(&$'ı ilə$n$d$ !"nəl#$l% $lə&də nü;l d,lə(lərdən irinə ?!rildi.



XII BÖLÜM

ARENTİNA

Bi%i3əsi3i3 A%&3)i3',' )əsi%i

Birinci dün"$ &ü<$riə'i illərində *r:!n(in$ i(ərə ,lə idi.Mü<$riə *r:!n(in$ i%(i'$di""$(ını *r=$ 'ən$"! $;$rınd$n $"ır$r$%'ürə(li ini0$ın$ ,&ə !(di. Rüni d,"ü0ən d,lə(lərD #ü''ənn:il(ərə ə *B *r:!n(in$nın ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rın$ əər;$ın$ !<(i"$c d"rdl$r. *r:!n(in$nın ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rıdün"$ i%(i'$di""$(ı ə (ic$rə(ində ə<ə&i""ə(li r=l ="n$&$$ $0l$dı.P$r$n&ı0 əl!ri0li 0ər$i(də ənd (ə'ərrü$(ı '$<i$rl$rı ?=#l :əlir əldə!(&ə &ə%'ədilə (=r$ı :!ni0 0əildə ic$rə"ə !rirdilər. 5$rici,lələrin *r:!n(in$ &$ll$rın$ =l$n (ələ$(ı ,lədə i%(i'$dı "ü'əli0in

$0 !r&ə'inin $0lıc$ 'əələrindən idi. Mü<$riə illərində ,lənin

#$rici (ic$rə(i #!"li $r(dı. T=#cl%D !l!(r=(!#ni$ 'ən$"! '$<ələri ə(ic$rə( ini0$ !(di. Mü<$riə d,ründə ər;$%D (=#cl%D (iin(iD:ə&i%$"ır&$ 'ən$"!'i ini0$ !(diD n!( ə d$0-,&ür ?ı#$rıl&$'ı?=#$ldı. ÖləninD #ü''ən B!n='-*"r!'in li&$nl$rı $r(dı.*r:!n(in$nın ə<$li'i &ü<$cirlərin <!'$ın$ ?=#$ldı. Bnnl$ !ləD*r:!n(in$ #$rici ,lələrdən <ələ də &$li""ə ə i%(i'$di $'ılılı%ə;i""ə(ində idi. Mü<$riə illərində ə =nd$n '=nr$ ,ləi%(i'$di""$(ınd$ $&!ri$n $i($lının #ü''i ?əi'i $r(dı. i ,lə$r$'ınd$ dəni; (ic$rə(i #!"li :!ni0ləndi. %(i'$di ini0$l$ əl$%əd$r =l$r$% ,lənin 'i"$'i <ə"$(ınd$ d$ '$i(li "$r$ndı. Mü<$riədən'=nr$ı illərdə <$i&i""ə(də 7$di$ll$r $r(i"$'ının nü&$"əndə'i=li(= ri<=- "!n idi. HD 191)-cı ildə r!;id!n( '!?ildi ə 1922-ciilədə ə;iədə %$ldı. Bü(,lüdə $r(i"$ 193+-c ilədə

<$i&i""ə(də =ld. $r(i"$ (ic$rə(-'ən$"! '$<i$rl$rın$D =r($'$<i$rl$r$D ;i"$lıl$r$D 'ənə($rl$r$ ə %i'&ən də ə<lələrə $r#$l$nırdı.Ölədə



li!r$l-i'l$<$(?ı r!ji& "$r$dıldı.J$i&i""ə(də =l$n 7$di$ll$r $r(i"$'ı d$#ili 'i"$'ə(də ir 'ır$

i'l$<$(l$r <ə"$($ !?irdi. rı<="!n <,&ə(inin d$#ili 'i"$'ə(inin%$r0ı'ınd$ dr$n $0lıc$ ə;iə ,lədə &ü&ün =l$ iləcə ,;$-

0ın$lı%l$rı $r$d$n %$ldır&$%D &ərə;i <$i&i""ə(i :ücləndir&ə ə%$"d$-%$nn &,<ə&ləndir&ə idi. HD iri (=r$% '$<ili"ininəl!"<inə ?ı#$r$% ə"$lə(lərin d$#ili i0lərinə %$rı0dı. ənd (ə'ərrü$(ınınini0$ını (ə0i% !(di. r!;id!n( in;i$(i ə ələdi""ə i'l$<$(ını <ə"$($!?irdi. rı<="!n B!n='-*"r!' ə"$lə(ini &illi %$nnl$rı =;&$%d$(ə%'irləndirərə <əri ə;i""ə( !l$n !(di. Mərə;i <,&ə( S$l($D

$($&$r$ ə L$-7i=#$ ə"$lə(lərində in;i$(i ə "!rli ,;ünüid$rə=r%$nl$rının i'l$<$(ını !?irdi. Ö;ünüid$rə!(&ə =r%$nl$rı əəllər ə:ər &ərə;i <,&ə(in (ə"in !(di"i &ə&rl$r (ərəindən id$rə =lnrd'$D

nd$n '=nr$ =nl$r r==r'i=n$l %$"d$ ilə '!?il&əli idi. B i'l$<$(id$rə?ili 'i'(!&inin d!&=r$(ilə0dinl- &ə'ində ə (əii '$i(li"in"$r$dıl&$'ınd$ &ü<ü& $ddı& =ld.

ri<="!n il'ə ə <ər?ilərin <,&r$nlıını &ə<ddl$0dır&$$

?$lı0'$ d$ ,lədə &,cd =l$n !=d$l %$lı%l$rını ($&$&ilə lə !(&ə"əcə<d :,'(ənnədi.Milli 'ən$"!nin ini0$ı ü?ün :!ni0 i'l$<$(l$r <ə"$($ !?irildi.

Ölədə d!&=r$(i (ədirlər də :,rüldü. *;$d &ə($( ə 'i"$'i $r(i"$l$rın n=r&$l ə$li""ə( :,'(ər&ə'i ü?ün 0ər$i( "$r$dıldı.

1919-1921-ci illərdə rı<="!n <,&ə(i ni!r'i(!(lərdə i'l$<$(!?irdi. B i'l$<$($ :,rə ni!r'i(!(lərə &#($ri""ə( <ü%% !rildi.

\ni!r'i(!(lərə %əl $$rıl$rən (ə(i% =ln$n ir 'ır$ &ə<ddi""ə(lər $r$d$n %$ldınldı. J,&ə( "!ni &ə(ələr $?dı. P$lnı; 191)-1922-ciillərdə ,lədə 312) &ə(ə (iilərə i'(i$də"ə !rildi.

Ölədə '='i$l-'i"$'i r='!'lər :ücləndi. I919-c ilin "$n$r $"ınd$*r:!n(in$d$ ə<lələr =rd ə =li'lə (=%%0dl$r. 192+-ci ilind!$rınd$ *r:!n(in$ S='i$li'( $r(i"$'ı *r:!n(in$ =&&ni'( $r-(i"$'ın$ ?!rildi. L$in 'ini &ü$ri;əni (əli !dən $r(i"$nın :!ni0'='i$l d$"$%l$rı "=# idi.

J,&ə( #$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində #$rici $i($lın *r:!n(in$"$:ir&ə'inə &$n! =lrd. ri<="!n d,lə(lər$r$'ı &ü$<i'ələrin dinc



"=ll$ <əllinəD &ü<$riələrdən i&(in$ =ln&$'ın$ ə #$l%l$rın ,;&ü%əddər$(ını (ə"in !(&ə'inə (ərəd$r idi.

A%&3)i3' 2-!-< i##ə%də

Mü<$riə $0$ ?$(dı%d$n '=nr$ #$ricdə *r:!n(in$ &ə<'ll$rın$=l$n !<(i"$c $;$ldıınd$n &üə''i'ələrin i0i ;əilədi ə i0 "!rləri i#(i'$r$dü0dü. Ölədə i%(i'$di ə;i""ə( $ırl$0dı. 1921-ci ildə *r:!n(in$d$i%(i'$di ,<r$n $0l$ndı. 0'i;lər =rd' "$r$ndı. ənd (ə'ərrü$(ıi'(!<'$lı $0$ı dü0dü. #r$c$( #!"li ;əilədi. %(i'$di ,<r$nd$n?ı#&$%d$n ,(rü <,&ə( ir 'ır$ (ədirlər <ə"$($ !?irdi. Sən$"! ə

nə%li""$(d$ 8 '$$(lı% i0 :ünü (ə(i% =lnd. Q$dın ə 0$% ə&ə"inin%=rn&$'ı <$%%ınd$ d!r!( !rildi. !n'i"$ 'i'(!&i "$r$dıldı. J,&ə($%r$r i'l$<$(ı <ə"$($ !?irdi. ənd (ə'ərrü$(ı n$;irli"inin (ərii($&$&ilə də"i0dirildi. B=0 (=r$%l$rd$n 'ə&ərəli 0əildə i'(i$də !dildi.1921-ci ildə ənd (ə'ərrü$(ınd$ ic$rə <$%%ınd$ %$nn !rildi. B%$nn$ :,rə ənd (ə'ərrü$(ınd$ ic$rə &ü%$ilə'i d,rd il &üddə(inə

$l$nılırdı. Mü%$ilə $0$ ?$(dı%d$n '=nr$ '$<i$r (=r$ı ic$rə"ə:,(ürən 0ə#'i %=$ il&ə;di. G"ni ;$&$nd$ əndlilərə ər;$%l$ d!"ilD ll$ ə&ə <$%%ı !ril&ə'i <$%%ınd$ %$nn %əl =lnd. B i'əənddə "!ni ic(i&$i &ün$'iə(lərin "$r$n&$'ın$ ə ənd "!rlərində<ə"$( 0ər$i(inin "$#0ıl$0&$'ın$ ,&ə !(di.

ri<="!n <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i ?!i =l ,lənin '!-r!nli"i ə &ü'(ə%illi"inin %=rn&$'ın$ ",nəl&i0di. J,&ə( *B- l$

"$#ınl$0$r$% $&!ri$n $i($lı ü?ün ,lədə əl!ri0li 0ər$i( "$r$(dı.Bn$ $#&$"$r$% ii ,lə $r$'ınd$ &ün$'iə(lərdə &,cd =l$n

r=l!&lər ri<="!n <,&ə(inin &,%!lərini ;əilə(di. *B <,&ə(i*r:!n(in$"$ (ə;"i%lərini $r(ırdı.

*r:!n(in$ <,&ə(i !"nəl#$l% ə$li""ə(ində (əcə ii(ərəli d!"ilD?=#(ərəli əl$%ələrini də :!ni0ləndirdi. Ölə Millə(lər Fə&i""ə(inə

d$#il =l$r$% !"nəl#$l% &ə'ələlərin <əllində "$#ınd$n i0(ir$ !(di.2+-cı illərdə *B-ın L$(ın *&!ri$'ı ,lələrinə &üd$#ilə'ininəl!"<inə =l$n *r:!n(in$ *r=$ ,lələri ilə əl$%ələrini :ücləndirərə n:il(ərəD /r$n'$ ə ($li"$d$n 4+ &ln. n( '(!rlin% i'(i%r$; $ldı. B d$



$&!ri$n $i($lının ə'in n$r$;ılıın$ 'əə =ld. Bü(,lüdə:,(ürdüdə ri<="!n <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə(i i$"ə( %ədər &ü'(ə%ilidi.

922- ci il =("$rın 12-də !?irilən r!;id!n( '!?ilərində r$di$ll$rınnü&$"əndə'i 448 &inD &ü<$i;ə$rl$rın nü&$"əndə'i i'ə 2++ &in 'ə'$ldı. Ölə r!;id!n(i n$ %ədər *r:!n(in$nın /r$n'$d$ 'əiri i0lə&i0M$r'!l= T. d! *l!$r =ld. J,&ə(in (əriinə <ər?ilər də d$#il!dildi. J,&ə( d$#ili 'i"$'ə(də &illi 'ən$"!niD ($#ıl?ılı% ə<!"$nd$rlı% (ə'ərrü$(l$rını ini0$ !(dirdi. 0 "!rlərində %$r0ıdr&$nı;əilə(&ə ü?ün ə&ə &ün$'iə(ləri (ən;i&ləndi. 1922-ci ildə ,lədəi

<ə&$rl$r i((i$%l$rı irlə0ərə @\ni=n Sindi$l *r#!n(in$ \S* $dını$ldı. J,&ə( =rd %rcln$ #ü''i di%%ə( "!(irdi. 1923-c ilinn="$rınd$ =rdnn (əc<i;$(ının "$#0ıl$0dırıl&$'ı $rədə %$nn %əl!dildi.

924- cü ildə 7$di$ll$r $r(i"$'ı ə <ə&$rl$r i((i$%ı $r?$l$ndı. P!ni<ə&$rl$r i((i$%ı (ə0il$( =l$n *r:!n(in$ /ə<lələri =n!d!r$'i"$'ı"$r$dıldı.

*l!$r <,&ə(inin <$i&i""ə(i illərində ,lə i%(i'$di""$(ınd$"ü'əli0 $0 !rdi. 5$rici (ic$rə( $r(dı. 1926-29-c illərdə i#r$c$( 2&lrd. 12) &ln. !'="$ ?$(dı. T$#ılD "n ə ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rıi'(!<'$lı $r(dı. G&$l 'ən$"!'i ini0$ !(di. ənd (ə'ərrü$(ınınini0$ının $0lıc$ 'əci""əi cə<ə(i "!& (!#ni$nın (ə(i% !dil&ə'i=ld. *r:!n(in$ !r&$l$r ?$r$D !r&!rlər i'ə ?$$r!r='$ $dl$nırdı./!r&$l$rın '$"ı 1924-cü ildə ə:ər 12+ &in idi'əD 1929-c ildə 163D3&inə ?$(dı. K$#ili $;$r& ini0$ın$ $(=&=il ə də&ir"=ll$rının?əili0i ,&ə !(di. Tiin(i 'ən$"!'i ini0$ !(di. 0'i;lərin '$"ı $;$ldıDə&ə <$%%ı $r(ırıldı. !'= '$i(lə0di. 192)-cı ildə %əl !dilən ii%$nnl$ ==!r$(ilərə &$li""ə "$rdı&ı :,'(ərildi.

*l!$rın <$i&i""ə(i illərində d,lə(in #$rici 'i"$'ə(ində*&!ri$D %i(ə'i ,lələri ilə ə&əd$0lı% #ü''i "!r ((d. 1923-cü ilin

&$r(ınd$ !?irilən V $n$&!ri$n =nr$n'ınd$ *r:!n(in$ <,&ə(iəəli illərdə *B-l$ &ün$'iə(lərdə &,cd =l$n '="%- l



$r$d$n %$ldırdı. *l!$r <,&ə(i !"ni ;$&$nd$ 1926-ci ildə SS7 ilədə dil=&$(i &ün$'iə(lər %rd.

1928-ci ildə ,lədə "!ni r!;id!n( '!?iləri !?irildi. =li(=ri<="!n "!nidən r!;id!n( '!?ildi. ri<="!n ə$l d$#ili 'i"$'ə( "!ri(-&ə"ə $0l$dı. l n,ədə n!( 'ən$"!'inin ini0$ın$ di%%ə( !rildi.1929-c il $%'(n 1-də n!( ü;ərində d,lə( nə;$rə(i %="ld. O!(?ı#$rıl&$'ını ə ,lü0dürül&ə'ini O!( ü;rə d,lə( nə;$rə(i id$rə'i<ə"$($ !?ir&ə"ə $0l$dı. K,lə( n!( in<i'$rı =l$n P$'i&- "!n(='!(r=li!r=' /ı'$l!' "$r$dıldı. 193+-c il !r$lın 1-də ü(ün ,ləər$;i'ində n!( ə !r='in ü;ərində $<id %i"&ə( %="ld. Jə&in ilin

!r$lınd$ *r:!n(in$ $rl$&!n(i - =n%r!'i @O!( 'ən$"!'inin&illilə0diril&ə'i <$%%ınd$ %$nnY %əl !(di. B %$nn *B-d$n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı. Rüni <ələ 19+-ci ildə 7=!ll!rin @S($nd$r(H"lA @G'=nY n!( 0irə(i *r:!n(in$ n!(ində =n'!''i"$ $l&ı0dı. B&illilə0dir&ə $&!ri$n n!( 0irə(ləri ə $i($lının ,lədəiə$li""ə(inə &$n! =lrd. Oə(icədə *B ə n:il(ərə ilə *r:!n(in$$r$'ınd$ n$r$;ılı% "$r$ndı. ri<="!n *B-ın ə'$'l$ndıı @M=nr=

d=(rin$'ıAnın əl!"<inə ?ı#dı. J,&ə( !"ni ;$&$nd$ @Bri$n-!ll=% $(Zn$ %=0l&$%d$n d$ i&(in$ !(di. *r:!n(in$nın ,lələrlə&ün$'iə(ləri i'lə0di.

5$rici 'i"$'ə(də &,cd =l$n r=l!&lər dün"$ i%(i'$di ,<r$nının ,lə d$#ilində "$r$(dıı ?ə(inlilərlə ?l$l$0$r$% <,-&ə(in ə;i""ə(ini $ırl$0dırdı. Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı *r:!n(in$

i%(i'$di""$(ın$ d$<$ $ır ;ərə rd. %('i$di ,<r$n ə'in '='i$lDi%(i'$di ə 'i"$'i ə;i""ə( "$r$(dı. Ölədə i0'i;lərin '$"ı 334 &innəərə ?$(dı. 5$l%ın ə;i""ə(i $ırl$0dı. ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rının%i"&ə(inin $0$ı dü0&ə'i ,lə i%(i'$di""$(ın$ ;ərə rd. 5$l%ın<$i&i""ə(dən n$r$;ılıı :ücləndi. ri<="!n nü;d$n dü0dü. B ?ə(inə;i""ə(dən &illi 'ən$"!?i - &üləd$r =li%$r#i"$'ı i'(i$də !(di. Hrdd$ <$i&i""ə(dən n$r$;ı idi. Pü'ə ;$i(lər 'i-%ə'd <$;ırl$dıl$r.

Qə'd?ilərin $0?ı'ı :!n!r$l /!li' \rir idi. *r:!n(in$nın n!('i"$'ə(indən n$r$;ı =l$n *B d$ %i"$&?ıl$rı &üd$iə !(di. I93+-c ilin'!n("$rınd$ B!n='- *"r!'də <,&ə( əl!"<inə nü&$"i0lər $0l$ndı.



;di<$&lı nü&$"i0lərin $0lıc$ (ələi ri<="!nin i'(!$'ı idi. Q$n(,ül&ə'ini i'(ə&ə"ən ri<="!n ə;iə'ini M$r(in!'ə !rdi. Bn$

$#&$"$r$% ri<="!n '!n("$rın )-d$ <ə' !dilərə M$r(in Q$r'i"$$d$'ın$ 'ür:ün !dildi. *; '=nr$ M$r(&!' də <$i&i""ə(dən;$%l$0dırıldı. Ölənin &üə%%ə(i r!;id!n(i \rir =ld. HDə"$lə(lərin %$nn!rici &əcli'lərini - =n%r!'ləri r$#dı. \rirMü<$i;ə$rl$r $r(i"$'ı ə'$'ınd$ Milli K!&=r$( $r(i"$'ını "$r$(dı.1931-ci ilin n="$rınd$ !?irilən r!;id!n( '!?ilərində :!n!r$l*%'(in= 5'(= %$li :əldi. HD 1932-ci ıl !r$lın 2+-dən 193-ciilədə ,lənin r!;id!n(i =ld. P!ni r!;id!n( ri<="!nin <$i&i""ə(i

illərində d$#ili 'i"$'ə(də <ə"$($ !?irilən '='i$l-i%(i'$di (ədirləri (ə(i0!(di. 5'(= li!r$l 'i"$'ə( "!ri(&ə"ə $0l$dı. 1931-ci ildə *r:!n(in$ə<lələri =n!d!r$'i"$'ının $;$'ınd$ Ü&&i N&ə =n!d!r$'i"$'ı"$r$dıldı. 1932-ci ıl !r$lınd$ iri<="!n <ə'#$n$d$n $;$d !dildi.

J,&ə( ,<r$nd$n ?ı#&$%d$n ,(rü d,lə(-in<i'$r?ı (ən;i&-lən&ə'inə !?di. *r:!n(in$d$ (ən;i&lə&ə ,;ünü '$ &ü<$i;ə$r $ri$n(d$ :,'(ərdi.

5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində <,&ə( n:il(ərə ilə ə&əd$0lı$ #ü''idi%%ə( "!(irdi. *r:!n(in$ nü&$"əndə <!"ə(i 1933-cü ilin '=nnd$!?irilən VII $n$&!ri$n =nr$n'ınd$ i0(ir$ !(diD @Bri$n- !ll=%

$(Zn$ %=0ld. 5$rici i0lər n$;iri S$$!dr L$&$'ın <$;ırl$dıı<üc& !(&ə&ə ə $rı0ı% <$%%ınd$ $(ı *B <,&ə(i i&;$l$dı.*B-l$ &ün$'iə(lər "$#0ıl$0dırıldı. *&!ri$n $i($lının ,lədə

n=r&$l ə$li""ə( :,'(ər&ə'i ü?ün 0ər$i( "$r$dıldı.1936- ci ilin '!n("$rınd$ *r:!n(in$ r!;id!n(i 5'(=D Br$;ili"$ r!;id!n(iV$r%$' ə \r%$" r!;id!n(i T!rr$ %$"d$-%$nnn %=rn&$'ın$ d$ir ü? ,lə $r$'ınd$ &ü%$ilə i&;$l$dıl$r. Mü%$ilə r!-:i=n$l (ə<lüə'i;li"in %=rn&$'ı '$<ə'ində ə&əd$0lı%d$ &ü<ü& $ddı&idi.

93- ci ildə ,lədə "!ni r!;id!n( '!?iləri !?irildi. *B-l$

&ün$'iə(lərin "$#0ıl$0dırıl&$'ının (ərəd$rı =l$n 7=!r(= Hr(i' r!;id!n( '!?ildi. HD 194+-cı ilədə ə;iədə %$ldı. P!ni r!;id!n(ə$l d$#ili 'i"$'ə( "!ridərə =n'(i('i"$ r!ji&ini ər$ !(di.



=n%r!'lər ,lə <ə"$(ınd$ "!nidən ə'$'lı r=l ="n$&$$ $0l$dıl$r.K!&=r$(i (ə'i'$(l$r ər$ !dildi. Mü#$liə( $r(i"$l$rının n=r&$lə$li""ə( :,'(ər&ə'i ü?ün 0ər$i( "$r$dıldı.

5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində ır 'ır$ $ddı&l$r $(ıldı. *B-l$ &ün$-'iə(lər i'(ilə0dirildi. Ölədə $&!ri$n $i($lının ə$li""ə(inə əl!ri0li0ər$i( "$r$dıldı. *r:!n(in$d$ *B-ın &,%!ləri &,<ə&ləndi.

A%&3)i3' i(i3əsi i##ə%i3də

inci dün"$ &ü<$riə'inin $0l$n&$'ı *r:!n(in$nın d$#ili 'i-

"$'ə(inə ciddi (ə'ir :,'(ərdi. 1939-c il '!n("$rın 4-də r!;id!n( Hr(i'&ü<$riədə ,lə'inin i(ərə =ldn ildirdi. B ə;i""ə(*r:!n(in$nın i%(i'$di ini0$ın$D #ü''ən #$rici (ic$rə(inin $r(&$'ın$

,"ü ,&ə !(di. *r:!n(in$ &ə<'ll$rın$ #$ricdə =l$n (ələ$(ın$r(&$'ı i%(i'$di ini0$$ (ə$n !rdi. Sən$"!nin "!ni '$<ələri "$r$dıldı.0'i;li d!&ə =l$r iD lə !dildi. %(i'$di "ü'əli0 $0 !rdi.

1939-c ildə <,&ə( ,lədə ə$li""ə( :,'(ərən $0i'( (ə0i-

l$(l$rını r$#dı. L$in Hr(i' #ə'(ə =ld ü?ün d,lə(in %$r0ı'ınd$dr$n $ci &ə'ələləri ?!i <əll !(&ə &ü&ün =l&rd. Hn$ :,rədə =D ə;iə'ini i('!-r!;id!n( 7$&=n $'(il"="$ !rdi. $'(il"=194+-1943-cü illərdə ,lə r!;id!n(i ə;iə'ini "!rinə "!(irdi. $'(il"=<$i&i""ə(i ,; əlində cə&lə0dirərə ,lədə &,cd r!ji&i d$<$ d$'ər(lə0dirildi.

5$rici 'i"$'ə( '$<ə'ində *r:!n(in$ <,&ə(i *l&$ni"$ ə =nn&ü((əi%ləri ilə əl$%ələrini :!ni0ləndirdi. *r:!n(in$ =rd'*l&$ni"$d$n :ələn &ü(ə#ə''i'lər (ərəindən $l&$n (iində %rld. Bi'ə $n(i<i(l!r?i =$li'i"$"$ d$#il =l$n ,lələr (ərəindən n$r$;ılı%l$%$r0ıl$ndı.

Mü<$riə illərində <,&ə(in "!ri(di"i d$#ili ə #$rici 'i"$'ə(dənn$r$;ı =l$n #$l% ü(lələri ə <ər?ilər 1943-c(i ıl i"nn 4- də $"($#($

d$#il =l$r$% <,&ə( in$'ını ələ !?irdilər. J,&ə( d!rildi. P!ni<,&ə(in $0ınd$ $&=-d!-M$"= %$rni;=nnn rəi'i *r(r= 7$'=ndrd. *; '=nr$ =D ə;iəni !?&i0 &üd$iə n$;iri :!n!r$l 7$&ıri'ə



!rdi. 7$&iri' *r:!n(in$ 7!'li$'ının &üə%%ə(i r!;id!n(i !l$n!dildi. "nn 11-də B,"ü Bri($ni"$ ə *B <,&ə(i ($nıdı.1944-cü ilin !r$lınd$ 7$&iri' i'(!$"$ :!(di. P!ni r!;id!n( :!n!r$l/$rr$l =ld. 1946-ci ilin !r$l- &$r(ınd$ #$rici i0lər n$;irləri'əi""ə'ində M!'i$d$ !?irilən $n$&!ri$n =nr$n'ınd$ i0(ir$ !(didən '=nr$ *r:!n(in$ <,&ə(i &$r(ın 2-də *l&$ni"$ l=,lələrinə &ü<$riə !l$n !(di. Mü<$riəni %$li d,lə(lərin cər:ə'ində

$0$ r$n *r:!n(in$nın ($ri#ində "!ni d,r $0l$ndı.



XIII BÖLÜM

BRAİLİA

Bi%i3əsi3i3 B%'Fi#i,' 443 3ə)i<ə#ə%i

Br$;ili"$ irinci dün"$ &ü<$riə'inə 191-ci il =("$rın 2)- d$*n($n($ d,lə(ləri (ərəindən %=0ld. L$in &ü<$riədə Br$;ili"$nıni0(ir$ı #!"li &ə<dd =ld. Br$;ili"$ <,&ə(i in:ili'lərə ,&ə ü?ün<ər :ə&ilərini *(l$n(i =!$nın$ :,ndərdi. Br$;ili"$ &ü((əi%lərinəə'$'ən %ə<əD %əndD ə(D $?D $"d$lı %$;ın(ıl$r !r&ələ əin:ili'lərin i0(ir$ !(di"i dəni; ə&əli""$(l$rınd$ d=n$n&$ ilə !0i ?ə&ələ ,&ə !(di.

Mü<$riə Br$;ili"$nın *r=$ d,lə(ləri ilə əəllər &,cd=l&0 ənənəi (ic$rə( əl$%ələrini =;d. Ü&&i #$rici (ic$rə( d,-ri""ə'i $0$ı dü0dü. Qə<ə ə %ənd i#r$cı $;$ldı. Bn$ $#&$"$r$%D

,lə i%(i'$di""$(ı #!"li ini0$ !(di. Ölədə ) &in "!ni &üə''i'ə (iildi.Bnl$r ə'$'ən (=#cl%D "!"in(i ə "ün:ül 'ən$"! '$<ələrinə $id idi.Mü<$riənin :!di0ində ı0 "!rləri $?ıldı. 0'i;li $0$ı dü0dü. L$ini'(!<'$l (!#ni$'ınd$ ciddi də"i0ili =l&$dı. Sən$"! &üə''i'ələrininə'əri""ə(i i?i &$n$(r$l$r (iində idi ə Br$;ili"$ <ələ də $%r$r-'ən$"! ,lə'i =l$r$% %$lırdı. Ölə ə<$li'i ə'$'ən əin?ili ə&$ld$rlı%l$ &ə0l =lrd.

Br$;ili"$ irinci dün"$ &ü<$riə'inin :!di0ində *B-l$ #!"li"$#ınl$0dı. Jəri ə&əli""$(l$r $$rıldıınd$n Br$;ili"$ ilə əl$%ələri$;$l$n n:il(ərənin ,lə i%(i'$di""$(ınd$ &,%!ləri #!"li ;əilədi.

Mü<$riənin $0$ ?$(&$'ı Br$;ili"$ i%(i'$di""$(ın$ &əni (ə'ir :,'(ərdi. K,"ü0ən ,lələr Br$;ili"$nın (=#cl%D "ün:ül ə "!"in(i'ən$"!'i &ə<'ll$rın$ !<(i"$c d"&$dı%l$rınd$n i#r$c$( $;$ldı. 5$rici

(ic$rə( d,ri""ə'i $0$ı dü0dü. Oə(icədə 1919-c ildə ,ləi%(i'$di""$(ınd$ drnl% ə&ələ :əldi. 1921-1922-ci illərdə ,lənidərin ,<r$n ürüdü. B illərdə @$n%$'!"r=A - %ldr <ərə$(ı



:!ni0ləndi. B,<r$n nə(icə'ində &üli'lə0ən ə<$li &üləd$r (=r$%l$rını;=rl$ ((&$$ $0l$dı. r!;id!n( Gi($'i= !''=$ 1919-1922 ,ləni

,<r$nd$n ?ı#$r&$% ü?ün (ədirlər :,rdü. !''=$nın <$i&i""ə(iillərində '$r&$ %rl$rıD də&ir"=ll$rı ə !l!(ri '($n'i"$l$rı (iildi.(id$i ə dün"əi &ə(ələr d,lə( (ərəindən &$li""ələ0diril&ə"ə

$0l$ndı. HrdD $i$'i"$ ə <əri-dəni; d=n$n&$'ın$ #ü''i di%%ə("!(irildi. Bü(ün (ədirlər ,lədə '='i$l :ər:inli"i $0$ı '$ldı. Bn$

$#&$"$r$%D Br$;ili"$d$ illərdə d!&=r$(i <ərə$( d$ $r idi.!''=$nın <$i&i""ə(i illərində $&!ri$n ə in:ili' $i($lı ,lədə

,; &,%!lərini &,<ə&ləndirdilər. *&!ri$n $i($lı #ü''ən d$-

&ədənD i&"$D əc;$?ılı% ə $(=&=il%$"ır&$ 'ən$"!'ində ü'(ünlü (ə0il !dirdi. Ölədə ə$li""ə( :,'(ərən #$rici 'ə<&d$rl$rın "$rı'ı$&!ri$nl$r idi. B illərində *B-l$ Br$;ili"$ $r$'ınd$ (ic$rə( əl$%ələri#!"li :!ni0ləndi.

B%'Fi#i,' 2-<i i##ə%də

2+-ci illərin əəllərində Br$;ili"$d$ ic(i&$i-'i"$'i <ərə$("ü'əl&ə"ə $0l$dı. 7i=-d!-U$n!"r=D S$n-$l$ ə . 0ə<ərlərdə=&&ni'( %rl$rı "$r$dıldı. =&&ni'( %rl$rının 1921-cı ilinn="$rınd$ 7i=-d!-U$n!"r=d$ !?irilən &ü0$irə'ində =&&ni'($r(i"$'ı "$r$(&$% &ə%'ədilə irlə0dirici %rl($" ?$ır&$% %ər$r$$lındı. 1922-ci ilin &$r(ınd$ 9 =&&ni'( %r 7i=-d!-U$n!"r=d$%rl($" ?$ır$r$% Br$;ili"$ =&&ni'( $r(i"$'ını "$r$(dıl$r. L$in

$r(i"$nın '='i$l d$"$%l$rı #!"li ;əi =l&$%l$ "$n$0ı (ə0il$(?ılı% i0idə $0$ı 'əi""ədə idi.

P$r$n&ı0 &ürəə 0ər$i(də <ər?ilər də 'i"$'i r='!'lərə %=-0l&$$ $0l$dıl$r. 2+-ci illərin əəllərində Br$;ili"$d$ (!n!n(i'(- lər l!"(!n$n(l$r <ərə$(ı "$r$ndı. Hnl$r '='i$l-i%(i'$di &ə'ələlərin <əllinid!"ilD ə'$'ən $;$d Br$;ili"$ r!'li$'ının "$r$dıl&$'ı (ələini irəli

'ürürdülər. T!n!n(i'(lərə :,rə "$lnı; $;$d r!'li$ "$r$dıldı%d$n'=nr$ '='i$l-i%(i'$di &ə'ələləri <əll !(&ə =l$rdı.



1922-ci il n="$rın 16-də !?irilən r!;id!n( '!?ilərində *r(r= d$Sil$ B!&$rd!' %$li :əldi. 192)-cı ilədə <$i&i""ə(də =l$nB!&$rd!'in d$#ili 'i"$'ə(i ,lə i%(i'$di""$(ının ,<r$nd$n ?ı-

#$rıl&$'ın$ ",nəldi. Bnd$n ,(rü ,%əl$də %$nnl$r !rildi. S=l(ə&$"üllü &ə($( ə $r(i"$l$r $l$ndı. B!&$rd!' !d!r$l <,&ə(inid$rə?iliD &$li""ə ə 'i"$'i '$<ədə <ü%%l$rını :!ni0ləndir&ə &ə%'ədiilə 1924-cü ilin &$"ınd$ =n'(i('i"$d$ də"i0ili !(di. 0?ilərin ə&ə

r=l!&lərini (ən;i&lə&ə &ə%'ədi ilə Milli N&ə r$'ı "$r$dıldı.1924-cü il i"ln 6-də :!n!r$l 'id=r L=!' ə Mı!l ='($ $0d$=l&$%l$ ) &in ;$i( S$n-$l= 0($(ınd$ <,&ə( əl!"<inə %i"$&

%$ldırdı. Qı'$ &üddə( ər;ində %i"$& d$<$ d$ :!ni0ləndi. $"ı;d$ ü(ün,ləni %i"$& ürüdü. Və;i""ə(dən ?ı#&$%d$n ,(rü <,&ə( &ü<$'irəə;i""ə(i !l$n !(di. Bnd$n '=nr$ ,lədə ic(i&$i 'i"$'i ə;i""ə( (ədricən'$i(lə0&ə"ə $0l$dı.

1922-2)-cı illərdə ,lə i%(i'$di""$(ın$ *B-ın (ə'iri d$<$ d$ $r(dı.Ölənin ü(ün id#$l$(ının 1]3 <i''ə'iD i#r$c$(ının i'ə 6+[-i *B-ın

$"ın$ dü0ürdü. *B-d$n Br$;ili"$"$ d$0 ,&ürD $(=&=il ə &ü#(əlici<$;l$r :ə(irilirdi.

192)- cı il n="$rın 16-də !?irilən r!;id!n( '!?ilərində V$0in%(=nLi' %$li :əldi. HD 193+-c ilədə ə;iədə %$ldı. J,&ə( d$#ili'i"$'ə(də &ü<$'irə ə;i""ə(ini lə !(di. Bir 'ır$ '='i$l ə 'i"$'i(ədirlər <ə"$($ !?irdi. Jə&$rl$r (ə0il$(l$n ($& ə$li""ə( 'ərə'(li"i$ldı. Fə&i""ə( <ə"$(ınd$ &,cd =l$n ə'in ;iddi""ə(lər "&0$ldıldı.

Ölə"ə #$rici $i($lın nü; !(&ə'i ü?ün əl!ri0li 0ər$i( "$r$dıldı.1929-c ildə *B-ın Br$;ili"$"$ $i($l %="l0nn ü&&i <əc&i1913-cü illə &ü%$"i'ədə 8D6 dəə $r($r$% 4) &ln. d=ll$r (ə0il !(di.Bnd$n ər%li =l$r$% Br$;ili"$d$ B,"ü Bri($ni"$nın &,%!ləri;əilədi.

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı Br$;ili"$ i%(i'$di""$(ın$ $ır ;ərə rd.*%r$r-'ən$"! ,<r$nı ə dün"$ $;$rınd$ %i"&ə(lərin $0$ı dü0&ə'i

Br$;ili"$d$ ənd (ə'ərrü$(ı i'(!<'$lı& $0$ı '$ldı. 0 "!rləri $l$ndı.ü(ləi i0'i;li "$r$ndı.



B illərdə ə<lə ə <ə&$rl$r i((i$%l$rı (ə0il$(l$rı ,; ə$li"-"ə(lərini :!ni0ləndirdilər. 192-ci ildən =&&ni'( $r(i"$'ı l!%$lə$li""ə( :,'(ər&ə"ə $0l$dı. L$in :!ni0 #$l% ü(lələri $r(i"$nın$r#$'ınc$ :!(&irdi.

29- c ildə <ə&$rl$r i((i$%l$rının irlə0dirici %rl($"ı !?i-rildi. Qrl($"d$ Br$;ili"$ Ü&&i N&ə =n!d!r$'i"$'ı "$r$dıldı.

B%'Fi#i,' !-< i##ə%də

3+- c il &$r(ın 1-də ,lədə n,ə(i r!;id!n( '!?iləri !?i-rildi. Min$'-U!r$n' 0($(ı nü&$"əndələrinin "$r$(dıı @Min!"r$' l=A&ü#$liə(də =l$n $li'( %r ilə "$#ınl$0$r$% @Mü<$i;ə$r &ərə;?i

l=n "$r$(dıl$r. Bl=n n$&i;ədi S$n-$l 0($(ının %!rn$(=rUli r!'(!' =ld. Hnl$rın rə%iləri i'ə @Li!r$l $l"$n'A "$r$(dı.*l"$n'ı (!n!n(i'(lərD ;i"$lıl$rD (ələələr ə ;ə<&ə(!0lər &üd$iə !dirdi.B $l"$n' r!;id!n(li"ə 7$-Qr$ndi-di Sl 0($(ının %!rn$(=rD 4"$0lı U!(lı K=&!ll$' V$r%$'ın n$&i;ədli"ini irəli 'ürdü. S!?ilər ?=#

:ər:in !?di. S$#($l$0dırıl$n '!?ilərdə $li'(lər %$lı :əldi. r!'(!'ə1 &ln.-d$n ?=#D V$r%$'$ i'ə ))+ &in 'ə' !rildi. @Li!r$l $l"$n'A'!?ilərin nə(icələrinin '$#($l$0dırıldıını ə"$n !dərə 'il$<lı ü'"$n$<$;ırl$0&$$ $0l$dı.

3+- c il =("$rın 3-də V$r%$' ə =nn (ərəd$rl$rı ü'"$n %$ldırdı.Jər?ilər ə &üləd$rl$r =nl$r$ ,&ə !(dilər. Jələ ə;iə'ini (ə<il!r&ə"ən !?&i0 r!;id!n( V$0in%(=n Li'in =rd <i''ələrinin ,&ə"i

ilə ü'"$nı "$(ır&$% ni""ə(i $0 ((&$dı. V$r%$'$ *B ,&ə !(di.S!?ilərin nə(icələrini '$#($l$0dır$n V$0in%(=n Li' d!rildi.

J$i&i""ə(ə <əri #n($ :əldi. Br$;ili"$d$ <$di'ə @193+-c illi!r$l in%il$ıA $dl$ndırılır. n%il$ nə(icə'ində &ü<$i;ə$r =li-%$r#i"$nın <$i&i""ə(i d!rildi ə də"i0ililər d,rü $0l$ndı.

O="$rd$ "!nidən !?irilən (ər$r '!?ilərdə i'ə r!;id!n( li!r$ll$rınnü&$"əndə'i U!(li K=&!ll$' V$r%$' =ld. V$r%$' n="$rın 3-dəMüə%%ə(i <,&ə( "$r$d$r$% ($nın&$%d$n ,(rü *B-$ &ür$-

c i ə( !(di. *B <,&ə(i 193+-c il n="$rın 8-də <,&ə(i ($nıdı.B!ləliləD Br$;ili"$d$ li!r$l in%il$i <ərə$( %$li :əldi.



L$in illərdə ,lənin d$#ili ic(i&$i-'i"$'i ə;i""ə(i <ələ də&ürəə =l$r$% %$lırdı. /$0i;& ə &illə(?ili &!"lləri :üclənirdi.1932-ci ilin =("$rınd$ Br$;ili"$ n(!%r$li'( /$0i'( $r(i"$'ı "$r$dıldı.P'%)i,'3/3 $0?ı'ı jrn$li'( lin= S$l%$d= idi. HD 1934-cü ilədə

$r(i"$nın rə<əri =ld.V$r%$' d$#ili 'i"$'ə(də ir 'ır$ (ədirlər <ə"$($ !?irdi. J,-

&ə(in $0lıc$ &ə%'ədi i%(i'$di ,<r$nın nə(icələrini $r$d$n %$ldır-&$%d$n i$rə( idi. S='i$l '$<ədə %$nn!ricili $(l$rı %əl !dildi.Ölə =n'(i('i"$'ı lə !dildi. ($(l$rın =n%r!'i ə %$nn!rici<$i&i""ə( r!;id!n(in əlində cə&ləndi. ($( %!rn$(=rl$rı ə:ər

əəllər '!?ilirdilər'əD indi (ə"in =ln&$$ $0l$dıl$r. Jə&$rl$r i((i$%l$rının 'i"$'i ə$li""ə(i %$d$$n !dildi. J,&ə( 'ən$"!də 8'$$(lı% i0 :ünü (ə(i% !(di. Ölə <ə"$(ınd$ &illi rj$;i"$nın r=l$r(ırıldı. ($(l$r$r$'ı (ic$rə( ($rii lə !dildi. L$in (ədirləri <ə"$($!?ir&ə $'$n =l&$dı. S$n-$l 0($(ınd$ 7!'li$?ı-$- li'($r(i"$ ə K!&=r$(-$li'( $r(i"$ "$r$n$r$% =n'(i('i"$nın ər$'ırnd$ &ü$ri;ə"ə $0l$dıl$r. S$n-$l 0($(ınd$ ?!rili0 !dərə <$i&i""ə(i ələ !?irən %i"$&?ıl$r V$r%$'ın ü(ün d!r!(lərini lə!(dilər. L$in &ərə;i <,&ə( r=l!&i %ə(i""ə(lə <əll !(di.Qi"$&?ıl$r d$r&$d$ın !dildi. Bnnl$ !ləD V$r%$' %i"$&ı "$(ır'$ d$:ü;ə0(ə :!(&ə"ə &əcr =ld. Ölədə =n'(i('i"$ %rl0 ər$!dildi. Müə''i'lər Məcli'i ?$ırıldı. 1934-cü ilin i"lnd$ ,lənin "!ni=n'(i('i"$'ı %əl !dildi. =n'(i('i"$"$ :,rə %$nn!rici

<$i&i""ə(i '!n$( ə nü&$"əndələr $l$($'ınd$n i$rə( =l$n Milli=n%r!' <ə"$($ !?irirdi. =n%r!'in ə$li""ə( &üddə(i&üə""ənlə0dirildi. 5$l%$ d!&=r$(i $;$dlı%l$r !rildi. 18 "$0&$?$($n i0i ə %$dınl$r$ '!?&ə <ü%% !rildi. Milli i%(i'$di""$(ınini0$ın$ 0ər$i( "$r$dıldı. 8 '$$(lı% i0 :ünü (ə'i( !dildi. '(!<'$l'$<ə'ində =ll!(i &ü%$ilələr $l$&$$ ic$;ə !rildi. B ildə,lədə "!ni r!;id!n( '!?iləri !?irildi. Tər$rən r!;id!n( '!?ilən

V$r%$' 1934-194+ ə$l d$#ili 'i"$'ə("!ri(&ə"ə $0l$dı. 1936-ci ildə \ni($r Jə&$rl$r ((i$%l$rı=n!d!r$'i"$'ı "$r$dıldı. %(i'$di &ə'ələləri ?!i <əll !(&ə



&ə%'ədi ilə r!;id!n( Milli %(i'$di""$( r$'ı "$r$(dı. Jə"$($!?irilən (ədirlərdən n$r$;ı %$l$n ə;i %üələr ə$li""ə(lərini:ücləndirdilər. 1936-ci ilin i"lnd$ '=l %üələr Milli-*;$dlı%((i$%ını "$r$d$r$% r=%r$&ını %əl !(dilər. r=%r$&d$ ,lə %$r-0ı'ınd$ dr$n ü? ə'$' ə;iə - #$rici $i($lın (ə'irini $;$l(&$%D &illii%(i'$di""$(ı ini0$ !(dir&ə ə d!&=r$(i %rl0 "$r$(&$% &ə-'ələləri ,; ə'ini ($dı. Bn$ c$$ =l$r$% ciddi (ədirlər :,rən V$r%$'@Milli (ə<lüə'i;li"in (ə&in !dil&ə'i <$%%ınd$A d!r!( !rdi. Ölədə'=l %üələrin ə$li""ə(i &ə<ddl$0dırıldı. G"ni ;$&$nd$ '='i$l:ər:inli"i $0$ı '$l&$% ü?ün i%(i'$di '$<ədə ir 'ır$ (ədirlər <ə"$($

!?irildi. l $<idi =l$n r!$l '$i(lə0di. 193)-cı ildə iri 'ən$"!'$<ələrinin &illilə0diril&ə'i <$%%ınd$ d!r!( !rildi. %(i'$di""$(d$d,lə( ,l&ə'inin ?əi'i $r(dı. Oə(icədə 3+-c illərin =r($l$rınd$n

$0l$"$r$% ,lə i%(i'$di""$(ıD #ü''ən 'ən$"! ini0$ !(di. P!ni 'ən$"!'$<ələri "$r$dıldı. Sən$"! ə<lələrinin '='i$l 0ər$i(ini "$#0ıl$0dır$nd!r!(lər !rildi. 193-ci ıl n="$rın 1+-d$ V$r%$' =n%r!'i r$#$r$%@"!ni d,lə(A "$r$(dıınıD ,;nn i'ə @&illə(in rə<əriA =ldn

ə"$n !(di. BD ə'lində =n'(i('i"$ ?!rili0i d!&ə idi. Oə(icədəin(!%r$li'(lərlə V$r%$' $r$'ınd$ &ün$'iə(lər ə'inlə0di. Hnl$r

r!;id!n( '$r$"ın$ "ürü0 !('ələr də %i"$& "$(ırıldı. Qi"$&?ıl$r$ di$n((ld. lini= S$l%$d= $l&$n :ə&i'ində =r(%$li"$"$ %$?dı. 193-ciilin d!$rınd$ !rilən d!r!(lə ü(ün 'i"$'iD <ə&?inin $0i'(ərə'(

$r(i"$l$r lə !dilərə ə$li""ə(ləri %$d$$n =lnd. 1938-ci ilin$r!lində n!( 'ən$"!'iD = cü&lədən in:ili' n!( '$<ələri &illilə0dirildi.

O!( ü;rə Milli r$ "$r$dıldı. r$ il$$'i(ə r!;id!n(ə ($! !(dirildi.J,&ə( i%(i'$di""$(d$ d,lə( ,l&ə'inin #ü''i ?əi'ini $r(ırdı.\ni($r Jə&$rl$r ((i$%l$rı =n!d!r$'i"$'ı r$#ıldı.

=r=r$(i 'i'(!& "$r$dıldı. !n'i"$ 'i'(!&i (ə(i% !dildi. Mini&&ə&ə <$%%ının <əddi &üə""ənlə0dirildi.

V$r%$' ,;ünü @əd$lə(li d,lə(inA "$r$dıcı'ı !l$n !dərə Br$;i-

\"$ ($ri#ində "!ni d,rün $0l$ndıını ildirdi.V$r%$'ın #$rici 'i"$'ə(i #!"li !<(i"$(lı idi. Br$;ili"$ <,&ə(i*B ə @=#A ,lələri $r$'ınd$ &$n!r !dirdi. n:il(ərə ilə Br$;ili"$



$r$'ınd$ (ic$rə( d,ri""ə'inin 'əi""ə'i $0$ı dü0dü. Bnd$n ər%li=l$r$% Br$;ili"$ <,&ə(i 1936-cı il !r$lın 2-də *B-l$ (ic$rə(&ü%$ilə'i $l$dı. Ölə i%(i'$di""$(ınd$ *B $i($lının (ə'iri:ücləndi. Bü(,lüdə i'ə illərdə ,lənin *r=$ d,lə(ləri ilə #$rici(ic$rə( d,ri""ə'inin ü&&i <əc&i $r(dı. Br$;ili"$ *l&$ni"$ ə =nn&ü((əi%ləri il! də (ic$rə(-ı%(i'$di əl$%ələrini :!ni0ləndirdi. V$r%$'<,&ə(i 193)-cı il $r!lin 1)-d$ *l&$ni"$D $%'(n 14- də ($li"$ ilə(ic$rə( '$;i0ləri $l$dı.

B%'Fi#i,' i(i3əsi i##ə%i3də

1939-c il '!n("$rın 2-də Br$;ili"$ <,&ə(i iinci dün"$&ü<$riə'ində ,lə'inin i(ərəli"ini !l$n !(di. Ölə i%(i'$di""$(ının'ə&ərəli i0lə&ə'inə #ü''i di%%ə( "!(irildi. 194+-cı ilin "$n$rınd$&illi &üd$iəni &,<ə&ləndir&ə ə ic(i&$i i0lər ü?ün !0illi l$n%əl !dildi. Ölə i%(i'$di""$(ı &ü<$riə 0ər$i(inə "nl$0dırıldı.1941-cı ilin !r$lınd$ <,&ə( #$rici (ic$rə( ü;ərinə nə;$rə( %="d.

L$(ın *&!ri$'ınd$ Br$;ili"$nın &,%!ləri #!"li :ücləndi. 1942-ci il&$r(ın 3-də @Müd$iə ü?ün &ü<ü& =l$n &$(!ri$lın ə in=r&$'i"$nın!ril&ə'inə d$ir *B-Br$;ilı"$ &ü%$ilə'iA $l$ndı. 1942-ci ilin'!n("$rınd$ Br$;ili"$ $n(i<i(l!r?i =$li'i"$ (ərəində &ü<$riə"ə%=0ld. Jə&in ilin '=nnd$ ,lədə 8 '$$(lı% əə;inə 1+ '$$(lı% i0:ünü (ə(i% =lnd. ,<nə l $<idi =l$n r!$lın əə;inə r;!"r=(ə(i% !dildi. Jəri ə&əli""$(l$rın ,lə ər$;i'ində :!(&ə&ə'i i%(i'$diini0$$ ,&ə !(di. Mü<$riə illərində Br$;ili"$d$ 1+ &inə "$#ın'ən$"! &üə''i'ə'i (iildi. Ölə"ə *B r!di(ləri !rildi. Br$;ili"$ər$;i'ində $&!ri$n <əri $;$l$rı "!rlə0dirildi.

1944-cü ilin "$"ınd$ Br$;ili"$ 6+ &inli !'!di'i"$ =r'n($li"$ cə<ə'inə :,ndərdi. Br$;ili"$ <i''ələri r$d$

1946-ci ilin $r!linədə - ($li"$-*l&$ni"$ =rdl$rı &əl =l$n$də

d,"ü0dülər. *l&$ni"$ l= ,lələrinin &əl !dil&ə'inə Br$;ili"$,; (,<ə'ini !rdi.



1944-cü ildə V$r%$' d,lə( $$r$(ını 0ü<əli ün'ürlərdən(ə&i;lədi. P!ni r!;id!n( '!?iləri 1946-ci il d!$rın 2-nə (ə"in !dildi.L$in V$r%$' =("$rın 29-d$ əri;ə "$;$r$% ə;iə'indən :!(di.Ölənin &üə%%ə(i r!;id!n(i *li &ə<ə&ənin 'ədri Lin- "$r!' =ld.HD =("$rın 3+-d$ i(ərə 0ə#'lərdən i$rə( <,&ə( "$r$(dı. Si"$'id'($%l$r$ $&ni'(i"$ !rildi. Və(ənd$0 $;$dlı%l$rı ər$ !dildi.Br$;ili"$ BMT-nin "$r$dıl&$'ınd$ i0(ir$ !(di. Mü<$riə $0$?$(dı%d$n '=nr$ Br$;ili"$nın &ü$'ir ($ri#ində "!ni d,r $0l$ndı.



XIV BOLUM

MEKSİKA

43,' $4h'%i>əsi3də3 s*3%'(/ i#( i##ə%dəM&(si('3/3 s*si'#-i)is'di +ə si,'si +əFi,,ə)i

Birinci dün"$ &ü<$riə'i illərində M!'i$nın d$#ili ə;i""ə(i&ürəə <$di'ələrlə 'əci""ələnirdi. Ölə r!;id!n(i =l$n :!n!r$l

V!n'(i$n= $rr$n'$nın ;$&$nınd$ 1914-192+ ,lədə :!ni0 '='i$l-'i"$'i ə i%(i'$di i'l$<$(l$r <ə"$($ !?irildi. 191)-cı ilin d!$rınd$,lə =n'(i('i"$'ın$ dü;əli0 !(&ə ü?ün #ü''i =&i''i"$ "$r$dıldı.M!'i$ in%il$ının d,rdüncü &ər<ələ'ində 191-ci il !r$lın 6-də$r!($r= 0ə<ərində "!ni =n'(i('i"$ %əl =lnd. B!ləliləD 191+-cildə $0l$n$n M!'i$ in%il$ı 191-ci ildə '=n$ ?$(dı. =n'(i('i"$ iləə(ənd$0l$r$ :!ni0 '='i$l <ü%%l$r !rildi. Tə(illərin !?iril&ə'inə ə

<ə&$rl$r i((i$%l$rının ə$li""ə(inə ic$;ə !rildi. =n'(i('i"$nın 2-ci &$ddə'ində (=r$ınD =nn (əinin ə 'l$rın d,lə(ə &ə#'' =ld:,'(ərildi. 5$rici ,lə ə(ənd$0l$rının nl$rd$n i'(i$də'i&ə<ddl$0dırıldı. 18)-cı ildən '=nr$ $l$n$n =n'!''i"$l$r$ "!nidən

$#ıldı. c(i&$i &ən$!"ə ;idd =l$n =n(r$(l$r lə !dildi. *%r$r i'l$<$( <ə"$($ !?irildi. L$(indi"$l$r ,lü0dürüldü. əndlilərə (=r$%!rildi. T=r$%l$r '$<ilərinə %$"($rıldı. Ölənin &$li""ə 'i'(!&i'$i(lə0di. !'=nn $lıcılı% %$ili""ə(i "ü'əldi. =n'(i('i"$nın 122-ci&$ddə'inə :,rə ,lədə 8 '$$(lı% i0 :ünü (ə(i% !dildi. N&ə <$%%ının$0$ı 'əi""ə'i &üə""ənlə0dirildi. il'ənin ü(ün ə&l$ı d,lə(&üli""ə(i !l$n !dildi. 1918-ci ilin !r$lınd$ ,lədə #$rici $i($lınə$li""ə(ini &ə<ddl$0dır$n d!r!( !rildi. O!( 'ən$"!?iləri ü;ərinə!r:ilər %="ld. P!rin (əinin i'(i$də'i ü?ün c$rə <$%%ı

&üə""ənlə0dirildi. 1918-ci ilin i"lnd$ !rilən ər&$n$ :,rə ,lədəi#$ricilər ,; $r-d,lə(lərini <ər il %!"di""$(d$n !?ir&əli idi.



5$ricilərin ə$li""ə( d$irə'inin &ə<ddl$0dırıl&$'ı *B-M!'i$ &ün$'iə(lərini ə'inlə0dirdi. *B M!'i$"$ &ün$'iə(dəd$<$ 'ər( #ə(( "!ri(&ə"ə $0l$dı.

Bi(ərə ,lə =l$n M!'i$ ü?ün irinci dün"$ &ü<$riə'inin ir 'ır$ '='i$l-i%(i'$di ə 'i"$'i nə(icələri =ld. M!'i$ <,&ə(i V!r'$l'ül<ünü %əl !(&ədi ə !ləliləD ,lə Millə(lər Fə&i""ə(inə də d$#il=l&$dı.

Mü<$riədən '=nr$ ,lədə '='i$l-'i"$'i <ərə$(l$r :ücləndi.1919-c ilin '!n("$rınd$ M!#i=d$ M!'i$ =&&ni'( $r(i"$'ı"$r$dıldı. L$in $r(i"$nın '='i$l $;$'ı ;əi idi ə #$l% =nn $rdınc$:!(&irdi.

M&(si(' 2-<i i##ə%də

192+-ci il r!;id!n( '!?iləri "$#ınl$0dı%c$ ,lədə 'i"$'i &ü- $ri;ə d$<$ d$ ə'inlə0di. Mü#$liə( #!"li :ücləndi. Mü#$liə( <ə-rə$(ın$ :!n!r$l *l$r= Hr!:=n $0?ılı% !dirdi. Hr!:=n <ələ in%il$illərində ,lədə ,"ü nü; %$;$n&ı0dı. HD &illi ıj$;i"$nın ə

&üləd$rl$rın &ən$!"ini &üd$iə !dirdi. S!?i%$$ı $&$ni"$d$in%il$i (əlilərlə ?ı#ı0 !dən Hr!:=n #$l% ü(lələrinin rəə(ini%$;$ndı. HD 1919-c ilin $%'(nd$ M!'i$ 7!:i=n$l N&ə =n!d!r$'i"$'ı ilə '$;i0 $l$dı. B '$;i0ə :,rə N&ə =n!-d!r$'i"$'ı Hr!:=n r!;id!n( '!?ilərində &üd$iə !dərdi'ə <,-&ə(də n$;ir ə;iələri $l$ ilərdi. S!?i%$$ı $&$ni"$d$ &ü#$liə($rr$n'$nı =n'(i('i"$nı =;&$%d$ :ün$<l$ndırdı. Hr!:=n

$rr$n'$& d,lə( $$r$(ının :ücündən i'(i$də !di '!?inin :!di0inə&üd$#ilə !dərə ,; n$&i;ədi =l$n *B-d$ı !?&i0 'əir %n$'i=B=nil"$'ı r!;id!n( '!?dir&ə"ə cə<d :,'(ər&ədə (ə%'irləndirdi. Bi'ə ə'in n$r$;ılı$ 'əə =ld. Hr!:=n ,; <ə&ıri =l$n :!n!r$lGli$' l($r= $l"!' ilə irlidə r!;id!n(ə %$r0ı ə$li""ə(də irlə0di.Ü'"$nın &ərə;i S$n=r$ 0($(ı =ld. G"ni ;$&$nd$ də&ir"=l?l$r <,&ə(ə %$r0ı (ə(ilə $0l$dıl$r. ($( %!rn$(=r *d=l= d! l$ \!r($ d$=nl$r$ ,&ə !(di. $rr$n'$ &ü#$liə(ə %$r0ı =rd :,ndərdi. Bnd$n%ə;ələnən &ü#$liə( %üələri M!#i="$



<üc& !(di. P$r$n&ı0 $ır 0ər$i(də &$" $"ınd$ $rr$n'$ ,lədən%$?&$% i'(ə'ə də =n ,ldürdülər. *d=l= d! l$ \!r($ ,lənin &üə%%ə(i

r!;id!n(i 'əl$<""ə(lərini "!r&ə "!(irdi. "l $"ınd$ !?irilən

'!?ilərdə i'ə Hr!:=n %$li :əldi. Ölən& 'i"$'i ini0$ınd$ @in%il$i$dili;&A :ücləndi. @n%il$ı $dili;&A ü(ün &illə(in irlə0diril&ə'i ilə in%il$i i'l$<$(l$rın <ə"$($ !?iril&ə'ini nə;ərdə((rd. L$in #$rici d,lə(lər Hr!:=n <,&ə(ini ($nı&$%d$n i&(in$!(dilər. Ölədəi $&!ri$n ə in:ili' =&$ni"$l$rı n!( ?ı#$rıl&$'ınıd$"$ndırdıl$r. B ə;i""ə( 'ən$"!nin di:ər '$<ələrinə də $ır ;ərə!ndirdi. Minlərlə i0?i ü?ə"ə $(ıldı. 0'i;li "$r$ndı. Öləni '='i$l

&ü$ri;ə ürüdü. *B <,&ə(i də Hr!:=n$ (ə;"i%lər :,'(ərdi.!?&i0 <$i&i""ə( (ərəd$rl$rı ,lədə <ə"$($ !?irilən də"i0ililərə&$n! =l&$$ $0l$dıl$r. 192+-ci ildə ,ləni i%(i'$di ,<r$n ürüdü.ənd (ə'ərrü$(ı ə 'ən$"! i'(!<'$lı $;$ldı. Bir 'ır$ &üə''i'ələr

$l$ndı. Ölədə i0'i;lər =rd' "$r$ndı. Hr!:=n <,&ə(i :ü;ə0(ə:!(&ə"ə &əcr =ld. J,&ə( #$rici =rcl$rı ,dədi ə $&!ri$nə(ənd$0l$nnın ə&l$ını %!"di""$(d$n !?irdi. Bnd$n '=nr$M!'i$nın #$rici 'i"$'ə(ində &ü<ü& rl$r əldə !dildi. 1923-cü ilin$%'(nd$ *B-M!'i$ dil=&$(i &ün$'iə(ləri ər$ =lnd. Bir il '=nr$ SS7 ilə dil=&$(i &ün$'iə(lər %rld.

Bnnl$ !ləD d$#ildə '='i$l-'i"$'i ə;i""ə( <ələ də :ər:in =l$r$%%$lırdı. P!ni <,&ə(ə %$r0ı (!rr=r <ərəə(ləri $r(dı. S!?ilər "$#ınl$0dı%c$ ə;i""ə( #!"li ə'inlə0di. 1923-cü ildə Hr!:=n

<,&ə(inə %$r0ı %i"$& $0l$ndı. B %i"$&$ *d=l= d! l$ \!r($ $0?ılı% !dirdi. L$in <,&ə( %i"$&ı "$(ırdı. Qi"$&?ıl$r cə-;$l$ndırıldı. Hnl$rın ir %i'&i #$ricə %$?dıD ir %i'&i də <ə'#$n$l$r$'$lındı.

1924- cü ilin i"lnd$ !?irilən r!;id!n( '!?ilərində Hr!:=n<,&ə(ində d$#ili i0lər n$;iri =l&0 l($r= $l"!' r!;id!n( '!-?ildi. Hnn <$i&i""ə(i illərində ,lənin d$#ili 'i"$'ə(i ir 'ır$ cə-

<ə(lərlə 'əci""ələnirdi. l n,ədə $%r$r i'l$<$( <ə"$($ !?irildi.əndlilər ə ənd ic&$'ı Hr!:=n <,&ə(i ;$&$nı ilə



&ü%$"i'ədə (ə%riən ii dəə ?=# (=r$% $ldıl$r. Sən$"!nin ini0$ın$#ü''i di%%ə( "!(irildi. 1926-ci ilin d!$rınd$ n!( %$nn %əl=lnd. B %$nn$ :,rə n!( &ülü '$#l$&$% %$d$$n !dildi. O!(

'$<ələri ə &ədənləri 6+ il &üddə(inə ic$rə"ə !rilə ilərdi. B illərdə,lədə d$-&ədən 'ən$"!'i də ini0$ !(di. 192)-cı ilin i"lnd$$l"!' il'ə"ə d$ir d!r!( i&;$l$dı. B d!r!(lə ,lədə dini (ə<'il%$d$$n !dildi. Ölədəi dind$rl$r %!"di""$(d$n !?&əli idilər.il'ənin nü; d$irə'i &ə<ddl$0dırıldı. V!rilən d!r!(ə :,rə din#$di&lərinin 'i"$'i ə$li""ə(lə &ə0l =l&$'ı %$d$$n !dildi. il'ə&üli""ə( '$#l$"$ il&ə;di. Ölədə dün"əi &ə(ələrin '$"ı $r(dı.

Q$nn dind$rl$rD = cü&lədən V$(i$n (ərəindən %ə;ələ %$r0ıl$ndı.Kind$rl$r ,l$dl$rını &ə(əəD (!$(r$D in="$ ə di:ər ə"ləncə "!rlərinə

r$#&$dıl$r. Hnl$r &üəlli&ləri ,ldür&ə"ə ə &ə(ələri "$ndır&$$ $0l$dıl$r. P!rlərdə dind$rl$r @ri'(!r='A də'(ələri "$r$(dıl$r.Q$rı0ı%lıın %$r0ı'ı& $l&$% &ə%'ədi ilə $l"!' ır n!?ə "!i'= ə$r#i"!i'= ,lədən %=d.

K,lə(in #$rici 'i"$'ə(i d$<$ r$%&$(i =ld. Nəli illərdə*B-l$ &ün$'iə(də &,cd =l$n i#(il$l$r $r$d$n %$ldırıldı. i d,lə($r$'ınd$ &ün$'iə(lər n=r&$ll$0dırıldı. Ölədə in:ili' $i($lınınnü; $r(dı. 5$rici (ic$rə( :!ni0ləndi.

1928-ci ildə ,lədə "!ni r!;id!n( '!?iləri !?irildi. $l"!' r!;id!n( r!'l='n Hr!:=n$ %$"($r&$% i'(ədidə :!n!r$ll$r %i"$&%$ldırdıl$r. Hnl$r M!'i$ 7!:i=n$l N&ə =n!d!r$'i"$'ının rə<əriD

(ic$rə( ə ə&ə n$;iri M=r=n!'in n$&i;ədli"ini irəli 'ür&ə i'(ədilər.$l"!' cə;$ (ədirlərinə əl $($r0% =nl$rın ir n!?ə'ini :üllələ(dirdi.M=r=n!' i'ə (ic$rə( ə ə&ə n$;iri ə;iə'indən $;$d !dildi. $l"!'in"$#ın ,&ə"i ilə Hr!:=n r!;id!n( '!?ildi. L$in =nn r!;id!n(li"i?=# $; ?ədi. i <ə(ədən '=nr$ ir $(=li :ənc =n ,ldürdü. =n%r!'(ərəindən G&ili= =r(!' Jil ,lənin &üə%%ə(i r!;id!n(i '!?ildi.

1928-ci ilin '!n("$rınd$ $l"!' =n%r!'də ?ı#ı0 !dərə nd$n

'=nr$ <!? i&in ,ləni ,<nə %$"d$l$rl$ id$rə !(&ə i%(id$rınd$=l&$dıınıD =n$ :,rə də 'i"$'ə(i də"i0&ə"in ;ərrili"ini ildirdi. 1929-c ilin &$r(ınd$ $l"!' "!ni r!ji&in ü(ün (ərəd$rl$rının %rl($"ını



!?irərə Milli n%il$i $r(i"$nı "$r$(dı. BD <$i&i""ə( $r(i"$'ı idi.Qrl($" r!;id!n(li"ə Jilin n$&i;ədli"ini irəli 'ür&ə i'(ə'ə də$l"!'in :,'(əri0i ilə Hr(i' 7i=nn n$&i;ədli"i :,'(ərildi.

1929-c ildə M!'i$d$ "!& <ə&$rl$r i((i$%l$rı (ə0il$(ı =l$nM!'i$ \ni($r Jə&$rl$r ((i$%l$rı =n!d!r$'i"$'ı "$r$dıldı.

M&(si(' !-< i##ə%də

1929-c ildə ,lədə "!ni r!;id!n( '!?iləri !?irildi. Hr(ı' 7i= r!;id!n( '!?ildi. $l"!' i'ə <əri n$;ir =ld. J,&ə( :!n!r$lG'=!rin %i"$&ını $&$n'ı;lı%l$ "$(ırdı. Qi"$&?ıl$rın ir <i''ə'i

:üllələndiD ir <i''ə'i i'ə #$ricə %=ld. HD $; '=nr$ $l"!'in(ərəd$rl$rı =l$n n$;irləri i0dən $;$d !(&ə i'(ədidə ,lədə ə'inn$r$;ılı% ə %$r0ıdr&$ "$r$ndı. $l"!' &ə($(d$ =nn $;$d !dil-di"ini ildirdi. Oə(icədə Hr(i' 7i= 1932-ci ildə i'(!$"$ :!(di.

1932-ci il '!?ilərində *!l"$rd= 7=drı:!' r!;id!n( '!?ildi.Hnn <$i&i""ə(i 1934-cü ilədə 'ürdü. B illərdə d$#ili 'i"$'ə(də ir 'ır$ (ədirlər <ə"$($ !?irildi. 193+-c ildə d$"$ndırıl&ı0 $%r$r

i'l$<$(ın <ə"$($ !?iril&ə'inə $0l$nıldı. 1933-cü ildə $rd!n$' Millin%il$i $r(i"$d$ $l(ıilli l$nı %əl !(dirdi. B l$n (=r$%i'l$<$(ının 'ürə(ləndiril&ə'iniD &illi 'ən$"!nin ini0$ını ə #$rici$i($lın ə$li""ə(ini &ə<ddl$0dır&$ı nə;ərdə ((rd. 1933-cü üdə&üləd$r (=r$%l$rı əndlilərə $"l$ndı. 1934-cü ildə !rilən $%r$r =d!'ə :,rə (=r$% d$<$ 'ərəli 0ər(lərlə ,lü0dürül&əli idi. L$in

<$i& $r(i"$nın 'i"$'ə(i n$r$;ılı% "$r$(dı. B!lə 0ər$i(də Milli n%il$i$r(i"$d$ :üclü &ü#$liə(?i %r "$r$ndı. M!'i$ in%il$ının ə$li0(ir$?ı'ı =l$n :!n!r$l L$'$r= $rd!n$'ın $0?ılıı ilə %r<,&ə(ə %$r0ı ?ı#dı.

O,ə(i r!;id!n( '!?ilərində $l"!'in r$;ılıı ilə $rd!n$- 'ınn$&i;ədli"i irəli 'ürüldü. $l"!' =n di:ərləri i&i Ö; ir$də'inə ($!!dəcə"ini dü0ünürdü.

1934-cü ilin i"lnd$ !?irilən '!?ilərdə ü(ün 24 0($(ı :ə;ənL$'$r= $rd!n$' (ə#&inən 2 &ln. 'ə' $l$r$% r!;id!n( '!?ildi ə d!-$rın 1-də %$r0ıd$ı ) il ü?ün r!;id!n(li"ə $0l$dı. HD 194+-cı ilədə



ə;iədə %$ldı. L$in $rd!n$' $l"!'in ə =rdnn əlində $lə(=l&$dı. $rd!n$' il ?ı#ı0l$rınd$ :,'(ərdi iD =D #$l% (ərəindən'!?ildi"i ü?ün <ə%i%i r!;id!n( =l&$lıdır ə '$r$"ının %$ıl$rı #$l%ınü;ünə $?ı%dır. HD $l"!' $ilə'inin ,"ü :əlir :,(ürdü"ü "!rləri

$l$dı. Kinə %$r0ı =l$n %$nn?l "&0$ld$r$% dind$rl$rın<ü%%l$rını ər$ !(di. Bnnl$ d$ dind$rl$r $rd!n$'ı &üd$iə!(dilər. Və;i""ə(i !lə :,rən $l"!' (ə#ri$(?ılı%l$ &ə0l =l&$$

$0l$dı. $l"!' 1936-ci il i"nn 11 -də ə"$n$( !rərə $rd!n$'ın'i"$'ə(ini i'lədi. Tə(il?ilərə %$r0ı r!r!''i"$nın !?iril&ə'ini (ələ!(di. L$in i"nn 14-də $rd!n$' (ə(il <ərə$(ın$ %$r0ı cə;$ (ədirləri

(ə(i% !(&ə irində =l&$dıını ə"$n !dərə #$l%ı r!ji&in&üd$iə'inə %$l#&$$ ?$ırdı. 5$l% $rd!n$'ı &üd$iə !(di.Jə&$rl$r (ə0il$(l$rı @$l"!'ə c$$Y 'ənədini %əl !(dilər. B!lə=ld%d$ $l"!' ə =nn (ərəd$rl$rı "!ni (ə#ri$( (,rə(dilər. Hn$ :,rədə $rd!n$' 193)-cı i( $r!lin 1+- d$ $l"!'i ə =nnl$ ir:ə ə$li""ə(:,'(ərən M=r=n!'ıD L!=n ə Hr(!%$nı ,lədən 'ür:ün !(di. K,lə($$r$(ınd$ 0ə#'lərin (ərəd$rl$rı <ələ %$ldıı ü?ün (ə&i;li i0ləri

:ücləndirildi. d$rə?ili"ə :ənclər :ə(irildi.$rd!n$' !"ni ;$&$nd$ *l&$ni"$d$ Ji(l!rin <$i&i""ə( $0ın$

:əl&ə'inə (ərəd$r ?ı#$n @Qı;ılı ,"nəlilərY (ə0il$(ının ə$li""ə(ini%$d$$n !(di. Oə(icədə $rd!n$' ,lə d$#ilində ,"ü nü; əü'(ünlülər %$;$ndı.

$rd!n$' <ə&$rl$r i((i$%l$rın$D d!&=r$(i ;i"$lıl$r$D i?i ə=r($ '$<i$rl$r$ $r#$l$n$r$% ir 'ır$ i'l$<$(l$r <ə"$($ !?ir&ə"ə

$0l$dı. N&ə <$%%ı $r(ırıldı. =ll!(i &ü%$ilələr 'i'(!&i&,<ə&ləndirildi. N&ələ $i($l $r$'ınd$ ;iddi""ə(lər "&0$ldıldı.J,&ə( 1934-194+-cı illərdə $%r$r i'l$<$(ı <ə"$($ !?irdi. B illərdə1 &ln. nəərədə əndli 18 &ln. <!($r (=r$% '$<ə'i $ldı. Jindic&$l$rın$ d$ !#id$ (=r$% !rildi. $rd!n$' <,&ə(i ənd(ə'ərrü$(ı ==!r$(ilərini "$r$(dı. J,&ə(

əndlilərə ==!r$(ilərdə irlə0&ə ü?ün ,&ə !(di. *%r$r i'l$<$(,lə <ə"$(ınd$ &ü<ü& <$di'ə =l'$ d$ &ə'ələ '=n$də <əll



!dil&ədi. T=r$ın ?=# <i''ə'i &üləd$r ə =&$ni"$l$rın əlində%$ldı. B illərdə ,lədə (ə#&inən 2 &ln. (=r$%'ı; əndli $r idi.

1936- ci ildə Milli $n "$r$dıldı. $rd!n$' 'ən$"! '$<ə'ində də ır

'ır$ (ədirlər <ə"$($ !?irdi. Sən$"!də i'(!<'$l ==!r$(iləri "$r$(&$%ü?ün Sən$"! $nı (ə'i' !dildi. $rd!n$' ,lədəi #$rici in<i'$rl$rınə$li""ə(ini &ə<ddl$0dır&$$ $0l$dı. 193)-cı ilin =("$rınd$=n%r!' l$;ı& ildi"i #$rici =&$ni"$l$rın &üli""ə(ini&illilə0dir&ədə <,&ə(ə 'əl$<i""ə(lər !rən %$nn %əl !(di. 193-ci ildə də&ir"=ll$rı %i'&ən &illilə0dirilərə Kə&ir"=l /ə<lələrininJə&$rl$r ((i$%l$rın$ !rildi. L$in (ədir n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı.

193-ci ilin &$"ınd$ ,lədəi $&!ri$n-in:ili' n!( =&$ni"$l$rınd$i0lə"ənlər ü&&i (ə(ilə ?ı#dıl$r. Tə(il?ilər &üə''i'ə rə<ərləri(ərəindən 4+ '$$(lı% i0 <ə(ə'inin (ə(i% =ln&$'ınıD ə&ə 0ər$i(inin"$#0ıl$0dırıl&$'ını ə ə&ə <$%%ının $r(ırıl&$'ını (ələ !(dilər.$rd!n$' <,&ə(i (ə(ıl?ilərin <ərəə(ini ə"ənərə ,; (əlilərini!rdi. Tə(il d$"$ndırıldı. L$in in<i'$rl$r (ə(ıl?ilərin (ələlərini,də&ədilər. B!lə =ld%d$ $rd!n$'

1938- ci ilin &$r(ınd$ ü(ün n!( 'ən$"!'ini &illilə0dirdi. Ölədəə$li""ə( :,'(ərən 1 in:ili' ə $&!ri$n =&$ni"$'ı d$ @!(r=l!='M!#i$n='A$ @!&!'A !rildi. n<i'$rl$r "$lnı; 1+ il &üddə(inə

r$d$n :əlir :,(ürə ilərdilər. =n'(i('i"$nın 2-ci &$ddə'indədü;əli0 !dildi. Millilə0dirilən '$<ələrə :,rə =&!n'$'i"$l$r !ril&ə'inə $#&$"$r$% *B ə n:il(ərə M!'i$"$ %$r0ı (ə;"i% d=l

ə$li""ə(ə $0l$dı. Hnl$r M!'i$ n!(ini ə :ü&ü0ünü $(&$%d$ni&(in$ !dərə !&$r%= %="dl$r. B,"ü Bri($ni"$ =&!n'$'i"$nın(əcili ,dənil&ə'ini (ələ !(di. F$$ =l$r$% $rd!n$' <,&ə(i (ələ!dilən &ələ ü?ün ?!i :,ndər'ə də (ə;"i%lər d$"$n&$dı. B!lə=ld%d$ 1938-ci ilin &$"ınd$ $rd!n$' B,"ü Bri($ni"$ ilə dil=&$(i &ün$'iə(ləri ə'di. 5$l% <,&ə(i &üd$iə !dərə ,nüllü =nd"$r$dı

&illilə0dir&əni (ə&in !(di. Ölədə &illə(?ili <ərə$(ı :ücləndi. L$in,lənin &$li""ə 'i'(!&ində :ər:inli "$r$ndı. !'= $lıcılı%%$ili""ə(ini i(irdi.



1938-ci ilin &$r(ınd$ $rd!ıı$' $r(i"$nın $dını də"i0ərə M!'i$ n%il$i $r(i"$'ı %="d. $r(i"$ r=%r$&ın$ :,rə <ər ir 0ə#'=nn ü;ü =l$ ilərdi. M!'i$ n%il$i $r(i"$'ı ə'lində ,lədə #$l%cə<ə'inin '!'ii =r&$'ı idi.

Si"$'i '$<ədə də (ədirlər <ə"$($ !?irildi. S,;D &ə($( ə "ı-ınc$% $;$dlı%l$rı ər$ !dildi. Tə(illərin !?iril&ə'inə ic$;ə !rildi. 8'$$(lı% i0 :ünü (ə(i% !dildi.

J,&ə( &$$ri ə #$l% (ə<'ili '$<ə'ində də ciddi i'l$<$(l$r <ə"$($ !?irdi. K,lə( ,<nəl&i0 dini (ə<'ildən i&(in$ !dərə dün"əi(ə<'il 'i'(!&inə !?di. (id$i ə =r($ (ə<'il &ə(ələrinin '$"ı $r(ırıldı.

S$$d'ı;lıın ləi rnd$ &ü$ri;ə $0l$ndı. L$in i'l$<$(l$r &ü%$i&ə(lə ü;lə0di. J,&ə(in (ədirlərinə %$r0ı #$rici %üələrin(ə'iri ilə ,lədə n$r$;ılı% ə %i"$&l$r %$ldırıl&$$ $0l$ndı. 1938-ciilin &$"ınd$ S$n Li' =(='i 0($(ınd$ :!n!r$l S!dil"= $0d$ =l&$%l$%i"$& $0l$ndı. Hnl$r $rd!n$' <,&ə(inin (ədirlərini =&&ni'((ə<lüə'i i&i %i"&ə(ləndirdilər. J,ü&ə( %i"$&?ıl$rı d$r&$d$ın!(di. S!dil"= d$l$rd$ :i;lən'ə dəD (!;lilə ,ldürüldü.

$rd!n$'& #$rici 'i"$'ə( ə$li""ə(i ,lənin &illi '!r!nli"inin(ə&in !dil&ə'inə ",nəl&i0di. *B ə B,"ü Bri($ni"$ ilə &ü-n$'iə(lər i'lə0di"indən M!'i$ <,&ə(i *l&$ni"$D ($li"$ əP$=ni"$ ilə (ic$rə(-i%(i'$di əl$%ələri :!ni0ləndirdi. Bn$ $#&$"$r$%DM!'i$ $0i;&i i'lə"ən ə"$n$(l$r !rdi. ($li"$ Jəə0i'($n$ (əc$ü;!(didə i'ə ($li"$ ilə (ic$rə(ə !&$r%= %="d. '$ni"$d$ ə(ənd$0&ü<$riə'inin :!di0ində 5$l% Fə<ə'i <,&ə(inə 'il$< ə,nüllülərlə "$rdı& !(di. '$ni"$d$ /r$n= r!ji&i %rld%d$n '=nr$&ü<$cir i'$nl$r M!'i$d$ 'ıın$c$% ($dıl$r. $rd!n$'ın #$rici'i"$'ə(i ,lənin '!r!nli"ini &,<ə&ləndirdi ə '='i$l-i%(i'$diini0$ın$ ,&ə !(di. M!'i$ SS7 ilə dil=&$(i &ün$'iə(ləri dəə'di.

M&(si(' i(i3əsi i##ə%i3də

$rd!n$' iinci dün"$ &ü<$riə'inin $0l$n&$'ını i'lə"ən ə"$n$( !rdi. 1939-c il '!n("$rın 4-də i'ə <,&ə( &ü<$riədəM!'i$nın i(ərəli"ini !l$n !(di. 194+-cı il i"ln -də !?irilən



r!;id!n( '!?ilərində <$i&i""ə(də =l$n M!'i$ n%il$i $r(i"$'ınınn$&i;ədi *.$&$?= %$li :əldi. P!ni r!;id!n( M!'i$nın *B-l$&ün$'iə(lərini d$<$ d$ 'ı#l$0dırdı. 1941-ci ildə ii ,lə $r$'ınd$

M!'i$d$ &illilə0diril&i0 $&!ri$n &üə''i'ələrinə :,rə=&!n'$'i"$ !ril&ə'i $rədə '$;i0 i&;$l$ndı. Jə&in ilin &$r(ınd$*B ə M!'i$ *l&$ni"$ l= ,lələrinə %$r0ı ir:ə &ü$ri;ə$$r$c$%l$rın$ d$ir 'ənəd i&;$l$dıl$r. K!$r $"ınd$ M!'i$ <ə&in,lələrlə dil=&$(i əl$%ələrini ə'di. 1942-ci il &$"ın 22-də M!'i$$n(i<i(l!r?i =$li'i"$ ü;ü =l$n d,lə(lər (ərəindən &ü<$riə"ə :irdi.M!'i$ <əri-<$$ %üələri *B =rd <i''ələrinin (əriində S$i(

=!$nd$ /iliində ə T$"$n $d$'ınd$ !?irilən ə&əli""$(l$rd$ i0(ir$ !(dilər.

Jəri ə&əli""$(l$rın M!'i$ ər$;i'ində $$rıl&$&$'ı ,ləi%(i'$di""$(ının ini0$ın$ əl!ri0li 0ər$i( "$r$(dı. *n(i$0i'( l=,lələrinin M!'i$nın 'ən$"! ə ənd (ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rın$ =l$n!<(i"$cı i%(i'$di""$(ı "ü'əl(di. K$-&ədən 'ən$"!'i ə ənd(ə'ərrü$(ı &ə<'ll$rı i'(!<'$lı $r(dı. P!ni 'ən$"! &üə''i'ələri (iildi."=ll$r ə $n$ll$r ?əildi.

1946-ci ilin cr$l-&$r( $"l$rınd$ &ü<$riə ə 'ül< &ə'ələlərini&ü;$irə !(&ə ü?ün M!'i$d$ *&!ri$ ,lələrinin #$rici i0lər n$;irlərinin =nr$n'ı !?irildi. =nr$n'ın nə(icə'ində R$- ıl(əə

ə"$nn$&ə'iZZ %əl !dildi R$ıl(əə M!#i=d$ %ə'r $dıdır.Bə"$nn$&ədə d!"ilirdi iD dün"$d$ "$r$n&ı0 0ər$i( $&!ri$n

d,lə(lərinin 'ül<əD %$r0ılı%lı "$rdı&$ ə (əc$ü; =ld (ə%dirdə ir:ə&üd$iə rin'ilərinə &ü<$riənin :!di0ində ə =nd$n '=nr$ d$ '$di%%$l&$l$rını ;ərri !dir. =nr$n'd$ *B-ın (əlii ilə @%(i'$di #$r(i"$A%əl !dildi. Sənəddə %i(ə ,lələri

$r$'ınd$ i%(i'$di ə ,&rü &$n!ələrinin (ədricən $r$d$n %$ldırıl&$'ıD#$rici $i($l ü?ün əl!ri0li 0ər$i( "$r$dıl&$'ı ə !"nəl#$l% (ic$rə(inini0$ !(diril&ə'i (,'i"ə =lnd.

Mü<$riə illərində M!'i$ ilə SS7 $r$'ınd$ dil=&$(i &ü-n$'iə(lər ər$ !dildi.



M!'i$ $0i;& ü;ərində %ələə"ə (,<ə !rdi. Mü<$riənin $0$?$(&$'ı ilə M!'i$ ($ri#ində "!ni d,r $0l$ndı.

XVBÖLÜM

782:-78!8-< İLLƏRƏBENƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR

'&s 1#'3/

2+-ci illərin =r($l$rınd$ *r=$d$ !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə/r$n'$ ilə *l&$ni"$ $r$'ınd$ :ər:in dil=&$(i-'i"$'i &ü$ri;ə :!dirdi.

7r$ "i"ələn&ə rnd$ $$rıl$n 'əi; $"lı% &ü$ri;ə /r$n'$ ü?ünr';l%l$ ilə nə(icələndi. 7r ((&$%l$ /r$n'$ il $#ı0d$ ,;&ə%'ədlərinə ?$(dı. *nc$% r$n'ı;l$rın iddi$l$rı in:ili'lərin !(ir$;ı ilə%$r0ıl$ndı. B!lə 0ər$i(də in:ili'-r$n'ı; n$r$;ılıı *l&$ni"$nın&ən$!lərinə ($&$&ilə "n :əlirdi. 1923-cü il =("$rın 1-də B,"ü Bri($ni"$nın $0 n$;iri S(!nli B=ldin ə #$rici i0lər n$;iri L=rd !r;=n

/r$n'$nın *r=$d$ &,cd =l$n r=l!&ləri ;=rl$ <əll !(&əi'(ələrini ə %$r0ıdr&$ "$r$(&$% &,%!"ini ə'in (ən%id !(dilər./r$n'$ d$ ,; n,ə'ində *r=$d$ <!:!&=nln$ :!dən "=ld$ =n$&$n!ə =l$n n:il(ərə- *B &ü((əi%li"ini ;əilə(&ədən ə *l&$ni"$"$%$r0ı iddi$l$rını <ə"$($ !?ir&ə"ə n$il =l&$%d$n ,(rü &ü#(əli &!(=dl$r$ əl $(dı. Jə&in &!(=dl$rd$n iri 7!"n ə B$$ri"$d$'!!r$(?ı <ərə$(ı &üd$iə !(&ə idi. 1923-cü ıl =("$rın 21-də

'!$r$(?ıl$rın %rd @Mü'(ə%il 7!"n 7!'li$'ıA /r$n'$ (ərəindən($nındı. S!$r$(?ı <ərə$( B$$ri"$d$ d$ :ücləndi. N'lində B$$ri"$*l&$ni"$d$n $"rıldı. /r$n'$nın (,rə(di"i 7r $$n(ür$'ının ir 'ır$nə(icələri =ld. *l&$ni"$d$ :ər:in d$#ili ic(i&$i-'i"$'i ə;i""ə("$r$ndı. *l&$n #$l%ı inl"$'i"$"$ dü?$r =ld ə &üli'lə0&ə $r(dı.Ölədə '=l? ə n$'i=n$l-'='i$li'( (ə0il$(l$rın ə$<""ə(i!ücləndi.

1923- cü il n="$rın 8-9-d$ B$$ri"$nın &ərə;i Mün<!ndə n$'i=n$l-'='i$li'(lərin <,&ə( əl!"<inə %i"$&ı $0 !rdi. *nc$% $l&$n'ən$"!?iləri ə :!ni0 #$l% ü(lələri %i"$&?ıl$rı &üd$iə

299



!(&ədi. Qi"$& il$'$ r$dı. B!lə ə;i""ə(də r$n'ı; ə 7r 'ən$"!?ilərinin ir:ə =n'!rn "$r$(&$% $rədə $$rdı%l$rıd$nı0ı%l$r 1923-cü il n="$rın 23-də &ü%$ilə i&;$l$n&$'ı ilə

$0$ ?$(dı. B &ü%$ilə il $#ı0d$n /r$n'$nın %ələə'i =l'$ d$=nn i%(i'$dı ə;i""ə(i nəini dü;əl&ədiD ə'inə d$<$ d$ i'lə0di.*ır ə;i""ə(ə dü0&ü0 *l&$ni"$ (ə;&in$(ı ,də&ədən i&(in$ !(di.

B!lə 0ər$i(də /r$n'$D n:il(ərə ə *B (ə;&in$($ d$ir !"nəl#$l% !'!r(lər =&i''i"$'ının (=l$n(ı'ını ?$ır&$ı %ər$r$$ldıl$r. 1923-cü il n="$rın 13-də !'!r(lər =&i(ə'ini ?$ır&$%<$%%ınd$ (ə;&in$( =&i''i"$'ının rə'&i &əl&$(ı "$"ıldı.

=&i''i"$ !'!r(lərin ii =&i(ə'ini "$r$(&$% $rədə %ər$r %əl!(di. Birinci =&i(ə $l&$n &$r$'ının '$i(lə0diril&ə'i ə üdcənin'$l$&l$0dırıl&$'ı ilə &ə0l =l&$lıD iinci =&i(ə i'ə *l&$ni"$-d$n #$ncə ?ı#$rıl&ı0 $i($lı :!ri %$"($r&$% ü?ün &ü&ün =l$n$'i(ələri $#($r&$lı idi. G'!r(lər =&i(ə'inin icl$'ı 1924-cü il"$n$rın 14-də L=nd=nd$ $?ıldı. Birinci !'!r(lər =&i(ə'inin'ədri ə;iə'inə *B nü&$"əndə'iD M=r%$n $n %r ilə 'ı#

əl$%ələri =l$n :!n!r$l R$rl; K$!' '!?ildi. =&i(ənin &ü;$irə!(di"i ə'$' &ə'ələ (ə;&in$( &ə'ələ'i idi. Mü;$irə nə(icə'ində!'!r(lər !lə %ən$ə(ə :əldiC *l&$ni"$nın (ə;&in$(ı ,də&ə %$-

ili""ə(inin ər$'ı "$lnı; =nn i0$l !dil&i0 ə i0$l !dil&ə&i0ər$;ilərinin i%(i'$di ə &$li""ə cə<ə(dən irlə0dir&ə'i "=l ilə&ü&ün =l$ ilərE *l&$ni"$"$ !"nəl#$l% i'(i%r$;l$r !ril&əlidir.

1924- cü il $r!lin 9-d$ (ə;&in$( =&i''i"$'ının i0i "!nl$0dı.G'!r(lərin &ər;ə'inin &ə(ni (ə%di& =lnd. B &ər;ə @K$!'

l$nıA $dl$ndırıldı. l$n ü? <i''ədən i$rə( idi. Birinci <i''ə!'!r(lərin ü&&i nə(icələri ə =&i(ənin &,%!"indən ə<'!dirdi. G'!r(lərin ə'$' &ə%'ədi *l&$ni"$"$ %$r0ı cə;$ (ədirləri-ni (ə(i% !(&ə d!"ilD =rc !r&ə ü?ün "=ll$r $#($r&$% idi. inci<i''ədə *l&$ni"$nın ü&&i i%(i'$di ə &$li""ə ə;i""ə(i (ə<lil

!dilirdi. Ü?üncü <i''ə irinci ii <i''ə"ə d$ir əl$ələrdən i$rə( idi.@K$!' l$nıA il n,ədə *l&$ni"$ (ə'ərrü$(ının ər$!dil&ə'iniD d$<$ '=nr$ i'ə (ə;&in$(ın $lın&$'ını irəli 'ürdü. l$n



*l&$ni"$ üdcə'ini ə &$r$'ını '$i(lə0dir&ədən ,(rü 8++ &ln.%ı;ıl &$r$ !"nəl#$l% i'(i%r$; !ril&ə'ini nə;ərdə ((rd. K$!'

l$nıAn$ :,rə *l&$ni"$ irinci il 1 &lrdD &$r$D 1928-1929-c

illərdə i'ə ildə 2D6 &lrdD &$r$ (ə;&in$( ,də&əli idi. Tə;&in$(ı,də&ə ü?ün $0lıc$ &ənələr $ır 'ən$"! ə də&ir"=ll$rınd$n:ələn :əlirD d,lə( üdcə'i ə !r:ilər idi.

@K$!' l$nıA ir (ərədən V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'i ?ər?iə'indəi%(i'$di cə<ə(dən :üclü ə (ə;&in$(ı ,də&ə %$ili""ə(ində =l$n*l&$ni"$nın "$r$dıl&$'ınıD di:ər (ərədən i'ə $l&$n i%(i'$di""$(ınınə;$rə(ə :,(ür&ələ ,lənin (ə<lüəli rə%iə ?!ril&ə&ə'i

&ə%'ədi& :üdürdü. l$n $l&$n #$l%ı (ərəindən rəə(lə%$r0ıl$ndı.

@K$!' l$nıA (ə;&in$( &ə'ələ'ində d,lə(lər$r$'ı ;iddi"-"ə(ləri $r$d$n %$ldır&$dı. l$n ə'lində *r=$d$ <!:!&=nl$ c$n$($n /r$n'$ ü;ərində *B ə B,"ü Bri($ni"$nın ir:ə dil=&$(i-'i"$'iD &ənəi ə &$li""ə cə<ə(dən %ələə'i idi. K$!' l$nı %əl

!dildidən '=nr$ /r$n'$d$ <,&ə(in 'i"$'ə(indən =l$n n$r$;ılı%d$<$ d$ $r(dı.Tə;&in$( &ə'ələ'inə <ə'r !dil&i0 iinci L=nd=n =nr$n'ı

1924-cü il i"ln 1)-d$n $%'(n 1)-də !?irildi. =nr$n'ın !-?iril&ə'ində ə'$' &ə%'əd *l&$ni"$nın i%(i'$di ə &$li""ə

ü(,lü"ünü ər$ !(&əD =n$ i'(i%r$;l$r !rən r!di(=rl$r ü?ünl$;ı&i (ə&in$( "$r$(&$% idi. =nr$n'ın 'ədri B,"ü Bri($ni"$nın

$0 n$;iri 7.M$d=n$ld idi. Birlə0&i0 ($(l$rın nü&$"əndə <!"ə(idə =nr$n'd$ i0(ir$ !dirdi. =nr$n'ın i0i =&i''i"$l$rd$!?irildi. Birinci =&i''i"$d$ *l&$ni"$ :,(ürdü"ü ,<dəliləri

=;d%d$ =n$ %$r0ı (ə(i% !diləcə '$n'i"$l$r &ə'ələ'i ə'in&ü$<i'ələr "$r$(dı. B!lə <$l =ld%d$ *l&$ni"$"$ %$r0ı'$n'i"$l$r "$lnı; Millə(lər Fə&i""ə(inin r$;ılıı ilə (ə(i% !dilə

ilərdi. =nr$n'd$ 7r <,;ə'indən <əri <i''ələrin ?ı#$rıl&$'ı&ə'ələ'inin &ü;$irə'i nə(icə'ində %əl !dilən %ər$r$ :,rə =r-dl$r 7rd$n ən :!ci ir ıl &üddə(ində ?ı#$rıl&$lı idi. 1924-cü il$%'(n 2-də L=nd=n =nr$n'ının =&i''i"$l$n ,; i0ini '=n$ ?$(-



dirdi. 1924-cü il $%'(n 1)-d$ !'!r(lərin &ər;ə'i (ə'di% !dildi.Qər$rl$rı !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə "!ni &ər<ələnin

$0l$nıcını %="$n L=nd=n =nr$n'ının $0lıc$ "!nl$rı $0$ıd$-ıl$rd$n i$rə( idiC *l&$ni"$d$n $lın$c$% (ə;&in$($ d$ir &ə'ələnin/r$n'$ (ərəindən (ə$0ın$ <əlli &!(=d rədd !dildiE ü(ün&ü$<i'əli &ə'ələlər *B-ın i0(ir$ı ilə *n($n($ nü&$"əndələrinin$ri(r$j =&i''i"$'ınd$ <əll =ln&$lı idiE 7rn i0$lı i'lənildiE ər$;inin (ə'ərrü$( cə<ə(dən (əciliD <əri cə<ə(dən i'ə ir il ər;ində

=0$ldıl&$'ı (ələ =lndE <əri &üd$#ilə ə &ə'ələlərin 'il$<lı"=ll$ <əlli rədd !dildiE *l&$ni"$ ü;ərində &$li""ə ə (ə'ərrü$(

nə;$rə(i %="ldE /r$n'$nın *l&$ni"$d$n d$0 ,&ür ə di:ər 'ən$"! &ə<'ll$rı $l&$% <ü%% %əl !dildiE *l&$ni"$ i'ə !-rəcə"i &ə<'ll$rın $;$ldıl&$'ı <$%%ınd$ $ri(r$j =&i''i"$'ın$&ür$ciə( !də ilərdiE *l&$ni"$"$ n:il(ərə ə *B i'(i%r$;l$rı !-rildi. L=nd=n =nr$n'ının %ər$rl$rı ə @K$!' l$nZnın %əl!dil&ə'i !"nəl#$l% $lə&də %üələr ni'ə(inə ciddi (ə'ir !(di.B,"ü Bri($ni"$-*B l= *r=$ &ə'ələlərinin <əllində

/r$n'$nı :!ri"ə i(ələdi. /r$n'$nın *r=$d$ <!:!&=nl$ n$il=l&$% i'(ə"i <ə"$($ !?&ədi.

L*('%3* s'Fi@#ə%i

/r$n'$ 7r i0$l !(didən '=nr$ *r=$d$ (ə<lüə'i;li ü?ün!(i$rlı (ə&in$( "$r$dıl&$'ı &ə'ələ'i ,"ü d,lə(lərin $0lıc$ %$"-

ı'ın$ ?!rildi. /r$n'$ *r=$d$ <ü%%l$rının %=rn&$'ın$ d$ir *B ə B,"ü Bri($ni"$d$n (ə&in$( $l&$$ ?$lı0ırdı. *nc$%/r$n'$ ilə n:il(ərə $r$'ınd$ (ə&in$( $(ı &ə'ələ'ində iir $"rılıı<,& 'ürürdü. B!lə 0ər$i(də /r$n'$nın !"nəl#$l% &,%!ləri də:üclü d!"ildi. Mər$!0in 0i&$lınd$ ri ($"$l$rın$ %$r0ı'$ni"$nınD Sri"$d$ i'ə /r$n'$nın $$rdıı <əri ə&əli""$(l$r

=nn !"nəl#$l% ə;i""ə(ini $ırl$0dırırdı. B ə;i""ə(dən i'(i$də!dən n:il(ərə r$% ü;ərindəi &$nd$(ını Millə(lər Fə&i""ə(inin#ə((i ilə 1924-cü il '!n("$rın 2-də ;$(dı. 1926-ci ildə i'ə



Millə(lər Fə&i""ə(i M='l r$"=nn r$%$ !rdidə Türi"ə n$!(ir$; !(di. P$r$n&ı0 !lə $ır ə;i""ə(də (ə&in$( 'ənədlərinin<$;ırl$n&$'ı ə i&;$l$n&$'ı ;ərri idi.

Tə&in$( $(ı &ə'ələ'ində ($li"$ $$rıl$n &ü;$irələrdən'=nr$ n:il(ərənin (əliini %əl !(di. 7!"n $(ınd$ ($li"$ iinci(ə&in$(?ı d,lə( =l&$lı idi.

Tə&in$( &ə'ələ'inə <ə'r !dil&i0 L=$rn= '!?rə =nr$n'ı1926-ci il =("$rın 6-1)-d$ !?irildi. =nr$n'd$ B,"ü Bri($ni"$D

/r$n'$D *l&$nı"$D ($li"$D B!l?i$D =l0$ ə R!#='l=$i"$nü&$"əndə <!"ə(ləri i0(ir$ !(dilər. =nr$n'ın 'ədri H'(in R!&-

!rl!n idi.L=$&= =nr$n'ı nə(icə'ində $0$ıd$ı 'ənədlər i&;$l$ndıC

"!n $(ıE *l&$ni"$D B!l?i$D /r$n'$D B,"ü Bri($ni"$ ə ($li"$$r$'ınd$ (ə&in$( &ü%$ilə'i ə "$ 7!"n $(ıE *l&$ni"$ iləB!l?i$ $r$'ınd$ $ri(r$j '$;i0iE *l&$ni"$ ilə /r$n'$ $r$'ınd$$ri(r$j '$;i0iE *l&$ni"$ ilə =l0$ $r$'ınd$ $ri(r$j '$;i0iE *l&$ni"$

ilə R!#='l=$i"$ $r$'ınd$ $ri(r$j &ü%$ilə'iE /r$n'$ ilə =l0$$r$'ınd$ '$;i0E /r$n'$ ilə R!#='l=$i"$ $r$'ınd$ '$;i0.7!"n (ə&in$( $(ını i&;$l$"$n d,lə(lər V!r'$l 'ül< &ü-

%$ilə'i ilə &üə""ən !dil&i0 ər$;ilərdə '($('-="$ <,r&ə( !də-cələrinəD ir-irilərinə %$r0ı &ü<$riələrdən i&(in$ !(&ə"ə ə'ər<ədlərinin (=#nl&$;lıın$ d$ir ,<dəli :,(ürdülər. Sənədlərii&;$l$"$n *l&$ni"$ d$ ü(ün ər$;i &ə'ələlərinin /r$n'$D B!l?i$D

=l0$ ə R!#='l=$i"$nın i0(ir$ı ilə !"nəl#$l% $ri(r$j 'i'(!&in-də <əllinə d$ir ,<dəli :,(ürdü. n:il(ərə ə ($li"$ $(ın (ə&i-n$(?ıl$rı =ldl$r. Bnnl$ d$ /r$n'$nın *r=$d$ r=l ;əilədildi.L=$&= '$;i0ləri 1926-ci il d!$rın 1-də L=nd=nd$ '=n =l$r$%i&;$l$ndı. 0(ir$?ı d,lə(lərin $rl$&!n(ləri $(ı (ə'di% !(dilər.L=$&= '$;i0ləri ilə *l&$ni"$ Millə(lər Fə&i""ə(inə ü; %əl

=ln&$$ dəə( !dildi. 192)-cı il '!n("$rın 1 H-d$n !(i$rən*l&$ni"$ nü&$"əndə <!"ə(i Millə(lər Fə&i""ə(inin i0ində i0(ir$ !(&ə"ə $0l$dı.



L=$rn=d$n '=nr$ d$ ,"ü d,lə(lər $r$'ınd$ &,cd =l$n;iddi""ə(lər ;əilə&ədi. *r=$d$ /r$n'$nın <!:!&=nlnn %$r-0ı'ını $l&$%d$n Ö(rü n:il(ərə <,&ə(i *l&$ni"$ ə ($li"$ ilə 'ı#ə&əd$0lı% !(&ə #ə((i :,(ürdü. B!lə 0ər$i(də ($li"$ d$ n:il(ərəilə əl$%ələr %rl&$'ın$ #ü''i di%%ə( "!(irdi. 1926-ci ilin d!-$rınd$ 7$$ll=d$ R!&!rl!nlə M''=lininin :,rü0ündə ir 'ır$'ənədlərin i&;$l$n&$'ı ilə ii ,lə $r$'ınd$ %$r0ılı%lı !(i&$d ər-%ər$r =ld. 192)-cı il "$n$rın 2-də n:il(ərə ilə ($li"$ <,&ə(-ləri <əri =rcl$r &ə'ələ'inə d$ir '$;i0 i&;$l$dıl$r. ($li"$ irincidün"$ &ü<$riə'i illərində "$r$n&ı0 =rcl$rını ,də&ə'ində :ü;ə0(

əldə !(di. B '$;i0 ($li"$nın &$li""ə ə;i""ə(ini #!"li "$#0ıl$0dır-dıD ($li"$-n:il(ərə &ün$'iə(lərinin "$#0ıl$0dıını :,rən /r$n'$7&ıni"$ ilə &ü%$ilələr i&;$l$dı. B$l$nl$rd$ ə *r$lı%dəni;ində nü; d$irə'i rnd$ &ü$ri;ə 192)-cı il &$"ın 3+-d$/r$n'$-Türi"əD i"nn 6-də i'ə n:il(ərə-Türi"ə d='(l% =n-!n'i"$l$rının i&;$l$n&$'ı ilə &ü0$"iə( =lnd.

3 1#'3/

2+-ci illərin '=nl$rınd$n !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə nü; d$i-rələrinəD "!ni əl!ri0li $;$rl$r$ ə c; #$&&$l &ənələrinə "i-"ələn&ə rnd$ &ü$ri;ə :ücləndi. *l&$ni"$D ($li"$ ə P$=-ni"$ V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərinə "n =l$r$% dün"$nın

,lü0dürül&ə'inin əl!"<inə ?ı#dı. @K$!' l$nıA ilə *l&$ni"$"$

i'(i%r$;l$rın !ril&ə'iD ,lə"ə #$rici $i($l $#ınıD &$r$nın '$i(-lə0&ə'iD əl!ri0li (ic$rə( &ü%$ilələrinin i&;$l$n&$'ı ə 'ən$"!nin(!#nii cə<ə(dən "!nidən %rl&$'ı $l&$n &$li""ə $i($lının&,%!lərini #!"li :ücləndirdi. *r(ı% 192-ci ildə *l&$ni"$&ə<'ll$rının i#r$cı &ü<$riədən əəli 'əi""əni ,(ü !?di. Bi'ə *l&$ni"$nın #$rici 'i"$'ə(inə əl$ə :üc !rdi. B!lə 0ər$i(də

*l&$ni"$ $?ı% 0əildə "!ni iddi$l$r irəli 'ür&ə"ə $0l$dı. 1928-ciildən *l&$ni"$nın 7!"n il$"ə(indən &ü((əi% =rdl$rının?ı#$rıl&$'ını ə ,dədi"i (ə;&in$(ın &ələinin $0$ı '$lın&$'ını(ələ !(&ə'i /r$n'$d$ n$r$;ılı% "$r$(dı. Mü$<i'əni <əll !(&ə



ü?ün ,"ü d,lə(lər (ə;&in$( &ə'ələ'inin &ü;$irə'ini !?ir&ə"ə<$;ır =ld%l$rını ə"$n !(dilər.

1928-ci il d!$rın 22-də B,"ü Bri($ni"$D ($li"$D B!l?i$D/r$n'$ ə P$=ni"$ (ə;&in$( &ə'ələ'inə d$ir !'!r(lər =&i(ə'ini(ə'i' !(dilərini rə'&i 0əildə ildirdilər. =&i(ənin il icl$'ı 1929-c il !r$lın 11-də !?irildi. Hnn (əriinə B,"ü Bri($ni"$D/r$n'$D ($li"$D P$=ni"$D B!l?i$D *B ə *l&$ni"$nın <ər

irindən ii nəər =l&$%l$ 14 nü&$"əndə d$#il =ld. =&i(ənin'ədri @K$- !' l$nıAnın &üəllilərindən in =l$n *B !'!r(iH!n Pn% idi. Mü;$irələrin nə(icə'ində @Pn% l$nıA !'!r(lər

(ərəindən %əl !dildi. S=n r$;ıl$0&$ 1929-c il i"nn -də əldə!dildi. 3 il &üddə(ində *l&$ni"$nın ,də"əcə"i (ə;&in$(ın =r($&ələi 1 &lrd. 988 &ln. &$r$ =l&$lı idi. B &ələə*l&$ni"$nın 1924-cü ildə @K$!' l$nZn$ ə'$'ən $ldııi'(i%r$;l$rın ,dənil&ə'i də əl$ə !dildi. @Pn% l$nıA 1929-c ildəJ$$%$d$ 12 d,lə(in - /r$n'$D B,"ü Bri($ni"$D *l&$nı"$DB!l?i$D ($li"$D P$=ni"$D R!#='l=$i"$D P%='l$i"$D =l0$D

7&ıni"$D Pn$nı'($n ə =r(%$li"$nın i0(ir$ !(di"i =nr$n'd$&ü;$irə !dildi. =nr$n'd$ &$li""ə ə 'i"$'i =&i''i"$l$r "$r$dıldı. 7!"n il$"ə(inin $;$d !dil&ə'i &ə'ələ'ində =nr$n'i0(ir$?ıl$rı ilin r$;ılı$ :əldilər. Məl& =ld i&iD V!r'$l&ü%$ilə'inin 0ər(lərinə :,rə ü?üncü ;=n$ "$lnı; 1936-ci ildə $;$d!dil&əli idi. L$in &ü;$irələr nə(icə'ində ü?üncü ;=n$nı 193+-c

ilin =r($l$rın$də $;$d !(&ə %ər$r$ $lındı. Mü((əi%lərin '=nnc=rd <i''ələri "$lnı; 193+-c ilin i"nnd$ 7!"n il$"ə(indən?ı#$rıldı. @Pn% l$nıA rin'icə 1929-c il $%'(n 31-də&ü$i% r=(==ln i&;$l$n&$'ı ilə ə"ənildi. Qə(i =l$r$% l$n193+-c il "$n$rın 2+-də !?irilən iinci J$$%$ =nr$n'ınd$%əl !dildi. @Pn% l$nıA (ə;&in$(ın ,dənil&ə'i %$"d$'ınıdə"i0dirdi. @K$!' l$nıAnın &üə""ənlə0dirdi"i i'(i%r$; ərə%ələri

'i'(!&i lə !dildi. Bnd$n '=nr$ (ə;&in$( "$lnı; də&ir"=ll$rı əd,lə( üdcə'indən :ələn :əlir <!'$ın$ ,dənil&əli idi. Sən$"!dən:ələn :əlirlər <!'$ın$ (ə;&in$(ı ,də&əD *l&$ni"$nın (ə'ərrü$(



ə &$li""ə 'i'(!&i ü;ərinə %="l$n nə;$rə( lə =lnd.Tə;&in$(ın ü&&i &ələi 132 &lrdD &$r$d$n 11 3D9 &il"$rd$!ndirildi. B də"i0ililər ə'lində V!r'$l 'i'(!&inə rl$n ,"ü

;ərə idi.@Pn% l$&Anın %əl !dil&ə'i $l&$n #$l%ı ü?ün i%(i'$di ə'i"$'i cə<ə(dən irəli"ə d=r $ddı& =l&$'ın$ $#&$"$r$%*l&$ni"$d$ "!nə də n$r$;ılı% "$r$(dı. l$nın %əlnd$n '=nr$,lədə *r=$d$ı ər$;i &ə'ələlərinə "!nidən $#&$% (ələləri?=#$ldı. Bnnl$ "$n$0ı =l$r$% 2+-ci illərin '=nl$rınd$ *l&$ni"$<əri cə<ə(dən :ücləndi. N:ər 1926-ci ildə $l&$n =rd ə

d=n$n&$'ın$ ?əilən #ərc 49+D9 &ln. &$r$ idi'əD 1928-1929-cillərdə &ələ 82 &ln. &$r$"$ ?$(dırıldı. Hrd əd=n$n&$nın (!#nii (əc<i;$(ı #!"li "$#0ıl$0dırıldı. Ölədə :üclənən'ürə(lə 'il$<l$n&$ &ü<$riə (ə<lüə'ini d$<$ d$ $r(ırdı.*l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li'( (ə0il$(l$rı ,; ə$li""ə(lərini:ücləndirdi. Hnl$r =l0$d$ "$0$"$n $l&$n &illi $;lı%l$rının<ü%%l$rının %=rn&$'ıD K$n'i% ə M!&!lin *l&$ni"$"$ !ril&ə'i

&ə'ələlərini ə'inlilə %$ldır&$$ $0l$dıl$r. 1933-cü ildər!"#'($%$ !?irilən '!?ilərdə n$'i=n$l-'='i$li'(lərin %ələə ?$l&$'ıə;i""ə(i d$<$ d$ $ırl$0dırdı. Bnd$n '=nr$ !"nəl#$l%&ə'ələlərdə *l&$ni"$nın irəli 'ürdü"ü iddi$l$r #!"li ?=#$ldı.

B%i'3-K&##* 1'()/

2+-ci illərdə d,lə(lər$r$'ı &ün$'iə(lərdə &ü<$riələrdəni&(in$ !dil&ə'i &ə'ələ'i d$<$ $($l =ld. /r$n'$nın #$rici i0lər n$;iri *ri'(id Bri$n 192-ci il $r!lin )-d$ *B-ın irinci dün"$&ü<$riə'inə %=0l&$'ının 1+ illi"i &ün$'iə(i ilə ',"lədi"ini(%ində /r$n'$nın *B-$ d='( &ün$'iə(lərini ildirərə ,ləilə i'(ənilən %$r0ılı%lı ,<dəli :,(ür&ə ə &ü<$riəni %$nn-

d$nən$r !(&ə <$%%ınd$ '$;i0 $l$&$% (əliini irəli 'ürdü. "-nn 2+-də Bri$n *B-ın $ri'dəi 'əirinə @Nədi d='(l% <$%-%ınd$ /r$n'$-*&!ri$ &ü%$ilə'iAnin l$"i<ə'ini (ə%di& !(di. /r$n-'$ nd$n i'(i$də !dərə i%(i'$di &,%!lərini :ücləndir&əD r$n-



ın $lıcılı% %$ili""ə(ini '$i(lə0dir&əD *B-$ =l$n =rcl$rının,dənil&ə'i &ə'ələlərini (ən;i&lə&ə ə *r=$d$ <əri-'i"$'iə;i""ə(ini &,<ə&ləndir&ə i'(ə"irdi. /r$n'$ dil=&$(i"$'ının

(əlii Birlə0&i0 ($(l$rd$ &ü'ə( %$r0ıl$ndı. L$in $&!ri$ndil=&$(i"$'ı =nd$n dər<$l ,; d$#ili ə #$rici 'i"$'ə( &ə%'ədləriü?ün $c$rı%l$ i'(i$də !(di. K!$rın 28-də *B d,lə( $(ii !l-l=% "$lnı; /r$n'$ ilə &ü$i% &ü%$ilənin $l$n&$'ını &ü&ün-'ü; '$"$r$% =nn ü(ün $0lıc$ d,lə(lərlə i&;$ln&$'ı& (əli !(di./r$n'$nın ii(ərəli &ü%$ilə i&;$l$&$% əə;inə *B-ın ?=#(ərəli&ü%$ilə $l$&$% (əlii $ri'də n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$n'$ d$ r$n'ı;-

l$r =nd$n i&(in$ !də il&ədilər. *B <,&ə(i 1928-ci il i"nn23-də L=$rn= '$;i0ləri& i&;$l$"$n (ərələrə ə Bri($ni"$ d=&i-ni=nl$rın$ &illi 'i"$'ə(də &ü<$riədən i&(in$ !(&ə <$%%ınd$ &ü-%$ilənin &ə(nini :,ndərdi. T!;lilə &ə(n d,lə(lər (ərəindən

ə"ənildi. "ln 12-də *l&$ni"$D 14-də /r$n'$D 16-də ($li"$D 1-də =l0$D 18-də B!l?i$ ə B,"ü Bri($ni"$D 2+-də i'ə P$=ni"$ əR!#='l=$i"$ $($ %=0ld. $(ın i&;$l$n&$'ı &ər$'i&i$%'(n 2-də $ri'də !?irildi. &;$l$n&$ &ər$'i&ində B,"ü Bri($ni"$D B!l?i$D *l&$ni"$D ($li"$. =l0$D /r$n'$D R!#='l=$i"$ə P$=ni"$ nü&$"əndələri i0(ir$ !(di. $(ın irinci &$ddə'inə:,rə (ərələr %$r0ılı%lı &ün$'iə(lərdə &ü$<i'ə ə &ü<$riələrdəni&(in$ !dirdilər. inci &$ddə"ə :,rə &ü$<i'ələri ə &ün$%i0ələri<əli !dərən i0(ir$?ıl$r "$lnı; dinc $'i(ələrdən i'(i$də !(&əli

idilər. Ü?üncü &$ddə"ə :,rə $( ü(ün di:ər d,lə(lər ü?ün $?ı%!l$n !dilirdi. 1929-c ilin əəlləri ü?ün @Bri$n-!ll=% $(ıAn$ 44d,lə( %=0ld. $( 1929-c ıl i"ln 24-də %üə"ə &indi.

$(ın i&;$l$n&$'ının ,"ü ($ri#i ə<ə&i""ə(i $r idi. Hni&;$l$"$n d,lə(lər %$r0ılı%lı &ün$'iə(lərdə &ü$<i'ə ə&ü<$riələrdən i&(in$ !(&əD ü(ün &ü$<i'ələri dinc $'i(ələrlə<əll !(&ə ,<dəli"i :,(ürdülər. B i'ə *r=$d$ &ü<$riə (ə<lü-

ə'ini &üə%%ə(i də =l'$ $r#$ l$n$ !?irdi ə d,lə(lər $r$'ınd$ə&əd$0lı$ ,&ə !(di.



P'3-A+%*1' 1#'3/

L=$rn= =nr$n'ınd$n '=nr$ *r=$ %i(ə'i ,lələrinin 'i"$'i irli"inin "$r$dıl&$'ı &ə'ələ'i $($llı% ə' !(&ə"ə $0l$dı.

@$n$r=$A id!"$'ının id!=l=% $'(ri"$lı %r$ d!r#=!-$l!r%i =r(%$li"$d$n =l0$"$ %ədər ü(ün *r=$nın irlə0diril&ə'i irini irəli 'ürdü. HD nnl$ !"ni ;$&$nd$ *BD7'i"$ ə ər%i *'i"$ d,lə(lərinə %$r0ı i((i$%ı d$ dü0ünürdü.d!r#=!- $l!r%inin id!"$'ını &ə0<r r$n'ı; 'i"$'ə(?iləriG.Grri= ə *.Bri$n ə"əndilər. Q!"d !(&ə l$;ı&dır iD *r=$d,lə(lərinin irli"i id!"$'ının ,ləri <ələ =r($ ə'rlərə :!di

?ı#ırdı. 1926-cı ilin "$n$rınd$ Grri= @*r=$ Birlə0&i0 ($(l$rıAid!"$'ını irəli 'ürdü.

192)- cı ildə V"$n$d$ *.Bri$nın rə<ərli"i ilə !?irilən irinci$n$r=$ =n%r!'inin i0(ir$?ıl$rı %i(ə d,lə(lərinin '!r!nli"ini%=r&$% 0ər(i ilə =nl$rın i%(i'$diD :,&rü ə <əri ə&əd$0lıı&%r&$ı ;ərri '$"dıl$r. $n$r=$ i((i$%ı ə =nn d,lə(lər$r$'ı

'(r(rl$rı =l$n /!d!r$l r$D /!d!r$l Mə<ə&ə ə /!d!r$l Məcli'"$r$dıldı. L$in :!ni0 ü&&$r=$ 'i'(!&i "$r$(&$% &ü&ün=l&$dı.

Bri$n 1929-c ildə ü&&i $;$r "$r$(&$% (əliini irəli 'ür'ədə (əli %i(ə d,lə(ləri (ərəindən ir&ən$lı %$r0ıl$n&$dı.

B!lə 0ər$i(də $0l$n$n dün"$ i%(i'$di ,<r$nı ü(ün ,lələrdə<ə"$( 'əi""ə'inin $0$ı dü0&ə'inə ə i0'i;li"in $r(&$'ın$ :ə(iri

?ı#$rdı. 0'i;lərin ü&&i '$"ı 3+ &ln. nəərə ?$(dı. B,<r$nd$n ?ı#-&$% ü?ün *r=$ d,lə(lərinin 'ə"lərini irlə0dir&ə ;ərrə(i d$<$d$ $r(dı. Ki:ər (ərədən ,<r$nın d$$& !(&ə'i $;$rl$rD nü; d$i-rələriD $i($l i#r$cı ə &ü'(ə&ləələrin ,lü0dürül&ə'i rnd$&ü$ri;ə& də ə'inlə0dirdi. Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı 0ər$i(ində ,-"ü d,lə(lər $r$'ınd$ ;iddi""ə(lər ə':inlə0di. V!r'$l-V$0in%(=n'i'(!&inin ,<r$n !?ir&ə'i ə;i""ə(i d$<$ d$ $ırl$0dırdı.*l&$ni"$D *'(ri"$D M$c$rı'($n ə B=l%$rı'($n (ə;&in$($ d$ir ,<dəliləri "!rinə "!(ir&ədən $?ı% 0əildə i&(in$ !(dilər. Hnl$r 'il$<l$n&$ '$<ə'ində ər$ər <ü%%l$r əldə !(&ə"ə ə &ü<$riə-



dən '=nr$ "$r$n&ı0 &,cd ə;i""ə(i də"i0dir&ə"ə ?$lı0ırdıl$r.B!lə 0ər$i(də *r=$ d,lə(lərinin irli"inə n$il =l&$% ə =nl$rın(ə<lüə'i;li"ini (ə&in !(&ə &ü<ü& ə<ə&i""ə( ə' !dirdi.

*r=$ d,lə(lərinin irli"ini "$r$(&$% (ə0əü'ünü /r$n'$nın #$-rici i0lər n$;iri *ri'(id Bri$n ,; ü;ərinə :,(ürdü. HD 193+-c il &$-"ın 1-də *r=$nın 2 ,lə'inə @*r=$ !d!r$l i((i$%ı r!ji&iAni"$r$(&$% <$%%ınd$ &ür$ciə( !(di. B!lə ir id!"$nı =D i%(i'$di ə&ə-d$0lı% ə ,<r$n$ %$r0ı ir:ə &ü$ri;ə $$r&$% (ədirlərinin;ərrili"i ilə əl$%ələndirdi. B,<r$n əl!"<inə &ü$ri;ə &ə%'ədi ilə*r=$ =&i(ə'i "$r$dıl&$lı idi. L$in (əli *r=$ d,lə(ləri

(ərəindən '="% %$r0ıl$ndı. 1932-ci ildə B$;!ldə iinci $n$r=$=n%r!'i !?irildi. =n%r!' *r=$ $r(i"$'ının "$r$dıldıını !l$n!dərə *r=$ Birlə0&i0 ($(l$rı "$r$(&$% n$&inə 'i"$'i %ər$rl$r %əl !(&ə"ə <$;ır =ldn ildirdi. L$in %ər$rl$r d$ $ı;ü;ərində %$ldı. @$n-*r=$ l$nıA ə'lində *r=$d$ /r$n'$nın&,%!lərini &,<ə&ləndir&ə ə <!:!&=n r=l ="n$&$% &ə%'ədid$0ı"ırdı. B l$nd$n i'(i$də !(&ələ /r$n'$ *l&$ni"$ ilə &ün$'i-

ə(lərini n=r&$ll$0dır&$%D :,&rü &$n!ələrini $r$d$n %$ldır&$%Dü&&i (ə<lüə'i;li"i (ə&in !(&ə ə . &ə'ələlərin <əllinə 'ə":,'(ərirdi. L$in *r=$ d,lə(ləriD #ü''ən B,"ü Bri($ni"$ /r$n-'$nın *r=$d$ &,%!lərinin &,<ə&ləndiril&ə'inə "=l !r&ə i'(ə&irdilər. Ö; n,ə'ində *l&$ni"$ /r$n'$nın (əlilərinə V!r'$l'i'(!&inin :ücləndiril&ə'i cə<dləri i&i $#$r$% !(ir$; !(di. ($li"$

d$ l$nın əl!"<inə ?ı#dı. Oə(icədə @$n-*r=$ l$nrZnı <ə"$($!?ir(&ə &ü&ün =l&$dı.

L*3d*3 də3iF (*3C%'3s/

Kün"$ i%(i'$di ,<r$nı illərində <əri-dəni; :ə&ilərinin(iin(i'inə d$ir <əll =ln&$&ı0 &ə'ələləri %$"d$"$ '$l&$% ə

əl!ri0li dəni; "=ll$rın$ '$<i =l&$% rnd$ ,"ü d,lə(lərin'ə"ləri ə &ü$ri;ə'i :ücləndi. Məl& =ld i&iD V$0in%(=n=nr$n'ı lin=&l$rın ə ;ir!<li :ə&ilərin (iin(i'ini &ə<ddl$0-



dir&i0di. P!& 0ər$i(də <əri-dəni; :ə&ilərinin di:ər n,lərinin(iin(i'i rnd$ rə%$ə( :ücləndi. Mə'ələni (ən;i&lə&ə &ə%'ə-dilə 193+-c il "$n$rın 21-dən $r!lin 22-də L=nd=nd$ &$r$%lı

d,lə(lərin =nr$n'ı ?$ırıldı. =nr$n'd$ V$0in%(=n =nr$n'ınd$<əri-dəni; '$;i0ini i&;$l$"$n d,lə(lər - *BD B,"ü Bri($ni"$DP$=ni"$D /r$n'$ ə ($li"$ i0(ir$ !(di. =nr$n'd$ dəni; &ə'ələ-'ində /r$n'$ ilə ($li"$ $r$'ınd$ ;iddi""ə(lərin =ld ü;ə ?ı#dı.

Oə(icədə d,lə(lər '$;i0i i&;$l$&$dı. =nr$n'ın %ər$rl$rı "$l-nı; B,"ü Bri($ni"$D *B ə P$=ni"$"$ $id !dildi. Ü? d,lə( ,;$r$l$rınd$ d=n$n&$l$rd$ı r!"'!rD !'&in!' ə '$l(ı %$"ı%l$rın

<əc&inin <əddini &üə""ənlə0dirdi. =nr$n'd$ n:il(ərə ,"ü d0 %$;$n&$dı. G'&in!' ə '$l(ı %$"ı%l$rın <əc&ində B,"ü Bri($ni"$ ə *B-ın :ücü ər$ərlə0dirildi. r!"'!rlərə d$ir V$-0in%(=n =nr$n'ının ,l:ü'ü -6C6C3 %əl !dildi. B,"ü r!"'!rlə-rin <əc&i *B ü?ün 18D n:il(ərə ü?ün 16D P$=ni"$ ü?ün 12&üə""ənlə0dirildi. G'&in!'lərin '$"ı i'ə P$=ni"$ ü?ün əl!ri0li=ld. S$l(ı %$"ı%l$rın <əc&ində P$=ni"$ *B ə n:il(ərə ilə

irlidə ər$ər i&$nl$r %$;$ndı. B!ləliləD L=nd=n dəni; =n-r$n'ı ü? d,lə( $r$'ınd$ d=n$n&$ '$<ə'ində &ün$'iə(ləri (ən;i&-lədi. L$in 'l$rd$ rə%$ə( <ələ də d$$& !dirdi ə ?=#l&ü$<i'əli &ə'ələlər &,cd idi.

H+&% $*%')*%i$

3+-c illərin $0l$nıcınd$ *r=$d$ !"nəl#$l% &ün$'iə(lər-də ən ?=# &ü;$irə !dilən &ə'ələlərdən iri *'(ri"$-*l&$ni"$:,&rü i((i$%ının "$r$dıl&$'ı <$%%ınd$ idi. V!r'$l 'ül< &ü%$ilə-'inin 0ər(lərini (ə(i0 !(&ə *l&$ni"$nın d$#ili ə #$nci 'i"$'ə(inin

$0lıc$ &ə%'ədinə ?!rildi"i ir $#(d$ $l&$n <,&ə(i V!r'$l-V$-0in%(=n 'ül< 'i'(!&inə ə'$'ən :,(ürdü"ü ü(ün ,<dəlilərin ə'inə=l$r$% *'(ri"$ ilə 1931-ci il &$r(ın 19-d$ $<id :,&rü i((i$%ıD

r$;ıl$0dırıl&ı0 ($rilər ə ii ,lə $r$'ınd$ :,&rü 'ər<ədlərininlə !dil&ə'i <$%%ınd$ '$;i0 i&;$l$dı. B $ddı& ə'lində V!r'$l



'ül< 'i'(!&inin (ələlərinin =dc$'ın$ =;l&$'ı d!&ə idi.V!r'$l

'ül< &ü%$ilə'ini i&;$l$"$n %$li d,lə(lər %ə(i 0əildə nn

əl!"<inə ?ı#dıl$r. Oə(icədə 1931-ci il '!n("$rın 6-də !"nəl#$l%d$i&i (rin$l *l&$ni"$nın *'(ri"$ ilə $l$dıı :,&rü i((i$%ınılə !(di. Bnd$n '=nr$ *l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li;&D r!$n0i;&ə V!r'$l 'i'(!&ini d$ı(&$% &!"lləri d$<$ d$ :ücləndi. %(i'$di

,<r$nın (ə'iri $l(ınd$ *l&$ni"$nın n,ə(i &üddə( - 1931-ci ili"nn 6-də (ə;&in$(ı ,də&ə'i ?ə(inlə0di. Öləni &$li""ə ,<r$nı

ürüdü. *l&$ni"$nın (ə;&in$(ı ,də&ə"ə :ücü ?$(&$dı. B!lə

=ld%d$ *l&$ni"$ r!;id!n(i Jind!nr% *B r!;id!n(i J!rə,&ə ü?ün &ür$ciə( !(di. J!r i'ə ,; n,ə'ində ir il&üddə(inə ü(ün (ə;&in$( ə i'(i%r$;l$rın ,dənil&ə'inid$"$ndır&$% (əliini irəli 'ürdü. BD @J!r &=r$(=ri&A $dını$ldı. /r$n'$ &ü$i% &ür$ciə(in əl!"<inə ?ı#$r$% ,; 0ər(lərini irəli'ürdü. Bn$ $#&$"$r$%

1931- ci il i"ln 2+-də $0 n$;irlərin L=nd=nd$ !?irilən=nr$n'ınd$ *l&$ni"$"$ ;n&üddə(li r!di( !r&ə ə ,lənin&$li""ə ə;i""ə(ini ,"rən&ə ü?ün =&i''i"$ "$r$(&$% (,'i"ə!dildi. =&i''i"$ *l&$ni"$nın (ə;&in$(ı ,də&ə"ə i&$nı=l&$dıı& ildirdi.

@J!r &=n$(=ri&A %üə"ə &indi. %(i'$di ,<r$n dərin-lə0didə 1931-ci ilin n="$rınd$ $l&$n <,&ə(i &=r$(=ri&n

&üddə(i $0$ ?$(dı%d$n '=nr$ (ə;&in$(ı ,də&ə"ə i&$nı =l&$dı-ını ildirdi. 1932-ci ilin i"nnd$ L=;$nn$d$ (ə;&in$( &ə'ələ'inəd$ir =nr$n' ?$ırıldı. n:il(ərəD /r$n'$D *l&$ni"$ ə ($li"$nın i0-(ir$ !(di"i =nr$n'd$ $l&$n nü&$"əndə <!"ə(i (ə;&in$(ın ,də-nil&ə'inin ($& lə =ln&$'ını #$<i0 !(di. ($li"$ nü&$"əndə<!"ə(i (əlii &üd$iə !(di. *B <,&ə(inin &ü((əi%lərin <əri

=rcl$rını 'iləcə"i (ə%dirdə B,"ü Bri($ni"$ (əliə

r$;ıl$0$c$ı& ildirdi. /r$n'$nın &ü%$i&ə(inin !lə ir nə(icə'i =l-&$dı. 1932-ci il i"ln 9-d$ L=;$nn$ =nr$n'ının @P!n $(ıAi&;$l$ndı. B $($ :,rə @Pn% l$nZn$ ə'$'ən nə;ərdə ((l$n



,dəni0lər lə =lnd. P$#ın ü? ildə *l&$ni"$nın ,də"əcə"i(ə;&in$( ü;ərində &=r$(=ri& %="ld. L$in *B <,&ə(iin:ili' dil=&$(i"$'ının irəli 'ürdü"ü 0ər(lə r$;ıl$0&$dıı ü?ün $(

(ə'di% !dil&ədi. Bnnl$ !ləD *l&$ni"$ d$<$ (ə;&in$( ,də&ədi.*l&$ni"$nın V!r'$l-V$0in%(=n 'ül< 'i'(!&ini (ə(i0 !(&ə ə'ürə(lə 'il$<l$n&$ cə<dləri !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə (ər'il$<&ə'ələ'inə di%%ə( "!(ir&ə"i ,n l$n$ ?ı#$rdı. 1932-ci il !r$lın 2-də F!n!rədə (ər'il$<$ d$ir !"nəl#$l% =nr$n' i0ə $0l$dı. =n-r$n'd$ *&!ri$ Birlə0&i0 ($(l$rı Millə(lər Fə&i""ə(ini !"nəl-#$l% =rcl$rD (ə;&in$(D (ər'il$< ə (ə<lüə'i;li &ə'ələlərini <əll

!(&ə i%(id$rınd$ =l&$dıın$ :,rə ə'in (ən%id !dərə ü;,lələrin %r %üələrini $;$l(&$% (əliini irəli 'ürdü.SS7 <$&ılı%l$ (ər'il$<$ d$ir =n!n'i"$ i&;$l$&$% ə ə:ər

di:ər d,lə(lər n %əl !(&ə;lər'əD =nd$ %i'&ən (ər'il$< !-?ir&ə (əliini !rdi.

/r$n'$ nü&$"əndə <!"ə(i *l&$ni"$ (ə<lüə'i %$r0ı'ınd$ Mil-lə(lər Fə&i""ə(inin =rd'n "$r$(&$ıD ü&&i (ə<lüə'i;li ü?ün

&ü%$ilələr $l$&$ı ə "!ni <əri i((i$% %r&$ı (əli !(di. L$-in /r$n'$nın (əliləri B,"ü Bri($ni"$ (ərəindən %əl=ln&$dı.

P$=ni"$ *B (əliinə %$r0ı ?ı#$r$% $&!ri$n ə in:ili'dil=&$(i"$l$rın$ V!r'$l-V$0in%(=n 'ül< 'i'(!&inə "!nidən

$#&$ıD dəni; =nr$n'l$rının %ər$rl$rını də"i0dir&ə"i (əli !(di.=nr$n'd$ rə<ər r=l ="n$"$n in:ili' dil=&$(i"$'ı 'il$<l$n-

&$ '$<ə'ində *l&$ni"$ ilə /r$n'$ $r$'ınd$ ər$ər <ü%%l$rın ər-%ər$r !dil&ə'i (əliini irəli 'ürdü.

($li"$ d$ 'il$<l$n&$ &ə'ələ'ində *l&$ni"$"$ ər$ər <ü%%-l$r !ril&ə'ini (əli !(di. B (ələ ($li"$-/r$n'$ ;iddi""ə(lərini#!"li ə'inlə0dirdi. Jəri-dəni; d=n$n&$'ı &ə'ələ'ində ($li"$/r$n'$ ilə ər$ərli"ə n$il =l&$$ ?$lı0ırdı.

*l&$n dil=&$(i"$'ı (ə;&in$(ın lə !dil&ə'i ə 'il$<l$n&$d$ ər$ər i&$nl$r !ril&ə'ini (ələ !('ə də iddi$l$r /r$n'$ (ərə-indən rədd !dildi. *l&$ni"$ nü&$"əndə <!"ə(i $r!l $"ınd$



B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$ nü&$"əndələri ilə d$nı0ı%l$r$ :irdi.*l&$n dil=&$(i"$'ı 1++ &in nəərli =li'in "$r$dıl&$'ın$ ic$;ə!ril&ə'ini ə *l&$nı"$ ü?ün 'il$<l$n&$nın %$d$$n !dil&ə'inin



$r$d$n %$ldırıl&$'ını (əli !(di.ri :ə&ilər ə '$l(ı %$"ı%l$r &ə'ələ'i də ə'in &ü$<i'ələr

"$r$(dı. n:il(ərə ə /r$n'$ nü&$"əndə <!"ə(ləri &ə'ələdə *l-&$ni"$nın ü(ün lin=& ə r!"'!rlərinin ləini (ələ !(&ə'inə %$r0ı?ı#dıl$r.

=nr$n'ın irinci '!''i"$'ı 1932-ci il i"ln 23-də ,; i0ini $0$?$(dırdı. R!#='l=$i"$ r!;id!n(i B!n!0in %ə(n$&ə'i %əl !dildi.Qə(n$&ədə d,lə(lər 'il$<l$rını $r(ır&$&$$ ?$ırılırdıl$r. *l&$ni"$=n$ ər$ər <ü%%l$r !r&ə"ən %ə(n$&ənin %əl !dil&ə'ininəl!"<inə ?ı#$r$% =nr$n'ı (ər !(di. F!n!rə =nr$n'ının irinci

'!''i"$'ının i0inin r';l !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdəi ə;i""ə(id$<$ d$ ə'inlə0dirdi. *l&$ni"$ nəini &ənəiD !"ni ;$&$nd$ $(ii ər$ərli də (ələ !(&ə"ə $0l$dı. B!lə ə;i""ə(də n:il(ərə "!nə də*l&$ni"$"$ :ü;ə0(ə :!dil&ə'inin $cili"ini ildirdi. 1932-ci ilind!$rınd$ F!n!rədə B,"ü Bri($ni"$D /r$n'$D ($li"$D *B ə*l&$ni"$ nü&$"əndələrinin &ü0$irə'i !?irildi. Mü0$irədə %əl!dilən %ə(n$&ə <$&ı ü?ün ər$ər (ə<lüə'i;li 'i'(!&ində

*l&$ni"$"$ 'il$<l$n&$ '$<ə'ində ər$ər <ü%%l$rD /r$n'$"$ i'ə(ə<lüə'i;li"inin (ə&in =ln&$'ını əd !dirdi. Bnnl$ d$ *l&$ni"$<əri- 'i"$'i l=l$r$ :ir&ə <ü%% %$;$ndı. M$<i""ə(inə :,rə&ü0$irənin "!nl$rı *l&$ni"$nın :!r?ə %ələə'iD /r$n'$nın i'-(ələrinin i'ə rə'&i (ə&in =ln&$'ı d!&ə idi. Bü(ün nl$r$ $#-&$"$r$%D (ər'il$< &ə'ələ'i !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə <əll !dil&ə"ən

$0lıc$ r=l!& =l$r$% %$lırdı.

A#$'3i,'d' 3'si*3'#-s*si'#is)#ə%i3 h'(i$i,,ə) >'@/3'ə#$əsi3i3 >&,3ə#5'# $43'si>ə)#ə%ə )əsi%i.

Q'%/@$'$' si,'sə)i

3+-c illərin əəllərində *l&$ni"$d$ <$i&i""ə( rnd$ :!dən&ü$ri;ə !"nəl#$l% &ün$'iə(lərə ,; (ə'irini :,'(ərdi. J$i&i""ə(ə"i"ələn&ə ü?ün n$'i=n$l-'='i$li'(lər &ü#(əli &!(=dl$rd$n i'(i$də!(&ə"ə $0l$dıl$r. S!?ilərdə %ələə %$;$n$n n$'i=n$l- '='i$li'(lər @Milli irliA <,&ə(i %rdl$r. 1933-cü il "$n$rın 3+-d$ Ji(l!rin



r!"#'$n'l!rD =n $!nin i('!-$n'l!rD O!"r$(ın i'ə #$rici i0lər n$;iri(ə"in !dil&ə'i !"nəl#$l% &ün$'iə(lərə ,; (ə'irini :,'(ərdi. O$'i=n$l-'='i$li'(lər <$i&i""ə( $0ın$ :əldidən '=nr$ *l&$ni"$nın #$rici'i"$'ə(inin %$r0ı'ınd$ ii &ü<ü& ə;iə drrdC "$0$&$% <ü%%nn

(ə'di%iE *l&$ni"$ ü?ün $0lıc$ =l$r$% 'il$<l$n&$ '$<ə'ində ər$ər <ü%% ə $;$dlı%l$rın ər$ !dil&ə'i. *l&$ni"$d$ n$'i=n$l-'='i$li;&in <$i&i""ə( $0ın$ :əl&ə'inin !"nəl#$l% &ün$'iə(lərə&əni (ə'irini :,rən *B :ər:inli"i ;əilə(&ədən ,(rü 1933-cü il&$"ın 1)-d$ (ər'il$<$ d$ir =nr$n'ın i0ini ər$ !(&ə (əliini irəli'ürdü. Təliə :,rə <üc& 'il$<l$rı &ə<ddl$0dırıl&$lı ə d,lə(lər ,;$r$l$rınd$ <üc& !(&ə&ə <$%%ınd$ &ü%$ilə i&;$l$&$lı idi.

*l&$ni"$ (əlii ə"əndi. G"ni ;$&$nd$ $l&$n dil=&$(i"$'ı ər$ər i&$nl$r <ü%%nn !ril&ə'ini (ələ !(&ə"ə $0l$dı.Tər'il$<$ d$ir F!n!rə =nr$n'ının !?irildi"i $#( *l&$ni"$

ər$ərli"i d$<$ (əidlə (ələ !('ə də /r$n'$ (əliin əl!"<inə :!(di.B,"ü Bri($ni"$ ə ($li"$ i'ə /r$n'$nın &,%!"ini &üd$iə !(&ədilər.n:il(ərəD /r$n'$ ə *B- & *l&$ni"$"$ (əli !(diləri ii &ər<ələli

(ər'il$< l$"i<ə'ini $l&$n dil=&$(i"$'ı %əl !(&ədi. B &ər<ələlərin irinci'ində ü? ildən d,rd ilədə '$i(lə0&ə :!(&əli ə *l&$ni"$ ;n&üddə(li <əri #id&ə(i %ı'$ &üddə(li <əri #id&ə(lə əə; !(&əli idi.inci &ər<ələdə i'ə ü?-d,rd il &üddə(ində $(ii (ər'il$< <ə"$($!?iril&əli idi. 1933-cü ilin i"lnd$ 7=&$d$ B,"ü Bri($ni"$D/r$n'$D ($li"$ ə *l&$ni"$ Millə(lər Fə&i""ə(i d$#ilində ə&əd$0lı$d$ir $( i&;$l$dıl$r. L$in *l&$ni"$ i&;$l$dıı $(ı (ə'di%

!(&ədi. HD əəlcə (ər'il$<$ d$ir =nr$n'd$nD 1933-c il =("$rınd$i'ə Millə(lər Fə&i""ə(indən ?ı#dı.

*l&$ni"$nın Millə(lər Fə&i""ə(indən ?ı#&$'ı *r=$d$ &ü-<$riə =c$ının "$r$n&$'ı d!&ə idi. *l&$n <,&ə(inin <ərə-ə(lərinə %$r0ı Millə(lər Fə&i""ə(i <!? ir '$n'i"$ (ə(i% !(&ədi.

Oə(icədə n$'i=n$l-'='i$li'(lər ,; iddi$l$rını d$<$ d$ :!n0ləndirdilər.L$in *l&$ni"$ !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə ,;ünə 'ül<'!ər i&ici%$;$ndır&$%d$n ,(rü /r$n'$ ilə dü0&ən?ili"ə '=n %="&$% ni""ə(ində=ldn ə"$n !('ə də S$$r il$"ə(inəD 'il$<l$rının ə 'il$<lı%üələrinin $r(ırıl&$'ın$ =l$n iddi$l$rınd$n əl ?ə&ədi.



*r=$d$ &ü<$riə (ə<lüə'inin $r(&$'ı =ll!(i (ə<lüə'i;li 'i'(!&inin "$r$dıl&$'ını ;ərri !(di. 1933-cü ilin i"lnd$ L=nd=nd$(əc$ü;$rın &üə""ənlə0diril&ə'i <$%%ınd$ =n!n'i"$ i&;$l$ndı. B=n!n'i"$nı əəlcə SS7D Türi"əD r$nD N%$nı'($nD =l0$D

7&ıni"$D P%='l$i"$D R!#='l=$i"$D Li($D L$(i"$D G'(=ni"$i&;$l$dıD '=nr$ i'ə =n$ /inl$ndi"$ d$ %=0ld. =n!n'i"$ !"nəl#$l%&ün$'iə(lərdə &ü<ü& <$di'ə idi.

3+-c illərdə *r=$d$ !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə ($li"$-*l-&$ni"$ &ün$'iə(ləri ,;ünə&ə#'' 'əci""ə d$0ı"ırdı. ($li"$-/r$n'$;iddi""ə(lərinin ə'inlə0&ə'i #$rici 'i"$'ə( &ə%'ədləri ü'(-ü'(ə dü0ən*l&$ni"$ ə ($li"$nı "$#ınl$0dırdı. ($li"$- *l&$ni"$ &ün$-

'iə(lərində *'(ri"$ &ə'ələ'i :!ni0 &ü;$irə !dildi. *l&$ni"$nın*'(ri"$nı ,;ünə irlə0dir&ə id!"$'ı ($li"$ (ərəindən &əni %$r-0ıl$ndı. Rüni id!"$nın <ə"$($ !?iril&ə'i *l&$ni"$nı B$l$nl$r$ ə*dri$(i dəni;inə "$#ınl$0dır$ ə ($li"$nı r!:i=nd$ 'ı#ı0dır$

ilərdi.*l&$ni"$nın *'(ri"$nı ,;ünə irlə0dir&ə l$nl$rı B$l$n ,l-

ələrini ir-iri ilə "$#ınl$0dırdı. V!r'$l-V$0in%(=n 'ül< 'i'(!&inin%ər$rl$rın$ "!nidən $#ıl&$'ının əl!"<inə =l$n ,lələrdə n:il(ərəə /r$n'$nın (ə'iri :ücləndi. 1934-cü il !r$lın 9-d$ *in$d$ Türi"əDPn$nı'($nD P%='l$ı"$ ə 7&ıni"$ @B$l$n $(Znı i&;$l$dıl$r.L$in *l&$ni"$ ə ($li"$nın (ə'iri ilə B$l$n ,lələri =l$n B=l%$rı'($nə *l$ni"$ $($ %=0l&$dıl$r. $($ :,rə B$l$n ,lələri&ü$<i'əli &ə'ələlərin <əlli $'i(ə'i i&i &ü<$riələrdən i&(in$

!dirdilərE ir-irilərinin ər$;i ü(,lü"ünə ə &ü'(ə%illi"inə <,r&ə(!dirdilərE 'ər<ədlərinin (=#nl&$;lıın$ (ə&in$( !rirdilərE %$r0ılı%lı"$rdı& :,'(ərirdilər ə i%(i'$di ə&əd$0lı% !dirdilər. $( di:ər B$l$n,lələri ü?ün də $?ı% idi.

*l&$ni"$nın Millə(lər Fə&i""ə(indən ?ı#&$'ı 'il$<l$n&$ '$-<ə'ində =nn əl-%=ln $?dı. *l&$nl$r 'il$<l$n&$d$ ər$ər <ü%%l$r !ril&ə'iniD =rdnn '$"ının 3++ &in nəərə ?$(dırıl&$'ı&D $i$'i"$d$

ər$ər i&$nl$rın əldə =ln&$'ını ə S$$r <,;ə'inə "i"ələn&ə"i(ələ !(dilər. Bü(,lüdəD *l&$ni"$ V!r'$l 'ül<ünün 0ər(lərini lə!(&ə"iD /r$n'$D =l0$ ə di:ər %=n0l$rl$ 1+ il &üddə(inə <üc&



!(&ə&ə <$%%ınd$ $(ı i&;$l$&$ı irəli 'ürdü. Bü(ün nl$rl$ "$n$0ı=l$r$% *l&$ni"$d$ 'il$<l$n&$"$ ?əilən #ərclər $r(ırıldı.

3+-c illərdə $"rı-$"rı d,lə( #$di&lərinə %$r0ı (!rr=r <ərəə(ləri:!ni0ləndi. 1934-cü ilin i"lnd$ *'(ri"$d$ $0 !rən n$'i=n$l

'='i$li'(lərin %i"$&ı nə(icə'ində $0 n$;ir K=lü'D <ə&in ilin =("$rın9-d$ i'ə /r$n'$nın #$rici i0lər n$;iri Li B$r( #=r$( &illə(?i(ə0il$(ının ü;ləri (ərəindən %ə(lə "!(irildi. Si"$'i %ə(llər *l&$ni"$nınəl-%=ln d$<$ :!ni0 $?dı. *l&$ni"$ ilə "$n$0ı =l ır$% ($li"$ d$*r=$d$ ,; ə$li""ə(ini :!ni0ləndirdi. M''=lini $0d$ =l&$%l$($li"$ <,&ə(inin #$rici 'i"$'ə( &ə%'ədlərinin !l$n !dil&ə'i*r=$d$ &ü<$riənin iinci =c$ının "$r$n&$'ın$ :ə(iri ?ı#$rdı.

($li"$nın 1936-ci ilin =("$rınd$n Jəə0i'($n$ %$r0ı <əri&üd$#ilə"ə $0l$&$'ı !"nəl#$l% &ün$'iə(lərə &əni (ə'ir :,'(ərdi.Bn$ :,rə də Millə(lər Fə&i""ə(i ($li"$"$ %$r0ı '$n'i"$l$r (ə(i%!(di. L$in '$n'i"$l$r ($li"$ (əc$ü;ünü d$"$ndır&$dıınd$n 193)-cıil i"ln 4-də Millə(lər Fə&i""ə(i ($li"$"$ %$r0ı '$n'i"$ (ə(i%!(&ədən ="n %$?ırdı. B!ləliləD Jəə0i'($n ($li"$ (əc$ü;ünün

%r$nı =ld.*l&$ni"$ i'ə S$$r <,;ə'ini ,;ünə irlə0dir&ə ü?ün (əli$(ıd$<$ d$ :ücləndirdi. 1934-cü il n="$rın '=nnd$ *l&$ni"$nın #$ricii0lər n$;iri 7i!n(r=l$ /r$n'$nın #$rici i0lər n$;iri L$$lın :,-rü0ündə S$$r &ə'ələ'i &ü;$irə !dildi. L$$l S$$rd$ !?iriləcə

l!i'i'(in nə(icələri ilə /r$n'$ <,&ə(inin &$r$%l$n&$"$c$ı& ildirdi. 1936-ci il "$n$rın 13-də S$$rd$ l!i'i'( !?irildi. Sə'!r-

&ədə i0(ir$ !dən 639 &in nəərdən 4 &ini S$$r il$"ə(inin*l&$ni"$"$ irlə0diril&ə'inəD 4) &in nəərdən ?=# i'ə il$"ə(inəwəli(ə Millə(lər Fə&i""ə(inin nə;$rə(ində %$l&$'ın$D "$lnı; 2

&in nəəri /r$n'$"$ irlə0diril&ə'inə 'ə' !rdi. Millə(lər Fə&i""ə(i $0!rən <$di'əni (ə'di%lədi. B!ləliləD &$r(ın 1-də S$$r il$"ə(i*l&$ni"$"$ !?di. Bnd$n '=nr$ *l&$ni"$ V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inəə'$'ən =nd$n $lın&ı0 $l&$nl$r "$0$"$n di:ər ər$;ilərin də%$"($rıl&$'ını (ələ !(&ə"ə $0l$dı.



S$$rın irlə0diril&ə'indən '=nr$ *l&$ni"$ 'ürə(li 'il$<l$n&$"=ln (($r$%D #ü''ən $i$'i"$ '$<ə'ində r=%r$&l$rın "!rinə"!(iril&ə'inə :iri0di.

*l&$ni"$nın $ddı&l$rı di:ər *r=$ d,lə(lərinin də 'il$<-

l$n&$'ın$ (ə'ir :,'(ərdi. K,lə(lər $r$'ınd$ <,& 'ürən in$&'ı;lı% ə<üc& (ə<lüə'i 0ü<ələri nə(icə'ində 'ürə(lə 'il$<l$n&$ :!ni0-ləndirildi. Sürə(lə 'il$<l$n&$ #ə((inin :,(ürül&ə'i *r=$ d,lə(lərini&ü<$riə"ə 'ürülə"irdi. 1936-cı i` !r$lın 1-3-də /r$n'$nın $0 n$;iri/l$nd!nD #$rici i0lər n$;iri L$$lD B,"ü Bri($ni"$nın $0 n$;iri S(!nliB=ldin ə #$rici i0lər n$;iri S$"&=n L=nd=nd$ ə"$nn$&əi&;$l$"$r$% "!ni 'ürə(lə 'il$<l$n&$ ü?ün :ə(irilən ü(ün ə<$nələri

ə'&ə"in ;ərri =ldn ildirdilər. Bə"$nn$&ədə B,"ü Bri($ni"$D/r$n'$D B!l?i$D ($li"$ ə *l&$ni"$ $r$'ınd$ <$$ =n!n'i"$'ınıni&;$l$n&$'ıD *'(ri"$nın &ü'(ə%ill"ini (ə&in !dən @Kn$" $(Zn&

$l$n&$'ıD %$r0ılı%lı "$rdı& <$%%ınd$ @ər% $(ıAnın i&;$l$n&$'ı ə*l&$ni"$nın Millə(lər Fə&i""ə(inə %$"($rıl&$'ı (əli !dildi. L$in (əlilər *l&$ni"$ (ərəindən '="% %$r0ıl$ndı. *l&$ni"$ $?ı% 0əildə

V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərindən i&(in$ !(&ə"ə $0l$dı. 1936-ci il&$r(ın 13-də *l&$ni"$ "$rı&rə'&i 0əildə ,;ünü V!r'$l 'ül<&ü%$ilə'i ilə nə;ərdə ((l$n ,<dəlilərdən $;$d !(di"ini ildirdi.M$r(ın 1)-d$ i'ə ,lədə ü&&i <əri &üəlləi""ə(in !?iril&ə'i<$%%ınd$ d!r!( !rildi. B d!r!( V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin <əri&$ddələrindən *l&$ni"$nın i&(in$ !(&ə'i d!&ə idi. 1936-ci il &$r(ın24-2)-d$ B!rlində S$"&=nl$ Ji(l!r $r$'ınd$ !?irilən :,rü0lər

*r=$d$ı r='!'lərə &ün$'iə(də ii ,lə $r$'ınd$ ciddi iir $"rılıı=ldn :,'(ərdi. P$r$n&ı0 !lə ə;i""ə(də B,"ü Bri($ni"$ SS7 iləd$nı0ı%l$r$ $0l$dı. 1936-ci

ilin &$r(ınd$ n:il(ərənin #$rici i0lər n$;iri *n(=ni d!nin M='$d$D$r!lində i'ə =l0$d$ $$rdıı d$nı0ı%l$rd$ *r=$d$ "$r$n&ı0&ürəə ə;i""ə( ə &ü<$riə (ə<lüə'inə %$r0ı &ü$ri;ə &ə'ələləri&ü;$irə =lnd.

*r=$d$ $0 !rən &ürəə r=''!'lər ə *l&$ni"$ (ərədən:,;lənilən (ə<lüə /r$n'$ ə R!#='l=$i"$& d$ SS7 ilə"$#ınl$0dırdı. 1936-ci il &$"ın 2-də @Q$r0ılı%lı "$rdı& <$%%ınd$ '=!(-



r$n'ı; $(ıAD &$"ın 1)-d$ @Q$r0ılı%lı "$rdı& <$%%ınd$ SS7-R!#='l=$i"$ &ü%$ilə'iA $l$ndı.

*r=$d$ &ü<$riə (ə<lüə'inin $r(dıını :,rən B,"ü Bri($ni"$*l&$ni"$nın %$r0ı'ını ə'&ə ü&idi ilə =n @'$i(lə0dir&əA #ə((i

:,(ürdü. 1936-ci il i"nn 18-də n:il(ərə-*l&$ni"$ dəni; '$;i0i $l$ndı. S$;i0ə :,rə *l&$ni"$ d=n$n&$'ının :ücü n:il(ərəd=n$n&$'ı :ücünün 36 [-nı (ə0il !də ilərdi. S$l(ı %$"ı%l$rınni'ə(ində ər$ərli əldə =lnd. n:ili' 'i"$'ə(?iləri '$;i0i:ələcədə (ər'il$< "=lnd$ &ü<ü& $ddı&l$rın $(ıl&$'ı ü?ün &,<ə&(ə&əlD $l&$n rə'&iləri i'ə <əri-dəni; %rcln :!ni0ləndir&ədəi&$n =l$r$% də"ərləndirdilər. S$;i0 n:il(ərənin *l&$ni"$ %$r0ı'ınd$

:ü;ə0(ə :!(&ə'i d!&ə idi.Mü<$riə (ə<lüə'inin $r(dıı 0ər$i(də *r=$ d,lə(lərinin

@'$i(lə0dir&əAD *B-ın i'ə @%$rı0&$&$% 'i"$'ə(iA !"nəl#$l%&ün$'iə(ləri d$<$ d$ ə'inlə0dirdi. 1936-ci ildə *B =n%r!'i@Bi(ərəlili <$%%ınd$ %$nnA %əl !(di. 193)-cı ilin !r$lınd$ %$nn$ ir 'ır$ d$<$ ciddi dü;əli0lər =lnd. Kü;əli0lərə :,rə d,"ü0ən(ərələrə 'il$< '$(&$%D &ü<$riə d,ründə *B :ə&ilərində <əri"üləri d$0ı&$% ə d,"ü0ən d,lə(lərin :ə&ilərində *&!ri$ə(ənd$0l$rın$ 'ə"$<ə( !(&ə %$d$$n !dildi.

3)- cı il &$r(ın )-d$ *l&$ni"$ <,&ə(inin icl$'ınd$ L=$rn='$;i0lərindən i&(in$ !(&ə <$%%ınd$ &ə'ələ &ü;$irə =lnd. M$r(ın-də i'ə B,"ü Bri($ni"$D /r$n'$D B!l?i$ ə ($li"$nın B!rlindəi'əirlərinə *l&$ni"$nın L=$rn= '$;i0lərindən i&(in$ !(di"i rə'&i

0əildə ildirildi. Jə&in :ün $l&$n =rdl$rı 7!"n il$"ə(inə :irdi.*l&$ni"$nın L=$rn= '$;i0lərini =;$r$% 7!"ni i0$l !(&ə'iB,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$ (ərəindən n$r$;ılı%l$ %$r0ıl$ndı. Millə(lər Fə&i""ə(i i'ə 7!"n il$"ə(inin ((l&$'ı $(ını "$lnı; %!"də $l&$%l$i$"ə(lənərə *l&$ni"$"$ %$r0ı <!? ir '$n'i"$ (ə(i% !(&ədi. M$r(ın21-də J$&r%d$ ?ı#ı0 !dən Ji(l!r @V!r'$l r<nn &ə< !dildi"iniA

ildirdi.

Bnd$n '=nr$ $l&$n dil=&$(i"$'ı ,; ə$li""ə(ini d$<$ d$ :!-ni0ləndirdi. "l $"ınd$ *l&$ni"$-($li"$ '$;i0i $l$ndı. S$;i0ə :,rə($li"$ *l&$ni"$-*'(ri"$ &ün$'iə(lərinə &üd$#ilə !(&ə&ə $rədə,<dəli :,(ürdü. B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$nın !(ir$;l$rın$ &ə<əl



%="&$"$n *l&$ni"$ 'ürə(lə 'il$<l$n&$nı d$$& !(dirdi. *%'(n 24-də *l&$ni"$ 'il$<lı %üələrində #idı(ıə( ir ildən ii ilə %ədər $r(ırıldı.Jəri 'ən$"! d$<$ 'ə&ərəli i0lə&ə"ə $0l$dı. P!ni 'ən$"! '$<ələrinin(ə&əli %="ld. Sürə(lə 'il$<l$n&$ :ücləndirildi. B!lə 0ər$i(də i'ə

!"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə <əll =ln&$&ı0 r=l!&lər <ələ də %$lırdı.

B&,3ə#5'# $43'si>ə)#ə%də >*G'F#'% $əsə#əsi

3+-c illərdə !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə =$;l$r &ə'ələ'i ə'in&ü;$irə ="!(inə ?!rildi. 1923-cü il 24 i"l ($ri#li L=;$nn$=n!n'i"$'ı Türi"ənin '!r!nli"inə ;idd =ldnd$n (ür

nü&$"əndə <!"ə(i ü(ün !"nəl#$l% =nr$n'l$rd$ =n$ "!nidən $#&$% $rədə (əlilə ?ı#ı0 !dirdi. L$in (əlilər %l$%$rdın$rlrd. 3+-c illərdə i'ə *r=$d$ !"nəl#$l% &ün$'iə(lər Türi"ənin #!"rinə cərə"$n !(&ə"ə $0l$dı. ($li"$-Jəə0i'($n&ü<$riə'indən '=nr$ r!:i=nd$ &,%!lərinə (ə<lüə "$r$ndıını :,rənB,"ü Bri($ni"$ Türi"ə ilə "$#ınl$0&$% ü?ün ür'ə( %$;$ndı. 1936-ciilin d!$rınd$ n:il(ərə <,&ə(i Türi"əD Pn$nı'($n ə P%='l$i"$

ilə @c!n(l&!n '$;i0ləriA $l$dı. S$;i0lərə :,rə *r$lı% dəni;ində ($li"$(əc$ü;ü =l$c$ı (ə%dirdə (ərələr ir-irilərinə "$rdı& :,'(ər&əliidilər. Türi"ənin =$;l$r$ d$ir &ə'ələ"ə "!nidən $#&$% (əliiii(ərəli (ür-in:ili' d$nı0ı%l$rınd$ ə"ənildi. Bnd$n '=nr$ 193)-cı il$r!lin 1+-d$ (ür <,&ə(i

L=;$nn$ =n!n'i"$'ını i&;$l$"$n d,lə(lərə &ə'ələ"ə $#&$%

<$%%ınd$ &ür$ciə( !(di. Tür <,ü&ə(i B,"ü Bri($ni"$D SS7D /r$n'$D($li"$D 7&ıni"$D Pn$nı'($nD P%='l$i"$D B=l%$rı'($n əP$=ni"$d$n &ü'ə( c$$ $ldı. 193)-cı il i"nn 22-dən i"ln 2+-də '!?rənin M=n(r, 0ə<ərində 9 d,lə(in nü&$"əndə <!"ə(lərinini0(ir$ı ilə =nr$n' !?irildi. =nr$n'd$ "$lnı; ($li"$ nü&$"əndə<!"ə(i i0(ir$ !(&irdi. B=$;l$rın <ərilə0diril&ə'i &ə'ələ'i=nr$n'd$ !(ir$; d=r&$dı. K,lə(lər (ür dil=&$(i"$'ının

(əlilərinə rin'icə r$;ı =ldl$r. L$in ii &ə'ələ &ü$<i'ələr d=rdC Q$r$ dəni; d,lə(lərinin <əri :ə&ilərinin =$;l$rd$n!?&ə'iE $0%$ d,lə(lərin <əri :ə&ilərinin Q$r$ dəni;ə r$#ıl&$'ı.



L$in &ü$<i'ələr <əll =lnd. 193)-cı il i"ln 2+-də M=n(r,də =$;l$r$ d$ir "!ni =n!n'i"$ i&;$l$ndı. =n!n'i"$"$ :,rə =$;l$r ;=n$'ınd$ Türi"ə d,lə(inin '!r!n <ü%%l$rı ($&$&ilə ər$ !dildi. B=$;l$rd$n !?&ə"ə nə;$rə( ə &ü0$<idə <ü%%

Türi"ə"ə !rildi. Türi"ə =$;l$r ;=n$'ınd$ 'il$<lı %üələr '$#l$"$D<əri ="!(lər (iə ə =nl$rı &,<ə&ləndirə ilərdi. Bü(ün ,lələrin(ic$rə( :ə&iləri =$;l$rd$n 'ərə'( !?ə ilərdi. Q$r$ dəni; ə Q$r$dəni; d,lə(i =l&$"$n ,lələrin <əri :ə&ilərinin !?iril&ə'ində i'əər%li %$"d$l$r &üə""ənlə0dirildi. Q$r$ dəni; d,lə(lərinin <ər:ə&iləri =$;l$rd$n ciddi &ə<ddi""ə(lər =l&$d$n ir 'ır$ (ələləri"!rinə "!(ir&ə 0ər(ilə !?ə ilərdi. Q$r$ dəni; d,lə(i =l&$"$n

,lələrin <ər :ə&iləri ü?ün ciddi &ə<ddi""ə(lər %="ld. Bd,lə(lər Q$r$ dəni;ə "ün:ül 'ü'(ü :ə&ilərD i?i <əri ə ,&ə?i:ə&ilərZ!?irə ilərdi. B=$;l$rd$n !"ni $#(d$ !?ən :ə&ilərin(=nn$jı 16 &inD '$"ı i'ə 9 $<idlə &ə<ddl$0dırıldı. Q$r$ dəni; d,lə(i=l&$"$n ü(ün ,lələrin Q$r$ dəni;ə !?irdi"i <əri :ə&ilərininü&&i (=nn$jı 3+ &iniD d,lə(lərin iri ü?ün'ə 2+ &ini ,(ü

!?&ə&əli idi. Hnl$rın :ə&iləri Q$r$ dəni;də "$lnı; 21 :ün %$l$ ilərdi. Türi"ə &ü<$riədə i0(ir$ !(&ədi"i (ə%dirdə i'(ənilən ,lənin<ər :ə&iləri ü?ün =$;l$n $l$"$ ilərdi. Türi"ə &ü<$riədəi0(ir$ !dərdi'ə ə "$ &ü<$riə (ə<lüə'i %$r0ı'ınd$ %$l$rdı'$ (ür

<,&ə(i %$"d$nı ,;ü &üə""ənlə0dirə ilərdi.M=n(r, =n!n'i"$'ı (ür dil=&$(i"$'ının ,"ü r idi.

L$in =n!n'i"$ di:ər d,lə(lər (ərəindən <!? də ir&ən$lı %$r-

0ıl$n&$dı. ($li"$ ə *l&$ni"$ =n!n'i"$nın əl!"<inə ?ı#dıl$r.*l&$ni"$ <,&ə(inin =n!n'i"$"$ d$ir (əli !(di"i dü;əli0lər (ür <,&ə(i (ərəindən rədd =lnd. Bnd$n '=nr$ *l&$ni"$ =$;l$r &ə'ələ'inə %$rı0$ il&ədi. ($li"$ i'ə B$l$n 'i"$'ə(i &ə'ələ'indəTüri"ə ilə r$;ılı$ :əldi"indən "$lnı; 1938-ci ildə =n!n'i"$&i&;$l$&$$ &əcr =ld. B!ləliləD Türi"ə iinci dün"$ &ü<$riə'i$'($n$'ınd$ d,lə( ə &illi (ə<lüə'i;li"i $#ı&ınd$n ?=# $ci =l$n

ir r=l!&i <əll !(di.



İs1'3i,' h'disə#ə%i3i3 >&,3ə#5'# $43'si>ə)#ə%ə )əsi%i

3+-c illərdə !"nəl#$l% &ün$'iə(lərə '$ni"$d$ $0 !rən<$di'ələr ciddi (ə'ir !(di. 1931 -ci ilin $r!lində '$ni"$d$ r!'li$%rl$n i&i =nd$n n$r$;ı =l$n %üələr <əri $0i'( %i"$&ın$<$;ırl$ $0l$dıl$r. Qi"$& 193)-cı il i"ln 1-18-də $0 !rdi. Qi-"$&d$n i'(i$də !dən *l&$ni"$ ə ($li"$ i"ln '=nnd$ '$ni"$"$&üd$#ilə !(dilər. /r$n'$ <,&ə(i 193)-cı il i"ln 26-də i(ərəli ə'$ni"$"$ 'il$< d$0ın&$'ını %$d$$n !(&ə <$%%ınd$ %$nn- %əl!(di. '$ni"$"$ *l&$ni"$ ə ($li"$nın &üd$#ilə'ində *r=$d,lə(lərinin i(ərə %$l&$'ı &ü<$riə (ə<lüə'ini d$<$ d$ $r(ırdı.

($li"$"$ %$r0ı '$n'i"$l$rın (ə(i% =ln&$'ı (ələlərindən i&(in$!dil&ə'iD V!r'$l 'ül< &ü%$ilə'inin 0ər(lərini =dc$'ın$ %- ;$n*l&$ni"$nın cə;$'ı; %$l&$'ıD SS7 ə *r=$ d,lə(lərinin '-

$ni"$d$ ir-iriləri ilə &ü$ri;ə $$r$r$% <əri ə&əli""$(l$rd$ i0(ir$ !(&ələri &ü<$riə (ərəd$rl$rını d$<$ d$ 0irnilə0dirdi. 193)- cı il=("$rın 24-də ($li"$ ilə *l&$ni"$ $r$'ınd$ 6 &$ddədən i$rə( '$;i0i&;$l$ndı. ($li"$ #$rici i0lər n$;iri Ri$n= ə *l&$ni"$ #$rici i0lər

n$;iri 7i!n(r=n i&;$l$dı%l$rı '$;i0lə Jəə0i'($nın i0$l!dil&ə'i ə '$ni"$d$ /r$n= <,&ə(i ($nındı. Tərələr

B$l$nl$rd$ ə Kn$" ?$"ı <,;ə'ində i%(i'$di ə$li""ə(lərinin d$i-rə'ini &üə""ənlə0dirərə ir-irilərinin &ən$!lərinə <,r&ə( !də-cələri $rədə ,<dəli :,(ürdülər. B!ləliləD @B!rlin-7=&$ =#A"$r$dıldı.

O="$rın 26-də i'ə B!rlində *l&$ni"$ ilə P$=ni"$ $r$'ınd$ '$;i0i&;$l$ndı. B '$;i0 @*n(i=&in(!& $(ıA $dını $ldı. Tərələr =&in(!&in ə$li""ə(i $rədə ir-irinə &əl&$( !r&ə ə =n$ %$r0ı&ü$ri;ə $$r&$% <$%%ınd$ %$r0ılı%lı r$;ılı$ :əldilər. 193-ci ilinn="$rınd$ ($li"$ d$ $($ %=0ld. 193-ci ilin d!$rınd$ i'ə($li"$ Millə(lər Fə&i""ə(indən ?ı#dı. B!ləliləD ü? d,lə(in (əc$ü;$r

l= =l$n @B!rlin-7=&$-T=i= ü?c$ıA "$r$dıldı.

@B!rlin-7=&$-T=i= ü?c$ıA "$r$dıldı%d$n '=nr$ $l&$n di-l=&$(i"$'ı ə$li""ə(ini d$<$ d$ :!ni0ləndirdi. *r(ı% ;$&$n $l&$ndil=&$(i"$'ının ə'$' ə;iə'i B!l?i$D =l0$D J=ll$ndi"$D K$ni&$r$ə '!?i ,; (ərəinə ?ə&ə idi. *l&$ni"$ (əcə $l&$nl$r "$0$"$n



ər$;ilərin d!"ilD !"ni ;$&$nd$ əlindən $lın&ı0 !?&i0 &ü'-(ə&ləələrinin də =n$ %$"($rıl&$'ını (ələ !(&ə"ə $0l$dı. !?irilənin:ili'-$l&$n d$nı0ı%l$rı *l&$ni"$nın @'$i(lə0diril&ə'inəA #id&ə(!dən r$;ıl$0&$ ilə $0$ ?$(dı. Bn$ :,rə n:il(ərə *l&$ni"$nın

&ən$!lərini *'(ri"$ ə R!#='l=$i"$d$ nə;ərə $l$rdı'$D $l&$ndil=&$(i"$'ı ) il &üddə(inə &ü'(ə&ləələr &ə'ələ'ini %$ldır&$"$c$ı $rədə ,<dəli :,(ürdü. n:il(ərə n$ c$$ =l$r$% *r=$ i0lərinə%$rı0&$"$c$&ı ə *l&$ni"$nın Mərə;i *r=$d$ı ü(ün<ərəə(lərinə &ün$'iə(də i(ərə &,%! (($c$ını ildirdi. B!lə&,%! *r=$nın 0ər%ində *l&$ni"$nın (əc$ü;$rlı% <ərəə(lərinin:!ni0ləndir&ə'inə (ə$n !rdi. n:ili' dil=&$(i"$'ı !"ni ;$&$nd$

nnl$ *l&$ni"$nın /r$n'$ ə di:ər d,lə(lərlə (=%%0;əilə"əcə"inə ü&id !dirdi. L$in ü&idlər ,;ünü d=rl(&$dı.*l&$ni"$ iddi$l$rını d$<$ d$ :!ni0ləndirdi.



A+s)%i,'3/3 '3@#4s4 +ə &5*s#*+'(i,'3/3 1'%'#'3$'s/3/3>&,3ə#5'# $43'si>ə)#ə%ə )əsi%i

*r(ı% 1938-ci ilin əəllərində *r=$ &ü<$riə $'($n$'ınd$

idi. Mü<$riə (ərəd$rl$rı ,; %üələrini irlə0dir&i0dilər. B ;$-&$n *l&$nı"$ *'(ri"$nın irlə0diril&ə'ini "!nidən $?ı% 0əildə(ələ !(&ə"ə $0l$dı. 1938-ci ilin !r$lınd$ Ji(l!r *'(ri"$ $n'-l!ri 0nii "$nın$ ?$ır$r$% %$r0ı'ınd$ $0$ıd$ı (ələləri %="dC*'(ri"$ n$'i=n$l-'='i$li'(lərinin <$&ı'ın$ $&ini'(i"$ !ril'inEJi(l!rin "$#ı& =l$n ^!"'-n$r( ic(i&$i (ə<lüə'i;li n$;iri (ə"in!dil'inE *'(ri"$ n$'i=n$l-'='i$li'(lərinə l!%$l ə $;$d ə$li""ə(

ü?ün 0ər$i( "$r$dıl'ın. 0ni% (ələlərlə r$;ıl$0$r$% ^!"'-n$r(ı:,'(ərilən ə;iə"ə (ə"in !(di. M$r(ın 12-də Ji(l!r *'(ri"$"$ :əldi.Jə&in :ün $l&$n =rdl$rı *'(ri"$ 'ər<ədini !?di. 0ni% &$r(ın13-də *'(ri"$nın &ü'(ə%illi"i &ə'ələ'inə d$ir l!i'i'( (ə"in !(di.l!i'i'(də i0(ir$ !dənlərin ,"ü ə'əri""ə(i *'(ri"$nın*l&$ni"$"$ irlə0diril&ə'inə 'ə' !rdi. ^!"'-n$r( "!ni $n'l!r (ə"in !dildi. *'(ri"$nın &ü'(ə%illi"inə '=n %="ld. M$r(ın 13-də

^!"'-n$r( *'(ri"$nı $l&$n d,lə(i !l$n !(di. B!ləliləD *'(ri"$Ü?üncü r!"#in (əriinə %$(ıldı.

*'(ri"$nın $n0lü'ü *r=$ d,lə(ləri (ərəindən <!? də ir&ən$lı %$r0ıl$n&$dı. ($li"$ $n0lü'ü ə"ən'ə də B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$ =n$ !(ir$; !(dilər. L$in ir &üddə( !?didən'=nr$ n:il(ərə <,&ə(i *'(ri"$nın *l&$ni"$"$ irlə0diril&ə'ini($nıdı. SS7 <,&ə(i *'(ri"$nın $n0lü'ünü i'lə"ərə (əc$ü;$r$ %$r0ı =ll!(i (ədirlər :,r&ə &ə%'ədi ilə

!"nəl#$l% =nr$n' ?$ır&$ı (əli !(di. *nc$% (əli %əl=ln&$dı. *'(ri"$nın *l&$ni"$"$ irlə0diril&ə'i *r=$d$&ü<$riəni "$#ınl$0dırdı.

*'(ri"$nın $n0lü'ündən '=nr$ B,"ü Bri($ni"$ ($li"$ ilə &ü-n$'iə(lərini i'(ilə0dir&ə"ə 'ə" :,'(ərdi. Rüni Jəə0i'($nD '$-

ni"$ ə *'(ri"$nın $rdınc$ R!#='l=$i"$ :əlirdi. *'(ri"$nı ir-lə0dirdidən '=nr$ *l&$ni"$ #$ricdəi $l&$nl$r "$0$"$n ər$;ilərinÜ?üncü r!"#ə %$(ıl&$'ı 0ü$rl$rı ilə d$<$ :!ni0 ?ı#ı0 !(&ə"ə

$0l$dı.



323

L$in n$'i=n$l-'='i$li'(lər n ;=r$ılı%l$ d!"ilD d!&=r$(i d=n:!"indir&ələ <ə"$($ !?ir(&ə"ə ?$lı0ırdıl$r. *l&$ni"$ R!#='l=-$i"$nın d$#ilində "$r$n&ı0 ,<r$nd$n i'(i$də !dərə /r$n'$D n-:il(ərə ə ($li"$nın r$;ılıını $lı R!#='l=$i"$nın ə'$'ən $l&$n-l$r "$0$"$n Sd!( il$"ə(ini ,;ünə irlə0dir&ə i0inə :iri0di. Sd!(il$"ə(i &ə'ələ'ini &ü;$irə !(&ədən ,(rü 1938-ci '!n("$rın 29-3+-d$ Mün<!ndə Qə<ə"i !də *l&$ni"$D n:il(ərəD /r$n'$ ə($li"$ nü&$"əndə <!"ə(lərinin =nr$n'ı !?irildi. Ji(l!rD R!&!r-l!nD K$l$d"! ə M''=lininin i0(ir$ !(di"i =nr$n'd$R!#='l=$i"$nın $l&$nl$r "$0$"$n ü(ün 'ər<əd r$"=nl$rını

*l&$ni"$"$ !r&ə $rədə %ər$r %əl =lnd. L$in =nr$n'$R!#='l=$i"$ dəə( !dil&ədi. Sd!( il$"ə(ində "$0$"$n $l&$nl$r <ə&in %ər$rı ə"əndilər. 7$;ılı$ ə'$'ən =("$rın 1-dən 1+ -də R!#='l=$i"$ ər$;iləri =0$l(&$lı idi. Jə&in ər$;idəi <əri(iililər də *l&$ni"$"$ !?di. B!ləliləD R!#='l=$i"$ ər$;i'i

$r?$l$ndı.S!n("$rın 3+-d$ Mün<!ndə R!&!rl!n ə Ji(l!r ii ,lənin

iri-irinə %$r0ı &ü<$riə !(&ə&ə'i $rədə ə"$nn$&ənii&;$l$dıl$r. N'lində D <üc& !(&ə&ə <$%%ınd$ $( idi.

Mün<!n '$;i0ini i&;$l$"$n d,lə(lər *l&$ni"$nın (əc$ü;$r ni""ə(lərini 0ər%ə d=r ",nəldəcələrinə ü&id !dirdilər. BD in:i-li' dil=&$(i"$'ının @'$i(lə0dir&ə 'i"$'ə(iAn& ə r$n'ı; <,&ə-(inin (ə'li&?ili &,%!"inin &$<i""ə(ini ə' !(dirirdi.

Sd!( il$"ə(i irlə0dirildidən '=nr$ *r=$d$ ($&$&ilə "!ni

0ər$i( "$r$ndı. *; '=nr$ @=#A d,lə(ləri ,; $r$l$rınd$ <əri '$;i0lər $l$dıl$r. *l&$ni"$ ər%i *r=$ ,lələrinə %$r0ı (əc$ü;$r ni"-"ə(lərini d$<$ d$ :!ni0ləndirdi. *l&$ni"$nın (əc$ü;$rlı% <ərə-ə(lərinə %$r0ı /r$n'$nın *r=$ d,lə(lərinin l=n "$r$(&$%cə<dləri də <!? ir nə(icə !r&ədi. G"ni $ddı&l$rı in:ili' <,&ə(idə $(dı. 1939-c il &$r(ın 22-də n:il(ərə ə /r$n'$ %$r0ılı%lı "$r-dı& <$%%ınd$ &ü%$ilə i&;$l$dıl$r. Mü%$ilə"ə :,rə d,lə(lərdən

irinə <üc& =l$rdı'$D di:əri =n$ "$rdı& !(&əli idi. G"ni ($ri#də*l&$ni"$ Li($ ilə &ü%$ilə $l$"$r$% l$"!d$nı $ldı. *r!lin



3-də "$rdı& <$%%ınd$ in:ili'-=l"$ ə"$nn$&ə'i i&;$l$ndı. Bə-"$nn$&ə"ə :,rə *l&$ni"$ =l0$"$ <üc& !dərdi'ə B,"ü Bri($-

324

ni"$ =l"$l$rı &üd$iə !(&əli idi. Bnd$n %ə;ələnən Ji(l!r 1939-c il $r!lin 29-d$ <ələ 1934-cü ildə i&;$l$n&ı0 <üc& !(&ə&ə <$%%ınd$ $l&$n-=l"$ &ü%$ilə'iniD 1936-ci ildə i&;$l$n&ı0$l&$n-in:ili' dəni; '$;i0ini lə !(di. =l0$"$ *l&$ni"$nın (ə;"i%-ləri d$<$ d$ $r(dı. 1939-c il &$"& 22-də ($li"$ ə *l&$ni"$ %$r-0ılı%lı "$rdı& <$%%ınd$ i((i$% &ü%$ilə'i i&;$l$dı. Mü%$ilə@=l$d $(ıA $dını $ldı. ($li"$ *l$ni"$nı i0$l !(di. $($ :,rəü?üncü ,lə ilə &ü<$riə =l$rdı'$D di:ər (ərə =n$ "$rdı&

:,'(ər&əli idi. Tərələr <əri ə <əri-i%(i'$di '$<ələrdə :!ni0ə&əd$0lı% !(&ə $rədə ,<dəli :,(ürdülər.*r=$d$ "$r$n&ı0 ə;i""ə( SS7D B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n-

'$nın 'ə"lərini irlə0dir&ə"i (ələ !dirdi. *l&$nı"$ ə &ü((əi%-lərinin <ərəə(lərini d$"$ndır&$% ə (ə<lüə'i;li 'i'(!&i "$r$(&$%&ə%'ədilə 1939-c ilin &$r(-$%'( $"l$rınd$ M='$d$ !?irilənin:ili'-r$n'ı;-'=!( d$nı0ı%l$rı r';l%l$ %r($rdı. K$nı0ı%l$rı

$$r$n d,lə(lər !"ni ;$&$nd$ '!$r$( 0əildə *l&$ni"$ ilə də&ün$'iə(lər %r&$$ 'ə" :,'(ərirdilər. Bnd$n '=nr$ *l&$ni"$ ə&ü((əi%ləri ə$li""ə(lərini d$<$ d$ :!ni0ləndirdilər. 1939-c ilin&$"ınd$ P$=ni"$ M=n%=l'($n$ %$r0ı (əc$ü; !(di. SS7 =rd <i'-'ələri 5$l#in-Q=l r$"=nnd$ "$=nl$rı d$"$ndır'$ d$ <əri ə&ə-li""$(l$r 1939-c ilin "$"ınd$ d$$& !dərə "$lnı; $%'( $"ınd$

$0$ ?$(dı.

B!lə 0ər$i(də *l&$ni"$ SS7-"ə <üc& !(&ə&ə <$%%ınd$&ü%$ilə $l$&$ı (əli !(di. S=!( <,&ə(i (əlilər$;ıl$0dı. SS7 1939-c il $%'(n 19-d$ *l&$ni"$ ilə (ic$rə( '$;i-0iniD $%'(n 23- də i'ə 1+ il &üddə(inə <üc& !(&ə&ə <$%%ınd$

$(ı ə =n$ əl$ə =l$n :i;li r=(==l i&;$l$dı. Mü%$iləni *l&$-ni"$nın #$rici i0lər n$;iri 7i!n(r= ə SS7 5$l% 5$rici i0lər =-&i''$rı M=l=(= i&;$l$dıl$r. Mü%$ilə"ə :,rə (ərələr ir-

irilərinə %$r0ı <ər cür ;=r$ılı%D (əc$ü;$rlı% <ərəə(lərindən ə<üc& !(&ədən i&(in$ !dirdilər. Tərələrdən irinə %$r0ı <üc&=l$rdı'$ di:əri ü?üncü d,lə(i &üd$iə !(&ə&əli idi. Hnl$r



!"nəl#$l% ə ii(ərəli &ə'ələlərə d$ir &ə'lə<ə(lə0&ələr $$r&$lıə $r$l$rınd$ &,cd =l$n ü(ün &ü$<i'əli &ə'ələləri dincD d$nı-



0ı%l$r "=l ilə <əll !(&əli idilər.SS7 ə *l&$ni"$nın i&;$l$dıı əl$ə :i;li r=(==ld$

d!"ilirdi iD B$l(i"$& d,lə(lərə d$#il =l$n /inl$ndi"$D L$(i"$DLi($ ə G'(=ni"$ il$"ə(lərin ər$;i-'i"$'i "!nidən%rl&$'ı $0!rər'əD Li($nın 0i&$l 'ər<ədi *l&$nı"$ ə SS7-nin &$r$% d$irə'i'$"ılırE nnl$ $lı Li($nın Vil!n il$"ə(inə =l$n &$r$%l$rını <ər ii (ərə !(ir$ !dirE =l0$ d,lə(inin (əriinə d$#il =l$n il$"ə(lərinər$;i-'i"$'i "!nidən%rl&$'ı $0 !rər'ə *l&$ni"$ ə SS7-nin&$r$% d$irə'inin 'ər<ədləri (ə%riən O$r$D Vi'l$ ə S$n ?$"l$rıər$;i'indən !?əcədirE &ü'(ə%il =l0$ d,lə(inin %$r0ılı%lı &$r$%

d$irə'ində '$#l$nıl&$% i'(ə"i ə =nn 'ər<ədlərinin n!cə =l&$'ı"$lnı; %$r0ıd$ı 'i"$'i <$di'ələrin ini0$ınd$n $'ılı =l$c$%dırE Li($d,lə(inin ər$;i'i SS7-nin &$r$%l$rı d$irə'inəD L"lin ="!=d-l ə V$r0$$ ="!=dlnn ir <i''ə'i i'ə *l&$ni"$nın &$r$%d$irə'inə $id !dilirE SS7 <,&ə(i Li($ ər$;i'ində ,; &$r$%l$rını%=r&$% ü?ün #ü''i (ədirlərə $0l$"$n i&i (əii =l$r$% <$- ;ıri*l&$ni"$-Li($ 'ər<ədi !lə &üə""ənlə0diriləcədir iD Li($

ər$;i'inin #əri(ədə :,'(ərilən cən-%ər #ə((i *l&$ni"$"$ !?irE*l&$ni"$ ilə Li($ $r$'ınd$ =l$n (ə'ərrü$( əl$%ələrinin SS7 "#$rıd$ı (ədirləri <ə"$($ !?irərən =;&$&$lıdır.

B!ləliləD =l0$ ü;ərinə (əc$ü;ü d$"$ndır$ il&ə"ən SS7$(ii =l$r$% =n$ nəini i&$n "$r$(dıD !"ni ;$&$nd$ &ü<$riənin

$0l$n&$'ının i0(ir$?ı'ı =ld. N'lində 'ənədlər *l&$ni"$nınər%i *r=$ ,lələrinəD #ü''ən =l0$"$ %$r0ı (əc$ü;$r

<ərəə(lərinəD SS7-nin i'ə Qəri \r$"n$D Qəri B!l$r'i"$DB!''$r$i"$ ə B$l(i"$& ,lələrə i0$l?ı <üc&l$rın$ dil=&$(i-'i"$'i ə'$' !rdi.

B!ləliləD '=l (ə&$"üllü =l0!i;&in ə '$ ",nü&lü n$'i=n$l-'='i$li;&in (ə%'iri c$(ınd$n ə0əri""ə( iinci dün"$ &ü<$riə'i$'($n$'ınd$ d$"$ndı. B!lə 0ər$i(də $r(ı% dün"$ &ü<$riə'i %$?ıl&$;

idi.



XVI BÖLÜM

İKİN0İ ÜNA MÜHARİBƏSİ

M4h'%i>ə3i3 >'@#'3$'s/3/3 əs's sə>ə>#ə%iKün"$ &ü<$riə'i ərəə'ində ,"ü d,lə(lərin <ər ir

'(r$(!:i"$'ıD &ü((əi% '!?&ələri ə ə;iələri ir 'ır$ $&illərlə plənirdi. B $&illər i%(i'$diD 'i"$'iD <əriD <ə(($ id!=l=ji '$<!ə<$(ə !dirdi. *l&$ni"$D ($li"$ ə P$=ni"$ =$li'i"$'ının '(r$("$'ının ə'$'ını :!==li(i &ə%'ədlər (ə0il !dirdi. *l&$ni"$ V!

'ül< 'i'(!&inin 0ər(lərini ($&$&ilə lə !(&əD !(ni $l&$n d,_"$r$(&$%D Mərə;i ə ər%i *r=$d$ nü; %$;$n&$%D ($B$l$nl$rd$ ə i&$l-ər%i *ri$d$ &,<ə&lən&əD P$=ı'ə S$i( =!$nd$ nülı; ə \;$% ər%də (=r$%l$r ((&$% i'(ə"B ,lələr dün"$ 'i"$'iD i%(i'$di ə :!==li(i &ə$nını də"i0&ə"ə ə @"!ni %$"d$Z "$r$(&$$ 'ə" !dirdilər. P$=ni"$($li"$nın dün"$nın 'i"$'i #əri(ə'ini ,l&ə rnd$ &ü$ri

r$%&$(i &ə%'ədlərlə $lı idi'əD *l&$ni"$nın '(r$(!:i"$'ıdün"$ %$"d$'ıA "$r$(&$% n$&inə (=($l &ü<$riə"ə ə'$'l$nırdı.

B l=$ %$r0ı dün"$d$ &,cd '($('-=nn '$#l$n&$(ərəd$r =l$n /r$n'$D B,"ü Bri($ni"$ ə *B drrdl$r. Hdün"$nın 'i"$'i #əri(ə'inin ,lü 'rə(də də"i0diril&ə'əl!"<inə =l'$l$r d$ V!r'$l 'ül<ündən ə;i""ə( ?əən ,lələrEcü&lədən *l&$ni"$"$ :ü;ə0(ə :!(&ə"ə (ərəd$r idilər.

SS7-nin &,%!"i iili #$r$(!r d$0ı"ırdı. S=!( d,1*r=$d$ 'ər<ədlərin ,lü 'rə(də də"i0diril&ə'inin əl!"<ini'$ d$ ər%i *r=$nı ,;ünün i%(i'$di ə <əri-'i"$'i nü; d('inə '$l&$$ ə =&&ni'( id!=l=:i"$'ını "$"&$$ ?$lı0ırdı.

K!&əliD &ü<$riənin $0l$n&$'ının $0lıc$ 'əələri dünE"!nidən ,l&əD əl!ri0li $;$rl$r ə c; #$&&$l &ənələri

!?ir&ə rnd$ ,"ü d,lə(lər $r$'ınd$ :!dən &ü$ri;Eə'inlə0&ə'i idi. 5$r$(!rinə :,rə &ü<$riə əd$lə('i;D i0$l?ıə d$ıdıcı idi.



B!ləliləD dün"$d$ d!&=r$(i"$ ilə n$'i=n$l-'='i$li;& ə =l-0!i;& id!"$l$rının d$0ı"ıcı'ı =l$n d,lə(lərin &$r$%l$rının (=%%0-&$'ı &ü<$riə"ə :ə(iri ?ı#$rdı.

B,4( d+#ə)#ə% '%'s/3d' 4++ə#ə% 3is>ə)i

Ö; &ə%'ədlərini <ə"$($ !?ir&ə ü?ün d,lə(lər i$"ə(%ədər %üə (=l$&ı0dıl$r. Hnl$rın $r$'ınd$ %üələr ni'ə(i(ə#&inən $0$ıd$ı i&i idiC 1939-c ilin $%'(nd$ /r$n'$ %r%=0nl$rınd$ 2 &ln. 438 &inD <əri-<$$ %üələrində 11+ &inD<əri-dəni; %üələrində i'ə 12) &in nəər #id&ə( !dirdi. Hrdnn(!#ni$ ə "!ni 'il$<l$rl$ (əc<i;$(ın$ #ü''i di%%ə( !rilirdi.

B,"ü Bri($ni"$ %r %=0nl$rınd$ 89 &inD d=&ini=nl$rl$ irlidə 1 &ln. 2)1 &inD <əri-<$$ %üələrində 193 &inD d=&ini-=nl$rl$ irlidə 2+) &inD <əri-dəni; %üələrində 18+ &inD d=&i-ni=nl$rl$ irlidə 194 &in nəər #id&ə( !dirdi. Bri($ni"$d=n$n&$'ı dün"$d$ i$"ə( %ədər :üclü idi. /r$n'$ ə B,"ü

Bri($ni"$nın <əri '(r$(!:i"$'ı $0lıc$ =l$r$% &üd$iə &ə%'ədlərinə",nəl&i0di.*B-ın d$ <əri '(r$(!:i"$'ı &üd$iə #$r$(!ri d$0ı"ırdı.*l&$ni"$nın <əri '(r$(!:i"$'ı @ildırı& 'ürə(li &ü<$riəA l$-

nın$ ə'$'l$nırdı. BD ü(ün n, =rd <i''ələrinin ,&ə"i ilə %ələ-(ən <üc& !di rə%ii 'ır$d$n ?ı#$r&$% &ə%'ədi :üdürdü. *l&$n=rd'nd$ 2 &ln. 6+ &in nəər %ll% !dirdi. *l&$n =rd'nn

(!#nii (əc<i;$(ı ,<nə =l'$ d$ ;$i( <!"ə(inin !0ə$rlıı ə d,"ü0r< "ü'ə idi.

($l"$n =rd'nd$ 1 &ln. 63 &in nəər #id&ə( !dirdi. B =rdd$<$ ?=# l=$l &ü<$riələr $$r&$$ <$;ırl$n&ı0dı.

P$=ni"$ =rd'nd$ 1 &ln. 24+ &in nəər %ll% !dirdi. B=rdnn ər%ləndirici cə<ə(i 0ə#'i <!"ə(in "ü'ə i;ii ə (!#nii

<$;ırlıı idi. B!lə 0ər$i(də &ü<$riə i'(ənilən $n $0l$n$ ilərdi.M4h'%i>ə3i3 >i%i3i ə$ə#i,,')#'%/3 >'@#'3$'s/ +ə &3i@#ə3di%i#$əsi



=l"$ =r&$'ı :!"ən $l&$n <ər?iləri ii ,lə 'ər<ədində"!rlə0ən Ql!"i'də r$di='($n'i"$nı (($r$% (ə#ri$( (,rə(dilər. Tə#-ri$(ın ü'(ünü ,r(-$'dır !(&ə ü?ün *l&$ni"$ rə<ərli"i ,;<ər?ilərini :üllələ(dirdi. @Sər<əd &ün$%i0ə'iAndən ə<$nə ı&ıi'(i$də !dən *l&$ni"$ əəlcədən <$;ırl$n&ı0 @V!"'A l$nın$"n =l$r$% 1939-c ıl '!n("$rın 1-də =l0$ ü;ərinə <üc& !(di.Jüc& <ə"$($ !?irən *l&$ni"$nın @i&$lA ə @FənA%rl$rının (əriində 44 dii;i"$D 28++ ($nD 1)++-də (ə""$rə?iD=l0$nın i'ə i'(i%$&ə(də 33 dii;i"$'ıD 8+ ($nıD 4+ (ə""$rə'i$r idi.

Jə&in :ün r!"#'($% K$n'ı%in *l&$ni"$"$ irlə0diril&ə'i <$%-%ınd$ %$nn %əl !(di. =l0$ %$r0ı'ınd$ :,(ürdüləri ,<dəli"ə "-n =l$r$% '!n("$rın 3-də B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$ *l&$ni"$"$&ü<$riə !l$n !(dilər. Glə <ə&in :ün B,"ü Bri($ni"$nın ir 'ır$d=&ini=nl$rı d$ &ü<$riə"ə %=0ldl$r. B!ləliləD iinci dün"$&ü<$riə'i $0l$ndı.

Mü<$riənin irinci d,rü 1939-c ıl '!n("$rın 1-dən 1942-ciilin "$"ın$də =l$n &üddə(i ə<$(ə !dir. B &ər<ələdə *l&$ni"$ ə&ü((əi%ləri <əri ə&əli""$(l$rı :!ni0ləndirərə ü'(ünlü %$;$ndıl$r. Mü<$riə !l$n !(&ələrinə $#&$"$r$% n:il(ərə ə/r$n'$ *l&$ni"$"$ %$r0ı <əri ə&əli""$(l$r$ $0l$&$$ (ələ'-&irdilər. Hnl$r d$<$ ?=# &,%! &ü<$riə'inə ü'(ünlü !rirdilər.

Oə(icədə 1939-c ilin '!n("$rınd$n 194+-cı ilin &$"ın$də Qər-

də @%əriə &ü<$riəA :!(di. =l0$nı &əl !(didən '=nr$*l&$ni"$ &ü<$riənin $$rıl&$'ı ü?ün "!ni əl!ri0li 0ər$i( %$-;$n&$% &ə%'ədilə <əri ə&əli""$(l$rı d$"$ndır&$$ (ərəd$r =l-dnD B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$"$ %$r0ı <!? ır dü0&ən?ili ni""ə(ləri =l&$dıını ildirdi. L$in B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$*l&$ni"$nın (əlilərindən i&(in$ !dərə B$l$nl$rd$ ə S$n-din$i"$d$ :!ni0 <əri ə&əli""$(l$r$ $0l$&$ı &ü;$irə !(dilər.

Mü<$riənin əəlindən *B <,&ə(i i(ərəli"ini !l$n !(di.*l&$ni"$ ilə i&;$l$dıı :i;li r=(==l$ ə'$'ən SS7

*l&$ni"$nın =l0$"$ <üc&nd$n $; '=nr$ 1939-c il '!n("$rın



1- də 0ər%dən =l0$ ər$;i'inə :irərə @%$rd$0lı% "$rdı&ıA $dı$l(ınd$ Qəri \r$"n$ ə Qəri B!l$r'i"$& i0$l !(di.Br!'(- Li(='d$ S=!( ə $l&$n =rdl$rının ir:ə $r$dı!?irildi. SS7 ə *l&$ni"$ 'ər<ədləri "!nidən=r&$l$0dırıldı. =l"$l$rın &ü%$i&ə(i "$(ırıldı. S!n("$rın28-də SS7 ilə *l&$ni"$ $r$'ınd$ d='(l% ə 'ər<ədlər <$%%ınd$ &ü%$ilə i&;$l$ndı. Mü%$ilə"ə ə'$'ən =l0$'ər<ədi lə !dildi. Tərələr &ü<$riənin (,rədil&ə'i ü?ün&ə'li""ə(i B,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$nın ü'(ünə "ı#dıl$r.B!ləliləD *r=$d$ &ü<$riəni *l&$ni"$ ə SS7

$0l$dıl$r.SS7 1939-c il n="$rın 28-də /inl$ndi"$ ilə <üc& !(&ə-&ə <$%%ınd$ &ü%$iləni lə !(diD n="$rın 29-d$ i'ə =nnl$ di-l=&$(i &ün$'iə(ləri ə'di. O="$rın 3+-d$ SS7 'ər<əddə - $-r!li"$ ər;ə#ində &ün$%i0ə "$r$d$r$% /inl$ndi"$"$ &ü<$riə !l$n!(di. /inl$ndi"$ &əl !dildi. Mü<$riə 194+-cı ıl &$r(ın 12-dəM='$d$ '=!(-ın 'ül< &ü%$ilə'inin i&;$l$&$'ı ilə $0$ ?$(dı.

L$d=%= :,lünün 0i&$l-%ər '$<iliD /in ,rə;ində ir 'ır$ $d$l$r ə$r!li"$ SS7-"ə %$(ıldı. Mü<$riə SS7-&n /r$n'$ ə B,"ü Bri-($ni"$ ilə &ün$'iə(lərini ə'inlə0dirdi. Bnd$n '=nr$ 194+-cı ildəSS7 Millə(lər Fə&i""ə(indən %=ld.

Q$r0ı'ının $lın&$dıını :,rən *l&$ni"$ %ər ,lələrinə ;ərə!ndir&ə %ər$rın$ :əldi. B!ləliləD /r$n'$ ə n:il(ərənin $$rdıı@%əriə &ü<$riəA =nl$rın ,;lərinə %$r0ı ?!rildi. 194+-cı ilin $r!-

lində *l&$ni"$ '(r$(!ji cə<ə(dən ə<ə&i""ə(li =l$n K$ni&$r$ ə O=r!?ə ;ərə !ndirdi. *r!lin 9-d$ =!n<$:!n ə H'l=d$ı $l&$n'əirləri <$di'ələrə in:ili'-r$n'ı; &üd$#ilə'inin %$r0ı'ını ə'&ə ü?ün K$ni&$r$ ə O=r!?in ((l&$'ı& %əl !(&ə"i "!rli<,&ə(lərdən (ələ !(dilər. K$ni&$r$ (ələi "!rinə "!(irdi.

O=r!? <,&ə(i i'ə əəlcə ,lənin 0i&$lın$D '=nr$ B,"ü

Bri($ni"$"$ ,?dü. n:ili'lərin *l&$ni"$nın %$r0ı'ını ə'&ə cə<dir'; =ld. O=r!?in ((l&$'ı *l&$ni"$nındəni;də &,%!lərini &,<ə&ləndirdi.



194+- cı il &$"ın 1+-d$ *l&$ni"$nın B!l?i$ ə J=ll$ndi"$"$<üc&D in:ili'-r$n'ı; =rdl$rının Qəri *r=$d$ &əli""ə(ər$dıl&$'ı *r=$d$ ciddi n$r$<$(lı$ 'əə =ld. Oid!rl$nd<,&ə(i ,ləni (ər !(diD =rd i'ə &əl =ld. M$"ın 28-dəB!l?i$ d$ &əli""ə(ə r$dıldı. *l&$ni"$ B!l?i$D J=ll$ndi"$ə Lü'!&r% ər$;i'indən !?ərə /r$n'$"$ <üc&$ <$;ırl$0dı."nn 6-də /r$n'$ ü;ərinə <üc& $0l$dı. Və;i""ə(i !lə :,rənB,"ü Bri($ni"$ ə /r$n'$ ($li"$nın rə<əri M''=lininın$'i(ə?ili"i ilə =&r=&i' $#($r&$$ ?$lı0'$l$r d$ cə<dlərin !lə

ir nə(icə'i =l&$dı. Nə;ində ($li"$ <,&ə(i 194+-cı il i"nn

1+-d$ /r$n'$"$ &ü<$riə !l$n !(di. B,"ü Bri($ni"$ /r$n'$nın&əl !dil&ə'inə 0ü<ə ilə "$n$0&$dıınd$n &,cd ə;i""ə(-dən ?ı#&$% ü?ün "=ll$r $#($r&$$ $0l$dı. n:ili' <,&ə(inin *l-&$ni"$"$ %$r0ı /r$n'$ ilə $<id <əri =&$nd$nlı% "$r$(&$%

$rədə (əlii r$n'ı; <$i& d$irələri (ərəindən rədd !dildi./r$n'$d$ !(!n <,&ə(i *l&$ni"$"$ $rı0ı% $rədə &ür$ciə(!dərə &ü<$riəni d$"$ndırdıı&D ;$&$n n:il(ərədə =l$n

r$n'ı; <,&ə(inin ü;ü $rl d! Q=ll i'ə L=nd=nd$ r$di= ilə ?ı#ı0!dərə *l&$ni"$"$ %$r0ı &ü<$riənin d$$& !(diril&ə'inin ;ərri-li"i& ildirdi. /r$n'ı; <,&ə(i Vi0i"ə ,?dü. "nn 14-də*l&$ni"$ =rdl$rı $ri'i i0$l !(di. Ji(l!rin ə'$' &ə%'ədi /r$n'$d$$l&$nərə'( r!ji&i <$i&i""ə(ə :ə(ir&əD *r=$d$ *l&$ni"$

$0d$ =ld&$%l$ ,&3i %$"d$A "$r$(&$%D /r$n'$nı ir 'ır$

&üllərindən &ə<r& !(&əD B,"ü Bri($ni"$ ilə əl!ri0li 'ül< $l$&$%l$ ü'(ünlü %$;$n&$% idi./r$n'$ <,&ə(indən ər%li =l$r$% B,"ü Bri($ni"$ *l&$ni"$

%$r0ı'ınd$ :ü;ə0(ə :!(&ə i'(ə&irdi. 194+-cı il i"nn 22-də *l&$-ni"$ ilə /r$n'$ $r$'ınd$ irinci dün"$ &ü<$riə'ində *l&$ni"$nın&əli""ə(inə d$ir 'ənədin i&;$l$ndıı =&"!n &!0ə'ində7!(=nd də&ir"=l '($n'i"$'ınd$ı $%=nd$ dəə /r$n'$nın

&əl =l&$'ı <$%%ınd$ '$;i0 i&;$l$ndı. /r$n'$ <,&ə(i $ır $rı0ı% 0ər(lərini %əl !(&ə"ə &əcr =ld. Ölə ər$;i'inin 2]3



<i''ə'i i0$l?ıl$r (ərəindən ((ldE r$n'ı; <,&ə(i ,lə i%(i'$-di""$(ını *l&$ni"$nın i#(i"$rın$ !rdi. "nn 24-də 7=&$d$ ($-li"$ - /r$n'$ '$;i0i i&;$l$ndı. B$rı0ı% 0ər(lərinə :,rə /r$n'$ ər$;i-'inin #!"li <i''ə'i i0$l ;=n$l$rın$ ,lündü. Ölənin ə'$' 'ən$"!r$"=nl$rı i0$l !dildi. /r$n'$ "$lnı; 1++ &inli =rd '$#l$"$

ilərdi. /r$n'ı; <əri ə'irləri 'ül< $l$n$n$ %ədər *l&$ni"$d$'$#l$nıl&$lı idi. L$in ($li"$ /r$n'$d$ i0$l ;=n$'ı $l$ il&ədi.- *r=$d$ <əri ə&əli""$(l$r $0l$"$nd$n '=nr$ d$ B,"ü Bri-($ni"$ \;$% ər%də P$=ni"$nı @'$i(lə0dir&əA #ə((ini d$$&!(dirirdi. Bnnl$ !ləD P$=ni"$ ilə *B $r$'ınd$ S$i( =!$nd$

ə'in ;iddi""ə(lər <,& 'ürürdü. *B \;$% ər% ə S$i( =!$nr!:i=nnd$ P$=ni"$nın :üclən&ə'inin əl!"<inə idi. 194+-cı ilin"$"ınd$n $0l$"$r$% Fən-ər%i *'i"$ ə S$i( =!$n r$"=nnd$P$=ni"$nın (əc$ü;$rlı% <ərəə(ləri :!ni0ləndi. B i'ə *B-(n&ən$!lərinə ;idd idi.

Mü<$riənin $0l$n&$'ı L$(ın *&!ri$'ı ,lələrinə də &ü$-i% (ə'ir !(di. Jəri ə&əli""$(l$r ,lələrin *r=$ ilə ənənəi

(ə'ərrü$( əl$%ələrini ;əilə(di ə %ər "$rı&ürə'ində *B-ınr=lnn $r(&$'ı ü?ün əl!ri0li 0ər$i( "$r$(dı. Mü<$riə $0l$"$ni&i $n$&!ri$ i((i$%ı 'i'(!&ində "!ni d$i&i #$rici 'i"$'ə( =r%$nı"$r$dıldı. BD #$rici i0lər n$;irlərinin &ə0ərə( &əcli'i =ld.Mə0ərə( &əcli'inin 1939-c il '!n("$rın 23-də $n$&$d$!?irilən irinci (=l$n(ı'ınd$ *&!ri$ %i(ə'i d,lə(lərinin &ü-

<$riədə i(ərəli"i <$%%ınd$ ə"$nn$&ə %əl !dildi. L$(ın *&!-ri$'ı d,lə(ləri <əri ə&əli""$(l$rın %i(ə"ə r$#ıl&$&$'ın$ (ərə-d$r ?ı#dıl$r. Tə<lüə'i;li ;=n$'ı <$%%ınd$ ə'$'n$&ə =;l$rdı'$%i(ə d,lə(ləri ərdi ə =ll!(i (ədirlər :,r&əliD ə$li""ə(ləriniəl$%ələndir&əli idilər. *r=$d$ $$rıl$n &ü<$riə *l&$ni"$nınL$(ın *&!ri$'ınd$ı &,%!lərini #!"li ;əilə(di. B!lə 0ər$i(də L$-(ın *&!ri$'ı ,lələri d$<$ ?=# *B-l$ əl$%ələrini 'ı#l$0dır$r$%

=nn ə(r$ınd$ irlə0&ə"ə $0l$dıl$r. Qi(ə d,lə(lərinin iinci &ə'-lə<ə( &əcli'i 194+-cı il i"ln 21-3+-d$ J$$n$d$ !?irildi. Mü-0$irədə &ü;$irə !dilən ə'$' &ə'ələ *r=$ d,lə(lərinin



*&!ri$ %i(ə'indəi &ülləri $rədə idi. B &ə'ələ ilə $lı ii"!n 'ənədi %əl !dildiC *&!ri$ %i(ə'indəi *r=$&ü'(ə&ləələri ə &üllərinin &üə%%ə(i id$rə !dil&ə'i <$%%ınd$=n!n'i"$ ə n$ əl$ə =n!n'i"$. B 'ənədlərə :,rə %i(əd,lə(ləri ü?ün (ə<lüə =l$rdı'$ =nl$r <ə&in ər$;ilərin id$rə!dil&ə'ini *&!ri$ d,lə(lər$r$'ı ər$;i id$rə!(&ə =&i''i"$'ın$!r&əli idilər.

Mü0$irənin iinci &ü<ü& nə(icə'i *&!ri$ d,lə(lərinin &ü-d$iə'ində %$r0ılı%lı "$rdı& ə ə&əd$0lı% <$%%ınd$ ə"$nn$&ənin%əl !dil&ə'i =ld. Bə"$nn$&ə %i(ə d,lə(ləri $r$'ınd$ &ə'lə<ə(-

lə0&ələriD %$r0ılı%lı "$rdı&ı ə ,lələrdə ciddi %$"d$-%$nnn "$-r$dıl&$'ını nə;ərdə ((rd.

B!lə 0ər$i(də *l&$ni"$nın *r=$d$ (əc$ü;$rlıı d$<$ d$:!ni0ləndi. *l&$ni"$nın *r=$d$ (əc$ü;ünün :!ni0lən&ə'i ilə

$r$l!l =l$r$% SS7 194+-cı ilin "$"ınd$ B!''$r$i"$D i&$liB=in$D Li($D L$(i"$ ə G'(=ni"$nı i0$l !(di.

B!ləliləD 194+-cı ilin =r($l$rın$də *l&$ni"$nın *'(ri"$DR!#='l=$i"$D =l0$D K$ni&$r$D O=r!?D J=ll$ndi"$D B!l?i$DLü'!&r% ə /r$n'$nı i0$l !dərə ,"ü 'il$< cəə#$n$'ıD<əri 'ən$"!D &!($llr:i"$D 'ən$"!nin di:ər &ü<ü& '$<ələri əin'$n !<(i"$(ını əlinə !?ir&ə'iD Qəri *r=$d$ <əri %ələələr %$;$n&$'ı ü(ün *r=$ ü;ərində 0əri'i; <!:!&=nl% "$r$(&$%iddi$l$rını :ücləndirdi. L$in *r=$d$ ($& <!:!&=n =l&$%

"=lnd$ SS7 ə B,"ü Bri($ni"$ $0lıc$ ən:əl =l$r$% %$lırdıl$r.S=!( ((i$%ın$ %$r0ı &ü<$riə"ə <$;ırlı% ($& &ə#i 0əildə$$rılırdı. *l&$ni"$ əəlcə S=!( ((i$%ını &əl !(&əD '=nr$i'ə B,"ü Bri($ni"$ ilə r=l!&lərini <əll !(&ə ni""ə(ində idi./r$n'$nın &ü<$riədən ?ı#&$'ı B,"ü Bri($ni"$nın ə;i""ə(ini#!"li $ırl$0dırdı. Hn$ :,rə də *l&$ni"$ <,&ə(i B,"ü Bri($ni-"$"$ 194+-cı il i"ln 19-d$ &ü<$riəni d$$& !(dir&ə&ə ə

'ül< $l$&$% $rədə (əli !(di. n:ili' <,&ə(i (əlilərdəni&(in$ !dərdi'əD *l&$ni"$ Bri($ni"$ i&!ri"$'ını ($&$&ilə



d$r&$d$ın ə &ə< !(&ələ <ədələdi. L$in in:ili' <,&ə(i?ə(in ə;i""ə(də

=l&$'ın$ $#&$"$r$% *l&$ni"$nın <ədələrini rədd !(di. B!lə=ld%d$ *l&$ni"$ rə<ərli"i @Kəni; $'l$nıA $dı $l(ınd$ n:il(ərə"ə%$r0ı <üc& l$nı& i0lə"i <$;ırl$dı. B l$n n:il(ərənin (!; ir ;$&$nd$ &əl !dil&ə'ini nə;ərdə ((rd. 194+-cı ilin $%'-(nd$n =("$rın$də @n:il(ərə rnd$ d,"ü0A :!(di. *l&$ni"$$i$'i"$'ı L=nd=n ə di:ər in:ili' 0ə<ərlərini =&$rd&$n !(di.K,"ü0ün irinci &ər<ələ'i $%'(n 8-dən 18-dəD iinci &ər<ələ'ii'ə $%'(n 24-dən '!n("$rın -də d$$& !(di. Kəni;də də $ır

d,"ü0lər :!(di. *l&$ni"$ n:il(ərənin ' ilə =l$n #$rici əl$%ələrini%ır&$$ ?$lı0'$ d$ i'(ə"inə ?$($ il&ədi. *l&$n '$l(ı %$"ı%l$rı <ər $" (ə#&inən 1++ in:ili' (ic$rə( :ə&i'ini $(ırırdı. n:il(ərə ü?ün?ə(in ə;i""ə( "$r$ndı. B!lə $ır ə;i""ə(də in:ili' #$l%ı%ə<rə&$nlı% nü&nə'i :,'(ərdi. *l&$ni"$ d,"ü0lərdə <ərir %$;$n$ il&ədi. @n:il(ərə rnd$ d,"ü0A $0$ ?$(dı.*l&$nl$r 133 (ə""$rəD in:ili'lər i'ə 916 (ə""$rə i(irdilər. Bnd$n

'=nr$ *l&$ni"$ ə'$' di%%ə(ini ər% i'(i%$&ə(inə ",nəl(di.*l&$ni"$nın &ü((əi%i =l$n ($li"$ Pn$nı'($n$ '=#l'$ d$in:ili'lərin "$rdı&ı nə(icə'ində "n$nl$r =nl$rı %=d.

Jəə0i'($nd$ı i($l"$n =rdl$rı 1941-ci il &$"ın 18-də in:ili'=rdl$rın$ ($! =ldl$r. n:il(ərə *ri$d$ ($li"$"$ %$r0ı <əriə&əli""$(l$r$ $0l$dı. 194+-cı ilin i"lnd$ ($li"$ =rdl$rı i0$l!(diləri S=&$lidən ə !ni"$nın ir <i''ə'indən ?ı#dıl$r. ($li"$

"$lnı; Lii"$d$ %$l$ ildi. Bnd$n '=nr$ *l&$ni"$ P$=ni"$ ə($li"$ ilə əl$%ələrini d$<$ d$ :ücləndirdi. 194+-cı il '!n("$rın 9-d$ T=i=d$ $0l$n$n d$nı0ı%l$r '!n("$rın 2-də *l&$ni"$-P$=ni"$-($li"$ <əri $(ının n$ @Ü?lər $(ıA ə "$ @Ü?d,lə( $(ıA d$ d!"ilir i&;$l$n&$'ı ilə $0$ ?$(dı. @Ü? d,lə(

$(ıAn$ :,rə P$=ni"$ *l&$ni"$ ə ($li"$nın *r=$d$D ($li"$

ə *l&$ni"$ i'ə P$=ni"$nın ər%i *'i"$d$ @"!ni %$"d$A "$r$(&$%i'(ələrinə <,r&ə( ə l$;ı& :əldidə i'ə <ər(ərəli "$rdı& !(&əliidilər. K$nı0ı%l$rın :!di0ində ir 'ır$ &ə#i '$;i0lər də i&;$l$ndı.



K,lə(lər $r$'ınd$ ü&&iD <əri ə i%(i'$di =&i''i"$l$r "$r$dıldı.Ü&&i =&i''i"$ T=i=D B!rlin ə 7=&$d$

?$lı0&$lı idi. B =&i''i"$nın &ə%'ədi ü? ,lənin 'i"$'ə(iniəl$%ələndir&əD <əri ə i%(i'$di =&i''i"$l$rın &ə%'ədi i'ə&ü<$riənin ir:ə $$rıl&$'ı ə %$r0ılı%lı i%(i'$dı "$rdı& r=-l!&lərini <əll !(&ə idi. @Ü?lər $(Znın ə "$ i((i$%ının i&;$l$n-&$'ı (əc$ü;$r d,lə(lərin <əri l=n ($&$&ilə =r&$l$0dırdı.Bl=n ə'$' &ə%'ədi dün"$ $$lıın$ '$<i =l&$% idi. *; '=nr$

$($ "!ni d,lə(lər %=0ld. B=l%$rı'($n 194+-cı il n="$rın 1-də <$%d$ &əl&$( "$lnı; 1941-ci il &$r(ın 1-də !rildiD

M$c$rı'($n n="$rın 2+-dəD 7&ını"$ n="$rın 23-dəD Sl=$i"$i'ə n="$rın 24-də @Ü?lər $(ıAn$ %=0ldl$r.

A3)ihi)#&%i (*'#isi,'s/3/3,'%'d/#$'s/ +ə $h(ə$#ə3di%i#$əsi

*l&$ni"$nın *r=$d$ı <əri rl$rı ə P$=ni"$nın *'i-

"$d$ı (əc$ü;$rlıının :!ni0lən&ə'i %üələr ni'ə(inə (ə'ir !(di.K!"ildi"i i&iD /r$n'$nın &əl =l&$'ı ilə B,"ü Bri($ni"$,;ünün $0lıc$ &ü((əi%i& i(irdi. B!lə 0ər$i(də in:ili' <,&ə(i ii"=l %$r0ı'ınd$ %$l&ı0dıC "$ *l&$nı"$ ilə =&r=&i'ə :!(&əliD "$d$ *B-l$ ə&əd$0lı% !di &ü<$riəni d$$& !(dir&əli idi.Təc$ü;$rl$ $rı0&$"$n B,"ü Bri($ni"$ *B-l$ ə&əd$0lı%"=ln ((d. 194+-cı il '!n("$rın 2-də ii ,lə $r$'ınd$

i&;$l$n$n '$;i0ə :,rə *B B,"ü Bri($ni"$"$ 6+ :ə&iD B$<$&DP$&$"$D *n(il ə . $d$l$rd$ "!rlə0ən <əri-dəni; ə <əri-<$$

$;$l$rını 99 il &üddə(inə ic$rə"ə !rdi. *r=$d$ *l&$ni"$nın(əc$ü;ünün :!ni0lən&ə'i ilə ər$ər \;$% ər%də P$=ni"$ d$<əri ə&əli""$(l$r$ $0l$dı. 194+-cı il '!n("$rın 23-də "$=n=rdl$rı Jind-Rinin 0i&$l <i''ə'ini i0$l !(di. P$=ni"$ nd=n!;i"$ə /iliini ((&$ı l$nl$0dırdı. B i'ə *BD n:il(ərə əJ=ll$ndi"$nın &ən$!lərinə ;ərə r&$% d!&ə =ldnd$n %ə(i!(ir$;l$ %$r0ıl$ndı. *B *l&$ni"$ l= ,lələrinə %$r0ı &ü-



<$riədə B,"ü Bri($ni"$"$ &$ddi ə <əri ,&ə !dərə d=n$n-&$'ınd$n <əri :ə&iləri =nn i#(i"$rın$ !rdi. 194+-ci ilin irinci

"$n'ınd$n $0l$"$r$% *r=$d$ &,cd =l$n ə;i""ə( $n(i<i(l!r?i=$li'i"$ ü?ün əl!ri0li 0ər$i( "$r$(dı.

Jəri ə&əli""$(l$rın $$rıldıı ir $#(d$D 194+-cı ilinn="$rınd$ B!rlində '=!(-$l&$n d$nı0ı%l$rı !?irildi. *l&$ni"$@Ü?lər $(ıAn$ d$#il =l&$ı SS7-"ə (əli !(di. $(ın "!nir!d$'i"$'ı (ə%di& =lnd. Bn$ :,rə *l&$nı"$ *r=$ əMərə;i *ri$d$D ($li"$ *r=$D i&$li ə i&$l-ər%i *ri$d$DP$=ni"$ i'ə ər%i *'i"$d$ nü; %$;$n&$lı idi. S=!( ((i$%ın$Jind =!$nı i'(i%$&ə(ində nü; d$irə'i !ril&ə'i nə;ərdə (-(lrd. *l&$ni"$nın &ə'ələdə $0lıc$ &ə%'ədi ər%i *'i"$ əHr($ ər%də SS7 ilə B,"ü Bri($ni"$nı (=%%0dr&$% idi. B(əliə r$;ı =l$n '=!( <,&ə(i ir 'ır$ 0ər(lər irəli 'ürdüC*l&$ni"$ <,&ə(i ,; =rdl$rını /inl$ndi"$ ə 7&ıni"$d$n?ı#$r'ınE SS7 ilə B=l%$rı'($n $r$'ınd$ %$r0ılı%lı "$rdı& <$%%ınd$

$( i&;$l$n'ınE B$(& ə B$ıd$n r$n ,rə;inə %ədər ər$;i

SS7-nin nü; d$irə'i '$"ıl'ınE B='=r ə K$rd$n!ldə SS7-nindəni; ə %r $;$l$rı "$r$dıl'ınD P$=ni"$ i&$li S$#$lində d$0,&ür ə n!( =n'!''i"$l$rınd$n i&(in$ !('in ə '. L$in*l&$ni"$ 0ər(lən %əl !(&ədi. K$nı0ı%l$r dü"ünə dü0dü.Mün$'iə(lər ə'inlə0di. *r(ı% SS7 ilə &ü<$riə l$üd idi. 194+-cı il d!$rın 6-də *l&$ni"$ rə<ərli"i SS7-"ə <üc& l$nını&ü;$irə !(di. SS7-"ə %$r0ı 1941 -ci ildə &ü<$riə"ə $0l$&$%

<$%%ınd$ %ər$r %əl =lnd. Ji(l!r 194+-cı il d!$rın 18-də@B$r$r=''$ l$nıA $dl$n$n l$nı (ə'di% !(di. l$n @ildırı& 'ürə(li&ü<$riəAdə %ələəni nə;ərdə ((rd.

1941- ci &$r(ın 11 -də *B =n%r!'i L!nd-li; <$%%ınd$ %$nn%əl !(di. B %$nn r!;id!n(ə 'il$<l$rıD <əri &$(!ri$ll$rı ə ər;$-ı ic$rə"ə !r&əD &üd$iə &ə'ələlərində di:ər d,lə(lərə ,&ə !(&ə <ü%% !rdi. Bnd$n '=nr$ *B-B,"ü Bri($ni"$ əl$%ələrid$<$ d$ :!ni0ləndi.



*l&$ni"$ ,; nü; d$irə'i i&i $#dıı B$l$nl$rd$ d$ ə$l-l$0dı. 1941-ci il &$r(ın 26-də V"$n$d$ P%='l$i"$nın *l&$ni"$

l=n$ %=0l&$'ı <$%%ınd$ r=(==l i&;$l$ndı. L$inP%='l$i"$d$ $0 !rən d,lə( ?!rili0indən '=nr$ $r!lin )-d$*l&$ni"$ P%='l$i"$ ə Pn$nı'($n$ <üc& !dərə =nl$rı i0$l!(di. *r!lin 1-də "%='l$ =rd'nn &əl =l&$'ı <$%%ınd$$( i&;$l$ndı. Bnd$n '=nr$ Lii"$"$ ?ı#$rıl$n $l&$n <i''ələri($li"$ =rdl$rı ilə irlidə Mi'irdə in:ili'lərə %$r0ı d,"ü0ə :irdilər.

B$l$n $&$ni"$'ının '=nnc $(ı in:ili' =rdl$rının((d ri( $d$'ı rnd$ d,"ü0 idi. ri( d,"ü0ü &ü<$riə

($ri#inə ən ,"ü <əri-<$$ d=n$n&$'ı d,"ü0ü i&i d$#il =ld.*l&$nl$r $d$d$n in:ili'ləri r ?ı#$rdıl$r. ri(i $;$ '!?ən*l&$ni"$ *r$lı% dəni;inin ü(ün 0ər% <i''ə'inə nə;$rə( !(&ə"ə

$0l$dı. B$l$n "$rı&$d$'ı $l&$n l= d,lə(ləri $r$'ınd$ nü;d$irələrinə :,rə ,lündü.

B$l$n $&$ni"$'ı %r($rdı%d$n '=nr$ *r=$d$ ü? i(ərə ə&ü'(ə%il d,lə( - '!?D '!?rə ə rl$ndi"$ %$ldı.

*r=$nın 0ər%ində *l&$ni"$nın l$nl$rının <ə"$($!?iril&ə'inə $0lıc$ &$n!ə "$lnı; SS7 idi. 1941-cı ıl i"nn 22-də 'ə<ər (!;dən *l&$ni"$ SS7 ü;ərinə <üc& !(di. S=!( ((i$%ıü?ün B,"ü Və(ən &ü<$riə'i $0l$ndı. *l&$ni"$ SS7-"ə %$r0ı 6&ln. nəərli =rd ?ı#$rdı. *l&$n <,&ə(i ə0əri""ə(i =l0!i;&(ə<lüə'indən #il$' !(&ə ni""ə(ində =ldn ə"$n !dərə <əri

ə&əli""$(l$rı d$<$ d$ :!ni0ləndirdi. Ji(l!rin i0$l?ılı% l$nl$rınd$*;ər$"c$nın (əii 'ərə(lərinəD il n,ədə B$ı n!(inə"i"ələn&ə #ü''i "!r ((rd. Rüni ;$&$n '=!( n!(i'(!<'$lının 8+[-iD !&$lının i'ə )6[-i Q$%$;d$ idi. S=!( =rd<i''ələrinin (əriində d,"ü0ən "ü; &inlərlə $;ər$"c$nlı $0i;&ə%$r0ı &ü$ri;ədə %ə<rə&$nlı% nü&nələri :,'(ərdi. Bü(,lüdə*;ər$"c$n #$l%ı $0i;& ü;ərində %ələə"ə ,"ü (,<ə !rdi. B

<üc& dün"$d$ %üələr ni'ə(ini də"i0dirdi. *l&$ni"$ ilə ər$ər &ü((əi%ləri =l$n 7&ıni"$D /inl$ndi"$D ($li"$D n,ə(i :ün Sl=$-i"$D i"nn 2-də i'ə M$c$rı'($n SS7-"ə %$r0ı &ü<$riə"ə %=0l-



dl$r. S=!( ((i$%ın$ %$r0ı &ü<$riənin $0l$n&$'ı B,"ü Bri($-ni"$ ə *B-d$ i' %$r0ıl$ndı. "nn 22-də \.R!r?ilD i"nn 24-də i'ə /.7;!l( S=!( ((i$%ın$ ,&ə !dəcələrini ə"$n !(dilər.

1941-ci il i"ln 12-də M='$d$ SS7 ə B,"ü Bri($ni"$<,&ə(ləri *l&$ni"$"$ %$r0ı &ü<$riədə ir:ə ə$li""ə( :,'-(ərəcələri ə "$rdı& !dəcələri <$%%ınd$ ii &$ddədən i$rə( '$;i0i&;$l$dıl$r. B!ləliləD $n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın =r&$l$0&$'ınınə'$'ı %="ld. Bnnl$ "$n$0ı =l$r$% S=!( ((i$%ı 1941 -ci ili"ln 18-də L=nd=nd$ı &ü<$cir ?!# <,&ə(iD i"ln 3+-d$ i'ə

=l"$ <,&ə(i ilə &ü<$riədə ir:ə ə$li""ə( :,'(ərəcələrinə

d$ir '$;i0lər i&;$l$dı.Mü<$riə $0l$dı%d$n '=nr$ *&!ri$ Birlə0&i0 ($(l$rı 193-ci il $%'(n 4-də i&;$l$n&ı0 '=!(-$&!ri$n (ic$rə( '$;i0inin&üddə(ini ;$(dıD $%'(n 2-də i'ə SS7-"ə i%(i'$di "$rdı& :,'(ə-rəcə"ini rə'&i 0əildə ə"$n !(di.

1941- ci il $%'(n 9-12-də O"$ndl!nd '$<illərindəi *rd- j!n(i"$ #($'ınd$ *B r!;id!n(i 7;!l( ə B,"ü Bri($ni"$nın

$0 n$;iri R!r?il :,rü0 !?irdilər. ,rü0də &ü<$riədə %$r0ılı%lıə$li""ə( :,'(əril&ə'i ə *l&$ni"$"$ %$r0ı &ü<$riədə $0lıc$&ə%'ədlər ə &ü<$riədən '=nr$ı dün"$ %rl0 &ə'ələlərində

d,lə(lərin &,%!"i &ü;$irə !dildi. *%'(n 14-də @*(l$n(i$#$r(i"$'ıA d!"ilən 'ənəd %əl !dildi. Sənəddə $0$ıd$ı ü&&i

rin'ilər !l$n !dildiC d,lə(lər ər$;i iddi$l$rın$ c$n $(&ırl$rE <ər <$n'ı ər$;i-'ər<əd də"i0ililərinə i&$n !r&ə"əcələrE ü(ün#$l%l$rın ,; &ü%əddər$(ını (ə"in !(&ə <ü%%n$ (ərəd$rdırl$rE *l-&$ni"$ &əl !diləcə ə n$'i=n$l-'='i$li;& r!ji&i ($& &ə<!diləcədirE d,lə(lər &ü$<i'əli &ə'ələləri ;=r :ücünə <əll !(&ə-"əcələrE dəni; ə =!$nl$rd$ :ə&ilər 'ərə'( ü;əcələrE 'ə&ərəliə&əd$0lı% !diləcədir.

B!ləliləD @*(l$n(i$ #$r(i"$'ıAnd$ dün"$nın &ü<$riədən

'=nr$ı %rl0n$ d$ir ir 'ır$ d!&=r$(i ə &ü(ərə%%i rin'ilər ə' =lnd. SS7 #$r(i"$"$ %=0ld.



SS7-"ə <üc& ;$&$nı *l&$ni"$ d!&ə =l$r iD ü(ün Qəri*r=$ ,lələrinə nə;$rə( !dirdi. *l&$ni"$ ə =nn &ü((əi%lərininər$;i'ində 29+ &ln. ə<$li "$0$"ırdı. B ,lələrdə :üclü <əri-i%(i'$di =(!n'i$l &,cd idi. inci dün"$ &ü<$riə'i ərəə'ində

*l&$ni"$ r$nd$ ((d ciddi &,%!ləri SS7-"ə <üc&d$n '=nr$#!"li &,<ə&ləndirərə S=!( ((i$%ının cən 'ər<ədləri ü?ün(ə<lüə (,rə (n ı . _k $0l$dı. B!lə ə;i""ə( SS7 ə B,"ü Bri($ni-"$nı *l&$ni"$ ( ə< lüə'inə %$r0ı ir:ə (ədirlər :,r&ə"ə ',% !(di.SS7 <,&ə(i *;ər$"c$n ə Tür&əni'($n$ *l&$ni"$ (ərədən=l$ iləcə <üc&l$rın %$r0ı'ını $l&$% ə B$ı n!( &ədənlərinin

(ə<lüə'i;li"ini %=r&$% ü?ün <ərəə(ə !?di. V!rilən ə"$n$(l$r-d$n '=nr$ 1941-ci il $%'(n 26-də '=!( %=0nl$rı r$n$ d$#ıl=l$r$% ün!" *;ər$"c$nı ((d. P$lnı; 1942-cı il "$n$rın 29-d$SS7D B,"ü Bri($ni"$ ə r$n $r$'ınd$ &ü$i% &ü%$ilə i&;$-l$ndı. Mü%$ilə"ə :,rə SS7 ə B,"ü Bri($ni"$ r$nın '!r!nli-"ini ə &ü'(ə%illi"ini %=r"$c$%l$rınıD =n$ i%(i'$dı "$rdı& :,'(ə-rəcələrini ildirdilər. B,"ü <əri-'i"$'i ə<ə&i""ə( d$0ı"$n

&ü%$ilə $n(i<i(l!r?i =$li'i"$ ,lələri ilə r$nın əl$%ələrini :!ni0-ləndirdi.

Bnd$n '=nr$ SS7D *B ə B,"ü Bri($ni"$ &ün$'iə(lərid$<$ d$ ini0$ !(di. 1941-ci ıl '!n("$rın 29-d$n =("$rın 1-də M='$d$ ü? d,lə( nü&$"əndələrinin =nr$n'ı !?irildi. =n-r$n'd$ S=!( ((i$%ın$ *B ə B,"ü Bri($ni"$ 'il$<l$rınınD 'ən$-"! &ə<'ll$rının ə ər;$ınının :,ndəril&ə'i &ə'ələ'i &ü;$irə!dilərə &ü$i% r=(==l i&;$l$ndı. M='$ =nr$n'ı $n(i<i(l!r?i=$li'i"$nın "$r$dıl&$'ı ə &,<ə&ləndiril&ə'ində &ü<ü& r=l="n$dı.*B L!nd-li; <$%%ınd$ %$nn$ ə'$'ən n="$rın -də SS7I-"ə 1 &lrdD d=ll$r i'(i%r$; !rdi.

1941-ci ilin %ı0ınd$ M='$ $l(ınd$ '=!( ə $l&$n =rdl$rı$r$'ınd$ d,"ü0lər :!(di"i ir ;$&$nd$ P$=ni"$ S$i( =!$nd$

*B-$ %$r0ı <əri ə&əli""$(l$r$ $0l$dı. 1941-ci il d!$rın -də"$=n <əri-dəni; ə <əri-<$$ %üələri *B-ın !rl J$r=rd$ı $;$'ını =&$rd&$n !(di. Jüc& nə(icə'ində *B 18 iriD $0%$



ir n!?ə i?i :ə&i ə (ə""$rə i(irdi. *B &ü<$riə"ə :irdi. *;'=nr$ P$=ni"$ <i''ələri S$i( =!$nd$ı B,"ü Bri($ni"$!'$dri"$'ını d$ =&$rd&$n !(di. Rin 1941-ci il d!$rın 9-d$rə'&i 0əildə P$=ni"$ ə *l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n !(didən

'=nr$ əl!ri0li !"nəl#$l% 0ər$i( %$;$ndı. \;$% ər% ə S$i( =!$nr!:i=nnd$ Rinin r=l #!"li $r(dı. Bnnl$ "$n$0ı =l$r$% Jindi'($nD*'(r$li"$ ə P!ni ^!l$ndi"$nın !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə nü;:ücləndi. 1941-ci il d!$rın \-də *l&$ni"$ ə ($li"$ *B-$&ü<$riə !l$n !(dilər. *'i"$nın dərinlilərinə d=r P$=ni"$nınirəlilə&ə'i B,"ü Bri($ni"$ &ən$!lərinə ;ərə rdnd$n

in:ili' dil=&$(i"$'ının r!:i=n d,lə(ləri ilə ə&əd$0lıı d$<$d$ :!ni0lənirdi. S$i( =!$nd$ P$=ni"$nın r=ln $;$l(&$$ ?$lı-0&$% &ə%'ədi ilə 1941-ci il d!$rın 19-d$ *BD B,"ü Bri($ni"$ə Rin <əri nü&$"əndələrinin Rn?ində !?irilən =nr$n'ınd$<əri ə&əli""$(l$rı əl$%ələndir&ə $rədə r$;ılı$ :əlindi. 1941-ciilin '=n - 1942-ci ilin əəllərində P$=ni"$ /iliinD T$il$ndDBir&$D Sin%$r ə nd=n!;i"$nı i0$l !(di. B!ləliləD P$=ni"$

S$i( =!$nD \;$% ər% ə Fən-ər%i *'i"$d$ı *BD B,"ü Bri($ni"$ ə J=ll$ndi"$ &üllərini ((d. B ə;i""ə( $n(i<i(l!r?i=$li'i"$nın =r&$l$0dırıl&$'ı ə &,<ə&ləndiril&ə'ini d$<$ d$'ürə(ləndirdi. B,"ü Bri($ni"$ SS7-"ə "$rdı& :,'(ərəcə"inə d$ir "!ni '$;i0 i&;$l$dı. n:ili' <,&ə(i 1941-ci ilin d!$r $"ınd$*l&$ni"$nın &ü((əi%lərinə &ü<$riə !l$n !(di.

P$=ni"$nın !rl-J$r=r$ <üc&nd$n '=nr$ L$(ın *&!ri$'ıə $ri dəni;i <,;ə'i ,lələri Q$(!&$l$D J=ndr$'D ='($7i$D

Oi$r$%$D $n$&$D S$l$d=rD J$i(iD K=&ini$n 7!'li$'ı ə$ 1941-ci il d!$rın 8-12-də *l&$ni"$ l= d,lə(lərinə&ü<$riə !l$n !(dilər. K!$r $"ınd$ V!n!'!l$D =l&i"$ əM!'i$ @=#A ,lələri ilə dil=&$(i &ün$'iə(lərini ə'dilər.L$(ın *&!ri$'ı ,lələrinin <əri ə&əli""$(l$rd$ 0(ir$ !(&ələrini

$r;l$&$l$rın$ $#&$"$r$% *B n$ i&$n !r&ədi. Rüni=nl$rın &ü<$riədə i0(ir$ı ə;i""ə(i $ırl$0dır$r ə *B-ın%$"ıl$rını $r(ır$rdı. Jə&in ,lələr &ü((əi%ləri ə'$'ən ər;$% ə



di:ər &ə<'ll$rl$ (ə&in !(&əli idi. Jəri ə&əli""$(l$rd$ "$lnı;Br$;ili"$ ə M!'i$ i0(ir$ !(dilər.

1941-ci ilin d!$rınd$ M='$ $l(ınd$ *l&$ni"$ =rd <i''ə-lərinin &əl !dil&ə'i $n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın !"nəl#$l% ə;i"-

"ə(inə &ü'ə( (ə'ir :,'(ərdi. 1941-ci il d!$rın 22-dən 1942-ci il"$n$rın 14-də V$0in%(=nd$ *B ə B,"ü Bri($ni"$ rə<ərləri-nin :,rü0ündə @*r$di"$Y $dı $l(ınd$ &ü<$riənin ir:ə '(r$(!ji

l$nını i0lə"i <$;ırl$&$%D S$i( =!$nd$ ə i&$li *ri$d$ ə&ə-li""$(l$rı $$r&$% &ə'ələləri &ü;$irə !dildi. =nr$n'ın "!-nnd$ (ərələr *l&$ni"$nın $0lıc$ dü0&ən =l$r$% %$ldıı& (ə'di%

!dərə @=#Y d,lə(lərinə %$r0ı ir:ə <əri ə&əli""$(l$r $$r&$% l$nının l$"i<ə'ini i0lə"i <$;ırl$dıl$r.1942- ci il "$n$rın 1-də V$0in%(=nd$ 2) ,lənin nü&$"əndələri

@Birlə0&i0 Millə(lərin ə"$nn$&ə'iZ& i&;$l$dıl$r. Bə"$nn$&ədə 'ənədi i&;$l$"$n ,lələrin <,&ə(lərinin *l&$ni"$ l=d,lə(lərinə %$r0ı ,;lərinin ü(ün i%(i'$di ə <əri !<(i"$(l$rını

irlə0dirəcələri ə dü0&ənlə '!$r$( 'ül< $l$&$"$c$%l$rı ildi-

rildi. Sənəd $n(i<i(l!r?i l=n d$<$ d$ :!ni0ləndirdi ə &,<ə&-ləndirdi.

1942-ci il "$n$rın 16-29-d$ 7i=-d!-U$n!"r=d$ *&!ri$ d,-lə(lərinin #$rici i0lər n$;irlərinin ü?üncü &ə'lə<ə( &əcli'i !?irildi.Məcli'də @=#A ,lələri ilə dil=&$(i &ün$'iə(lərin ə'il&ə'i $-rədə &ə'ələ &ü;$irə !dildi. *&!ri$ %i(ə'ində @=#A d,lə(lərinin

(ə#ri$(?ılı% <ərəə(lərinə %$r0ı ir:ə ə$li""ə(i :ücləndir&ə %ə-r$r$ $lındı. B ,lələrə :əli0-:!di0 ciddilə0dirildi. Qəl !dilən%ə(n$&ə"ə "n =l$r$% 'i"$'i &üd$iə ü;rə ,%əl$də &ə'lə<ə(=&i(ə'i "$r$dıldı. Mü0$irədə &ü<$riə d,ründə L$(ın *&!ri-$'ı ,lələrinin #$&&$l $;$'ı r=l ="n$&$'ı ir d$<$ (ə'di%ləndi.*B L$(ın *&!ri$'ınının 1) ,lə'i ilə :,&rü rü'&l$rını %$r0ı-lı%lı $;$l(&$% <$%%ınd$ '$;i0 i&;$l$dı. Mü0$irənin nə(icə'ində

*&!ri$ d,lə(lər$r$'ı &üd$iə 0r$'ı "$r$dıldı. Mü0$irədə &ü-<$riədən '=nr$ı dün"$ %rl0 &ə'ələləri də &ü;$irə !dildi.B!"nəl#$l% (ə<lüə'i;li &ə'ələləri ü;rə (ə0il$( "$r$(&$% (,'i"ə



=lnd. =nr$n'd$n '=nr$ L$(ın *&!ri$'ınd$ *B-ın r=l #!"li"ü'əldi. B!ləliləD ü(ün L$(ın *&!ri$'ı ,lələri *B-ın ə(r$ın-d$ *l&$ni"$ l=n$ %$r0ı &ü$ri;ədə d$<$ 'ı# irlə0dilər. 1942-ci ıl $r!lin 1-də *B r!;id!n(i 7;!l( Qəri *r=$d$ <əri

ə&əli""$(l$rın $$rıl&$'ın$ d$ir '(r$(!ji l$nı (ə'di% !(di.1942- ci il &$"ın 2)-d$ L=nd=nd$ *l&$ni"$"$ ə =nn &ü((ə-

i%lərinə %$r0ı &ü<$riədə i((i$%D &ü<$riədən '=nr$ i'ə ə&əd$0-lı% <$%%ınd$ '=!(-in:ili'D i"nn 11-də i'ə '=!(-$&!ri$n &ü%$-ilələrinin i&;$l$n&$'ı $n(i<i(l!r?i =$li'i"$nı &,<ə&ləndirdi.Tərələr ir-irilərinə %$r0ılı%lı "$rdı& :,'(ər&ə $rədə ,<dəli

:,(ürdülər. B!ləliləD 'ənədlər $n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın =r&$-l$0&$'ını $0$ ?$(dırdı. Br$;ili"$ d$ 1942-ci il $%'(n 22-də *l-&$ni"$ ə ($li"$"$ &ü<$riə !l$n !(di. *l&$n l= ,lələrinə%$r0ı iinci cə<ənin $?ıl&$'ı &ə'ələ'inin &ü;$irə'i d$<$ ;ərri=ld.

M4h'%i>ə3i3 i(i3hə h'/3d' $əsə#ə

Mü<$riənin :!di0ində iinci d,r 1942-ci ilin i"nnd$n1944-cü ilin "$"ın$də d$$& !(di. 1942-ci ildə iinci cə<ənin$?ıl&$'ı <$%%ınd$ &ə'ələ *BD B,"ü Bri($ni"$ ə SS7&ün$'iə(lərində &ü<ü& "!r ((d. inci cə<ənin $?ıl&$'ı*l&$ni"$ l= ,lələrinin &əl !dil&ə'inə ə &ü<$riənin

(!;lilə $0$ ?$(&$'ın$ ,&ə !dərdi. *B-ın &ü<$riə"ə %=0l-&$'ınd$n '=nr$ *r=$d$ iinci cə<ənin $?ıl&$'ı &ə'ələ'i ü?(ə-rəli &ən$ ə' !(&ə"ə $0l$dı. *$rıl$n ü?(ərəli "$;ı0&$l$r 1942-cı ilin &$"-i"n $"l$rınd$ V.M.M=l=(=n V$0in%(=n$ ə L=nd=n$DB,"ü Bri($ni"$nın $0 n$;iri \.R!r?ilin i'ə 1942-ci ilin$%'(nd$ M='$"$ 'əərləri ;$&$nı &ü;$irə !dildi. L$iniinci cə<ənin $?ıl&$'ı &ə'ələ'inin &ü;$irə'i <!? də rə$n:!(&irdi. Bnnl$ !ləD '=!(-$&!ri$nD '=!(-in:ili' ə"$n-n$&ələrində (ərələr *r=$d$ iinci cə<ənin $?ıl&$'ının $ci-li"ini :,'(ərdilər.



Ü?(ərəli &ün$'iə(lərdə SS7-"ə *B ə B,"ü Bri($ni"$"$rdı&l$rının :,'(əril&ə'i &ü<ü& ə<ə&i""ə( ə' !(di. B"$rdı&l$r <ə& $n(i<i(l!r?i =$li'i"$nı &,<ə&ləndirdiD <ə& də

'=!(-$l&$n cə<ə'indəi ə;i""ə(i &ü((əi%lərin #!"rinə :ücləndirdi.1942-ci ilin "$"ınd$ ə;i""ə(in $ırlıını :,rən *l&$ni"$

rə<ərli"i ə'irlidə =l$n &ü#(əli &illə(lərin nü&$"əndələrindəni$rə( l!:i=n!r də'(ələr "$r$(&$$ $0l$dı. Bnl$rd$n iriD ə'irlidə=l$n (ür #$l%l$rınd$n i$rə( <!? də ,nüllü =l&$d$n "$r$dıl$n1)2- ci Türü'($n dii;i"$'ı SS7-"ə %$r0ı <əri ə&əli""$(l$rd$i0(ir$ !(di. B ;$&$n *l&$ni"$d$ ə'irlidə =l$n (ə#&inən + &in

$;ər$"c$nlının 2+-26 &ini dii;i"$nın (əriində '=!( <i''ələrinə%$r0ı d,"ü0lərdə i0(ir$ !(dilər. L$in D $;ər$"c$nlıl$rınn$'i=n$l-'='i$li;&lə %ə(i""ən i((i$% %r&$l$rı d!&ə d!"ildi.Hnl$rı "$lnı; =l0!i;&ə =l$n ü&&i nirə( irlə0dirirdi. B ;$&$n*l&$ni"$"$ dəə( =ln$n M.N.7ə'l;$də ə *;ər$"c$n&ü<$cirə(inin di:ər nü&$"əndələri (əcə $;ər$"c$nlıl$rı n$'i;i&əl$ə(indən %r($r&$%l$ i$"ə(lən&ədilərD !"ni ;$&$nd$

&ü<$riənin :ələcə "!nl$rınd$n r!'li$nın &ü'(ə%illi"ini ər$ !(&ə ü?ün i'(i$də !(&ə"ə ?$lı0dıl$r. L$in *;ər$"c$nın&ü'(ə%illi"i &ə'ələ'ində *l&$ni"$ rə<ərli"i ilə i#(il$ "$r$ndıınd$n =D ,ləni (ər !(di. Q!"d !(&ə l$;ı&dır iDə'irlidə =l$n ir 'ır$ "ə<dilər də $;ər$"c$nlı $d-$&ili"$'ı:,(ür&ələ c$nl$rı& n$'i;i& əl$ə(indən %r($rdıl$r.

1942-ci ildə ə 1943-cü ilin əəllərində *(l$n(i =!$nınd$=&&ni$'i"$l$rı ələ !?ir&ə rnd$ $l&$n d=n$n&$'ı (=($ldəni; &ü<$riə'inə $0l$dı. 1943-cü ilin &$r(ınd$ *&!ri$'$<illərində ən ,"ü dəni; d,"ü0ü =ld. K,"ü0də 4+-də $l&$n'$l(ı %$"ıı i0(ir$ !dirdi. Hnl$r rə%iin 21 :ə&i'ini $(ırdıl$r.L$in '$l(ı %$"ı%l$rd$n &üd$iə =ln&$ın &üə&&əl(!#ni$'ın$ 'ürə(lə "i"ələnən $&!ri$nl$r i(ilərini $;$l(dıl$r.

Oə(icədə *l&$ni"$ ,"ü '$l(ı &ü<$riədə r';l$ dü?$r =ld. @*(l$n(i$ rnd$ d,"ü0A $0$ ?$(dı.



1942-ci ilin i"nnd$n 1943-cü ilin !r$l&$də &ü<$riəninS$i( =!$n (!$(rınd$ <əll!dici <$di'ələr $0 !rdi. P$=n d=n$n-&$'ı J$$" $d$l$rı i'(i%$&ə(ində $&!ri$n %üələrinə %$r0ı <ü-

c& !('ə də %$r0ı'ı $lındıD d,rd "$=n :ə&i'i $(ırıldı. Pü;lərlə "$- =n (ə""$rə?i'i ,ldürüldü. P$=ni"$nın <əri %üdrə(inə ;ərə -rld. 1943-cü ilin !r$lınd$ "$=n d=n$n&$'ının S=l=&=n $d$-l$rınd$n rl ?ı#$rıl&$'ı ilə S$i( =!$nd$ &ü<$riədə ə'$'lıd,nü0 $0$ ?$(dı.

*%'( $"ınd$ "$=n d=n$n&$'ının !(di"i n,ə(i cə<d dər'; nə(icələndi.

*n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın ü;ü =l$n d,lə(lər *ri$d$ d$ r %$;$ndıl$r. 1942-ci ildə *l&$ni"$nın %ərdən ir 'ır$ dii;i"$l$rını$"ırı i&$li *ri$"$ ?ı#$r&$'ı &ü((əi%lərin ə;i""ə(ini ?ə(inlə0-dirdi. Bn$ c$$ =l$r$% 1942-ci ilin $"ı;ınd$ in:ili'lər :!n!r$lM=n(%=&!ri $0d$ =l&$%l$ Mi'irdəi %üələrini :ücləndirdilər.H("$rın 22-də in:ili' =rdl$rı Nl-Nl$&!"n r$"=nnd$n @Mə0əlA$dı $l(ınd$ ü&&i <üc&$ !?ərə dü0&ənin %$r0ı'ını ə'dilər.

O="$rın 8-də :!n!r$l G";!n<$!r $0d$ =l&$%l$ Nlcə;$irəin:ili'- $&!ri$n =rd <i''ələri ?ı#$rıldı. Hnl$r$ %$r0ı /r$n'$d$ı!(!n <,&ə(inin 2++ &inli =rd' d$"$n'$ d$ &ü%$i&ə(:,'(ərə il&ə"ərə &əl =ld. *ri$d$ı ə&əli""$(l$rın (əcə<əri d!"ilD !"ni ;$&$nd$ &ü<ü& dil=&$(i 'i"$'i ə<ə&i""ə(i $r idi. *l&$ni"$ ə ($li"$ *ri$d$ı r$n'ı; &üllərinin

'ərə(lərindən &ə<r& =ld. /r$n'$ i'ə $n(i<i(l!r?i =$li'i"$"$&!"l !(&ə"ə $0l$dı.1942-ci ilin '=n-1943-cü ilin əəlində S($lin%r$d ə(r$ınd$

$l&$n %üələrinin &əl !dil&ə'i $n(i<i(l!r?i =$li'i"$nı:ücləndirdi. B!lə 0ər$i(də *l&$ni"$nın &ü((əi%lərindən =l$n($li"$D 7&ıni"$ ə M$c$rı'($nın $n(i<i(l!r?i =$li'i"$"$ d$#il=l$n d,lə(lərlə '!$r$( 'ül< $l$&$% cə<dləri r';l%l$

nə(icələndi.*n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın &,<ə&ləndiril&ə'ində $'$l$n$-

d$ 1943-cü il "$n$rın 14-24-də 7;!l( ə R!r?ilin "ü'ə <əri



rə<ərlərin i0(ir$ı ilə !?irdiləri :,rü0ü &ü<ü& r=l ="n$dı.=nr$n'd$ &ü;$irə !dilən ə'$' &ə'ələ &ü((əi%lərin $$rdıı<əri ə&əli""$(l$rın !r'!(iləri ə i&$li *ri$d$ dü0&ən&əl !dildidən '=nr$ d,"ü0ləri *r=$nın cənn$ - ($li"$ ə

Pn$nı'($n$ !?ir&ə ni""ə(ləri $rədə idi. =nr$n'd$ 'i"$'i r=l!&lərə də di%%ə( "!(irilərə /r$n'$nı $n(i<i(l!r?i =$li'i"$"$%=0&$% ə r$n'ı; &ü%$i&ə( <ərə$(ın$ "$rdı& :,'(ər&ə &ə'ə-lə'i &ü;$irə !dildi. $rl d! Q=lln $'$l$n$"$ :əl&ə'i r$n'ı;&ü%$i&ə( %üələrinin nü;nn $r(dıını :,'(ərdi. =nr$n'i0(ir$?ıl$rı &ü<$riədə Türi"ənin &,%!"i $rədə &ə'ələni də

&ü;$irə !(dilər. Tərələr Türi"əni *l&$ni"$ l= ,lələrinə%$r0ı &ü<$riə"ə %=0&$% $rədə %ər$r %əl !(dilər. =nr$n'd$&ü'(ə&ləələrin &ü<$riədən '=nr$ı ($l!"iD S$i( =!$nd$ &ü<$-riənin $$n &$'ı ə '. &ə'ələlər də &ü;$irə !dildi. Qəl !dilən

ə"$nn$&ədə &ü<$riə d,ründə (ərələrin ir:ə ə$li""ə( :,'-(ər&ə'iD <üc& $&$ni"$'ının l$nl$0dırıl&$'ı ə *l&$ni"$

l= ,lələrinin d$nı0ı%'ı; (ə'li& !dil&ə'i rin'ii irəli 'ürüldü.

1943- cü il &$"ın )-d$ in:ili'-$&!ri$n =rdl$rı Tni'ə <üc& !(dilər.*l&$ni"$nın i&$li *ri$d$ı <əri ə&əli""$(l$r$ #ü''i di%%ə($"ır&$'ı &ü((əi%lər (ərəindən *r=$d$ iinci cə<ənin$?ıl&$'ını 'ürə(ləndirdi. M$" $"ınd$ V$0in%(=nd$ :,rü0ən 7;!l(ə R!r?il *r=$d$ iinci cə<əni 1944-cü ilin &$"ın$də $?&$%

$rədə r$;ılı$ :əldilər.1943- cü il $%'(n 14-24-də $n$d$d$ !!də @$dr$n(A 0ər(i

$dı $l(ınd$ !?irilən =nr$n'd$ *B-d$n 7;!l(D B,"ü Bri($ni"$d$n R!r?il ə Rindən Sn R;ı-V!nD "ü'ə <əri ə 'i"$'i#$di&lər i0(ir$ !(dilər. =nr$n'd$ &ü;$irə !dilən ə'$' &ə'ələ1944-cü ildə i&$li /r$n'$"$ &ü((əi% %=0nl$rının ?ı#$rıl&$'ı əiinci cə<ənin $?ıl&$'ı idi. =nr$n' %ər$r:$< rəi'lərinin

irlə0&i0 =&i(ə'inin "!n &ər;ə'ini ə iinci cə<ənin $?ıl&$-

'ın$ d$ir @H!rl=rdA ə&əli""$(ının ilin l$nını ü? &ər<ələdən i$-rə( =l&$%l$ ə"əndi. N&əli""$($ 1944-cü il &$"ın 1-də $0l$&$%%ər$r$ $lındı. =nr$n'd$ P$=ni"$"$ %$r0ı &ü((əi%lərin <əri



ə&əli""$(l$r$ $0l$&$% l$nı (ə'di% !dildi. n:ili' ə $&!ri$n<,&ə(ləri Birlə0&i0 Millə(lər Tə0il$(ının "$r$dıl&$'ı <$%%ınd$*BD B,"ü Bri($ni"$D Rin ə SS7-nin ir:ə ə"$nn$&ə'inin&ə(nini <$;ırl$dıl$r. =nr$n'd$ /r$n'$ Milli-*;$dlı% =&i(ə'inin

ə"$n$(ıD SS7D *B ə B,"ü Bri($ni"$ #$rici i0lər n$;irlərinin!?iriləcə :,rü0ü <$%%ınd$ &ə'ələ &ü;$irə !dilərə rin'icə

ə"ənildi. 0(ir$?ıl$r ($li"$nın (ə'li& !dil&ə'inin 0ər(lərini&ü;$irə !(dilər.

1943- cü ilin "$"ınd$ r' $l(ınd$ $l&$n-$0i'( %=0nl$rınınd$r&$d$ın !dil&ə'iD i"ln 1+-d$ in:ili'-$&!ri$n =rd

<i''ələrinin Sicil"$"$ ?ı#$rıl&$'ı ə ($li"$nın lid!ri M''=linind!ril&ə'i <əri ə&əli""$(l$rın $$rıl&$'ın$ ciddi (ə'ir :,'(ərdi.

1943- cü il '!n("$rın 3-də &ü((əi%lər Sicili"$ $d$'ınd$ $''iil"!$dl$n$n "!rdə ($li"$ ilə %ı'$ $rı0ı% 0ər(lərini i&;$l$dıl$r. Bnd$n'=nr$ *B ə B,"ü Bri($ni"$nın ($li"$ 'i"$'ə(ində də"i0ili ə&ələ :əldi. ($li"$ &ü((əi%lərin '(r$(!ji l$nl$rınd$ ə B$l$n'i"$'ə(ini <ə"$($ !?ir&ələrində ə'$' $;$ r=ln ="n$&$$

$0l$dı. 1943-cü il '!n("$rın 29-d$ M$l($ $d$'ınd$ G";!n<$"!r əB$d$l"= ($li"$nın (ə'li& =l&$'ının :!ni0 0ər(lərini i&;$l$dıl$r.B!ləliləD ($li"$ *l&$ni"$ l=nd$n ($&$&ilə $"rıl$r$% =("$rın

13- də *l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n !(di. ($li"$nın &ü<$riədən ?ı#$r$%*l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n !(&ə'i ilə @B!rlin-7=&$ =#A il$'$r$dıD *l&$ni"$nın <əri-'i"$'i ə;i""ə(i i'lə0diD !"nəl#$l%

$lə&də (əcrid =ln&$'ı :ücləndi ə $l&$n l=nn $r?$l$n&$'ı'ürə(ləndi. Və;i""ə(dən ?ı#&$% ü?ün $l&$n rə<ərli"i ($li"$"$=rd <i''ələri ?ı#$r(dı. 1)2-ci Türü'($n dii;i"$'ı d$ B$l$nl$r$"!ridildi. L$in ir ?=# $;ər$"c$nlı r$d$ "%='l$ ə i($l"$n

$r(i;$nl$rın$ %=0l$r$% $0i;&ə %$r0ı d,"ü0lərdə i0(ir$ !(dilər.*;ər$"c$n $r(i;$nl$rının d,"ü0 0üc$ə(i $r(i;$n <ərə$(ı($ri#ində ,nə&li "!r ((r.

B!lə 0ər$i(də iinci cə<ənin $?ıl&$'ı &ə'ələ'i $n(i<i(l!r?i=$li'i"$"$ d$#il =l$n d,lə(lərdə də :!ni0 &ü;$irə =ln&$$

$0l$dı. B &ə'ələ"ə <ə'r !dil&i0 =nr$n'ın <$;ırl$n&$'ıD :!di0i



ə nə(icələri &ü((əi%lərin &ün$'iə(lərində #ü''i "!r ((d. =n-r$n'ın !?iriləcə"i "!r &ə'ələ'i &ü((əi% d,lə(lər $r$'ınd$ &ü$-<i'ələrə 'əə =ld. 7;!l( ə R!r?il ü? d,lə( $0?ı'ının irinci=nr$n'ının !?iriləcə"i "!r i&i *l"$'$d$ /!r!n'iD r$%d$Bə'rəni ə B$d$dıD Türi"ədə *n$r$nıD Mi'irdə Q$<irəniDGri(r!"$d$ *'&$rıD S($lin i'ə r$nd$ T!<r$nı (əli !dirdilər. B&ə'ələni <$;ırl$&$%d$n ,(rü əəlcə ü? d,lə(in #$rici i0lər n$;irlərinin M='$d$ &ü0$irə'ini !?ir&ə %ər$r$ $lındı.M='$ =nr$n'ı 1943-cü il =("$nn 19-3+-d$ !?irildi. V.V.M=l=(=D . J!ll ə *. d!nin i0(ir$ !(di"i =nr$n'd$ &ü$i%

%ər$rl$r %əl =lnd. 1944-cü ilin "$;ınd$ /r$n'$"$ in:ili'-$&!ri$n =rd <i''ələrinin ?ı#$rıl&$'ı ilə iinci cə<ənin $?ıl&$'ıDTüri"ə"ə $n(i<i(l!r?i l= d,lə(ləri (ərəindən &ü<$riə"ə%=0l&$'ı (əliinin !dil&ə'iD i(ərə ,lə =l$n '!?in ,; <əri

$;$l$rını &ü((əi%lərin i#(i"$rın$ !r&ə'i (əli !dildi.*l&$ni"$nın :ələcə %rl0 &ə'ələ'inin &ü;$irə'ini L=n-

d=nd$ "$r$dıl$c$% *r=$ &ə'lə<ə( =&i''i"$'ınd$ !?ir&ə %ər$-

r$ $lındı.($li"$ <$%%ınd$ %əl !dilən ə"$nn$&ədə ,lədə $0i;&in,ünü ə'&əD <əri c$niləri cə;$l$ndır&$% ə i($l"$n &ə'ələ'inəd$ir Mə'lə<ə( r$'ı "$r$(&$% %ər$r$ $lındı.

*'(ri"$nın &ü'(ə%illi"i ə $;$d ini0$ıD (,rədilən ə<0ililərə:,rə <i(l!r?ilərin &ə'li""ə(iD ü&&i (ə<lüə'i;li &ə'ələləri ü;rə

ə"$nn$&ələr %əl !dildi. =nr$n' i0(ir$?ıl$rı !"nəl#$l% 'ül<ü

ə (ə<lüə'i;li"i %=r"$n (ə0il$(ın "$r$dıl&$'ını ;ərri '$"dıl$r.M='$ =nr$n'ının %ər$rl$rı $n(i<i(l!r?i =$li'i"$'ının &,<-

ə&ləndi"ini (ə'di% !dərə ü? d,lə( $0?ı'ının irinci :,rü0ü ü?ün;ə&in <$;ırl$dı. =nr$n'ın !?iriləcə"i "!r ü&&i r$;ılı$ "n=l$r$% T!<r$n &üə""ənlə0dirildi.

S($linD 7;!l( ə R!r?ilin i0(ir$ı ilə @Gri$Y 0ər(i $dı $l(ınd$!?irilən T!<r$n =nr$n'ı 1943-cü il n="$rın 28-dən d!$rın 1-

də =ld. =nr$n'd$ d,lə( $0?ıl$rı iinci cə<ənin $?ıl&$'ı ə&ü<$riənin $$rıl&$'ı &ə'ələlərini &ü;$irə !dərə &ü$i% %ə-r$rl$r %əl !(dilər. R!r?il iinci cə<ənin *r$lı% dəni;indən ə



B$l$nl$rd$nD 7;!l(lə S($lin i'ə *r=$nın 0i&$lınd$n $?ıl&$'ını(əli !(dilər. \;n &ü;$irələrdən '=nr$ iinci cə<əni 1944-cüilin &$"ınd$ @H!rl=rdA $dı $l(ınd$ /r$n'$nın 0i&$lınd$n əcənn-

d$n 36 in:ili'-$&!ri$n dii;i"$'ı ?ı#$r&$%l$ $?&$% $rədə %ər$r %əl=lnd. S($lin T!<r$n$ :!di-%$"ıd$rən "=lü'(ü B$ıd$ =ld.

Mü((əi% d,lə(lər Türi"ənin $n(i<i(l!r?i =$li'i"$ (ərəindən&ü<$riə"ə %=0l&$'ı ə P%='l$i"$ $r(i;$nl$rın$ "$rdı& !dil-&ə'inə d$ir (ədir :,rəcələri $rədə r$;ılı$ :əldilər.

S($lin P$=ni"$nın i(ərəli <$%%ınd$ '=!(-"$=n &ü%$ilə-

'ini =;&$'ını ə'$' :,(ürərə *l&$ni"$ &əl !dildidən ii-ü?$" '=nr$ SS7-nin ,lə"ə &ü<$riə !l$n !dəcə"i& ildirdi.=nr$n'd$ *l&$ni"$nın ($l!"i &ə'ələ'i &ü;$irə !dildi. Ü?

d,lə( $0?ı'ı *l&$nı"$ ər$;i'indən ır d$<$ "!& &ü<$riə (,rə-dil&ə&ə'ı ü?ün (ədirlər :,rəcələri& ə"$n !(dilər. 7;!l( *l-&$ni"$nı !0 d,lə(ə - r''i"$E J$nn=!r ə *l&$ni"$nın 0i&$l-%ər r$"=nl$rıE S$'=ni"$ ə L!"'i%E J!''!n ə"$lə(iD K$r&0($d(D

!''!lD 7!"ndən cən$ =l$n r$"=nl$rD V!'($li"$nın %ədi& 0ə<ər-ləriE B$$ri"$D B$d!n ə Vür(!n!r%ə ,l&ə"i (əli !(di. Bnd$n

$0%$ *l&$ni"$d$n J$&r% ə il $n$lı r$"=n $"rıl$r$% "$Birlə0&i0 Millə(lərinD "$ d$ d,rd d,lə(in id$rə?ili"inə !ril&əliidi. 7r ə S$$r il$"ə(ləri də Birlə0&i0 Millə(lərin nə;$rə(inə!?&əli idi. R!r?il (əlii ə"əndi. *l&$ni"$ <$%%ınd$ &ə'ələ

*r=$ &ə'lə<ə( =&i''i"$'ının &ü;$irə'inə !rildi. *l&$ni"$-nın d!&=r$(ilə0diril&ə'iD <ər'i;lə0diril&ə'i ə ,lədə n$'i;&in,ünün ə'il&ə'i <ə"$($ !?iril&əli idi. Bn$ ?=# $#( Ü? K -d!&=r$(ilə0dir&əD d!&ili($n;$'ı"$ ə d!n$'iı$'i"$ d$ d!"ilir.

=nr$n'd$ =l0$ <$%%ınd$ &ə'ələ də &ü;$irə !dildi. =l0$d,lə(inin 'ər<ədlərini @!r;=n #ə((iA ilə Hd!r ?$"ı ="nc$əd$lə(li ə ($ri#i <ə%i%ə(ə "n <əll !(&ə $rədə %ər$r %əl

=lnd. Jə&?inin !ni%'!r% ə =nn ə(r$ınd$ı r$"=nl$rınSS7- "ə !ril&ə'i $rədə rin'icə r$;ılı% əldə !dildi.





nin &üd$iə &,%!lərini =&$rd&$n !dərə d!'$n( ?ı#$rdı. Jəriə&əli""$(l$r$ ) &in :ə&i cəl !dildi. B!ləliləD *r=$d$ iincicə<ə $&!ri$n :!n!r$lı K.G";!n<$!r =&$nd$nlıı $l(ınd$$?ıldı. inci cə<ənin $?ıl&$'ı *l&$ni"$nın !"nəl#$l%&,%!lərini '$r'ıd$r$% $n(i<i(l!r?i =$li'i"$nı :ücləndirdi ə $l&$n

l= ,lələrində ?$0%ınlı% "$r$(dı. 1944-cü il '!n("$rın -dəB=l%$rı'($n *l&$ni"$ ilə &ün$'iə(ləri rə'&i 0əildə ə'di"ini

ildirər$ ə '!n("$rın 8-də =n$ &ü<$riə !l$n !(di. Mü((əi%lər B=l%$rı'($nl$ =("$rın 2)-28-də M='$d$ !?irilən d$nı0ı%l$rd$

$n0i% '$;i0ini i&;$l$dıl$r. 1944-cü il s&3),'>%/3 12-də M='$d$

SS7D *B ə B,"ü Bri($ni"$ $dınd$n 7&ıni"$ ilə $rı0ı% '$;i0ii&;$l$ndı. S$;i0dən '=nr$ 7&ıni"$ *l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n!(di.

1944-cü il '!n("$rın 19-d$ M='$d$ &ü((əi%lərlə /inl$ndi"$$r$'ınd$ !?irilən d$nı0ı%l$rının nə(icə'ində $n0i% '$;i0ii&;$l$ndı. Sənəddə /inl$ndi"$ ər$;i'inin <əri cə<ə(dən i0$lınə;ərdə ((l&$&ı0dı. B$n0ıın 0ər(lərinə :,rə /inl$ndi"$

%=0nl$n& '=!(-ın 'ər<əddindən :!ri ?ə&əliD ər$;i'indəi*l&$ni"$ 'il$<lı %üələrini (ər'il$< !(&əliD ə;i ər$;ilərini S=!(((i$%ın$ !r&əli ə SS7- "ə 3++ &ln. *&!ri$ d=ll$n <əc&ində(ə;&in$( ,də&əli idi.

B!lə 0ər$i(də BMT-nin "$r$dıl&$'ı i0i 'ürə(ləndirildi. 1944-cüil $%'(n 21-dən '!n("$nn 28-də V$0in%(=n "$#ınlıınd$ı

K&$r(=n-H'd$ *BD B,"ü Bri($ni"$ ə SS7 nü-&$"əndələrinin =nr$n'ınd$ Birlə0&i0 Millə(lər Tə0il$(ının "$r$-dıl&$'ı <$%%ınd$ &ə'ələ &ü;$irə !dildi. *B nü&$"əndə'i.J!llD B,"ü Bri($ni"$ nü&$"əndə'i *.$d=%$n ə SS7-nin*B-d$ı 'əiri *.Qr=&ı= $0lıc$ &ə%'ədi !"nəl#$l% 'ül<ü ə(ə<lüə'i;li"i %=r&$%d$n i$rə( =l$n BMT-nin "$r$dıl&$'ı $rədər$;ılı$ :əldilər. Tə0il$(ın ə$li""ə( rin'iləri &üə""ənlə0dirildi.

=nr$n'ın %ər$rl$rın$ ə'$'ən BMT-nin ə'$' =r%$nl$rı Tə<lüə'i;-li r$'ıD B$0 Məcli'D B!"nəl#$l% &ə<ə&ə ə $(ilidən i$rə(=l&$lı idi. Bnd$n $0%$ %(i'$di ə S='i$l r$ "$r$(&$% %ər$r$



$lındı. Tə0il$($ ü;lü ə =nl$rın 'əl$<i""ə(ləri $rədə &ə'ələlər də r$;ıl$0dırıldı.

1944-cü il '!n("$nn 28-də =nr$n' i0(ir$?ıl$n @Ü&&i !"nəl#$l%(ə<lüə'i;li (ə0il$(ının "$r$dıl&$'ın$ d$ir (əlilərA $dlı "!n'ənədini i&;$l$dıl$r. B 'ənəd BMT ni;$&n$&ə'inin ə'$'ı& (ə0il!(di.

*l&$ni"$nın :ələcə ($l!"i &ə'ələ'i 1944-cü il =("$nn 9-d$B,"ü Bri($ni"$nın $0 n$;iri \.R!r?ilin M='$d$ SS7 rə<-

ərləri ilə d$nı0ı%l$rınd$ &ü;$irə !dildi. K$nı0ı%l$rd$ R!r?il*l&$ni"$nı ü? d,lə(ə - r''i"$D S$$r il$"ə(i ə *'(ri"$-

B$$ri"$ d,lə(lərinə ,l&ə"i (əli !(di. L$in &ə'ələ ü?d,lə( $0?ı'ının n,ə(i =nr$n'ın$də (ə#irə '$lındı.K$nı0ı%l$rd$ =l0$ &ə'ələ'i də &ü;$irə !dildi. Tərələr =l-

"$ &ü<$cirə( <,&ə(inin ə =l"$ Milli-*;$dlı% =&i(ə'ininnü&$"əndələri ilə :,rü0dülər. L$in =l"$ Milli-*;$dlı%=&i(ə'ini SS7D &ü<$cirə( <,&ə(ini i'ə B,"ü Bri($ni"$&üd$iə !(di"indənD =nl$rın $r$'ınd$ i#(il$ "$r$ndıınd$n

&ə'ələ $rədə <!? ir r$;ılı$ :əlin&ədi.K$nı0ı%l$rd$ B$l$n &ə'ələ'i &ü;$irə !dildi. Tərələr P-

%='l$i"$d$ ü(ün 'ə"ləri i0$ld$n $;$d =ln&$$ ",nəldəcələrini ildirdilər. B$l$n ,lələri SS7 ilə B,"ü Bri($ni"$ $r$'ınd$nü; d$irələrinə :,rə ,lündü.

1944-cü il =("$rın 11-də i&;$l$dıı ilin $rı0ı% '$;i0inin0ər(lərinə :,rə M$c$rı'($n &ü<$riədən ?ı#$r$% *l&$ni"$"$

&ü<$riə !l$n !(di. M$c$r <,&ə(i R!#='l=$i"$D P%='l$i"$ə 7&ını"$ (=r$%l$nnının M$c$rı'($n (əriinə d$#il !dil&ə'i<$%%ınd$ ü(ün əəli %ər$rl$rını lə !(di. M$c$rı'($n 'ər<ədləri

ər$ =lnd ə ü(ün &ü((əi% ,lələrin <əri ə'irləri (!;lilə$;$dlı$ r$#ıldı. M$c$rı'($nl$ "!n $rı0ı% 'ənədi 1946-ci il"$n$rın 2+-də i&;$l$ndı.

1944-cü il =("$rın əəllərində *l&$ni"$ =rd' Pn$nı'($-nı ə *l$ni"$nı (ər !(di. Pn$nı'($n$ in:ili' =rdl$n ?ı#$rıldı. O=r!? də $;$d !dildi. B!ləliləD *l&$ni"$ *r=$d$ı ü(ün &ü(-



(əi%lərindən &ə<r& =ldD !?&i0 &ü((əi%ləri i'ə ir-irinin$rdınc$ =n$ &ü<$riə !l$n !(dilər.

Mü((əi% =rdl$rının <üc&l$rının :ücləndiril&ə'i*l&$ni"$nı d$<$ $ır ə;i""ə(ə '$ldı. *BD SS7 ə B,"ü Bri($ni"$ d,lə( $0?ıl$rı əl$%ələrini d$<$ d$ 'ı#l$0dırdıl$r.*n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın ü;ü =l$n ü? d,lə( $0?ı'ının rı&=nr$n'ı @*r%=n$(A $dı $l(ınd$ P$l($d$ Li$di"$ '$r$"ınd$ 1946-ci il !r$lın 4-11-də !?iri 1-

di. =nr$n'$ :ələrən 7;!l( ə R!r?il !r$lın 2-də "=lü'(üM$l($d$ :,rü0dülər. Məl !dildidən '=nr$ *l&$ni"$ ilə

d$r$n&$%D !"nəl#$l% (ə<lüə'i;li (ə0il$(ı "$r$(&$%D =l0$D*r=$nın $;$d !dil&ə'i <$%%ınd$ ə"$nn$&ələrD P%='l$i"$D<əri &ə'ələlər ə . =nr$n'd$ &ü;$irə !dildi. Jəri&ə'ələlərin &ü;$irə'i ;$&$nı &ü((əi%lər cə<ələrdə ə$li""ə(inəl$%ələndiril&ə'ini $ci '$"dıl$r. *l&$ni"$ ilə $lı &ə'ələdəd$nı0ı%'ı; (ə'li& =l&$nın 0ər(ləri ə &əl !diləcə r!"#ləd$r$n&$nın ü&&i rin'iləri r$;ıl$0dırıldı. *r=$ &ə'lə<ə(

=&i''i"$'ı *l&$ni"$nın d$nı0ı%'ı; (ə'li& =l&$'ı 0ər(lərini ə =n$nə;$rə( !dil&ə'i &ə'ələlərini i0lə"i <$;ırl$&$lı idi. aZ*l&$ni"$nınd$nı0ı%'ı; (ə'li& !dil&ə'iA $dl$n$n 'ənəddə (ə'li& =l&$nın0ər(ləri :,'(ərildi. Sənədə :,rə *l&$ni"$ i0$l ;=n$l$rın$

,lün&əli idi. ər% i0$l ;=n$'ını '=!(D 0i&$l-%ər ;=n$'ınıin:ili'D cən-%ər i0$l ;=n$'ını $&!ri$n %=0nl$rı ((&$lı idi.0$l d,ründə *l&$ni"$ ər$;i'ində $li <$i&i""ə( =r%$nl$rı&ü((əi% d,lə(lərin 'il$<lı %üələrinin $li $0 =&$nd$nl$rı=l&$lı idi. *l&$ni"$ ü?ün Oə;$rə( 0r$'ı "$r$dılırdı. r$ i0$l;=n$l$rınd$ ə$li""ə(i əl$%ələndir&əliD <əriD 'i"$'i ə i%(i'$dı&ə'ələləri <əli !(&əli idi. Oə;$rə( 0r$'ının nə;dindəəl$%ələndir&ə =&i(ə'i "$r$dılırdı. Oə;$rə( 0r$'ınd$ %ər$rl$r "!dillilə %əl !dilirdi.

*l&$ni"$nın i0$lı ə =n$ nə;$rə(də /r$n'$nın ər$ər <ü%%-d$ i0(ir$ !(&ə'i $rədə r$;ılı$ :əlindi. B,"ü Bri($ni"$ ə *B -ın i0$l ;=n$l$rı <!'$ın$ /r$n'$"$ i0$l ;=n$'ı !rildi.



=nr$n'd$ *l&$ni"$d$n (ə;&in$(ın $lın&$'ı &ə'ələ'i &ü;$-irə =lnd. *l&$ni"$nın ,də"əcə"i 2+ &lrdD d=ll$r (ə;&in$(ın 1+&lrdD d=ll$rı S=!( ((i$%ın$ ?$(&$lı idi. *l&$ni"$ (ə;&in$(ı ü?=r&$d$ - &illi 'ərə(lərinin $lın&$'ı ə <əri =(!n'i$lının lə

!dil&ə'iE c$ri &ə<'ll$rının $lın&$'ıE $l&$n i0?i ə&ə"indəni'(i$də =ln&$'ı ilə ,də&əli idi. Tə;&in$( &ə'ələ'ində ə$li""ə(iəl$%ələndir&ədən ,(rü (ə;&in$($ d$ir &ü((əı%lər$r$'ı =&i''i"$"$r$dıldı.

BMT ni;$&n$&ə'i& ($& 0əildə i0lə"i <$;ırl$&$%d$n ,(rü1946- ci il $r!lin 26-də S$n-/r$n'i'=d$ =nr$n' !?ir&ə $rədə

r$;ılı% əldə =lnd. 1942-ci il "$n$rın 1-də Birlə0&i0 Millə(lərin ə"$nn$&ə'ini i&;$l$"$n ə 1946-ci il &$r(ın 1-də ü&&i dü0-&ənə &ü<$riə !l$n !dən d,lə(lərin =nr$n'$ dəə( =ln&$'ı $-rədə %ər$r %əl !dildi. BMT Tə<lüə'i;li r$'ınd$ %ər$rl$rın"!dillilə %əl !dil&ə'i $rədə 7;!l(in (əlii ə"ənildi.

n& =nr$n'ınd$ =l0$ &ə'ələ'i =l"$ <,&ə(i ə =l0$-nın :ələcə 'ər<ədləri $#ı&ınd$n &ü;$irə !dildi. /iir $"rılı%-

l$rın$ $#&$"$r$% ü? d,lə( $0?ı'ı =l0$nın 0ər% 'ər<ədlərinin@!r;=n #ə((iA ="nc$ !?&ə'i ə =n$ (=r$%l$r !ril&ə'i $rədə%ə(i %ər$r %əl !(dilər.

=nr$n' @*r=$nın $;$d !dil&ə'i <$%%ınd$ ə"$nn$&əAni ə"əndi.

rı& =nr$n'ı P%='l$i"$ <$%%ınd$ &ə'ələni &ü;$irə!dərə "%='l$ <,&ə(inin "$r$dıl&$'ını 'ürə(ləndir&ə"i $ci'$"dı.

/!r$lın 11-də ü? d,lə( $0?ı'ı SS7-nin P$=ni"$"$ &ü<$-riə !l$n !(&ə'inin 0ər(ləri $rədə &ə#i 'ənəd i&;$l$dıl$r. SS7*r=$d$ &ü<$riə %r($rdı%d$n ii-ü? $" '=nr$ P$=ni"$"$ $0$-ıd$ı 0ər(lərlə &ü<$riə !l$n !(&ə"i ,<də'inə :,(ürdüC M=n%=-l'($n 5$l% 7!'li$'ınd$ &,cd ə;i""ə(in '$#l$nıl&$'ıD S$-

#$linin cən <i''ə'inin ə =n$ i(i0i $d$l$rın SS7I-"ə !ril&ə'iDK$"r!n (ic$rə( li&$nınının !"nə&iləllə0diril&ə'iD =r(-*r(rn<əri-dəni; $;$'ı i&i ic$rə"ə !ril&ə'iD ər%i Rin ə Fəni



M$ncri"$ də&ir"=ll$rının Rin ə SS7 (ərəindən ir:ə i'(i$də=ln&$'ıD ril $d$l$rının SS7-"ə !ril&ə'i. Mü((əi%lər SS7-nin (əlilərinə !(ir$; !(&ədi. i-ü? $" &üddə(inin !ril&ə'i<əri <i''ələrin ə (!#ni$nın %ərdən 0ər%ə !?iril&ə'i ilə $lıidi.

n& =nr$n'ının ,"ü ($ri#i ə<ə&i""ə(i $r idiC =D $n(i<i(-l!r?i =$li'i"$d$ =l$n "!dilli"i nü&$"i0 !(dirdiE &ü<$riədən '=n-r$ı dün"$nın d!&=r$(i %rl0n$ d$ir r=%r$&ı i0lə"i <$;ır-l$dıE :ələcədə &ü<ü& !"nəl#$l% &ə'ələlərə d$ir d,lə(lər $r$-'ınd$ &ə'lə<ə(lə0&ələri ;ərri '$"dıE *l&$ni"$nın d$nı0ı%'ı;

(ə'li& !dil&ə'ini 'ürə(ləndirdi.1946- ci iln əəllərində *l&$ni"$ ($&$&ilə (əcrid =ln&0ə;i""ə(ə dü0dü. Hnn "!:$nə &ü((əi%i i&i "$lnı; P$=ni"$ %$-lırdı. *r(ı% Ü?üncü r!"#in &əl =l$c$ını $0$ dü0ən *l&$ni"$rə<ərləri *r=$ d,lə(ləri ilə '!$r$( 'ül< $l$&$% cə<dlərinə

$0l$dıl$r. 1946-ci il $r!lin 12-də 7;!l(in ə$( !(&ə'i *l&$ni-"$nın '!$r$( 'ül< d$nı0ı%l$rın$ =l$n ü&idlərini $r(ırdı. L$in

in:ili' ə $&!ri$n <,&ə(ləri n &ü&ün'ü; '$"dıl$r. Jəriə&əli""$(l$rın *l&$ni"$ ər$;i'ində $$rıl&$'ı '!$r$( d$nı0ı%l$r <$%%ınd$ &ə'ələni $r#$ l$n$ !?irdi. *r!lin 29-d$ ($li"$d$ı$l&$n =rdl$rı (ə'li& =ldl$r.

1946- ci il $r!lin 26-də 'ül<ü ə !"nəl#$l% (ə<lüə'i;li"i (ə&in!(&ə ü?ün S$n-/r$n'i'=d$ 4) ,lədən 282 nü&$"əndənin i0(ir$ !(di"i =nr$n' $?ıldı. =nr$n'ın i0ində Birlə0&i0 Millə(lərin1942-ci il 1 "$n$r ($ri#li ə"$nn$&ə'ini i&;$l$"$n ə '=nr$d$n=n$ %=0l$r$% *l&$ni"$"$ &ü<$riə !l$n !dən d,lə(lər i0(ir$ !dirdilər. 0(ir$?ı d,lə(lərə dəə(n$&ə *BD B,"ü Bri($ni"$DSS7 ə Rin $dınd$n :,ndərildi. =nr$n'ın 'ədrləri V.M.M=l=(=DGC.S(!((n\SZ *d!n ə Sn R;ı-V!n '!?ildilər. =nr$n'ın :ündəli"ində ir &ə'ələ -BMT ni;$&n$&ə'ini i0lə"i <$;ırl$&$% drrd.

=nr$n'ın :!di0ində d,rd =&i''i"$ "$r$dıldıC Ü&&i &ə'ələlər ü;rəE B$0 &əcli'D %(i'$di ə S='i$l 0r$D Qə""&l% 0r$'ı&ə'ələləri ü;rəE Tə<lüə'i;li r$'ı &ə'ələləri ü;rəE B!"nəl#$l%



&ə<ə&ə ə di:ər <ü%%i &ə'ələlər ü;rə. Bnd$n $0%$nü&$"əndə <!"ə(ləri $0?ıl$rının &ün(ə;ə& =l$r$% &ü0$irə'i də!?irildi. Mə'ələlərin &ü;$irə'i ;$&$nı (ərələr $r$'ınd$ iir &ü#(əlili"i ü;ə ?ı#dı. L$"i<ələrə dü;əli0lər ir n!?ə %rd$'i'(!&lə0dirildiC irinci %r dü;əli0lər B$0 Məcli'in <ü%%l$rının:!ni0ləndiril&ə'iniE iinci %r dü;əli0lər Tə<lüə'i;li r$'ınınD=nn d$i&i ü;lərinin <ü%%l$rının &ə<ddl$0dın &$'ını əTə<lüə'i;li r$'ının ü;lərinin '$"ının $r- (ınl&$'ınıE ü?üncü%r dü;əli0lər !"nəl#$l% &ə<ə&ənin <ü%%l$rının:!ni0ləndiril&ə'ini nə;ərdə ((rd. Ki:ər dü;əli0lər i'ə

(!#nii #$r$(!r d$0ı"ırdı. =nr$n' i0(ir$?ıl$rı ə'$' &ü;$irələri ilii %r dü;əli0lər ə(r$ınd$ $$rdıl$r.Tə<lüə'i;li r$'ınd$ 'ə'!r&ə &ə'ələ'ində n& =nr$n-

'ınd$ irəli 'ürülən d$i&i ü;lər $r$'ınd$ "!dilli rin'ii %əl!dildi. K$i&i ü;lərdən iri @!(=A %="$rdı'$ &ə'ələ %əl =ln-&rd. Tə<lüə'i;li r$'ın$ !0 ,lə - *BD SS7D B,"ü Bri($-ni"$D /r$n'$ ə Rin d$i&i ü;D ) d,lə( i'ə %!"ri-d$i&i ü; =l$r$%

ii il &üddə(inə '!?ildilər. Qə""&l% &ə'ələ'ində d,lə(lərinü&&i iir irli"i ə'$'ınd$ <i&$"ədə =l$n ər$;ilərin ə<$li'ininini0$ı ü?ün %ə""&l% 'i'(!&i "$r$(&$% ;ərri '$"ıldı. =nr$n'B!"nəl#$l% &ə<ə&əni (ə'i' !(di. BMT i%$&ə(:$<ının "!rlə0di"i"!r O"-P=r 0ə<əri &üə""ənlə0dirildi.

1946-ci il i"nn 2)-d$ BMT ni;$&n$&ə'inin %əl !dil&ə'iilə S$n-/r$n'i'= =nr$n'ı ,; i0ini $0$ ?$(dırdı.

BMT-nin "$r$dıl&$'ının ,"ü ($ri#i ə<ə&i""ə(i $r idi. HD !"nəl#$l% 'ül<ü ə (ə<lüə'i;li"i %=r"$nD ə&əd$0lıı <ə"$($ !-?irən ni!r'$l (ili !"nəl#$l% (ə0il$( n'i"$'ını "!rinə "!(ir&ə-"ə $0l$dı. BMT !"nəl#$l% &ün$'iə(lərin &ü<ü& rin'iləri =l$-r$% d,lə(lərin '!r!n ər$ərli"iD 'ər<ədlərin =;l&$;lııD ir-

irinin d$#ili i0lərinə %$rı0&$&$%D &ü$<i'əli &ə'ələlərin dinc

$'i(ələrlə <əlli ə . !l$n !(di.M$"ın əəllərində $l&$n =rdl$rı 5=r$(ı'($nD Fəni ə

Qəri *'(ri"$d$ ə Fəni *l&$ni"$d$ &ü%$i&ə(i d$"$ndırdıl$r.



Ji(l!r $r!lin 3+-d$ ,;ünü ,ldürdü. 1946-ci il &$"ın S-də B!rlində*l&$ni"$nın <əri cə<ə(dən d$nı0ı%'ı; (ə'li& =l&$'ı <$%%ınd$ $(i&;$l$ndı. *r=$d$ &ü<$riə $0$ ?$(dı. *BD B,"ü Bri($ni"$D/r$n'$ ə SS7 =rdl$rı *l&$ni"$ ər$;i'ini i0$l !(dilər. *l&$ni"$rə<ərli"i <ə' !dildi. Bir &üddə( '=nr$ =nl$rın ü;ərində Oü&!r%0ə<ərində !"nəl#$l% &ə<ə&ə %rld.

Mü((əi%lərin %ələə'i *r=$d$ &ürəə !"nəl#$l% &ə'ə-lələrinin <əllinin ;ərrili"ini ,n l$n$ ?ı#$rdı. l n,ədə *l&$ni-"$nın d$nı0ı%'ı; (ə'li& =l&$'ı <$%%ınd$ $(d$n irəli :ələn&ə'ələləri ni;$&$ '$l&$% l$;ı& idi. L$in &ə'ələlərin

&ü;$irə'i ;$&$nı &ü((əi%lər $r$'ınd$ *l&$ni"$d$ i0$l r!ji&i ə=nn id$rə =ln&$'ı ilə $lı iir $"rılı%l$rının =ld ü;ə ?ı#dı.M,%!lərdəi ər%lər !"ni ;$&$nd$ =l0$ &ə'ələ'ində də &,cdidi.

1946-ci il i"nn 6-də SS7D *BD n:il(ərə ə /r$n'$ *r=$&ə'lə<ə( =&i''i"$'ının <$;ırl$dıı d$nı0ı%'ı; (ə'li& =l&$% <$%-%ınd$ $(ın 0ər(lərinə "n =l$r$% (ər(i !dilən @*l&$ni"$nın

&əli""ə(i <$%%ınd$ ə"$nn$&əAni i&;$l$dıl$r. Bə"$nn$&ə *l-&$ni"$nın (ə'li& =l&$'ı 0ər(ləri <$%%ınd$ $0 'ənəd idi. Bə"$n-n$&ə"ə :,rə *l&$ni"$d$ &ərə;i <,&ə( lə !dilirdi. *l&$n'il$<lı %üələri %rD dəni; ə <$$d$ ($&$&ilə &əl !dil&i0<!'$ =lnrd. *l&$ni"$d$ <$i&i""ə( d,rd d,lə(in əlinə !?ir-di. Hnl$r *l&$ni"$ ər$;i'ində i0$l ;=n$l$rını ə nə;$rə( &!#$ni;-&ini "$r$dırdıl$r.

"nn )-d$ *l&$ni"$d$ i0$l ;=n$l$rınd$ nə;$rə( &!#$ni;&i $rədə d,rd d,lə(in '$;i0i i&;$l$ndı.

SS7 ər%i *r=$ ,lələrinə %=0n ?ı#$r&$%l$ R!#='l=$i-"$D =l0$D P%='l$i"$D B=l%$rı'($nD M$c$rı'($n ə 7&ıni"$nı ,;nə;$rə(i $l(ın$ '$l&$% i'(ə"irdi. B ,lələrin i0$ld$n $;$d =ln&$-'ın$ "$rdı& !dən SS7 =nl$rd$ '='i$li;& %rl0 "$r$(&$$ cə<d

!(di"indən &ü((əi%ləri ilə &ən$!"i (=%%0rd.*n(i<i(l!r?i =$li'i"$nın ü;ü =l$n d,lə(lər *r=$d$ &ü<$-riə '=n$ ?$(dı%d$n '=nr$ $0lıc$ di%%ə(lərini P$=ni"$nın &əl



!dil&ə'inə ",nəl(dilər. G"ni ;$&$nd$ ü? d,lə( $0?ı'ı &ü<$riə-dən '=nr$ı *r=$nın %rl0 &ə'ələlərini &ü;$irə !(dilər.@T!r&in$lA 0ər(i $dı $l(ınd$ B!rlinin )+ &.-də "!rlə0ən =('d$&d$Si'ili=n#= '$r$"ınd$ B$!l'!r% %ə'əə'i "$#ınlıınd$ S($linDR!r?il ə Tr&!n $0d$ =l&$%l$ 1946-ci il i"ln 1-dən $%'(n2-də =nr$n' !?irildi. =nr$n'ın :!di0ində R!r?ili $rl$&!n('!?ilərində %ələə %$;$n&ı0 L!"=ri'( $r(i"$'ının lid!ri .G((liəə; !(di. =nr$n'd$ #$rici i0lər n$;irləri də i0(ir$ !dirdilər.

=nr$n'd$ &ü<$riədən '=nr$ı *r=$nın %rl0 ə !?-&i0 dü0&ən d,lə(lərlə 'ül< &ü%$ilələrinin <$;ırl$n&$'ı &ə'ə-

lə'i &ü;$irə !dildi. K,lə( $0?ıl$rı &ə%'ədlə *BD B,"ü Bri($ni"$D SS7D /r$n'$ ə Rin #$rici i0lər n$;irlərinin 0r$'ını (ə'i'!(dilər. Hnn $0lıc$ ə;iə'i &əl !dil&i0 d,lə(lərlə 'ül< &ü-%$ilələrini i0lə"i <$;ırl$&$% &üə""ənlə0dirildi. r$nın "$r$-dıl&$'ı ilə *r=$ &ə'lə<ə( =&i''i"$'ı ,; ə$li""ə(ini d$"$ndırdı.

=nr$n'd$ ə'$' "!ri *l&$ni"$ &ə'ələ'i ((d. Mü((əi% d,-lə(lərin rə<ərləri *l&$ni"$ ilə d$r$n&$ın 'i"$'i ə i%(i'$di rin-

'ilərini %əl !(dilər. *l&$ni"$"$ &ün$'iə(də ə'$' rin'ilər =nn <ər'i;lə0diril&ə'iD d!&=r$(ilə0diril&ə'i ə n$'i;&in ,-ünün ə'il&ə'i &üə""ənlə0dirildi. *l&$ni"$ ($& 0əildə (ər'il$<=ln&$lıD <ər'i;lə0diril&əliD ü(ün <əri 'ən$"!'i ($&$&ilə lə!dil&əliD O$'i=n$l-S='i$li'( $r(i"$'ı &ə< !dil&əli ə *l&$ni"$<ə"$(ı d!&=r$(i ə'$'d$ dinc ə&əd$0lı% ü?ün %rl&$lı idi.*l&$ni"$d$ nə;$rə( &!#$ni;&ini d,rd d,lə(in 'il$<lı %üələrinin$li $0 =&$nd$nl$rı <ə"$($ !?ir&əli idi.

*l&$ni"$nın ,də"əcə"i (ə;&in$( &ə'ələ'i ə(r$ınd$ ə'in&ü$<i'ələr :!(di. B $rədə #ü''i '$;i0 i&;$l$ndı. B &ə'ələdərı& =nr$n'ının %ər$rı ə'$' :,(ürüldü. Bnd$n $0%$ SS7 %ər;=n$'ınd$n d$ əl$ə ,&ürD ər;$% ə di:ər &ə<'ll$r $l&$lı idi.

*l&$ni"$nın <əri-dəni; ə (ic$rə( d=n$n&$'ının ,lü0dürül-

&ə'i $rədə %ər$r %əl !dildi. Jəri-dəni; :ə&iləri 194)-cı il !-r$lın 16-dəD (ic$rə( :ə&iləri i'ə P$=ni"$"$ %$r0ı &ü<$riə '=n$?$(dı%d$n '=nr$ ,lü0dürülü $0$ ?$(dırıl&$lı idi.



=('d$& =nr$n'ınd$ !ni%'!r% r$"=n SS7-"ə !rildi.Mü<$riə c$nilərinin 'i"$<ı'ının !l$n !dil&ə'i ə (,rə(diləri cin$-"ə(ə :,rə c$$ !r&ələri $rədə %ər$r %əl =lnd.

=l0$nın d,lə( 'ər<əddi &ə'ələ'i <əll !dildi. Sər<əd Hd!r ə O!"'! ?$"l$rı ="nc$ !?&əli idi.

=('d$& =nr$n'ınd$ *l&$ni"$ (ərəindən d,"ü0ən *r=$d,lə(ləri ilə 'ül< $l$&$% ə =nl$rı BMT-"ə d$#il !(&ə <$%%ın-d$ &ə'ələ ə'in &ü$<i'ələrə 'əə =ld. Mə'ələnin &ü;$irə'inə(icə'ində @Sül< &ü%$ilələrinin $l$n&$'ı ə BMT-"ə d$#il=l&$A $dlı '$;i0 i&;$l$ndı. S$;i0ə :,rə ($li"$D B=l%$rı'($nD /inl$n-

di"$D 7&ıni"$ ə M$c$rı'($nl$ 'ül< &ü%$ilələri $l$n&$lı ə'=nr$ =nl$rın BMT-"ə ü;lü"ü &ə'ələ'inə $#ıl&$lı idi.

Kn$" ə 7!"ndə ü;:ü?ülü &ə'ələlərini <əll !(&ə ü?ün&üə%%ə(i n$i%$'i"$ =r%$nı "$r$dıl&$'ı <$%%ınd$ (əli 5$rici i0-lər n$;irləri 0r$'ının &ü;$irə'inə !rildi.

=nr$n'd$ S($linin Q$r$ dəni; =$;l$rın$ d$ir M=n(r, =n-!n'i"$'ını də"i0dir&ə (əlii %əl !dil&ədi. Jər ü? ,lənin<,&ə(lərinin Türi"ə ilə $rədə il$$'i(ə d$nı0ı%l$r $$r&$'ı

$rədə %ər$r$ :əlindi.=('d$& =nr$n'ınd$ T$nc!r !"nəl#$l% ;=n$'ıD *r=$d$ d$-

#l nə%li""$(D r$nd$n %=0nl$nn ?ı#$rıl&$'ı ə $0%$ &ə'ələlər &ü;$irə =lnd. Qəl !dilən 'ənədlərə :,rə T$nc!r !"nəl#$l%;=n$ !l$n !dildi. SS7 1941-ci ildə r$n$ "!ri(di"i =rd <i''ələrini

,lə ər$;i'indən ?ı#$r&$lıD d,lə(lər =nn ər$;i ü(,lü"ünə ə'!r!nli"inə <,r&ə( !(&əli idi. L$in '=nr$l$r SS7 r$nd$n ,;=rdl$rını ?ı#$r&$ı lən:i(di. B d$ &ü<$riə illərində SS7-nin&ü((əi%ləri =l&0 *B ə B,"ü Bri($ni"$ ilə %$r0ılı%lı&ün$'iə(lərini i'lə0dirdi. S=!( =rd <i''ələri r$nd$n?ı#$rıldı%d$n '=nr$ ün!" *;ər$"c$nd$ &illi-$;$dlı% <ərə$(ın$di$n ((ld. *;ər$"c$n &illi <,&ə(i d!rildi.

=nr$n'd$ R!r?il ə Tr&!n *B-ın $(=& 'il$<ın$ '$<i =l-&$'ı &ə'ələ'ini icl$'d$n ən$r :,rü0lərində S($linə ?$(dırdıl$r. L$-



in $r(ı% ;$&$n SS7-də $(=& =&$'ının <$;ırl$n&$'ı ü?ün i0-lər $$rılırdı.

"ln 2)-d$ *BD n:il(ərə ə Rin P$=ni"$nın (!;lilə (ə'li&=l&$'ı <$%%ınd$ ə"$nn$&əni i&;$l$dıl$r. Bə"$nn$&ənin ir 'rə(i &əl&$( ü?ün SS7 nü&$"əndə <!"ə(inə :,ndərildi. S=!(<,&ə(i ə"$nn$&ə"ə $%'(n 8-də %=0ld.

=('d$& =nr$n'ının "!nl$rın$ d$ir $%'(n 1-də ü?d,lə( $0?ı'ı r=(==l ə =nr$n' <$%%ınd$ &əl&$( i&;$l$dıl$r.=('d$&d$ %əl =ln$n ə'$' '$;i0lərə /r$n'$ <,&ə(i də%=0ld. *%'(n ) ə 9-d$ *B P$=ni"$nın 5ir='i&= ə

O$%$'$i 0ə<ərlərinə $(=& =&$'ı $(dı. Bnn nə(icə'ində(ə#&inən "$n&&il"=n$də in'$n ,ldü ə "$r$l$ndı. Jəri ə&əli""$(l$r P$=ni"$nın &əl !dil&ə'i ilə nə(icələndi.

1946-ci il '!n("$rın 2-də S$i( =!$nd$ T=i= #($'ınd$*B-ın @Mi''riA #ə(( :ə&i'ində P$=ni"$nın (ə'li& =l&$'ı <$%-%ınd$ 'ənəd i&;$l$ndı. P$=ni"$nın &əl !dil&ə'i ilə iincidün"$ &ü<$riə'i $0$ ?$(dı. Mü<$riədə #$l%l$rın ə d,lə(lərin$n(i<i(l!r?i =$li'i"$'ı %ələə ?$ldı.

İ(i3əsi3i3 >'@#/<' >&,3ə#5'# 3ə)i<ə#ə%i

inci dün"$ &ü<$riə'inin ir 'ır$ &ü<ü& !"nəl#$l% nə(icə-

ləri =ld. l$n!(in ə<$li'inin 8+[-ni ə<$(ə !dən )1 d,lə(in i0(ir$ !(di"i ə $l(ı il d$$& !dən iinci dün"$ &ü<$riə'i $n(i<i(l!r?i=$li'i"$"$ d$#il =l$n d,lə(lərin %ələə'i ilə '=n$ ?$(dı. Mü<$riəillərində 11+ &ln.d$n ?=# $d$& =rd"$ 'əərər !dildi. Jəri ə&ə-li""$(l$rın :!di0ində 6+ &ln. nəər ,ldürüldüD 96 &ln. nəər "$-r$l$ndı. Mü<$riədə i0(ir$ !dən d,lə(lərin <əri #ərcləri 1 (ril"=n

11 &lrdD d=ll$r (ə0il !(di.



Mü<$riənin $0lıc$ nə(icə'i @"!ni dün"$ %$"d$'ıA "$r$(&$$c$n $($n *l&$ni"$D ($li"$ ə P$=ni"$nın ni""ə(lərinin il$'$ -r$&$'ı =ld.

*n(i<i(l!r?i %üələrin &ü<$riədə %ələə %$;$n&$'ınd$ *Bə n:il(ərənin i%(i'$di =(!n'i$lı &ü<ü& r=l ="n$dı. *r=$D *'i"$ə *ri$nın 26. ,lə'i i0$ld$n $;$d !dildi. *r=$ ə dün"$(ə<lüədən %r(ld.

Kün"$d$ &illi-$;$dlı% <ərə$(ının :üclən&ə'i :!di0ində&ü'(ə&ləə 'i'(!&inin d$ıl&$'ı 'ürə(ləndi. Mü<$riə &ü'(ə&ləəə d=&ini=nl$rd$ i%(i'$di ini0$$ ,&ə !(di. B ər$;ilərdə "!ni

ic(i&$i &ün$'iə(lər "$r$n$r$% &,<ə&ləndi.SS7-nin <,&r$nlıı $l(ınd$ *r=$ ə *'i"$nın ir 'ır$ ,l-

ələri @#$l% d!&=r$(i"$'ıAD '=nr$ i'ə '='i$li;& %rcl "=ln$%ədə& %="dl$r. S='i$li;& ir ,lə ?ər?iə'indən ?ı#ı dün"$ 'ı'-

(!&inə ?!rildi. B 'i'(!& d$<$ ?=# SS7-nin ir$də'i ilə %rl$r$%ə$li""ə( :,'(ərdi. @5$l% d!&=r$(i"$'ıA ,lələri $r$'ınd$ !"nəl-

#$l% &ün$'iə(lərin "!ni (ii =r&$l$0dı. B &ün$'iə(lər r=l!($r ə '='i$li'( !"nəl&iləl?ili"i rin'ii ə'$'ınd$ <ə"$($ !?irildi.@5$l% d!&=r$(i"$'ıA ,lələri $r$'ınd$ &ün$'iə(lərdə <əll!dici ',;SS7-"ə &ə#'' idi. S='i$li'( ,lələri %$$lı cə&i""ə( =ldl$r.

Mü<$riə illərində &ü((əi% =l&0 d,lə(lər <əri ə&əli""$(l$r $0$ ?$(dı%d$n '=nr$ rə%iə ?!rildilər. Kün"$d$ ii 'i'(!&in&ü$ri;ə'i $0l$ndı. =&&ni'(lərin $i($li'( dün"$'ı $d-

l$ndırdı%l$rı $;$dD d!&=r$(i dün"$nın $0ınd$ *BD @də&ir ərdəA ilə ,r(ül&ü0 %$$lı cə&i""ə(in ə ir$r(i"$lı 'i'(!&in <,&'ürdü"ü '='i$li;& dün"$'ının $0ınd$ i'ə SS7 drrd. K,lə(lər

ir-iri ilə %$r0ıdr&$"$ :!(dilər. *(=& dil=&$(i"$'ıD <ədə-%=r# !"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə <$i& =ld. @S="% &ü<$riəA d,rü $0l$ndı. Q!"d !(&ə l$;ı&dır i <ələ @'="% &ü<$riəAnin !l$n!dil&ə'indən #!"li əwəlD 1946-ci ilin "$"ı ə $"ı;ınd$ *;ər$"c$n

&ü<$cirə(inin :,rə&li #$di&lərindən =l$n *./ə(əliə"li-Küdən:in'i B,"ü Bri($i"$nın $0 n$;iri .G((li"ə ə !?&i0 $0n$;ir \.R!r?ilə &ə( :,ndərərə =&&ni;&in "$"ıl&$'ının



%$r0ı'ını $l&$% ü?ün SS7-"ə %$r0ı id!=l=ji-'i#=l=ji &ü$ri;əni $0l$&$ı (,'i"ə !(di. 194)-cı il &$r(ın 6-də @'="% &ü<$riəA!l$n !dildi.

*r=$ ə *&!ri$ ,lələrində cə&i""ə(in ini0$ınd$ "!ni!"i""ə( də"i0ili"i $0 !rdi. ($li"$D *l&$ni"$ ə P$=ni"$#$l%l$rı di($(r$d$n #il$' =l$r$% d!&=r$(i "=ll$ ini0$ !(&ə #ə((i :,(ürdülər. *r=$ ə *&!ri$ ,lələrinin &ü$'ir ($ri#ində"!ni d,r $0l$ndı.

İSTİAƏ EİLMİ MƏNBƏ VƏ ƏƏBİAT

Ümumi vəsaitlər

- qstuvxyz{ |.|. }z{s~•v€ u‚zy€ u‚yv ƒ{yz„… q†syt. 1918-1946 ‡‡. - ˆ.D 198).

- |sy‚ }. ‰u‚zy€ uz{s‚utz‡z ‡zuŠxvyu‚{v 191-1991. ‹sy. uŒyv. - ˆ.D 199).

- |us†yv€ u‚zy€. - ̂ .D 199.

- Žyzs{ .D ‹z„sxss{ ‘. ̂ zxsy€‚ u‚zyt. - ’zŒ€D 1999.- Žys{ “”. ‰u‚zy€ 55 {stv. –x. ’z—…‚€. ˜vt‚…. ‹sy. u

v‡. - ˆ.D 1999.- ‰u‚zyz‡yvŒ€ z{z~ z{s~•s~ u‚zy u‚yv ƒ{yz„…

q†syt. - ˆ.D 19.- ‰u‚zy€ z{s~•s‡z {ys†s u‚yv ƒ{yz„… q†syt. 1918-

1946. - ˆ.D 1989.- ysxsy q.q. }z{s~•v€ u‚zy€. 55 {st. - ˆ.D 199.- ysxsy q.q. ’z{vy™ „z z{s~•s~ u‚zy. - ˆ.D 1998.- }z{s~•v€ u‚zy€. 1918-1939. - ˆ.D 194.- }z{s~•v€ u‚zy€ vyŠ—s”…š u‚yv ƒ{yz„… q†syt.

191-1946. - ˆ.D 1989.- }z{s~•v€ u‚zy€ u‚yv ƒ{yz„… q†syt. 55 {st. | x{Šš

›vu‚€š. œvu‚™ 1. 19++-1946. ‹zx ysx. q.ˆ.zxy‡suv ˆ.|.‹zz†vys{v. - ˆ.D 2++1.



- /$<ir *r&$=l. Si"$'ı ($ri<. 189-19)+. - *n$r$D 19)4.- žysu‚z†v‚€ „z z{s~•s~ u‚zy. | 3-š ‚‚. - ˆ.D 19)+19)1.- Ÿ™tz{ ƒ.˜. ‰u‚zy€ u‚yv ƒ{yz„… q†syt { z{s~•ss

{ys†€. 1918-1946. - ˆ.D 2+++.- qts{ q.q. q‡yvyv€ „z‚tv vu‚utz~ Žsy†v{ ‡zx… {‚zyz~ †yz{z~ {z~…. - zu‚z{-v “zŠD 199+.

- Žvt q.q. Žsy†vut~ Œv•†. - ̂ .D 198.- Žsy†v€. ˜vt‚…. - ̂ .D 2++1.- Ji(l!r *. $$&. '($nlD 1998.- K$id . F=nr$d(. T<! !r&$n =lic". - O!w P=rD L=nd=n

198. Z- “yv—t Ÿ.’. ’‚vz{ss |s~†vyutz~ ysu„Š—t. -M.D 198.

- Š—vt “. ¡›syt z{s~•s~ u‚zy Žsy†v. - ˆf19)2.

- ˆs™tz{ “.ƒ. ¢v‡z{zy 2+ –€ 1944 ‡. { Žsy†v. -ˆ.D 19)6.

- Š{s |. vt Ž‚sy „y•s t {vu‚. Žsy†vut~Œv•† †zz„z. - ˆ.D 1986.- £•vtz{ |.. |s•€€ „z‚tv Žsy†v { „syzx

|s~†vyutz~ ysu„Š—t. - ˆ.D 1968.

Böyük Britaniya

- |z‡yvxz{ .. “s{x z~x “”zyx”. - ̂ .D 19+.- Žsy‚†v .ƒ. Žsz‡yvŒ€D u‚zy€ tŠ™‚Šyv q‡. -

ˆf 199.- ŽŠyz{› |.‹. |usz—¤v€ u‚v›tv { q‡ 192) ‡zxv - ˆ

1969. Z- Žy— }.‹. ‘yv‡sx€ ¡™u‚syv. - ˆ.D 1969.- Fr(i' !!l!. Bri(i$nD (<! S=i!( \ni=n $nd 7''i$. - O!w

P=rD 2+++. D

- U=<n M$nd!r. r!$( Bri($in!r li((l! Gn:l$nd. - L=nd=nD 1993.- !(!r<$& Li;. Bri(i$n in (<! 2+-(< c!n(r". - L=nd=nD 2++1.- z——u . œsy›. - zu‚z{-v-“zŠD 199.



- ’Šxs~t q.Ž. zzv™v€ „z‚tv s~—zyu‚utz~ „vy‚q‡ †s”xŠ x{Š†€ †yz{…† {z~v†. - ˆ.D 19).

- ‘yŠšvz{ut~ |.Ž. |s•€€ „z‚tv q‡ v „sy{z† ¥‚v„sz—¤s‡z tyuv tv„‚v†v 1918-1939 ‡‡.. - ˆ.D 19)2.

- ‘yŠšvz{ut~ |.Ž. |s•v€ „z‚tv q‡ { ‡zx… {‚zyz~†yz{z~ {z~… 1939-1946. - ˆ.D 19)6.

- ‘yŠšvz{ut~ |.Ž. ¡›syt z{s~•s~ u‚zy q‡. - ˆf 19)3.- žv‚‚ q. y‚vut~ ‚ysx–z†. yv‚tv€ u‚zy€ - ˆ.D 1981.

Fransa

- ƒ‡zyz{ ¦.|. }vyzx…~ Œyz‚ {z ̃ yv |Š‚y„z‚›sutv€

—zy™—v {z ˜yv { 1934-1938 ‡‡.. - .D 192.- ‰u‚zy€ ˜yv. 3-š ‚‚. ‘.¢. - ˆ.D 193.- us™‡zŒ ‰.’. ‰u‚zy€ ˜yv { ‡zx… {‚zyz~ †yz{z~ {z~….

- ˆD 196.- Š™† ̂ .‰D |Š‚y„z‚›sutv€ —zy™—v {z ˜yv 192)-

1932. - .D 196.- yv{›stz ƒ.q. }vyzx…~ ̃ yz‚ {z ˜yv. 19341938. -

ˆf 192.- ˆvvŒss{ .q. Š vy‚Š „z‚t x„z†v‚. - .̂D1988. Z

- ’†yz{ |.‹. “{”ss ’z„yz‚{s€ {z ̃ yv { ‡zx…{‚zyz~ †yz{z~ {z~…. - ˆ.D 194.

- ’†yz{ |.‹. }z{s~•v€ u‚zy€ ˜yv. 1918-196. - ˆf 199. ABŞ

- *l!#$nd!r L. !=rc!D Uli!(l! L. !=rc!. =dr=w il'=n $nd F=l=n!lJ='!. - O!w P=rD 19)4.

- q†sytvuts „ysxs‚…C 41 „zy‚ys‚. - zu‚z{-v- “zŠD 199.- K$id *. K!cc!. T<! O!w =li(ic' = *&!ric$n /=r!i:n

=lic". - O!w P=rD 1994.- J!nr" *. i''!n:!r. *&!ric$n =r!i:n =lic". - O!w P=rD 19)9.

- ‰u‚zy€ ’§q { 4-š ‚‚. ‘.¢. - ˆ.D 1986.

- Šs ¦.. |u‚Š„ss ’§q {z {‚zyŠ– †yz{Š– {z~Š. - ˆ.D19)2.



- v |.‰. ’§q z‚ „sy{z~ xz {‚zyz~ †yz{z~ {z~…. - ˆ.D

19).

- ˆv™tz{ |.D }vx”vŒz{ “.Ž. q†sytv v „sys„Š‚™s. 19291938. -

ˆf 19).- ˆv™tz{ |.. @}z{…~ tŠyuA { ’§q. ’zv™…s x{”s€

uzv™v€ „z‚tv. - ˆ.D 193.

- ‹z„z{v ƒ. ‹z‚tv ’§q v “v™z† |zu‚zts 19181922. - ̂ .D

19).- 7=!r( K$ll!D /r$nlin K. 7=='i!l( $nd *&!ric$n /=r!i:n =lic".

1932-1946. - H#=rdD 1996.- S!n$(=r J. illi$& /lri:<(. T<! ril!d i$n(. *&!ric$n /=r!i:n

=lic" $nd i(' d=&!'(ic. F=n'!:!nc!'. - O!w P=rD 1946.

- ’{v›s{ J.B.D Ÿ…tz{ G.*. }z{s~•v€ u‚zy€ ’§q. -

ˆf 198+.- ’§qC ¥tz„sx›sut~ u„yv{z›t. - ˆ.D 1988.

- F=n M!"n$rd !"&;. Mə0ll%D &ənəə( ə ln ü&&inə;əri""ə'i. - B$ıD 2++1.- £‚t q.‰. “„z†v‚€ ˜yvtv Š{s‚v. - ’{syxz{utD 199+.

- £‚t q.‰. “„z†v‚€ |Šxyz{ |uzv. - ̂ .D 199+.- Ÿtz{s{ }.}. }z{s~•v€ u‚zy€ ’§q. 191-19)+. - ˆ.D 19)1.

. taliya

- qv‚y ‰. efgjgklmnm Œv•†v. - ˆ.D 19)1.- ‰u‚zy€ ‰‚v. | 3-š ‚‚. ‘.¢. - ˆ.D 191.- v†zz{v }.‹. }z{s~•v€ u‚zy€ ‰‚v. - ˆ.D 19+.

- v†zz{v }.‹. “{”ss uz„yz‚{s€ „z‚›sutv€ —zy™—v {‰‚v. 1943-194. - ˆ.D 192.

- z„Ššz{ .. ‰u‚zy€ Œv•u‚utz‡z ys”†v { ‰‚v - ˆf 19.- ˜v‚z{ Ž.’. yvš ‚v™€utz‡z Œv•†v. - ̂ .D 193.

- ž——sy‚ yu‚zŒsy. s‚z ˆŠuuzC —z‡yvŒ€. ‹sy. uv‡. - zu‚z{-v-“zŠD 1998.



- £u‚y€z{ }.|. ‰‚v™€ut~ Œv•†. - ˆ.D 1999.

s!aniya

- |z~v ys{z–€ { ‰u„v. 193)-1939. - ̂ .D 19)8.

- Žvyuv 5. “t‚v‚Šyv ‹y†z xs {syv. - ˆ.D 19)3.- “v†s ž.Ž. ̃ yvuutz ˜yvtz. - zu‚z{-v-“zŠD 1999.- ‰u„v€. 1918-192. ‰u‚zy›sut~ z›syt. - ̂ .D 196.

Avstriya- Š—•‚s~ ƒ.‰. yŠ•ss q{u‚yz-|s‡syutz~ †zvyš. - ˆ.D

19)3.- ‘Šyzt |.ˆ. ¡›syt u‚zy q{u‚y. 1918-1929 - ˆ

19)2. ZZ- ‘Šyzt |.ˆ. ¡›syt u‚zy q{u‚y. 1929-1938 - ˆ

19)6. A

Ma"ar#stan

- ‰u‚zy€ |s‡y. | 3-š ‚‚. ‘.¢. - ˆ.D 192.- yv‚tv€ u‚zy€ |s‡y. - ˆ.D 1991.

- ‹Š•tv• q.‰. |s‡y€ { ‡zx… {‚zyz~ †yz{z~ {z~… -ˆf 19)).

- ofmpmnqg r.. tgfgumvqwx lqywyzfw v {z|}n. 78!978:. -r~ 788.- i=n Bl!i. * '<=r( Ji'(=r" = 7=&$ni$. - Bc<$r!'(D 199.- ‰u‚zy€ Š†…. | 2-š ‚‚. ‘. 2. - ˆ.D 191.

- yv‚tv€ u‚zy€ Š†…C u xys{s~•š {ys†s xz v•š xs~. -

ˆf 198. W

- •€qgv ‚.‚. {z|}nx nwqwnznm vygfgƒ |fgvgƒ vgƒn}.1934-1939. - ˆ.D 19)3.

$anada% Ar&entina% Braziliya% Meksika



- }z{s~•v€ u‚zy€ u‚yv v‚utz~ q†syt. - ˆ.D 1982.- ¡›syt u‚zy qy‡s‚…. - ˆ.D 19)1.- ¡›syt u‚zy yv. - ˆ.D 19)2.- ¡›syt z{z~ z{s~•~ u‚zy ˆstut. 181+-1946.

- ˆf 19)+. b- ’‚yz‡vz{ q.‹. }z{s~•v€ u‚zy€ u‚yv v‚utz~

q†syt. - ˆ.D 1996.

- Ÿ›Š‡ ‰.‰. ‹z‚tv ’§q { v‚utz~ q†syts. 19181928. - ˆ.D

1982.

Beynəl'al( münasibətlər

- “ztŠ†s‚… „z u‚zy †–šsutz‡z u‡z{zyv. 193-1939.- ˆ.D 199. f- “ztŠ†s‚… †v‚syv… tvŠv {‚zyz~ †yz{z~ {z~….

193- 1939 ‡‡. | 2-š ‚‚. - ˆ.D 1981.- ƒ{yz„v { †s”xŠvyzx…š z‚z•s€š. 191-1939. - ˆ.D

199.- Gnni= Ki O=l=. T<! Ji'(=r" = (<! In(!rn$(i=n$l 7!l$-



(i=n'. 1918-1993. $r( 1-2. - G$(!rinr:D 1998.- /ə(əli"! M. Türi"ə dil=&$(i"$'ı ə B$l$nl$r. - B$ıD 1996.- Jə'ən= F. *;ər$"c$n !"nəl#$l% &ün$'iə(lər 'i'(!&ində

1918-192+. - B$ıD 1993.- ‰–šv .M. ‡v }v~. 1919-1934. - M.D 1982.- ‰u‚zy€ x„z†v‚. | 6-š ‚‚. ‘‘. 3-4. - ̂ .D 194-196.- ‰u‚zy€ †s”xŠvyzx…š z‚z•s~ {s•s~ „z‚t

’’’. 191-198. | 3-š ‚‚. ‘.1. - ˆ.D 198).- !nn!(< $l(;D !=r:! }. Q!'(!r. \l'l$r$r$'ı ıli0il!r r$&ı !

dün"$ 'i"$'$l 'i'(!&i. - *n$r$D 1982.

- Q$'ı&= M. 5$rici d,lə(lər ə *;ər$"c$n $r!l i0$lınd$n SS7"$r$dıl$n$ %ədəri d,rdə dil=&$(i-'i"$'i &ün$'iə(lər. - B$ıD1998.

- Q$'ı&= M.D *dll$"! M. B!"nəl#$l% &ün$'iə(lər ($ri#i. 55ə'r. I <i''ə. 19++-1946-ci illər. - B$ıD 1998.

- Q$'ı&= M. Birinci dün"$ &ü<$riə'i illərində ,"ü d,lə(lərin*;ər$"c$n 'i"$'ə(i. 3 <i''ədə. II <i''ə. - B$ıD 2++1.

- L=;$n-M=n(r,. - L!=0$D 198.- z~x “”zyx”. ‹yv{xv z †y…š xz‡z{zyvš. ‘‘.1-2. - ˆ.D

196.- S$l$<i 7. S=n"!l. Tür r(l0 '$$0ı ! dı0 =li(i$. I. - *n$r$D

198.- ’s{vu‚™€z{ Ž.}. ‹z‚tv {stš xsy”v{ v “v™s†

|zu‚zts vtvŠs {‚zyz~ †yz{z~ {z~…. - ˆ.D 19)1.- ’„zu |.Ÿ. “„z†v‚›sutv€ —zy™—v vtvŠs {‚zyz~

†yz{z~ {z~…. - ˆ.D 1989.- ’z{s‚utz-‡sy†vuts z‚z•s€ z‚ „sys‡z{zyz{ { ysu‚-

‚z{uts xz „zx„uv€ v„„v™utz‡z xz‡z{zyv. 191-1922 ‡‡.’—zyt xztŠ†s‚z{. | 2-š ‚‚. - ˆ.D 19)8.

- ‘Šyzt |.ˆ. ztvyz. - ̂ .D 1949.- Ÿ™tz{v q.q. ˆvv€ q‚v‚v { s{yz„s~utz~ „z‚ts. 1918-

1926 „„. - ˆf 194.



- qz Šzt. Ž‚sy ’‚v. ¨™ xs€‚s™zu‚™. ‘‘. 1-2. -ˆ.D 1994.

- q‚Œv•u‚utzs x{”ss ’z„yz‚{s€ { u‚yvvš ƒ{yz„…

{ ‡zx… {‚zyz~ †yz{z~ {z~…. - ˆ.D 19)2.- sys”tz{ |.ˆ. ’ x„z†v‚›sutz~ †uus~ { sy.194+- 1941. - ̂ f 19)).- sys”tz{ |.ˆ. ’‚yv… x„z†v‚›sutz~ u‚zy. -

ˆf 198.- ‰{vz{ .}. ¡›syt †s”xŠvyzx…š z‚z•s~ { „syzx

{‚zyz~ †yz{z~ {z~… 1939-1946 ‡‡.. - ˆ.D 1968.- ‰u‚zy€ {z~… v ‘šz† ztsvs. | 6-š ‚‚. - ˆ.D 1961968.- ‰u‚zy€ {‚zyz~ †yz{z~ {z~…. 1939-1946. | 12 ‚‚. - ˆ.D 193-

1982.

- Š• |.ˆ. ‰u‚zy€ z‚ty…‚€ {‚zyz‡z Œyz‚v. - ̂ .D 191.- ‹sys„utv „ysxusxv‚s€ ’z{s‚v ˆu‚yz{ ’’’ u

„ysxs‚z† ’§q „ys†™sy-†u‚yz† |stz—y‚v {z

{ys†€ |stz~ ¡‚s›su‚{sz~ {z~… 1941-1946 ‡‡. ‘‘. 1D2. -ˆf 196.

- ‹zxss{v .|. q‡z-v†sytvuts z‚z•s€ { ‡zx… {‚zyz~†yz{z~ {z~…. - ˆ.D 19)9.

- ’v†uzz{ q.ˆ. |‚zyv€ †yz{v€ {z~v 1939-1946. - ̂ .D 199+.

- ’s†y€‡v ˆ.‰. ‘v~… ’‚vutz~ x„z†v‚. 19391941. -

ˆf 1992.- ’z{s‚ut~ ’z– v †s”xŠvyzx…š tzŒsys€š „syzxv

|stz~ ¡‚s›su‚{sz~ {z~…. 1941-1946 ‡‚. | )-‚ ‚‚. -ˆf 198-198+.

- ’z{s‚utz-v‡~uts z‚z•s€ {z {ys†€ |stz~ ¡‚s-



›su‚{sz~ {z~…. 1941-1946 ‡‡. “ztŠ†s‚… †v‚syv…. | 2š‚‚. - ˆ.D 1984.

- ’z{s‚utz-v†sytvuts z‚z•s€ {z {ys†€ |stz~¡‚s›su‚{sz~ {z~…. 1941-1946. “ztŠ†s‚… †v‚syv…. |

2-š ‚‚. - ˆf 1984.- ’z{s‚utz-ŒyvŠuts z‚z•s€ {z {ys†€ |stz~

¡‚s›su‚{sz~ {z~…. 1941-1946. “ztŠ†s‚… †v‚syv…. |2-š ‚‚. - ˆ.D 1983.

- ’zuut~ ’. qt€ @qy‡zv{‚A. - ˆ.D 19+.- ‘s‡syvD Ÿ‚vD ‹z‚uxv†. ’—zyt xztŠ†s‚z{. - ˆ.D 191.

- ‘„„s™utš . ‰u‚zy€ {‚zyz~ †yz{z~ {z~…. - ̂ .D 196).- Jə'ənli ’. ün!" *;ər$"c$nC T!<r$n-B$ı-M='$ $r$'ınd$1939-1946. -B$ıD 1998.

- Q$'ı&= M. B!"nəl#$l% &ün$'iə(lərdə *;ər$"c$n &ə'ələ'i.-B$ıD 1993.

Documents

Musa Qasımlı