NACIONALNI PARK DURMITOR PLAN UPRAVLJANJA · PDF filestrateŠka oblast: unapreĐenje saradnje sa korisnicima prostora parka

JAVNO PREDUZEĆE ZA NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE

NACIONALNI PARK DURMITOR

PLAN UPRAVLJANJA 2016–2020.

Podgorica, septembar 2015. godine

NP Durmitor - Plan upravljanja za period 2016-2020. godine

Učesnici u izradi Plana upravljanja: Zoran Mrdak – direktor Rade K. Gregović – pomoćnik direktora Darko Brajušković – pomoćnik direktora Koordinator izrade plana: Tomo Pajović – direktor Nacionalnog parka Durmitor Mr Veselin Luburić – savjetnik direktora za unapređivanje i razvoj Andrija Marojević – šef Službe za opšte, pravne poslove i kontrolu Dr Aleksandar Mijović – šef Službe za unapređenje i razvoj Mr Nela Vešović Dubak – šef Službe za edukaciju, promociju i marketing Mr Jasmin Spahić – šef Službe za finansijsko-računovodstvene poslove Mr Slobodan Stijepović – stručni saradnik za zaštitu šuma Jelena Dragović – stručni saradnik za zaštitu šuma Marina Đurović – stručni saradnik za faunu Mojaš Đurović – stručni saradnik za zaštitu poljoprivrednog zemljišta i voda Slavica Đurišić – stručni saradnik za zaštitu flore Radmila Adžić – stručni saradnik za zaštitu kulturno-istorijskog nasljeđa Snežana Vukotić – stručni saradnik za etnografsku baštinu Hajdana Ilić Božović – stručni saradnik za promociju i edukaciju Dijana Kažić – stručni saradnik za međunarodnu saradnju Boban Redžepagić – stručni saradnik za marketing

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore 2


Osnovni podaci Naziv zaštićenog područja Nacionalni park Durmitor Kategorija zaštićenog područja II Godina proglašenja zaštićenog područja 1952. Površina 33.180 ha

Karakteristični ekosistemi Ekosistem visokoplaninskih pašnjaka i kamenjara, ekosistem stijena i litica, ekosistem četinarskih i listopadnih šuma

Karakteristične vrste

Od oko 1.325 vrsta biljaka, 122 su endemične, 150 ljekovite, dok je među gljivama - 40 jestivih vrsta U Tari i njenim pritokama se nalazi raznovrsna ihtiofauna, a u šumama se mogu naći: smeđi medvjed, vuk, divlja svinja, divokoza i više vrsta orlova, tetrijeba I jarebica



SADRŽAJ 1. UVOD ........................................................................................................................................................ 7

1.1. PRAVNI I PLANSKI OSNOV ........................................................................................ 7 1.2. CILJ IZRADE PLANA ................................................................................................... 9 1.3. METODOLOŠKI PRISTUP .......................................................................................... 9 1.4. ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA, STRATEGIJAMA, KONVENCIJAMA I DIREKTIVAMA .......................................................................................10 1.5. INSTITUCIONALNA STRUKTURA .............................................................................12

2. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA ................................................................................................... 14 2.1. OSNOVNI PODACI O PARKU ....................................................................................14 2.2. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI ...........................................................................15 2.3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI .................................................................15

2.3.1. RELJEF ...............................................................................................................15 2.3.2. ZEMLJIŠTE .........................................................................................................16 2.3.3. VODE ..................................................................................................................16 2.3.4. VAZDUH ..............................................................................................................17 2.3.5. KLIMA ..................................................................................................................17 2.3.6. PEJZAŽ ...............................................................................................................17 2.3.7. FLORA I VEGETACIJA ........................................................................................18

2.3.7.1. Šume ............................................................................................................20 2.3.8. FAUNA ................................................................................................................24

2.3.8.1. Beskičmenjaci ...............................................................................................24 2.3.8.2. Vodozemci i gmizavci ...................................................................................24 2.3.8.3. Fauna riba ....................................................................................................24 2.3.8.4. Fauna ptica ...................................................................................................25 2.3.8.5. Fauna sisara .................................................................................................26 2.3.8.6. Gljive ............................................................................................................26

2.4. STVORENE VRIJEDNOSTI ........................................................................................27 2.4.1. STANOVNIŠTVO I NASELJA ..............................................................................27 2.4.2. PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI ......................................................28 2.4.3. INFRASTRUKTURA ............................................................................................28 2.4.4. KULTURNO-ISTORIJSKO NASLJEĐE................................................................29 2.4.5. INFORMATIVNO-PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI .........................30

2.4.5.1. Centri za posjetioce i ekspo-prostori .............................................................31 2.4.5.2. Planinarske, pješačke staze i staze posebne namjene .................................31 2.4.5.3. Turistička infrastruktura .................................................................................32 2.4.5.4. Upravljanje posjetiocima ...............................................................................33

2.4.6. SISTEM AMBIJENTALNE HIGIJENE ..................................................................34 2.5. MJERE ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREĐIVANJA I KORIŠĆENJA PROSTORA PARKA ..................................................................................................................................35



2.5.1. FIZIČKA ZAŠTITA ...............................................................................................35 2.5.2. STRUČNA ZAŠTITA ............................................................................................35

2.5.2.1. Monitoring i primijenjena istraživanja radi konzervativne zaštite prirodnih vrijednosti 35 2.5.2.2. Monitoring i primijenjena istraživanja radi zaštite kulturno-istorijskog nasljeđa 36 2.5.2.3. Monitoring i primijenjena istraživanja radi zaštite etnografske baštine ...........37 2.5.2.4. Održivo korišćenje resursa............................................................................37

2.6. ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE CILJEVA ZAŠTITE ....................38 2.7. ZONIRANJE PARKA ..................................................................................................39 2.8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA DURMITOR (SWOT analiza).................41

3. PLANSKI DIO ..................................................................................................................................... 44 3.1. STRATEŠKO OPREDJELJENJE – VIZIJA .................................................................44 3.2. STRATEŠKE OBLASTI ..............................................................................................45

3.2.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA I OČUVANJE PRIRODNIH VRIJEDNOSTI .....45 3.2.1.1. Poseban cilj: Unapređenje fizičke zaštite ......................................................45 3.2.1.2. Poseban cilj: Unapređenje stručne zaštite ....................................................45 3.2.1.3. Poseban cilj: Očuvanje prirodnih vrijednosti ..................................................46 3.2.1.4. Poseban cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i .46 posjetilaca o zaštiti prirode .............................................................................................46

3.2.2. STRATEŠKA OBLAST: OČUVANJE KULTURNIH VRIJEDNOSTI .....................46 3.2.2.1. Poseban cilj: Očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala ...................................................................................................47 3.2.2.2. Poseban cilj: Očuvanje, unapređivanje i popularizacija etnografskih vrijednosti i potencijala ....................................................................................................................47

3.2.3. STRATEŠKA OBLAST : TURIZAM I REKREACIJA .............................................47 3.2.3.1. Poseban cilj: Unapređivanje turističke infrastrukture .....................................47 3.2.3.2. Poseban cilj: Unapređivanje turističkih proizvoda ..........................................48 3.2.3.3. Poseban cilj: Uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja posjetiocima ......48

3.2.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA .................................48 3.2.4.1. Poseban cilj: Unapređivanje edukativnih sadržaja ........................................48 3.2.4.2. Poseban cilj: Unapređivanje interpretativnih sadržaja ...................................48

3.2.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING ..........................................49 3.2.5.1. Poseban cilj: Promocija Parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu .......49 3.2.5.2. Poseban cilj: Prezentovati Park posjetiocima i široj javnosti ..........................49 3.2.5.3. Poseban cilj: Unapređivanje marketinga .......................................................49

3.2.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐENJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA ..........................................................................................................49

3.2.6.1. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa lokalnim zajednicama ....................49 3.2.6.2. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih djelatnosti i podsticanje razvoja ......................................................................................50 3.2.6.3. Poseban cilj: Unapređivanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o održivom razvoju 50

3.2.7. STRATEŠKA OBLAST: SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA .........................................................50

3.2.7.1. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa domaćim, regionalnim i inostranim organizacijama i donatorima ...........................................................................................50 3.2.7.2. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa domaćim organizacijama ................51 3.2.7.3. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa NVO sektorom ..............................51

3.2.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐENJE PREKOGRANIČNE SARADNJE ........52



3.2.8.1. Poseban cilj: Izrada i realizacija projekata kroz IPA II 2014-2020. komponentu, Jadransko jonski ADRION 2014-2020. program i druge fondove .............52 3.2.8.2. Poseban cilj: Saradnja s nacionalnim parkovima u okruženju .......................53

3.3. IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA ..............................................................54 3.3.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA I OČUVANJE PRIRODNIH VRIJEDNOSTI ...54

3.3.1.1.1. Cilj ..................................................................................................................54 Očuvanje prirodnih vrijednosti ........................................................................................54 3.3.1.2.1. Cilj ..................................................................................................................54 Zaštita zemljišta od različitih vidova devastacije .............................................................54 Pokretanje procesa saniranja klizišta i erozija na prostoru Parka....................................54

3.3.2. STRATEŠKA OBLAST: OČUVANJE KULTURNIH VRIJEDNOSTI .....................56 3.3.3. STRATEŠKA OBLAST: TURIZAM I REKREACIJA .............................................58 3.3.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA .................................59 3.3.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING .........................................59 3.3.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐENJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA PARKA ..........................................................................................................60 3.3.7. STRATEŠKA OBLAST: SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA .........................................................61 3.3.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐENJE PREKOGRANIČNE SARADNJE ........61

3.4. POBOLJŠANJE I UNAPREĐIVANJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA .................62 3.4.1. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA I MONITORING NA NIVOU PARKA SAGLASNO SISTEMU UPRAVLJANJA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA .....................................................................................................62 3.4.2. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA FINANSIJAMA NA NIVOU PARKA SAGLASNO UPRAVLJANJU NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA ........................62 3.4.3. USPOSTAVLJANJE SISTEMA KONTROLE I PRAĆENJA PLANIRANIH AKTIVNOSTI .....................................................................................................................63

3.5. SMJERNICE ZA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKI RAD .......................................................63 3.6. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA ...........................................................64

3.6.1. DEFINICIJA NOSILACA (SUBJEKATA) ZA REALIZACIJU PLANA .....................64 3.6.2. GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA (OPERACIONALIZACIJA PLANA) .......64

3.7. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA ...........................................65 3.7.1. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA .........................65 3.7.2. . PLAN KAPITALNIH AKTIVNOSTI ..........................................................................66 3.7.3. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA ............................................................67

3.8. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA .............................................................................70 3.8.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE STRUKTURE .....................................................................................................................70 3.8.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA..................................................................................................................70

3.9. SMJERNICE I PREPORUKE ......................................................................................70



1. UVOD

Plan upravljanja Nacionalnim parkom Durmitor (2016–2020) obezbijediće koordinisan i balansiran pristup razvoju koji će omogućiti valorizaciju prirodnih, društvenih, građevinskih i kulturnih potencijala Parka, sa ciljem održivog ekonomskog rasta, a u skladu sa crnogorskim prostornoplanskim okvirom, kao i ostvarivanje efikasne kako stručne tako i fizičke zaštite prirodnih dobara. Plan upravljanja donosi se za period 2016–2020. godine. Plan je urađen kako bi se prepoznale ključne razvojne šanse NP Durmitor, ali i istakle poteškoće i izazovi sa kojima se suočava. 1.1. PRAVNI I PLANSKI OSNOV

Plan upravljanja Nacionalnim parkom Durmitor je izrađen u skladu sa Zakonom o zaštiti prirode (Sl. list CG, br. 51/08, 62/13), Zakonom o nacionalnim parkovima ( Sl. list CG, br. 28/14) i Prostornim planom posebne namjene Durmitor (Sl. list CG, br. 20/97).

Osnovni pravni propis kojim se uređuje zaštita i očuvanje prirode je Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG br. 51/08, 62/13). Ovim zakonom su definisane kategorije zaštićenih područja, nadležne ustanove kao i osnovni dokumenti za upravljanje zaštićenim područjima. Član 65 ovog zakona propisuje da se plan upravljanja donosi na period od pet godina, a ostvaruje se kroz donošenje godišnjih programa upravljanja

Pravni osnov za izradu Plana upravljanja Nacionalnim parkom Durmitor 2016–2020. godina nalazi se u Zakonu o nacionalnim parkovima (Sl. list CG, br. 28/14), u članu 14 kojim je propisano da planove upravljanja izrađuje Javno preduzeće uz prethodno pribavljeno mišljenje Ministarstva, a donosi ga Vlada na period od pet godina. Takođe, ovim zakonom je, u istom članu, predviđeno da godišnje programe upravljanja donosi Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i Planom upravljanja, uz prethodno pribavljenu saglasnost Ministarstva.

Plan upravljanja respektuje opredjeljenja definisana obavezujućim domaćim i međunarodnim planovima, strategijama i konvencijama, a posebno:

• Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine • Prostorni plan posebne namjene za Nacionalni park Durmitor • Prostorne i urbanističke planovi opština čije prostore pokriva nacionalni park • Nacionalnu Strategiju biodiverziteta sa akcionim planom



• Nacionalnu strategiju održivog razvoja • Strategiju razvoja šumarstva • Konvenciju o biološkom diverzitetu (CBD) • Konvenciju o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine • Strategiju razvoja ljudskih resursa u sektoru turizma u Crnoj Gori • Strategiju razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine

Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine pruža okvir za prostorni razvoj teritorije Crne Gore i definiše opšte principe i ciljeve prostornog razvoja zasnovane na održivom razvoju, kao i posebnih ciljeva područja i potpodručja, kao i odgovarajućih principa prostornog razvoja zasnovanih na održivom razvoju. Ovaj plan daje smjernice za kreiranje sektorskih politika i detaljnijih prostorno-planskih dokumenata na državnom i lokalnom nivou.

Planski osnov Plana upravljanja Nacionalnim parkom Durmitor 2016–2020. je Prostorni

plan posebne namjene "Durmitor" (Sl. list CG, br. 20/97). Prostorni plan obuhvata djelove teritorije opština: Žabljak, Pljevlja, Mojkovac, Šavnik i Plužine, u granicama utvrđenim Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl. list CG, br. 28/14). Uključuje uređenje, korišćenje i namjenu prostora, politike očuvanja, zaštitu prirode i kulturno-istorijskog nasljeđa, strategiju razvoja, smjernice za sprovođenje i realizaciju plana kao i zoniranje prema različitim tipovima korištenja. Usklađenost Prostornog plana kao temeljnog zakonskog dokumenta i Plana upravljanja koji predstavlja strateški dokument i osnovu za upravljanje, aktivnosti i djelatnosti očuvanja od značaja je za zonaciju Parka. Zoniranje je u Prostornom planu napravljeno prema glavnim ciljevima očuvanja i namjenama korištenja, a u Planu upravljanja je ono detaljnije definisano zbog upravljačkih akcija i mjera zaštite u svakoj zoni.

Prostorni plan daje smjernice, dok Plan upravljanja dodatno određuje operativne aspekte upravljanja zaštićenim područjima.

Nacionalnom strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010–2015. godine, predviđene su različite aktivnosti i definisane institucije odgovorne za njihovo sprovođenje, koje bi osavremenile i unaprijedile upravljanje i zaštitu biodiverziteta u nacionalnim parkovima. Strateški ciljevi zaštite biodiverziteta na nacionalnom nivou su do 2015. godine bili definisani Nacionalnom strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010-2015 godina. Zbog potrebe usklađivanja NSBAP-a sa Aiči ciljevima Konvencije o biološkom diverzitetu (CBD) i formiranja nacionalnog strateškog okvira u skladu sa Strateškim planom za biodiverzitet 2011-2020 i EU Strategijom biodiverziteta do 2020, kao i radi redefinisanja nacionalnih strateških ciljeva, u narednom periodu biće urađena revizija Nacionalne strategije biodiverziteta i redefinisanje nacionalnih ciljeva.

Prva Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore (NSOR) usvojena 2007. godine, bila je korak u nastojanju da se deklarativno opredjeljenje Crne Gore da bude ekološka država konkretizuje i realizuje. Od kada je usvojena, NSOR je kroz proces evaluacije pretrpjela reviziju u dijelu akcionog plana, kada su revidirani određeni ciljevi, mjere i sa njima povezani indikatori, u skladu sa izvještajima o implementaciji i progresom ostalih programa koji su u međuvremenu realizovani. Budući da je rok za koji je ova strategija bila predviđena istekao, i da su se u Crnoj Gori u međuvremenu desile mnoge promjene, prije svega reforme vezane za EU integracije i harmonizaciju nacionalne legislative sa Acquisem, kao i da su na nacionalnom i međunarodnom nivou pokrenuti novi programi i inicijative vezane za održivi razvoj, stekli su se uslovi za reviziju NSOR, koja treba da bude usklađena sa novim politikama i strategijama. U skladu sa



navedenim, izrađeno je Polazište za izradu NSOR 2014-2020. godine, koje daje novu razvojnu viziju Crne Gore, a na osnovu njega će se razvijati nova NSOR i dalji proces konsultacija.

Republika Crna Gora je potpisnik svih značajnih međunarodnih ugovora u oblasti zaštite prirode, među kojima je jedan od osnovnih ugovora Konvencija o biološkoj raznovrsnosti (CBD) kojom se obavezala na očuvanje postojeće biološke raznovrsnosti i na održivo korištenje njenih sastavnih dijelova.

Sliv rijeke Tare upisan je 17. januara 1977. godine u mrežu objekata biosfere u okviru programa UNESCO-a, "Čovjek i biosfera" (MAB). Nacionalni park Durmitor sa dijelom kanjona Tare upisan je 1980. godine na Listu svjetske prirodne baštine.

Deklaracija Big Win II obavezuje Goru Goru da, zajedno sa ostalim državama regije, radi na jačanju procesa planiranja u zaštiti prirode, valorizovanju ekonomske vrijednosti svog prirodnog bogatstva, te na temelju tih vrijednosti na jačanju modela za održivo finansiranje zaštićenih područja u regiji, kao i da zajednički radi na ukupnom unapređenju zaštićenih područja u Dinarskom luku.

Aktivnosti u okviru regionalnog saveza zaštićenih područja na prostoru zemalja Dinarskog luka, Asocijacije Parkovi Dinarskog luka, usmjerene su na očuvanje bioraznolikosti i prirodnih fenomena, mreže zaštićenih područja u regionu Dinarida, promovisanje turističkog brenda „Dinarski parkovi - neotkriveni svijet“, održivi regionalni razvoj i kvalitet života u regiji.

1.2. CILJ IZRADE PLANA

Osnovni cilj izrade Plana upravljanja je donošenje kvalitetnog i praktično primjenljivog dokumenta koji čini osnovu za efikasno upravljanje zaštićenim područjima, kao i za racionalnu i strogo kontrolisanu valorizaciju prirodnih potencijala nacionalnog parka u sklopu ekološki održivog razvoja.

Ciljevi Plana upravljanja su : • zaštita, korišćenje i upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom; • očuvanje, održavanje i monitoring prirodnih i drugih vrijednosti i segmenata životne sredine; • održivo korišćenje prirodnih resursa, razvoj i uređenje prostora; • promocija i valorizacija zaštićenog prirodnog dobra; • saradnja i partnerstvo sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima nepokretnosti;

Zakonom utvrđeni sadržaj Plana, te činjenica da on mora biti usaglašen sa Prostornim planom, planskim dokumentom višeg reda, čije donošenje je obavezno za nacionalne parkove, upravo su opredijelili metodološki pristup za njegovu izradu. 1.3. METODOLOŠKI PRISTUP

Zakonski okvir za upravljanje nacionalnim parkovima zasniva se na Zakonu o zaštiti prirode i Zakonu o nacionalnim parkovima. Zakonom o zaštiti prirode definisana je obaveza upravljača zaštićenog prirodnog dobra (nacionalnih parkova) da izrade Plan upravljanja koji se donosi na period od pet godina. Istim zakonom definisan je sadržaj planova upravljanja. Članom 66. Zakona o zaštiti prirode definisan je sadržaj planova upravljanja i propisano da plan upravljanja za zaštićeno područje sadrži:



• mjere zaštite, očuvanja, unapređivanja i korišćenja zaštićenog prirodnog dobra; • razvojne smjernice, smjernice i prioritete za zaštitu i očuvanje zaštićenog prirodnog

dobra uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva; • način sprovođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim prirodnim dobrom; • dugoročne ciljeve zaštite i održivog razvoja; • analizu i ocjenu uslova za ostvarivanje ciljeva zaštite; • prikaz prirodnih resursa i korisnika zaštićenog prirodnog dobra; • prioritetne aktivnosti na očuvanju, održavanju i monitoringu prirodnih i drugih vrijednosti i

segmenata životne sredine; • ocjenu stanja zaštićenog prirodnog dobra; • smjernice za naučno-istraživački rad; • planirane aktivnosti na održivom korišćenju prirodnih resursa, razvoju i uređenju

prostora; • prostornu identifikaciju planskih namjena i režima korišćenja zemljišta; • aktivnosti na promociji i valorizaciji zaštićenog prirodnog dobra; • oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom, vlasnicima i korisnicima

nepokretnosti; • dinamiku i subjekte realizacije plana upravljanja i način ocjene sprovođenja; • finansijska sredstva za realizaciju plana upravljanja; • druge elemente od značaja za upravljanje zaštićenim prirodnim dobrom. Pored toga, za izradu ovog plana upravljanja korišćene su smjernice date u aktuelnom priručniku za upravljanje zaštićeniim područjima („Guidelines for Application of Protected Area Management Categories“ – IUCN, 2003), koji je bio značajan vodič i instrument za izradu savremenog plana upravljanja po principima najbolje međunarodne prakse. Uvažavajući nacionalno zakonodavstvo IUCN kriterijume po kojima se u NP Durmitor upravlja kao zaštićenim prirodnim dobrom kategorije II IUCN, glavni cilj upravljanja u NP Durmitor je zaštita biodiverziteta i njegove odgovarajuće ekološke strukture i podrška za ekološke procese, uz promociju obrazovanja i rekreacije. 1.4. ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I PROGRAMIMA, STRATEGIJAMA,

KONVENCIJAMA I DIREKTIVAMA

Plan upravljanja respektuje opredjeljenja definisana obavezujućim međunarodnim i domaćim planovima, strategijama konvencijama i dr. a posebno: • PUP-ovi opština čije prostore pokriva NP • Nacionalna strategija održivog razvoja koja uključuje ciljeve održivog razvoja definisane kroz ekonomski razvoj, zaštitu životne sredine, upravljanje prirodnim resursima i društvenim razvojem • Konvencija o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine • Konvencija o biološkom diverzitetu – CBD • Strategija razvoja šumarstva • Zakon o nacionalnim parkovima (Sl. list CG, br. 28/14) • Zakon o zaštiti prirode (Sl. list CG,br. 51/08 21/09) • Zakon o životnoj sredini (Sl. list CG, br. 48/08) • Zakon o uređenju prostor i izgradnji objekata (Sl. list br. 51/08, 34/11)



• Zakon o šumama (Sl. list CG, br.55/00) • Zakon o zaštiti kulturnih dobara (Sl. list CG, br. 49/10) • Zakon o ratifikaciji Kjoto protokola (Sl. list CG, br. 17/07) • Strategija regionalnog razvoja Crne Gore 2010–14. • Strategija razvoja ljudskih resursa u sektoru turizma u Crnoj Gori, maj 2007. • Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020. godine • Strategija razvoja međuopštinske saradnje u Crnoj Gori 2011–2015. sa akcionim planom sprovođenja za 2011–2013. god. Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine pruža okvir za prostorni razvoj teritorije Crne Gore i definiše opšte principe i ciljeve prostornog razvoja zasnovane na održivom razvoju, kao i posebne ciljeve područja i potpodručja i odgovarajuće principe prostornog razvoja zasnovane na održivom razvoju; Ovaj plan daje smjernice za kreiranje sektorskih politika i detaljnijih prostorno-planskih dokumenata na državnom i lokalnom nivou. Nacionalnom strategijom biodiverziteta sa Akcionimakcionim planom za period 2010–2015. godine, predviđene su različite aktivnosti i definisane institucije odgovorne za njihovo sprovođenje, koje bi osavremenile i unaprijedile upravljanje i zaštitu biodiverziteta u nacionalnim parkovima. Strateški ciljevi zaštite biodiverziteta na nacionalnom nivou su do 2015. godine bili definisani Nacionalnom strategijom biodiverziteta sa akcionim planom za period 2010–2015 godina. Zbog potrebe usklađivanja NSBAP-a sa Aiči ciljevima Konvencije o biološkom diverzitetu (CBD) i formiranja nacionalnog strateškog okvira u skladu sa Strateškim planom za biodiverzitet 2011–2020. i EU Strategijom biodiverziteta do 2020, kao i zbog redefinisanja nacionalnih strateških ciljeva, u narednom periodu biiće urađena revizija Nacionalne strategije biodiverziteta i redefinisanje nacionalnih ciljeva. Prva Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore (NSOR), usvojena 2007. godine, bila je korak u nastojanju da se deklarativno opredjeljenje Crne Gore da bude ekološka država konkretizuje i realizuje. Od kada je usvojena, NSOR je kroz proces evaluacije pretrpjela reviziju u dijelu akcionog plana kada su revidirani određeni ciljevi, mjere i sa njima povezani indikatori, u skladu sa izvještajima o implementaciji i progresom ostalih programa koji su u međuvremenu realizovani. Budući da je rok za koji je ova strategija bila predviđena istekao, i da su se u Crnoj Gori u međuvremenu desile mnoge promjene, prije svega reforme vezane za EU integracije i harmonizaciju nacionalne legislative sa Acquisem, kao i da su na nacionalnom i međunarodnom nivou pokrenuti novi programi i inicijative vezane za održivi razvoj, stekli su se uslovi za reviziju NSOR, koja treba da bude usklađena sa novim politikama i strategijama. U skladu sa navedenim, izrađeno je Polazište za izradu NSOR 2014–2020. godine, koje daje novu razvojnu viziju Crne Gore, a na osnovu koje će se dalje razvijati nova NSOR i proces konsultacija. Deklaracija Big Win II obavezuje Goru Goru da zajedno sa ostalim državama regije radi na jačanju procesa planiranja u zaštiti prirode, valorizovanju ekonomske vrijednosti svog prirodnog bogatstva, te na temelju tih vrijednosti na jačanju modela za održivo finansiranje zaštićenih područja u regiji i zajednički rad na ukupnom unapređenju zaštićenih područja u Dinarskom luku. Pored toga, ovom deklaracijom predviđeno je formiranje prekograničnog zaštićenog dobra na prokletijskom masivu. Aktivnosti u okviru regionalnog saveza zaštićenih područja na prostoru zemalja Dinarskog luka, Asocijacije parkova Dinarskog luka, usmjerene su na očuvanje bioraznolikosti i prirodnih



fenomena mreže zaštićenih područja u regionu Dinarida, promovisanje turističkog brenda „Dinarski parkovi – neotkriveni svijet“, održivi regionalni razvoj i kvalitet života u regiji. Sliv rijeke Tare upisan je 17. januara 1977. godine u meržu objekata biosfere u okviru programa UNESCO-a, "Čovjek i biosfera" (MAB). Nacionalni park Durmitor sa dijelom kanjona Tare upisan je 1980. godine na Listu svjetske prirodne baštine. 1.5. INSTITUCIONALNA STRUKTURA Nacionalni parkovi u Crnoj Gori posluju kao Javno preduzeće za nacionalne parkove sa potpunom odgovornošću, a sjedište je u Podgorici. Organi preduzeća su upravni odbor i direktor. Upravni odbor preduzeća utvrđuje poslovnu politiku i godišnji finansijski plan, kao i kriterijume za raspored dobiti. Takođe, odlučuje o statusnim promjenama preduzeća, ustupanju na korišćenje dobara Nacionalnog parka i visini naknade za njihovo korišćenje i pružene usluge, zaduživanju preduzeća, uzimanju kredita i sl. Upravni odbor donosi investicione odluke, a radom parka i poslovanjem kao dijela Javnog preduzeća Nacionalni parkovi, rukovodi direktor. Direktor parka ima prava, dužnosti i obaveze u skladu sa Statutom i opštim aktima preduzeća Opredjeljujući se za ovaj vid upravljanja, zakonodavac je pokušao da zainteresuje širi krug privrednih, političkih, stručnih i naučnih subjekata za iznalaženje najcjelishodnijih rješenja, da prirodne, rekreativne, turističke, kulturne, naučne i druge vrijednosti parka u što većoj mjeri postanu funkcionalne, tako da korišćenje obezbijedi trajni interes, kako ponude, tako i potražnje, za njegovo unapređivanje i zaštitu. Na ovaj način se, prvenstveno opštim i drugim potrebama društva, racionalno, planski upravlja prirodnim resursima. Shodno tome, u petogodišnjem planskom periodu će se, na racionalan način, obezbijediti adekvatan visoko-stručni kadar i time pojačati institucionalni kapacitet parka, što je način za kontinuiran razvoj i izvršavanje funkcija koje su mu i zakonom propisane. Za realizaciju Plana upravljanja i godišnjih akcionih planova za park zadužene su zajedničke službe Javnog preduzeća i službe Nacionalnog parka.



Organizaciona šema



2. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA

2.1. OSNOVNI PODACI O PARKU

Osnovan je 1952. godine na osnovu Zakona o proglašenju šumskih područja Durmitora, Lovćena i Biogradske gore za nacionalne parkove. Sliv rijeke Tare (površine oko 20.000 km2) je 1977. godine uvršćen u listu rezervata biosfere za očuvanje i istraživanje ekosistema u okviru programa “Čovjek i biosfera” (M&B). UNESCO je preko Komiteta za svjetsku, kulturnu i prirodnu baštinu, septembra 1980. godine donio odluku o upisu NP Durmitor u Spisak svjetske kulturne i prirodne baštine. Ovaj nacionalni park je evidentno zadovoljio više uslova za upis jer “predstavlja izuzetnu pojavu, tj. ima jedinstvene prirodne odlike i izrazite prirodne ljepote (rijeke, vodopade, planine, najznačajnije ekosisteme i sl.)” ili da je spektakularni prizor (ogromna koncentracija biljnih i životinjskih vrsta na malom prostoru, izuzetni spojevi prirodnih i kulturnih elemenata) odnosno “predstavlja predjele sa biljnim vrstama i životinjskim zajednicama koje su rijetke ili ugrožene (ekosistemi od univerzalnog značaja)”. Zakonom o nacionalnim parkovima definisane su granice, upravljanje parkom, zone posebne zaštite, mjere uređenja i unapređenja prirodnih dobara, kao i druga pitanja od značaja za korišćenje ovog prirodnog dobra. U okviru parka je izdvojeno sedam zona sa posebnim režimom zaštite, u kojima su isključene aktivnosti koje mogu prouzrokovati promjene na ekosistemima i ostalim prirodnim uslovima: • Crno jezero sa šumom u neposrednoj okolini • sliv Škrčkih jezera i kanjonska dolina Sušice • Barno jezero sa najužom okolinom • prašuma jele i smrče u slivu Mlinskog potoka • šuma crnog bora – Crna poda • kanjonska dolina rijeke Tare • Zabojsko jezero i uža okolina Smješten na sjeverozapadu Crne Gore, park obuhvata osnovni masiv Durmitora sa kanjonima Tare, Drage i Sušice i gornji dio doline Komarnice. Osnovna odlika reljefa durmitorskog područja jeste prostrana visoravan na 1500 mnv, koju usijecaju duboke kanjonske doline i sa koje se uzdižu impozantni planinski vrhovi, od kojih je 48 sa preko 2.000 mnv. Među njima je najveći Bobotov kuk sa 2523 mnv. Ljepoti durmitorskog masiva posebnu draž daju 18 ledničkih jezera, nazvanih ''gorske oči''. Najveće je Crno jezero. U blizini Crnog jezera nalaze se Zminje jezero, utonulo u stoljetnu smrčevo-jelovu šumu i Barno jezero, u sredini prostranog tresetišta, okruženo sa svih strana četinarskom šumom. U nizu hidrografskih bisera Durmitora izdvajaju se: ljepotom i divljinom okruženja – Škrčka jezera, okovana ledom i snijegom do sredine jula – Zeleni vir i Modro jezero i uljuljkana usred nepreglednih livada – Vražje i Riblje jezero. Među najljepšim ukrasima parka su i bistre, silovite rijeke koje su ovom području podarile velelepne kanjonske doline. Posebno impresionira rijeka Tara, kako ljepotom i pokretom svojih voda, tako i dubinom i pejzažom kanjona, jednim od najljepših u svijetu. Po bogatstvu flore i faune, složenosti ekosistema, zastupljenosti preko 1.600 vrsta vaskularnih biljaka, što je izuzetna koncentraciju sa velikim brojem endemičnih i reliktnih vrsta, Durmitor je izuzetna prirodna vrijednost i trajna inspiracija naučnika i ljubitelja prirode. Pravi



raritet prirode su šume crnog bora na lokalitetu Crna poda, čija grandiozna stabla, i do 50 m visine, odolijevaju vremenu punih 400 godina. Nacionalni park obiluje značajnim brojem spomenika kulture od antičkog perioda do najnovijeg doba. Najkarakterističniji su srednjovjekovni spomenici: razvaline gradova i utvrđenja, mostovi i karaule, nekropole sa stećcima i manastirski kompleksi u dolini rijeke Tare. Kao primjere etnološke baštine, važno je pomenuti tipove seoskih kuća, tzv. ''savardake'' i vodenice rasijane po katunima i durmitorskim potocima. 2.2. POLOŽAJ I GEOGRAFSKI USLOVI

NacionalnI park Durmitor u biogeografskom pogledu pripada južno-dinarskom području i lociran je u sjevernom dijelu Crne Gore. Prostor Durmitora oivičen je sa sjevera i sjeverozapada kanjonom rijeke Tare, sa zapada i jugozapada dolinama Pive, Komarnice i Bukovice. Nacionalni park Durmitor zahvata masiv Durmitora, dijelove površi Jezera, kanjon Sušice, kanjon Tare od ušća rijeke Bistrice do bosanske granice, kanjonske doline Vaškovske rijeke i Drage, zatim izvorišta Bukovice, Grabovice i Komarnice, kao i Zabojsko jezero sa neposrednim okruženjem. U morfološkom pogledu položaj Nacionalnog parka Durmitor se vezuje za morfološku cjelinu “Crnogorska brda i površi”, a pripada morfološkim slivovima Pive i Tare i to, morfološkom slivu Pive 28%, a Tare 71%. U hidrološkom pogledu pripada takođe slivovima Tare i Pive i to Tare 56%, Pive 34%, dok je oko 10% teritorije nedefinisana hidrološka pripadnost. U morfotektonskom smislu, park se nalazi na granici spoljašnjih i unutrašnjih Dinarida, iako je uglavnom smješten u spoljašnjim Dinaridima. 2.3. PRIRODNE VRIJEDNOSTI I RIJETKOSTI

2.3.1. RELJEF

Durmitor je po mnogo čemu najimpozantnija planina u Dinaridima. To je prostrana planinska oblast između dubokih kanjona Tare, Pive i Komarnice i planine Sinjajevine. Reljefna specifičnost Durmitora je velika visinska razlika na malom rastojanju. Njegovi planinaski vrhovi su pristupačni za planinare i ljubitelje prirode. Raznovrstan i vrlo složen geološki sastav i građa, a posebno litološka osnova terena uslovili su izrazitu dinamičnost reljefa, u kojem se izdvajaju tri glavne reljefne cjeline: Planina pivska, masiv Durmitora i Jezera drobnjačka. Uzdizanje masiva Durmitora sa visokih zaravni, prosječne visine 1450 m, preko kojih vode mnogi putevi, zatim razbijenost masiva na brojne grebene čini ovu planinu pristupačnom do najviših vrhova, što predstavlja njegovu specifičnost. Privlačnošću u ljepotom ističu se: Bobotov kuk, Međed, Savin kuk, Prutaš i Šareni pasovi. Sa ovih vrhova se pruža nezaboravan pogled na okolne kanjone, zaravni i planinske vrhove. Na Durmitoru je nekoliko desetina vrhova viših od 2000 m, od kojih je najviši Bobotov kuk sa 2523 m, a najniži teren je nizvodno od ušća Sušice u Taru gdje je nadmorska visina oko 515 m, tako da je visinska razlika na prostoru NP Durmitor preko 2000 m. Durmitor je svojim geografskim položajem, visinom i vrlo razvijenim predglacijalnim krškim reljefom, predstavljao vrlo povoljan prostor za razvoj glacijacije. Glacijacija Durmitora ostavila je i do danas dobro očuvane tragove. U velikom dijelu to su dominantni erozioni i akumulacioni oblici reljefa. Glacijalnog porijekla su i brojna planinska jezera, koja po ljepoti spajaju najljepše hidrološke pojave i oblike u Crnoj Gori.



2.3.2. ZEMLJIŠTE Najveći dio Nacionalnog parka Durmitor nalazi se pod lesiviranim smeđim i humusnim kiselim smeđim zemljištima. Nešto manje je smeđih podzolastih zemljišta, a još manje smeđih zemljišta. Idući ka planinskim vrhovima, smeđa lesivirana i humusna smeđa zemljišta, zamjenjuju krečnjačke crnice ili rendzine. Na manjim površinama se konstatuje prisustvo crvenica, aluvijalnih zemljišta i treseta. Za ove prostore neizbježna su skeletna zemljišta. Nastajanje, obrazovanje i evolucija zemljišta Nacionalnog parka usko su povezane sa uslovima (faktorima) sredine. Dominantni pedogenetski faktori su: klima, matični supstrat, živi organizmi, reljef i vrijeme. Takođe se ne mogu zanemariti čovjekove aktivnosti koje su u direktnoj vezi sa zemljištem i endogeni (dubinski) faktori pedogeneze. Zemljišta Parka su proizvod svih faktora i njihovog zajedničkog i uzajamnog dejstva, a ne samo jednoga od njih. Postanak različitih tipova zemljišta može biti objašnjen sljedećim mehanizmom: faktori, procesi-svojstva zemljišta (naročito morfologija). Zemljište u granicama NP Durmitor formirano je na osnovu pedogenetskih faktora, a najviše pod uticajem geološke podloge, reljefa, klime i vegetacije, što je uslovilo pojavu različitih tipova zemljišta po tipovima, osobinama i svojstvima, koje se mogu podijeliti na 14 sistemskih jedinica i dvije osnovne grupe:- crnice (buavice) na krečnjacima i krečnjačkim drobinama – smeđa zemljišta na silikatnim podlogama i mješavini silikata i krečnjaka 2.3.3. VODE

Hidrogeografski objekti Durmitora su posebno obilježje ove planine, a naročito njenog nacionalnog parka. Odlikuju se velikom raznovsnošću, te su moguće klasifikacije po različitim osnovama. Najznačajniji hidrografski objekti su rijeke, jezera, izvori i vrela, svi u sličnim, ali i različitim fazama evolucije i značaju za domicilno stanovništvo i razvoj niza privrednih djelatnosti (stočarstvo, turizam, vodosnabdijevanje, ribolov, hidroenergetika). Rijetko se gdje na svijetu može naći prostor sa toliko specifičnih i složenih hidrografskih karakteristika i hidroloških pojava i fenomena, kao što je Durmitor. Zbog takvih hidroloških pojava, među naučnicima širom svijeta ovaj prostor je nazvan Crnogorski Eldorado. Prostor Durmitora krase rijeke Piva i Tara sa svojim pritokama i veliki broj glečerskih jezera i karstnih vrela, povremenih i stalnih izvora i drugih hidroloških i hidrogeoloških oblika i pojava od kojih mnoge imaju karakter pravih prirodnih fenomena. Posebnu specifičnost predstavljaju još u velikoj mjeri sačuvana glečerska jezera, popularno nazvana ’’gorske oči’’, kao i manji broj vodnih akumulacija koje čine prelaz od jezera prema barama. Najznačajnije su Crno jezero (veliko i malo), Zminje, Pošćensko, Vražje, Riblje, Valovito, Modro, Barno, Škrčko (veliko i malo), Sušičko i dr. Na postanak ovih jezera uticala je geološka građa i karstna fluvijalna i glacijalna erozija. Efekti glacijacije uvećani karstnom i riječnom erozijom stvarali su brojne i specifične oblike i pojave koji su uslovili postojanje pojava i procesa karakterističnih za karstnu, riječnu i glečersku eroziju po kojima je prepoznatljiv duboki ljuti karst. To su prije svega škrape, vrtače, uvale, škripovi, dolovi, jame, pećine, ponori, karstne izdani dr. Bojenjem voda u pojedinim ponorima na teritoriji parka otkrivene su brojne hidrogeološke specifičnosti koje su u rangu najvećih hidrogeoloških fenomena. To je u velikoj mjeri uticalo na svrstavanje ovog područja u svjetski rezervat biosfere i prirodnu baštinu UNESCO-a.



2.3.4. VAZDUH

Vazduh, kao klimatološki parametar, na ovom području ima odlike nezagađenosti. Takve odlike sačuvao je zahvaljujući malom stepenu urbanizacije okolnog prostora, nepostojanju postrojenja sa štetnim izduvnim gasovima, i relativno maloj frekvenciji saobraćaja u prostoru. Njegova ’’čistoća’’ uslovila je dolazak velikog broja posjetilaca, naročito tokom ljetnje turističke sezone. Srednja godišnja relativna vlažnost vazduha je 75–80 %. U dolini Tare je nešto niža, i iznosi 55–60 %, a u planinskom dijelu NP Durmitor je oko 60–70 %. Najveća izmjerena vlažnost je u vegetacionom periodu (april-septembar) 75–80 %, a u januaru i do 85 %. 2.3.5. KLIMA

Nacionalni park Durmitor ima malu površinu u odnosu na uobičajne klimatske cjeline srednjih razmjera. Prema klasifikaciji Ogure, meteorološki procesi iznad tolikih oblasti pripadaju mezo razmjerama. Imajući u vidu da se radi o maloj oblasti, moglo bi se reći da je relativno lako opisati njene klimatske karakteristike. U slučaju Durmitora, to nije slučaj. Kao što Durmitor opčinjava raznovrsnom ljepotom, tako i u meteorološkom smislu „raspolaže“ fenomenima vrlo širokog opsega. Vedri, topli i tihi ljetnji dani, magloviti i vlažni, olujni i grmljavinski dani, samo su neki od mnoštva dana pri kojima se Durmitor prirodno zaodijeva u najraznovrsnije meteorološko ruho. U opisu klime Durmitora koristimo meteorološe podake dobijene standardnim meteorološkim mjerenjima i osmatranjima. Takvih mjernih mjesta u Nacionalnom parku je malo. Raspolaže se sa 6 mjernih mjesta za padavine (Žabljak, Crna Gora, Đurđevića Tara, Donja Dobrilovina, Bukovica i Boričje) i samo jedno (Žabljak) za ostale meteorološke elemente. Raznovrsni lokaliteti Durmitora, mnoge duboke doline (Škrka, Velika kalica, Dolovi i td.) strme strane, prevoji, grebeni i kanjon Tare zahtijevali bi mnogo više stalnih mjernih mjesta da bi klimatski prikaz Durmitora bio potpun. Iz ovoga proizilazi da će klimatske karakteristike cijelog područja Durmitora biti uglavnom zasnovane na analizi podataka koji se odnose na Žabljak. Taj prikaz će se dati kroz analizu izmjerenih podataka nekoliko najvažnijih meteoroloških elemenata. 2.3.6. PEJZAŽ Nacionalni park Durmitor je upisan u Listu svjetske prirodne i kulturne baštine između ostalog i zbog izuzetnih vrijednosti univerzalnog karaktera, kako sa estetskog tako i sa naučnog gledišta. Veoma dinamičan i složen pejzaž visoke vrijednosti bio je jedan od odlučujućih kriterijuma prilikom vrednovanja ovog prostora.

U formiranju karakteristične slike predjela najveći značaj imaju geomorfološke, hidrografske, klimatske i vegetacijske karakteristike. U raznovrsnom pejzažu Nacionalnog parka Durmitor izdvojeno je šest tipova pejzaža i to: močvarni, brdski, mezofilni, planinski, visokoplaninski i antropogeni tip. Tipizacija se bazira na fizičko-geografsko-ekološkim karakteristikama prostora, pri čemu se posebno razmatraju karakteristike vegetacije.



2.3.7. FLORA I VEGETACIJA

Durmitor, kao najviša planina Dinarida, jedan je od centara razvoja balkanske, posebno dinarske flore, sa predstavnicima alpskih i alpsko-arktičkih flornih elemenata, a na južnim padinama, naročito u kanjonskim dolinama srijeću se submediteranski, čak i mediteranski florni elementi, dok tresetišta nekih jezera predstavljaju enklave karakteristične za sibirske tajge. Naučni izvori govore da na području Durmitora i okolnih kanjona ima preko 1300 biljnih vrsta, a procjenjuje se više od 1600 taksona (vrsta, podvrsta, varijeteta) vaskularne flore, što je približno polovina ukupne flore Crne Gore. Konfiguracija terena i veličina masiva uslovili su formiranje raznovrsnog vegetacijskog pokrivača, predstavljenog brojnim biljnim zajednicama šumske vegetacije, planinskih livada, pašnjaka, pukotina stijena, kamenjara, sipara, snježanika, tresava, slatkovodnih ekosistema i dr. U visinskoj razlici od skoro 2000 m, od dna kanjona do planinskih vrhova, smjenjuju se gotovo sve klimatogene šumske zajednice, od mediteransko-montanih termofilnih šuma sa grabom i iznad sa mezijskom bukvom, preko montanih bukovih i bukvo-jelovih šuma, ekosistema tamnih četinarskih šuma i subalpskih šuma mezijske bukve i planinskog javora, do klekovine krivulja, koji gradi gornju šumsku granicu. Iznad se razvija alpijska vegetacija planinskih rudina, stijena, točila i snježanika. Šume na području NP Durmitor zauzimaju relativno malu površinu (visoke šume 8 %, izdanačke 2 %, šikare i šibljaci 13 %), ali su neke od njih rariteti prirode, izuzetne biološke vrijednosti, kao što su šume crnog bora na lokalitetu Crna poda; ili reliktno glacijalna zajednica smrče i bijelog bora Piceto-Pinetum silvestris; dok je balkanski subendemit i reliktni bor munika Pinus heldreichii izuzetno rijedak, predstavljen malobrojnim stablima na lokalitetu Žuta greda i u kanjonu rijeke Tare, gdje se spušta i do 600 mnv na južnim ekspozicijama. Izuzetno su značajni ekosistemi planinskih i visokoplaninskih tresava glacijalnih jezera, poput Barnog jezera, u kojima nalazimo reliktne borealne vrste. Nalazimo ih i u tamnim četinarskim šumama, gdje danas egzistiraju kao glacijalni relikti. Na nadmorskim visinama, gdje oštra planinska klima ne dopušta opstanak ni najotpornijem drveću, razvijala se alpijska vegetacija planinskih rudina, stijena, sipara, točila i snježanika. Grade ih brojne zajednice, sa arktičko-alpijskim predstavnicima, najčešće busenastog, puzećeg ili jastučastog habitusa, prilagođenog ekstremnim uslovima staništa.

Dok su visokoplaninski djelovi masiva, njegovi cirkovi, snježanici i rudine, danas refugijalni prostor glacijalnoj flori alpskog i arktičkog porijekla, refugijalni značaj kanjona i klisura je u očuvanju drevnih mediteranskih vrsta i rodova kao što su Amphoricarpus, Moltkea, Saxifraga, Aquilegia, Daphne itd. Visokoplaninska područja i kanjonske litice, kao centri očuvanja drevne tercijerne i glacijalne flore, odlikuje brojnost endemičnih vrsta i rodova. Po dosadašnjim podacima, od 1325 vrsta vaskularne flore Durmitora i okolnih kanjona, 122 su visokoplaninski endemi, što je 77 % ukupne endemične flore područja.

Među brojnijim balkanskim i dinarskim endemima, značajno je prisustvo lokalnih crnogorskih endema: Protoedraianthus tarae, Senecio hyrcinus subsp. durmitoreum, Edraianthus glisicii, Verbascum durmitoreum, Carum valenovsky, Viola nicolai, Daphne malyana, Valeriana braunii-blancueti.

Osobenost izuzetno bogate flore ovog nacionalnog parka čini i oko 400 vrsta ljekovitog bilja, od kojih su većina medonosne i aromatične. Pored toga što se nalaze na UNESKO listi zaštičenih područja, Durmitor i kanjon Tare identifikovani su i kao IPA područja, (Important Plant Area) – značajna za očuvanje rijetkih, endemičnih i ugroženih biljnih vrsta, i kao Emerald i Natura područja, po osnovu primjene Bernske konvenvije i EU habitat direktive. Identifikovani IPA habitati :



• 22.11 Lime-deficient oligotrophic waterbodies • 34.3 Dense perenial grasslands & middle European steppes • 35.11 Mat-grass swards • 41.1 Bukove šume • 41.2 Oak-hornbeam forests • 41.4 Mixed ravine and slope forests • 42.16 Southern Balkan silver fir forests • 42.62 Zapadnobalkanske borove [Pinus nigra] šume • 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske šume bora • 44.1 Riparian willow formations • 44.2 Boreo-alpine riparian galleries • 44.3 Middle European stream ash-alder woods • 54.12 Hard water springs • 54.2 Rich fens • 54.426 Peri-Danubian black-white-star sedge fen • 54.5 Transition mires • 65 Pećine Identifikovani Natura habitati: • 3130 Obale oligotrofnih do mezotrofnih stajaćih voda sa amfibijskom vegetacijom

Littorelletea uniflorae i/ili sa Isoëto-Nanojuncetea; • 3140 Tvrde oligo-mezotrofne vode sa dnom obraslim harama (Haraceaea); • 4060 Alpijske i borealne vriština; • 6170 Alpijske i subalpijske krečnjačke travne zajednice; • 6210 Poluprirodne suve karbonatne livade i pašnjaci sa facijesima žbunjaka (Festuco-

Brometalia); • 7220 Izvori sa formacijama sedre (Cratoneurion); • 8120 Krečnjački planinski i alpijski sipari (Thlaspietea rotundifolii); • 8210 Krečnjačke stijene sa hazmofitskom vegetacijom; • 91W0 Šume mezijske bukve; • 9410 Acidofilne planinske šume smrče (Vaccinio-Piceetea) ; • 9530 (Sub-) Mediteranske šume endemičnih crnih borova. Vrste značajne po nacionalnim i međunarodnim kriterijumima (IUCN Crvene liste, Habitat direktiva, Bernska konvencija, CITES): Adenophora lilifolia, Artemisia eriantha, Cypripedium calceolus, Cerastium dinaricum, Daphne malyana, Euphorbia montenegrina, Euphorbia pancicii, Eryngium alpinum, Fritillaria montana, Gentiana lutea, Leucanthemum chloroticum, Narcissus angustifolius, Plantago reniformis, Protoedraianthus tarae, Scrophularia bosniaca, Taxus baccata, Utricularia minor, Verbascum durmitoreum, Verbascum nicolai, Viola elegantula, Viola speciosa, i dr. U nedostatku novijih naučno-istraživačkih podataka o stanju populacija pojedinih značajnih biljnih vrsta, zajednica i staništa na području Nacionalnog parka, na osnovu kojih bi se sprovele konkretne upravljačke mjere, rad stručne službe biće usmjeren ka sticanju novih saznanja neophodnih u implementaciji mjera zaštite.



2.3.7.1. Šume Šume u nacionalnom parku su šume posebne namjene, naročite prirodne vrijednosti i prvenstveno su namijenjene za naučna istraživanja, nastavu, oporavak, odmor i rekreaciju i dr. Upravljanje ovim šumama ima za cilj ispunjavanje svih njihovih funkcija, na održiv i izbalansiran način. Funkcije šuma u većini slučajeva podržavaju jedna drugu i postizanje ciljeva može i treba da se ostvari na istoj površini u istom vremenskom periodu.

Šume imaju status javnog dobra, time što je obezbijeđen univerzalni pristup – ljudi šumama – za korišćenje opštekorisnih funkcija šuma za sopstvene potrebe. Takođe imaju višestruku ulogu u kontekstu klimatskih promjena koje ugrožavaju šumske ekosisteme putem klimatskog stresa, povećanog rizika od požara i drugih kalamiteta povezanih sa promjenama klime.

Po zastupljenosti i značaju, šume i šumski sistemi su najznačajniji prirodni potencijal na području Nacionalnog parka Durmitor'. Šume i šumsko zemljište zauzimaju površinu oko 20.000 ha. Bogatstvo biljnih zajednica je veoma izraženo jer se park rasprostire na nadmorskim visinama od 500 do 2500 mnv. Glavne tipove šuma, počev od donje granice parka čine zajednice: Aceri carpinetum orientalis (šuma grabića Carpinus orientalis sa maklenom – Acer monspessulanum i hrastom meduncem – Quercus pubescens). Ovo su šume najnižih i najtoplijih staništa južnih strana kanjona. Iznad pojasa ove šume javlja se zajednica Seslerio- Ostryetum carpinifoliae (šuma crnog graba i jesenje šašike). Ova zajednica zahvata više, često strme strane gdje dominira prisustvo stijena. Po pukotinama ovih stijena pojavljuje se zajednica Pinetum nigrae (šuma crnoga bora). Crni bor je na ovim staništima pionirska vrsta. Međutim, u ovim uslovima se javlja kao trajni stadijum vegetacije koji zahtijeva stroži režim zaštite. U prostornoj vezi sa ovom šumom pojavljuje se zajednica Ostryo-Fagetum moesiacae (šuma crnog graba i bukve). Ova zajednica uglavnom pokriva uzani pojas kojim se razdvajaju litice kanjona od strana u kojoj je kanjonska dolina usječena. Iznad ove zajednice i u vidu klinova pomiješana sa njom pojavljuje se skupina Fagetum moesiacae (bukova šuma), koja pokriva blage nagibe iznad kanjona na višim nadmorskim visinama. Na pojas bukovih šuma nastavljaju se šume Abieto-fagetum (šuma jele i bukve), a na ovu zonu i Picetum excelsae (smrčeve šume). U ranijim periodima ove zajednice šuma su bile znatno više zastupljene na prostoru Durmitora. Najveće promjene u rasprostranjenju šuma na ovom području su upravo vezane za ove dvije posljednje šumske zajednice. Na mnogim površinama one su iskrčene radi stvaranja livada i pašnjaka. Najviši pojas bukove šume čini zajednica planinskog javora (Acer heldreichii) i subalpske bukve (Fagetum subalpinum). U dijelu prostora na kojem se gubi ova šumska zajednica pojavljuju se šume subalpske smrče - Picetum excelsae subalpinum.

U flori Durmitora je zabilježeno 18 balkanskih endemskih vrsta, od čega Acer heldreichii i Pinus heldreichii pripadaju šumskim vrstama drveća. Kao reliktne vrste od šumskih vrsta su zabilježene Pinus mugi, Salix grandifolia, Pinus heldreichii, Acer heldreichi i Taxus baccata. Zbog efikasnijeg i operativnijeg upravljanja, šume Parka su podijeljene u četiri prostorne cjeline, i nalaze se van rezervata, a to su: • Žabljak I 1 300 ha • Durmitor-Sušica 572 ha • Gornja Tara i 3 717 ha • Donja Tara 3 658 ha



U definisanim prostornim cjelinama, radi operativnijeg rada, detaljnije se razrađuju mjere i zadaci za održavanje i unapređenje zatečenog stanja šuma. Definisanje ciljeva i mjera je potrebno konkretizovati, za period od pet godina. Prostorne cjeline predstavljaju područja po kojima se detaljnije, u jednogodišnjim programima upravljanja, razrađuju aktivnosti i mjere. Stanje šuma u rezervatima

Posebni šumski rezervati prirode su predjeli u kojima je naročito izražena jedna iil nekoliko prirodnih vrijednosti, i imaju izrazitu naučnu i vaspitno-obrazovnu funkciju. Na prostoru parka posebni rezervati su: sliv Škrčkih jezera i uža kanjonska dolina Sušice, prašuma jele i smrče u slivu Mlinskog potoka, Zabojsko jezero sa najužom okolinom i šuma crnog bora na Crnim podima.

Na području Tarskih stijena su zabilježeni manji lokaliteti obrasli šumom crnog bora. Ovi manji lokaliteti su površine oko 10-20 ha i smješteni su na strmim terenima kanjona rijeke Tare. Prema preliminarnim podacima ovi lokaliteti imaju veću drvnu masu i prirast od šuma u Crnim podama. Za ova područja ne postoje značajniji podaci koji bi istakli njihove prirodne vrijednosti. Rezervat Crna poda – Rezervat Crna poda je prašuma crnog bora nastala poslije požara na staništu bukve, starosti preko 500 godina. Površina je ekološki heterogena. Na površini prašume se nalaze sljedeće vrste drveća: crni bor, bukva, javor, bijeli jasen, cer, mlječ, brekinja, kljen, lipa, lijeska, glog, drijen, svib, vrba, jasika, divlja trešnja, rijetko u podmlatku smrča i jela. Sa južne strane se površina nalazi iznad velikih strmih staništa crnog bora i ostrije. Prašuma Crna poda je veoma dobar primjer nastanka i evolucije sastojine crnog bora na staništima mezofilnih vrsta. Razvoj ovih sastojina počinje nastankom crnoborove sastojine, da bi evolucija tekla ponovnim naseljavanjem primarne vegetacije, privremenim nastankom dvospratnih mješovitih sastojina crnog bora sa primarnim vrstama u donjem spratu, da bi krajnja faza bila uspostavljanje primarne zajednice koja je požarom bila uklonjena. Crni bor na ovoj površini predstavlja planetarnu vrijednost, sa najvećom visinom u Evropi (51,1m izmjeren geodetskim instrumentom), debljinom od 147 cm i zapreminom na oglednom polju br. I 1444,9 m³/ha, crni bor i bukva, javor i ostale vrste 207,7 m³/ha, ili ukupno 1645,6 m³/ha, što je najveća zapremina po hektaru izmjerena u Evropi. Poseban kuriozitet je pojava dva moćna stabla cera koje svakako treba zaštititi i osigurati mali genetski arhiv ove vrste. Crni bor na ovom lokalitetu je veoma ugrožen jer je pregledom konstatovano da je skoro 40 % stabala zaraženo i u različitom stepenu zahvaćeno destrukcijom i truleži, najveće štete je pričinjeno na prestarelim stablima. Međutim, otpornost i prilagodljivost ekstremnim uslovima omogućava ovoj vrsti da i dalje opstaje na liticama i vrletima kanjonske doline rijeke Tare. Rezervat Kanjon Sušice – Kanjon Sušice je Prostornim planom namjenski uvršten u I zonu zaštite, zbog vrijednosti ekosistema i posebnih vrijednosti flore i vegetacije. U ovaj rezervat spada prostor od Škrčkih jezera, Skakala, Sušičko jezero, kanjon Sušice do rijeke Tare, površine od 2 360 ha. U odnosu na šumske zajednice i zatečeno stanje, postoje brojni problemi uslovljeni dosadašnjim korišćenjem ovih šuma. Veoma je značajno da se većina vrsta drveća obilno podmlađuje. Naročito je obilno obnavljanje bukve, djelimično jele, osjetno manje smrče, dok se javor podmlađuje i u jakom sklopu. Bijeli jasen se obnavlja pretežno na rubovima, kao i planinski brijest. Najvrjedniji dio su manje grupe stabala javora, koji je pravi prirodni arhiv ove vrste, te ga treba njegovati kao izvor genetskog materijala. Relativno veliki broj stabala javora je izuzetnih visina i debljina. Manjim dijelom inventar javora je starosti pedesetak godina, dok je većim dijelom velikih starosti.

Istraživana sastojina bukve je relativno očuvana prašuma, sa nedovoljnim učešćem javora, potpunim odsustvom bijelog jasena i planinskog brijesta.



Broj stabala bukve ispod taksativne granice je oko 270 stabala po hektaru. Odnos broja stabala ukazuje na predstojeću razgradnju, ako se procesi prepuste spontanom razvoju. Izravnate visine u najjačim stepenima od samo 27 m, ukazuju na nizak bonitet, zbog čega ova prašuma bukve trenutno nema velikog značaja za zaštitu genetskog fonda, niti predstavlja posebnu vrijednost. U kanjonu Sušice lišćarske vrste su najčešće ugrožene od sljedećih parazitskih vrsta: Fomes fomentarius, Ustulina deusta i Diatrype disciformis. Rezervat Mlinski potok – Rezervat Mlinski potok je prašuma jele i smrče sa primjesom bukve u gornjem dijelu iznad 1.600 mnv. Ovaj prašumski rezervat se nalazi u neposrednoj blizini Zminjeg jezera i prostire se na površini od 10 ha. Zbog male površine, zdrastveno stanje šuma ovog prostora se ne može sagledati odvojeno od okolnih šumskih kompleksa, a o kojima će biti riječi u narednom pregledu stanja šuma van zona stroge zaštite. Stanje šuma van rezervata Najznačajniji šumski ekosoistemi van rezervata se nalaze u II zoni zaštite i čine ih sastojine četinara (smrča, jela, crni bor, bor krivulj i dr.) i niske šume ili šikare na prostoru kanjonske doline rijeke Tare (grab, javor, hrast i dr.). Pojava sušenja u četinarskim šumama je vidljiva više od 20 godina. Kao najvažniji uzroci sušenja navode se: stres uzrokovan zagađenjem vazduha, vode i zemljišta, dugotrajnom sušom, kasnim mrazom, pojavom štetnih insekata i patogenim gljivama. Sastojine jele i smrče najviše su ugrožene od patogene gljive Heterobasidion annosum. Ova gljiva napada stabla svih doba starosti. Prouzrokuje trulež korena i centralnog dijela stabla i u završnoj fazi sušenje stabala. Usled truleži korijena dolazi do lakšeg izvaljivanja stabala. Štetni insekti u šumama parka pričinjavaju znatno manje štete u odnosu na patogene gljive, ipak ne treba ih potpuno zanemariti. Konstatovane su insekatske vrste koje se ponašaju i kao primarne štetočine (npr. Rhyacionia buoliana koja izaziva krivljenje izbojaka bora, Cryptococcus fagisuga - koja zajedno sa gljivom Nectria coccinea izaziva "bolest kore bukve", Chermes spp. i dr.). Na prostoru parka najbrojnije su vrste insekata iz porodice podkornjaka (Scolytidae). Na području parka konstatovano je više antropogenih uticaja na šume i to: bespravne sječe, oštećenje pojedinih stabala, štete od požara i šumska paša. Štete od požara su do sada prouzrokovale velike materijalne gubitke u pojedinim šumskim kompleksima i kontaktnim zonama Nacionalnog parka. Naročito su ugrožena požarom: šumska zona Crnog i Barnog jezera, sliv Mlinskog potoka, zona oko Zabojskog jezera, Crna poda, desna kanjonska dolina Tare i sliv Sušice. Stalnim nadzorom, praćenjem i koncentrisanjem pažnje na određena područja u većoj mjeri će se spriječiti izbijanje i razvijanje požara. Nataloženi smrznuti snijeg uvećava ukupnu masu stabla i opterećuje korjenov sistem i same grane stabla. Usljed dejstva vjetra, dolazi do izvaljivanja kompletnog stabla ili lomljenja vršnih dijelova stabla. Kao rezultat djelovanja negativnih faktora konstatuje se: • U gustim sastojinama došlo je do drastične redukcije kruna, smanjenja njihovog asimilacionog i prirasnog potencijala. • U prostornoj cjelini Žabljak I i Durmitor-Sušica došlo je do velike nesrazmjere visinskog i debljinskog prirasta i nastanka stabla velikog stepena vitkosti i nedovoljne otpornosti na negativne uticaje iz spoljne sredine. Ova područja su podložna prenamnoženju potkornjaka i brzom i lakom prenosu saprofitskih gljiva (posebno Heterobasidion annosum). • Konstatovane su manje i veće „krpe’’ sa oštećenim i oboljelim drvnim materijalom pogodnim za prenamnoženje štetnih činilaca i umanjenje drugih funkcija šuma. Ovaj oštećeni ili



oboljeli materijal nije poželjan u stabilnim i zdravim sastojinama izuzev u slučajevima kada služi kao mjesto opstanka vrsta od diverzitetskog značaja. Takođe, evidentirano je prisustvo izvaljenih i polomljenih stabala koji ugrožavaju okolna zdrava stabla. • Neželjenim razvojem predominantnih i dominantnih stabala dolazi do zasjene ili se javlja podmladak nezadovoljavajućeg kvaliteta. Ovakvi oblici su karakteristični u prostornoj cjelini Žabljak I. • Na šumskim kompleksima Žabljak I i Durmitor–Sušica u visokim jednodobnim četinarskim sastojinama je konstatovan veoma značajan podmladak lišćarskih vrsta (bukve prvenstveno). • Javljaju se podmladna jezgra sa visokim obrastom koji negativno utiče na razvoj podmlatka i prirodne obnove šuma. • Šumski kompleksi kroz koje prolaze turističke staze su opterećeni ostacima od prethodnih sječa („gomile’’ formirane uspostavljanjem šumskog reda), koje umanjuju ambijentalno-estetsku i druge funkcije šuma. • Nedostatak periodičnih podataka o stanju šumskih ekosistema (zdrastveno stanje šuma, prisutnost polutanata i drugih štetnih abiotičkih faktora u zemljištu i asimilacionim organima, prisustvo negativnih stanišnih uslova, uticaja budućih pritisaka i prijetnji na šumu i dr.). • Nedostatak upućenosti i edukacije okolnog stanovništva i turističkih posjetilaca o vrijednostima, značaju i očuvanju šumskih ekosistema u nacionalnom parku. • Nedovoljna naučno-istraživačka djelatnost u pogledu svih odlika šumskih ekosistema. • Neregulisano periodično prikupljanja podataka – inventura i monitoring šumskih ekosistema parka. • Negativan uticaj urbanizovanih područja, vikend naselja i sela utiču na smanjenje površina pod šumom. Upravljanje šumama u nacionalnim parkovima je kompleksan proces i mora se sagledati sa više aspekata. Zavisno od stepena zaštite, od staništa, biljne zajednice ili od funkcije koju obavljaju pojedini šumski kompleksi, potrebno je utvrditi adekvatan način upravljanja kako bi se zaštitilo i unaprijedilo stanje šuma. Očuvanje biološke raznovrsnosti i održavanje prirodnih procesa je osnovni cilj upravljanja šumama u nacionalnim parkovima Crne Gore. Programsko-planski i zakonski propisi, pored smjernica koje zabranjuju određene aktivnosti, ne predviđaju i ne utvrđuju dodatna plansko-programska akta na osnovu kojih bi se adekvatnije i efikasnije upravljalo šumskim ekosistemima. Šume u privatnom vlasništvu U Nacionalnom parku Durmitor privatna vlasništva čine 18 % ukupne površine. Takođe, nije zanemarljiv procenat šuma u privatnom vlasništvu. Šume u privatnom vlasništvu se najviše nalaze u kanjonskom dijelu rijeke Tare i to oko naseljenih mjesta Lever Tare, Brajkovača, Prenćani, Dobrilovina i dr. Upravljanje šumama u privatnom vlasništvu se ne razlikuje u odnosu na šumske ekosisteme u državnom vlasništvu. Zone zaštite su osnovni faktor koji uslovljava ‘’korišćenje’’ šuma u parku. Zabrana korišćenja ili uskraćivanja privatnog vlasništva su regulisani zakonskom i prostorno-planskom regulativnom.



2.3.8. FAUNA Prema ekološko-biogeografskoj podjeli, prostor Durmitora u cjelini spada u planinsku oblast sjevernih Dinarida, što se odrazilo na sastav životinjskog svijeta. Temeljni faktori razvoja faune Durmitora su geografski, orografski, klimatski, istorijski i antropogeni. Durmitor se nalazi u centru Balkanskog poluostrva, koje je poznato kao jedno od centralnih tačaka biodiverziteta Evrope, Azije i Sredozemlja. Završetkom ledenog doba, glacijalna fauna se postepeno povlačila na sjever, gdje i danas u najvišim dijelovima planinskih vrhova vladaju uslovi slični onima iz ledenog doba. Tu je ostavila svoje predstavnike – glacijalne relikte. Glacijalna fauna je evoluirala u današnju faunu sjevernih (arktičkih) predjela i dodala je određen broj predstavnika fauni Durmitora. To su uglavnom pokretne životinje (npr. ptice) koje su našle načina da stignu u visokoplaninsku zonu Durmitora i tu i danas žive i predstavljaju tzv. borealne vrste. 2.3.8.1. Beskičmenjaci

Insekti – Do sada istražena fauna insekata (preko 1050 vrsta) već pokazuje izrazitu vrijednost u smislu endemizma i visokog procenta zakonom zaštićenih vrsta. Najznačajnije i zakonom zaštićene vrste insekata su. šumski mrav (Formica rufa), od tvrdokrilaca to su: jelenak (Lucanus cervus) i nosorožac (Oryctes nasicornis) i tri markantne vrste leptira: lastin repak (Papilio machaon ), apolonov leptir (Parnassius apollo) i jedarce (Papililo podalirius). 2.3.8.2. Vodozemci i gmizavci Konstatovano je 26 vrsta od čega se na listi rijetkih, prorijeđnih, endemičnih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta nalazi 5 vrsta vodozemaca i 8 gmizavaca. Vodozemci Najinteresantnije vrste vodozemaca su repati vodozemci: Salamandra salamandra-šareni daždevnjak, Triturus alpestris - planinski mrmoljak, Triturus vulgaris - mali mrmoljak. Od žaba, najznačajnije vrste su: Bombina variegata - žutotrbi mukač, Bufo bufo - obična krastača, Bufo viridis - zelena krastača, Hyla arborea - gatalinka, Rana dalmatina - šumska žaba, Rana graeca - grčka žaba, Rana ridibunda - velika zelena žaba, Rana temporaria - travnjača. Gmizavci

Najznačajnije vrste gmizavaca su: Emys orbicularis – barska kornjača Anguis fragilis – slepić, Lacerta agilis – livadski gušter, Dinarolacerta mosorensis – mosorski gušter, Dalmatolacerta oxycephala – plavi gušter, Lacerta viridis – zelembać, Podarcis muralis – zidni gušter. Od zmija najznačajnije vrste su: Coronella austriaca – smukulja, Zamenis longissimus –eskulapov smuk, Natrix natrix – bjelouška, Natrix tessellata – ribarica, Vipera ammodytes –poskok, Vipera berus – šarka,Vipera ursinii – krški šargan-najrjeđa zmija Durmitora. 2.3.8.3. Fauna riba Ihtiofaunu Nacionalnog parka Durmitor čine dva tipa vodenih biotopa. Prvi je predstavljen sa nekoliko visokoplaninskih jezera, a drugi vodenim tokovima od kojih praktični značaj ima samo Tara.



Od ihtiofaune, u jezerima su registrovane četiri vrste. Poznato je da planinska jezera, a time i durmitorska, nemaju autohtonu ihtiofaunu, tako da su sve navedene vrste ubačene u ova jezera. Ribe su manje značajan dio prirodnih i privrednih vrijednosti kada su u pitanju durmitorska jezera. Ovo je posebno razumljivo ako se ima u vidu da jezera u NP nemaju svoju autohtonu ihtiofaunu, odnosno da su sve vrste riba unesene u ova jezera. Poznato je da su prva poribljavanja durmitorskih jezera izvršena početkom ovoga vijeka prenošenjem potočne pastrmke (Salmo labrax m. fario) iz rijeke Bukovice. Poribljavanja su naročito postala intenzivna šezdesetih i sedamdesetih godina, kada se u durmitorska jezera ubacuju i vrste koje nijesu iz naših krajeva. Tako je u veći broj jezera unesena alpska vrsta jezerske zlatovčice (Salvelinus alpinus) a u neka i kalifornijska pastrmka (Oncorhynchus mykiss). U istom periodu ubačena je i nepredatorska vrsta gaovica (Phoxinus phoxinus ) Samo neka jezera pružaju donekle optimalne uslove za egzistenciju riba, a time i za njihovo iskorišćavanje u ribolovnom smislu. Iskustva stečena u praćenju faune riba u ovim jezerima ukazuju da samo dva jezera mogu poslužiti kao ribolovne vode. To su Crno i Vražje jezero. Iz ovog proizilazi da se za dalju sportsko-ribolovno-rekreativnu aktivnost mogu koristiti samo Crno i Vražje jezero. Za razliku od planinskih jezera, situacija u rijeci Tari je sasvim drugačija, a prije svega po autohtonosti faune riba. U vodotoku rijeke Tare koji pripada NP Durmitor registrovano je osam vrsta riba (sve autohtone): Salmo labrax m. fario – potočna pastrmka; Hucho hucho – mladica; Thymallus thymallus – lipljen; Barbus balcanicus – potočna mrena; Chondrostoma nasus – skobalj; Telestes agasi – jelšovka; Phoxinus phoxinus v gaovica; Cottus gobio – peš. Prve tri u sportsko lovnom smislu su vrlo cijenjene vrste, odnosno u svim vodama Crne Gore smatraju se za najatraktivnije vrste. Pored ovih vrsta za sportski ribolov interesantne su i dvije ciprinidne vrste, Barbus balcanicus i Chondrostoma nasus, ali pored salmonidnih vrsta bivaju zanemarene. Od navedenih lovnih vrsta najbrojnija je potočna pastrmka (Salmo labrax m. fario), zatim lipljen (Thymallus thymallus), pa mladica (Hucho hucho). 2.3.8.4. Fauna ptica

Ornitofauna Durmitora je svakako jedna od najbogatijih u Evropi. Na prostoru Durmitora do sada su registrovane 172 vrste ptica u granicama Nacionalnog parka. Od toga je 125 vrsta gnjezdarica (što je više od polovine ukupnog broja gnjezdeće ornitofaune Crne Gore) u broju koji je omogućio da se Nacionalni park Durmitor nađe na listi kao IBA stanište od 2000. godine. Sastav ornitofaune Durmitora, pored zapadnopalearktičkog karaktera obilježen je oromediteranskim, mediteranskim i balkanskim elementima. Kao planinsko područje, karakteriše se znatnim prisustvom borealnih i stepskih vrsta. Gniježđenje surog orla(Aquila chryseos), velikog tetrijeba (Tetrao urogallus), gaćaste sove (Aegolius funereus), troprstog djetlića (Picoides tridactylus), ušate ševe (Eremophila alpestris) i dr. mogu biti input za valorizaciju segmenta turizma – posmatranje ptica. Negativni antropogeni uticaji uslovili su prorijeđenost ili nestanak određenih vrsta sa ovog lokaliteta: bjeloglavi sup kao gnjezdarica, tetrijeb ruševac, bradan, crvenokljuna galica i dr.



2.3.8.5. Fauna sisara Na Durmitoru su utvrđene 52 vrste sisara, u šest redova:

Red Insectivora – (bubojedi): jež – Erinaceus romanicus, Sorex minutus – mala rovka, Sorex araneus – šumska rovka, Sorex alpinus – planinska rovka, Neomys fodiens – vodena rovka, Crocidura leucodon – poljska rovka, Talpa europaea – evropska krtica, Talpa caeca – slijepa krtica. Sve do sada poznate rovčice u ovom parku se nalaze na dodatku III Bernske konvencije, od kojih je najugroženija planinska. Red Chiroptera (slijepi miševi), čije su sve vrste nacionalno i međunarodno zaštićene, na Durmitoru je zastupljen sa 16 vrsta, što čini više od polovine prisutnih vrsta u Crnoj Gori. Iz reda Lagomorpha (paglodari) zastupljena vrsta je zec (Lepus europeus). Poslednjih pet godina u durmitorskom masivu je u blagom opadanju, dok je u kanjonu rijeke Tare zabilježen blag porast.

Iz reda Rodentia – (glodari), najznačajnije vrste su: Sciurus vulgaris – evropska vjeverica, Chlethrionomys glareolus – šumska ili riđa voluharica, Dynaromis bogdanovi - runati voluhar (reliktna voluharica), Pytymis subterraneus – podzemni voluharić, Microtus nivalis – sniježna voluharica, Microtus arvalis – poljska voluharica, Nannospalax hercegovinensis – hercegovački sljepaš, Apodemus flavicollis – žutogrli miš, Apodemus sylvaticus – šumski miš, Rattus ratus – dugorepi pacov, Mus musculus – domaći miš, Glis glis – običan puh, Dryamys nitedula – šumski puh.

Zastupljene vrste iz reda Artiodactyla (papkari) su: Capreolus capreolus – srna (naseljava prelaznu zonu parka i blaže terene, najčešće bukovih i mješovitih šuma kanjona Tare i durmitorskih dolina. U poslednjih pet godina je populacija u porastu; Rupicapra rupicapra balcanica – balkanska divokoza – poslednjih pet godina zabilježen porast u durmitorskom masivu, dok je u kanjonu Tare zabilježen blagi pad; Sus scrofa – divlja svinja koja je široko rasprostranjena u nacionalnom parku, čija je populacija u posljednjih pet godina u blagom porastu.

Zastupljene vrste iz reda Carnivora (mesojedi) su: Canis lupus – vuk (Njegovuđe, Pošćenski kraj, Dobrilovina, okolina Žabljaka). U posljednjih pet godina populacija vuka opada na ovim lokalitetima, Vulpes vulpes – lisica (veoma je rasprostranjena na teritoriji nacionalnog parka i njena populacija je u posljednjih pet godina u blagom porastu, Ursus arctos – mrki medvjed, (Međeđi do, kanjon rijeke Tare, Zabojsko jezero, dolina Grabovice i Komarnice), čija je populacija u porastu u posljednjih pet godina; Mustela nivalis - riđa lasica (Zminje jezero, Crna poda, Veliki pas), Mustela putorius – mrki tvor (nije česta vrsta), Martes martes – kuna zlatka (u kanjonu Tare, Sušice i Komarnice, u šumama Crnog, Zminjeg i Barnog jezera i u Šaranskim šumama), Martes foiona – kuna bjelica (veoma je rasprostranjena i to više na otvorenim nego na šumskim terenima), Meles meles – obični jazavac (ima ga veoma često, naročito u nižim dijelovima nacionalnog parka, u blizini polja, ali se javlja i u krševima i u šumama; najbrojniji je u okolini Terasa), Lutra lutra – vidra (zapažena je na nekoliko lokaliteta u okolini Tare, Sušice i Komarnice), Lynx lynx balcanicus – balkanski ris (veoma je rijetka vrsta, čak je jedno vreme potpuno iščezao iz ovih krajeva da bi se 1980. god. ponovo pojavio sa tendencijom širenja, viđen je u okolini Tepaca. Na osnovu istraživanja sprovedenog 2013. godine, dokazano je da u Tepcima nije bio viđen ris već divlja mačka (ljudi često miješaju ove dvije vrste) i da ris najvjerovatnije nije prisutan na ovim prostorima. 2.3.8.6. Gljive Geografski položaj, klima i raznovrsni biotop obezbijedili su povoljne uslove za razvoj velikog broja vrsta gljiva u NP Durmitor. Međutim, gljive su najmanje istražena grupa



organizama na području parka. Do sada je registrovano oko 350 vrsta gljiva. Može se očekivati da će naredna istraživanja potvrditi prisustvo više od 2000 vrsta. Shodno navedenim činjenicama neophodno je sprovesti projekat koji bi imao za cilj inventarisanje vrsta gljiva i utvrđivanje njihove rasprostranjenosti na području parka. Ovo su osnovni biološki podaci i osnov za sagledavanje biološke raznovrsnosti gljiva. Projektom bi se takođe identifikovale vrste gljiva koje su prema međunarodnom i nacionalnom zakonodavstvu važne sa aspekta zaštite. Takođe bi se identifikovala važna područja gljiva (IFA – Important Fungus Areas) prema međunarodnim kriterijumima. Projekat bi trajao pet godina i uključio bi eksperte iz zemlje i inostranstva 2.4. STVORENE VRIJEDNOSTI 2.4.1. STANOVNIŠTVO I NASELJA

Nacionalni park Durmitor zahvata dijelove pet opština: Žabljak, Pljevlja, Plužine, Šavnik i Mojkovac. U parku postoji sedam naselja koja pripadaju teritorijama opština: Žabljak, Pljevlja i Mojkovac. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine u naseljima na prostoru parka stalno živi 448 stanovnika. Stalno stanovništvo u ovim naseljima je raspoređeno na sljedeći način: • u žabljačkoj opštini to su sela: Mala Crna Gora sa 53 stalna stanovnika, Tepca sa 61 stalnim stanovnikom i Rasova sa 30 stalnih stanovnika • u pljevaljskoj opštini to su sela: Lever Tara sa 56 stalnih stanovnika, Đurđevića Tara sa 147 stalnih stanovnika, kao i Prenćani sa 49 stalnih stanovnika. • u opštini Mojkovac, selo Dobrilovina ima 53 stalna stanovnika. Donošenjem Zakona o nacionalnim parkovima (Službeni list Crne Gore br. 28/14) koji je stupio na snagu 12. 7. 2014. godine, iz Nacionalnog parka je izdvojen veći broj naselja, a to su: Razvršje, Motički Gaj, Poljana, Virak, Javorje, Kovčica, Pašina voda i Ivan Do, a samim tim smanjio se i broj stanovnika koji živi na području Nacionalnog parka Durmitor. Rezultati popisa iz 2011. godine pokazuju nastavak tendencije smanjenja stanovništva, tj. smanjenje učešća mladog stanovništva, povećanje sredovječnog stanovništva, a posebno starog (60 i više godina). Kada je u pitanju polna struktura stanovništva, na prostoru NP Durmitor postoji polna ravnoteža. Zbog migracije stanovništva, u opštinske centre ili druge krajeve Crne Gore, sela u NP Durmitor sve više su pusta. Jedinu demografsku stabilnost pokazuje selo Đurđevića Tara. Analizom demografskih aspekata dolazi se do generalnih karakteristika prostora: • stanovništvo napušta područje okruženja, zaštitne zone i područje NP Durmitora; • proces je kontinuiran i traje sa različitom dinamikom, a analiza vitalnosti populacije ukazuje da određenim područjima prijeti gašenje; • demografska erozija, naročito ruralnog područja, je intenzivna; • na određenim područjima veličina domaćinstava je na pragu proste reprodukcije; opšte demografske tendencije su negativne.



2.4.2. PRIVREDNE I DRUŠTVENE DJELATNOSTI Privreda opštine Žabljak zasniva se na turizmu, poljoprivredi, drvnoj industriji i uslužnim djelatnostima. Mineralnih sirovina nema u količinama isplativim za eksploataciju. Industrija nije razvijena, izuzev primarne obrade drveta. Prema posljednjim podacima u Žabljaku je registrovan 241 poslovno-privredni subjekat. Od 156 privrednih subjekata, njih 136 posluje u sektoru turizma i ugostiteljstva. Poljoprivredna proizvodnja je uz turizam osnovni izvor prihoda lokalnog stanovništva. Velike površine obradivog zemljišta daju mogućnosti za razvoj poljoprivrede (stočarstva i ratarstva). Poljoprivreda u posljednje vrijeme stagnira zato što se njome bave isključivo staračka domaćinstva, slab je plasman poljoprivrednih proizvoda. Organska proizvodnja je šansa za razvoj (ekonomski opravdana i ekološki održiva). Nekoliko preduzetnika već posjeduju sertifikate za organsku proizvodnju. Stočarstvo je najvažnija grana poljoprivrede na ovom području. Dominacija pašnjaka i livada u poljoprivrednom zemljištu kvalitetna je osnova za ishranu stočnog fonda. Karakteristični lproizvodi durmitorskog područja su proizvodi organske poljoprivrede, prije svega mlječne i mesne prerađevine: mlijeko, sir, skorup (kajmak) iz mješine, sušena jagnjeća lubina, pršuta. Prepoznatljivost ovog kraja jesu tradicionalna jela: kačamak, cicvara, hljeb od heljde. Velike površine pod šumama (šumsko zemljište zauzima oko 14 700 ha, omogućile su razvoj drvne industrije i to drvopreradu koja je druga vodeća grana. Jedan od vidova iskorišćavanja šuma je i sakupljanje šumskih plodova i ljekobilja (jestive gljive, borovnice, jagode maline, ljekovito bilje). Ovaj vid djelatnosti donosi lokalnom stanovništvu određenu zaradu. Nacionalni park Durmitor prostire se na teritoriji pet opština i to: Žabljak, Pljevlja, Mojkovac, Plužine i Šavnik. Najveći dio parka pripada opštini Žabljak (51% ukupne površine parka). U Žabljaku ima 12 hotela koji raspolažu sa 327 soba, 66 apartmana i 893 kreveta. Za obavljanje ugostiteljskih usluga u domaćinstvu registrovano je 84 subjekta sa ukupno 470 kreveta. Takođe, registrovano je 11 restorana, 25 ostalih ugostiteljskih objekata i 77 trgovinskih radnji. Na području opštine Plužine, turistički tokovi su koncentrisani na rijeci Tari, gdje je registrovano više agencija za rafting i za splavarenje. Izgrađeno je više etno-naselja sa diversifikovanom turističkom ponudom. Sagledavajući ekonomiju Nacionalnog parka Durmitor uvijek moramo imati u vidu dva aspekta. Prvi je aspekt zaštita prostora NP, a drugi - ekonomska valorizacija prostora, posebno zbog dvostruke zaštite nacionalnog parka. Osnovna djelatnost NP Durmitor je valorizacija resursa kroz turizam. Na prostoru parka odvija se splavarenje, ribolov, kampovanje, džiping, snimanja filmova, iznajmljivanje čamaca, izdavanje objekata, smještajnih kapaciteta u motelu „Radovan luka” i planinarskim domovima Škrka i Sušica, prodaja suvenira, ulaznica u Centar za posjetioce. Domaćinstva koja žive na prostoru parka uglavnom se bave stočarstvom i poljoprivrednom djelatnošću. 2.4.3. INFRASTRUKTURA

Bolja saobraćajna infrastruktura preduslov je jačanja sveukupnog, privrednog, kulturnog

i socijalnog razvoja Nacionalnog parka Durmitor. Izgradnjom puta Risan-Žabljak postignuta je integracija sjevernog, središnjeg i južnog regiona, a posebno je dat doprinos povezivanju primorskog i kontinentalnog turističkog



područja. Put je od velikog značaja za aktiviranje potencijala cijelog regiona i od izuzetne važnosti za razvoj turizma durmitorskog područja. Na prostoru nacionalnog parka su i regionalni putevi: Mojkovac – Đurđevića Tara –Žabljak, Pljevlja – Đurđevića Tara – Žabljak, regionalni put Plužine – Trsa – Žabljak, kao i put Plužine – Nedajno – Mala Crna Gora – Žabljak. Važan za razvoj ovog područja je i “Durmitorski prsten”, kružni put Žabljak – Sedlo – Trsa – Nedajno – Mala Crna Gora – Žabljak, dug 85 km, koji je posljednjih godina najvećim dijelom asfaltiran. Pored regionalnih, na prostoru parka i u njegovoj gravitacionoj zoni postoji još mnogo lokalnih puteva kojima je omogućena pristupačnost svim naseljenim mjestima, iako su pretežno makadamskog tipa. Elektrodistributivna mreža Žabljaka uvezana je u prenosni sistem ovog dijela sjeverne Crne Gore nadzemnim vodom Pljevlja-Žabljak i Žabljak-Šavnik. Vod od Pljevalja presijeca kanjon Tare u reonu Đurđevića Tare, a zatim do Žabljaka ide zaštitnom zonom parka. Pored Žabljaka i sva seoska naselja parka su elektrifikovana. Vodovod Žabljaka kao centra parka snabdijeva se sa izvora Oko koji je i najjači izvor u okolini. U novijem periodu je urađena rekaptacija na ovom izvorištu i uz zahvatanje zbijene izdani Mlinskog potoka zadovoljene su potrebe samog Žabljaka, dok mala sela rješavaju problem kaptiranjem malih izvora, formiranjem cisterni za vodu i sl. Smatramo da vodosnabdijevanje Žabljaka u narednom periodu treba da bude riješeno sa vodoizvorišta Bukovica.

U opštini Žabljak je puno urađeno posljednjih godina u priključenju većeg dijela naselja na kanalizacionu mrežu. Naselje se u toku ljetnjeg perioda snabdijeva sa vodom iz reni bunarova na obali Crnog jezera, jer je u tom periodu kapacitet iz Mlinskog potoka mali. Na lokalitetu Klještina izgrađen je prečistač otpadnih voda i reciklažno dvorište, čime je u značajnoj mjeri riješen ovaj problem koji je do skoro bio jedan od najvećih problema Žabljaka. Gradsko jezgro se vodom snabdijeva vodovodnom mrežom koja povezuje grad sa Crnim jezerom. 2.4.4. KULTURNO-ISTORIJSKO NASLJEĐE Kulturno nasljeđe Nacionalnog parka Durmitor, sa užom zaštitnom zonom, čini obilje arheoloških lokaliteta, nekropole sa stećcima, manastiri u kanjonu Tare, seoske crkve i narodno graditeljstvo. Postojeće stanje arheoloških nalazišta, potencijalnih i zakonom zaštićenih kulturnih dobara i tradicionalne arhitekture, ukazuje na činjenicu da je materijalna kulturna baština Durmitora slabo istražena, devastirana i nevalorizovana. Brojna svjedočanstva ranijih kultura uglavnom su koncentrisana u kanjonu Tare. Šalintrača i Đurova pećina u Gornjoj Dobrilovini, Šaranska pećina u Podima, ostaci ilirske gradine u Leverima, ostaci rimskog svetilišta sa uklesanim paganskim žrtvenikom posvećenim orijentalnom božanstvu Mitri, nekropole stećaka u Tepcima, Baćevniku, Begovoj ravni i na Žugića luci, srednjovjekovno utvrđenje Pirlitor, slabo su istraženi i naučno nevalorizovani. U granicama Parka su tri kulturna dobra (manastiri u dolini Tare – Sv. Đorđa u Dobrilovini, Uspenja Bogorodice u Dovolji i Sv. Arhanđela Mihaila u Đurđevića Tari), nastali u periodu od XV do XVII vijeka. U užem okruženju status kulturnog dobra ima crkva Sv. Preobraženja u centru Žabljaka. Nekropola Grčko groblje kod Ribljeg jezera i nekropola stećaka Bare Žugića u Novakovićima, 2014. godine su nominovane za Unesco zaštitu.

Prilikom obnove manastira Sv. Arhanđela na Tari i Sv. Đorđa u Dobrilovini, krajem XX i tokom prve decenije ovog vijeka, nepoštovanjem planske dokumentacije i konzervatorskih načela devalvirane su izvorne karakteristike ovih kulturnih dobara. Drastičan primjer devastacije predstavlja konak neprimjerenih dimenzija i materijala izgrađen u samoj porti manastira Dobrilovina.



Među identifikovanim potencijalnim sakralnim kulturnim dobrima su crkve Sv. Nikole u Tepcima i Sv. Spasa u selu Mala Crna Gora, a u užem okruženju Parka crkve Sv. Preobraženja u selu Kršu, Sv. Đorđa u Novakovićima i Sv. Đorđa u Međužvalju.

Izuzetno graditeljsko djelo savremene arhitekture, simbol i veduta kanjona rijeke Tare, grandiozni most na Đurđevića Tari, građen 1937/40. godine, potencijalno je kulturno dobro, koje čeka status pravne zaštite. Narodnu arhitekturu durmitorskog kraja simbolišu pojedinačni primjeri seoskih kuća građenih u kamenu, ili od brvana sa kamenom podzidom, sa strmim krovovima pokrivenim šindrom, klisom ili šticom. U katunima, ljetnjim čobanskim stanovima u planini, graditeljsku strukturu čine kolibe brvnare i prateći elementi – mljekari, kućare i staje za stoku. Na tokovima rijeka nekada su radile brojne vodenice potočare, od kojih je mali broj ostao očuvan. Etnografska baština

Na cijelom prostoru Durmitora očuvan je relativno značajan broj objekata autentičnog tradicionalnog graditeljstva. Na selu su tipovi kuća od brvana i kamena sa strmim krovnim pokrivačem od šindre, slame, šegane daske ili klisa. U katunima, ljetnim stanovima čobana na planini, i vatanima, zimskim stanovima, u upotrebi su kolibe i savardaci, kućare, jatare, torovi i torine. Isto tako i vodenice i stupe (za valjanje sukna), podizane na rječnim vodotocima: Mlinskom potoku, Sušici, Ljutici, Ograđenici, Bukovici, Komarnici, Tepačkom potoku. Raslojavanje sela poslije Drugog svjetskog rata negativno se odrazilo na tradicionalno graditeljstvo kao i na cjelokupni društveni, porodični, privredni život. Na jednoj straini nebriga, a na drugoj nekontrolisano novo graditeljstvo osvaja i ove prostore, tako da je današnja slika odraz vremena u kojem živimo. Mali broj očuvanih kuća govori nam o njihovoj deplasiranoj ulozi. Vlada stihija konfekcijskog projektovanja i uniformisanja. Ovaj kraj sa dominantnim zanimanjima stanovništva za stočarstvo i zemljoradnju još ponegdje čuva tradiciju ručnog tkanja (ćilimi, guberi, ponjave, prekrivke, pokrivači, torbe...). Uglavnom starije žene posjeduju veće iskustvo i tkačko znanje naslijeđeno od svojih majki. Tradicija pletenja vunenih proizvoda (džempera, čarapa, rukavica, kapa, šalova) gdje ženska kreativnost dolazi do izražaja zadržala se do danas, što potvrđuje i ovogodišnja osmomartovska izložba u Centru za posjetioce na Durmitoru. Veoma značajno mjesto u kulturi ovog naroda zauzima nematerijalna kulturna baština, neopipljivo narodno stvaralaštvo, bogatstvo jezika, običaja i vjerovanja. Usmena tradicija, koja je pravi izraz životne stvarnosti u prošlosti, prožima i savremeni život. Običaji su nasljeđivani, prenošeni generacijama i bili neophodni pratioci stanovnika. Evidentno je bogatstvo duhovnog stvaralaštva, kako proznog tako i onog u stihu. I danas je to prostor u kome junačke pjesme imaju žive stvaraoce i publiku. Ekspanzijom savremene gradnje sve više nestaje izvorno graditeljstvo. Stari objekti najčešće se obnavljaju neadekvatno, bez poštovanja tradicionalnih formi i graditeljskih materijala. 2.4.5. INFORMATIVNO-PREZENTACIONI I EDUKATIVNI SADRŽAJI Kada je u pitanju turistička ponuda Nacionalnog parka Durmitor, opšti cilj je razvoj odmjerene, održive turističke ponude koja se temelji na prirodnim vrijednostima područja i ne ugrožava biološku raznolikost i ciljeve očuvanja. Sljedeća bitna funkcija Parka je stvaranje novih oblika ponude za posjetioce užeg i šireg okruženja.



2.4.5.1. Centri za posjetioce i ekspo-prostori

U Nacionalnom parku nalaze se dva centra za posjetioce. Centar za posjetioce koji je smješten u Upravnoj zgradi Nacionalnog parka opremljen je bogatom Prirodnjačkom zbirkom, u kojoj dominiraju dermopreparati karakterističnih predstavnika sisara i ptica, kao i uređena kolekcija faune insekata (entomofauna). Centar raspolaže i multimedijalnom salom kapaciteta 35 sjedišta, manjim galerijskim prostorom i suvenirnicom. Loša strana ovog centra je prevashodno lokacija, zatim isuviše mali prostor za izvođenje edukativnih programa ili osmišljavanje novih postavki (npr. soba trofeja, prirodnjačke zbirke i sl). Takođe, nedostatak biblioteke i pratećih sadržaja koji pomažu naučnoistraživački rad i izradu naučnih, doktorskih i magistarskih radova, nameću potrebu izmještanja postojećeg centra, u objekat koji bi omogućio prijem većih grupa posjetilaca i doživljaj Parka „u malom“ prije izlaska na teren. S tim u vezi, Planom se predviđa da se objekat na lokaciji Vojnog odmarališta adaptira u pomenute svrhe, te da se izvrši rekonstrukcija Upravne zgrade. Na edukativnoj stazi oko Crnog jezera nalazi se centar za posjetioce posvećen turističkim aktivnostima u Parku, s posebnim akcentom na pješačke i biciklističke staze. U okviru ovog centra je i etno soba, u kojoj je predstavljen život i tradicionalan način privređivanja ljudi s područja parka. Posebno dizajniran prostor namijenjen je izvođenju edukativnih radionica i programa za učenike. U sklopu centra je i suvenirnica. U centrima za posjetioce mogu se dobiti informacije o prirodnim i kulturnim vrijednostima Parka, njegovim turističkim ponudama, atrakcijama, manifestacijama. 2.4.5.2. Planinarske, pješačke staze i staze posebne namjene

U Nacionalnom parku Durmitor postoji 25 uređenih i markiranih pješačko-planinarskih staza različitih dužina i stepena zahtjevnosti.

Pješačko-planinarske staze 1. Žabljak – Lokvice – Bobotov kuk 2. Žabljak – Lokvice – Ledena pećina – Valoviti do – Bobotov kuk 3. Žabljak – Valoviti do – Bezimeni vrh 4. Žabljak – Zmijinje jezero – Ališnica – Planinica – Škrka 5. Žabljak – Sedlo – Sedlana greda 6. Žabljak – Bosača – Jablan bara – Crvena greda – Vodeni do – Gologlav – Pašina gomila – Katun – Veliki Štuoc – selo Crna Gora 7. Žabljak – vidikovac Ćurevac 8. Crno jezero – Lokvice – Velika previja – Terzin bogaz 9. Crno jezero – Lokvice – Velika previja – Velika kalica – Struga – Crno jezero 10. Crno jezero – Lokvice – Trojni prevoj – Bandijerna 11. Crno jezero – Lokvice – sagorele ploče – Minin bogaz 12. Crno jezero – Mioč poljana – Korita – Savina voda – Savin kuk 13. Crno jezero – Mioč poljana – Panalj – Čista strana - Šljeme 14. Crno jezero – Struga – Mali Međed – Veliki Međed 15. Crno jezero – Struga – Velika kalica – Velika previja – Veliki Međed 16. Crno jezero – Struga – velika kalica – Velika previja – Terzin bogaz 17. Rampa - Barno jezero – Zminje jezero – Planinica – Škrka - Sušica 18. Sedlo – Surutka – Dobri do – zeleni vir – Bobotov kuk



19. Valoviti do – Ališnica 20. Savin kuk – Šljeme 21. Dobri do – Škrčko ždrijelo – Prutaš – Škrčka jezera 22. Dobri do – Škrčko ždrijelo – Škrčka jezera 23. Todorov do – Prutaš 24. Selo Crna Gora – Vodice – Poljica – Međeđi do – Suvi klek – Botun – Škrka 25. Selo Crna Gora – Sušičko jezero – Kanjon Sušice – Skakala – Škrka

U parku postoje jedna edukativna i jedna tematska staza. Edukativna staza oko Crnog jezera dužine oko 4 km opremljena je informativnim tablama i odgovarajućim odmorišnim mobilijarom. Tematska staza - „Staza mlinova“, dužine oko 3 km opremljena je sa dvije informativne table, 14 manjih tabli koje upućuju na ostatke nekadašnjih mlinova i jednom tablom koja upućuje na nekadašnju strugaru.

Park ima i dvije kružne, uređene i markirane staze za planinski biciklizam, težeg stepena zahtjevnosti.

Staze za planinski biciklizam 1. Žabljak – Virak – Pašina voda - prevoj Sedlo – Dodri do –Trsa – Nedajno– Sušičko jezero – Crna Gora – vidikovac V. Štuoc (1962) – Poljane - Žabljak 2. Žabljak – Bare Žugica – Riblje jezero – Vražje jezero – Javorje - Žabljak

Pored navedenih postoji više „cross contry“ dionica, među kojima se izdvajaju kružne staze oko Crnog i Zminjeg jezera, kao i „freeride“ staza od skijališta Savin kuk do Crnog jezera. Postojeće staze su u dosta dobrom stanju, a predviđeno je da se urede informativnim tablama sa ucrtanom kartom staze. U toku zimske turističke sezone, posjetiocima je na raspolaganju uređena i markirana staza za hodanje na krpljama. Staza polazi od Ski centra Savin kuk do Crnog jezera. U parku postoje dva uređena vidikovca: Ćurevac i Nedajno. 2.4.5.3. Turistička infrastruktura

Smještaj unutar parka je moguć u planinarskim objektima, čiji su smještajni kapaciteti skromni, dok gastronomska ponuda ne postoji. Izuzetak je motel „Radovan luka”, koja pored smještajnog posjeduje i restoranski prostor, uglavnom namijenjem rafterima: • Planinarski dom Škrka (kapaciteta 12 osoba), • Planinarski dom Sušica (kapaciteta 8 osoba), • Motel Radovan luka (kapaciteta 54 osobe), • Planinarsko sklonište (bivak) – Lokvice (mogućnost smještaja do 20 osoba), koji nije predviđen za duži boravak planinara, već samo kao prenoćište na višednevnim treking turama ili u slučaju loših vremenskih uslova. • Alpinističko sklonište (bivak) – Karlice Na Crnom jezeru nalazio se restoran u vlasništvu parka, koji je u decembru 2010. godine stradao u požaru. Predviđena je njegova rekonstrukcija u narednom planskom periodu. Restoran će biti unaprijeđen i kvalitetniji u funkcionalnom i u smislu očuvanja životne sredine od prethodnog.



Na području Nacionalnog parka dozvoljeno je kampovanje, odnosno postavljanje šatora, na tačno određenim lokalitetima (Škrka i Dobri do).

U svoju turističku ponudu park je uključio i iznajmljivanje drvenih čamaca, štapova za hodanje, bicikala, šatora, kajaka i krplji. Iz samog konteksta vrijednosti Parka i njegovog razvojnog opredjeljenja nameće se razvoj posebnih i unapređenje postojećih oblika turizma: posmatranje ptica, sportski ribolov, rekreacijski turizam (biciklizam, vožnja čamcem po Crnom jezeru, hodanje, rafting, splavarenje, ruralni, kulturni, naučni i edukacijski turizam). Razvoj navedenih aktivnosti zahtijeva kontinuirano unapređivanje turističke infrastrukture, formiranje novih edukativnih i tematskih staza, izgradnju osmatračnica, uređivanje vidikovaca, izradu organizovanih programa obilazaka, razvoj novih turističkih ponuda i dr. 2.4.5.4. Upravljanje posjetiocima Shodno Pravilniku o unutrašnjem redu, u Parku će se obavljati turističke i sportsko-rekreativne aktivnosti, koje po svom karakteru, obimu i načinu sprovođenja ne narušavaju prirodne i radom stvorene vrijednosti, a u skladu sa posebnim režimima zaštite i korišćenja po zonama i graničnim kapacitetima koji su utvrđeni Prostornim planom posebne namjene za Nacionalni park Durmitor. Prostornim planom posebne namjene za Nacionalni park Durmitor definisane su zone dozvoljenih aktivnosti i to: • edukacija mlađeg istraživačkog kadra i studenata odvijaće se pod istim uslovima kao i naučna istraživanja, a opšta edukacija svih kategorija školske djece i omladine biće kombinovana sa rekreacijom i sportom, pretežno na površinama III stepena i pod određenim uslovima na površinama II stepena zaštite; • prezentacija Nacionalnog parka javnosti biće kombinovana sa turizmom, rekreacijom i sportom i odvijaće se po posebnom programu: u II stepenu zaštite po određenim interesima iu III stepenu bez posebnih ograničenja; • rekreacija, sport i turizam, glavni sadržaji, predviđeni su u III stepenu zaštite, a manjim dijelom u II stepenu zaštite; u II stepenu zaštite mogu biti locirane samo kraće veze sistema alpskih smučarskih staza i žičara, kao i kontrolisani koridori staza za nordijsko skijanje, ljetnje šetnje, jahanje i dr. Za prilaz područjima II stepena zaštite radi turizma i rekreacije bi trebalo izdavati dozvole, uz nadzor čuvara kad god je moguće. Posjetioci koji dolaze u park prolaze kroz četiri uređena ulazna punkta i to na: putu ka Crnom jezeru, Vojnom odmaralištu, Radovan luci i Splavištu (II logor), na kojima se obavlja naplata ulaznica i informisanje posjetilaca. U parku se tokom turističke sezone ulaznice naplaćuju i na lokacijama: Sedlo, Ćurevac i Todorov do. U pružanju usluga na prostoru parka dominantan je izletnički turizam, koji je organizovan u vidu jednodnevnih tura koje uključuju šetnju oko Crnog jezera i upoznavanje prirodni vrijednosti parka i sportsko-rekreativni turizam u kojem dominiraju rafting rijekom Tarom, pješačenje i biciklizam. Radi bolje pristupačnosti posjetiocima, postoji sistem informativnih tabli, koje upućuju i informišu posjetioce o prirodnim i kulturnim vrijednostima parka i njegovim turističkim ponudama. Sistem pješačkih i biciklističkih staza obilježen je standardnom signalizacijom i markacijom. Park posjećuju grupe organizovane preko turističkih agencija, turoperatera, individualno, organizovane studijske posjete i đačke ekskurzije. Veći broj posjetilaca spada u grupu stranih. Najveći broj posjetilaca posjeti park od juna do oktobra.



Najbrojnije grupe posjetilaca su turisti i planinari. Veći broj posjetilaca spada u grupu stranih, što znači da je neophodno obratiti pažnju na domaćeg gosta, osmišljavanjem organizovanih programa obilazaka Parka, naročito u pred i post sezoni, kao i osmišljavanjem i realizacijom različitih manifestacija. 2.4.6. SISTEM AMBIJENTALNE HIGIJENE

Park kao atraktivno područje, iz godine u godinu privlači sve veći broj posjetilaca. Kako bi se očuvale prirodne atraktivnosti područja, u parku važe određene mjere zabrane o kojima treba da budu upoznati svi posjetioci.

Pravila odgovornog ponašanja prema prirodi, infrastrukturi i ostalim sadržajima u granicama parka, moraju se edukacijom izdignuti na što veći nivo. Da bi se to postiglo, osim konstantne edukacije i građana i turista, potrebno je obezbijediti potrebnu komunalnu infrastrukturu i redovno organizovati akcije čišćenja i uređenja na terenu.

Neke od aktivnosti koje će tome doprinijeti su: Upravljanje otpadom bi u okviru parka moglo biti uspostavljeno u saradnji sa

Komunalnim preduzećem. Potrebno je svakodnevno sakupljanje otpada i njegovo odlaganje sa lokacija koje su bliže gradskim i seoskim naseljima u kojima Komunalno preduzeće vrši sakupljanje i odvoz otpada. Na udaljenim područjima parka treba predvidjeti lokacije gdje će se otpad odlagati, a sa Komunalnim preduzećem dogovoriti dinamiku odvoza tog otpada, u zavisnosti od potreba (jednom nedjeljno ili jednom u 15 dana).

Čuvarska služba parka bi u periodu smanjenih redovnih aktivnosti, po potrebi, mogla obavljati i poslove sakupljanja otpada i brinuti o čistoći pojedinih djelova parka.



2.5. MJERE ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREĐIVANJA I KORIŠĆENJA

PROSTORA PARKA 2.5.1. FIZIČKA ZAŠTITA

Služba zaštite je temelj očuvanja prirodnih i stvorenih vrijednosti parka i osnov za ostvarivanje zacrtanih ciljeva zaštite. U skladu sa unutrašnjim aktima Javnog preduzeća, ova služba obavlja sljedeće poslove: kontrola terena, sprečavanje i prijavljivanje nezakonitih radnji, prijavljivanje svih fizičkih promjena u parku, rad na kontrolno-naplatnim punktovima i drugi poslovi u funkciji zaštite i očuvanja prostora. U prethodnom periodu radilo se na jačanju kapaciteta ove službe, radi kvalitetnijeg obavljanja poslova zaštite. Nadzornici su, u skladu sa Zakonom o zaštiti lica i imovine, završili obuku na Policijskoj akademiji u Danilovgradu, čime su ispunili kriterijume propisane ovim zakonom i stekli uslove za obavljanje poslova zaštite prirodnih vrijednosti parka. Služba zaštite je takođe shodno Zakonu o zaštiti lica i imovine ispunila uslove predviđenje ovim zakonom za dobijanje odobrenja za rad, koji je ovoj službi izdala Uprava policije. Takođe, pospješena je saradnja sa službenicima policije, što je rezultiralo razmjenom informacija i efikasnijom koordinacijom zajedničkih akcija. Ovo je doprinijelo većoj upućenosti službenika Uprave policije na koordinaciju i asistenciju sa Parkom na suzbijanju nezakonitih radnji u ovom zaštićenom području, kao i efikasnijoj operativnoj koordinaciji starješina ovih službi na terenu. 2.5.2. STRUČNA ZAŠTITA Poslove monitoringa u oblasti zaštite prirode obavlja stručna služba JPNPCG, vršeći svoja istraživanja i koristeći rezultate istraživanja dobijene od referentnih institucija koje su prema Zakonu o zaštiti prirode nadležne za biomonitoring. Rezultati brojnih aktivnosti na poslovima zaštite i unapređenja biodiverziteta objavljuju se putem elektronskih i štampanih medija. 2.5.2.1. Monitoring i primijenjena istraživanja radi konzervativne zaštite prirodnih

vrijednosti Flora i vegetacija – Tokom prethodnog planskog perioda, rad stručne službe bio je usmjeren ka sticanju novih saznanja o stanju populacija nacionalno značajnih vrsta (endemske i/ili zakonom zaštićene kao rijetke i ugrožene) i međunarodno značajnih vrsta i njihovih staništa (IUCN Crvene liste, Bernska konvencija, EU Habitat direktiva – NATURA 2000, IPA, CITES) i predlaganju mjera zaštite. Evidentirane su endemske, nacionalno i međunarodno zaštićene vrste na brojnim lokalitetima, prevashodno na lokalitetima i staništima duž staza, oko jezera i na vidikovcima, gdje je prisutnost turista mogući ugrožavajući faktor. Uspostavljanjem monitoringa i uporednom analizom stanja za odabrane vrste moći će se ustanoviti da li postoje pritisci na staništa i populacije tih vrsta, i primijeniti odgovarajuće mjere zaštite. Šume – Utvrđivanje zdravstvenog stanja šuma i njihove vitalnosti je jedan od prioritetnih ciljeva. Monitoring zdravstvenog stanja šumskih ekosistema u NP Durmitor je započeta 2010. godine. Sprovedena istraživanja i sakupljeni podaci predstavljaju polaznu osnovu za praćenje promjena stanja šuma u parku. Početni simptomi sušenja šumskih sastojina bili su defolijacija i promjena boje u krošnji stabala. Zbog toga su defolijacija i promjena boje prihvaćeni kao glavni parametri procjene zdravstvenog stanja i vitalnosti šuma na ovom području.



Parametri koji određuju zdrastveno stanje šuma (osutost, požutjelost) uzeti su sa 890 stabala. Na 660 (74,2 %) stabala simptomi osutosti nijesu utvrđeni, na 173 stabla (19,4 %), zabilježena je (opominjujuća) defolijacija, na 56 stabala (6,4 %) srednja, dok je broj stabala u kojima je defolijacija izrazito jaka bio zanemarljiv. Promjena boje (požutjelost) nije utvrđena na 800 stabala (89,9 %), na 74 stabala (8,2 %) stepen promjene boje je neznatan, na 18 stabala (1,9 %) utvrđen je srednje jak stepen promjene boje. Tip promjene boje je u većini slučajeva bio opšti. Na svim bioindikacijskim tačkama registrovano je 69 suvih stabala (7 %). Rezultati pokazuju sljedeće: (1) da su oštećenja stabala smrče (Picea abies) zabrinjavajuće velika; (2) oštećenja su prisutna u svim debljinskim klasama; i (3) da postoje značajne razlike u stepenu oštećenja između pojedinih prostornih cjelina. Fauna – U prethodnom planskom periodu, zabilježen je jak porast populacije divokoze u NP Durmitor. Iako od 2008. nijesu korišćene iste metode praćenja, svakako se može uočiti pozitivan trend rasta populacije divokoze u NP Durmitor. Do 10 jedinki divokoze konstantno je boravilo izvan granica nacionalnog parka, što ukazuje na potencijalna zauzimanja novih staništa i izvan parka. U tim pograničnim područjima bi trebalo u toku lovne sezone propratiti njihovo kretanje ili uspostaviti saradnju sa lovačkim jedinicama čija je to teritorija, kako bi im se obezbijedio mir i kako bismo im u narednim godinama pružili normalno migriranje ka drugim krajevima Crne Gore koji su njihovo nekadašnje stanište (na pr. Vojnik, Moračke planine, itd.). Najznačajnija staništa medvjeda u NP Durmitor su Grabovica i područje Dobrilovine, gdje je u posljednjih pet godina zabilježena reprodukcija. Unutar nacionalnog parka definisana su staništa od prioritetnog značaj za ovu vrstu, jer su to prostori za odgajanje mladunaca (Grabovica – Boljske grede, kanjon Tare – Zaboj), a ujedno su i prirodni koridori kojima se ostvaruje komunikacija sa jedinkama mrkog medvjeda na staništima koja su izvan granica nacionalnog parka. Populacija medvjeda je stabilna i u blagom porastu. Od 2010. godine je procijenjeno da teritoriju nacionalnog parka Durmitor koristi najmanje 6 jedinki mrkog medvjeda. Medvjedi koriste veću teritoriju od teritorije nacionalnog parka. U septembru 2013. godine nadzornik je uočio ženku sa tri mladunčeta. Takođe, zabilježena je aktivnost ukupno 10 jedinki na prostoru Nacionalnog parka Durmitor što je do sada najveći broj zabilježenih jedinki od kada se prati njihovo stanje. 2.5.2.2. Monitoring i primijenjena istraživanja radi zaštite kulturno-istorijskog nasljeđa

Istraživanjem i valorizacijom tradicionalne arhitekture durmitorskog kraja nauka se nije dovoljno bavila. Služba za unapređenje i razvoj, kroz implementaciju Plana upravljanja 2011-2015. godine za NP Durmitor je vršila rekognosciranje, utvrđivanje postojećeg stanja i dokumentovanje mlinova na vodotocima kanjona rijeke Tare. Istraživanje će se nastaviti i u narednom planskom periodu, radi daljeg identifikovanja, valorizacije i prezentacije izvornog graditeljstva Durmitora. Strateškim projektom “Revalorizacija kulturnih dobara Crne Gore”, koji su 2013/14. godine implementirali Ministarstvo kulture i Uprava za zaštitu kulturnih dobara, u saradnji sa svim nacionalnim i lokalnim institucijama iz oblasti kulturne baštine, sprovedena je kampanja provjere kulturnih vrijednosti svih pokretnih i nepokretnih kulturnih dobara Crne Gore, među kojima su obrađena i kulturna dobra na prostoru Durmitora. Zadatak revalorizacije je bio izrada elaborata radi identifikovanja svojstava, osobenosti i značaja, stanja očuvanosti kao i predlaganje konzervatorskih mjera i režima zaštite za unapređenje kulturnih dobara. Vladinim usvajanjem Izvještaja o implementaciji projekta, jula 2014. godine, zaduženi su Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore da, nakon usvajanja elaborata, pripreme listu prioritetnih intervencija za izradu konzervatorskih projekata i sprovođenje konzervatorskih mjera, za unapređenje stanja najugroženijih kulturnih dobara. Na



osnovu liste prioritetnih intervencija, na kojoj će se naći i kulturna dobra sa prostora Durmitora, planiraće se godišnji programi rada, u skladu sa planiranim budžetom. 2.5.2.3. Monitoring i primijenjena istraživanja radi zaštite etnografske baštine

Kroz strateški projekat „Zaštita nematerijalnog kulturnog nasljeđa Crne Gore“ koje su 2012-2015 zajednički pokrenuli Ministarstvo kulture, Uprava za zaštitu kulturnih dobara i Narodni muzej Crne gore, urađeno je u prvoj fazi rekognosciranje područja po svim opštinama. Na osnovu prikupljene dokumentacije, sačinjena je iista (od 250 elementa), za nacionalni Registar, koji je preduslov za UNESCO reprezentativnu listu zaštite. Među nematerijalnim kulturnim dobrima koja su se izdvojila i za koje su urađeni elaborati i dobila status kulturnog dobra su Bokeška mornarica, izrada dobrotske čipke, kult Sv. Vladimira, fašinada, Bokeška noć i čunarstvo – izrada tradicionalnih čunova na Skadarskom jezeru. Cijeneći značaj NKN, Nacionalni parkovi su dali i daju svoj doprinos ovoj važnoj misiji, rekognosciranjem, identifikovanjem i evidentiranjem nematerijalnih kulturnih dobara u Parku (markirani su stolarski, tesarski i duborezački zanat, pletarski zanati i izrada tradicionalnih muzičkih instrumenata gusala koje su sinonim za crnogorsku tradiciju). 2.5.2.4. Održivo korišćenje resursa

Nacionalni park Durmitor zajedno sa basenom rijeke Tare uživa dvojaku međunarodnu zaštitu. Zbog takvih specifičnosti, i najvećeg ranga zaštite po međunarodnim konvencijama i nacionalnom zakonodavstvu, pitanje održivog korišćenja prirodnih i stvorenih resursa na ovom području se postavlja kao imperativ. Generalne smjernice održivog razvoja za ovaj region definisane su u više dokumenata, ali naročitu pažnju zavređuju: ’’Strategija održivog razvoja za region centralne i sjeverne Crne Gore” koju je uradio UNDP, i Master plan razvoja turizma Crne Gore do 2020 godine, gdje je durmitorska regija prepoznata kao ’’klaster 4’’. Shodno karakteru nacionalnog parka i njegovoj dvostrukoj zaštiti, za ovaj park se mogu izdvojiti tri scenarija budućeg razvoja. 1) Razvoj usmjeren na strogu zaštitu 2) Razvoj usmjeren na turizam u skladu sa najvećim ekološkim standardima 3) Ukupan razvoj usmjeren na održivost Nacionalni park Durmitor poštuje kriterijume IUCN (Međunarodne unije za očuvanje prirode) za drugu kategoriju, koja su po njihovoj klasifikaciji ’’velika prirodna i kulturna dobra čija je svrha da se zaštite ekološki procesi velikih razmjera, uz komplementarne vrste i ekosisteme karakteristične za to područje, koje takođe predstavljaju temelj za ekološki i kulturološki usklađene mogućnosti za duhovne, naučne, obrazovne i rekreativne aktivnosti posjetilaca’’. U skladu sa konvencijom UN, koja ovaj prostor definiše kao svjetsku prirodnu i kulturnu baštinu posebnog značaja, na prvo mjesto se postavlja zaštita biodiverziteta sa njegovom istaknutom ekološkom strukturom i podržavanje ekoloških procesa, uz promociju, održivo korišćenje i edukaciju o izvanrednim prirodnim vrijednostima i potencijalima ovog regiona.

Nacionalni park Durmitor po postojećoj prostorno planskoj dokumentaciji zadovoljava sva tri pomenuta scenarija razvoja. Tako je po važećem PPPN, a tako bi trebalo da ostane i prilikom usvajanja novog, nacionalni park Durmitor podijeljen na tri zone zaštite: • I zona stroge zaštite u kojoj su moguća samo naučna i strogo kontrolisana naučna istraživanja, uz očuvanje prirodnih resursa u svojoj izvornosti; • II zona zaštite u kojoj su dozvoljene one aktivnost koje će u najmanjoj mogućoj mjeri narušiti izvornost i ambijentalne cjeline prostora;



• III zona zaštite - liberalna zona zaštite koja omogućava održivo korišćenje resursa, uz razvoj onih turističkih i privrednih aktivnosti koje će zadovoljiti potrebe posjetilaca i zadovoljiti osnovne potrebe korisnika parka koji žive u njegovim granicama; • Bafer zona koja je komplementarna sa drugom i trećom smjernicom održivog razvoja ovog prostora.

Na osnovu navedenih definicija, na prostoru NP Durmitor je moguće vršiti razne naučno-istraživačke, sportske, turističke, privredne i ostale djelatnosti, ako to zakonom nije drugačije utvrđeno. Pri tome korišćenje parka treba da bude usaglašeno sa ciljevima zaštite i održivog razvoja. Korišćenje NP Durmitor u privredne svrhe je uslovljeno brojnim mjerama zaštite, koje će garantovati očuvanje i poboljšanje stanja prirodnih vrijednosti prostora. Zato razvoj privrednih djelatnosti mora biti usmjeren ka poboljšanju uslova života i rada lokalnog stanovništva, a zatim ka stvaranju uslova za potpuniju ekonomsku valorizaciju parka u pogledu snažnijeg doprinosa opštem prosperitetu šireg područja. Ekonomske funkcije parka treba ograničiti na aktivnosti zasnovane na turizmu (pješačenje, planinarenje, kampovanje, rafting i dr.), dok se u korišćenju poljoprivrednih proizvoda treba bazirati isključivo na primjeni autohtonih biljnih vrsta za ispašu, gdje je strogo zabranjena upotreba hemijskih đubriva i pesticida. Upotreba šumskih prozvoda je ograničena,i strogo se mora pratiti od nadležnih službi NP, kroz sanitarno-uzgojne mjere koje se mogu sprovodiiti na prostoru parka. Durmitorsko područje treba da kreira brend koji se može koristiti u privlačenju turista i poslovnih preduzetnika. Jedinstveni brend bi trebalo primjenjivati na različite proizvode i usluge kao što su: skijanje, rafting, planinarenje, ali istovremeno i na uzgajivače stoke, prerađivače mlijeka i uzgajivače voća. U kontekstu razvoja turizma i pratećih djelatnosti neophodno je u planskom periodu raditi na aktiviranju seoskih naselja, kao što su: Tepca, Đurđevića Tara, Mala Crna Gora, Dobrilovina, te potez Motički Gaj – Razvršje. U razvoju turizma i korišćenju resursa za njegovu valorizaciju, treba se rukovoditi činjenicom da je prostor NP Durmitor još uvijek ima relativno nenarušeno prirodno okruženje, prirodna dobra, bogatu kulturnu baštinu i specifičnu lokalnu kulturu i tradiciju. Na tim postulatima treba graditi osnovu za dalji razvoj turizma i razvijanje turističkih resursa, koji će ovaj prostor učiniti poznatom eko-turističkom destinacijom na širem nacionalnom, regionalnom i međunarodnom planu. 2.6. ANALIZA I OCJENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE CILJEVA ZAŠTITE

Izradom Plana upravljanja moramo imati u vidu uslove za ostvarivanje zaštite koji proizilaze iz dvojne zaštite Parka – nacionalne i međunarodne zaštite.

Posljednjih godina zapaženi su antropogeni uticaji u prigradskoj zoni Žabljaka, u selima komarsko-pošćenskog kraja (Razvršje, Motički gaj, Virak, Savin kuk, Javorje, Kovčica, Pašina voda i Pošćenski kraj) u dijelu nelegalne gradnje, kao i prolaz magistralne saobraćajnice Risan-Žabljak, koja je neminovno uslovila pejzažne promjene na ovom prostoru. Novim Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl. list CG 26/14)) pomenuta naselja zajedno sa Ivan-dolom izuzeta su iz prostora Nacionalnog parka i izvršeno je novo obilježavanje granica na lokalitetu komarsko-pošćenskog kraja i Ivan-dola. U ostvarivanju zaštite na prostoru NP Durmitor još su prisutne određene teškoće i otežavajuće okolnosti koje su znatno uticale na kvalitet fizičke zaštite: • Nedovoljan je broj radnika osposobljenih za vršenje poslova zaštite • Nadzornike za zaštitu pojedinih prostora Parka teško je obezbijediti, jer ne postoji zainteresovanost u mjesnom stanovništvu za obavljanje ove vrste poslova • Razuđenost prostora parka, koji je neophodno stalno kontrolisati



• Nepristupačnost terena na pojedinim lokalitetima otežava poslove zaštite od požara i evidentiranje protivpravnih radnji na terenu • Prijave za protivpravne radnje se predugo procesuiraju od nadležnih organa • Nedovoljno razvijena ekološka svijest lokalnog stanovništva o potrebi očuvanja prostora nacionalnog parka • Privatno vlasništvo nad zemljištem u okviru granica ili kontaktnim zonama Parka stvara određene konflikte između parka i vlasnika nekretnina. Ipak se može konstatovati velika očuvanost brojnih ekosistema, što je praktično rijetkost u nekim drugim prostorima gdje su ovakvi ili slični ekosistemi degradirani ili pak potpuno uništeni. U tom smislu Durmitor je idealan prostor za praćenje globalnih negativnih ekoloških uticaja i mogao bi poslužiti kao kontrolni punkt. Sa podizanjem ekološke kulture na veći nivo kodifikacijom i sprovođenjem u praksi zakonskih popisa iz sfere zaštite prirode i adekvatne primjene kaznene politike koja je propisana zakonom, ovaj univerzalni prostor bi mogao biti trajno sačuvan i na racionalan način valorizovan mnogo više nego do sada. 2.7. ZONIRANJE PARKA

Prostorni plan posebne namjene za NP Durmitor daje strateške smjernice i određuje zoniranje Parka kako bi se definisala namjena površina. Definisanje pojedinih zona polazi od pojedinih vrijednosti geološko-geomorfoloških, hidrografskih, florističkih, faunističkih i drugih prirodnih i kulturnih elemenata, nastojeći pritom da se povežu u cjeline ili komplekse. Zbog raznovrsnosti i bogatstva pojava i oblika na prostoru NP, pojedine zone imaju svojstva enklava. Zonama se definišu lokaliteti sa izuzetnim i reprezentativnim ekosistemima, neizmijenjenim ili neznatno izmijenjenim prirodnim vrijednostima. Cjelokupno zoniranje integriše potrebe zaštite i razvoja turizma unutar Nacionalnog parka i posebno upravljanje posjetiocima.

Na području NP Durmitor uspostavljene su tri zone (I, II i III), sa različitim režimima zaštite.

Prva zona zaštite – rezervati U zone sa strogom zaštitom uključeni su predjeli sa izuzetnim i univerzalnim značenjem, sačuvanog prirodnog stanja i izvanrednim ambijentalnim vrijednostima i pejzažnim izgledom. Shodno zakonu o zaštiti prirode predstavljaju strogo zaštićene prostore namijenjene organizovanom naučnom istraživanju, kontrolisanoj edukaciji, još strože kontrolisanoj javnoj prezentaciji, bez aktivnosti koje bi na bilo koji način remetile izvornu prirodnu sredinu ili nepokretna kulturna dobra. Osnovna namjena ovih predjela je naučno-istraživačka i edukativna, a osnovni cilj zaštite je održavanje postojećih ekoloških procesa u neizmijenjenom stanju i održavanje raznovrsnosti genetskog fonda. Naučno-istraživačke i edukativne djelatnosti je dozvoljeno izvoditi prema definisanim programima za teritoriju NP i uz posebne dozvole. U ovim prostorima je zabranjen neorganizovan pristup turistima, izgradnja i unošenje bilo kakvih promjena kao i iskorišćavanje bilo kog prirodnog izvora.

Osim istraživačkih radova, za koje odobrenja daje Uprava nacionalnih parkova Crne Gore, a uz prethodnu saglasnost Agencije za zaštitu životne sredine, izuzetno se mogu odobriti aktivnosti na suzbijanju štete i oboljenja biljnog i životinjskog svijeta.



U ovu zonu spadaju specijalni prirodni rezervati: • Prašuma jele i smrče u slivu Mlinskog potoka (oko 10 ha), • Šuma cmog bora - Crna poda (oko 60 ha), • Barno jezero sa okolinom (oko 35 ha), • Zabojsko jezero sa najužom okolinom (oko 40 ha), • Sliv Škrčkih jezera sa užom dolinom Sušice od Sušičkog jezera do kanjona Tare (oko 2.360 ha) i speleološki rezervat Surutka-Vjetrena brda (850 ha). Ukupna površina pod strogom zaštitom preračunata na osnovu kartografskog pikaza iznosi oko 4.600 ha, što je oko 14 % ukupne površine parka.

Druga zona zaštite Zbog prostranosti ovih zona, estetsko-pejzažnih vrijednosti i turističke privlačnosti, namijenjene su pored naučno-istraživačkim i vaspitno-obrazovnim aktivnostima, te za organizovane turističke posjete izletnika, planinara, rekreativaca i sl. Ova zona podrazumijeva posebnu zaštitu u sljedećim dijelovima NP: • Šumski kompleks od grada Žabljaka, oko Crnog jezera, Zminjeg jezera do Creplj poljane (oko 800 ha), izuzimajući rezervat Mlinski potok i Barno jezero i dijelove naselja Žabljak i dijelove sela Pitomine i Bosača • Područje masiva Durmitor sa lokalitetima: Nadgorje, Mali i veliki Štuoc, Crvena greda, Ališnica, Međed, Savin kuk, Pošćenska planina i Ranisava • Kanjon rijeke Tare, bez naselja: Tepca, Lever i Đurđevića Tara, Gornja i Donja Dobrilovina (oko 13.800 ha) • Područje koje obuhvata Dragišnicu sa Boljskim gredama (oko 800 ha) u koje spadaju sledeći loklaiteti: Lojanik, Duške police, Ružica, Todorov do. Površina pod ovim zonama, a na osnovu kartografskog prikaza zona je oko 23.800 ha, što iznosi oko 72 % površine NP. Ova zona je zaštićena od svih aktivnosti koje bi mogle da ugroze prirodne procese ili da poremete njihova svojstva. Treća zona zaštite Ova zona obuhvata sve preostale dijelove parka van I i II zone. Ukupna površina ove zone, na osnvu kartografskog prikaza je oko 4.500 ha, odnosno oko 14 % površine NP. Na ovim prostorima su uglavnom sačuvane vrijednosti prirodnih elemenata, ali je prisutno i antropogeno djelovanje, izraženo kroz naselja i određene aktivnosti kao što su: poljoprivreda, šumarstvo, turizam sa rekreacijom i saobraćajna i tehnička infrastruktura. U ovoj zoni se dozvoljava selektivno i ograničeno korišćenje uz kontrolisane aktivnosti u prostoru, ako su usklađene sa funkcijama ili su vezane za tradicionalne oblike obavljanja djelatnosti ili stanovanje, uključujući i ograničenu turističku izgradnju. Ova zona ima funkciju zaštite, doduše u nešto blažem obimu, ali sa ciljem da zaštiti I i II zonu od neposrednog uticaja. I u ovoj zoni se štite pejzažno-ambijentalne i estetske vrijednosti U ovu zonu spadaju cijeli atari seoskih naselja: Crna Gora, Bosača, Razvršje, Tepca, Lever i Đurđevića Tara, Gornja i Donja Dobrilovina. Tu se, takođe, nalaze i dijelovi seoskih atara: Motički gaj, Virak, Pošćenski kraj, Rasova, Bogomolja, Šljivansko, Brajkovača, Premćani i Rudanci. Osnovne djelatnosti su zemljoradnja (oranje njiva, košenje livada i gajenje voćki) i stočarstvo, koje se moraju odvijati prema zahtjevima očuvanja i zaštite prirode od degradacije i transformacije agrarnog pejzaža.



Tu su stacionirani i skoro svi katuni, koji pored osnovne stočarske mogu imati i turističke funkcije, budući da se nalaze duž planinarskih i pješačkih staza. 2.8. OCJENA STANJA NACIONALNOG PARKA DURMITOR (SWOT analiza)

SWOT analiza je metoda prepoznavanja i utvrđivanja ključnih razvojnih potencijala, ciljeva i ograničenja i osnova za stvaranje vizije i definisanje smjernica razvoja. SWOT analiza je okvir kojim se procijenjuje situacija. Analiza dijeli snage na unutrašnje i spoljnje, pozitivne i negativne. Zadatak SWOT analize je da polazeći od mogućnosti budućeg razvoja, izdvoji uslove koji predstavljaju razvojne snage, odnosno razvojne slabosti i ukaže na osnovne prilike, odnosno prijetnje koje iz analize proizilaze. U SWOT analizi identifikuju se: PREDNOSTI – koje će se kroz mjere pojačati i iskoristiti za razvoj. NEDOSTACI – koje treba prevazići gdje je to moguće. MOGUĆNOSTI – prepoznate, koje treba pripremiti i iskoristiti ih u najvećoj mogućoj mjeri. PRIJETNJE – koje će se nastojati svesti na najmanju moguću mjeru. PREDNOSTI • Integrisanost prirodnog i kulturnog pejzaža • Blizina važnih emitivnih turističkih tržišta • Blizina graničnih prelaza prema Bosni i Srbiji • Nadmorska visina preko 1.000, idealna destinacija ljeti kao vazdušna banja, a zimi za ski sportove • Povoljan geografski položaj i prilično dobra drumska saobraćajna povezanost Prirodni resursi (prostor, reljef, hidrografija, klima, vegetacija) • Zaštićenost područja (nacionalni status i međunarodni status) • Jedinstvenost kanjonskih dolina • Veliki broj planinskih vrhova preko 2.000mnv • Hidrološki potencijal (kanjonske rijeke i 18 ledničkih jezera) • Rijeka Tara, zaštićeno područje prepoznato na međunarodnom nivou (UNESCO, M&B) • Jedinstveni kanjoni • Velika raznovrsnost biljnih i životinjskih vrsta • Očuvani ekosistemi • Odsustvo industrije • Nema ozbiljnih zagađivača • Relativno dobro sačuvana životna sredina (vazduh, zemlja, zemljište) • Poseban režim zaštite prostora NP Durmitor • Bogato i raznovrsno kulturno nasljeđe • Očuvano ekstenzivno stočarstvo • Nerazvijenost, uticala na održavanje tradicije • Veliki potencijal za razvoj planinskog turizma tokom obje turističke sezone, kao i sirovine za razvoj drvoprerade i zemljišnog resursa za razvoj poljoprivrede • Zaštićeno područje UNESCO-a



NEDOSTACI • Postojanje nelegalnih smetlišta na pojedinim lokalitetima čime se uništavaju prirodni resursi • Monitoring biodiverziteta nije usklađen sa standardima EU • Nepostojanje kompletnih lista biljnih, životinjskih vrsta i vrsta gljiva • Nedostatak kapaciteta u institucijama (ljudski resurs) za izradu akcionih planova i kvalitetan monitoring • Grad se snabdijeva vodom iz Crnog jezera • Nedovoljna izdvajanja finansija za naučna istraživanja • Podaci su zastarjeli i nesistematizovani • Nedovoljna edukacija javnosti • Mjere sadržane u planovima i strategijama se najčešće ne sprovode • Nedovoljno informativnog materijala na temu biodiverziteta • Niska ekološka svijest o zaštiti životne sredine • Nedostatak institucija za zaštitu životne sredine (na lokalnom nivou) • Nedovoljna iskorišćenost kulturnih potencijala • Nepostojanje strategije razvoja kulturnog predjela • Neistraženost arheoloških lokaliteta • Nedovoljna valorizacija kulturne baštine • Migracija lokalnog stanovništva • Potreba za stvaranje prihoda i (samo)zapošljavanje smanjuje interes lokalnog stanovništva za održivim razvojem i idejom o pojačanoj zaštiti prirodnih resursa • Napuštanje tradicionalnih ekonomskih aktivnosti • Nedostatak koordinacije u sektoru turizma • Relativno mali broj stanovnika, nedovoljne starosne strukture • Neregulisan tretman otpadnih voda i čvrstog otpada • Nizak nivo kvaliteta smještajnih kapaciteta • Kategorizacija postojećeg smještaja nije urađena • Vodosnabdijevanje tokom ljeta neredovno • Nedovoljan broj stručnih saradnika na implementaciji strateških i operativnih planova • Nedovoljna tehnička opremljenost i broj zaposlenih u službi zaštite MOGUĆNOSTI • Raznolikost i bogatstvo prirodnih i ambijentalnih vrijednosti • Atraktivan položaj koji pruža priliku za razvoj ljetnjeg i zimskog turizma • Potencijal kulturnog nasljeđa, resurs za razvoj turizma • Trendovi turističkog tržišta nude mogućnost za razvoj proizvoda održivog turizma (koji se mogu povezati sa poljoprivredom, zanatstvom i drugim uslugama) • Rastuće poznavanje održivog razvoja i potrebe održavanja prirodne i kulturne baštine • Diversifikacija turističke ponude kroz razvoj različitih vrsta turizma • Očuvana životna sredina i raznovrstan biodiverzitet u funkciji razvoja turističkog NP • Razvoj organske poljoprivrede • Dalji razvoj drvnoprerađivačke industrije • Mogućnost otkupa i prerade bilja i ljekobilja • Privlačenje investitora koji će uložiti u NP • Iskorišćavanje obnovljivih resursa energije (biomasa, sunce, vjetar) • Finansiranje iz EU fondova • Veliki broj markiranih staza (oko 150 km) • Odličan teren za biciklizam



• Novoizgrađeni put Žabljak – Risan • Razvoj svih vidova turizma (rekreativni, sportski, naučno-istrazivački, edukativni) • Postojanje naselja u granicama NP Durmitor, šansa za razvoj ruralnog turizma • Donošenje novog pravilnika o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta predstavlja osnovu za unapređenje strukture zaposlenih, uprave NP Durmitor • Unapređenje strukture zaposlenih u NP • UNESCO, nudi šansu za bolju zaštitu potencijala parka • Promovisanje značaja biodiverziteta i kulturne baštine • Interes međunarodne zajednice za prekogranična zaštićena područja može omogućiti pristup dodatnim fondovima i institucionalnu podršku • Izrada programa informacionog sistema i trajne stručne dokumentacione baze zaštićenih objekata prirode, potencijalnih objekata za zaštitu kao i zaštićenih i potencijalnih vrsta za zaštitu biodiverziteta • Obezbjeđivanje stručnog usavršavanja kadrova putem specijalizacija, razmjene stručnjaka, studijskih boravaka u zemlji i inostranstvu • Uticati da se u nastavnim programima osnovnih i srednjih škola uključe i nastavne jedinice o biodiverzitetu, njegovom značaju i potrebi zaštite • Uticati da se putem javnih glasila, televizije, radija, interneta, popularnih tribina, okruglih stolova, brošura, plakata, i drugog propagandnog materijala, populariše značaj biodiverziteta PRIJETNJE • Vodosnabdijevanje grada sa Crnog jezera predstavlja prijetnju deficita vode • Krivolov prijeti istrebljenju nekih rijetkih životinjskih vrsta (tetrijeb, srna) • Nepostojanje kompletnih lista biljnih, životinjskih vrsta i vrsta gljiva • Sječa suma, za potrebe lokalnog stanovništva • Ugrožavanje autohtone vodene faune – zbog neadekvatnog poribljavanja • Neplanska eksploatacija ljekovitog bilja • Oboljevanje šuma – invazija biljnih i životinjskih štetočina • Nedovoljan boj planinarskih kuća koje nude smještaj sa hranom • Nedostatak kredita za finansiranje privrede • Povećanje troškova održavanja infrastrukture • Neadekvatna fizička zaštita kulturne baštine Slabo interesovanje za saradnju na području zaštite vrijednosti tradicionalnog graditeljstva.



3. PLANSKI DIO

3.1. STRATEŠKO OPREDJELJENJE – VIZIJA

Zaštita, valorizacija i održivo korišćenje prirodnih i kulturnih vrijednosti od nacionalnog i međunarodnog značaja: Durmitor je prepoznat kao područje od izuzetnog značaja, a basen rijeke Tare je pod zaštitom UNESCO-a. Razvoj nacionalnog parka zasniva se na principima održivosti, a za dobrobit lokalne zajednice i zadovoljstvo posjetilaca.

Vizijom se naglašava posebnost ovog prostora, planinskog masiva Dumitora sa izuzetnim florističkim, faunističkim i geomorfološkim vrijednostima, kao i jedinstvenost rijeke Tare. Vizija uključuje očuvanje jedinstvene biološke raznolikosti i omogućavanje nesmetanih prirodnih procesa, osiguravajući zaštitu područja s neznatnim ljudskim uticajem, kroz saradnju lokalne zajednice i uprave Parka u sprovođenju lokalnog razvoja i dostupnost istinskog doživljaja prirodnih vrijednosti za posjetioca.

Nacionalni park Durmitor upravlja po kriterijima IUCN-a (Međunarodne unije za zaštitu prirode) koja je usklađena sa nacionalnim zakonodavstvom u Crnoj Gori, definisanim za kategoriju II. Glavni cilj upravljanja se definiše kao zaštita biodiverziteta i njegove odgovarajuće ekološke strukture i podrška za ekološke procese, uz promociju obrazovanja i rekreacije (IUCN, 2003 „Guidelines for Application of Protected Area Management Categories“, str.16).

Strateško opredjeljenje Parka se zasniva na strogoj zaštiti životne sredine i valorizaciji zaštićenog prostora na principima održivog razvoja, posebno kada su u pitanju turizam i poljoprivreda.

Strateško opredjeljenje Plana se zasniva na setu strateških oblasti, i u vezi sa tim definisanih ciljeva. Ovakvim pristupom će se obezbijediti neometano funkcionisanje i integrisanje različitih ciljeva u jednu cjelinu.

Postavljeni koncept čini set strateških ciljeva koji su sadržajno ovako definisani: • Zaštita prirodnih vrijednosti • Očuvanje kulturnih vrijednosti • Unapređenje turizma i rekreacije • Unapređenje sistema edukacije i interpretacije • Unapređenje promocije i marketinga • Unapređenje saradnje sa korisnicima Parka • Unapređenje saradnje s inostranim organizacijama • Unapređenje prekogranične saradnje Definisanjem ovih strateških ciljeva omogućava se povezivanje različitih strateških

oblasti, što je neophodan preduslov za uspješno i efikasno upravljanje prostorom Parka. Ovako postavljen koncept upućuje na zaključak da je ovaj prostor predisponiran za model održivog korišćenja.



3.2. STRATEŠKE OBLASTI 3.2.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA I OČUVANJE PRIRODNIH VRIJEDNOSTI

U Parku se upravlja po osnovu razvijene i unaprijeđene legislative, s jasnim i definisanim spoljnim granicama parka i jasnim i definisanim razgraničenjem zona, u skladu sa zahtjevima međunarodne dobre prakse upravljanja. Neprihvatljive i nezakonite aktivnosti, degradacija i bitni negativni uticaji na prirodne procese, staništa i vrsta flore i faune su eliminisani.

Zaštita prirodnih vrijednosti primarni je cilj svakog zaštićenog područja na svijetu, tako da su sve druge aktivnosti podređene ili su u službi dostizanja tog cilja. Prirodne vrijednosti i rijetkosti prostora NP Durmitora su prepoznate na svjetskom nivou i njihova zaštita sprovodiće se kroz dva primarna segmenta: fizičku zaštitu prostora od svih oblika devastacije i stručnu zaštitu koja u osnovi podrazumijeva planski pristup u zaštiti i unapređenju svih vrijednosti ekosistema (šuma, flore i vegetacije, faune, zemljišta, vazduha i voda, kao i svih vrsta biodiverziteta karakterističnih za ovaj prostor). 3.2.1.1. Poseban cilj: Unapređenje fizičke zaštite

U saradnji sa državnim institucijama potrebno je preduzimati mjere kako bi se u vršenju poslova sprečavanja protivpravnih radnji na prostoru parka u većoj mjeri angažovale inspekcijske službe, a naročito: šumarstva, lovstva i zaštite bilja, slatkovodnog ribarstva, zaštite životne sredine, zaštite prostora i građevinske inspekcije.

Isključivo nadzornici Službe zaštite u ovom parku evidentiraju događaje koji su iz nadležnosti inspekcijskih organa i njima prosleđuju dokumentaciju na dalji postupak. Takođe, dosadašnja praksa pokazuje da inspekcijski organi u veoma malom broju slučajeva vrše samostalno kontrole u ovom zaštićenom području, pa su nadzornici jedina ovlašćena lica koja registruju i procesuiraju protivpravne radnje.

Rješenjima definisanim Zakonom o zaštiti lica i imovine, nadzornici nacionalnih parkova i službenici MUP-a upućeni su jedni na druge prilikom sprečavanja nezakonitih radnji. Kako bi se unaprijedila Služba zaštite, za mjesto nadzornika potrebno je propisati visoku stručnu spremu, pri čemu bi težište angažovanja nadzornika, pored fizičke zaštite, bilo na ostvarivanju tješnje saradnje sa lokalnim stanovništvom i posjetiocima radi podizanja svijesti o vrijednostima i značaju ovog zaštićenog područja i preduzimanju aktivnosti na praćenju stanja flore i faune. 3.2.1.2. Poseban cilj: Unapređenje stručne zaštite

U Parku se omogućava zaštita i očuvanje svih staništa i ekosistema u njima kao i njihovih prirodnih procesa. U skladu sa zoniranjem, samo u određenim dijelovima ovog područja dozvoljeno je kontrolisano korišćenje pojedinih resursa.

Stručnu zaštitu u parku sprovodi Služba za razvoj i unapređivanje JP, koristeći se sopstvenim istraživanjima i referentnim naučnim podacima. Dosadašnja iskustva ukazuju na potrebu unapređivanja nivoa istraživanja u odnosu na sve aspekte biodiverziteta, iIi na potrebu uspostavljanja tješnje i kordinisane međuinstitucionalne i konzistentnije međusektorske saradnje, naročito kada se imaju u vidu predstojeće obaveze definisane nacionalnim propisima, strategijama i međunarodnim konvencijama.



3.2.1.3. Poseban cilj: Očuvanje prirodnih vrijednosti

Koncepcija prostornog uređenja područja parka temelji se na potrebi zaštite, uređenja i

korišćenja prirode i njenih temeljnih fenomena, na način da se ne ugrožavaju i da se očuva ekološka ravnoteža postojećih ekosistema. S tim u vezi, na prostoru parka dozvoljene su samo one aktivnosti koje ne ugrožavaju izvornost biljnog i životinjskog svijeta i vegetacije, te njegove hidrografske, geomorfološke i pejzažne vrijednosti.

Zaštita biodiverziteta ogleda su u očuvanju visokog specijskog i ekosistemskog diverziteta, koji masiv Durmitora čine centrom biološke raznovrsnosti. U nedostatku novijih naučno-istraživačkih podataka o stanju populacija pojedinih značajnih biljnih vrsta, zajednica i staništa na području Nacionalnog parka, na osnovu kojih bi se sprovele konkretne upravljačke mjere, rad stručne službe biće usmjeren ka sticanju novih saznanja neophodnih u implementaciji mjera zaštite. Prioritet imaju nacionalno značajne vrste, osjetljive vrste flore i faune po IUCN kategorizaciji, ranjivi ekosistemi i identifikovani habitati po osnovu Bernske konvencije i EU Habitat direktive. Neophodna mjera zaštite u sistemu upravljanja zaštićenim dobrima je rad sa javnošću, odnosno podizanje svijesti o značaju očuvanja i održivog korišćenja prirodnih resursa i vrijednosti biodiverziteta. 3.2.1.4. Poseban cilj: Obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva i

posjetilaca o zaštiti prirode

U konceptu savremenog društvenog razvoja i savremenih ekoloških procesa, od zaštićenog područja u cjelini se očekuje da u kontinuitetu radi na jačanju uloge lokalne zajednice u procesima koji se tiču zaštite prirode. Jedan od najboljih alata da se dostigne željeni cilj jeste obrazovanje i podizanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva koje živi u okviru nacionalnog parka, u njegovoj zaštitnoj zoni ili pak ima nepokretnosti u njegovim granicama. Od načina na koji će ljudi iz lokalne zajednice ili posjetioci percipirati nacionalni park umnogome će zavisiti efikasnost upravljanja u narednom planskom periodu i mjerljivi rezultati upravljanja.

Zato će Uprava NP Durmitor u narednom periodu nastojati da kroz približavanje prirodnih vrijednosti i istorijske uloge parka građanima koji imaju nepokretnosti u parku, ali i posjetiocima kroz različit set mjera približi vrijednosti parka i ciljeve Uprave dovede u istu ravan sa ciljevima lokalne zajednice. Te mjere će se prvenstveno odnositi na podizanje svijesti o razumijevanju i uživanju u prirodnim predjelima i mogućnostima koje one svima pružaju za uživanje i učenje iz njihovih posebnih kvaliteta.

Zato je misija lokalnih struktura koje ostvaruju svoj biznis na prostoru parka da zajednički rade na poboljšanju kvaliteta usluge i privuku veći broj posetilaca, doprinesu sezonalnosti posjeta i posjetiocima približe ključne vrijednosti kojima NP Durmitor raspolaže.

3.2.2. STRATEŠKA OBLAST: OČUVANJE KULTURNIH VRIJEDNOSTI Očuvanje, unapređenje i popularizacija biće osnovni planski koncept zaštite kulturno-istorijskog nasljeđa NP Durmitor u narednom petogodišnjem periodu. U tom kontekstu posebna pažnja posvetiće se nastavku istraživanja i valorizaciji izvorne arhitekture, iniciranju uspostavljanja zaštite potencijalnih kulturnih dobara prema nadležnim institucijama, kao i istraživanjima i valorizaciji nematerijalne kulturne baštine u skladu sa dobrim praksama koji predviđaju podsticaj tradicionalnog načina privređivanja i revitalizaciju starih zanata.



3.2.2.1. Poseban cilj: Očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala

Na osnovu analize i utvrđivanja postojećeg stanja kulturne baštine Nacionalnog parka Durmitor sa užim okruženjem, u dugoročnom planskom periodu nameće se potreba definisanja posebnog strateškog cilja - očuvanja, valorizacije i promovisanja kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala, kojima se treba rukovoditi u realizaciji budućeg planskog koncepta. Predviđenim posebnim ciljem predlažu se aktivnosti unapređivanja stanja kulturnih dobara, valorizacija i prezentacija tradicionalnih vrijednosti kulturno-istorijskog nasljeđa.

Fizička i pravna zaštita kulturnih dobara Parka i njegovog užeg okruženja ogleda se u sprovođenju mjera zaštite i očuvanja od propadanja i sprečavanja daljih vidova devastacija, koje su u nadležnosti relevantnih institucija. Iniciranje i podržavanje projekata zaštite mogu donekle pokrenuti konkretne mjere, u interesu ublažavanja negativnih posljedica kulturnih i graditeljskih ovih prostora.

U fokusu istraživanja biće stručna obrada i dokumentovanje stanja očuvanih pojedinačnih objekata i cjelina tradicionalnog graditeljstva ovog prostora, u interesu njegove valorizacije i pravne zaštite. 3.2.2.2. Poseban cilj: Očuvanje, unapređivanje i popularizacija etnografskih vrijednosti

i potencijala

Sveobuhvatna analiza postojećeg stanja, nematerijalne kulturne baštine iz koje proizilaze sve materijalne manifestacije kulture u Parku, određuje pravac djelovanja u narednom planskom periodu. Predviđen je nastavak procesa evidentiranja i dokumentovanja raspoloživih oblika naslijeđene tradicionalne arhitekture sa njihovim primarnim zanimanjima, kroz definisanje posebnog strateškog cilja očuvanja, valorizacije, popularizacije i promocije ovog segmenta etnografskog nasljeđa.

Veoma važan dio kulturne baštine na prostoru Parka je nematerijalna kulturna baština koja se ogleda u običajima, praksama, i vještinama lokalnog stanovništva, na kojoj će biti naglasak i u narednom planskom periodu. Planirane su i aktivnosti vezane za edukaciju i podizanje nivoa svijesti javnosti o vrijednosti i značaju očuvanja etnografske baštine i afirmaciji i promociji vizure jedinstvenog prirodnog pejzaža. 3.2.3. STRATEŠKA OBLAST : TURIZAM I REKREACIJA

Pejzažnim, prirodnim i kulturnim vrijednostima, Park pruža idealne uslove za razvoj različitih vidova turističkih i rekreativnih aktivnosti, koje će se odvijati na principima održivog razvoja.

3.2.3.1. Poseban cilj: Unapređivanje turističke infrastrukture

U narednom planskom periodu predviđene su aktivnosti na poboljšanju i formiranju nove turističke infrastrukture, koja obuhvata unapređivanje osnovnih informativno-prezentacionih, edukativnih i rekreativnih elemenata. Planirana je rekonstrukcija donje etaže Upravne zgrade NP Durmitor. U centrima za posjetioce predviđeno je osmišljavanje novih tematskih postavki, njihova dopuna karakterističnim eksponatima i poboljšanje njihove servisne funkcije. Takođe, u narednom planskom periodu predviđena je izgradnja autentičnog glavnog ulaza u Park.



Planirano je i unapređivanje sistema pješačkih i biciklističkih staza. Na stazama je neophodno postaviti odgovarajuće putokaze, informativne table, objekte za odmor i urediti vidikovce i osmatračnice. 3.2.3.2. Poseban cilj: Unapređivanje turističkih proizvoda

Za obogaćivanje turističke ponude parka preduzeće se aktivnosti na unapređivanju postojećih turističkih proizvoda i razvoju novih, kao što je splavarenje Tarom na tradicionalnim drvenim splavovima i posmatranje divljih životinja. 3.2.3.3. Poseban cilj: Uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja posjetiocima Prema rezultatima anketa koje su sprovođene u prethodnom planskom periodu, posjetioci sve više žele da njihov boravak u parku, osim aktivnog odmora, uključuje i edukaciju o prirodnim vrijednostima, lokalnoj kulturi, tradiciji i načinu života. U vezi sa tim, budući programi obilaska parka će se bazirati na aktivnom doživljaju i sticanju iskustava, kojim će se postići:

• Povećanje ličnog zadovoljstva posjetilaca i sticanje novih iskustava • Širenje svijesti o značaju parka • Podsticanje pozitivnog odnosa i stava prema parku.

Za izbjegavanje sezonalnosti, biće kreirani programi obilaska parka u pred i post sezoni, a biće usmjereni prevashodno na domaće posjetioce. U periodu najveće posjećenosti (jul – avgust), pratiće se brojnost posjetilaca na najfrekventnijim zonama tj. edukativnoj stazi oko Crnog jezera, rijeci Tari, pješačkim stazama i vidikovcu Ćurevac. Anketiranje posjetilaca biće rađeno i u narednom planskom periodu. Ispitivaće se struktura posjetilaca, njihovo mišljenja, potrebe i očekivanja, zadovoljstvo uslugama u parku, s ciljem poboljšanja i inoviranja usluga, ponuda i sadržaja. 3.2.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA

Parkovi, kao mjesta svojevrsne škole u prirodi, u budućem planskom intervalu će se baviti unapređivanjem i razvojem novih edukativnih i interpretativnih sadržaja.

3.2.4.1. Poseban cilj: Unapređivanje edukativnih sadržaja

U narednom planskom intervalu parkovi će se baviti edukacijom djece školskog uzrasta, studenata, posjetilaca (domaći i strani), lokalnog stanovništva, korisnika privrednih djelatnosti na prostoru parka, a sve radi podizanja svijesti o značaju zaštićenih područja. Aktivnosti će biti usmjerene na razvoj i unapređivanje različitih edukativnih sadržaja, kao što su edukativne staze i edukativni mobilijar, osmišljavanje interaktivnih edukativnih programa, organizovanje edukativnih radionica za različite ciljne grupe, organizovanje ciljnih predavanja i obilježavanje važnih ekoloških datuma. 3.2.4.2. Poseban cilj: Unapređivanje interpretativnih sadržaja

Predviđa se niz aktivnosti na osmišljavanju i sprovođenju interpretativnih programa za različite ciljne grupe, koji će podržavati program interakcije.



3.2.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING Aktivnosti na promociji Parka biće usmjerene kroz turističke proizvode zasnovane na temeljima održivog razvoja, kojim se posjetiocima nudi jedinstven doživljaj njegovih prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti. Marketinške aktivnosti usmjeravaju se na stvaranje jedinstvenog imidža Parka i usluga koje on nudi (izrada različitih marketinških materijala, organizovanje manifestacija, promocija autohtonih gastronomskih ponuda, autentični suveniri, tematski obilasci i sl). 3.2.5.1. Poseban cilj: Promocija Parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu

S ciljem unapređivanja turističke funkcije Parka i jačanja konkurentnosti na tržištu, preduzeće se niz aktivnosti na promociji Parka, na nacionalnom, regionalnom i međunarodnom nivou. Prirodne i kulturne vrijednosti Parka, njegova turistička ponuda, usluge i imidž, biće promovisane učešćem na različitim turističkim sajmovima (regionalnim i međunarodnim), turističkim ekspoima, preko elektronskih i štampanih medija, izradom novog veb sajta, promocija putem društvenih mreža, izradom i štampom različitih promotivnih materijala. 3.2.5.2. Poseban cilj: Prezentovati Park posjetiocima i široj javnosti Kako bi se unaprijedila prezentacija Parka, biće osmišljene tematske multimedijalne prezentacije za različite ciljne grupe i organizovane manifestacije i sajmovi zasnovani na tradicionalnim vrijednostima područja i autohtonoj ponudi. 3.2.5.3. Poseban cilj: Unapređivanje marketinga

Tokom narednog planskog perioda predviđena je izrada marketing strategije Nacionalnog parka, na godišnjem nivou, radi što boljeg marketinškog pozicioniranja.

Takođe, izradiće se promotivni materijali sa logoom i/ ili motivima parka (kape, majice, olovke, privesci, torbice, posteri i sl.). Marketinški materijali će se distribuirati u prodajnim objektima nacionalnih parkova (suvenirnicama), kao i na različitim manifestacijama, događajima i sajmovima.

Kao podrška boljem plasmanu i promociji lokalnih suvenira i autohtone domaće radinosti, kontinuirano će se raditi na unapređivanju saradnje sa lokalnim proizvođačima kako bi se njihovi proizvodi našli u suvenirnicama nacionalnih parkova. 3.2.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐENJE SARADNJE SA KORISNICIMA PROSTORA

PARKA

3.2.6.1. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa lokalnim zajednicama

Unutar svojih granica park nema stalnih naselja, a samim tim nema stalnih stanovnika. Međutim, uvijek je prisutna i naglašena potreba za izgradnjom vikend naselja ili mještani borave u već postojećim vikendicama, uglavnom tokom ljetnje turističke sezone. Među najvažnije priroritete u razvoju partnerstva Uprave parka i lokalnih zajednica spada stimulacija ekoloških procesa, od kojih su ključni:

• Razvoj turizma zasnovanog na prirodi • Zajednička kontrola nelegalnih aktivnosti i djelatnosti • Jačanje ekološke svijesti o posebnosti područja



• Zajedničke ekološke akcije na uređenju prostora parka. Saradnja će biti važan mehanizam za efikasnije uvažavanje interesa lokalnih zajednica, pospješivanje sprovođenja mjera upravljanja, poboljšanje informisanosti zainteresovanih strana i upravljača o aktivnostima koje se planiraju ili sprovode u nacionalnom parku, postizanju konsenzusa oko važnih pitanja u procesu funkcionalnosti Parka i dr. 3.2.6.2. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih

djelatnosti i podsticanje razvoja

Unapređenje saradnje sa korisnicima prostora parka i nosiocima provrednih aktivnosti biće fokusiran na lokalne učesnike koji svoj rad i poslovanje imaju na prostoru parka.

Sa pojedinim subjektima će se realizovati zajedničke aktivnosti koje će unaprijediti turističku ponudu i obezbijediti adekvatnija promocija turističkih aktivnosti i potencijala parka. Takođe, kroz zajedničko djelovanje podstaći će se ekonomski rast i razvoj na održivim osnovama, koji prije svega podrazumijeva uključivanje što šireg kruga zainteresovanih strana, naročito za razvoj turističkih aktivnosti i programa koje će dovesti do većeg broja posjeta i mogućnosti zarade za više subjekata koji svoje privredne aktivnosti vežu za prostor nacionalnog parka. 3.2.6.3. Poseban cilj: Unapređivanje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o održivom

razvoju

Unapređenje koncepta održivog razvoja u uskoj je korelaciji sa edukacijom lokalnog stanovništva, kao jednom od najvažnijih funkcija Uprave parka. Pored očuvanja biološke raznovrsnosti i ukupne zaštite prostora, važan zadatak Uprave parka je unapređenje ekonomija lokalnih zajednica koja se postiže unapređenjem nivoa svijesti lokalne zajednice o potrebi održivog korišćenja prostora i pravilnim razumijavanjem uloge koju imaju nacionalni parkovi. Dosadašnje, uglavnom preovlađujuće mišljenje da su aktivnosti lokalnog stanovništva limitirane režimima zaštite nacionalnog parka, mogu se prevazići smislenim planiranjem aktivnosti i mjera koje će doprinijeti da same lokalne zajednice počinju osjećati konkretne benefite od toga što je upravo njihov prostor tako visoko vrednovan, da to više razumiju kao doprinos da sami podignu stepen svojih aktivnosti koje povećevaju njihov životni standard, ali i da osjete važnost postojanja prirodnog područja koje se štiti, da pravilno razumiju osnovne funkcije Parka, da reprodukuju svoja znanja i povećaju nivo svijesti o njemu.

To takođe podrazumijeva napuštanje stereotipa o nacionalnom parku kao izolovanom prostoru čiji je osnovni cilj strogo očuvana priroda, bez prisustva i saradnje sa lokalnom zajednicom.

Da bi se dosegnuo ovaj cilj neophodno je u narednom petogodišnjem periodu sprovesti niz konkretnih mjera koje će rezultirati unapređenjem nivoa svijesti lokalnog stanovništva o vrijednostima prostora parka i njegovog održivog razvoja koje će imati sinergetski efekat, kako po funkcionisanje nacionalnog parka, tako i na život i rad lokalnih zajednica koje su konzumenti prostora parka. 3.2.7. STRATEŠKA OBLAST: SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM

ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA 3.2.7.1. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa domaćim, regionalnim i inostranim

organizacijama i donatorima

UNESCO – Kako je kanjon rijeke Tare još 1977. godine uvršten u mrežu svjetskih rezervata biosfere (Program M&B - čovjek i biosfera), a 1980. godine prostor NP Durmitor



upisan na listu svjetske prirodne i kulturne baštine od posebnog značaja i univerzalnih vrijednosti, prepoznatih na međunarodnom nivou, nameće se zaključak da će priroritet saradnje sa međunarodnim organizacijama vezano za ovaj park biti usmjeren na dalju saradnju sa UNESCO-om. Konkretni oblici saradnje ogledaće se u kontaktima Javnog preduzeća i uprave parka sa sjedištem UNESCO-a za jugoistočnu Evropu u Veneciji, kontaktima posredstvom naše ambasade u Parizu gdje je sjedište ove organizacije, kao i redovnim slanjem izvještaja o stanju prirodne i kulturne baštine na prostoru parka nacionalnoj komisiji za saradnju sa ovom organizacijom koja postoji u okviru Ministarstva kulture u Vladi Crne Gore.

IUCN – Međunarodna unija za zaštitu prirode (IUCN) je krovna organizacija za zaštitu prirode na svjetskom nivou, čije se upravljačke mjere za zaštićena područja i načini klasifikacije zaštićenih prirodnih područja uzimaju kao referentni u mnogim državama Evrope i širom svijeta. Kako je NP Durmitor posredstvom JPNP članica ove organizacije, tako će se odvijati i konkretni oblici saradnje sa ovom organizacijom.

WWF – Saradnja sa svjetskom fondom za zaštitu prirode u prethodnom periodu dala je uspješne rezultate kroz implementaciju projekta ’’Parkovi Dinarskog luka’’, učešćem na tri velike regionalne konferencije o zaštićenim područjima, ali i drugim oblicima saradnje koje su bile rezultat ovog projekta. Kroz ovaj projekat izvršena je analiza ekonomskih potencijala parka ( PI-BAT) što je dobra početna osnova za razradu njegovih ukupnih vrijednosti i potencijala. Saradnja sa WWF-om biće nastavljena i u narednom planskom periodu kroz učeće i aktivnosti novoformirane Asocijacije ’’Parkovi Dinarida’’, gdje se očekuje razrada više projektnih ideja i njihova realizacija koja će doprinijeti: unapređenju prirodne baštine, unapređenju kapaciteta zaposlenih i razvoju turističke infrastrukture oslonjene na prirodu. Što se tiče saradnje sa drugim bilateralnim i multilateralnim organizacijama i donatorima, Uprava Parka će nastaviti saradnju i korišćenje fondova Vlade Kraljevine Norveške, donacije Vlade Slovenije, švajcarske fondacije MAVA, Euro-park federacije i dr. NP Durmitor će, u zavisnosti od prilika i raspoloživih fondova u okviru IPA i drugih transnacionalnih programa, zajedno sa nekom od nevedenih međunarodnih organizacija zajednički aplicirati za dobijanje nepovratnih sredstava za projekte koji će za programsko polje saradnje imati područje ovog nacionalnog parka. 3.2.7.2. Poseban cilj: Unapređenje saradnje sa domaćim organizacijama

U narednom planskom periodu očekuje se nastavka saradnje sa svim relevantnim domaćim institucijama koje se bave zaštitom životne sredine i drugim organizacijama koje iskažu interes za sprovođenje zajedničkih aktivnosti na unapređenju prirodnih vrijednosti ili izgradnji i uređenju turističke infrastrukture Parka, a sve s ciljem poboljšanja turističke ponude. 3.2.7.3. Poseban cilj: Unapređivanje saradnje sa NVO sektorom

Saradnja sa NVO sektorom je jedan od uslova rada uprave parka. Shodno aktivnostima i

potrebama parka, nastaviće se i u narednom planskom periodu uspješna saradnja sa NVO organizacijama iz Žabljaka, Pljevalja, Mojkovca, Plužina i Šavnika, ali i ostalih gradova u Crnoj Gori. Poseban fokus biće na NVO organizacijama koje tretiraju problematiku zaštite prirode i zaštite životne sredine, kao što su Natura, Green Home, Crnogorsko društvo ekologa i razmotriće se mogućnost zajedničkog apliciranja kod inostranih organizacija i donatora za sredstva za pojedine konkretne programe u sferi unapređivanja sistema zaštite prirodnih i kulturnih vrijednosti parka.



3.2.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐENJE PREKOGRANIČNE SARADNJE

3.2.8.1. Poseban cilj: Izrada i realizacija projekata kroz IPA II 2014-2020. komponentu,

Jadransko jonski ADRION 2014-2020. program i druge fondove

IPA II postavlja novi okvir za obezbjeđivanje pretpristupne pomoći za period 2014–2020. u kojem je predviđeno da će se opredijeliti sredstva u indikativnoj visini od 270,5 miliona EUR. U skladu sa tim animiraće se partneri iz zemalja u regionu radi izrade zajedničkih projekata iz oblasti zaštite životne sredine, a kroz regionalnu I teritorijalnu saradnju (CBC projekti). U narednom peridu očekuju se: • Bilateralni programi: Crna Gora – Albanija, Crna Gora – Bosna i Hercegovina, Crna Gora –

Srbija, Crna Gora – Kosovo i Crna Gora – Hrvatska • Takođe i transnacionalni programi: Program saradnje jugoistočne Evrope i Mediteranski

program

Jadransko-jonski transnacionalni ADRION 2014–2020. program – Program saradnje Jugoistočne Evrope ima za cilj da razvije transnacionalno partnerstvo u pitanjima strategijskog značaja kako bi se unaprijedio proces teritorijalne, ekonomske i socijalne integracije i doprinijelo koheziji, stabilnosti i kompetitivnosti regije. U tu svrhu program zahtijeva realizaciju projekata visokog kvaliteta, orijentisanih na postizanje rezultata strategijskog karaktera relevantnih za programsku oblast. Programski opšti cilj je da unaprijedi teritorijalni, ekonomski i socijani integracioni proces u Jugoistočnoj Evropi i pridonese koheziji, stabilnosti i kompetitivnosti oblasti kroz razvoj transnacionalnih partnerstava i zajedničkih akcija na pitanjima od strategijskog značaja. Specifični ciljevi Programa su definisani kroz četiri prioriteta: • Prioritet I – Pojednostavljivanje inovacija i preduzetništva • Prioritet II – Zaštita i unapređenje okoline • Prioritet III – Unapređenje pristupnosti • Prioritet IV – Razvoj transnacionalnih sinergija za održiv razvoj oblasti

HORIZON 2014–2020 - Do sada je najveći okvirni program EU za istraživanje i inovacije sa budžetom u iznosu od gotovo 80 milijardi € za period 2014-2020. Većina sredstava EU za istraživanje dodjeljuje se na osnovu pojedinačnih poziva za određene oblasti.

Dunavski program – Programska teritorija budućeg programa će obuhvatiti 14 država, od kojih su 9 države članice EU, 3 države kandidati i potencijalni kandidati za članstvo u EU i 2 susjedske zemlje, koje su istovremeno članice Dunavske strategije. Prioriteti i specifični ciljevi definisani operativnim programom su sljedeći: Prioritet I : Inovativna i društveno odgovorna Dunavska regija Prioritet II: Životna sredina i kultura Dunavske regije Prioritet III: Bolje povezana Dunavska regija Prioritet IV: Bolje upravljanje Dunavskom regijom

Mediteranski program (MED) – U MED programu učestvuje 13 zemalja, od kojih 10 država članica EU: Francuska, Grčka, Hrvatska, Italija, Kipar, Malta, Portugal, Slovenija, Španija i Velika Britanija, i tri zemlje kandidata/potencijalna kandidata: Albanija, Bosna i Hercegovina i Crna Gora.


http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm%23ipa2


Prioriteti i specifični ciljevi definisani operativnim programom su sljedeći: Prioritet I: Promocija inovacionih kapaciteta Mediterana s ciljem „pametnog“ i održivog rasta Prioritet II: Podsticanje nisko-karbonskih strategija i energetske efikasnosti u specifičnim teritorijama MED programa: gradovima, ostrvima i udaljenim oblastima Prioritet III: Zaštita i promovisanje prirodnih i kulturnih resursa Mediteranske oblasti Prioritet IV: Jačanje upravljanja u oblasti Mediterana 3.2.8.2. Poseban cilj: Saradnja s nacionalnim parkovima u okruženju

U narednom periodu se planira bolja saradnja nacionalnih parkova na Balkanu i to radi

jačanja održivog turizma, zaštite rijetkih vrsta i edukacije osoblja, kao i širenja turističke ponude. Veliki doprinos povećanju umrežavanja predstavlja i projekat „Parkovi Dinarskog luka“, kroz koji će se potpomognuti izgradnja kapaciteta, edukacija o procjeni prednosti zaštićenih oblasti, integraciji u EU, održivom turizmu i klimatskim promjenama.

Parkovi Dinarida će posebno raditi na planu zaštite biodiverziteta i razvoja zaštićenih područja Dinarida, održivog regionalnog razvoja i unapređenja kvaliteta življenja, podizanja svijesti o zaštiti prirode i održivom razvoju, brendiranja Parkova Dinarida i saradnje sa međunarodnim institucijama. Kao regionalni model, mreža Parkova Dinarida će uspostaviti komunikaciju sa drugim sličnim asocijacijama i priključiti se najznačajnijim globalnim i lokalnim naporima u očuvanju biološke raznovrsnosti i održivog upravljanja zaštićenim prostorima.



3.3. IMPLEMENTACIJA PLANA UPRAVLJANJA

Za vrijeme važenja Plana, skup posebnih ciljeva upravljanja, koji proizilaze iz dugoročne vizije će biti vodič za planiranje i sprovođenje konkretnih aktivnosti. U slučaju promjene prirodnih, političkih, finansijskih, metodoloških i drugih uslova, posebni ciljevi moraju se mijenjati u skladu s tim. Tokom sprovođenja Plana upravljanja, potrebno je sprovoditi i praćenje efikasnosti upravljanja. To će dovesti do naknadnog prilagođavanja ciljeva ili njihove zamjene novim u budućnosti.

Ključni ciljevi upravljanja u planskom periodu 2016–2020. godine na prostoru NP Durmitor, čijom će se realizacijom značajno unaprijediti upravljanje prostorom parka i zaštita i očuvanje karakterističnih kopnenih ekosistema, jedinstvenih hidroloških fenomena, zaštita biodiverziteta i ukupnih vrijednosti koje imaju univerzalni, međunarodni značaj (MAB i UNESCO), definisani su posebnim ciljevima i sastavni su dio aktivnosti koje su razrađene kroz implementaciju Plana. 3.3.1. STRATEŠKA OBLAST: ZAŠTITA I OČUVANJE PRIRODNIH VRIJEDNOSTI

3.3.1.1. Poseban cilj Unapređenje fizičke zaštite 3.3.1.1.1. Cilj Jačanje kapaciteta službe zaštite 3.3.1.1.1.1. Aktivnost Povećanje broja izvršilaca u službi zaštite

3.3.1.1.1.2. Aktivnost Stručno usavršavanje izvršilaca kroz obuke i usvajanje novih vještina i znanja shodno Zakonu o zaštiti lica i imovine

3.3.1.1.1.4. Aktivnost Nabavka materijalno tehničkih sredstava

3.3.1.1.2. Cilj Poboljšana saradnja sa državnim institucijama radi sprečavanja i procesuiranja protivpravnih radnji

3.3.1.1.2.1. Aktivnost

Redovni kontakti i koordinisana kontrola nelegalnih aktivnosti sa nadležnim inspekcijskim službama (šumarstvo, lovstvo i zaštita bilja, zaštita životne sredine, zaštita prostora i građevinska inspekcija)

3.3.1.1.2.2. Aktivnost Redovni kontakti sa MUP 3.3.1.1.2.3. Aktivnost Jačanje saradnje sa nadležnim sudovima 3.3.1.1.3. Cilj Izgradnja infrastrukture i opremanje Službe fizičke zaštite 3.3.1.1.3.1. Aktivnost Izgradnja objekta za Službu zaštite u Dobrom dolu 3.3.1.1.3.2. Aktivnost Postavljanje komunalnog mobilijara 3.3.1.1.3.3. Aktivnost Izgradnja toaleta na Crnom jezeru 3.3.1.1.3.4. Aktivnost Izgradnja spremista za opremu na Crnom jezeru 3.3.1.2. Poseban cilj Očuvanje prirodnih vrijednosti 3.3.1.2.1. Cilj Zaštita zemljišta od različitih vidova devastacije 3.3.1.2.1.1. Aktivnost Pokretanje procesa saniranja klizišta i erozija na prostoru Parka

3.3.1.2.1.2. Aktivnost Obavljati stalnu kontrolu prostora radi blagovremenog sprečavanja nekontrolisane gradnje i drugih oblika devastacije prostora

3.3.1.2.2. Cilj Očuvanje hidroloških objekata

3.3.1.2.2.1. Aktivnost Monitoring fizičko-hemijskih osobina kvaliteta vode na Crnom jezeru, kao i drugih hidroloških objekata u saradnji sa HMZ Crne Gore

3.3.1.2.2.2. Aktivnost Pokretanje procesa istraživanja uzroka gubitka vode na Crnom



jezeru

3.3.1.2.2.3. Aktivnost Uspostavljanje monitoringa na hidrološkim fenomenima kanjona Tare (Ljutica, Bijela vrela i Bajilovića sige)

3.3.1.2.2.4. Aktivnost Pokrenuti inicijativu za nalaženje alternativnog rješenja (vodoizvorište Bukovica) vodosnadbijevanja Žabljaka

3.3.1.2.3. Cilj Očuvanje florističkog diverziteta

3.3.1.2.3.1. Aktivnost Inventarizacija vaskularne flore – prikupljanjem taksonomskih, stanišnih, ekoloških i konzervacionih podataka, radom na terenu i obradom relevantnih literaturnih sadržaja


Kartografski prikaz rasprostranjenja endemskih, nacionalno i međunarodno značajnih vrsta (IUCN Crvene liste, Bernska konvencija, EU Habitat direktiva, IPA, CITES), na osnovu raspoloživih podataka

3.3.1.2.3.3. Aktivnost Identifikovati prioritetne rijetke vrste za koje će se sprovesti istraživanja njihove rasprostranjenosti i distribucije na području Parka

3.3.1.2.3.4. Aktivnost Kartiranje staništa vrsta obuhvaćenih istraživanjima 3.3.1.2.3.5. Aktivnost Definisanje mjera zaštite i njihova implementacija 3.3.1.2.4. Cilj Zaštita staništa i populacija biljnih vrsta

3.3.1.2.4.1 Aktivnost.

Praćenje vrsta endemskih, nacionalno i međunarodno zaštićene flore duž turističkih staza jezera i na vidikovcima, za koje je u prethodnom planskom periodu ustanovljeno da se javljaju u malom broju primjeraka ili se klasifikuju kao rijetke i ugrožene

3.3.1.2.4.2. Aktivnost Kontrola ubiranja ljekovite flore i šumskih plodova u komercijalne svrhe: primjena propisa, nadgledanje aktivnosti, praćenje stanja komercijalno korišćenih površina i populacija

3.3.1.2.4.3. Aktivnost Kartiranje staništa obuhvaćenih programom praćenja/monitoringa 3.3.1.2.4.4. Aktivnost Definisanje mjera zaštite i njihova implementacija

3.3.1.2.5. Cilj Popularizacija značaja očuvanja florističkog i stanišnog diverziteta


Popularizacija značaja očuvanja nacionalno zaštićenih i međunarodno značajnih (IUCN status, Bernska konvencija, Habitat direktiva, IPA, CITES) vrsta i njihovih staništa, kroz rad centara za posjetioce i obogaćivanjem edukativnih prezentacionih sadržaja

3.3.1.2.6. Cilj Zaštita i očuvanje šumskih ekosistema 3.3.1.2.6.1. Aktivnost Donošenje plana zaštite šuma od požara 3.3.1.2.6.2. Aktivnost Donošenje internog pravilnika za upravljanje šumama 3.3.1.2.6.3. Aktivnost Sanitarne, uzgojne i mjere njege u šumskim ekosistemima 3.3.1.2.6.4. Aktivnost Izrada studije o stanju šumskih rezervata 3.3.1.2.6.5. Aktivnost Unapređenje saradnje sa vlasnicima šuma u Parku Cilj: 3.3.1.2.7. Unapređenje upravljanja šumskim ekosistemima 3.3.1.2.7.1. Aktivnost Uspostavljanje multifunkcionalnih baza podataka

3.3.1.2.7.2. Aktivnost Uspostavljanje saradnje sa naučnim institucijama radi usklađenosti polja istraživanja i učešća zainteresovanih strana

3.3.1.2.7.3. Aktivnost Istraživanja koja se odnose na šumske ekosisteme sa aspekta različitih oblasti (entomologije, fitopatologije, zaštite, uređivanje, gajenja i druge)

3.3.1.2.8. Cilj Praćenje stanja šumskih ekosistema 3.3.1.2.8.1. Aktivnost Monitoring zdravstvenog stanja šuma Parka



3.3.1.2.8.2. Aktivnost Monitoring ugroženih i saniranih šumskih kompleksa

3.3.1.2.8.3. Aktivnost Monitoring štetnih insekatskih vrsta (potkornjaka) na prostoru PC Žabljak I

3.3.1.2.8.4. Aktivnost Identifikovanje i praćenje stanja šumskih ekosistema u kanjonima 3.3.1.2.9. Cilj Praćenje stabilnosti populacija riba (vitalnost i broj) 3.3.1.2.9.1 Aktivnost Poribljavanje jezera u skladu sa stepenom korišćenja 3.3.1.2.9.2. Aktivnost Kontrola porijekla riba za poribljavanje na rijeci Tari

3.3.1.2.10. Cilj Uspostavljanje prvobitnog autohtonog stanja faune u jezerima Durmitora (Valovito, Modro, Barno, Zabojsko i Veliko Škrčko jezero)

3.3.1.2.10.1. Aktivnost Inicirati zajedničku aktivnost za uklanjanje neautohtone ihtiofaune iz jezera u saradnji sa PMF

3.3.1.2.10.2. Aktivnost Uspostavljanje sportskog ribolova na ovim jezerima do potpunog izlovljavanja predatorske ihtiofaune u njima

3.3.1.2.10.3. Aktivnost Naseliti tritona - mrmoljak (Triturus sp.) i drugu autohtonu faunu iz susjednih lokvi i pojila

3.3.1.2.11. Cilj Stabilna populacija divokoza i medvjeda kroz očuvanje njihovih staništa

3.3.1.2.11.1. Aktivnost Sprovođenje monitoring programa

3.3.1.2.11.2. Aktivnost Unapređenje monitoring programa primjenom GPS ogrlica i foto-zamki

3.3.1.2.11.3. Aktivnost Kartiranje pogodnosti staništa i identifikacija zimovališta i bitnih koridora

3.3.1.2.11.4 Aktivnost Definisanje i primjena mjera očuvanja 3.3.1.2.12. Cilj Očuvanje staništa vidre (Lutra lutra) 3.3.1.2.12.1. Aktivnost Utvrđivanje i kartiranje potencijalnih staništa 3.3.1.2.12.2. Aktivnost Uspostavljanje monitoringa 3.3.1.2.12.3. Aktivnost Implementacija mjera zaštite

3.3.2. STRATEŠKA OBLAST: OČUVANJE KULTURNIH VRIJEDNOSTI

3.3.2.1. Poseban cilj Očuvanje, unapređivanje i popularizacija kulturno-istorijskih vrijednosti i potencijala

3.3.2.1.1. Cilj Unapređivanje stanja kulturnih dobara

3.3.2.1.1.1. Aktivnost Praćenje stanja i dostavljanje informacija institucijama zaštite o promjenama nastalim na kulturnim dobrima

3.2.1.1.1.2. Aktivnost Evidentiranje i blagovremeno sprečavanje nedozvoljenih radnji na kulturnim dobrima

3.3.2.1.1.3. Aktivnost Učešće u implementaciji aktivnosti predviđenih Menadžment planom – nekropole stećaka Bare Žugića i Riblje jezero, za upis na UNESCO listu

3.3.2.1.1.4 Aktivnost. Iniciranje i učešće u projektima istraživanja i sprovođenja mjera zaštite kulturnih dobara koje implementiraju nadležne institucije (stručni i logistički doprinos)

3.3.2.1.2. Cilj Rekognosciranje, valorizacija, zaštita i prezentacija tradicionalnih vrijednosti kulturno-istorijskog nasljeđa

3.3.2.1.2.1 Aktivnost Identifikovanje i dokumentovanje tipičnih objekata i cjelina tradicionalne arhitekture, započeto u prethodnom planskom periodu



3.3.2.1.2.2 Aktivnost Evidentiranje podataka od lokalnog stanovništva 3.3.2.1.2.3 Aktivnost Literaturno i arhivsko istraživanje 3.3.2.1.2.4 Aktivnost Izrada tematskih publikacija

3.3.2.1.2.5 Aktivnost Pokretanje inicijativa za uspostavljanje zaštite objekata i cjelina sa prepoznatim kulturnim vrijednostima

3.3.2.1.2.6 Aktivnost Učešće u projektima zaštite i valorizacije objekata, predmeta i elemenata sa potencijalnim kulturnim vrijednostima, koje implementiraju institucije zaštite kulturnih dobara

3.3.2.1.2.7 Aktivnost Kreiranje i implementacija projekata valorizacije i prezentacije kulturno-istorijskih i graditeljskih potencijala, u službi razvoja kulturnog turizma

3.3.2.1.2.8 Aktivnost Izrada projekta i restauracija vodenice na Žugića luci u kanjonu Tare

3.3.2.1.2.9 Aktivnost Kreiranje kulturno-istorijskih staza i ruta

3.3.2.1.2.10 Aktivnost Osmišljavanje i organizovanje tematskih izložbi povodom značajnih datuma

3.3.2.2. Poseban cilj: Očuvanje, unapređenje, prezentacija i promocija etnografskih vrijednosti i potencijala

3.3.2.2.1. Cilj: Očuvanje, valorizacija i prezentacija tradicionalnih vrijednosti koje su integralni dio ovog prostora

3.3.2.2.1.1 Aktivnost Afirmisati i promovisati vizure ovog jedinstvenog prirodnog i kulturnog pejzaža kao autentičnu vrijednost

3.3.2.2.1.2 Aktivnost Podsticati i podržati pozitivne primjere koje sprovodi lokalno stanovništvo oživljavanjem tekovina tradicionalnog nasljeđa

3.3.2.2.1.3 Aktivnost Iniciranje i pokretanje procedure za pravnu i drugu zaštitu vrijednih objekata i etnografskih cjelina kod kojih se prepoznaje autentičnost koja je sastavni dio kulturnog pejzaža ovog prostora

3.3.2.2.1.4 Aktivnost Podsticati i promovisati aktivnosti na održavanju tradicionalnog privređivanja, lokalne poljoprivrede i i iznaći način za njihov otkup

3.3.2.2.1.5 Aktivnost Stručna pomoć i podrška projektu „Valorizacija crnogorskih katuna kroz održivi razvoj poljoprivrede i turizma“

3.3.2.2.2. Cilj Zaštita, valorizacija, promocija i popularizacija nematerijalne kulturne baštine

3.3.2.2.2.1 Aktivnost Evidentiranje i dokumenotvanje nematerijalne kulturne baštine -običajne prakse, izvođačke djelatnosti, starih zanata i vještina ljudi u Parku

3.3.2.2.2.2 Aktivnost Uspostavljanje kontakta i prikupljanje podataka od lokalnog stanovništva

3.3.2.2.2.3 Aktivnost Literaturno i arhivsko istraživanje u fondovima relevantnih institucija

3.3.2.2.2.4 Aktivnost Popunjavanje Upitnika za identifikaciju elementa NKN implementiranjem kod nadležnih institucija

3.3.2.2.2.5 Aktivnost Kreiranje i učešće u projektima zaštite, valorizacije nematerijalne vrijednosti kulturne baštine, pod pokroviteljstvom relevantnih institucija zaštite

3.3.2.2.2.6 Aktivnost Unapređenje i nastavak saradnje sa državnim i međunarodnim institucijama u oblasti etnografskog nasljeđa

3.3.2.2.2.7 Aktivnost Edukacija i podizanje svijesti javnosti o značaju očuvanja etnografske baštine koja je preduslov za razvoj kulturnog turizma

3.3.2.2.2.8 Aktivnost Osmišljavanje i organizovanje manifestacija, sajmova, festivala,



izložbi i kulturno-umjetničkih programa, koji promovišu ljude, njihov način života, lokalnu gastronomiju, muzički folklor, privređivanje, znanja i vještina, predmeta i rukotvorina koje su proizvod ovog prostora ili u vezi sa njim

3.3.2.2.2.9 Aktivnost Učešće u kreiranju i osmišljavanju tematskih staza-ruta

3.3.2.2.2.10 Aktivnost Kreiranje programa, i organizovanje obilježavanja važnih datuma i dešavanja u Parku

3.3.2.2.2.11 Aktivnost Izrada promotivnog materijala (katalozi, brošure, lifleti, časopisi) 3.3.3. STRATEŠKA OBLAST: TURIZAM I REKREACIJA 3.3.3.1. Poseban cilj Unapređivanje turističke infrastrukture 3.3.3.1.1. Cilj Unapređivanje centara za posjetioce i ekspo prostora 3.3.3.1.1.1 Aktivnost Rekonstrukcija donje etaže Upravne zgrade NP Durmitor

3.3.3.1.1.2 Aktivnost Centar za posjetioce ažurirati novim tematskim postavkama, unapređivanje zbirki eksponata

3.3.3.1.1.3 Aktivnost Formiranje ekspo prostora

3.3.3.1.1.4 Aktivnost Izgradnja objekta za predstavljanje izložbene postavke ekspo Milano 2015

3.3.3.1.1.5 Aktivnost Revitalizacija objekata u turističke svrhe Žugića luka 3.3.3.1.1.6 Aktivnost Izgradnja tzv. glamping naselja

3.3.3.1.1.7 Aktivnost Uvođenje sistema energetske efikasnosti – solarnih panela u planinske domove Sušica i Škrka

3.3.3.1.1.8 Aktivnost Iniciranje asfaltiranja puta Marina dolina - Radovan luka 3.3.3.1.2. Cilj Poboljšati pristupačnost Parka posjetiocima 3.3.3.1.2.1 Aktivnost Izraditi autentičan glavni ulaz u Nacionalni park

3.3.3.1.2.2 Aktivnost Obnoviti postojeću i postaviti novu signalizaciju unutar Parka (usmjeravanje, označavanje staza, vidikovaca i značajnih lokaliteta)

3.3.3.1.2.3 Aktivnost U saradnji sa lokalnom samoupravom inicirati postavljanje parkovske signalizacije na putnoj infrastrukturi, koja upućuje posjetioce na Park

3.3.3.1.3. Cilj Održavanje staza i drugih sadržaja 3.3.3.1.3.1. Aktivnost Unapređivanje pješačkih staza 3.3.3.1.3.2. Aktivnost Unapređivanje i formiranje novih tematskih staza 3.3.3.1.3.3. Aktivnost Održavanje sistema biciklističkih staza (freeride, crosscountry)

3.3.3.1.3.4. Aktivnost Unapređivanje postojećih i formiranje novih vidikovaca, osmatračnica, odmorišta; formiranje novih planinarskih staza u saradnji sa Planinarskim savezom CG

3.3.3.2. Poseban cilj Unapređivanje turističkih proizvoda 3.3.3.2.1. Cilj Razvoj novih turističkih proizvoda

3.3.3.2.1.1. Aktivnost Razviti nov turistički proizvod u organizaciji parka: splavarenje-rafting

3.3.3.2.1.2. Aktivnost Razviti nov turistički proizvod - posmatranje divljih životinja 3.3.3.3 Poseban cilj Upravljanje posjetiocima 3.3.3.3.1. Cilj Analiza strukture, mišljenja, potreba i očekivanja posjetilaca 3.3.3.3.1.1. Aktivnost Anketiranje posjetilaca 3.3.3.3.2. Cilj Utvrđivanje eventualnog uticaja posjetilaca na prirodne i



3.3.4. STRATEŠKA OBLAST: EDUKACIJA I INTERPRETACIJA

3.3.5. STRATEŠKA OBLAST: PROMOCIJA I MARKETING

kulturne vrijednosti Parka 3.3.3.3.2.1. Aktivnost Analizirati uticaj posjetilaca na prirodne i kulturne vrijednosti 3.3.3.3.2.2. Aktivnost Analizirati korišćenje postojećeg sistema staza

3.3.3.3.2.3. Aktivnost Izgraditi mehanizam koji će doprinijeti da se smanji efekat vidljivosti posjetilaca u određenim područjima (leave no trace principi

3.3.3.3.3. Cilj Unapređivanje turističkih programa obilazaka

3.3.3.3.3.1. Aktivnost Osmisliti i organizovati programe bazirane na prirodnim i kulturnim vrijednostima za različite ciljne grupe

3.3.4.1. Poseban cilj Unapređivanje edukativnih sadržaja

3.3.4.1.1. Cilj Unapređivanje postojećih i formiranje novih edukativnih staza

3.3.4.1.1.1.Aktivnost Postavljanje edukativnog mobilijara i mobilijara za izvođenje interaktivnih edukativnih programa

3.3.4.1.2. Cilj Sprovođenje ekološko-edukativnih programa

3.3.4.1.2.1. Aktivnost Izrada publikacije edukativnih aktivnosti za organizovane posjete vrtića, osnovnih i srednjih škola

3.3.4.1.2.2. Aktivnost Izrada edukativnih programa 3.3.4.1.2.3. Aktivnost Izrada programa za "nadzornik-volonter" (za odrasle i djecu) 3.3.4.1.2.4. Aktivnost Sprovođenje interaktivnih programa nastave u prirodi 3.3.4.1.2.5. Aktivnost Obilježavanje značajnih ekoloških datuma 3.3.4.2. Poseban cilj Unapređivanje interpretativnih sadržaja 3.3.4.2.1. Cilj Unapređivanje interpretativnih programa

3.3.4.2.1.1. Aktivnost Osmisliti i sprovesti ciljane interpretativne programe obilaska parka

3.3.5.1. Poseban cilj Promocija Parka na nacionalnom i međunarodnom tržištu 3.3.5.1.1. Cilj Unapređivanje sistema promocije i informisanja 3.3.5.1.1.1. Aktivnost Učešće na turističkim sajmovima

3.3.5.1.1.2. Aktivnost Izrada i štampa promotivnih materijala (katalog, vodič, liflet, brošura, cjenovnik i sl.)

3.3.5.1.1.3. Aktivnost Izrada novog sajta 3.3.5.1.1.4. Aktivnost Promovisanje nacionalnih parkova na društvenim mrežama 3.3.5.2. Poseban cilj Prezentovati Park posjetiocima 3.3.5.2.1. Cilj Osmisliti tematske multimedijalne prezentacije

3.3.5.2.1.1. Aktivnost Osmisliti tematske multimedijalne prezentacije za različite ciljne grupe posjetilaca i zainteresovanih

3.3.5.2.2. Cilj Organizovanje sajmova i manifestacija 3.3.5.2.2.1. Aktivnost Organizovanje događaja "Durmitorski zimski dani” 3.3.5.2.2.2. Aktivnost Osmomartovska izložba ručnih radova

3.3.5.2.2.3. Aktivnost Obilježavanje 6. septembra - Dana NP Durmitor Učešće u lokalnoj manifestaciji Dani planinskog cvijeća



3.3.6. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐENJE SARADNJE SA KORISNICIMA

PROSTORA PARKA 3.3.6.1. Poseban cilj Unapređenje saradnje s lokalnim stanovništvom

3.3.6.1.1. Cilj Uspostavljanje organizovane saradnje sa lokalnim zajednicama

3.3.6.1.1.1. Aktivnost Organizovanje rada socio-ekonomskog foruma

3.3.6.1.1.2. Aktivnost Organizovanje najmanje dvije sjednice foruma sa temama: priprema, praćenje i realizacija turističke sezone i druge aktivnosti od značaja za unapređenje saradnje

3.3.6.1.2. Cilj Unapređenje nivoa svijesti lokalnog stanovništva o održivom razvoju

3.3.6.1.2.1. Aktivnost Organizovanje tematskih okruglih stolova, sprovođenje niza ekoloških akcija u saradnji sa domaćim NVO i drugim subjektima sa prostora parka

3.3.6.1.2.2. Aktivnost Saradnjom sa domaćim i inostranim TV kućama produkovati nove sadržaje koji će edukovati javnost i podići nivo svijesti o značaju i vrijednosti parka

3.3.6.2. Poseban cilj Unapređenje saradnje sa nosiocima privrednih i ostalih djelatnosti i podsticanje razvoja

3.3.6.2.1. Cilj Razvoj poljoprivrede i turizma zasnovan na raspoloživim prirodnim resursima

3.3.6.2.1.1. Aktivnost Unapređenje saradnje sa opštinama iz durmitorskog područja i LTO Žabljak, Plužine, Pljevlja, Mojkovac i Šavnik

3.3.6.2.1.2. Aktivnost Izrada zajedničkog promotivnog materijala i zajednički nastup na sajmovima turizma u zemlji i inostranstvu

3.3.6.2.1.3. Aktivnost Unapređenje saradnje sa predstavnicima udruženja ugostiteljskih radnika, udruženja raftera, poljoprivrednih proizvođača, vlasnika nepokretnosti i drugih subjekata i reprezentativnih predstavnika

3.3.6.2.2. Cilj Izrada Plana objekata privremenog karaktera 3.3.6.2.2.1. Aktivnost Određivanje lokacija i objekata privremenog karaktera u Parku 3.3.6.2.2.2. Aktivnost Izmjene i dopune Plana objekata privremenog karaktera

3.3.5.2.2.4. Aktivnost Organizovanje sajma autohtone gastronomske ponude Parka, zasnovane na lokalnim proizvodima

3.3.5.3. Poseban cilj Unapređivanje marketinga 3.3.5.3.1. Cilj Izrada marketing strategije 3.3.5.3.1.1. Aktivnost Izraditi marketing strategiju - priprema i izrada marketing plana 3.3.5.3.2. Cilj Izrada marketinškog materijala 3.3.5.3.2.1. Aktivnost Izrada autentičnog suvenira Parka

3.3.5.3.2.2. Aktivnost Izrada i štampa prodajnog marketinškog materijala (majice, kape, čaše, olovke i sl.)

3.3.5.3.3. Cilj Razvoj malog pogona za izradu suvenira

3.3.5.3.3.1. Aktivnost Prenamjena nekadašnjeg objekta (Pilana) u radionicu za proizvodnju suvenira i specifičnog mobilijara za Nacionalne parkove

3.3.5.3.4. Cilj Podrška proizvodnji lokalnih proizvoda (suveniri i autohtoni proizvodi domaće radinosti)

3.3.5.3.4.1. Aktivnost Inicirati uspostavljanje sertifikata za lokalne proizvode



3.3.7. STRATEŠKA OBLAST: SARADNJA SA DOMAĆIM, REGIONALNIM I INOSTRANIM

ORGANIZACIJAMA I DONATORIMA

3.3.7.1. Poseban cilj: Unapređivanje i ostvarivanje saradnje sa domaćim, regionalnim i inostranim organizacijama i donatorima

3.3.7.1.1. Cilj

Unaprijediti i ostvariti saradnju sa domaćim organizacijama i donatorima


Organizacija sastanaka o postizanju dogovora i unapređenju saradnje, raspodjele, broja, prioriteta i potreba zajedničkih projektnih aktivnosti

3.3.7.1.1.2. Aktivnost Implementacija dogovorenih zajedničkih projektnih aktivnosti

Cilj: 3.3.7.1.2. Unaprijediti i ostvariti saradnju sa regionalnim i inostranim organizacijama

3.3.7.1.2.1. Aktivnost Organizacija sastanaka o postizanju dogovora i unapređenju saradnje, raspodjele, broja, prioriteta i potreba zajedničkih projektnih aktivnosti

3.3.7.1.2.2. Aktivnost Implementacija dogovorenih zajedničkih projektnih aktivnosti

3.3.7.1.3. Poseban cilj Unapređivanje i ostvarivanje saradnje sa preduzećima prepoznatim po društveno odgovornom poslovanju u Crnoj Gori

3.3.7.1.3.1. Cilj Unaprijediti i ostvariti saradnju sa preduzećima prepoznatim po društveno odgovornom poslovanju

3.3.7.1.3.1.1. Aktivnost Organizacija sastanaka o postizanju dogovora i unapređenju saradnje, raspodjele, broja, prioriteta i potreba zajedničkih projektnih aktivnosti

3.3.7.1.3.1.2. Aktivnost Implementacija dogovorenih zajedničkih projektnih aktivnosti 3.3.8. STRATEŠKA OBLAST: UNAPREĐENJE PREKOGRANIČNE SARADNJE

3.3.8.1. Poseban cilj Unapređivanje i ostvarivanje prekogranične saradnje kroz program IPA II 2014–2020.

3.3.8.1.1. Cilj

Unaprijediti i ostvariti prekograničnu saradnju kroz program IPA II 2014–2020. Izrada i implementacija projekata iz oblasti zaštite životne sredine, održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja u okviru bilateralnih programa kojima se prepoznaje projektno područje

3.3.8.1.1.1. Aktivnost Učešće na treninzima za osnaživanje ljudskih kapaciteta za pisanje IPA projekata

3.3.8.1.1.2. Aktivnost Učešće na forumima za upoznavanje potencijalnih projektnih partnera za prekograničnu saradnju i izrada baze podataka o njima

3.3.8.1.1.3. Aktivnost Saradnja sa Zajedničkim tehničkim sekretarijatima za prekograničnu saradnju

3.3.8.1.1.4. Aktivnost Izrada i implementacija projekata iz oblasti zaštite životne sredine, održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja u okviru bilateralnih programa kojima se prepoznaje projektno područje

3.3.8.2. Poseban cilj Unapređivanje i ostvarivanje projektnih aktivnosti kroz IPA



Jadransko-jonski transnacionalni program ADRION 2014-2020.

3.3.8.1.1. Cilj

Unaprijediti i ostvariti projektne aktivnosti kroz IPA Jadransko-jonski transnacionalni program ADRION 2014–2020.

3.3.8.1.1.1. Aktivnost Učešće na treninzima za osnaživanje kapaciteta za pisanje IPA projekata

3.3.8.1.1.2. Aktivnost Izrada i implementacija projekata iz oblasti zaštite životne sredine, održivog turizma i socio-ekonomskog razvoja u okviru bilateralnih programa kojima se prepoznaje projektno područje

3.4. POBOLJŠANJE I UNAPREĐIVANJE INSTITUCIONALNIH KAPACITETA

3.4.1. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA INFORMACIJAMA I MONITORING

NA NIVOU PARKA SAGLASNO SISTEMU UPRAVLJANJA NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA

Shodno savremenim sredstvima komunikacije neophodno je uspostaviti efikasan sistem

upravljanja informacijama i efikasan sistem protoka informacija na relaciji park - stručne službe Javnog preduzeća. Za takav pristup neophodno je uspostaviti sledeće sistemske pristupe: • Dobro postavljanje organizacionog sistema saglasno unutrašnjim aktima Javnog preduzeća • Pravovremen odabir i selekcija informacija • Postojanje efikasnih organizacionih i stručnih sposobnosti zaposlenih unutar stručnih službi i parka • Uspostavljanje propisa i procedura za upravljanje informacijama 3.4.2. USPOSTAVLJANJE SISTEMA UPRAVLJANJA FINANSIJAMA NA NIVOU PARKA

SAGLASNO UPRAVLJANJU NA NIVOU JAVNOG PREDUZEĆA

Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore u skladu sa Zakonom o nacionalnim parkovima (Sl. List CG br. 26/14) je pravno lice osnovano Zakonom za upravljanje nacionalnim parkovima kao organizacionim jedinicama. Srdestva za rad Javnog preduzeća obezbjeđuju se: • Iz budžeta Crne Gore,u skladu sa godišnim programima, planovima upravljanja i projektima u oblasti zaštite životne sredine, • Iz naknada za korišćenje dobara nacionalnih parkova, • Iz donacija. Budući da Javno preduzeće upravlja nacionalnim parkovima na osnovu plana upravljanja i godišnjih programa upravljanja, koji u svakom nacionalnom parku (pojedinačno) sadrže stanje, ciljeve i aktivnosti vrlo eksplicitno definisane sa neposrednim izvršiocima, svi prihodi, radi dosljedne primjene Zakona i propisa o platnom prometu u zemlji, se slivaju na žiro-račun Javnog preduzeća.

Upravljanje finansijama se vodi centralizovano preko softvera za finansije Javnog preduzeća. Organizacione jedinice takođe imaju pristup finansijskom softveru preko kojeg se vodi djelimično knjigovodstvo. Svakodnevno se prati priliv i odliv novčanih sredstava. U skladu sa zakonskim propisima pazari se uplaćuju svakodnevno i organizacione jedinice



dokumentovano prate promjene. U Službi za finansijske poslove se u skladu sa propisima i pravilnicima vezanim za finansije evidentiraju i prate sve poslovne promjene.

Rezultati finansijske analize se koriste u procesu finansijskog planiranja kao ulazne informacije za izradu finansijskog plana. Rezultati te analize takođe čine polaznu osnovu koja služi kao referentna tačka za praćenje i evaluaciju tokom implementacije plana finansijske održivosti. U narednom periodu potrebno je osnažiti sistem upravljanja finansija kroz uvođenje novih softverskih rješenja, prvenstveno kroz naplatne punktove u nacionalnim parkovima, kao i kroz zaposlene koji će direktno odgovarati službi za finansijske poslove a raditi posao u organizacionim jedinicama nacionalnih parkova. Kvalitetne i brze informacije i podaci koji će se akumulirati bilo kroz nove programe, bilo fizički, uvažavajući sve propise, doprinijeće da i odluke vezano za finansije budu realne i doprinose većoj održivosti nacionalnih parkova.

Realne finansijske informacije u finansijskoj analizi ostaju glavno sredstvo ne samo za osmišljavanje finansijskog plana i poboljšanje finansijskog upravljanja, već i za ubjeđivanje mogućih donatora u jasne finansijske potrebe zaštićenih područja koje je moguće provjeriti, a samim tim i za obezbjeđivanje njihove finansijske podrške.

Preduzeće kao pravno lice, kroz platni sistem (koji se sastoji od seta instrumenata i sistema međubankarskog transfera) omogućava protok novca i time determiniše ekonomsku politiku i finansijsko poslovanje. Saglasno navedenom utvrđuje se operativni cilj osposobljavanja upravljačkih struktura po svim osnovama za upravljanje sistemom finansija i njegovo praćenje od rukovodne strukture Javnog preuzeća. 3.4.3. USPOSTAVLJANJE SISTEMA KONTROLE I PRAĆENJA PLANIRANIH AKTIVNOSTI

Sistem kontrole kao i praćenje planiranih aktivnosti potrebno je sprovoditi kako na nivou Parka tako i na nivou Uprave Javnog preduzeća.

Sam sistem obuhvata i organizacionu strukturu, metode i postupke rada i unutrašnju reviziju, utvrđen i implementiran od rukovodioca Javnog preduzeća, sa ciljem uspješnog upravljanja i ostvarivanja zadataka na transparentan, pravilan, ekonomičan, efikasan i efektivan način. Kontrolne aktivnosti uspostavljaju se radi ostvarivanja ciljeva Javnog preduzeća svođenjem rizika na prihvatljiv nivo, primjenom pisanih pravila, principa i postupaka. Godišnjim planom upravljanja preciziraju se nosioci planiranih aktivnosti i njihova dinamika sa potrebnim finansijskim sredstvima i izvorima finansiranja. 3.5. SMJERNICE ZA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKI RAD

S obzirom na nivo istraživačkih aktivnosti prethodnih godina, neophodno je unaprijediti ih u svim segementima. Sa naučnim i stručnim institucijama u zemlji i inostranstvu nužno treba sprovesti istraživanja koja bi produbila sadašnji nivo znanja o biološkoj raznovrsnosti, zaštićenim prirodnim i kulturnim vrijednostima, posebno specijskog biodiverziteta koji ima konzervacijsku vrijednost. Istraživanje ekosistema parka i njegovih komponenti (šumskih zajednica, flore, faune) treba da bude u fokusu naučnim ustanovama Crne Gore, prevashodno PMF – odsjeka za biologiju i Filozofskog fakulteta – odsjeka za geografiju, kao i naučno-istraživačkim instuticijama u regionu. Takođe je potrebno nastaviti započeta speleološka istraživanja i rezultate tih istraživanja učiniti dostupnim upravi parka i javnosti. Javno preduzeće za nacionalne parkove i sam NP Durmitor će podstaći i afirmisati svaki naučno-istraživački projekat i rad za koji se naučne institucije i pojedini naučni radnici opredijele u narednom



planskom periodu. Uprava parka će se prilikom naučno-istraživačkih aktivnosti pravnih ili fizičkih lica pridržavati odredaba Zakona o zaštiti prirode (Sl. list CG br.51/08 i 62/13) a koje se odnose na pribavljanja dozvole od Agencije za zaštitu životne sredine za naučna i obrazovna istraživanja u zaštićenim prirodnim područjima, naročiti za prekogranična istraživanja i istraživanja ugroženih vrsta, i da o rezultatima svojih istraživanja Agenciji dostavi podatke u roku od tri mjeseca. Od posebne je važnosti u narednom period raditi na istraživanjima flore i faune, speloloških objekata, hidroloških pojava i procesa na prostoru parka, kako bi se obezbijedili podaci za njegovo svestranije poznavanje, što može doprinijeti aktivnostima za zaštitu njegovih prirodnih vrijednosti i rijetkosti, zbog kojih je ovaj park ima dvojaku međunarodnu zaštitu. 3.6. DINAMIKA I SUBJEKTI REALIZACIJE PLANA

3.6.1. DEFINICIJA NOSILACA (SUBJEKATA) ZA REALIZACIJU PLANA S obzirom na Zakon o nacionalnim parkovima i unutrašnje akte Javnog preduzeća, za upravljanje prostorom nacionalnog parka zaduženo je ovo preduzeće uz sinhronizovano djelovanje sa službama organizacionih jedinica, kako bi se plan efikasno sprovodio u praksi. Shodno navedenom, možemo posmatrati realizaciju i nosioce kroz tri komplementarna i međusobno povezana nivoa: 1) Za fizičku kontrolu prostora zadužena je služba fizičke zaštite koja se nalazi pod neposrednom rukovodnom kontrolom direktora organizacione jedinice; 2) Stručnu zaštitu, kao i razvoj i unapređenje prirodnih i radom stvorenih vrijednosti parka implementiraće služba za zaštitu, razvoj i unapređenje nacionalnih parkova. Ista služba organizovaće i koordinirati međunarodnu saradnju parkova, kao i pripremu projektnih predloga koji za cilj imaju obezbjeđivanje odgovarajućih donacija za park. 3) Promocijom, edukacijom i interpretacijom prirodnih i radom stvorenih vrijednosti baviće se služba za edukaciju, marketing i promociju. Naravno, sve planske aktivnosti sprovodiće se uz koordiniran rad stručnih službi sa nivoa Javnog preduzeća, direktora parka i službe za fizičku zaštitu prostora, koji će za sve aktivnosti pružati neophodnu tehničku podršku na samom terenu. Materijalno-tehnička sredstva za efikasan rad i implementaciju plana upravljanja saglasno godišnjem finansijskom planu usmjerava menadžment Javnog preduzeća, na čijem čelu je direktor kao odgovorno lice. 3.6.2. GODIŠNJI PROGRAMI UPRAVLJANJA (OPERACIONALIZACIJA PLANA) Shodno članu 14. i 15. Zakona o nacionalnim parkovima, za operacionalizaciju plana upravljanja donosi se godišnji program upravljanja. Njega donosi javno preduzeće u skladu sa Prostornim planom posebne namjene i planom upravljanja, uz saglasnost Ministarstva. U skladu sa zakonom, Javno preduzeće dužno je da dostavi jednogodišnji program resornom ministarstvu do 30. novembra tekuće godine za narednu godinu. U članu 15 Zakona o nacionalnim parkovima taksativno su pobrojane mjere i aktivnosti koje ovaj program treba da sadrži.



3.7. FINANSIJSKA SREDSTVA ZA SPROVOĐENJE PLANA 3.7.1. PROCJENA UKUPNIH SREDSTAVA ZA SPROVOĐENJE PLANA

Na osnovu procjene godišnjih potrebnih sredstava za sprovođenje Plana upravljanja 2016–2020. god. za nacionalni park Durmitor, dolazi se do ukupnih sredstava neophodnih za realizaciju plana. Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava za Plan upravljanja 2016–2020. god. za nacionalni park Durmitor :

Elementi 2016–2020. godina Troškovi ljudskih resursa 1.930.000,00 Ostali troškovi 1.266.000,00 Finansiranje programa 354.000,00 Kapitalni projekti 285.000,00 UKUPNO (€) 3.835.000,00

Analitika finansiranja programa i ostalih troškova za period 2016–2020. god.

4.1 Zaštita prirodnih vrijednosti 3.050.000,00 4.2 Zaštita kulturno-istorijskih vrijednosti 70.000,00 4.3.Turizam i rekreacija 3.3.1. Poseban cilj: Unapređenje turističke infrastrukture

80.000,00

4.4. Edukacija i interpretacija 30.000,00 4.5. Promocija i marketing 70.000,00 4.6. Unapređivanje saradnje sa korisnicima prostora parka 20.000,00

4.7 Unapređivanje saradnje sa domaćim i inostranim organizacijama i donatorima 20.000,00

4.8. Unapređivanje prekogranične saradnje 10.000,00 3.10 Unapređivanje sistema ambijentalne higijene 200.00,00

Kapitalni projekti 285.000,00 UKUPNO (€) 3.835.000,00

Prema Zakonu o nacionalnim parkovima, Javno preduzeće za nacionalne parkove Crne Gore, a samim tim i Nacionalni park Durmitor sredstva za rad obezbjeđuje iz sljedećih izvora:

• iz državnog budžeta • iz naknada za korišćenje dobara, odnosno sopstvenih prihoda



• iz donacija • kredita • drugih izvora u skladu sa zakonom

Upravljanje finansijama uopšte a, posebno, finansijskim rizikom u savremenim uslovima postaje preduslov opstanka gotovo svakog subjekta. Javno preduzeće kod upravljanja finansijama ima dvije vrste rizika i to rizik kod ostvarivanja planskih prihoda i rashoda, kao i rizik da li će se ostvariti planirana sredstva iz budžeta. Od ostvarivanja prihoda iz budžeta kao i sopstvenih prihoda zavisiće i realizacija Plana upravljanja. Donacije kao mogući oblik finansiranja Nacionalnog parka nije moguće preciznije definisati ovim planom, već se kroz godišnje programe upravljanja može jasnije definisati njihov obim. Finansijska održivost još nije dostignuta jer sistem zaštićenih područja ne posjeduje dovoljan iznos stabilnih sredstava za dugoročno zadovoljenje ukupnih troškova poslovanja. Zaštićena područja u Crnoj Gori su slabo opremljena u pogledu mogućnosti za ostvarivanje prihoda koje zaštićena područja obezbjeđuju kroz potrošačka i nepotrošačka korišćenja biodiverziteta. Pored obezbjeđivanja odgovarajućih finansijskih sredstava, rukovodioci u zaštićenim područjima takođe moraju poboljšati kvalitet, oblik, vremenski okvir, postavljanje ciljeva, namjene i izvore finansiranja. To znači da upravljanje zaštićenim područjima mora biti dvosmjerno. Jedan smjer podrazumijeva finansiranje strane „ponude” koja nastaje zbog ostvarivanja većih prihoda na nivou cjelokupnog sistema. Drugi pravac, jednako značajan, odnosi se na izazove na strani „tražnje” u pogledu upravljanja finansijskim potrebama zaštićenih područja (na lokacijama i na centralnom nivou). Finansijsku održivost zaštićenih područja treba rješavati sa obje strane ove uravnotežene finansijske jednačine. Da bi Crna Gora dostigla finansijsku stabilnost zaštićenih područja i sistema zaštićenih područja potrebne su joj snažne i djelotvorne institucije za ostvarivanje, upravljanje i ulaganje sredstava u nacionalne sisteme zaštićenih područja. Dugoročno posmatrano, finansijska održivost ne treba da podrazumijeva samo obezbjeđivanje resursa za premošćavanje finansijskog jaza; sistemi zaštićenih područja treba da budu usmjereni ka pronalaženju uslova za omogućivanje i obezbjeđivanje djelotvornog učešća i razmjene ostvarenih koristi sa različitim zainteresovanim stranama u sistemima zaštićenih područja. 3.7.2. . PLAN KAPITALNIH AKTIVNOSTI Vrsta investicije Izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih objekata

1. Plan Revitalizacija Žugića luke u kanjonu Tare 3.3.3.1.1. Cilj

Opis

Projektom se planira kulturna i turistička valorizacija zaravni Žugića luka na obali rijeke Tare. Predviđa se: montaža žičanog mosta preko rijeke Tare, rekonstrukcija stambenog objekta za izložbenu postavku “Kulturne i prirodne vrijednosti kanjona Tare’’, restauracija i revitalizacija Žugića vodenice u tradicionalnom stilu, rekonstrukcija pomoćnog objekta za potrebe raftera i uređenje srednjovjekovnog karavanskog puta.

Finansijska vrijednost 200.000 € Vremenski okvir 2 godine

2.Plan Izgradnja naplatnih punktova 3.3.3.1.2. Cilj

Opis Izgradnja novih naplatnih punktova predviđena je i Nacrtom novog PPPN za durmitorsko područje. Time je predviđeno postavljanje



novih kontrolno-naplatnih punktova gabarita cca 6m2, gdje bi nadzornici obavljali naplatu i kontrolu ulaska turista koji posjećuju Nacionalni park. Na ovaj način bi se omogućilo efikasno praćenje broja i strukture posjetilaca.

Proračun 40.000 € Vremenski okvir 3 godine

3.Plan Izgradnja javnih toaleta 3.3.1.1.3. Cilj

Opis

Jedan od problema u funkcionisanju Nacionalnog parka je nedostatak javnih toaleta na značajnim turističkim destinacijama. Evidentno je da u narednom planskom periodu postoji potreba za izgradnju javnih toaleta na prilazu prema Crnom jezeru, na Splavištu, kao i na lokalitetu Žugića luka.

Proračun 20.000 € Vremenski okvir 2 godina

4.Plan Rekonstrukcija donje etaže Upravne zgrade NP Durmitor 3.3.3.3.1.1. Cilj

Opis

Dio Upravne zgrade, gdje se sada nalazi Prirodnjačka zbirka, biće funkcionalno opremljen kao prostor u kom će se nalaziti novi centar za posjetioce.

Finansijska vrijednost 10.000 € Vremenski okvir 3 godine

5.Plan Izgraditi autentičan glavni ulaz u Nacionalni park 3.3.3.3.1.2. Cilj

Opis

Izgradnja glavnog ulaza u nacionalni park planira se na sadašnjoj rampi koja vodi prema Crnom jezeru. Pored novog naplatno-kontrolnog punkta, na mjestu gdje se bilježi najveća frekvencija turista, biće izgrađen i manji info centar za pružanje informacija turistima i dijeljenje informativno-promotivnog materijala (lifleti, brošure i dr.)

Finansijska vrijednost 15.000 € Vremenski okvir 1 godina

3.7.3. PROCJENA SREDSTAVA PO GODINAMA Na nivou Javnog preduzeća za nacionalne parkove Crne Gore izrađuju se godišnji finansijski izvještaji i godišnji finansijski planovi. Finansijski plan za jednu godinu se radi na osnovu prihoda i rashoda ostvarenih u prethodnoj godini i procjene prihoda po osnovu korišćenja dobara i pružanja usluga u narednoj godini, te sredstava odobrenih državnim budžetom za narednu godinu. Kod procjene potrebnih sredstava za sprovođenje plana za petogodišnji Plan upravljanja 2016–2020. god. ulaze sljedeći elementi:

• Bruto plata i ostala primanja zaposlenih • Materijalni i drugi troškovi koji prate poslovanje • Konkretni programi koji se odnose na park • Kapitalni projekti



Za nacionalni park Durmitor u troškove ljudskih resursa ulaze bruto plate zaposlenih u nacionalnom parku kao i dio bruto plata stručnih službi srazmjerno broju zaposlenih u Nacionalnom parku Durmitor prema ukupnom broju zaposlenih u svim nacionalnim parkovima. Takvim ključem se dijele osim bruto plata i ostali troškovi, dok se finansiranje programa projektuje prema planu potrebnih sredstava za angažovanje konkretnih poslova i izvođenja određenih radova u nacionalnom parku. Godišnji rast troškova projektovan je po stopi od oko 5 %.

Troškovi finansiranja godišnjih Programa upravljanja projektovani su da se finansiraju iz državnog budžeta. Prethodnih godina su troškovi ljudskih resursa djelimično pokrivani iz državnog budžeta, dok se ostali troškovi (materijalni troškovi koji prate poslovanja Javnog preduzeća i nacionalnih parkova: bruto zarade, troškovi goriva, održavanja osnovnih sredstava, komunalne usluge, električna energija i ostali troškovi) finansiraju od sopstvenih sredstava koje nacionalni parkovi ostvare u skladu sa Odlukom o visini i načinu plaćanja naknada za korišćenje dobara nacionalnih parkova. Kapitalni projekti se finansiraju iz državnog budžeta namijenjenog za kapitalna ulaganja u infrastrukturu i ostalo, dok se od eventualnih donatora obezbjeđuju sredstva za kapitalna ulaganja i opremu u skladu sa namjenom opredijeljenih sredstava. Slijedi tabelarni pregled procjene sredstava po godinama za Nacionalni park Durmitor: Elementi 2016. god. 2017. god. 2018. god. 2019. god. 2020. god. Trošk. ljudskih resursa 360.000,00 370.000,00 385.000,00 400.000,00 415.000,00

Ostali troškovi 230.000,00 240.000,00 253.000,00 265.000,00 278.000,00 Finansiranje programa 65.000,00 67.000,00 70.000,00 74.000,00 78.000,00

UKUPNO (€) 655.000,00 677.000,00 708.000,00 739.000,00 771.000,00 Ukupan procijenjeni budžet kapitalnih projekata okvirno 285.000,00 €. NACIONALNI PARK DURMITOR - FINANSIJSKA ODRŽIVOST Prihodi

R.b. PRIHODI Plan 2016. Procentualno učešće u ukupnim prihodima

1 Ulaznice 400.000,00 51,88% 2 Splavarenje 215.000,00 27,89% 3 Ribolovne dozvole 5.000,00 0,65% 4 Parking 10.000,00 1,30% 5 Kampovanje 3.000,00 0,39% 6 Korišćenje dobara (privremeni,

stalni objekti, štandovi) 40.000,00 5,19%



7 Ulaznice-Centar za posjetioce 1.500,00 0,19% 8 Smještajni kapaciteti NP Durmitor

(hostel R.luka i pl.domovi) 12.000,00 1,56% 9 Izdavanje čamaca 5.500,00 0,71% 10 Ostali poslovni prihodi (loženje

vatre, izdavanje krplji, bicikala, naplaćena otpisana potraživanja, prodaja os.itd.) 12.000,00 1,56%

11 Ugostiteljske usluge (šankovi hostela R.luka i pl.doma Sušica) 2.500,00 0,32%

12 Refundacija zavoda za zapošljavnje

0,00%

13 Drvni sortimenti 8.000,00 1,04% 14 Prodaja suvenira 3.000,00 0,39% 15 Džiping ture 3.000,00 0,39% 16 Izdavanje poslovnog prostora 49.500,00 6,42% 17 Prihodi od kamata 500,00 0,06% 18 Snimanje filmova 500,00 0,06%

U K U P N O 771.000,00 100,00%

Elementi 2016. god. 2017. god. 2018. god. 2019. god. 2020. god. Projektovani prihodi po godinama

771.000,00 810.000,00 850.500,00 893.000,00 938.000,00

UKUPNO (€) 4.262.500,00 Ukupno planirana sredstva za petogodišnji period za Plan upravljanja NP Durmitor iznose 3.835.000,00 Eura. Planom analize za sopstvena sredstva došlo se do mogućih sopstvenih sredstava u iznosu od 4.262.500,00 Eura. Dakle, ovim planom i analizom NP Durmitor može finansijski pokriti planirana sredstva za Plan upravljanja.



3.8. OCJENA SPROVOĐENJA PLANA

3.8.1. PRAĆENJE SPROVOĐENJA SA NIVOA RUKOVODNE I UPRAVLJAČKE

STRUKTURE Za neposrednu konkretizaciju planiranih aktivnosti biće zadužene zajedničke službe javnog preduzeća i direktor parka. O dostignutim ciljevima i ostvarenim rezultatima iz plana, iste strukture podnosiće periodične pisane izvještaje direktoru preduzeća, kao najodgovornijem za efikasno funkcionisanje sistema. Praćenje realizacije plana mora imati pravilan funkcionalni odnos, uz konstanto praćenje dinamike ostvarenih aktivnosti i poštovanje hijerarhiskog nivoa uspostavljenog u okviru Javnog preduzeća i njegovih organizacionih jedinica. 3.8.2. IZRADA GODIŠNJIH IZVJEŠTAJA O SPROVOĐENJU PROGRAMA UPRAVLJANJA

Kao dobra praksa u svim organizovanim i uređenim sistemima je izrada izvještaja o

napretku realizacije plana upravljanja za svaku prethodnu godinu. Izvještaj treba da sublimira projekciju ostvarenih razultata za prethodnu godinu, i da generalni presjek i analizu ostvarenih ili eventualno neostvarenih aktivnosti za prethodnu plansku godinu. Izvještaj o realizaciji godišnjeg programa upravljanja, shodno čl. 15 Zakona o nacionalnim parkovima, Javno preduzeće dostavlja Ministarstvu do 1. marta tekuće godine za prehodnu godinu. Izvještaj o radu pripremaju zajedničke službe Javnog preduzeća, direktori parkova, uz neophodnu koordinaciju menadžmenta i direktora preduzeća. 3.9. SMJERNICE I PREPORUKE

Plan upravljanja Nacionalnog parka Durmitor je nakon Prostornog plana posebne

namjene osnovni dokument za upravljanje prostorom Parka, njegovim razvojem i održivim korišćenjem prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti. U njemu se sublimiraju osnovni interesi i ciljevi koji usmjeravaju uređenje i korišćenje prostora i osiguravaju zaštitu prirodnih procesa u Nacionalnom parku. Budući da prostor parka zahvata teritorije pet opština (Žabljak, Plužine, Pljevlja, Mojkovac i Šavnik), vodilo se računa da se osim korišćenja postojećeg Prostornog plana posebne namjene za nacionalni park Durmitor i njegovu zaštitnu zonu, inkorporiraju prostorno-planske smjernice koje postoje za ove opštine, čiji prostori ulaze u sastav parka. Vodeći se premisama održivog razvoja i smjernicama definisanim IUCN-a kategorizacijom, sa posebnom pažnjom tretiraće se: • Zaštita prirode i kulturno-istorijskih vrijednosti kao primarni cilj; • Uspostavljanje geografsko-informacionog sistema radi obezbjeđenja neophodnih informacija o stanju i promjenama ekosistema šuma i šumskih zemljišta, šumskog fonda, uticaja na šume, upravljanja šumama i cjelovitoj zaštiti i unapređenju šumskih ekosistema; • Poštovanje međunarodnih standarda i kriterijuma gdje su glavni ciljevi zaštita prirode i prirodnih procesa uz vrlo kontrolisan uticaj ljudskih aktivnosti na prirodno okruženje; • Izrada i održavanje baze raspoloživih podataka o stanju flore i faune u Nacionalnom parku, unapređujući ih novim saznanjima iz ovog domena istraživanja; • Podsticanje naučno-istraživačkog rada na prostoru parka;



• Razvijanje turizma za obrazovne, kulturne i rekreativne svrhe na nivou koji omogućuje zaštitu prirodnih uslova, te u tom smislu uređivanje turističke infrastrukture (centri za posjetioce, pješačko-rekreativne, biciklističke i edukativne staze, uređenje vidikovaca i dr.); • Uspostavljanje efikasnog sistema upravljanja posjetiocima; • Edukacija lokalnog stanovništva i posjetilaca o prirodnim i kulturno-istorijskim vrijednostima parka; • Efikasna promocija parka u zemlji i inostranstvu, kao regiona UNESCO baštine, najatraktivnijeg prirodnog pejzaža i neponovljivih kanjonskih dolina; • Održavanje ambijentalne higijene na visokom nivou; • Unapređenje saradnje sa korisnicima prostora parka, lokalnim strukturama i NVO sektorom; • Unapređenje prekogranične i ukupne međunarodne saradnje; • Ostale mjere iz Plana. Plan upravljanja Nacionalnim parkom Durmitor mora biti specifičan, uzimajući u obzir različite fizičko-geografske i biološke karakteristike, vlasničke odnose i zajedničke interese kroz očuvanje staništa. Sve to mora biti praćeno povećanim nivoom finansiranja, kako od državnog budžeta, tako i stvaranjem uslova za uvećanje sopstvenih prihoda i donacija, kako bi se na efikasan način implementirale navedene smjernice i dostigli ciljevi definisani Planom upravljanja za svaku stratešku oblast pojedinačno.


Documents

NACIONALNI PARK DURMITOR PLAN UPRAVLJANJA · PDF filestrateŠka oblast: unapreĐenje saradnje sa korisnicima prostora parka