Na jEeSei simptomi i sindromi duSevni h poremeea ja DuSan KecmanouiC

U ovom poglavlju iznijetemo na'ceSCe simptome i sindrome duSev- ni A" poremetaja. Nije nam namjera da se upuStamo u iole detaljniju deskrip- ciju pojedinih kategorija medicinske

sihologije odnosno Phopatologije, $a ulazimo u njihova oncepcijski ra- zlitita osvjetljenja i interpretacije. Smatramo da to i nije zadatak psihi- jatrijskog udibenika.

Svi psihijatri ili njihov daleko naj- veci broj, bez obzira na pripadnost ovoj ili onoj Skoli, slaiu se u z n a t e- n j u po'edinih simptoma i sindroma duSevni h poremecaja. Svaki psihija- tar tatno zna koje simptome ima pa- cijent kod koga su utvrdene sumanu- te ideje odnosa ili, recimo, slugne ha: lucinacije: To su psihijatrijski strutnl izrazi (terminus technicus) o Eijem znaEenju postoji saglasnost medu psi- hijatrima. Bez te saglasnosti ne samo da bi bilo onemoguceno sporazumije-

vanje medu psihijatrima vec i psihija- . trija ne bi mogla da postoji kao poseb- na disciplina.

Citalac mora da se obavijesti koji sve oblici poremecaja psihitkih fun- kci'a postoje i da nauti njihova imena. '

J e d nostavno reteno, bez poznavanja vrste imena pojedinih simptoma i sin- droma duSevnih poremedaja ne moie se titati knjiga koja se zove psihijatri- Ja.

Svijest Cjelinu trenutnog duSevnog iivota

nazivamo - svijest. Svijest, prema Ja- spersu, ukljutuje tri momenta: pruo, realnu prisnost doiivljavanja (nasu- prot spoljaSnjosti istraiivanih bio- loSkih zbivanja), drugo, rascjep, razd- vajanje subjekt- objekt (subjektje mi-

saono usmjeren na predmete koje opata, predstavlja, zaqiSlja) i, treCe, saznanje svijesti o sarnom sebi (samo- svijestj.

Razlikujuse k v a n t i t a t i v n i i k v a l i t a t i v n i p o r e m e k a - j i s v i j e s t i .

Kvantitativni poremecaji svijesti

Somnolencija

Somnolencija je najblati kvantita- tivni poremeca' mijesti. Sornnolen- tan bolesnik deluje pospano, apa- titno, inertno. On percipira samo jaEe senzorne odrataje. Painju teSko ve- zuje za ne R .i objekt ili situaciju. Nesi: gurna mu je orijentacl~a u vremenu 1 prostoru. Somnolentnost mote da izazove trovanje ugljen-monoksldom, intrakranijalne tumorozne tvorevlne, obimna krvavljenja, predoziranj'e se- dativa i neuroleptika, ali i ekstremni fizitki napori, dugotrajna nesanica i dr.

Sa soporoznim bolesnikom veoma se teSko i samo na kratko moie uspo- staviti verbalni kontakt. Gotovo po

9 1 o p s i h i t k u (~Gij'entaciju prema dru m ~l~nostima) orijentaciju.

&oporu je poremeden kontinuitet svijesti tako da pacijent ima arnnezi- ju ili samo nepot uno, fragmentarno sjecanje za perio8 sopora,

Valja istaci da dezorijentacija ne mora biti uslovljena samo izmijenje-

nom (naruSenom) svijeSku. Jaspers (1978) pominje jog tri moguknosti, od- nosno situacije (stanja), koje mogu izazvati auto- i alopsihitku dezorijen- taciju:

- amnestiCka dezorijentacl;ja odgo- vara poremedajima shvataqa uslj ed trenutnog zaboravljanja upravo doiivljenog, uz teiak poremetaj upamcivanja,

- sumanutim pedstauama izazva- na dezorgentacqa, pri potpunoj bi- stroj svijesti pacijenta!

- apatiCna neorqentzsanost se javlja kod pacijenata kojl, u osnovl, nlsu po- greSno orijentisani, all ne znaju da katu gdje se trenutno nalaze, koji je dan i sl. - jednostavno zato Sto na to uopSte ne rnisle.

Koma

Koma je naj teii kvantitatjvan pore- mecaj svijesti. Pacijent ne ~eaguje na nociceptivne draii. UgaSeni su miota- titki refleksi i refleks zjenicana osvje- tljavanje. Potpuno je prekinut konti- nuitet svijesti.

Komu izazivaju razlitita oSteCenja moidanih funkcija: traurne, intoksi- kacije, vaskularni incidenti, masovne infekcije, razlititi metabolitki pore- mecaji (uremija, dijabetes, slomjetre- nih funkcija, hipogliker+Eka stanja itd.), obilata unutrasnja 1 spoljaSnja krvarenja i dr.

Kvalitativni poremecaji svijesti

Postoje razlititi kvalitativni pore- mecaji svijesti: konfuzno-oneiroidno stanje, delirijum, sumratno stanje, somnambulizarn i fuga.

Konfuzno-oneiroidno stanje

Mada se moie javiti kao oblik reak- cije na akutnu stresnu situaciju (ek- splozije vecih razmjera, zemljotres itd.), lronfuzno-oneiroidno stanje je najCcScc organski uslovljeno. Moie se javiti kod toksikoinfektivnih oStece- nja ceiitralnog nei-imog sistema, u sklopu posttraumatskih stanja, dalje, kcd ateriosklerotiEki jaEe oStecenih mozdanih krvnih sudova, kod hipok- sidoza razlitite geneze, kao predstadij u procesu razvoja delirijuina.

Konfuzno-oneiroidno stanje ka- rakterise nesigurna orijentisanost pacijenta; on je smeteno-zbunjen; teie prepoznaje bica i objekte oko se- be, te Eesto zaluta; stalno za neEim traga; prozima ga osjecanje nesigur- nosti i neirvjesnosti. Ova osjecanja su vjerovrtno osnova na kojoj se kod pa- cijenta radaju fluidne, nesistematizo- vane i prolazne ideje odnosa. Pacijen- ti su naglabeno sugestibilni; afekt im je labilaii.

Fzcijent u konfuzno-oneiroidnom stanju ne moie jasno pojmiti odnose u stvarnosti, a ozbiljno muje oStecena i krititka moc, mod zakljueivanja. Sarn naziv oneiroidno doSao je od grtke rijeti, oneiros, Sto znaCi san; naime, kao St0 smo vidjeli, konfuzno- -0neiroidno stanje ima dosta zajed- niEkog sa snom.

Delirijunz

Delirijum ili delirantni sindrom predstavlja osnovni sindrom akutnog moZdanog sindroma, dakle onih pore- mecaja lroji se javljaju kao propratna

ojava ili svojevrstan izraz nekog de- gnisanog organskog poremeeaja.

Delirantni sindrom se sastoji iz ne- koliko simptoma. Pacijent je prostor- no-vremenski, auto- i alopsihitki de-

zorijentisan. Kod nekih delirantnih stanja, kao npr. kod alkoholnog deli- rijuma tremensa, pacijent moie ima- ti oEuvanu jedino autopsihitku ori- jentaciju.

Drugi osnovni simptom deliran- tnog s indrom Eine obrnane Cula tipa halucinacija i iluzija. Karakteristitno je da se kod delirantnog sindroma, kao kvalitativnog oremecaja svijesti, R Eesto srecu vidne alucinacije. Pored vidnih, Eeste ou sluSne i haptieke ha- lucinacije. Pacijent doiivljava i iluzi- je: u bolnitaru llprepoznaje" medvjeda koji se ustrernio na njega, na Skripu n a t a skate prestravljen, ubijeden da je to zemljotres, itd. Sadriaj tulnih obmana je, otovo po prrvilu, veoma ne rijatan. emani ugroiavaju bole- 2;, R sni a, prijete mu najstragnijim muEenjem, krevelje se i is-mijavaju ga, nagrizaju mu koiu i oti.

Zbog ovakvog sadria'a Culnih ob- mana pacijentje preplav i jen strahom. Jaka senzorna ekscitiranost, strah i nastojanje pacijenta da se - koliko je mopce - odbrani od Ilnemani" i ,,naps- da" izaziva motornu uzbudenost paci- jenta. On je nemiran, u

Painja i shvatanje de YOkretu.. irantnog bo- lesnika potpuno su ogteceni, a za pe- riod delirijuma postoji potpunr am- nezija.

SumraCno s tanje

Sumratno stanje je specifitan oblik kvalitativnog poremedaja svijesti, kod kojeg je oCuvana samo p r e d m. e t- n a s v i j e s t , dokiSEezava s v i j e - s t o v 1 a s t i t o m j a. Pojedinac je u stanju da obavlja razlitite radnje; on moie da putuje, da sklapa poznan- stva i sl. Kako je - za razliku od deliri- jurna - oEuvma unutraSnja ,poveza- nost psihiEkih funkcija, acijent po svom ponasanju nije upa ljiv za oko- linu.

B

Ono Sto pacijentu bitno nedostaje jeste sposobnost osvjeScivanja vlasti- tih radn'i i postupaka; on naprosto ni- je sposo i an ili je nedovoljno sposoban da mislju, zapravo svojim ,,duhwnim otima", gleda i vidi sebe, i zna Sta ra- di i zagto radi.

U surnraEnom stanju svijest je maksimalno suiena i duSevni iivot se odvija u niiim slojevima lienosti.

SumraCno stanje obiEno naglo na- stupa, a isto tako naglo iSEezava. Po genezi, najEeSce je epileptieke priro- de; znatno rjede se javlja u sklopu konverzivne neuroze.

Opisano sumratno stanje svijesti neki autori nazivaju orijentisano sumratno stallje. Oezorijentisano sumratno stanje, u lrome se javljaju obmane Eula, Eesto violentni postup- ci i, u cjelini, agresivno ponaSanje pa- cijenta, odgovaralo bi delirantnom sindroinu lroji smo opisali.

Somnam b ulizam

Kod somnambulizma ili mjeseEar- stva dolazi do osl~bndanja i osamo- staljenja motorilre u odnosu na snom promijenjenu svijest. Poznatoje da je prilikom spavanja iskljuEena mo- gucnost odnosno sposobnost djelo- vanja. Kod somnabulizilla motorna sposobnost se vrati prije nego Sto je doslo do budenja, tj, razbistravanja svijesti.

Somnambulizam ilioze biti jedan od vidova epileptiElrih manifestacija, ali moie predstavljati i konverzivni simptom. U ovom posljednjem sluEaju smatra se da somiiambulne radnje, pokreti i pravac kretanja ',mje- seEaraU obitno izraiavaju neki nesvje- sni sadriaj, odnosno da imaju simbo- litko znatenje.

Fuga

Fuga se javlja kod epileptit~ra i konverzivnih neurotitara. I<od ovog kvalitativnog poremedaja svijesti pa- cijent - bez vidljivog razloga - odluta. Kada su epileptieke geileze, ikge- -b'ekstva nemaju jasno usmjerenje i 1' ci j. Za period fuge postoji alr~iezija.

HipnotiLho stanje

Hipnotitko stanje je stenje suiene svijesti koje u pojedincu izaziva i cbu- stavlja druga osoba, koristeci se pri tom posebnim metodame izvodenja hipnoze.

HipnotiEko stanje moie da bude ra- zlieite dubine (hipnoidalni stepen, stepen lake hipnoze, srednji i duboki ili somnabulistiEki stepen). Mada liti na san, hipnotitko stanje se illnogim karakteristikama razlikuje cd sna: ragirenost i intenzitet inhibiaanosti kore velikog mozga manji je kod hip- notiekog stanja nego u snu; u hipiio- titkom stanju ostaje oEuvana veza sa spol'aSnjim svijetom, itd.

dipnoza se moie koristiti !<lo po- mocno sredstvo za otkrivanje skrive- nih intrapsihiekih konflikata.

Painja Painja je psihitka funkcija koja

sadrii dva osnovna e1ernenta:prvi ele- menat painje odnosi se na sposobnost usredsredivanja psihieke aktivnosti na odredene pojave, situacije, bica, objekte, jednom rijeeju, na odredene sadriaje; ovaj elemenat ili aspekt painje naziva se t e n a c i t e t p a- i n j e. Drugi elemenat painje tiCe s e sposobnosti premjeStan~a Ili pomje: ranja usmjerenosti psihitke energije 1

aktivnosti s jednog na drugi sadriaj.

Ovaj elemant painje oznaeava se kao v i g i l i t e t i l i b u d n o s t p a - i n j e .

Oba ova elementa painje mogu bi- ti izrnijenjena, tj. poremecena u smi- slu njihovog pojaeavanja ili slabljenja.

Hiperuigilna painja

Hipervigilna painja srece se u ma- niekim stanjima. Painja maniekih bo- lesnika na rosto leti s jedne na drugu temu, s je d' nog na drugi sadriaj. I kod jako anksioznih pacijenata moie se zapaziti simptom hipervigilne painje. UnutraSnja napetost, obieno poveza- na sa osjecanjem neizvjesnosti i nevi- dljive pratece opasnosti, kao da ih tje- ra da painju brzo preinjeStaju s jedne na drugu pojavu.

Hipovigilna painja

Painja je hipovigilna kod razlieitih vidova oStecenja moidanih tkiva (traume, intoksikacije, smanjen do- tok krvi) i kod depresivnih pacijena- ta.

Pacijenti sa moidanim organsko- -funkcionalnim ostecenjem, zbog opSte psihieke inaktivnosti, uspore- nosti i opSte redukcije psihieke ener- g~ e i aktivnosti, nisu u stanju da na d o govarajuce brz naein prenose painju s jedne na drugu pojavu.

Hipertenacitet painje

Upravo smo iznijeli primjer goleme i evrste usredsrijedenosti painje de- presivnih bolesnika na samo jednu depresivnu ideju ili nekoliko njih: ideju vlastite krivice, osiromagenja, opSte propasti i sl. Hipertenacitet painje se srece i kod shizofrenih bo-

lesnika, narotito kod cenestopatiEno- -hipohondrijskih shizofrenih slika.

Hipotenacitet painje

Hipotenacitet painje najCeSce je udruien sa njenim hipervigilitetom. To znaCi da se smanjena sposobnost usredsredivanja na odredene teme i sadriaje javlja kod hipomanienih i manienih bolesnika. Hipotenacitet

K ainje se srece i kod naglaseno an- sioznih pacijenata, ali i kodrazlieitih

oblika organsko-funkcional~e oStecenosti centralnog nei-vnog siste- ma, koje prati redukcija opSte psi- hieke energije i usporenost psihieke funkcije.

Pamcenje Pamcenje je psihieka funkcija koja

nam omogucava da ono Sto sino rani- je zapaiali i doiivljavali ili Sto trenut- no osjecamo, percipiramo, zamiSlja- mo itd. jednog dana ponovo oiivimo u nama, ponovo dovedemo u svijest.

Proces pamcenja se odvija u tri fa- ze: 1) upamc'ir~anje, 2) zadrz'auanje upnmc'enih sndr2aja, i 3) sjec'anje ili reprodukcijn onoga Sto smo upamtili.

Smatra se da upamceni sadriaji i doiivljaji kao neka vrsta tragova ima- ju svoj materijalni supstrat. Za te tra- gove ili reproduktivne dispozicije upotrebljava se naziv engrami (gre. en - u, grafo - urezati znakove, pisati), a za reprodukciju ekforisanje (gre.ek- -fore0 - iz-nositi).

Oeuvano parncenje je jedan od bit- nil1 uslova pravilne orijentacije u pro- storu, vremenu i prema lienostima. Bez pamcenja nema kontinuiteta lienosti, nema prepoznavanja senzor- nih podraiaja i informacija; bez

R arncenja gubimo sposobnost za- ljueivanja i vrednovanja.

Poremecaji amcenja mogu biti kvantitativne i f valitativne prirode.

Kvantitativni poremecaji pamcenja

Hipermnezija

Hipermnezija oznaeava pojaeanu sposobnost sjedanja odredenih do- gadaja, einjenica, sadriaja iz pojedi- nih perioda iivota. U pravilu se lakSe i duie sjecamo afektivno obojenih sadriaja. Hipermnezija - koja 1: nije poremecaj u uBem s r i s lu rijeS.1, vec vise anomalija pamcenja - moie se ja- viti u delirantnim stanjima, u sum- ratnim e ileptiEkim stanjima, u toku epileptit E e aure, kao i u stresnim si- tuacijama, znaEi u situacijama koje neposredno vitalno ugroiavaju poje- dinca. Hipermnezija se moie javiti i nakon unoSenja u o r g a n i z p ra- zlieitih halucinogena, a i u maniekim stanjima.

Hiperrnnezija, na'zad, moie pred- stavl ati posebnu ob arenost u smislu i d pose nog specifienog faktora inteli- gencije, koji, naravno, ne mora biti udruSen sa odgovarajucim razvojem opStih intelektualnih sposobnosti.

Hipomnezija

Hi omnezija oznatava smanjenu ili os ! abljenu mogucnost sjecanja za dokivljaje i sadrkaje iz odredenog pe- rioda Sivota.

Ako je hipomnezija selektivna, tj. ako se odnosi na samo odredene teme i (ili) doiivljaje koje ne moiemo dado- zovemo u svijest, ondaje posrijedi psi- hi tki uslovljena hipomnezija.

OStecenje (razlititog porijekla) or- gansko-funkcionalne osnove sjecanja razlog je organski uslovljenih hipom- nezija. Organske hipomnezije se ja- vljaju u sklopu oStedenja ostalih psi- hiekih funkcija: usporenosti, rnisao- nog toka, hipovigilne pain'e,.nesiguf- k ne orijentaclje, smanjene ritiEnosti.

Lahunarna amnezija

Lakunarna arnnezija se javlja kod arteriosklerotiEki oStecenih krvnih sudova mozga ili nakon delirantnih stanja; takode za one periode vreme- na u kojimaje svijest bolesnika oscili- rala - izmedu predelirantnog i deli- rantnog stanja, izmedu somnolen- tnog i soporoznog stanja.

Pacijent koji lma lakunarnu amne- ziju sjeca se fragrnenata. ranijih do- gadaja, samo pojedinih dijelova ili de- talja situacije u kojoj se nalazio.

Retrogradna amnezija

Amnezija znaEi nesjecanje, nespo; sobnost sjecanja onoga Sto se s nama 1

nnonl vre- oko nas dogadalo u odred- menskom razdoblju. Amneziju mogu da izazovu sva ona zbiv,qja koja izazi- vaju oStecenja dispoziclja za repro- dukciju, koje su u vidu enpama osta- le od percipiranih sadriaja, predsta- va, doiivljaja itd. u odredenom perio- du vremena.

Retrogradna amnezija se odnosi na period vremena rije krititkog do- P gadaja: udarca u g a m i potresa moz- ga, yeSanja, akutnog trovanja, aplika- cije elektrokonvulzivne terapije itd.

Anterogradna amnezija

Anterogradna amnezija se odnosi na onaj period u kome je bolesnik -

najEeSce nakon pretrpljenog udarca u glavu odnosno djelovanja onih istih Einilaca koji mogu da izazovu retro: gradnu arnneziju - doSao svijesti 1

poEeo da se uredno ponaSa. Kasnije, retrospektivno, bolesnik ne zna Staje radio i Sta se oko njega zblvalo u ovom periodu nakon kritiEkog dogadaja. Taj period za njegajednostavno ne po- stoji; zbrisan je.

Ni.e rijedak slutaj da kod istog bo- k lesni a utvrdimo postojanje i retro- gradne i anterogradne amnezije.

Pojmom kongradna amnezija oz- naeava se nes'ecanje za eriod u ko- me je bolesni .(, u bio pre R inut kontl- nuitet svijesti (bolesnik je bio u nesvi- jesti) usljed djelovanja nekih od po- menutih Einilaca koji izazivaju retro- gradnu odnosno anterogradnu amne- ziju.

Kualitatiuni poremeeaji pameenja

Konfabulacije

Konfabulacije su izmiSljena sjeca- nja. Konfabulacije se obieno odnose na amnestiEki period i najtesce se ja- vljaju kod lakunarne amnezije. Paci- jent konfabulacijama ili izmisljenim sjecanjima u koja Evrsto vjeruje nasto- ji da premosti, da prikrije i ispuni praznine u sjecanju.

Alomnezije

Alomnezije se nazivaju i iluzi'e sjeeanja ili iskrivljena sjecanja d e moraju biti pokazatelj psihopato- loSlrog zbivanja, tj. javljaju se i kodpsi- hieki zdravih osoba.

Kod alomnezija posrijedi je iskri- vljeno prikazivanje u sjecanju neEega Sto se u pro~lostistvarno zbilo, netega

Sto je subjekt stvarno percipirao ili doiivio. Do takvog iskrivljavanja moie doci uslijed umora, nepainje, pod dejstvom trenutnog depresivnog ili manickog efekta, ili, jednostavno, iz ielje da neki dio ili neki as ekt svo-

q e n j e n o j k' oji. R je .~roSlostl rikaiemo u dru Eijoj, iz-

Pseudomnezije

Pseudomnezije se nazivaju i halu- cinacije sjecanja, jer je ovdje posrijedi sjecanje neEega Sto se nije desilo, Sto nikadanije percipirano ili doiivljeno. U proSlost se smjeSta ono Sto u proslo- sti nije bilo. Pseudomnezije se najEeSce javljaju kod manitnih i de- presivnih bolesnika, a mogu se javiti i pod uticajem sumanutih ideja.

J a m a i s vu, j a m a i s v d c u i - j a m a i s e n t e n d u , j a m a i s e ' p r o u v d i d k j b vu, d k j h ve'cu, d d j b k p r o u v d f e n o - m e n i .

Ovo su dosta specifiEni oblici kvali- tativno promijenjenog sjecanja, koji se joS nazivaju i fausse reconnaissan- ce (laino, pogreSno prepoznavanje). Javljaju se kod bolesnika sa psihomo- tornom epile si'om, kod shizofrenika i, znatno r j e k , i o d neuroticara.

Kod jamais vu fenomena pacijent ima osjecanje da nikada nije vidio od- nosno da prvi put vidi prizor, bide ili predmet koje je, sasvim sigurno, vec vise puta vidio. Isto se osjecanje, tj. poremecaj sjecanja javlja i kod ostalih sliEnih fenomena (jamais vhcu, enten- du, CprouvC) samo Sto ovoga puta pa- cijent tvrdi da nikada ranije nije doiiveo, Euo, osjetio Sto je, takode sa- svim sigurno, doiiveo, Cuo, osjetio.

Kod dhji vu i sliEnih fenomena pa- cijent tvrdi da je ved vidio (doiivio, Euo, osjetio) neSto Sto ranije nije mo- gao, jednostavno nije imao priliku da vidi (doiivi, Euje, osjeti).

Pseudologia phantast ica

Pojmom pseudologia phantastica ili patolcSka lailjivost oznaEavaju se pacijentova sklonost i potreba da laie. Pacijent tako Eesto i mnogo laie da ni on, retrospektivno, ni okolina ne moie da kaiu - Staje od toga Sto je bo- lesnik govorio bila istina, a Sta lai.

Pseudologia phantastica se javlja obieno kod histeroidnih psihopata.

Afektivitet Emocije ili osjecanjanisu niSta dru-

o nego specifican subjektivan naEin 8oiivllavanja okoline, ali i nas samih. PoSto je pxrijedi subjektivan iiaEin doiivljavanja stvarnosti, emocije uvi- 'ek imaju individualnu boju i obi- ijeije; i kada se< odnose, udovno reEeno, na izvansubjektivnu stvar- nost, emocije uvijek govore viSe o sub- jektu (ukome se javlja odredena emo- cija), o njegovim lienim stavovima, preferencijama, otporima ~ t d .

Kada se, pak, odnose neposredno na nas same, emocije najEeSce izraiavaju bilo biotonus (iivotnu bo- drost, funkcionalno stanje Eitavog or- ganizrna) bilo difuznu nelagodnost vezanu za doiivlja toplote, zime, bo- la itd. bilo stanja b laienosti, opuSte- nosti, zadovoljstva, napetosti i sl., ve- zana sa zadovoljenjem ili nezadovo- ljen'em riagonskih potreba.

dreba razlikovatl pojmove : a f e- k t i o s n o v n o r a s p o l o i e - n j e .

Afekt je intenzivno i kratkotrajno stanje emocija. Pojava afekta, po pra- vilu, pracena je odredeninl vegetativ- nim reakcijama. Srdiba izaziva cTe- nilo lica, ~ i ren je zjenica, blaii ili ati f' motorni nemir, itd. Osim toga, a ekt utiEe i na stanje svijesti u srnislu suiavanja poljs svijesti. Izuzetno jak

afekt moBe da djeluje otreinjavajuce na somnolentnog bolesnika tako da mu se svi'est razbistri pod de stvom i afekta. d e k t takode remeti ogiCko misljenje. Poznat je i radijacioni po- tencijal afekta: afekt koji je izazvan odredenom osobom ili situacijompre- nosi se na sllEne osobe ill situaclje.

0slzoun.o raspoloienje predstavlja dugotrajno i dosta ravnomjerno opSte stanje osjecanja.

Postoje kvantitatix~i i kvalitativni poreinecaji afektivnog iivota.

Kvantitatiuni poremeeaji afektivnog Zivota

Depresiuno raspoloienje

Depresivno ras olo!enje karakte- 7 riSu povlaEenje bo esnlka u sebe, za- koEenost ili anksiozna uznemlrenost. Bolesnik je neveseo, potisten, srna- njeni su mu ~ t a l n i din+zmi, muce ga nesanica.i ~napetenclja. Opsedaju ga ,,erne misli", misaoni tok mu je usporen; pomiSlja na sarnoublstvo. Malo Eemli vidi smisla i opravdanja.,

Depresivno raspoloienje se javlja kod bolesnika sa maniEko-depresiv- nom psihozom kod involutivnih me; lanholika, drugih. shizofrenlka, neurotiEara 1

ManiCho raspoloienje

Manicko raspoloi enje je veoma po- vec~no osnovno raspoloienje. PaBnja bolesnika je hipervi~lna.Pojafane su sve centrif~lga ne unkcije 1iEnosti; misaoni tok je ubrzan, bolesnik je lo- goroitan, stalno u pokretu. Javljaju se ideje veliEine.

Apatija

Apatija je stanje snigenog osnovnog raspoloienja, Cije su osnovne odlike utuEenost i ravnodu9nost. Bolesnik se osjeca i djeluje prazno. Nema inici- jative. Njemu sve predstavlja izvor napora. Najradije ostaje tarno gdje ga posade; nema ielja i potreba.

S obzirom na prirodu bolesti, apati- ja se srece kod veoma razliEitih bole- snika: kod shizofrenika u sklopu re- dukcije bioenergetskog potencijala, kod bolesnika kod kojih je oStecen frontalni moidani reianj (sindrom frontalnog reinja), dalje, kod masov- nih oStecenja moidanog tkiva, kod hi- poksidoza, u rekonvalescenciji nakon preleianih tegkih i dugotrajnih obo- ljenja, itd.

Emociona labilnost

Emociona labilnost je stanje lako promjenljivog osnovnog raspoloienja. Bolesnik se oneraspoloii na manji, pa i sasvlm beznatajan povod, da bi se za nekoliko trenutaka, opet na ne bag mnogo znatajan povod, razvedrio i razveselio. Gotovo do karikature po- jaEana emociona labilnost naziva se emociona inkontinencija.

Emociona labilnost i inkontinenci- ja srecu se kod moidanih organsko- -funkcionalnih ostecenja razlitite geneze.

PatoloSka razdrailjiuost

Patolo~ka razdrailjivost je takav vid kvantitativnog poremecaja afek- tivnog iivota kod kojeg dolazi do brzog i violentnog reagovanja na ni malo znatajne povode, npr. za sitnicu. Srece se kod epileptiEara i psihopata.

Kvalitativni poi-erizec'aji afektivnog iivota

Afektiuna krutost

Kadaje izraiena afektivna krutost, bolesnik sporo i jedva primjetno mo- dulira svoja osjeCanja - zavisno od ka- raktera ambijentile situacije, p,o- draiaja i vlastitih verbalnih sadriaja. Bolesnik nije u stanju da vlastita osjecanja prenese na okolinu; ni nje- ga ne aficiraju tuda osjecanja. Zato se 1 kaie da kod af'ektivne krutosti dola- zi do prekida afektivnog odnosa iz- medu pacijenta i okoline.

Paratimija

Paratimija je primjer kvalitativnog poremecaja afektivilog iivota koji se naziva afektivna inverzija. Radosne vijesti izazivaju kod bolesnika tugu, neraspoloienje i obratno.

Paramimijn

Kod paramimije nesklad se javlja izmedu osnovnog ras oloienja i nje- govog izraiavanja. Za f ostan i tugom obrvan bolesnik blago se smijesi.

Fenomeni afelrtivne inverzije svoj- stveni su shizofrenicima.

Misljenje Jedna od osnovnih osobiila

miSljenja kao visoko diferenciraile psihieke funkcije jeste odraiavanje opSteg u predmetima i pojavanla, odraiavanje njihove suStine i njiho- vog odnosa. Osnovni instrument miSljenja jeste - pojam. Pojam obuh- vata opSte, zajednitke i bitne odlike

ojedinatnih predmeta i pojava. kedutim, milljerije i pojam ne odrakavaju opSte i bitno predmeta i pojava radi samog odraiavanja, vec su prvenstveno u funkciji posrednog ili neposrednog udovoljavan~a Eoqeko- vim biologkim, psihltkim 1 socijalnim potrebama.

Mada se misljenje razvija upofedo sa razvojem govora, valja imati na umu da Eovjek moBe da formira poj- move i bez pomoci jezika (npr. afa- ticar).

Rasudivanje je ona forma miSlje- n'a koja osigurava.logiEku povezanost ideja. Rasudivati znati prlhvatiti odreden zakljuEak - ne zbog njegove unutraSnje oEevidnosti i sla anja sa iskustvom, vee zbog njegovihRgifkih odnosa sa drugim sudovima, koji su njegove premise. Drugim rijetima, ako, respektujuci premise, izvedemo iz njih logican ?akljuEak koji ne odgo- vara odnosima 1 realnosti, to ne znaCi da rasudujemo lose vec dobyo.

Razum je skup opstih pr~ncipa ko- ji upravljaju naSim zakljutivanjem, naSim tumatenjima,.svakom sistema- tizacijom naSih rnisli.

Razlikuju se formalni i sadriajni poremecaji miSljenja.

Formalni poremeeaji miiljenja

OpSirno rniSljenje se javlja i kod epi- 1eptiEara - Cesto zbog njihove pretje- rane potrebe za tatnoscu, Sto dovodi do pravog cjepidlaEenja. Najzad, i mentalno nedovoljno ra+jene ili de- mentne osobe takode se lzraiavaju na okolisno-opgiran natin zato Sto teSko i nedovoljno razlikuju bitno od nebit- nog.

Viskozno (ljepljiuo) miSljenje

Kao Sto samo ime kaie, ljepljivo misljenje je misljenje koje kao da se zalijepi za 'ednu temu; od nje se teSko odvaja, st ai no se vrti oko nje. Ovaj for- malni poremecaj miSljenja svojstven je epileptiearima.

Ubrzano miSljenje

Bolesnik sa ubrzanim rniSljenjem govori mnogo i brzo. Brzina izlaganja ide na ustrb cjelovitosti 1 zaokruieno- sti rnisli koje brzo ,,skaEu" s jednog na drugi predmet, s jedne ?a drugu te- mu. To Sto bolesnik u jedinici vreme- na ima prevelik broj predstava i Sto su mu rnisli najteSce nezavrgene, Eini bolesnikov govor~nedovoljno jasnim i razumljivim okolini. Izrazito ubrzano misljenje naziva se bijeg ~ d e ~ a , a srece se kod man i~n ih bolesnika.

Usporeno (zakoCeno) miSljenje

OpSirno ili okoliSavo misljenje ka- Kod zakotenog miSljenja bolesnik rakteriSe preopSirnost. Kada ieli ima sniien impuls za govor. Osim Sto neSto reci, pacijent i ravi prevelik govori malo i izuzetno rijetko s ! onta- uvod, ili silno okoliSa o o onoga $to je no, bolesnik se obitno krece u rugu bitno, Sto je osnorni sadriaj njegovog nekoliko tema koje se.stnlno pojavlju- izlaganja. ju u migljenju, aod kojih mu se painja

OpSirno migl'enje i' se srece kod hi- tegko odstran d uje. ornaniCkih bo esnika zbog toga Sto Ovaj form ni poremecaj misljenja

Rod njih dolazi do brrog protoka aso- javlja se kod depresivnih bolesnika i cijacija, a i tenacitet painje im slabi. kod etioloski razlieitih oblika moida-

nog organsko-funkcionalnog oStece- nja.

Mutizarn oznatava potpuno gaSe- nje impulsa za govor. Solesnik napro- sto niSta ne govori - ni spontano ni na ponovljena pitanja.

Kod inkoherentnog miSljeiija na- ruSena je siiltaktitka struktura retenice. ReCenice su nepotpune i lrao razbijene, fragmentirane. Zbog toga je ~;aci,jenta, koji ima Inkoheren- tno miSljeilje, tebko razunijeti. Tek iz konteksta njegovog .'zlaganja mo- zemo rozahrat,~ Sta pacijent zeli zapra- vo reci.

Inlroherenti~o misljenje se naj- CeSce zapaia kod organskih i fuii!rcio- ilalnih moidsnih oStecenja, ali se moSe javiti u nzrkozi, u snu takode.

Kod disociranog (rasutogj miSlk- nja dolazi do puremccaja asocijacija. Sintaktitka struktura retenice je oEuvana, ali asocijadje ne ostaju u ok- virima osnovne ideje vodilje ili cilja izlaganja, koji se naziva - determini- rajuca tendeiicija.

Tan10 gdje je deterininirajuca ten- deilcija samo oslahljena, izlaganje pa- cijenta je joS uvijelr shvatljivo. Medut,iin, kod potpuno izraiene mi- saone disocijncije, p?cijentov govor je potpuno nerazuinljiv. Krajnji stepen disocirano misljenja, kod koga dola- zi do gomi P anja rijeti bez veze i reda, naziva se - salutc~ od ~:ijc?i.

Disocirano inisljenje je gotovo pa- tognomonicno za shizofreni pore- mecaj.

Dok se iilkohereiltno miSljenje ja- vlja daleko EeSce kod poremecene svi- jesti, dotle se disociranu ini8ljeilje, go-

tovo po pravilu, javlja kod otuvane, bi- stre svijesti.

Blok m i d i -

Blok misli (bxa ie u misaonom to- ku) jeste specifitan formdni mecaj misaonog toka kod ltoga re- ole- snilr iznenada, za trenutak, zastane u izlaganju. S8m bolesnik ovaj fenomen doBivljava kao neku nevidljivu pre- preku u misaonom toku, koja se ispreCi u misaonom toku i ne dozvo- ljava misli da se razvija.

Ovaj formalni poremecaj misljenja je patognomonitan za shizofreniju.

Perseuerncijn

Perseveracija se javlja kod organ- skih moidanih oStecenja. Rijet koju su upravo Culi ili samo izgovorili bole- snici nastavl'aju da izgovaraju ili je I' stalno ponav jaju u daljem izlaganju.

Verbigerncija

Verbigeracija je formalni pore- nleCaj miSljenja dosta 1tarakteristiEan za shizofreniju. Pacijenti, obitno na izvjeStaEen natin i stereotipno, pona- vljaju neke rijeti i retenice koje su potpuno hesmislene u odnosu na am- bijentnu situaciju, na prethodni i ka- sniji sadriaj razgovora.

Rasulo pojmoua

Rasulo pojmova je veoma ozbiljan formalni poremecaj misljenja. Ovdje se raspadaju sarni pojmovi; fragmenti pojmova se mehanitki spajaju, pri Eelnu nastaju za okolinu potpuno ne- razumljive liovanice (neologizmi).

I Precijenjene misli

Precijenjene misli su misli koje, krace ili duie vrijeme, vladaju misljenjem u tom smislu da pojedinac svoje videnje i (ili) tumatenje znatnog broja pojava saobraiava 1 podvrgava sadriaju precijenjene misli. Recimo, psihijatar koji uporno smatra da su sve bolesti psihogeno uslovljene ima precijenjenu ideju. Subjekt precije- njenu ideju ne smatra besmislenom i njena pojava i prisustvo nemaju ka- rakter prisile.

Precijenjena inisao sama pa sebi nema psihopatoloSki karakter.

Prisilne misli

Prisilne misli imaju prisilan karak- . ter i pojedinac nije u stanju da iin se suprotstavi; od njih se ne rnoie odbra- niti, mada je Eitavo vrijeme svjestan ~ da su besmislene.

Prisilne misli se javljaju obitno za- jedno sa ostalim prisilnim fenomeni- ma: prisilnim radnjama, prisilnim strahovanjem od odredenih predme- ta, situacija i sl.

Mada se najCeSce javljaju kod prisil- nih neuroza, risilne misli se srecu i u drugim psigopatoloskim stanjima. npr, kod shizofrenije i drugih.

Prisilne misli rnogu imati apstrak- tan, za pojedinca indiferentan sadriaj (prisilno razmiSljanje o tome zaSto je

i zemlja okrugla, gdje je kraj svijeta i I sl.), ili im je sadriaj afektivno obojen i I posebno znaea'an za pojedlnca.

Prisilne mis 1 i se obiEno javljaju za- jedno sa ostalim prisilnim fenomeni- ma, kao Sto su:.p,~isjlna sjcc'anj+q~i- silno osjedanje (pojedinac, protiv svo-

je volje, osjeca antipati'u, pa i rm-inju k prema nekome preilla orne inace.ga- ji prijateljska osjecanja), prisilrze predstaue (npr., otac stalno zamiglja da mu se davno uinrli sin nalazi u su- sjednoj prostoriji, te je prinuden da

ro vjerava istinitost svoje ;$%tdve?, prisilne skionosli (osoha povremerio osjeca prisilnu potrebu da nekog ud'ui, kamenom se baci na ro- R laznika, da na javnom mjestu vi ne nest0 nedolitno, uvredljivo za okoli- nu; osoba, po pravilu, strahuje ne sa- mo od mogucnosti da se realizu u nje- gove prisilne sklonosti vec i o d same pojave ovakvih Cudnih sklonosti i po- treba), prisilne sunznje (po~edinac, inada zna da je neki posao 111 neku radnju uredno obavio, osjeCa neodo- ljivu potrebu da stalno proyerava ispravnost v.&njcr.og: vraca se da provjeri da li je zatvorio prozor, uga- sio plin i sl.).

Poseban prisilan fenomen jeste '- risilna bojazan ili fobija. Postoji veli-

Ri broj fobija, a lazivaju se. preina okolnostima u kojima se javljaju od- nosno prema predmetima i .bicima pred kojima i od Bojih se javlja boja- zan. NaveScemo neke fobije acaro- phobia - bojazan od insekata, acropho- bia - bojazan od visine, acusto hobia - f bojazan od zvukova, aero ho la.- bo- jazan od zraka, agorapho&a - bajazan od otvorenog praznog prostora, ama- xophobia - bojazan od prevoznih sred- stava, bacillophobia - bojazan od uzrotnika zaraznih bolesti, bathopho- bia - bojazan od visokih objekata (i od dubine), chronophobia - bojazan od vremena, dronophobia - bojazan od prelaienja ulice, ereutophobia - boja- zan od ci-venjenja, hydrophobia - boja- zan od vode, cenophobia - bojazan od praznine,'ophidiophobia - bojazp od, zmija, siderodronzophobia - bojazan od voza i pruge, xenophobia - bojazan od stranca.

Sumanute ideje

Sumanute ideje su, prema Ottu Bumkeu (1932), zablude nepristu- patne korekciji i nastale na bolesnoj osnovi.

Karl Jaspers (1959) je postavio osnovne kriterije sumanutosti jedne ideje: 1) sumanuta ideja nije sao- braitena ambijentnoj situaciji, odnosi- ma u stvarnosti i zato je teite shvatlji- va i nerazumljiva, 2) sumanuta ideja se ne moie iskorigovati i u vezi s tim, 3) sumanuta ideja je nepristupatna bilo kakvim racionalnim razlozima i navodima.

Gledajuci generitki, sumanuta ide- ja moie nastati iz sunzanutog raspo- loienja (Wahnstimmyng). Sumanuti dogivljaj je sasvim specifitan doiivljaj radikalne promjene dotadaSnjeg znaeenja same stvarnosti i nas u njoj. Takva promjena znaCenja pracena je subjektivno izuzetno potresnim osjecanjem tjeskobe i slutnjom neteg straSnog Sto ,,visi uvazduhu". Moie se samo pretpostaviti da sumanuta ide- ja nekada nastaje iz ovog sumanutog raspoloienja; naime, pojava neke ide- je u toku sumanutog raspoloienja

moge R redstavljati onu iole Cvrstu tatku, akvu-takvu okosnicu u opStoj praznini i haosu. koji su se ukazali pred pojedincem.

Sumanuta ideja moie biti usko po- vezana sa sumanrctim o a2anjem R (Wahnwahrnehmung). KO sumanu- tog opaianja subjekt kpravno percipi- ra odredeni sadri?j ili situaciju, alijoj daje neadekvatno odnosno sumanuto znafenje, koje je osnova sumanute ideje.

Najzad, sumanuta ideja se moie ja- viti kao neposredno nastala sunzanu- ta nzisao (Wahneinfall). Bolesniku biz Cistog rnira") padne na pamet h i - ne u pameti") da su se svi urotili pro- tiv njega, daje neko smrtno zaljubljen u njega i sl.

Mogu se razlikovatiprave sunzanu- te ideje i sunzanutim slit'ne idcje. Pra- ve sumanute ideje su neSto Sto se psi- holoSki uo Ste ne moie objasniti i Sto je prouzro ! ovano radikalnom prom- jenom lienosti. Sumanutim slitne ideje su ,,psiholoSki razumljive reak- cije disponiranih litnosti na sredinu i doiivljaje" (npr., pojava paranoidnih ideja kod zatvorenika ili u jezitki stra- no' sredini).

h a klinifku praksu korisno je razli- kovati sintimne i katatimne sumanu- te ideje.

Sintimne sumanute ideje su se- kundarne, izvedene iz primarno pato- loski izrnijenjenog 'xfekta. Tako, de- presivni afekt prate sintimne suma- nute ideje propasti, osiromaSenja, krivice i sl., a manitki afekt ideje ve- litine, visokog porijekla, bogatstva i sl. Za sintimne sumanute ideje je ka- rakteristitno da se povlate nakon splagnjavanja i iStezavanja patoloSki izmijenjenog afekta.

Katatimne sumanute ideje nemaju veze sa afektiknim stanjem bolesni- ka; one su afektivno nezavisne. NajteSce katatimne ideje su ideje proganjanja.

Po svom sadriaju sumanute ideje nlogu biti veoma razlitite.

Sumanute ideje velicine (viso- kog porijekla, bogatstva). Suma- nute ideje velieine nazivaju se i gran- domanske ili ekspanzivne sumanute ideje. Pacijent navodi da je bliski pri- jatelj predsjednika republike, da ra- spolaze ogromnim deviznim sredstvi- ma, da njegova porodica vodi porije- klo od Spanskih kraljeva, da ce on - sa- mo ako poieli - izazvati haos u medunarodnim odnosima i sl.

Sumanute ideje propasti (eko- nomske, tjelesne). Bolesnik istite da nema svrhe iivjeti, Jer sve je po- dloino brzom raspadu i propasti. Iz-

gubio je sav imetak i kada izade iz bol- nice, jedino mu je ostalo da prosi. Ve-

I liko je, medutim, pitanje - da li ee i ka- da izaci iz bolnice, jer boluje od nei-

I zlje6ve bolesti i sl.

Nihilistieke sumanute ideje. Bolesnik sa nihilistitkim sumanutim idejama porite smisao i znataj svemu iivom i neiivom, Sto jest i Sto bi tek samo moglo biti. On aktivno negira mogucnosti da se bilo Sto utini i izmi- jeni - nabolje, naravno.

I Sumanute ideje krivice i samo- optuiivanja. Kao sumanute ideje

1 propasti i nihilistitke ideje, tako su i ideje krivice i samooptuiivanja svoj-

I stvene de resivnim bolesnicima. Bo- lesnici se g i prebacuju za sve Sto su ufinili u proSlosti, ubijedeni da je to irnalo kobne posljedice i za njih i za ost.a!i svijet. Bolesnici se osjecaju kri- vim i za dogadaje i situacije u kojima uopSte nisu utestvovali.

I f Hipohondrijske sumanute ide-

je. Bolesnici sa hipohondrijskim su- I manutim idejama insistiraju na tome

da im ne rade organi i titavi organski sistemi; tvrde daimaju iestoke ili pot- mule bolove u nekom dijelu tijela,

I stalno se podvrgavaju pregledima, iscrpnim i iscrpljujucim.

Sumanute ideje odnosa. Bole- snik sva zbivanja dovodi u vezu sa so- hom. On u najbezazlenijim rijetima i

okretima ljudi vidi aludiranje na ne- Ru svoju slabost, netiju Zelju da se 1 ismeje na njegov raeun.

I

1 Interpretativne ideje. Novinske izvestaje, vijesti koje tuje na radi'u i i, 1 na televiziji bolesnik interpretira ao vise-rnanje neuspjelo prikrivena obavjegtenja o sebi i svom stanju, ko: 1 ja se na ovaj natin saopStavaju titavoj

I javnosti i sl.

Sumanute ideje proganjanja. Pacijenti tvrde da ih neko proganja, da im radi o glavi. Zbog to a stalno iive na oprezu. Nekada ih - Eako vje- ruju - proganja grupa ljudi, titava or- ganizacija, nekada, opet, odredjeni pojedinac. Progonitelji se sluie naj- monstruoznijimmetodama kontrole i pracenja.

Sumanute ide'e ljubomore. Kod sumanutih ideja Qubomore bolesnik je ubijeden da ga njegov seksualni partner vara. Ta osoba postaje meta agresivnih izliva, ucjena, preklinja- nja, prijetnji, a nekada postaje 1 irtva homicida - iz sumanute ljubomore.

Erotomanske sumanute ideje. 0 erotomanskom ludilu govorimo ka- da bolesnik tvrdi da se u njega silno zaljubila neka - ohitno po netemu vaina i znatajna osoba.

Religiozne sumanute ideje. Bo- lesnik koji ispoljava religiozne suma- nute ideje navodi da je on boiji posla- nik na zemlji; svako zbivanje u sebi i oko sebe tumati kao znak boije volje i sl.

Opaianje

Preko receptora i puteva za senzi- tivne i senzorne draii mi smo stalno obavi'egteni o po'edinatnim kvaliteti- ma o h oline (spo 1' jaSnjeg svijeta) i nas samih. Medutim, mi moramo ras ola- gati iskustvom da bismo mogli \ roj, raspored i kombinaci'u odredenih senzitivnih i senzoritki h osjecaja pre- poznati kao, recimo, stolicu, kao mi- ris ljubitice, kao zvuk violine. Pojam a ercepcija odnosi se na ovaj proces s f vatanja, razumijevanja onoga Sto je percipirano. Prema tome, da bismo negto prepoznali, potrebne su nam

percepcija i iskustvo. Opaianje nije isto Sto i skup osjecaja.

Do poremecaja opaianja moie doci na nivou perifernih receptora, preno- snih puteva i centara u mozgu, ali i kod poremecaja painje, afektiviteta, pamcenja.

Postoje tri vida poremecaja opaianja: agnozije, iluzije i halucina- cije.

Agnozije su izazvane moZdanim po- remecajima kojiina se bave neurolozi, te one nisu predinet naSeg neposred- nog zanimanja. Za agnozije je karak- teristiEno da pojedinac uredno perci- pira i uredno opisuje pojedinaEne, izo- lovarie osjecaje (Eulne utiske), ali nije u stanju da ih poveie sa ranijim isku- stvom sjecanja, da ih razazna, da u nji- ma prepozna neki predmet ili stanje.

Iluzije

Iluzije su pogreSna prepoznavanja. Pod uticajem objektivne draii sub- jekt uredno percipira neki sadriaj, ali ga pogreSno prepoznaje. Do po- greSnogprepoznavanja dolazi ped uti- cajem razlicitih toksikoinfektivnih agensa. Prema tome, iluzije su Eeste kod akutnog moidanog sindroma, de- lirantno promijenjene svijesti, kao i nakon uzimanja halucinogena, koji, u suStini, takode izazivaju akutni moidani sindrom. Iluzije se.mogu ja- viti u prakticno svim senzoriEkim po- druejima.

Pareidolije su fenoinen sliean iluzi- jama. Kod pareidolija sub'ekt pod uti- cajem maSte, a iz razliEiti h vidnih uti- saka stvara razlititte slike. Na prim- jer, u Sarama koje je na zidu kuce ostavio otpali malter i po koja oSteCena cigla pojedinac prepozna ljudsku figuru, glavu neke ptice i sl. Pareidolije, sa subjektivne taEke gle- digta, imaju neobavezan karakter i ne

predstavljaju psihopatoloSki feno- men.

Halucinacije su Ilopaianja" koja se ne temelje na uticaju spoljagnjih sen- zornih i senzitivnih draii. Porijeklo hal~tcinacija nije dovoljno raz'agnje- no. Cinjenica je da se neke ha i ucina- cije mogu izazvati dragenjem pojedi- nih moidanih senzoritkih regija, ali i nes ecifiEnim podrakajem receptora (ko $ alkoholilog delirijuma tremensa melianitki pritisak na otne 'abutice izaziva vidne halucinacije - tipman- nov fenomen). Neki autori smatraju da su halucinacije izraz destrukcije svijeeti, odnosno Eitave litnosti; drugi autori istiEu da vrsta, a pogotovo sadriaj halucinacija, ima sirnbolieko znaEenje.

Halucinacije se mogu javiti u obla- stima svih tula.

Sl uSne ha1 ucinacije

zivaju akonzmh. Ako imaju sloieniju formu, tj. karak er glasova, govorimo o fonemama. G \ asovi koje bolesnik Euje mogu se obracati sarnom bolesni- ku, grditi ga, pozivati i sl., dalje, gla- sovi mogu medusobno razgovarati ili komentarisati bolesnikovo ponasa- nje. DeSava se da bolesnib tuje svoje vlastite misli: kao da neko ili nest0 iz- , govara sve Sto bolesnik pomisli (Ge- dankenlautwerden). Posebno su ne- prijatne imperativne halucinacije. Glasovi se bolesnilru obracaju zapov- jednim tonom naredujuci mu izvrge- nje autodestruktivnih i homicidalnih radnji i sl.

1 Kod sluSnih halucinacija izvor zvu- I ka je uvijek u prostoru, izvan bolesni- I ka.

, Vidne halucinacije

I

Vidne (vizuelne) halucinacije ta- kode mogu biti elementariie (fotopsi- je) u vidu bljeska, plamena i sl. ili sloiene, kada mogu poprimiti pravi scenski karakter. Ekstrakampine ha- lucinacije su oseban vid vidnih halu- cinacija kod R ojih subjekt vidi pred- mete i pojave iza sebe, odnosno izvan svog vidno polja (extracampus). Ako subjekt ha f ucinatorno vidi samo se- be, govorimo o autoskopskim ha f uci- nacijama, ako poriEe, negira da vidi ono Sto se nalazi red njim i u Sta tre- nutno gleda, on J' a govorimo o nega- tivnim halucinacijiama, koje i nisu halucinacije u uiem smislu rijeEi.

Vidne halucinacije se javljaju EeSce kod poremecene, kod izmijenjene ne- go kod bistre svijesti. Svojstvene su, dakle, bolesnicima koji ispoljavaju akutni moidani sindrom, epilep- titarima i osobama pod dejstvom ha- lucinogena. Mogu se javiti i kod shi- zofrenika. Negativlie halucinacije se srecu u histeriEkim sumraEnim sta- njima.

Halucinacije ukusa i mirisa

Gustativne i olfaktivne halucinaci- jg se javljaju kod epileptitkih stanja.

I CeSce su neprijatnog karaktera.

Halucinacije dodira

Haptieke ili taktilne halucinacije su EeSce u delirantnim stanjima, na- roeito kod alkoholnog delirijuma i kod delirijuma usljed kokainizma. Bolesnici osjecaju kako im bube ga-

miiu po kofi, teSu se, brane, nastoje da ih skinu sa sebe.

CenestetiCke halucinacije

Cenestetieke halucinacije se javlja- ju u oblasti vitalnih ili organskih osjecaja. Bolesnik osjeca da mu se cri- jeva nadimaju do fantastiEnih razmje- ra; neko mu Eupa moidane ovojnice, elektriziraju mu testise i sl. Ceneste- tiEke halucinaci'e su teste narodto kod shizofrenih +!, olesnika.

Halucinacijepokreta i ravnoteie

KinestetiEke i vestibularne haluci- nacije se javljaju kod delirantnih stanja izazvanih alkoholom ili halu- cionogenim sredstvima. Rjede se srecu kod shizofrenika. Bolesnici u miru osjeca'u da lebde, da se krecu ili im se vrtog ! avi: predmeti se oko n'ih k okrecu ili oni oko predmeta, Sto ne a- da izaziva muku i nagon na povraca- nje.

Pseudohalucinacije

Za razliku od halucinacija, pseudo- halucinacije nemaju karakter realnog u smislu Eulnog. Javljaju se u samo dvije dimenzije - poput slike ili pred- stave. Osim toga, izvor im nije u spo- ljaSnjem, vec u unutrasnjem, subjek- tivnom svijetu.

Funkcionalne halucinacije

Funkcionalne halucinacije se ja- vljaju na spoljagn 1 podraiaj i traju do i njegovog prestan a. Osoba s!uSa, re: cimo, iubor potoka ored kojeg stoji R ili buku automobila oji se (objektiv-

no) pribliiava, a istovremeno Euje ra- zlitite glasove koji joj prijete ili nest0 prebacuju. Kada se osoba udalji od PO- toka i vige ne Euje njegov iubor, 111 se automobil sasvim udalji, iSi.eznu i gla- sovi ljudi koje je Eula.

Za razliku od ravih halucinacija, R kod funkcionalni halucinacija posto- ji spoljasnji podraiaj. Funkcionalne halucinacije se od iluzija razlikuju po tome Sto kod iluzija pojedinac - pod uticajem straha, umora itd. - mijenja, falsifikuje percipirani sadriaj, dok se kod funkcionalnih halucinacija, upo- redo sa objektivno percipiranim, ja- vljaju i halucinatorni sadriaji.

Kada govorimo o Culnim obmana- ma, valja pomenuti i tzv. nzetanzorfop- S ~ Z L , promjenu velieine ili oblika perL\ cipiranih objekata ili prostora. Pred- meti mogu izgledati smanjeni (mi- kropsija), uvecani do ogroinnih razm- jera (makropsija) ili su jednostavno deformisani (dismegalopsija).

Doiivljaj ovakve promjene veliCine i oblika predmeta obiEno je pracen

rom'enom percepcije prostora koji Pzgleda suien ili izduien, skracen lid.

Metamorfopsija nije halucinacija, jer je kod metamorfopsije posrijedi

ercepcija objektivno postojecih obje- Eat,. Od iluzije se razlikuje po tome Sto kod iluzije nije izmijenjen, defor- misan objektivno percipirani objekt, vec se on pod uticaj,-m razlieitih pred: stava doiivljava kao sasvim drugi 1

drugaEiji objekt.

nost u odredenom pravcu, a to znaEi potrebno je da izvrsimo jedan voljni akt, da se,posluiimo voljom.

,,Volja je proces, a ne stanje, lrao npr. osjecanje. Ona je proces jer je pracena osjecanjima napora, neprijat- nosti, potrebe, ishoda njenog ostva- 1,

renja. Ovaj voljni proces ima svoj odredeni tok, upravo faze kroz koje prolazi. To bi bile slijedece faze:

'I

a) javljanje pobuda - upravo,pojava I motivacije; u ovoj fazi nastaju 1 borba I motiva, razmisljanje, odmeravanje, i, i najzad, formiranje odluke;

b) doiivljaji, odluke i planiranje njenog izvodenja;

C) izvrsenje odluke, odnosno psi- hiCki procesi il vezi sa izvrSenjell1 oda- branog motiva i stvorene odluke" I

\,(Stojiljkovic, 1956). I ' Postoje brojni porernedaji volje. 1

~\,euler (1966) taEno primjee~tje da se 1 is$ Foren~edaji volje razliEito naziva- i

j y - zavisno od toga da 11 posinatraju spolja (,,sa strane") ili sa subjektivne taEke onogpojedinca koji ima konkre- I tan poremecaj volje. Tako npr., 0110

Sto se objektivno registruje kao ste- reotipija, pojedinac moie doiivljavati kao automatsku ili prisilnu radnju.

U okviru poremeca~a volje opj- ! sacemo i izvjestan broj poremecaja koji nisu poremecaji volje u uiem smislu rijeei, ved istovreinello pred- stavljaju i poremecaje psihomotorike 1 i joS nekih drugih psihiEkih funkcija odnosno sisteilla lienosti. I

Oa bismo izveli sasvim jednostavan Hipobulija oznatava slabost volje, pokret, kao Sto je npr, uzimanje jabu- voljnih impulsa. Javlja se kod hipobu- ke sa stola ili sloienu akciju: otkla- litnih psihopata, organskog moida- njanje neke opasnosti, suzbijanje vec nog ostecenja, zatim kod sluzofrenika zapoEete radilje itd., potrebno je da u sklopu opStegpacla vitalnih dinami- svjesno angaiujemo ili usmjerimo zama, kod neurastenitno-psihaste- psihiEku i motornu energiju i aktiv- nitnih bolesnika, u stanjima ek-

stremne psihofizieke iscrpljenosti. Slabost - -.. volje jaEeg stepena naziva se abullja.

Hipobulija je Eesto pracena po- jaEanom sugestibilnoScu. InaEe, suge- stibilnost pojaeava i slabljenje kri- tieke moci (razliEitog sorijekla), ne- postojanje jasnog vrije nosnog siste- ma lienosti, povecana anksioznost. osjecanje ugrbienosti, kvantitativni poremecaji svijesti i dr.

Kod ambitendencije postoji podva- janje voljne usmjerenosti. U lienosti uporedo postoje razlieiti, najCeSde su- protni motivi da se planiraju i izvrSe odredena radnja, pokret, psihitka ak- tivnost. Arnbitendencija se najCeSce srece kod shizofrenih bolesnika u ko- jih izraiava dublji rascjep, rascjep Eitave litnosti.

Automatsko po koravanje (PosluSnost)

Pod automatskom posluSno~cu po- drazumijeva se, za samog pojedinca neshvatljiva, potpuna posluSnost u izvrSen u tudih nalo a, zahtjeva, na- redbi. s' vojstvena je s f izofreniin bole-

manifestacije su, takode, svojstvene shizofrenicima, mada se mogu javiti i kod difuznog oStecenja mozga. Prema Bleulerovom (1966) rniSljenju, kod organskih eho-fenomena bolesnik ne moie da se oslobodi jedne ideje, tako da umjesto odgovoraponavlja pitanje, a umjesto zapoelnjanja neke druge radnje ponavlja videnu. Shizofreni eho-fenomeni mogu se, pak, shvatiti kao otcjepljenje i os~mostal'enje jed- ne opSte potrebe (poriva{ za po- draiavanjem; shizofreni eho-fenome- ni istovremeno odraiavaju gubitak subjektivnog ja-osjecan,ja i uvjerenje shizofrenika o magijskoj zavisnosti od volje drugog Eovjeka, druge lienosti.

Negativizam

Negativizam je fenomen suprotan od automatske pokornosti. Pojedinac nece da ueini niSta od onoga Sto mu se nalaie da utini (pasiuni izegatiu i- zam), ili Eini sasvim suprotno od ono- ga Sto se od njega traii (aktiua~z nega- tiuizam).

Negativizam se moie sresti izvan psihopatoloSkog konteksta. &da se javi kao elemenat psihopntoloSkog zbivailja, onda je to obiEno u sklop~l shizofrene promjene litnosti.

snicima.

Katatoni stupor

Ehopraksija i ehola lija

Ehopraksija i eholalija mogu se shvatiti kao primjer fenomena auto- matskog pokoravanja. Kod ove vrste voljnog poremecaja bolesnici auto- matski i potpuno pasivno podraiava- ju, upravo ponavljaju pokrete i rijeci koje su vidjeli i Culi u svojoj neposred- noj okolini. EhopraktiCne eholaliene

Kod katatonog stupora bolesnici se nalaze u stanju krajnje psihomotorne zakoeenosti, praktiEno potpune nepo- kretnosti. Obitno su i mutistiEni (ne govore ili samo po koju rijeE), tako da pruiaju utisak osoba koje su potpuno odsutne za sva okolna zbivanja. Ovo je pogreian utisak, jer kod katatonih bo- lesnika nije prekinut kontinuitet svi- jesti i oni registruju sve Sto se zbiva u

njihovoj okolini. Nekada, samo za tas, izadu iz stuporoznog stanja, utine ne- ki gest, neku jednostavnu radnju, da bi ponovo zapali u katatono-stuporoz- no stanje.

U katatone fenomene ubrajaju se voStana savitljivost i katalepsija. Fle- xibilitas cerea (voStana savitljivost) jeste izmijenjeno stanje miSicne na- petosti koja bolesniku dozvoljava da dug0 zadrii neobitan, Eesto antigravi- tacioni poloiaj jednog dijela tijela. Ako bolesnik dugo zadriava ekstre- mitet ili neki drugi dio tijela u onom polozaju u koji smo ga pasivno doveli, onda govorimo o katalepsiji.

EtioloSki gledajuci, postoji vise vrsta stupora. Kod shizofrenog stupo- ra bolesnici zauzimaju Eesto bizaran poloiaj, djeluju prazno; nekada se, pailjivim posmatranjem, iza psiho- motorne zakotenosti moie uotiti izrazita anksiozna napetost pacijenta. Depresivno stuporozni bolesnicl dje- luju ututeno, izgubljeno. Stupor se rjede srece kod hronitnog moidanog sindroma.

Katatoni nemir

Katatono uznemireni bolesnici su u stalnom pokretu; ne mogu se skra- siti na jednom mjestu; besmisleno i gotovo automatski hodaju gore-dole; u svojoj psihomotornoj uznemireno- sti znaju biti - agresivni i destruktiv- ni.

Katatoni nemir zna poprimiti in- tenzitet katatone pomame u kojo' su bolesni neposredno opasni za se e i okolinu.

I!,

Katatoni'nemir se javlja kod depre- sivnog sindroma (agitirana depresi- ja), manitkog sindroma (manitka po- mama), kao i kod shizofrenika (kata- tona forma shizofrenije).

Impulzivne radnje

Impulzivnim radnjarna prethode napetost i osjecanje jakog unu- traSnjeg nemira ojedinca. ObiEno, naglo dode do rea?izacije impulzivne radnje, koju pojedinac doiivljava kao neSto Sto je morao utiniti i u temu njegova svijest .nije , imala Sta da traii". Brutalna sarnoubistva i ubistva shizofrenika, epi1eptiEar-a i psihopat. ski izmijenjenih litnosti primjeri su impulzivnih radnji, koje uvijek odli- kuju iestina i brzina izvodenja.

Pored impulzivnih radnji, postoje i impulzivne potrebe (sklonosti). To su takve potrebe koje se javljaju iznena- da, s vremena na vrijeme, i tako se neodoljivo namecu pojedincu da se pred njima povlate bilo kakve druge i dru atije ielje, predstave i potrebe.

#impulzivne potrebe spada, reci- mo, dipsomania (povremena neodo- ljiva potreba za konzurniranjem pre- komjerne kolitine alkohola), klepto- mania (povremena neodoljiva potre- ba da se - bez motiva i realne potrebe - neSto ukrade), pyromania (impul- zivna potreba da se izazove poiar).

Prisilne radnje

Prisilne radnje subjekt doiivljava kao neSto tude, potpuno neshvatljivo, ali neSto Sto mora (prisilno) ponavlja- ti. Za razliku od impulzivnih radnji tije izvrgenje subjekt doiivljava sa olaksanjem pa i zadovoljstvom, izvrsenje prisilne radnje praceno je osjecanjem neprijatnosti.

Dok su nagonske impulzivne rad- nje, kako istite Bleuler (19661, teste kod neobuzdanih, emotivnih,. ,,di- vljih" priroda, prisilrie radnje su jedan od izraza samokrititnih, skrupuloz- nih, presavjesnih ljudi koji stalno zauzdavaju svoje porive.

Automatske radnje

Prilikom izvodenja automatskih radnji bolesnik nema osjecanje da je upravo on taj koji vrSi radnje. Drugim rijetima, nedostaje mu osjecanje po- trebe, motiva za neku radnju, kao i osjecanje vlastitosti pri njenom izvrsavanju; bolesniF, poput posma- trata sa strane, r e ~ s t r u j e Sta se do- gada, registruje radnju koja se odvija.

Automatske radnje su teste kod shizofrenika. Mogu se javiti i u sta- njima transa, u hipnozi, kod spiriti- stitkih medija itd.

Manirizam

Pojam manirizam oznatava nepo- trebne, mahom neprirodne i bizarne kretnje, mimiku, gestikulaciju, natin izraiavanja. Maniristieki pokreti, mi- mika i dr. srecu se kod shizofrenika.

Doiivljavan je sopstvene lienos ti

U psihieki normalnim stanjima lienost posjeduje osjecanje vlastitosti svojih misli, postupaka, ielja, ?red- stava. Jedan od uslova uspostav janja i trajanja svijesti o jedinstvenosti i ne- ponovljivosti vlastite egzistencije je- ste ne rekinuta svi'est o vlastitosti svoje a i tivnosti, sva e svoje potrcbe, svake emocije.

k Bez obzira na konceptualile razli-

ke, velika vecina teorija o lienosti, ka- ko naglaSava Rot (1972), isticu tri mo- menta: 1) jedinstvo ili integritet litnosti, 2) jedinstvenost ili osobenost litnosti i 3) relativna dosljednost u po- naSanju kao posljedica jedinstva i oso- benosti lienosti.

Doiivljavanje sopstvene litnosti moie biti poremeceno na vise natina.

Depersonalizacija

Doiivljaj depersonalizacije oz- natava gubitak osjecanja vlastitosti svoga postojanja. Bolesnik ne moie da prepozna s m o g sebe, odnosno doiivljava sebe kao neSto tude, ne- stvarno i nepoznato. ISCezao je identi- tet vlastite litnosti i granica litnosti prema ostalom dijelu svijeta, time su stvorene mogucnosti za niz drugih vi- dova poremecaja u doiivljavanju svo-

gaf!ipersonalizacija moie da pretho- di ili da je prati doiivljaj podvajanja vlastite litnosti (cijepanje litnosti). Ovo je karakteristiean shizofreni fe- nomen i predstavlja prognostitki 10s znak, jer izraiava destrukciju lienosti shizofrenika.

Osim kod shizofrenika, fenomen depersonalizacije se - istina rjede - srece i kod neurotitnih pacijenata (npr. histeritka depersonalizacija). Najzad, depersonalizacija se moie ja- viti i kod psihitki zdravih litno ;ti; re- cimo, kod reakcije na stresnu situaci- ju ili na teSko rjeSiv akutni konflikt. Elementi depersonalizacije nisu ri- jetki i u toku adolescencije, kao raz- vojne krize.

Derealizacija

Derealizacija se smatra popratnom pojavom ili tak samo jednim aspek- tom fundamentalnog fenomena de- personalizacije. Pod derealizacijom se podrazumijeva doiivljaj radikalne izmjene stvarnosti. Stvarnost je od- jednom izgubila svoje dosadasn e oblitje i znatenje. Subjekt ne moie d a

prepozna vise aspekata ili nijedan aspekt stvarnosti.

Transformacija lic'nosti

Transformacija litnosti je takode depersonalizacioni fenomen. LiEnost ne sarno da je izgubila vlastiti identi- tet vec se 1 transformisala u neSto drugo: u drugo ljudsko bice, u neku iivotinju i sl. Ovaj poremecaj je svoj- stven shizofrenicima.

Tranzitivizam

Kod tranzitivizma kao oblika pore- mecaja doiivljaja vlastite litnosti sve Sto doiivljava 1 Sto mu se pripisuje subjekt pripisuje nekoj drugoj litno- sti, nekom drugom pojedincu.

Fenomen c'itanja (nametanja) misli

Zbog iStezavanja jasne granice iz- medu litnosti i okoline, subjekt doiivljava i druge depersonalizacione fenomene. Njegove misli nisu -u nje- mu, vec su svugdje, rasejane u okoli- ni. Zato shizofrenik vjeruje da drug. znaju Sta on misli, da n u titaju rnisli ili da misli nisu njegove, da mu ih ne- ko namece.

Dvostruka lic'nost

Dvostruka ili alternira'uca litilost je disocijativan fenomen, hoji se sreee kao vid histeritke reakcije. Karakte- ristitno je da kod dvostruke lienosti jedna litnost ne zna za drugu, za nje- ne postupke i doiivljaje.

Autizam

Autizam je poremecaj doiivljava- nja vlastite litnosti samo ukoliko za- stupamo shvatanje daje Eovjek bice u relaciji, da tovjek ne moie biti izvan odnosa sa sredinom. Ako se Eovjek po- vute u sebe, ako prekine komunikaci- ju sa sredinom i sebe poene doiivlja- vati kao bice potpupo odvojeno od ostalog dijela stvarnosti - tada govori- mo o autiznu. Autistitan pojedinac je u sebe zatvoren tovjek koji iivi u svi- jetu vlastitih fantazija. UnutraSnja doiivljavanja autisti'tne lienosti su za nju jedina prava realnost. Autizam je dosta specifit'ul shizofreni fenomen.

Inteligencija

Inteligencija je sposobnost izna- laien'a najadekvatnijih odgovora na nove k onkretne zadatke. Iznalaienju odgovora, odnosno rjeSenja, prethodi uvidanje karaktera i strukture zadat- ka (problema), razmatranje najefika- snijeg medu mogucim putevima za rjegavanje konkretnog zadatka (pro- blema; itd.

Spearmann (1949) razlikuje S i G faktor inteligencije. S (specific) fak- tor oznaEava posebnu sposobnost, upravo obdarenost za neki vid djelat- nosti, recimo, za vrSenje matemat- skih operacija. a G (general) faktor ono Sto bismo nazvali opSta sposob- nost snalaienja u konkretnim situaci- jama.

Pgstoji vise vrsta inteligencije: ver- balna, socijalna, praktitna itd. - zavi- sno cd toga u kojoj se oblasti djelova- njg, preteino ili iskljutivo, vrSi ispiti- vanje individualne sposobnosti prila- godavanja novim zadacima i novim uslovima iivota.

Inteligencija je mahom nasljedena osobina, a razvija se do 24. godine iivota.

Postoji vise kriterija za ocjenu ste- pella inteligencije: psihometri'ski kriterijum, kriterijum socijalne a d ap- tiranosti i dr. Psihometrijski kriteri- jum podrazumijeva testoloSko mje- renje stepena inteligencije 1 njeno izraiavanje u obliku kolitnika (koefi- cijenta) inteligencije (IQ = inteligen- tiae quotient). IQ izraiava odnos iz- medu umne i dobne starosti; umna starost se odreduje testoloSki, a doh- na redstavl'a godine iivota.

%visno o d visine IQ, ljude moiemo podijeliti u nekoliko grupa ili katego- rija: 90 - 110 prosjetno inteligentne; 70 - 90 fizioloski tupe; 50 - 70 lako duSevno zaostale, 20 - 50 umjereno i teSko dugevno zaostale i ispod 20 - du- boko dugevno zaostale. Ljudi Cija vri- jednost IQ iznosi 110 - 120 smatra'u

I' sevisoko intelig~ntni; oni, pak, tiji Q iznosi 120 - 140 ocjenjuju se kao veo- ma visoko inteligentne osobe.

Poremecaji inteligencije se di~e!e u dvije osnovne grupe: 1) urodeni 111 ra- no steteni defekti i 2) gubitak (ogtecenje) inteligencije koja je bila pravilno razvijena. Prvi vid pore- mecaja inteligencije naziva se oligo- frenija, a drugi demencija.

Oligofrenija

Lako dugevno zaostali su sposobni za Sablonske poslove. Mogu i Skolu da zavrSe, tim prije gto roditelji i nastav- nici imaju prema njima protektivan stav.

Umjereno i teSko duievno zaostali ne pohadaju Skolu, jer ne mogu da nauEe da piSu i Eitaju. Nisu u stanju da se sami izdriavaju i ne obracaju painju na svoju spoljaSnjost.

Duboko duSevno zaostali obitno irnaju dosta degenerativnih stigrni.

Gotovo nikada ne naute da govore; pugtaju neartikulisane glasove. Nisu s oeobni da se sami zaStite od obitnih Z i tk ih opasnosti, kao Sto su: vatra, voda i dr.

Demencija

Dementni sindrom se naziva i - hro- niCni moidani sindrom. Za ovaj sin- drorn je karakteristitan pad opStih in- telektualnih sposobnosti, oSteceno upamcivanje i sjecanje .(pogotovo za svjeiije dogadaje), smanjenje kritiEke moci rasudivanja, ostecena sposob- nost razlikovanja bitnog od nebitnog, nesigurna ili potpuno poremecena orijentacija u prostoru, vremenu, au- to- 1 alopsihitka orijentacija, emocio- na labilnost, povecana sugestibilnost i dr.

Pseudodemencija. To je pojava simptoma dementnog sindroma kod osoba u kojih nije oStecena organska osnova opStih intelektualnih funkci- ja. NajEeSce se javlja kod reaktivnih stanla, a u sklopu fefesivnog PO- naSanja i potrebe poje inca da izbje- gne neprijatnu situaciju (obavezu, od- govornost i sl.).

Nagoni Nagoni predstavljaju urodene po-

trebe organizma. Zadovoljavanje na- gona imz za jedinku a i za titavu vrstu vitalno znatenje. Nagonske potrebe se zadovoljavaju na natin nezavisan od iskustva jedinke, prema ne- nautenim, mahom sloienim obrasci- ma onaSanja.

Jezadovoljenje nagonskih potreba izaziva osjecanje unutraSnje napeto- sti i nezadovoljstva, dok je njihovo za- dovoljenje praceno prijatnoScu.

Nagoni se dijele navitalne i socijal- ne. Postoje dvije-osnovne vrste vital- nih nagona: nagon samoodrianja i na- gon za odriavanje vrste. Nagon samo- odrianja obuhvata nagonsku potrebu za ishranom i nagon za iivljenjem, a nagon za odriavan'em vrste seksual- ni nagon i roditeljsii nagon. Teinja za isticanjem, zavist, osjecanje duinosti i sl. primjeri su socijalnih nagona.

Vitalni nagoni mogu biti pore- meceni kvantitativno i kvalitativno.

Kvantitativni poremecaji vitalnih nagona

Nagon za ishranonz

Nagon za ishranom moie biti po- vecan i smanjen. Povecaii je kod bole- snika sa progresivnom paralizom, en- cefalitisom i tumoi-om mozga, a smanjen u depresivnim stanjima, kod shizofrenije i drugih.

Poseban vid smanjenog nagona za ishranom naziva se mentalna anorek- sija (anorexia nervosa) i on se srece kod djevojaka u pubertetu. Anorexia nervosa pracena je povracanjem, amenorejom i drugim psihiekim i fi- ziekim znacima i simptomima.

Nngon zn Ziuljenjern

Smanjenje nagona za iivljenjem ispoljava se u suicidalnosti bolesnika i u izraienoj sklonosti bolesnika ka sa- mopovredivanju. Suicidalne tenden- cije se najEeSce srecu kod depresivnih bolesnika, ali i kod shizofrenih odno- sno epileptieara. Vaino je razlikovati prave suicidalne tendencije od viSe- -manje demonstrativnih pokuSaja oduzimanja vlastitog iivota kojima pojedinac ieli da iznudi neku korist,

privilegiju il;, jednostavno, vecu painju sredine.

Seksualni nagon

Seksualni nagon 'e povecan u hipo- i manickim i manit im stanjima, za- tim kod hronitriog moidanog sindro- ma. Povecanje seksualnog nagona kod muSkaraca naziva se - satzrijaza, a kod iena - nimfomanija.

Smanjenje seksualnog nagona moie biti psihogeno i organsko. Smanjenje s-ksualnog nag ?na kod iena naziva .e frigiditet, doh se poj- mom impotencija oznatava nemoc muskarca da realizuje seksualni akt.

Kvalitativni poremecaji vitalnih nagona

Nagon za hranom

Znatan je broj oblika kvalitativnih poremecaja nagona za hranom. Picae je npr. poremecaj koji se ispoljava u tudnim prohtjevima vezanim za vrstu hrane; poremecaj se javlja obicno za vrijeme trudnoce. Alztl-opo- fagija je jedenje ljudskog mesa, ko- profagija je jedenje vlastitih ili tudih fekalija. NekrofagGa je jedenje mesa sa leSeva.

Ovakvi oblici kvalitativnog pore- mecaja nagona za hranom javljaju se kod hronienog moidanog sindroma i kod shizofrenih bolesnika.

Nagon za iiuljenjem

Sa psihopatoloSke tatke glediSta nema pomena vrijednih kvalitativnih poremecaja nagona za iivljenjem ko- ji, vidjeli smo, ukljueuje odbranu od

fizitke opasnosti, od svega onoga Sto moie da ugrozi i Sto ugroiava nag bio- logki opstanak. Izuzetak su samoubi- laeke tendencije.

Seksualna inuerzija

Pod seksualnom inverzijom ili ho- moseksualizmom podrazumijeva se zadovoljenje polnog nagona sa osoba- ma istog p ~ l a . Homoseksualizam mugkaraca naziva se urarzizam, a iena tribadizam (lezbijska ljubav, sa- fizam). Razlikuju se okazioni homo- seksualizam, koji se javlja u speci- fienim uslovima iivota (u vojsci, zat- vorima itd.), homoseksualizam izaz- van poremecajem psihoseksualnog razvoja litnosti (psihogeni homosek- sualizam) i organski homoseksuali- zam, koji izazivaju poremecaji ilijez- da sa unutraknjim lutenjem.

0 kvalitativnim promjenama sek- sualnog nagona i uopSte seksualnim poremecajima eitalac se moie deta- ljno obavij estiti u poglavlju naslovlje- nom ,,Seksualnost i seksualni pore- mecaji".

SiImptom, sindrom i poremecaj

U medicinskoj, pa i u psihijatrijskoj kazuistici simptom se praktieno njka: da ne pojavljuje izolovano, kao jedini 1

iskljueivi vid poremecenosti indivi- dualnog psihiekog iivota. Sam po se- bi, simptom gotovo i nema nikakvu di- jagnostieku vrijednost.

U pravilu, svaki oblik psihieke po- remecenosti izraiava se,grupom sim- ptoma, t'. sindromom, 111 grupom sin- drorna. $toga, koliko god je vaino kod pacijenta uotiti pojedine odnosno sve simptome, joS je vainije prepoznati

sindrom (i) ili sindrome koje tine ti simptomi. Simptom dobija dijagno- stieku vrijednost tek u okviru sindro- ma u kojem se pojavljuje. Recimo, mutizain (prekid verbalne komunika- cije sa okolinom) kao izolovan sim- ptom malo nam ili niSta ne .govori o vrsti pacijentovog poremecaja. Muti- zam moie da se javi u okviru depre- sivnog sindroma, ali i kao sastavni deo shizofrenog autizma. Ili, recimo, Ci- njenica da pacijent ima sluSne haluci- nacije slab je i nedovoljan orijentir u nastojanjima da se utvrdi priroda po-

konkretnog pacijenta. SluSne alucijacije moie da ima paci- jent u akutnoj epileptitkoj psihozi, u alkoholnom delirijumu tremensu, ali i shizofreni bolesnik. Prema tome, i mutizam i halucinacije imaju sasvim razlieitu dijagnosticku vrijednost za- visno od karaktera sindroma eiji su sastavni dio.

NaS je zadatak da u toku psiho- loSko-p~ihijatrijskog intervjua, u to- ku r;lzgovora sa pacijentom i njego- vim posmat~anjem evidentiramo sin- drome ili sindrom koji pacijent ispo- ljava. Time se, medutim, ne iscrplju- je nag dijagnostieki zadatak. Uvijek treba pokuSati da se sindromska dija- gnoza dopuni i osrnisli nozoloSkom, da se, dakle odgovori na pitanje kak- va je vrsta poremecaja posrijedi kod konkretnogpacijenta. Ako kaiemo da se jedan isti sindrom pojavljuje kod razlieitih poremecaja, odnosno da se u t ~ k u trajanja jednog poremecaja na klinieko-fenomenoloSkom planu smjenjuju razlititi sindromi bide nam .jasno zagto ne moiemo da se zadovo- ljimo tzv. sindromskom dijagnosti- kom. Paranoidni sindrom, npr., moie da se javi kod paranoidne shizofreni- je, endokrinog psihosindroma, alko- holne paranoje, involutivnog para- noidno sindroma, itd. S druge stra- ne, ko d" recimo manieko-depresivne psihoze mogu da se smjenjuju (,,pro-

tok sindroma") neurotski, afektivni i paranoidni sindrom, a kod shizofrene psihoze paranoidni, katatoni, neura- stenitki, afektivni itd.

Rekli smo da se u psihijatriji dija- gnoza poremecaja postavlja na teme- lju deskriptivnog i samo rijetko na osnovu etioloSkog principa. Drugim rijetima, do dijagnoze daleko naj- veceg broja psihiekih oremecaja ne moiemo doc1 putem ot R rivanja priro- de biohemijskog, patoloSkofizio- loSkog ili patoloSkoanatomskog zbi- vanja i stanja koji su doveli do psi- hiEkog poremecaja.

Kako onda ljekar, oslanjajuci se na sindrome koje evidentira kod pacijen- ta, postavlja dijagnozu poremecaja? Dijagnoza psihitkog poremecaja, po- novimo, postavlja se r ~ a temelju anarnneze, heteroanamneze, somat- skog i neuroloSkog pregleda, nalaza psihologa, kao i rezultata primjene ostalih paraklinitkih metoda istraiivanja. Zadriimo se na kli- niEkom aspektu dijagnostitkog po- stu ka. Za razliku od ostalih medicin- R ski strutnjaka psihijatar se u posta- vljanju dijagnoze oslanja i na osjeca- nja odnosno doiivljaj koji u njemu bu- di paci~ent: njegove ri'eti, njegova osjecanja, njegovo cje okupno po- nakanje. Rijet je o nekoj vrsti empa- titkog, intuitivnog razumijevanja od- nosno identifikovanja karaktera promjena u pacijentu. Tako, npr., poznati holandski psihijatar H. C. Riirnke (1950) napominje da se dija- gnoza shizofrenog poremecaja naj- taEnije postavlja na osnovu tzv. prae- cox feelinga, specifitnog osjecanja ko- je u nama izaziva susret sa shizofre- nim pacijentom.

Od psihijatra do psihijatra razlitito se ocjenjuju uloga i znataj ovakvog poimanja intirnnih pacijentovih doiivljaja posredstvom osjecanja koje on budi u nama. U svakom slueaju,

sihijatri su u dijagnostiekom postup- Ru upuceni prvenstveno na klinitko posmatranje, uoeavanje simptoma i sindroma poremecaja.

Kako se na osnovu simptonla i sin- droma koje uotimo kod pacijenta do- lazi do dijapoze poremecaja?

Svaki psihitki poremecaj karakte- rise viSe ili manje specifitan skup simptoma i sindroma, i odredena za- konomjernost njihovog smjenjivanja u toku poremecaja. Vaino je da ljekar uoei dominantan, odredujudi sin- drom kako u aktuelnoj kliniekoj slici, tako i u toku samog poremeca a. 6 Primjera radi, kod neke starije oso e sa veoma izraienim arterioateroskle- rotitkim promjenama na krvnim su- dovima mozga mozemo da identigku; jemo depresivni sindrom. Depresivni afekt moie Cak biti najupadljiviji vid poremecaja kod te osobe; to je ono Sto okolini prvo pada uoti. Medutim, iole pailjivijom eksploracijom utvrduje- mo da hronitni moidani sindrom (opsti pad intelektualnih funkcija, poremecaj mnestiekih, nesigurna ori- jentacija, usporen misaoni tok, uspo- rene asocijacije itd.) daje osnoyni ton i, da tako kaiemo, boji sve manifesta- cije depi-esivnogsindroma. I ne samo to. Od pacijenta 111 nekog od njegovih saznacemo da su se simptomi hro- nienog moidanog sindroma prvi javi- li i da su se vremenom umnoiavali i pojatavali. Prema tome, hronitni moidani sindrom (demencija) jeste osnovni poremecaj kod ovog pacijen- ta a de resivni simptomi su, u dija- gnostit i? om pogledu, od sekundarnog znaEaja. Ili uzimamo drugi p r i g e r . Nije rijedak sluataj da se u toku ili joS CeSce u poeetku manitke epizqde ma- nitko-depresivne psihoze javi..para- noidni sindrom. Medutim, u d?jagno- stitkom smislu dominantan je ma- nitki sindrom i on ce bit1 tatka u naSim diferencijalno IolaZna ijagno- stiekim razmisljanjima i analizama.

U nozolo~kom situiranju psihiCkog ger, Berlin-Heidelbcrg - New York (descto izdanje), 1966. poremeeaja znatno nam koristi POz- Burnke, 0 . : Lehrhuch dcr Geisteskrnnkhcitcn,

navanje uobieajenog e~olutivnog toka J.F. Bergmann, Miinchcn, 1948. poremecaja, jer su pojedini sindromi i Delay, J . , Pichot, P.: Medizinische Psychologie simDtomi dosta karakteristieni za DO- (prevod sa ftancuskoa), Thiemc. Stuttaart. jedhe etape razvoja jednog p&e- mecaja. Prema tome, uvid u redosli- jed smjenjivanja pojedinih sindroma ili grupa sindroma takode je neopho- dan elemenat u nozoloSkom situira- nju manifestacija nekog sihiekog po- remecaja. Tvrdnja nekig psihijatara dapsihijatrijsku dijagnozupostavlja urijeme testo je izgovor za neznanje i dijagnostitko nesnalaienje. Medu- tim, u ovoj tvrdnji ima zrno istine: ta- mo gdje iz bilo kojeg razloga nismo si- gurni kakva je vrsta poremecaja po- srijedi, radije se odlueimo za tzv. sin- dromsku dijagnozu nego za brzopleto dijagnostitko etiketiranje prirode po- remecaja. Ovakvom stavu uCi nas kli- nieko iskustvo.

LITERATURA

Bleuler, E.: Lchrbuch der Psychiatrie, Sprin-

- . i 9 ~ ~ .

Guelfi, J.D., Boyer, P. , Consoli, S. et al.: Psy- chiatrie, PUF, Paris, 1687. Haring, C., Leic- kert, K.H.: Wiirtcrbuch clcr Psychiatrie uncl ihrer Grcnzgel~ictc, Schattauer, Stuttgart- -New York, 1968.

Jaspers, K.: Allgcmcinc Psychopatholog-ie, Springer, Bcrlin-Hcidelbcrg (sccllno izda- nje), 1959.

Kerbilzou. 0 . . Korhina. J . Nadictrou. R. et al.: ~ s ~ c h ' i a t r i e (prcvod s'a rugkog),' Ec!itions MIR, Moskva, 1968.

Peters, U H : Wiirtcrl~uch der Psychiatrie uncl medizinischc Psychologic, Urban uncl Schwarzcnl~crp. Miinchen-Wien-Baltimorc.

Rot, N : Psihologija licnosti, Zavocl zn izclava- nje udibenika SR Srbije, Beograd, 1975.

Schulte, W., Tolle, R. : Psychiatrie, Springer, Berlin-Hciclclbcrg-Ncw York, 1675.

Slzepherd, M., Zan;uill 0. L. (eds.): Gcneral Psychopathr:logy. u: Shepherd, M. (cd.): Handbook of Psychiatry, vol. 1, Cambridge University Press, Camblidgc-New York- New Rochcllc-Llelbourne-Sidncy, 1983.