Największe atrakcje turystyczne w województwie podlaskim

Białystok 2010

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

1

Witamy!Województwo podlaskie to nie tylko Podlasie, którego historyczną, północną granicę wyznaczała dolina Biebrzy, ale i Suwalszczyzna oraz wschodnia część Mazowsza. Wystarczy tylko spojrzeć na mapę aby zrozumieć dlaczego podlaskie nazywamy „krainą zielono-błękitną”. To tutaj mamy największe i najbardziej znane polskie puszcze – augustowską, knyszyńską i białowieską. To tutaj ostatni lodowiec zostawił setki jezior – z jednej strony najwięk-sze po Mazurach pojezierze regionu Puszczy Augustowskiej, z drugiej strony – najgłębsze w Europie Środkowej, pięknie położone jeziora w Suwalskim Parku Krajobrazowym i Wigierskim Parku Narodowym. Podlaskie to również ważne rzeki: majestatycznie płynący na południu Bug, przecinająca środek województwa Narew zwana „polską Amazonią”, nieujarzmiona, rozlewająca się każdej wiosny na szerokość kilku kilometrów Biebrza, Czarna Hańcza – cel wypraw kajakarzy nie tylko z Polski i oczywiście Rospuda – chociaż najkrótsza z nich, to wskutek akcji ekologów, chyba najbardziej znana rzeka z regionu.Wszędzie witają turystów gościnni mieszkańcy. Dumni także ze swojej historii oraz umiejętności zgodnego przez wieki sąsiedztwa wielu narodów - Polaków, Żydów, Białorusinów, Ukraińców, Tatarów, Litwinów, Niemców i Rosjan. Nieprzy-padkowo właśnie w tym miejscu spotkania kultury Wschodu i Zachodu powstał międzynarodowy język esperanto.Mieszkańcy województwa mogą też być dumni z szacunku do przyrody i praw nią rządzących. Najlepiej to widać nad Biebrzą, gdzie nikt nie ogłasza alarmu, pomimo że rzeka wylewa co roku na szerokości kilku kilometrów. Najcen-niejsze obszary przyrodnicze regionu chronione są w czterech parkach narodowych i trzech krajobrazowych. Piękny, zróżnicowany krajobraz oprócz turystów, przyciąga fotografów i twórców filmowych - tutaj kręcono m.in. światową superprodukcję „Opowieści z Narni”, ważne filmy Andrzeja Wajdy - „Pana Tadeusza” i „Kronikę wypadków miłos-nych”, wszystkie części „U Pana Boga...” czy inne przeboje kasowe - „Nad Niemnem” i „Karate po polsku”.Wędrówkę po Podlasiu i Suwalszczyźnie ułatwia ponad 3000 km dobrze oznakowanych szlaków turystycznych. Niektóre z nich pokrywają się ze szlakami międzynarodowymi i mając tylko dowód osobisty podróż można kon-tynuować, np. na Litwie. Coraz więcej osób korzysta z turystycznych przejść granicznych z Białorusią: na Kanale Augustowskim i w Puszczy Białowieskiej.Niezapomnianych wrażeń dostarczają spływy: kajakami Czarną Hańczą i Narwią oraz tratwami po Biebrzy. Coraz większą popularnością cieszą się szlaki konne przez największe polskie puszcze – Augustowską i Knyszyńską. Amatorzy mocniejszych wrażeń mogą skorzystać z balonu, samolotu lub motolotni.Z każdym rokiem rozszerza się baza noclegowa, zwłaszcza jeżeli chodzi o gospodarstwa agroturystyczne. Coraz częściej nie ograniczają się one do noclegów. Nad Biebrzą i Bugiem duże wrażenie pozostawia obserwacja przepływających rzekę stad krów, w Puszczy Białowieskiej - odwiedziny żubrów-samotników. U innych gospodarzy można samodzielnie upiec sękacza, utkać tkaninę czy ulepić naczynie z gliny.

Zapraszamy2

33

Spis treściSuwalszczyzna i Ziemia Sejneńska

g Suwalszczyzna & Ziemia Sejneńska. Kraina jak baśń ....................................................... 5g Wigierski Park Narodowy. Bóbr rządzi ............................................................................ 6g Muzeum Wigier. Batyskafem w ciemne głębiny ............................................................... 7g Klasztor w Wigrach. Widok z wieży, nocleg w eremie... ....................................... 8g Statek „Kameduła” i Wigierska Kolej Wąskotorowa. Z lądu i wody ................................... 9g W zgodzie z naturą i przepisami WPN. Raj dla wodniaków ............................................ 10g Imprezowe Suwałki. Blues i nie tylko ............................................................................ 11g 180 tysięcy narciarzy w półtora roku. Białe szaleństwa na stoku ................................... 12g Zaginiony świat Jaćwingów. Najlepiej zacząć od Fudżijamy .......................................... 13g Polska stolica płetwonurków. Najczystsza, najgłębsza jest Hańcza ....................................14g Połączeni ponownie przez Unię. Litewska stolica Polski ................................................ 15g Sejny upominają się o historię. Miasteczko na pograniczu ............................................ 16g Spływy i regaty okrągłych żaglówek. Meandry leniwej Marychy ...................................... 17g Najdłuższe szlaki rowerowe w regionie. W drodze z Aten pod... koło polarne .................. 18

Ziemia Augustowskag Na pewno wrócisz tu. Ziemia Augustowska .................................................................. 19g Pod znakiem turystyki wodnej. Augustów. kocham to miasto! ....................................... 20g Szczęśliwe losy Kanału Augustowskiego. Jak w XIX wieku ............................................ 21g Krótka historia Żeglugi Augustowskiej. Biała Flota ........................................................ 22g Śladami papieża Jana Pawła II. Byłem tu wiele razy... .................................................. 23g Z prądem za granicę lub do Biebrzy. Kajakiem przez trzy państwa! .............................. 24g 350 km wędrówki po leśnych duktach. Konno, rowerem, wpław .................................. 25g Najbardziej znana polska rzeka. Pałac Paca nad Rospudą ........................................... 26g Szlak, który łączy Mazury z Kanałem Augustowskim. Ciche Jezioro Rajgrodzkie ............ 27g Pod znakiem sportu i rekreacji. Przetańczyć całą noc ................................................... 28

Dolina Biebrzyg Dolina Biebrzy, czyli rozlewiska pod kontrolą natury...................................................... 29g Rzeka cudem ocalona przed postępem. Zobaczyć Biebrzę i powrócić ........................... 30g Wszystko dla turystów z lornetką Tropem bataliona i łosia ............................................. 31g Niezdobyta Twierdza Osowiec. Rosyjskie Verdun ........................................................... 32g Niedokończone dzieło hrabiego Brzostowskiego. Prześwietna Rzeczpospolita Sztabińska ..... 33g Spływ kajakowy Biebrzą i jej dopływami.

Od labiryntu wśród szuwarów do rozlewisk po horyzont ......................................................... 34g „Czerwone Bagno”. Królestwo łosia .......................................................................... 35g „Sto pomysłów dla Biebrzy”. Biebrzańskie sianokosy.................................................... 36

Dolina Narwig Kraina pełna niespodzianek. Dolina Narwi ................................................................... 37g Narwiański Park Narodowy. Wśród szumiących szuwarów ............................................ 38g Szlaki wokół parku narodowego. Wędrując z biegiem górnej Narwi ........................... 39g Podlaski Szlak Bociani. Wszystko co najlepsze w województwie ..................................... 40

3

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

3

g Tykocin – miasto z burzliwą historią. „Perła polskiego baroku” ..................................... 41g Łomża i okolice. Historia z domieszką przyrody ............................................................ 42g Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi. Bogactwo w dolinie ................................... 43g Imprezy plenerowe nad Narwią. Gdzie Kmicic uwolnił Oleńkę... .................................... 44

Biaystok i okoliceg Białystok – miasto z charakterem ................................................................................ 45g Białostockie rezydencje Branickich. Wersal podlaski ..................................................... 46g Muzeum w ratuszu, archiwum w dworku. Prywatny rynek bogatego magnata ............... 47g Białostockie świątynie Kościoły na drodze do niepodległości .............................................48g Białostockie judaika. Puste miejsce po Wielkiej Synagodze ........................................... 49g Park Planty i ulica Warszawska. Spacerkiem po Białymstoku ........................................ 50g Białostockie Muzeum Wsi. Drewniane Podlasie ............................................................ 51g Białostockie szlaki tematyczne. Śladem podmiejskich rezydencji ................................... 52g Miasto coraz bardziej przyjazne miłośnikom dwóch kółek. Rowerowy Białystok .............. 53g Plac pełen imprez ....................................................................................................... 54

Region Puszczy Knyszyńskiejg Puszcza Knyszyńska i Wzgórza Sokólskie. Kresowa szczęśliwość ................................. 55g Klimaty Puszczy Knyszyńskiej. Niezwykła sosna pospolita ........................................... 56g Supraśl – uzdrowisko z monastyrem w tle. Ikony ocalałe z przemytu ........................... 57g Cała puszcza w dwóch ogrodach. Arboretum i Silvarium ............................................... 58g Na Szlaku Tatarskim. Polski Orient ............................................................................... 59g Szlak Rękodzieła Ludowego. Nie święci garnki lepili ...................................................... 60g Kresowe Wędrówki. Rowerem, wierzchem, kajakiem, kolejką ........................................ 61g Uroczysko i Basowiszcza ............................................................................................. 62

Region Puszczy Białowieskiejg Nie kończący się sezon w Białowieży ...................................................................................... 63g Pierwszy polski park narodowy. Nie tylko największe stado żubrów na świecie ............... 64g Muzeum Przyrodnicze i Park Pałacowy. Pałacu żal ....................................................... 65g Obszar Ochrony Ścisłej oraz Rezerwat Pokazowy. Puszcza uczy pokory ......................... 66g Węzeł szlaków i ścieżek turystycznych. Wokół Narewki ................................................. 67g Białowieski Szlak Transgraniczny. Z wizytą u Dziadka Mroza ......................................... 68g Hajnówka i okolice. Brama do Puszczy ........................................................................ 69g Dla duszy i dla ciała. Festiwale śpiewającej duszy ......................................................... 70

Dolina Bugug Podlasie nadbużańskie ................................................................................................ 71g Cudowna Góra Grabarka. Woda, która uzdrawia od 300 lat .......................................... 72g Drohiczyn – miasto królewskie. Pierwsza stolica Podlasia ............................................. 73g Z biegiem Bugu. Rzeka ponownie odkrywana ............................................................... 74g Ciechanowiec i jego muzeum. Szlachta na zagrodzie .................................................... 75

Białystok – ścieżki rowerowe .............................................................................................. 76

Suwałki – ścieżki rowerowe ................................................................................................ 78

Skategoryzowane Punkty Informacji Turystycznej ............................................................... 794

55

Suwalszczyzna & Ziemia Sejneńska

g Kraina jak baśń g „Kraina jak baśń” to aktualne hasło promocyjne Suwalszczyzny. Kra-jobraz łączy tutaj cechy terenów podgórskich z nizinnymi pojezierzami. Wyjątkowo urozmaiconą rzeźbę terenu mamy w północnej części regio-nu, ukształtowanej przez najmłodsze zlodowacenie – głębokie rynny lo-dowcowe, kręte wały ozów i wysokie pasma wzgórz morenowych czy też największe w Polsce nagromadzenie głazów narzutowych. Właśnie tutaj w 1976 r. powstał pierwszy park krajobrazowy w Polsce. Z kolei największe w województwie jezioro Wigry, wraz z mniejszymi przy-ległymi ponad czterdziestoma jeziorami, jest chronione przez park na-rodowy. Jest to jedyne w Polsce tak duże jezioro o krętej linii brzegowej, urozmaicone wyspami, zatokami, głębinami, śródjeziornymi górkami i przybrzeżnymi obszarami płycizn. Wigierski Park Narodowy położony jest na północnym skraju Puszczy Augustowskiej, największego zwarte-go kompleksu leśnego na Niżu Środkowoeuropejskim. Suwalszczyzna to kraina bogata również pod względem historycznym. Znaleźć tu można pojaćwieskie kurhany i grodziska, a także ślady krzy-żackiej obecności. Perłą w koronie jest klasztor Kamedułów na jeziorze Wigry. Chociaż na tym najdalej wysuniętym na północny wschód skraw-ku Polski, graniczącym z Rosją, Litwą i Białorusią, udaje się uprawiać nawet winorośl mimo ostrego klimatu, to region słynie raczej z mocnych miodów i litewskich smakołyków: kartaczy, kołdunów i sękaczy.

Centrum Międzynarodowej Informacji Kulturalno-Turystycznej

Suwałki, ul. ks. K. Hamerszmita 16 tel. +48 87 563 05 38

www.cmikt.pl

Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna

Suwałki, ul. Kościuszki 82/7 tel. +48 87 566 58 72

tel./fax +48 87 566 54 94 www.suwalki-turystyka.info.pl

5

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

5

Wigierski Park Narodowy

g Bóbr rządzig „Zespół jezior wigierskich stanowi jeden z najciekawszych krajo-brazów naszego kraju. Krajobraz ten niepowtarzalny i bezcenny uznaje się za konieczne objąć szczególną ochroną dla potrzeb dydaktyczno- naukowych i krajobrazowych” – tak uzasadniano utworzenie Wigierskie-go Parku Krajobrazowego w połowie lat 70. XX w. Po kilkunastu latach, w 1989 roku, postanowiono zwiększyć ochronę Wigier – drugiego co do głębokości jeziora w Polsce (73 m) – utworzono Wigierski Park Narodo-wy. W sumie na terenie WPN znajdują się 42 jeziora.W północnej części WPN krajobraz jest pagórkowaty, z licznymi formami polodowcowej rzeźby terenu. Południowa część jest bardziej płaska, po-łożona na piaszczystych glebach sandru augustowskiego, porośniętego rozległymi borami i borami mieszanymi. W otaczających jezioro Wigry lasach kryje się jedna z głównych atrakcji Parku: kompleks 20 leśnych oczek wodnych, zwanych sucharami. Herbaciany kolor wody nadają im kwasy humusowe. WPN leży w północnej części Puszczy Augustowskiej, porośniętej prze-ważnie sosną i świerkiem. W Parku doliczono się kilkunastu gatunków storczyków, niektóre są bardzo rzadkie i chronione. Różnorodność poro-stów świadczy zaś o czystości powietrza. Równie bogaty jest świat zwie-rząt. W WPN żyje ich około 800 gatunków, ale „rządzi” bóbr – herbowe zwierzę Parku.Przez Wigry przepływa Czarna Hańcza, najdłuższa rzeka w Parku i jedna z najpopularniejszych tras kajakowych w Polsce.

Na zdjęciach:1/ Widok na Wigry od płd.-zach. strony.2/, 3/, /4 i 5/ Na szlakach wokół Wigier.

Noclegi w ParkuOprócz kilkudziesięciu gospodarstw agro-turystycznych i małych pensjonatów, poło-żonych w otulinie WPN, zwracamy uwagę na możliwość zakwaterowania na terenie Parku w obiektach pozostających w zarzą-dzie WPN: Zmotoryzowanym i rowerzystom pole-camy pokoje gościnne w leśniczówkach Lipniak, Leszczewek, Mikołajewo, Maćkowa Ruda, Gawarzec, Bryzgiel, Królówek oraz w siedzibie dyrekcji Parku w Krzywem (w su-mie 45 miejsc noclegowych). Kajakarze mogą zatrzymać się na polach namiotowych: „Jastrzęby” w Zakątach, „Za szkołą” w Maćkowej Rudzie, „Gremzdówka” w Wysokim Moście i „Bindużka”.

Centrum Informacji Turystycznej Wigierskiego Parku Narodowego

Krzywe 82tel. +48 87 563 25 62

www.wigry.win.pl

Czynne w dni robocze od 700 do 1500, w weekend na początku maja i połączony ze świętem Bożego Ciała oraz w czasie

wakacji również w soboty, niedziele i inne dni wolne od pracy 900-1600.

6

77

Muzeum Wigier

g Batyskafem w ciemne głębinyg Muzeum Wigier mieści się w dawnej stacji hydrobiologicznej w Starym Folwarku. W okresie międzywojennym, dzięki jej twórcy dr. Alfredowi Lityń-skiemu, stała się ona silnym ośrodkiem naukowym, a jezioro Wigry najle-piej poznanym akwenem w Polsce. Muzeum stanowi świetną kontynuację jego pracy – udostępnia jedną z najciekawszych ekspozycji w regionie dotyczącą przyrody i historii Wigier. Zwiedzanie Muzeum jest wycieczką w czasie i przestrzeni. Na początek – laboratorium, w czasach stacji – wiwarium. Latem prezentowane są tu żywe rośliny wodne i bezkręgowce. Pod mikroskopem można obejrzeć „świat w kropli wody”. Potem „przeskakujemy” w epokę lodowcową na Suwalszczyźnie. Wśród świstów wichru i trzasków pękającego lodu widzi-my makietę fragmentu lodowca z trójwymiarowymi zdjęciami śnieżnych pustyń. Po wyjściu z „lodowej groty” przenosimy się w czasy łowców reni-ferów, którzy pojawili się nad Wigrami 12 tys. lat temu. Następnie czeka nas skok na głęboką wodę – wirtualna podróż baty-skafem na dno jeziora Wigry. Najpierw na monitorach widzimy życie na powierzchni, później zanurzamy się w ciemne i zimne głębiny – mijamy rośliny, ryby. Przez „peryskop” można podglądać wigierskie pejzaże z róż-nych okresów historycznych. Z pomostu w kolejnej sali widać panoramę jeziora, słychać ptaki. Kontynuując wirtualną wędrówkę możemy wejść na miękkie torfowisko otaczające leśne jeziorko, zajrzeć do dziupli drzewa, poczuć się odkrywcą...

Ścieżki edukacyjnePo wizycie w Muzeum Wigier warto wybrać się na przynajmniej jedną ze ścieżek edukacyjnych: „Las” – 1,5 km, „Suchary” – 2,5 km, „Płazy” – 0,5 km, „Jeziora” – 6,2 km, „Puszcza” – 3,3 km. Na terenie Wigierskiego Parku Na-rodowego wiodą one przez tereny bardzo atrakcyjne przyrodniczo i kulturowo, łączą się ze szlakami turystycznymi, prowadzą-cymi w różne rejony Parku, dlatego też zwiedzanie powinniśmy zacząć właśnie od nich. Wzdłuż ścieżek umieszczono tablice informacyjne, kładki, platformy widokowe i wyznaczono miejsca odpoczynek.

Muzeum Wigier

Stary Folwark 50tel. +48 87 563 01 52www.wigry.win.pl/mw

7

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

7

Klasztor w Wigrach

g Widok z wieży, nocleg w eremie...

g Mało jest osób niewrażliwych na widok barokowych wież kościoła Nie-pokalanego Poczęcia NMP i czerwonych dachów klasztoru Kamedułów, majestatycznie wznoszących się nad jeziorem Wigry. Zespół klasztorny po-łożony na wigierskim półwyspie to najcenniejszy zabytek Suwalszczyzny. Kameduli przybyli tu w 1667 r. i przez pół wieku wznosili klasztor, który stał się jednym z największych i najbogatszych w Polsce. To zakonnicy za-łożyli miasto Suwałki. Po kasacji zakonu w 1800 r. władze pruskie wysied-liły mnichów na podwarszawskie Bielany, a obiekt ulegał stopniowej dewa-stacji. Dopiero powojenna rekonstrukcja przywróciła mu dawny blask. W skład zespołu wchodzą m.in.: dom furtiana, bramy na taras dolny i gór-ny, eremy, dom królewski, pałac biskupi, kościół, dawny refektarz i wieża zegarowa. Dla wielu to duże zaskoczenie, że eremy, czyli domki mnichów, to nie ponure pustelnie, ale ukwiecone malutkie, ozdobne kamieniczki, w których można zatrzymać na nocleg. Przełomowym momentem w po-wojennej historii klasztoru była wizyta Jana Pawła II w 1999 roku. Papież znał tutejsze okolice z młodzieńczych wypraw. Tak je wspominał po latach: „Ta ziemia była dla mnie zawsze bardzo gościnna, kiedy tu przybywałem, szukając tu także odpoczynku, zwłaszcza na wspaniałych jeziorach (....)”. Dzisiaj można zwiedzać apartamenty, w których gościł Papież podczas swojej najdłuższej pielgrzymki po Polsce.

Punkty i wieże widokoweDostępna dla turystów wieża klasztoru w Wigrach to najlepszy punkt widokowy w całym Wigierskim Parku Narodowym. Z kolei na jezioro z klasztorem w tle war-to popatrzeć z jednej z dwóch platform w Starym Folwarku (dojazd od drogi Suwałki–Sejny) lub po południu przy spokojnej powierzchni jeziora uchwycić w Cimochowiźnie lustrzane odbicie kla-sztoru w wodzie. Rozwiniętą, pełną zatok linię brzegową Wigier najlepiej podziwiać w Bryzglu z wieży widokowej przy leśni-czówce lub gospodarstwa agroturystycz-nego Widok (www.gawidok.pl).

Baza noclegowa prywatna jest zrzeszona w następujących organizacjach:

Wigierskie Stowarzyszenie Turystyczne

tel./fax. +48 87 563 77 22www.wigry.win.pl/wst

Suwalska Izba Rolniczo-Turystyczna

Suwałki, ul. Kościuszki 82/7tel. +48 87 566 58 72

www.suwalki-turystyka.info.pl

8

99

Statek „Kameduła” i Wigierska Kolej Wąskotorowa

g Z lądu i wodyg Wigierska Kolej Wąskotorowa to kontynuacja leśnej wąskotorówki w Puszczy Augustowskiej z czasów I wojny światowej, rozbudowanej w latach 1923-26. Kolejka, której trasa biegła z Płociczna w okolice Zel-wy, stanowiła uzupełnienie powstałego w latach 1824-39 Kanału Augu-stowskiego, głównego środka transportu drewna do Europy i tartaków położonych wzdłuż tego szlaku wodnego. Na jeziorze Wigry zlokalizowa-no szereg bindug, gdzie zatapiano drewno, zbijano je w tratwy i holo-wano w okolice tartaku w Płocicznie. W latach 80. XX w. kolejka uległa likwidacji i dopiero kilka lat temu wznowiła przewozy już jako kolejna atrakcja turystyczna Wigierskiego Parku Narodowego. W trasie kolejka zatrzymuje się na tzw. fotostopy. Na głównej stacji kolejki w Płocicznie znajduje się Muzeum-Galeria Fotografii Kolejowej.Statek „Kameduła”, którego nazwa nawiązuje do klasztoru wigierskiego, pływa trasą papieską – szlakiem, którym w 1999 roku płynął podczas swojej pielgrzymki papież Jan Paweł II. Żegluga na jeziorze Wigry rozpo-czyna się 1 maja i trwa do 31 października. Główna przystań znajduje się przy zespole poklasztornym w Wigrach. Rejs trwa blisko godzinę i 10 minut. Statki odpływają codziennie o godz. 10, 11.30, 13, 14.30 i 16. Bilety w cenie 20 zł – osoby dorosłe i 15 zł – dzieci do lat 14 (dzieci do lat 5 bezpłatnie) są do nabycia po uprzedniej rezerwacji lub bezpośred-nio na statku. Rejs odbywa się przy minimum 5 dorosłych pasażerach.

Wigierska Kolej Wąskotorowa Ośrodek „Hossa-Wigry”

Płociczno Tartak 40tel. +48 87 563 92 63 www.augustowska.pl

Dojazd od drogi Augustów-Suwałki w kierunku na Płociczno.

Statek „Kameduła”

tel. +48 87 563 70 10gsm +48 606 387 611

www.statekwigry.pl

9

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

9

W zgodzie z naturą i przepisami WPN

g Raj dla wodniakówg Turystyka wodna na Suwalszczyźnie ma wspaniałe tradycje. W 1928 roku suwalscy harcerze na własnoręcznie wykonanych kajakach dopły-nęli do Poznania na Powszechną Wystawę Krajową. Jan Paweł II jako młody kapłan brał udział w spływach kajakowych Czarną Hańczą. Już w 1938 roku zorganizowano nad Wigrami pierwsze kursy żeglarskie, zaś Regaty o Błękitną Wstęgę Jeziora Wigry odbywają się od ponad 50 lat.Czym Zakopane było dla turystyki górskiej, tym szlak kajakowy z Wigier przez Czarną Hańczę i Kanał Augustowski dla rozwoju turystyki na ni-zinach. Spływ poniżej Wigier to bodaj najbardziej znany kajakowy szlak w Polsce. Klasyka to tzw. mała i duża pętla. Pierwsza (6 dni) prowadzi przez jeziora Białe, Studzieniczne i Kanał Augustowski do jeziora Serwy, stamtąd trzeba przewieźć kajaki do Bryzgla, dalej jeziorem, Czarną Hańczą i od Rygola powrót Kanałem. Duża pętla (8-9 dni) wypływa z Augustowa w rzekę Rospudę, dalej pod prąd w rzeczkę Bliznę do jeziora Blizno (przy niskim stanie wody odcinek Powstańce-jez.Blizno często jest nie do prze-płynięcia!), kajaki przewozimy na Wigry i dalej tak jak przy małej pętli.Żeglarze ciągną na Wigry, gdzie panuje cisza (obowiązuje tu zakaz uży-wania silników spalinowych) i nie ma tłoku. Jezioro ma ciekawy kształt i zróżnicowany charakter brzegów. Utrudnieniem dla żeglarzy może być zmienność kierunków wiatrów, liczne płycizny oraz ograniczenia w dostę-pie do niektórych brzegów, wyznaczone przez Wigierski Park Narodowy.

Wypożyczalnie sprzętu wodnego (kajaki, łódki, rowery wodne, żaglówki), organizacja spływów kajakowych: Bryzgiel Widok – www.gawidok.pl Buda Ruska Z. Terlecki – www.budaruska.republika.pl Gawrych Ruda MOP – www.gawrychruda.pl, Nad Stawem – www.nadstawem.eu, U Jawora – www.ujawora.republika.pl Leszczewek: CAMP LESZCZ – www.camp-leszcz.suwalszczyzna.net, Stary Folwark FORMA-T – www.forma-t.com.pl, K.&B. Łukowscy – www.wigry.info.pl Suwałki POTOK – www.splywy-suwalszczyzna.pl, PTTK – www.suwalki.pttk.pl, M. Twerdochlib – www.akajak.pl Wigry HOBBIT – www.hobbit.suwalki.com.pl

10

1111

Imprezowe Suwałki

g Blues i nie tylkog Suwałki tętnią życiem, szczególnie latem, kiedy zjawia się tu więcej turystów. Dlatego miasto dba o ciekawą ofertę imprez kulturalnych. Letni Suwałki Blues Festival jest jednym z największych festiwali blueso-wych w kraju. Wystarczy zerknąć na nazwiska gwiazd, które tu bywają: Joe Bonamassa, Jeremy Spencer&Trond Ytterb, Nina van Horn&Her Band, Sławek Wierzcholski&Nocna Zmiana Bluesa. W wakacje odbywają się suwalskie Teatr-Akcje. Można na nich zobaczyć znakomite spektakle z Polski i zagranicy. Wielu ambitnych przedsięwzięć: koncertów czy pub-likacji podejmuje się Fundacja Miasto. Do osób poszukujących „lżejszej” rozrywki skierowany jest „Jarmark Folkloru i Jadła Kresowego: bliny, ce-peliny, pierogi…”, cyklicznie organizowany w Suwałkach. Zasłużoną sławą cieszy się suwalskie Muzeum Okręgowe. Dział Historii Sztuki może się poszczycić jedną z największych w kraju kolekcji prac Alfreda Wierusz-Kowalskiego. Znajdują się tu także płótna Jacka Mal-czewskiego, Juliana Fałata, Chrystiana Breslauera, Teodora Axentowi-cza, Leona Wyczółkowskiego i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Od kilku lat Muzeum organizuje dwie letnie imprezy plenerowe: Jaćwieski Festyn Archeologiczny w Szwajcarii i Piknik Kawaleryjski. Suwalskie Muzeum posiada dwa oddziały: Muzeum im. Marii Konopnickiej (pisarka urodziła się w Suwałkach) oraz Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły (artysta mieszka nieopodal Suwałk – w Maćkowej Rudzie).

Ulica KościuszkiUkład przestrzenny obecnego śródmieś-cia Suwałk, z jedną główną ulicą prze-cinającą miasto, został ukształtowany w pierwszej połowie XIX wieku. Z tego okresu pochodzi też większość zabytków przy ulicy Tadeusza Kościuszki: kościół ewangelicki pw. Św. Trójcy (1839-1841, proj. Ritschela i Majerskiego), Muzeum im. Marii Konopnickiej (nr 31), budynek II LO (nr 36), budynek dawnej poczty (nr 45), ratusz i odwach (1834-1844), koś-ciół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (1838–1840), kościół pw. św. Aleksandra (1820-1825, proj. P. Aigner), „Dom pod kolumnami” (nr 62), Archiwum Państwo-we (nr 69), „Dom gubernatora” (nr 71), Gmach Komisji Wojewódzkiej (nr 74), apteka (nr 78), „Resursa Obywatelska” – obecnie Muzeum Okręgowe (nr 81).

Muzeum Okręgowe w Suwałkach

ul. T. Kościuszki 81tel./fax: +48 87 566 57 50www.muzeum.suwalki.info

Suwałki District Museum (pic. E. Przytuła) Kościół pw. św. AleksandraSuwałki District Museum (pic. S. Woś)

11

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

11

180 tysięcy narciarzy w półtora roku

g Białe szaleństwa na stokug Na Suwalszczyźnie świetnie spędza się czas także zimą. Kuligi ośnie-żonymi leśnymi traktami ciągle mają tu coś z klimatu Rzeczpospolitej szlacheckiej. Z drugiej strony – wyciągi narciarskie nie ustępują nowo-czesnym ośrodkom w górach. Poza leśnymi trasami dla biegających na nartach jest tu profesjonalny ośrodek sportów zimowych „Szelment” w Jeleniewie i wyciąg narciar-ski w Dąbrówce. W „Szelmencie” na miłośników „białego szaleństwa” czeka 5 tras zjazdowych. Jeden ze stoków posiada naturalną rynnę, idealną do uprawiania snowboardu. Stoki są sztucznie dośnieżane i ra-trakowane. Lampy pozwalają na bezpieczną jazdę po zmroku. Goście mogą skorzystać z 4 wyciągów narciarskich o długości 300-400 m oraz stumetrowego wyciągu dla dzieci. Trasy narciarskie mają różny stopień trudności. Doświadczeni instruktorzy prowadzą szkolenia narciarskie i snowboardowe dla dzieci i dorosłych oraz kursy jazdy sportowej na tyczkach i bojach carvingowych. Na polu treningowym można spróbo-wać swoich sił w slalomie, slalomie gigancie i slalomie carvingowym. Rodzice mogą bez obaw posłać pociechy do narciarskiego przedszkola. Wyciąg narciarski Dąbrówka położony jest 9 km od Suwałk, na łagodnym wzgórzu nad jeziorem o tej samej nazwie. Stok jest sztucznie naśnieżany, ratrakowany i oświetlony. Długość zjazdu wynosi 300 m. Do dyspozycji narciarzy i snowboardzistów dostępni są instruktorzy jazdy. Na miejscu można skorzystać z wypożyczalni sprzętu narciarskiego.

Sposób na latoNiespełna po półtora roku od otwarcia, WOSiR „Szelment” odwiedziło ok. 180 tysięcy osób, w tym wielu z państw ościennych: Litwy, Rosji i Białorusi. Wie-lu zachęca możliwość wykupienia noc-legów i wyżywienia przy samym stoku.Równolegle z rozwojem bazy zimowej ośrodek wzbogaca ofertę na lato. W lip-cu 2010 r. zostało otwarte minipole golfowe o powierzchni 3 tys. m2 z 18 dołkami z wypożyczalnią sprzętu (kije i piłeczki golfowe). Do czasu rozpoczę-cia sezonu letniego 2011 wybudowany zostanie park linowo-wspinaczkowy – 5 tras o różnych skalach trudności. W pla-nach jest budowa wyciągu wodnego o długości 1500 m wraz z nowoczesną plażą o stumetrowej linii brzegowej oraz windą dla niepełnosprawnych.

Wojewódzki Ośrodek Sportu i Rekreacji Szelment

Jeleniewotel./fax +48 87 568 30 07

www. wosir-szelment.pl

12

1313

Zaginiony świat Jaćwingów

g Najlepiej zacząć od Fudżijamy g Suwalski Park Krajobrazowy jest najstarszym parkiem w Polsce, a przyrodnicy i lokalni patrioci uważają, że także najpiękniejszym. Warto go zobaczyć w trzech szatach: wiosennej, zimowej, a przede wszystkim najbogatszej – jesiennej. Najlepiej jego walory docenimy spoglądając nań z Cisowej Góry, zwa-nej „suwalską Fudżijamą”. Widać stamtąd zagłębienie rzeki Szeszupy i kilkanaście malowniczych jezior. Punkt widokowy w Smolnikach wziął swoją nazwę od Mickiewiczowskiej epopei „Pan Tadeusz”, którą kręcił w tym miejscu znakomity polski reżyser Andrzej Wajda. Niezliczone gła-zy (rezerwaty: „Głazowisko Bachanowo”, „Głazowisko Łopuchowskie”, „Rutka”) i srebrzące się „oczka” uzupełniają polodowcowy krajobraz, który jest żywą ilustracją podręcznika geografii.W Parku znajduje się ciekawy obiekt archeologiczny – wczesnośrednio-wieczne grodzisko w Szurpiłach, zwane Górą Zamkową. Na przełomie V i VI w. zamieszkujący te ziemie Jaćwingowie zbudowali tu warownię, umocnioną w XI wieku. Do dziś – przyglądając się zboczom – dostrzec można trzy pierścienie ziemnych wałów obronnych, umocnionych głaza-mi. W dokumencie krzyżackim z 1425 roku wzniesienie określane jest jako „potężne grodzisko Surpyl”. Krzyżakom, po wielu próbach, udało się je zdobyć. Po upadku plemienia Jaćwingów zbudowali tu swój zamek obronny Litwini.

StaroobrzędowcySą potomkami Rosjan, którzy w XVII wieku nie uznali reform w tamtejszej Cerkwi i uciekając przed prześladowa-niami osiedlili się m.in. w Polsce i Pru-sach Wschodnich. Staroobrzędowcy nie uznają duchownych, zastępują ich oso-bami świeckimi, tzw. nastawnikami. Nie wolno im pić alkoholu i herbaty ani palić papierosów. Dawniej mężczyźni musieli obowiązkowo nosić brody. Zmarłych chowają w białych strojach. W Polsce mieszka około półtora tysiąca staroob-rzędowców. W województwie podlaskim są ich trzy świątynie, zwane molennami: w Gabowych Grądach k. Augustowa, Su-wałkach i Wodziłkach.

Suwalski Park Krajobrazowy

Malesowizna-Turtul tel. +48 87 569 18 01

www.spk.org.pl

Wodziłki

13

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

13

Polska stolica płetwonurków

g Najczystsza, najgłębsza jest Hańczag O walorach Suwalszczyzny można opowiadać długo, i to używając samych „naj”. Są tu najgłębsze i najczystsze jeziora, a także najwięk-szy na całym Niżu Środkowoeuropejskim kompleks leśny, najpiękniejsze księżycowe krajobrazy polodowcowe z największym nagromadzeniem głazów narzutowych, najsurowszy w kraju klimat, przez który okolice te zyskały przydomek „polskiego bieguna zimna”.Unikatem na skalę światową jest jezioro Hańcza, najgłębsze w Polsce, a nawet w środkowej części kontynentu. Powstało z roztopu wód polo-dowcowych w głębokiej rynnie, stworzonej przez lodowiec. Do tej pory wydawało się, że jego maksymalna głębokość to 108,5 m, ale ostatnie badania wykazały, że ma ono o trzy metry więcej – 111,5 m. Akwen ma cechy jeziora wysokogórskiego z bardzo czystymi, przejrzystymi, dobrze natlenionymi wodami. Od wielu lat jest ono modne wśród płe-twonurków, którzy w Błaskowiźnie mają swoją stałą bazę. Na brzegach Hańczy rozrzucone są liczne głazy, niektóre nawet kilkumetrowej szero-kości. Nagromadzenie głazów jest tak duże, że sprawiają wrażenie, jakby ktoś je specjalnie poukładał. Jezioro Hańcza jest rezerwatem przyrody, w 1974 zostało wpisane na listę Projektu Aqua UNESCO z powodu swo-jej głębokości i podwodnych ścian, utworzonych ze zwięzłych osadów polodowcowych.

Drogi widokoweWyjątkowo atrakcyjną drogą jedziemy nad Hańczę: Jeleniewo-Szurpiły-Turtul- Błaskowizna-Przełomka-Mierkinie-Stara Hańcza. Po drodze możemy podziwiać widoki na nieckę jezior szurpilskich (war-to zboczyć na Górę Zamkową), rezerwat „Głazowisko Rutka”, dolinę Czarnej Hań-czy i jezioro Hańcza.Nie mniej atrakcyjne są inne trasy: Jeleniewo-Gulbieniszki-Rutka Tartak-Wiżajny: szosa wybitnie widokowa przez Bramę Jeleniewską, nieopodal Góry Ci-sowej w Gulbieniszkach, wzdłuż doliny Szeszupy, przez Dolinę Rowelską, garb Góry Rowelskiej (widoki na Góry Sudaw-skie). Jeleniewo-Sidory-Smolniki-Wiżajny: kra-jobraz doliny Szeszupy, jezior kleszczo-wieckich, okolic Wiżajn.

CN Adriatic (Błaskowizna 31, gsm +48 501 329 766, 501 329767, www.cn-adriatic.pl)

Centrum Nurkowe nad Jez. Hańcza - www.bananadivers.pl

Przewodnik nurkowy (Mierkinie 7, gsm +48 608 508-716, www.jeziorohancza.pl)

14

1515

Połączeni ponownie przez Unię

g Litewska stolica Polskig Do XII wielu okolice Puńska zamieszkiwali Jaćwingowie. Potem na długo wszystko zagłuszyła puszcza, zwana później Puszczą Merecką. Dopiero w XV wieku obszary te zaczęli zaludniać Litwini z Merecza oraz Polacy z Mazowsza. Obie nacje współistniały przez wiele stuleci. Dziś Litwini stanowią w Puńsku kilkutysięczną większość i dbają o kultywowa-nie tradycji. Na ulicach miasteczka, w urzędach, słychać język litewski. A na stołach – ku uciesze turystów – serwowane są litewskie potrawy. Goście opuszczają Puńsk z zapasem znakomitego ciemnego chleba na kalmusie.W Domu Kultury Litewskiej można zwiedzić Muzeum Etnograficzne, któ-re stworzył Józef Vaina. Zaczynał od zbierania staroci, aż uzbierała się kolekcja licząca dwa tysiące eksponatów, głównie związanych z dawnym gospodarstwem i rzemiosłem. W skansenie można zobaczyć, jak wyglą-dała XIX-wieczna chata oraz obejrzeć prezentacje teatrów stodolanych, starej formy litewskiego teatru, korzeniami sięgającego XIX wieku.Wyjątkowo kolorowo jest w Puńsku 15 sierpnia na święto Matki Boskiej Zielnej, połączonym tutaj ze Świętem Chleba, Mleka i Miodu. Ludzie idą do kościoła z kwiatami, ziołami, kłosami zbóż, kobiety w strojach ludo-wych z wiankami na głowach. Na jarmarku można kupić tkaniny, hafty, ceramikę, wyroby z drewna i gliny, wycinanki, palmy, pisanki, koszyki i inne przedmioty. Można również spróbować litewskiego chleba, pysz-nych ciast i słodkiego miodu. Wieczorem zabawa i koncerty przenoszą się nad jezioro Punia, gdzie tańce trwają do białego rana.

Bryczką na LitwęPonieważ Polska i Litwa należą do strefy Schengen, między tymi państwami nie prowadzi się kontroli granicznej. Granicę można przekraczać w dowolnym miej-scu i porze, o ile inaczej nie stanowią lokalne przepisy (np. na terenie parków narodowych). Od kilku lat odbudowuje się lokalne połączenia drogowe, z których coraz chętniej korzystają zarówno turyści zmotoryzowani, jak i rowerzyści.Jedną z bardziej oryginalnych nowych pro-pozycji jest szlak konny wokół jeziora Ga-ładuś: Lazdijai (Łoździeje)-Puńsk-Lazdijai. W ciągu dwóch dni pokonujemy 64 km po drogach asfaltowych, gościńcach i ścież-kach leśnych. Jedziemy wierzchem, jed-no-, albo dwuzaprzęgowym powozem lub wozem ciągniętym przez kucyki.

Centrum Informacji Turystycznej Urząd Gminy Puńsk

tel. +48 87 5161 079 Puńsk, ul. Mickiewicza 23

cit@cit.ugpunsk.pl www.cit.ugpunsk.pl

15

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

15

Sejny upominają się o historię

g Miasteczko na pograniczug Sejny – ciche miasteczko, które wita nas klasztornym zespołem po-dominikańskim o kształcie czworoboku, z narożnymi basztami zwień-czonymi hełmami oraz późnorenesansową bazyliką Nawiedzenia NMP z lat 1610-1619, zwróconą szczytem do głównej ulicy. Najcenniejszym zabytkiem bazyliki jest słynąca z cudów drewniana gotycka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Na drugim końcu ulicy znajduje się Biała Synago-ga, zbudowana przez osadników żydowskich, którzy napłynęli tutaj pod koniec XVII wieku.Sejny pięknie upominają się o swoją historię. Dzieci skupione wokół Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”, który zajmuje teraz tzw. Białą Synagogę (jeden z najlepiej tego typu obiektów w regionie) i dawną szkołę talmudyczną, zbierały od sąsiadów i rodzin tutejsze historie. Na tej podstawie stworzyły makietę dawnych Sejn sprzed wojennych katakli-zmów, w których są jeszcze Żydzi, Litwini, Białorusini i Cyganie. Spisały te historie jako „Kroniki Sejneńskie” i zagrały na scenie.„Pogranicze” to główny animator życia kulturalnego w miasteczku. Na zaproszenie Ośrodka bywały tu takie osobistości, jak: Tomas Venclova, Czesław Miłosz czy Claudio Magris. „Pogranicze” zajęło się także reno-wacją pobliskiego modrzewiowego dworku w Krasnogrudzie, gdzie Cze-sław Miłosz, polski noblista, spędzał wakacje w latach szkolnych.Na posiłek warto zatrzymać się w Domu Litewskim na znakomite litew-skie dania (obiekt oferuje również noclegi).

Transgraniczny Szlak DominikańskiChoroszcz – Różanystok – Krasnybór – Sejny – Wilno – Liszkawa – Aglona (Łotwa)

Obejmuje najcenniejsze obiekty kultu-ry sakralnej z XVI-XVII w., zbudowane przez zakon Dominikanów na trasie od Choroszczy do Aglony na Łotwie. Domi-nikanie swą działalnością duszpaster-ską, oświatową i gospodarczą wywarli znaczący wpływ na rozwój społeczności lokalnych polsko-litewskiego pogranicza. Pierwsi misjonarze dominikańscy w la-tach 40. XIII w. objęli swą działalnością ziemie Jaćwingów. W połowie XV w. po-wstał pierwszy klasztor w Wilnie. W XVII w. na terenie obecnego województwa podla-skiego powstały kolejno klasztory: w Sej-nach, Krasnymborze, Różanymstoku i Choroszczy.

Centrum Informacji Turystycznej ** Stowarzyszenie „Ziemia Sejneńska”

tel. +48 87 516 34 00Sejny, ul. Wojska Polskiego 60b

www.ziemia-sejnenska.pl

SejnyKrasnybór

Różanystok

Choroszcz

16

1717

Spływy i regaty okrągłych żaglówek

g Meandry leniwej Marychyg Brak formalnej granicy między Polską i Litwą wydłużył możliwość spływu Marychą – najdłuższą rzeką Sejneńszczyzny. Jest to rzeka spo-kojna, doskonała na familijne wyprawy z dziećmi i w przeciwieństwie do inny szlaków niezatłoczona. Spływ Marychą najlepiej rozpoczynać z jeziora Pomorze, w okolicy którego możemy znaleźć niedrogie noc-legi w kwaterach agroturystycznych lub ośrodkach wypoczynkowych. Biorąc pod uwagę, że przy zmiennej pogodzie na jeziorze powstają duże fale, najlepiej wybrać obiekt we wschodniej jego części, jak np. Ośrodek Turystyczny „Kukle”. Przed zniesieniem granic wewnętrznych w UE spływ możliwy był tylko do wsi Budwieć na granicy z Republiką Litewską. I chociaż po wejściu do strefy Schengen możemy spłynąć do trójstyku granic (Polska, Litwa, Białoruś), radzimy skończyć wyprawę we wsi Stanowisko. Chociaż spływ w najkrótszej wersji z jeziora Pomorze trwa od 4 do 5 godzin, warto imprezę przedłużyć o krótki pobyt w rezerwacie przyrody „Tobolinka” ze śródleśnym jeziorem dystroficznym i pływającymi wyspami – płatami tor-fowców oraz zwiedzanie prywatnego skansenu „Dawna wieś” w Zelwie. Rodzinny charakter mają również Integracyjne Regaty Żaglowych Łodzi Okrągłych organizowane na jeziorze Pomorze przez ośrodek „Kukle”. Podczas zawodów uczestnicy żeglują na okrągłych łodziach, które nie wymagają posiadania uprawnień żeglarskich. Impreza trwa trzy dni i skierowana jest także do osób niepełnosprawnych.

Szlak polsko-litewskich tradycji kulinarnych

Jeszcze w trakcie przygotowań do wstą-pienia Polski do Unii, odżyły tradycje ku-linarne na pograniczu polsko-litewskim. Dzisiaj warto zatrzymać się w jednej z licznych na tym obszarze kwater agro-turystycznych, gdzie wiejskie kucharki są mistrzyniami w przygotowaniu kartaczy, soczewiaków, kakorów i blinów. W wie-lu domach wypieka się słynne sękacze i chleb na kalmusie. Smak tych potraw jest niepowtarzalny i nigdzie indziej niespotykany. Można skorzystać tutaj z rekomendacji Stowarzyszenia „Ziemia Sejneńska” (www.ziemia-sejnenska.pl), które pomaga w organizacji pobytu u gościnnych gospodarzy – z dala od wielkomiejskiego ruchu, w otoczeniu naj-czystszych jezior i lasów,

Ośrodek Turystyczny „Kukle”

Kukletel. +48 85 742 43 51

www.kukle.pl

17

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

17

Najdłuższe szlaki rowerowe w regionie

g W drodze z Aten pod... koło polarne

g Wzgórza oraz kręte drogi Suwalszczyzny to nie lada gratka dla ro-werzystów. Prowadzi tutaj Międzynarodowa Trasa Rowerowa Euro Velo R11, która łączy Ateny z północnym przylądkiem Norwegii. Przez Podla-skie biegnie blisko trzystukilometrowy odcinek szlaku m.in. przez parki narodowe Wigierski i Biebrzański, Puszczę Augustowską, Dolinę Narwi. Na całej trasie na rowerzystów czekają gospodarstwa agroturystyczne i niewielkie pensjonaty, proponujące noclegi w dobrym standardzie oraz wyżywienie oparte na lokalnej kuchni.Fani dwóch kółek mogą się też wybrać na krajoznawczy objazd „Pier-ścieniem Rowerowym Suwalszczyzny”. Dzieli się on na część północną (173,4 km) i południową (176,3 km). Północna zaczyna się w Żegarach, prowadzi przez pojaćwieskie ziemie, na północy dociera do Gór Sudaw-skich (polskiego bieguna zimna). Zachodnią granicę wytyczają Przerośl, Filipów, Bakałarzewo i Raczki (dzisiaj wsie, dawniej miasta pogranicza polsko-pruskiego) oraz malownicze jeziora i dolina Rospudy. Część południowa (176,3 km) prowadzi śladami działalności trzech wielkich Polaków: hr. Ludwika Paca (pałac w Dowspudzie), hr. Karola Brzostowskiego (Rzeczpospolita Sztabińska) i gen. Karola Prądzyńskiego (Kanał Augustow-ski). Wszyscy żyli w XIX wieku i mimo że działali w zaborowej rzeczywistości, zasłynęli jako reformatorzy i racjonalizatorzy.

Międzynarodowa Trasa Rowerowa Euro Velo R11 (przebieg w województwie podlaskim – 303 km)Ogrodniki (0,0 km) – Żegary (8,2) – Sejny (13,5) – Wysoki Most (33,7) – Maćkowa Ruda (35,4) – Wigry (44,6) – Stary Folwark (47,9) – Sobolewo-Pło-ciczno (58,0) – Bryzgiel (65,2) – Serwy – Sucha Rzeczka (85,4) – Studzieniczna (94,0) – Augustów (105,0) – Białobrzegi (110,0) – Gabowe Grądy (116,0) – Śluza Sosnowo (127,1) – Woźnawieś (143,5) – Ciszewo – Ruda (173,6) – Białaszewo (187,9) – Radziłów (203,5) – Brzostowo (215,4) – Burzyn (220,3) – Sambory (227,8) – Wizna (232,5) – Niwkowo – Drozdowo (253,5) – Piątnica (259,0) – Łomża (262,0) – Nowogród (280,0) – Czartoria (289,5) – Miastkowo (295,0) – Tarnowo (300,5)

18

1919

Na pewno wrócisz tu

g Ziemia Augustowskag Augustów jest nieoficjalną letnią stolicą województwa podlaskiego. Otaczające miasto czyste rybne jeziora i pachnące grzybowe lasy dają nie tylko relaks oraz odpoczynek, ale zaspokajają też potrzeby zwolenni-ków aktywnego wypoczynku. Każdy tu znajdzie coś dla siebie, bowiem prężnie rozwijająca się w regionie branża turystyczna ma bardzo zróż-nicowaną ofertę: od spływów rzeką Rospudą dla wytrawnych kajakarzy po przejażdżki stylizowanymi gondolami dla weekendowych gości. Są tu znakomicie przygotowane szlaki konne, rowerowe, a także piesze. Wszystkie prowadzą do Puszczy Augustowskiej, której żywiczny sosno-wo-świerkowy aromat pamięta się na długo po wakacjach. Należy ona do jednego z największych zwartych kompleksów leśnych na Niżu Eu-ropejskim. Sześć urokliwych jezior wokół Augustowa: Necko, Białe, Rospuda, Stu-dzieniczne, Sajno oraz Sajenek wraz z rzeką Nettą i zabytkowym Kana-łem Augustowskim tworzą imponujący szlak wodny.Augustów stanowi doskonałą bazę wypadową do litewskiego Wilna i Kow-na, Grodna na Białorusi czy rosyjskiego Kaliningradu. Bogaty kalendarz imprez sportowo-kulturalnych zapewnia mnóstwo do-datkowych wrażeń. Kto raz doświadczył piękna Augustowa, z radością tu powróci.

Centrum Informacji Turystycznej ****

Rynek Zygmunta Augusta 4416-300 Augustów

tel. +48 87 643 28 83 it@augustow.eu

www.augustow.euwww.augustow.pl

19

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

19

Pod znakiem turystyki wodnej

g Augustów – kocham to miasto!g Aby docenić położenie Augustowa, koniecznie trzeba wypłynąć na otaczające miasto jeziora: Necko, Białe, Sejny i poczuć wiatr przynoszą-cy powietrze charakterystyczne dla lasów sosnowo-świerkowych – bo-gate w tlen, olejki eteryczne i fitoncydy, które działają bakteriobójczo, normalizują ciśnienie tętnicze i rytm serca. Gdy dodamy odkryte w okoli-cy obfite złoża borowiny, wykorzystywane w leczeniu chorób reumatycz-nych i narządów ruchu, zrozumiemy dlaczego w 1993 roku Augustów otrzymał status uzdrowiska.Sercem miasta jest Rynek Zygmunta Augusta. Według legendy, Augu-stów zawdzięcza swoje powstanie pierwszemu spotkaniu Zygmunta Au-gusta i Barbary Radziwiłłówny, dla upamiętnienia którego król założył tu miasto. Pierwsza wzmianka historyczna o osadzie nad Nettą z 1496 r. dotyczy jednak cła za przeprawy rzeczne. Piękno przyrody podziwiać można z pokładu białej floty. Statki: „Serwy”, „Sajno” i „Perkoz” pływają od wiosny do jesieni. Tam, gdzie nie do-trze statek, dopłyniemy gondolami, katamaranami czy kajakami. Jedną z największych atrakcji Augustowa jest pierwszy w Polsce wyciąg nart wodnych. Jego długość wynosi 740 m, a maksymalna prędkość, jaką może rozwinąć, to 58 km/h. Poza tym można aktywnie spędzić czas na basenie, całorocznym lodowisku, skuterach wodnych, uprawiając win-dsurfing lub nurkując.

Rowerem wokół AugustowaCoraz więcej turystów po przyjeździe do Augustowa rezygnuje z samocho-dów i przesiada się na rowery. Można je wypożyczyć w jednym z następujących punktów: Jan Wojtuszko: ul. Nadrzeczna 62a, +48 644 75 40, 604 95 86 73, www.sprzetwodny.prv.pl; „Necko”: ul. Sportowa/camping Bartek, +48 85 643 02 22, +48 603 378 903, www.necko.pl; Ośrodek Kolonijny „Jędrek”: ul. Wczasowa 2, +48 85 643 32 73, +48 600 822 324, www.jedrek.pl; „Solar-Sky”: ul. Portowa/przy moście, +48 501 274 244, www.splywykanu.com; „Szuflada Cafe & Bar”: ul. ks. Skorupki 2c, +48 85 644 63 15, www.szuflada.augustow.pl; Zbigniew Karczewski: ul. 29 Listopada 9 (przy Domu Nauczy-ciela), +48 500 223 049.

20

2121

Szczęśliwe losy Kanału Augustowskiego

g Jak w XIX wiekug Gdy w końcu XVI wieku król Stefan Batory rzucił hasło stworzenia szlaku wodnego łączącego Wisłę z Niemnem przez Narew i Biebrzę, nie przypuszczał, że na zbudowanie Kanału Augustowskiego trzeba będzie czekać blisko dwa i pół wieku. Zabrał się za to w 1822 r. książę Franci-szek Ksawery Drucki-Lubecki. Przekonał cara do budowy drogi wodnej umożliwiającej połączenie z Bałtykiem, omijające terytorium Prus, które wprowadziły właśnie wysokie cła. Prace rozpoczęto w 1824 r., ukończo-no po 14 latach. Ale koniunktura się zmieniła, cła obniżono, a Kanał został zdegradowany do roli trasy lokalnej. Dzięki temu, że nikomu nie opłacało się go modernizować, Kanał jest dzisiaj zabytkiem budowni-ctwa hydrologicznego na światową skalę z szansami wpisania na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.Na Kanale o długości 101,2 km wybudowano 18 śluz, z których 14 znajduje się po polskiej stronie, jedna w pasie granicznym i trzy po stro-nie białoruskiej. Do dzisiaj wygląd zbliżony do pierwotnego zachowało 9 śluz. Tak jak w XIX wieku śluzowi otwierają luki wrót, podnosząc zastawki ręcznymi lewarkami. Kanał Augustowski w połączeniu z Czarną Hańczą i jeziorem Wigry jest jednym z najbardziej znanych szlaków kajakowych w Polsce. To jedyne miejsce, gdzie granicę Unii Europejskiej z Białorusią można przekroczyć kajakiem, rowerem wodnym czy łódką.

Warto wiedziećNa szlaku wybudowanego w latach 1824-1839 Kanału Augustowskiego znajduje się 12 jezior: Mikaszówek, Mi-kaszewo, Krzywe, Paniewo, Orle, Gor-czyckie, Serwy, Studzieniczne, Białe, Necko, Rospuda i Sajno.

Z 14 śluz po polskiej stronie (licząc od rzeki Biebrzy): Dębowo, Sosnowo, Bor-ki, Białobrzegi, Augustów, Przewięź, Swoboda, Gorczyca, Paniewo, Perkuć, Mikaszówka, Sosnówek, Tartak, Kudryn-ki i Kurzyniec – najwyżej położona jest Gorczyca. Oznacza to, że rozpoczynając tam spływ zawsze płyniemy z prądem.

Muzeum Kanału Augustowskiego

ul. 29 Listopada 5aAugustów,

tel. +48 87 643 23 60

21

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

21

Krótka historia Żeglugi Augustowskiej

g Biała Flotag W XIX wieku po Kanale Augustowskim i okolicznych akwenach pływa-ły jedynie parowce inspekcji dozoru celnego, z rzadka zabierając na po-kład pasażerów. Przełom nastąpił na początku lat 30. ub. wieku, kiedy to Związek Nauczycielstwa Polskiego wybrał Augustów na miejsce ogólno-polskich szkoleń. Z myślą o ich uczestnikach zakupiono statek „Zygmunt August” i świadczono usługi prawie do wybuchu II wojny światowej. Żegluga Augustowska w pierwszy rejs wypłynęła w 1953 roku, opiera-jąc się na poniemieckich statkach sprowadzonych z jezior mazurskich. Obecnie na rejsy liniowe (a także zamawiane) wypływają trzy statki Bia-łej Floty: 200-osobowe „Sajno” i „Serwy” oraz 100-osobowy „Perkoz”. Kursują od wiosny do jesieni. Organizowane są rejsy specjalne, nocne oraz imprezy rozrywkowe. Na statku „Serwy” można wynająć „kajutę milionerów”. Jest to specjalna 5-7-osobowa kabina o podwyższonym standardzie. W sezonie letnim regularne rejsy (według rozkładu) obywają się z portu w Augustowie. Kursują rzeką Nettą, na jezioro Necko i Rospuda, docie-rając do ujścia rzeki Rospudy. Rejs do Rospudy nazywany jest zieloną linią żeglugową. Organizowane są też rejsy na jezioro Białe i przez śluzę w Przewięzi do Studzienicznej.

Gdzie statek nie dopłynie...Przebojem ostatnich lat w turystyce wodnej są katamarany i gondole. Z jed-nej strony mogą one pływać i cumować tam, gdzie duże statki nie dają rady (np. dolina Rospudy, pomosty ośrodków wy-poczynkowych i hoteli), z drugiej strony wystarczy grupa znajomych lub dwie rodziny, aby mieć gondolę na wyłącz-ność. W Augustowie katamarany i gon-dole mają nawet specjalny port. Np. rejs katamaranem do doliny Rospudy (około 3 km w głąb rzeki) trwa około 2 godz. Na katamaranie lub gondoli można wybrać się też w rejs nocny lub zorganizować imprezę okolicznościową.

Blues Brother (gsm +48 506 766 235, www.bluesbrothers.pl), Wodnik (gsm +48 606 997 625), Mewa (gsm +48 609 033 542), Rospuda (gsm +48 501 254 676), Atrans (gsm +48 503 770 433, www.atransau-gustow.pl)

Żegluga Augustowska

Augustów, ul. 29 Listopada 7 tel. +48 87 643 21 52

www.zeglugaaugustowska.pl

22

2323

Śladami papieża Jana Pawła II

g Byłem tu wiele razy...g Wyróżniony Złotym Cetyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej „Szlak Papieski” rozpoczyna się przy ośrodku wypoczynkowym Oficer-ski Yacht Club „Pacyfik”, gdzie papież Jan Paweł II oczekiwał na statek podczas wizyty na Ziemi Augustowskiej w 1999 roku. Wydarzenie to upamiętnia pomnik – „Fotel” postawiony po wizycie Ojca Świętego. Tra-sa wiedzie przez śluzy Przewięź, Swoboda do Gorczycy. Można popłynąć tym samym statkiem „Serwy”, którym podróżował Jan Paweł II. Pod-czas wycieczki pasażerowie uczestniczą w śluzowaniu, mogą również zobaczyć Sanktuarium Maryjne w Studzienicznej, gdzie Papież modlił się w kaplicy na wyspie. Na pamiątkę tego wydarzenia na brzegu jeziora wzniesiono pomnik ku jego pamięci. Są na nim wypisane słowa, które Jan Paweł II skierował do wiernych: „Byłem tu wiele razy, ale jako papież po raz pierwszy i chyba ostatni”. Większość rejsów rozpoczyna się w Augustowie (w porcie Żeglugi Augu-stowskiej lub na przystaniach gondoli i katamaranów). Możliwe jest też przepłynięcie trasy kajakiem. Wzdłuż trasy „Szlaku Papieskiego” biegnie również szlak rowerowy.Podczas Światowych Dni Młodzieży organizowany jest od kilku lat „Triat-hlon Papieski”.

Rowerem wokół Augustowa Wokół jezior Białe i Studzieniczne

(22,2 km, niebieski) Trasa szlaku rozpoczyna się w Au-gustowie, przy skrzyżowaniu ulic Tury-stycznej i Leśnej (obok stacji PKP), a kończy się w miejscowości Klonownica koło Augustowa (przed przejazdem ko-lejowym). Przebiega po terenie miasta i gminy Augustów. Łączy się z między-narodowym szlakiem Euro Velo R11. Na trasie szlaku zobaczymy m.in.: Kanał Augustowski (śluzy Przewięź i Swoboda), sanktuarium w Studzienicznej (kapliczka nad brzegiem jeziora, pomnik papieża Jana Pawła II, pomnik ku czci leśników, mały drewniany kościółek, ścieżki edu-kacyjne Nadleśnictwa Augustów i Szcze-bra, Rezerwat Stara Ruda, Rezerwat Jez. Kalejty).

23

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

23

Z prądem za granicę lub do Biebrzy

g Kajakiem przez trzy państwa! g Przebój ostatnich lat to „Kajakiem przez trzy państwa!”, czyli spływ na Białoruś i Litwę z przekroczeniem granicy w Rudawce na Kanale Au-gustowskim. Poza zwiedzaniem śluz Kanału leżących już po białoruskiej stronie, organizatorzy proponują przedłużenie spływu o 31 km Niemnem do Druskiennik z przekroczeniem granicy białorusko-litewskiej w Priwał-ce/Szwendubrach.Alternatywą dla tej dość kosztownej i kilkudniowej imprezy jest spływ jednodniowy. Rozpoczynamy go na śluzie Kudrynki po stronie polskiej, następnie przepływamy przez graniczną śluzę Kurzyniec, na której odby-wa się odprawa paszportowo-celna. Dalej spływ Kanałem po białoruskiej stronie, przystanek, a następnie powrót do granicy.Coraz więcej turystów spotykamy na trochę zapomnianej, choć bardzo ciekawej trasie w kierunku Biebrzy. W najdłuższym wariancie szlak ma następujący przebieg: Augustów – Kanał Bystry – jez. Sajno – rzeka Netta – Kanał Augustowski – Śluza Dębowo – rzeka Biebrza. W sumie 47 kilometrów oraz 5 śluz: Augustów, Białobrzegi, Borki, Sosnowo i Dę-bowo. Niektórzy organizatorzy proponują powrót do Augustowa rowera-mi, dostosowując trasę do zainteresowań uczestników (OW „Biebrza”: Sztabin, ul. Polna 50, tel. +48 87 641 21 79, gsm +48 603 225 100 www.tratwy.pl).

Polska – BiałoruśOtwarte 30 kwietnia 2005 r. przejście jest jedynym rzecznym przejściem granicznym na wschodniej granicy Polski. Czynne jest od 1 maja do 1 października w godzinach 8-18. Przekroczenie granicy wymaga wcześ-niejszego powiadomienia placówki Straży Granicznej w Płaskiej. W skład przejścia wchodzą: placówka graniczna znajdująca się po stronie białoruskiej, graniczna śluza Kurzy-niec oraz przesmyk dla kajaków. Dla wygody turystów, w Augustowie została utworzona nowa placówka konsularna Republiki Białoruś (czynna od maja do października), w której można wyrobić wizę turystyczną na przekro-czenie granicy kajakiem, łodzią lub jachtem. Aktualne informacje dotyczące wiz (do-kumentów, warunków otrzymania, czasu oczekiwania i kosztów) można otrzymać na stronie ambasady Republiki Białoruś: www.poland.belembassy.org

Punkt Konsularny Republiki Białoruś w Augustowie

tel. +48 87 643 09 71

Placówka Straży Granicznej w Płaskiej

tel. +48 87 643 95 00 www.podlaski.strazgraniczna.pl

24

2525

Szlak Konny Puszczy Augustowskiej i Mazur

(350 km, oznaczenie: emblemat ułańskiego proporca w kolorze

zielonym)

Nadleśnictwa Drygały – Szarejki – Woź-nawieś (odnoga do leśniczówki Grzędy) – Jez. Tajno – śluza Sosnowo – Stadni-na Żarnowo – Białobrzegi – brzeg Jez. Sajno Balinek (drugi wariant: Sosnowo – Kopiec – Huta – Motulka – Kolnica – Balinek) – płd. brzeg Jez. Studzienicz-ne – śluza Swoboda – płd. brzeg Kanału Augustowskiego – Leśniczówka Czarny Bród – Sucha Rzeczka (stąd dodatkowa pętla: Paniewo – Gruszki – Kurzyniec – Perkuć) – Jez. Tobołowo – Jez. Blizno – Leśniczówka Podnowinka – Gawarzec – Płociczno – Leśniczówka w Leszczew-ku – Leśniczówka Lipniak (Białorzeczka k.Gib - tel. +48 87 516 53 51, Biernatki - tel. +48 87 644 54 82, gsm +48 600 948-711, Leszcze-wo - tel.+48 87 563 70 46, Płociczno „Hossa Wigry” – tel. +48 87 563 92 63, Podnowinka – tel. +48 87 641 96 68, Suwałki/Ortus - tel. +48 87 567 47 05, Żarnowo - tel. +48 87 644 79 97)

350 km wędrówki po leśnych duktach

g Konno, rowerem, wpław g Utworzony w 2002 r., drugi pod względem długości szlak konny w Polsce, biegnie przez Biebrzański Park Narodowy, Puszczę Augu-stowską i Wigierski Park Narodowy. Szlak stanowi ciąg dróg i ścieżek przeznaczonych do jazdy konnej. Powstanie szlaku stworzyło możliwo-ści prawne do poruszania się koni wierzchowych po terenach Lasów Państwowych oraz parków narodowych. Noclegi zorganizowane są w stadninach prowadzonych przez nadleśnictwa oraz gospodarstwach agroturystycznych. Jesienią Stadnina Koni „Żarnowo” koła Augustowa organizuje rajd szlakiem konnym Puszczy Augustowskiej. Wiele odcinków to piaszczy-ste dukty leśne pozwalające na cwał. W Nadleśnictwie Szczerba przez cały dzień jazdy można nie spotkać człowieka. Od września niektóre stadniny organizują 3-, 5- i 7-dniowe rajdy, gdzie każdy uczestnik ma szansę zdobycia odznaki tzw. Kamienia Milowego Puszczy Augustow-skiej w różnych kolorach, w zależności od stopnia trudności trasy (www.stadnina.zarnowo.site.pl, www.zagrodakuwasy.pl).Przez Ziemię Augustowską biegną też dwa duże szlaki rowerowe: mię-dzynarodowy Eurovelo R11 i południowa część „Pierścienia Rowerowe-go Suwalszczyzny”. Spotykają się w Tajnie Starym i łączą się na odcinku 15 km. Biegną wzdłuż Kanału Augustowskiego i brzegami malowniczej rzeki Rospudy. Eurovelo zahacza o wieś Gabowe Grądy, gdzie mieszkają staroobrzędowcy.

25

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

25

Najbardziej znana polska rzeka

g Pałac Paca nad Rospudą g Rzeka Rospuda, razem z dziewięcioma jeziorami na jej drodze, two-rzy jeden z najatrakcyjniejszych szlaków kajakowych w Polsce. W górnym biegu Rospuda jest jak rwący górski strumień, a poniżej Raczek snuje się leniwie zakolami. Kamieniste płycizny, powalone drzewa, wystające z wody głazy – to coś w sam raz dla żądnych przygód turystów. Zabagniona dolina rzeki jest miejscem występowania rzadkich odmian storczyków (w tym najcenniejszego – miodokwiatu krzyżowego), siedliskiem wielu gatunków ptaków oraz naturalnym korytarzem corocznych wędrówek ssaków. Spływając Rospudą mijamy Filipów, który prawa miejskie otrzymał od króla Zygmunta Augusta. Na przełomie XVI i XVII wieku powstał tu ośro-dek ariański. Przez miasteczko przetoczyła się jedna z ważniejszych bitew potopu szwedzkiego. Nurt Rospudy doprowadzi nas do Bakałarze-wa, gdzie zobaczyć można fortyfikacje z II wojny światowej oraz kościół z najstarszym na Suwalszczyźnie ołtarzem z XVII w. Potem zaniesie nas do Raczek, które przywileje handlowe otrzymały od Jana III Sobieskiego. Perełką jest Dowspuda, gdzie hrabia Ludwik Michał Pac (prototyp posta-ci Hrabiego z „Pana Tadeusza”), zafascynowany sztuką i gospodarką Wysp Brytyjskich, zbudował pałac w stylu neogotyckim (stąd przysłowie „Wart Pac pałaca, a pałac Paca”) oraz wprowadził nowoczesne metody gospodarowania. Przypomina o tym festiwal kultury celtyckiej, organizo-wany przez gminę Raczki.

Spływ RospudąTrasa sześciodniowej imprezyI dzień: Czarne – Filipów (10 km); II dzień: Filipów – Jez. Garbaś (11 km); III dzień: Jez. Garbaś – Jez. Sumowo (10 km); IV dzień: Jez. Sumowo – Małe Raczki (12 km); V dzień: Małe Raczki – Święte Miejsce (14 km); VI dzień: Święte Miejsce – Augustów (17 km).Na imprezę jednodniową polecamy odci-nek: Małe Raczki – Święte Miejsce.Wypożyczalnie sprzętu wodnego (kajaki, łódki, rowery wodne, żaglówki), organi-zacja spływów kajakowych: Augustów: ATRANS – www.atrans.wypozyczalnialodzi.pl, AUGUST – www.klubaugust.prv.pl, CAMPA – www.campa.pl, KANU – www.kanu.republika.pl, NECKO – www.necko.pl, SIROCCO – www.siroccokajaki.pl, SOLAR–SKY – www.solarsky.com.pl, SZEKLA-PORT – www.szekla.pl, SZOT – www.szot.pl, TRAMP – www.splywy.priv.pl, J.WOJTUSZKO – www.sprzetwodny.prv.pl; Raczki: ROSPUDA – www.rospuda.pl; Serwy: PROSERWY – www.proserwy.pl.

Dowspuda

26

2727

Szlak, który łączy Mazury z Kanałem Augustowskim

g Ciche Jezioro Rajgrodzkieg Oddalone niespełna 30 km od Augustowa Jezioro Rajgrodzkie to drugie co do wielkości jezioro w województwie. Wyróżnia się rozbudowa-ną linią brzegową, ciekawie ukształtowanymi, wydłużonymi odnogami. Na jeziorze znajduje się kilka podmokłych wysepek, w tym jedna spora o nazwie Sowiak. Cały kompleks jezior rajgrodzkich, na który składają się akweny: Stackie, Przepiórka i Rajgrodzkie, objęty jest strefą ciszy, co czyni go idealnym do uprawiania żeglarstwa. Jest też chętnie odwiedza-ny przez wędkarzy, a to za sprawą okoni, szczupaków, leszczy, a nawet węgorzy, które kryją się w jego toniach. Nic więc dziwnego, że powstały tutaj liczne ośrodki wczasowe, gospo-darstwa agroturystyczne, pensjonaty oraz przystanie żeglarskie. Yacht Club „Arcus” z Łomży (www.ycarcus.pl) dostosował przystań w Rajgro-dzie dla osób niepełnosprawnych jeżdżących na wózkach inwalidzkich. W połączeniu z odpowiednimi jachtami (jedynymi tego typu w Europie) umożliwia to ludziom na wózkach nie tylko rekreacyjne uprawianie że-glarstwa, ale i organizowanie regat.Wzmianki o grodzie Raj zbudowanym na wyspie na wzniesieniu, na-zywanym dzisiaj górą zamkową, pochodzą z X wieku. Był on siedzibą plemienia jaćwieskiego – Zlinców, strzegącego szlaku handlowego pro-wadzącego z Mazowsza w głąb ziem jaćwieskich.

Spływ JegrzniąDzisiaj kajakarze mają namiastkę połą-czenia Pojezierza Ełckiego (a nawet Ole-cka) z Kanałem Augustowskim – rzeką Legą można dopłynąć na Jezioro Raj-grodzkie. Stąd poprzez rzekę Jerzgnię, jezioro Dreństwo, Kanał Woźnawiejski i meandrujacą rzekę Ełk mogą dotrzeć do Biebrzy. Trochę wiosłowania pod prąd i jesteśmy na Kanale Augustowskim. Wcześniej, od miejscowości Kuligi, przez 20 km płyniemy z dala od osad ludzkich, gdzie łatwiej spotkać łosia lub bobra niż człowieka.

Baza turystyczna w Rajgrodzie: Kluby żeglarskie: Yacht Club ARCUS (Szkolna 7a, tel. +48 86 272 19 01, gsm +48 505 993 100) Zakwaterowanie: KNIEJA (tel. +48 86 272 14 68, www.knieja.rajgrod.pl), ENERGETYK (tel. +48 86 272 16 72, www.energetyk.net.pl), ŁOŚ (tel. +48 86 272 14 92, www.wypocznek-mazury.pl), KORMORAN (tel. +48 86 272 16 21), ŚNIADECJA (tel. +48 86 272 14 94).

27

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

27

Pod znakiem sportu i rekreacji

g Przetańczyć całą nocg „Augustowskie noce” i „Beata z Albatrosa” – to tytuły przebojów, które przez wiele lat promowały Augustów. Także dzisiaj to królewskie miasto gwarantuje mieszkańcom i turystom wiele atrakcji.Od kilkunastu lat w lipcu nad Nettę ściągają tłumy na odbywające się tutaj „Mistrzostwa Polski w Pływaniu na Byle Czym – Co ma pływać nie utonie”. Rzeką suną łodzie z plastikowych butelek, hot-dogi, stru-gane dinozaury czy tonąca tratwa służby zdrowia. Chodzi tylko o to, by pojazdy utrzymały się na wodzie. Pomysłów i dowcipu uczestnikom nie brakuje... Równie duży rozmach mają Dni Augustowa, obchodzone tradycyjnie na początku wakacji. W lipcu odbywa się Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Augustowskie Spotkania z Louisem Armstrongiem”. W sierpniu – „Au-gustowski Weekend z Trójką”, organizowany przez III Program Polskiego Radia oraz Studio Lato Radia Białystok. Latem również posłuchać można muzyki podczas „Balladowych Nocek nad Neckiem”. W sierpniu odbywa się Festiwal Kultury Celtyckiej, zainspirowany prze-szłością pałacu w Dowspudzie.Tradycję ma już Augustowskie Lato Teatralne z granym przez aktorów białostockich scen: od ponad 20 lat spektaklem „Na pełnym morzu” Sławomira Mrożka. Atrakcją jest nietypowa sceneria jeziora, na którym zakotwiczona jest tratwa-scena.

Imprezy sportowe w Augustowie:

Triathlon Papieski – czerwiec

Regaty o Błękitną Wstęgę Jezior Au-gustowskich – czerwiec

Cykl regat o Puchar Burmistrza Mia-sta Augustowa i Augustów Cup – lipiec

Motorowodne Mistrzostwa Świata Łodzi Wytrzymałościowych „Necko En-durance” – lipiec

Międzynarodowy Konkurs Skoków na Nartach Wodnych „Netta Cup” – Memo-riał Zygmunta Kowalika – lipiec

28

2929

Dolina Biebrzy, czyli

g Rozlewiska pod kontrolą naturyg Mimo że Biebrza co roku wiosną rozlewa się bardzo szeroko na pra-wie całej swej długości, nikt nie ogłasza alarmu. Ludzie nauczyli się tu żyć w zgodzie z rytmem natury i tak budowali swoje gospodarstwa, aby nie wchodzić rzece w drogę. Występuje tutaj najwięcej gatunków ptaków w całej Polsce oraz największe skupisko łosi. Na Carskim Trakcie można zobaczyć mnóstwo samochodów miłośników fotosafari z rejestracjami z całej Europy. Zakochani w rzece nazywają siebie „biebrzniętymi” – za-równo mieszkający tu z dziada pradziada, jak i ci, którzy wpadają tu w każdy wolny weekend. Poza Biebrzańskim Parkiem Narodowym są tu też inne warte zwiedzenia miejsca: Suchowola – geometryczny środek Europy, Lipsk – skąd wyru-szył ostatni regularny oddział wojska II Rzeczypospolitej majora Henryka Dobrzańskiego-Hubala, czy leżący kilka kilometrów od źródeł Biebrzy Ró-żanystok – jedno z najważniejszych sanktuariów w województwie. Burzli-wą historię tych ziem można poznać zwiedzając twierdzę w Osowcu, czy jeden z najstarszych kościołów w regionie – w Krasnymborze. Sztabin to z kolei wspaniała historia hrabiego Karola Brzostowskiego, który wyprze-dził swoją epokę o kilkadziesiąt lat. Burzliwą, ponad 400-letnią historię mają takie miejscowości, jak: Nowy Dwór, Kamienna, Goniądz, Trzcian-ne czy Radziłów, gdzie przenikają się wypływy kultury polskiej, litewskiej, ruskiej, pruskiej i żydowskiej.

Punkt Informacji Turystycznej Biebrzański Park Narodowy ****

Osowiec-Twierdza 8tel. +48 85 738 30 35,

+48 85 738 06 20 w. 243 it@biebrza.org.pl

www.biebrza.org.pl

29

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

29

Rzeka cudem ocalona przed postępem

g Zobaczyć Biebrzę i powrócićg Flagowym ptakiem Biebrzańskiego Parku Narodowego jest bata-lion – jeden z 270 gatunków ptaków, które można tutaj spotkać. Z kolei w środowisku europejskich ornitologów dolina Biebrzy najbardziej znana jest z występowania tutaj niepozornej wodniczki – żyje tu 75 proc. jej popula-cji. W jej poszukiwaniu przyjeżdżają tu przyrodnicy nawet z Japonii, gotowi cały dzień błądzić po rozlewiskach. Tylko nad Biebrzą w ciągu kilkudniowej wyprawy można zobaczyć manewry batalionów (każdy osobnik jest inaczej upierzony), tokujące dubelty czy błotniaka łąkowego. BPN jest też ostoją ło-sia, którego najłatwiej spotkać w rezerwacie „Czerwone Bagno”.Jeszcze w latach 70. istniały pomysły, by dolinę Biebrzy przynajmniej w części zmeliorować. Plany te upadły i w 1993 roku utworzono tutaj największy polski park narodowy, który dwa lata później wpisano na listę międzynarodowej konwencji Ramsar, chroniącej najważniejsze na świe-cie miejsca bytowania ptaków wodno-błotnych. Biebrza to największy i najbardziej pierwotny w Europie Środkowej kompleks bagien i torfo-wisk. Dolina rzeki ma długość ponad 100 km, w północnej części osiąga szerokość 30-40 km. Wiosną rozlewiska Biebrzy gromadzą więcej wody niż największe zapory na Wiśle!Mieszkańcy nadbiebrzańskich miejscowości chętnie włączają się w ochronę przyrody. Świetnie rozwinęła się tu turystyka specjalistyczna i aktywna. Atrakcją turystyczną są przepływające rzekę krowy w Brzosto-wie, które pasąc się przygotowują siedliska dla ptaków.

Wieże i punkty widokoweNa stronie Biebrzańskiego Parku Na-rodowego (www.bpn.org) znajdziemy informacje o ponad dwudziestu wieżach i platformach widokowych praktycznie na całej długości rzeki: od Jałowa (do-jazd od drogi Dąbrowa–Lipsk) zaczyna-jąc, na Burzynie (przy drodze Wizna-Ra-dziłów) kończąc. Blisko połowa z nich znajduje na terenie lub okolicy Twierdzy Osowiec oraz Rezerwatu Czerwone Bag-no (Grzędy). Wiosenne rozlewiska oraz przyloty setek ptaków najlepiej oglądać z wież w Brzostowie i Burzynie oraz naturalnych punktów widokowych: gro-dziska w Samborach (ujście Biebrzy do Narwi, polecamy zwłaszcza o wschodzie słońca) i na Górze Strękowej (wspaniałe zachody).

30

3131

Wszystko dla turystów z lornetką

g Tropem bataliona i łosiag Nad Biebrzę przyjeżdża się, by być bliżej natury, spędzić czas w ciszy przerywanej jedynie ptasim śpiewem. Tych, którzy przyjechali tu w innych celach, skutecznie odstraszają komary. Z myślą o ekotury-stach opracowano tu znakomite trasy kajakowe, ścieżki dla rowerzystów oraz piechurów, utworzono specjalne ścieżki edukacyjne. Biebrzański Park Narodowy proponuje np. spacer kładkami wśród bagien w Osowcu (2,2 km.), wycieczkę po Grobli Honczarowskiej (3,3 km) lub w Brzeziny Kapickie (4,2 km) Przy szlakach wybudowano wieże i pomosty widoko-we oraz położono kładki, ułatwiające przejście przez grząskie tereny. Biebrza to raj dla podglądaczy ptaków. Z myślą o nich przygotowana zo-stała np. wyprawa „Tropem bataliona” połączona z obserwacją i pozna-niem tej najważniejszej osobliwości ornitologicznej bagien biebrzańskich. Ptaki świetnie się też tropi, sunąc wolno kajakiem, tradycyjną pychówką lub... tratwą. Z jej bocianiego gniazda rozciągają się doskonałe widoki na dziki krajobraz BPN. W ciągu kilku godzin można przepłynąć z nurtem rzeki około 6 km, jeśli na pokładzie jest przynajmniej dwóch mężczyzn zdolnych do manewrowania tratwą. Szlak „Okółkiem wokół Żarowia” to wycieczka po rzece łodzią-pychówką z flisakiem. Ci, którzy chcą ogarnąć cały bezmiar wody, mogą skorzystać z oferty przelotu nad Biebrzą balonem.

Tratwa biebrzańska ...To platforma o powierzchni 18-20 m2, na której ustawiony jest domek z pryczą (2-3-osobową). Przed domkiem mamy stół z ławkami, który po rozłożeniu i spuszczeniu rolet tworzy kolejne 2-3 miejsca do spania. Całość jest wykoń-czona płaskim dachem, który tworzy taras widokowy, miejsce do opalania i leniuchowania. Chcąc się przemiesz-czać, należy używać wioseł lub pychów (długich drągów), którymi odbijamy się od dna lub brzegów. Na wyposażeniu tratwy turyści otrzymują m.in.: grill, 2-os. namiot do rozstawienia na dachu, WC. Tratwy można wynająć w następują-cych miejscowościach: Hamulka (www.tratwy.eu), Sztabin (www.tratwy.pl), Kopytkowo (www.tratwy.com), Dolistowo (www.tratwybiebrza.pl), Wroceń (www.dolinabiebrzy.pl).Oparta na tratwach biebrzańskich pro-pozycja Biura Turystyki Aktywnej La-Ven-tura „Dolina i Bagna Biebrzy – Ostoja Dzikiej Przyrody” (www.la-ventura.pl) została uznana przez Polską Organizację Turystyczną za Najlepszą Europejską Destynację Turystyczną EDEN 2010.

31

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

31

Niezdobyta Twierdza Osowiec

g Rosyjskie Verdung W 1882 roku car Aleksander III podjął decyzję o budowie umocnień na zwężeniu doliny Biebrzy (jedynym na długości 80 km od ujścia do Narwi), przy moście na strategicznej linii kolejowej Ełk-Białystok. Aby kosztująca 10 mln rubli w złocie budowa mogła ruszyć, wysiedlono wiele wiosek. Po 10 latach powstała twierdza zaporowa z potężnym Fortem I „Centralnym” (2,6 km w obwodzie) i trzema mniejszymi. Fort IV „Nowy” był pierwszym i jedynym w imperium rosyjskim, którego obiekty wylano w całości jako betonowe monolity. Dziewiętnastowieczna carska Twierdza Osowiec, leżąca na terenie Bie-brzańskiego Parku Narodowego, nazywana jest „rosyjskim Verdun”, po-nieważ nigdy nie została zdobyta. Nie poddała się nawet wtedy, kiedy podczas I wojny światowej napiera-jąca armia niemiecka użyła broni gazowej. Rosjanie bronili się rozpaczli-wie. Kontratak duszących się i poparzonych żołnierzy carskich opisywa-ny jest jako „atak trupów”. Twierdza została jednak utrzymana. Część obiektu wysadzili w czasie II wojny światowej Niemcy. Dobrze za-chowany Fort Centralny jest dzisiaj dostępny dla turystów dzięki stara-niom Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego. Przez Fort „Nowy”, zniszczony w czasie działań wojennych, wytyczona została trasa histo-ryczno-przyrodnicza. Twierdza jest jednym z największych zimowych skupisk nietoperzy w Polsce i wielu miłośników tych nocnych zwierząt właśnie ze względu na nie odwiedza Osowiec.

Taaka ryba...Wśród wędkarzy pełno jest opowieści o połowach w okolicy Twierdzy rekordo-wych okazów sumów czy szczupaków oraz obfitości innych cenionych ga-tunków ryb – linów, jazi czy boleni. Na terenie Parku obok ograniczeń co do gatunków i miejsc, obowiązuje również obowiązek wykupienia licencji na ama-torski połów ryb: 12 zł (na 1 dzień z łodzi i brzegu), 50 zł (14 dni z łodzi i brzegu), 100 zł (na rok z brzegu) i 120 zł (na rok z łodzi i brzegu). Szczegóły co do ogra-niczeń i pełną listę miejsc, gdzie można wykupić licencje, można znaleźć na stronie www.biebrza.org.pl. Wędkarzom polecamy ponadto okolice środkowej Biebrzy, pomiędzy Dolistowem a Gonią-dzem. Tam, na starorzeczach w pobliżu Wrocenia i Dawidowizny, mamy szansę spotkania słynnych biebrzańskich linów.

Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne

Osowiec-Twierdza 8tel. +48 85 738 06 20

www.biebrza.org

32

3333

Niedokończone dzieło hrabiego Brzostowskiego

g Prześwietna Rzeczpospolita Sztabińskag Dzieje zachodniej części obszaru wytyczonego Kanałem Augustow-skiem i Biebrzą świadczą o tym, że XIX-wieczna historia Polski składała się nie tylko z powstańczych klęsk. Około 1820 r. hrabia Karol Brzo-stowski odziedziczył 13 tys. hektarów okrutnie zadłużonych dóbr szta-bińskich, na których „wegetowało” blisko 4 tys. poddanych. Hrabia za-czął od tego, że dał chłopom wolność, a chętnym wydzierżawił ziemię pod uprawę. Powołał wiejski samorząd, tworzył szkoły. Był zapalonym racjonalizatorem. Dojarka i wirówka do mleka to jego wynalazki. Pod „pańskim okiem” małe rzemieślnicze zakłady zmieniły się w największe huty szkła i żelaza w całym Królestwie Kongresowym. Tak powstała prze-bogata Rzeczpospolita Sztabińska, której świetność, choć pozostało po niej niewiele, wspomina się do dziś. Mieszkańcy Sztabina nadal mówią o Brzostowskim „nasz hrabia Karol”, który o wiele lat wyprzedzał swoją epokę. Jeszcze jedna historyczna pamiątka w okolicy warta jest wspomnienia – Carski Trakt, niegdyś strategiczna droga-grobla usypana wśród bagien, łącząca dwie ważne strategicznie fortece imperium rosyjskiego – twier-dzę Osowiec i forty w Łomży. Dzisiaj to miejsce spotkań przyrodników – „ptakolubów”. Trakt biegnie przez sam środek doliny Biebrzy i jest znakomitym miejscem, z którego można rozpocząć podglądanie bie-brzańskiej przyrody, głównie ptactwa.

Piątka znad BiebrzyChociaż po śmierci hrabiego K. Brzo-stowskiego utworzona przez niego fun-dacja zbankrutowała, przetrwała ponad-przeciętna gospodarność mieszkańców, którą widać również w branży turystycz-nej. Jednym z tego przykładów jest ofer-ta „Piątki znad Biebrzy” – uzupełniające się propozycje pięciu biebrzańskich gospodarstw agroturystycznych. Opraco-wały one np. szlak rowerowy „Dookoła centrum Europy” w 5 dni. Trasa wynosi od 87 do 191 km (kilka wariantów do wyboru). „Piątka znad Biebrzy” wyda-ła mapki z opisem 2 tras rowerowych, zapewniając również przewodnika tury-stycznego, bazę żywieniowo-noclegową i szereg atrakcji turystycznych. Informacje: Nad Stawem (www.centrumeuropy.pl), Agroturystyka nad Biebrzą (www.biebrza-kajaki.pl), Chata za Wsią (www.hamulka.pl), Dworek na Końcu Świata (www.biebrza-agroturystyka.pl), U Marysi (www.biebrza1.webpark.pl.).

Krasnybór

Cisów

Goniądz

Sztabin

Lipsk

33

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

33

Spływ kajakowy Biebrzą i jej dopływami

g Od labiryntu wśród szuwarów do rozlewisk po horyzont

g Spływ kajakowy rzeką Biebrzą to najbardziej naturalny szlak tury-styczny regionu. Możemy go rozpocząć w Lipsku, a skończyć w Wiźnie, już nad Narwią. Jego 140-kilometrową trasę da się pokonać w ciągu 7 dni. Spływ można rozpocząć także w Augustowie – kontynuując wy-prawę kajakową Kanałem Augustowskim. Płynąc z biegiem rzeki można zaobserwować, jak zmienia się Biebrza. Na północy – od źródeł do przewężenia w rejonie Sztabina – płyniemy kotliną o wysokich brzegach, praktycznie bez lasów, z użytkowanymi rol-niczo łąkami. Szuwary porastają tylko bezpośrednią okolicę rzeki.Basen środkowy, położony między Sztabinem a twierdzą w Osowcu, to rozle-gły bagnisty i płaski obszar pokryty grubą warstwą torfu. Rzeka płynie bliżej południowej, wyraźnej krawędzi basenu tworzonej przez wysoczyznę, na któ-rej rozłożyły się nadrzeczne miejscowości – największa z nich to Goniądz. Basen południowy zaczyna się od twierdzy w Osowcu i sięga po ujście Biebrzy do Narwi. Zachodnie brzegi basenu są wysokie, miejscami wręcz strome, wschodnie zaś niskie i płaskie. Ta część Kotliny Biebrzańskiej najpełniej zachowała swój pierwotny dziki charakter, ślady ingerencji człowieka są tu niemal niewidoczne. Szczególnie liczne są tu meandry starorzeczy, przecinające podmokłe torfowiska, z których wyłaniają się porośnięte lasem piaszczyste wzniesienia zwane grądami.

Malownicze dopływyPodczas kolejnej wizyty w dolinie Biebrzy warto spróbować pokonanie kajakiem jej dopływów. O dwóch takich trasach – Kanałem Augustowskim z Augustowa i Jegrznią z Rajgrodu – pisaliśmy w po-przednim rozdziale. Spływy pozostałymi rzekami dostarczają równie dużych wrażeń: Sidra, pierwszy ważny dopływ Biebrzy, wypływa spośród malowniczych Wzgórz Sokólskich, zaś bystry fragmen-tami nurt kontrastuje z leniwie meandru-jącą Biebrzą. Na Kumiałce i Brzozówce (40 km) mamy trzy dobrze zagospoda-rowane zalewy oraz kilka gospodarstw agroturystycznych jako potencjalną bazę noclegową. Wissą kajakiem możemy przepłynąć 30-kilometrowy odcinek po-niżej Wąsosza.

34

3535

„Czerwone Bagno”

g Królestwo łosia g Popularną nad Biebrzą formą ekoturystyki jest tzw. fotosafari, pod-czas którego strzela się wyłącznie migawką aparatu. Okres „łowiecki” to marzec – wiosenne rozlewiska, początek ptasich przelotów, a także kwiecień, kiedy bagna robią się żółte od kaczeńców, ptaki lecą stadami oraz maj – kulminacja wszystkich atrakcji przyrodniczych.Jeśli ktoś chce się zasadzić na większego zwierza, powinien udać się do rezerwatu „Czerwone Bagno”. Powstał on w 1926 roku, by chronić ostoję największego i rzadkiego ssaka kopytnego – łosia. Kiedy zaczęto odtwarzanie gatunku, łosi było tu tylko kilka sztuk. Teraz ich populacja przekroczyła tysiąc osobników.„Czerwone Bagno” to bezcenna enklawa przyrodnicza. Występują tu wały wydmowe zwane grzędami i grądami, które osiągają wysokość po-nad 120 m n.p.m. Przez Bagno biegnie ścieżka edukacyjna, gdzie moż-na zapoznać się z roślinnością boru bagiennego. Przy wejściu na ścieżkę stoi stara uschnięta sosna – tzw. święta sosna, na której mieszkańcy Grzęd zawiesili kapliczkę jako wotum dziękczynne za uczynione cuda.Centrum nadbiebrzańskiej turystyki przyrodniczej jest miasteczko Goniądz – baza wypadowa dla turystów preferujących wędrówki piesze lub rowe-rowe oraz kajakarzy. Atuty to dobre położenie w samym środku bagiennej krainy, świetna infrastruktura noclegowa oraz smaczna kuchnia.

Zagroda KuwasyŚciany z grubych bali świerkowych z Puszczy Białowieskiej oraz elewacja z kamienia polnego złożyły się na projekt rozległego obiektu, który pięknie wkom-ponował się w krajobraz rozległych, zie-lonych łąk nad rzeką Jegrznią. Oprócz koni gospodarzy można na nich spotkać sarny, łosie oraz gniazdujące nieopodal w lesie żurawie. Ich obserwację ułatwia drewniana wieża widokowa. Do granicy Biebrzańskiego Parku Narodowego jest tylko 200 metrów, a do leśniczówki Grzę-dy, bazy wypadowej na Czerwone Bagno – około 3 km (www.zagrodakuwasy.pl).

35

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

35

„Sto pomysłów dla Biebrzy”

g Biebrzańskie sianokosyg Co roku latem Biebrzański Park Narodowy organizuje Mistrzostwa Polski w Koszeniu Bagiennych Łąk dla Przyrody. Biebrzańskie sianokosy polegają na starannym wykoszeniu pasa szuwarów na długości 100 m. Zawodnicy posługują się tradycyjnymi kosami, jakich dawniej używali tu rolnicy. Zjeżdżają tu kosiarze z całej Polski, wśród nich tradycyjnie już silna ekipa górali. Celem konkurencji jest ocalenie liczącej setki lat tra-dycji koszenia podmokłych łąk, co zapobiega zarastaniu ich krzewami i trzciną. Zaprzestanie koszenia bagien biebrzańskich grozi zarastaniem naturalnych siedlisk ptaków, które są największym bogactwem natural-nym tego obszaru. Występujące w Dolinie Biebrzy otwarte łąki (a na nich gatunki: turzyca strunowa, wełnianeczka alpejska, gnidosz królew-ski, skalnica torfowiskowa) to unikat na skalę europejską. Są miejscem gniazdowania i żerowania rzadkich ptaków: batalionów, rycyków, czajek, krwawodziobów. Stanowią także ważne tereny łowieckie ptaków drapież-nych, jak orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, gadożer. Nad Biebrzą organizowanych jest wiele imprez związanych z twórczoś-cią ludową i ekologią – np. Zapusty w Radziłowie. Nie można pominąć Międzynarodowego Festiwalu Filmów Przyrodniczych im. Braci Wagów w Trzciannem, który uzyskał już światową renomę. Popularne są też: „Wszechnica Biebrzańska”, Biebrzańskie Targi Wytwórczości i Sztuki Lu-dowej czy „Sto pomysłów dla Biebrzy”, organizowane przez Biebrzański Park Narodowy.

Lipsk – sposób na sukcesLipsk, położony na wzgórzu nad brze-giem górnej Biebrzy, prawa miejskie otrzymał w 1580 r. Był ważnym bie-brzańskim portem rzecznym na trakcie handlowym, łączącym Grodno z Ma-zowszem. Nad miastem góruje kościół neogotycki z 1906 r. Dzisiaj Lipsk jest ważnym ośrodkiem sztuki ludowej. W licznych pracowniach pisankarskich powstają zdobione woskiem, wielkanoc-ne pisanki niezwykłej urody. Każda z ar-tystek dopracowała się własnego stylu, a także wielu oryginalnych motywów, które umiejętnie komponują się ze sta-rymi tradycyjnymi wzorami.

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Lipsku

ul. Rynek 23tel./fax. +48 87 642 35 86

www.kultura.lipsk.pl

36

3737

Kraina pełna niespodzianek

g Dolina Narwig Dolina Narwi to w pewnym sensie obszar graniczny. Choć lepiej chy-ba powiedzieć – obszar wspólny. Narew wraz z Biebrzą oddziela obszar historycznego Mazowsza od ziem położonych na wschodzie, należących do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Łączą się tu i mieszają wpływy wielu kultur, różnych tradycji: mazowieckiej, litewskiej, białoruskiej, żydowskiej. Przy południowo-wschodnim odcinku Narwi spotkamy już prawosławne, drewniane wioski z rzeźbionymi okiennicami i ozdobnymi szczytami. Wyżej znajdziemy miejscowości, w których do dzisiaj żywa jest trady-cja Polski szlacheckiej, z zachowanymi (niestety rzadko) malowniczymi dworkami. Bodaj najstarsze podlaskie miasto – Suraż jako jedyne nad Narwią położone jest po obu stronach rzeki, która dzieli je na dwie części nieprzypadkowo nazywane „ruską” i „lacką”. Jak by mało tu było zawirowań historii, rzeka Narew, dla której ochrony powstał piękny Narwiański Park Narodowy, wije się zygzakami i dzieli swe koryto na wstęgi, by tworzyć dziwne labirynty. Stolicą tego regionu jest Łomża, gród o wielkich historycznych trady-cjach, ale też położony na rozdrożu, między wschodem i zachodem, na trasie łączącej tzw. starą Europę z krajami bałtyckimi i Rosją. Mówi się, że walory tej ziemi można określić czterema słowami – kluczami: „Biebrza – Narew – Łomża – Kurpiowszczyzna”.

Centrum Informacji Turystycznej NARWIA.PL***

Łomża, ul. Sienkiewicza 10/17tel. +48 86 216 48 39 kom. +48 608 629 519

cit-narwia@o2.pl www.narwia.pl

TykocinSuraż

37

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

37

Narwiański Park Narodowy

g Wśród szumiących szuwarówg Narwiański Park Narodowy to prawdziwy wodny labirynt. Narew jak żyjący organizm tworzy sieć odnóg, równoległych i przecinających się koryt. Zapuścić się w nie to prawdziwa przygoda. Najlepiej popłynąć tra-dycyjną łodzią zwaną pychówką, którą steruje się przez odpychanie się od dna tyczką. Dobrze jest wziąć na przewodnika miejscowego flisaka, który zna ten labirynt jak własną kieszeń. Narwiański Park Narodowy, najmłodszy podlaski park narodowy, powstał w 1996 roku. Obejmuje bagienną dolinę Narwi na 45-kilometrowym odcin-ku pomiędzy Surażem i Rzędzianami. Siedziba NPN mieści się w zabytko-wym dworku w Kurowie, położonym w pięknym parku, przez który przebiega ścieżka przyrodnicza „Kładka wśród bagien”. Przez NPN przebiegają dwa szlaki wodne: „Narwiański labirynt” ciągnący się przez cały Park i „Kajakiem wokół Kurowa”, skupiony na najciekawszych fragmentach Narwi. Symbol Parku to błotniak stawowy – drapieżny ptak gniazdujący w nad-brzeżnych trzcinach. Nad Narwią stwierdzono występowanie 203 gatun-ków ptaków, z których 155 to gatunki lęgowe. Roślinność zmienia się tu począwszy od koryta rzeki, w kierunku skraju doliny. W nurcie Narwi występują rośliny zakorzenione w dnie z zanurzonymi liśćmi – głów-nie rdestnice. W starorzeczach lub przy brzegach spotykamy rośliny o liściach pływających: grążele żółte i grzybienie białe. Brzegi porastają szumiące szuwary. Specyficzne dla doliny są wilgotne łąki, olsy oraz lipowo-dębowo-grabowe lasy.

Kładka przyrodnicza Śliwno-WaniewoPomiędzy miejscowościami Waniewo i Śliwno zlokalizowano kładkę przyrodni-czą o długości 1025 m, która pozwala wielu odwiedzającym na dotarcie do ser-ca Parku bez konieczności korzystania z łodzi lub kajaka. Niewątpliwą atrakcją tej ścieżki jest przeprawa przez liczne w tym miejscu koryta rzeczne przy pomocy pływających pomostów umocowanych na linach. Mniej więcej pośrodku trasy, w miejscu dawnego zamczyska, znajdu-je się wieża widokowa, z której można podziwiać panoramę doliny Narwi.

Punkt Informacji Turystycznej Narwiański Park Narodowy

Kurowo 10tel. +48 85 718 14 17

www.npn.pl

Kurowo

Kurowo

38

3939

Szlaki wokół parku narodowego

g Wędrując z biegiem górnej Narwi

g Nad Narwią krzyżują się różne szlaki przyrodnicze i historyczne. To zdumiewające, że na tak niewielkim obszarze skumulowało się tak wiele atrakcji. Wędrując z biegiem rzeki możemy przebyć kilka stuleci, spotkać różne narody, zobaczyć cuda natury.Niedawno opracowany został Szlak Konopielki, nawiązujący do twórczo-ści E. Redlińskiego. Tak dla kontrastu z oddalonym od cywilizacji światem konopielki, szlak samochodowy prowadzi przez Kowale, Zawyki, Doktor-ce, Lesznię, Zimnochy, Rynki, Średzińskie, Suraż. Po drodze – zagrody z XIX w., świątynie i kapliczki, stanowiska archeologiczne. Sam Suraż jest świadectwem najdawniejszej historii Podlasia. To naj-mniejsze miasto Polski (niespełna 1000 mieszkańców) zasługuje na miano „perły archeologicznej Podlasia”. Zlokalizowano tu ponad 100 stanowisk archeologicznych. Początki osady sięgają X wieku, kiedy do-tarli tam osadnicy z Suraża (obecnie Sudak) na Krymie. Bardziej na wschód, w trójkącie między prawosławnymi wioskami: Pu-chły, Soce i Trześcianka, leży Kraina Otwartych Okiennic. Zobaczymy tu piękne drewniane domy z bogato zdobionymi okiennicami oraz zabytko-we drewniane cerkwie i przydrożne krzyże.

Obwodnica Turystyczna Narwiańskiego Parku

Narodowego Trasa w formie zamkniętej pętli o długoś-ci 90 km prowadzi wokół NPN i umoż-liwia aktywny wypoczynek połączony z możliwością zwiedzenia miejscowości na szlaku: Choroszczy, Suraża, Łap, Kurowa i Tykocina, w których znajduje się szereg zabytków, muzeów i innych atrakcji. Obszar Obwodnicy Turystycznej dysponuje dobrze rozwiniętą bazą nocle-gową i gastronomiczną, jak np. Alumnat w Tykocinie, Zajazd „Dworek” w Cho-roszczy (dostosowany dla osób niepeł-nosprawnych), Dworek Pentowo. Baza jest przygotowana do indywidualnych potrzeb klienta/turysty – są tu hotele, motele, ośrodki wypoczynkowe i schroni-ska oraz kwatery agroturystyczne, gdzie można skosztować lokalnych specjałów.

Suraż

Choroszcz

Tykocin

Zawyki

39

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

39

Podlaski Szlak Bociani

g Wszystko co najlepsze w województwieg Rowerowy Podlaski Szlak Bociani, ciągnący się na odcinku 412 km, to pierwszy tego typu markowy produkt turystyczny w województwie pod-laskim. Łączy cztery parki narodowe: Wigierski, Biebrzański, Narwiański i Białowieski. Prowadzi z Białowieży do Goniądza, ale najdłużej towarzy-szy wijącej się Narwi. Na Podlasiu, ze względu na czyste środowisko i dobre łowiska, żyje naj-więcej bocianów w Europie. Często można je też zobaczyć, jak maszeru-ją za hałaśliwymi maszynami rolniczymi i polują na umykające spod kół gryzonie – ich przysmak. W 1991 roku nad Tykocinem przeszedł huragan, który powalił prawie wszystkie topole wokół 100-letniego dworu w pobliskim Pentowie. Kikuty drzew wyglądały przygnębiająco, ale już następnego lata zasiedlili je lo-katorzy – bociany. W 1997 roku było tam już 12 gniazd. Później Północ-nopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków w miejsce rozsypujących się gniazd zamontowało osiem platform pod nowe siedliska. W 2001 roku niemiecka Fundacja Europejskiego Dziedzictwa Przyrody Euronatur przy-znała dworkowi w Pentowie tytuł Europejskiej Wsi Bocianiej (w każdym kraju wyróżnienie to może otrzymać tylko jedna miejscowość). W re-kordowym 2003 roku w Pentowie pomieszkiwało 71 bocianów. Z kolei w Zawykach, położonych kilkadziesiąt kilometrów wyżej nad Narwią, tyl-ko na jednych zabudowaniach krytych strzechą znajduje się 5 gniazd! W sumie we wsi jest ich ponad 40.

Szczegółowy przebieg PSB (412 km, czerwony)

Białowieża (0,0 km) – Gruszki (13,0) – Narewka (21,6) – Trześcianka – Ploski – Doktorce (86,0) – Zawyki (90,8) – Suraż (97,9) – Bokiny (116,1) – Waniewo (125,3) – Kurowo (130,7) – Tykocin (146,5) – Łazy (156,0) – Laskowiec – Bagno Ławki (176,1) – Gugny (182,3) – Osowiec Twierdza (200,4) – Goniądz (206,3) – Dębowo (232,0) – Jagłowo (242,0) – Jaminy (242,0) – Sztabin (248,7) – Krasnybór (257,2) – Jastrzębna (258,9) – Lipsk (277,3) – Rudawka (298,7) – Mikaszówka (307,0) – Głęboki Bród (322,0) – Wigry – Stary Folwark (344,2) – Leszczewek – Krzywe – Bilwinowo (368,5) – Leszczewo (378.2) – Góra Cisowa (388.5) – Udziejek – Głazowisko Łopuchowskie (394,5) – Błaskowizna (397,5) – Hańcza – Stańczyki (412,5).

Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna

www.podlaskieit.pl

40

4141

Tykocin – miasto z burzliwą historią

g „Perła polskiego baroku”g Burzliwa historia Tykocina łaskawie obeszła się z jego zabytkami. Najstarszy z nich – alumnat – nieprzerwanie od 1643 roku świadczy noclegi (dzisiaj także dla turystów). Pomnik Stefana Czarneckiego z 1762 roku, autorstwa rzeźbiarza Pierre’a de Coudraya, jest drugim po warszawskiej Kolumnie Zygmunta świeckim pomnikiem w kraju. Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej imponuje okazałą elewacją frontową z arka-dowymi skrzydłami oraz wspaniale brzmiącymi organami z ok. 1760 r. Przewodnicy określają Tykocin perłą polskiego baroku. Od niedawna można też zwiedzić rekonstruowany współcześnie zamek, nawiązujący do budowli z końca XV w. zniszczonej podczas potopu szwedzkiego. W Tykocinie Łukasz Górnicki, sekretarz Zygmunta Augusta, napisał w 1565 roku przedmowę do „Dworzanina polskiego”. Przed wojną blisko połowę ludności Tykocina stanowili Żydzi. Większość z nich została wymordowana przez hitlerowców. Po dawnych mieszkań-cach zachowała się druga co do wielkości i najstarsza po krakowskiej polska synagoga z piękną bimą, ozdobiona bogatą renesansową deko-racją. Od strony wschodniej wzniesiony jest ołtarz – aaron ha-kodesz, w którym przechowywano zwoje Tory. W części muzealnej zgromadzono judaika: świeczniki szabasowe, lampki chanukowe, korony na Torę. Inny charakter ma wystawa w małej synagodze – można tam zobaczyć m.in. Gabinet Glogerowski i małomiasteczkową aptekę.

„Bezkrwawe łowy”Ten tytuł jednego z albumów Włodzi-mierza Puchalskiego, pioniera polskiego filmu przyrodniczego, wszedł do języka polskiego jako określenie fotografowa-nia ptaków i zwierząt. Bazą wypadową jego wypraw była wieś Morusy (2 km w kierunku na Krypno), gdzie kupił XVIII-wieczną, krytą strzechą chatę. Po jego śmierci pełna pamiątek i sprzętów chata w Morusach funkcjonuje jako prywatne minimuzeum poświęcone swemu daw-nemu właścicielowi.

Chata Puchalskiego: Morusy 2, tel. +48 85 716 91 97

Urząd Miasta w Tykocinie

ul. Złota 2 tel. +48 85 718 16 27

Alumnat

Tykocin, ul. Poświętnatel. +48 85 718 16 29

www.alumnat.pl

41

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

41

Łomża i okolice

g Historia z domieszką przyrodyg Łomża, jedno z najstarszych miast w regionie, niezasłużenie trak-towane jest tylko jako przystanek w drodze na Mazury. Zacznijmy od malowniczego położenia na pięknej skarpie nad Narwią. Wiosną warto przyjechać do pobliskiej Starej Łomży, gdzie już w X w. istniał gród. Pa-miątką po tamtych czasach jest olbrzymie grodzisko nazwane Górą Kró-lowej Bony. Po drodze możemy podziwiać szerokie na kilka kilometrów rozlewiska Narwi. Po drugiej stronie rzeki, w Drozdowie, w zabytkowym dworku Lutosławskich znajduje się Muzeum Przyrody.W samej Łomży warto zwiedzić zabytkową katedrę (1504-1525), rynek wraz z ratuszem, cmentarz – nekropolię trzech różnych religii (rzym-skokatolickiej, ewangelicko-augsburskiej i prawosławnej) oraz Muzeum Północno-Mazowieckie z pierwszą w Polsce wystawą bursztynu. W promieniu 30 km od Łomży znajdują się zespoły obronne czterech szkół fortecznych: polskiej (Nowogród, Wizna), rosyjskiej (Piątnica), ra-dzieckiej (Kolno-Nowogród- Zambrów) i niemieckiej (Pisa). Miłośnicy tzw. turystyki pola bitwy mają tu w jednym miejscu ponad 150 schronów. Do legendy przeszła obrona Wizny. Starcie tysiąca obrońców z 40-ty-sięcznymi wojskami niemieckimi nazywane jest „polskimi Termopilami”. Dowódca – kpt. Raginis wysadził się w schronie na Strękowej Górze. Zespół obronny w Piątnicy to forty połączone systemem wałów i fos, układających się w formę amfiteatru.

Pierwszy skansen niepodległej PolskiSkansen Kurpiowski w Nowogrodzie, najstarszy z powstałych w wolnej Polsce, został założony w 1927 roku. Zbiory to około 3 tys. eksponatów, które pochodzą głównie z prywatnych zasobów Adama Chętnika, słynnego muzealnika. Ekspo-zycja plenerowa, jedna z największych w Europie, nawiązuje do historii kur-piowskiej Puszczy Zielonej. Składa się z dwóch działów: bartniczo-pszczelar-skiego i rolniczego. Dział rolniczy tworzą cztery zagrody kurpiowskie (z czasów od schyłku XVII w. do końca XX w.). Wśród nich są: wiatrak, młyn wodny, kuźnia i olejarnia.

Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika

Nowogród, ul. Zamkowa 25tel./fax +48 86 217 55 62www.muzeum.4lomza.pl

Nowogród

Łomża

Łomża Łomża

42

4343

Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi

g Bogactwo w dolinieg Okolice Łomży są tak malownicze, że w 1994 roku utworzono tu Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi. Cieszą oko zakola rzeki, starorzecza, kolorowe torfowiska i mokradła. Tworzą one dogodne wa-runki dla rozwoju rzadkich i zagrożonych wyginięciem roślin i zwierząt. Warto tu zwiedzić dwa rezerwaty: „Kalinowo” i „Wielki Dział”. Wąska dolina w strefie Parku jest stefą przelotową tysięcy ptaków migrujących z Afryki do tundry syberyjskiej i Skandynawii. Północno-wschodnia część to obszar migracyjny łosi i jeleni. Naturalne bogactwo doliny Narwi można poznać wybierając się do Mu-zeum Przyrody w Drozdowie. Wśród zbiorów zobaczyć można: trofea ło-wieckie, ekspozycje poświęcone narwiańskiej faunie i florze oraz wysta-wę akwarystyczną. Jego siedzibą jest zabytkowy dworek, do lat 30. XX w. własność rodziny Lutosławskich. W domu tym wychował się znakomity kompozytor Witold Lutosławski, część życia spędził tu Roman Dmowski. Stąd też dodatkową funkcją placówki jest dokumentowanie działalności ziemiaństwa łomżyńskiego (ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Lutosławskich). Co roku w lipcu organizowany jest w muzeum Festiwal Muzyczne Dni Drozdowo-Łomża.

Żegluga Łomżyńska W 2009 r. w Łomży, po blisko 30 latach przerwy, ruszyły rejsy statkiem „Bona” (gsm +48 502 565 084). Pod pokładem w razie deszczu czeka na pasażerów ele-gancka kabina z siedzeniami, ekranem plazmowym, kuchenką i toaletą. Poniżej mostku kapitańskiego, na zadaszonym stole z ławkami, można skosztować specjałów kuchni regionalnej. Rejsy są realizowane na zamówienie grup na dowolną trasę oraz w dni weekendowe regularne, do wsi Siemień. Również gon-dole na dobre zadomowiły się na Narwi – w Łomży firma Gondol-Jerzy (www.gondole.lomza.pl) oferuje rejsy gondo-lami na odcinku od ujścia Biebrzy (na wysokości miejscowości Ruś – naturalny punkt widokowy) poprzez Wiznę, Łomżę, Nowogród do Ostrołęki.

Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi

Drozdowo, ul. Główna 52 tel. +48 86 219 21 75, gsm +48 606 420 429 lpkdn.drozdowo@wp.pl

43

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

43

Imprezy plenerowe nad Narwią

g Gdzie Kmicic uwolnił Oleńkę...g Atrakcje krainy Narwi nie są skierowane do masowego turysty. To raczej oferta dla tych, którzy szukają dziewiczej przyrody i ciszy, inte-resują się historią. Tłumy przyjeżdżają tu jedynie na coroczne imprezy plenerowe: „Święto Ogórka”, „Podlaską Biesiadę Miodową” czy festyn „Grodzisko”, które nabrały ponadregionalnego charakteru. Od lat Towarzystwo Przyjaciół Suraża i Okolic w ostatnią niedzielę czerwca organizuje festyn średniowieczny „Grodzisko”. Rozgrywa się on w Surażu na terenie dawnego grodu z X wieku. Można tu obejrzeć pokazy walk rycerskich, posłuchać koncertu muzyki dawnej, zobaczyć archeologiczne znaleziska. Miłośnicy turystyki bitewnej chętnie zjeżdżają do Tykocina na rekonstrukcję znanej z „Potopu” bitwy o zamek tykociń-ski z 1657 roku, kiedy to wojska polsko-litewskie odbiły go Szwedom. Na przełomie sierpnia i września poszukiwacze smaków przyjeżdżają do Kurowa i Tykocina na „Biesiady Miodowe” i robią zapasy na cały rok. Tutejsze miody są uważane za jedne z najlepszych w Polsce, a może i Europie. We wrześniu jadą do Kruszewa na Ogólnopolski Dzień Ogór-ka. Nie trzeba dodawać – kiszonego, bo każdy lokalny patriota o tym wie. Ogórki z Kruszewa jako jeden z pierwszych produktów regionalnych uzyskały certyfikat sprzedaży w Unii Europejskiej. Swój niepowtarzalny smak zawdzięczają leżakowaniu beczek w Narwi.

Coroczna walka o NowogródCo roku na przełomie sierpnia i wrześ-nia w pobliżu mostu na Narwi ma miejsce inscenizacja walk o Nowogród z 1939 roku. Przypominane są epizody z wrześniowych potyczek. Opracowa-niem scenariusza i wykonaniem insceni-zacji odtwarzającej rzeczywistość owego czasu zajmuje się Grupa Rekonstrukcji Historycznej „Narew” z Łomży. Z każ-dym rokiem widowisko gromadzi coraz większe tłumy turystów.

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Nowogrodzie

ul. Łomżyńska 13tel. +48 86 217 55 45fax +48 86 217 55 20

mgoknowogrod15@wp.pl

Wizna

Kruszewo

Kurowo

Tykocin

44

4545

g Białystok – miasto z charakteremg Białystok powstał jako prywatne miasto. Nabrał kształtu w XVIII w. za sprawą hetmana koronnego Jana Klemensa Branickiego, znanego z wykwintnego smaku i wystawnych balów oraz przyjęć. W centrum mia-sta podziwiać można jego barokowy pałac i otaczające budynek ogrody. Wielki magnat nadał też charakter centrum miasta, zbudował ratusz, ochronkę, „dom na rekwizyty ogniowe”, czyli XVIII-wieczną straż pożar-ną (dzisiaj budynek Archiwum Państwowego). W nieodległej Choroszczy można podziwiać podmiejską rezydencję Branickich.Miasto zmieniła XIX-wieczna rewolucja przemysłowa, która uczyniła z Białegostoku „Manchester Północy”. Przy ul. Warszawskiej i Lipowej wyrosły pałacyki fabrykantów. Na początku XX wieku Ludwik Zamenhof, wywodzący się z Białegostoku twórca języka esperanto, nazywał swoje miasto istną „wieżą Babel”. Mieszały się tu i plątały różne języki żyjących razem narodów, nakładały na siebie odmienne zwyczaje i religie. Chociaż dzisiaj pozostałe pamiątki po Zamenhofie i jego rodakach – bia-łostockich Żydach – można zobaczyć w ciągu kilku godzin podążając szlakami: Esperanto i Wielu Kultur oraz Dziedzictwa Żydowskiego, Bia-łystok nie stracił tak wiele ze swojej różnorodności. Nawiązuje do tego aktualne logo województwa podlaskiego autorstwa Leona Tarasewicza – najbardziej znanego za granicą współczesnego polskiego malarza.

Centrum Informacji Turystycznej Podlaska Regionalna Organizacja

Turystyczna

ul. Malmeda 6tel. +48 85 732 68 31

www.podlaskieit.pl

Punkt Informacji Turystycznej

Dworzec PKP tel. +48 85 673 35 75

www.ksiegarniaobiezyswiat.bialystok.pl

45

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

45

Białostockie rezydencje Branickich

g Wersal podlaskig Pałac Branickich to jedna z najlepiej zachowanych rezydencji mag-nackich epoki saskiej w Polsce. Zbudowany na fundamentach XVI-wiecz-nego zamku, swój obecny kształt pałac zawdzięcza dwóm pokoleniom Branickich – przebudowę pod nadzorem holenderskiego mistrza Tylma-na Gameren rozpoczął Mikołaj, a zakończył w I połowie XVIII w. jego syn, Jan Klemens. Z myślą o swojej żonie – Izabeli z Poniatowskich – Brani-cki zbudował w 1771 r. Pałacyk Gościnny. W XVIII wieku, za czasów świetności pałacu Branickich, działał w nim teatr, występował balet i włoskie aktorki, a między 200 rzeźbami prze-chadzał się m.in. poeta Franciszek Karpiński. Powstał wtedy jeden z naj-świetniejszych dworów w ówczesnej Polsce, wokół którego skupiło się wielu znakomitych artystów, poetów, ludzi nauki. Przebywali tu często polscy królowie: August II i III oraz Stanisław August i cesarz Austrii Józef II. Od 1754 r. „Wersal podlaski” – jak nazywano posiadłość Branickich – stał się siedzibą pierwszej w Polsce Wojskowej Szkoły Budownictwa i Inżynierii.Dzisiaj pałac jest siedzibą Uniwersytet Medyczny i jest chętnie odwiedza-ny przez turystów, którzy mogą obejrzeć im.in.: wielka aulę, westybul, pokój chiński i kaplicę. Godnym polecenia jest również park pałacowy położony na dwóch kondygnacjach – górnej, przypominającej ogrody Wersalu i dolnej, nawiązującej do ogrodów angielskich.

Letnia rezydencja BranickichW 1973 roku zrekonstruowano pałac w pobliskiej Choroszczy (budynek i roz-legły park, którego założenie nawiązuje do barokowych ogrodów w Wersalu) i przekazano go Muzeum Okręgowemu w Białymstoku z przeznaczeniem na urządzenie ekspozycji dawnych wnętrz mieszkalnych. Placówka gromadzi eks-ponaty i dokumenty związane z historią pałacu i jego właścicieli, a także meble i wyroby rzemiosła artystycznego z XVIII i XIX w. W Muzeum mieści się stała eks-pozycja wnętrz pałacowych z XVIII i XIX wieku. W odtworzonych apartamentach z czasów Branickich znajdują się portre-ty właścicieli rezydencji oraz osób z nimi związanych: królów Augusta III i Stanisła-wa Augusta Poniatowskiego. Ekspozycję uzupełniają liczne rzeźby, wyroby ze szkła i porcelany słynnych wytwórni eu-ropejskich, zegary, świeczniki i dywany.

Muzeum Wnętrz Pałacowych w Choroszczy

tel. +48 85 719 12 33www.muzeum.bialystok.pl

Choroszcz

46

4747

Muzeum w ratuszu, archiwum w dworku...

g Prywatny rynek bogatego magnatag W ostatnich latach Rynek Kościuszki przeszedł transformację i jest wizytówką Białegostoku. Zniknął zadrzewiony skwer, przesunięto fontan-nę sprzed Ratusza, dzięki czemu plac aż do kościoła farnego zmienił się w deptak. Rynek zachował jednocześnie swój nietypowy, trójkątny kształt, jaki nadało mu rozwidlenie dróg traktów do Suraża i Choroszczy, przy których powstał za czasów Branickiego. Białystok założony został jako prywatne miasto magnata, Jana Klemensa Branickiego, pretendenta do polskiej korony. Dlatego ratusz nigdy nie był tu siedzibą władz miejskich i do II wojny funkcjonował jako... centrum handlo-we. Okazały budynek (projektu Jana Henryka Klemma) z ciekawymi naroż-nymi alkierzami symbolizował pozycję magnata. Gdy hetman Branicki chciał coś ogłosić ludowi, polecał, aby „obwołać to na targu”. W odbudowanym po wojnie budynku mieści się obecnie Muzeum Podlaskie z ciekawymi zbiorami dotyczącymi historii Białostocczyzny, a także kolekcją obrazów m.in. Jana Matejki, Józefa Chełmońskiego i Olgi Boznańskiej.Obecne Centrum Astoria (narożnik u wylotu ul. Sienkiewicza) mieści się w odbudowanym budynku austerii „Pod Łosiem” z 1771 r. Położone dalej w kierunku fary Archiwum Państwowe zajmuje barokowo-klasycystyczny dworek z XVIII w. Za Branickich był to dom „na rekwizyty ogniowe”. Dzisiejsze kino Ton to ufundowany w 1762 r. przez Branickiego przytu-łek. W tympanonie ozdobnego szczytu widać herb miasta: białego orła w koronie na czerwonym tle w górnej części, a w dolnej litewską Pogoń.

Muzeum Podlaskie w Białymstoku

...powołane zostało w 1949 r. jako pierw-sze w dziejach miasta muzeum regional-ne. Mieściło się początkowo w prawym skrzydle pałacu Branickich, a w 1958 r. otrzymało nową siedzibę – odbudowany białostocki Ratusz. Oddziały muzeum powstały nie tylko na terenie miasta, ale też w zabytkowych, odrestaurowanych budowlach, położonych w pobliżu Bia-łegostoku: Muzeum Historyczne w Białymstoku Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego w Białymstoku Muzeum Ikon w Supraślu Muzeum w Bielsku Podlaskim Białostockie Muzeum Wsi w Osowi-czach Muzeum w Tykocinie Muzeum Wnętrz Pałacowych w Cho-roszczy.

Muzeum Podlaskie w Białymstoku

ul. Rynek Kościuszki 10tel. +48 85 742 14 73

www.muzeum.bialystok.pl

47

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

47

Białostockie świątynie

g Kościoły na drodze do niepodległościg Główną arterię miasta, ul. Lipową, wyznaczają dwie świątynie: na jednym końcu – katedra pw. Najświętszej Marii Panny, nazywana potocz-nie „czerwonym kościołem” lub farą, a na drugim końcu – kościół pw. św. Rocha, zwany często przez mieszkańców „białym”. Pod koniec XIX w. białostoccy katolicy nie mieścili się w małym kościół-ku, ufundowanym w 1584 roku przez Piotra Wiesiołowskiego, marszałka Wielkiego Księstwa Litewskiego. Katolicy wnieśli więc w tej sprawie petycję do cara. Odpowiedział im pismem z marca 1898 roku, w którym stwier-dzał, że jest to niemożliwe, dopóki w Białymstoku nie będzie drugiej cerkwi lecz: nie wzbrania starać się powiększyć lub przebudować egzystujący kościół”. Wtedy parafianie wpadli na fortel z przybudówką i do małego kościółka dostawili potężny neogotycki kościół, wysoki na prawie 73 metry. W 1905 roku w „przybudówce” odbyło się pierwsze nabożeństwo. Równie ciekawym obiektem sakralnym w Białymstoku jest kościół pw. św. Rocha. Powstał dzięki uporowi ks. Abramowicza, który w 1926 roku wybrał do realizacji odrzucony projekt Oskara Sosnowskiego. Modernistyczny koś-ciół jest też Pomnikiem Wdzięczności Bogu i Matce Bożej za odzyskanie niepodległości. Główny motyw architektoniczny stanowi gwiazda zaranna. Pośrodku między wymienionymi kościołami znajduje się cerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy, wybudowana w latach 1843-1846 w stylu neokla-sycystycznym. Z XVIII w. pochodzi najstarsza białostocka cerkiew pw. św. Marii Magdaleny, ufundowana przez Branickich.

Prawosławni w BiałymstokuBiałystok jest stolicą diecezji białosto-cko-gdańskiej Polskiego Autokefaliczne-go Kościoła Prawosławnego. Miasto jest największym skupiskiem wyznawców prawosławia w Polsce (80 tys. wiernych w 11 parafiach). Dysponując wolnym czasem, warto zobaczyć dwie nowe cerkwie. Najwięk-sza, zdaniem wielu również najpięk-niejsza polska cerkiew pw św. Ducha, jest pokryta w środku wspaniałymi freskami. Zbudowana obok dzwonnica jest najwyższym punktem widokowym w mieście, otwartym dla zwiedzających. Inna współczesna białostocka cerkiew – Hagia Sophia (Mądrości Bożej) jest miniaturą w skali 1:3 świątyni znajdu-jącej się w Istambule (obecnie meczet), wzniesionej w VI w. i nazywanej „ósmym cudem świata”.

48

4949

Białostockie judaika

g Puste miejsce po Wielkiej Synagodzeg W plebiscycie na białostoczanina XX w. wygrał żydowski lekarz Lu-dwik Zamenhof, twórca języka esperanto. Wychował się w okolicach Ba-zarnego Rynku (czyli obecnego Rynku Kościuszki), gdzie mieszały się mowa jidysz, polska, rosyjska i niemiecka. Tu wpadł na pomysł sztuczne-go języka, który byłby przez wszystkich rozumiany. Dzisiaj w Białymstoku znajdują się ulica, skwer oraz centrum jego imienia, które propaguje ideę dialogu i tolerancji.Przed II wojną światową blisko połowa mieszkańców Białegostoku była wyznania mojżeszowego. Mieszkali oni głównie wokół blisko 60 synagog, z których do dzisiaj przetrwały 3 budynki: Piaskower (ul. Piękna 3), Beit Szumel (Branickiego 3) oraz Cytronów (ul. Waryńskiego 24b, obecnie siedziba Galerii im. Śleńdzińskich). Wokół rynków Rybnego i Siennego wyrosły Chanajki – osiedla żydowskiej biedoty. Podwórze między ul. Suraską a Legionową jest jednym z najważniej-szych miejsc białostockich Żydów. Stała tu Wielka Synagoga (1909-1913), wybudowana w miejsce starszej z XVIII w. Dziś jest tu pomnik przypominający szkielet masywnej kopuły, jaki pozostał z pożogi. Napis przypomina o tragedii: „Święty wspaniały nasz przybytek stał się pa-stwą ognia, 27 VI 1941, 2000 Żydów niemieccy mordercy spalili w nim żywcem”. Ponad 55 tysięcy Żydów zamknięto w białostockim getcie. Jego likwidacja dała początek powstaniu, największemu po powstaniu w getcie warszawskim.

Szlak Dziedzictwa ŻydowskiegoFundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis opracowa-ła „Szlak Dziedzictwa Żydowskiego” (www.szlak.uwb.edu.pl), który ukazuje ponad 50 miejsc związanych z biało-stockimi Żydami. Oto niektóre punkty na trasie szlaku: Pałacyk Cytronów (Warszawska 37) – Synagoga Samu-ela (Branickiego 3) – Teatr Palace (Ki-lińskiego 6) – Dom rodzinny Ludwika Zamenhofa (Zamenhofa 26) – Pomnik Ludwika Zamenhofa (skwer pomiędzy ulicami Białówny i Malmeda) – Tablica Icchoka Malmeda (Malmeda 10) – Po-mnik Bohaterów Powstania w Getcie (Ża-bia) – Synagoga Cytronów (Waryńskiego 24a) – Ulica Waryńskiego (nr 1-11, po obu stronach) – Misja Barbikańska (Św. Rocha 25) – Chanajki i Piaski (Młynowa, Grunwaldzka, Kijowska, Mławska, Cie-szyńska, Angielska, Sosnowa i Rynek Sienny) – Cmentarz Rabinacki (Kalinow-skiego) – Synagoga Piaskower (Piękna 3) – Pomnik Wielkiej Synagogi (Suraska) – Ratusz (Rynek Kościuszki 10) – Cmen-tarz żydowski (Wschodnia).

49

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

49

Park Planty i ulica Warszawska

g Spacerkiem po Białymstokug W XVIII wieku na Plantach pasły się daniele hetmana Branickiego, później konie zaprzęgane do tramwaju kursującego po Białymstoku. Park pozostał terenem zielonym i jest dziś ulubionym miejscem spacerów białosto-czan. W roku 1932, podczas wielkiego kryzysu, wojewoda białostocki Marian Zyndram-Kościałkowski wraz z ówczesnym komisarzem rządowym (a później prezydentem) Białegostoku Sewerynem Nowakowskim zainicjowali budowę miejskiego parku. W niektórych latach do prac zatrudniano 200 bezrobotnych. Modernistyczną kompozycję parku autorstwa Stanisława Gralla wyraźnie wi-dać na osi głównej między ulicami Mickiewicza i Skłodowskiej – zaprojektowa-no tam rząd prostokątnych trawników i kwietników. Pośrodku niej znajduje się basen z podświetlanymi fontannami. Białostoczanie sentymentem darzą dwie parkowe rzeźby: „Praczki” z 1938 r. dłuta S. Horno-Popławskiego i odtworzo-ny przedwojenny pomnik psa Kawelina. Planty łącząc ogród miejski (Park ks. Józefa Poniatowskiego przy Teatrze im. Al. Węgierki) ze Zwierzyńcem uczyniły Białystok miastem pełnym zieleni nawet w ścisłym śródmieściu. Z Plant blisko jest na ul. Warszawską, przed wojną najokazalszą miejską promenadę. Stały tam pałacyki zamożnych żydowskich fabrykantów, którzy dorobili się w „Manchesterze Północy”. Najpiękniejszy z nich to secesyjny pałacyk Cytronów przy Warszawskiej 37 (obecnie Muzeum Hi-storyczne). Warta obejrzenia jest też neorenesansowa kamienica Berka Polaka (Warszawska 50). Z przełomu XIX i XX w. pochodzi rezydencja w stylu eklektycznym Tryllingów przy Warszawskiej 7.

Białystok w pigułceCentrum Informacji Turystycznej (www.podlaskieit.pl) opracowało program zwiedzania miasta „Spacerkiem po Bia-łymstoku” w formie szlaku, rozpoczyna-jącego się od Dworca PKP (Kolejowa 9), którego budynek po remoncie odzyskał swój dawny blask sprzed blisko 150 lat (1862 r.). Autorzy programu proponują następującą wędrówkę ulicami Białego-stoku: kościół pw. Chrystusa Króla i św. Rocha – Pałac Ch. Nowika (Lipowa 35) – Cerkiew św. Marii Magdaleny – Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy (Lipowa 15) – Centrum Informacji Turystycznej (Mal-meda 6) – ulica Zamenhofa – Rynek Koś-ciuszki – Ratusz – Archiwum Państwowe – Pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego (Rynek Kościuszki) – Zespół Katedralny pw. Wniebowzięcia NMP (Kościelna 2) – Książnica Podlaska (Kilińskiego 16) – Pałacyk Gościnny Branickich (Kilińskiego 6) – Zespół pałacowy i Ogrody Branickich – Planty – Muzeum Rzeźby A. Karnego (Świętojańska 17) – Fabryka E. Beckera (dzisiaj galeria „Alfa”) – Kościół św. Woj-ciecha BM (Warszawska 46a) – Muzeum Historyczne – Centrum im. L. Zamenhofa (Warszawska 15) – Pałacyk Tryllingów.

50

5151

Białostockie Muzeum Wsi

g Drewniane Podlasieg Wielu turystów odwiedzających Podlasie mówi, że najpiękniejsze są tu wsie, cicho położone na skrajach lasu, nad małymi strugami, z pięk-nymi drewnianymi, bajkowo zdobionymi domami. Kto nie ma czasu na wędrówkę po regionie, może zatrzymać się w Białostockim Muzeum Wsi. Skansen oddalony jest o 2 km od granicy Białegostoku. Odtwarza zabu-dowę wsi, charakterystyczną dla wschodniego Podlasia, wschodniego Mazowsza i Pojezierza Augustowsko-Suwalskiego. Zebrano w nim ponad 9 tys. eksponatów, m.in. budynki oraz przedmioty codziennego użytku: naczynia, meble, tkaniny, rękodzieło. Muzeum wyspecjalizowało się w zabytkach budownictwa drewnianego. Znajduje się tu ponad trzydzieści drewnianych budynków – mieszkalnych i gospodarczych, a nawet dwórek przeniesiony z miejscowości Bobra Wielka. Jest też wiele obiektów małej architektury, czyli krzyży, kapliczek, studni, uli itp. Zgrupowane są one w trzech zasadniczych sektorach: leśnym, dworskim oraz drobnoszlacheckim przysiółku. Eksponaty te są systematycznie uzupełniane poprzez zakupy w terenie. Na uwagę zasługują kolekcje narzędzi gospodarskich, wozów, sań czy narzędzi używanych przez wiejskich rzemieślników. Świetnie ukazują zróżnicowanie etniczno-religijne regionu. W skansenie organizowane są zajęcia edukacyjne dla młodzieży i festyny, w trakcie których moż-na spróbować kuchni regionalnej, obejrzeć pokazy wędzenia wędlin czy tłoczenia oleju.

Podlaskie smaki i zapachyW czerwcu w Białostockim Muzeum Wsi miłośnicy niezwykle zróżnicowanego folkloru województwa podlaskiego mogą uczestniczyć w Festiwalu Zespołów Folklorystycznych. W skansenie orga-nizowane są też festyny, w trakcie któ-rych można degustować specjały kuchni regionalnej, obejrzeć pokazy wędzenia wędlin, tłoczenia oleju oraz obejrzeć wy-stępy zespołów artystycznych. Są to: Zielone Świątki w Skansenie – maj, Smaki Podlasia – lipiec, Podlaskie Ziołami Pachnące – wrze-sień.

Białostockie Muzeum Wsi Osowicze, ul. Nadawki 21

tel.: +48 85 743 60 82bmw@muzeum.bialystok.plwww.muzeum.bialystok.pl

51

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

51

Białostockie szlaki tematyczne

g Śladem podmiejskich rezydencjig Po wojnie Białystok przypominał obwarzanek, cały wypalony i pusty w środku, dobrze zachowany tylko na obrzeżach. Warto wyruszyć zatem szlakiem przestronnych podmiejskich rezydencji. Rezydencją z prawdziwego zdarzenia jest pałacyk Branickich w Cho-roszczy (1745-1771). W białostockiej dzielnicy Dojlidy zachował się pałac Krusensternów, później Lubomirskich, zbudowany w XIX w. w stylu neoklasycystycznym, otoczony pięknym starodrzewem. Na-przeciw znajduje się neorenesansowy pałac niemieckich fabrykantów Hasbachów, którzy we włókienniczym w XIX w. Białymstoku zbili fortu-nę, a potem zbankrutowali. Przez tereny wokół Białegostoku prowadzi rowerowy szlak podmiejskich rezydencji. Zaczyna się w Bokinach, biegnie przez Turośnie: Dolną i Koś-cielną oraz Juchnowiec. Koniecznie trzeba zatrzymać się na dłużej w Zabłu-dowie, założonym przez ród Chodkiewiczów. Zaprojektowany w XVI wieku rynek i prostokątna sieć ulic zachowały niezmieniony układ. Był to ważny ośrodek reformacji, odbywały się tu synody kalwińskie, ukrywali się arianie. W Zabłudowie znajdowała się jedna z najpiękniejszych polskich drewnianych synagog. Do dziś zachował się kościół z lat 1805-1840, wzorowany na wi-leńskiej katedrze pw. św. Piotra i Pawła oraz cerkiew wybudowana w latach 1847-1855. Szlak kończy się w Supraślu, miasteczku o niezwykłej historii. Można tu zwiedzić pałac fabrykanta Adolfa Buchholtza, wybudowany w stylu eklektycznym w latach 1892-1903 (dziś siedziba liceum plastycznego).

Inne białostockie szlaki tematyczne: Szlak Kulinarny. Łączy różne lokale w mieście, serwujące potrawy tradycyjne, regionalne oraz atrakcje i miejsca związa-ne z gastronomią (www.bialystok.pl).

Szlak PRL-u. Trasa turystyczna, na której znajdą się najciekawsze budow-le, zespoły architektoniczne i elemen-ty „małej architektury” okresu PRL. Twórców zainteresowały przemiany przestrzeni miejskiej Białegostoku w okresie ostatnich 20-30 lat (na stronie www.ladniej.uwb.edu.pl można pobrać świetny przewodnik po szlaku)

Białostocki Szlak Pielgrzymkowo-Tu-rystyczny „Śladami błogosławionego ks. Michała Sopoćki” (www.sopocko.pl).

Supraśl

Dojlidy

Zabłudów

Juchnowiec

52

5353

Miasto coraz bardziej przyjazne miłośnikom dwóch kółek

g Rowerowy Białystokg Miłośnicy dwóch kółek – a jest ich w Białymstoku liczne i aktywne grono – twierdzą, że z roweru widać więcej. Aby ich głos był lepiej sły-szalny, powołali Stowarzyszenie „Rowerowy Białystok” (www.rowerowy. bialystok.pl), które zgłasza uwagi do inwestycji rowerowych od projektu po oddanie ich do użytku. Opracowało też ponad 20 tras rowerowych po Białymstoku i okolicy o różnym stopniu trudności.Najwięcej z nich prowadzi przez pobliskie okolice Białegostoku. Na wy-cieczkę do Białostockiego Muzeum Wsi i Jurajskiego Parku Dinozaurów w Nadawkach można się wybrać nawet z dziećmi. Podobnie na prze-jażdżkę po miejskim lasku Pietrasze. Ale już wyprawę na wzgórza Pusz-czy Knyszyńskiej można polecić tylko bardzo wytrawnym rowerzystom, fanom kolarstwa górskiego. Trasa wiedzie przez rezerwat „Krzemienne Góry” pomiędzy rzekami Supraśl i Sokołda. Podjazdy i zjazdy mają tu miejscami od 40 do 50 metrów różnicy poziomu wysokości. Tu wyzna-czono fragment maratonu rowerowego Mazovia MTB, organizowanego przez słynnego kolarza Cezarego Zamanę.Ulubiona weekendowa trasa białostoczan wiedzie z Białegostoku do Su-praśla (18 km w jedną stronę). Jedziemy bezpieczną ścieżką rowerową wzdłuż szosy, mijając po drodze urozmaicony krajobraz: las, stawy, kilka wzniesień. W Supraślu jest co zwiedzać: supraski monastyr z katakum-bami i Muzeum Ikon, pałac Buchholtzów. Jest też co zjeść po ciężkim wysiłku – miasteczko słynie ze znakomitej babki i kiszki ziemniaczanej.

Rowerem wokół BiałegostokuPodlaska Regionalna Organizacja Tury-styczna rekomenduje kilka innych tras wokół Białegostoku: Bagno Krzemianka (43,4 km): Białystok – Wasilków – Sochonie – Kolonia Mostek – Rybniki – rezerwat Krzemianka – Kopisk – leśniczówka Ponikła – leśniczówka Bur-czak – Białystok. Trasa prowadzi przez stary młyn w Wo-roszyłach do urokliwego leśnego bagna w Puszczy Knyszyńskiej, które można obej-rzeć spacerując kładką. Trakt Napoleoński i Królowy Most (46,7 km): Białystok – kolonia Grabówka – Trakt Napoleoński – Królowy Most – Supraśl – Białystok. Trasa wiedzie przez Puszczę Knyszyńska traktem, którym podobno kroczyły francuskie wojska w drodze do Moskwy w 1812 r. Odwiedzimy też Królo-wy Most, miejscowość u podnóża Wzgórz Świętojańskich, wspomniane w cyklu ko-medii J. Bromskiego „U Pana Boga...”. Leśne jeziorka w Puszczy Knyszyńskiej i Supraśl (28,9 km): Białystok – kolonia Grabówka – Trakt Napoleoński – jezior-ko k. leśniczówki Zielona – leśniczówka Krasny Las – Supraśl – jezioro Komosa – żwirownia k. Ogrodniczek – Ogrodniczki – Białystok.

53

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

53

g Plac pełen imprezg Po przebudowie głównego miejskiego placu wokół Ratusza, tak by przypominał bardziej ten z XVIII wieku, z czasów hetmana Jana Klemen-sa Branickiego, Rynek Kościuszki ożył na nowo. Nie ma weekendu, by coś się tu nie działo. Zimą montowane jest lodowisko pod zadaszeniem. O publiczność nie ma się co martwić – Białystok to studenckie miasto, uczy się tu około 50 tys. żaków.Instytucje kultury prześcigają się w pomysłach na uatrakcyjnienie bia-łostoczanom i turystom czasu wolnego. Muzeum Podlaskie słynie z jarmarków, które ściągają do centrum miasta najciekawszych ręko-dzielników z regionu i jeszcze większą rzeszę kupujących i ciekawskich. Najpopularniejszy jest czerwcowy Jarmark na Jana – w dniu imienin hetmana Jana Klemensa Branickiego. Na kilka dni lipca plac przechodzi we władzę Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury, który organizuje tu „Podlaską Oktawę Kultur – Między-narodowy Festiwal Muzyki, Sztuki i Folkloru”. Występują zespoły pieśni i tańca, orkiestry, grupy kameralne, soliści z kraju i zagranicy. W ostatnich latach Białystok zdobył tytuł miasta tańca nowoczesnego. Na rynku odbywają się więc taneczne imprezy, w tym tzw. taneczne bitwy. Podczas jednej z nich – „Dance Mob” – kilka tysięcy ludzi na placu odtańczyło razem prosty układ taneczny. W mieście wiele do powiedzenia mają młodzi artyści, skupieni głównie wokół Białostockiego Ośrodka Kultury, który jest znakomitym promoto-rem filmowców amatorów i ich produkcji. „Filmowe Podlasie Atakuje” i „Żubroffka” – to imprezy znane w środowisku filmowym całej Polski.

Ważniejsze imprezy cykliczne w Białymstoku Podlaskie Targi Turystyczne (marzec, organizator – Podlaska Regionalna Orga-nizacja Turystyczna) Dni Sztuki Współczesnej (maj-czer-wiec, BOK) Białysztuk – konfrontacje teatralne w Białymstoku (październik) Międzynarodowy Festiwal Szkół Lal-karskich „Lalka-nie-lalka” (czerwiec – co dwa lata, Akademia Teatralna im. Alek-sandra Zelwerowicza w Warszawie) Targi Rzeźby Ludowej, Tkaniny Dwuo-snowowej i Kowalstwa (wrzesień, Muze-um Podlaskie) Jarmark Wielkanocny Sztuki Ludowej Podlasia (kwiecień – 2 tygodnie przed świętem Wielkiej Nocy, Muzeum Podla-skie) Białostockie Spotkania Folkowe (paź-dziernik, BOK) Ogólnopolski Festiwal „Jesień z Blue-sem” (listopad, BOK)

54

5555

Puszcza Knyszyńska i Wzgórza Sokólskie

g Kresowa szczęśliwość g Jeśli ktoś chce się poczuć „jak u Pana Boga za piecem”, niech przyjedzie tam, gdzie kręcono tę popularną polską komedię – na Ziemię Sokólską i do Puszczy Knyszyńskiej. Zapraszamy do świata tak innego od szybkich metropolii, wolniejszego i dla wielu prawdziwszego. To, co w filmie budowało atmosferę „kresowej szczęśliwości” – wzajemna ludz-ka życzliwość bez względu na wyznanie i narodowość, przyroda i trady-cje traktowane z należnym im szacunkiem – jest tu naprawdę obecne. Większość turystów wraca w te strony, do wzgórz sokólskich, kościółków, cerkwi i meczetów, do Puszczy Knyszyńskiej, w której można się uspo-koić i zregenerować.Zachowało się tu wiele dziedzin sztuki ludowej i dawnego rzemiosła: kowalstwo, garncarstwo czy tkactwo dwuosnowowe. Jak to się dawniej robiło, można zobaczyć wędrując Szlakiem Rękodzieła Ludowego.Jeśli uznacie Państwo, że czas spróbować także czegoś nowego oprócz tradycyjnych form aktywnego wypoczynku – właściciele obiektów noc-legowych proponują nordic walking, paintball, park linowy, ścianę wspi-naczkową, a nawet pole golfowe pięknie położone w sercu Puszczy Kny-szyńskiej w Lipowym Moście.Na dłużej trzeba zatrzymać się w Supraślu – urokliwym miasteczku o statusie uzdrowiska z XVI-wiecznym imponującym monastyrem oraz Muzeum Ikon.

Punkt Informacji Turystycznej ** Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej

Supraśl, ul. Konarskiego 14 tel. +48 85 718 37 85

www.pkpk.pl

55

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

55

Klimaty Puszczy Knyszyńskiej

g Niezwykła sosna pospolita g Klimat Puszczy Knyszyńskiej tworzą piękne bory sosnowo-świerko-we. Tutejsze sosny, choć z gatunku pospolitych, są wyjątkowe. Z racji występowania i głównego przeznaczenia w przeszłości, noszą również nazwę sosen supraskich lub masztowych. Puszcza posiada niezwykle urozmaiconą i bardzo dobrze zachowaną przyrodę (23 zespoły roślinne), miejscami ma się wręcz wrażenie, że to las typu pierwotnego. Jego charakter ukształtował się w wyniku dzia-łalności lodowca. Stąd niezwykle ciekawa rzeźba terenu, liczne wzgó-rza moren czołowych, kemy, ozy, wspaniałe doliny puszczańskich rzek. W 1988 roku powstał tu Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej o po-wierzchni blisko 75 tys. ha. Najcenniejsze fragmenty puszczy chronione są w 21 rezerwatach przyrody. Gęsta sieć rzek i strumyczków z setkami leśnych źródlisk wzbogaca dodatkowo puszczę, tworząc bajeczny krajo-braz wraz z egzotycznym borem bagiennym porastającym te podmokłe tereny. Supraśl (stara nazwa – Sprząśla) jest główną rzeką Parku, która spina wszystkie drobne cieki, tworząc raj dla kajakarzy. Nie dziwi tu też widok żubra – są tu już od ponad 40 lat, dzisiaj stado liczy ponad 50 sztuk. Będąc na szlaku można natknąć się na święte chwoje (drzewa iglaste) z zawieszonymi na nich deskami wotywnymi. To tradycyjny znak pamięci po tych, którzy tu żyli.

Turyści mile widzianiZarówno władze Parku, jak i jedenastu gmin (Gródek, Czarna Białostocka, Szu-działowo, Supraśl, Wasilków, Dobrzynie-wo Duże, Sokółka, Janów, Knyszyn, Michałowo, Krynki) oraz siedmiu nadleś-nictw (Czarna Białostocka, Dojlidy, Kny-szyn, Krynki, Supraśl, Waliły, Żednia), na terenie których rozciąga się Puszcza Knyszyńska, z każdym rokiem rozbu-dowują infrastrukturę turystyczną. Na 600 kilometrach szlaków turystycznych pojawiają się kolejne parkingi, wiaty, a na brzegach rzek i zalewów – plaże i pomosty. Właściciele bazy turystycznej powołali z kolei Stowarzyszenie „Pusz-cza Knyszyńska”, na którego stronie – www.puszczaknyszynska.pl – znajdzie-cie Państwo aktualne informacje o noc-legach, gdzie możena zjeść, jak się zaba-wić i jakich imprez nie przegapić.

Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej

Supraśl, ul. Konarskiego 14tel./fax +48 85 718 37 85

www.pkpk.pl

56

5757

Supraśl – uzdrowisko z monastyrem w tle

g Ikony ocalałe z przemytu g Na wjeździe do uzdrowiskowego miasteczka Supraśl już z daleka widać dostojne mury obronnej cerkwi pw. Zwiastowania NMP. Legen-da głosi, że bazylianom nie odpowiadało wystawne życie na dworze Aleksandra Chodkiewicza. Puścili więc z nurtem rzeki Supraśl krzyż, a ten zaprowadził ich na uroczysko Suchy Hrud. W 1503 r. rozpoczęli tu budowę obronnej cerkwi o niezwykłej architekturze, łączącej styl bi-zantyjski i zachodnioeuropejski gotyk. Zakonnicy zgromadzili bibliotekę z bezcennymi drukami i rękopisami (np. Kodeks supraski z XI-XII w.), w 1695 r. uruchomili przyklasztorną drukarnię, a w 1711 r. pierwszą we wschodniej Polsce papiernię.Świątynia Zwiastowania NMP słynęła z fresków, które stworzył w XVI w. Nektarij Malar z Serbii. Cerkiew zburzono w czasie wojny, ale fragmenty malowideł zachowały się i są obecnie atrakcją Muzeum Ikon. Zajmuje ono północną część siedemnastowiecznego Pałacu Archimandrytów w odbudowanym monastyrze. Zgromadzono tu blisko pół tysiąca ikon. Jednym z głównych źródeł pozyskiwania ich do zbiorów muzem stał się białostocki Urząd Celny, który rekwirował je przemytnikom. Najstarsze ikony pochodzą z XVIII w., przeważają te z XIX i początku XX w. Muzeum robi wrażenie niekonwencjonalną scenografią, nawiązującą do klimatu monastyru, oświetlonego świecami (np. cela ikonopisarza), a przy tym pełne jest nowoczesnych rozwiązań multimedialnych.

Teatr WierszalinNazwa Teatru Wierszalin, wielokrotnego laureata Festiwalu Teatralnego w Edyn-burgu, pochodzi od prawosławnej wspól-noty religijnej skupionej w latach 30. XX w. wokół proroka Ilji czyli Eliasza Klimo-wicza. W Grzybowszczyźnie na zapowia-dany koniec świata oczekiwało wspólnie z prorokiem kilka tysięcy wiernych. Twór-cy „Wierszalina” – reżyser Piotr Toma-szuk i dramaturg Tadeusz Słobodzianek – nawiązują do mitów, wierzeń tradycji i folkloru, przetwarzając je w nowatorski teatr. Oblicze teatru cechuje niezwykła prostota, spektakle nasycone są muzyką i śpiewem, a drewniane rzeźby, figury i maski współistnieją z żywymi aktorami. Od roku 2006 teatr działa jako woje-wódzka samorządowa instytucja kultury, współprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.(www.wierszalin.pl)

Muzeum Ikon w Supraślu

Supraśl, ul. Klasztorna 1,tel./fax: +48 85 718 35 06

e-mail: muzeum.ikon@muzeum.bialystok.pl

57

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

57

Cała puszcza w dwóch ogrodach

g Arboretum i Silvariumg Arbor po łacinie oznacza drzewo. Arboretum to ogród dendrologiczny, szczególna odmiana ogrodu botanicznego, poświęcona drzewom i krzewom. Dwudziestosześciohektarowe Arboretum w Kopnej Górze prowadzi od 1988 roku Nadleśnictwo Supraśl. Można tu zobaczyć fragmenty lasu o zróżnico-wanym charakterze, od boru po ols. Można też obejrzeć założenia parkowe, gdzie eksponowane są obce gatunki drzew i krzewów oraz rośliny ozdobne. Rosną tu jałowce, cisy, sosny, żywotniki, cyprysiki, klony, jodły i różaneczniki. Arboretum służy zarówno celom doświadczalnym (w sąsiedztwie powstała szkółka roślin ozdobnych), dydaktycznym, jak i turystom, którzy coraz częś-ciej szukają tutaj odpoczynku i relaksu z dala od miejskiego zgiełku. Trzy krzyże, wzniesione obok starych dębów (pomników przyrody) w południo-wo-zachodniej części Arboretum, upamiętniają walki powstańców stycznio-wych z oddziałami kozackimi nad Sokołdą. Tuż za bramą Arboretum został umieszczony duży głaz z pamiątkową tablicą poświęconą powstańcom z 1863 roku. Prowadzone w okolicy poszukiwania odsłaniają coraz więcej szczegółów i pamiątek z okresu powstania styczniowego. Natomiast w Poczopku – w Nadleśnictwie Krynki warto wybrać się do Sil-varium – leśnego ogrodu, gdzie poza leczniczymi roślinami zgromadzonymi na tzw. ziołowej trybie, można zobaczyć fenologiczny poromierz (słoneczny zegar), park megalitów czy minimuzeum historyczno-leśne. Idąc bobrową kładką i wzdłuż rzeczki Poczopówki aż do Pierekału dochodzi się do wido-kowej wieży, skąd widać całą bobrzą inżynierię. Mając szczęście, można podglądać jedyne na nizinach prawdziwie wolne stado żubrów.

Arboretum w Kopnej Górze

tel. +48 85 718 31 73, +48 85 718 35 22, +48 85 718 30 22

Dojazd: ok. 26 km od Białegostoku w kierunku Krynek (przez Supraśl).

Czas otwarcia: Arboretum udostępniane jest do zwiedzania bezpłatnie w okresie od

1 kwietnia do 30 września.

Silvarium Nadleśnictwo Krynki z siedzibą

w Poczopku

tel/fax: +48 85 722 96 40, +48 85 722 96 41,

gsm +48 694 498 299krynki@bialystok.lasy.gov.pl

Dojazd: z Białegostoku ok. 37 km w kierunku na Krynki.

Czas otwarcia: godz. 7-15, cały rok.

58

5959

Na Szlaku Tatarskim

g Polski Orientg Podlaski Szlak Tatarski prowadzi poprzez ziemie nadane niegdyś polskim Tatarom w XVII w. przez króla Jana Sobieskiego, zamieszkane przez ich – niegdyś dość licznych – potomków. Kontynuują oni tradycje swoich przodków oraz odprawiają religijne ceremonie w najstarszych pol-skich meczetach w Bohonikach i Kruszynianach (XVIII-XIX w.). Kruszyniany to wieś nadana Tatarom przez króla Jana III Sobieskiego w XVII w. w zamian za niewypłacone żołdy w wojsku. Pozostali tu nielicz-ni Tatarzy nadal są wierni islamowi. Meczet można zwiedzić po umówieniu się z przewodnikiem. Co roku organizowany jest tu w sierpniu Festiwal Kul-tury i Tradycji Tatarów Polskich. Można wtedy skorzystać z warsztatów kulinarnych, tanecznych, spróbować jazdy konnej oraz łucznictwa.Z Kruszynian szlak wiedzie przez Krynki do Bohonik, gdzie warto zoba-czyć meczet zbudowany w 1883 roku oraz mizar – największy cmentarz tatarski w Polsce. W Muzeum Ziemi Sokólskiej w Sokółce zgromadzono kolekcję tatarskich eksponatów.Aby poznać niepowtarzalny smak kuchni polskiego Orientu, warto za-trzymać się w Kruszynianach w „Tatarskiej Jurcie” u prawdziwych Tata-rów i skosztować oryginalnych potraw, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Gospodyni – Dżenneta Bogdanowicz zdobyła wiele nagród kulinarnych za typowo tatarskie potrawy: pierekaczewnik, trybuszok, ki-biny, pieremiacze, cebulniki. Meczet w Kruszynianach i wizyta z poczę-stunkiem w „Tatarskiej Jurcie” znalazły się w programie wizyty w Polsce księcia Karola, brytyjskiego następcy tronu.

Krynki…prawa miejskie uzyskały w 1509 roku od króla Zygmunta Starego. Wielką rolę w rozwoju miasteczka odegrała spo-łeczność żydowska. Dzisiaj przypomina o niej cmentarz z XVII wieku, jeden z naj-starszych na Podlasiu, liczący ponad 3 tys. macew. Z trzech przedwojennych synagog ocalały dwie: Kaukaski Beht Midrasz przy ul. Piłsudskiego oraz Boż-nica Słonimskich Chasydów (ul. Czysta). Uwagę zwraca zachowany XVIII-wieczny układ miejski – sześcioboczny rynek i 12 wybiegających z niego ulic.

Gospodarstwo Agroturystyczne Tatarska Jurta

Kruszyniany 58tel. +48 85 749 40 52gsm +48 606 603 760

www.kruszyniany.pl

59

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

59

Szlak Rękodzieła Ludowego

g Nie święci garnki lepilig Jeszcze sto lat temu emaliowane naczynia były rzadkością. Na wsi ludzie chodzili do pobliskiego garncarza po gliniane miski, jadło się drew-nianymi łyżkami, spało w ręcznie tkanej bieliźnie. Dziś wielu tęskni za tymi prostymi rzeczami. Ale tylko na Podlasiu zachowało się tak wiele dawnych warsztatów rzemieślniczych i pracowni ludowego rękodzieła. Aby je ocalić od zapomnienia, w 1994 roku Dział Etnografii Muzeum Podlaskiego w Bia-łymstoku opracował Szlak Rękodzieła Ludowego. Pięćdziesięciokilometrowa trasa wiedzie przez pracownie garncarskie i kuź-nię w Czarnej Wsi Kościelnej (latem są tu organizowane warsztaty garn-carskie), warsztat tradycyjnego wyrobu drewnianych łyżek w Zamczysku, pracownie unikatowego tkactwa dwuosnowowego w Janowie i okolicznych wsiach: Wasilówce i Nowokolnie, pracownię rzeźbiarza ludowego w Sokółce oraz pracownie pisankarskie, plastyki obrzędowej i tkaniny dwuosnowowej w Lipsku nad Biebrzą. Warsztaty posiadają rekomendację Działu Etnografii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Można je zwiedzać w dni powszednie lub po wcześniejszym umówieniu się na wizytę.Program wycieczki można urozmaicić pobytem nad leśnymi zalewami w Czarnej Białostockiej, Janowie lub Sokółce. Warto zwiedzić Sanktuarium w Różanymstoku oraz leśno-archeologiczny rezerwat „Krzemianka” nad zabagnioną doliną strumienia o tej samej nazwie. Z atrakcji pozaprzyrod-niczych można tu zobaczyć również skansen pszczelarski i drzewa bartne oraz kopalnię krzemienia z epoki brązu.

Warsztaty i pracownieWarsztat kowalski: Mieczysław Hulewicz (Czarna Wieś Kościelna, ul. Sosnowa 4a, tel. +48 85 710 90 89);

Pracownie garncarskie: Jan Kudrewicz (Czarna Wieś Kościelna, ul. Sosnowa 19, +48 85 710 90 85), Bolesław i Mirosław Piechowscy (Czarna Wieś Kościelna, ul. Piękna 27 i 27a, tel. +48 85 710 90 74), Adam i Paweł Piechowscy (Czarna Wieś Kościelna, ul. Piękna 29, tel. +48 85 710 90 23), Stanisław Mosiej (Czarna Wieś Koś-cielna, ul. Piękna 69, tel. +48 85 710 90 80);

Pracownia wyrobu łyżek: Mieczysław Baranowski (Zamczysk 10, tel. +48 85 710 93 21);

Pracownie tkactwa dwuosnowowego: Filomena Krupowicz (Janów, ul. Sokólska 50, tel. +487 85 721 61 28), Teresa Pryzmont (Wasilówka 19 kol., gm. Janów, tel. +48 85 721 63 690, Helena Malewicka (Nowokolno 2, gm. Janów, tel. +48 85 721 60 62), Ludgarda Sieńko (Janów, ul. Sokólska 8, tel. +48 85 721 61 74).

60

6161

Kresowe Wędrówki

g Rowerem, wierzchem, kajakiem, kolejką

g Związek Gmin Puszczy Knyszyńskiej Dorzecza Rzeki Supraśl opraco-wał i oznaczył blisko 400 km szlaków, umożliwiających turystom dotar-cie do najciekawszych i najcenniejszych miejsc regionu. Wśród nich jest 120-kilometrowy szlak konny. W Supraślu od wielu lat działa klub spor-towy „Sprząśla”, gdzie można nauczyć się jeździć konno. W Centrum Edukacji dostępna jest kryta ujeżdżalnia, z której można skorzystać bez obawy o pogodę przez cały rok. Prowadzone są też turnusy hipoterapii. W pobliskim Surażkowie znajduje się największa w Polsce hodowla kla-drubów – czeskiej rasy koni niemających sobie równych w powożeniu, świetnie sprawujących się w rekreacyjnej jeździe wierzchem.Urokliwy jest też 150-kilometrowy szlak rowerowy. Rozpoczyna się na rondzie w Krynkach. Po drodze zobaczyć można omówione wcześniej Silvarium i Ar-boretum, zwiedzić Supraśl, odwiedzić pracownie w Czarnej Wsi Kościelnej. Turyści bardzo sobie cenią tutejsze szlaki kajakowe: 77-kilometrowy rzeką Supraśl i dla mniej wytrwałych – 24-kilometrowy rzeką Sokołdą. Prawie cały szlak kajakowy na Supraśli przebiega przez teren parku krajobrazowego. Jedną z atrakcji turystycznych tego regionu jest kolejka wąskotorowa w Puszczy Knyszyńskiej. Została wybudowana w 1916 r. i służyła do wywozu drewna z puszczy. Obecnie turyści po zamówieniu kursu mogą korzystać z kolejki na ośmiokilometrowym jej odcinku.

Kresowe Wędrówki Szlak konny (120 km, pomarańczowy): Kolonia Folwarki Tylwickie – Pieńki-Waliły – Radunin-Kolonia – Kondycja – Lipowy Most – Kopna Góra – Surażkowo – Podsupraśl – Rezerwat Jałówka – Studzianki – Ożynnik – Ruda Rzeczka – Wólka Ratowiecka – Leśni-czówka Ponikła – Krynice Szlak rowerowy (149,5 km, zielony): Kryn-ki – Kruszyniany – Sanniki – Szaciły – Nietupa – Górany – Ostrów Północny – Szudziałowo – Nowinka – Boratyńszczyzna – Kozłowy Ług – Talkowszczyzna – Kopna Góra – Surażkowo – Podsupraśl – Jałówka – rezerwat Budzisk – Czarna Białostocka – Czarna Wieś Kościelna – Karczmisko – Kopisk – Szaciły – Obrubniki – Krynice – Letniki – Sochonie – Wasilków – Nowodworce – Ogrodniczki – Ciasne – Kró-lowy Most Baza turystyczna:Jurowce: KRES – tel. +48 85 749 12 90, Kopce: PIEŃKI – www.pienki.pl, Krynice: KRYNICE – www.krynice.com, Lipowy Most: GOLF PARK – www.golfpark.pl, Surażkowo: RITOWISKO - www.ritowisko.com, Supraśl: SPRZĄŚLA – tel. +48 85 718-38-54, ŻUCZEK – www.zuczki.w.interia.pl, PUSZCZA – www.puszcza.pl, Zubry: WOJCIECHOWKA - www.wojciechowka.tiu.pl

61

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

61

g Uroczysko i Basowiszczag Jedni przyjeżdżają tu dla najlepszej na świecie kiszki ziemniaczanej, inni dla znakomitych wystaw fotografii przyrodniczej. W każdym razie warto wpisać do swego kalendarza imprezę o nazwie Uroczysko, która odbywa się co roku w Supraślu na przełomie maja i czerwca. Spotka-nia z Naturą i Sztuką „Uroczysko” promują wspaniałą przyrodę i wielo-kulturowość Ziemi Podlaskiej. Każde Uroczysko ma swój przyrodniczy temat przewodni. Były już nim m.in.: konik polski, bocian biały, wilk, sowa, orzeł, żuraw i bóbr. Podczas spotkań organizowane są imprezy plenerowe, takie jak Podlaski Festiwal Kultur, a w jego ramach m.in. Mi-strzostwa Świata w Pieczeniu Babki i Kiszki Ziemniaczanej oraz Festiwal na Zdrowie, koncerty, wystawy, spektakle teatralne, spotkania autorskie, sesje przyrodnicze, rajdy i wycieczki przyrodniczo-turystyczne, spotkania z podróżnikami, pokazy filmów dokumentalnych i fabularnych, zajęcia warsztatowe. Uroczysko to także okazja do zaprezentowania mieszkań-com regionu kultury z innych części Polski i świata. Trwające przez blisko miesiąc spotkania mają charakter masowy i otwarty dla publiczności.Innym kulturalnym wydarzeniem, z powodu którego ściągają do Puszczy Knyszyńskiej młodzi fani z całego kraju, a także zza wschodniej granicy, są „Basowiszcza”, czyli Festiwal Muzyki Młodej Białorusi. Obywają się one w sierpniu na uroczysku Boryk niedaleko Gródka i są imprezą dla prawdziwych rockmanów.

Spotkania z KonopielkąWielkanocne kolędowanie z konopielką związane było z tradycją, która nakazywa-ła odwiedzać domy, w których były panny na wydaniu. Śpiew kawalerów pod oknem panny rozlegał się tak długo, aż ktoś wy-szedł z domu i poczęstował kolędników jajkiem, kiełbasą, czasem także kielisz-kiem wódki. Konopielki trwały do drugie-go dnia świąt i kończyły się polewaniem wodą w śmigus-dyngus.Spotkania z Konopielką organizowane są w Knyszynie od dziesięciu lat, dokładnie tydzień po Wielkanocy. Od 2002 roku po-jawiają się także goście z zagranicy. W sali widowiskowej i w samym mieście występu-ją zespoły z Polski, Białorusi i Litwy. Rusza-ją też do pobliskich wiosek, by prezentować tę coraz rzadszą już dziś tradycję.

Knyszyński Ośrodek Kultury

tel. +48 85 727 99 97www.knyszyn.pl

Stowarzyszenie „Uroczysko”

tel. +48 85 743 30 89www.uroczysko.pl

62

6363

g Nie kończący się sezon w Białowieżyg Zimą, w okresie świąteczno-noworocznym, w Białowieży turystów jest często więcej niż mieszkańców. Mniejsze pensjonaty oraz gospodar-stwa agroturystyczne zapełniają miłośnicy puszczańskich kuligów oraz aktywnego wypoczynku. Z całej Europy zjeżdżają miłośnicy zimowego tropienia zwierząt. Tutejsze hotele są ulubionym miejscem na konferen-cje naukowe i spotkania integracyjne. To nie dziwi, gdyż w Białowieży wy-stępuje największe w Polsce „zagęszczenie” profesorów – pracowników białowieskich instytutów naukowych.Wiosną większość gości przesiada się na rowery, które do jesieni stają się podstawowym środkiem lokomocji w całej Puszczy. Sama Białowie-ża jest piękną puszczańską osadą, gdzie zachowało się wiele zabytków z przełomu XIX i XX w. Koniecznie trzeba zobaczyć ceramiczny ołtarz w cerkwi pw. Mikołaja Cudotwórcy, przejść się po Parku Pałacowym i mostku nad stawami czy zjeść w carskiej restauracji. W Białowieży uru-chomiono turystyczne przejście graniczne z Republiką Białoruś.Powiat hajnowski jest największym w Polsce skupiskiem ludności wyzna-nia prawosławnego i narodowości białoruskiej. Warto więc wybrać się na Szlak Prawosławnych Świątyń i posłuchać natchnionych pieśni podczas Festiwalu Muzyki Cerkiewnej w Hajnówce (w cerkwi nie używa się instru-mentów, operuje się jedynie głosem). Podhajnowskie wioski zachwycają pięknem dawnej drewniej architektury i sztuką ciesielską.

Centrum Turystyki Regionu Puszczy Białowieskiej***

Hajnówka, ul. 3 Maja 45 tel. +48 85 682 43 81

turystyka@powiat.hajnowka.pl www.powiat.hajnowka.pl/ctrpb

fot. J. Szymaniuk

63

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

63

Pierwszy polski park narodowy

g Nie tylko największe stado żubrów na świecie

g Prawie wszyscy polscy królowie, od Władysława Jagiełły poczynając, uważali Puszczę Białowieską za najbogatsze w zwierza łowiska. Dbali oni o prawa strażników i strzelców. Dowodem tego są dokumenty podpisane przez koronowane głowy. Zygmunt August ustalił nawet karę śmierci za zabicie żubra. Niestety na skutek niekontrolowanej eksploatacji Puszczy (szczególnie w czasie I wojny światowej) w 1919 roku padł ostatni biało-wieski żubr.Już w 1922 roku powstało tu leśnictwo „Rezerwat”, przekształcone na-stępnie w pierwszy w Polsce park narodowy. Udało się odtworzyć hodowlę żubrów. Dzisiaj żyje w Puszczy ok. 450 osobników – co dziesiąty żubr na świecie. W 1979 r. Park został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. BPN chroni ostatnią na niżu Europy pierwotną puszczę, jaka przed wiekami rozciągała się w strefie lasów liściastych i mieszanych. Park zajmuje po-wierzchnię 10.517 ha, co stanowi 1/6 polskiej części Puszczy Białowieskiej. Ekolodzy nieustannie dopominają się o jejgo poszerzenie. W skład BPN wchodzą dwa obręby ochronne: Hwoźna i Orłówka oraz Ośro-dek Hodowli Żubrów wraz z Rezerwatem Pokazowym, w którym można zo-baczyć zwierzęta występujące w Puszczy. Warto też wybrać się na Szlak Dębów Królewskich i przejść się po szlaku „Żebra żubra”.

Ścieżki edukacyjne w pobliżu Białowieży: „Szlak Dębów Królewskich” (dł. 500 m) – ścieżka zlokalizowana w części lasu, gdzie znajdują się wiekowe dęby. Każde z tych drzew ma swoje imię wywodzące się od królów polskich i książąt litew-skich.

„Żebra żubra” (dł. ok. 4 km) – pierw-sza leśna ścieżka przyrodnicza w Polsce. Wytyczony w latach 70, szlak prowadzi głównie przez podmokłe lasy olchowo-jesionowe, prezentując bioróżnorodność typów siedliskowych lasów Puszczy Bia-łowieskiej. Ścieżka widzie przez bagniste puszczańskie zakątki, na której turyści po-ruszają się po kładkach. Szlak rozpoczyna się przy drodze prowadzącej do miejsco-wości Budy (przedłużenie ul. Zastawa w Białowieży), a kończy się przy wejściu do Rezerwatu Pokazowego Żubrów.

Punkt Informacji Turystycznej Białowieski Park Narodowy

Białowieża, Park Pałacowy 11tel. +48 85 682 97 00

bpn@bpn.com.pl www.bpn.com.pl

64

6565

Muzeum Przyrodnicze i Park Pałacowy

g Pałacu żalg O ile wycieczka po rezerwacie ścisłym może dać wyobrażenie o potę-dze i samowystarczalności pierwotnej Puszczy, to w szczegóły możemy się zagłębić zwiedzając Muzeum Przyrodnicze BPN w Białowieży, jedno z najnowocześniejszych w Polsce. Prezentowana jest tu przyroda i hi-storia Puszczy oraz wielowiekowa działalność człowieka na jej terenie. Narracja skonstruowana jest na zasadzie bloków problemowych np. o świecie bezkręgowców, ssakach roślinożernych (w tym żubrze), życiu podziemnym w lesie, bartnictwie itd. Wystawa ma formę dioram, co pozwala wykorzystać środki ekspresyjnego przekazu – światło, dźwięk i przestrzeń. Sercem Białowieży jest Park Pałacowy, siedziba dyrekcji BPN. Jak głosi legenda, polana z olbrzymimi dębami przed muzeum była pogańskim gajem. Park został założony w końcu ubiegłego wieku wokół pałacyku carskiego. Po pałacowym zespole wybudowanym w 1894 r. przez cara Aleksandra III pozostały nieliczne budowle. Chociaż II wojna światowa nie zniszczyła pałacu doszczętnie, to jednak w 1958 r. władze PRL pod-jęły decyzję o rozbiórce zabytku. W parku znajduje się kilka zabytkowych budynków z końca XIX w., obelisk upamiętniający łowy Augusta III Sasa w 1752 r., a także zabytkowy dworek gubernatora z 1845 r. – obecnie siedziba Ośrodka Edukacji Przyrodniczej.

Zabytki BiałowieżyCerkiew pw. św. Mikołaja Cudotwórcy została zbudowana z czerwonej cegły w 1895 r. na planie krzyża greckiego. Wewnątrz świątynia wyróżnia się cera-micznym ikonostasem i ołtarzami deko-rowanymi orientalną majoliką. Cerkiew usytuowana jest niedaleko głównej bramy Białowieskiego Parku Narodowego. Na północny wschód od świątyni znajdują się cmentarze prawosławny i rzymskokatoli-cki z drewnianą kaplicą pw. św.św. Cyryla i Metodego (1873). Na cmentarzu znaj-dują się m.in. mogiły żołnierzy polskich poległych w 1920 r. i groby ofiar II wojny światowej.

W Białowieży znajduje się również koś-ciół rzymskokatolicki pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, który zbudowano w okresie międzywojennym. Wewnątrz na uwagę zasługuje m.in. kaplica św. Huberta z pięknym wystrojem z korzeni i rogów.

Punkt Informacji Turystycznej PTTK**

Białowieża, ul. Kolejowa 17tel. +48 85 681 22 95 www.pttk.bialowieza.pl

65

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

65

Obszar Ochrony Ścisłej oraz Rezerwat Pokazowy

g Puszcza uczy pokoryg Dwa żelazne punkty białowieskiego turystycznego programu to wy-cieczka po Obszarze Ochrony Ścisłej (dawny Rezerwat Ścisły) i Rezerwat Pokazowy Żubrów. Wystarczy przejść przez drewnianą bramę zaprojekto-waną w stylu zakopiańskim i już jakbyśmy się cofnęli tysiące lat wstecz do pierwotnej puszczy, która niegdyś porastała ogromne obszary Niżu Europejskiego. Przyroda świetnie sobie tu radzi bez ingerencji człowie-ka. W rezerwacie poruszać się można tylko po wytyczonych szlakach – dla turystów dostępna jest ich czterokilometrowa trasa. Nierzadko drogę zachodzą pieszym żubry, ale najczęściej nie są zainteresowane nawiązaniem znajomości. Wejść tu można jedynie z przewodnikiem. Na drodze przeszkody – zwalone kłody, uschnięte drzewa, których nikt ich nie usuwa, bo to natura decyduje, co zrobi z obumarłymi drzewami. Około 8,5 tys. gatunków ze świata fauny ma tu swój dom. Między innymi tak rzadkie, jak: droździk, orlik krzykliwy, zagnieździło się również kilka par czarnych bocianów. Kto przemierzając puszczańskie szlaki nie miał szczęścia spotkać żubra, może go zobaczyć w Rezerwacie Pokazowym. W innych zagrodach moż-na obejrzeć łosie, jelenie, sarny, dziki, watahę wilków i rysia. W rezerwa-cie prezentowana jest także grupa małych koni – tarpanów. Ciekawostką są żubronie – krzyżówki (hybrydy) żubra z krową. Jak się okazuje, ich po-tomstwo jest niepłodne. Natura jest jednak ciągle od nas mądrzejsza...

Miejsce MocyRadiesteci znaleźli wokół Białowieży bar-dzo wiele tzw. miejsc mocy – nagroma-dzenia ładunków dodatnich, korzystnie wpływających na organizmy żywe. Jedno z nich, przy szosie Hajnówka-Białowieża, jest oznakowane jako ścieżka dydaktycz-na i prowadzi do miejsca kultu dawnych mieszkańców Puszczy – Prasłowian bądź kultur pogańskich. Rosną tu cie-kawe drzewa o nietypowych kształtach, leżą głazy i kamienie tworzące kamienny krąg. W pobliżu znajduje się wgłębienie stale wypełnione wodą. Wycieczkę na piechotę z Białowieży do Miejsca Mocy i z powrotem polecamy doświadczonym miłośnikom pieszych wędrówek. Dla pozostałych optymalnym rozwiązaniem jest wycieczka rowerowa lub przejażdż-ka bryczką. Można też samochodem dojechać na parking za linią kolejową i stamtąd odbyć wędrówkę pieszą.

66

6767

Węzeł szlaków i ścieżek turystycznych

g Wokół Narewki g Największą puszczańską rzeką jest Narewka, która ma swoje źródło na Białorusi. W Polsce dla kajakarzy dostępny jest 25-kilometrowy odcinek od uroczyska „Kosy Most”, przy którym wybudowano wieżę widokową. Aby nań wypłynąć, trzeba mieć zgodę dyrekcji BPN. Narewka, mimo kilku-krotnych regulacji, zachowała swój naturalny charakter z meandrami i sta-rorzeczami. Jest siedliskiem wielu gatunków ryb. Gdy spływ zaczniemy w Narewce – zgoda BPN nie będzie potrzebna. W Narewce można zoba-czyć dom-galerię Tamary Sołoniewicz – znakomitej reporterki narodowości białoruskiej oraz żydowski kirkut, o który mieszkańcy tego wielonarodowe-go miasteczka nadal dbają. Krzyżuje się tutaj pięć szlaków rowerowych. Jeden z nich prowadzi nad zalew Siemianówka – trzeci co do wielkości sztuczny zbiornik w Polsce. Już dawno został on odkryty przez wędkarzy, później żeglarzy i miłośników windsurfingu, a ostatnio kitesurferów. Wiele tras prowadzi przez Obręb Ochronny Hwoźna BPN. „Wilczy Szlak” za-czyna się w okolicy wsi Masiewo, biegnie m.in. przez uroczysko Głuszec (dawnej ostoi głuszca) z licznie występującymi tu borami bagiennymi, miniskansenem leśnej kolejki wąskotorowej. „Carska Tropina” ciągnie się wzdłuż doliny Narewki drogą usypaną jeszcze za czasów carskich. Są tu dobrze zachowane zbiorowiska leśne – przede wszystkim grądy i olsy oraz punkt widokowy nawiązujący do tradycyjnych brogów z widokiem na nadrzeczne łąki. W Obrębie Hwoźna znajdują się dwie ostoje żubrów: „Kosy Most” i „Czoło” z platformami do obserwacji zwierzyny.

Ośrodek Turystyczno-Rekreacyjny Stary Dwór

...na zalewie Siemianówka to doskonałe miejsce do aktywnego wypoczynku nad wodą, znane w chwili obecnej przede wszystkim jako baza dla miłośników sportów wodnych. Dla wypoczywających turystów dostępna jest plaża o powierzch-ni ponad 8 tys. m2, obiekty socjalno-sani-tarne (łazienki, prysznice, umywalki), trzy rekreacyjne pomosty, baza sportowa, plac zabaw dla dzieci oraz parkingi. Dla orga-nizowania na terenie ośrodka imprez wy-budowany został także amfiteatr na ponad tysiąc miejsc. Turyści wypoczywający pod namiotem lub z przyczepą campingową mogą skorzystać na terenie ośrodka z pola namiotowo-campingowego wraz z niezbęd-ną infrastrukturą i zapleczem sanitarnym oraz możliwością podłączenia do energii elektrycznej.

Gminne Centrum Informacji w Narewce

tel. +48 85 685 81 45 www.narewka.pl

67

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

67

Białowieski Szlak Transgraniczny

g Z wizytą u Dziadka Mrozag Na terenie dwóch krajów: Polski i Białorusi został wytyczony Biało-wieski Szlak Transgraniczny – szlak rowerowy po Puszczy Białowieskiej. Po stronie polskiej liczy ok. 58 km, po białoruskiej – 60. Trasa zaczyna się w miejscowości Narew i prowadzi przez podlaskie wsie o tradycyjnej, drewnianej architekturze. Żeby przekroczyć granicę w Grudkach, należy postarać się wcześniej w konsulacie Republiki Białoruś w Białymstoku o wizę oraz ubezpieczenie. W trybie ekspresowym formalności można załatwić w ciągu jednego, góra dwóch dni. Po stronie białoruskiej przejeżdża się nieopodal prezydenckiego komplek-su „Wiskule”, gdzie w 1991 roku podpisano porozumienie o rozwiązaniu ZSRR. Warto rozprostować nogi nad pięknym leśnym Jeziorem Ladzkim. Na Polanie Gościnnej można się oprzeć o jeden z największych dębów Puszczy o nazwie Patriarcha, liczącym ponoć 600 lat. Dla najmłodszych turystów nie lada gratką będą odwiedziny w „dierewni” Dziadka Mroza. Drewniana siedziba jest rzeczywiście jak by wyjęta z rosyjskiej bajki, peł-na zdobień, koroneki, krasnali. Dziadek Mróz wraz ze Śnieżynką rezydu-je w niej cały rok. Stylizowane drewniane drogowskazy i miejsca przystankowe na szlaku posiadają zdobienia, nawiązujące do architektury regionu. Na tablicach dostępne są mapy oraz informacje w językach polskim i angielskim. Przy trasie zlokalizowane zostały również kioski multimedialne.

Szlak, który łączy Narew – Tyniewicze Duże – Kamień – Kuraszewo – Nowy Kornin – Nowe Be-rezowo – Hajnówka – Budy – Teremiski – Stara Białowieża – Białowieża – Grud-ki – granica państwowa między Polską i Białorusią – Państwowy Park Narodo-wy „Puszcza Białowieska” – Biały Lasek – Szereszewo – Prużany – Różany – Ły-skowo – Nowy Dwór

Świetnie oznaczony i opisany szlak z zadaszonymi miejscami do wypo-czynku prowadzi w części tzw. drogą królewską, zwaną też później traktem carskim (Bielsk Podlaski – Białowieża – Szereszewo – Prużany – Różany), w otwarciu którego w 1903 r. brał udział Mikołaj II i jego małżonka Aleksandra Fiodorowna. Przy drodze można podzi-wiać oryginalne mostki z balustradami z czasów carskich. W 2005 roku zrekon-struowano i umieszczono na nich carski herb – dwugłowego orła, symbol dynastii Romanowów.

68

6969

Hajnówka i okolice

g Brama do Puszczyg Na skraju Puszczy Białowieskiej leży stosunkowo młode, bo zaledwie stuletnie miasto Hajnówka. Nie sposób go ominąć w drodze do Białowie-ży. Jest tu zresztą po co się zatrzymać. Działa tutaj jedno z najlepszych regionalnych centrów informacji turystycznej, stąd rusza kolejka wąsko-torowa, architektura tutejszej cerkwi uchodzi za wzór współczesnego bu-downictwa sakralnego, zaś Festiwal Muzyki Cerkiewnej uznano za jedną z trzech najważniejszych imprez muzycznych w Polsce. Wąskotorówkę zbudowali w Puszczy Białowieskiej Niemcy, zresztą kata-strofalnie ją eksploatując w czasie I wojny światowej. Do lat 80. wywo-żono nią drewno. Dzisiaj jest oryginalną formą zwiedzania lasu. Kolejka dla turystów indywidualnych kursuje w sezonie letnim na dwóch trasach: Hajnówka-Postołowo i Hajnówka-Topiło. W Topile, dawnej osadzie drwali, można zachwycić się leśnymi stawami. Sobór p.w. Św. Trójcy (1983) budzi podziw oryginalną architekturą. Dach zaprojektowano w formie przenikających się wzajemnie, pofałdo-wanych betonowych łupin, zwieńczonych dwiema wieżami z cebulastymi kopułami. Wewnątrz uwagę zwracają ceramiczny ikonostas oraz piękne polichromie ilustrujące wybrane sceny z Nowego Testamentu, autorstwa greckiego artysty Dymitriosa Andonopulasa.W Hajnówce działa również Muzeum Kultury Białoruskiej, w którym znaj-dują się wystawy dotyczące kultury mniejszości białoruskiej oraz wysta-wy miejscowych artystów.

Park Wodny Z myślą o turystach zmęczonych wę-drówką po szlakach, zaprojektowano jeden z najmłodszych podlaskich parków wodnych. Oprócz basenu sportowego z 6 torami i basenu rekreacyjnego, Park Wodny oferuje rozbudowaną ofertę re-kreacyjną: zjeżdżalnię długości 132 m, przeciwprąd, gejzer podwodny, wave ball (kula wywołująca falę), jacuzzi, ślizgaw-kę dla dzieci, masaż.

Park Wodny w Hajnówce

ul. 3 Maja 50 www.parkwodny.hajnowka.pl

69

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

69

Dla duszy i dla ciała

g Festiwale śpiewającej duszyg Od lat w regionie Puszczy Białowieskiej największym prestiżem i zaintereso-waniem cieszą się wiosenne Festiwale Muzyki Cerkiewnej. W soborze pw. Św. Trójcy odbywa się co roku Międzynarodowy Festiwal „Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej”, w którym biorą udział chóry z wielu państw. Religijny i duchowy charakter imprezy podkreśla honorowy patronat arcybiskupa Sawy – prawo-sławnego metropolity warszawskiego i całej Polski (www.festiwal.cerkiew.pl). Trzydziestoletnią tradycją może poszczycić się Międzynarodowy Festiwal Mu-zyki Cerkiewnej „Hajnówka”, odbywający się pod patronatem artystycznym Krzysztofa Pendereckiego. Ministerstwo Kultury przyznało temu przedsięwzię-ciu kategorię zerową – w Polsce tak wyróżnione zostały jedynie dwie imprezy: Konkurs Chopinowski i Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „War-szawska Jesień”. Ze względów organizacyjnych od 2004 roku cały Festiwal odbywa się w białostockiej filharmonii (www.festiwal-hajnowka.pl).Coraz większą popularność zyskuje letni wędrowny Międzynarodowy Fe-stiwal Teatralny „Wertep”. Jego celem jest dotarcie do miejsc, gdzie teatr nigdy nie bywa. Na swoim szlaku ma małe puszczańskie miejscowości. Finał tradycyjnie rozgrywa się w Hajnówce (www.wrtepfestiwal.pl).W ramach Europejskich Dni Dziedzictwa we wrześniu organizowany jest Festyn Archeologiczny Zbucz-Grodzisko. Plenerowa impreza promuje wczesnośredniowieczne grodzisko w Zbuczu, którego powstanie szacuje się na drugą poł. IX w. Można tu zobaczyć walki wojów czy pokazy śred-niowiecznego rzemiosła (www.ugczyze.pl).

Jedyna taka noc w rokuNa przełomie czerwca i lipca w woje-wództwie podlaskim organizowanych jest kilkanaście imprez plenerowych nawiązujących do tradycji nocy święto-jańskiej. Największa z nich, „Na Iwana, na Kupała”, odbywa się nad zalewem Bachmaty koło Dubicz Cerkiewnych (www.dubiczecerkiewne.pl). Nawiązuje ona do pogańskiego kultu boga Kupały – gdy wierzono, że w dniu przesilenia letniego ogień jednoczy się z wodą, żywi z duchami zmarłych, kobiety z mężczy-znami. Ludzie zbierali się przy rzekach i jeziorach, palono kukłę – symbol zwy-cięstwa dobra nad złem, szukano kwia-tu paproci, a dziewczęta plotły wianki i puszczały je na wodę – jeżeli wianek dopłynął do chłopaka, w którym się ko-chała dziewczyna, to za niego być może wyszła za mąż...

Aktualny kalendarz imprez znajdziemy na stronach: www.wrotapodlasia.pl i www.podlaskieit.pl

70

7171

g Podlasie nadbużańskieg Południowe Podlasie leży dziś poza tranzytowymi trasami, ale to tu tworzyła się historia regionu i Rzeczpospolitej szlacheckiej, przeważnie tej zaściankowej, dumnej i patriotycznej. Drohiczyn nad Bugiem to mia-sto koronacyjne i pierwsza stolica województwa podlaskiego. Każdy ka-mień nosi tu pamięć wielkiej historii. Obecne pokolenie mieszkańców tego regionu w swojej aktywności go-spodarczej nawiązuje do czasów największej świetności Siemiatycz w II połowie XVIII w., kiedy właścicielką miasta była wojewodzina bracławska księżna Anna Paulina z Sapiehów Jabłonowska. Przeprowadzone refor-my przyniosły jej sławę w Europie. W dziele „Ustawy dla dóbr moich rządców” opisała zasady organizacji dworu, kancelarii, podała przepisy dotyczące uprawy pól, leśnictwa, bartnictwa i łowiectwa. Odwiedzał ją król Stanisław August i inni wielcy tamtej epoki – Krasicki, Naruszewicz, Kołłątaj, Staszic. Warto tu obejrzeć kościół pw. Wniebowzięcia NMP (1638); pozostałości po rezydencji ks. A. Jabłonowskiej, cerkiew, dom tamuldyczny i synagogę. Między Niemirowem a Drohiczynem rozlewa się najciekawszy fragment doliny Bugu, zwany Podlaskim Przełomem Bugu – popularny kierunek wyjazdów weekendowych, szczególnie wśród mieszkańców stolicy.

Biuro Promocji Powiatu Siemiatyckiego** Starostwo Powiatowe w Siemiatyczach

ul. Piłsudskiego 3 tel. +48 85 655 58 56

promocja@siemiatycze.pl www.siemaitycze.pl

Siemiatycze

Siemiatycze

71

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

71

Cudowna Góra Grabarka

g Woda, która uzdrawia od 300 latg Święta Góra Grabarka to najważniejsze sanktuarium prawosław-ne w Polsce. Zasłynęła w 1710 roku, kiedy kilka tysięcy ludzi, którzy schronili się tu i modlili do cudownej ikony Spasa Izbawnika, ocalało z pustoszącej okolicę zarazy. Jeszcze w tym samym roku wierni wybudo-wali drewnianą kapliczkę, z czasem stanęła cerkiew. Po pożarze w 1990 roku ocalały jedynie dwie nadpalone ikony: Zbawiciela i św. Mikołaja oraz fragmenty Ewangelii. Znalazły się one w odbudowanej cerkwi. Na górze działa też jedyny w Polsce żeński monastyr św. św. Marty i Marii.Dziś wielu pielgrzymów przynosi tu krzyże wotywne – jest już ich ponad dziesięć tysięcy! U stóp góry bije uzdrawiające źródełko. Wierni obmywa-ją się namoczonymi chusteczkami, aby oczyścić się z chorób. Chustecz-ki rozwieszają na gałęziach drzew i brzegu. 18 i 19 sierpnia, w Święto Przemienienia Pańskiego, Grabarkę odwiedzają tysiące pielgrzymów. Kilka kilometrów na południe nad Bugiem, między malowniczymi wzgó-rzami, położony jest Mielnik – jedno z pierwszych miast na Podlasiu (1501 r.). Będąc tu, warto zobaczyć ruiny gotyckiego kościoła z XVI w., grodzisko wczesnośredniowieczne z XI-XII w. na Górze Zamkowej, XVIII-wieczną plebanię, murowaną synagogę oraz drewnianą cerkiew cmen-tarną. W Mielniku i Niemirowie istnieje możliwość przeprawy promem na drugą stronę rzeki. Z drugiego brzegu – z Łysej Góry rozciąga się najpiękniejsza panorama na przełom Bugu.

Linia MołotowaUmocnienia radzieckie powstałe nad Bugiem po 17 września 1939 r. na nowej granicy między Trzecią Rzeszą a Związkiem Radzieckim nazywano także „zębami Stalina”. Pomimo zaan-gażowania wielkich środków i względnie dobrego wyposażenia oraz informacji wywiadu, niemiecki atak 22 czerwca 1941 r. spowodował opuszczenie przez Rosjan fortyfikacji bez poważniejszego, zorganizowanego oporu. Część bunkrów została zniszczona przez Niemców, któ-rzy sprawdzali na nich skuteczność swo-jej artylerii i czołgów. Pozostałe bunkry, niektóre w nadspodziewanie dobrym stanie, usytuowane są wzdłuż Bugu. Można je oglądać jadąc trasą Drohiczyn-Mielnik.

Polecamyimprezy w Mielniku: Muzyczne Dialogi nad Bugiem – Ogólnopolskie Prezenta-cje Kultury Mniejszości Narodowych, któ-re odbywają w sierpniu oraz organizowa-ne z rozmachem w czerwcu Dni Mielnika (szczegóły: www.mielnik.com.pl).

72

7373

Drohiczyn – miasto królewskie

g Pierwsza stolica Podlasiag Drohiczyn, dawnej potężny gród na pograniczu polsko-ruskim, dzisiaj senne, urokliwe miasteczko. Podziwiając z Góry Zamkowej piękne poło-żenie miasta, należy pamiętać, że patrzymy na stary gród koronacyjny, jeden z czterech w Polsce – po Gnieźnie, a przed Krakowem i Warszawą. W 1253 roku koronowano tu króla Rusi – Daniela Romanowicza, pra-wnuka Bolesława Krzywoustego. W 1498 r. Drohiczyn otrzymał prawa miejskie, a na początku XVI w. został pierwszą stolicą województwa pod-laskiego. W XVII w. dzięki powstałemu kolegium jezuickiemu, a później kolegium pijarskiemu miasto stało się uznanym ośrodkiem szkolnictwa. Dzisiaj w zespole poklasztornym mieści się siedziba kurii diecezjalnej i seminarium. Malownicze okolice miasta były wielokrotnie opisywane, m.in. przez Sienkiewicza, Kraszewskiego, Żeromskiego i wykorzystywane jako plene-ry polskich filmów – „Kronika wypadków miłosnych”, „Nad Niemnem”, „Panny z Wilka”.Naturalny punkt widokowy stanowi Góra Zamkowa z wczesnośrednio-wiecznym grodziskiem. Zabytki, które warto w Drohiczynie obejrzeć, to kościół pw. Św. Trójcy; zespół klasztorny Franciszkanów z trójnawowym późnobarokowym kościołem pw. Wniebowzięcia NMP oraz klasztor Bene-dyktynek z XVIII-wiecznym kościołem i piękną rokokową fasadą. W mia-steczku jest też cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja Cudotwórcy.

Szlak Nadbużańskich GrodziskTo nowy szlak turystyczny w dolinie Bugu, popularyzujący najstarsze wy-tworzone przez człowieka formy tere-nu: grodziska, kurhany i cmentarzyska kurhanowe. Kształtowane przez wieki przetrwały do współczesności i nierzad-ko ukryte są wśród pól i gęstych lasów, z dala od obecnych siedzib ludzkich. Tak duże skupisko tych ciekawych zabytków archeologicznych jest wyjątkowe w skali kraju. Szlak ma długość blisko 41 km, oznakowany jest kolorem zielonym. Wie-dzie przez nadbużańskie miejscowości, zlokalizowane w gminach Drohiczyn i Sie-miatycze: Drohiczyn (Góra Zamkowa) – Sady – Krupice – Rogawka – Cecele – Skiwy Małe i Duże – Narojki – Miłkowi-ce Paszki i Maćki – Lisowo – Putkowice Nagórne i Nadolne – Wierzchuca Nagór-na – Bużyski.

Towarzystwo Ochrony Siedlisk „ProHabitat”

www.prohabitat.pl

73

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

73

Z biegiem Bugu

g Rzeka ponownie odkrywanag Bug, najdłuższa rzeka Podlasia, płynie najpiękniej między Niemi-rowem i Drohiczynem. Odcinek ten nazywa się Podlaskim Przełomem Bugu i prowadzi nim trasa każdego spływu. Bug to rzeka o wartkim nurcie, niekiedy kapryśna, mająca liczne zakola i meandry. Trzeba uwa-żać na mielizny (oznaczone biało-czerwonymi tyczkami) i wysepki. Spływ najlepiej rozpocząć w Niemirowie. Od tego miejsca Bug nie jest już rzeką graniczną, nie są więc potrzebne zezwolenia. Na trasie spływu znajduje się wiele ciekawych miasteczek, m.in. Niemirów o bogatej historii, zabyt-kowy Mielnik i Drohiczyn – historyczna stolica Podlasia. Aby zrobić zdję-cia panoramy Drohiczyna, radzimy wejść na wysoki lewy brzeg rzeki. Także rezerwaty „Wydma Mołożewska” i „Skarpa Mołożewska” ze stada-mi ptaków oraz pocztówkowymi widokami wprawiają w zachwyt. W XVII i XVIII w. Bug był głównym traktem handlowym pomiędzy Wo-łyniem i zachodnią Europą. Dzisiaj o niewykorzystanym potencjale podlaskich rzek (oprócz Bugu dotyczy to również Narwi) świadczy spon-tanicznie odradzająca się żegluga pasażerska. Na podlaskim odcinku Bugu kursują dwa statki, pływające na zamówienie trasami: Drohiczyn i okolice (tel. +48 85 655 70 60, gsm +48 698 922 648) oraz Niemi-rów – Mielnik (gsm +48 601 414 216, 694 967 594). W 2011 r. mają ruszyć pierwsze gondole w Wojtkowicach Glinnem.Bug odkrywają amatorzy survivalu oraz sportów niekonwencjonalnych, jak baloniarze czy lotniarze, którzy chcą zobaczyć rzekę z lotu ptaka.

Oprócz tradycyjnych, indywidualnych lub organizowanych przez biura podróży spływów, w przypadku Bugu mamy im-prezę, którą można porównać do biega-nia w masowych maratonach:

Promocyjny Spływ Kajakowy Mielnik-Drohiczyn-Brok

Spływ organizowany jest rokrocznie od roku 2001 na początku wakacji. Zaczy-na się w Mielniku i kończy się po sześ-ciu dniach w Broku. Oprócz bliskiego kontaktu z rzeką i nadbużańską przyro-dą, uczestnicy zwiedzają najciekawsze miejsca w towarzystwie przewodników, którzy w interesujący sposób przybliżają historię tych terenów. Po całodniowych zmaganiach z rzeką, podczas wieczor-nego ogniska istnieje możliwość spró-bowania smaków lokalnej kuchni przy granej na żywo muzyce. Można wybrać skróconą dwudniową wersję spływu z końcem w Drohiczynie. Więcej infor-macji w Starostwie Powiatowym w Sie-miatyczach: ul. Legionów Piłsudskiego 3, tel. +48 85 655 25 25, www.siemiatycze.pl.

74

7575

Ciechanowiec i jego muzeum

g Szlachta na zagrodzieg Bug przestaje być rzeką graniczną województwa podlaskiego na wysokości ujścia swojego dopływu – Nurca. Kilka kilometrów w górę Nurca położony jest Ciechanowiec, jedno z najstarszych miast w regio-nie. Słynne ciechanowieckie Muzeum Rolnictwa w liczbie turystycznych odwiedzin ustępuje tylko obiektom Białowieskiego Parku Narodowego i Kanałowi Augustowskiemu. W skansenie Muzeum Rolnictwa prezentowane są m.in. wschodnio-pod-laskie zagrody szlacheckie. W pierwszej jego części budynki ustawiono tak, aby pokazywały przekrój całego społeczeństwa: od chłopskich jed-nokomorowych chałup po drewniane, ozdobne dworki drobnej podlaskiej szlachty, na neoklasycystycznym pałacu Starzeńskich kończąc. Na dru-giej polanie ulokowano kilka spichlerzy i kuźnię. Integralną częścią skan-senu stał się XIX-wieczny młyn wodny. W pałacu Starzeńskich z XIX w. znajduje się wystawa poświęcona historii Ciechanowca oraz ekspozycje dotyczące dziejów rolnictwa ziem północno-wschodnich. Obok znajduje się jedyne w swoim rodzaju Muzeum Weterynarii.Wjeżdżając głębiej w powiat wysokomazowiecki zanurzamy się w świat dawnych szlacheckich przysiółków, z taką sympatią opisywanych choćby w Sienkiewiczowskiej Trylogii. Jadąc od strony Białegostoku warto po dro-dze zahaczyć o zabytkowy dwór Stefanii Karpowicz w Krzyżewie, pałac Kołodziejskiego w Kurowie czy dwór Glogerów w Tyborach-Kamiance.

Pod znakiem tradycjiOfertę Muzeum Rolnictwa wzbogacają cyklicznie imprezy plenerowe: Jarmark św. Wojciecha – kwiecień Zajazd szlachecki – czerwiec Podlaskie Święto Chleba – sierpień Wykopki pod Wiatrakiem – wrzesień Ogólnopolski Konkurs Gry na Ludo-wych Instrumentach Pasterskich im. Ka-zimierza Uszyńskiego – grudzień

Punkt Informacji Turystycznej w Ciechanowcu***

Plac 3 Maja 31gsm +48 507 793 404

it@ciechanowiec.pl www.ciechanowiec.pl

75

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

75

Białystok – ścieżki rowerowe

76

7777

77

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

77

Suwałki – ścieżki rowerowe

78

7979

AUGUSTóWCentrum Informacji Turystycznej ****

Rynek Zygmunta Augusta 44 tel. +48 87 643 28 83

it@augustow.eu

www.augustow.eu

BIAŁOWIEŻAPunkt Informacji Turystycznej

Białowieski Park Narodowy

Park Pałacowy 11 tel. +48 85 682 97 00

bpn@bpn.com.pl

www.bpn.com.pl

Punkt Informacji Turystycznej PTTK **

ul. Kolejowa 17 tel. +48 85 681 22 95 pttk@pttk.bialowieza.pl www.pttk.bialowieza.pl

Punkt Informacji Turystycznej ** Szkolne Schronisko Młodzieżowe

„Paprotka”

ul. gen. Waszkiewicza 6 tel. +48 85 681 25 60 sm@paprotka.com.pl www.paprotka.com.pl

BIAŁySTOKCentrum Informacji Turystycznej Podlaska Regionalna Organizacja

Turystyczna

ul. Malmeda 6 tel. +48 85 732 68 31

cit@podlaskieit.pl www.podlaskieit.pl

Punkt Informacji Turystycznej Dworzec PKP

ul. Kolejowa 9, lok 10 tel. +48 85 673 35 75 obiezyswiat@autograf.pl

www.ksiegarniaobiezyswiat.bialystok.pl

BIELSK PODLASKIUrząd Miasta Bielsk Podlaski

ul. Kopernika 1 tel. +48 85 731 81 88 um@bielsk-podlaski.pl

www.bielsk-podlaski.pl

CHOROSZCZPunkt Informacji Turystycznej

Miejsko-Gminne Centrum Kultury w Choroszczy

ul. Sienkiewicza 29 tel. +48 85 719 14 31 kultura@choroszcz.pl

www.kultura.choroszcz.pl

CIECHANOWIECPunkt Informacji Turystycznej w

Ciechanowcu *** Plac 3 Maja 31

gsm +48 507 793 404 it@ciechanowiec.pl

www.ciechanowiec.pl

CZARNA BIAŁOSTOCKAGminne Centrum Informacji *

ul. Towarowa 9 tel. +48 85 873 04 18

gci@czarnabialostocka.pl

www.czarnabialostocka.pl

DROHICZyNMiejsko-Gminny Ośrodek Kultury

ul. Kraszewskiego 13 tel. +48 85 65 57 069

domkultury@drohiczyn.pl

DROZDOWOŁomżyński Park Krajobrazowy

Doliny Narwi tel. +48 86 219 21 75,

kom. 606 420 429 ul. Główna 52, 18-421 Piątnica

lpkdn.drozdowo@wp.pl

HAJNóWKACentrum Turystyki Regionu Puszczy Białowieskiej ***

ul. 3 Maja 45 tel. +48 85 682 43 81

turystyka@powiat.hajnowka.pl

www.powiat.hajnowka.pl/ctrpb

KLESZCZELECentrum Turystyki i Kultury

„Hładyszka” **ul. 1 Maja 19

tel. +48 85 681 80 54 gsm +48 502 679 671 kleszczele@e-kultura.pl

www.kleszczele.pl

KNySZyNCentrum Informacji Turystycznej

Urząd Miejski w Knyszynie ul. Rynek 39

tel. +48 85 727 99 88 cit@knyszyn.pl

www.knyszyn.pl

KRZyWECentrum Informacji Turystycznej ***

Wigierski Park NarodowyKrzywe 82

tel. +48 87 56 32 562 gsm +48 510 992 672 turystyka@wigry.org.pl

www.wigry.win.pl

KUROWOPunkt Informacji Turystycznej

Narwiański Park NarodowyKurowo 10

tel. +48 85 718 14 17 npn@npn.pl www.npn.pl

LIPSKPunkt Informacji Turystycznej

Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury w Lipsku

ul. Rynek 23 tel. +48 87 642 35 86

mgok@lipsk.pl www.kultura.lipsk.pl

ŁOMŻACentrum Informacji Turystycznej

NARWIA.PL *** ul. Sienkiewicza 10/17 tel. +48 86 216 48 39 gsm +48 608 629 519

cit-narwia@o2.pl www.narwia.pl

MALESOWIZNAPunkt Informacji Turystycznej **

Suwalski Park Krajobrazowy Malesowizna 24

tel. +48 87 569 18 01 zarzad@spk.org.plwww.spk.org.pl

MIELNIKPunkt Informacji Turystycznej

Urząd Gminy Mielnik ul. Piaskowa 38

tel. +48 85 65 65 872

www.mielnik.com.pl

SKATEGORyZOWANE PUNKTy INFORMACJI TURySTyCZNEJ (włączone do Polskiego Systemu Informacji Turystycznej)

79

ww

w.w

rota

podl

asia

.pl

79

NOWOGRóD

Informacja Turystyczna Miasta i Gminy Nowogród

ul. Łomżyńska 41

tel. +48 86 217 55 45

itnowogrod@poczta.onet.eu

www.nowogrod.com/it

OSOWIEC TWIERDZA

Punkt Informacji Turystycznej Biebrzański Park Narodowy ****

Osowiec-Twierdza 8

tel. +48 85 738 30 35, 738 06 20

w. 243

it@biebrza.org.pl

www.biebrza.org.pl

PUńSK

Centrum Informacji Turystycznej Urząd Gminy Puńsk

ul. Mickiewicza 23

tel. +48 87 516 10 79

cit@cit.ugpunsk.pl

www.cit.ugpunsk.pl

PRZEROŚL

Centrum Informacji Turystycznej Urząd Gminy Przerośl

ul. Rynek 7

tel. +48 87 562 72 30

www.przerosl.eu

SEJNy

Centrum Informacji Turystycznej ** Stowarzyszenie „Ziemia

Sejneńska”

ul. Wojska Polskiego 60b

tel. +48 87 516 34 00

biuro@ziemia-sejnenska.pl

www.ziemia-sejnenska.pl

Punkt Informacji Turystycznej Sejneńskie Towarzystwo Opieki

nad Zabytkami

ul. Piłsudskiego 28

(Pałac Biskupi – parter)

tel. +48 87 652 17 55

informacja.turystyczna@sejny.home.pl

www.muzeum.sejny.pl

SIEMIATyCZE

Biuro Promocji Powiatu

Siemiatyckiego**

Starostwo Powiatowe

w Siemiatyczach

ul. Piłsudskiego 3

tel. +48 85 655 58 56

promocja@siemiatycze.pl

www.siemiatycze.pl

SOKóŁKA

Punkt Informacji Turystycznej

Społeczne Muzeum Ziemi

Sokólskiej

ul. Piłsudskiego 2

tel. +48 85 711 24 35

www.sokolka.pl

SUWAŁKI

Centrum Międzynarodowej Informacji

Kulturalno-Turystycznej ***

ul. ks. K. Hamerszmita 16

tel. +48 87 563 05 38

cmikt@cmikt.pl

www.cmikt.pl

Suwalska Izba

Rolniczo-Turystyczna

ul. Kościuszki 82/7

tel. +48 87 566 58 72

sirt@suwalki-turystyka.info.pl

www.suwalki-turystyka.info.pl

STARy FOLWARK

Punkt Informacji Turystycznej*

Wigierskie Stowarzyszenie

Turystyczne

Stary Folwark 3

tel. +48 87 563 77 22

gsm +48 604 179 877

wst1@tlen.pl

www.wigry.win.pl/wst

Punkt Informacji Turystycznej

Muzeum Wigier WPN ***

Stary Folwark 50

tel. +48 87 563 01 52

muzeum.wpn@wigry.org.pl

www.wigry.win.pl/mw

STRęKOWA GóRA

Punkt Informacji Turystycznej

Lokalna Organizacja Turystyczna

„Brama na Bagna”

Strękowa Góra 24

tel. +48 85 738 43 33

bramanabagna@op.pl

www.bramanabagna.pl

SUPRAŚL

Punkt Informacji Turystycznej **

Park Krajobrazowy Puszczy

Knyszyńskiej

ul. Konarskiego 14

tel. +48 85 718 37 85

sekretariat@pkpk.pl

www.pkpk.pl

SZTABIN

Punkt Informacji Turystycznej

Ośrodek Wypoczynkowy „Biebrza”**

ul. Polna 50

tel. +48 87 641 21 79

gsm +48 603 225 100

biuro@turystyka-biebrza.pl

www.turystyka-biebrza.pl

TyKOCIN

Urząd Miasta w Tykocinie

ul. Złota 2

tel. +48 85 718 16 27

80

80