Nastavni Programi VI Odd. Albanski Jazik

PROGRAMET MËSIMORE PËRKLASËN E VI NË ARSIMIN FILLORNËNTËVJEÇAR

Byroja e zhvillimit të arsimit

Botues:Byroja e zhvillimit të arsimit

Për botuesin:Mr. Vesna Horvatoviq, drejtor

Fotografitë:Ivan BlazhevMe lejen e SHF „Dimitar Miladinov“ - ShkupSHF „Vojdan Çernodrinski“ - Skopje

Përkthim dhe lekturë:Lumnije AjdariMivedete Mahmuti

Disejni:Svetlana Stojçeva

Botoi:

Tirazhi:150

СОDР@ИНAGJUHË MAQEDONISHTE

GJUHË SHQIPE

GJUHË TURKE

GJUHË SERBE

GJUHA DHE KULTURA E ROMËVE

GJUHA DHE KULTURA E BOSHNJAKËVE

GJUHA DHE KULTURA E VLLAHËVE

GJUHË MAQEDONISHTE PËR NXËNËSIT E BASHKËSIVE

TJERA

GJUHË ANGLEZE

GJUHË FRËNGE

GJUHË GJERMANE

GJUHË RUSE

MATEMATIKË

HISTORIA

SHKENCAT NATYRORE DHE TEKNIKA

ARSIMI MUZIKOR

ARSIMI FIGURATIV

ARSIMI FIZIK DHESHËNDETËSOR

ARSIMI TEKNIK

INFORMATIKË

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК

АЛБАНСКИ ЈАЗИК

ТУРСКИ ЈАЗИК

СРПСКИ ЈАЗИК

ЈАЗИК И КУЛТУРА НА РОМИТЕ

ЈАЗИК И КУЛТУРА НА БОШЊАЦИТЕ

ЈАЗИК И КУЛТУРА НА ВЛАСИТЕ

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК ЗА УЧЕНИЦИТЕ ОД ДРУГИТЕ ЗАЕДНИЦИ

АНГЛИСКИ ЈАЗИК

ФРАНЦУСКИ ЈАЗИК

ГЕРМАНСКИ ЈАЗИК

РУСКИ ЈАЗИК

МАТЕМАТИКА

ИСТОРИЈА

ПРИРОДНИ НАУКИ И ТЕХНИКА

МУЗИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ЛИКОВНО ОБРАЗОВАНИЕ

ФИЗИЧКО И ЗДРАВСТВЕНООБРАЗОВАНИЕ

ТЕХНИЧКО ОБРАЗОВАНИЕ

ИНФОРМАТИКА

DEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

МAКEDОНСКИ ЈAЗИК

НAСТAВНAПРОГРAМA

3

4

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесеНас тавна програма по предметот макеdонски јазик за VI одде-ление на деветгодишното основно училиште.

5

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО VIОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката:

q да се оспособува да ги препознава и да ги разликува основните карактеристики на македонскиот јазик во неговиот

историски развој;

q да се оспособува да ги разликува видовите согласки и самогласки во писменото и усното изразување;

q да се оспособува да го применува правилото за зборовно акцентирање во македонскиот стандарден јазик;

q да се оспособува да развива сложена од проста реченица и да направи проста од сложена;

q да разликува зборови со различно лексичко значење во усната и писмената комуникација;

q да ги усвојува основните поими кои ја карактеризираат драмата како книжевен вид/род;

q да се запознае со основните карактеристики на лирските и епските творби;

q да се оспособува да учествува во разговор, дискусија во различни улоги;

q да ги разликува главните и споредните улоги во театарска претстава;

q да знае кој учествува во создавање театарска претстава.

6

2. КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ЈAЗИК

Cели Содржини Поими Aктивности и методи

Ученикот/ученичката:• да го знае потеклото намакедонскиот јазик;• да ги препознава гла-голското и кирилскотописмо (на факсимил).

• Потеклото на македон-скиот јазик• Старословенски азбуки:глаголица и кирилица. • Современо македонскокирилско писмо

• Старословенскијазик• Глаголица• Кирилица• Современо македонс -ко кирилско писмо

• Визуелно запознавање на старословенскиот јазик (фо-токопии од пишани споменици). • Текстови со глаголско и кирилско писмо. • Споредба на старсловенската кирилица и современотокирилско писмо.

FОНEТИКA

• Да ја знае слоготворна -та функција на самоглас -ките;• да ги препознава видо-вите согласки (звучнитеи безвуч ни те во паро ви).

• Поделба на гласовите(самогласки и согласки)• Поделба на согласките:звучни, безвучни и со но р -ни (сонанти)

• Самогласки (вокали)• Согласки (консонан -ти)• Сонанти

Вежба: Учениците добиваат листа (може да се запише ина табла) на повеќе согласки и само една самогласка.Нивна задача е да состават зборови од понудената листа ,истите да ги запишат и да ги изговорат.

• Да знае правилно да гиакцентира зборовите воусното изразување;• да умее да го определиакцентот на зборовите.

• Правила за акцентира -ње на зборовите: еднос -лож ни, двосложни и по ве -ќесложни

Акцент: динамичен иопре делен

• Вежби за правилно акцентирање на зборовите прекучитање текстови и усно изразување.• Вежби за обележување на акцентот.Вежба: Учениците добиваат листа на зборови со одбе ле -жан акцент. Секој ученик ги изговара зборовите споредобележаниот акцент.

7

МОРFОЛОГИЈA


• Да ги препознава видо-вите зборови;• да ја определува групатаво која припаѓаат видо-вите зборови (менливиили неменливи).

• Морфолошка класи-фикација на зборовите:менливи и неменливизборови

• Видови зборови • Везби за препознавање на видовите зборови.• Вежби за класификација на зборовите во збо-ровни групи.Вежба: Учениците добиваат листа на менливи и не-менливи зборови (може и да се запишат на таб ла)со листа на наставки, претставки, суфикси и пре-фикси. Нивна задача е да ги употребат предло же -ните додавки во формирање на нови форми на збо-рови. Учениците ги издвојуваат зборовите кои ос -танале во првобитната форма. Наставникот фро н -тално извлекува одговор на прашањето зошто натие зборови не им ја промениле формата.

• Да го препознава ви дотна именките;• да ја разликува глагол-ската именка од другитевидови именки;• да знае правилно да гоприменува членувањетона именките.

• Именки: општи, соп с -твени (како пов то ру -вање) и збирни• Именки кои именува -ат глаголски дејства(гла голски именки)• Определеност кајимен ките

• Именки: општи,соп ствени (како пов -то рување) и збир ни• Глаголска именка• Определеност кајимен ките (чле ну ва -ње)

• Препознавање на видот на именките.• Препознавање на глаголската именка и по со чу -вање свои примери за глаголска именка.• Вежби за трансформирање на глаголи во глагол-ски именки. • Вежби за препознавање на членските наставки инивна правилна примена.

• Да ги применува глаго-лите како видови зборо -ви;• да ги препознава исказ-ниот, заповедниот и мож -ниот начин (без дефини-рање).

• Глаголи• Граматичка катего-рија начин: исказен, за-поведен и можен начин

• Категорија начинкај глаголите

• Вежби за препознавање на глаголите и за сфа ќа -ње на нивните граматички категории: вид, лице,број (како повторување) и начин.Вежба: Учениците по анализа на текст од учеб никдобиваат задача во одреден пасус да ги подвлечатсите глаголи. Подвлечените глаголи ги за пи шу -ваат во својата тетратка и за истите определуваатлице, вид, број и начин.

8


• Да го препознававидот на придавките;• да ги категоризираспоред видот;• да ги употребува со-одветно во реченици.

• Придавки: заменски• Односни придавки:–материјални придавки

• Заменски придавки• Односни придавки: – материјални при-давки

• Вежби за препознаванње и категоризирање на при-давките според видот.• Вежби за препознавање на материјалните придавки. • Вежби за збогатување на текстот со употреба на при-давки.

• Да ги применува за-менките како видовизборови;• да ги категоризирапо групи.

• Заменки (лични и по-казни)

• Лични• Показни

• Вежби за препознавање на заменките и нивниот вид.• Вежби за примена на видовите заменки.Вежба: Учениците добиваат текст (не подолг од 4-5реченици) и листа на лични и показни заменки. Тиедобиваат задача да ги заменат местата на определенизборови со лични или показни заменки. Новоформи-раниот текст го разменуваат меѓу себе и даваат ко-ментар дали со употребата на за¬менките текстот имазначење.

СИНТAКСA

• Да умее да ги откри -ва подметот и приро-кот во рече ни ци (пов-торување);• да го именува видотна зборот кој е вофункција на подметво реченицата.

• Реченицата: главниреченицни делови (под -мет и прирок)• Подмет: зборови штосе јавуваат во функцијана подмет

• Главни реченичничленови: подмет иприрок• Зборови во фун-кција на подмет

• Вежби за препознавање на подмет и прирок.• Вежби за посочување на видовите зборови во фун-кција на подмет.• Вежби за самостојно составување реченици соразлични видови зборови во функција на подмет.

9


• Да ги препознава иименува прилошкитеопределби (додатоцина прирокот); • да знае правилно даги користи при лош ки -те определби во из ра -зувањето;• да умее да го збога-тува изразувањето сопримена на прилошкиопределби.

• Неопходни рече ничниделови: прилошки оп ре -делби за: место, време,начин

• Прилошки опре-делби: за место,време, начин

• Вежби за препознавање и класифицирање на при лош -ките определби според видот.• Вежби за правилен ред во реченицата при нивнатаупотреба.

• Да ги препознавасложените реченици;• да го усвои поимотза сложена реченица;• да умее да гипроширува проститереченици во сложени.

• Сложена реченица:поим за сложенареченица

•Сложена реченица • Вежби за откривање на сложената реченица. Вежби засоставување на сложени реченици.• Вежби за трансформација на прости во сложениреченици.

РEЧНИК И СТИЛ

• Да прави разлика волексичкото значењена синонимите, анто-нимите, паронимите;• да го збогатува изра-зуванјето со применана овие зборови.

• Лексичко значење назборовите: синоними, антоними (како повто-рување), пароними

• Пароними • Вежби за откривање на зборовите според нивнотолексичко значење. • Вежби за примена на овие зборови во текст.

10

ПРAВОПИС


• Да го знае значењето напосочени скратеници; • да користи скратеници вописменото изразување.

• Скратеници: за об -ра ќање кон лица, замер ките во мет рич -киот систем и за дру -ги мерки и големини

• Скратеници • Вежби за објаснување на посочени скратеници. • Вежби за скратување на зборови. • Употреба на правопис.

• Да ги применува правила -та за слеано пишување назборовите.

• Слеано пишувањена сложените збо-рови: именки , при-давки, прилози иброеви

• Слеано пишувањена зборовите

• Вежби за слеано пишување на зборовите.• Диктат. Употреба на правопис.Вежба: Учениците работат во пар и наизменично гименуваат улогите. Прво еден ученик диктира и про -верува како е напишано, вториот пишува. Потоа пос -тапката се повторува со сменети улоги. Ученици тепишуваат на лист хартија, а наставникот на крај одвежбата ги собира, ги проверува и им го сооп шту вамислењето на учениците со акцент на правилата заслеано пишување на зборовите.

• Да го разликува ос нов -ното и пренос ното значењена збо ровите;• да го користи преноснотозначење на зборовите возбо гатување на изразува-њето.

• Употреба на зборо-вите во нивното ос -нов но значење имож ности за употре -ба во преносно зна че -ње за употреба вопреносно значечење.

• Речник и стил: ос -новно и преноснозна чење на зборови -те

• Вежби за согледување на основното и преноснотозначење на зборовите.• Вежби за примена на знаењата во збогатување насвојот речник и стил.

• Да знае за правилнатаупотреба на интерпункци-ските знаци.

• Употреба на интер-пункциските знаци:точка, запирка, пра -шал ник, две точки.

• Интерпункцискизна ци за директенговор (точка, запир -ка, прашалник, дветочки)

• Вежби за правилна употреба на интерпункцискитезнаци во писменото изразување.

11

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ЛИТEРAТУРA И ЛEКТИРA


• Да ги разбира разли-ките меѓу литератур-ните родови;• да ги препознава ли-тературните родови понадворешните каракте-ристики.

• Поделба на литературата(со нагласување на надво -решните разлики) по родо -ви: лирика, епика и драма

• Литературни ро-дови: лирика, епи -ка и драма

• Литературни текстови од трите литературни ро-дови и нивно споредување. • Вежби за објаснување на разликите меѓу твор-бите. • Вежби за творење во трите литературни родови.Вежба: Ученикот добива задача дома да прочита поеден текст од сите три рода со насока да одговорина прашањата:– Која е првата разлика која ја согледуваш запрочитаните текстови?– Разликите што си ги издвоил(а) се однесуваат:

а) на должината на текстот;б) на бројот на ликовите;в) на темата за која се зборува.

– Во кој од прочитаните текстови има повеќе на-стани, а во кој искажување на повеќе чувства?

ПРОЗA

• Да умее да презентирасодржина од учен (про -читан) текст;•да презентира содр жи -на од учен текст.

• Содржина на текст • Содржина • Читање раскази. • Вежби за откривање на елементите на расказот. • Примена на аудиосредство. • Вежби за творење.

• Да разликува рас ка жу -вачка форма во прво иво трето лице.

• Раскажувач во прво и вотрето лице и сезнаечкираскажувач

• Наратор (раска -жу вач)

• Текстови за откривање на позицијата на рас ка жу -вачот. • Вежби за раскажување во прво и трето лице.

12


• Да ја согледа специ-фиката на драмскиоттекст во однос на епи-ката и лириката;• да преобрази драмскиизвадок во рас ка жу -вачка форма.

• Поим за драма(како литературенрод)

• Драма • Драмски текстови. • Разговор за специфичностите на драмскиот текст во спо-редба со лириката и епиката. • Аудиосредство. • Лична творба – писмена вежба со примена на знаењата.• Да твори дијалози и монолози како елементи на драмскитекст

• Да ги препознава ди-јалозите и монолозитево извадоци од драм-ски текст;• да учествува во дис -ку сии како комуника-циски дијалог;• да ја воочува разли-ката меѓу дијалогот вотворба и дијалогот вокомуникацијата.

•Дијалог и монологво драмски текст • Комуникациски ди -јалог

• Дијалог и монолог • Текстови за споредба на драмски дијалог со дијалог воепски и лирски текстови. • • Вежби за водење меѓусебен ко-муникациски дијалог. • Настапување со монолог.• Аудиосредства.

ПОEЗИЈA

• Да ги препознава ви-довите лирски песниспо ред мотивите;• да коментира препле-тување на мотивите волирските творби;• да твори лирскитвор би на дадени (илисамостојно одбрани)мотиви.

• Лирски видови: а) љубовни песниб) патриотски песнив) описни песни (пеј -саж ни)

• Видови лирскипес ни

• Избор од лирски песни (со различни мотиви). • Рецитирање на истите. • Разговор за мотивите и класификација според истите. • Аудиосредство. • Вежби за творење лични творби. • Вежби за посочување на визуелни и аудитивни елементиво поетски творби.

13


• Да ги усвои стилскитефигури;• да ги препознава и по-соцува во текстови;• да умее да дава соп-ствени примери.

• Стилски фигури:– епитет;– анафора;– епифора.

• Стилски фигури:– епитет;– анафора;– епифора.

• Текстови од народната и авторската литература. • Вежби за рецитирање на творбите. • Читање на творбите. • Дискусии за употребените стилски фигури и целтаод употребата.• Аудиосредство. • Лични творби – дискусии за истите.Вежба: Учениците читаат поетска творба во која сеупотребени трите стилски изразни средства. Тиеимаа задача со три различни бои да ги подвлечатстиховите во кои ги пронаоѓаат посочените стилскифигури.

• Да ги открива лирс -ките и епските елемен -ти во творбите;• да го дефинира овојвид поетска творба.

• Белези на лирско-епс ки -те песни

• Лирско-епскипесни

• Лирско-епски песни од народната и од авторскаталитература. • Вежби за откривање на лирските и епските еле-менти. • Лични творби од овој вид.

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: ИЗРAЗУВAЊE И ТВОРEЊE

УСНО ИЗРAЗУВAЊECели Содржини Поими Aктивности и методи• Да употребува соод-ветни зборови за кул-турна комуникација;• да води службен ипри ватен разговор со:одделенски раководи-тел, наставник, дирек-тор, педагог и сл.

• Разговорот како вид ко-муникација: формулирањепрашања и одговори напра шањата• Интервју (играње улоги)

• Разговор • Вежби за културна меѓусебна комуникација. • Импровизирани разговори со селекција на зборо виво зависност со кого комуницира. • Вежби во двојки (парови) за водење службен ипри ватен разговор.

14


• Да умее течно и интереснода раскажува дозивеани случ -ки (селекција на податоци);• да го збогатува изразување -то со употреба на изразнисред ства;• да препознава и презентирараскажување по хронологија(спо ред редот на случување -то) и ретроспективно (споредсеќавањата);• да ги воочи деталите во опи-сите и нивното значење затек с тот;• да се оспособува да направиразлика меѓу лик и личност.

• Хронолошко и ре-троспективнораскажување• Детално опишување• Опишување на ли-кови и личности

• Прераскажување • Раскажување• Опишување• Лик и личност

• Вежби за живо и интересно раскажување. • Вежби за збогатување на сопственото изразување соупотреба на изразни средства. • Вежби за хронолошко и ретроспективно рас ка жу ва -ње на доживеани настани. • Вежби за детално опишување со примена на израз-ните средства. Вежба: вежба со цел учениците да ја согледаат разли-ката меѓу концизното и опширното рас ка жу вање.Двајца ученици добиваат задача еден ист текст, ед -ниот концизно да го раскаже, а другиот оп шир но даго раскаже. Останатите ученици слушаат и одреду-ваат кој од учениците раскажувал кратко, а којраскажувал опирно со тоа што ги бележат разликите.(Истата вежба може да се примени и во писмено изра-зување, само што наместо учениците да слушаат, до-биваат копии од изработки на учениците кои билезадолжени.)

• Да ги применува знаењатаза читање дијалог, монолог,рас кажувања на автор (глас,дик ција, движења и сл.);• да умее сценски (импрови-зирано) да изведе драмскитекст (со мимики, гестови,дви жења, глас и сл.).

• Сценски изведби • Драматизација • Писмени и усни вежби за претставување тек-стови по улоги. • Вежби за читање текстови по улоги. • Организирање импровизирани сценски изведби.

15

ПИСМEНО ИЗРAЗУВAЊE


• Да раскажува, прераскажува,опишува во писмена форма;• да применува знаења од пра-вописот, стилот и јазикот ијазичните норми;• да составува вест и извештај.

• Писмено изразува ње:раскажување, прерас -ка жување, опишу ва ње,лик и личност, вест, из -вештај

• Раскажување• Прераскажување• Опишување• Лик и личност

• Вежби за писмено творење. • Вежби за примена на стекнатите знаења за писменоизразување. • Вежби за составување извештај и соопштение.

• Да прави промени во текстили реченици кои му се дик-тираат (примена на глаголскивремиња, замена на соодвет -ни зборови и сл.).

• Диктат со промени• Творечки диктат

• Диктат • Подготвени соодветни диктати за диктат со про-мени и за творечки диктат. • Работа во двојки (парови) со меѓусебно дикти-рање.• Вежби за творење според диктат (да го збогатуваречникот по дадени барања).• Вежби за творење диктат (да го збогатуваречникот по дадени барања).

• Писмено изразување • Писмени работи –задолжително три вотекот на годината

(1 во I полугодие, 2во II полугодие)

Напомена: Да се користат соодветните современиметоди и техники за читање и пишување кои ќепридонесат за критичко размислување на учени-ците.

16

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: МEDИУМСКA КУЛТУРA


• Да ги именува проце-сите во создавањето кни -га;• да препознава руб ри киво весници и спи са ни ја.

• Видови медиуми: елек-тронски и печатени• Книгата како медиум (одидеја до книга)• Весници, списанија и ру-брики

• Медиуми: печа -те ни и електрон-ски

• Весници и списанија.• Вежби за разликите меѓу електронските и печате-ните медиуми.• Вежби за создавање книга.

• Да ја знае улогата нарежисерот, актерот, ко-стимографот и сценогра-фот;• да разликува актер иартист.

• Режисер• Актер• Костимограф• Сценограф

• Режисер• Актер• Костимограф• Сценограф

• Посета на театарска претстава. • Дружење со посочените учесници во драмскатапретстава. • Обид за правење драмска претстава на училиште.

• Да ја знае улогата намедиотеката.

• Медиотека • Медиотека • Посета на медиотека.• Разговор со вработените во медиотеката.• Вежби за користење на соодветен софтвер во ме-диотека за пребарување податоци од областа на ли-тературата, филмот и театарот.

17

Содржината на наставната програма по предметот македонскијазик овозможува интегрирано планирање со настава та попредметите: маtемаtика, ликовно образование, музич ко обра-зование, анgлиски јазик, оpшtесtво, pрироdни науки и tех ника.Во интегрирано планирање на предметното подрачје Јазикможат да се вклучат и содржини од: историја (кога учени кот сезапознава со видовите зборови во усно и писмено изра зувањеименувајќи ги поимите од овој наставен предмет или ко га сеработат содржини од историскиот развој на јазикот); соматематика (при именување на поимите од содржините одматематика или со приближната и точната бројност на брое-вите како видови зборови); со ликовно образование (со пра -вење цртежи со кои се претставуваат ликови, настани од тек -сто вите кои се работат); со музичко образование (преку со др -жините кои се поврзани со самогласките и согласките, со со др -жини преку кои се запознаваат со ритам); англиски јазик (пре -ку содржини за функциите на зборовите и речениците во два -та јазика). Во севкупното планирање на содржините на наставниот пред-мет македонски јазик треба да се вклучуваат и планирања коисе поврзани со вреднување на постигањата на учениците завреме на реализацијата на наставната програма и на крај одопределени образовни периоди. Тоа подразбира дека вредну-вањето треба да е дел и од дневните, тематските и од глобал-ните планирања на наставниот процес.Планирањето на наставата по македонски јазик треба да бидево координација со наставниот план и програмата за овојпредмет и да ги опфаќа програмските содржини на сите обра-зовно-воспитни подрачја (Јазик, Читање, Литература и лекти -ра, Изразување и творење и Медиумска култура). При одреду-вањето на бројот на часовите за предметните подрачја требада се имаат предвид и специфичностите на условите за изве-

дување на оваа настава во училиштето каде што работи нас-тавникот. Во планирањето на наставната програма треба да сеуважува различното тежинско ниво на програмските содржи -ни во рамките на програмата што се извлекува од поста ве -носта на целите што треба да е основа на планирањето на нас-тавниот процес. На сите содржини не може, и не треба, да им сепосветува подеднакво внимание во наставата. Во планира -њето, исто така, како појдовна основа треба да е и пос та ве -носта на наставната содржина, потребниот временски рок зареализација на истата, како и нивото на постигања на поста ве -ните цели. Сепак, се препорачува да нема впечатливо големивременски отстапки за содржинската реализација. Препораки за користење на годишниот фонд на часови - 144часа годишно, 4 часа неделно.– По наставни подрачја се предлага: Јазик – 50 часа; Читање,Лиtераtура и лекtира - 50 часа; Изразување и tворење - 34часа; Меdиумска кулtура - 10 часа.

Наставни средства:– учебник избран на ниво на училиштето за соодветниот пред-мет, одобрен од страна на министерот;– енциклопедии, речници и сл.;– Интернет, образовни софтвери;– списанија - традиционално потврдени списанија за деца(одобрени списанија);- аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредметот – ЦД (литературни текстови, звучни записи);– други извори на учење во непосредната околина: спо меницина културата, музеи, домови на културата, библи о те ки, кина,театри, нацинални паркови итн.

3. ДИДАКТИЧКИ ПРЕПОРАКИ

18

ДИЈАГНОСТИЧКО ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ

На почетокот на учебната година наставникот врши дијагно-стичко проверување и оценување со цел да ја спознае сос -тојбата таква каква што е, во функција на квалитетното плани-рање и реализирање на идните активности. Дијаг нос тич котопроверување наставникот може да го реализира со примена наповеќе инструменти како што се: дијагностички тестови, со ус -ни прашања подготвени од наставникот, со усни прашања под-готвени од учениците, со пишување кратки состави.Добиените одговори се слика на ученичките предзнаења вонајширока смисла на зборот и претставуваат основа за плани-рањата за реализација на наставната програма и процесот наоценување во текот на наставната година..ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ

Во текот на наставата по македонски јазик во шесто одделениесе препорачува формативно следење кое ќе овозможи форми-рање на објективни описи како повратна информација запостигањата на учениците во определен временски период.Формативното следење на постигањата на учениците нас-тавникот може да го реализира со користење на повеќеметоди за оценување:• разговори наставник/ученик;• усни презентации;• писмени вежби;• тестови;• домашни работи;

• портфолио - собирање на показатели (детски изработки,творби, искази и сл.) за секој ученик посебно.• Портфолиото треба, во текот на целата година, да им едостапно на родителите за да можат да придонесат воквалитетната реализација на наставата по македонски јазик.• Портфолиото на ученикот со прочистени и селектираниподатоци продолжува во наредното, повисоко одделение.Овие и други методи за оценување наставникот може да гивреднува со однапред подготвени евалвациони листи за секојученик, кои се пополнуваат по конкретна негова активност,која е специфична (позитивна или негативна) или студии наслучај во кои наставникот ја бележи фактичката состојба. До-биените резултати од следењето на постигањата на ученицитеовозможуваат креирање на планирани усни и пишаниповратни информации кои во форма на креирани описи сенаменети за учениците, за родителите и за самите наставници.

МИКРОСУМAТИВО ОCEНУВAЊE

На крајот од секое тримесечје, врз основа на сознанијата одформативното оценување, се реализира микросумативно оце-нување од чиишто резултати се оформуваат тримесечнитеописни вреднувања за постигањата на учениците.

СУМAТИВНО ОCEНУВAЊE

Врз основа на целокупните податоци добиени од следењето,проверката на постигањата на учениците во текот на ре а -ализацијата на наставната програма наставникот ја конста-тира (опишува) развојната состојба на секој ученик поеди неч -но, во рамките на секое програмско подрачје.Од формираните сумативните описни оценки формулира ни засекој ученик посебно раководејќи се од поставените ни воа напостигања во текот на определени временски периоди настав-никот внесува и соодветни нумерички оценки.

4. ОЦЕНУВАЊЕ НА ПОСТИГАЊАТАНА УЧЕНИЦИТЕ

19

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за девет-годишното основно училиште, а донесен од страна на мини-стерот за образование и наука со Решение број 07-1830/1 од28.02.2008 година.

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗИРАЊЕ НА

НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

Настава по македонски јазик во VI одделение може да изведувалице кое завршило:• Филолошки (порано Филозофски) факултет, студиска групаза макеdонски јазик и макеdонска книжевносt, студиска групаза макеdонски јазик и книжевносt; студиска група за макеdон-ска книжевносt и јужнословенски книжевносtи (поранокнижевности на народите на СФРЈ), со македонски јазик каковтор главен предмет - наставна насока; студиска група за ком-pараtивна книжевносt - наставна насока.• Педагошка академија, група макеdонски јазик и срpскохрваt-ски јазик.

Ученикот/ученичката:– усно и писмено да се изразува со употреба на богат речникили соодветен фонд на зборови на стандарден македонскијазик; – да ги применува правилата од граматиката, правоговорот иправописот на македонскиот стандарден јазик во усното и пи-сменото изразување; – да знае да одреди подмет и прирок во реченицата;– да чита со разбирање текстови со различна содржина,сложеност и од различни извори;– да анализира дело од народната или уметничката книжев-ност;– да анализира книжевно дело соодветно на возраста примену-вајќи ги основните теоретски поими (тема; строфа, стих; рима;лик; личност, стилски изразни средства; дејство);– да пишува во разни форми (писмо, соопштение, креативнитекстови; текстови за практична намена);– усно и писмено да раскажува и прераскажува (хроно лошки,ретроспективно) со и без дадени насоки; – да користи книги и друг вид литература од библиотеките иод други извори; – да следи и интерпретира литературни, сценски, филм скиостварувања и друг вид на медиумска продукција.

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВЕНКАДАР


Наставната програма по макеdонски јазик за VI одделение на деветгодишнотоосновно образование ја донесе министерот за образование и наука со решение бр. 07-4053/1 на ден 22.05.2008 година.

20

21

GJUHË SHQIPE

ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇARPROGRAMIMËSIMOR

22

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл. весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесенас тавна програма по предметот албански јазик за VI одделе-ние на деветгодишното основно училиште.

23

1. QËLLIMET E MËSIMIT TË GJUHËSSHQIPE NË KLASËN VI

Nxënësi/nxënësja

Të njohë:q Tekste të ndryshme letrare dhe joletrare në përshtatje me moshën.q Gjinitë letrare dhe dallimin në mes tyre.q Rregullat e të folurit në grup dhe përpara gjithë klasës.q Tekstin, fjalinë dhe llojet e fjalisë.q Rregullat themelore të gjuhës standarde (drejtshqiptim, drejtshkrim,pikësim).

Të kuptojë:q Përmbajtjet e teksteve të ndryshme letrare dhe joletrare.q Ngjarjet sipas rendit të tyre kronologjik, vendit dhe kohës.q Dallimet në mes gjinive letrare.q Vlerën artistike të fjalëve dhe shprehjeve të reja.q Grupet kryesore të fjalëve në fjali

Të zbatojë:q Njohuritë e fituara nga tekstet e ndryshme letrare dhe joletrare.q Njohuritë e fituara gjuhësore në fushë të sintaksës, të morfologjisë,leksikologjisë. q Njohuritë drejtshqiptimore, drejtshkrimore dhe pikësimin.q Të shkruajë qartë dhe drejt shkronjat e alfabetit (të mëdha e të vogla)q Të shkruajë krijime të shkurtra letrare (sipas rendit kronologjik, ven-dit dhe kohës).q Teknikën e leximit të mirë në heshtje dhe me zë.

Të analizojë:q Përmbajtjen e teksteve të ndryshme letrare dhe joletrare.q Subjektet dhe personazhet e pjesëve të lexuara.q Dallimet në mes llojeve të gjinive letrare (prozën nga poezia, tregi-min nga fabula, përralla, gjëza, proverbi dhe lojënumëraket, librat ngarevistat për fëmijë dhe gazetat).

Zhvillimi emocional:q Ta ndiejë atë që lexon e që shkruan.q Të përcaktojë intonacionin e zërit në vjershë, përrallë dhe tregim.q Të interpretojë në lojën me role pjesë të ndryshme në përshtatje memoshën.q Të bashkëpunojë në grup, në lojë dhe të jetë tolerant.

24

2. QËLLEMET KONKRETE

FUSHA PROGRAMORE: GJUHË

Objektivat Përmbajtja Konceptet Veprimtaritë dhe metodat

Nxënësi:• të njihet shkurtimishtme prejardhjen e gjuhësshqipe; • të njihet me historikune shkrimit të saj; • të njihet shkurtimishtme rrugën e formimit tëshqipes standarde.

• Historiku i shkurtër igjuhës shqipe

• Prejardhja e shqipes• Shkrimi i shqipes• Njësimi i shqipe

• Paraqitja grafike e drurit gjenealogjik të gjuhëve indoevropiane.• Leximi i teksteve të vjetra shqipe dhe krahasimi me shqipen e sotme.

• të dallojë përngjashmi-min (asimilimin) e ba-shkëtingëlloreve në zë-shmëri

• Përngjashmimi i ba-shkëtingëlloreve

• Përngjashmim • Ushtrime për të dalluar dhe përdorur përngjashmimin e bashkëtin-gëlloreve në zëshmëri. P.sh. Formojeni formën mohore të foljeve di,dua, bëj etj. me pjesëzën e mohimit s’: s’di, s’dua, s’bëj. Dalloni for-mën e folur dhe të shkruar të shkruar.

• t’i përvetësojë rregullate theksimit të fjalëve

• Theksi i fjalës • Theks i fjalës • Ushtrime për theksimin e fjalëve të ndryshme në fjali

• të përcaktojë gjininë eemrit në bazë të tregue-sve

• Treguesit e gjinisë sëemrit

• Tregues i gjinisë sëemrit

• Ushtrime për zgjerimin e njohurive lidhur me përcaktimin e gjinisësë emrave në bazë të treguesve të ndryshëm (leksikorë, sintaksorë dhemorfologjikë).

• të njihet me mënyrat endryshme për formimine numrit shumës të em-rave

• Formimi i shumësittë emrave

• Prapashtesë• Ndërrim fonologjik

• Të jepen disa emra karakteristikë që numrin shumës e formojnë nëmënyra të ndryshme.

25


• të përvetësojë gjininë, numrin,rasën dhe shkallën e mbiemrit

• Kategoritë gramati-kore të mbiem rit

• Gjini• Numër• Rasë• Shkallë

• Ushtrime për të përcaktuar gjininë, numrin, rasën dhe shkallën embiemrit.

• të dallojë vetën, gjininë, num-rin dhe rasën e përemrit;• të dallojë kategoritë gramati-kore të përemrit vetor;• të dallojë kategoritë gramati-kore të përemrit dëftor dhe pye-tës.

• Kategoritë gramati-kore të përemrit• Kategoritë gramati-kore të përemrit vetor• Kategoritë gramati-kore të përemrit dëf-tor dhe pyetës.

• Gjini• Numër• Rasë• Përemër vetor• Përemër dëftor• Përemër pyetës

• Ushtrime për të dalluar format e ndryshme që marrin përemratvetorë, dëftorë dhe pyetës në gjini, numër dhe rasë.

• të dallojë format e kohës sëshkuar të foljes • të dallojë format vetore dhepavetore të foljes

• Koha e pakryer dhekoha e kryer e thje-shtë e foljes• Forma vetore dhepavetore e foljes

• Kohë e pakryer• Kohë e kryer e thje-shtë• Formë vetore• Formë pavetore

• Ushtrime për të dalluar kohën e pakryer dhe kohën e kryer tëthjeshtë.• Ushtrime për të dalluar format vetore dhe pavetore të foljeve.

• të përcaktojë gjymtyrët krye-sore të fjalisë • të dallojë format vetore dhepavetore të foljes

• Gjymtyrët kryesoretë fjalisë• Vetat e foljes

• Vetë e foljes • Të ushtrohen nxënësit për të përcaktuar gjymtyrët kryesore tëfjalisë në tekste të ndryshme dhe për të treguar me se është shpre-hur kryefjala dhe kallëzuesi.• Tekste të përshtatshme ku janë të përdorura folje vetore dhepavetore.

• të dallojë dhe të përdorë kup-timin e parë dhe kuptimin e fi-gurshëm të fjalëve• të dallojë krahinorizmat• të zëvendësojë krahinorizmatme fjalë të shqipes standarde

• Kuptim i parë• Kuptim i figurshëm• Krahinorizëm• Neologjizëm

• Tekste të përshtatshme për të dalluar kuptimin e parë dhe kupti-min e figurshëm të fjalëve.• Të jepen disa fjalë krahinore dhe të kërkohet të gjendet fjalapërkatëse e shqipes standarde.• Jepen ushtrime, si: Gjeni neologjizmat në tekst.

26


• të shqiptojë drejt dhe tëshkruajë zanoret /i, y/

• Përdorimi i zanoreve/i, y/

• Zanore /i, y/ • Ushtrime me gojë e me shkrim për drejtshqiptimin dhe drejt-shkrimin e zanoreve /i, y/.

• të shkruajë drejt dhe tëshqiptojë si duhet togjete zanoreve ua, ue, ie, ye

• Përdorimi i drejtë itogjeve të zanoreve ua,ue, ie, ye

• Tog (grup) zanoresh • Ushtrime me gojë e me shkrim për drejtshqiptimin dhe drejt-shkrimin e togjeve të zanoreve ua, ue, ie, ye.

• të drejtshqiptojë dhe tëdrejtshkruajë bashkëtin-gëlloret /q, ç; gj, xh; r,rr; h, nj, f, v /

• Drejtshqiptimi dhedrejtshkrimi i bashkë-tingëlloreve /q, ç; gj,xh; r, rr; h, nj, f, v/

• Bashkëtingëlloret /q,ç; gj, xh; r, rr; h, nj, f,v /

• Ushtrime me gojë e me shkrim për përdorimin e drejtë të bashkëtin-gëlloreve /q, ç; gj, xh; r, rr; h, nj, f, v /

• të drejtshqiptojë dhe tëdrejtshkruajë togjet e ba-shkëtingëlloreve mb, nd,ng; pl, bl, fl

• Përdorimi i drejtë itogjeve të bashkëtin-gëlloreve mb, nd, ng;pl, bl, fl

• Togje bashkëtingëllo-resh

• Ushtrime me gojë e me shkrim për përdorimin e drejtë të togjeve tëbashkëtingëlloreve më të shpeshta në gjuhën shqipe.

• të drejtshqiptojë dhe tëdrejtshkruajë togjet e ba-shkëtingëlloreve mb, nd,ng; pl, bl, fl

• Përdorimi i drejtë itogjeve të bashkëtin-gëlloreve mb, nd, ng;pl, bl, fl

• Togje bashkëtingëllo-resh

• Ushtrime me gojë e me shkrim për përdorimin e drejtë të togjeve tëbashkëtingëlloreve më të shpeshta në gjuhën shqipe.

• të aftësohet të përdorëprogramin kompjuterikpër drejtshkrimin e shqi-pes

• Shfrytëzimi i progra-mit kompjuterik përdrejtshkrimin e shqi-pes AS 2O

• Program kompjuterikpër drejtshkrim

• Në laborator kompjuterik të demonstrohet mënyra e përdorimit tëprogramit kompjuterik për drejtshkrimin e shqipes

27

FUSHA PROGRAMORE: LETËRSI DHE LEKTYRË


1. Poezia

Nxënësi/nxënësja:• duke kuptuar veçoritë e poezisë popullorepërgatitet për të përvetësuar veçoritë e le-tërsisë artistike

• Veçoritë e poezisë ar-tistike

• poezi artistike • Bëhet një zgjedhje tekstesh nga folklori dhe kra-hasohen me tekste artistike nga libri i gjuhës osenga tekste të tjera ndihmëse

• të dallojë llojet e poezive lirike sipas mo-tivit;• të komentojë ndërlidhjen e motiveve nëpoezitë lirike• të orvatet të krijojë poezi lirike me motivetë dhëna ose që i ka zgjedhur vetë

Llojet e poezive lirikea) poezi të dashurisëb) poezi patriotikeç) poezi të peizazhit

Llojet lirike:• poezi të dashurisë• poezi patriotike• poezi sociale •poezi të peizazhit

• Zgjidhje poezish lirike (me motive të ndryshme);• Recitimi i poezive të zgjedhura .Bisedë për moti-vet dhe klasifikimin e tyre. Mjetet e e ndryshme au-ditive. Ushtrime për krijimin e poezive

• të kuptojë domethënien e koncepteve;• të dallojë domethënien e këtyre elemen-teve për karakterin piktoresk të poezisë• të aftësohet t’i kombinojë këto elementenë tekstet e veta krijuese

• Elementet vizualedhe auditive të poezisë

• Vizuale dhe auditive • Dëgjim tekstesh nga mjetet auditive;• Diskutim për elementet vizuale dhe auditive nëto;• Ushtrime për krijim poezish me zbatimin e ele-menteve të përmendura

• të gjejë figurat stilistike;• t’i dallojë dhe t’i përcaktojë në tekst;• të aftësohet për të dhënë shembuj në më-nyrë të pavarur- të dëgjojë me vëmendje poezi dhe të kup-tojë mjetet shprehëse

Figurat stilistike:a) epitetib) metaforac) krahasimiç) antiteza

Figurat stilistike• epiteti• metafora• krahasimi• antiteza

• Tekste nga letërsia popullore dhe artistike;• Leximi i poezive;• Diskutime për mjetet shprehëse dhe qëllimi i për-dorimit të tyre;• Krijime të nxënësve në vargje –diskutime për to

• t’i kuptojë elementet lirike dhe epike nëvepër;• të përcaktojë llojin e poezisë epiko-lirike

Veçoritë e poezisëepiko-lirike (pa përku-fizimin e tyre)

Poezi epiko-lirike • Poezi epiko-lirike nga letërsia popullore dhe arti-stike; Recitimi i tyre; Të kuptojë elementet lirikedhe epike; Të krijojë poezi të këtij lloji;Vërejtje: Gjatë analizës së teksteve të përdoren tek-ste dhe metoda përkatëse dhe teknika bashkëkohoretë cilat e zhvillojnë të menduarit kritik të nxënësve

28


Prozë

Nxënësi/nxënësja: • t’i kuptojë dallimetmidis gjinive letrare;• të aftësohet për të sqaruar dallimetmidis tyre;• t’i dallojë sipas veçorive

Ndarja e letërsisë sipasgjinive:• epika• lirika• dramatika

Gjinitë letrare• epika• lirika• dramatika

• Ushtrime për të lexuar tekste nga gjinia përkatëse• lirika • epika • dramatika

• ta kuptojë dhe të bëjë dallimin midispërmbajtjes dhe fabulës • të aftësohet për të treguar fabulën nganjë tekst i lexuar• të aftësohet për të treguar përmbajtjene një teksti të mësuar

• Fabula dhe për-mbajtja e tekstit

• Fabula• Përmbajtja

• Ushtrime për të kuptuar fabulën në tekst;• Ushtrime për të ritreguar fabulën dhe syzhenë (për-mbajtjen)• Ushtrime për të paraqitur me shkrim fabulën dhe sy-zhenë nga një vepër e lexuar

• t’i kuptojë veçoritë e tregimit si prozëe shkurtër;• të aftësohet të shkruajë tregim tëshkurtër duke përdorur njohuritë e fi-tuara për epikën

• Veçoritë e tregimi • Tregimi • Leximi i tregimeve;• Diskutime për të kuptuar elementet e tregimit;• Përdorimi i mjetit auditiv;• Ushtrime për të krijuar tregime.

vtë dallojë kompozicionin e novelës;• të bëjë dallimin midis novelës dhe tre-gimit;• të orvatet të shkruajë novelë

• Veçoritë e novelës -në krahasim me tregi-min

• Novela • Leximi i novelës;• Bisedë për elementet kryesore dalluese të novelës;• Ushtrime me shkrim për shkrimin e novelës

• të përkufizojë formën e rrëfimit nëvetën I dhe III;• të aftësohet të dallojë rrëfyesin sipasmënyrës së rrëfimit (i gjithëdijshëm)

• Rrëfyesi në vetën eparë dhe të tretë dherrëfyesi i gjithëdijshëm

• Narratori (rrëfyesi) • Tekste për të kuptuar vendin e rrëfyesit në vepër;• Ushtrime për të rrëfyer në vetën e parë dhe në të tretën;• Ushtrime të shprehuri me gojë për të prezantuar rrëfye-sin e gjithëdijshëm

29


• të kuptojë specifikën e tekstitdramatik në relacion me lirikëndhe epikën;• të shndërrojë tekstin dramatiknë formë rrëfyese;• të krijojë tekst të shkurtër dra-matik

• Drama (si gjini letrare) • Drama • Tekste dramatike;• Bisedë për veçoritë dalluese të tekstit dramatik nërelacion me lirikën dhe epikën; - Ushtrime të shpre-hurit me shkrim lidhur me njohuritë e fituara

• të dallojë dialogët dhe monolo-gët në tekstin dramatik;• të marrë pjesë në diskutime sidialogë komunikimi dhe t’i njohëdallimet mes dialogut në veprënletrare dhe në komunikim;

• Dialogu e monologu në tekstindramatik;• Dialogu në komunikim

- Dialogu dhe mo-nologu

• Tekste për të krahasuar dialogun dramatik me dia-logun në tekstet epike dhe lirike;• Ushtrime për dialogë në komunikim ;• Prezantim me monolog.

vtë sqarojë veçoritë e llojeve tëndryshme dramatike;• të diskutojë për përmbajtjen ellojeve dramatike dhe të përkufi-zojë veçoritë e tyre

• Llojet e dramës • Komedia• Tragjedia dhe• Drama

• Tekste dramatike (fragmente) dhe diskutime për ve-çoritë e tyre;• Shkuarje në teatër;• Shfrytëzimi imjeteve audiovizuale;• Ushtrime për dramatizim të teksteve

30

FUSHA PROGRAMORE: TË SHPREHURIT DHE KRIJIMTARIA


Nxënësi /nxënësja:• të përdorë fjalë dhe shprehje që e bëjnësa më të afërt e më miqësor gjatë komuni-kimit;• të dijë se sipas rregullave biseda telefo-nike është e shkurtër (për një informatë,për marrëveshje ose për të pyetur);• të dijë të zhvillojë bisedë me: një arsim-tar, me kujdestarin e klasës, me drejtorin,pedagogun dhe dijë të bëjë ndonjë propo-zim, të japë argumente e të bëjë prezanti-min• të dijë t’u përmbahet disa rregullave tëcaktuara të komunikimit: ngjyrimit tëzërit, tonit, të jetë i sinqertë, të mos jetëironik dhe thumbues• nxënësi merr vendime në mënyrë të pa-varur lidhur me probleme të ndryshme;• formohet si duhet personaliteti i nxënësit

Të biseduaritKomunikimi ligjërimor (fuqiae fjalëve e shprehjeve: julutem, urdhëroni, më falni, jufaleminderit etj.)• Biseda me telefon• Biseda zyrtare – bashkëbi-seda• Restitucioni (baraspesha)

• Biseda• Telefonata• Biseda zyrtare• bashkëbiseda• Rregulla ko-munikimi

• Ushtrime për komunikim të kulturuar duke im-provizuarbiseda të ndryshme: në autobus, në dyqan, në ditë-lindje etj.• Improvizohet biseda telefonike me bashkënxë-nësin, me prindin ose ndonjë të afërt dhe pastajkomentohet ajo bisedë• Ushtrohen nxënësit në çifte duke improvizuarbiseda të ndryshme zyrtare • Sipas një teme të caktuar prej më parë (për njëlibër, sport, emision televiziv, ngjarje aktuale etj.)organizohet një bisedë miqësore (në çifte, nëgrupe ose frontalisht)• Ushtrohen nxënësit duke simuluar situata tëndryshme që gjatë komunikimit të kenë kujdes li-dhur me ngjyrimin e zërit dhe tonin e zërit, të bi-sedojnë me sinqeritet dhe pa ironi e thumbime

• të aftësohet të tregojë (me gojë dhe meshkrim) në vetën e parë dhe në vetën etretë si dhe në mënyrë harmonike• të aftësohet të formulojë thënie (me epi-tete metaforike, onomatope, metafora dheme fjalë që kanë kuptime të njëjta ose tëkundërta si dhe me fjalë të reja

• Të treguarit (me gojë e meshkrim) në vetën I dhe III,duke iu përmbajtur elemen-teve themelore të kompozi-cionit, duke përdorur ligjëra-tën e drejtë dhe ligjëratën ezhdrejtë

• Të treguarit • Organizohen vëzhgime, piknikë, ekskursione,vizita në muze e të tjera në formë grupore• Nxënësit ushtrohen që të aftësohen për të va-zhduar tregimin sipas një fillimi ose një fundi tëdhënë• Nxënësit ushtrohen lidhur me tema të caktuarasa i përket mbrojtjes së mjedisit jetësor;• Tregohen nga nxënësit përjetime dhe ngjarje tëpërfytyruara

31


• të aftësohet të prezantojë fabulën e njëteksti të lexuar, e një filmi ose shfaqjejeteatrore të shikuar. • të aftësohet t’i shprehë cilësitë e persona-zhit të përcaktuara sipas thënieve të tij;• të aftësohet për të imituar naratorrin dherrëfimtarin e gjithëdijshëm në tekstin letrar• të aftësohet për të ritreguar duke u mbë-shtetur në ligjëratën e drejtë dhe të zhdrejtë• të aftësohet ta shndërojë ligjëratën edrejtë në ligjëratë të zhdrejtë dhe anasjellas• të aftësohet nxënësi për të bërë përshkri-min e (personazhit, dukurisë natyrore pei-zazhit, objekteve të ndryshme, etj.,) pas njëvëzhgimi të bërë ose në bazë të kujtesës• aftësohet të bëjë përshkrimin e një perso-nazhi sipas të dhënave në tekst;• të aftësohet t’i vërejë detalet (përderisavëzhgon );• të aftësohet të bëjë zgjedhjen e mjetevegjuhësore adekuate

• Të ritreguarit (me gojëdhe me shkrim)

• Të përshkruarit (me gojëe me shkrim)

• Të ritreguarit • Nxënësit ushtrohen për të lexuar në mënyrë indivi-duale vepra letrare të vëllimshme;• Nxënësit shikojnë vetë ose si grup ndonjë shfaqjeteatrore ose ndonjë film në kinema, ndonjë film televi-ziv dhe ndonjë dramë ose emision dokumentar të ra-dios a televizionit;• Nxënësit lexojnë në grupe krijime të shkurtra popul-lore, legjenda dhe gojëdhëna si dhe tregime të shkurtra• Nxënësit ritregojnë duke u mbështetur në disa teza tëcaktuara ose në disa fjalë kryesore• Organizohen me nxënësit vëzhgime grupore dhe indi-viduale (të peizazheve ose dukurive natyrore – shiu,mjegulla, era), vëzhgime figurash, objektesh të ngja-shme ose të ndryshme;• Bëhet përshkrimi i sendeve, dukurive e situatave tëndryshme duke përdorur sinonimet;• Bëhet përshkrimi i një personazhi të tekstit letrar tëndonjë filmi artistik ose filmi televiziv, të shfaqjes tea-trore ose ndonjë personazh nga shtypi për fëmijë

• të aftësohet të shkruajë raportin për punëne një seksioni ose të bashkësisë së klasës;• të dijë të shkruajë një lajm të shkurtër përnjë ngjarje reale ose të përfytyruar;• të dijë të bëjë zgjedhjen e të dhënave;• të dijë të jetë real dhe bindës lidhur meatë që thotë;• mund të bëjë dallimin që ka gjuha e ra-portit dhe gjuha e tekstit letrar• të jetë në gjendje t’i zbatojë njohuritë e fi-tuara rreth teknikës së të shkruarit dhe tëbëjë plotësimin e tyre• të aftësohen për t’i kryer detyrat e dhëna

• Të njoftuarit (me gojë eme shkrim)

• Rregullat e shkrimit tëtekstit- shkrimi i një tekstisipas 5 pikave

• Hartimet: bëhen 3 har-time gjatë vitit shkollor

• Organizohet me nxënësit një mbledhje e improvizuare bashkësisë së klasës ose e seksionit të shkollës dhenë mënyrë grupore, në çifte ose individualisht bëhet ra-porti;• Shkruhet lajmi për një ngjarje aktuale në shkollë osenë klasë ose nxënësit vetë e mendojnë ndonjë ngjarje• Nxënësit bëjnë krahasimin midis dy a më shumë tek-stesh të gazetës ose tekste letrare

• Temat e hartimeve lidhen me përmbajtjet letrare tëpërpunuara dhe janë të afërta me mënyrat me të cilatrealizohet fusha programore Të shprehurit dhe krijim-taria

32

FUSHA PROGRAMORE: KULTURA E MEDIES


Nxënësi/nxënësja:- e ka kuptuar rolin e regjisorit,të aktorit e të personave të tjerëqë marrin pjesë në përgatitjendhe paraqitjen e shfaqjes - e kupton rolin e regjisorit përkrijimin e filmit- të aftësohet për ta njohur e përta zbatuar funksionin informues,arsimor dhe argëtues të progra-mit kompjuterik- të aftësohet që të gjejë librin enevojshëm në katalog, si përdo-ret ai dhe si ta gjejë një fakt që iduhet

- Aktor, regjisor- Artisti, regjisori- Filmi dokumentar- Revista për fëmijë- Programi COBISS OPATSpër të kërkuar në mediotekë.Si mund të gjejnë librin e ne-vojshëm në bibliotekë

- Teatër- Film- Mediet e shty-pura, publikimet,biblioteka dhe me-dioteka

- Organizohet me nxënësit një bisedë me ndonjë regjisortë njohur a me ndonjë personalitet tjetër që lidhet drejt-përdrejt me organizimin e shfaqjeve teatrore- Bëhet me nxënësit dramatizimi dhe shfaqja e tekstevetë shkurtra-Organizohet me nxënësit grumbullimi i të dhënave përskenarin e ndonjë filmi dokumentar rreth punës nëshkollë, në bashkësinë lokale etj.- Bëhet me nxënësit leximi dhe analiza e ndonjë artikulliose shkrimi të lexuar nga ndonjë revistë për fëmijë- Bëhen ushtrime praktike dhe udhëzime të nxënësve përshfrytëzimin e katalogëve e të librit si dhe rreth punës sëbibliotekës së shkollës ku ruhen mjetet mësimore dhematerialet e punës së seksioneve

33

3. UDHZËME DIDAKTIKE

Përmbajtjet e fushave programore për mësimin e lëndës së gjuhësshqipe (V-VIII) realizohen me anën e të dëgjuarit, të kuptuarit dhe tëshprehurit (me gojë dhe me shkrim) të temave nga jeta e përditshme;me të lexuarit dhe analizën e teksteve të larmishme nga letërsia popul-lore dhe e shkruar, si dhe të teksteve me përmbajtje shkencore-populla-rizuese dhe informative nga libri i leximit, revistat dhe gazetat. Gjitha-shtu bëhet edhe analiza e filmave të animuar dhe dokumentarë me temanga jeta, puna, traditat dhe sjellja e njerëzve në familje dhe në shoqëri.Në përmbajtjet e zgjedhura duhet të mbizotërojnë motivet e sjelljes mi-qësore, të shoqërimit, të dashurisë, moralit, punës, gëzimeve të jetës,paqes dhe lirisë, si dhe të kënaqësive të tjera që sjellin veprimet fisnikedhe njerëzore të mbështetura në ndihmën dhe solidaritetin në raste fat-keqësish; nga ana tjetër dënohen veprimet që janë në kundërshtim meshoqërimin e miqësinë, dënohet lufta si dhe veprimet e pamoralshme(qyqania, zilia, dyfytyrësia dhe vese të tjera negative); zgjidhen për-mbajtje me tema ku përshkruhen dhe vlerësohen lart bukuria dhe pasu-ria e natyrës, mbrojtja e saj si dhe mbrojtja e kafshëve.

Të gjitha tekstet e përmbajtjeve programore duhet të jenë nëbashkëlidhje (korrelacion) me përmbajtjet e lëndëve të tjera (në radhë tëparë të historisë), ato duhet të përshtaten me moshën dhe aftësitë inte-lektuale të fëmijës dhe aty duhet të jetë e shprehur në mënyrë të veçantëmundësia për realizimin e qëllimeve programore, të detyrave dhe të njo-hurive që duhet t’i marrin nxënësit.

Fusha programore Letërsia dhe lektyra zë vendin kryesor nëmësimdhënien e gjuhës shqipe dhe realizohet me leximin dhe përshkri-min e teksteve poetike, epike dhe dramatike, por lexohen e analizohendhe tekste me karakter fantastiko-shkencor dhe informativ. Përshkrimi itekstit përfshin bisedën rreth tekstit dhe përjetimin, të kuptuarit, të vë-rejturit, zbulimin, interpretimin dhe vlerësimin e elementeve thelbësoresi dhe të vetive që ka teksti i lexuar, duke realizuar shumë detyra eduka-tive dhe praktike, me rritjen e shkallëshkallshme të nivelit të njohuriveprej klase në klasë.

Këto elemente duhet të zënë vendin mbizotërues në realizimine përmbajtjeve programore, duke filluar nga planifikimi e deri te reali-zimi përfundimtar i qëllimeve dhe detyrave të parashikuara.

Ndonëse kjo fushë programore duket sikur është e veçuar nëkuadër të programit të lëndës së gjuhës shqipe, në raport me përmbajt-jet, format dhe metodat e realizmit, ato janë të kompletuara dhe kompa-tibile sa i përket realizmit të qëllimeve dhe detyrave mësimore dhe edu-kative. Me anë të leximit shpresë dhe interpretues të veprave letrare, sidhe me anë të leximit pa zë e të analizës së problemeve të ndërlikuara,realizohen edhe përmbajtjet e detyrat që kanë të bëjnë me letërsinë siart, fitohet kuptim për nocionet e letërsisë, formohen idealet dhe normatmorale me të cilat përcaktohen vlerat shoqërore dhe rregullat e mirësjel-ljes, por gjithashtu formohet edhe shija estetike dhe ndikohet në formi-min e qëndrimeve lidhur me dallimin e vlerave të mirëfillta letrare kun-drejt teksteve pa vlerë.

Fusha programore Gjuhë s’do mend se nuk përfshin vetëm çë-shtjen e përvetësimit formal të gramatikës e të ligjshmërive të saj, tëdrejtshkrimit e të drejtshqiptimit. Përkundrazi, me zotërimin e gramati-kës funksionale kjo fushë programore, para së gjithash, vihet në fun-ksion të fushës Të shprehurit dhe krijimtaria, me të cilën nëpërmjet zba-timit dhe shfrytëzimit të modeleve të veprave letrare, si dhe të për-mbajtjeve të fushës programore Kultura e medies, përbëjnë një tërësi tëpandashme gjatë realizimit të procesit edukativo-arsimor.

Përmbajtjet e të gjitha fushave programore burojnë nga tekstet(artistike, gazetare, shkencore, faantastiko-shkencore) dhe u kthehen pi-kërisht atyre. Tekstet e tilla shërbejnë edhe si modele për krijimin e tek-steve të reja nga nxënësit dhe japin mundësi për realizimin e të shprehu-rit dhe krijimtarisë (me gojë e me shkrim) në mënyrë sa më të pavarur,sa më origjinale e sa më funksionale.

Udhëzime për organizimin dhe realizimin e përmbajtjes progra-more:4 orë në javë, 144 orë në vitt

Fushat programore:- Gjuhë – 60 orë- Lexim, letërsi dhe lektyrë – 46 orë- Të shprehurit dhe krijimtaria – 28 orë- Kultura e medies – 10 orë(Fushat programore realizohen gjatë gjithë vitit shkollor duke u ndërli-dhur e duke u plotësuar me njëra-tjetrën, kurse fondi i përcaktuar iorëve sipas fushave shërben vetëm si orientim për mësimdhënësin)

Nga fondi i përgjithshëm i orëve të parashikuara sipas fushave progra-more mund të bëhen shmangie të vogla në pajtim me të veçantat e mje-disit ku ndodhet shkolla dhe nevojat individuale të nxënësve. Po kështu,në kuadër të fondit të përgjithshëm vjetor të orëve në fushat programorelejohen disa shmangie edhe sa i përket dendurisë së objektivave, për-mbajtjeve dhe veprimtarive konkrete. Ç’është e vërteta, numri i orëveqë u kushtohen atyre mund të përshtatet me nevojat e shkollës së cak-tuar (mjedisit jetësor prej nga vijnë nxënësit, statusi i tyre kulturor-sho-qëror dhe arsimor, përgatitja paraprake e nxënësve).

Qasja e individualizuar ndaj punës edukativo-arsimoreNë bazë të njohurive shkencore për dallimet në zhvillimin e fëmijëve,është e nevojshme të bëhet përshtatja e mësimdhënies me zhvillimindhe me nevojat e arritjet individuale të nxënësve. Me fjalë të tjera, ne-vojitet zbatimi i teknikave dhe strategjive që i kërkon qasja e individua-lizuar me detyra të diferencuara gjatë realizimit të punës edukativo-arsi-more me nxënësit. Në këtë mënyrë mund të arrihen më së miri standar-det e përcaktuara në fund të ciklit të dytë të shkollës fillore nëntëvje-çare.

Përfshirja e prindërve në veprimtarinë e mësimdhëniesFamilja është shkolla e parë për fëmijët dhe një faktor i rëndësishëm përzhvillimin e fëmijës. Së këtejmi, gjatë realizimit të objektivave, për-

mbajtjeve dhe veprimtarive në lëndën e Gjuhës shqipe duhet të siguro-het komunikimi bashkëpunues me prindërit e nxënësve dhe përfshirja etyre në punën e shkollës, në funksion të: zhvillimit dhe përkrahjes sëmarrëdhënieve prind-nxënës; kultivimit dhe zhvillimit të kulturës së tëfolurit në familje; realizimit të disa objektivave dhe përmbajtjeve tëprogramit dhe të organizimeve letrare në kuadër të shkollës; informimittë prindërve; këmbimit të përvojave sa u përket specifikave të nxënësitdhe veprimeve ndaj tij etj.

Mjetet mësimore� Për realizimin e mësimdhënies së lëndës Gjuha shqipe përveç tekstitthemelor, të lejuar nga ministri i arsimit dhe shkencës, këshillohetshfrytëzimi i doracakut për sqarimin e programit të lëndës, fletoreve tëpunës, librit të gjuhës, pastaj edhe shfrytëzimi i udhëzuesve metodikëpër realizimin e mësimdhënies dhe të veprimtarisë edukativo-arsimorenë gjuhë shqipe, si dhe i doracakëve e përmbledhjeve me lojëra didak-tike dhe me lojëra të foluri.� Burimet e të mësuarit në mjedisin e afërt: mbishkrimet e reklamave,resurset e mjedisit rrethues që do të vëzhgohen e do të përshkruhen, ob-jekte me karakter kulturor, edukativ, publik dhe shërbyes (dyqan, ki-nema, teatër, muze, park nacional, bibliotekë, stacion autobusësh etj.),situata komunikuese dhe situata të tjera përkatëse mes njerëzve nëshkollë, në familje dhe në rrethin jetësor.� Enciklopedi dhe fjalorë shpjegues të ndryshëm për fëmijë të shtypurnga shtëpi botuese të popullarizuara e të dëshmuara� Softuerë arsimorë kompjuterikë për pasurimin e kulturës së të folurite të kulturës gjuhësore – programi toolkid dhe CD-ROM-a të tjerë mul-timedialë të verifikuar me lojëra edukative përkatëse – të verifikuaranga ana e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës të RM-së.� Revista për fëmijë me traditë të dëshmuar, të miratuara e të verifi-kuara që i përgjigjen moshës së nxënësve� Krijime letrare për fëmijë nga autorë të njohur shqiptarë e të huaj (qëpër nga përmbajtja, ana estetike dhe vlera i përgjigjen moshës së nxënë-sve)� Mjete audio-vizuale, auditive, vizuale dhe mjete të tjera me veti kine-tike – programe televizive, emisione për fëmijë, filma të animuar dhe

3434

4. VLERËSIMI I ARRITJEVE TË NXËNËSVE

• e di ç’është aktori i teatrit ose artisti i filmit;• bën dallimin midis llojeve themelore të filmit;• i ndjek dhe i riprodhon përmbajtjet nga emisionet e radios e të televi-zionit;• mund ta përdor mediotekën e shkollës.

35

artistikë për fëmijë; videokaseta, disqe të DVD e CD-së me filma të ani-muar e me filma artistikë dhe me tekste të letërsisë popullore dhe arti-stike, me ngjarje të regjistruara, ditëlindje, me shfaqje teatrore e meshfaqje kukullash etj.; audiokaseta me zëra të incizuar, emisione laj-mesh të incizuara, tekste të lexuara në mënyrë artistike; aplikacione,ilustrime, makete; skena kukullash dhe të teatrit; sende të lëvizshme meefekte akustike dhe sende të tjera sipas nevojave që kërkon mësimdhë-nia e kësaj lënde.

Nxënësi që ka kryer klasën e gjashtë ka fituar njohuritë dhe shkathtësitëthemelore në qoftë se:• ka njohuri lidhur me zhvillimin e gjuhës shqipe;• është në gjendje të bëjë dallimin ndërmjet të folmeve dialektore dhegjuhës standarde shqipe;• është i aftë të theksojë dhe t’i radhitë si duhet në fjali fjalët e shqipesstandarde;• mund të dallojë kuptimin morfologjik që kanë llojet e ndryshme të fja-lëve;• ka njohuri themelore për veçoritë e pjesëve të ndryshme të ligjëratës;• ka kuptim për strukturën e fjalisë dhe llojet e ndryshme të saj;• i di veçoritë themelore të poezisë artistike;• e di ç’është vargu, strofa, rima dhe ritmi;• gjen fabulën, syzhenë, temën, motivin dhe personazhin e veprës le-trare;• u përmbahet rregullave drejtshqiptimore e drejtshkrimore që i ka më-suar kur shprehet me gojë dhe me shkrim;• lexon dhe reciton në mënyrë shprehëse;• është i aftë të përpilojë tekste praktike (letër, kërkesë, ankesë etj);• mund t’i përdorë si duhet doracakët, fjalorët dhe enciklopeditë;• di të gjejë në bibliotekën e shkollës librin e nevojshëm sipas katalogut;

35

5. KUSHTET HAPËSINORE

Mjedisi i mësimdhënies (klasa etj.) duhet t’i ketë kushtet themelore përzhvillimin normal dhe aktiv të veprimtarisë mësimore. Orenditë e kla-sës të mund të zhvendosen me lehtësi për t’u përshtatur me aktivitetetdhe format e punës si dhe të mundësojnë komunikim aktiv dhe pa pen-gesa në relacionin nxënës-nxënës, nxënës-mësimdhënës. Klasa duhet tëketë këndin e bibliotekës, këndin për lojë dhe këndin për ekspozita dheaktivitete të tjera. Kushtet hapësinore duhet të jenë në përputhje meNormativin për kushtet hapësinore të miratuar nga ana e ministrit të ar-simit dhe shkencës me vendimin nr. 07-4061/1 të datës 31.05.2007.

Programin mësimor të gjuhës shqipe për klasën e VI të arsimit fillor nëntëvjeçar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendimnr. 07-4047/1 më 22.05.2008.

3636

6. NORMATIVI PËR KUADRIN MËSIMOR

Realizimin e programit mësimor për klasat IV – VI parashikohet ta bëjëmësimdhënësi që ka kryer shkollimin e lartë adekuat që është e përcak-tuar me Ligjin për arsimin fillor.

3737

TÜRK DİLİ

ÖĞRETİM PROGRAMIDOKUZYILLIK ÍLKÖRETÍM

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл.весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесенас тавна програма по предметот tурски јазик за VI одделениеза деветгодишно основно училиште.

3838

3939

1. VI. SINIF TÜRKÇE ÖĞRETİMDERSİNİN GELİŞİM AMAÇLARI

Öğrenci:q Tür, yöntem120 ve tekniklere uygun dinleyebilmeli ve dinlediğinianlayabil, özetleyebilir ve soru sorabilmeli.q Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilmeli;Tür, yöntem vetekniklere uygun konuşabilmeli.q Türkçenin özelliklerini kavrayabilmeli;Yazı dili ve yöre edebî diliayırt edebilme aralarındaki farkları görebilmeli.q Sesli ve sessizlerle ilgili kuralları uygulayabilmeli; Türkçenin enönemli özelliklerinden olan büyük ve küçük ünlü uyumu.q Türkçeyi diğer dillerden farklı yapan özelliklerinden hece, kay naş -ma, diftong, hece düşmesi, ulama, aşınma, vurgu ve tonlamayı kavra-yabilmeli, yazı ve konuşmada doğru kullanabilmli.q Adların oluşlarına göre, verilişine göre ve sayılarına göre ayırabilmeve kavrayabilmeli.q Yapılışlarına göre adları kavrayabilmeli.q Varlıkların özelliklerini belirten sözcükleri ayırt etmede ön adlardanönce yazıldığını kavrayabilme (sıfat).q Kişi, işaret, belgisiz ve soru adıllarını (zamirlerini) ayırt edebilme.q Eylemleri kavrayabilmeli;Eylemlerde üç temel zamanı (geçmiş,şimdiki ve gelecek) ve eylemlerde iç temel kişiyi kavrayabilmeli; Ey-lemlerde mastar, soru durumunu kavrayabilmeli.q Eylemsileri kavrayabilmeli;Eylemlerin çatılarını kavraya bil me li;Yapılarına göre eylemleri kavrayabilmeli.q Belirteç (zarf), ilgeç (edat), bağlaç ve ünlem olan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilme, cümlede ayırt edebilme ve Adlandırabilmli.q Tümcede sözcük sayısını, öğelerini kavrayabilmeli; Anlamlarına,yapılarına, yüklemine göre tümceleri kavrayabilmeli.q Yüklem-özne uyumluğunu kavrayabilmeli.q Kendini sözlü ve kısa içerikli metin ve konuları yazılı olarak ifade

edebilmeli. Yaşantısından ve günlük hayattan örnekler vererek anlata-bilmeli (yazabilmeli).q Belli konu ve olaylar hakkında betimleme ve yorumlayabilmeli.q Okuma kurallarını uygulayabilmeli ve okuduğunu anlayabilmeli.q Edebî türlerini kavrama ve tanıyabilmeli (nazım ve nesir).q Sanat değeri olan (hikâye-öykü, roman, tiystro ve bilim- kurgu) eser-lerinin temel özelliklerini tanıyabilme ve ayırt edebilmeli.q Tiyatro hakkında temel bilgi edinme ve tiyatro türlerini tanıyabil me li.q İletişim araçlarından telefonun önemini kavrama ve görgü kura lla rı -na uygun kullanabilmeli.q Dilekçe, davetiye ve tebrik kartı, duyuru ve mektup yazma kuralla rı -nı kavrayabilmeli.q Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklı durumlara göre uygun konuşmave davranabilmeli.q Çevresindeki sosyal olayları anlamlandırma ve yorumlayabilmeli.q Kitaplıktan yararlanabilmeli, çocuk kitaplarından ve dergi gazeteler-den yararlanabilmeli.q İmlâ kurallarını uygulayabilmeli.q Noktalama işaretlerini doğru yazar ve yerinde kullanabilmeli.q Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-den yararlanabilmeliq Dersteki iletişim bilgi teknolojıjinin kullanılmasına yeteneklendir-meli.

40

2. TÜRKÇE DERSİ 5. SINIFÖĞRETİM PROGRAMI

Öğrenme Alanı: İLETİŞİM

Amaçlar Içerik Kavramlar Metod ve etkinlikler

• Dinleme kurallarınıuygulayabilme.

• Dinleme amacını belirleme.• Dinleme amacına uygun yöntem belirleme.• Dikkatini dinlediğine yoğunlaştırma.• Görgü kurallarına uygun dinleme.

• Öğrencilerden dinleme sırasında kullanabilecekleri, kendi-lerine en uygun yöntemi (not alma, görselleştirme, sorusorma vb.) belirlemeleri istenir.• Dinleyeceği konuyla ilgili bilgi toplaması, merak ettikleri -yle ilgili sorular hazırlaması, not almak için gerekli araçlarıhazırlanması.

Dinlediğini anlaya-bilme, özetleyebilmeve soru sorabilme.

• Dinlediklerinde vurgu, tonlama ve telaffuzadikkat etme.• Dinlediklerinde dil, ifade ve bilgiyanlışlıklarını belirleme.• Dinledikleriyle ilgili çıkarımlar yapma.• Dinlediklerinde geçen bilmediği kelimelerinanlamları araştırma.• Dinledikleriyle ilgili kendi yaşantısından vegünlük hayattan örnekler verme.• Dinlediğine ilişkin karşılaştırma yapma.• Dinlediğinde geçen varlıkları ve olaylarısınıflandırma.•Dinlediği olayın nasıl gelişeceğini ve sonu-cunu tahmin etme.• Konulara ilişkin sorular sorar ve sorularacevap verme.• Dinlediklerinde önemliyi önemsizden ayırtetme.• Dinlediklerinde ortaya konulan sorunları be-lirler ve onlara farklı çözümler bulma.

• Dil• İfade• Bilgi•Hikâyeunsurları

• Dinlediklerinde, “benim düşünceme göre, bence, banagöre vb.” ile başlayan ifadelerle, bilimsel verilere dayanan,herkes tarafından kabul gören ve kişiden kişiye değişmeyenifadeleri ayırması.• Dinlediklerinde geçen nesne, kişi, olay, yer vb. arasındakarşılaştırma yapma etkinliği yaptırılır.• Hikâye unsurları, ana ve yardımcı karakterler, yer, olay,zaman belirlemeleri istenir.• Dinlerken sürece katılması soru sorması, açıklamayapması istenir.• Dinlediği hikâye, masal veya metinden “ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim” sorularına cevap bulmalarıetkinliği yaptırılır.

40

41


• Dinlediklerinde “hikâye unsurları”nıbelirleme.•Dinlediklerinde “ne, nerede, nezaman, nasıl, niçin ve kim” (5N 1K)sorularına cevap arama.

• Tür, yöntem ve tekni-klereuygun dinleyebilme.

•Katılımlı ve sorgulayarak dinleme.• Seçici dinleme.• Not alarak dinleme• Bilgi edinmek için haber, sunu, bel-gesel v.b dinleme ve izleme.• Şiir ve müzik dinletilerine katılma.• Grup konuşmalarını ve tartışmalarınıdinleme.

KatılımHaberSunuBelgesel

• Dinlerken sürece katılması, soru sorması, açıklamayapılma, etkinliği yaptırılır.• Dinlerken işaret, sembol kullanarak, kısaltma yaparak veyayazarak not alma etkinliği yaptırılır.• Televizyondan ve radyodan dinlenen güncel haberlerinanlatılma, etkinliği yaptırılır.

KONUŞMA

Konuşma kurallarını uy-gulayabilme.

• Konuşmak için hazırlık yapama. • Konuşma amacını belirleme ve din-leyicilere ifade etme.• Konuşma yöntemini belirler.• Dinleyicilerle göz teması kurma.• Kelimeleri yerinde ve anlamlarınauygun kullanma.• Kelimelerinde doğru telaffuz etme,akıcı konuşma, sesine duygu tonukatma.• Konuşmalarında beden dilini kul-lanma ve gereksiz hareketlerdenkaçınma.• Konu dışına çıkmadan konuşma.• Görgü kurallarına ve değerlereuygun konuşma.

YöntemGörgükurallı

• Öğrenciye bir araştırma konusu verilerek konuyla ilgilibilgi toplaması, görseller hazırlaması ve konuşma deneme-leri yapması istenir.• Öğrenciden “Ne hakkında konuşacaksın?”, “Bize neleranlatmayı düşünüyorsun?” gibi soruları sorularak konuşmaamacını belirlemesi sağlanır.• Mutluluk ve ya üzüntü duyduğu bir olayı anlatma etkinliğiyaptırılabilir (üzüntü, sevinç ve korku gibi duygularıyansıtması).• Duraklamaların, gereksiz kelime kullanımının ve sestekrarlarının olmadığı, vurgu ve tonlamalara dikkat ederekkonuşma etkinliği yaptırılır.• “İyi bir konuşmacı olmak için” etkinliği yaptırılır.

41

4242


Kendini sözlü ifade ederekkonuşmaya katılabilme.

• Kendine güvenerek konuşma• Konuşmasında olayları oluş sırasına göre anlatma.• Yeni öğrendiği kelimeleri konuş ma larında kullanma.• Dinleyici grubunun ve bulunduğu ortamı dikkate ala-rak konuşma.• Konuşmasında ana fikrini vurgulayarak konuşma.• Konuşurken dinleyicilere sorular sorar ve sorularacevap verme.• Konuşmalarında yaşantısından ve günlük hayattan ör-nekler verme.• Konuşmalarında karşılaştırmalar ya p ma.• Konuşmalarında sebep-sonuç ilişki leri kurma.• Konuşmalarında “ne, nerede, ne za man, nasıl, niçin vekim” (5N 1K) öğelerini vurgulama.• Konuşmasını özetleme.

GüvenerekkonuşmaOluş sırasıSebep-sonuçAna fikir

• İlk önce, önce, daha sonra, sonunda, sonuçta keli-meleri kullanarak, etkinlik yaptırılır.• Sebep-sonuç ilişkileri kurarken “çünkü, bunun ne-deni, bu nedenle, bunun sonucunda, bu yüzden vb.”ifadelerini kullanma etkinliği yaptırılır.• Konuşmasını, özetlerken “özet olarak, böylce, sonolarak, sonuç olarak, kısacası, özetle, sonucundavb.” ifadelerini kullanma etkinliği yaptırılır.

Tür, yöntem ve tekniklereuygun konuşabilme.

• Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklı durumlara uygunkonuşma.• Topluluk önünde konuşma.• Masal, hikâye, fıkra veya film tekniğine uygun an-latma.• Üstlendiği role uygun konuşma.• Konuşmalarında betimlemeler yapma.• İkna edici konuşma.• Sorgulayarak konuşma.

FilmtekniğiBetimleme İkna etme

• Panel, forum, tartışma vb. etkinlikleri yaptırılır.• Masal, fıkra anlatmaları istenir.• Belirlenen bir konu hakkında tartışma yaptırılır.• Drama, piyes veya canlandırmada üstlendiği rolle-rin özelliklerine uygun• Bir konuyla ilgili gazete, dergi, ansiklopedi vebuna benzer kaynaklardan bilgi toplayarak, sınıftapaylaşmaları istenir.

4343

ÖĞRENME Alanı


DİLBİLGİSİ

Ses bilgisinden:*Ses harf ilişkisi;Sesli ve sessizlerle ilgilikuralları uygulayabilme.*Türkçenin en önemli özelli-klerinden olan büyük ve küçükünlü uyumu.*Türkçeyi diğer dillerden farklıyapan özelliklerinden hece,kaynaşma, diftong, hecedüşmesi, ulama, aşınma, vurguve tonlamayı kavrayabilme.Yazı ve konuşmada doğru kul-lanabilme.

• Ses-harf ilişkisi.• Ünlü harfler ve özelli-kleri.(büyük ünlü uyumu, kü -çük ünlü uyumu)• Ünsüz harfler ve özelli-kleri(ünsüzlerin benzeşmesi,ünsüzlerin yumuşaması)• Hece, hece çeşitleri.(Diftong, kaynaştırmahar fleri, ulama, aşınma,vurgu ve tonlama)

Büyük Ünlü UyumuKüçük Ünlü UyumuÜnsüzlerin BenzeşmesiÜnsüzlerin YumuşamasıDiftongKaynaştırma Harfleri UlamaAşınmaVurgu Tonlama

• Kelime sonunda yumuşak sessiz (b, c, d, g)bulunmayacağını kavrayarak yazar.• Sürekli sert ünsüzlerin (p, ç, t, k) iki sesli arasından vekelime sonunda sesli alınca yumuşadığını kavrayıp uy-gular.

Anlamlarına göre eş anlamlı(anlamdaş), zıt (karşıt) ve eşsesli kelimeleri kullanarak sözvarlığını geliştirebilme.

• Eş anlamlı kelimeler• Zıt anlamlı kelimeler• Eş sesli kelimeler

Eş anlamlı kelimelerZıt anlamlı kelimelerEş sesli kelimeler

• Kelimelerin eş ve zıt anlamları bulunur.• Eş sesli sözcüklerin değişik anlamlarını söz içinde farkedebilme.

Al-kırmızı, Yüz, ekmek, yemek, vb.Al-almak,

Dilimizde kök, kök–ek (yapımve çekim ekleri) ilişkilerini ka-vrayabilme ve kelimeler türete-bilme.Basit, türemiş ve bileşik sözcü-kleri ayırt edebilme.

• Kök kelimeler • Kök-ek ilişkileri• Yapım ekleri (l, sız, cı,lık)• Çekim ekleri (lar, ler,den, (i)yor)• Basit • Türemiş • Birleşik

KökEkYapım ekiÇekim eki Basit Türemiş Birleşik

• Cümlelerde geçen kök halindeki kelimeleri bulmalarınoktalı yerlere yazma etkinliği yaptırılır.• Kelimelerin kök ve eklerini bulunuz etkinliği yaptırılır. • Basit, türemiş ve birleşik sözcükleri ayırt edebilmeetkinliği yaptırılır.• Örnek: Av – avcı – hanımeli • En yaygın kökler ve işlek eklerle kelimelerin türe til -mesi etkinliği yaptırılır.


KELİME ÇEŞİTLERİ

Adların oluşlarına göre,verilişine göre ve sayılarınagöre ayırabilme ve kavraya-bilme.

• Özel adlar• Ortak adlar• Çoğul adlar• Tekil adlar• Topluluk adlar• Soyut adlar• Somut adlar

Özel adlarOrtak adlarÇoğul adlarTekil adlarTopluluk adlarSoyut adlarSomut adlar

Yapılışlarına göre adları ka-vrayabilme

• Basit adlar• Türemiş adlar• Birleşik adlar

Basit adlarTüremiş adlarBirleşik adlar

Adların cümledeki görevle-rine göre durumlarını kav -ra ma ve doğru kullanabil -me.

• Ad durumları • (İsmin hallerin)• (i, e, de, den) ekleri kavrama.

Adın durumları- i eki- e eki- de eki- den eki

• Ad durumları Anlatımda yer alan isimlerin halekleri yazılmamıştır. Bunların sonlarına gerekenleriyazınız etkinliği yaptırılır.• Saat dokuz… Üsküp… Manastır’a yola çıktık.• Yol… otobüs bozuldu. Bizi başka bir otobüs… bin-dirdiler… .

Ad tamlamalarını kavraya-bilme, aldıkları ekleme an -la m ına göre çeşitlere ayır -ab ilme.

Ad tamlamaları• Tamlayan,• Tamlanan• Belirtili ad tamlaması• Belirtisiz ad tamlaması• Eksiz (takısız) ad tamlaması

Ad tamlamalarıTamlayan,TamlananBelirtili ad tamlamasıBelirtisiz ad tamlamasıEksiz (takısız) ad tamlaması

• Ad tamlamalarında tamlamaları bulunuz, türlerinibelirtiniz alıştırmaları yaptırılır.

Adlarda küçültme eklerinikavrayabilme ve anlamla rı -nı öğrenebilme.

• Adlarda küçültme cik, cık,cuk, ceğiz, cağız ekleri isim-lere küçültme, acıma, sevgi,vb. anlamlar katığını anlama.

Adlarda küçültme cik, cık,cuk, ceğiz, cağız ekleri

Etkinlikler:Serçecik yuvasını kaybetmiş. (sevgi anlamı)Kızcağız olayı ağlayarak anlatıyordu. (acıma anlamı)Şu evcağızda yaşıyoruz. (küçük anlamı)Ufacık, minicik elleri var. (küçük anlamı)

4444


Varlıkların özelliklerini belir tensözcükleri ayırt etmede ön adlar-dan önce yazıldığını kavraya-bilme (sıfat). Küçültme ve pekiştirme sıfatlarıaldıkları eklere göre ayırabilme.

Ön adlar (sıfatlar)Niteleme sıfatlarıBelirtme sıfatları

- Gösterme ön adları- Sayı ön adları- Belgisiz ön adlar- Soru ön adları

Küçültme ve pekiştirme önadları

Ön adlar (sıfatlar)Niteleme sıfatlarıBelirtme sıfatları- Gösterme ön adları- Sayı ön adları- Belgisiz ön adlar- Soru ön adlarıKüçültme ve pekiştirme önadları

• Niteleme ve belirtme ön adlarını ayırt ede-bilme alıştırmaları yaptırılır.Cümlede ön adları doğru kullanma etkinliğiyaptırılır.

Kişi, işaret, belgisiz ve soruadıllarını (zamirlerini) ayırt ede-bilme.Konuşma ve yazıda doğru kulla-nabilme.

• Adıllar (zamirle)• Kişi• Kişi adılları• Belgisiz adılları• Soru adılları

Adıllar (zamirle)- Kişi- Kişi adılları- Belgisiz adılları- Soru adılları

• Cümlede boş olan yerlere gereken adıllarıyazma alıştırmaları yaptırılır.

Eylemleri kavrayabilmeEylemlerde üç temel zamanı(geçmiş, şimdiki ve gelecek) veeylemlerde iç temel kişiyi kavra-yabilme.Eylemlerde mastar, soru duru-munu kavrayabilme.Eylemsileri kavrayabilme.Eylemlerin çatılarını kavraya-bilme.Yapılarına göre eylemleri kavra-yabilme

• Eylem oan sözcükleri kav ra -ma.• Geçmiş zaman, şimdiki za -man, gelecek zaman.• Eylemlerde 1, 2 ve 3 kişitekil ve çoğul eklerini tanıma.• -mak/-mek eki• -mi soru eki• Ad eylem• Sıfat eylem (ortaç)• Bağ eylem (ulaç)•Öznelerine göre eylem çatıları• Nesnelerine göre eylemçatıları• Basit, türemiş ve birleşir ey-lemler

Geçmiş zamanŞimdiki zamanGelecek zamanEylemlerde kişi ekleri-mak/-mek eki-mi soru ekiAd eylemSıfat eylem (ortaç)Bağ eylem (ulaç)Öznelerine göre eylemçatılarıNesnelerine göre eylemçatılarıBasit, türemiş ve birleşir ey-lemler

• Temel zamanları eylemlerde kullanabilmeetkinliği yaptırılır.• Cümlede iş, hareket, oluş bildiren sözcü-kleri belirtme etkinliği yaptırılır.• Cümlelerde geçen zamanları belirtmeetkinliği yaptırılır• Eylemlerde kişi eklerini belirrtme etkinliğiyaptırılır.• Eylem soyundan sözcüklere mastar ekleringetirilme etkinliği yaptırılır.• Eylemlerde ayrı yazılan spru ekinin geti-rilme etkinlikleri yaptırılır.• Cümlede eylemsilerin kullanılma etkinli-kleri yaptırılır.• Eylem sözcüklerinde çatı eklerin kullanımıyaptırılır.• Basit, türemiş ve birleşik eylemleriyle ilgilietkinlikler yaptırılır.

4545


Belirteç (zarf), ilgeç (edat), bağlaçve ünlem olan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilme, cümledeayırt edebilme ve adlandırabilme.

• Belirteç (zarf), İlgeç (edat), bağlaçve ünlem elemanların tanımı ve tümceiçerisinde kullanımı

Belirteç (zarf)İlgeç (edat)BağlaçÜnlem

• Belirteç, ilgeç, bağlaç ve ünlem olan kelimeler ile uy-gulama alıştırmaları yaptırılır.

Tümcede sözcük sayısını, öğelerinikavrayabilme.Anlamlarına, yapılarına, yükleminegöre tümceleri kavrayabilme.Temel ve yardımcı öğeleri ayırtedebilme.Yüklem-özne uyumluğunu kavra-yabilme.

• Tümcelerin öğeleri (özne, yüklem,tümleç)• Anlamlarına göre tümce türleri(olumsuz ve olumlu)• Yapılarına göre tümce türleri (basit,birleşik ve sıralı)• Sıralanışına göre tümce türleri (düzve devrik)• Yüklemine göre tümce türleri (ad veeylem)• Tümcede temel öğeler (özne ve yü-klem)• Tümcede yardımcı öğeler (tümleçtürleri)•Tümcede yüklem-özne uyum lu ğunuöğrenme.

• Cümlede temel öğeleri bulabilme ve özne-yüklem uyu-munu teklik-çokluk ve kişiye göre uygulama.• Anlamlarına göre tümce türlerini (olumlu ve olumsuz)bulma etkinlikleri yaptırılır.• Yapılarına göre tümce türlerini (basit, birleşik ve sıralı)bulma etkinlikleri yaptırılır.• Sıralanışına göre tümce türlerini (düz ve devrik) bula-bilme etkinlikleri yaptırılır.• Yüklemine göre tümce türlerini (isim ve eylem) bula-bilme etkinlikleri yaptırılır.• Cümlede temel öğeleri (özne ve yüklemi) bulma etkin-likleri yaptırılır.• Cümlede sorular sorularak yer (nereye, nerede-den,kim, kime, -de,-den); • Zaman (ne zaman, hangi gün); sebep (niçin, neden)tümleçlerini ne, neyi soruları sorularak nesneyi bulmaketkinliği yaptırılır.

DÜZGÜN KONUŞMA VE YAZIM

İmla kurallarını uygulayabilme • Büyük harflerin kullanıldığı yerleriöğrenme.• Cümleye büyük harfle başlama.• Kişi, ülke, ulus, yer, bayram adla rı- -nın ilk harflerini büyük yazma.• Kurum, kuruluş ve unvan adlarınınkısaltmalarını yazma.

• Cümleler veya bir kısa metin verilerek yazımyanlışlarını bulmaları ve düzletmeleri istenebilir.• Anlamlı ve kurallı cümleler kurar.• Karışık olarak verilen kelimelerden anlamlı ve kurallıcümleler kurmaları istenebilir.• Yazılarında imla kurallarını uygular.• Yazılarında kelime tekrarlarından kaçınır.

4646

ÖĞRENME ALANI: ANLATIM VE YARATICILIK

SÖZLÜ ANLATIM


Kendini sözlü ola-rak ifade edebilme.

Yaşantısından vegünlük hayattan ör-nekler vererek anla-tabilme.

• Duygu, düşünce ve hayallerini sözlü olarak ifade etme.• Konuşmalarında yaşantısından ve günlük hayattan örnekler verme.• Konu dışına çıkmadan konuşma.• Düşüncelerini mantıksal bütünlük içinde sunma. • Deneyim ve anılarını anlatma.• Görgü kurallarına ve değerlere (milli, manevi kültürel, ahlaki, so-syal vb. ) uygun konuşma.• Dinleyici gurubunu ve bulunduğu ortamı dikkate alarak konuşma.• Konuşma, konuşma içeriğini ve konuşma ortamını değerlendirme. • Dilek, istek, beğeni ve şikâyetlerini ilgili kişilere bildirme.• Konuşmasının başında ve sonunda dikkat çekici ve çarpıcı ifadelerikullanma.

• “İyi bir konuşmacı olmak” etkinliğiyaptırılabilir.a)Hayallerini, özlemlerini vb.anlatılması istenebilir.b)Sanatsal ürünler ( resim, şiir, hey-kel )hakkında konuşması istenebilir.

Belli konu ve olay-lar hakkında betim-leme ve yorumlaya-bilme.

• Konuşmalarında tanımlar yapma.• Konuşmalarında betimleme yapma. • Konuşmalarında olayları oluş sırasına göre anlatma.• Konuşmalarında ana fikri vurgulama.• Konuşmasında önemsediği bilgileri vurgulama.• Konuşmasında karşılaştırmalar yapma.• Konuşmalarında sebep-sonuç ilişkisi kurma.• Beden dilini yorumlama• Çevresindeki sosyal olayları anlamlandırma ve yorumlama.• Doğayı izleme ve doğadaki değişmeleri fark etme ve yorumlama.

Tür, yöntem ve tek-niklere uygun anla-tabilme.

• Masal, hikâye veya film tekniğine uygun anlatma.• Bilgi vermek amacıyla konuşma.• Sorgulayarak konuşma.

• Masal, fıkra vb. anlat maları istene-bilir.• Belirlenen bir konu ya da sorunhakkında beyin fırtınası yaptırılabilir.• İleri sürdüğü düşüncenin kabul edi-lebilir gerçeklerini, nedenlerini vekanıtlarını açıklaması.

4747


2.YAZILI ANLATIM

Yazım kurallarınıuygulayabilme.

• Yazma amacını belirleme.• Kelimeler, cümleler ve satır lar arası uygun boşluklarbırak ma.•Anlamlı ve kurallı cümleler kullanma.•Yazılarında sözlük ve imla kılavuzundan yararlanma.•Konu dışına çıkmadan yaz ma.• Yazılarında kelime tekrarın dan kaçma• Yazılarında söz varlığından yararlanma.• Yazılarında farklı cümle yapıl arına yer verme.

• Öğrencilerden “Ne hakkında yazacaksınız?”,“Yazınızda neler anlatmayı düşünüyorsunuz?” gibisorular sorularak yazma amacını belirlemesi is-tenebilir.• Anlatım bozukluğu olan cümleler verilerek cüm-leleri düzeltmeleri istenebilir.• Noktalama işaretleri verilmeyen bir metindegerekli noktalama işaretlerini kullanmaları is-tenebilir.•Cümle tamamlama etkinliği yaptırılabilir.

Kendini yazılı ola-rak ifade edebilme.

• Yazısına uygun başlık belirleme.• Yazısında alt başlıkları belirleme.• Yazısında giriş-sonuç cümlelerini özenle seçme.• Olayları oluş sırasına göre yazma.• Mantıksal bütünlük içinde yazma.• Yazılarında genelden özele, özelden genele doğruyazma. • Yazılarında ana fikre yer verme.• Yazılarında kendi yaşantısından ve günlük hayattan ör-nekler verme.• Yazılarında karşılaştırmalar yapma.• Yazılarında sebep-sonuç ilişkileri kurma.• İzlenim ve deneyimlerine dayalı yazılar yazma.• Kendisini, ailesini ve çevresini tanıtan yazılar yazması.• Duygu, düşünce ve hayallerini anlatan yazılar yazma.• Yazılarına imza atma ve imzanın anlamını bilme.• Planlı yazma yöntemine uygun yazma.

• Her paragrafta anlatacak genel düşüncenin sadecebir yönünün verilmesi istenebilir• Kendi yaşantısından veya ailesindeki bireylerhakkında yazı yazmaları istenebilir. • Okudukları veya çok beğendikleri bir kitaphakkında yazmaları istenebilir.

4848


Kısa içerikli metin ve konularıyazılı olarak anlatabilme.

• Özet çıkarama.• Kendisine ilgi çekici gelen karak-ter, olay, yer, anı vb. ile ilgili görüşve düşüncelerini yazma.

• Tiyatro, sinema, konser vb. yerlere gidilmesi veizledikleri hakkında yazılar yazması istenebilir.• Değişik yerlerle ilgili afişler verilereköğrencilerden afişlerden hareketle hangi yerlerigezip görmek istedikleri yerler konusunda yazıyazmaları istenebilir.

Tür, yöntem ve tekniklereuygun yazma.

• Günlük, anı yazma.• Hikâye yazma. • Şiir yazma.• Kısa oyunlar yazma.• İkna edici yazılar yazma.• Sorgulayıcı yazılar yazma.• Mektup yazma, duyuru, afiş yazma.

• Ailesine, arkadaş ya da öğretmenini istedikleriyleilgili yazılar yazmaları istenebilir.

4949

5050

ÖĞRENME Alanı: OKUMA, EDEBİYAT VE LEKTÜR


OKUMA KURALLARINI UYGULAYABILME

Okuma kurallarınıuygulayabilme

• Okuma amacını belirleme.• Okuma amacına uygun yöntem belirleme.• Okuduğu metinleri doğru telaffuz etme.• Noktalama işaretlerine dikkat ederek okuma.• Sesli okumada vurgu ve tonlamaya dikkat ederek okuma.• Kurallarına uygun sessiz okuma.• Akıcı okuma. • Not alarak okuma.• Seçici okuma.• Metnin türünü dikkate alarak okuma. (masal, dram, şiir,roman).• Lirik ve epik şiir okuma.• Farklı metinleri kurallı okuma.• Sesli ve sessiz okuma

• Okuma amacını ve metnin türünü dikkate ala-rak sesli ve sessiz okuma, not alarak okuma, se-çici okuma, sorgulayarak okuma gibi teknikleriuygulanır.• Bilinmeyen bir metinde okuma hızını ve an-lama becerisini geliştirme için etkinlikleryaptırılır.• Değişik türden metinleri okuyabilme etkinliğiyaptırılır.• Sesli ve sessiz okuma teknik ve alışkanlığınıgeliştirebilmek için etkinlikler yaptırılır.

Okuduğunu anla-yabilme

• Metinde karşılaştığı yeni kelimelerin anlamlarını tahminederek açıklama.• Başlık ve içerik ilişkisini sorgulama.• Okuduklarından çıkarımlar yapma.• Metindeki ortaya konan sorunları belirtme ve onlara farklıçözümler bulma.• Metinler arası anlam kurma.• Okuduklarıyla ilgili kendi yaşantısından ve günlük hayat-tan örnekler verme.• Okuduklarında geçen varlıkları ve olayları sınıflandırma.• Okuduklarında “Hikâye unsurları”nı belirleme.• Yazarın amacını belirleme ve hayattı hakkında bilgiedinme.Okuduklarında 5N 1K sorularına cevap arama.

• Okuduğu metindeki bilgileri, metin dışındabaşka bir olayla, konuyla vb. ilişkilendirerekanlam kurar.• Sözlüğe bakarak, öğretmene sorarak ve başkakelimelerin anlamlarını araştırma etkinliğiyaptırılır.• “Hikâye haritası” etkinliği yaptırılır.• Okuduklarının ana fikri ve detaylarını dikkatealarak kendi kelimeleriyle özetlenir.Öğrencilere yazarın kısa biyografisi ve diğereserleri hakkında bilgi edinmeleri için araştırmaödevi verilir.

5151


EDEBIYAT

Edebiyat: Edebî türlerini kavrama vetanıyabilme (nazım ve nesir)

• Masal, hikâye, fıkra, şarkı tekerlemetiyatro vb. edebi örneklerine aynı orandailgi duymalarına özen gösterme.

MasalHikâyeFıkraŞarkıTekerleme

• Masal, hikâye ve fıkra tekniğine uygun anlatımlardabulunmaları istenir.Dinlediklerinde hikâye unsurlarını belirleme.

Nazım türleri: Şiirler, türküler, manileritanı yabilme.Lirik şiirdeki temel duyguve konuyu saptayabilme Şiirde kullanılan benzetmeörneklerini kavrayabilme.Ritim ve kafiyeyi ayırabil -me.Anonim halk edebiyatı ürü -n leri olan türkü ve maniyikavrayabilme.

Nazım türün ne olduğunu tanıma.• Şiirde dize• Şiirde dörtlük• Şiirin ana duygusunu belirleme.• Şiirde lirik tablolar.• Şiirin sanatsal etkilerini tanıma.• Şiirde kullanılan motifleri tanıma.• Şiirde vezin (hece vezin) • Renklerin değişik yerlerde kullanılışıve ifade ettiği anlamlar.• Lirik şiirdeki temel duygu ve konuyusaptama• Benzetme (teşbih), • Şiirde kullanılan benzetme örnekleribulma. • Ritim ve kafiye• Şiirde kafiye • Şiirde kafiyenin oluşmasını sağlayan eşsesli kelimeleri ayırt etmeTürkü ve maniyi ayırt etme.Türkü ve maniyi ezberlemeyi özendirme.

KafiyeLirik şiirBenzetmeTürküMani

• Şiir, türkü, şarkı türlerinde metinler ezberlenir.• Şiirdeki motiflere göre lirik şiiri ayırt edebilme.• Şiirde ana duyguyu belirleme etkinliği yaptırılabilir.• Hecelerdeki vurgu, uzunluk, yükseklik gibi ses özelli-klerini, duraklarının düzenli bir şekilde tekrarlanmasıolan ritmi hisseder.• Mani ve türkü söyleme etkinliği yaptırılabilir.


Nesir türleri:Sanat değeri olan(hikâye-öykü,roman, tiystro vebilim- kurgu)eserlerinin temelözelliklerinitanıyabilme veayırt edebilme.

•Öykü ve roman arasındaki farkı ayırma.• Okunulan metnin konusunu belirleme.• Okunulan metnin ana fikrini belirleme.• Hikâye unsurlarını belirleme (olay, kişi, yer, zaman).• Metnin giriş, gelişme ve sonuç bölümleri hakkında tahmin-lerde bulunma.• Yazarın amacını belirleme.• Okunulan metnin yazarı hakkında bilgi edinme.• Okuduklarında sebep-sonuç ilişkisini kurma.• Betimleyen ve tanımlayan ifadeleri dikkate alarak okuma.• Genel ve özel durumları bildiren ifadeleri dikkate alarakokuma• Destekleyici ve açıklayıcı ifadeleri dikkate alarak okuma.• Okuma öncesi, okuma sırası ve sonrasında metinle ilgilisoruları cevaplandırma.• Monolog ve diyalog.

HikâyeRomanTiyatroBilim-kurguMonologDiyalog

• Okuduklarının ana fikri dikkate alarak kendikelimeleriyle özetlemesi• Hikâye unsurları: ana ve yardımcı karakterler,yer, olay, zaman “hikaye haritası” etkinliğiniyaptırabilirsiniz.• Bir metnin giriş, gelişme ve sonuç kısımlarınaait karışık olarak verilen paragrafları sırayakoymaları istenebilir.• Öğrencilere yazaqrın kısa biyografisi ve diğereserleri hakkında bilgi edinmeleri için araştırmaödevi verilir.• Önem belirten, betimleyen, genel ve özeldurumları bildiren, destekleyen ve açıklayan,özetleyen ve sonuç bildiren ifadelerin yerlerininboş bırakıldığı cümleler verilerek öğrencilerdenboşluklara uygun ifadelerin yerleştirmesi isteni-lir.

LEKTÜR

Bağımsız olarakönerilen eserler-den bölümlerokuma becerisinikazanabilme

LEKTÜR LİSTESİ: Serbestokuma (lek-tür)

• Bu dönemde serbest okuma kitaplarıyla tanıtılır.• Öğrenciler, kitapları nereden temin edecek yer-leri konusunda bilgilendirip yönlendirilir.• Bağımsız okumaya karşı ilgi uyandırma, motiveetme ve yönlendirme.• Yazarın kısa biyografisi hakkında bilgi edinir.• Başlık ve içerik ilişkisini sorgular.• Okuduğu kitapta ortaya konulan sorunları belir-ler ve onlara farklı çözümler bulur.• Okuduklarının ana fikrini dikkate alarak kendikelimeleriyle özetler.• Kitapta geçen kahramanları analiz eder (baş veyardımcı kahramanlar ve özellikleri).

5252

5353

ÖĞRENME Alanı: MEDYA KÜLTÜRÜ


Bilimsel tekno-lojiden yararla-nabilme

• Bilgi toplamak amacıyla bilişim teknolojilerindenyararlanma.• Bilgisayarın eğitimde ve iletişimdeki önemini ka-vrama. • Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıylaiçeriğe uygun görseller seçme ve yararlanma.• İletişimi olumsuz etkileyen tutum ve dav ranışlarıfark ederek kendi tutum ve davranışları ilekarşılaştırma.• Bilgileri tablo ve grafikle sunma.• Duygu, düşünce ve bilgilerini gör selleş tirmederenkleri kullanma.• Bilgi, düşünce ve izlenimlerini resim, şekil vesembol kullanarak görselleştirme.• Bilgisayar yardımıyla poster hazırlama.

BilgisayarPoster

• Belirlenen bir konuda (gerektiğinde soru sorulabilecek,başka kaynaklara başvurabilecek bir ortamda) bilgisayarkullanarak sunumlarını geliştirmeleri istenebilir.• Bilgisayar yardımıyla poster hazırlatılabilir.• Teknoloji araçların: telefon, televizyon ve bilgisayareksikliğinden kaynaklanan sonuçlara ilişkin yazılaryazmaları veya sınıfta tartışmaları istenebilir.• Yirmi yıl sonra yaşayacağı bir dünyada teknolojinin hayatınasıl değiştireceği ile ilgili yazı yazmaları istenebilir.

Kitle iletişimaraç lar ı ndanradyo ve TVyayın larıarasındaki far -kı gözetebilme.

• Radyo ve TV arasındaki farkı gözetme.• Bilgi edinmek için haber, sunu, belgesel dinlemeve izleme.• Görsellerle ilgili sunulan bilgileri yorumlama vedeğerlendirme.• Görsellerden yararlanarak söz varlığını geliştirme.• Reklâmlarda verilen mesajları sorgulama. • Çok yönlü iletişim araçlarından faydalanarakaraştırma yapma.

Reklâm Mesaj

• Televizyondan ve radyodan dinlenen güncel haberlerinanlatılması istenebilir.• (Örneğin: Savaş, deprem veya sel konusunda)• Televizyondaki sunucuları seyretmeleri ve bir sunucununkonuşmasını canlandırmaları istenebilir.• Televizyonda izledikleri haber, sunu, belgesel vb. pro-gramlar hakkında yorum yaptırılabilir.

Film ve filmtürlerinitanıyabilme.

• Film tanımı• Film türlerini (siyah-beyaz, günümüz film, dizifilm, uzun metrajlı film, belgesel film) tanıma.• Belgesel filmin tanımı• Çizgi filmin tanımı

BelgeselfilmUzunmetrajlıfilmDizi film

• Sinema, film izlettirilebilir. • Konunun ana fikri ve önemli noktalarının öğrencininkendi ifade biçimiyle özetlemesi istenebilir.• Sinema afişleri verilerek öğrencilerin afişlerden hareketlehangi filme gitmek istedikleri hakkında yazılar yazmalarıistenebilir.


Tiyatro hakkında temelbilgi edinme ve tiyatrotürlerini tanıyabilme.

• Duygu, düşünce ve izlenimlerinidrama, tiyatro, müzikli oyun, kuklavb. yollarla sunma.• Tiyatro ve film sunuları aras ın da -ki farkı ayırt etme.• Beden dilini yorumlama.

Beden diliTiyatroMüziklioyun

• Tiyatroya gidilerek izledikleri oyun hakkında yazılar yazmasıistenebilir.

İletişim araçlarından tele-fonun önemini kavramave görgü kurallarınauygun kullanabilme.

• Telefonun önemi.• Telefonla haberleşme.• Telefon ve cep telefonu arasındakifarkı gözetme.• Telefonda konuşurken görgükurallarına dikkat etme. • Telefon rehberinden yararlanma.

TelefonCep tele-fonuTelefon reh-beri

• Telefonun faydaları konusunda yazılar yazmaları istenebilir. • “Telefonda konuşma” etkinliği yaptırılabilir.

Dergi ve gazetelerden ya-rarlanabilme.

• Bilgi edinmek için gazete vedergi okuma.• Gazete ve dergilerde verilen bil-gileri sorgulama.

GazeteDergi

• Okul veya sınıfta gazete ve dergi hazırlatılabilir.• Bilgi edinmek, günlük olayları takip etme, okuma alışkanlığı ka-zanmak ve eleştirel düşünmeyi geliştirmek amacıyla önemli gör-dükleri haberler veya yazılar hakkında öğretmen rehberliğindesınıfta tartışılabilir.

Dilekçe, davetiye ve te-brik kartı, duyuru ve mek-tup yazma kurallarını ka-vrayabilme.

• Davetiye ve tebrik kartı yazma• Duyuru ve afiş hakkında yorumyapma ve yazma. • Mektup yazma.• Dilek, istek ve şikâyetlerini gere-kli kişilere yazılı olarak bildirme.

DilekçeTebrik kartıMektupDavetiyeDuyuruAfiş

• Dilekçe hakkının olduğunu bilir ve bu hakkını karşılaştığısorunları çözmekte kullanır.

Günlük ilişkilerin gerek -tir di ği farklı durumlaragöre uygun konuşma vedavranabilme.* Özür dileme, bağışlamave teşekkür etmeninanlamını kavrayabilme.

• İnsanın hatta yapabileceğini ve budurumda özür dileme ve karşın da -ki ni bağışlama.• Farklı durumlarda yapılan iyili-kler için teşekkür etme.

• Selamlaşma, tanışma, arkadaşlarıyla ve yetişkinleriyle konuşma,teşekkür etme, kutlama, özür dileme, telefonda konuşma, ve buna benzerkonuşmaların gerektirdiği durumlara uygun konuşmaları istenir.• Kendinin ve başkalarının hatta yapabileceklerini kabul etmesi ve bunuhoşgörüyle karşılar.• Teşekkür kartı hazırlama (kendileri için önemli olan insanların nedenönemli oldukları açıklanarak bu kişilere teşekkür kartı hazırlanabilir)

5454


Çevresindeki sosyal olaylarıanlamlandırma ve yorumlaya-bilme.

• Çevresindeki olayları anlamlan dır ma.• Farklılıklara karşı saygı duyma.• Değişik olayları yorumlama.• Günlük yaşam becerilerini geliş tirme:temizlik- beslenme, yardım isteme vb.

• Bayram, toplantılar, anmalar, yöreye özgü sosyalolaylar vb. toplum açısından önemi ve anlamı üzerinetartışılması.

Müze ve resim galerileriniziyaret etme ve konserleregitme alışkanlığını kazana-bilme.

• Müze ve resim galerilerini ziyaret etme. • Konserlere gitme alışkanlığı kazanma.• Renkleri tanıma, anlamlandırma ve yo-rumlama.• Resim ve fotoğrafları yorumlama.• Karikatürlerde verilen mesajı algılama.

MüzeKonserKarikatür

• “Resimlerin söyledikleri”-etkinliği yaptırılabilir.• Müze, resim galerisine veya konsere gidilmesi veizledikleri hakkında yazılar yazması istenebilir.• Ünlü sanatçılardan hangisinin konserine gitmekistedikleri konusunda yazılar yazmaları istenebilir.• Sanatsal ürünler (resim, heykel) hakkındakonuşması istenebilir.

Kitaplıktan yararlanabilme.Çocuk kitap ve dergileriniokuyabilme.

• Kitaplıktaki sözlük ve ansiklopediler-den yararlanma ve bilgi edinme.• Kütüphaneden kitap alma ve tamzamanında çevirme alışkanlığını ka-zanma.• Kütüphaneye üye olmak.• Kitap yayınevlerini ziyaret etme.

Kütü-phane

• Kitaba karşı sevgi uyandırma.• Kütüphaneleri ziyaret eder.• Kütüphanelerde kitaplara nasıl ulaşacağını bilir.• Biriktirmiş olduğu parayla kitap alır. • Yeni yayınlanmış kitapları takip eder.

5555

3. DİDAKTİK ÖNERİLER (YÖNERGE)

Diğer Derslerle İlişkilendirmeTürk Dili Dersi öğretim programı planlama esnasında Çevre

Bilgisi, Matematik, Resim Eğitimi, Müzük Eğitimi ve BedenEğitimi dersleri ile entegre planlama olanağı sağlamaktadır. Dilalanında yapılan entegre planlamada diğerleri arasında şunlardan da ko-nular eklenebilir: Çevre Bilgisi (Öğrenci, sözlü ve yazılı ifadeesnasında ve çevreyi betimlerken tanışacağı sözcükler/kelimeler); Ma-tematik aracılığı ile (Cicim ile sözcüklerin arasındakı ilişkilerini kavra-yabilmelerinde,örnek:yukarı/aşağı; sağ/sol; alçak/yüksek; çizgi çekmekya da sayıları sözcük olarak yaklaşık ve tam sayılar); Resim Eğitimi ile(işlenilen metinler, edebî eserlerdeki olayları, kahramanları resmede-rek); Müzik Eğitimi ile (Sesli ve sessiz harflerle ilgili konularda veşiirlerdeki ritim ile ilgili); Beden Eğitimi ( Belli sesli ve sessiz harflerintelafuzunda).

Ölçme ve Değerlendirme -Türkçe dersi ile ilgili konularıngenel planlama çerçevesi içinde öğrencilerin başarılarını ölçme vedeğerlendirilmesi için eğitim süreci esnasında olduğu gibi okumayılının belli dönemlerde de yapılması gerekmektedir.-Türk Dili dersindeki konuların planlaması Öğretim Plan ve Programlakoordineli bir şekilde olmalıdır ve bütün eğitim alanlarının (Dil,Okuma, Edebiyat ve Lektür, Sözlü ve Yazılı İfade ve Medya Kültürü)kapsanması gerekmektedir. Alanlara göre ne kadar ders saatleriverildiğinde, öğretmenin çalıştığı okulun spesifik koşulları gözönündebulundurması gerekmektedir. Planlama esnasında, öğretmen, alanlar-daki konuları birbirine benzer özellikleri olan konuları seçer. Bununyanısıra, alanlardan seçilen konuların amaçları doğrultusunda veeğitim-öğretim değerlerine göre de plan ve programda yer ve süre veril-melidir. Programdaki konuların işleme açısından da eğitimde hepsineaynı ölçüde yer verilmesi gerekmez. Bir öğretmen planlamayı neredenbaşlayacağı ve nasıl yapacağını sunulacak/işlenilecek konunun

içeriliğinden, belirlenmiş olan amaçların düzeylerinden ve bütünbunların gerçekleşebilmesi için gerekli olan zamanı gözönünde bu lun -durması gerekmektedir. Zaman ayarını, daha doğrusu ger çek le şmesi ge-reken konuların gereken ders sayısına göre paylaşımı öğretmenyapmaktadır ve bu konu paylaşımı yapılırken göze çarpacak kadarbüyük zaman farkı olmamasına dikkat edilmesi hususunda tavsiye edil-mektedir. Yıllık ders saatlerinin kullanıılması ile ilgili öneriler- Haftada 4 derssaati; Yılda 144 ders saati, - Öğretim Alanların Göre Dağılım Şöyle Önerilmektedir: Dil-55 ders;Okuma, Edebiyat ve Lektür -55 ders; Anlatım ve Yaratıcılık – 25 ders;Medya Kültürü – 9 ders. Verilen öneride şunu da vurgulamakgerekmek-tedir ki öğretmen, gereken konuları birleştirmelidir(ör. Dil öğretimalanındaki konuları Edebiyatla, Anlatım ve Yaratıcılık, Medya Kültürüalanlarındaki konularıyla birleştirebilir).

Araç ve Gereçler:» Öğretim ders ile ilgili okul düzeyinde ve eğitim bakanın onay verdiğiokuma kitabı seçilecek;» Masallar, öykü/hikâye, kitapları, albümler, oyun kitapları, ansiklope-diler, sözlükler, kılavuzlar (öğretmenler için) vb.» İnternet, eğitim softverleri (toolkid - programı vb.);» Dergiler - geleneksel çocuk dergileri (onaylı dergiler);» Görsel-işitsel (audio-vizüel) araç ve gereçler- CD’ler, ses bantları vb.ve diğer edebî eserler (metinler); » Düzeye uygun, okumayı geliştirici kaynak kitaplar;» Okumak için yakın çevrede bulunan kaynaklar: Kültür anıtları, müze-ler, kültür evleri, kütüphane, sinemalar, tiyatrolar, milli parklar vs...vs.

5656

4. ÖĞRENCİ BİLGİ VE BECERİLERİNÖLÇME VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Türkçe derslerinde de çalışmaların sürekli olarak değerlendirilmesi çokönemli olduğunu başlangıçta belitmiştik. Ancak, kanun ilköğretimdebetimsel (yazılı olarak) değerlendirme I-III sınıflar arasındaöngörmüştü. IV. Sınıftan itibaren öğrencilerdeki değerlendirme sayısaldeğerlendirmeye geçilecek ancak öğretmen bu sayısal değerlendirmeyekadar gelebilmesi için öğrenciyi yine aynı şekilde takip etmeli, yine birkaç kez betimsel olarak (ki ona I.-III. sınıflarda mikrosumatifdeğerlendirme diyorduk) değerlendirip sonuçları öğrencilere ve velilerebildirecek ve sonunda bütün mevcut bilgileri özetliyerek okuma yılınınsonunda en iyi şekilde ve öğrencinin notunu ki o not öğrencinin gerçekbilgisini yansıtacak olan notu ortaya çıkarmalıdır. Çünkü değerlendirme:1. Öğrencilerin düzeylerini, amaçlanan davranışlara hangi ölçüde yak la -ş tıklarını saptamaya yarar;2. Öğretmenin, izlediği yöntemin, çalışmalarının verimli ölçüye, do lay -ısıyla yeni tedbirler olarak yeni yöntemler, çalışmalar plânlamaya götürür;3.Daha geniş ölçüde düşünüldüğü zaman, programların geliş tir il me sin -de yol gösterici olur.Türkçe öğretimi, türlü etkinlikleri içeren bir derstir. Bunun içinöğretmen, her öğrenci için ayrı ve ayrıntılı bir “Ölçme ve De ğer len dir -me Fişi düzenlemeli; öğrenciyi sürekli olarak izlemeli, durumu fişeişlenmelidir.Bu sınıflarda da (IV.-VI.) öğretim yılı başından itibaren her öğrencininfiziksel, duygusal, toplumsal yönlerden okuma yazmaya hazır olma de-receleri saptanmalı ve bu sürekli olarak izlenmelidir.Bütün beceriler saptanmalı, başarısızlık ve gecikmeler için gerekli ön-lemler alınmalıdır. Bu önlemlerin yeterliliği de denetlenmeli, izlenmeli;gerekirse yeni önlemlere gidilmelidir.

VI. sınıflarda Türçe öğretmeni her öğrenci için ayrı ayrı fiş tutar. Bufişte bu sınıf için amaçlanan davranışlar ayrı yer verir. Her öğrencininbu davranıştaki başarısı ölçülür, izlenir. Gecikmeler giderilirken, ağırilerleyişler hızlandırılmaya çalışılır.Bu dönemde de öğretmenin doğru gözlemleri ve değerlendirmeleri çokönemli ve en etkili yoldur.Gözlemler zaman zaman değil, sürekli ve planlı programlı olmalıdır. Dördüncü sınıfta Türkçe öğretim dersinin okuma yılı esnasında plan veprogramla öngörülen bütün etkinliklerin başlıca ölçme yolları:Öğretmenin gözlemleri, okuma, sözlü ve yazılı yoklamalar, testler, pra-tik uygulamalar olan sunu ve sözlü alıştırmalar, veya altan çizili ya daçevreliyerek (çembere alınmış) resimli- yazılı alıştırmalar yardımıylayapılmalıdır.Öğrenciler sık sık okutturulmalı ve okumadaki gelişmeler ölçülmelidir.Öğrencilerin gördüklerini, izlediklerini ve okuduklarını anlayıpanlamadıkları VI. sınıfta da sözlü ve yazılı olarak ölçülmesi gerekenlerölçülüp değerlendirilir ancak bu değerlendirme (notlandırma) okumayılın sonunda sayısal olarak olmalıdır.Ölçme ve değerlendirme tür ve aşamaları:

DİYAGNOSTİK ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEÖğretmen, okuma yılın başlangıcında eğitim ve öğretime başlamadanönce öğrencilerin durumunu öğrenebilmek için diyagnostik ölçme vedeğerlendirme yapar ve ondan sonra plânladığı etkinliklere geçer. Böy-lelikle bu birönceki sınıfta planlaştırılan ve gerçekleştirilen etkinliklerinkalitesinin durum tesptini yapıp bir sonraki planlamadaki konu ve etkin-liklerin daha kaliteli gerçekleşmesi açısından faydalı olur. Diyagnostikölçme ve değerlendirmeyi öğretmen değişik tekniklerle uygular/kulla-nabilirler,mesela:Teşhis (diyagnostik) testleri, öğretmen tarafından

5757

6. ÖĞRETİM KADROSU İLE İLGİLİNORMATİF

Bu öğretim programının gerçekleşmesi için İlköğretim Kanununöngördüğüne göre Pedagoji Fakültesinden Türkçe bölümünden mezunolan ilköğretim sınıfsal bölümü ve okulöncesi öğretmenleri (profesör-leri) ders verebileceklerdir.

hazırlanmış sözlü sorular, öğrenciler tarafından hazırlanmış sözlü soru-lar, kısa kısa metinler yazarak.

FORMATİF DEĞERLENDİRMEVI. sınıfta Türkçe dersi öğretimi süreci esnasında, formatif takibin(izleme) yapılması tavsiye edilmektedir. Bununla öğretmen, belli dö-nemlerde öğrencilerinin bilgi seviyelerini ve programdaki konuların nederecede kavranıp kavranılmadığını saptama olanağı olabilecektir. For-matif ölçme ve değerlendirmeyi öğretmen birçok metodlarla takip ede-bilme olanağı vardır:• Öğretmen/öğrenci arasındaki konuşmalarla• Sözlü sunularla• Yazılı yoklamalarla• Testler• Ev ödevleri• Ürün Dosyası (Portfolyo) :– Göstergelerin toplanması (çocukların çalışmaları, el işleri, yazılar vb.)-her öğrenci için ayrı ayrı;– Türkçe dersinin kalitesinin artması için Ürün Dosyası veliler içinokuma yılı boyunca açık olması gerekmektedir.– Öğrencilerin Ürün Dosyası temizlenerek seçilmmiş örneklerdenolmalı ve – Fişler- (formatif olarak hergün hazırlanan fişler) her öğrenci içinhazırlanan ve yapılanan etkinliklerden sonra gereken bilgileri kaydet-meye yarayan fişler• Her program alanı için hazırlanmış ayrı ayrı araçlar. Öğretmen burada,Türkçe programıyla ilgili elde ettiği bütün başarılarını kaydeder (kogni-tif-entelektüel, sosyo-duygusal, sosyal ve psikomotorik yönü). Kayıt li-stelerinde toplanmış bilgiler, geri dönüşlü bilgiler olarak öğrencilere,velilere ve özellikle öğretmenlerin çalışmalarına yarıyacak bilgilerdir.

MİKROSUMATİF DEĞERLENDİRME • Her üçayın sonunda, formatif değelendirmeden elde edilen bilgileredayanarak betimsel (yazılı) mikro-sumatif değerlendirme yapılır.

SUMMATİF DEĞERLENDİRME• Bütün takip ve formatif değerlendirmeye dayanarak öğretmen,öğrencinin her program alanı çerçevesi içinde ve her öğrencinin ayrıayrı gelişim durumunu değerlendirir, ve gereken notunu belirler (be-timsel olarak yazar).Belli dönemlere ve belirlenen düzeylere göre her öğrenci içinhazırlanan summatif betimsel (yazılı) değerlendirmeden (nottan) sonraokuma yılın sonunda bu değerlendirmeye uygun sayısal

5858

V,V ve VI. Sınıflar için Derslik ile V Sınıf eğitim Araç ve Gereçler Nor-matifi Eğitim ve Bilim Bakanlığı 31.05.2007 tarihinde aldığı 07-4061/1no’lu kararıyla gereken düzenlemeler yapılmıştır.

5. EĞİTİM STANDARDLARI

7. BEKLENİLEN SONUÇLAR

5959

Edebî dilde yazıp okuyabilmeli ve kendini sözlü ifade ederekkonuşmaya katılabilir- konuşabilir ;- Yazıda ve okumada temel dilbilgisi kurallarını uygular;- Sözlü ve yazılı ifadelerde adları, adılları ve eylemleri tür olarak cümleiçinde kullanabilmeli; - Tür, yöntem ve tekniklere uygun dinleyebilir ve dinlediğini anlayabilirözetleyebilir ve soru sorabilir;- Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilir;Tür, yöntem ve tek-niklere uygun konuşabilir;- Türkçenin özelliklerini kavrayabilir;Yazı dili ve yöre edebî dili ayırtedebilir aralarındaki farkları görebilir;- Olay ya da varlıkları betimler ve yorumlar;- Düzeyine göre metin ve konuları okur ve anlatabilir;- Kelimeleri yerinde ve anlamlarına uygun kullanır ve doğru telaffuzeder;- Cümlelerde ve metinlerdeki kelimeleri yerinde ve anlamlarına göreuygun yazar;- Kısa içerikli metin ve konuları yazılı olarak anlatırır;- Dinlediğini anlayabilir, özetleyebilir ve soru sorabilir;- Basit sorular sorabilir ve sorulan sorulara cevap verebilir;- Yazılarında kendi yaşantısından ve günlük hayatından olaylar yazabi-lir;- Kelime dağarcığını zenginleştirebilir;- Yazılarında imla kurallarını uygular;- Edebî türlerini (nazım ve nesir) kavrar ve tanır; - İmlâ kurallarını uygular;- Noktalama işaretlerini doğru yazar ve yerinde kullanır;- Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-den yararlanabilir;- Dersteki iletişim bilgi teknolojıjinin kullanılmasına yeteneklendirilir.- Tür, yöntem ve tekniklere uygun dinleyebilir ve dinlediğini anlayabi-lir, özetleyebilir ve soru sorabilir;

- Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilir;Tür, yöntem ve tek-niklere uygun konuşabilir;- Türkçenin özelliklerini kavrayabilir;Yazı dili ve yöre edebî dili ayırtedebilme aralarındaki farkları görebilir;- Cümlede özne-yüklem uyumunu kavrayabilir;- Alfabemizdeki ünlü ve ünsüz harflerin özelliklerini kavrar;Ünsüzuyumu ve ünsüz yumuşaması ses olaylarını kavrayabilme.- Dilimizde kök, kök–ek (yapım ve çekim ekleri) ilişkilerini kavrayabi-lir;- Basit, türemiş ve bileşik adları ayırt edebilir;- Varlıkların özelliklerini belirten sözcükleri ayırt etmede ön adlardanönce yazıldığını kavrayabilir (sıfat) ; - Kişi, işaret, belgisiz ve soru adıllarını (zamirlerini) ayırt edebilir;- Eylemlerde üç temel zamanı (geçmiş, şimdiki ve gelecek) ve eylem-lerde kişi anlamını kavrayabilir;- Belirteç (zarf), ilgeç (edat), bağlaç ve ünlem olan kelime ve kelimegruplarını tanıyabilir, cümlede ayırt edebilir ve adlandırabilir;- İmlâ kurallarını uygular;- Noktalama işaretlerini doğru yazar ve yerinde kullanır; - Konuşmacıyı ve grup konuşmalarına görgü kurallarına uygun dinleye-bilir ve tartışabilir;- Kendini sözlü olarak ifade eder, olay ve yaşantılarını anlatabilir;- Olay ya da varlıkları betimleyebilir;- Metin ve konulara anlatabilir ve öykülendirebilir;- Kelime dağarcığını geliştirir;- Olay ve yaşantılarını yazılı olarak anlatabilir;- Metindeki bilgileri metin dışında başka bir olayla (konuyla)ilişkilendirerek ve anlam kurarak yazılı anlatabilir;- Sorgulayarak açıklayıcı ve bilgilendirici yazılar yazar;- Okuma veyazma kurallarını uygular ve okuduğunu anlar;- Edebiyat ve edebî türlerini kavrar ve tanır; - Halk edebiyatı nesir türlerini (masal, fıkra vb.) ayırt eder;- Sanat eserlerini özetleyerek ve ayrıntılarıyla anlatabilir;- Sanat değeri olan (hikâye- öykü, roman, tiyatro, fabıl ve bilim- kurgu)eserlerinin temel özelliklerini tanır ve türlerini ayırt eder;- Radyo ve TV yayınları izler ve yorumlayabilir;- Film ve tiyatro türle-

60

rini tanır, izleyebilir ve yorumlar;- Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-den yararlanır.- Kendini sözlü ifade ederek konuşmaya katılabilirr, Tür, yöntem vetekniklere uygun konuşabilir;- Tür, yöntem ve tekniklere uygun dinleyebilir ve dinlediğini anlayabi-lir, özetleyebilir ve soru sorabilir;- Türkçenin özelliklerini kavrayabilir;Yazı dili ve yöre edebî dili ayırtedebilir aralarındaki farkları görebilir;- Sesli ve sessizlerle ilgili kuralları uygulayabilir; - Türkçeyi diğer dillerden farklı yapan özelliklerini kavrayabilir, yazıve konuşmada doğru kullanabilir;- Bu sunufta öngörülen Türkçe dilbilgisinde belirten sözcükleri ayırteder ve özelliklerini kavrar;- Kendini sözlü ve kısa içerikli metin ve konuları yazılı olarak ifadeedebilir. Yaşantısından ve günlük hayattan örnekler vererek anlatabilir(yazabilir);- Belli konu ve olaylar hakkında betimleme ve yorumlayabilir;- Okuma kurallarını uygulayabilir ve okuduğunu anlayabilir;- Edebî türlerini kavrar ve tanıyabilir (nazım ve nesir);- Anonim halk edebiyatı ürünleri olan türkü ve maniyi kavrayabilir;- Sanat değeri olan eserlerinin temel özelliklerini tanıyabilir ve ayırtedebilir; - Tiyatro hakkında temel bilgi edinme ve tiyatro türlerini tanıyabilir;- İletişim araçlarından telefonun önemini kavrama ve görgü kurallarınıuygun kullanabilir;- Dilekçe, davetiye ve tebrik kartı, duyuru ve mektup yazma kurallarınıkavrayabilir;- Günlük ilişkilerin gerektirdiği farklı durumlara göre uygun konuşmave davranabilir;- Çevresindeki sosyal olayları anlamlandırma ve yorumlayabilir;- Kitaplıktan yararlanabilir, çocuk kitaplarından ve dergi gazetelerdenyararlanabilir;- İmlâ kurallarını uygulayabilir;- Noktalama işaretlerini doğru yazar ve yerinde kullanabilir;- Bilgi, duygu ve düşüncelerini sunmak amacıyla bilişim teknolojisin-

den yararlanabilir;- Dersteki iletişim bilgi teknolojıjinin kullanılmasını yeteneklendirilir.

Eğitim ve Bilim Bakanı, dokuzyıllık ilköğretim eğitimindeki 4 sınıf içinTürkçe öğretim dersi programını no. 07-4044/1 kararıyla 22.05.2008 ta-rihinde onayladı.

60

СРПСКИ ЈEЗИК

НAСТAВНИПРОГРAМDEВEТГОDИШЊE ОСНОВНО ОBРAЗОВAЊE

61

62

На основу члана 55 става 1 Закона о организацији и раду ор-гана државне управе („Сл. весник на РМ“ бр. 58/00 и 44/02)члана 24 и 26 Закона о основном образовању („Сл. весник наРМ“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03,63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 и 51/07), мин-истар образовања и науке донео је наставни програм за пред-мет срpски језик за VI разред деветгодишње основне школе.

63

1. ЦИЉЕВИ НАСТАВЕ У VIРАЗРЕДУ

q da zna poreklo srpskog jezika, glagoqi~kog i }irili~kogpisma; q da razlikuje i zna pojmove, sadràje iz fonetike srpskogjezika;q da prepoznaje vrste re~i: imenice, prideve, zamenice i dase upozna sa wihovom deklinacijom;q da prepoznaje glagole i da se osposobi da prepoznaje infi -nitiv;q da ume da otkriva podmet i prirok u re~enici i prilo{keodrednice i da ih koristi radi oboga}ivawa izraàvawa;q da pravi razliku u pogledu leksi~kog zna~ewa sinonima,an tonima, paronima, homonima;q da primewuje pravopisna pravila u odnosu na skra}enice isastavqenog pisawa re~i;q da koristi prenosno zna~ewe re~i;q da se osposobi da razlikuje tri kwièvna roda;q da se osposobi da pravi razliku izme|u fabule i sadràja;q da se osposobi da otkriva karakteristike basne, novele,dra me;q da se osposobi da prepoznaje monolog i dijalog u dramskomtekstu; q da se osposobi da prepoznaje lirske vrste i da komenta ri -{e motive u wima;q da se osposobi da defini{e stilske figure epitet, me ta -

fo ru, pomparaciju i kontrast, da prepoznaje i da daje sop-stvene primere kojima oboga}uje izraàvaweq da se osposobi da otkriva obele`ja lirsko-epskih dela; q da se osposobi da vodi razgovor, da formuli{e pitawa zaintervju; q da se osposobi da pripoveda i opisuje hronolo{ki i retro-spektivno; q da se osposobi da napi{e vest, izve{taj, saop{tewe; q da razvija sposobnost da pravi diktat sa promenom i stvar-ala~ki diktat; q da razvija svest o procesima stvarawa kwige; q da se osposobi da spozna ulogu reìsera, glumca, kostimo-grafa i scenografa u dramskoj pretstavi; q da se osposobi da pravi razliku izme|u filmske ideje i si -no psisa.

NAPOMENA: S obzirom na to da u {estom razredu u~enicitreba da sistematiziraju predhodno ste~ena znawa iz pred-meta Srpski jezik, nastavnicima se preporu~uje da pa`wu us-mere na pro{irivawe znawa iz novih nastavnih sadràja

64

2. КОНКРЕТНИ ЦИЉЕВИ

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: Језик

Циљеви Садржaји Појмови Активности и методе

U~enik/u~enica se ospo sob qa va:• da zna poreklo srpskog jezika;• da prepoznaje glagoqi~ko i }i -rili~ko pismo (na faksimilu);• da uo~ava razlike izme|u sta ro s -lovenske }irilice i savremenog}irili~kog pisma;• da zna poreklo latinice;

• Poteklo srpskog jezika• Praslovenski i staros lo -venski jezik (osnovni po -daci)• Staroslovenske azbuke:glagoqica i }irilica• Poreklo latinice • Savremeno }irili~ko ilatini~ko pismo

• Praslovenski je -zik;• Staroslovenskijezik • glagoqica;• }irilica;• latinica;• sovremena pisma;

Ve`bi za vizuelno upoznavawe sta-roslovenskog jezika (fotokopije pi-sanih spomenika). Tekstovi sa gla go -qi ~ kim i }irili~nim pis mom. Po -re |e we staroslovenske }i rilice sasavremenim }irili~ nim pismom.Ve`be za pisawe tekstova latini-com.

FONETIKA

• da razlikuje suglasnike i samo-glasnike;• da zna slogotvornata funkcija nasamoglaskite;• da prepoznaje vrste suglasnika (so-nante i opstruente);

• Podela glasova (samoglas-nici i suglasnici)• Podela suglasnika: op-struenti i sonanti

• samoglasnici (vokali);• suglasnici(konsonanti);• sonanti;• opstruenti;

Ve`be za pravilan izgovor suglasni -ka i samoglasnika. Ve`be za deqewe re~i na slogove.Ve` be zaodre|ivawe vrsta suglasni -ka.

• da se navikava da pravilno akcen-tuje re~i u usmenom iz ra ̀ a vawu;

• da zna osnovne informacije o ak-centskom sistemu srpskog jezika;

• Akcent u srpskom jeziku• Karakteristke sistema• Duìna i intonacija

• акцент;• дужина;• интонација;

Ve`be za pravilno akcentirawe pu -tem ~itawa tekstova i usmenog iz ra -àvawa. Ve`be za obeleàvawe mesta ak-centa.

65

Циљеви Садржаји Појмови Активности и методе

MORFOLOGIJA

• da prepoznaje vrste re~i;• da odre|uje grupu u koju spadajuvrste re~i (promenqive ili ne-promenqive),

• Morfolo{ka klasifika-cija re~i: promenqive i ne-promenqive re~i

• morfolo{ka klasi-fikacija re~i

Ve`be za prepoznavawe vrsta re~i.Ve`be za klasifikovawe re~i ugrupe.

• da sistematizuje i pro{iruje zna -we o imenicama;• da razlikuje i klasifikuje ime-nice po zna~ewu;• da upozna pojam deklinacije i dazna deklinacijske kategorije: rod,broj i pade`;• da zna da mewawem nastavaka ime-nice dobijaju nove pade`ne ob li -ke;• da savlada deklinaciju do avtoma-tizma i da pravilno upotrebqavapredloge u skladu sa pade`nim ob -licima imenica;• da uo~ava glasovne promene nas -ta le u pade`nom obliku imenice,

• Podela imenica po zna ~e -wu: sopstvene, op{te, zbir -ne, materijalne, aps trak t -ne, glagolske;• Deklinacija kod imenica• Rod i broj kod imenica• Pojam i pade`; • Gramati~ka osnova i na-stavak za oblik;

• imenice: sopstvene,op{te, zbirne, mate-rijalne, apstraktne,glagolske;• rod i broj;• deklinacija;• pade`; • gramati~ka osnova;• nastavak za oblik;

Ve`be za prepoznavawe imenicaraz li~itih po zna~ewu.Ve`be na tekstovima uz primenuimeni~ke deklinacije kori{}ewemraspoloìvih nastavnih sreds t ava.Ve`be na pripremqenim teksto-vima sa ciqem dopisivawa pa de` -nih nastavaka, otkrivawa pogre{noupotrebqenih pade`nih oblika iupotrebe predloga sa imenicama upade`nom obliku.

• da prepoznaje glagole kao vrstere~i;• da sistematizuje znawa u vezi sakonjugacijskim kategorijama ste -~e nim u predhodnim razredima;• da prepoznaje iskazni, zapovednii mogu}i na~in (bez definisawe);

• Glagoli• Kategorija na~ina kodgla gola (bez definisawe)

• glagoli; Ve`be za prepoznavawe glagola iodre|ivawe wihovih gramati~kihkategorija.Ve`be za prepoznavawe iskaznog,zapovednog i mogu}eg na~ina (bezdefinisawe).

66


• da zna materijalne prideve;• da pro{iruje znawa o pridevima(ste~ena u predhodnim razredima) uvezi sa zna~ewem prideva i sa kate-gorijama roda i broja;• da zna da se pridev usagla{ava saimenicom pored koje stoje po rodu,broju i padeù i da se po pade`nomobliku imenice prepoznaje u kom jepadeù upotrebqen pridev (bez de-taqnog upoznavawa sa karakteri-stikama deklinacije prideva);

• Materijalni pridevi • Upotreba prideva • Uskla|ivawe prideva saimenicom pored koje jeupotrebqen u rodu, broju ipadeù

• materijalni pridevi;• uskla|ivawe pridevasa ime nicom; • rod, broj i pade`;

Ve`be za prepoznavawe materi-jalnih prideva.Ponavqawe i sistematizovaweznawa o pridevima ste~enih upredhodnim razredima.Ve`be za uskla|ivawe prideva saimenicom pored koje e upotreb-qen u rodu, broju i padeù.

• da prepoznajea i primewuje zame-nice kao vrste re~i;• da ih kategorizuje po wihovomzna~ewu i da zna wihove gra mat i~ keosobine;• da upotrebqava pravilno oblikezamenica i da uo~ava pade`ne ob -like (bez detaqnog upoznavawa sawihovom deklinacijom);

• Imeni~ke zamenice:• li~ne zamenice• zamenica sebe, se• upitna zamenica za licai stvari ko, {ta ({to) isloène zamenice izve-dene od we• op{te zamenice Pridevske zamenice:• prisvojne• pokazne• upitno-odnosne• neodrede|ene• odri~ne• op{teDeklinacija

• imeni~ke zamenice;• li~ne;• zamenica sebe, se???;• upitna zamenica zalica i stvari;• sloène zamenice; • op{te zamenice;• pridevski zamenice• prisvojne;• pokazne;• upitne;• odnosne;• neopredeqene;• odri~ni;• op{te;• deklinacija

Ve`bi za prepoznavawe i prime-wivawe zamenica i wihove vrste.Ve`be uo~avawe i razlikovawegramati~kih karakteristika za-menica (pridevskih i imeni~ -kih).

67


СИНТАКСА

• da ume da otkriva podmeti prirok u re~enici;• da imewuje vrstu re~ikoja je u funkciji podmetau re~enici;

• Re~enica: glavni re ~e -ni~ ki delovi (podmet iprirok) • Podmet: re~i {to sejavqaju funkciji podmeta

• podmet i prirok; Ve`be za prepoznavawe podmeta i pri-roka.Ve`be za pokazivawe vrste re~i u fun-kciji podmeta i za samostalno sastav-qawe re~enica ss razli~~itim vrs ta -ma re~i u ovoj funkciji.

• da prepoznaje i imewujeprilo{ke odredbe;• da zna da pravilno kori-sti prilo{ke odredbe uizraàvawu;• da ume da oboga}ujeizraàvawe primenomprilo{kih odredaba;

• Prilo{ke odredbe za:mesto, vreme, na~in ikoli~inu

• prilo{ke odredbe: za mes -to, vreme i na~in;

Ve`be za prepoznavawe i klasifici-rawe prilo{kih odredaba po vrsti.

• da prepoznaje sloènere~enice;• da usvoji pojam sloènere~enice;

• Sloèna re~enica:pojam sloène re~enice

• sloèna re~enica; Ve`be za otkrivawe sloène re~enice.Ve`be za sastavqawe sloènihre~enica.

68


РЕЧНИК И СТИЛ

• da razlikuje osnovno odprenosnog zna~ewa re~i;• da koristi prenosno zna~ewere~i u ciqu oboga}ivawaizraàvawa.

• Upotreba re~i u wihovomosnovnom zna~ewu i mogu}nostiupotrebe u prenosnom zna~ewu

• re~nik i stil;• osnovno i prenosnozna~ewa re~i;

Ve`be za sagledavawe osnovnog iprenosnog zna~ewa re~i. Ve`be za primenu na znawa uoboga}ivawa svog re~nika istila.

• da pravi razliku u pogledu lek-sti~kog zna~ewa sinonima, an-otonima i paronima; • da oboga}uje izraàvawe pri-menom ovih re~i;• da razlikuje osnovno od pre nos -nog zna~ewa re~i;• da koristi prenosno zna~ewere~i u ciqu oboga}ivawa izra -à vawa;

• Leksi~ko zna~ewe re~i:sinonima, antonima i paronima• Upotreba re~i u wihovom os -nov nom i prenosnom zna~ewu

• sinonimi;• antonimi;• paronimi;• osnovno i prenosnozna~ewe re~i;

Ve`be otkrivawa re~i po wiho-vom leksi~kom zna~ewu.Ve`bi primewivawa ovih re~i utekstu.Ve`be sagledavawa osnovnog iprenosnog zna~ewa re~i.

ПРАВОПИС

• da zna zna~ewe pomenutih skra -}enica;• da koristi skra}enice u pisme-nom izraàvawu;

• Skra}enice za obra}awe li-cima, za mere u metri~kom si-stemu i za ostale mere iveli~ine

• skra}enice; Ve`be za obja{wvawe pomenutihskra}enica. Ve`be za skra}ivawe re~i. Upo-treba Pravopisa.

• daprimewuje pravila sastavqe-nog pisawa re~i.

• Sastavqeno pisawe sloènihre~i: imenica, prideva, prilogai brojeva

• sastavqeno pisawere~i.

Ve`be za sastavqeno pisawere~i.Diktat. Upotreba Pravopisa.

69

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ: КЊИЖЕВНОСТ И ЛЕКТИРА


КЊИЖЕВНОСТ

U~enik/u~enica se osposob-qava:• da razume razlike izme|ukwièvnih rodova;- da ume da obja{wava razlikeizme|u wih;- da prepoznje kwièvne rodovepo spoqa{wim razlikama;

• Podela kwièvnosti(sa naglaskom na spo qa -{ we razlike) po rodovi -ma: lirika, epika i dra -ma

• kwièvni rodovi:lirika, epika i dra -ma;

Kwièvni tekstovi iz ova tri kwièvnaroda. Upore|ivawe istih.Ve`be za obja{wavawe razlika izme|ukwièvnih dela. Ve`be za kwièvno stvarawe u ova trikwièvna roda.

ПРОЗА

• da razume razliku izme|u fa-bule i sadràja:• da ume da prezentuje fibu lu izu~enog (pro~itanog) tek sta;• da prezentuje sadràj u~e nogteksta;

• Fabula i sadràj tek-sta

• fabula i sadràj; Ve`be za prezentirawe fabule u tekstu.Ve`be za prezentirawe sodràja istogteksta. Ve`be za razlikovawe fabule odsa dr ̀ aja. Ve`be za pismeno predstavqawefabule i sadràja iz pro~itanog dela.

• da otkriva obele`ja pri~e kaokratku prozu;• da ume da napi{e kratku pri~uprimenom ste~enih znawa o ele-mentima epike;

• Obele`ja pri~e • pri~a; îtawe pri~a. Ve`be za otkrivawe ele-menata pri~e. Primena audio sredstva.Ve`be za stvarawe..

• da prepoznaje elemente no-vele;• da pravi razliku izme|u no-vele i pri~e;• da poku{a da napi{e novelu;

• Obele`ja novele – po -re |ewe s pri~om

• novela; îtawe novele. Ve`be za sagledavawe el-emenata novele kao vrste dela. Pismenave`ba za pisawe novele.

70


• da defini{e pripoveda~kufor mu u prvom i u tre}em licu;• da ume da prepozna sveznaju}egpripoveda~a po na~inu pripo ve -dawa;

• pripoveda~ u prvom i u tre}emlicu i sveznaju}i pripoveda~

• narator (pripoveda~)

Tekstovi za otkrivawe pozicije pri-poveda~a. Ve`be za prepri~avawe uprvom i tre}em licu. Govorne ve`beza prezentirawe sveznaju}eg pripo-veda~a. Audio sresdstva.

• da sagleda specifiku dramskogteksta u odnosu na epiku iliriku;• da preoblikuje odlomak dram-skog teksta u pripoveda~kioblik;• da pi{e kratak dramski tekst;

• Pojam drame (kao kwièvnogroda)

• drama; Dramski tekstovi. Razgovori o speci-fikama dramskog teksta u pore|ewusa lirikom i epikom. Audio sredstvo. Li~ni rad – pismenave`ba sa primenom znawa.

• da gi prepoznaje dijaloge imonologe u dramskom tekstu;• da u~estvuje u diskusijama tipakomunikacijskog dijaloga;• da uo~ava razliku izme|u di-jaloga u delu i dijaloga u komu-nikaciji;

• Dijalog i monolog u dramskomtekstu – Komunikacijski dijalog

• dijalog i mono-log;

Tekstovi za pore|ewe dramskog dija-loga sa dijalogom u epskim i lirskimtekstovima. Ve`be za vo|ewe me }u -sobnog komunikacijskog dijaloga. Na-stupawe sa monologom. Audio sred-stva.

• da objasni specifiku pojedinihdramskih vrsta i wihovaobele`ja;• da diskutuje o sodràjnim ele-mentima u osnovnim dramskimvrstama;

• Osnovne dramske vrste • komedija, tra-gedija i savreme -na drama

Dramski tekstovi (odlomci). Ve`beza sagledavawe specifika dramskogteksta. Ve`be za pore|ewe dramskog,lirskog i epskog teksta. Audio ivideo zapisi. Poseta dramskih pred-stava. Pisawe kratkog dramskog tek-sta. Ve`be za dramatizaciju tekstova.

71


ПОЕЗИЈА

• da razume zna~ewe pojmova;• da sagleda zna~ewe vizuelnih iauditivnih elemenata za slikovi-tost poetskog dela;• da ume da kombinuje ove elementeu svojim stvarala~kim tek stovima;

• Vizuelni i auditivnielementi poetskih dela

• vizuelno i audi-tivno;

Slu{awe tekstova pomo}u audio sred-stava. Diskusije o auditivnim i vi-zuelnim elementima u wima. îtawedela sa ovakvim elementima. Ve`be zapoetsko stvarawe primenom ovih ele-menata.

• da prepoznaje vrste lirskih pe-sama po motivima;• da komentri{e prepletawe mo-tive u lirskim delima;• da stvara lirska dela na datim(ili samostalno odbranim) moti-vima;

• Lirske vrste:a) qubovne pesneb) patriotske pesnev) opisne pesme (pejza`ne)

• vrste lirskih pe -sama;

Izbor lirskih pesama (sa razli~itimmotivima). Recitovawe tih pesama.Razgovor o motivima i klasifikacijapo motivima. Audio sredstvo. Ve`beza stvarawe li~nih dela.

• da usvoji stilske figure;• da ih prepoznaje i pokazuje u tek-stovima;• da ume da daje svoje primere;

• Stilske figure: epitet,anafora i epifora.

• stilske figure:epitet, anafora iepifora;

Tekstovi iz narodne i autorske kwi -èvnosti. Ve`be za recitovawe dela.îtawe dela. Diskusije o upotrebqe-nim stilskim figurama i o ciqu upo-trebe. Audio sredstvo.

• da otkriva lirske i epske ele-mente u delima.

• Obele`ja lirsko-epskihpesama

• lirsko-epske pes me Lirsko-epske pesme iz narodne i izautorske kwièvnosti. Ve`be za re-citovawe tih pesama. Ve`be za otkri-vawe lirskih i epskih elemenata.Li~ni radovi ove vrste..

72

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ:Изражавање и стварање


U~enik/u~enica se osposobqava: • da upotrebqava odgovaraju}e re~i zaprijatnu i kulturnu komunikaciju;• da vodi slu`ben i privetan raz govorsa: razrednim stare {i nom, nasa-tavnikom, direktorom, pedagogogom isl.;

• Razgovor kao vrsta komu-nikacije: formulisawe pi-tawa i odgovori na pitawa • Intervju

• razgovor;• intervju;

Ve`be za kulturnu me|usobnu komu-nikaciju. Improvizovani razgovorisa selekcijom re~i u zavisnosti odtoga s kim se komunicira. Ve`be udvojkama (parovima) za vo|eweslu`benog i privetnog razgovora.

• da ume ukratko da prepri~ava do ̀ i -vqena doga|awa (selekcija podataka);• da oboga}uje izraàvawe upot re bomizraznih sredstava;• da prepoznaje i prezentira pri po ve -dawe po hronologiji (po redu doga|awa)i retrospektiv no (po se }awima);• da uo~i detaqe u opisima i wihovozna~ewe za tekst;

• Hronolo{ki i retros pek -tiv no pripovedawe • Detaqno opisivawe • Opisivawe likova i li~ -nos ti

• prepri~avawe;• pripovedawe;• opisivawe;• lik i li~nost;

Ve`be za te~no, ìvo i zanimqivopripovedawe. Ve`be za obo ga }i va wesopsstvenog izraàvawa upotrebomizraznih sredstava. Ve`be za hro no -lo{ko i pripovedawe doìvqenihdoga|aja. Ve`be za detaqno opisi-vawe primenom izraznih sredstava.

• da pi{e izve{taj o radu {kolske sek-cija za razrednu i |a~ku zajednicu;• da selektira ~iwenice;

• Obave{tavawe • izve{taj; Ve`bi za pisawe izve{taja. Teks to -vi iz novina i ~asopisa. Saop{tewai vesti na oglasnoj tabli.

• da primewuje znawa za ~itawe di-jaloga, monologa, prepri~avawa autora(glas, dikcija, pokreti i sl.);• da ume scenski (improvizovano) daizvede dramski tekst (pomo}u mimika,gestova, pokreta, glasa i sl.);

• Scenske izvedbe • dramatizacija; Pismene i usmene ve`be za preds ta -v qawe tekstova po ulogama. Ve`be za ~itawe tekstova po ulo-gama. Organizovawe improvizovanih scen-skih isvedbi.

73


ПИСМЕНО ИЗРАЖАВАЊЕ

• da pripoveda, prepri~ava, opi-suje u pismenomaobliku;• da primewuje znawa iz pravopisa,stila i jezika i jezi~kih normi;

• Pismeno izraàvawe:pripovedawe,prepri~avawe,opisivawe, lik i li~nost

• pripovedawe;• prepri~avawe;• opisivawe;• lik i li~nost;

Ve`be za pismeno stvarawe. Ve`be zaprimenu ste~enih znawa za pismenoizraàvawe.

• da pravi promene u tekstu ilire~enicama koje mu diktiraju(primena glagolskih vremena, za-mena odgovaraju}ih re~i i sl.);

• Diktat sa promenama • Stvarala~ki diktat

• diktat. Pripremqeni odgovaraju}i tekstoviza diktat sa promenama i za stva-rala~ki diktat. Rad u parovima same|usobnim diktirawem.

• Pismeni zadatak – oba-vezno tri u toku godine(jedan u I polug|u, dva vo II)

Napomena: Koristiti odgovaraju}esavremene metode i mehanike ~itawai pisawa koje }e doprineti dau~enici kriti~ki razmi{qaju.

74

ПРОГРАМСКО ПОДРУЧЈЕ:Медијумска култура


U~enik/u~enica se osposobqava:• da razlikuje elektronske od{tampanih medijuma;• da imewuje procese u stvarawuknige;• da prepoznaje rubrike u nov-inama i ~asopisima;

• Vrste medijum: elektron-ski i {tampani• Kwiga kao medijum (odideje do kwige)• Novine, ~asopisi i ru-brike

• medijumui: {tam -pani i elektron-ski;

Novine i ~asopisi.Ve`be za razlikovawe elektronskihod {tampanih medijuma.Ve`be za stvarawe kwiga.

• da zna ulogu reìsera, glumca,kostimografa i scenografa;• da razlikuje glumca od artiste;

• Reìser• Glumac• Kostimograf• Scenograf

• reìser;• glumac;• kostimograf;• scenograf;

• da zna ulogu medioteke. • Medioteka • medioteka. Poseta medioteke.Razgovori sa zaposlenima u mediote ci.Ve`be za kori{}ewe odgovaraju}egsof tvera u medioteci za pretraì va -we podataka iz oblasta kwièvnosti,filma i pozori{ta.

75

3. ДИДАКТИЧКЕ ПРЕПОРУКЕ

Sodràj nastavnog programa za predmet srpski jezik omogu -}uje integrisano planirawe sa nastavom iz predmeta: upoz-navawe okoline, matematika, likovno obrazovawe, muzi~koobrazovawe i fizi~ko obrazovawe. U integrisano planirawepredmetnog podru~ja Jezik mogu se ukqu~iti i sadràji iz:upoznavawa okoline (kada se u~enik upoznaje sa vrstama re~iu usmenom i pismenom izraàvawu, imewuju}i i opisuju}iokolinu); matematike (prilikom shvatawa odnosa izme|ustvari i re~i, pojmova: gore/dole; levo/desno; nisko/visoko;povla~ewe linija ili sa pribli`nom i ta~anom brojno{}uborjeva kao vrste re~i); likovnog obrazovawa (povla~ewemrazli~itih linija vr{i se priprema za pisawe, kada se slo-bodnim okretawem dolazi do elemenata slova); muzi~kog ob -razovawa (kroz sadràje koji su povezani sa samoglasni cima isuglasnicima); fizi~kog obrazovawa (kada su u pitawu ve`biza pravilno disawe i ve`be za razvoj sitne muskulatureruku). Sadràji iz ovog podru~ja, kao {to su otkrivawe poet-skih slika, analiza likova, doga|aja iz dela, mogu se povezatisa sadràjima iz nastavnih predmeta upoznavawe okoline,matematika, likovno obrazovawe, muzi~ko obrazovawe ifizi~ko obrazovawe.U ukupno planirawe sadràja nastavnog predmeta srpski je -zik treba ukqu~ivati i planirawa koja su povezana sa vred-novawem postignu}a u~enika za vreme realizacije i na krajuodre|enih obrazovnih perioda.Planirawe nastave srpskog jezika treba da bude u koordi-naciji sa Nastavnim planom i programom za ovaj predmet i daobuhata programske sadràje svih obrazovno-vaspitnih pod -ru~ja (Jezik, îtawe, Kwièvnost i lektira, Izraàvawe istvarawe i Medijumska kultura). Prilikom odre|ivawa bro ja~asova za predmetna podru~ja, treba imati u vidu i specifikeuslova za izvo|ewe ove nastave u {koli gde nastavnik radi.

Prilikom planirawa treba imati u vidu respektivnu vred-nost strukturnih podru~ja. Tako|e treba imati u vidu ~iwe -nicu da se, u planu rada, programskim sadràjima iz pred-metnog podru~ja daje mesto i planira vreme za wihovu real-izaciju u skladu sa wihovom obrazovno-vaspitnom vredno{ }uu odnosu na programske ciqeve i zadatke. Ne moè se i netre ba posvetiti podjednaku pa`wu svim sadràjima u nastavi.Polazni osnov prilikom planirawa treba da ~ine nastavnisadràj, potrebno vreme za realizaciju, kao i nivo pos tig -nu}a postavqenih ciqeva. Ipak, preporu~uje se da nema upe -~at qivo velikih vremenskih odstupawa za realizaciju sa dr -àja.

Preporuke za kori{}ewe godi{weg fonda ~asova: 144 ~asagodi{we, 4 ~asa sedmi~no.

Po nastavnim podru~jima predlaè se: Jezik – 60 ~asova:îtawe, kwièvnost i lektira – 50 ~asova; Izraàvawe istvarawe – 24 ~asa; Medijumska kultura – 10 ~asova.

Nastavna sredstva:• uxbenik izabran na nivou {kole za odgovaraju}i predmet,odobren od strae ministra - ~itanka;• enciklopedije, re~nici i sl.;• internet, obrazovni softveri;• ~asopisi – tradicionalno potvrdeni ~asopisi za decu(odobreni ~asopisi);• audio-vizuelna sredstva i druga sredstva u zavisnosti odpredmeta – CD;• drugi izvori u~ewa u neposrednoj okolini: spomenici kul-ture, muzeji, domovi kulture, biblioteke, bioskopi, po-zori{ta, nacionalni parkovi itd.

76

ДИЈАГНОСТИЧКО ПРОВЕРАВАЊЕ И ОЦЕЊИВАЊЕ

Na po~etku {kolske godine nastavnik vr{i dijagnosti~koproveravawe i ocewivawe sa ciqem da spozna stawe onakvokakvo jeste u funkciji kvalitetnog planirawa i realizovawabudu}ih aktivnosti. Dijagnosti~ko proveravawe nastavnikmoè da realizuje primenom vi{e instrumenata kao {to su:dijagnosti~ki testovi, provera pomo}u usmenih pitawakoje je pripremio nastavnik,provera pomo}u usmenih pitawakoje su pripremili u~enici, pisawem kratkih sastava.Dobiveni pokazateqi predznawa u~enika predstavqaju osnovza planirawe i realizaciju nastavnog programa, kao i za oce-wivawe postignu}a u~enika u toku nastavne godine.

ФОРМАТИВНО ОЦЕЊИВАЊЕ

U toku nastave srpskog jezika u {estom razredu preporu~ujese formativno pra}ewe koje }e omogu}iti formirawe objek-tivnih opisa kao povratnu informaciju o postignu}imau~enika u odre|enom vremenskom periodu koje se upisuju i sabroj~anom ocenom. Pra}ewe postignu}a u~enika nastavnikmoè da realizuje kori{}ewem vi{e metoda ocewivawa:• Razgovori nastavnik/u~enik• Usmene prezentacije• Pismene ve`be• Testovi• Doma}i zadaci• Portfolio - sakupqawe pokazateqa (de~je izrade, dela,iskazi i sl.) za svkog u~enika posebno;

• Portfolio treba da bude dostupno roditeqima u toku cele{kolske godine kako bi oni mogli da doprinesu kvalitetnojrealizaciji nastavae iz srpskog jezika.• Portfolio u~enika sa pro~i{}enim i selektiranim po-dacima nastavqa se u narednom, vi{em razredu.

СУМАТИВНО ОЦЕЊИВАЊЕ – Na osnovu ukupnih podatakadobivenih pra}ewem i proverom postignu}a u~enika u tokurealizacije nastavnog programa, nastavnik konstatuje (op i su -je) i izvodi broj~anu ocenu postignu}a svakog u~enika pojed-ina~no, u okviru svakog programskog podru~ja.

Na kraju {kolske godine, nastavnik izvodi odgovaraju}u nu-meri~ku ocenu.

4. ОЦЕНИВАЊЕ ПОСТИГНУЋА УЧЕНИКА

77

6. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВНИКАДАР

7. ОЧЕКИВАНИ РЕЗУЛТАТИ5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗАЦИЈУ НАСТАВНОГ

ПРОГРАМА

U odnosu na prostorne uslove program se temeqi na norma-tivu za prostor, opremu i nastavna sredstva zadevetogodi{wu osnovnu {kolu donetog od strane ministraza obrazovawe Re{ewem br. 0–1830/1 28. 02. 2008 godine.

Za realizaciju nastavnog programa za Srpski jezik, a u skladusa Zakonom o osnovnom obrazovawu, predvi|eno je da ovu nas-tavu realizuju nastavnici koji su zavr{ili:- Filolo{ki fakultet – Grupu za srpski jezik.Filolo{ki fakultet – Grupu za makedonski jezik, srpskijezik i kwièvnost;

U~enik/u~enica:• znae poreklo staroslovenskog od praslovenskog jezika, ra-zlikuje glagoqi~ko od }irili~kog pisma;• deli glasove na samoglasnike i suglasnike, na sonante i op-struente:• priviknuva se na pravilno akcentovawe vo srpskom jezikukao i na duìnu intonacije`;• prepoznaje vrste re~i i wihovu podelu na menqive i nemen-qive:• prepoznaje vrstu imenica i glagolske imenice:• prepoznaje i kategorizuje prideeve po vrsti;• prepoznaje zamenice i wihove vrste;• uo~ava vrste re~i u funkciji podmeta i otkriva glagolskogi imeni~kog priroka i samostalno sastavqa re~enicu pomo}uwih;• prepoznaje k klasificira prilo{ke odredbe i zna pravilniredosled u re~enici i wihovu upotrebu;• ume da sastavi sloènu re~enicu;• primewuje sinonime, homonime, paronime i antonime u tek-stu;• upotrebqava pravopis skra}enica, a savladao/la je i os nov -no prenosno zna~ewe re~i;• zna podelu na tri kwièvna roda;• razlikuje fabulu od sadràja;• otkriva obele`ja pri~e;• prepoznaje elemente novele, drame, naratora, dijaloga:• sagledava osnovne dramske vrste;• razume i otkriva vizuelne i auditivne elemente u poetskomdelu;

78

Наставни програм за срpски језик у шестом разреду девето-годишњег основног образовања донео је министар образовањаи науке решењем бр. 07-4050/1 године 22.05.2008.

• prepoznaje lirske vrste i izrazna sredstva: epitet, meta-foru, kompoziciju i kontrast; • otkriva obele`ja lirskih–epskih pesama;• vodi improvizovane razgovore i intervjua;• hronolo{ki prepri~ava, pri~a, opisuje i pi{e vest, i z ve{ -taj, saop{tewe;• improvizuje dramatizaciju;• razlikuje {tampane od elektronskih medijuma;• zna ulogu reìsera, glumca, kostimografa i scenografa udramskoj predstavi;• razlikuje filmsku ideju od sinopsisa i zna ulogu medioteke.

79

ЈAЗИК И КУЛТУРA НA РОМИТE

НAСТAВНAПРОГРAМA

DEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

80

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02) и член 24 и 26 од Зако-нот за основно образование („Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02,40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06и 51/07) министерот за образование и наука донесе Наставнапрограма по јазик и култура на Ромите за VI одделение на де-ветгодишното основно училиште.

81

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО VI ОДДЕЛЕНИЕ


q да се оспособи да чита со разбирање различи текстови; q да раскажува усно и писмено во минато време за настани ислучувања;q да зборува и пишува во идно време за настани и случувањаи да користи соодветни јазични елементи;q да умее писмено да се изразува со пишување краток состав,писмо и сл.;q да користи основни граматички и правописни правила приговорењето, читањето и пишувањето;q да го збогатува речникот со нови зборови на ромски јазик;q да учествува во разговор во кој искажува свое мислење, чув-ства и факти;q да развива чувство на припадност кон својата култура ипочит кон другите култури.

82


СЛУШAЊE, ГОВОРEЊE, ЧИТAЊE И ПИШУВAЊE


Ученикот/ученичката:- да прави разлика меѓу народнатаи уметничка литература;- да ги разликува основните белезина поезијата и прозата;- да ги препознава мотивите волир ските песни и др. творби;- да разговара и опишува лирскислики;- да ги увидува настаните во епскапесна;- да ги увидува крактеристиките наликовите;- да разговара за хронолошкиот редна настаните во литературна твор -ба;- да согледува разлика меѓу описи идијалози;- да стекнува основни знаења задрамата;- да умее да води разговор за акту -ел ни теми и сл.;- да изразува сопствено мислење запознати теми;- да раскажува за настани од ми на -то то;- да чита течно текстови со соод-ветна интонација и акцент;

- Народна, уметничка литература- Поезија –проза Poezija-proza- Лирска песна – Lirikani gili- Драма-Drama- Епска песна - eprikani gili- Басна – Tikni paramisjori-Мотиви и пораки-Motivoja thaj bi^halde hafija- Ликови – Sime- Опишување- Монолог – jekhrigalo vekeripe- Дијалог -Dujdènengoro lafikeripeДрама - драмаЛектира - lektiraФилм - filmoМедиумска култура - Mediumengirikultu raТекст – tekstoСтихотворба – giliТекст за народни херои – teksto ba{eselikane bare mur{aТелефонски разговор – tel. lafikeripeПесна – Gili- Текст со акцентирани зборови

Paramisja, gila, tekstojaGilà, teksto- l gila ba{o omangipa thajavera

Akteria, manu{a so lenathan jenhe dramate- o Ruv thaj Loknji...- so ovela ko teksto thaj sosiklilamAvdive ka sikljova akaja giliLafikeribe thaj pu~ile keripeteatroskiri performansa O parno RomTe dikha filmo thaj komen-taro Teartro, TV, radio, lil- drabaripe thaj lafikeripe- drabiripe, lafikeribe, akte-roja, uravipeâ~utni intonacia, drabaripependàrunte manu{aAloo, [ukar dive, sar sijan?Ka ikljova?Drabaripe thaj analiza, rimaTe ovel arakhli savi si akajaproza ki gili

- Читање текстови од на -родното и уметнич ко тотворештво.- Читање литературнитек стови: поезија и про -за.- Лирски песни – анали зана истите (мотив, лир скислики).- Епски творби – анали зана творбите (со акцентна мотивите и пораките).- Опишување ликови инивните особини.- Разговори за основни тебелези на драмскиоттекст.Пишување на состав зате ма од училишниот жи -вот.- Раскажување на нас танод минатото на уче ни кот.- Вежби за повторува њена искази (изговор, гра-матички структури и во -кабулар).- Вежби за зборување ипишување на кратки опи -

83


- да ја разбира содржинатана информациите од раз лич -ни извори;- да разбира подолги описина секојдневни активностии дејства;- да пишува поопширни ин-формации за себе и другите;- да пишува од лично искус т -во за минатото (настан, ак-тивности);- да ги опишува своите пла-нови за во иднина;- да раскажува самостојно запозната тема;- да раскажува за настани одминатото.

- Народни приказни Пре-ведување на текст од другпознат јазик- Простор, место, настан- Реалистичен текст - Фантастичен текст- Датуми – datumoja- Месеци – masekoja- Години - ber{a- Разговори за книгата- Патронен празник - Пишување молба - Пријателство - Пишување на самостоенсостав

Kobor ilo o gari? Sekundja,minutja;â~utno akcentiripe teksto….O Thagar thaj o ~ora Te oven dikhle e verver Odaja, kher, thaj averaSoske si akava â~utno teksto?Gindipe amare fantaziasaSavo dive siam? Savo data? Savo masek siam?

Kobor ber{ isi tut? Savo ber{Siam?Siklovipe, xra,pvo{e, bibliote -ka…Baro dive e sikljovlinakoroXramovipe molba…..Amalipe: tu sijan miro maj {u -kar amal- korkore butjakoro xramo-vipe

си, барање/давање каратки информа-ции и др. - Разговори за интересот на ученицитеи нивните секојдневни активности и др.- Вежби за изразување на свое мислење.- Разговори за минати настани.- Вежби за вклучување во кратки дија-лози и драматизации, користејќи из ра -зи за културно однесување кон други -те.- Читање на реалистичен текст и разго-вор за содржината во текстот.- Читање на фантастичен текст и разго-вор за содржината во текстот.- Раскажување за прославувањето напразниците во семејството и училиш те -то.- Вежби со:- читање на дијалози, приказни и рас ка -зи;- читање на нови зборови, реченици икратки дијалози и поврзување со сли -ки;- подвлекување и дополнување зборовиво реченици и довршување реченици(трансформации);- вежби за пишување писмо, кратка би о графија и др.;- раскажување на личните планови науче никот.

84

ЈAЗИК, ГРAМAТИКA, ПРAВОПИС


Ученикот/ученичката:- да се запознава со па -дежите во ромскиот ја зик;- да знае да наоѓа примериза падежите;- да умее да степенува при-давка;- да ги разликува опис ни те,показните и прашалнитепри давки и правил но да гиприменува во ус ниот и пи-смениот го вор;- да ги разликува поврат-ните и прашалните заменкиод другите зборо ви;- да употребува глаголи восегашно, минато и идновре ме;- да ги разликува прос ти теи редните броеви и да гиупотребува во ус ни от и пи-смениот говор;- да ги употребува интер-пункциските знаци во ди-ректен говор;- да умее да користи кра-тенки во текст; - да научи да пишува мол ба.

- Падежи (како поимбез дефиниција)- Акцент во ромскиотја зик- Придавки: описни,по казни и прашални,посесивни

- Степенување на при-давка- Заменки – повратни ипрашални заменки- Глаголи (сегашно,ми нто и идно време)Глаголска именка- Броеви – редни бро е -ви- Членување на броеви - Интерпункциски зна -ци: две точки, тире ина водници во дирек-тен говор; акцент, апо-строф и надреден знак- Скратување на зборо -ви (ОУ; ТВ...)- Пишување на молба

- Ulavipe, thaj so sikavelasar ovela hramondo o ak-cento - Maj{uzo manu{- Odoja manu{ni si la~hi- O vordon si miro- Ishanardine - Me mange gndivala- Kjeripne - Avava- Aviljum- Ka avav- Pekipe maro- Genja- Jekhto, dujto

- (:, (-), („ “), (;), (/), (\) (‘)- F[, TV, PTT, DVD, SMS.

Ridàkerava tumen te ika-len mange…

- Вежби со примери за акцентирање на зборо-вите.Вежби со примери за падежите во ромскиотјазик.- Активности за степенување на придавки(parno, parneder, majparno).- Разликување и правилна примена на опис -ни, показни, прашални и посесивни придав -ки.- Вежби за расликување на заменките од дру-гите зборови и нивна правилна употреба воусниот и писмениот говор.- Вежби за примена на глаголите во сегашно(повратни и неправилни), минато и идно вре -ме.Вежби за: разликување на редните од глав-ните бороеви.- Правилно пишување и примена на реднитеброеви.- Вежби за правилна употреба на интерпун-кциските знаци во директен говор.- Вежби за употреба на кратенки во текст,како на пр.: РМ, ОУ, ТВ итн.- Пишување на молба.

85

ИЗРAЗУВAЊE И ТВОРEЊE


Усно изразување

Ученикот/ученичката:- да умее да прераскажува тек-стови по даден план;- да опишува настани и случкиод лично искуство.

- Прераскажувавање на текст -ови со следење на хронологи-јата на настанот (по даденплан)- Раскажување на лични до жи -ву вања (по даден план)

- Прераскажување- Раскажување - Опишување- Известување- Нови зборови и изрази.

Mujeskoro vakeripe, motho-vipe, deipe informacia

Вежби за:- прераскажување на обработе -ни текстови;- раскажување на лични дожи -ву вања (по даден план);- известување на хронолошкиред (по даден план).

Писмено изразување

- да опишува текстови со заменана форми на именки,к придавкии глаголи;- да прераскажува обработентекст со менување на крајот натекстот;- да одговара на прашања одобработен текст;-да раскашува за доживеан на-стан (прослава, излет, и сл.);

- Пишување на текст со заменана форми на именки, придав -ки и глаголи- Раскажување по даден поче -ток- Писмени одговори на пра ша -ња од обработен текст- Раскажување за доживеаннас тан

- Форми на именки:Mahir, Belgia, Marsel Me,phuv, vov- Нови зборови и изрази одраз лични текстови.

- Пишување на текстови со за-мена на форми на именки, при-давки и глаголи.- Раскажување по даден поче -ток.- Писмени одговори на праша -ња од обработен текст.- Раскажување на доживеан нас -тан.

86

КУЛТУРA НA РОМИТE


Ученикот/ученичката:- да се поттикнува да слушапесни од музичкото творештвона Ромите;

- да се воведува во литератур-ното творештво на Ромите;

- да познава стари занаети идруги обележја од животот наРомите.

- Историја и култура на Ро-мите- Народни песни, инстру-менти, носии, ора и игри

- Детски литературни твор -би

- Стари занаети и другиобележја од животот на Ро-мите

- Првите населувања на Ро-мите

- Историски податоци

- Народни песни, инстру-менти, носии, ора и игри;Dimie, Davuli,Xerdelezi, Xerdelezeski ri gili

- Детски литературни твор - би, стари занаети и другиобе лежја од животот наРоми те

- Преселби

- Раскажување на текстови.- Слушање на народни ромски пес -ни.

- Запознавање со традиционални -те музички инструменти, носии иора.

- Разговор за познати ромски авто -ри на детска литература.- Посета на занаетчиски дуќан.- Разгледување на фотографии сообе лежја од животот на Ромите.

87

При планирањето на содржините наставникот/наставничкататреба да се придржува на правилата на постапност и систе-матичност, така што при разработката на новите содржини дасе следи спиралната прогресија, односно секогаш врз основана познатите содржини да се надградуваат нови при што по-деднакво се развиваат четирите јазични вештини: слушање,го ворење, читање и пишување. За да може да се постигне цел -та на наставата по овој предмет се налага потреба да се плани-раат и да се обработуваат претежно содржини (текстови, пес -ни, раскази и сл.) на ромски јазик во кои се содржат инте рес нитеми, обичаи и други карактеристики поврзани со јазикот икултурата на ромскиот народ.

Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонd на часови – 72 часагодишно, 2 часа неделно.- По наставни подрачја се предлага за: Слушање, говорење ипишување – 30 часа; Изразување и творење – 18; Јазик – 15;Култура на Ромите – 9 часа.

Наставни средства:- учебник избран за соодветниот предмет, одобрен од странана министерот;- сликовници, приказни, песни, списанија, енциклопеции,реченици и сл.;- аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредметот – ЦД;- други извори на учење: Интернет.

Предметот јазик и кулtура на Ромиtе ги опфаќа следните под -рачја: Слушање, Говорење, Чиtање и pишување; Јазик; Изразу-вање и tворење и Кулtура на Ромиtе.

При планирањето на наставата во VI одделение настав ни -кот/наставничката важно е да има предвид дека треба да гиплани ра интегрално целите, содржините и активностите одсите наставни подрачја во наставната програма за да може дасе постигне систематско поврзување и целовитост во слу ша -њето, говрењето, читањето, изразувањето и творењето на ром-ски литературен јазик. Исто така, треба да внимава во интег -рал ното планирање да не се запостават некои битни каракте-ристики на ромскиот јазик што се предвидени со наставнатапрограма. Бидејќи овој наставен предмет во VI одделение сеизучува со два часа неделно, наставната програма одговара наразвојните карактеристики на учениците и предвидениотфонд на часови.Како што е веќе наведено, секое наставно подрачје интеракци-ски упатува на системот на наставата по предметот јазик и кул -тура на Ромите. Предметните подрачја даваат такви мож ностиспоред структурата на целите и содржините, па во таа смислане може да се разработуваат содржини (песни, раскази, на-родни приказни, басни и сл.), а притоа да не се користат фор-мите на изразување и творење (прераскажување, опишу вање)или да не се внимава на знаењата за јазикот во изразувањето итворењето). Оваа пооврзаност меѓу наставните под рачја попредметот јазик и култура на Ромите е битна карактеристикакоја се надградува со поврзување на содр жи ните од овој пред-мет со другите предмети, што претставува ва жен принцип вореализацијата на натавата во основното учи лиш те.


88


На почетокот на учебната година наставникот/наставничкатаприбира показатели со цел да се запознае со предзнаењата научениците за ромскиот јазик во функција на квалитетнотопланирање и реализирање на идните активности. Исто така,навреме треба да воспостави контакт со родителите и да ги за-познае со карактеристиките на наставната програма по ром-ски јазик, начинот на обработката на содржините во наставатаи следењето на постигањата на учениците (особено дека вошесто одделение, во текот на годината, учениците се оцену-ваат со описна и бројчана оценка, а на крајот на наставната го-дина добиваат свидетелства со бројчани оценки). Притоа тре -ба да се нагласи дека оценката по овој предмет влијае наопштиот успех на ученикот.

ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ - Во текот на наставата по ромскијазик во шесто одделение се препорачува формативно следењекое вклучува изработка и водење на портфолио на ученицитешто опфаќа:- собирање на показатели (детски изработки, творби, искази исл.) за секој ученик посебно;- тековни (формативни) однапред подготвени, евалвационилисти за ској ученик, кои се пополнуваат по конкретна неговаактивност во кои наставникот ја бележи фактичката состојба.

СУМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ – Врз основа на целокупните пода-тоци од формативното оценување наставникот го опишуваразвојот на секој ученик поединечно во рамките на секое про-грамско подрачје од наставната програма по ромски јазик.

ДОСТАПНОСТ И ПРООДНОСТ НА ПОРТФОЛИОТО - Завршната описна оценка заедно со бројчаната оцека се до-ставува до родителите и станува дел од портфолиото на уче -ни кот.- Портфолито на ученикот со прочистени и селектирани пода-тоци за ученикот се пренесува во наредното, повисоко одделе-ние.

НАЧИНИ НА ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ - Согласно со при-родата на програмата по јазик и култура на Ромите во шестоодделение, може да се применуваат различни методи и тех-ники за усно и pисмено pроверување на pосtиgањаtа на учени-коt (gоворни вежби, pрезенtации, pисмени вежби и сл.).

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗАЦИЈА НА НАСТАВНАТА

ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставни средстваза I и VI одделение донесен од страна на министерот за образо-вание и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28.02.2008.

89


Воспитно-образовната работа во шесто одделение може да јаизведува лице кое добро го говори ромскиот јазик и коезавршило:филолошки факултет – наставна насока;педагошки факултет; Филозофски факултет – Институт за педагогија, дипломиранпедагог.Забелешка – Во случај на немање на соодветен кадар може дасе вклучат и наставници со завршена педагошка академија.

7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ

Ученикот/ученичката:qда знае да чита и да го разбира текстот што го чита илигово ри;qда умее писмено да се изразува во различни форми (пишувакраток состав, писмо и сл.);qда знае да зборува и пишува во идно време и правилно да гиприменува соодветните јазични елементи;qда раскажува усно и писмено во минато време за настани ислучувања;qда знае нови зборови на ромски јазик;qумешно да се вклучува во разговор и да знае да искаже своемислење и доживувања од случки и настани;qда покажува интерес за изучување на ромскиот јазик, народ-ните песни и обичаи на Ромите.

Наставната програма по јазик и кулtура на Ромиtе за VI одде-ление на деветгодишното основно образование ја донесе ми-нистерот за образование и наука со решение бр. 07-4089 од22.05.2008 година.

90

91

ЈAЗИК И КУЛТУРA НA BОШЊACИТE

НAСТAВНAПРОГРAМADEВEТГОDИШНО ОСНОВНО ОBРAЗОВAНИE

92

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02) и член 24 и 26 од Зако-нот за основно образование („Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02,40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06и 51/07) министерот за образование и наука донесе Наставнапрограма по јазик и култура на Бошњаците за VI одделение надеветгодишното основно училиште.

93


q да усвојува знаења за гласовниот систем: гласовни промени

во променливи и непроменливи зборови и акцент;

q да користи правописни правила при читањето и пишување -

то;

q да усвојува знаења за деклинацијата, конјугацијата како

мор фолошки појави;

q да чита и прераскажува литературни творби на босански ја -

зик соодветни на возраста:

q да го збогатува речникот со нови зборови од босанскиот

јазик:

q да се поттикне да усвојува знаења за народната и уметнич -

ка та литература и култура на Бошњаците и на другите заедни -

ци во Република Македонија;

q да развива чувство за припадност кон Република Македони -

ја, бошњачкиот народ и почит кон другите култури.


94


ЈAЗИК


Граматика


- да знае да ја дефини раподелбата во гласовниотсистем;

- да умее да ги препознавагласовните промени водек линацијата и компара-цијата на зборовите;

- да ги научи правилата заакцентот во босанскиотја зик;

- да знае да ги разликуваменливите, делумно мен-ливите и неменливитезбо рови;

- да ги препознава проме-ните кај зборовите (безде финирање на поимитедеклинација и коњугаци -ја);

- Гласовниот систем набосанскиот јазик

- Гласовни промени водеклинацијата и компа-рацијата на зборовите

- Нагласени и ненагла-сени зборови

- Морфолошка поделбана зборовите: менливи,делумно променливи инеменливи зборови

- Видови промени кајзбо ровите: деклинацијаи конјугација

- Деклинацијата каковид на промена кај збо-ровите: падежи: номина-тив, генитив, да тив, аку-затив, вокатив, инстру-ментал и локатив

- Самогласки - Согласки- Едначење по звучностPrimjer: hljep~i}(hljeb + по звучност);Primjer: hljep + ~i})I и IIPalatalizacija, Primjer: I pal.juna~e (junak + e),Putn~e (putnik + e) Primjer: II pal.Orah – orasi, Ruka – ruci;- ЈотувањеPrimjer:Mlad – mladi;Sladak – sla|I;преглас на вокалите Primjeri:e:o=te~i tôki:u = posipati;posuti;a:I = mài – micati- непостојано а.Примјери:

- Утврдување на стекнатите знаења за са-могласките и согласките (маркирање наса могласките, т.е. согласки во текст).- Воочување на промената во зборовитепри едначење по звучност.- Препознавање на гласовната појава пола-тализација во речениците со заокружу ва -ње на точниот број. - Вежби со откривање на промената назбо ровите кај придавките во компаратив,односно јотување.- Вежби за воочување на промената пре-глас на вокалите и непостојано а во зборо-вите.- Воочување на разликите на долг и кратокакцент со изразно читање на текст.- Откривање на менливите, делумно мен-ливите и неменливите зборови во кратоктекст.- Наставно ливче (користење на работнилистови).- Откривање и подвлекување на проме-ните кај зборовите (именки, заменки, при-давки, броеви, глаголи итн.) во текст.(Deklinacija)Primeri: Dvije na{e vrijedne u~enice…

95


- да умее да ги откривападежите во зборовите сопоставување нападежните прашања;

- да препознава видовиименки во текст;

- да ги открива падежнитеформи кај именките одмаш ки, женски и среденрод:

- да препознава видовиза менки во текст;

- да ги идентификува при-давките и да ги знае нив-ните функции:

- да ги усогласува падеж -ни те промени кај придав-ките;

- да ги разликува степени -те кај придавките.

- Именки – општи, сопс т -ве ни, збирни и материјал -ни

- Падежни промени кајименките од машки, жен -ски и среден род

- Заменки:

- присвојни

- прашално-односни

- општи

- Придавки (општо па деж -ни промени кај придав-ките

Ловац/ловца/ловцу/ловца/ловцем….Нагласени Зборови, Ненагласени ЗборовиPrimjeri: 1) lûd, fûd, glâd,mlâd, lîst, dîn…

2) me (:mene),Te (:tebe), si (:jesi).Менливи Делумно менливи и немен-ливи зборовиPromjenjljive:a) Imenice, zamenice, pridjevi iglagoli.b) Polupromjenlive:brojevi i prilozi.v) Nepromjenjlive: prijedlozi, veznici, rijecce i iz-vici- Деклинација - Конјугација

Номинатив(ko?{ta/{to?)genitive,(od) koga? ~ega?dativ, (kome? ~emu?)Akuzativ,

Dviju nasih vrjednih u~enica….(Konjugacija)Primjeri: Aldin tr~i najbrè ….Oti~i ~e{ …..; Mi radimo……- Вежби за откривање на падежите со по-ставување на падежни прашања;- препознавање на падежите во реченицисо поставување на прашања и заокру жу -ва ње на на точни/неточни.- Разликување на општи, сопствени, збир -ни и материјални именки во реченици.- Користење на работни листови.- Препознавање на падежните променикај именките од машки род.Primjeri: N. grad G. grada D. gradu A. gradV. grade I. gradom L. gradu.- Препознавање на падежните променикај именките од женски род.Primjeri: N. knjiga G. knjige D. knjizi A.knjigu V. Knjigo I. knjigom L. knjizi.- Препознавање на падежните променикај именките од среден род.Primjeri: N. jutro G. jutra D. jutru a. jutro V.jutro I. jutrom L. jutro- Повторување за стекнатите знаења зазаменките.- Вежби за препознавање на присвојните,прашално-односните и општите заменки.- Разликување на описните, присвојните иматеријалните придавки во реченици икратки текстови.

Primjer: „Ov~ica je vrjedno I uporno vjezbala

96


(koga? {ta/{to? Vokativ,Dozivanje (oj! Hej!)Instrumental, (s kim? s ~im)Lokativ.(o) kome?(o) ~emu?Именки: - општи,- сопствени,- збирни.- материјални.Primjeri: majka, otac, Bosna, Amina, djeca, cvje~e, voda, zrak...- Падежите кај именките од машки, женски и среден род- Заменки: - присвојни:Primjeri: ja – moj,ti – tvoj itd.- прашално – односни:Primjeri: köji / kòji- општи:Primjeri: svakakav, sva~iji I dr. Придавки:- падежи кај придавките.

Позитив, компаратив и суперлатив

I postizala lijep uspeh. Jednog dana, u {umi, naosamljenom mjestu, Aska je srela vuka“.- Препознавање на падежните промени кајпридавките.Primjeri: Planinski zrak, planinskoga zraka, pla-ninskom zraku.- Препознавање на формите на компарација кајпридавките во реченици.- Стекнување на придавки со надградување напридавките во реченици.Primjeri: brz, brì, najbrì; lijep, ljep{i, najljep{i;

97


Правопис

Ученикот/ученичката:- да умее правилно да ги из -говори и пишува „~ и }“ вопадежните форми на им ен -ките и во степенуванитеформи на придавките;

- да умее правилно да го из-говара и пишува гласот „h“во именските, придавскитеи заменските фор ми.

Изговор и пишување на „~и }” во падежни форми наименките иво степенува -ни форми на придавкитекако и гласот „h“ во имен-ските, придавските и за-менските форми

„~ и }“ во падежни форми кајименките и во степенувани -те форми на придавките;

- како и гласот „h“

- Изговор и пишување на „~ и }“ вопадежни форми на именките и во сте-пенувани форми на придавките.

- Изговор и пишување на гласот „h“ воименки, придавки и заменки.Primjeri: o~ev savjet, o~eva/ o~evog sav-jeta, o~evu/o~evom savjetu;Primjeri: hrast, hrana, snaha, hrapav, njih(ih) itd.



Усно изразување

Ученикот/ученичката:- да знае усно да пре рас ка -жува по текот на настанитево текстот;- да умее да раскаже своедо живување или сведош т -во;- да знае да опише настан похронологија на случувања -та.

- Прераскажување на ос но в -ната содржина на прочитантекст (следејќи го текот нанастаните)- Раскажување на лично до -живување, сведоштво и сл.- Усно опишување на лик:според некои карактери с -тики - Настан по хронологија наистиот

Прераскажување

Раскажување

Опишување

- Вежби за прераскажување на текстсо следење на текот на настаните.- Вежби за раскажување на лично до -жи вување или сведоштво.- Вежби за опишување на лик со него-вите надворешни црти.- Вежби за опишување на настан поредослед.

98


Писмено изразување

Ученикот/ученичката:- да прераскаже писменотекст следејќи го текот нанастаните;- да знае да раскажува иопи шува писмено свое до -жи вување или лик со освртна надворешниот изглед исл.;- да пишува самостојно по-кана според правописнитеправила;- да пишува диктат со пра-вилно користење на грама -тичките правила; - да умее да пишува составпо дадена тема од традици-јата на Бошњаците.

- Прераскажување на про чи -тан текст следејќи го текотна настаните- Раскажување на свое до -жи вување, сведоштво и сл.- Опишување лик според не -кои карактеристики- Пишување на покана додру гар, наставник, родител - Диктат со правилно корис -тење на граматичките пра -вила- Пишување состав по даде -на тема поврзана со тради-цијата

Прераскажување(писмено)

Раскажување

Опишување

Покана

Диктат

Активности за писмено изразување- Прераскажување на текст со следе -ње на текот на настаните.- Раскажување на лично доживување,сведоштво итн.- Опишување на лик од обработентекст според некои карактеристики.- Пишување на покана со запознава -ње и осмислување на содржината,целта и правописните знаци.- Дикатат со правилно користење награматичките правила.- Читање на состави од учениците нададена тема од традицијата на Бош -ња ците.

99

ЛИТEРAТУРA И КУЛТУРA НA BОШЊACИТE


Ученикот/ученичката:- да се запознае со карак те рис тич -ните творби од босанската поезија,про за и драма со фрагменти од из-брани творби;- да ги открива основните каракте-ристики на народната поезија;- да се запознае со композицијатапес на (организација на стиховите вострофи);- да открива поетска слика во лир-ска песна;- да одредува тематика и изразнисредства во поезијата;- да открива епитет и компарацијаво поезијата;- да ги открвива карактеристките нанародната проза;- да знае што е раскажување (го пре-познава раскажувачот во текстот, јаоткрива тематиката и текот на на-станот);- да умее да открива ликови вотекст;- да знае што е сиже;- да умее да дефинира раскажувачкаформа во прво и во трето лице;- да ги проширува сознанијата зараскажувачките жанрови.

Видови литература Народна литература Поезија Народна песна Лирски и епски песниКомпозиција на песна:стих, строфа, рима Поетска слика во лир-ска пес наЕпитет КомпарацијаПрозаНародна приказна Карактеристики нанародната приказна Ликови: главни и спо-редни.Сиже Раскажувач (наратор)Куси (кратки) епскинарод ни жанрови:- пословици - брзозборки - приспивни песни - благослови

Литература: пое-зија, проза и дра -маНародна литера-тураЛирски и епскипес ниКомпозиција напес ната: стих,стро фа, римаПоетска сликаЕпитет КомпарацијаНародна приказ -на Карактеристикина народнатапри казна Ликови: главни испоредниСижеРаскажувач(нара тор)ПословициБрзозборки Приспивнипесни Благослови

- Со избор и анализа на повеќе текстови севоочува поимот за убавиот збор и различнитевидови на литература.- Вежби за утврдување на карактеристиките нанародната поезија.- Осознавање на композицијата на песната и ор-ганизацијата (на стиховите во строфа).- Определување на поетска слика во лирскапесна.- Осознавање на тематиката и изразните сред-ства во поезијата.- Вежби за препознавање на епитетот и компа-рацијата во поезијата.- Утврдување на белезите на народната прозасо проверување низ материјалот на народнитеприказни.- Препознавање на раскажувачот во текст.- Воочување на ликовите во текстот со изразу-вање на некои карактерис тики.- Вежби за разбирање на поимот сиже и изгот-вување на сиже.- Вежби за разликување на рас ка жу ва чот вопрво и трето лице во одбрани текстови.- Запознавање со кусите епски народни жан-рови.- Кажување на брзозборки со посветување вни-мание на гласовите ~ и }.- Собирање и слушање народни приспивни пес -ни кај Бошњаците. - Разговор за благословите кај Бошњаците.

100


Култура на Bошњаците

Ученикот/ученичката:- да ги прошири знаењатаод музичкото творештво наБош њаците;- да препознава некои оби -чаи на Бошњаците;- да знае да опише стар за -на ет на Бошњаците;- да се запознава со празни-ците кои ги празнуваатБош ња ците;- да ги забележува слично-стите на обичаите, музич ко -то творештво и сл. кај Бош -њаците и културата на дур-гите заедици во Р. Македо-нија.

Народни песни, инструмен -ти, носии, ора и игри- Народни обичаи и обреди- Стари занаети кај Бошња-ците- Празници

Народни песни:STADE SE CVIJE]E RO -SOM KITITI ZAPJEVALA BULBUL PTI -CA, ZMAJ OD BOSNE Инструменти НосијаPrimjer: selska и gradska,Ора и игри Kolo: sarajkaНародни обичаи и обредиObi~aj za svadbu: Prstenova -njeСтари занаети и градбиRezbarstvoПразнициPrimeri: Kurban Bajram

- Собирање и слушање на народни бо ш -њачки песни.- Запознавање со традиционалните му -зички инструменти, носии и ора.- Разговори за обичаите и обредите наБошњаците.- Разговор за обичаите и обредите наБошњаците.- Разговор за занаетите кои се нај чес тикај Бошњаците.- Разгледување на фотографии со ка-рактеристични примери од минатотово животот на Бошњаците.- Разговор на тема: Како се подготву-ваат и како ги празнуваат Бошњаци тесвоите празници.- Разговор за сличностите во култура такај Бошњаците и другите заедници воРепублика Македонија.

101

Предметот јазик и кулtура на Бошњациtе ги опфаќа след-ните подрачја: Јазик (Граматика), Изразување и творење, Ли-тература и Култура на Бошњаците.

При планирањето на наставата во VI одделение нас тав ни кот/ -наставничката важно е да има предвид дека треба интег ралнода се планираат целите, содржините и активностите од ситенаставни подрачја во наставната програма за да може да се по-стигне целовитост во изучувањето на граматиката, изразува-њето и творењето на босански литературен јазик. Исто така,подеднакво треба да внимава (во интегралното планирање) дане се запостават некои од битните карактеристики на босан-скиот јазик, како и содржините од литературата и културатана Бошњаците. Бидејќи овој наставен предмет во VI одделениесе изучува со по два часа неделно, наставната програма одго-вара на развојните карактеристики на учениците и предвиде-ниот фонд на часови. Така наставникот/наставничката мо жеда планира глобално во рамките на 26 наставни часа да посве-тува соодветно внимание на содржините и активнос тите за ја-зикот (граматика, правопис и правоговор); на 22 нас тавни часада планира содржини и активности за изразување и творења;на 24 наставни часа на содржини и активности за литерату-рата и културата на Бошњаците (народни пес ни, инструменти,носии, ора и игри; обичаи и обреди; стари занаети и други обе -лежја во животот на Бошњаците) кои се интегрирани со дру-гите наставни подрачја.Како што е веќе наведено, секое наставно подрачје интерак -циски упатува на целините на предметот јазик и култура на Бош њаците. Предметните подрачја даваат такви можностиспо ред нивната структура, па во таа смисла не може да се раз -ра ботуваат содржини (песни, раскази, народни приказни, бас -ни и сл.), а притоа да не се користат формите на изразување и


творење (прераскажување, опишување) или да не се внимавана граматичката точност при говорењето и пи шувањето или,пак, содржините за јазикот да се разгледуваат независно одтекстовите што се обработуваат, како и да не се користат знае-њата за јазикот во изразувањето и творењето. Оваа поврзаноство изучувањето на босанскиот јазик е битна карактеристика,исто како што е и поврзаноста на предметот со другите пред-метни содржини, што претставува ва жен принцип во наста-вата и учењето во основното учи лиш те.При планирањето на содржините наставникот/наставничкататреба да се придржува на правилата на постапност и система -тич ност, така што во текот на учебната година да се даде ак-цент за разработка на содржини и активности со користење налатиницата.Исто така, за да може да се постигне целта на наставата по овојпредмет се налага потреба наставникот/наставничката да пла-нира и да обработува претежно содржини (текстови, песни,рас кази и сл.) на босански јазик во кои се содржат теми за оби -ча ите и другите обележја од областа на јазикот и култура та наБош њаците.Освен тоа наставникот/наставничката треба да посвети пого-лемо вниамание за правилната употреба на падежите во босан-скиот јазик во усното и писменото изразување на ученици те.

Наставни средства:- учебник избран на ниво на училиштето за соодветниот пред-мет, одобрен од страна на министерот;- енциклопедии, реченици и сл.;- аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредмето – ЦД;- други извори на учење: Интернет.

102


На почетокот на учебната година наставникот/наставничкатаприбира показатели со цел да се запознае со предзнаењата научениците за босанскиот јазик, во функција на квалитетнотопланирање и реализирање на идните активности. Исто така,треба да воспостави контакт со родителите и да ги запознае сокарактеристиките на наставната програма по босански јазикза VI одделение и со начинот на обработката на содржините,следењето на постигањата на учениците особено дека вошесто одделение учениците се оценуваат со описна и бројчанаоценка, а на крајот на наставната година ученикот добива сви-детелство со бројчани оценки. Притоа треба да се нагласи декаоценката по овој предмет влијае на општиот успех на учени-кот.

ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ - Во текот на наставата по босан-ски јазик во шесто одделение се препорачува формативно сле-дење кое вклучува изработка и водење на портфолио на уче -ниците што опфаќа:- собирање на показатели (детски изработки, творби, искази исл.) за секој ученик посебно;- тековни (формативни), однапред подготвени, евалвационилисти за секој ученик, кои се пополнуваат по конкретни актив-ности или студии на случај во кои наставникот/насатав нич ка -та ја бележи фактичката состојба.

СУМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ- Врз основа на целокупните подато -ци од формативното оценување наставникот/наставничка таво текот на годината ги оценува со описна и бројчана оцен ка, ана крајот на наставната година изведува само број ча ни оцен -ки.

ДОСТАПНОСТ И ПРООДНОСТ НА ПОРТФОЛИОТО - Портфолиото на ученикот со прочистени и селектирани по-датоци за ученикот се пренесува во наредното, повисоко одде-ление.

НАЧИН НА ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ – Согласно со приро-дата на предметот јазик и култура на Бошњаците во шесто од-деление, може да се применуваат различни методи и техникиза усно и pисмено pроверување на pосtиgањаtа на ученикоt(gоворни вежби, pрезенtации, pисмени веж би и сл.).


ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставни средстваод I до VI одделение донесен од страна на министерот за обра-зование и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28.02.2008 го-дина.

103


Воспитно-образовната работа во четврто одделение може да јаизведува лице кое говори на босански јазик и кое завршилофилолошки факултет – наставна насока:- Историја на книжевноста на народите на СФРЈ, со српскијазик како втор главен предмет (по стара програма);- Македонска книжевност и јужнословенска книжевност, сосрпски јазик како втор главен предмет;- Македонски јазик, српски јазик и книжевност;- Српски јазик А (по стара програма);- Босански, хрватски, српски јазик и книжевност.

7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ ВО ПЕ-РИОДОТ 0Д IV ДО VI ОДДЕЛЕНИЕ

Ученикот/ученичката:q ги познава гласовите и ги разликува самогласките од сог -лас ките на босанскиот јазик;qпрепознава гласовни промени на зборовите и знае да ме-нува именка;q го определува бројот на слоговите во зборот;q знае правописни норми за пренесување на дел од зборот одеден ред во друг;qправилно го изговара и пишува гласот h при изразување итво рење;qправилно ги изговара и пишува специфичните гласови вобосанскиот јазик;

qкористи нагласени и ненагласени зборови;q ги знае правилата за акцентот во босанскиот јазик;qразликува именки, придавки, заменки и броеви и правилноги употребува во своето јазично изразување;q знае да употребува глаголи во сегашно, минато и идно вре -ме (без дефинирање на граматичката појава);qразликува менливи, делумно менливи и неменливи зборови;qразликува деклинација и конјугација без дефинирање напоимите;q знае што е падеж и го препознава со помош на падежнитепрашања;qразликува видови именки;q знае фонетски промени при деклинацијата;qразликува видови заменки и правилно ги употребува во сво -е то јазично изразување;qразликува видови придавки и ги воочува падежните про-мени кај нив;qумее да ги степенува придавките;qразликува проста реченица и го одредува подметот и приро-кот;qразликува народен од стандареден босански јазик и нив-ните карактеристики;qраскажува, прераскажува и пишува куси текстови за на-стани, по јави и предмети во усна и писмена форма користејќиги две те азбуки;qпишува честитка, разгледница, покана, писмо;qпишува состави на теми од традицијата, народното тво реш -т во на Бошњаците;qпрепознава хронолошки ред на настаните во расказ, бајка,басна, драмски текст;q знае да ја одреди тематиката и да направи план на текстот;qразликува изразно од драмско читање со интонација, темпо,ритам и пауза;qда определува место и време на настанот во текстот;qда определува главен и спореден лик во текст; да опишуваосновни карактеристики на ликовите;

104

qпрепознава различни видови литература;qнаведува дела и автори на поезија, проза и драма од бош -њач кото творештво;qнаведува песни, ора, инструменти од народното творештвона Бошњаците;q знае обичаи и обреди кај Бошњаците;qопишува занаети кај Бошњаците во минатото и денес;qнабројува празници кај Бошњаците и разговара за нивнотозначење и празнување.

Наставната програма по јазик и кулtура на Бошњациtе за VIодделение на деветгодишното основно образование ја донесеминистерот за образование и наука со решение бр. 07-4094 од22. 05. 2008 година.

105

ЈAЗИК И КУЛТУРA НA ВЛAСИТE


106

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Службен весник на Ре-публика Македонија“ бр. 58/00, 44/02) и член 24 и 26 од Зако-нот за основно образование („Службен весник на РепубликаМакедонија“ бр. 44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99, 29/02,40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06и 51/07) министерот за образование и наука донесе Наставнапрограма по јазик и култура на Власите за VI одделение на де-ветгодишното основно училиште.

107



q да се осопсоби да чита со разбирање различни текстови;q да зборува и пишува во сегашно, минато и идно време за на-стани и случувања, користејќи соодветни јазични елементи;q да умее писмено да се изразува во различни форми: опи шу -вање, пишување краток состав; раскажување;q да раскажува, усно и писмено, настани и случувања во мина -то време;q да користи граматички и правописни норми при говорење -то, читањето и пишувањето;q да го збогатува речникот со нови зборови и изрази на влаш -ки јазик;q да учествува во разговор во кој ќе искажува свое мислење,чувства и факти;q да развива чувство на припадност кон својата култура и по -чит кон другите култури.

108


СЛУШAЊE, ГОВОРEЊE, ЧИТAЊE И ПИШУВAЊE


Ученикот/ученичката:- да се оспособува да разбирапосложени текстови;- да го открива и разбира хро-нолошкиот редослед на наста-ните во расказ и приказна;

- да се оспособува да зборуваза настани од секојдневниотжи вот и да користи сегашно,минато и идно време;

- да се поттикнува да читаточ но текстови со соодветнаинтонација и акцент;- да се оспособува да ја разби -ра содржината на текстови одраз лични извори (подолгиопи си на секојдневни актив-ности и дејства);- да се поттикнува да го от -кри ва значењето на непознатзбор или израз во познат кон-текст;- да се оспособува да пишувапоопширни писмени составиза себе и другите;- да умее да пишува од лично

- Животот во нашатаоколинаAnvãrliga di mini

- Слободно времеChiro liber

- Појави во природа -та и однесувањетона луѓетоTsi ari tu natur?

- Моите активностиActivit ã Tsli-a meali

- Што можам - Tsi potu- Што умеам- Tsi shitiu/minduescu ca pot

- Опишување - Раскажување напоз ната тема

- Населба, град, село, татко-винаCãsabã, hoarã, patridã- Музика, филм, детски прет -стави и спортMuzicã, film, sport, spectasoli tificiuritsã- Празници – Sãrbãtori- Објекти (автобуска и же лез -ничка станица, аеродром) дру -ги служби и професии – Garã, aeroport…- Телефонски разговори- Расказ, приказна, песна (pir-mif, cãntic)- Викенд, распуст, патувања,превозни средства (vichend,vacantsã)- Временски услови (ладно,топло, дожд, снег, магла)- Muhladã, arcuari; ploai- Исхрана - mãcãri- Облека: видови на облека иобув ки, величини, мода- Stranji shi pãputsã, moda- Нарачка во ресторан- Tu restorantu- Допаѓање/недопаѓање

- Слушање и читање со разбирање на опи -си, и други текстови.- Откривање на хронолошкиот редоследна настаните (подредувња на реченициво текст, точен/неточен итн.).- Разговори за секојдневни активности ипланови.- Пишување на кратки описи, барање/да-вање кратки информации и др.- Разговори за интересот на учениците инивните секојдневни активности и др. - Разговор на тема: „Моите секојдневниак тивности“.- Искажување на сопствено мислење заод редена тема.- Разговори за минати настани.Зборување за своите секојдневни актив-ности и за плановите.- Раскажување за познати теми за нас та -ни од мин атото.- Читање и разбирање на дијалози, при-казни и раскази.- Трансформации на реченици.- Подредување на реченици во подолгтекст.- Пишување писмо, кратка биографија идр. - Раскажување за нешто што се случило

109


искуство за минатото (настан,активности);

- да се оспособува да ги опи -шува своите планови за во ид-нина;

- да умее да раскажува самос -тојно за позната тема (усноили писмено).

Изрази за:- барање/давањеCaftu minduearea-a.., dau Informari ca…Информации за времето и вре-менските условиCum easti chirolu?- Барање/давањеинформации за просторотlu, Cãt largu easti…?- Барање/давање мислење –Minduescu ca…- Предлагање/прифаќање илинеприфаќање на предлогLipseashti/ nu lipseashti; nu pi-stipsescu ca…- Искажување на свое мис ле ње- Minduescu ca… - Интонација и акцент

порано.- Раскажување за личните планови на уче -никот и сл. - Пишување пораки, пријателски писма. - Опишување на желби, планови за идни-ната.- Раскажување за позната тема (усно и пис -мено).

110

ЈAЗИК


Граматика

Ученикот/ученичката:- да се оспособува да ги пре-познава падежите кај имен-ките;

- да се оспособува да ги пре-познава описните, показнитеи прашалните придавки ипра вил но да ги применува воусниот и писмениот говор;

- да умее да ги разликува по-вратните и прашалните за -мен ки од другите зборови;

- да употребува глаголи во се -гашно, минато и идно вре ме;

- да умее да ги разликувапрос тите и редните броеви ида ги употребува во усниот иписмениот говор;

- да се оспособува да разлику -ва прилози за време и место ида ги применува во усното ипис меното изразување.

• Падежи кај имен-ките• Придавки:- описни, - показни; - прашални.• Заменки:– повратни - прашални заменки

• Глаголи (сегашно,минато и идно вре -ме)

• Броеви – редни бро -е ви

• Прилози за време и место

• Падежи • Придавки:- описни (mari, njic), показни(aestã Casã) прашални (carifeatã easti…), • Заменки:- повратни (mi, ti, nã) и- прашални заменки (cari),• Глаголи:- сегашно време sapã;- идно va s-sapã;- минато време;sãpã (imperfectul),• Броеви: редни броеви, unã,dau, prort• Прилози за време (mani, azã, aseara)- Прилози за место (aoa, aclo,

- Препознавање и примена на падежитекај именките.- Препознавање на описни, показни ипрашални придавки.- Разликување на заменките од другитезборови и нивна правилна употреба воус ниот и писмениот говор.

- Вежби за примена на глаголите во се -гашно (повратни и неправилни), минатои идно време; Ini, vini, va-zinã.

- Разликување на редните од главнитеброеви. - Правилно пишување и примена на ред-ните броеви. Tehtu: Cros.- Усвојување и разликување на прило-зите за време и место од другите збо-рови.- Читањње и пишување реченици и крат -ки текстови, со правилна примена наприлозите за време и место.

111



Усно изразувањеУченикот/ученичката:- да се оспособува да прерас ка -жува текстови по даден план;

- да се поттикнува усно и пи-смено да опишува настани ислучки од лично искуство.

- Пишување на текст со за-мена на форми на именки(lemnu), придавки (limnusit)и глаголи во даден кон-текст (tai lemnu).

- Раскажување на содржи нипо даден почеток или крај.- Писмени одговори на пра -шања од обработен текст.- Раскажување за доживеаннастан.

- Форми на именки - Нови зборови и изрази одраз лични текстови

- Пишување на текстови со заменана форми на именки, придавки иглаголи.

- Раскажување по даден почетокили крај на настанот.- Писмени одговори на прашањаод обработен текст.- Раскажување на доживеан нас -тан.


Правопис

Ученикот/ученичката:- да се поттикнува правилнода ги употребува интерпунк -цис ките знаци за директен го -вор;

- да умее да користи кратенкиво текст.

- Interpunciski znaci:dve to~ki, tire i navod-nici vo direkten govor

Skratuvawe na zborovi(D-nu, d/rã, TV …)

- Интерпункциски знаци:две точки, тире, наводници

- Скратеници

- Пишување реченици и кратки текстовиза правилна употреба на интерпункци-ските знаци во директен го вор.

- Активности за употреба на скратенициво текст, како на пр.: (D-nu, d-rã, TV …).

112


Писмено изразувањеУченикот/ученичката:- да се оспособува да пишуватекстови со замена на формина именки, придавки и гла-голи;

- да умее да прераскажува пис -мено обработен текст со мену-вање на крајот од текстот;

- да умее да раскажува за до -жи веан настан (прослава, из -лет и сл.).

- Народни песни, инстру-менти, носии, ора и игри

- Детски литературни твор -би

- Стари занаети и други обе -лежја од животот на Власи -те - Arhitectura di Crushuva

- Форми на именки - Нови зборови и изрази одраз лични текстови.

- Пишување на текстови со заменана форми на именки, придавки иглаголи.- Раскажување по даден почетокили крај на настанот.- Писмени одговори на прашањаод обработен текст.- Раскажување на доживеан нас -тан.

КУЛТУРA НA ВЛAСИТE


Ученикот/ученичката:- да се поттикнува да чита раз -лич ни творби од литератур-ното творештво на Власите;

- да го проширува интересотза обележјата и традициите одживотот на Власите.

- Народни песни, инстру-менти, носии, ора и игри- Детски литературни твор -би- Стари занаети и други обе -лежја од животот на Вла -сите - Arhitectura di Crushuva

- Народни песни, инструмен ти,носии, ора и игри (Dãndãnã)

- Детски литературни творбиPortu ti –a nveatã

Традиции и обележја од живо-тот на Власите

- Слушање на народни влашкипесни и разговор за темата и сл. - Разговор за традиционалнитемузички инструменти, носии иора.- Читање текстови и разговор запознати автори на детска лите-ратура на влашки јазик.- Посета на занаетчиски дуќан.- Разгледување на фотографии сообележја од животот на Власите.

113

Предметот јазик и кулtура на Власиtе ги опфаќа следнитепод рачја: Слушање, Говорење, Читање и пишување; Јазик; Из -ра зување и творење, Култура на Власите.

При планирањеето на наставата во VI одделение наставни-кот/наставничката важно е да има предвид дека треба да гипла нира интегрално целите, содржините и активностите одси те наставни подрачја во наставната програма за да може дасе постигне поврзување и целовитост во слушањето, говоре-њето, читањето, изразувањето и творењето на влашки литера-турен јазик. Исто така, треба да внимава во интегралното пла-нирање да не се запостават некои од битни карактеристики навлашкиот јазик што се предвидени со наставната програма.БидејЌи овој нааставен предмет во VI одделение се изучува сопо два часа неделно, наставната програма одговара на развој-ните карактеристики на учениците и предвидениот фонд начасови.

Како што е веќе наведено, секое наставно подрачје интеракци-ски упатува на системот на наставата по предметот јазик икултура на Власите. Предметните подрачја даваат такви мож -ности според структурата на целите и содржините, па во таасмис ла не може да се разработуваат содржини (песни, раскази,народни приказни, басни и сл.), а притоа да не се користатфор мите на изразување и творење (прераскажување, опишу ва -ње) или да не се внимава на знаењата за јазикот во изразува-њето и творењето). Оваа поврзаност меѓу наставните подрачјапо предметот јазик и култура на Власите е битна карактерис -тика на наставата којашто се надградува и со поврзувањето насодржините од овој предмет со другите предмети, што прет -


ставува важен принцип во реализацијата на наставата воосновното училиште.

При планирањето на содржините наставникот/наставничкататреба да се придржува на правилата на постапност и система -тичност, така што при разработката на новите содржини да сеследи спиралната прогресија односно секогаш врз основа напознати содржини да се надградуваат нови при што подеднак -во да се развиваат четирите јазични вештини: Слушање, Гово-рење, Читање и пишување. За да може да се постигне целта нанаставата по овој предмет, се налага потреба да се планираат ида обработуваат претежно (текстови, песни, раскази и сл.) навлашки јазик во кои се содржат интересни теми за обичаите идругите карактеристики поврзани со јазикот и културата навлашкиот народ.

Преpораки за корисtење на gоdишниоt фонd на часови - 72 часаgоdишно, 2 часа неdелно.- По наставни подрачја се предлага за: Слушање, Говорење,Читање и пишување – 30 часа; Изразување и творење – 18;Јазик – 15; Култура на Власите – 9 часа.

Наставни средства:- учебник избран за соодветниот предмет, одобрен од странана министерот; - приказни, песни, списанија, енциклопеции, речници и сл.;- аудио-визуелни средства и други средства во зависност одпредметот – ЦД;- други извори за учење: Интернет.

114


На почетокот на учебната година наставникот/наставничка тапри бира показатели со цел да се запознае со предзнаењата научениците за влашкиот јазик во функција на квалитетнотопла нирање и реализирање на идните активности. Навреметре ба да воспостави контакт со родителите и да ги запознае сокарактеристиките на наставната програма по влашки јазик,на чинот на обработката на содржините во наставата и следе-њето на постигањата на учениците (особено што во шесто од-деление во текот на годината учениците се оценуваат со опи-сна и бројчана оценка, а на крајот на наставната година доби-ваат свидетелства со бројчани оценки). Притоа треба да се на-гласи дека оценката по овој предмет влијае на општиот успехна ученикот.

ФОРМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ - Во текот на наставата по влашкијазик во VI одделение се препорачува формативно следење коевклучува изработка и водење на портфолио на учениците штоопфаќа:- собирање на показатели (детски изработки, творби, искази исл.) за секој ученик посебно;- тековни (формативни), однапред подготвени, евалвационилисти за секој ученик, кои се пополнуваат по конкретна неговаактивност или студии на случај во кои наставникот ја бележифактичката состојба.

СУМАТИВНО ОЦЕНУВАЊЕ - Врз основа на целокупните пода-тоци од формативното оценување наставникот го опишуваразвојот на секој ученик поединечно, во рамките на секое про-грамско подрачје од наставната програма по влашки јазик.

ДОСТАПНОСТ И ПРООДНОСТ НА ПОРТФОЛИОТО- Завршната бројчана оценка се доставува до родителите и ста-нува дел од портфолиото на ученикот.- Портфолиото на ученикот со прочистени и селектирани по-датоци за ученикот се пренесува во наредното, повисоко одде-ление.

НАЧИНИ НА ПРОВЕРУВАЊЕ И ОЦЕНУВАЊЕ - Согласно со при-родата на програмата по јазик и култура на Власите во шестоодделение, може да се применуваат различни методи и тех-ники за усно и pисмено pроверување на pосtиgањаtа на учени-коt (gоворни вежби, pрезенtации, pисмени вежби, и сл.).

Програмата во однос на просторните услови за реализација сетемели на Нормативот за простор, опрема и наставните сред-ства за I до VI одделение донесен од страна на министерот заобразование и наука со решение бр. 07-1830/1 од 28.02.2008година.


ПРОГРАМА

115


7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ ВО ПЕ-РИОДОТ 0Д IV ДО VI ОДДЕЛЕНИЕ

Воспитно-образовната работа во шестото одделение може даја изведува лице кое добро го говори влашкиот јазик, има сер-тификат за следена обука и има завршено студии на фило лош -ки факултет – наставна насока

Ученикот/ученичката:q ги разликува специфичните гласови на влашкиот јазик;q чита течно текстови за позната тематика со соодветна инто-нација и акцент;q ја разбира содржината на слушнат или прочитан дијалог,кра ток текст, народна приказна;q опишува слики, случки и лично искуство во усна и писменаформа;q користи правилно јазични средства, правопис и интерпунк -ција;q прераскажува усно и писмено содржини (слободно и со по -мош на прашања);q ја знае функцијата на интерпункциските знаци и правилноги применува при читање и пишување;q раскажува за доживеани настани и случки од лично искус -тво;

q раскажува во усна и писмена форма во сегашно, минато иидно време;q прераскажува текстови по даден план;q слуша и разбира песни од музичкото творештво на Власите;q го разбира значењето на народните обичаи и обреди на Вла-сите;q покажува интерес за литературното творештво на Власите;q истражува за стари занаети и други обележја од животот наВласите.

Наставната програма по јазик и кулtура на Власиtе за VI одде-ление на деветгодишното основно образование ја донесе ми-нистерот за образование и наука со решение бр. 07-4097 од22.05.2008 година.

116

117

МAКEDОНСКИ ЈAЗИКза учениците од другите заедници


118

Врз основа на член 55 став 1 од Законот за организација и ра-бота на органите на државната управа („Сл.весник на РМ“ бр.58/00 и 44/02) член 24 и 26 од Законот за основно образова-ние („Сл. весник на РМ“ бр.44/95, 24/96, 34/96, 35/97, 82/99,29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06,70/06 и 51/07), министерот за образование и наука донесеНас тавна програма по предметот македонски јазик за учени-ците од другите заедници за VI одделение на деветгодишноосновно училиште.

119119

1. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВОVI ОДДЕЛЕНИЕ


q да се поттикнува за активно слушање и за разбирање на ма-кедонски стандарден (литературен) јазик;q да се оспособува за разликување правилна употреба начленот кај именките (категоријата определеност);q да се оспособува за разликување на заменките во реченица;q да се оспособува да ги усогласува придавките со именките(род, број и член);q да се оспособува за препознавање на различните гра ма -тички категории кај глаголите и простите глаголски форми;q да ги препознава различните видови реченици според со -др жината (расказни, прашални, одречни и извични);q да се оспособува за за елементарна анализа на текст;q да се оспособува за раскажување по зададена тема;q да се оспособува за прераскажување прочитан текст, гледа -на ТВ емисија или театарска претстава;q да се оспособува за опишување лик.

120


ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Јазик


Граматика

Ученикот/ученичката:• правилно го употребуватрој ниот член кај именките;• се упатува да разликува чле-нувана и нечленувана именка;• препознава именки што несе членуваат;

• Именки • Членот кај именките (ка-тегоријата определеност)

• Член • Категорија опреде-леност• Троен член

• Вежби со членувани и нечленуваниименки. • Вежби со именки што се членуваат и штоне се членуваат.– Меtоdи: меtоd на инdукција и dеdук-ција.

• ги препознава заменките вореченицата;

• Заменки• Лични заменки

• Заменки • Вежби за препознавање на заменките вореченицата.

• правилно ги употребувапри давки кои се усогласени соименките (според катего-риите род, број и член);

• Придавки (усогласувањеспоред род, број и член соименките)

• Придавки (род,број. член)

• Вежби за употреба на придавките усогла-сени според род, број и член со именките.

• ги препознаваат грама тич -ките категории кај зборовна -та група глаголи;

• Глаголи– граматички категории

• Глаголи– граматички кате-гории

• Вежби за препознавање на грматичкитекатегории кај глаголите (време, начин, видитн.).

• препознава проста исложена реченица.

• Реченици (според соста-вот)- Прости- Сложени

• Прости реченици• Сложени реченици

• Вежби за препознавање на прости и сло -жени реченици.• Методи: аналитичко-синтетички.

121

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Читање, литература и лектира


ЧИТAЊE

Ученикот/ученичката :• да се оспособува да користиречник при читање на непознаттекст.

• Читање на литерату-рен текст со толкувањена непознатите зборо -ви и изрази со корис те -ње на речник на маке-донскиот стандарденја зик.

• Речник • Вежби за користење на речник при читање нанепознат текст.

ПРAВОПИС


Ученикот/ученичката:• правилно да пишува големабуква за име на претпријатие,фирма;

• Пишување на голема букваво имиња на претпријатија -фирми

• Голема буква • Вежби за пишување на голема буква воимиња на претпријатија, фирми, установи исл.

• правилно да пишува скрате-ници;

• Пишување на скратеници • Скратеници • Вежби за пишување на скратеници како напр.: Р. М., НОВ, АСНОМ и др.

• одделно да ја пишува нега-цијата во одречните рече ни -ци;

• Негација • Пишување на негација воодречните реченици

• Негација • Вежби за пишување на негација во одреч ни -те реченици.

• правилно да пишува опреде-лени зборови (слеано и разде-лено).

• Слеано и разделенопишување на зборовите

• Слеано и разде-лено пишување назборовите

• Вежби за слеано и разделено пишување назборовите врз избрани примери.

122


ЛИТEРAТУРA

Ученикот/ученичката да се оспосо-буваат:• да прават план на текстот;• да прави елементарна анализа:– идејно-тематска;– по план на текстот;– на ликови.

• Самостојна анализа натекстот (идејно-темат-ска, по план на тек стот ианализа на ли кови)

• Анализа (темат-ско-идејна, по планна текстот и на ли -ко вите во текс тот).

• Вежби за самостојно определување на те-матско-идејната основа на текстот, за из -ра ботка на план на текстот и за опи шу ва -ње на ликовите.

Ученикот да разликува:• научно-популарен текст;• новинарски написи.

• Научно-популарентекст• Новинарски напис

• Научно-популарентекст• Новинарски напис

• Вежби за анализа на научно-популарентекст.• Вежби за анализа на новинарски написи(текстовите можат да бидат и од детскиотпечат.)

ЛEКТИРA

• Да се развива интерес за читањекниги за лектира на македонскистандарден јазик.

• Лектира • Лектира • По предложени наслови - три дела од ма-кедонски автори.Методи: Наставна обработка соодветна наанализа на лирски, епски и драмски текст.

123123


Литература

Ученикот/ученичката:да се оспособува:• да прави план на текст;• да прави елементарна анализа:• идејно-тематска• по план на текстот• на ликови

Обработка на текст• редослед на нас та ни(структура, план натекстот)• Откривање на идеј -но-тематска основа натекст како и анализана ликови• Анализа на текст иликовите во текс тот.

• структура (план)на текст;• анализа (темат-ско-идејна, по планна текстот и на ли-ковите во текстот).

• Вежби за воочување на структурата натекстот (план на текстот);• Откривање на тематско-идејна основа натекстот; изработка план на текстот заопишување на ликови. • Методи: Меtоd на pрашања и оdgовори (хе-врисtички разgовор - насочувачки pрашањаво кој се врши tемаtско-иdејна анализа икомpозициска анализа).

Лектира

• да развива интерес да чита книги намакедонски јазик.

• лектира • лектира • По предложени наслови - три дела од ма-кедонски автори• Меtоdи: Анализа на tексt.

124

ПРОГРAМСКО ПОDРAЧЈE: Изразување и творење


УСНО ИЗРAЗУВAЊE

• Ученикот/ученичката дасе оспособи да раскажува натеми од по зададена тема;

• Раскажување на те -ми од посредната инепосредна околинаи за слободното вре -ме.

• Раскажување • Вежби за раскажување по зададена тема на македон-ски стандарден јазик (според план на раскажување).

• да се оспособи да пре рас - ка жу ва содржини од раз -лични мдиуми (текст, ТВ,радио, театарска претстава)на македонски стандарденјазик;

• Прераскажување наобработен текст, про -читан текст, следенаТВ и радио емеисија.театарска претставапо да ден план на ма-кедонски стан дарденјазик.

•Прераскажување

• Вежби за прераскажување на содржини по даденплан на македонски стандарден јазик.

• да се оспособи правилнода опишува лик и појава.

• Опишување на:– лик (по план наопи шу ва ње);– појава (по план наопи шу ва ње).

• Опишување • Вежби за опишување на ликови и појави од приро-дата.

125


ПИСМEНО ИЗРAЗУВAЊE

еникот/ученичката:• правилно да пишува краткиделовни состави со почитува -ње на граматичката точност иправописот на македонскиотстандарден јазик.

• Деловни состави (лично писмо)• Писмена работа

• Лични и служ -бени писма• Писмена работа(најмалку две попретходноодржани вежби записмена работа).

• Вежби за препишување на избраниделови од текстови (строфи од песна,описи, дијалози, монолози од прозентекст и сл.);• Вежби за дополнување на реченицисо испуштени зборови.• Вежби за корекција на погрешно на -пи шани зборови.• Вежби за подведување на зборовипод реченичен ред пр.: - Книга Асанчита / Асен чита книга. и сл.).• Диктат.• Автодиктат.• Вежби за писмено прераскажување,рас кажување, опишување.• Вежби за честитање, искажувањежел би и благодарност. • Писмена работа (најмалку две попрет ходно одржани вежби за писменаработа).

125

126


Остварувањето на општата цел на предметот македонски јазикза учениците од заедниците за периодот од IV до VI одделениеќе биде успешно доколку целосно се исполнат сите програм-ски барања кои се континуирано распоредени по одделенија ипериоди.Обработката на одделни категории зборови од подрачјетоЈазик секогаш треба да се разгледуваат преку реченици кадетие го имаат вистинското значење. Вежбите за правилен изго-вор на гласовите да биде перманентна задача.Програмското подрачје Литература треба да се обработувапреку дескриптивни текстови каде вниманието ќе биденасочено кон доживувањето на описите (личности, пејзажи иентериер). При обработката на лирски песни обработката да сезадржи на расположението на лирскиот субјект, впечатоцитекои ги предизвикува песната и мотивите. При обработката надрамски текстови учениците да се воведуваат во откривање начувствата, желбите и намерите на ликовите. Барањата при реализацијата на подрачјето Изразување и тво-рење во VI одделение треба да се зголемат особено во рамкитена усното изразување. При раскажувањето на прочитан текстученикот да може да го прошири или да го скрати текстот, даја продолжи започнатата приказна, да го измени крајот на при-казната. Посебно внимание да се посвети на начинот напишување на писмен состав користејќи ги предзнаењата одмајчиниот јазик на ученикот. Во текот на учебната година сеизработуваат три писмени работи една во прво полугодие идве во второ полугодие.


Оценувањето на знаењата на учениците се врши по пат напримена на современи педагошки методи при што наставни-кот ќе води сметка за утврдување на степенот на совпаѓање наактуелните постигања на ученикот со претходно планиранитецели. Притоа тој ќе користи најразновидни инструменти заоценување и самооценување во однос на остварениот напре-док на способностите за читање, пишување, раскажувањеслушање и разбирање на говорот. Оценувањето на постига-њата на учениците е бројчано (од 1 до 5).

5. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИ-ЗАЦИЈА НА НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

Програмата во однос на просторните услови се темели на Нор-мативот за простор, опрема и наставни средства за деветго -дишното основно училиште донесен од страна на министеротза образование и наука со решение бр.07-1830/1 од 28.02.2008.

127


Наставата по македонски јазик од IV до VI одделение за учени-ците од заедниците може да ја изведува лице со завршен:» Филолошки факултет – наставна насока: Македонски јазик имакедонска книжевност;» Филолошки факултет – наставна насока: Македонски ја зик,српски јазик и книжевност;Филолошки факултет – наставна насока: Македонска книжев-ност и јужнословенски книжевности со македонски јазик каковтор главен предмет;» Педагошки факултет – група Одделенска настава на македон-ски јазик.

127

Наставната програма по предметот макеdонски јазик за учени-ците од другите заедници за VI одделение на деветгодишнотоосновно образование ја донесе министерот за образование инаука со решение бр. 07-4058/1 на ден 28.05.2008 година.

7. ОЧЕКУВАНИ РЕЗУЛТАТИ

Ученикот/ученичката:qправилно чита и пишува текстови на кирилско писмо;q ги препознава именките по род и број;q ги разликува глаголските форми по род и број;q ги усогласува придавките по род и број со именките;q ги препознава заменките во реченица;q ги именува броевите од 1 до 100 и правилно ги пишува;q ги разликува различните видови реченици според содр жи -ната (расказни, прашални, одречни и извични);qраскажува по зададена тема;qпрераскажува краток текст;qпишува лица, предмети, растенија и животни;qправи елементарна анализа на текст.

GJUHË ANGLEZE

PROGRAMIMËSIMOR

127

ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇAR

128

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 të Ligjit për organizimin e punës së or-ganeve të drejtorisë shtetërore („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqe-donisë“ nr. 58/00, 44/02 dhe 82/08) dhe neni 25 paragrafi 2 të Ligjit përarsim fillor („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 103/08dhe 33/2010) ministri i Arsimit dhe Shkencës e miratoi programin mësi-mor për lëndën gjuhë angleze për klasën e VI në arsimin fillor nëntëvje-çar.

Lënda gjuhë angleze si gjuhë e parë e huaj është përfshirë në Planinmësimor për arsimin fillor nëntëvjeçar në tri periudhat zhvilluese të ar-simit fillor nëntëvjeçar duke filluar nga klasa e parë deri në klasën enëntë.Përfshirja e lëndësd në Planin mësimor për arsimin fillor nëntëvjeçar katë bëjë me tendencat bashkëkohore në sistemin arsimor të më shumëvendeve të Unionit Evropian, ku mësimit të gjuhës së parë të huaj i për-kushtohet vëmendje e posaçme. Njëherësh, me mësimin e gjuhës sëparë të huaj fillohet nga mosha e re, dmth., nga viti i parë i arsimit fillortë detyrueshëm.Mësimi bashkëkohor i gjuhëve të huaja për nxënësit prej 6- 14 vjeç për-cakton qëllimin e gjerë të kuptimit për kompetencat e komunikimitgojor dhe me shkrim të gjuhës së huaj të zgjeruara me kompetencat eleximit, sociokulturore dhe interkulturore. Mësimi i dedikohet nxënësitsi subjekt i procesit mësimor, zhvillimit të tij kognitiv-afektiv-social,përkatësisht zhvillimit të pavarësisë së tij në mësim dhe arritja e strateg-jisë të mësimit si bazë e mësimit të përjetshëm.

Lënda gjuhë angleze në klasën e gjashtë mësohet me tri (tre) orë nëjavë, përkatësisht 108 orë në vit dhe ka statusin të lëndës së detyrue-shme.Bazë kalimtare për përgatitjen e Programit mësimor për klasën e VI(gjashtë) në arsimin fillor nëntëvjeçar janë:

qDokumenti programor Koncepti për arsimin fillor nëntëvjeçar (për-mbajtje dhe organizimi i veprimtarisë edukative arsimore) prej vitit2007; qKorniza e përbashkët referuese për gjuhët (bazat teorike të mësimitbashkëkohor nga gjuhët e huaja dhe nivelet e kompetencave për përdo-rim komunikativ të gjuhës së huaj).1.

Lënda gjuhë angleze në klasën e gjashtë mësohet me 3 (tre) orë në javë,përkatësisht 108 orë në vit dhe ka statusin e lëndës së detyrueshme.

129

1. HYRJE

1Si orientim sa i përket nivelit të kompetencave gjuhësore të cilat nxënësit do të duhej ti arrijnë në fund të disa periudhave edukative-arsimore në arsimin fillor janë marrë parasysh kahetnga Korniza e përbashkët Evropiane referuese për gjuhët, të cilat dallojnë gjithsej gjashtë nivele të shfrytëzimit komunikues të gjuhës së huaj: Në lëmin e nivelit elementar ato janë nive-let А1 (Niveli përgatitor/Breakthrough) dhe А2 (niveli themelor/Waystage), në lëmin e përdorimit të pavarur të gjuhës të nivelit B1 (niveli kalimtar/Threshold) dhe B2 (niveli i pava-rur/Vantage) dhe në lëmin të përdorimit kompetent të nivelit të gjuhës C1 (niveli i avancuar/Effective Operational Proficiency) dhe C2 (niveli më i lartë/Mastery).Në kushte të mësimit të gjuhës angleze në Republikën e Maqedonisë nxënësit pas tri viteve të para të mësimit të gjuhës angleze (prej klasës I - III) munden pjesërisht ta arrijnë nivelinА1 (niveli përgatitor), pas tri viteve vijuese të mësimit të gjuhës angleze (prej klasës së IV-VI ) munden në tërësi ta arrijnë nivelin A1 (niveli përgatitor) dhe munden pjesërisht ta arrijnënivelin A2 (niveli themelor). Të arriturat e kompetencave në pajtim me nivelet e theksuara do të paraqitet përmes rezultateve të pritura në programin për klasën e VI.

130

2. QËLLIMET E MËSIMIT PËRKLASËN E VI

Nxënësi/nxënësja:

q të aftësohet që përmes dëgjimit dhe në mënyrë vizuale të njohë fjalë të reja dhe rrëfime të shkurtra dhe ta kuptojë nivelin e kuptimit;

q të mund të riprodhojë dhe prodhojë fjalë të reja dhe tregime të thjeshta gjuhësore;

q të aftësohet për të lexuar tekste të shkurta për të identifikuar informatat konkrete dhe ato globale;

q të aftësohet për të shkruar tregime të thjeshta gjuhësore dhe tekste të shkurta me përdorim të drejtë të shenjave të pikësimit;

q të mund të zhvillojë komunikim të rëndomtë në nivel të vokabularit të përvetësuar dhe me zbatimin e funksioneve gjuhësore të afërta me moshëne nxënësve;

q të fitojë njohuri edhe për kulturat tjera.

3. QËLLIMET KONKRETE

NJËSITË LEKSIKORE2

Qëllimet Përmbajtjet Shembujt Aktivitetet dhe metodat

Nxënësi/nxënësja:• ta kuptojë rëndësinë enjësive leksikore, ti ripro-dhojë dhe ti përdorë në si-tuata përkatëse të bisedës.

Familja ime dhe miqtë(përshkrimi i personali-teteve, karaktekarakte-ristikat fizike dhe inte-resat).

He’s a hard-working stu-dent.She’s got black hair.They are crazy about dan-cing.

Aktivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audio incizi-meve ose bisedën e mësimdhënësit dhje riprodhimin e të dëg-juarës, ushtrime të llojit të përshkrimit të figures ose portretittë dhënë, të shkruarit e përshkrimeve të shkurtra, lojëra të llo-jit „Café portraits“, „Heads, bodies and legs“ dhe ngjashëm.

Të rinjtë dhe përdit-shmëria e tyre

Girls like shopping andgoing to the cinema.Boys like playing football.

Aktivitete të llojit të plotësimit të pyetësorëve dhe anketimitnë nivel të klasës.

Në restorant starter, main course, des-sert, tablecloth, spoon,knife, glass, plate, …

Aktivivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioincizi-meve ose bisedën e mësimdhënësit dhe riprodhimin e asaj qëështë dëgjuar, përbërjen e menu, lojëra të llojit të simulimit(nxënësit vihen në rol të waiter- customer) etj.

Kuptimet gjeografike village, mountain, river, sea,ocean, desert, …

Aktivivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioincizi-meve ose bisedën e mësimdhënësit dhe riprodhimin e asaj qëështë dëgjuar, njohjen dhe emërtimin e e emrave gjeografiksipas hartave, fotografive, flesh kartelave ose postere, lojëratë llojit Quiz, Vocabulary squares, Guessing game etj.

2Gjatë përpunimit të materialit të ri leksikor nuk duhet të aplikohen më shumë se 7-8 njësi të reja leksikore në një orë mësimi. Materiali leksikor në mënyrë sukcesive zgjerohet dhe për-

sëritet.

131

132


Tinejxherët dhe teknologjia computer, DVD player,iPod, mobile phone,message, internet, e-mail, …

Aktivivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioincizimeve ose bise-dën e mësimdhënësit dhe riprodhimin e asaj që është dëgjuar, njohja dheemërtimi I llojeve të aparateve sipas fotografis së dhënë, flesh kartelave osepostereve të dhëna, ushtrime të llojit Listen and identify, Picture gaps,ushtrime të llojit të simulimit Shopping role-play, lojëra të llojit A very longsentence, Hangman etj.

Arti- instrumentet muzikore- filmi

drums, guitar, keybo-ard, …cartoons, …

Aktivivitete të llojit të ushtrimeve me dëgjimin e audioincizimeve ose bise-dën e mësimdhënësit dhe riprodhimin e asaj që është dëgjuar, „Vocabularyjigsaws“, lidhshmëria e fotografis së dhënë me emër përkatës, Guessinggame etj.

Festa dhe karnevale Halloween, April Fools’Day, Christmas, Easter,… Vevcani Carnival,Strumica Carnival, …

Aktivitete të llojit të simulimit të situates folëse me temë të festave, për-punimi i panoramave për festa të caktuara, përpunimi I maskave, simulimi Ishfaqjeve me rastin e festës së caktuar, të shkruarit e nocioneve të rëndomtaSimple poems, të mësuarit e vjershave Jingle bells, Carnival song, Fancydress party, etj.

133

FUNKSIONET GJUHËSOREI3


• Nxënësi/nxënësja ta njohë, kuptojëdhe përdorë formën e Present Conti-nuous Tense me kuptim të ardhshëm nëformë konfirmuese;

Present ContinuousTense me kuptim të ar-dhshëm në formë kon-firmuese

Aktivitetet dhe metodat të cilat i sugjerojmë mundtë zbatohen në të gjitha përmbajtjet e theksuara nëgramatikë në pajtim me kërkesat për mësimin estrukturave gramatikore. Aktivitetet të cilat sugjero-hen për realizimin e përmbajtjeve nga gramatikajanë:

• dëgjimi i rrëfimit të mësimdhënësit dhe reagimijoverbal të së njëjtës (mimikë, gjestikulim TPR);• ushtrime të llojit të reagimit verbal të pyetjes sëparashtruar;• ushtrime me shfrytëzimin e ilustrimeve, flesh kar-tela dhe postere;• përdorimi i realisë si mjet për realizimin e disapërmbajtjeve të gramatikës;• lojëra me numërim, vizatim, radhitje;• vjersha;.• luajtja në role dhe simulime në situate të dhëna,etj.l.;• aktivitete të llojit Jazz Chants• aktivitete të llojit plotësimi i vendeve të zbrazëtsanë fjali.

• ta njohë, kuptojë dhe përdorë formëne Present Continuous Tense me kup-tim të ardhshëm në formë pyetëse përplanifikimin e veprimeve të ardhshme;

Present ContinuousTense so idno zna ~e wevo potvrdna for ma

They’re making a pizzathis evening

• luajtja në role dhe simulime në situate të dhëna,etj.l..• Akttivitete të llojit Jazz Chants.

3Strukturat gramatikore asnjëherë nuk shpjegohen, përkthehen në mënyrë eksplicite, por ato nxënësit i përvetësojnë në mënyrë globale në strukturat e propozuara gjuhësore.

Qëllimet Përmbajtjet Shembujt

• të mund ti njohë, kuptojë dhe përdorë ndajfoljet e kohës në Pre-sent Continuous Tense me kuptim të ardhshëm;

Present Continuous Tense me kuptim të ar-dhshëm në formë pyetëse

What are you going tonight?

• të mund ta njohë formën e foljes modale should për të dhënë kë-shilla në formë konfirmuese;

Ndajfolje të kohës në Present ContinuousTense me kuptim të ardhshëm

this evening, next month...

• të mund ta njohë formën e foljes modale should për të dhënë kë-shilla në formë negative;

Folja modale should(forma konfirmuese)

You should study more.

• të mund ti njohë, kuptojë dhe drejtë ti përdorë përemrat vetorobjektiv;

Folje modale should(forma negative)

You shouldn’t eat too muchchocolate!

• drejtë ta kuptojë dhe zbatojë përdorimin e mbiemrave për-shkrues;

Përemra vetor lëndor me,him,them....

• të mund ta njohë dhe drejtë ta përdorë mënyrën urdhëruese tefoljet ;

Mbiemra përshkrues short,long,small...

• të mund ta njohë formën e foljes to be në kohën e shkuar nëformë konfirmuese;

Imperative Be quiet!Don’t be late!

• të mund ta njohë formën e foljes to be në kohën e shkuar nëformë pyetëse dhe negative;

Folja to be në kohën e shkuar në formë kon-firmuese

I was at shool.

• të mund drejtë ti radhisë fjalët në fjali të shkurtra. Folja to be në kohën e shkuar në formënpyetëse dhe negative

Were you at the party?She wasn’t with us.

•Nxënësi të mund drejtë ti radhisë fjalët në fjali të shkurta: Radhitje e drejtë në fjali swim/He/very/can/wellHe can swim very well.

134134

FUNKSIONET GJUHËSORE


Nxënësi/nxënësja:• të mund të zhvillojëkomunikim të rëndo -mtë në situata përka-tëse komunikuese mezbatimin e funk sio ne -ve gjuhësore në këtënivel të mësimit tëgjuhës, përkatësi shttë afërta me moshën.

Prezantimi dhe dhënia e tëdhënave për vetëveten dhefamiljen më të gjerë dhemiqtë.

My name is Ana. I live ina big house with my pa-rents and my sister.Mymother is a doctor andmy father is a teacher.My sister wants to be apop singer.

Lojëra në çifte (zhvillimi i dialogut). Aktivitete në grupe dhe dramatizime.

Përshkrimi i personaliteteve,karakteristikat fizike dhe in-teresat.

She`s a very hard-wor-king person.He`s very tall with longblond hair.They love skiing.

Rrëfimi i veprimeve në tëkaluarën

I was at the cinema lastnight.

Aktivitete të llojit të pyetjeve dhe përgjigjeve (punë në çifte),narracion sipas ilustrimit të dhënë, Jazz Chants etj.

Nocione gjeografike (emër-time dhe përshkrime)

My town is small andvery clean.The Vardar is a verylong river.There are two cinemasand a theatre.

Aktivitete të llojit të rrëfimit verbal sipas ilustrimeve të dhëna,postereve, punës në çifte, garave, Guessing game etj.

Emërtimi i lëndëve shkollorenë klasën e VI

Geography is my favou-rite subject. We learnabout different coun-tries.I like History becausewe learn about thepast..

Aktivitete të llojit të rrëfimit verbal sipas renditjes së dhënë etj.

135135


Emërtimi i instrumenteve muzikore dhefilmit

My brother plays the piano.I can play the guitar but I can’tplay the violin.

Aktivitete të llojit të rrëfimit verbal sipas ilu-strimeve të dhëna, postereve, mimikave, simu-limeve të situatës së dhënë etj.

Kërkimi dhe dhënia e këshillave. I have a test tomorrow.You should study harder. I’ve got a cold.You should stay in bed and rest.

Aktivitete në çifte, dramatizime etj.

Porositja e ushqimit në restorant – What would like to order?– Pancakes and orange juice,please

Ushtrime të llojit të pyetjeve dhe përgjigjeve,simulime të situatës së dhënë etj.

Të ftuarit, pranimi dhe refuzimi. Will you come shopping withme tomorrow?Yes, of course.I`m sorry, but I must study forthe test.

Punë në çifte etj.

Dëshira për festa të këndshme dhe rrë-fimi i dallimeve në manifestimin tek nedhe në vendet tjera.

Have a nice holiday!Happy Thanksgiving.We cook turkey and pumpkinpie on Thanksgiving.

Simulimi i situatave gojore me temë për festat (festa nacionale dhe fetare etj.) Përpunimi i ure-save për festa të caktuara, simulimi i shfaqjeveme rastin e festës së caktuar etj.

Sugjerime What shall we do now?Let’s watch a film.

Punë në çifte etj.

136136

TË DËGJUARIT ME KUPTIM


Nxënësi/nxënësja:• të mund ta kuptojë rëndë-sinë e njësive leksikore të pa-rapara për mësim në këtëmoshë;

Njësia leksikore hard-working, lazyshopping, going to thecinema, playing footballvillage, mountain, river,…drums, guitar, ….cartoon, …starter, main course, de-sert…Halloween, April Fools’day, Christmas, …

Reagim joverbal i: nxitje bisede, ilustrime, postere, fleshkarta; igri od tipot Information gap, Hangman, Words fromwords, Guess the words; vjersha (shm. We wish you a MerryChristmas, Jingle bells); етј.

• të mund të kuptojë tregimetë thjeshta të shkurta;

• të mund ti kuptojë qëllimetkryesore të bashkëbiseduesittë vet

Tregime të thjeshta tëshkurta

He’s a very nice person.They like shopping.There are high moun-tains in my country.Sarah was at the ci-nema. She always buysbread in the supermar-ket.Tom plays the drums.We like cartoon net-work.He is sending messageson his mobile.

Ushtrime të llojit të reagimit përkatës të tregimeve të dëgjuara(nga audiopërshkrim ose nga mësimdhënësi, psh.,: lëvizja etrupit, mimika); reagim joverbal të instruksioneve/tregim ngamësimdhënësi etj.

137137

TË FOLURIT



• drejtë ti shqiptojë dhe në më-nyrë përkatëse ti përdorë një-sitë leksikore në tregime tëshkurta të parapara për këtënivel për mësimin e gjuhës nëkuadër të funksioneve gjuhë-sore të parapara dhe struktu-rave gramatikore.

Nocionet gjeografike My father’s village is big/small.There is a river.

Aktivitete të llojit të përsëritjes verbaledhe krijim të fjalive të thjeshta përmes:luajtja në role, numëratore, Recitim dhe këndim, sipas mundësisë tëpërcjellura me lëvizje, pjesëmarrje në si-tuata të shkurta të dialogut, shfaqje dra-matike dhe rrëfimi i përrallave si konfir-mim për përvetësim të leksikës dhestrukturave.

Karakteristikat fizike të persona-liteteve

My best friend’s name is Mary.She is 12. She’s got short brownhair, blue eyes and she’s tall.

Rutina ditore I always get up at 7 o’clock. I goto school at 8 o’clock.

Shprehitë gjatë ushqimit I always start my lunch withsalad My sister has a banana fordessert.

Instrumentet muzikore Ben plays the piano.

Festat My favourite day is New Year’sEve.We always get presents for Chri-stmas.

Tinejxherët dhe teknologjia I play computer games every day.

138138

TË LEXUARIT ME KUPTIM


Nxënësi/nxënësja:• të lexojë dhe kuptojë udhëzime,

instruksione, mbishkrime dhe po-rositë;

• lexim me identifikim, informatakonkrete në tekst të dhënë;

• ë lexojë për kuptim të përgji-thshëm të tregimeve të thjeshta tëshkurta (tekste të shkurta narra-tive).

Udhëzime, instruksione,mbishkrime, porosi etj.

Informata konkrete nëtekst të dhënë

Tekste të shkurta narra-tive

Read the text and answer the que-stions!Follow this direction to come to theschool!Silence please!Come to my birthday party!

The Vardar is a very long river inMacedonia. It flows through Skopjeand Veles. Many people like fi-shing.and often go there. There area lot of fish in the river.........................................................

Ushtrime të llojit të leximit me zë (nëgrup dhe individualisht) ;aktivitetet të llojit të lidhshmërisë së fja-lëve me ilustrime dhe gjësende;lidhshmëria e fjalive të shkurta të thjeshtame ilustrime; stimulimi i leximit me kup-tim ( përdorimi i flesh kartelave, ilustri-meve, postareve. Ushtrime të llojitTrue/False ).

Leximi i teksteve nga panoramat, letra tëshkurta, porosi dhe e-mail porosi, kumtesapër situatat e përditshme dhe tekste tëshkurta narrative.

139139

TË SHKRUARIT



• drejtë të shkruajë fjalët e shqip-tuara me gojë;

•të shkruajë tregime të shkurtrasipas dhënies së informatës me zëdhe asaj vizuale;

• të shkruajë tregime (përbërje) tëshkurtra në temë të caktuar ose tëtrilluar dhe ide të strukturuara mepërdorim të drejtë të shenjave tëpikësimit.

Të shkruarit drejtë e fjalëtnë fjali sipas spelimit dhediktimit

Fjali të thjeshta, porosi,përshkrime të shkurtra;

Përbërje të shkurtra (po-rosi, letër, përshkrim, dheuresë e shkurtë).

I like corn flakes and milk for bre-akfast....

I go to the cinema every Saturday. Come with us to the swimmingpool.

I visit Vevchani Carneval everyyear. It is in January. It is itere-sting......

Ushtrime të llojit të plotësimit të fjalëveme shkronja të lëshuara (lojë e llojitHangman); ushtrime me shkrim të emritpersonal; lojë e llojit përbërja e fjalëve tëthjeshta nga shkronjat e dhëna me ra-dhitje të përzier; të shkruarit e fjalëvesipas ilustrimit të dhënë, plotësimi i tek-stit me fjalë të cilat mungojnë sipas udhë-zimit për të shkruar fjali të shkurta; -shkruarja e fjalive dhe teksteve shumë tëshkurtra sipas modelit të zërit – diktimit.Vënia e fjalëve në radhë të drejtë në njëfjali etj. Të shkruarit e uresave, porosive të pano-ramave, e-mail porosive;Plotësimi i formularëve me të dhëna per-sonale. Pavarësisht dhe në mënyrë të për-bashkët të përpilimit të tekstit , të ilustri-meve dhe përpilimit të gazetës së klasësose poster.

140140

4. REKOMANDIMET DIDAKTIKE

VNë planifikimin e mësimit për klasën e VI janë marrë parasysh për-mbajtjet e programeve mësimore të lëndëve tjera të cilat mësohen nëklasën e VI, përkatësisht është respektuar parimi i lidhshmërisë ndërlën-dore sa i përket qëllimeve dhe përmbajtjeve me theks të posaçëm të in-tegrimit të lidhshmërive me përmbajtjet nga gjuha amtare.Mësimi nga gjuha angleze për nxënësit e kësaj moshe bazohet në mësi-min multisenzorues (vizual, auditiv, taktil etj. ) dhe mësimi holistik icili përfshinë aspektet kognitive, afektive dhe motorike të nxënësve,përkatësisht mësimdhënësi do ti integrojë komponentët e ndryshme meçka gjuha do të mësohet në mënyrë funksionale. Në pajtim me këto që u theksuan më lartë në gjuhën e huaj nuk mund tëndahen, përkatësisht nuk mund të planifikohet numri i orëve në kompo-nenta të ndara.

Në kundërshtim me karakteristikat e mësimit të hershëm tëgjuhës angleze (prej klasës I – III), mësimi në klasat më të larta të arsi-mit fillor ( IV-VI) gradualisht orientohet në mësim kognitiv me eksli-cion të zmadhuar të strukturave gjuhësore me zbatim të qartë të struktu-

rave gjuhësore në kontekst dhe gradualisht aplikimi i gramatikës së gju-hës. Në këtë periudhë përqendrohet të zhvillohen komunikimi gojor dheme shkrim. Kjo nënkupton se i kushtohet vëmendje e posaçme të gjithashkathtësive gjuhësore: dëgjimit, dhe leximit në kuadër të komponentëstë kuptuarit, të folurit si nga aspekti i interaksionit gojor si dhe ngaaspekti i prodhimit gojor, dmth të të shkruarit.

Mjetet mësimore:q Komplet nga sistemi i lejuar i nxënësit;q Pako material në dorëshkrim për mësimdhënësin (flesh-kartela, po-stere etj);q Kasetofon/ kaseta me këngë; kompjuter me softuer përkatës; CD-ROM, TV me DVD; q Burime tjera të mësimit në mjedisit të drejtpërdrejtë – gjësende nëhapësirën ku mësohet gjuha angleze;q Qasje në Internet, softuer arsimor;q Revista për mësimdhënësin.

KULTURËPërmbajtjet nga Kultura janë përfshirë në të gjitha komponentat e mësimit të gjuhës, përkatësisht nuk mësohen të izoluara si komponentë e po-saçme. Qëllimi është që të krijohet senzibilitet për vështrimin e dallimeve dhe ngjashmërive kulturologjike si bazë për zhvillimin e tolerancës dhe empatindaj tjetrit dhe të ndryshmit (psh., përmes emrave, festave, modeleve të sjelljes kulturore, ushqimit, këngëve, lojërave, numëratoreve, modeleve ko-munikative, elementeve paragjuhësore etj.), organizimi i manifestimeve të vogla për manifestimin e ditës së falënderimit (Thanksgiving), Kërshën-dellat, Apriliada, Kurban Bajram etj. Qëllimi qëndron në atë që të arrihen kompetencat interkulturore për sjellje duke i pasur parasysh dallimet kulturore; krijimi i ndjenjës për vështri-min e dallimeve kulturore përmes mësimit, edukimit dhe socializimit të përmbajtjeve si bazë për zhvillimin e respektit ndaj njerëzve të tjerë dhe pu-nëve të ndryshme. Në qasjen të përmbajtjeve dhe temave mësimore, si dhe atyre kulturore, edukative dhe sociologjike duhet pasur parasysh për sjel-ljen e kulturave të ndryshme, përpunimin e përmbajtjeve të cilat mundësojnë krahasimin dhe socializimin e kulturës maqedone, shqiptare me kultu-rat tjera.

141141

5. VLERËSIMI I TË ARRITURAVE TËNXËNËSVE

Ndjekja e të arriturave të nxënësve

Gjatë mësimit rregullisht ndiqen dhe vlerësohen të arriturat e nxënësve,grumbullohen treguesit për aktivitetet e tyre, motivimi për mësim, ba-shkëpunimi me të tjerët; etj., (vlerësimi formativ). Çdo aktivitet në orëku nxënësit e tregojnë aktivitetin gjuhësor, qoftë në nivel receptiv, ri-prodhues ose prodhues, jep mundësi për vrojtimin e përparimit dhe vle-rësimin e tij. Kjo nënkupton se evoluimi bëhet si pjesë integruese nëvetë orën e mësimit, , e jo si akt izolues. Është shumë me rëndësi gjatëprocedurave të njohurive, si dhe vlerësimit të nxënësit, këto proceduratë mos dallohen nga aktivitetet e zakonshme të orës, përkatësisht nxënë-sit nuk duhet të ndahen në veçanti nga grupi gjatë kontrollimit të reagi-mit gojor gjuhësor.Me rëndësi është theks i veçantë të vihet në aspektet pozitive të përpari-mit të nxënësve, dmth., atë që nxënësi e di, e jo atë që nuk e di. Merëndësi është çdo përparim të shpërblehet në mënyrë adekuate, sepsenxënësve të ri iu nevojitet informata kthyese për suksesin e arritur, qëmund të jetë edhe lëvdatë me gojë ose reagim pozitiv i shprehur përmesgjesteve ose mimikës ose ,e buzëqeshje nga mësimdhënësi, lule të viza-tuar etj.

Vlerësimi i përparimit të nxënësve do të bëhet gjatë vitit shkollor me ç’-rast mësimdhënësi ka obligim në fletore të veçantë në mënyrë të va-zhdueshme të mbaj shënime për secilin nxënës e në veçanti për përpari-min e tyre në pajtim me komponentët e gjuhës të parapara me progra-min mësimor për klasën e VI. Me qëllim që prindërve t’iu mundësohetmbikëqyrje në përparimin e fëmijëve të tyre dhe në procesin e tyre tëmësimit ku preferohet të aplikohet Portfolio gjuhësore evropiane e cilakontribuon që nxënësit të zhvillohen si pjesëmarrës në procesin mësi-

mor. Portfolio i shpie drejt kuptimit të mësimit si proces i arritjes sënjohurive dhe shkathtësive në të cilat janë aktiv. Gjithashtu i nxisin nëtë menduarit për strategjitë e suksesshme të mësimit, për vlerësimin enjohurive dhe shkathtësive të arritura si dhe për dëshirat dhe planet in-dividuale për përparim dhe mësim të gjuhës së huaj.Në mbarim të gjysmëvjetorit të parë të klasës së VI dhe në mbarim tëvitit shkollor, nxënësit do të vlerësohen me nota numerike.

142142

6. KUSHTET HAPËSINORE PËR REALIZIMIN E PROGRAMEVE MËSIMORE

Programi sa i përket kushteve hapësinore për realizim bazohet në Nor-mativin për hapësirë për klasën e I, II dhe III për mjetet mësimore përklasën e I sjellur nga ministri i Arsimit dhe Shkencës me Vendim nr.07-4061/1 më 31.5.2007 .Kushtet hapësinore dhe pajisja e nxënësve për realizim të suksesshëm tëProgramit mësimor për klasën e VI duhet të jenë në përputhje me nor-mativin e përgjithshëm për pajisje për realizimin e programeve mësi-more për klasën e VI.Rekomandohet, për shkak të kontaktit më të lehtë vizual ndërmjet nxë-nësve, që të dëgjojë më mirë atë që flitet edhe nxënësi i fundit, të ketëpasqyrë të tërë klasës, bankat të jenë të radhitura në këtë mënyrë: mëshumë banka të afruara njëra pran tjetrës, variante të ndryshme tëshkronjës „U“ si dhe përllogaritje dhe grupim të karrigeve sipas nevojës(gjatë dramatizimit).

7. REZULTATET E PRITURA

143

Nxënësi/nxënësja:• ta kuptojë rëndësinë e njësive leksikore të parapara për përvetësim nëbazë të kërkesës së programit mësimor dhe të njëjtat mund ti riprodhojëdhe përdorë në situata adekuate të bisedës;• kupton tregime të thjeshta nga lëmi i relevantës së drejtpërdrejtë per-sonale;Komunikon në detyra të thjeshta dhe rutinore të cilat kërkojnë këmbimtë thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë të informatave të temave dhe aktivite-teve të njohura; • përshkruan, paraqitet duke përdorur fraza dhe tregime të zakonshmeme qëllim ta përshkruajë familjen e vet, njerëzit tjerë , vendbanimin etj.,më pas duke përdorur gjuhë të rëndomtë dhe strukturat gramatikore nëbazë të kërkesës në programin mësimor;• lexon dhe kupton udhëzime të rëndomta, instruksione, mbishkrimedhe porosi;• lexon dhe identifikon informata konkrete në tekst të dhënë dhe në për-gjithësi kupton tekste të shkurta narrative;• lexon përbërje të shkurtra (porosi e shkurtë, shkresë, përshkrim, ure -së), me zbatim të drejtë të shenjave të pikësimit;- ka informata nga kultura e vendeve që flasin gjuhën angleze dhe kul-turave tjera;• shfrytëzon TIK në përmbajtjet e lëndës.

143

144144

• Studime të kryera nga gjuha angleze dhe literatura- drejtimi mësimor,VII 1.• Studime të kryera nga gjuha angleze dhe letërsia, VII 1.• Studime të kryera dylëndore nga gjuha maqedonishte dhe angleze, VII1.• Studime të kryera nga gjuha angleze dhe letërsia – drejtim tjetër dheme përgatitje përkatëse pedagogjike, psikologjike dhe metodike të fa-kultetit përkatës, VII1.

8 NORMATIVI PËR KUADRIN MËSIMOR

Programin mësimor nga lënda e gjuhës angleze për klasën e VI në arsi-min fillor nëntëvjeçarë e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me ven-dim. 07-668/3 prej 05.11.2010.

GJUHË FRËNGE

PROGRAMIMËSIMORARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇAR

145145

146

Në bazë të nenit 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizim dhe punë të orga-neve të drejtorisë shtetërore (,,Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedo-nisë’’ nr. 58/00, 44/02) dhe neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor(„Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 44/95, 24/96, 34/96,35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05,35/06, 70/06, 51/07) ministri i Arsimit dhe Shkencës miratoi Programinmësimor nga lënda gjuhë frënge (gjuhë e dytë e huaj) për klasën e VI nëarsimin fillor nëntëvjeçar.

147

1.1. Përshkrimi dhe natyra e lëndës

Çdo lloj i integrimit më të gjerë në strukturat evropiane nënkupton kua-dro mirë të arsimuara të cilat njohin dhe flasin gjuhë të huaja. Para sho-qërisë tonë qëndron detyrë e madhe për arritjen e idealit të Këshillit tëEvropës për shumë gjuhësi dhe njohja e shumë kulturave, sipas të cilëssi minimum nënkuptohet njohja e mirë e dy gjuhëve.Në planin mësimor për arsimin fillor nëntëvjeçar gjuhët e huaja zënëvend të posaçëm për shkak faktit që në kuadër të globalizimit të përgji-thshëm botëror përshpejtohet këmbimi ndërmjet përkatësive të civilizi-meve të ndryshme në të gjitha segmentet të jetës shoqërore (në eko-nomi, politikë, kulturë, arsim etj.), me çka inkorporohet nevoja përshumë gjuhësi, që është njëra ndër qëllimet kryesore të konceptit të ri.Nga këto shkaqe, mësimi i gjuhës së parë të huaj fillon në moshën gja-shtëvjeçare (klasën e I), kurse në moshën 11 vjeçare (klasën e VI) më-sohet gjuha e dytë mësimore.

1.2. Emri i lëndës: Gjuhë frënge

1.3. Fondi javor, përkatësisht vjetor i orëve: 2/72

1.4. Statusi i lëndës: i detyrueshëm/ gjuhë e dytë e huaj

1. HYRJE 2. QËLLIMET E MËSIMIT PËRKLASËN E VI

3. QËLLIMET SPECIFIKE TËMËSIMIT NGA GJUHA FRËNGE

Mësimi/ të mësuarit e gjuhës frënge në këtë nivel bazohet në qëllimetkryesore vijuese:

q nxënësi/nxënësja të aftësohet për komunikim me të tjerët, respektimndaj shumë gjuhësisë dhe pasurimin e kulturës gjuhësore dhe asaj tëpërgjithshme; q të formojë raport kritik ndaj kulturës së vet dhe të huaj dhe të aftëso-het për respektim të dallimeve, të drejtave të njeriut, kulturave dhe tra-ditave tjera; q të stimulohet mësimnxënia e gjuhës frënge, të zhvillohet interesimndaj vendeve në të cilat flitet gjuha përkatëse për shkak të grumbullimittë informatave nga burime të ndryshme në atë gjuhë dhe zhvillimi i li-dhjeve ndërkulturore

Nxënësi/nxënësja:q të formojë dhe zhvillojë kompetenca gjuhësore, komunikative, inter-kulturore për mësimin e gjuhës së dytë të huaj;q të zhvillojë aftësi për lidhshmërinë e njohurive të fituara nga gjuha eparë e huaj, gjuha amtare dhe lëndë tjera gjatë zotërimit të gjuhës sëdytë të huaj;q të krijojë shprehi elementare dhe aftësi për dëgjim, bisedim, leximdhe shkrim përmes sistemit të ndërtuar nga njohuritë gjuhësore dhe një-sive të fjalive, fonetike, drejtshkrimore, leksikore dhe normat gramati-kore;q të zhvillojë aftësi për mësim të vazhdueshëm dhe vetëvlerësim sipaskornizës së përbashkët referente evropiane për gjuhët (Portfolio).

148


TË

Sh

P

R

E

H

U

R

I

T


TË DËGJUARIT

Nxënësi/nxënësja: - të kuptojë elemente jover-bale në komunikim (gjeste,mimi9ka, etj.);- të njohë modelet kryesore tëintonacionit (të shoqëruarame zhurmë dhe tinguj);- të kuptojë dhe në mënyrë jo-verbale të reagojë në detyrënose kërkesën e parashtruar;- të kuptojë vokabularin epërdorur më së shpeshti dhefjalitë e rëndomta të lidhurame situatat e përditshme ngamjedisi i drejtpërdrejtë; - të kuptojë përshkrime të za-konshme të personave, situa-tave ose vendeve;- të kuptojë përmbajtje globaletë gjykimit të shkurtër ose dia-log;- të fillojë të ndërtojë strategjipersonale për të kuptuar gjatëdëgjimit.

• Unë dhe të tjerët:emri, mosha, gjinia, kombë-sia, familja ime, bashkënxë-nës, shokë.• Bota ime:shtëpia, shkolla, klasa, lëndëshkollore.• Trupi im:Pjesë nga trupi i njeriut,rroba ose gjësende perso-nale, ngjyra.• Koha e lirë:sport, muzikë, lojëra, film,Internet.• Kalendari:stinët e vitit, gjendja kohore,muajt, ditët, orë.• Mjedisi: natyra, toka, qyteti, fshati, mjetet transportuese,kafshët përkëdhelëse shtë-piake, kafshë.• Festa, traditatditëlindje, Viti i Ri, Kërshën-dellat, festat nacionale, Kur-ban Bajrami, festa e shkol-lës.

FONETIKË- alphabet français - système vocalique et

consonantique - prononciation et

orthographe - accent et intonation

GRAMATIKË• Article- définis, indéfinis, contracté• Nom - genre - nombre• Adjectif- qualificatif - possessif- démonstratif - accord des adjectifs• Pronom- pronoms personnels- pronom sujet (on = nous)• Nombre- cardinaux- ordinaux• Verbe- auxiliaires- futur proche

• Aktivitete të llojit:-dëgjimi i audio/videoincizimeve dhe bi-seda e mësimdhënësit-identifikimi i: grafemave, fonemave, fja-lëve, pjesëve të fjalisë; -identifikimi i intonacionit dhe reagimime gjestikulime;- ushtrime me zgjedhje shumëgjymtyrë-she; - plotësimi i zbrazëtirave në fjali, tabela,plotësimi i fjalive pas tekstit të dëgjuar; -lidhshmëria e pikturave pas tekstit tëdëgjuar.; - përdorimi i mjeteve didaktike bashkë-kohore (CD, DVD, Internet).

• Rekomandime didaktikeMësimdhënësi duhet ta nxënësin/nxënë-sen:-të jep supozime për rëndësinë e fjalësnë veçanti, rrëfim ose tekst duke i zba-tuar njohuritë ekzistuese, kontekstin dhestrategji tjera për kuptim. Me kontrolli-min e kuptimit duhet të caktohet saktësiae supozime ve; - të zbulojë dhe të zhvillojë strategji per-sonale të kuptimit.

149

TË

Sh

P

R

E

H

U

R

I

T


TË LEXUARIT

Nxënësi/nxënësja:- të kuptojë udhëzimet konkretenë kuadër të orës mësimore, nëlibra dhe mjetet mësimore;-të kuptojë fjalë, fjali të shkurta,tekste dhe vjersha të shkurta tëthjeshta;- të kuptojë mbishkrime të thjeshtatë përditshme dhe informime tëshkurta;- të gjejë informata konkrete nëmateriale të rëndomta dhe të për-ditshme radhitja e orëve, menya,TV-programe, mbishkrime, etj.);- të kuptojë përmbajtje të tekstevetë thjeshta të shkruara nga lloji iporosive, uresave, letrave të shkur-tra miqësore;- të njohë karakteristikat më tëtheksuara sociokulturore;- të ndërtojë strategji graduale per-sonale për të kuptuar dhe gjatë le-ximit.

KULTURË

-Në kuadër të temave udhëzuesenxënësit duhet ti begatojnë njo-huritë për kulturën dhe ekzisti-min e tyre, të fitojnë njohuri ele-mentare nga jeta sociokulturoretë moshatarëve të tyre ngaFranca dhe shtetet frankofonisëpërmes këngëve, vjershave, tre-gimeve, lojërave, zakoneve dhetraditave autoktone

Akte komunikuese

Nxënësit duhet të aftësohen përrealizimin e këtyre akteve komu-nikuese:- Përshëndetje- Prezantimi personal dhe i të

tjerëve;- Kërkesë/dhënia e informatavepër dikë ose diçka;- Falënderim;-Shprehja e dëshirës, lutjes, fa-lënderimit;- Dëshmimi i rasteve kohore-Dëshmimi i kohës/orës -Përgëzime;-Kërkon falje - Fton (pranon/refuzon)

- passé composé (certain nom-bre de verbes fréquents)• Adverbe-aujourd’hui, demain, hier, ici,là, toujours, bien, mal, beaucoup• Préposition- à, de, en, sur, dans, chez• Phrase simple- forme affirmative- forme négative- forme interrogative- forme impérative

LEKSIKËMinimumi i leksikut kryesor për -bëhet prej 150-200 njësive leksi-kore për përdorim aktiv në kuadërtë temave të parapara dhe aktevekomunikuese.

• Aktivitete të llojit:- identifikimi i disa grafemavenë fjali;- leximi i tregimeve; - nënvizimi dhe plotësimi i fja-lëve në fjali;- radhitja e shkurtë dhe e za-konshme e tekstit sipas radhit-jes logjike;- çiftëzimi i pjesëve nga fjalitë;- lidhshmëria e ilustrimeve mefjali ose dialogë të shkurtra;- pyetje të sakta/të pasakta mezgjedhje shumë gjymtyrëshe(QCM);- pyetje të hapura;-lojëra.

• Rekomandime didaktikeMësimdhënësi duhet të zbatojë:- udhëzime të qarta, të shkurtra; - punë individuale, punë nëgrupe të vogla dhe të mëdha;- aktivitete përmes lojës; - mjete mbikëqyrëse.

150

TË

Sh

P

R

E

H

U

R

I

T


TË FOLURIT

• Interaksioni i të folurit

Nxënësi/nxënësja:- të reagojë në udhëzimet e dhëna nga mësimdhënësi

ose bashkëbiseduesi tjetër; - të përgjigjet në pyetje të thjeshta lidhur me temën enjohur; - të parashtrojë pyetje të shkurtra për tema të njohura;- të merr pjesë në situata të rëndomta bisedimi përtema të njohura nga mjedisi i drejtpërdrejtë duke për-dorur mjetet e zakonshme gjuhësore;- të riprodhojë dramatizime të shkurta dhe të merrpjesë në dialogë të shkurtra me një ose më shumë ba-shkëbisedues;- të zbatojë modele të zakonshme komunikuese në si-tuatë biseduese të njohur.

- Dëshmimi i kohës/orës - Përgëzime;- IKërkon falje - Fton (pranon/refuzon)

• Aktivitete të llojit:- përsëritja e zërave, fjalë, fjali të shkurtrasipas modelit të dhënë;- parashtrimi i pyetjeve dhe përgjigja ndajtyre;- pjesëmarrje në situata të shkurta komuni-kuese dhe dramatizime;- kërkesë/ dhënia e informatave.

• Aktivitete të llojit:- përshkrim, recitim, këndim, shpjegimsipas ilustrimeve/fotove, videomaterialeetj.;- lexim me zë; - produksioni i gjykimeve të shkurta.

• Rekomandime didaktike:Mësimdhënësi duhet të nxisë:- nxënësi/nxënësja ti zbatojë mjetet gjuhë-sore komunikative të përvetësuara; - punë individuale dhe punë në grupe tëvogla;- nxënësi/nxënësja ta merr fjalën;- kreativiteti te nxënësit; - krijimi i atmosferës së këndshme përpunë në orë.

151

TË

Sh

P

R

E

H

U

R

I

T


• Rrëfim me gojë;- të emërtojë njerëz, sende dhe dukuri ngamjedisi i drejtpërdrejtë;- të riprodhojë fjali numra, vjersha të zakon-shme dhe ngjashëm.;- të jep përshkrime të zakonshme të nje-rëzve, sendeve, situatave, vendeve nga mje-disi i afërt duke përdorur leksikun e njohur; - të flet për ngjarje të tashme, të kaluara dhetë ardhshme duke përdorur vokabular të za-konshëm dhe fjali të shkurtra;-të krijojë strategji personale për shprehjegojore.

TË SHKRUARIT

Nxënësi/nxënësja:- të plotësojë formularë të rëndomtë meemër e mbiemër, mosha, data dhe vendi ilindjes, adresa, gjinia, shkolla, klasa;- të shkruajë porosi të shkurtë, uresë, për-shkrim të shkurtë të thjeshtë të modeleve tëdhëna;- të shkruajë duke i respektuar rregullat edrejtshkrimit të frëngjishtes dhe të përdorëmjetet e zakonshme gjuhësore;- të përshkruajë tekst të shkurtë të zakon-shëm duke u bazuar në fjalët e dhëna;- të përdorë akte të caktuara komunikuese;- të fillojë të ndërtojë strategji personale përzotërimin e të shprehurit me shkrim të gju-hës frënge.

• Aktivitete të llojit:- plotësimi i fjalëve me shkronja të lë shu a ra/ -përvjedhur;- radhitja e fjalëve në varg të bashkuar;- të shkruarit e fjalëve sipas diktimit dhe sipasspeling;- plotësimi i formularëve të rëndomtë;- përfundimi i fjalive ose tekstit të shkurtë;-kompletimi i dialogëve të hapura;- plotësimi i teksteve me fjalë të lëshuar/për-vjedhur;- të shkruarit e porosive, letër shokut etj.

• Rekomandime didaktikeMësimdhënësi duhet të nxisë:- nxënësi/nxënësja ti zbatojë mjetet e përso-sura gjuhësore dhe komunikative; - kreativiteti te nxënësit; - puna individuale dhe puna në grupe tëvogla;- krijimi i atmosferës së këndshme për punënë orë.

152

•Kahet për lidhshmëritë ndërlëndore (planifikim i integruar, përkatësishtlidhshmëri e përgjithshme e përmbajtjeve ndërmjet lëndëve dhe lëmivetë ngjashme)Të mësuarit e gjuhës frënge paraqet mundësinë për shfrytëzimin dhekrijimin e lidhjeve ndërmjet lëndëve që mësohen në klasën e VI, dmth.,respektohet parimi e lidhshmërive ndërlëndore sa i përket qëllimeve dhepërmbajtjeve me theks të lidhshmërisë integruese me përmbajtjet:gjuhë amtare, përmes diturive të fituara nga ajo lëndë; gjuhë e parë ehuaj , përmes strategjive për punë, punë me fjalor, lidhje sociokultu-rore; matematikë me nocionet për numrat natyrorë, data, format gjeo-metrike; historia me nocionet për shoqëri, festa, tradita; gjeografia, no-cionet për kontinentet, harta gjeografike, klima; bazat e shkencave naty-rore me nocionet për bimët, kafshë, ekologjia; muzikë, përmes stileve tëmuzikës, mësimi i këngëve frankofonike; arsimi fizik dhe shëndetësor,përmes llojeve të sportit, higjienë, shëndet; arsimi figurativ, përmes di-turive për vizatim në funksion të kuptimit.Ekzistojnë edhe shembuj tjerë të korrelacionit me lëndë tjera mësimoredhe për këtë preferohet që mësimdhënësi ta mësojë nxënësin/nxënësentë mendojë në mënyrë të pavarur dhe të gjejë lidhje ndërmjet mësimitnga gjuha frënge dhe lëndëve tjera mësimore.

qRekomandime për shfrytëzimin e fondit vjetor të orëve

Procesi i mësimit të gjuhës frënge vijon përmes fondit javor/vjetor tëorëve, përmes komponentëve të cilat mësohen dhe të cilat i përbëjnëshkathtësitë e fundit gjuhësore të cilat nxënësi duhet ti përvetësojë nëfund të nivelit përkatës, megjithatë ato nuk mund të ndahen, përkatë-sisht nuk mund të planifikohet numri i orëve sipas disa komponentëve.Thënë më konkretisht, në mësim të gjitha komponentët e programit nuk

5. REKOMANDIME TËPËRGJITHSHME DIDAKTIKE

përpunohen ndaras dhe me numër të kualifikuar të orëve ose sipas asajradhitje siç janë dhënë në program por të integruar në funksion të gju-hës, dmth., krijimi i kompetencës komunikative në situata konkrete, ecila në fakt paraqet qëllim përfundimtar të programit. Qasja ndaj gramatikës është kognitive. Përmbajtjet gramatikore harto-hen në kontekst, sipas mënyrës individuale, kurse rregullat gramatikorenuk duhet të mësohen dhe kontrollohen në mënyrë të izoluar, jashtëkontekstit. Përmbajtjet duhet të jenë të integruara në tërësitë e paraparatematike.Përmbajtjet e propozuara në programe përthellohen në secilin vit vijues.

q Mjetet mësimore:

• mjetet mësimore (libër zgjedhur në nivel të shkollës për lëndën përka-tëse dhe lejuar nga MASh, doracak për mësimdhënësin, fletore pune përnxënësin, CD, DVD, portfolio etj;• fjalorë, enciklopedia, postere, flesh kartela; - revista të huaja për mësimdhënësin dhe nxënësin;• kasetofon, kaseta, CD-pleer, kompjuter me qasje në Internet, TV (shfrytëzimi i teknologjive informatike-komunikative).

Preferohet që mësimdhënësi të mos përkufizohet vetëm në kompletin elibrave por mësimdhënësi mundet dhe duhet të përgatisë materiale dhetë gjejë informata dhe dokumente autentike nga burime të ndryshme nëfunksion të realizimit të qëllimeve të parapara në mësim.

153

Kontrollimi dhe hulumtimi i rezultateve të arritura është element shumëi rëndësishëm gjatë mësimit/mësimnxënies.Mësimdhënësi duhet vazhdimisht ta mbikëqyrë punën e nxënësve dhe tinxisë në përparimin e tyre, kurse vlerësimin duhet ta përshtatë në meto-dat elementare për objektivizëm dhe validitet. Gjatë kontrollimit të rezultateve të nxënësve duhet t’iu mundësohet lirie të shprehurit dhe arritshmërinë e qëllimeve konkrete komunikuese.Gabimet e bëra ose ato të përvjedhur korrigjohen përmes dhënies së for-mës së drejtë. Preferohet mësimdhënësi ti orientojë nxënësit vetë ti zbu-lojnë gabimet. Mësimdhënësi duhet ti inkurajojë nxënësit. Me rëndësi tëveçantë është që format e kontrollimeve të jenë të llojllojshme dhe nëmënyrë sistematike ti ndjekin të arriturat e nxënësve në aktivitete tëndryshme.Gjatë vlerësimit të të arriturave të nxënësve në zotërimin e të shprehuritgojor dhe me shkrim duhet të orientohen ndaj evalvimit formativ meqëllim edhe mësimdhënësi dhe nxënësit të informohen për nivelin e di-turive dhe aftësive të arritura, që të mund me kohë të tejkalohen lëshi-met eventuale në mësim dhe mësimnxënie.

Me rëndësi të veçantë është që mësimdhënësi në mënyrë sistematike takontrollojë nivelin e njohurive të nxënësve, të zbatojë forma të ndry-shme të kontrollimit dhe të përdor kriter të veçantë gjatë formimit tënotës. Ai duhet ta ndjekë sjelljen e nxënësit ndaj procesit arsimor dhe tavlerësojë pjesëmarrjen e tij në aktivitete të ndryshme:- punë në orë (frontale, në grupe, nga dy, individuale);- përpunimi i detyrave të shtëpisë;- punë e nxënësit në projekte.Të arriturat e nxënësve ndiqen përmes testeve natyrore me përmbajtjedhe kohëzgjatje të ndryshme. Përparësi duhet dhënë vlerësimit të aftë-

6. VLERËSIMI I TË ARRITURAVE TË NXËNËSVE

sive komunikuese të nxënësve në kuadër të qëllimeve të parapara nëshkathtësitë (psh., përbërja e tekstit të thjeshtë sipas ilustrimeve/ilu-strime serike, të shkruarit e letrës personale sipas elementeve të dhëna,ftesë, porosi e shkurtë, detyrë për kontrollimin e kuptimit të tekstit të le-xuar ose të dëgjuar). Vendin e tyre duhet gjetur edhe kontrollimet e njo-hurive të përvetësuara nga gramatika dhe leksiku me të cilat e kontrol-lojmë përvetësimin e strukturave gjuhësore të parapara në program.Përkthimi nuk parashikohet dhe nuk duhet të jetë mjet për vlerësimin enjohurive të nxënësve. Diktimi përdoret si aktivitet ushtrimi. Mund të përfshihet edhe në kua-

dër të procesit të mësimit.Notat duhet mirë të arsyetohen dhe argumentohen para nxënësve, tëkenë karakter inkurajues dhe stimulues dhe ta motivojnë të mësuarit tëgjuhës frënge. Sipas Konceptit për arsimin dhe edukimin fillor nëntëv-jeçar në mbarim të klasës së VI përveç vlerësimit intern do të realizohetedhe kontrollimi intern i të arriturave, por me teste eksterne të standar-dizuara.Sipas Kornizës së përbashkët evropiane për gjuhët e huaja niveli i ditu-rive të nxënësve të klasës së VI duhet të përputhet me njohuritë bazikenë nivel A1 të kësaj kornize.

154

7. KUSHTET HAPËSINORE PËR PAJISJE PËR REALIZIMIN E

PROGRAMIT MËSIMOR

Programi bazohet në normativin për hapësirë për periudhën e dytë(klasa IV, V, VI) dhe për mjetet mësimore për klasën e VI aprovuar ngaministri.Kushtet hapësinore dhe pajisja e klasave për realizim të suksesshëm tëprogramit mësimor për klasën e VI duhet të jenë në përputhje me nor-mativin e përgjithshëm për pajisje për realizimin e programit mësimorpër klasën e VI.Rekomandohet, për shkak kontaktit më të lehtë vizual ndërmjet nxënë-sve, për të dëgjuar më mirë atë që flitet edhe nxënësi i vendosur më largtë ketë pasqyrë të klasës, bankat të jenë të radhitura në këtë mënyrë: mëshumë banka të afruara bashkë, variante të ndryshme të shkronjës „U“,si dhe radhitja dhe grupimi i karrigeve sipas nevojës, varësisht nga akti-vitetet e parapara.


- Studime të mbaruara nga gjuha frënge-drejtimi arsimor, VII1.- Studime të mbaruara nga gjuha frënge dhe letërsia, VII1.- Studime të mbaruara nga gjuha frënge dhe literatura – drejtimi tjetërdhe me përgatitje përkatëse pedagogjike psikologjike dhe metodike nëfakultetin përkatës, VII1.

Rezultatet e pritura kanë të bëjnë me kolonën nr. 2 Programi mësimor,përkatësisht nga qëllimet e parapara të vitit mësimor, të cilat njëherëshparaqesin nivele të diturisë të rezultateve të arritura të nxënësve, të cilatduhet të përputhen në dituritë bazike në nivelin A1 të kornizës refe-rente.


Programin mësimor nga gjuha frënge për klasën e VI në arsimin fillornëntëvjeçarë e solli ministri i Arsimit dhe Shkencë me vendim. 07-668/8 më 05.11.2010.

155

GJUHË GJERMANE


156

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 të Ligjit për organizimin e punës së or-ganeve të drejtorisë shtetërore („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqe-donisë“ nr. 58/00, 44/02 dhe 82/08) dhe neni 25 paragrafi 2 të Ligji përarsim fillor („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 103/08dhe 33/2010) ministri i Arsimit dhe Shkencës e miratoi programin mësi-mor për lëndën gjuhë gjermane për klasën e VI në arsimin fillor nëntëv-jeçar.

157

VENDI I LËNDËS NË PLANIN MËSIMOR

qPërshkrimi dhe natyra e lëndëstSSecili lloj i integrimit më të gjerë në strukturat evropiane nënkuptonkuadro të arsimuara mire të cilët njohin dhe flasin gjuhë të huaj. Parashoqërisë tone qëndron detyrë e madhe – arritja e idealit në Këshillit tëEvropës për multilinguitet, sipas të cilit si minimum nënkuptohet njohjae mire e dy gjuhëve të huaja.Gjatë studimit të gjuhës së huaj nxënësit formohen si personalitete tëpavarura, e zhvillojnë vetëbesimin, pavarësisnë, kreativitetin. E ndër-tojnë motivimin e shprehive të punës dhe aftësive, përgatitjen për ba-shkëpunim, komunikim, tolerance, punë ekipore. Tek nxënësit ndërto-het kultura e sjelljes dhe respekti i bashkëbiseduesit, sjellja e mire nëshkollë, familje, respekti i obligimeve shkollore, ndjenja e saktësisë dhekujdesi i shoqërisë. Gjuha gjermane është gjuhë me kulture të pasur dhe traditë shkencoreme të cilën flasin rreth 200 milion njerëz. Afërsia me gjuhën angleze elehtëson të kuptuarit e gjuhës gjermane si gjuhë e huaj, e shkurton pro-ceduren për zhvillimin e aftësisë për dëgjim dhe mundëson që mëshpejtë të zhvillohet aftësia e të folurit. Në kohën më të re gjuha gjer-mane me sukses e tejkalon rrugën në shkollat në Evropë. Gjatë përpili-mit të programit shfrytëzohen njohuritë nga realizimi i programeve më-simore të deritanishme nga gjuha gjermane si gjuhë e pare dhe e dytë.Në planin mësimor për arsimin fillor nëntëvjeçarë i është dhënë vend iposaçëm gjuhëve të huaja për shkak të faktit se në kuadër të globalizi-mit përshpejtohen ndryshimet ndërcivilizuese në të gjithë segmentet nëjetesën shoqërore (ekonomike – politike, kulturore, arsimore etj) me çkaimponohet nevoja e multigjuhësisë, çka është intencioni i konceptit tëri. Nga këto arsye mësimi i gjuhës së huaj të pare fillon që nga moshagjashtëvjeçarë (klasa e I), ndërsa në moshën 11 vjeçe (klasa e IV) fillontë mësohet edhe gjuha e huaj e dytë.

1. HYRJE qTitulli i lëndës: gjuha gjermaneqFondi javor, gjegjësisht fondi vjetor i orëve: 2/72qStatusi i lëndës: i detyrueshëm/gjuha e huaj e dytë

QËLLIMET E PËRGJITHSHME PËR PERIUDHËN ZHVILLIMORE

Mësimi/studimi i gjuhës gjermane në këtë nivel bazohet në këto qëllimethemelore vijuese:• nxënësi/nxënësja të aftësohen për komunikim me tjerët, respektin eshumëgjuhësisë dhe pasurimin e kulturës së përgjithshme dhe kulturësgjuhësore;• të formojë raport kritik ndaj kulturës personale dhe kulturave tjera dhetë aftësohet për respektin e dallimeve, të drejtave të njeriut, kulturavetjera dhe traditave;• të stimulohet mësimi i gjuhës gjermane, të zhvillohet interesi ndajvendeve ku flitet gjuha adekuate për shkak të grumbullimit të informa-tave nga burimet e ndryshme të asaj gjuhe dhe zhvillimi i lidhjeve ndër-kulturore.

QËLLIMET SPECIFIKE TË MËSIMIT TË GJUHËS GJERMANE

Nxënësi/nxënësja• të formojë dhe të zhvillojë kompetenca gjuhësore, komunikuese, inter-kulturore për mësimin e gjuhës së huaj të dytë;• të zhvillojë aftësi për ndërlidhjen e njohurive të arritura nga gjuha ehuaj e parë, gjuha amtare dhe lëndët tjera gjatë mësimit të gjuhës sëhuaj të dytë;• të formojë shprehi elementare dhe njohuri për dëgjim, të folur, leximdhe të shkruar përmes sistemit të ndërtuar nga njohuritë e njësive gjuhë-sore dhe fjalive, fonetike, drejtshkrimore, leksikore dhe gramatikore;• të zhvillojë aftësi për të mësuarit e pavarur dhe vetëvlerësimin sipaskornizës së përbashkët referente (Portfolio).

158


D

Ë

G

J

I

M

I

Qëllimi Përmbajtja Nocionet Aktivitetet dhe metodat

Nxënësi/nxënësja:- të kuptojë lajmërime të shkur-tra, shprehje të përditshme dhefjali të thjeshta;- t’i kuptojë dhe përcjell udhëzi-met shkurtra dhe të qarta të më-simdhënësit;- të dijë të kuptojë fjali tëshkurta, të thjeshta që i drejtohendrejtpërdrejt nxënësit, familjes sëtij ose punëve të caktuara ngamjedisi i tij i drejtpërdrejtë, nëseflitet qartë dhe ngadalë.- të din t’i njeh modelet theme-lore të intonacionit në fjalinëpyetësorë dhe urdhërore, lutjeapo urdhër:- të din të shfrytëzojë strategjikompenzatore për të kuptuarit efjalëve të panjohura nga folësi, psh. Elementet jashtëverbale gje-stet dhe mimikat;- të mund të gjendet me ndihmëne kontekstit, internacionalizmat,tingujt, zërat etj;- të din që përmes dëgjimit t’injeh fonemat e sistemit fonetikgjerman;- të din përmes dëgjimit ta identi-fikojë theksin në fjalë.

a) Njësitë tematike- Unë dhe tjerët(përshëndetje, prezantim: mosha,prejardhja, vendbanimi, interesat)- Familja ime (prindërit, nëna, ba -bai, vëllai, motra, gjyshja, gjyshi,xhaxhai, tezja)- Shkolla ime(gjësendet e shkollës, mjetet eshko llës, radhitja e orëve, sistemishkollor në Gjermani)- Aktivitete të përditshme (nështëpi dhe në shkollë, në kohën elirë)- Festat dhe traditat:Krishtlindjet, pashkët, Viti i ri, Pa-norama për vitin e ri- Numrat prej 1 deri 100, vitet, nu -m rat telefonik, operacionet aritme-tike: mbledhja, zbritja

b) Funksionet gjuhësore • sich begrüssen,• sich vorstellen•Fragen stellen und antworten,• jemanden ansprechen• sich verabschieden• bitten und danken• einen Gegenstand benennen• verneinen und bejahen

Strukturat gramatikoreFoljet- koha e tashme (folje tërregullta, folje me ndry-shimin e vokalit, foljendarëse; foljet haben dhesein; möchte + Infinitiv;können)- mënyra urdhërore, veta e2 njëjës

Emrat- me nyjën e trajtës sëshquar dhe të pashquar nënominativ dhe akuzativ

MbiemratNë përdorim predikativ

Përemrat- përemra vetor- përemra pronor mein,dein, sein, ihr- Përemra dëftor das

Ndajfolje- vendi- kohe

Format e punës:- puna me tërë klasën;- puna individuale;- puna në çifte;- puna në grupe;- puna e pavarur;- puna e projektit.Korniza komunikative:- partner në bisedë(nxënës – nxënës; nxënës – mësimdhë-nës);- shpjegues.Mjete për punë- libër;- kartela tematike;- mjete mësimore (libra me poezi tëshkurtra, gjëegjëza, proverba në përputhjeme moshën e nxënësve);- inçizime autentike tonike;- incizime, videomateriale me informatapër vendet nga fusha e të folmes gjer-mane;- materiale për prerje, ngjitje, modelim;- lojëra me karta;- afishe posterë;- lojëra (topa të butë, kukulla për shfaqjeme kukulla, kukulla, kukulla pë dorë, kaf-shë prej plishi/plastike etj);- kompjuter me qasje në Internet.

159

L

E

X

I

M

I

Qëllimi Përmbajtja Nocionet

Nxënësja/nxënësi:- të din në tekste të shkurtra tëthjeshta që kanë të bëjnë mesituatat e përditshme të zakon-shme të njeh: emra, numra,fjalë dhe struktura të thjeshta;- të din nga tekstet e shkurtrainformatike t’i nënvizojë tëdhënat më të rëndësishme përpersonazhët dhe vendet;- të din të kuptojë udhëzime tëshkurtra të thjeshta të cilët janëtë ilustruara;- të mund ta kuptojë përmbajt-jen e teksteve të thjeshta infor-mative të temave të njohura kujanë të përdorura internaciona-lizmat dhe elementet vizuale.

• Verstehen und Nichtverstehen signalisie-ren• sich etwas wünschen• gratulieren• Abneigung, Vorliebe äußern,• Gefallen und Missfallen ausdrücken, • etwas beschreiben (einfache Gegenständeund Handlungen)

b) Kultura dhe civilizimiPërmbajtjet kulturore dhe edukative janë tëintegruara në njësitë e parapara tematikedhe funksionet gjuhësore, shembull, për-shëndetje, sjellja e bukur, të drejtuarit, uri-met e festave dhe ditëlindjeve, mjedisi ishkollës,strehimi, veshmbathja, emra dhembi emra të moshatarëve nga ven det e të fol-mes gjermane, disa emra të qyteteve etj. Në qasjen ndaj përmbajtjeve kulturore, edu-kative dhe sociale du het të mbahet llogaripër qasje kontraste dhe të bëhet krahasimme përmbajtjet adekuate të kulturës në Ma-qedoni dhe në vendet në fushën e të folmesgjermane.

ç) Dimensioni interkulturor

Nxënësi/nxënësja duhet të sensibilizohetpër vërejtjen e ngjashmërive dhe dallimevendërmjet dy kulturave përmes përmbajtjeveedukative dhe sociale, si bazë për zhvillimine tolerancës dhe eupatisë ndaj pjesëtarëvetë kulturës së huaj.

Parafjala- in, im, ins- für, von + përemër vetor- mit, aus pa nyje

Negacioninein, nicht, kein

Përemra pyetëswer, was, woher, wo, wann

Sintaksë- fjali habitore- fjali pyetëse pa dhe me përemër pyetësor- lidhëza und, aber dhe denn

Renditja e fjalëve në fjali - fjali pyetëse- fjali dëftore- gjatë përdorimit të foljes modale-fjali urdhërore

LeksikNë fund të klasës së gjashtë nxënësit duhet të dinë rreth 150njësi leksikore nga njësitë tematike që përpunohen.

DrejtshkrimiPërvetësimi i rregullave dhe normave të drejtshkrimit të rigjerman - ö, ä, ü, ß, ch, sch, tsch, sp, st, ss- diftongjet: ei, äu, eu- vokalet e gjata- bashkëtingëlloret dyfishe- të shkruarit e emrave me shkronjë të madhe

160

Qëllimi Përmbajtja Nocionet Aktivitetet dhe metodat

Nxënësi/nxënësja:- të merr pjesë në bisedë (interaksion) dhetë flet në mënyrë të pavarur (produksion itë folurit);- të din të përshëndesë;- të din të prezantohet dhe të shkurtimishtta prezantojë vetveten dhe personin tjetër(emri, prejardhja, vendbanimi, interesi);- të din të pyet person tjetër për gjendjendhe të përgjigjet pyetjes së njëjtë;- të din të jep të dhëna elementare në si-tuata të përditshme që bazohen në numra(adresa, numri i telefonit, koha, data);- të din të parashtrojë pyetje të drejtpër-drejta për të dhëna personale.

Nxënësi/nxënësja- të din të përshkruaj fjalë të thjeshta dhefjali;- të mund të plotësojë zbrazëtira në teksttë shkurtër me fjalë përmes formularit vi-zual ose të zëshëm;- të mund të përshkruaj uresë sipas mode-lit të shkruar;-të din t’i vërej dallimet themelore ndër-mjet grafemave dhe shqiptimit të fjalëvemë frekuentuese.

InterpunksioniPërvetësimi i normave dhe rre-gullave të pikësimit në gjuhëngjermane

TË

FOLURT

TË

SHKUARIT

161


5.1. Udhëzime për lidhshmërinë ndërlëndore (planifikimi integrues,gjegjësisht lidhshmëria e plotë përmbajtjesore ndërmjet lëndëve të ngja-shme dhe lëmive)Mësimi i gjuhës ruse paraqet mundësi për shfrytëzimin dhe krijimin elidhjeve ndërmjet lëndëve që mësohen në klasën e VI, gjegjësisht i re-spektuar është parimi i ndërlidhjes ndërlëndore sipas raportit të qëlli-meve dhe përmbajtjeve me theks të lidhjes integruese me përmbajtjetnë:- gjuhën amtare, përmes njohurive të fituara dhe diturive nga ajo lëndë;- gjuha e huaj e parë, përmes strategjive për mësim, puna me fjalorë, li-dhjet sociokulturore;- matematikë me nocionet për numrat natyror, data, format gjeometrike;- histori me nocionet për shoqëri, festa, tradita;-- gjeografia me nocionet për kontinente, harta gjeografike, klima, rru-gëtime;- bazat e shkencave natyrore me nocionet për bimët, kafshët, ekolog-jinë;- muzika – stilet e muzikës, mësimi i vjershave ruse;- arsimi fizik dhe shëndetësor – llojet e sporteve, higjiena, shëndeti,- arsimi figurativ – shkathtësi për të vizatuar në funksion të të kuptuaritetj.Ekzistojnë edhe shembuj tjerë për korrelacion me lëndë tjera mësimore.Obligim i mësimdhënësit është që t’i adaptojë nxënësit që në mënyrë tëpavarur të mendojnë dhe ta gjen atë lidhje ndërmjet gjuhës ruse dhe lën-dëve tjera.

5.2. Rekomandime për shfrytëzimin e fondit vjetor të orëve

Procesi i mësimit të gjuhës gjermane zhvillohet përmes fondit javor dhevjetor të orëve, përmes komponentëve që mësohen dhe të cilët i për-bëjnë shkathtësitë përfundimtare gjuhësore që nxënësi duhet t’i përvetë-

sojë në fund të nivelit adekuat, megjithatë ata nuk munden të ndahen,gjegjësisht nuk mund të planifikohet numri i orëve sipas komponentëvetë caktuara. Thënë më konkretisht në mësim këto komponentë nuk për-punohen në veçanti dhe me numër kuantitativ të orëve ose sipas asaj ra-dhitje siç janë dhënë në program, por të integruara në funksion të gjuhësgjegjësisht krijimi i kompetencave komunikatave në situatat konkreteqë gjegjësisht paraqet qëllim përfundimtar në program.Qasja ndaj gramatikës është kognitive. Përmbajtjet gramatikore përpu-nohen në kontekst, sipas rrugës induktive ndërsa rregullat gramatikorenuk duhet të mësohen dhe kontrollohen të izoluara, jashtë nga kontek-sti. Përmbajtjet duhet të jenë të integruara në tërësitë e parapara tema-tike.Përmbajtjet e propozuara në programet thellohen secilin vit vijues.

5.3. Mjetet mësimore- Sistemi i kompletuar i teksteve shkollore (libër i zgjedhur në nivel tëshkollës për lëndën adekuate dhe i lejuar nga MASH, doracak për më-simdhënësin, fletore pune për nxënësin, CD, portfolio etj)- fjalor, enciklopedi, posterë;- revista të huaja për mësimdhënësin dhe nxënësitKasetofon, kaseta, kompjuter me qasje në Internet, CD rom, TV meTVSH.

Nevojitet që mësimdhënësi të mos kufizohet vetëm me kompletin e tek-steve shkollore, por ai mundet dhe duhet të përgatit materiale plotësuesedhe të gjen informata dhe dokumente autentike nga burime të ndry-shme, në funksion të realizimit të qëllimeve të parapara në mësim.

162


Gjatë vlerësimit të të arriturave të nxënësit në këtë nivel duhet t’ju mun-dësohet liri në të arriturat dhe shprehjet e qëllimeve konkrete komuni-katave. Gabimet e bëra dhe të lëshuara korrigjohen përmes shprehjes sëformës së rregull. Më e preferuar është që mësimdhënësi t’ju ndihmojënxënësve vetë t’i zbulojnë gabimet dhe të korrigjohen reciprokisht. Më-simdhënësi do të duhet t’i inkurajojë nxënësit. Me rëndësi të veçantëështë që format e vlerësimit të jenë të llojllojshme dhe sistematike t’ipërcjellin të arriturat e nxënësve në aktivitete të ndryshme. Gjatë vlerë-simit të të arriturave të nxënësve në të shprehurit me shkrim dhe megojë vëmendje duhet kushtuar ndaj evolucionit formativ me qëllim qëmësimdhënësi dhe nxënësi të informohen për nivelin e njohurive dheaftësive të arritura, që të mundet tejkalohen në kohë lëshimet eventualenë mësim dhe mësimnxënies. E rëndësishme është që mësimdhënësi si-stematikisht ta kontrollojë nivelin e njohurive dhe shkathtësive të nxë-nësve, të zbatojë forma të ndryshme të vlerësimit dhe të shfrytëzojë kri-tere të veçanta gjatë formimit të notës.Ai duhet ta përcjell raportin e nxënësit ndaj procesit mësimor dhe tavlerësojë pjesëmarrjen e tij në aktivitetet e ndryshme:- puna në orë (frontale, në grupe, nga dy, individuale);- përpunimi i detyrave të shtëpisë;- puna e nxënësit në projekte.Të arriturat e nxënësve përcillen përmes testeve periodike me për-mbajtje dhe kohëzgjatje të ndryshme. Përparësia duhet të jepet në ndër-timin e aftësive komunikatave të nxënësit në kuadër të qëllimeve të pa-rapara (psh., përpilimi i testit sipas fotografive/varg fotografish, shkru -arja e letrës personale sipas elementeve të dhëna, ftesë, porosi e shkur-tër, detyrë për vlerësimin e të kuptuarit ose teksti që është dëgjuar).Vendin e vet duhet ta gjejë edhe vlerësimet e njohurive të përvetësuaranga gramatika dhe leksiku me çka e kontrollojmë përvetësimin e struk-turës gjuhësore të parapara në program.

Përkthimi nuk parashihet dhe nuk duhet të jetë mjet për vlerësimin enjohurive të nxënësve.Diktimi shfrytëzohet si aktivitet ushtrues. Mund të ndërlidhet edhe nëkuadër të procesit të mësimnxënies.Vlerësimet duhet të jenë të arsyetueshme dhe të argumentuara mirë paranxënësve, të kenë karakter kurrajues dhe ta motivojnë mësimnxënien egjuhës ruse. Sipas Konceptit për arsimin dhe edukimin fillor nëntëvje-çarë në fund të klasës së VI përveç vlerësimit inter do të realizohet kon-trollimi i të arriturave, por me teste të përgatitura standarde.

Sipas kornizës evropiane të Përbashkët për gjuhët e huaja niveli i njo-hurive të nxënësve nga klasa e VI duhet të përputhet me njohuritë the-melore në A1 nga kjo kornizë.

163

5. KUSHTET HAPËSINORE PËR RE-ALIZIMIN E PROGRAMIT MËSIMOR

Programi sa i përket kushteve hapësinore për realizim bazohet në Nor-mativin për hapësirë, pajisje dhe në mjetet mësimore për klasën e IV tëmiratuar nga ministri i Arsimit.Kushtet hapësinore dhe pajisja e klasave për realizim të suksesshëm tëprogramit mësimore për klasën e VI duhet të jenë në përputhje me nor-mativin e përgjithshëm për pajisjen për realizimin e programeve mësi-more për klasën e VI

Rekomandohet, për shkak të kontaktit më të lehtë vizual ndërmjet nxë-nësve, që të dëgjojë më mirë çka flitet dhe nxënësi që është më larg tëketë pasqyrën e klasës, bankat të jenë të radhitura në këtë mënyrë: mëtepër banka të afruara bashkë, variante të ndryshme të shkronjës ,,P’’ sidhe zhvendosja dhe grupimi i bankave sipas nevojës, varësisht nga akti-vitetet e parapara.


• Studimet e përfunduara nga gjuha gjermane dhe letërsia- udhëzimimësimor, VII1

• Studimet e përfunduara nga gjuha gjermane dhe letërsia, VII1.• Studime të përfunduara nga gjuha gjermane dhe letërsia – drejtim tje-tër dhe me marrjen e përgatitjes adekuate pedagogjike – psikologjike nëfakultet adekuat, VII1

7. REZULTATE TË ARRITURA

Rezultatet e arritura përputhen me kolonën nr.2 nga Programi mësimor,gjegjësisht nga qëllimet e parapara të viti mësimor, të cilët njëherë para-qesin nivele të njohurive të rezultateve të arritura tek nxënësit, të cilëtduhet të përgjigjen në njohuritë në nivelin A1 nga korniza referenciale

Programin mësimor nga lënda e gjuhës gjermane për klasën e VI në ar-simin fillor nëntëvjeçarë e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me ven-dim. 07-668/4 më 05.11.2010.

164

165

GJUHË RUSE


166

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 nga Ligji për organizimin e punës së or-ganeve të drejtorisë shtetërore („ Gazeta zyrtare e Republikës së Maqe-donisë” nr. 58/00, 44/02 dhe 82/08) dhe neni 25 paragrafi 2 të Ligjit përarsim fillor („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 103/08dhe 33/2010) ministri i Arsimit dhe Shkencës e miratoi programin mësi-mor për lëndën gjuhë ruse për klasën e VI në arsimin fillor nëntëvjeçar.

167

1. HYRJE

Vendi i lëndës në planin mësimor

Përshkrimi dhe natyra e lëndës

Secili lloj i integrimit më të gjerë në strukturat evropiane nënkuptonkuadro të arsimuara mire të cilët njohin dhe flasin gjuhë të huaj. Parashoqërisë tone qëndron detyrë e madhe – arritja e idealit në Këshillit tëEvropës për multigjuhësisë, sipas të cilit si minimum nënkuptohetnjohja e mire e dy gjuhëve të huaja.Gjatë studimit të gjuhës së huaj nxënësit formohen si personalitete tëpavarura, e zhvillojnë vetëbesimin, pavarësinë, kreativitetin. E ndër-tojnë motivimin e shprehive të punës dhe aftësive, përgatitjen për ba-shkëpunim, komunikim, tolerance, punë ekipore. Tek nxënësit ndërto-het kultura e sjelljes dhe respekti i bashkëbiseduesit, sjellja e mire nëshkollë, familje, respekti i obligimeve shkollore, ndjenja e saktësisë dhekujdesi i shoqërisë. Gjuha ruse është gjuhë sllovene me kulture të pasur dhe traditë shken-core me të cilën flasin rreth 200 milion njerëz. Afërsia me gjuhët sllo-vene e lehtëson të kuptuarit e gjuhës ruse si gjuhë e huaj, e shkurtonprocedure për zhvillimin e aftësisë për dëgjim dhe mundëson që mëshpejtë të zhvillohet aftësia e të folurit. Në kohën më të re gjuha ruseme sukses e tejkalon rrugën në shkollat në Evropë. Gjatë përpilimit tëprogramit shfrytëzohen njohuritë nga realizimi i programeve mësimoretë deritanishme nga gjuha ruse si gjuhë e pare dhe e dytë.Në planin mësimor për arsimin fillor nëntëvjeçarë i është dhënë vend iposaçëm gjuhëve të huaja për shkak të faktit se në kuadër të globalizi-mit përshpejtohen ndryshimet ndërcivilizuese në të gjithë segmentet nëjetesën shoqërore (ekonomike – politike, kulturore, arsimore etj) me çkaimponohet nevoja e multigjuhësisë, çka është intencioni i konceptit tëri. Nga këto arsye mësimi i gjuhës së huaj të pare fillon që nga mosha

gjashtëvjeçare (klasa e I), ndërsa në moshën 11 vjeçe (IV) mësohetgjuha e huaj e dytë.

Titulli i lëndës: gjuha ruseFondi javor, gjegjësisht fondi vjetor i orëve: 2/72Statusi i lëndës: i detyrueshëm/gjuha e huaj e dytë

168

2. QËLLIMET E PËRGJITHSHME PËRPERIUDHËN ZHVILLIMORE

3. QËLLIMET SPECIFIKE TËMËSIMIT TË GJUHËS RUSE

Mësimi/studimi i gjuhës ruse në këtë nivel bazohet në këto qëllime the-melore vijuese:

q nxënësi/nxënësja të aftësohen për komunikim me tjerët, respektin eshumëgjuhësisë dhe pasurimin e kulturës së përgjithshme dhe kulturësgjuhësore;

q të formojë raport kritik ndaj kulturës personale dhe kulturave tjeradhe të aftësohet për respektin e dallimeve, të drejtave të njeriut, kultu-rave tjera dhe traditave;

q të stimulohet mësimi i gjuhës ruse, të zhvillohet interesi ndaj ven-deve ku flitet gjuha adekuate për shkak të grumbullimit të informatavenga burimet e ndryshme të asaj gjuhe dhe zhvillimi i lidhjeve ndërkultu-rore.

Nxënësi/nxënësja

q të formojë dhe të zhvillojë kompetenca gjuhësore, komunikative, in-terkulturore për mësimin e gjuhës së huaj të dytë;

q të zhvillojë aftësi për ndërlidhjen e njohurive të arritura nga gjuha ehuaj e parë, gjuha amtare dhe lëndët tjera gjatë mësimit të gjuhës sëhuaj të dytë;

q të formojë shprehi elementare dhe njohuri për dëgjim, të folur, leximdhe të shkruar përmes sistemit të ndërtuar nga njohuritë e njësive gjuhë-sore dhe fjalive, fonetike, drejtshkrimore, leksikore dhe gramatikore;

q të zhvillojë aftësi për të mësuarit e pavarur dhe vetëvlerësimin sipaskornizës së përbashkët referente (Portfolio).

169



Dëgjimi me kuptim

Nxënësi/nxënësja:- të njeh dhe përkufizojë mo-dele themelore të intonacionit,leksikun internacionale të sho-qëruara me tinguj dhe zëra;- të kuptojë pyetje dhe udhë-zime të thjeshta në kuadër tëprocesit mësimor dhe të reagojënë mënyrë adekuate;- t’i kuptojë elementet ekstralin-guistike (gjestet dhe mimika);- të kuptojë përshkrime të thje-shta për veta, situata ose vende;- ta kuptojë globalisht përmbajt-jen e rrëfimit të shkurtër, tregi-mit ose dialogut;- të kuptojë në situata të njohurainformata në rrëfim tëshkurtër/tekst në gjuhën stan-darde ruse;- të adaptohet në shqiptimin dheintonacionin e gjuhës amtare;- të fillojë të ndërtojë strategjinëpersonale për dëgjim me kup-tim.

1. Unë dhe tjerët- Emri, mosha, gjinia, nacionaliteti,familja ime, nxënësit tjerë, shokët2. Bota ime- Shtëpia, shkolla, klasa, gjësende tëshkollës, ngjyrat3. Trupi im- Pjesët e trupit, pamja fizike, veshja,ngjyrat4. Koha e lirë- Hobi, sporti, lojërat, muzika, kine-maja, Interneti5. Natyra- Kafshët, bimët6. Kalendari- Ditët e javës, muajt, stinët e vitit,festat, ora7. Rrumbullakimi- Nocionet themelore gjeografike:vendi, qyteti, fshati, mjetet transpor-tuese Në kuadër të temave të përcaktuaranxënësit duhet të fitojnë njohuri ngajeta sociokulturore e moshatarëve tëtij nga Rusia përmes autentikes:- tregime, vjersha, poezi, lojëra,festa, zakone, tradita; t’i pasurojnënjohuritë për kulturën individualedhe ekzistimin.

GrammatikaPis\mo i orfografi/Russkij alfavit. Napisanie iproizno[enie.

FonetikaSravnenie russkoj foneti~es -koj sistemy s fonemami rodno -go /zyka. Slovesnoe udarenie.Proizno[enie udarnyh i bezu-darnyh glasnyh: y, ] (oppozici/i i y, e i ]); e, i sm/g~eniepred[estvuwqih sogl.; a, o, /,re dukci/ i izmeneni/ v bezudar-noj pozicii; w, ë (oppozici/ u iw, e,o, ë).Proizno[enie tverdyh i m/g -kih soglasnyh: j, q (oppozi ci/i i j, [ i q); `, [, c, ~, q.Proizno[enie g v okon~anii –ogo,-ego; gk, g~ - legko, leg~e, ~t,~n - ~to, kone~no. Oglu[eniezvonkih soglasnyh v konceslova: klub, rog, lo`\.Oglu[enie i ozvon~enie sog-lasnyh, parnyh po zvonkosti/gluhosti vnutri slova: nizko, svet, pros\ba.

Aktivitet e llojit:

Dëgjimi:- audio/videoinçizime;- e folmja e mësimdhënësit;

identifikimi:- grafema;- tinguj;- fjalë;- pjesë të fjalive.

Ushtrime me multi zgjedhje:

- Plotësimi, festat në fjali, tabe-lat, plotësimi i fjalive sipas tek-stit të dëgjuar;

- Reagimi me gjeste;

- Ndërlidhja e fotografive metekstin;

- Përdorimi i mjeteve bashkëko-hore didaktike (CD, DVD, Inte-rent).

170


Të foluritShprehja gojore- të emëroj gjësende dhe dukuri ngamjedisi i drejtpërdrejtë;- të riprodhojë fjali të thjeshta, numë-ratore, vjersha etj;- të riprodhojë fjali të thjeshta dhe tëzhvillojë biseda elementare me tematë njohura;- të jep përshkrime të thjeshta për per-sona, situata dhe vende nga mjedisi idrejtpërdrejtë duke përdorur vokabulartë njohur;- të bëjë rrëfime të shkurtra monologëkur flet për ngjarje të tashme dhe tëkaluara.

Interaksioni i të foluritNxënësi/nxënësja:- të merr pjesë në situata të thjeshta tëtë folurit me tema të njohura nga mje-disi i drejtpërdrejtë, duke përdorurmjete të thjeshta gjuhësore;- të reagojë në mënyrë adekuate joverbale në udhëzimet e dhëna nga më-simdhënësi;- të përgjigjet pyetjeve të thjeshta qëkanë të bëjnë me tema të njohura;- të parashtrojë pyetje të shkurtra përtema të njohura;- ta përshtat interaksionin e kushtevetë detyrës/situatës së dhënë komuni-kuese.

Nxënësit duhet ta përvetësojnërealizimin e modeleve vijuesekomunikuese:PërshëndetjaPrezantimi i vetvetes dhe personattjerëFalënderimiTë shprehurit e dëshiraveTë shprehurit e lutjeveFaljaUresaFtesa (pranimi dhe refuzimi)

Të shprehurit e mendimit, qën-drimi

Kërkesa/dhënia e informatës përdikë ose diçka.

Proizno[enie \ v seredine i vkonce slova. Proizno[enie ra -z delitel\nyh \ i x

Morfologi/Im/ suqestvitel\noe.Rod, ~islo, pade`. Suqestvitel\nye: mu`skogo ro -da na soglasnyj (tverd.m/gk);sred. r. na –o,-e;ènsk. r. na –a (/).Vinitel\nyj i predlo`nyj pa -de` s predlogami v i na. Vinitel\nyj pade` v funkciipr/mogo dopolneni/.Roditel\nyj pade` s predlogomu.

Im/ prilagatel\noeRod i ~islo. Mu`skoj, ènskiji srednij rod, edinst-vennogo imnoèstvennogo ~isla.

Im/ ~islitel\noeRod, ~islo. Pravopisanie i pro -izno[enie ~islitel\nyh ot 1do 100. Por/dkovye ~islitel -\nye do 10. Roditel\nyj pa deèd. i mn.~isla dl/ obozna~eni/vremeni po ~asam i datam.

MestoimenieRod, lico, ~islo.

Rekomandimet didaktikeMësimdhënësi duhet ta nxitnxënësin/nxënësen:- Të jep paragjykime për kup-timin e fjalës së veçantë, dë-shmi ose tekst duke zbatuarnjohuritë ekzistuese, kontek-stin dhe strategjitë tjera për tëkuptuar.

- Me kontrollin e të kuptuaritduhet të përcaktohet saktësia esupozimeve.

- të zbulojë dhe zhvillojë stra-tegji individuale të të kuptua-rit.

Aktivitetet e llojit:- përsëritja e tingujve, fjalë,fjali të shkurtra sipas modelittë dhënë;- krijimi i rrëfimeve të shkur-tra; - përshkrimi, recitimi, kën-dimi, shpjegimi sipas fotogra-five, video materiale etj;- leximi i zëshëm sipas mode-lit të zëshëm.

171

Qëllimet Përmbajt-jet

Shembujt Aktivitetet dhe metodat

Leximi

Nxënësi/nxënësja:- të kuptojë udhëzimet në kuadër të orësmësimore në tekstet shkollore dhe mate-rialet tjera ndihmëse;- të njeh shembujt e mësuar përmes dëg-jimit në formën e shkruar;- të lexojë dhe kuptojë fjali të thjeshtadhe tekste të shkurtra me tematikë të për-ditshme;- të gjen informata konkrete në materialetë thjeshta, të përditshme, reklama, pro-spekte, katalogë, meny, rendin e vozitjes;- ta kuptojë përmbajtjen e ftesave të thje-shta, panoramave ose letra të shkurtramiqësore;- të njeh disa karakteristika apo veçorisociokulturore;- të ndërtojë gradualisht strategji indivi-duale për të kuptuarit gjatë leximit.

Të shkruarit

Nxënësi/nxënësja:- të shkruaj porosi të shkurtër (ftesë, letërtë shkurtër mikut, panoramë, përshkrimtë shkurtër);- të plotësojë formularë të thjeshtë me tëdhëna biografike;- të shkruaj lexueshëm dhe qartë;- të shfrytëzojë mjete elementare gjuhë-sore, drejtshkrim dhe përdorimin e shen-

Li~nye mestoimeni/(ime nite l \nyj i rodi-tel\nyj pa de`) Voprosi-tel\nye mestoimeni/kto, ~to, kakoj, ~ej.Prit/àtel\nyemestoime ni/ ego, e�, ih.Ukazatel\nye mes-toi-meni/ ]tot, tot.

GlagolLico, vrem/, spr/ ̀ e nie.Infinitiv; nas to /qeevrem/ (I i II spr/ ̀ enie);pro[ed[ee vre m/; budu-qee slo`noe vre m/. Po-velitel\noe naklo- ne -nie (2l.ed. i mn. ~islo).Glago ly dvi ̀ eni/ (idti-hodit\, ehat\-ezdit\).

Nare~ieVremeni, mesta, i ob razadejstvi/.

Predlogiu, v, na, s, o

Sowzyi, no, ili

SintaksisProstye i rasprostra-

Aktivitetet e llojit:- pjesëmarrje në situata të shkurtra komunikuese dhedramatizime, gjegjësisht parashtrimi i pyetjeve dhe për-gjigja e tyre.

Rekomandimet didaktikeMësimdhënësi duhet të nxit:-nxënësin/nxënësen t’i zbatojë mjetet e përvetësuara gju-hësore komunikuese;- punën individuale dhe punën në grupe të vogla;- nxënësi/nxënësja t’i zbatojë mjetet e përvetësuara gju-hësore dhe komunikuese;- puna individuale dhe puna në grupet e vogla;- nxënësi/nxënësja ta merr fjalën;- kreativiteti tek nxënësit;- krijimi i atmosferës së këndshme për punën në orë.

Aktivitet e llojit:- identifikimi i grafemave të caktuara në fjali;- leximi i tregimeve;- përfundimi i fjalive;- plotësimi dhe nënvizimi i fjalëve dhe fjalive;- zgjidhja e detyrave saktë/pasaktë ose zgjedhje e mëshumë gjymtyrësh;- transformimi i fjalive;- transferim i informatave me pasqyrë grafike etj;- bashkimi i fjalive;- ndërlidhja e fotografive me dialogë të shkurtra, tekst;- radhitja e tekstit sipas renditjes logjike;- dhënia e titujve në pjesët e tekstit ose tekst;- njohja e llojit të tekstit;- pyetje të hapura.

172


jave të pikësimit të cilët nuk epengojnë komunikimin;- të fillojë të ndërtojë strategjiindividuale për mbikëqyrjen eshprehjes me shkrim të gjuhësruse.

nennyepredloèni/. Pove-stvovatel \nye, vo-prositel\nye,otricatel\-nye. LeksikaOsnovnojleksi~eskij mini-mum sostoit iz pri-blizitel\-no 500leksi~eskih edinicaktivnogo fonda(slo va, slovoso~e -tani/, vyraèni/,frazeologiz myitd.), pri pomoqikotorogo moètrealizovat\s/komunika ci/ po za-dannym temam iokolo 100 edinicpassivnogo fonda(na putstvi/,ob\/sneni/, predu-pre`deni/)

Rekomandime didaktike

Mësimdhënësi duhet të zbatojë:- udhëzime të qarta, të shkurtra dhe të kuptueshme;- puna individuale dhe puna në grupe të vogla dhe të mëdha;- aktivitetet përmes lojës;- mjetet mbikëqyrëse.

Aktivitete të llojit:- plotësimi i fjalëve me shkronja të lëshuara;- përshkrimi i teksteve;- plotësimi i fjalëkryqit;- të shkruarit e fjalëve sipas fotografive;- shkrimi i letrave miqësore;- plotësimi i formularëve;- përfundimi i fjalive apo tekst i shkurtër;- renditja sipas radhitjes logjike të ofruar fjalë të përziera në fjali;- plotësimi i fjalive me fjalë që mungojnë;- kompletimi i dialogëve të hapura;- të shkruarit përmbajtje të shkurtër sipas fotografisë.

Rekomandimet didaktike:

Mësimdhënësi duhet të nxit:- nxënësi/nxënësja t’i zbatojë mjetet e përvetësuara gjuhësore dhe mjetetkomunikative;- kreativitet tek nxënësit;- puna individuale dhe puna në grupe të vogla;- krijimi i atmosferës së këndshme për punë në orë.

173

5.1. Udhëzime për lidhshmërinë ndërlëndore (planifikimi integrues,gjegjësisht lidhshmëria e plotë përmbajtjesore ndërmjet lëndëve të ngja-shme dhe lëmive)Mësimi i gjuhës ruse paraqet mundësi për shfrytëzimin dhe krijimin elidhjeve ndërmjet lëndëve që mësohen në klasën e VI, gjegjësisht i re-spektuar është parimi i ndërlidhjes ndërlëndore sipas raportit të qëlli-meve dhe përmbajtjeve me theks të lidhjes integruese me përmbajtjetnga:- gjuhë amtare, përmes njohurive të fituara dhe diturive nga ajo lëndë;- gjuha e huaj e parë, përmes strategjive për mësim, puna me fjalorë, li-dhjet sociokulturore;- matematikë me nocionet për numrat natyror, data, format gjeometrike;- histori me nocionet për shoqëri, festa, tradita;- gjeografia me nocionet për kontinente, harta gjeografike, klima, rrugë-time;- bazat e shkencave natyrore me nocionet për bimët, kafshët, ekolog-jinë;- muzika – stilet e muzikës, mësimi i vjershave ruse;- arsimi fizik dhe shëndetësor – llojet e sporteve, higjiena, shëndeti,- arsimi figurativ – shkathtësi për të vizatuar në funksion të të kuptuaritetj.Ekzistojnë edhe shembuj tjerë për korrelacion me lëndë tjera mësimore.Obligim i mësimdhënësit është që t’i adaptojë nxënësit që në mënyrë tëpavarur të mendojnë dhe ta gjen atë lidhje ndërmjet gjuhës ruse dhe lën-dëve tjera.

5.2. Rekomandime për shfrytëzimin e fondit vjetor të orëve

Procesi i mësimit të gjuhës ruse zhvillohet përmes fondit javor dhe vje-tor të orëve, përmes komponentëve që mësohen dhe të cilët i përbëjnë

shkathtësitë përfundimtare gjuhësore që nxënësi duhet t’i përvetësojë nëfund të nivelit adekuat, megjithatë ata nuk munden të ndahen, gjegjë-sisht nuk mund të planifikohet numri i orëve sipas komponentëve tëcaktuara. Thënë më konkretisht në mësim këto komponentë nuk përpu-nohen në veçanti dhe me numër kuantitativ të orëve ose sipas asaj ra-dhitje siç janë dhënë në program, por të integruar në funksion të gjuhësgjegjësisht krijimi i kompetencave komunikatave në situatat konkreteqë gjegjësisht paraqet qëllim përfundimtar në program.Qasja ndaj gramatikës është kognitive. Përmbajtjet gramatikore përpu-nohen në kontekst, sipas rrugës induktive ndërsa rregullat gramatikorenuk duhet të mësohen dhe kontrollohen të izoluara, jashtë nga kontek-sti. Përmbajtjet duhet të jenë të integruara në tërësitë e parapara tema-tike.Përmbajtjet e propozuara në programet thellohen secilin vit vijues.

5.3. Mjetet mësimore- Sistemi i kompletuar i teksteve shkollore (libër i zgjedhur në nivel tëshkollës për lëndën adekuate dhe i lejuar nga MASH, doracak për më-simdhënësin, fletore pune për nxënësin, CD, portfolio etj)- fjalor, enciklopedi, posterë;- revista të huaja për mësimdhënësin dhe nxënësitKasetofon, kaseta, kompjuter me qasje në Internet, CD rom, TV meTVSH.

Nevojitet që mësimdhënësi të mos kufizohet vetëm me kompletin e tek-steve shkollore, por ai mundet dhe duhet të përgatit materiale plotësuesedhe të gjen informata dhe dokumente autentike nga burime të ndry-shme, në funksion të realizimit të qëllimeve të parapara në mësim.


174

rapara (psh., përpilimi i testit sipas fotografive/varg fotografish,shkruarja e letrës personale sipas elementeve të dhëna, ftesë, porosi eshkurtër, detyrë për vlerësimin e të kuptuarit ose teksti që është dëg-juar). Vendin e vet duhet ta gjejë edhe vlerësimet e njohurive të përvetë-suara nga gramatika dhe leksiku me çka e kontrollojmë përvetësimin estrukturës gjuhësore të parapara në program.Përkthimi nuk parashihet dhe nuk duhet të jetë mjet për vlerësimin enjohurive të nxënësve.Diktimi shfrytëzohet si aktivitet ushtrues. Mund të ndërlidhet edhe nëkuadër të procesit të mësimnxënies.Vlerësimet duhet të jenë të arsyetueshme dhe të argumentuara mirë paranxënësve, të kenë karakter kurrajues dhe ta motivojnë mësimnxënien egjuhës ruse. Sipas Konceptit për arsimin dhe edukimin fillor nëntëvje-çarë në fund të klasës së VI përveç vlerësimit inter do të realizohet kon-trollimi i të arriturave, por me teste të përgatitura standarde.

Sipas kornizës evropiane të Përbashkët për gjuhët e huaja niveli i njo-hurive të nxënësve nga klasa e VI duhet të përputhet me njohuritëthemelore në A1 nga kjo kornizë.


Kontrolli dhe vlerësimi i rezultateve të arritura është element shumë irëndësishëm gjatë mësimit/mësimnxënies. Mësimdhënësi vazhdimishtduhet ta vëzhgojë punën e nxënësve dhe t’i nxit në përparimin e tyre,ndërsa vlerësimin duhet ta përshtat me metodat themelore për objektivi-tet dhe validitet. Gjatë vlerësimit të të arriturave të nxënësit në këtënivel duhet t’ju mundësohet liri në të arriturat dhe shprehjet e qëllimevekonkrete komunikatave. Gabimet e bëra dhe të lëshuara korrigjohenpërmes shprehjes së formës së rregull. Më e preferuar është që mësim-dhënësi t’ju ndihmojë nxënësve vetë t’i zbulojnë gabimet dhe të korrig-johen reciprokisht. Mësimdhënësi do të duhet t’i inkurajojë nxënësit.Me rëndësi të veçantë është që format e vlerësimit të jenë të llojlloj-shme dhe sistematike t’i përcjellin të arriturat e nxënësve në aktivitetetë ndryshme. Gjatë vlerësimit të të arriturave të nxënësve në të shprehu-rit me shkrim dhe me gojë vëmendje duhet kushtuar ndaj evolucionitformativ me qëllim që mësimdhënësi dhe nxënësi të informohen për ni-velin e njohurive dhe aftësive të arritura, që të mundet tejkalohen nëkohë lëshimet eventuale në mësim dhe mësimnxënies. E rëndësishmeështë që mësimdhënësi sistematikisht ta kontrollojë nivelin e njohurivedhe shkathtësive të nxënësve, të zbatojë forma të ndryshme të vlerësi-mit dhe të shfrytëzojë kritere të veçanta gjatë formimit të notës.Ai duhet ta përcjell raportin e nxënësit ndaj procesit mësimor dhe tavlerësojë pjesëmarrjen e tij në aktivitetet e ndryshme:- puna në orë (frontale, në grupe, nga dy, individuale);- përpunimi i detyrave të shtëpisë;- puna e nxënësit në projekte.

Të arriturat e nxënësve përcillen përmes testeve periodike me për-mbajtje dhe kohëzgjatje të ndryshme. Përparësia duhet të jepet në ndër-timin e aftësive komunikatave të nxënësit në kuadër të qëllimeve të pa-

175

Programi sa i përket kushteve hapësinore për realizim bazohet në Nor-mativin për hapësirë, pajisje dhe në mjetet mësimore për klasën e IV tëmiratuar nga ministri i Arsimit.Kushtet hapësinore dhe pajisja e klasave për realizim të suksesshëm tëprogramit mësimore për klasën e VI duhet të jenë në përputhje me nor-mativin e përgjithshëm për pajisjen për realizimin e programeve mësi-more për klasën e VI

Rekomandohet, për shkak të kontaktit më të lehtë vizual ndërmjet nxë-nësve, që të dëgjojë më mirë çka flitet dhe nxënësi që është më larg tëketë pasqyrën e klasës, bankat të jenë të radhitura në këtë mënyrë: mëtepër banka të afruara bashkë, variante të ndryshme të shkronjës ,,U’’ sidhe zhvendosja dhe grupimi i bankave sipas nevojës, varësisht nga akti-vitetet e parapara

Rezultatet e arritura përputhen me kolonën nr. 2 nga Programi mësimor,gjegjësisht nga qëllimet e parapara të viti mësimor, të cilët njëherë para-qesin nivele të njohurive të rezultateve të arritura tek nxënësit, të cilëtduhet të përgjigjen në njohuritë në nivelin A1 nga korniza referenciale.

7. KUSHTET HAPËSINORE PËR REALIZIMIN E PROGRAMIT MËSIMOR


• Studimet e përfunduara nga gjuha ruse dhe letërsia- udhëzimi mësi-mor, VII1

• Studimet e përfunduara nga gjuha ruse dhe letërsia, VII1.• Studime të përfunduara nga gjuha ruse dhe letërsia – drejtim tjetër dheme marrjen e përgatitjes adekuate pedagogjike – psikologjike në fakul-tet adekuat, VII1.

9. REZULTATE TË ARRITURA

Programin mësimor lënda e gjuhës ruse për klasën e VI në arsimin fillornëntëvjeçarë e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim.. nr. 07-668/5 më 05.11.2010.

MATEMATIKË


177

178

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 nga Ligji për organizimin e punës së or-ganeve të udhëheqjes shtetërore („Gazeta zyrtare e Republikës së Ma-qedonisë“ nr. 58/00, 44/02 dhe 82/08) dhe neni 24 dhe 26 paragrafi 2nga Ligji për arsimin fillor („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedo-nisë” nr. 44/95, 24/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05,81/05, 113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), ministri i Arsimit dhe Shkencëse miratoi Programin mësimor për lëndën Matematikë për klasën e VI nëarsimin fillor nëntëvjeçar.

179

1. QËLLIMET E MËSIMITNË KLASËN E VI


q të dijë cilat bashkësi janë (jo)të barabarta, (jo)ekuivalente, (fundme, pafundme) dhe ti realizojë operacionet e bashkësive;

q ta kuptojë sistemin e dijë ndarjen e numrave natyrorë me 2,3,4,5 dhe 9 dhe këtë ta përdorë në detyra;

q të krahasojë dhe thjeshtësojë thyesën dhe të realizojë operacione me thyesa me emërues të njëjtë;

q të shndërrojë thyesa në numra dhjetorë dhe në përqindje dhe të kryejë operacione me numrat decimal;

q të dallojë kuptimet elementare (pika, drejtëza, rrafshi, largesa) nga nocionet e realizuara (gjysmëdrejtëza, drejtëza, këndi, shumëkëndëshi, rrethi,

gjatësia);

q në mënyrë grafike të mbledh dhe zbret segmentin dhe grafikisht dhe në mënyrë aritmetike të mbledh dhe zbrit këndet;

q të matë masën, gjatësinë, temperaturën dhe syprinën e objekteve dhe gjësendeve, të masë kohën, të njeh masat për lëngjet;

q të dijë cili numër është emërtues dhe të shndërrojë numrat një emërtues në numra shumë emërtues dhe e kundërta;

q të kryejë operacione me numra emërtuar dhe të ketë njohuri elementare për vëllimin dhe njësitë matjen e vëllimit;

q të grumbullojë dhe paraqesë të dhënat, të bëjë analizë elementare, të hulumtojë dhe të zgjidh probleme në mënyra të ndryshme;

q të përdorë terminologji matematikore gjatë paraqitjes gojore dhe me shkrim;

q të zgjidh probleme dhe ta zhvillojë logjikën e të menduarit;

q të ketë qasje kritike ndaj punës personale dhe punës së të tjerëve;

q të mendojë dhe me përgjegjësi ti kryejë obligimet personale;

q ta përjetojë matematikën si përvojë e mirë;

q të shfrytëzojë numrave dekade, të realizojë operacione aritmetike me numra natyror;

q ta TIK në përmbajtjet e matematikës.

180


Tema 1: NUMRAT NATYRORË (N)

Qëllimet Përmbajtjet Konceptet Aktivitetet dhe metodat

Nxënësi/nxënësja aftësohet:

• të formojë dhe të shkruajëbashkësi dhe nënbashkësitë nëmënyra të ndryshme;• të caktojë elementet e ba-shkësisë;• të vërejë nënbashkësinë nëbashkësinë e dhënë;

• Bashkësia; mënyrat e paraqit-jes (ose të shkruarit)

• Bashkësi të rëndomta (A=B)dhe bashkësi ekuivalente (A~B)• Bashkësi të fundme.

• Unioni i bashkësive. • Prerja e bashkësive,• Dallimi i bashkësive • Prodhimi i Dekartit

• Numri i bashkësive • Nënbashkësitë • Nënbashkësitë e vërteta • Bashkësi e zbrazët

• Bashkësi të barabarta• Bashkësi ekuivalente (të njëjtanë numër) • Bashkësi fundme.

• Unioni i bashkësive (përs.)• Prerja e bashkësive (përs..)• Ndryshimi i bashkësive (përs.)• Çift i radhitur• Prodhimi i dekartit

Të përdoren simbole adekuate dhe të vë-rehen lidhjet ndërmjet përshkrimeve tëbashkësive. Diagrami i Venit të përdoretedhe për sqarimin e mënyrave tjera tëpërshkrimit të bashkësive, më pas ba-shkësitë e barabarta dhe ato ekuivalente.

Shembull: bashkësia e grurit të një are;bashkësia numra natyror deri 1 000.Të përdoret Diagrami i Venit për sqari-min e ligjshmërive në operacionet e ba-shkësive.. Fëmijët të aftësohen të përgjithësojnë:

Shembull: Nëse , atëherëose

Shembulr: , atëherë[

dhe Psh.: Cili numër është më i madh 5ose 8?[Përgjigja: 8]

181


• të sqarojë cilat bashkësi janë fun-dme, e cilat pafundme;• ti përdorë nocionet: bashkësi, nën-bashkësi, unioni i bashkësive, prerjae bashkësive, ndryshimi i bashkë-sive, prodhimi i i Dekartit i bashkë-sive dhe ti shkruajë në mënyrë sim-bolike;• ti paraqesë operacionet e bashkë-sive dhe drejtë ti përdorë shenjatpërkatëse;• ta kuptojë kuptimin e fjalëve dhe,

ose.• ti radhisë numrat natyrorë në drej-tëz numerike dhe të lexojë numratnatyrorë më të mëdhenj se 1 000000• të dijë se 1 është numër më i vogëlnatyrorë, 0 nuk është numër naty-rorë dhe se nuk ekziston numër më imadh natyror;• të rrumbullakojë numrat natyrorëmë të mëdhenj se një milion të dhje-tëshëve, qindësheve dhe mijësheve;• të dallojë shifrën nga numri;• të caktojë klasat dhe pozicionet nënumrin shumë shifrorë;

• Bashkësia e numrave naty-rorë; (No); bashkësi pafun-dme• Radhitja e numrave naty-rorë;• leximi i numrave natyrorëmë të mëdhenj se 1 000 000

• Rrumbullakimi i numravenatyrorë të dhjetësheve, qin-dësheve dhe mijësheve;• Sistemi i numrave dekad• Mbledhja e numrave naty-rorë vetitë e mbledhjes• Zbritja e numrave natyrorë• Shumëzimi i numrave naty-rorë• Vetitë e shumëzimit• Pjesëtimi në bashkësi tënumrave natyrorë; • Pjesëtimi me mbetje

• milion• miliardë, • bilion,• trilion.

• Sistemi i numravedekad• klasa • pozicioni• Operacioni aritme-tik • Ndarja e bashkë-sive në raport membledhjen dhe zbri -tjen• shkalla e numritna tyror

Nga numrat 5 dhe 8 cili numër është më i madh?(Përgjigja: 9)Shembull: Vizato gjysmëdrejtëz numerike dhecaktoje me 0, 10, 20, ..., 100. Vlerëso gjendjen enumrit 67 në atë drejtëz numerike.Shembull: Cila nga shenjat ,, =ose > duhet të qën-drojë në rreth që të jetë e saktë? 322 297

Shembull: Lexoje me zë numrin 345 623 124

Shembull: Vallë numri 4678 është mi afërt deri tenr. 4600 ose deri 4700?Shembull: Shkruaje numrin i cili ka 3 treqindmijë, 2 dhjetë mijëshe 7 mijë 5 qindëshe dhe 6njësi;

Shembull: Shoku yt thotë se 25346 + 6978 =5524. Pa zgjidh detyrën sqaro pse mendon se për-gjigja është e gabuar?

Zgjidhen detyra tekstuale në të cilat përdoren no-cionet: shuma, ndryshimi, prodhimi, herësi, mbl e -dhësi, zbritësi, shumëzuesi, pjesëtuesi dhe i pjesë-tueshmi.


• ti realizojë katër operacionet arit-metike me numra natyrorë;• të vlerësojë rezultatin nga mble-dhja, zbritja, nga shumëzimi dhe pje-sëtimi;• të shkruajë prodhimin e bashkësivetë barabarta sipas llojit të shkallës;• të caktojë mbetjen gjatë pjesëtimitnë bashkësinë e numrave natyrorëdhe këtë ta përdorë në detyra•të dijë si varen shuma, ndryshimi,prodhimi dhe herësi i numrave naty-rorë nga ndryshimi i komponentëve; • të llogarisë vlerën e shprehjes nu-merike; • të kryejë më shumë operacionearitmetike duke respektuar radhitjene operacioneve;•të përdorë kalkulator gjatë caktimittë shumës, ndryshimit, prodhimit oseherësit të numrave ,,të mëdhenj’’;• të zgjidh barazimet me përdorimine operacioneve të thjeshta aritmetikedhe karakteristikat e tyre; • ti dinë dhe ti përdorin shenjat përpjesëtim me : 2, 5, 3, 9 dhe 4

•Varësia e shumës nga ndryshimi i mble-dhësve;• Varësia e herësit nga ndryshimi i pjesëtue-shmit dhe pjesëtuesit;

• Shprehje numerike

• Radhitja e operacioneve aritmetike

• Zgjidhja e barazimeve me përdorimin ekarakteristikave e operacioneve elementarearitmetikei

• Plotëpjestueshmëria e numrave natyrorë • Indicet ose kriteret për plotëpjestueshmë-rinë me: 2, 5, 3, 9 dhe 4

• Vlera e shprehjes nu-merike

• Madhësia e panjohur(në barazim)

• Pjesëtuesi; • Shumëfishi

Shembuj 65+ 127 = 192(65+8) + 127 = 200 = 192+8459 - 142 = 317(459 - 6) - 142 = 311 = 317 - 6459 - (142-5) = 323 = 317 + 5522:9 = 58(522 • 3) : 9 = 174 = 58•3522:(9•2) = 29 = 58:2

Shembuj=

Shembuj2: : hyn në shitore me 90denarë dhe blenë 3 lapsa, secilinga 20 denarë. Shkruaj shprehjene shumës në denarë (x) që do tëmbetet e paharxhuar. Më passhëno barazimin dhe zgjidhe.Shembull: Numri 3465 është i pje-sëtueshëm me 9 sepse shuma3+4+6+5 (= 18) është i pjesëtue-shëm me 9.

1 Shenja është pohim i cili tregon kusht të mjaftueshëm për ekzistimin e ndonjë pohimi. Psh.1. Shenja për pjesëtim me 5 thotë: nëse shifra e fundit e ndonjë numriështë 0 ose 5, atëherë ky numër është pjesëtueshëm me 5. Shembull 2: Gjatë realizimit të kësaj programe në vend të fjalisë të llojit: kusht i mjaftueshëm që njënumër të jetë

27Vlera e para-qitjes nume-

rike

3 • (7 + 2)Paraqitjenumerike

182

183


• të caktojë pjesëtuesit dhe shu-mëfishin e numrave natyrorë;• të zbërthejë numrin natyror tëpërbërë në shumëzuesit e thje-shtë; • të caktojë se vallë shuma, ndry-shimi, përkatësisht prodhimi inumrave natyrorë është i pjesë-tueshëm me numër natyror;

• Numrat e thjeshtë dhe të përbë-rëi• Pjesëtues të përbashkët (pp)dhe shumëfish të përbashkët(shp) i numrave natyrorë• Pjesëtues më i madh i përba-shkët (pmp) dhe shumëfish më ivogël i përbashkët (shvp)• Shndërrimi i numrit të përbërëi shumëzuesve të thjeshtë• Pjesëtimi i shumës, ndryshimidhe prodhimi me numra natyrorë

• Numër i thjeshtë; • Numër i përbërë; • Pjesëtues të përbashkët;• Pjesëtues më i madh i përba-shkët;• Shumëfishi i përbashkët• Shumëfishi më i vogël i për-bashkët.

Përvetësohen teknika për caktimin e ShP,ShPV, PP, dhe PMP e numrave natyror.

Identifikohen dhe përshkruhen numrat ethjeshtë dhe të përbërë.

184

TEMA 2: TRUPAT GJEOMETRIK NË RRAFSH


Nxënësi/nxënësja aftësohet:• ti njohë dhe përdorë raportetnë detyrë: shtrihet në, nukshtrihet në, është paralele dhetë përdorë simbolikën përka-tëse; • ti kuptojë pozitat reciproke tëpikës dhe drejtëzës dhe në dydrejtëza gjatë zgjidhjes së pro-blemit nga praktika; • të dijë ti lidhë nocionet pikëdhe drejtëz me gjysmëdrejtëz,segment, vijën e thyer dhe no-cionin largesën me nocioningjatësi; • grafikisht dhe aritmetik tëmbledh dhe zbrit segmente; • ti dijë nocionet: vijë rrethore,rreth, rreze, diametër, tetivë,dhe të vizatojë vijë rrethore merreze të dhënë (me kompas);• ti vështrojë pozitat reciproketë vijës rrethore dhe: pikës;drejtëzës; vijës rrethore;• ti dijë kuptimet gjysmërrafshdhe kënd;

• Pika dhe drejtëza. Vetitëthemelore të drejtëzës;• Pozita reciproke e dydrejtëzave • Largesa midis dy pikave;

• Gjysmëdrejtëza dhe seg-menti• Gjatësia e segmentit• Vija e thyer• Konceptet themelore dhetë nxjerra

• Mbledhje dhe zbritjegrafike e segmenteve• Vija rrethore dhe rrethi;• Pozita reciproke e: vijësrrethore dhe pikës: vijësrrethore dhe drejtëzës•Pozita reciproke i dy vi-jave rrethore

• Nocioni për këndin •Këndet fqinje, të puqëtdhe të kryqëzuara

• Pika (jo) kolineare• Drejtëza paralele(përs).• Distanca, largesa• Nocioni elementar, no-cioni realizues • Pika fillestare e gjy-smëdrejtëzës• Pika e mesme e seg-mentit• Gjatësia e segmentit • Segmente të barabarta(të përputhura)

• Tetiva ose korda• Segmenti• Tangjenta• Harku rrethor

• Gjysmërrafshi • Këndi (jo) konveks• Këndet fqinje

Shembull: Shërbehu me shenjat në dyshemenë e sallës sëedukatës fizike, për të identifikuar dy çifte që janë paralele.Vendos litar përmes vijave paralele. Në gjeotabelë paraqesin segmente, segmente të rëndomta,vija të thyera.

Shembull: nësë atëherë

2Gjeotabela e katrorit, trekëndëshit ose lloj tjetër të rrjetit në të cilin në tehet e katrorit, trekëndëshit... ka thumba të farkuar dhe mund të bëhen figura në rrafsh mendihmën e llastikut ose perit.

B N

A

M

R

AB - korda,OR - radiusiharku AB MN - rreze

185


• ti dijë nocionet gjysmërrafsh dhekënd; • të dijë cili kënd është konveks ecili nuk është jokonveks;• ti dijë llojet e këndeve sipas ma-dhësisë (këndi zero, i ngushtë,drejtë, këndi gjerë, rrafshët, kënd iplotë);• të vizatojë simetralen e segmentitdhe simetralen e këndit;

•të vizatojë normalen ose pingua-len e drejtëzës dhe të caktojë large-sën nga pika deri te drejtëza;

• në mënyrë grafike dhe aritmetiketë mbledh dhe zbrit kënde;• ti dijë kuptimet: shumëkëndësh,shumëkëndësh konveks, llojet eshumëkëndëshave dhe perimetrin eshumëkëndëshave dhe ti zbatojë nëdetyra nga përditshmëria;

• Matja e këndit (me aglomer)• Llojet e këndeve sipas madhësisë• Këndi qendror• Të vizatuarit e këndit të barabartëme këndin e dhënë• Kënde komplementare dhe suple-mentare• Simetria e segmentit dhe simetriae këndit• Normalja e drejtëzës• Largesa nga pika deri drejtëza• Mbledhja grafike dhe zbritja gra-fike e këndeve• Mbledhja aritmetike dhe zbritjaaritmetike e këndeve

• Shumëkëndëshi. • Shumëkëndëshi konveks• Llojet e shumëkëndëshit• Perimetri i shumëkëndëshit

• Këndet të puqët• Këndet e kryqëzuara• Këndi i shtrirë• Këndi i plotë• Këndi qendror• Këndet komplementare• Këndet suplementare• Simetralja e segmentit• Simetralja e këndit• Normalja e drejtëzës• Largesa nga pika deri te drej-tëza

• Vija poligonale• Shumëkëndëshi (jo) konveks• Perimetri i shumëkëndëshit

Shembulli: Vizato dy gjysmëdrejtëzatë cilat fillojnë nga pika e njëjtë fille-stare dhe krijojnë kënd të gjerë.

Në gjeotabelë paraqesin kënde fqinje,kënde të kryqëzuara, kënde të puqët...Vizatojnë simetrinë e segmentit dhesimetrinë e këndit dhe normalen pin-gulen e drejtëzës me matje.

Shembull:34027/15// - 120 21�06// = 22005/09//

Shumëkëndëshi jokonveks dhe konveks

Këndi jokonveksKëndi konveks

186

TEMA 3: THYSAT, NUMRAT DHJETORË



• ta përdorë rëndësinë e numëruesit,emëruesit dhe vijës së thyesës;• ti njohë llojet e thyesave;• të shkruajë numrin natyrorë në llojtë thyesës;• të paraqesë thyesë më të madhe se 1në numër të përzier dhe e kundërta;• të paraqesë thyesë në drejtëz nume-rike;• ta kontrollojë barabarësinë e dydrejtëzave;• të zgjerojë dhe thjeshtësojë thyesa;• ti kuptojë nocionet: thyesa deci-male, numër decimal, presje deci-male, pjesa e plotë dhe pjesa dhjetoree numrit, vendi decimal, decimalë;• të bëjë vlerësimin e rezultatit ngambledhja ose nga zbritja.• të shumëzojë dhe pjesëtojë numërdecimal me njësi dekade;

• Thyesat. Të lexuarit dhe tëshkruarit• Llojet e thyesave• Paraqitja e thyesave në drejtëznumerike• Barazia e thyesave• Mbledhja dhe zbritja e thyesaveme emërues të barabartë (përs.)• Zgjerimi dhe thjeshtësimi ithyesave• Thyesa decimale dhe numri de-cimal• Vetitë e numrit decimal • Paraqitja e drejtëzës numerike• Krahasimi • Mbledhja dhe zbritja e :- numrit decimal dhe natyror,- numrave decimal.

• Thyesa më e vogël se 1 • Thyesa e drejtë (e pastër)• Thyesa më e madhe se 1• Thyesa jo e drejtë (jo e pa-stër)• Numër i përzier• Thyesa të barabarta - zgjerimi (i thyesës) - thjeshtësimi (i thyesës)- thyesa që nuk thjeshtohet

• Thyesa dhjetore• Numri dhjetorë • Presja dhjetore• Pjesa dhjetore

• Shuma e numrave dhjetorë• Ndryshimi i numrave dhje-torë

Rëndësia e numëruesit, emëruesitdhe vijës së thyesës

Secili numër është numër decimal:3, 5, 123, 0,123, 56, 2,04,.... Tëshkruhen numrat natyrorë sinumra decimal, për ti kuptuarnumrat decimal dhe thyesat deci-male.

Shembull: 3,23045 + 2,006002 = 5,236452

rëjetorë

187


• të shumëzojë numra decimal;• të pjesëtojë numra decimal menumër natyror dhe me numër deci-mal;

• të shndërrojë thyesën në numërdecimal dhe të shkruajë numrin de-cimal në lloj të thyesës decimale;• të dallojë numrin decimal fundlmdhe të pa fundëm dhe nga numridecimal periodik;• të rrumbullakojë numrin decimalderi te numrat e dhënë decimal dheta vlerësojë saktësinë e rrumbulla-kimit.

• Shumëzimi i numrit decimal me:- njësi dekade - prodhimin e numrit natyror- numrin decimal

• Pjesëtimi i numrit decimal me:- numër natyror- numër decimal

• Shndërrimi i thyesës në numër de-cimal• Numri decimal përfundimtar dhejo përfundimtar• Numri decimal periodik• Rrumbullakimi i numrit decimal

• Prodhimi i numrave dhjetorë• Herësi i numrave dhjetorë

• Numri decimal i fundëm • Numri decimal jo përfundim-tar• Numri decimal periodik

Shembull: Shembull: Vlerëso rezul-tatin e mbledhjes 0,72 + 0,8. Vallëshuma është më e madhe se 1?

Shembull: Rrugën prej 50 m mund tavraposh për 6,73 sekonda. Rrumbul-lako kohën tuaj të dhjetëshes më tëafërt.

188

TEMA 4: MATJA



• ti dijë njësitë matëse themelore përgjatësinë, masën, lëngun, kohën, tem-peraturën dhe syprinën, si dhe njësitëmë të vogla dhe më të mëdha nga një-sia themelore;• ta dijë njësinë matëse për vëllim dheta llogarisë vëllimin e kuadrit dhekubit;• të shndërrojë numrat emërues oseemërtuar;• të mbledh dhe zbrit numrat emërues;• Të shumëzojë dhe pjesëtojë numrame numër emërues;

• Njësitë matëse për: gjatësi, masë,lëngje, kohë, temperaturë, syprinëdhe vëllim• Numrat e emërtuar • Shndërrimi i numrave njëemë-rues në numra shumëemërues dhee kundërta (përveç njësive matësepër syprinë dhe vëllim)• Shndërrimi njësive matëse më tëmëdha në më të vogla dhe e kun-dërta (përveç njësive matëse përsyprinë dhe vëllim)• Mbledhja dhe zbritja e numraveemërues (përveç njësive matësepër syprinë dhe vëllim)• Shumëzimi dhe pjesëtimi i num-rave emërues me jo emërues.

• Njësia matëse • Njësi matëse për gjatësinë,për masën, për lëngje, përkohën, për temperaturën, përsyprinën dhe për vëllimin• Numër emërues• Numër një emërues• Numër shumëemërues• Shuma e numrave emërues• Ndryshimi i numrave emë-rues

Shembull: Mate me vizore gja-tësinë e fletës së fletores deri temilimetri më i afërt. Pastajrrumbullakoje deri te centimetrimë i afërt..Shembull: Rafti është i gjatë168 cm. Petriti e shkurtoi për 2dm. Sa metra, sa decimetra dhesa centimetra është i gjatë tanirafti?5 m + 20 cm = 520 cm ili5 m + 20 cm = 5,2 m 12 kg . 7 = 84 kg

189

TEMA 5: PUNË ME TË DHËNA



• ti përgatisë instrumentet për grum-bullimin e të dhënave; • të grumbullojë të dhëna sipas in-strumentit të dhënë;• të paraqesë të dhëna në mënyra tëndryshme;• të zgjedh ekzemplar për hulumtim; • të bëjë pasqyrim për të dhënat egrumbulluara;• të bëjë analizën e të dhënave tëgrumbulluara; • të nxjerr përfundim.

• Instrumente për grumbullimin etë dhënave• Paraqitja e të dhënave në tabelë• Paraqitja e të dhënave nga tabelanë diagrame të llojeve të ndryshme• Zgjedhja e ekzemplarit për hu-lumtim• Analize të dhënave të marruagjatë hulumtimit

• Pyetësor (fletë anketuese)

• Hulumtim• Shembull • Propozim • Mesi aritmetik

Shembull: Nxënësit e klasës Tuajkultivojnë bimë në vende të ndry-shme në klasë. Përgatit pyetësor metë cilin do të përfshihen lartësitë etë gjitha bimëve në centimetër, nëpjesë të caktuar.Shembull: Të dhënat e grumbul-luara me pyetësorin nga shembulliparaprak paraqiti në diagram vijor. Shembull për hulumtim: Grumbullotë dhënat dhe caktoi syprinën dhevëllimin e ndërtesës së shkollës tuaj– pa kulmin (e pjerrët). Shembull:Bëje një supozim se cili prej gjashtënumrave në një kub (1, 2, 3, 4, 5ose 6) do të bie më shumë here,gjatë 36 hedhjeve të kubit. Më paskubin hodhe 36 herë dhe shëno sesa here ka rënë secili nga numrat.Tregoi rezultatet në grafik numerik.Krahasoi me supozimin Tuaj.

190

3. REKOMANDIME DIDAKTIKE

Gjatë realizimit të programit, realizuesit e drejtpërdrejtë të nisen ngamundësitë dhe interesat zhvilluese të fëmijëve të moshës 11 vjeçare. Nëveçanti të merren parasysh ligjshmëritë e zhvillimit të mendimit në këtëperiudhë zhvilluese..Në realizimin e përmbajtjeve, realizuesit e drejtpërdrejtë duhet ta moti-vojnë nxënësin duke mare shembuj nga mjedisi i drejtpërdrejtë oseduke realizuar përmbajtjet në kushte adekuate me problematikën që për-punohet. Duhet të organizohen aktivitete praktike siç janë: hulumtime,analiza të rasteve, vlerësime, konstruime, gjetja e zgjidhjeve me kombi-nim të ideve etj., kurse përmes tyre të nxiten aktivitetet ideore të nxënë-sve, me çka mundësohet ndërtimi i sistemit të shprehjeve dhe nocionevematematikore. Nënkupton se në formësimin metodik-didaktik të orësmësimore shpeshherë të jenë të përfshira hulumtime të vogla, projekte,përkatësisht mësim përmes përvojave personale të nxënësit. Kështu orae formësuar kërkon edhe forma adekuate të punës (grup-punë ekipore,punë në çifte si dhe punë individuale e nxënësit). Format tradicionale tëpunës ( para së gjithash puna e përbashkët (frontale) do të praktikohengjatë prezantimeve, debateve, demonstrimeve të procedurave dhe ngja-shëm, por gjithnjë më radhë si forma për bartjen e njohurive të nxënë-sve.Për realizimin e mësimit nga matematika në klasën e VI do të përdoretlibri në përputhje me Programin mësimor nga matematika për klasën eVI dhe me Konceptin për libër. Për matjen e të arriturave të nxënësvedo të përdoren fleta pune, teste tematike dhe instrumente tjera, formaadekuate didaktike metodike në përputhje me programin mësimor,kurse për zgjerimin dhe thellimin e njohurive do të përdoren përmble-dhje detyrash në përputhje me Programin mësimor nga matematika përklasën e VI. Përmbledhjet e detyrave duhet të përmbajnë pyetje dhe de-tyra të cilat do t’iu ndihmojnë nxënësve të talentuar për ta zhvilluarprirjen e tyre ndaj matematikës. Me punë së nxënës, e domosdoshmeështë korrelacioni me lëndët tjera mësimore të klasës së VI, që nënkup-

ton përputhshmëri në realizimin e këtyre përmbajtjeve nga matematikatë cilat qëndrojnë në lidhje të ngushtë me përmbajtjet e ngjashme tëprogrameve tjera lëndore dhe e kundërta. Integrimi i përmbajtjeve ngamatematika me përmbajtje nga programet tjera lëndore do të realizohetnë të gjitha situatat në të cilat është e pranishme lidhshmëri më e madhee përmbajtjeve. Më pas do të jetë me rëndësi që edhe intensiteti të jetëmë i madh i bashkëpunimit ndërmjet aktiveve të afërta profesionale nëshkollë, kështu q[ë e mundshme është edhe integrimi me përmbajtje tëshkencave natyrore dhe teknikave.Tema Punë me të dhëna realizohet në kuadër të temave paraprake. Sipas natyrës të përmbajtjeve mësimore, mësimi nga matematika do tërealizohet në vende të ndryshme, por më së shpeshti në klasë të specia-lizuar ose në kabinet të matematikës ku nxënësi do të hulumtojë me ma-teriale dhe mjete të ndryshme dhe do të punojë në kompjuter me zbati-min e softuerit arsimor të licencuar. Gjithashtu, nxënësi do të merr pjesënë aktivitete të: radhitjes, klasifikimit, krahasimit, përqindjes, vlerësi-mit, qëllimit, numërimit, matjes, demonstrimit të veprimeve, prezanti-meve të përpunimeve etj. Për këtë, mire do të ishte në klasën e speciali-zuar për matematikë të ketë material dhe mjete tjera të parapara meNormativin për mjete mësimore dhe mjete ndihmëse.

191

4. VLERËSIMI I TË ARRITURAVE TËNXËNËSIT

Që të vlerësohen të arriturat e nxënësit e domosdoshme është:

- të shihet gjendja iniciale e nxënësit (mbikëqyrja e përvojave, njohu-rive dhe shkathtësive të tija paraprake) gjatë hyrjes në klasë të VI;Të bisedohet me nxënësin që të fitohen njohuri për të menduarit e tijlogjike, kuptimin e nocioneve dhe shkallën e të kuptuarit gjatë zbatimittë tyre, aftësia për zgjidhjen e detyrave;Ndjekje e vazhdueshme e raportit të nxënësit ndaj punës, bashkëpuni-mit me moshatarët, të treguarit e iniciativave, kureshtjes, pavarësisë,saktësisë në hulumtim dhe qëndrueshmërisë në realizimin e obligimeve;Përcaktim i vazhdueshëm dhe kontrollim i njohurisë së fituar, aftësivedhe shkathtësive të tërësive tematike;Përdorimi i fletave të punës me tri nivele të peshës, teste të njohurive.

Në mbarim të gjysmëvjetorit të parë dhe në mbarim të vitit shkollornxënësi vlerësohet me notë numerike.Në mbarim të periudhës bëhet kontrollimi i të arriturave të qëllimeve tëmësimit në klasën e VII. VIII dhe IX përmes testeve objektive të njohu-risë.



Programi sa i përket kushteve hapësinore bazohet në Normativin përhapësirë për klasën e IV, V dhe VI dhe mjetet mësimore për klasën e VItë miratuar nga ministri i Arsimit dhe Shkencës me Vendim nr. 07-4061/1 më 31.05.2007.

Mësimdhënësi në mësimin lëndor, nga lënda e matematikës, mund tëjetë personi i cili ka të kryer: 1. studime të kryera të grupit dylëndor matematikë-fizikë;2. studime të kryera nga matematika, drejtimi mësimor.

Mësimdhënësit të cilët kanë mbaruar Akademinë Pedagogjike oseShkollën e lartë pedagogjike - grupi përkatës dhe kanë fituar titullin më-simdhënës i lëndës të cilën e ligjërojnë nuk iu ndërpritet marrëdhëniae punës në vendin e punës ku janë të angazhuar

192

Programin mësimor për matematikë për klasën e VI në arsimin fillornëntëvjeçar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-668/2 më 05.11.2010.

7. REZULTATET E PRITURA NË MBARIM TË CIKLIT TË KLASËS SË IV - VI

Nxënësi/nxënësja di:

• të paraqesë bashkësi, tabelore, përshkruese dhe me diagram të Venit;• ti realizojë operacionet e unioneve, prerjen, ndryshimin dhe prodhimine dekartit të bashkësive;Në bashkësi numrat natyror mbi 1 000 000 di :• ti lexojë, shkruajë dhe krahasojë numrat natyrorë;• ti realizojë katër operacionet elementare aritmetike, ti përdorë vetitë etyre dhe ta vlerësojë rezultatin;• të caktojë vallë numri i dhënë natyror është i pjesëtueshëm me 2, 3, 4,5dhei 9 dhe të paraqesë numër të përbërë me shumëzuesit e tij të thje-shtë;• të llogarisë vlerën e shprehjes numerike në të cilën përmbahen opera-cionet aritmetike, ose disa prej tyre dhe ta vlerësojë rezultatin;• të zgjidh barazime me ndihmën e operacioneve elementare aritmetikedhe ta kontrollojë saktësinë e zgjidhjes;• të zgjidh detyrë tekstuale me të dhëna nga përditshmëria;• të shndërrojë thyesat në numër dhjetorë dhe anasjelltas;• ti kryejë katër operacionet elementare aritmetike të thyesave me emër-tues të barabartë dhe numra dhjetorë;• të dallojë nocionet themelore dhe të nxjerra prej atyre gjeometrike;• të sqarojë (përshkruajë) çka është gjysmëdrejtëza, segmenti, këndi,rrethi, harku, trekëndëshi, drejtkëndëshi dhe katrori;• të njeh disa lloje të këndeve (fqinje, puqëta, tërthorazi (kryqëzuara),këndin qendror, këndet komplementare, këndet suplementare);• të klasifikojë trekëndëshat sipas madhësisë së këndeve dhe sipas gjatë-sisë së brinjëve;• grafikisht të mbledh dhe zbrit segmente;• grafikisht dhe artimetikisht të mbledh dhe zbrit kënde;

• të llogarisë perimetrin e llojeve të ndryshme të trekëndëshave, katrorit,drejtkëndëshit dhe shumëkëndëshit;• të masë masën, gjatësinë, kohën, temperaturën dhe lëngjet dhe të bëjëvlerësimin e tyre;• të shndërrojë numrat njëemëues në shumëemërues dhe të mbledh dhezbrit numra emërues • të llogarisë syprinën dhe vëllimin e kubit dhe kuadrit;• të përmbledhë, përzgjedhë, radhisë të dhënat, ti vendos në tabelë, tiparaqesë në diagram dhe të lexojë të dhënat nga tabela dhe diagrami;• të njohë, lexojë dhe shkruajë numrat romak deri 20;• të përdorë teknologjinë informatike kompjuterike (TIK) në përmbajt-jet nga matematika;• të jetë i pavarur, i sigurt, i qëndrueshëm dhe këmbëngulës gjatë zgji-dhjes së detyrave nga matematika.

193

HISTORI


194

Në bazë të nenit 55 alineja 1 të Ligjit për organizim të punës së orga-neve të administratës shtetërore („ Gazeta zyrtare e Republikës së Ma-qeonisë“ nr. 58/00, 44/02) dhe nenit 24 dhe 26 nga Ligji për arsim fillor(„Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 44/95, 24/96, 34/97,35/ 97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05,35/06, 70/06, 51/07) ministri për arsim dhe shkencë e solli Programinmësimorë për lëndën e Historisë për klasën e VI të shkollës fillore nën-tëvjeçare.

195

q T’i njohë proceset shoqërore dhe ndryshimet të cilat janë zhvilluarpërmes ngjarjeve historike q Të kuptojë lidhjet ndërmjet marëdhënieve ekonomike, politike dhesociale në shoqëri të caktuara përmes zhillimit historikq Të zhvillojë ndjenjën e patriotizmit ndaj popullit të vet dhe ndaj atë-dheut, dhe njëkohësisht t’i respektojë vlerat historike, shoqërore, ekono-mike dhe dallimet e popujve në botë.q Të kuptojë të kaluarën historike me qëllim që ta kuptojë të tani-shmen, që të dijë ta ndërtojë të ardhmen e jetës së tijq T’i njohë dallimet kulturore dhe religjioze ndërmjet popujveq Të zhvillojë ndjenjën respektit dhe lojalitetit ndaj Republikës së Ma-qedonisë q Të zhvillojë vetëdijen për identitetin e tij kombëtarëq Të dijë në mënyrë të drejtë ti vështrojë ngjarjet dhe proceset në histo-rinë e vet dhe në mënyrë krahasuese ta vështrojë historinë e popujveballkanik dhe evropjanë q Të zhvillohet ndjenja e mirëkuptimit ndëretnik në Republikën e Ma-qedonisë dhe e respektit ndërmjet shqiptarëve, maqedonëve turqëve dhebashkësive tjera që jetojnë në R.M dhe popujve të Ballkanit, Evropësdhe botës përmes theksimit të kulturës së shteteve dhe popujve të ndry-shëmq Ta respektojë trashëgiminë historike dhe kulturore të Maqedonisëdhe popujve tjerë dhe të zhvillojë respekt për vlerat e gjithëmbarshmekulturore q Të ndërtojë vetëdije për respektimin e të drejtave dhe lirive të njeriut

2. QËLLIMET E LËNDËS PËR PERUIDHËN ZHVILLIMORE NGA KLASA E

IV DERI NË KLASËN E VI

1. HYRJE

Lënda e historisë ka rol të rëndësishëm në procesin edukativo-arsimornë arsimin fillor nëntëvjeçarë nga shkaku se nxënësit duhet të përvetë-sojnë dituri themelore të sitematizuara dhe të verifikuara shkencore. Ataduhet të fitojnë kuptimet themelore për të kaluarën dhe të tanishmen tëhistorisë së civilizimdhe etapave kryesore të saj. Të mësuarit e historisëduhet të ndërtojë vetëdije dhe qëndrime pozitive ndaj disa ngjarjeve,ndaj lëvizjeve dhe personaliteteve në luftën për demokraci dhe për tëdrejtat e njeriut. Mësimi i historisë jep kontribut në ndërtimin e sistemit të vlefshëm tësjelljes ndaj popullit dhe shtetit të vet, ndaj popujve dhe shteteve tjera,t’iu ndihmojë të rinjëveta kuptojnë të tashmen në dritën e të së kaluarësdhe ta kuptojnë ate që përfaqëson arritje të civilizimit në botë në frymëne vlerave qytetare dhe demokracisë, si dhe ta thellojnë interesin për më-simin e mëtejmë të ngjarjeve dhe proceseve historike.

Fondi javor i orëve: 2 orëFondi vjetor i orëve : 72 orë Statusi i lëndës: i obligueshëm

Nxënësi/ nxënësja:

q Të fitojë dituri themelore për ngjarjet më të rëndësishme, dukuritë,proceset dhe personaliteteve të cilët kanë lënë gjurmë në historinë e nje-rëzimit;q T’i zbulojë lidhjet shkak- pasojë të dukurive historike dhe të zhvil-lojë mendimin kritik ndaj proceseve shoqëroro-ekonomike gjatë tërëproceseve zhvillimore historike

196

3. QËLLIMET E LËNDËS MËSIMORENË KLASËN E VI


q t’i dallojë perudhat historike dhe të dijë për karakteristikat themelore të tyre

q t’i njohë mënyrat e ndryshme të llogaritjes së kohës te popujt e vjetër

q t’i kuptojë regullimet shoqërore të shteteve nga Lindja e Lashtë me karakteristikat e veçanta të tyre

q t’i identifikojë karakteristikat e përbashkëta të shteteve të Lindjes së Lashtë

q të njihet me dukuritë dhe proceset e caktuara në parahistoria dhe në Kohën e Vjetër

q të njihet me rëndësinë dhe kontributin e personaliteteve për këtë periushë historike

q të njihet me zhvillimin e ekonomisë, shkencës dhe kulturës në shtetet e Lindjes së Lashtë

q të njihet me karakteristikat themelore të kulturës helene, ilire, romake dhe maqedone

q të njihet me përfitimet më të rëndësishme nga paraqitja, zhvillimi dhe forcimi i shtetit maqedon

q t’i vërejë dallimet dhe ngjajshmëritë tek popujt e ballkanit në periudhën e Kohës së Vjetër

197


Lënda mësimore : Histori


Nxënësi/nxënësja:• të kuptojë pse mësohet Historia;• të njihet me lëndën, nocionin hi-stori, dhe me detyrat e saja;• të njihet me ndarjen e historisë dheme mënyrën e llogaritjes së kohës tekpopujt e lashtë; • t’i përcaktojë dhe sqarojë periudhathistorike (Koha e Vjetër, Koha eMesme, Koha e re dhe Koha më eRe); • të njihet me burimet historike dherëndësinë e tyre për të kuptuar të ka-luarën (burimet materiale, dokumentetë shkruara dhe të dhëna gojore

• HISTORIA DHE RËNDËSIA ESAJË

• Burime të shkruara• Historiografia

• Erë-epokë• Shekull• Parahistoria • Historia • Koha e Vjetër

• Punë me hartë historike dhe gjeo-grafike- harta parahistorike, e kohëssë vjetër dhe harta e Republikës swMaqedonisë;– tekst metoda: analiza e tekstevenga libri i historisë dhe nga tekstettjera; - punë e pavarur e nxënësve: përpu-nimi i shiritit kohorë; shirit i periu-dhave historike; - ushtrime në shiritin e kohës- vështrim i dorëshkrimeve, libravetë vjetra, atlaseve, hartave arkeo-logjike dhe burime tjera historike

198

PARAHISTORIA



• të njihet me teoritë e paraqitjes sënjeriut sipas religjionit dhe shkencës;• të kuptojë rolin e punës në paraqit-jen dhe zhvillimin e njeriut;• ta kuptojë rolin e zjarrit në ndryshi-met në mënyrës e jetës së njeriut nëparahistori;• ta kuptojë rëndësinë e zbulimit dhepërdorimit të metaleve;

• t’i kuptojë nocionet dhe specifikat emënyrës së jetës në horde, gjini, vlle-zëri, fise;• të njihet me karakteristikat theme-lore dhe me shkaqet e shkatërimit tëbashkësive të para primitive dhe pa-raqitjes së shteteve të para.• Të njihet me shkaqet e paraqitjes sëbesimeve të para tek njerëzit;

EKZISTIMI I NJERIUT

• JETA E NJERIUT NË KOHËN EGURIT DHE METALEVE

• BESIMI I NJERËZVE NË BA-SHKËSITË MË TË VJETRA

• BESIMI I NJERËZVE NË BA-SHKËSITË MË TË VJETRA

• Evolucioni• Raca• Horda • Gjinia• Fisi • Vllezëria • Religjioni

• Koha e gurit • Koha e Metaleve

• Vendbanime të pjerrëta • Burime (gjurmë) • Arkeologji

•Totem• Totemizëm• Animizëm

• Metoda demonstrative- Punë mehartën parahistorike të Maqedo-nosë, Blallkanit, Eporvës, Azisë,Afrikës;- Punë me material ilustrativ foto,maketa, (burimet historike); analizae fotograrfive dhe vizatimeve.

• Element – film, DVD, koha egurit, koha e metaleve; film doku-mentarë „Neandertali“• Rekonstruim i jetës (vendbanimete para, veg lat e para në kohën egurit dhe metaleve) veprimtaritëekonomike ( ndarja e punës dhe ve-primtarive) të njerëzve.

• Hulumtim i mjedisit lokal objektetgjeografike dhe historike dhe ka-rakteristikat e gjurmëve për histo-rinë e vendlindjes(Mësim në natyrë: vizitë e lokalite-teve, muzeve, ekspozitave ejt. veç-mas të muzeve dhe lokaliteteve ar-keologjike)

199


• t’i njohë format e para të besimit tënjerëzve në forca të ndryshme mbina-tyrore dhe besimeve të ndryshme tëlidhura me jetën e tyre dhe me shpje-gimin për prejardhjen e tyre.

• t’i dijë lokalitetet më të rëndësi-shme arkeologjike në vendet ballka-nike dhe në Maqedoni;

• të njihet me artefaktet, burimet hi-storike arkeologjike pqr periudhën eparahistorisë në vendet e Ballkanitdhe në Maqedoni

• BALLKANI DHE MAQEDO-NIA NË PARAHISTORI

• Kokinë• Kalaja e Vinicës• Govërlevë

• Orangizimi i mësimit interaktiv memësimdhënësin e artit figurativ dhepërpilimi i ilustrimeve dhe vizatimevepër jetën e njeriut në parahistori.

• Përpunim i maketave për vendba-nime, vegla dhe mjete nga jeta e nje-rëzve në parahistori.-Njohja me burimet historike të para-historisë në Maqedoni përmes foto-grafive, vizitë në muze dhe në lokali-tete të ndryshme.

200

CIVILIZIMET NË LINDJEN E LASHTË



• zhvillimin e civilizimeve dhe shtetevetë lashta pranë lumejve si dhe rregulli-min shtetërorë të tyre;- të kuptojë rolin e faktorëve në paraqit-jen e civilizimeve dhe shteteve të lashtasiç ishin Kina, Indija, Mesopotamija,Egjipti.

• Të njihet me strukturën sociale të po-pullsisë;• të njohë mënyërn e jetës (rolin e gruaspërmes analizës së figurës së Kleopa-trës),Arsimimin e fëmijëve profesionet, ve-shjen të ushqyerit, të shërrauit);• të njihet me të arriturat në ndërtmitariart dhe shkencës te civilizimet më të vje-tra.• Të njihet me besimet e popujve të la-shtë, dhe me specifikat e atyre besi-meve; • të njihet me veprat e bukura që i kri-juan popujt e Lindjes së lashtë.

• CIVILIZIMET MË TËVJETRA

• SHTETI I EGJIPTIT TËVJETËR

• KULTURA DHE BESI-MET E POPUJVE TËLIN DJES SË LASHTË

• Civilizimi• Lindja e Lashtë• Robër• Robëri• Igiarcion

• Svinga• Faraon• Piramidë• Sarkofag• Mumia• Balsamimi• Shkrimi vizatimor (hie-roglif) • Kleopatra

• Shkrimi kunjor• Epi• Politeizmi • Tempull- Faltore• Pirftëri

• Vështrim i hartave shikim dhe krahasim ihartës së botës tani dhe në të kaluarën; harta eAzisë, Afrikës ( atlasi historik). • Leximi i teksteve nga libri i historisë dhe ngamateriale tjera të shkruara. • Demonstrim i figurave, përshkrimi i tyre dhelidhja e ilustrimi me kohën ngjarjen dhe perso-nalitet përkatëse historike (përdorimi i figu-rave vizatimeve; element filme për Egjiptin;Kinën, Indinë; diafilm: shoqëritë në shtetet eLindjes së Vjetër; përdorimi i videopërshkri-meve; film dokumentarë ,,Nefertiti”.• Jeta e Kleopatrës;• Shikimi i TV filmave me metrazhë të gjatëdhe zhvillimi i bisedës. • Realizim i detyrave projektuese :përgatitja eprojekteve, paneleve, portfoliove etj, për Eg-jyptin, Mesopotaminë, Indinë, Kinën, sipaszgjedhjes së nxënësit.

201

BALLKANI NË KOHËN E VJETËR1



• të njihet me popujt e ndryshëm të cilëte banonin Ballkanin në periudhën eKohës së vjetër; • të njihet me kushtet natyrore, pozitëndhe popullsinë e Heladës;• Të njihet me kohën homerikeda dhefillimet e kolonizimit helen:• ta kuptojë krijimin e poliseve (qytet-shteteve) dhe zhvillimin e marëdhënievendërmjet tyre • t’i vërejë dallimet e rregullimeve sho-qërore dhe shtetërore ndërmjet Athinësdhe Spartës

• Të njihet me besime religjionin dhemitologjinë Helenëve: • të di për paraqitjen dhe rëndësinë e Lo-jrave Olimpike në jetën e Helenëve; • të njohë mënyrën e jetës së njerëzve (rolin e gruas, arsimimin e fëmijëve, pro-fesionin, mënyrën e të ushqyerit, ve-shmbathjen shërimin);

• HELADA

• SPARTA DHE ATHINA

• KULTURA E HELENË -VE

• Helada• Helenët• Polis• Demos• Demokraci• Aristokraci

• Koloni• Kolonizim

• Teatri• Komedia• Tragjedia• Mitologjia• Arti• Filozofia• Lojrat Olimpike

• Puna me hartën e Gadishullit Ballkanik; • Helada në Kohën e Vjetër; • përdorimi i atlasit historik; • tekst metoda:leximi i teksteve historike dhe ar-tistike nga libri i historisë;• leximi i miteve greke; • projektimi i diafilmeve- • Helada e Vjetër; film vizatimor,,Odiseu”.

• Përpilimi i diagramit të Venit për të krahasuarspecifikat ndërmjet Athinës dhe Spartës

• analiza materialeve ilustrative: fotografi të per-mendoreve të kulturës helene

1IHistoria e Heladës, Ilirisë dhe e Romës së Vjetër të mësohen nëpërmjet jetës së përditshme, kulturës dhe traditave e jo përmes luftërave.

202


• të njohë kulturën e pasur materiale dheshpirtërore të helenëve (letërsinë, teatrin,arkitekturën, ndërtimtarinë, artin, dhken-cën).

• Të njihet me kushtet natyrore , shtrir-jen gjeografike dhe gjenezën e ilirëve;• të njihet me fiset ilire me mënyrën ejetës dhe me besimet etyre;• Ta njohë procesin e krijimit dhe zhvil-limit të mbretërive ilire (Enkelejëve,Taulantëve, Ardianëve, Dardanëve, dhetë Epirit) në Gadishullin Ballkanik

• Të njohë mënyrën e jetës së ilirëve(ro lin e gruas, arsimimin e fëmijëve,pro fesionet, të ushqyerit, veshmbathjetdhe mënyrën e të shëruarit)

• të njohë specifikat gjuhësore të ilirëvedhe religjionin e tyre.

• ILIRËT

• MBRETËRITË ILIRE

• KULTURA ILIRE

• Ilirët, fiset ilire • Iliria• Mbreti• Mbretëria • Kulti• Teuta• Jeta përtej varrit • Vendbanimet e zbu-luara • Gjurmët materiale

• Punë me hartën e Gadishullit Ballkanik, Harta-Ilirët në Kohën e Vjetër.

• Jeta e Agronit dhe Teutës.

• Analiza e materialeve ilustrative: fotografi tëpërmendoreve kulturore ilire.

203

MAQEDONIA NË KOHËN E VJETËR



• të njohë periudhën më të vjetër të hi-storisë maqedone, territorin, kushtet na-tyrore dhe popullsinë e saj;• të njihet me formimin e shtetit;

• të sqarojë prejardhjen dhe emrin e Ma-qedonisë.• të kuptojë rëndësinë e reformave nëforcimin e shtetit maqedon në kohën eFilipit II.

• të njihet me mënyrën e ardhjes sëAleksandrit III në krye të shtetit maqe-don;• të njihet me zgjërimin e shtetit maqe-don dhe rëndësinë e tij.

• të njihet me figurën e Aleksandrit III (arsimimin, edukimin, ngritjen e Alek-sandrit në nivel të sundimtarit të madh);

• ta kuptojë vizionin e Aleksandrit III tëMaqedonisë për barazi, tolerancë dhebashkëjetesë të popujve.

• Të identifikojë veçoritë e kulturës, gju-hës, traditës dhe mënyrës së jetës së ma-qedonëve

• SHTETI MAQEDON DERITE FILIPI II

• SHTETI MAQEDON NËKOHËN E FILIPIT II

• SHTETI MAQEDON NËKO HËN E ALEKSANDRITIII (LEKA I MADH) MA-QEËW

• ALEKSANDAR III (LEKA IMADH) MAQEDONISË

• KULTURA E MAQEDONE

• Maqedonia e epërme • Maqedonia e poshtme • Maqedon• Kuvendi popullor • Hetajri

• Filipi• Pella• Olimpija• Aleksandri III (Leka iMadh) i Maqedonisë

• Stater• Qyteti Shejntë• Kausija

• Bukefali• Falanga• Nyja Gordiane

• Punë me ilustrime dhe harta. • Harta e Shtetit të Maqedonisë në shek. IVp.e. së re; Maqedonisë • atlasi historik;• Fotografi- Pela, Filipi II, portreti i Aleksan-drit III, • Leximi i fjalimeve të Demostenit ( Filipi-ket). • Mozaiku i betejës në Iss DielliMaqedon• Tempulli- faltorja në Faros.• Jeta e Aleksandrit • Miti për Bukefalin.• Përpilimi kalaveshit për Shtetin e vjetërmaqedon;• Përpilimi i T- tabelës për Helenët, Maqe-donët dhe për popujt tjerë fqinjë (ngjajshmë-ritë dhe dallimet ).

• Analiza e materialeve: foto të përmendo-reve kulturore të maqedonëve antik

204


• Të njihet me shkaqet e rënies së shtetitmaqedon të Aleksandrit III dhe me kriji-min e shteteve helene;

• të kuptojë nocionin helenizim dhe ar-ritjet e kulturës.

• PERIUDHA HELENIS -TE

•Helenizmi• Helenizimi

ROMA E VJETËR



• të njihet me territorin, popullsinë dhekrijimin e qytetit të Romës dhe ShtetitRomak;

• ta njohë rregullimin shoqëror dhe luf-tat e brendëshme në shtetin romak; • të njihet me rregullimin shtetëror tëShtetit Romak

• Të dijë për zhvillimin dhe zgjërimin eshtetit në tre kontinente; • t’i vërejë dallimet në pozitën dhe më-nyrën e jetës së shtresave të ndryshmetë popullsisë ( rolin e gruas, arsimimin efëmijëve, profesionet, të ushqyerit, ve-shmbathjet dhe shërimin). • Të dijë për reformat e vëllezërve Grah,kryengritjen e Spartakut dhe luftërat qy-tetare në Perandorinë Romake;

• KRIJIMI I SHTETITROMAK

• FORCIMI DHE ZGJË-RIMI I SHTETIT ROMAK

• LUFTËRAT E BREN-DSHME NË SHTETINROMAK

• Patricët• Plebejët• Senati• Kuvendi Popullor• Forumi• Legjioni• Gladijator• Katapult• Kolonat

• Republika• Mbretëria• Tribun• Konsull

• Amfiteatër• Koloseumi• Termi• Akuadukti (ujësjellësi)

• Harta e Gadishullit Apenin• Harta –pushtimet romake. • Atlasi historik.• Libër historik.• Radioemisioni: Kush ishin Etrurët.• Portret – Hanibali, këmbësor romak • Foto – vëllezërit Grah.• Dijafilm –Roma e vjetër.• Film me metrazhë të gjatë • Roma antike.

205


• t’i kuptojë shkaqet për dobësimin dherënien e shtetit.

• të njihet me vlerat kulturore të ShtetitRomak ( letërsinë, shkencën, artin, relig-jionin, ndërtimtarinë etj. ).

• Të di për paraqitjen dhe përhapjen e kri-shterimit në shtetin romak, raportin eshtetit ndaj të krishterëve dhe pranimin ekrishterimit si religjion shtetëror.

• KULTURA ROMAKE

• PARAQITJA E KRISH T -E RIMIT

• Gjuha latine

• Katakombi• Jezu Krishti • Ringjallja • Apostull• Bibla• Kishë

• Analiza materialeve të Ilustruara: fotografi tëpërmendoreve të kulturës së Romës së vjetër

• Tekste për paraqitjen dhe përhapjen e krishteri-min dhe ndikimit të tij në Evropë

206

NDIKIMI I PËRANDORISË ROMAKE NË BALLKAN



• të njihet me zgjërimin e PerandorisëRomake në Ballkan ( Maqedoni).

• të njihet me rrezistencën e popujve tëBallkanit kundër sundimit romak.

• të njihet me paraqitjen dhe përhapjen ekrishterimit në Ballkan.

• ti njohë ndikimet e kulturës romake nëBallkan ( mënyrën e jetës, religjionin,shkrim-leximin, ndërtimtarinë, artin etj. • të njihet me të arriturat në periudhën ePerandorisë Romake ( ndërtimin e rru-gëve qyteteve dhe ndërtimeve tjera tëromakëve në Maqedoni)

• t’i kuptojë shkaqet për rënien e Peran-dorisë Romake

• ZGJËRIMI I PERANDO-RISË ROMAKE NË BALL -KAN DHE MAQEDONI

• RREZISTENCA E POPUJ -VE TË BALLKANIT KU N - DËR PERANDORISË RO-MAKE

• PARAQITJA DHE PËR-HAPJA E KRISHTERIMITNË BALLKAN DHE MA-QEDONI

• KULTURA NË KOHËN ESUNDIMIT ROMAK

• SHKATËRRIMI I SHTE-TIT ROMAK

• Provinca • Aleanca•Denar• Romanizimi

• Krishterimi • Komunat kishtare • Kuvendet kishtare • Bazilika • Mozaiku

• Mbretëria romake lindoreMbretëria romake perëndi-

more

• Punë me hartën e Gadishullit Ballkanik • Leximi në hartë historike, i tekstevenga libri i historisë • Vështrimi i ilustrimeve të ndryshme

• Njohje me burime dhe lokalitete arkeo-logjike në Maqedoni nga koha e sundi-mit romak përmes fotografive, vizitavenëpër muze dhe lokalitete të ndryshme

207

5. UDHËZIME DIDAKTIKE

Realizimi i programit mësimor për histori i dedikuar për nxënësit eklasës së VI , bazohet në mundësitë zhvillimore, moshën, aftësitë dheinteresin e nxënësve. Përmbajtjet mësimore mësohen përmes historisë së jetës së përditshme,kulturës, traditave e jo përmes luftërave. Mësimdhënësi i nxit nxënësit tënjihen dhe ti kuptojnë proceset historike me çrast i shmanget mbamend-jes faktografike të të gjitha datave historike për periudhën e cila për-punohet.

Kahjet për ndërlidhjen me lëndët tjeraKy program mësimor është i strukturuar për të nxitur tek nxënësit zhvil-limin integrues në të kuptuarit e zhvillimit shoqërorë në periudhënpërkatëse historike, ndërkaq qëllimet, përmbajtjet dhe aktivitetet janë tëkomponuara për ndërlidhje të temave përmbajtjeve të caktuara melëndët e grupit të shkencave shoqërore (gjuha amtare, arsimi figurativ,muzikor, gjeografia, shoqëria, kultura qytetare etj.)

Udhëzime për shfrytëzimin e fondit vjetor të orëve Udhëzimet për fondin vjetor të orëve janë të dhëna vetëm si orientim sëbashku me qëllimet konkrete, përmbajtjet dhe temat. Mësimdhënësi i lëndës nuk kufizohet në riradhitjen e temave dhe përm-bajtjeve sipas nevojave gjatë realizimit, por kretivitetin e tij dhe shfry-tëzimin ndryshe të orëve duhet ta vlerësojë sipas arritjeve të nxënësëvetë tij, që do të thotë sipas ndryshimeve në kualitetin e dijeve dhe aftë-sive të cilat i nxënësit i arijnë në momentin e caktuar.

Mjetet mësimore:

q Teksti mësimor për histori i dedikuar për nxënësit e klasës së VIsipas zgjedhjes së së shkollës i cili duhet të jetë i miratuar nga ministripër arsim dhe shkencë; q Shfrytëzim i rrethit më të gjërë, respektivisht hulumtim i objektevehistorike dhe gjeografike me vlerë nacionale në mjedisin lokal; q Shfrytëzimi i hartave historike, atlaseve, teksteve, posterëve, fo-tografi, vizatime, karikatura, albume, maketa, tabela kronologjike etj.; q Përdorimi i enciklopedive, fjalorëve, revistave etj.; q Përdorimi i mjeteve audiovizuele – filmave dokumentarë dhe TV-filmave, Internetit, softverëve arsimorë etj.

208

6. VLERËSIMI I ARRITJEVE TËNXËNËSVE

- Sipas qëllimeve të përcaktuara të programit mësimorë të historisë, më-simdhënësi i krahason respektivisht gjatë procesit mësimorë rregullishti ndjekë dhe i vlerëson njohuritë dhe të ariturat e nxënësve dhe për-mbledhë treguesit për ativitetet e tyre dhe motivimim për mësim- kjokomponentë është pjesë themelore dhe përbërëse e planifikimit të më-simdhënësit pë mësimdhënien dhe mësimnxënien.

• Mënyrat e kontrollimit dhe e vlerësimit - të shprehurit me gojë - prezentimi;

• Mjete dhe metodat për kontrollimin dhe notimin:

- fletëza mësimore- kuizi për nxënës - lujatja e roleve

Të ariturat e nxënësve gjatë vitit shkollor vlerësohen me notë për-shkruese, ndërsa në fund nxirret nota numerike

7. KUSHTET HAPËSINORE PËR RE-ALIZIMIN E PROGRAMIT MËSIMOR

Programi në raport me kushtet hapsinore bazohet në Hapësirën Norma-tive, pajisjen dhe në mjetet mësimore për shkollën fillore nënëtëvjeçare,të miratuar nga ministri për Arsim dhe Shkencë me Vendim nr. 07-1830/1 të datës 28.02.2008

209

Program mësimor nga histori për klasën e VI në arsimin fillor nëntëvje-çar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-4076/1 më22.05.2008.


Për realizimin e programit mësimor për lëndën e historisë për klasën eVI në Arsimin fillor nëntëvjeçarë janë të përcaktuar mësimdhënës tëcilët kanë mbaruar:

q Fakulteti filozofik - Instituti për histori;q Fakulteti Pedagogjik – Instituti për histori- gjeografi.

210

211

SHKENCAT NATYROREDHE TEKNIKA


212

Në bazë të nenit 55 paragraf 1 të Ligjit për organizimin e punës së orga-neve të drejtorisë shtetërore („ Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedo-nisë” nr. 58/00, 44/02 dhe 82/08) dhe neni 25 paragraf 2 nga Ligji përarsim fillor („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 103/08)ministri i Arsimit dhe Shkencës e miratoi programin mësimor për lën-dën shkencat natyrore dhe teknika për klasën e VI nëntëvjeçar.

213

1. QËLLIMET E MËSIMIT NË SHKENCAT NATYRORE NË KLASËN E VI

Nxënësi/nxënësja: q ta zgjerojë të kuptuarit e ligjshmërive dhe normave universale përnatyrën rreth vetes; q t’i bashkojë/ndërlidhë konceptet dhe proceset në natyrë dhe teknika,përmes shembujve konkret;q t’i vërej sistemet, radhitjen dhe organizimin e nocioneve të natyrës,përmes shembujve konkret për pjesët dhe lëvizjet në Sistemin diellor,planetët e tij dhe planetin Tokë; q të fitojë njohuri dhe t’i zbatojë për hulumtimin e materies së Tokës,për dukuritë natyrore: tërmetet, vullkane,cuname, për erozionin, reshjetdhe pasojat nga nxehja dhe ftohja; q ta zbulojë krijimin dhe llojet e shkëmbinjve dhe truallit në Tokë; q t’i kuptojë dhe t’i zbulojë nocionet themelore për llojllojshmërinë ebotës së gjallë; q t’i njeh karakteristikat e botës së gjallë: ndërtimi qelizor dhe funk-sionet jetësore; q t’i numërojë dhe përshkruaj funksionet themelore të jetës së organiz-mave të gjallë, duke e kyçur edhe njeriun; q t’i zbulojë dhe t’i zbatojë faktet për ndërlidhjen e organizmave tëgjallë përmes ushqimit; q ta kuptojë kuptimin e fakteve për nivelet e ndarjes ekologjike dhe t’iparasheh kushtet dhe pasojat mbi shpërnguljen e bashkësisë jetësore; q ta zbulojë natyrën dinamike të proceseve natyrore dhe fenomeneve(krijimin e shkëmbinjve, tokës, rritjen dhe zhvillimin e organizmave,pasojat për botën e gjallë: riaftësimin, shpërhapjen);

q të jep argumente, përgjigje të menduara me logjikë për pyetjet eparashtruara/ detyra/probleme dhe të prezantojë përmbyllje, të mbështe-tura me dëshmi; q të paraqesë të dhëna në tabelë, grafik, skemë; q të din të lexojë dhe interpretojë të dhëna nga tabela, grafiku, skema,harta gjeografike, globi; q të përpunojë dhe prezantojë plan për realizimin e përpjekjes sëthjeshtë; q të pranojë dhe mbarojë detyra me shkallë të ndryshme të ndër-likuashmërisë gjatë hulumtimit: parashtron pyetje, parashikon, i shfrytë-zon shqisat, i shfrytëzon instrumentet (thjerrëz, vizore, peshore, busull,hartë, glob, mikroskop) shkruan dhe përpunon të dhëna; q të merr pjesë aktive në punën e grupit dhe gjatë debateve; q të tregojë përgatitje për analizën e mendimeve të tyre dhe respektinndaj mendimeve të tjerëve; q ta kuptojë rëndësinë e plotësimit të detyrës së dhënë në afatet edhëna; q të tregojë përgatitje që t’ju ndihmojë tjerëve, veçanërisht gjatë punësnë grup;

Lënda mësimore shkencat natyrore dhe teknika është e përfshirë menga 3 orë në javë – 108 orë në vit.

214


TEMA PLANETI TOKË NË GJITHËSI


Nxënësi/nxënësja:- ta përshkruaj Gjithësinë dhe yjet;• të ketë njohuri për hapësirën kozmike;• t’i dallojë dhe klasifikojë trupat qiellor;• t’i sqarojë karakteristikat e Diellit;

• t’i përshkruaj karakteristikat e Hënës;• ta kuptojë paraqitjen e ndryshimeve të hënës;• t’i përshkruaj dukuritë e meteorëve dhe ko-metave;• të zhvillojë pasqyrë individuale për vendin enjeriut dhe jetën në kozmos.

• Kozmosi, Diellidhe Sistemi diellor

• Trupat qiellornë Kozmos

• Kozmosi

• Ylli

• Yllësi

• Galaktika

• Rruga e ushqyeshme

• Satelit natyror• Hëna• Ndryshimet e hënës

• Meteor• Kometa

- Video-prezantimet për Kozmosin, për yjet,planetët.- Leximi i teksteve për temën.- Vizita e planetariumit.- Hulumtimi: vëzhgimi i qiellit me yllësi.- Përpunimi i panove për format endryshme(ndryshimet) të Hënës.- Leximi i teksteve për temën.- Vizita e planetariumit.- Hulumtimi: vëzhgimi i qiellit me yje.

-Përpunimi i panove për format e ndryshme(ndryshimet) e Hënës.-Video-prezantimet.

-Stimulimi i krijimit të kratereve.- Organizimi i bisedës për njeriun dhe kozmo-sin, për rrugëtimin e parë të njeriut në hënë.- Video – prezantime për dukuritë dhe trupatgjeometrik.

215

Tema 2. TOKA ËSHTË SISTEM DINAMIK


Nxënësi/nxënësja:• ta njeh ndërtimin e brendshëm të Tokës mendihmën e grafikës/modelit;• t’i sqarojë ndryshimet e brendshme dhe të ja-shtme të tokës;• t’i njeh dhe përzgjedh dukuritë natyrore: tër-metet, cunamin, vullkanet, erërat e furishme,fiset, boshtet, erozionin, shirat;• ta sqarojë krijimin e dukurive natyrore;• t’i numërojë ndikimet dhe shkaqet për kriji-min e shkëmbinjve;• t’i dallojë llojet e shkëmbinjve (magmatik, tëndryshueshëm, shtresor) • t’i dallojë dhe klasifikojë llojet e truallit (prejargjiri, prej rëre);• ta sqarojë rëndësinë ekonomike të tokë

• Ndërtimi i bren-dshëm i Tokës

• Dukuritë natyrore tëTokës

• Krijimi i shkëmbin-jve dhe llojet eshkëmbinjve

• Krijimi i tokës dhellojet e sipërfaqevetokësore

• Sferat tokësore

• Tërmete

• Cunamet

• Vullkanet

• Stuhitë

• Batica• Boshti

• Reshje

• Erozion

• Shkëmbinj

• Toka

• Përpunimi i modeleve (psh,:topi i prerë dhe ar-gjiri) për prerjen e brendshme të Tokës.• Përpunimi i vizatimeve në afishe prej letre përndërtimin e brendshëm të Tokës.• Video – prezantimet për karakteristikat e bërtha-mës dhe mbështjellësit e tokës.• Leximi i teksteve për dukuritë natyrore dhe paso-jat nga ndryshimet e brendshme dhe të jashtme tëTokës.• Përpunimi i modelit dinamik të vullkanit.• Video – prezantimi i erupsionit vullkanik.• Përpunimi i foto albumit për dukuritë natyrore tëTokës.• Vëzhgimi i llojeve të ndryshme të shkëmbinjvedhe tokave.• Përpunimi i modelit të shtresave tokësore.• Përpunimi i koleksioneve të llojeve të ndryshme tëtokave dhe shkëmbinjve.

216

TEMA 3. VETITË E BOTËS SË GJALLË



• ta zbulojë llojllojshmërinë dhe ngjashmërinëe organizmave të gjallë;• t’i kuptojë karakteristikat e organizmave tëgjallë;• ta kuptojë ndërtimin qelizor të organizmave,njëqelizorë dhe shumëqelizorë;• t’i emëroj format, pjesët përbërëse të qelizës(bimore dhe shtazore) dhe funksionet e saj mendihmën e grafikës;• t’i vërej dhe theksojë ngjashmëritë dhe dalli-met në ndërtimin ndërmjet qelizës bimore dheshtazore;• ta zbulojë rëndësinë e ushqimit që ka të bëjëme të gjithë proceset dhe karakteristikat jetë-sore;• të kuptojë se bimët e prodhojnë ushqimin nëpjesët e gjelbra të materies së tokës, nga ajridhe drita e diellit;• të njihet se kafshët janë konsumatorë tëushqimit;

• ta sqarojë lidhshmërinë e bimëve dhe kaf-shëve përmes ushqimit (zinxhirë të ushqimit);• ta kuptojë frymëmarrjen si këmbim gazashndërmjet organizmit dhe mjedisit jetësor;• të kuptojë se bimët marrin frymë me ndih-mën e të gjithë organeve;

• Organizmat e gjallëkarakterizohen mendërtimin qelizor dheproceset jetësore

• Të ushqyerit i kushtë-zon proceset tjera jetë-sore

• Bimët e prodhojnëushqimin për vete dhepër organizmat tjerë

• Frymëmarrja ështëveti themelore biolog-jike

• Ndërtimi qelizor

• Qeliza

• Mbështjellësi qelizor • Citoplazma• Bërthama

• Organizmat njëqelizor • Mikroorganizmi

• Organizmat shumëqe-lizor

• Ushqimi• Të ushqyerit• Prodhuesit• Konsumuesit• Barngrënësit• Mishngrënësit• Gjithngrënësit

• Zinxhiri i të ushqyerit

• Frymëmarrja

• Bërja e koleksioneve në nivel të paralelevenga materiali i konservuar nga pjesë të mble-dhura të bimëve dhe kafshëve.• Përgatitja e albumit me grafika për forma tëndryshme të organizmave të gjallë dhe proce-seve jetësore.• Mbikëqyrja e vetive të ndryshme të kafshëve(lëvizja, të ushqyerit, ndjeshmëria etj).• Përpunimi i modelit të qelizës.• Demonstrimi – mikroskopimi i preparatevenga: qeliza bimore, shtazore, qeliza mikrobe.

• Mikroskopimi i organizmave njëqelizor dheshumë qelizor.• Hulumtimi për krijimin e ushqimit (nisheste)tek bimët.• Hulumtimi i të ushqyerit të bretkosave, pe-shkut të akuariumit , kërmillit, zogjve etj.• Përpunojnë fletën e të dhënave për pjesët e bi-mëve të cilat shërbejnë në të ushqyerit e njeriut.• Përpunimi i fletëzës së ushqimeve të shëndo-sha.

• Përpunimi i zinxhirëve të thjeshtë të tëushqyerit në panoa, kolazhe për livadhe (ba-shkësia tokësore jetësore) dhe për liqene (ba-shkësia jetësore ujore).

217


• të njihet se kafshët marrin frymë me ndihmëne organeve për frymëmarrje që janë të ndry-shme varësisht nga mjedisi jetësor;

• të kuptojë se organizmi lirohet nga materiet epanevojshme dhe të dëmshme;• ta ndërlidh frymëmarrjen tek kafshët meushqimin;• të kuptojë se mënyrat e jetesës varen ngamjedisi jetësor;

• t’i krahasojë mënyrat dhe organet për lëvizjetek përfaqësues të njohur me mjediset jetësoredhe ushqimin e tyre;• të kuptojë se bimët lëvizën në mënyrë të ku-fizuar

• ta kuptojë ndjeshmërinë tek kafshët si lidhjee organizmit me mjedisin;• ta kuptojë rëndësinë dhe t’i zbatojë nocionetqë kanë të bëjnë me ndjeshmërinë;• t’i përshkruaj parafytyrimet e veta për lidhjetndërmjet shqisave, të ushqyerit, mënyrës së lë-vizjes dhe mbrojtja nga rreziqet;• t’i sqarojë lidhjet (ndjeshmërinë) e një kafshedhe mjedisit;

• ta kuptojë rritjen, shumimin, vdekjen si fazatë ciklit jetësor të secilit organizëm të gjallë;• ta kuptojë rritjen dhe shumimin seksual tekbimët;

• Lirimi nga materiet e dëm-shme

• Lëvizja si veti biologjike

• Ndjeshmëria e ngacmi-meve

• Cikli jetësor tek bimët dhekafshët

• Këmbimi i gazrave

• Organet e frymëmar-rjes

• Tajitja

• Lëvizja• Organet për lëvizje

• Ndjeshmëria

• Ngacmimi

• Organet për pranimine ngacmimit

• Mbrojtja nga ngac-mimet e fuqishme

• Përcjellja e videoshkresave për zinxhirëtë thjeshtë të të ushqyerit.• Hulumtimi i pasojave kur organe tëndryshme të shtazëve për frymëmarrjejanë vendosur në ajr dhe në ujë.• Hulumtimi i frymëmarrjes të një shtaze(peshk në ujë gjatë qetësimit dhe në lë-vizje, numërimi i lëvizjeve të gushës nëminutë, të shkruarit e të dhënave).

• Hulumtimi i frymëmarrjes së një bimedhe një kafshe nën një zile qelqi.• Përpunimi i mekanizmit të thjeshtë përfiltrimin e tretjes me ngjyrë.• Vëzhgimi dhe krahasimi i lëvizjes sëkafshëve (peshku në ujë, sisor në tokë, in-sekt në tokë (milingonë), insekt në ajër(flutur, mizë).

• Vëzhgimi i riaftësimit të formës së orga-neve për lëvizje në tokë – me këmbë, nëujë – me pendla, në ajër – krahë.• Vëzhgimi i lëvizjes së bimëve në dritë –gruri.• Hulumtimi i përvojave të shqisave per-sonale me nga një shqisë (të pamurit,dëgjimi, ngrohtë – ftohtë, aroma), eviden-timi dhe analiza e të dhënave.• Hulumtimi i ndjeshmërisë të një bimenë kushte të ndritshme ose temperaturës.

218


• ta kuptojë shumimin tek organizmat si më-nyrë për ekzistim;• t’i kuptojë fazat zhvillimore gjatë rritjes teknjeriu.• ta pranojë plakjen dhe vdekjen si faza naty-rore në ciklin jetësor të çdo individi.

• Rritja

• Zhvillimi

• Shumimi aseksual

• Shumimi seksual

• Frutshmëria

• Plakja

• Hulumtimi i rritjes së nxënësve: matja,të shkruarit dhe krahasimi i të dhënave nëfillim dhe në fund të vitit shkollor.

• Përcjellja e video – shkresave për ciklinjetësor të bimëve, kafshëve dhe për nje-riun.

• Biseda për problemet dhe përparësitëgjatë rritjes së nxënësve.

219

TEMA 4. EKOLOGJIA



• t’i emërojë dhe sqarojë nocionet themeloreekologjike;• t’i numërojë kushtet themelore në mjedisetjetësore që ndikojnë mbi botën e gjallë;

• të theksojë shembuj për llojet e bashkësivejetësore, vendbanimeve dhe ekosistemeve;• ta kuptojë vendin e individit në mjedisin je-tësore;

• të numërojë llojet e pyjeve varësisht nga ku-shtet klimatike;• t’i theksojë kushtet ekologjike dhe mjedisetjetësore të pyjeve në brezin mesatar, pyjet meshira, në shkretëtira, në sferat polare dhe nëekosistemin detar;• t’i njeh dhe t’i sqarojë shkaqet për grabit-qarë, simbiozë dhe parazitizëm;• ta kuptojë ndikimin e njeriut në ekosistemet.

• Nivele të ndarjes eko-logjike

• Llojet e ekosistemeve

• Raportet në botën egjallë

• Individi• Bashkësia jetësore• Vendbanimi

• Ekosistemi

• Pylli në zonën mesa-tare

• Pyll me shiraa

• Shkretëtirë

• Ekosistemi detar

• Ekosistemi polar

• Simbioza• Parazitizëm• Grabitqar

• Vizita e parkut të shkollës dhe biseda për am-bientin natyror.• Vëzhgimi dhe zbulimi i llojeve të bashkësivejetësore në ambient.• Përpunimi i projekti për bashkësitë jetësore nëambientin lokal:• Vëzhgimi dhe udhëheqja e ditarit për një kaf-shë (individ), për një rritje, për lumin lokal, përfunksionimin e kopshtit zoologjik.• Përpunimi i vizatimit – ekosistemi i pyllit(sipas zgjedhjes individuale) me fotografi tëpërfaqësuesve tipik nga bashkësitë bimore dheshtazore në të.• Përdorimi i internetit për kërkim dhe shqyr-timi i llojeve të ndryshme të pyjeve me pjesëta-rët e tyre bimor dhe shtazor.• Përshkrimi i shembujve për simbiozë ndër-mjet dy organizmave.• Shembuj për parazitizëm ndërmjet nikoqiritdhe parazitit.• Përshkrimi i raportit të grabitqare në pre.• Realizimi (kërkimi) në CD dhe në Internet en-ciklopedinë.

220

Tema 5. SHKENCAT NATYRORE NË JETËN E PËRDITSHME



• të kuptojë se shkencat natyrore kanë aplikim të gjerënë jetën e përditshme;• ta mbikëqyrë lidhshmërinë ndërmjet shkencave na-tyrore dhe zbulimeve teknologjike;• të kuptojë se deri te zbulimet e mëdha njeriu ka arri-tur përmes hulumtimeve afatgjate, ndërsa ndonjëherëedhe rastësisht;• ta mbikëqyr rëndësinë e matjes, leximit dhe inter-pretimit të rezultateve si faktorë të rëndësishëm përzbulime të reja;• të mat dhe t’i kuptojë të dhënat nga instrumente;

• ta kuptojë rëndësinë e shkencave natyrore në mar-rjen dhe ruajtjen e ushqimit në gjendje të mirë;• ta ndërlidh marrjen e bukës, uthullës, kosin, tur-shitë, me praninë e disa mikroorganizmave,• të përshkruaj veprime për përfitimin e: bukës, kositdhe uthullës;

• të theksojë shembuj për efektin pozitiv dhe negativtë mikroorganizmave;• të theksojë veprime për ruajtjen e ushqimit në gjen-dje të duhur (tharje, ngrirje, thartim);• të përshkruaj se si përfitohet qelqi dhe prodhimet eqelqit;• të kuptojë se përmes hulumtimit përfitohen mate-riale të reja (materiale plastike dhe barëra);

• Aplikimi i shkencavenatyrore në jetën e për-ditshme

• Veprime për matje nëjetën e përditshme

• Shkencat natyrore dheprodhimi i ushqimit

• Shkencat natyrore dheprodhimi i materialevetë dobishme për nje-riun.

• Riciklimi: përdorimidytësor i prodhimeve

• Zbulimet teknologjike

• Ushqimi •Mikroorganizmat• Tharmi• Prodhimet e qumë-shtit

• Uthulla• Konservimi i ushqimit

• Qelqi

• Materialet plastike

• Leximi i teksteve nga enciklopeditë,nga leximet historike, atllaset etj, përzbulimet e rëndësishme, mënyra e jetesësnë periudha të ndryshme etj.• Diskutimi (theksimi i shembujve) përaplikimin e shkencave natyrore në jetëne përditshme.• Kërkimi në internet.• Matja e temperaturës.• Të kuptuarit e të dhënave nga metri.

• Përcjellja e hartave të motit në Internet.

• Vizita e punëtorisë për marrjen e bukës(bimë).

• Përcjellja e përvojës nga ana e prindë-rit, ekspertit etj.

• Hulumtimi i:• Prodhimit të bukës.

• Nxehjen e qumështit.

• Përfitimi i uthullës në gjendje të mirë.

• Biseda për prishjen e ushqimit dhe se siajo të pengohet.• Video – shkresa për përfitimin e qelqitdhe prodhimeve të qelqta.

221


• ta kuptojë rrezikun nga përdorimi i barërave pa re-komandimin e mjekut;

• të sqarojë për përdorimin dhe dobinë nga riciklimi;• të arrijë shprehi për klasifikimin e materialeve tëpërdorura (letër, qelq, metal dhe plastik) për rici-klim;

• të numërojë prodhime të cilët mund të përdorenpërsëri;• ta sqarojë rëndësinë dhe nevojën e ujit të pastërpër pije;• ta përshkruaj pastrimin e ujit të detit në ujë përpije;

• të zbulojë se objektet me formë hidro – aerodina-mike më shpejt lëvizin në mjedis;

• të theksoj shembuj për shndërrimin e energjisëprej njërës në formën tjetër në jetën e përditshme(mulliri me erë, hidrocentrali, kolektori diellor, la-seri, dinamo e biçikletës, poçe elektrike, mikser,ngrohës);ta njoh aplikimin e dritës në teknologjitë e reja (la-serë).

• Roli i shkencave në shndërri-min e mungesës së ujit të pa-stër për pije

• Lëvizja përmes mjedisit ajrordhe ujor

• Marrja e energjisë në formatë ndryshme dhe përdorimi ityre

• Barëra

• Riciklimi

• Mulliri

• Kolektori diellor

• Video – shkresa për përfitimin ebarërave (penicilinë, acetisal).• Video – shkresa për aplikimin ematerieve plastike.• Përpunimi i tabelës me materialedhe prodhime të cilat mund të rici-klohen, ose përsëri të përdoren.• Puna në grupe: riciklimi në letër(gazeta).• Bërja e eksperimentit me çka pa-raqitet largimi i kripës nga uji menxehje.• Videoshkresë për procesin e pa-strimit të ujit.• Hulumtimi i shpenzimit të ujit nëamvisëri dhe gjetja e mënyrave përkursim.• Hulumtimi i lëvizjes së objekteveme formë hidro/aerodinamike nëmjedisin ajror dhe ujor.• Demonstrimi i qasjes që të para-qitet shndërrimi i energjisë prejnjërës në tjetrën formë, përmesaplikimit të rregullimeve të ndry-shme në amvisëri.• Gjetja e të dhënave për aplikimine laserit, CD.

222


qUdhëzimet për lidhshmëritë ndërlëndore

Lënda mësimore shkencat natyrore i ka të gjithë karakteristikat e qëlli-meve të ndërlidhura ndërlëndore, përmbajtjet dhe aktivitetet. Duke epasur parasysh faktin se programi mësimor është i strukturuar që të nxittek nxënësit zhvillimin integrues në të kuptuarit e natyrës, pritet dheplanifikimi i mësimit ta përcjell këtë qëllim global. Qëllimet dhe për-mbajtjet nga kjo lëndë mësimore kompozohen nga aspekti i të gjithëshkencave natyrore: biologjia, kimia, fizika dhe gjeografia (aspektifizik). Të gjithë qëllimet dhe përmbajtjet duhet ta promovojnë tek nxë-nësi lidhjen e ndërsjellë, ndryshueshmërinë dhe tërësinë e natyrës, ob-jekteve natyrore, fenomenet dhe proceset, që të nxisin tek ai krijimin enjohurive të zbatueshme, shprehitë dhe shkathtësitë.

qRekomandime për shfrytëzimin e fondit vjetor të orëve Rekomandimet për shpërndarjen e fondit vjetor të orëve janë dhënë siorientim së bashku me qëllimet/temat/përmbajtjet konkrete, të cilat gji-thashtu nuk duhet ta përkufizojë mësimdhënësin për ri radhitje, sipasnevojave gjatë realizimit. Nevojat për përdorim më ndryshe të orëveduhet ti vlerësojë mësimdhënësi lëndor sipas të arriturave të nxënësvetë tij, dmth., sipas ndryshimeve në cilësinë e njohurive dhe aftësive tëcilat ato i arrijnë.

qMjetet mësimore:• libër i zgjedhur në nivel të shkollës për lëndën adekuate, lejuar ngaministri;• burime tjera të mësimit në mjedisin e drejtpërdrejtë - gjësende dhe ob-jekte në natyrë; • enciklopedi, atlas, hartë, glob etj; • Internet, softuer arsimor;• revista të pranuara ndërkombëtare nga lëmi i shkencave natyrore • mjete vizuale (piktura, vizatime, aplikacione, foli, panoa, modele, ma-kete etj.); • mjete audio-vizuale (grafoskop, fotoaparat digjital, kamerë digjitale,televizor, DVD – pleer, videopleer, kompjuter, LCD projektor etj.).

223


Përcjellja e të arriturave të nxënësve

qGjatë mësimit rregullisht përcjellin dhe vlerësohen të arriturat (ndry-shimet) e nxënësve, grumbullohen treguesit për aktivitetet e tyre, moti-vimi për mësim, bashkëpunimi me të tjerët etj., (vlerësimi formativ),me qëllim të vendosen lidhjet ndërmjet mësimit, mësimnxënies dhe vle-rësimit.Ndjekja e të arriturave të nxënësve është pjesë përbërëse e planifikimittë mësimit dhe të mësuarit.Vlerësimi duhet të bazohet në shfrytëzimin e metodave të ndryshme qëtë zvogëlohen dobësitë dhe të merren parasysh stilet e ndryshme dhepredispozicionet për mësimin e nxënësve. Gjatë kësaj, duke kontrolluarpërparimin në të arriturat e nxënësve, mësimdhënësi mund ti kahëzojënxënësit drejt qëllimeve të parashtruara të mësimit.Vlerësimi duhet të jetë objektiv, dmth., të zbatohet sikurse gjatë vlerë-simit të të arriturave, kështu që gjatë interpretimit dhe shfrytëzimit tërezultateve.Vlerësimi duhet të bëhet në mënyrë transparente që nënkupton se nxë-nësit duhet saktë të dinë se cilat janë qëllimet e mësimit, cilat janë të ar-riturat e pritura dhe si ato të arritura do të vlerësohen. Kjo nënkupton senxënësit duhet të dinë pse dhe çka duhet të mësojnë dhe çka, si dhe kurdo të vlerësohet.Nxënësit dhe prindërit në mënyrë konsekuente duhet të kenë mbikë-qyrje në vlerësim

qMënyrat e kontrollimit dhe vlerësimit: • përgjigje gojore të pyetjeve të parashtruara nga mësimdhënësi ose nganxënësit, bisedë midis mësimdhënësit dhe nxënësve dhe bisedë midisnxënësve mes veti; • raporte me shkrim, evidencë për të dhënat nga hulumtimi;• shfaqje praktike (ushtrime, modelim, përpunimi i vizatimit, skica, ma-teriale tjera grafike, zbatimi i formularëve etj.);• punë projektuese (vrojtim, parashikim, grumbullim i të dhënave dheobjektet, matja, shënimi dhe paraqitja e të dhënave, prezantimi); • puna në grupe.

qMjetet dhe veprimet tjera për përcjellje dhe vlerësim:• bisedë - dialog mësimdhënës - nxënës; • fleta kontrolluese, teste të njohurive; • detyrë shtëpie; • çek lista; • portfolio (dosje me punime të nxënësit).

224

5. KUSHTET HAPËSINORE PËR REALIZIMIN E PROGRAMEVE MËSIMORE


Programi nga lënda mësimore natyrë do të realizohet në kushte hapësi-nore dhe kushte të pajisura sipas normativit të përgjithshëm për pajisjene realizimit të programeve mësimore në arsimin fillor nëntëvjeçarë.

Punën edukative-arsimore në klasën e VI mund ta realizojë personi i cilika mbaruar: - grupin dy lëndor: biologji – kimi, FMN dhe që ka marr certifikatë ngaBZhA, për zbatimin e mësimit në lëndën shkencat natyrore;- grupin një lëndor drejtimi mësimor – gjeografi, FMN dhe që ka marrëcertifikatë nga BZhA, për zbatimin e mësimit në lëndën shkencat naty-rore;- grupin një lëndor drejtimi mësimor – biologji, FMN dhe që ka marrëcertifikatë nga BZhA, për zbatimin e mësimit në lëndën shkencat naty-rore;- grupin një lëndor drejtimi mësimor – kimi, FMN dhe që ka marrë cer-tifikatë nga BZhA, për zbatimin e mësimit në lëndën shkencat natyrore;- grupin një lëndor drejtimi mësimor – fizik, FMN dhe që ka marrë cer-tifikatë nga BZhA, për zbatimin e mësimit në lëndën shkencat natyrore;- grupin një lëndor drejtimi mësimor – biologji - kimi, kimi – fizik,

7. REZULTATET E ARRITURA

Nxënësi/nxënësja:• kupton lidhshmërinë e shkencave natyrore dhe teknikën;• vëzhgon, përshkruan dhe krahason veçoritë e objekteve dhe materievenë natyrë,• grumbullon dhe evidenton të dhënat dhe objektet e rrethimit të vet na-tyror dhe e njeh aplikimin e saj në teknikë;• përshkruan Gjithësinë, Diellin, Sistemin diellor dhe trupat qiellor;• i eksponon parafytyrimet individuale për vendin e njeriut në Gjithësi;• sqaron ndërtimin e brendshëm dhe ndryshimet e Tokës;• sqaron krijimin e dukurive natyrore dhe i përzgjedh;Numëron ndikimet dhe shkaqet për krijimin e shkëmbinjve, llojeve tëshkëmbinjve, shtresën e tokës, dallon dhe klasifikon tokët dhe e sqaronrëndësinë ekonomike të tokës;• e kupton llojllojshmërinë dhe ngjashmërinë e organizmave të gjallë,përmes karakteristikave të tyre të përgjithshme dhe ndërtimin qelizor tëorganizmave, njëqelizoren dhe shumëqelizoren;• i kupton dhe i thekson ngjashmëritë dhe dallimet në ndërtim ndërmjetqelizës bimore dhe shtazore;• i përshkruan dallimet në të ushqyerit tek bimët dhe tek shtazët/njeriudhe lidhshmërinë e tyre përmes zinxhirëve të të ushqyerit;

FMN dhe që ka marrë certifikatë nga BZhA, për zbatimin e mësimit nëlëndën shkencat natyrore;Duke e pasur parasysh faktin se, tek ne institucionet e larta arsimore përkuadrin mësimor ende nuk ekziston grupi studimor për arsimimin ekuadrit mësimor, i cili mund ta realizojë programin mësimor për lëndënshkencat natyrore, kuadri ekzistues mësimor që është i cituar, duhet tëmerr certifikatë nga Byroja e zhvillimit të arsimit, për trajnimin e mba-ruar nga shkencat natyrore. Ky vendim do të zbatohet deri në diplomi-min e kuadrit mësimor të grupit adekuat studimor.

225

Programin mësimor nga shkencat naturore dhe teknika për klasën e VInë arsimin fillor nëntëvjeçar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës mevendim nr. 07-668/6 me 05.11.2010.

• i thekson faktet e përgjithshëm për proceset jetësore (të ushqyerit, fry-mëmarrjen, tajiten, ngacmueshmërinë, rritjen dhe zhvillimin, shumimindhe vdekjen) duke i krahasuar tek bimët dhe tek kafshët (njeriu);• i kupton proceset jetësore si faza të ciklit jetësor të secilit organizëm tëgjallë;• arsyeton dallimet në proceset jetësore ndërmjet organizmave (bimëve,kafshëve,njeriut) të cilët janë të kushtëzuara nga ndikimet e mjedisit je-tësor;• i thekson dhe i kupton fazat zhvillimore gjatë rritjes tek njeriu;• i emëron dhe sqaron nocionet themelore ekologjike (bashkësia jetë-sore, vendbanimi dhe ekosistemi);• thekson fakte për kushtet ekologjike, bashkësitë jetësore dhe raportetnë ekosistemet e mëdha;• shpreh qëndrimet e veta për ndikimin e njeriut mbi ekosistemet;• din ta diskutojë aplikimin e gjerë të shkencave natyrore në jetën e për-ditshme;• e kupton zhvillimin e shkencave natyrore dhe përparimin në zbulimetteknologjike;• e kupton përdorimin e mikroorganizmave në proceset e përfitimit tëbukës, uthullës, kosit, turshive;• din t’i klasifikojë materialet e përdorura (letër, qelq, metal dhe pla-stik);• e sqaron për nevojën dhe dobinë e riciklimit të materialeve dhe pro-dukteve si dhe përdorimin e tyre dytësor;• din të gjen dhe të interpretojë tekste të njohura për materiale të reja(materiale plastike dhe barëra);• e sqaron rëndësinë dhe nevojën e ujit të pastër për pije dhe e kuptonripastrimin e ujit të detit në ujë për pije;• din të mat, të respektojë dhe të interpretojë të dhëna nga instrumentetdhe aparatet me të cilët ka punuar;• shfrytëzon shqisat dhe instrumentet (thjerrëzën, vizoren, peshoren, mi-kroskopin) gjatë hulumtimit;• paraqet të dhëna numerike në lloj të grafikës dhe i komenton me gojë,• përpilon dhe propozon plan për zbatimin e provës së thjeshtë;• merr pjesë aktive në punën e grupit dhe gjatë diskutimeve;• tregon përgatitje për rianalizën e mendimeve të veta dhe respekt për

mendimet e tjerëve;• plotëson vazhdimisht detyrën e dhënë dhe ju ndihmon tjerëve në grup;• pranon dhe kryen operacione me shkallë të ndryshme të ndërlikue-shmërisë gjatë hulumtimit.

226

227

ARSIMI MUZIKOR


228

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 të Ligjit për organizimin dhe puna e or-ganeve të udhëheqjes shtetërore („Gazeta zyrtare e RM“ nr. 58/00 dhe44/02) neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor (,,Gazeta zyrtare e RM“nr. 44/95, 24/96, 34/96, 35/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03,63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), Ministri iArsimit dhe Shkencës ka miratuar programin mësimor nga lënda e arsi-mit muzikor dhe shëndetësor për klasën e VI për arsimin fillor nëntëvje-çar.

229

1. QËLLIMET E MËSIMIT NË KLASËN E VI


q të zbatojë drejtë interpretimin vokal;

q ta zhvillojë madhësinë(ambitusin) e zërit;

q të këndojë këngë me vijë të llojllojshme melodike, të ndryshme për nga karakteri dhe përmbajtja;

q të zhvillojë shprehi për dëgjimin aktiv të muzikës;

q ta përvetësojë shkallën mol teoretikisht dhe përmes dëgjimit;

q të dallojë dur(tonalitetin mazhor) dhe mol(minor) në veprat muzikore;

q të njihet në njohjen e intervaleve;

q ta përsos teknikën e ekzekutimit të IMF (melodike dhe ritmike);

q ta demonstrojë ndjenjën për muzikalitet kolektiv (ekzekutimi dhe këndimi);

q t’i përvetësojë elementet e shkrimit të notave (të zbatoj shkrim leximin muzikor);

q t’i zhvillojë njohuritë për këndim dhe ekzekutim të tekstit më të ndërlikuar të notave;

q të nxitet për qëndrim pozitiv për krijimtarinë popullore dhe krijimtarinë popullore muzikore;

q t’i njeh elementet themelore dhe karakteristikat e krijimtarisë popullore dhe krijimtarinë popullore muzikore

q ta shfrytëzojë teknologjinë kompjuterike informative në shprehjen muzikore;

q të aftësohet për punën ekipore;

q të nxitet për shprehjen personale muzikore.

230


1. KËNDIMI


Nxënësi – nxënësja:

• ta zbatojë interpretimine drejtë vokal;

• ta zhvillojë gjerësinë ezërit;

• të zhvillojë ndjenjën eritmit dhe të identifikojë ritëmtë caktuar:

• të këndojë ushtrime dhekëngë sipas notave mezbatimin e elementeveadekuate të shkrim lexi-mit muzikor;• të aftësohet për këndimnë grupe;• të zhvillojë aftësi përnjohjen përmes dëgjimittë dur dhe mol.

• Këngë fëmijësh, arti-stike, popullore dhe këngëtë lidhura me përmbajtjendhe karakterin(gjerësia(ambitusi) la evogël – do2);

- Këndimi sipas notave:

• Këndimi i ushtrimevemelodike dhe këngëve mepërdorimin e toneve la evogël – do 2 dhe me zbati-min e elementeve ade-kuate nga shkrim – leximimuzikor

• Këndimi përmes dëgjimit-Këndimi i motiveve të shkurtra melodike me përdorimin e tonit la të vogël –do 2; (sh.1: mësimdhënësi e këndon motivin, ndërsa nxënësit e përsërisin).- Këndimi i këngëve për fëmijë, artistike ose popullore me përmbajtje ade-kuate dhe lartësia e toneve sipas procedurës së përpunimit të këngës përmesdëgjimit (sh: përpunimi i këngës sipas zgjedhjes së mësimdhënësit).• Këndimi sipas notave- Këndimi i motiveve të shkurtra melodike me përdorimin e la- së vogël – do2; (sh1:mësimdhënësi e këndon motivin me emërimin e toneve, ndërsa nxë-nësit e përsërisin).- Këndimi i këngëve për fëmijë, artistike ose popullore me përmbajtje ade-kuate dhe shkallë tonike sipas procedurës së përpunimit të këngës sipas dëg-jimit ( sh.: përpunimi i këngës sipas zgjedhjes së mësimdhënësit).• Këndimi i këngëve për fëmijë, artistike ose popullore me përmbajtje ade-kuate dhe shkalla tonike sipas procedurës së përpunimit të këngës sipas no-tave (sh.:përpunimi i këngës sipas zgjedhjes së mësimdhënësit).- Këndimi i këngëve më të thjeshta ose ushtrime me vërejtjen e zëshmërisë tëdur dhe mol sipas dëgjimit.• Vërejtje: Mësimdhënësi duhet të ketë kujdes për gjerësinë(ambitusin) ekëngëve që t’i përshtatet mundësive të zërave të nxënësve (la e vogël – do2) • Metodat:- monologu;- dialogu;- tekst – metoda;- demonstruese etj.

231

II. SHKRIM – LEXIMI MUZIKOR



• ta njeh dhe zbatojë notën la (a)dhe si (h) të vogël;

• të aftësohet për këndimin eushtrimeve dhe këngëve me zbati-min e notave la (a) dhe si (h) tëvogël;

• ta përvetësojë nocionin-koncep-tin shkalla mol(minore);

• ta njeh dhe zbatojë shkallën a –mol(la-minore) lloj natyror;

• t’i krahasojë dhe dallojë shkallënC – dur(mazhore) dhe a-mol(la-minore) lloj natyror;

• t’i përvetësojë nocionet terca,kuarta, kuintal dhe septima;

• t’i njeh dhe zbatojë intervalet:terca, kuarta, kuinta dhe septima.

• Zgjerimi i madhësisë së to-neve dhe pozita e toneve (notala (a) dhe si (h) e vogël nëpentagram

• Shkalla tonike (la-minore)mol (a –mol lloj natyror);

• Intervalet: terca, kuarta,kuinta dhe septima

– la (a) e vogël– si (h) e vogël

– shkalla tonike – mol– lloji natyror mol– shkalla la-minre a-mol(lloj natyror)

– terca– kuarta– kuinta– septima

- ushtrime për të shkruar notat la (a) dhe si (h) evogël;

- ushtrime për njohjen vizuale të notave la (a) dhesi (h) e vogël;- këndimi dhe ekzekutimi i ushtrimeve melodikeme tonet si1 dhe do 2- ushtrime për shkruarjen e shkallës la-minore a –mol lloj natyror me elementet e saja;- ushtrime për njohjen visuale të shkallës la-mi-nore a-moll lloj natyror dhe elementet e saja;- këndimi dhe ekzekutimi i shkallës la-minore a –moll lloj natyror;- ushtrime dhe këngë për krahasimin vizuel dhedallimin e tonalitetit mazhor c- dur dhe minor amol;- ushtrime për krahasimin dhe dallimin e shkallëveDo-mazhor C-dur dhe la-minore a – mol;- ushtrime për shkruarjen e intervaleve terca, ku ar -ta, kuintal dhe septima;- ushtrime për njohjen vizuale të intervaleve:terca, kuarta, kuinta dhe septima;- ushtrime për njohjen visuale të intervaleve: terca,kuarta, kuintal dhe septima;- këndimi dhe ekzekutimi i intervaleve terca, ku ar -ta, kuintal dhe septima;- këndimi dhe ekzekutimi iushtrimeve melodike me intervalet: terca, ku ar ta,kuintal dhe septimaMetodat:- monolog;- dialog;- demonstrative etj.

232

III. DËGJIMI I MUZIKËS KLASA E VI



• të nxitet për dëgjimin e krijimitmuzikor (ose fragmenti i rrethuar) • të nxitet që t’i shprehë përshtyp-jet e veta nga muzika e dëgjuar;• të nxitet për njohjen përmes dëg-jimit të kompozicionit të zëshmë-risë dur dhe mol;• të zhvillojë aftësi për dëgjimin eveprës muzikore të bazuara në kri-jimtarinë popullore muzikore• të njeh përmes dëgjimit, llojit tëinstrumenteve muzikore në vallemuzikore.

• Dëgjimi i vepravevokale, instrumentale,vokale – instrumentalenga stilet e ndryshme,të ndryshme nga ka-rakteri dhe për ngapërmbajtja me vërejt-jen e dur dhe mol

• valle popullore tëzba tuara me instru-mente popullore muzi-kore.

• Muzika instrumentale• Muzika vokale• Muzika instrumentale – vo-kale

• Dur(mazhor) dhe mol (minor)

•Valle popullore

• Dëgjimi i veprave muzikore vokale, instrumen-tale, vokalo – instrumentale, sipas zgjedhjes së më-simdhënësit.

• Njohja e llojit të shfaqjes muzikore: vokale, in-strumentale, vepër muzikore vokale – instrumen-tale.• Njohja përmes dëgjimit për jetën dhe krijimtarinëe kompozitorit.

• Dëgjimi i valleve popullore (sipas zgjedhjes sëmësimdhënësit) në prezantimin e instrumentevepopullore që i kanë mësuar.

• Metodat:

• Monologe;

• Dialoge;• Demonstrative etj.

233

IV. EKZEKUTIMI I INSTRUMENTEVE MUZIKORE PËR FËMIJË


Nxënësi – nxënësja:• ti ekzekutojë drejtë IMF (ritmikedhe melodike);

•të zhvillojë aftësi për ekzekuti-min e ansamblit sipas notave;

• të zhvillojë aftësi për muzikalitetkolektiv.

•Ekzekutimi sipas notave• Ushtrime me të gjithë nocio-net e përvetësuara nga shkrim –leximi muzikor me instrumenteritmike• Ushtrime melodike dhe këngëme të gjithë nocionet e përvetë-suara paraprakisht nga shkrim –leximi muzikor me instrumentemelodike.

•Të gjithë nocionet epërvetësuara parapra-kisht

• Ekzekutimi i ushtrimeve ritmike individualisht,në grupe dhe kolektiv.• Ekzekutimi i ushtrimeve melodike individualisht,në grupe dhe kolektivisht.

• Metoda:- monologe;- dialoge;- demonstrative etj.

V. KRIJIMTARIA POPULLORE MUZIKORE


Nxënësi – nxënësja:• ta përvetësojë ndarjen e in-strumenteve popullore muzi-kore;• t’i njeh dhe emëroj instrumen-tet popullore visuale;• t’i klasifikojë instrumentetsipas mënyrës së ekzekutimit.

• Instrumente popullore muzi-kore: frymore, me tela dhe go-ditëse.

• Instrumentet frymore(gajda, surla, kavalli, du-duki, fyelli)• Instrumente me tela (qifte-lia,sharkia,primi,llauta,qe-maneja, kanoni, uti dhe tam-bura)• Instrumentet goditëse (ta-rabuku, tupani dhe defi-dairja)

• Njohja me instrumentet popullore muzikore për-mes aktiviteteve projektuese: grumbullimi i fotovenga instrumentet e llojeve të ndryshme:- Grupi i I – instrumente popullore me tela;- Grupi i II – instrumente popullore me frymë;- Grupi i III – instrumente popullore me të godi-tur.- Prezantimi i aktiviteteve.• Metodat:- monologe;- dialoge;- demonstrative etj.

234

VI. KRIJIMTARIA DHE SHPREHJA MUZIKORE


Nxënësi – nxënësja:• t’i zhvillojë aftësitë kri-juese;

• t’i zbatojë njohuritë ngaTKI në mësim në arsiminmuzikor.

• Përmbajtje nga të gjithëtemat mësimore

• Shprehja figurative dhe letrare e këngëve të mësuara dheveprat e dëgjuara.• Ekzekutimi i motiveve me IMF (ritmike dhe melodike).• Kërkimi i të dhënave në internet me tema të ndryshmedhe formimi i albumit.Metodat:• Monolog;• Dialog;• Demonstrative etj.

235


Lënda mësimore është e detyrueshme dhe mësohet me fond prej 1 orënë javë, gjegjësisht 36 orë në vit. Përmbajtjet mësimore nga lënda e ar-simit muzikor në klasën e VI në arsimin fillor nëntëvjeçar japin mun-dësi të realizohen në mënyrë integruese me përmbajtjet e programevetjera mësimore. Gjithashtu, jepet mundësia për planifikimin e bren-dshëm të integruar të të gjitha temave në përputhje me nevojat e nxë-nësve dhe aktiviteteve të planifikuara. Numri i paraparë i orëve i për-fshin edhe aktivitetet jashtëshkollore (vizita e institucioneve arsimoremuzikore, koncerte të filharmonisë maqedonase, operën maqedonasedhe baletin etj. Si dhe diskutimet e detyrueshme, ndërrrimin e mendi-meve dhe përshtypjeve pas vizitave të realizuara të institucioneve dhengjarjeve.Gjatë realizimit të përmbajtjeve, mësimdhënësi duhet ta nxisë dhe talavdërojë secilin fëmijë gjatë paraqitjes/shprehjes së tyre muzikore.T’ju jep mundësi që secili nxënës nxënëse individualisht ashtu dhe ko-lektivisht të anëtarësohen në ansamblin (kor, orkestër, grupe të voglamuzikore, projekte etj). Të stimulohen diskutime dhe ndërrim mendi-mesh, shprehja e qëndrimeve personale dhe respektimi i qëndrimeve tëtjerëve.

TEMAT Numri i orëve

1 Këndimi 5

2 Shkrim – leximi muzikor 8

3 Dëgjimi i muzikës 8

4 Ekzekutimi i instrumenteve muzikore për fëmijë 5

5 Bazat e formave muzikore 6

6 Krijimtaria popullore muzikore 4

Gjithsej:: 36

Vërejtje: Numri i orëve është dhënë orientacionlisht.

Mjetet mësimore:q mjetet audio – visuale (TV, DVD-pleer, videopleer, kompjuter);q instrumentet muzikore për fëmijë;q mjetet didaktike dhe materialet;q mjetet visuale (fotografitë, pikturat, aplikacionet etj);q Interneti, softuerët arsimor.


Gjatë mësimit rregullisht përcillen dhe vlerësohen të arriturat e nxënë-sve, grumbullohen tregues për aktivitetet e tyre, motivimi për shprehjenmuzikore, angazhimi i nxënësve, të kushtuarit në punë, si dhe puna eki-pore (vlerësimi me shkrim gjatë vitit, ndërsa në gjysëmvjetor dhe nëfund të vitit mësimdhënësi zbaton notim numerik). Gjatë rrjedhës së tëarriturave të nxënësve, mësimdhënësi duhet posaçërisht të ketë kujdespër qasjen individuale për të arriturat e secilit fëmijë.


Sa u përket kushteve hapësinore për realizim programi bazohet në Nor-mativin për hapësirë, pajisje dhe mjeteve mësimore për klasën e I derinë klasën e VI të sjellur nga ana e Ministrit të Arsimit dhe Shkencës mevendim nr.07-1830/1 prej 28.02.2008


Programin mësimor nga arsimi muzikor për klasën e VI në arsimin fi llornëntëvjeçar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-3989/1 me 05.11.2010.

Punën edukative arsimore në klasën e VI mund ta zbatojë personi i cilika mbaruar: - Fakultetin për art muzikor – drejtimi për teorinë muzikore dhe peda-gogjinë;; - Fakultet për artin muzikor – drejtime tjera me arritjen e rikualifikimitpedagogjikë – metodik në FAM.- Prioritet kanë personat të cilët kanë mbaruar drejtimin e teorisë muzi-kore dhe pedagogjisë (vlen për mësimin lëndor në tërësi).

236

237

ARSIMI FIGURATIV


238

Në bazë të nenit 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizim dhe punë të orga-neve të drejtorisë shtetërore (,,Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedo-nisë’’ nr. 58/00, 44/02) dhe neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor(,,Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë’’ nr. 44/95, 24/96, 34/96,35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05,35/06, 70/06, 51/07) ministri i Arsimit dhe Shkencës miratoi Programinmësimor nga lënda e Artit figurativ për klasën e VI në arsimin fillornëntëvjeçar.

239

1. QËLLIMET E MËSIMIT NË KLASËN E VI

Nxënësi/nxënësja:• të njohë terme të reja të cilat përdoren në përmbajtjet mësimore;• të shfaq kureshtje dhe interesim për punën dhe krijimin figurativ/ arti-stik ;• të zhvillojë aftësitë për zbatimin e materialeve dhe teknikave të ndry-shme për vizatim, pikturim, modelim, ndërtim dhe komunikime vizualenë paraqitjet artistike; • të dijë dhe ti dallojë karakteristikat e materialeve figurative, veprimetpër punë dhe përdorimin e drejtë të mjeteve ndihmëse dhe mjeteve arti-stike në krijimtarinë artistike;• ta zbulojë dhe shfrytëzojë gjuhën artistike – elementet figurative:vijën, ngjyrën, formën, teksturën, sipërfaqen dhe të tjera dhe përdorimine tyre në krijimtarinë figurative;• të dijë dhe të sqarojë nocionet kryesore dhe termet figurative për botënqë e rrethon;• ti shprehë në mënyrë të pavarur dhe lirshëm njohuritë e veta, përjeti-met dhe përshtypjet, mendimet dhe fantazmat me ndihmën e gjuhës dhekrijimtarisë artistike;• të përdorë veprime të ndryshme për paraqitje figurative (larje, gërvi-shtje, spërkatje, tufëzim etj.);• të krijojë pavarësisht, në mënyrë tandemë, grupore dhe kolektive;• të dijë të bëjë zgjedhje të idesë, aktivitet dhe mjete dhe të krijojë kri-jim figurativ/artistik;• të zhvillojë aftësitë për mbikëqyrje, sqarim verbal dhe vlerësim este-tik;• të zhvillojë aftësi për dallimin e veprave artistike nga lëmi të ndry-shme figurative (vizatim, pikturë, skulpturë, arkitekturë);• ta njohë gjuhën figurative dhe elementet figurative të veprës artistike;• të zhvillojë vetëdijen dhe funksionin e artit në përditshmëri;

• të dijë të krahasojë ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet gjësendevedhe dukurive dhe ti zbulojë vlerat figurative;• ti zbatojë njohuritë e fituara në jetën shkollore dhe praktikën jetësore;• të dijë të kuptojë dhe të shfaqë emocione të ndryshme përmes tekni-kave dhe materialeve të pikturës;• të zhvillojë shprehi të punës kulturë-higjienoteknike; • të zhvillojë vetëdije për kulturën artistike;• ti përdorë kreativisht të gjitha përvojat dhe potencialet krijuese;• ta përdorë artin si mënyrë e komunikimit;• të zhvillojë nevojën për ruajtjen dhe përkujdesen e mjedisit të vet; • të zhvillojë aftësitë për perceptim vizual dhe taktil dhe memorim;• të dijë lirshëm të komunikojë me moshatarët e vet;• të dijë verbalisht të sqarojë krijimet figurative;• të njihet me trashëgiminë kulturore;• të krijojë shprehi për kultivim dhe ruajtjen e vlerave kulturore;• ti njohë mediat dhe mjetet vizuale dhe funksionin e tyre;• të dijë ta përdorë teknikën kompjuterike për krijimin figurativ.


VIZATIM



• të vizatojë vija me intensitet të ndryshëm(përsëritje),• të dallojë dhe përdorë lloje të ndryshme tëvijave dhe vizatime të konturave dhe tekstu-rave;• të kompozojë tekstura të formuara me vija;• të realizojë efekt të sipërfaqeve të ndrit-shme të errëta me përdorimin e vijave;• ti zotërojë mundësitë teknike në teknikat endryshme të vizatimit: vizatim me laps, tush,pastel, tempere, akuarel;• të fitojë aftësi teknike për realizimin e viza-timit me vija duke përdorur shrafurë, tufë-zim;• të dallojë dhe realizojë vizatim me përdo-rim të vijës me pupël/pendël dhe brushë; • të realizojë vizatim me ndihmën e kompju-terit me lloje të ndryshme të vijave;• me sukses të realizojë vizatim observuessipas fantazmës;• të njohë përsëritje në mjedis dhe njeh ritëm;

• Mjetet për vizatimdhe përdorimi i tyre

• Elementet figurativenë vizatim

• Vizatim

• Vlerësimi estetik

• Konturë • eksturë• Sipërfaqe mevijë• Intensiteti• Tufëzim• Gravurë• Tush lundrues

• E mbikëqyr mjedisin, vëren dhe njeh vlerat e vijavenë hapësirë;• Vëren llojet e vijave në veprat artistike;• Vizaton vijë konture (dru të thatë, gjethe , insekte,ndërtesa);• Vizaton vija teksture (definomi i sipërfaqeve mevija);• Vizaton vija me dendësi të ndryshme dhe fiton sipër-faqe me vlera të ndryshme tonike;• Realizimi i vizatimit observator me vija;• Realizon vizatim sipas fantazmës;• Vizatim me laps, tush, tempera, ngjyra uji, kompju-ter;• I analizon dhe krahason proporcionet te objektet tëperceptuara;• Vëren vlerat e ndryshme tonike në mjedis;• Vëren lloje të ndryshme të ritmit në hapësirë;• Shpreh lloje të ndryshme të ritmit me vija;• Vizatim me tush, pendël, drurë, brushë, flomaster,temperë, akuarel, kompjuter;

240

PIKTURIM



• vëren ngjyra në natyrë dhe në veprat arti-stike;

• të krijojë krijim me përdorimin e ngjyrave,sipërfaqes, vijës, teksturës;

• të zbatojë niansa në pikturim;

• të dijë të pikturojë në shtresa të ndryshme.

• Mjete për pikturimdhe përdorimi i tyre

• Elementet figurativenë pikturim

• Pikturim


• Freskë;• Mozaik;• Pikturë muri;• Kolazh;

• Pikturim dhe paraqitja e teksturës me ngjyra;• Pikturimi i peizazhit me ngjyra elementaredhe të theksuara;• Pikturim me ngjyra akromatike;• Pikturim me ngjyra kontraste;-Të shprehurit e kontrastit komplementar tëngjyrave (kollazh);• Kontrast (ndriçueshëm-errët)• Percepton dhe krahason dallimet tonike (tonndriçueshëm, errët, më errët, më ndriçue-shëm);• Realizimi shkallëzimin tonik në krijimin fi-gurativ;

241

FORMËSIMI NË HAPËSIRË, MODELIM



• të dallojë plastikën e plotë nga relievi;• të njihet me relievin dhe llojet e tij;• të njohë dhe dallojë llojet e relievit;• ti përsosë veprimet e ndryshme të formësi-mit me argjilë;• ta zbatojë vijën dhe teksturën gjatë mode-limit;• të krijojë kompozicion të lirë figurativ memateriale të ndryshme ,,joskulpturore’’;• të njihet me nocionin arkitekturë;• të përkryejë diturinë për përdorimin e ma-terialeve për formësime tredimensionale.

• Mjete për modelim

• Elemente figurativenë modelim

• Modelim

• Mjetet elementarepër ndërtim

• Elementet figurativepër ndërtim;

• Ndërtim


• Relievi;• Modelim;• Arkitekturë;• Ngjyrë;• Proporcioni;• Simetria-asimetria;

• Perceptimi i 2D dhe 3D formave ngamjedisi;• Modelimi i formave 2D dhe 3D;• Modelim me zbritje, mbledhje, vizatim,përfarim;• Modelim me vegla dhe gishtërinj;• Formëson skulpturë nga argjiri.• me kompozimin e formave të gatshmekrijon kompozicion të ndërlikuar;• Në veprën artistike (skulpturë) vëren de-taje, lëvizje, teksturë, vija, vëllim...• Përdorë materiale të ndryshme të ,,joskul-pturore’’ për paraqitjen figurative.

242

GRAFIKA



• të njihet çka është skicë për grafikënga skica për pikturë;• të përdorë vijë, sipërfaqe dhe teksturënë definimin e formave grafike;• ti kuptojë elementet dhe parimet figu-rative të cilat janë përdorur në veprëngrafike;• të njihet me teknikën gravurë në linë;• të njihet me mënyrat e fitimit të gjur-mëve grafike;• të fiton njohuri dhe aftësi që pavarë-sisht të realizojë grafikë në teknikëngravurë në linë;

• Mjete për paraqitje grafikedhe përdorimi i tyre

• Elementet grafike në piktu-rim

• Grafikë


• Kontrast akromatik;• Kontrast kromatik;• Pozitiv-negativ; • Gravurë në linë;

• Paraqitja e pozitivit dhe negativit në viza-tim kryesor;• Realizimi i kompozicionit me dominimine vijës;• Paraqitja e skicës për gravurë në linë dherealizimi i matricës/bazës në linoleum; • Realizimi i gjurmëve grafike në teknikëtë gravurës në linë;• Përfshirja e shkronjave ose tekstit si ele-mente figurative në tërësinë e vetme figu-rative.

243

DIZAJNI DHE KOMUNIKIMET VIZUALE



• të njohë elementet figurative në ob-jektet e përdorimit të përditshëm;• të fitojë nocion për stilizim dhe af-tësi të stilizojë forma nga natyra;• të fitojë njohuri elementare për fili-gran;• të fitojë njohuri për përpunimin eskicës për filigran me elemente të sti-lizuara nga origjina e natyrës;• të njihet me nocionin shenjë mbroj-tëse – logo;• të përfshijë edhe tekst si elementpërbërës të shprehjes figurative;• të fitojë njohuri dhe aftësi për reali-zimin e elementeve dekorative mendihmën e kompjuterit.

• Dizajn

• Elementet figurative nëdizajn

• Komunikimet vizuale


• Friz;• Filigran;• Dizajn;• Shenjë mbrojtëse;• Simbol.

• Vizaton friz dhe rozetë me përdorimin e formaveflorane të stilizuara;• Vizaton skicë për filigran;• realizimi i shenjës mbrojtëse me ndihmën e kom-pjuterit;• Shqyrton në logo te ndryshme;• Vizaton logo për shkollën;• Vëzhgon shenjat e rëndomta mbrojtëse të formave,institucioneve dhe prodhimeve;• Realizon logo të rëndomtë me ndihmën e kompju-terit.

244


• Përmbajtjet mësimore nga lënda e arsimit figurativ japin mundësi përintegrim të tërësishëm dhe lidhshmëri përmbajtjesore me lëndët tjeramësimore. Gjithashtu, jepet mundësia për planifikim të integruar i tëgjitha temave në përputhje me nevojat e nxënësve dhe aktivitetet e pla-nifikuara.Mjetet mësimore: • Burime të ndryshme të vlerësimit nga mjedisi i drejtpërdrejtë (gjë-sende në natyrë dhe mjedis);• Mjete dhe materiale didaktike;• Mjete vizuale (gjësende nga mjedisi i drejtpërdrejtë, riprodhime, kri-jime të fëmijëve, aplikacione etj.);• Sllajde, ilustrime, revista etj.;• Mjete audio-vizuale (TV, DVD-pleer, video-pleer, fotoaparat digjital,kamerë digjitale, celular, kompjuter dhe mjete tjera varësisht ngalënda).• Internet, softuer arsimor.


Gjatë zhvillimit të mësimit rregullisht ndiqen dhe vlerësohen të arriturate nxënësve, grumbullohen treguesit për aktivitetet e tyre, motivimi përkrijimet figurative, bashkëpunimi kolektiv etj., (vlerësimi formativ).Kjo komponentë është pjesë përbërëse e planifikimit të mësimdhënësitpër mësimin dhe të mësuarit. Në mbarim të vitit mësimor realizohetvetëm nota numerike.Gjatë vitit mësimdhënësi shfrytëzon kombinimin e vlerësimit për-shkrues dhe atij numerik. Në mbarim të vitit mësimor nxënësi vlerëso-het me notë numerike.


Programi në raport me kushtet hapësinore bazohet në Normativin përhapësirë, pajisje dhe mjetet mësimore për arsimin fillor nëntëvjeçar mi-ratuar nga ministri i Arsimit dhe Shkencës me Vendim nr. 07-1830/1 më28.02.2008


Punën edukative-arsimore në klasë të gjashtë mund ta realizojë personii cili ka të kryer: • Fakultetin për art figurativ – dega e pedagogjisë;• Fakultet për art figurativ – të ketë të dhënë grupin e lëndëve pedagog-jike në mënyrë plotësuese.

245


UNxënësi/nxënësja:

• dallon hapësirën natyrore, hapësirën funksionale dhe hapësirën arti-stike;• vëren hijen e ndritshme të gjësendeve dhe objekteve dhe ndryshimetgjatë lëvizjes të dritës ose gjësendit;• vëren në mënyrë vizuale dhe taktile tekstura në natyrë dhe gjithashtuvëren tekstura figurative në vizatimet, pikturat dhe skulpturat;• në mënyrë elementare në paraqitjen figurative përdor vija të cilat gër-shetohen në paraqitjen e formave dhe dukurive;• në mënyrë lineare paraqet kontrastin (vija të trasha dhe të holla, të la-kuara dhe të drejta, kahe) në krijimet e veta figurative;• kombinon vija, sipërfaqe dhe forma në mënyrë individuale;• zbaton tekstura sipas të mbajturit mend dhe sipas vështrimit në viza-tim, pikturim dhe modelim;• fiton njohuri elementare për grafikën – e njofton monotipin si teknikë;• zotëron me njohurinë e teknikave për përdorimin e materialeve figura-tive (të vizatimit, pikturës, skulpturës), procedura për punë dhe përdori-min e mjeteve ndihmëse dhe veglave dhe më mirë e organizon punën;• di në mënyrë individuale të paraqesë shfaqjet, idetë dhe fantazmat nëmënyrë figurative;• në veprat artistike njeh gjësendet hapësinore, kafshët dhe objektet dhevëren gërshetim të vijave dhe kontrastit;• vëren ngjyrat dhe tonet akromatike, ngjyrat dhe tonet lokale të gjë-sendeve dhe dukurive;• në mënyrë individuale dhe spontane zbaton ngjyra dhe tone akroma-tike dhe tone lokale dhe valer; • njeh ngjyrat komplementare dhe i përdor në pikturim;• vëren dallimet vizuale të formave dhe vëllimit nga e njëjta dhe orig-jinë të ndryshme dhe i zbaton në paraqitjen individuale figurative;

• dallon lartësinë dhe gjerësinë e gjësendeve dhe i zbaton në krijimta-rinë figurative;• dallon në skulpturë plastikën e plotë dhe relievin dhe di ta paraqesë nëformë plastike; • njeh dallimet të madhësive dhe i zbaton në vizatim, pikturim dhe mo-delim;• në mënyrë elementare shpreh lëvizje të figurave dhe veprimeve në kri-jimet e veta figurative;• në mënyrë elementare paraqet lëvizje të figurave dhe veprimeve nëkrijimet e veta figurative;• di të krijojë kompozicion hapësinor kompakt dhe të shpërbëra nga fi-gurat gjeometrike, trupat-vëllimor;• ka të krijuara aftësitë elementare për punë me argjilë, letër, kartuç dhetë kombinojë dhe përbëjë pjesë të ndryshme nga gjësendet të cilët ekanë humbur funksionin e parë;• zbulon asociacione vizuale dhe figurative në përmbajtje të lëndëvetjera mësimore dhe individualisht i shpreh në aktivitetet figurative; • e shfrytëzon përvojën nga vështrimi në natyrë dhe bën krijime figura-tive sipas të mbajturit mend dhe fantazmës;• e njeh funksionin kryesor për mediat vizuale (fotografi, film, TV,radio dhe shtypin për informim dhe komunikim;• posedon njohuri elementare për dizajnin grafik, i njeh nocionet: kope-rinë për libër, ilustrim, shenjë;• di se ekziston origjinal dhe riprodhim;• vështron dhe krahason hapësirën natyrore dhe atë artistike;• di ta paraqesë hijen e gjësendeve duke prerë;• analizon, zbulon dhe komenton vizatim të artistëve të njohur për pasu-rinë e vijave, ritmit, teksturës, statikë-dinamikë, motivin, teknikën;

246

Programin mësimor nga arsimi figurativ për klasën e VI në arsimin fi -llor nëntëvjeçar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-4068/1 me 22.05.2008

• di të vërejë dallimet e llojit të relievit (i lartë-i ulët) dhe të modelojëreliev të ulët;• njeh plastikën e plotë, statujë, reliev, bust;• Përdor format gjeometrike dhe natyrore në përpunimin e friz dhe or-nament;• Njeh gradacionin e ngjyrave në përditshmëri dhe në veprat artistike;• Dallon origjinalin nga riprodhimi;• E njeh grafikën si lëmi të posaçme figurative;• Realizon gjurmë grafike në teknikën gravurë në linë;• Njeh elementet figurative në objektet e përdorimit të përditshëm;• Njeh elementet figurative në mediat për komunikim (televizion, re-klama, film vizatimor, strup);• Përpunon elemente dekorative me ndihmën e kompjuterit.

247

246248

ARSIMI FIZIK DHE SHËNDETËSORË


249

Në bazë të nenit 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizim dhe punë të orga-neve të drejtorisë shtetërore („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedo-nisë“ nr. 58/00, 44/02) dhe neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor(„Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 44/95, 24/96, 34/96,35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05,35/06, 70/06, 51/07) ministri i Arsimit dhe Shkencës miratoi Programinmësimor nga lënda Arsimi fizik dhe shëndetësor për klasën e VI në arsi-min fillor nëntëvjeçar.

250

1. QËLLIMET E MËSIMIT NË KLASËN E VI-TË


q të ekzekutoj ushtrime për zhvillim të drejt fizik(formimin e trupit) dhe zhvillimin e motorikës bazike për lëvizje dhe marrje me sport;

q t’i ushtrojë dhe perfeksionojë teknikat e ecjes, vrapimit, kërcimit së gjati dhe së larti, me ndikime pozitive në zhvillimin e aftësive funksionaledhe motorike;

q t’i përvetësojë dhe ushtrojë njohuritë bazë tekniko-sportive nga gjimnastika dhe ritmika, dhe ndikimet pozitive për zhvillimin e psikomotori-kës dhe kondicionit të përgjithshëm të aparatit lokomotor në hapësirë;

q të përvetësojë valle popullore nga treva ku jeton dhe vallëzime moderne, t’i zhvillojë aftësitë motorike në përputhshmëri me muzikën dhe rit-min;

q të përvetësojë njohuri tekniko-sportive nga hendbolli (basketbolli, volejbolli dhe futbolli) dhe përmirësimin e motorikës së përgjithshme, sidhe motorikën specifike të lëvizurit me top..

251


USHTRIME DHE LOJËRA PËR ZHVILLIM TË DREJT FIZIK DHE PËRGATITJE



• të aplikojë ushtrime për formimin etrupit dhe të lëvizjevev(për zgjatje, për-forcim dhe relaksim të muskujve);• ta përmirësojë aftësinë e përgjithshmefizike me ekzekutim të drejt të ushtri-meve për ndikim pozitiv në zhvilliminanatomiko-fiziologjike dhe funksio-nale;

• Kompleks ushtrime për zhvil-limin e trupit dhe të lëvizjeve

• Kompleks ushtrimesh• Ushtrime për rripin e supeve, qafën dhegjymtyrët e sipërme;• Ushtrime për trungun (muskulaturën e sto-makut dhe shpinës);• Ushtrime për pjesën ekërdhokullave dhegjymtyrët e sipërme;• Kompleks ushtrime në dysheme; • Kompleks ushtrime me kërcime pupthi dhekërcime në vend dhe lëvizje; • Kompleks ushtrimesh në shpinore dhe veglatë tjera;• Kompleks ushtrimesh me rekuizita; • Kompleks ushtrimesh për zhvillimin e for-cës, ushtrime për zgjatje dhe relaksim;• Vrapime;• Lojëra elementare dhe stafetore;• Ushtrime për prevencion nga deformitetetdhe ushtrime korrektive.

252

ATLETIKË



• ta ushtrojë dhe perfeksionojëteknikën atletikore të vrapimit,kërcimit dhe hedhjes(zhvillimdhe perfeksionim të lëvizjevetë koordinuara me duar dhekëmbët); ushtrim dhe perfek-sionim të teknikës atletikore tëstartit të lartë dhe vrapimit tëqëndrueshëm (zhvillimi i qën-dueshmërisë dhe aftësive aero-bike);• ta ushtrojë dhe perfeksionojëteknikën atletikore te startit tëulët lidhur me vrapim tëshpejtë (matja e kohës të vrapi-mit të shpejtë ; • t’i ushtrojë dhe perfeksionojëkërcimet së gjati dhe së larti(zhvillimi i këcyeshmërisë, ko-ordinimit dhe eksplosivitetit);

•Vrapim: - teknika e vrapimit të drejt atleti-kor;- teknika e startit të lartë dhe vra-pimit të qëndrueshëm;- teknika e startit të ulët dhe vra-pimit të shpejtë, (matja e kohës);-vrapim stafetor;• Kërcime: - teknika e kërcimit së gjati ngavendi;- teknika e kërcimit së gjati mevrull ,,teknika i mbledhur,,;- teknika e kërcimit së larti -,,gërshërë,,;

• Hedhje:- e topthit në largësi në cak

• Lojëra stafetore( me shfytëzi-min e veglave dhe rekuizitave)

• Starti;

• Vrapimi i shpejtë;

• Vrapim i qëndrue-shëm;

• Shkëputje dhe këmbashkëputeshe;

• Ekzekutimi i startit të lartë me sinjalizim përnisje(në vnde dhe nis) dhe vrapim në 100m ose200m) me matjen e kohës, varësisht nga mundë-sitë e nxënësve); • Ekzekutim i startit të ulët me shfytëzimin e trishenjave ma sa vijon: në vende,vpërgatitu dhetani ose start;• Ekzekutimi i startit me tendencë për nisje tëshpejtë dhe vrapim eksplozive(matet koha mekronometër në vrapim të shpejtë në 40m); • Ekzekutim i teknikave të kërcimeve atletikoresë gjati dhe së larti në katër faza (vrull, shkë-putje, fluturim dhe rënie) me matjen gjatësisëdhe lartësisë të kërcimeve);• Kapërcimi i pengesave natyrore;• Lojëra stafetore

253

GJIMNASTIKA ME RITMIKË



• të përvetësojë, ushtrojë dhe per-feksionojë teknikën e elementevetë gjimnastikës në dysheme dheakrobaci; • të ekzekotojë varje dhe lëkundjenë vegla për zgjatje dhe të bëjushtrime për preventivë për mosparaqitjen e deformiteteve trupore; • të inkuadrohet në ecje dhe kër-cime pupthi në trar të lartë përzhvillimin e koordinimit dhe eku-jlibrit dhe perfeksionim-përmirë-sim i aftësive të aparatit lokomotornë tërësi; • t’i përvetësojë teknikat e kapërci-mit;• të aftësohet për ecje dhe vrapimtë drejt dhe të koordinuar

• Akrobaci: - e ekzekutimit të kapërdimjes para; - teknika e ekzekutimit të ,,qiri,,;- teknika e ekzekutimit të ,,urës,,;- teknika e ekzekutimit të vertikales membështetjen e këmbëve në mur;- ekuilibri ballor;• Varjet dhe lëkundjet: • Varjes dhe lëkundjet në vegla(hekuri,unazat, paralelet, shpinoret);• Trari i ulët: - Ecje mbi trar të ulët;-Ecje me kërcime pupthi;- Ecje kthim për 180’;• Ritmika: - Hapërim gjimnastikor;- ecje dhe vrapim ritmik;- Kërcime pupthi dhe kërcime ritmike;• Kombinime me lëvizje ritmike me mu-zikë;• Ushtrime ritmike me rekuizita;• Poligon

• Akrobaci;

• Kapërcime;

• Ritmikë;

• Qëndrim estetik;

• Graciozitet;

• Ekzekutimi i ushtrimeve nga gjimna-stika: akrobaci, kapërcimi i kaluqit,ushtrime në trar të ulët dhe varjet dhelëkundjet;• Lojëra stafetore me elemente të për-vetësuara nga atletika dhe gjimnastika;• Kompleks ushtrimesh nga gjimnastikakorrektive për nxënës me deformitetetrupore, si dhe kompleks ushtrimeshpreventive për nxënës të predisponuarkah deformitetet trupore;

254

VALLËZIME



• të përvetësojë, ushtrojë dhe per-feksionojë valle popullore dhe val-lëzime moderne;• t’i zhvillojë aftësitë motorike nëkorelacion me muzikën dhe rit-min e lëvizjeve; • ta zhvillojë komponentin estetikepër qëndrim dhe mbajtjen e trupit.

• Valle popullore:

• Tre valle popullore sipaspërzgjedhjes nga nxënësitdhe mësimdhënësit;• mënyra e të mbajturit meduart dhe lëvizje në hapë-sirë;

• Mbajtja e trupit gjatë val-lëzimit;• Hapat në vallëzim;

• Valëzime moderne: • Vallëzime moderne sipaspërzgjedhjes (2);

• Emrat e valleve popul-lore dhe vallëzimeve;

• Muzikë dhe ritëm;

• Koorelim.

• Përsëritja e valleve popullore të mësuaradhe vallëzimeve moderne; • Përvetësimi i hapave, lëvizje dhe kërcim itri valleve të reja popullore, karakteristike përtraditat në trevat ku jetojnë;• Ushtrimi i shpejtësisë së ekzekutimit të val-lëzimeve( me tempo të ngadalësuar dhe tëpërshpejtuar);

255

HENDBOLL



• Të Përvetësojë, ushtrojë dhe per-feksionojë qëndrime hendbolistikebazë dhe lëvizje, teknikat bazë tëkapjes dhe pasimit të topit në venddhe lëvizje,• të zhvillojë motorikë manipulative; • të zhvillojë lëvizje motorike të ek-stremiteteve dhe koordinim specifikhendbollistik në hapësirë;• zhvillon forcë eksplozive të mu-skujve të duarve dhe të këmbëve; • të inkuadrohet dhe t’i aplikojë rre-gullat e lojës hendbollistike; • ta zhvillojë frymën e garimit kor-rekto-sportive dhe fair-play.

• Qëndrime dhe lëvizje: - qëndrimet hendbollistikebazë: paralel, diagonal, anë-sor; - Pasimi dhe kapja e topit nëvend dhe lëvizje( në lartësi tëndryshme të trupit)me njëdhe dy duar;• Udhëheqje:- Udhëheqja e topit në venddhe lëvizje me dorën e majtëdhe të djathtë(drejtvizor dhemendrim të drejtimit dheshpejtësisë së lëvizjes;• Gjuajtjet:- Gjuajtje në portë nga vendidhe lëvizja( me dhe pa kër-cim);• Lojë:- lojë në një dhe dy porta meaplikimin e rregullave;- aplikimi i elementeve tëhendbollit në lojëra stafetore.

• Nocione nga hen-dbolli

Ushtrime, qëndrime dhe lëvizje në hendboll, pa dheme top; Pasimi dhe kapja e topit në vend( me ndryshim të di-stancës) me një dorë në lartësinë e krahërorit dhe e dë-buar nga toka, pasimi dhe kapja mbi kokë, pasimi dhekapja në dyshe në lëvizje me përfitimin e hapësirës,pasimi dhe kapja e topit e kombinuar me udhëheqjedhe gjuajtje në portë;• Udhëheqja e topit në vend dhe lëvizje(dretvizorisht),udhëheqje me ndim të drejtimit dhe intensitetit, udhë-heqja e topit me dorën e djathtë dhe të majtë nëpërpengesa ,,zik-zak,,, udhëheqje e kombinuar me pasim,kapje dhe goditje në portë;• Demonstron goditje në portë nga vendi (6,7dhe 9m.),goditje në portë në lëvizje me udhëheqjen e topit( medhe pa kërcim), gjuajtje në portë të kombinuara mepasim, kapje dhe udhëheqje të topit;• Lojë në një dhe dy porta me aplikimin e rregullave;

Aktivitetet nga tema Lojëra sportive si pjesë shtesë në aktivitetet e klasave paraprake. Nëse nxënësit nuk kanë zgjedhur ndonjë sport në klasat para-prake, i mësojnë elementet bazë të atij sporti

256

BASKETBOLL


Nxënësi/ nxënësja:

• Të përvetësojë, ushtrojë dhe per-feksionojë qëndrime dhe lëvizjebasketbollistike bazë, teknika bazëtë pasimit, kapjes dhe udhëheqjessë topit në vend dhe lëvizje;• të zhvillojë motorikë manipulativedhe koordinim në hapësirë; • të zhvillojë lëvizje të përgjithshmedhe të veçanta të aparatit lokomo-tor;• ta zhvillojë frymën e garimit kor-rekt -sportiv dhe ,,fair-play,,;

• Qëndrime dhe lëvizje- Qëndrime dhe lëvizjebasketbolistike(paraleldhe diagonal);• Kapje dhe pasim: - pasim basketbolistikëdhe kapje në vend dhe lë-vizje(në lartësi të gjoksit,kokës dhe mbi kokë);• Udhëheqje:- udhëheqje basketboli-stike e topit në vend dhelëvizje;• Gjuajtje:-Gjujtje në shportë ngavendi ;• Lojë:- lojë në një kosh me apli-kimin e elementeve të më-suara dhe rregulla të mo-difikuara;

• Basketboll;

• Qëndrime në ba-sketboll;

• Udhëheqje të kom-binuar;

• Top i dyfishtë gjatëudhëheqjes së ha-pave .

• Ushtrimi i qëndrimeve dhe lëvizjeve pa dhe me top;pasimi dhe kapja e topit në vend( me ndrimin e distan-cës) me dy duar në lartësi të gjoksit, dhe e dëbuar ngatoka, pasim dhe kapje mbi kokë, pasim me një dorë; pa-simi dhe kapja e topit në dyshe në lëvizje me përfitim tëhapësirës, kapje dhe pasim e kombinuar me udhëheqje;udhëheqja e topit në vend dhe lëvizje drejtvizotisht, mendrim të drejtimit dhe intenzitetit, udhëheqja e topit medorën e majtë dhe të djathtë ,,zik-zak,, nëpër pengesa,udhëheqje e kombinuar me udhëheqje, paasim dhekapje të topit, gjuajtje në kosh nga vendi me ndrim tëdistancës dhe pozicioneve( gjuajtje të lira prej distancësmë të shkurtë, nga ana e djathtë dhe e majtë pa shfrytë-zimin e tabelë etj.) ; • organizon lojë( me rregulla të modifikuara) në njëkosh;• Lojëra stafetore me elemente të mësuara të basketbol-lit;

257

TËRËSI TEMATIKE-LËMI TË CILËT REALIZOHEN NËPËRMJET MARËVEVESHJES ME PRINDËRIT:

q NOT ME AKTIVITETE NË UJË DHE TRAINIMq SKI ME TRAINIMq SHËTITJE ME ECJEq SPORTI SHKOLLORq SHKOLLA SPORTIVE

Mësimi i arsimit fizik dhe shëndetësorë në klasën e gjashtë realizohetme tri orë në javë gjegjësisht 108 orë në vit.Programi mësimor për arsim fizik dhe shëndetësorë për nxënësit organi-zohet dhe realizohet nëpërmjet elementeve të mësuara nga programetmësimore. Programi mundëson kontinuitet të programeve mësimore pa-raprake me inkuadrimin e specifikave të moshës dhe përmbajtjet qëvinë si pjesë shtuese në temat duke i sintetizuar elementet e mësuaranga sportet dhe elementet e reja të cilët duhet gjatë mësimit të përvetë-sohen në pajtim me mundësitë e nxënësve me qëllim të arrihet kualitetmë i lartë në mësim dhe një spektër më i gjërë të elementeve të mësuaranga sportet dhe arritje të efekteve shëndetësore.Tema e parëUshtrime dhe lojëra për zhvillim të drejt dhe përgatitje ngelsi nevojë e përgjithshe dhe bazike për nxënësit për ngritje permanente tëaftësive fizike të përgjithshme dhe lëvizshmëri i aparatit lokomotor dheorganizmit në tërësi, për të cilëm mësimdhënësit duhet t’i kushtojnë vë-mendje në zgjidhjen dhe ndikimin e ushtrimeve, elementet dhe lojëratme dozim të matur dhe ndryshueshmëri në punën të mbahet dhe të për-parojë interesi dhe motivacioni pë të ushtruarit. Mësidhënësit duhet tëkushtojnë rëndësi të veçantë nxënësit në mënyrë të drejtë t’i ekzeku-

tojnë elementet me rekuizita dhe ndihmesa konform mundësive dhemoshës.Temat e tjera mësimore mësimdhënësi duhet t’i kahëzojë në drejtim tëpërvetësimit të elementeve të reja, të ekzekutohen në mënyrë të drejtëdhe njëkohësisht ta ngitë njohurinë sportive në nivel më të lartë.Mësimdhënësi e pëecjell statusim morfologjik të nxënësve dhe ndëmerrmasa gjatë paraqitjes eventuale të deformiteteve trupore edhe atë me in-tensitet më të fuqishëm dhe kujdes ndaj ketij problemi me aplikim tëkomples të ushtrimeve adekuate. Për ate gjatë çdo orë të arsimit fizikdhe shëndetësorë detyrimidhe ekzekutohen ushtrime për formimin etrupit dhe të lëvizjeve, ndërsa msimdhënësi duhet nxënësve t’ju jepedhe detyra shtëpie për ushtrimin e ushtrimeve for formimin e trupit si-metrik dhe lëvizje. . Në bashkëpunim me prindërit, mësimdhënësi përgatit programe përpërmbajtjet e zgjedhura – tema – lëmi mësimore.3. UDHËZIME DIDAKTIKE

258

Sipas ligjit për arsim fillor, Koncepcioni dhe qëllimet e programit mësi-mor për arsim fizik dhe shëndetësorë, të arriturat e nxënësve nga klasa ekatërt gjer të gjashtën vlerësohen në mënyrë të kombinuar – në mënyrëtë përshkruar me nxjerrjen e notës numerike gjatë mësimit, ndërsa nëfund të vitit shkollor me notë numerike.Gjatë formimit të notës numerike mësimdhënësi kujdeset për gjithë tëarriturat e nxënësit në mësim, sepse të gjithë ato janë në mënyrë të bara-bartë të rëndësishëm. Gjegjësisht, ai notën numerike e formon sipasangazhimit të nxënësit, njohuritë sportive, përparim fizik dhe i aftësive,angazhimi, rregullsia, komunikimi, sjelljes „fair-play“, bashkëpunimdhe ndihmë, përmbushja e kushteve dhe shprehive higjieniko-shëndetë-sore para dhe pas realiyimit të mësimit. Në arsimin fizik dhe shëndetë-sorë nuk ka orë të veçanta për notim. Mësimdhënësi gjtë çto ore i për-cjel të arriturat e nxënësit në të gjitë komponentat, i evidenton dhe nëbazë të atyre formon notë. Gjatë orës së arsimit fizik dhe shëndetësorëmësimdhënësi në veçanti kujdeset mësimin ta realizojë pa asnjë stresose situata stresi, ashtu që nxënësi secilën orë duhet ta përfundojë mendjenje popzitive emocionale.Aftësitë fizike tek nxënësit janë të ndryshme, dhe për atë shkak mësimiprej atyre nuk duhet të kërkojë norma të ndryshme për notë. Secili in-dividualisht notohet në batë të angazhimit dhe aftësive, rregullsisë dheelementeve të tjera. Indikatorët e shëndetit(aftësitë psikomotore dhefunksionale) janë norma për notim, ato janë elemente për mësimdhënë-sin që të dijë se cilin nxënës sa duhet ta ngarkojë në suaza të ndikimitpozitiv.

4. NOTIMI I TË ARRITURAVE TË NXËNËSVE

259

5. REZULTATE TË PRITURA


• ekzekuton në mënyrë të drejtë lëvizje natyrore me duar, këmbë dhetrungun dhe aparatin lokomotor në tërësi në hapësirë; • ekzekuton kompleks ushtrimesh për zhvillim simetrik morfologjik dhepër mbajtjen e drejt të trupit;• drejt ta mbajë trupin dhe të ekzekutojë ushtrime në drejtqëndrim,pupçik, në gju dhe i shtrirë në shpinë dhe stomak;• në mënyrë të drejt, simetrikisht të lëvizë në kolonë(nga 2 dhe ngakatër);• në mënyrë të rregullt dhe eksplozivisht të kërcejë nga vendi dhe kryjërënien;• ekzekuton elemente gjimnastikore të koordinuara dhe të drejta në dy-sheme dhe mbi trarë; • ekzekuton elemente gjimnastikore në dysheme;• ekzekuton elemente të drejta ritmike: ecje, vrapim dhe kërcime rit-mike pupthi dhe kthime;• ekzekuton lëvizje të harmonizuara ritmike, ekzekuton vallëzime dhelojëra të në ritme dhe lëvizje të ndryshme dhe merr pjesë në ekzekuti-min e valles popullore dhe vallëzimit modern;• ekzekuton udhëheqje të rregullt dhe lojë me top në ndonjë lojë spor-tive si dhe elemnte të tjera të lojërave sportive bazë,( kap, pason dhe ek-zekuton hedhje të koordinuara dhe precize – gjuajtje cak tëpërcaktuar(portë, kosh etj.));• i di nocionet e elementeve dhe rekuizitave sportive, ndihmesave ngaatletika, gjimnastiks me ritmikë, bazën e vallëzimeve dhe lojërave spor-tive, notit dhe skive nga programrt mësimore;• bashkëpunon, ndihmon dhe ka aftësi të punojë në mënyrë ekipore dhetë merr pjesë në lojë, sillet fair-play gjatë aktiviteteve në shkollë dhe ja-shta saj.

6. KUSHTET HAPËSIRORE PËR REALIZIMIN E PROGRAMIT MËSIMOR

Programi në bazë të kushteve bazohet në Normativin për hapësirë, për-gatitje dhe mjete materiale për shkollë fillore nëntëvjeçare e miratuarnga ministri për arsim dhe shkencë me vendimin nr. 07-1830/1prej28.02.2008.

7. NORMATIV PËR KUADRIN ARSI-MOR

Për realizimin e programit mësimorë të arsimit fizik dhe shëndetësorëpër klasën e gjashtë në arsimin fillor janë parapa mësimdhënës me fa-kultet të kulturës fizike të kryer- drejtimi arsimor.

260

Programin mësimor nga arsimi fizik dhe shëndetësor për klasën e VI nëarsimin fillor nëntëvjeçar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës mevendim nr. 07-4084/1 me 22.05.2008.

ARSIMI TEKNIK


261

Në bazë të nenit 55 paragrafit 1 të Ligjit për organizimin e punës së or-ganeve të drejtorisë shtetërore („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqe-donisë“ nr. 58/00, 44/02 dhe 82/08) dhe neni 24 dhe 26 paragrafi 2 tëLigjit për arsimin fillor („Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë“nr. 44/95, 24/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05,113/05, 35/06, 70/06 dhe 51/07), ministri i Arsimit dhe Shkencës e mi-ratoi programin mësimor për lëndën arsimi teknik për klasën e VI në ar-simin fillor nëntëvjeçar.

262

1. QËLLIMI I MËSIMIT NË KLASËN E VI


q të zhvillojë njohuri të reja nga teknika dhe teknologjia përmes burimeve të ndryshme të mësimit dhe detyrave;

q të aftësohet për zbatimin e njohurive themelore teknike – teknologjike, njohuritë dhe shprehitë në punë dhe jetën e përditshme;

q t’i zgjerojë njohuritë për realizimin e idesë deri te realizimipërfundimtar;

q të zhvillojë shkathtësi për krijimin teknik (puna me materiale, konstruksion dhe dizajn);

q t’i zgjerojë dhe zbulojë njohuritë për cilësitë e materialeve;

q të aftësohet për hulumtimin, zbulimin dhe krahasimin e dukurive, shembujve dhe elementeve në teknikë dhe teknologji;

q ta zhvillojë kreativitetin dhe afinitetin për dizajn përmes aplikacioneve kompjuterike- ta zhvillojë kreativitetin dhe afinitetin për dizajn përmes

aplikacioneve kompjuterike;

q t’i zgjerojë njohuritë dhe shkathtësitë për lëvizjen e sigurt në trafik;

q të zhvillojë kulturën e sjelljes në trafik;

263

TEMA 1: VIZATIM TEKNIK DHE DIZAJN



• të njeh dhe lexon vizatime tek-nike;• krijojë vizatim me figurat the-melore gjeometrike;• të krijojë model të figurës the-melore gjeometrike, kuti;• të njihet me bazat e dizajnit dhekuptimet e tij;• të din të realizojë dizajn me qël-lim/temë të caktuar;• të njeh veglat themelore të apli-kacionit kompjuterik për vizatim;

• Llojet e vizatimeve teknike• Vizatimi i figurave dhe piktu-rave të thjeshta (skica dhe viza-timi teknik)• Elementet dhe fazat e dizajnit• Dizajni grafik• Përpunimi i dizajnit grafik(ideja, skica, zgjidhja, përpu-nimi)• Vizatimi teknik dhe dizajni mezbatimin e TIK aplikacioneve(zgjidhja grafike, enterier, ekste-rier)

• Modeli

• Dizajni

•Prodhimi

•Ideja

•Aplikacioni

• Ambalazhi

• Krijimi i vizatimeve teknike të figurave themeloregjeometrike – skicim idesh.• Vizatimi i rrjetit në trupin gjeometrik (kutia për amba-lazhim).• Njohja me bazat e dizajnit, rëndësia e tij në botën ba-shkëkohore përmes shembujve.• Shfrytëzimi i veglave themelore kompjuterike në apli-kacionet për vizatim dhe dizajn (Google Sketch – up dheaplikacione tjera për të vizatuar).• Dizajnimi i prodhimit final;• Shtëpia ime, klasa ime – detyrë projektuese me zbati-min e PRO/DESKTOP ose aplikacione tjera.• Evolucioni dhe vlerësimi.


264

TEMA 2: PUNA ME MATERIALE DHE KONSTRUIME



• t’i njeh materialet themelore tek-nike (kartuç, dru, tekstil, tel të thje-shtë);

• të din të shfrytëzojë veprimegjatë ndërtimit të modeleve dhemaketevei;

• të arrijë shkathtësi për punën memateriale të thjeshta (kartuç, dru,tekstil, tel të thjeshtë);

• të din të formësojë dhe dizajnojënë mënyrë estetike;

• t’i llogarisë në mënyrë racionalekohën dhe materialet gjatë ndërti-mit;

•të kryejë evoluimin dhe ta vlerë-sojë punën individuale dhe të huaj;

• ta njeh arkitekturën maqedonase,karakteristikat, rëndësinë;

• të konstruktojë dhe përpunojëmodele dhe prototipe;

• Zbatimi i materialeve tek-nike

• Planifikimi, procedurat dhedizajnimi me materiale gjatëndërtimit (makete, modele,prodhime)

• Ndërtimi dhe konstruksioneme materiale të thjeshta (dru,kartuç, letër, tekstil, tel i butë)

• Elemente për përcjelljen elëvizjes dhe zbatimi i tyre nëmodele dhe konstruksione(rripi, rripi i vogël, boshti,dhëmbëzimi etj)

• Zbatimi i pajisjeve elektrike,elektronike me rezistencë tëvogël në modele. (bateria,elektromotori, poçja elek-trike)

•Zbatimi i pajisjeve për lë-vizje dhe rregullim të ndërli-dhura me kompjuter

• Makete

• Konstruksionet

• Rripi• Rripi i vogël• Boshti

• Rezistenca

• Elektromotori

• Video ose PP prezantime për materialet teknike dhezbatimi i tyre.

•Realizimi i ideve dhe mendimeve përmes vizatimeveteknike(shembull për dizajnin e prodhimit).

• Hyrja në detyrën projektuese(Power Point prezantimi, hapat, qëllimet dhe reali-zimi).• Shfrytëzimi i aplikacioneve të softuerit:(www.data.org.uk/CAD/CAM) GoogleSketshUp.

• Realizimi i detyrave praktike përmes hapave/fazave:skicimi i idesë, zgjedhja e materialeve, realizimi iprodhimeve, vlerësimi i vlerësimit/evolucioni.

• Hulumtimi i detyrave dhe demonstrimi me elementedhe mekanizma bartëse.•Zbulimi i funksionit të rregullimeve dhe modeleve tëcilët lëvizin: shpejtësia, drejtimi, koha e lëvizjes etj.

• Vizatimi i idesë për rrotulluesen ose objekt tjetër mePRO/DESKTOP ose fjalë në material• Realizimi i prodhimit, evoluimi.Detyrë projektuese – konstruksioni i shtëpisë solari,ose shtëpi nga arkitektura e vjetër.

265


• t’i identifikojë fazat në punë;

• të kuptojë se çka është dizajni;

• të din të dizajnojë enterier sipasmendimit të vet;

• Nga ideja në realizim

• Arkitektura maqedonase

• Materialet ndërtimore dhe zbatimi ityre në ndërtimet bashkëkohore

• Kursimi i energjisë në ndërtimtari• Nga ideja në objekt të gatshëm

• Arkitektura

• Materialet ndër-timore

• Njohja përmes shembujve me standarde di-zajni për enterierë etj. (PP prezantimi).• Zbatimi i materialeve konstruktive Built itkit.• Hyrja në aplikacionet për dizajn: (PRO/DE-SKTOP (htt://content.yudu.com/) ose Envisio-neer Express 3.0 (free) ose RoomArranger(free).

• Përcjellja, evoluimi dhe vlerësimi.

266

ТЕМА 3: TRAFIKU



• t’i zgjerojë njohuritë për rregullat dhedispozitat në trafik;

• të krijojë shprehi për pjesëmarrje nëtrafik;

• të bëjë analiza në situata të trafikutsipas rregullave dhe dispozitave të trafi-kut;

• të din të zgjidh situatë problematike nëtrafik.

• Zbatimi i rregullave të trafikutdhe dispozitat në trafikun rrugor

• Detyra projektuese me zbatimine aplikacioneve të softuerit

• Përpunimi dhe zgjidhja e situa-tave problematike në trafik

• Situata të tra-fikut

• Dispozita

• Aplikacione

• Projekte

• Analiza e situatave të trafikut dhe dispozitat përsjellje të sigurt në trafik.

• Përpunimi dhe zgjedhja e situatave të trafikut.

• Demonstrimi i veprimeve për zgjidhjen e situa-tave me shfrytëzimin e aplikacioneve kompjute-rike.

• Shfrytëzimi i aplikacioneve programore (Alice).

• Përcjellja, evoluimi dhe vlerësimi.

267


Udhëzime për lidhshmërinë ndërlëndore Përmbajtjet mësimore nga lënda mësimore e arsimit teknik japin mun-dësi për integrim të plotë dhe lidhshmëri përmbajtjesore me lëndët më-simore: matematikë, arsim figurativ, njohja e mjedisit dhe natyrë.

Qëllimet e parashtruara në temat mësimore japin mundësi për planifi-kim dhe realizim të pavarur të përmbajtjeve, në pajtim me përparimindhe nevojat e nxënësve, si dhe respektimin e parimit të aktualizimit nëmësimin për arsim teknik. Shfrytëzohen risitë, situatat, proceset e punësaktuale punuese dhe teknologjike, dhe ndërlidhen me përvojën e arriturtë nxënësve, veçanërisht nga lënda mësimore njohja e mjedisit nëshkollë dhe jashtë saj. Gjatë vrojtimit, instruksioni dhe demonstrimitnxënësit udhëzohen të përdorin veprimet dhe instrumentet në njohjendhe zbatimin e njohurive të fituara në jetën e përditshëm dhe në prak-tikë. Në programin mësimor gjithashtu, janë dhënë edhe objektivat kon-krete të cilat arrihen përmes aktiviteteve të nxënësve të cilat planifiko-hen për përvetësimin e përmbajtjeve të parapara dhe për zhvillimin e af-tësive të nxënësve për kreativitet, inovativitet dhe shkathtësi gjatë punësme materiale. Gjatë klasës së VI nxënësit do të kenë mundësi të njihendhe aftësohen për realizimin e ideve personale dhe realizimin e shpikjesnë prodhim të gatshëm, konstruksioni (makete apo model). Qasja e tillëe programeve të përpiluara mësimore parashikojmë se tek nxënësit dotë jetë me rëndësi të ndikojë zhvillimi i krijimtarisë teknike, inovativi-teti, kreativiteti dhe aftësia për organizim.Aktivitetet e parapara në programin për klasën e gjashtë përfshijnë mëtepër qëllime dhe ofrojnë mundësi për realizimin përmes formave tëndryshme bashkëkohore, të ndryshme, metodat, modelet dhe qasjet. Kë-shtu që realizimi i qëllimeve gjatë realizimit të përmbajtjeve mësimore,mësimdhënësit mund ta arrijnë përmes më tepër aktiviteteve të ndry-shme, ndërsa paraprakisht duke përdorur materiale adekuate dhe të rejadidaktike dhe teknologji.

Lënda mësimore në klasën e VI mësohet me nga 1 orë në javë, gjegjë-sisht 36 orë në vit

Mjetet mësimore

q në mësimin për arsim teknik, për mirëkuptimin e dukurive dhe ligj-shmërive, si dhe dukuritë në shoqëri dhe raportet ndërmjet njerëzve edomosdoshme është të shfrytëzohen mjetet mësimore nga proceduratdhe situatat reale dhe stimuluese;q për arritjen e qëllimeve të theksuara në programin mësimor nga ar-simi teknik duhet të përgatitet libër dhe të përgatiten materiale për mësi-min nga ana e shkollës;q kënd hulumtues ku nxënësit mund të hulumtojnë sipas qëllimeve dhemësimit;q mjetet didaktike dhe të tjera vizuale: filma, kompjuter, aplikacione,foli, panoa, sllajde, modele, makete et.;q enciklopedia dhe revista nga lëmi i shkencës dhe teknikës;q internet, softuer arsimor;q mjetet audio dhe vizuale. Kamerë digjitale, grafoskop, DVD, LCDprojektor.

268



Përcjellja e të arriturave të nxënësveGjatë mësimit rregullisht përcjellën dhe vlerësohen të arriturat e nxënë-sve, grumbullohen treguesit për aktivitetet e tyre, ndjekje motivimi përmësim, bashkëpunimin me nxënësit dhe ngjashëm (vlerësimi formativ).Kjo komponentë është pjesë përbërëse e punës të mësimdhënësit dhemësimi i nxënësit.

Mënyra e kontrollimit dhe vlerësimit:q punime/përpunime të nxënësve, grupe dhe në mënyrë individuale;q teste kontrolluese, teste të njohurive;q aktivitete punuese eksperimentale hulumtuese (planifikimi i punës,aftësitë për hulumtim, aftësitë për arritjen e shprehive të punës).

Programi sa i përket kushteve hapësinore për realizim bazohet në Nor-mativin për hapësirë, pajisje dhe në mjetet mësimore për klasën e VI tëmiratuar nga ministri i Arsimit dhe Shkencës me Vendim nr. 07-1830/1më 28.02.2008.


Punën edukative-arsimore në klasën e VI mund ta realizojë personi i cilika të kryer:• Fakultetin Pedagogjik – profesor për mësim klasor;• Fakulteti Filologjik – pedagog i diplomuar.

269


Nxënës/nxënësja:q Me rregull ta organizojë vendin e punës;q Të përdorë vegla për vizatim teknik;q Të përdor skicë dhe vizatime teknike për ndërtim dhe formësim tëmodeleve dhe maketeve;q Skicon modele ose makete sipas idesë së vet;q Është i aftë të bëjë vizatime të thjeshta teknike;q Hulumton zgjidhje bashkëhore për dizajnim të vizatimeve teknikeme TIK;q Përpunon, krijon prodhime, makete ose modele;q Zbaton rregulla dhe shprehi kulture në punë;q Identifikon faza dhe procedura gjatë ndërtimit të detyrave dhe kon-struksioneve të caktuara;q Di për burimet e energjisë, forcës, bartjes së fuqisë dhe lëvizjesq Vlerëson sipas kritereve të dhëna, saktësi, kohë, funksionim, dizajn;q Mendon ide për projekte hulumtuese me TIK;q Formon qëndrim për pjesëmarrietë sigurt dhe të drejtë në komunika-cion;q Përpunon dhe zgjidh situata komunikacioni;q Shfrytëzon TIK aplikacione.

Programin mësimor nga arsimi teknik për klasën e VI në arsimin fillornëntëvjeçar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-4497/1 me 17.12.2010.

270

271

INFORMATIKË


272

Në bazë të nenit 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizim dhe punë të orga-neve të drejtorisë shtetërore (,,Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedo-nisë’’ nr. 58/00, 44/02) dhe neni 24 dhe 26 të Ligjit për arsim fillor(,,Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë’’ nr. 44/95, 24/96, 34/96,35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 63/04, 82/04, 55/05, 81/05, 113/05,35/06, 70/06, 51/07) ministri i Arsimit dhe Shkencës miratoi Programinmësimor nga lënda e informatikës për klasën e VI në arsimin fillor nën-tëvjeçar.

273

1. HYRJE

Mësimi i lëndës së Informatikës . Nxënësit me këtë lëndë mësimore dotë fitojnë njohuri elementare për të udhëhequr me kompjuterin dheshfrytëzimin e programeve të ndryshme kompjuterike, si dhe shfrytëzi-min e TIK në lëndët tjera mësimore.Aftësimi i nxënësve për shfrytëzimin e TIK do t’iu mundësojë lehtësi-min e procesit për vetëmësim, si dhe përfshirjen e tyre në qasjet e ndry-shme për jetë.Lënda e Informatikës është lëndë e detyrueshme në klasë të VI me 2 orënë javë (72 orë në vit) dhe në klasë të VII me 1 orë në javë (36 orë nëvit).

2. QËLLIMET E MËSIMIT NË KLASË TË VI

Nxënësi/nxënësja të aftësohet:

q ta përshkruajë ndërtimin, funksionin dhe zbatimin elementar të kom-pjuterit;q drejtë ti përdorë pajisjet nga klasa e kompjuterëve;q të ketë sjellje etike në klasën e kompjuterëve;q ta përdorë sistemin operues me kompjuterin dhe të kryejë aktivitetetë zakonshme me dritare dhe ikona, follderë dhe datoteka;q shfrytëzojë shërbimet e Internetit për mësim, kërkim të fjalëve dhekategorive kyçe, pranimin dhe kthimin e porosive elektronike;q ti shfrytëzojë programet multimediale për pasqyrim dhe krijim të do-kumenteve të rëndomta multimediale;q të shfrytëzojë programin për vizatim, për krijim dhe rregullim të vi-zatimeve të zakonshme;q të shfrytëzojë tekst-rregullues për futje dhe rregullim të rëndomtë tëtekstit;q të aftësohet të përdorë programe për mësim të lëndëve tjera mësi-more (softuer arsimor);q të fitojë njohuri elementare informatike si bazë për ndërtimin e pro-cesit të shkollimit të mëtutjeshëm.

274


BAZAT E IONFORMATIKËS



• ti njohë nocionet elementaretë informatikës;• të dallojë llojet e ndryshme tëkompjutorëve.

• Nocionet kryesore• Histori e shkurtë ekompjutorëve• Llojet e kompjutorëve(klasifikime të ndry-shme);

• Informatika• Të dhënat• Informata• Kompjuterët

• Njohja me historinë e kompjuterëve sipas krahasimit tëpamjes, mundësive, shpejtësisë të gjeneratave të ndryshmetë kompjuterëve duke përdorur material ilustrues dhe foto-grafi dhe informata nga Interneti.net.

• ti identifikojë lëmit në të cilatpërdoren kompjuterët në sho-qëri.

•Zbatimi i kompjuterëvenë shoqëri (e-shoqëri)

• Hulumtime lidhur me lëmit në të cilat zbatohen kompju-terët dhe çfarë funksioni kanë

• ti njohë dhe ti zbatojë normatdhe të drejtat elementare përsjellje etike në kabinetin ekompjuterëve.

•Kultura dhe etika kom-pjuterike

•E drejta për privatësi• E drejta personale • Interaksione në kabine-tin e kompjutorëve

• Diskutim me shembuj dhe mendime me qëllim të kupti-mit dhe zbatimit të drejtës për sjellje etike në kabinetin einformatikës.

275

KOMPJUTORËT


Nxënësi/nxënësja:• të njihet me strukturën e kompjuterit;• ti njohë elementet kryesore ndërtuesetë kompjuterit dhe ti identifikojë fun-ksionet e tyre elementare.

• Pjesa makinerike – har-dueri.• Pjesa programore – sof-tueri.

• Njësia qendrore, pajisjet hy-rëse, pajisjet dalëse, memoria,bit, bajt, memoria qendrore,RAM, ROM, memoria tran-smetuese, Memoria e jashtme.

• Diskutimi për ndërtimin e kompjutorëve,duke e shfrytëzuar pajisjen në shkollë;• Njohja dhe diskutimi për lloje të memo-rieve (RAM, ROM, memoria transetuese);• Krahasimi i llojeve të ndryshme memoriestransmetuese sipas kapacitetit.

• të mund të njohë, të klasifikojë dheaktivisht të merr pjesë në lloje të ndry-shme të lojërave kompjuterike.

• Lojërat kompjuterike(de finicioni, elementet kr -y esore, lloje të ndryshmetë lojërave kompjuterike,lojëra arsimore)

• Rregullat e lojës, niveleve,qëllimi i lojës, strategjia.

• Prezantimi i qëllimeve, karakteristikave,rregullave dhe kërkesave për lojërat qasësenga vetë nxënësit.

• ti njohë operacionet elementare të si-stemit operativ dhe drejtë ti realizojë.

• Sistemet operative.• Operacione themelorenë sistemin operativ (pu -në me ikona dhe dritare,datoteka dhe follderë).

• Sistemi operativ, sipërfaqja epunës, datoteka, programe,ikona, follderë, dritare.

• „Zbulimi“ i funksioneve të sustave të miutdhe tastierës dhe diskutimit.• Realizimi i ushtrimeve dhe detyrave prak-tike me sistemin ekzistues operativ: ndezja ekompjuterit, krijimi i follderëve, kopjimi dhepërllogaritja.

• ti njohë mundësitë të programevendihmëse për përpilimin e tekstit dheti përdorë.

• Programet ndihmëse përpërpilimin e tekstit

• Alfabeti, fondi ,stili, barazimi • Shfrytëzimi i pajisjeve hyrëse për tëshkruar dhe rregulluar tekstin.

276


• Të aftësohet ta shfrytëzojë kalkulato-rin elektronik.

• Kalkulatori elektronik • Operacione me numra • Hulumtimi i mundësive të kalkulatoritelektronik

• Ta vërejë dobinë nga përdorimi isoftuerit arsimor;• të dijë të shfrytëzojë softuer arsimortë përshtatshëm.

• Softuer arsimor • Softuer arsimor • Prezantimi dhe shfrytëzimi i softuerit arsi-mor të përshtatshëm

MULTIMEDIA


Nxënësi/nxënësja:• ti përdorë programet për punë me tin-guj dhe videopërshkrime.

• Nocioni për multimedia• të zëshme dhe videopër-shkrime• Incizim dhe riprodhim

• Multimedia, datotekë multi-mediale, të zëshme dhe video-përshkrime, kodeks.

• Njohja me programet multimediale të siste-mit ekzistues operativ.• Gjetja dhe aktivizimi të zëshmeve dhe vi-deopërshkrimeve;• Të shtuarit e efekteve.

277

INTERNET


Nxënësi/nxënësja:• të njihet me elementet elementare tërrjetit kompjuterik.

• Rrjeti kompjuterik(qasje, marrja dhe ruajtjae datotekave)

• Rrjeti kompjuterik• Kompjuter server • Kompjuter klient

• Njohja me rrjetin kompjuterik shkollor

• të njohë lloje të ndryshme të shërbi-meve të Internetit dhe të aftësohet tëpërdorë ueb-faqet.

• Internet-shërbime (ser-vise)• Rregulla të sjelljes nëInternet• Ueb-terminologjia (sajt,faqe, adresë, publikim,pos tim...)• Ueb-shfletuese• Ueb-kërkuese

•InternetWWW

• Ueb-kërkues• Ueb-shfletues• Ueb -faqe• Fjalë kyçe

• Njohja me Internet dhe mundësitë që iofron; • Qasje në Internet përmes Programit Inter-net-shfletuesit;• Njohja me qëllimin, mundësitë dhe rëndë-sinë e ueb- kërkuesve;• Kërkimi sipas kritereve të shumta.

• Ti shfrytëzojë mundësitë e portalitarsimor.

• Portali arsimor • Portali arsimor , • Posta elektronike, • Kurse elektronike, • Forumi

• E shfrytëzon portalin arsimor për: - krijime dhe punë me postë elektronike; - i shfrytëzon kurset elektronike për plotësi-min të njohurive dhe shkathtësive të tyre përpjesën nga përmbajtjet mësimore;-e shfrytëzon forumin për nxënës për këmbi-min e përvojave dhe informatave me nxënësittjerë.

278


• Ta kuptoj nevojën nga përdorimi iprogramit për kundërvirus

• Programi kundërvirus • Virus kompjuteri• Programi kundërvirus

• Njohja me lloje të viruseve kompju-terik;• Demonstrimi i mënyrës i shfrytëzimittë programit kundërvirus i cili është nëdispozicion.

• Të aftësohet për të përdorur postëelektronike

• Posta elektronike • Postë elektronike• Adresë elektronike• Emri i shfrytëzuesit• Pasvordi

• Njohja me postën elektronike; • Krijimi i adresave elektronike dheoperacioneve me porosi elektronike.

BAZAT E VIZATIMIT


Nxënësi/nxënësja:• të njihet me mundësitë dhe veglate programit për vizatim;• të aftësohet të krijojë dhe rregul-lojë vizatime (dmth., të ndryshojëkarakteristika).

• Nocioni për grafikën kompjute-rike (pikturë,vizatim,fotografi dheformatet e tyre)• Krijimi dhe ruajtja e vizatimit• Shfrytëzimi i paletës për ngjyradhe vegla për vizatim• Karakteristikat e vizatimit• Futja e tekstit • Vizatimi i figurave gjeometrike• Vizatim me dorë të lirë• Punë me pjesë nga vizatimi• Ndryshimi i karakteristikave tëvizatimit

• Grafika kompjuterike • Piksel• Rezolucion• Paleta e ngjyrave• Prerje-pjesë nga vizatimi• Operacione me vizatim (kop-jim, prerje, rotacion, zmadhim,etj)

• Punë hulumtuese dhe praktike meqëllim:- përdorimi i drejtë pajisjeve hyrësepër krijimin dhe ndryshimin e vizati-mit; - shfrytëzimi i paletës për ngjyra, sidhe veglave për vizatim;- ndryshimi i karakteristikave të vizati-mit;- futja e pikturave dhe tekstit të gat-shëm.

279

PËRPUNIMI I TEKSTIT



• të njihet me urdhëresat dhe veglat eprogramit për të shkruar tekst;• të aftësohet të krijojë dhe të rregul-lojë tekst;• të aftësohet të fusë objekte dhe tabelanë tekst.

• Nocioni për programin për rregul-limin e tekstit • Të shkruarit e tekstit• Rregullimi i testit• Operacione me tekst (madhësia,stili, ngjyra ...)• Krijimi i objekteve grafike dhefutja e ilustrimeve të gatshme• Lloje të numërimit automatik• Punë me tabela (operacione tërëndomta)• Printimi i dokumentit

• Shkronja• Fonti• Stili• Nivelim• Përkrahja gjuhësore• Simbolet• Objekti.

• Punë hulumtuese dhe praktike me qëllim:- rregullimi i tekstit;- futja e objekteve, ilustrime dhe simbolenë tekst;- formatimi i tekstit duke shfrytëzuar mun-dësinë e llojeve të ndryshme të numërimit;- ndryshimi i karakteristikave në tabelë;- përgatitja e dokumentit për botim/printim;- marrja e teksteve dhe objekteve nga Inter-neti dhe rregullimi i tyre sipas parametravetë dhënë.

280


Lënda mësimore Informatikë në klasën e VI mësohet 2 orë në javë, për-katësisht 72 orë në vit në lëndët e detyrueshme.

Rekomandime për shfrytëzimin e fondit vjetor të orëvePër secilën lëmi të paraparë është caktuar fondi vjetor i orëve, përkatë-sisht:q Bazat e informatikës – 8 orë;q Kompjuteri – 18 orë;q Multimedia – 6 orë;q Interneti – 12 orë;q Bazat e vizatimit – 12 orë dhe;q Përpunimi i tekstit – 16 orë.Nga fondi i plotë i paraparë i orëve sipas lëmive programore janë lejuardisa lëshime në pajtim me specifikat e mjedisit në të cilin gjendetshkolla. Gjithashtu, në kuadër të fondit të përgjithshëm vjetor të orëvenë lëmit programore, janë lejuar lëshime edhe në shpeshtësinë e qëlli-meve, përmbajtjeve dhe aktiviteteve konkrete. Njëherësh, numri i orëveduhet të ripërvetësohet ndaj nevojave të shkollës konkrete (mjedisit je-tësor nga e cila vijnë nxënësit, statusi i tyre arsimor , kulturor, përgatitjaparaprake e nxënësve, përgatitja paraprake e nxënësve në punë mekompjuter). Në atë kontekst disa përmbajtje do të përsëriten shumë herënë llogari të të tjerëve të cilët do të punojnë me fond më të vogël tëorëve. Gjithashtu, rekomandohet fleksibiliteti në kohëzgjatjen e orëvenë funksion të nevojave dhe interesave të nxënësve.

Mjetet mësimore:q libër për informatikë i zgjedhur në nivel të shkollës dhe lejuar ngaministri;q burime tjera të mësimit në mjedisin e drejtpërdrejtë: gjësende dhedukuritë në natyrë, si dhe dukuritë në shoqëri dhe raportet mes nje-rëzve;

q enciklopedi, fjalorë, atlase, harta etj.;q Internet, softuer arsimore;q evista;q mjete audiovizuale.


Gjatë mësimit të informatikës në klasë të VI rekomandohet përcjelljaformative e cila përfshinë përpunimin dhe udhëheqjen e portfolios sënxënësve e cila përfshinë:q grumbullimin e treguesve (përpunime të nxënësve në kompjuter) përsecilin nxënës në veçanti;q vazhdimësinë (formative) të përgatitura paraprakisht në fletëzat evo-lutive për secilin nxënës, të cilat përpunohen pas çdo aktiviteti të tyrekonkret e cila është specifike.

Gjatë mësimit, në bazë të njohurisë nga vlerësimi formativ krijohet vle-rësimi përshkrues dhe numerik, kurse në mbarim të vitit mësimor bëhetme vlerësim numerik.

Mënyra e kontrollimit dhe vlerësimitNë pajtim me natyrën e programit nga lënda e informatikës në klasë tëVI vlerësimi duhet të realizohet: me gojë, me praktikë, me prezantimetj.Mjete dhe veprime tjera për ndjekje dhe vlerësim:q fleta kontrolluese;q detyra shtëpie; q teste të njohurive.

281


Sipas normativit për hapësirë, pajisje dhe mjete mësimore nga informa-tika dhe teknika kompjuterike në shkollë. Programi sa i përket kushtevehapësinore bazohet në Normativin për hapësirë, pajisje dhe mjete mësi-more për arsimin fillor nëntëvjeçar miratuar nga ministri i Arsimit dheShkencës me vendim nr. 07-1830/1 më 28.02.2008.


- Studime të mbaruara nga informatika VII1, drejtimi arsimor;- matematikë-informatikë VII1, drejtimi arsimor; - teknika kompjuterike informatikë dhe automatikë, VII1 me përgatitjepedagogjike - psikologjike dhe metodike;- studime të kryera nga lëmi i informatikës, teknologjitë informatike oseinformatike - komunikuese në universitetet e akredituara në RM ose ja-shtë vendit me akreditim nga vendi, VII1, me përgatitje pedagogjike -psikologjike dhe metodike .

Programin mësimor nga informatika për klasën e VI në arsimin fillornëntëvjeçar e solli ministri i Arsimit dhe Shkencës me vendim nr. 07-4100/1 me 22.05.2008.

Documents

Nastavni Programi VI Odd. Albanski Jazik