DOLINA NIDY i OSTOJA NIDZIAÑSKA

OBSZARY NATURA 2000 W POLSCE:

Dolina rzeki Nidy wraz z otaczaj¹cymi j¹ terenami stanowi jeden z najbogatszych przyrodniczo obszarów w Europie. Wyznaczono tu dwa, w du¿ym stopniu nak³adaj¹ce siê obszary Natura 2000: Dolina Nidy i Ostoja Nidziañska. Pierwszy, utworzony zosta³ dla ochrony ptaków i ich siedlisk. Rozci¹ga siê od Brzegów, gdzie ³¹cz¹ siê Bia³a i Czarna Nida, do Nowego Korczyna, tu¿ przed ujœciem do Wis³y. Drugi zg³oszony zosta³ w celu ochrony wystêpuj¹cych tu unikalnych siedlisk wodno-b³otnych i ciep³olubnych, z wieloma rzadkimi gatunkami, bardzo czêsto maj¹cymi tu swoje jedyne stanowiska w kraju.

Dolina Nidy i Ostoja Nidziañska po³o¿one s¹ na terenie gmin: Sobków, Imielno, Kije, Micha³ów, Piñczów, Busko-Zdrój, Wiœlica, Z³ota, Nowy Korczyn, Opatowiec.

Rzeka Nida p³ynie w szerokiej p³askodennej dolinie o wyraŸnych krawêdziach tworz¹c liczne meandry i starorzecza. W œrodkowej czêœci biegu Nidy utworzy³ siê rozleg³y kompleks wilgotnych i podmok³ych ³¹k, bagien i starorzeczy tworz¹c jedyn¹ w swoim rodzaju strukturê geomorfologiczn¹ – deltê œródl¹dow¹. Ca³y ten obszar jest poprzecinany sieci¹ ma³ych cieków, którymi woda przep³ywa miêdzy g³ównymi zbiornikami i odga³êzieniami rzeki. W okresie wiosennych i letnich powodzi dno doliny jest zalewane i tworz¹ siê obszerne rozlewiska. Podczas okresów wezbrañ wody Wis³y przedostaj¹ siê do Nidy, hamuj¹c odp³yw jej wód. Otoczenie doliny stanowi¹ kopulaste wzgórza, siêgaj¹ce 300 m wysokoœci. Lessowe, lekko faliste obszary p³askowy¿ów porozcinane s¹ licznymi w¹wozami, parowami oraz suchymi dolinami. Dominuj¹cym elementem krajobrazu jest Garb Piñczowski o d³ugoœci ok. 50 km i szerokoœci 4-6 km, ze znacznym nachyleniem po³udniowo-zachodniego stoku. Jest on zbudowany g³ównie ze ska³ wapiennych. Jego stoki s¹ silnie pociête przez niewielkie dolinki. Osobliwoœci¹ obszaru s¹ osady gipsowe oraz zwi¹zana z nimi rzeŸba krasowa. Charakteryzuje j¹ wystêpowanie licznych jaskiñ, lejów krasowych, wywierzysk i œlepych dolinek.

Na znacznym obszarze wystêpuj¹ ³¹ki koœne i pastwiska przechodz¹ce w miejscach zabagnionych w turzycowiska. Przy starorzeczach i oczkach wodnych wystêpuj¹ zespo³y szuwarowe. Na niewielkich odcinkach wzd³u¿ brzegu rzeki wystêpuj¹ zaroœla wierzbowe i olsy, a tak¿e sporadycznie zespo³y ³êgowe. Na zboczach wzgórz i w¹wozów wystêpuj¹ dobrze wykszta³cone zbiorowiska roœlinnoœci stepowej i kserotermicznej. Obszar ostoi jest s³abo zalesiony. Wystêpuj¹ce tutaj zbiorowiska leœne to przede wszystkim lasy œwie¿e z fragmentami siedlisk borowych i olsowych. W granicach ostoi znajduj¹ siê trzy kompleksy stawów rybnych w Górkach, M³odzawach i Korytnicy. Ponadto w Piñczowie jest niewielki zbiornik rekreacyjny.

Wiêkszoœæ gruntów znajduj¹cych siê w obszarach Ostoja Nidziañska i Dolina Nidy jest u¿ytkowanych rolniczo. Wystêpuje na nich wiele gatunków i siedlisk przyrodniczych bêd¹cych przedmiotem ochrony w obszarach. Zachowanie muraw, ³¹k œwie¿ych i wilgotnych jest uzale¿nione od odpowiedniego u¿ytkowania dziêki czemu mog¹ utrzymywaæ siê chronione siedliska oraz zachowana zostaje ró¿norodnoœæ gatunkowa. Utrzymanie w takim charakterze u¿ytków rolnych wspierane jest w ramach wysokop³atnych pakietów rolnoœrodowiskowych oraz daje mo¿liwoœæ korzystania z innych mechanizmów wsparcia w ramach Unii Europejskiej.

W dolinie rzeki Nidy coraz czêstsza jest turystyka kwalifikowana zwi¹zana przede wszystkim z obserwacj¹ rzadkich gatunków ptaków. Teren Ponidzia jest jednym z najbogatszych tego rodzaju terenów Polsce. Kompleksy stawów rybnych w Górkach i M³odzawach znajduj¹ siê na europejskiej liœcie obszarów cennych dla ptaków. Tego typu turystyka jest popularna w Europie i zyskuje coraz wiêcej zwolenników w Polsce. Przy odpowiedniej reklamie mog³aby byæ Ÿród³em dochodów dla lokalnej ludnoœci. Dodatkowo mo¿e byæ po³¹czona ze zwiedzaniem lokalnych, licznych i cennych zabytków, znajduj¹cych siê w miejscowoœciach takich jak Wiœlica, Piñczów, Busko-Zdrój, Stró¿yska, Chotel Czerwony.

Podobne mo¿liwoœci dla rozwoju turystyki daje unikalny w Polsce kras gipsowy, z licznymi szczelinami, jaskiniami, zapadliskami, lejami krasowymi wywierzyskami i œlepymi dolinkami. To tu spotkaæ mo¿na jedne z najbardziej efektownych i oryginalnych kryszta³ów– gipsy szklicowe (zwane tak¿e jaskó³czymi ogonami).

Wzgórza i pagórki poroœniête murawami kserotermicznymi z ciekawymi i rzadkimi gatunkami roœlin i zwierz¹t mog¹ przyci¹gaæ przyrodników amatorów.

Rzeka Nida znakomicie nadaje siê do organizowania sp³ywów kajakowych. P³ynie ona przez tereny otwarte. Ma szerokie koryto, w zwi¹zku z czym brak zatorów z pni drzewnych. Dno jest piaszczyste w zwi¹zku z czym nie grozi uszkadzaniem sprzêtu. Pomimo tego ¿e jest to p³ytka rzeka to prowadzi na tyle du¿o wody, ¿e zawsze mo¿liwe jest sp³yniêcie. Brzegi obfituj¹ w miejsca do pla¿owania lub do obozowania.

W przesz³oœci Nida by³a znana jako miejsce obfituj¹ce w ryby s³odkowodne i znakomicie nadaj¹ce siê do wêdkarstwa. Spadek jakoœci wody i regulacje cieków w dolinie przyczyni³y siê do ograniczenia populacji ryb rzecznych. Jednak w dalszym ci¹gu rzeka oferuje znakomite warunki do wêdkarstwa. Koryto rzeki jest piaszczyste i czyste. Drogi polne biegn¹ tu¿ przy korycie ka¿dej rzeki po wale brzegowym, czyli naturalnym suchym podwy¿szeniem gruntu.

PLB260001PLH260003

RDOÚ w Kielcachul. Szymanowskiego 6, 25-361 Kielce

tel. (41) 34 35 340 fax (41) 34 35 343kielce.rdos.gov.pl

OPIS OBSZARUMO¯LIWOŒÆ ROZWOJU ROLNICTWA I TURYSTYKI

Sfinansowano ze œrodków Narodowego Funduszu

Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej

Wydano przez RDOÚ w Szczecinie na podstawie danych dostarczonych przez RDOÚ w Kielcachw ramach projektu „Oswoiã Naturæ – ogólnopolska kampania na rzecz dialogu o Naturze 2000”

Rzeka Nida jest jedn¹ z nielicznych w Polsce zachowan¹ w stanie zbli¿onym do naturalnego. Najcenniejszymi siedliskami obszaru s¹ starorzecza i inne naturalne zbiorniki eutroficzne, w których wystêpuj¹ zbiorowiska gatunków roœlin takich jak: grzybienie bia³e i gr¹¿el ¿ó³ty. S¹ one jednym z przedmiotów ochrony. W takich siedliskach wystêpuje piskorz, ¿yj¹cy w zbiornikach o mulistym dnie z wod¹ stoj¹c¹ i wolno p³yn¹c¹. W rzece ¿yj¹ gatunki tak¿e inne gatunki wymienione w Dyrektywie Siedliskowej takie jak: skójka gruboskorupowa wraz z ryb¹ ró¿ank¹, która sk³ada ikrê do muszli ma³¿y oraz minóg strumieniowy, boleñ, g³owacz bia³op³etwy i koza.

Z rzek¹, starorzeczami i ³¹kami zwi¹zana jest wa¿ka trzepla zielona i motyle: modraszek telejus i czerwoñczyk fioletek oraz p³azy: traszka grzebieniasta i kumak nizinny.

Lewobrze¿n¹, niezmeliorowan¹ czêœæ delty œródl¹dowej pokrywa kilka tysiêcy hektarów bagien, rozlewisk i wilgotnych ³¹k. Zmiennoœæ poziomu zwierciad³a wody gruntowej, która utrzymuje siê wysoko wiosn¹ i jesieni¹, a opada nisko lub bardzo nisko w pe³ni lata, daje mo¿liwoœæ wspó³istnieniea wielu gatunkom roœlin, czêsto o skrajnie ro¿nych wymaganiach siedliskowych. Zmiennowilgotne ³¹ki trzêœlicowe, charakteryzuj¹ce siê du¿¹ ró¿norodnoœci¹ gatunków z przewa¿aj¹cym udzia³em trzêœlicy modrej, powsta³y w wyniku ekstensywnej gospodarki cz³owieka.

Kolejne cenne siedliska przyrodnicze to ciep³olubne zbiorowiska trawiaste - murawy kserotermiczne. Wystêpuj¹ w miejscach o du¿ym nas³onecznieniu, na rozleg³ych stokach w¹wozów, stromych zboczach w dolinach rzecznych, na pó³kach i œcianach skalnych oraz na wychodniach ska³ wapiennych. Obecne s¹ tam stanowiska wielu najrzadszych gatunków naczyniowej flory polskiej – to tu znajduje siê jedyne w Polsce stanowisko sierpika ró¿nolistnego oraz jedna z najmocniejszych populacji dziewiêæsi³a pop³ocholistnego.

Na terenie ostoi Nidziañskiej wystêpuje bardzo rzadkie siedlisko w Polsce, czyli œródl¹dowe s³one ³¹ki, pastwiska i szuwary. Na terenie ostoi znajduje siê solankowo-siarczynowe Ÿród³o, przy którym, na niewielkiej powierzchni, wystêpuje koncentracja gatunków s³onolubnych.

Ostoja ptasia jest miejscem lêgowym wielu gatunków ptaków, zw³aszcza wodno-b³otnych i wa¿nym punktem na szlaku wêdrówkowym. Wystêpuje tu wiele gatunków z Dyrektywy Ptasiej. W okresie lêgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nastêpuj¹cych gatunków ptaków: b¹czek, b¹k, œlepowron, b³otniak ³¹kowy, stawowy i zbo¿owy, bocian czarny, czapla bia³a, dziêcio³ bia³oszyi, mewa czarnog³owa, perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, perkozek, zausznik, gêgawa, cyranka, cyraneczka, krakwa, p³askonos, podgorza³ka, czernica, g³owienka, he³miatka, kropiatka, zielonka, krwawodziób, rycyk, dudek, remiz.

Do g³ównych zagro¿eñ w obszarach nale¿¹ regulacja rzeki oraz meliorowanie podmok³ych ³¹k. Rzeka, w której dosz³o do wyprostowania koryta, przyspiesza, g³êbiej wcina siê w pod³o¿e, wyp³ukuje osady i pozostawia je na odcinkach krêtych lub bardziej wyp³yconych – prowadzi to do zak³ócenia istniej¹cego stanu. Przyk³adem jest zniszczenie czêœci œródl¹dowej delty doliny Nidy na odcinku miêdzy Rêbowem a Piñczowem. Dosz³o tam do przyspieszenia przep³ywu, wyp³ycenia koryta rzeki poni¿ej uregulowanego odcinka, co skutkowa³o zwiêkszeniem czêstoœci i zasiêgu wylewów oraz zabagnieniem gruntów. Funkcjonowanie przyrody w dolinie rzeki jest uzale¿nione od wylewów. W stanie naturalnym s¹ one niewielkie, p³ytkie i krótkotrwa³e. Regulacja wp³ywa negatywnie na siedliska podmok³e i gatunki z nimi zwi¹zane. W samej rzece zanikaj¹ tarliska ryb, siedliska raków i ma³¿y oraz miejsca rozrodu ptaków, owadów i innych bezkrêgowców zwi¹zanych z tymi terenami.

Kolejnym zagro¿eniem jest zaniechanie u¿ytkowania koœnego i pastwiskowego ekstensywnie u¿ytkowanych ³¹k. Dochodzi na nich do zubo¿enia sk³adu gatunkowego, zarastaj¹ krzewami i drzewami, przez co trac¹ swój charakter. £¹ki trzêœlicowe dawniej koszone by³y rzadko, zwykle jesieni¹ gdy nastêpowa³y niedobory siana z innych, cenniejszych ³¹k. Taki sposób gospodarowania wp³ywa³ na utrzymywanie siedliska przejœciowego charakteryzuj¹cego siê du¿ym bogactwem gatunkowym. Podobna sytuacja mia³a miejsce na murawach kserotermicznych. Grunty te, z racji po³o¿enia na zboczach i czêsto niskiej jakoœci, by³y u¿ytkowane ekstensywnie lub przeznaczane na pastwiska. Po zaprzestaniu u¿ytkowania przekszta³caj¹ siê w zaroœla, a nastêpnie w las. Obecnie czêsto przeznaczane s¹ pod zalesienia. W rezultacie zanikaj¹ cenne gatunki roœlin i zwierz¹t ciep³olubnych.

Ponadto olbrzymim zagro¿eniem dla ptaków oraz pozosta³ych grup zwierz¹t jest wypalanie ³¹k i szuwarów w okresie wiosennym i jesiennym.

Innego rodzaju zagro¿eniem jest nieuregulowana gospodarka œciekowa. Niska jakoœæ wody w Nidzie i jej dop³ywach jest spowodowana dzikimi odprowadzeniami œcieków. Spowodowa³o to pogorszenie stanu ryb oraz wymarcie ma³¿y w korycie rzeki.

Du¿ym zagro¿enie dla obszaru jest tak¿e eksploatacja gipsu na wielk¹ skalê powoduj¹ca nieodwracalne zmiany w œrodowisku.

SIEÆ OBSZARÓW NATURA 2000WOJEWÓDZTWO ŒWIÊTOKRZYSKIE

ZAGRO¯ENIACEL OCHRONY