23
Namba 2066 Epril 10 - 16, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Moa Stori insait: PNGSDP stap long Singapo Kot - P3 Bisnis man givim K30,00 long sios - P5 Honiara kisim taim nogut - P12 Ol Wina bilong Wantok Ridasip Seve 2014 NAMBA FO DRO 1. Pauline Moa (NCD) 2. George Timothy Jiregari (NCD) 3. Lulu Kelly Jay Maioni (NCD) 4. Akasam Goaman (Lae –Morobe) 5. Kowi Opoka (WHP) Stanley Nondol i raitim TAIM kantri i salim namba wan ges bilong LNG i go aut long wol maket, bai apim Gros Domestik Prodak (GDP) long 6 pesen long 2014, i go antap moa long 21 pesen long 2015. Tasol gavman bai bekim bikpela dinau na planti pipel long kantri bai i stap tarangu yet na ol hevi bilong lo na oda bai go antap. Wanpela ripot bilong Esian Divelopmen Benk (Asian Development Outlook) i kam aut las wik i tokaut olsem dispela spes bilong mani man na rabis man bai gro bikpela long Papua Niugini long ol yia i kam. Winmani bilong LNG bai bekim dinau I go moa long pes 2... nBikpela mani i go aut long kantri nGavman i mas menesim gut mani nRot na egrikalsa projek i namba wan Minista bilong Foren Afes na Tred bilong Nu Silan, Murray Mc Cully, Nu Silan Hai Komisina long PNG Marion Crawshaw, mausmeri bilong UN Wimen long PNG Dokta Jeffery Buchanan, Minista bilong Spots na Pasifik Gems Justin TKacthenko, na Deputi Siti Menesa Honk Kiap i tok welkam long Nu Silan gavman i givim $7 milien long stretim Gordons maket long Pot Mosbi.

(NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Namba 2066 Epril 10 - 16, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Moa Stori insait:PNGSDP stap longSingapo Kot - P3Bisnis man givim K30,00 long sios - P5Honiara kisim taimnogut - P12

Ol Wina bilong WantokRidasip Seve 2014NAMBA FO DRO

1. Pauline Moa (NCD)

2. George Timothy Jiregari (NCD)

3. Lulu Kelly Jay Maioni (NCD)

4. Akasam Goaman (Lae –Morobe)

5. Kowi Opoka (WHP)

Stanley Nondol i raitim

TAIM kantri i salim namba wan ges bilongLNG i go aut long wol maket, bai apim GrosDomestik Prodak (GDP) long 6 pesen long2014, i go antap moa long 21 pesen long2015. Tasol gavman bai bekim bikpela dinauna planti pipel long kantri bai i stap taranguyet na ol hevi bilong lo na oda bai go antap.

Wanpela ripot bilong Esian Divelopmen Benk(Asian Development Outlook) i kam aut las wiki tokaut olsem dispela spes bilong mani man narabis man bai gro bikpela long Papua Niuginilong ol yia i kam.

Winmani bilong LNG bai bekim dinau

I go moa long pes 2...

nBikpela mani i goaut long kantri

nGavman i masmenesim gut mani

nRot na egrikalsaprojek i namba wan

Minista bilong Foren Afes na Tred bilong Nu Silan, Murray Mc Cully, Nu Silan Hai Komisina long PNG Marion Crawshaw, mausmeribilong UN Wimen long PNG Dokta Jeffery Buchanan, Minista bilong Spots na Pasifik Gems Justin TKacthenko, na Deputi Siti MenesaHonk Kiap i tok welkam long Nu Silan gavman i givim $7 milien long stretim Gordons maket long Pot Mosbi.

Page 2: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

P2 Wantok Epril 10 - 16, 2014 nius

Ripot i tok PNG i laki longlukim bikpela winmani longol bisnis olsem LNG na olnarapela long namel bilong2014 na long 2015 tasol gepbilong mani man bai kamapbikman ol liklik tarangu lainbai no gat planti mani nabungim planti hevi na baikamap rabis man. Wanpela saveman, insait

long dispela ripot i tok PNG imas lukluk long skelim olwinmani bilong kantri longstretpela rot long lukautim ol-geta manmeri long wankainpasin na dispela bai lukimgro bilong kantri long bihaintaim bai kamap gut.Long wankain taim bikpela

toklukaut i kam long Dairektabilong Institut bilong NesenelAfeas (INA) Paul Barkerolsem, GDP bilong kantri baigo antap long 21 pesen taimkantri i salim ges long LNG ino tru tru mak bilong manibai i stap long kantri.Mista Barker i tok bisnis i

gro tasol winmani i wok longgo aut long kantri na taimkantri i salim ges longJun/Julai 2014, bikpela win-mani bai go long ol bikpeladinau gavman i wok longkisim na nau i sanap moalong K6 bilien.Mista Barker i tok, gavman

i mas menesim gut winmanibilong kantri, yusim longstretpela rot, bildim ol rot

long opim maket bilong olpipel long ol i ken go insaitlong wok egrikalsa na mekimmani bilong ol yet king sapo-tim laip bilong ol.Mista Barker i tok bikpela

mani bilong kantri i go aut naliklik tasol i stap long na olnamba yumi harim long olwinmani em piksa nating.Moa long 21,000 wokman

long LNG i kisim sevis longkonstraksen tasol planti bi-long ol i yusim mani bilong ollong ovasis taimol i flai in naflai aut long kantri longholide.Mista Barker i tok gavman

i no ken yusim bikpela manilong ol projek we em bikpelatumas na bai i no inaphelpim ol planti manmerilong kantri.Em i tok moa olsem gav-

man i wok long yusimbikpela millien kina long olprojek long Nesenel KepitalDistrik o Mosbi siti. Dispelaol projek long Mosbi bai i noinap helpim laip bilongbikpela populesen i stap longol ples long ol narapelaprovins. Gavman i mas menesim

mani gut na skelim ol projeklong olgeta hap long provinswe planti pipel bai kisimsevis olsem stretim ol rotmbris na helpim ol fama longwok egrikalsa. Ol kantri long Esia Pasifik

i luluk long yusim fiskel polisilong stretim inikwaliti nakamapim planti wok longhelpim ol pipel.Tasol hevi bilong gavman i

no menesim na yusim manistret long lo na baset ikamap bikpela na lukim hevibilong sosel laip i go antapwantaim hevi bilong lo naoda.Ripot i tok PNG gavman i

wok long yusim mani long 4-pela bikpela projek long in-frastraksa, edukesen, helt nalo na oda i gro long 38 pesenlong 2013.Ripot i tok gavman i putim

bikpela mani long ol provinswe i no save kisim gut olgavman sevis bipo na lukimplanti divelopmen i kamap.Tasol ripot i tok planti ol

provins i no yusim mani narisos bilong provins gut longol impoten eria bilong divel-opmen na i no menesim naimplementim mani gut. Dis-pela pasin i kamapim plantiol hevi long provins.Ripot i tok long daunim

hevi bilong inikwaliti, bikpelawok i mas kamap long ne-senel na provinsal gavmanlong lukautim gut ol pablikmani na long stretim akaunt-ing sistem bilong provinsalgavman na putim mani longol eria olsem haus sik, skul,lo na oda na arapela sevis.

I kam long pes 1...Winmani bilong LNG bai bekim dinau

ATONI-JENERAL and Min-ista bilong Jastis KerengaKua i singaut long ol provin-sal na distrik Edministretalong kisim nem na akaunnamba bilong ol viles kotopisa long wan wan provins.Mista Kua i mekim dispela

toktok bikos 16 provins i isitumas long stretim ol pepa.Em i tok Is na Wes Niu

Briten, Manus, Noten, IstenHailans na Hela bai redi longneks tu o tri wik naAtonomos Rijon bilong Bo-genvil, Is Sepik, Simbu,Madang, Morobe, Milen Be,Galp na Westen provins ibilip olsem ol bai pinis bihainlong faivpela mun.

Mista Kua i tok gavman iapim pe bilong ol viles kotopisa tasol planti provins i noredi long mekim wok bilongol. Dispela em wanpela his-tori samting gavman i binmekim long apim pe naputim ol long perol.“Ol viles kot opisa bai

amamas long mekim woktaim pe bilong ol i go antapna dispela bai kamapim

bikpela impek long kantri.Olsem na ol provinsal nadistrik edministreta wan-taim ol lokal level gavmanpresiden na wod kaunsilamas helpim ol long kisim oldata bilong ol viles kotopisa na em bai helpimlong putim ol data go insaitlong perol sistem,” MistaKua i tok. Mista Kua i tok ol viles

kot opisa i save stretim olhatpela toktok long komyu-niti level na tu ol liklik birualong viles na promotim gut-pela sindaun long komyu-niti. Em i tok Ialibu Pangia na

Sinasina Yongomugl distriki pinisim ol pepa wok bilongol kot opisa na bai ol i kisimmani bilong ol klostu.Mista Kua tok moa olsem

Jiawka, NCD, Nu Ailan,Sauten Hailans, naWesten Hailans i pinisim oldata na ALESCO fom we iol bai i givim long Dipatmenbilong Pesenel Menesmen(DPM) na Fainens longputim go insait long perolsistem. Ol narapela distrikem Midel Flai, Maprik,Wosera Gawi na YangoruSaussia.

Pepa bilong ol viles kot i no redi yetKolopu Waima i raitim

OTOMOTIV skil na save emwanpela samting we PapuaNiugini i nidim stret long dis-pela taim. Dispela em hap tok bilong

Brett Mason, Seketeri bilongForen Afeas Minista bilongAustralia. Mista Mason i bin kam

long Papua Niugini long dis-pela wik na em i bin raun i golong seremoni bilong brukimgraun bilong sanapim Aus-tralia Pasifik Teknikel Koles. Mista Mason i tok long ol-

geta kain kain stadi, ol oto-motiv skil em wanpela bilongol bikpela samting we PapuaNiugini i mas lukluk long enlong dispela taim longwanem, ikonomi bilongkantri i wok long gro, na

planti kampani bai painim olmanmeri husat i gat plantisave long otomotiv skil. Em i tok olsem Australia i

amamas long sapotim ohelpim Papua Niugini longdivelopim wokfos bilongPapua Niugini long wanem,wokfos bilong Papua Niuginitasol em wanpela samtingwe i ken strongim ikonomi bi-long kantri. “Dispela koles i soim

olsem sapos gavman bilongAustralia na Papua Niugini iwok bung wantaim, yumi kenkamapim planti gutpelasamting,” Mista Mason i tok. Ol sumatin husat i greduet

long dispela Koles bai gatpepa long wok long Australiana ol arapela kantri long

Pasifik tu. Ol skul na kampani husat

bai wok bung wantaim dis-pela nupela koles em PotMosbi Teknikel Koles(POMTECH), HastingsDeering, Digara Konstrak-sen Sevis na Koral Si Hotel. Dispela nupela koles bai

givim trening long otomotivmekenikel, oto-elektrikel nadisil fiting. Australia bai givim K1.1

milien long gavman bilongPapua Niugini long dispelaprojek, na dispela projek baipinis long Septemba longdispela yia. Australia Pasifik Teknikel

koles bai gat ol kempes longSolomon Ailan, Fiji, Samoana Vanuatu.

Otomotiv trening longPNG em bikpela samting

Seketeri bilong Minista ov Foren Afeas bilong Autralia, Brett Mason na Hai i amamas longlukim olsem Papua Niugini bai gat nupela otomotiv koles.

WANPELA gutpela edvaisabilong ol polis, Jim Thomp-son bai lusim kantri tumorana i go bek long Australia. Spesel Edvaisa, Thomp-

son i bin stap wantaim PNGgavman inap long 18-pelayia olgeta. Las wok bilongem i wok bilong stretimBoroko Polis Stesin long ki-rapim tupela haus bilonghelpim wok bilong FamiliSeksual Vailens, opis bilongProsekusen, Arm Roberi,Seksual Ofens Skwad. Em iyusim K20 milien kina longkamapim ol haus na mekimsenis long olpela opis.Mista Thompson em i bin

stap wantaim Australia polispastaim long em i bin kisimwok bilong edvaisa na i kamlong PNG. “Mi bin stap gut tru long

hia na mi amamas long wokbilong mi wantaim ol polis.Mi mekim planti pren na misore liklik long lusim ol na i

go,” Mista Thompson i tok. Em i tok, aninit long spe-

sel projek long helpimRPNGC, Australia gavman ihelpim wantaim dispelamani long mekim planti wokolsem trening bilong ol polislong Bomana, na 200 moapolis man na meri i go kisimmoa trening long wok bilongHuman Risos na menes-men long Divine Word Yuni-vesiti. Sampela i bin go skul

long PNG Institut ov PablikEdministresen. Ol i bin baim90 komputa nau long ol-geta opis bilong ol polislong Boroko na wantaimsenis insait long ol opis.Wantaim dispela ol i baim oltebol, sia na ol narapelamasin bilong wok insait longopis na ol i senisim luklukbilong polis stesin wantaimmani mak bilong K3.2 mi-lien.

Australia edvaisa i lusim kantri

Spesel edvaisa Jim Thompson.

Page 3: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Epril 10 - 16, 2014 Wantok P3

SIAMAN bilong PNG Sas-tenabel Divelopmen Pro-jek (PNGSDP) Sir MekereMourata i tok hevi bilongPNGSDP i stap yet longbikpela kot long Singa-pore kot na i no pinis yet.Em i tok PNGSDP bai paitstrong long gavman i noken kisim ol aset na manibilong pipel bilong Westenprovins.Sir Mekere i mekim dis-

pela toktok bihain long AtoniJenerel na Jastis ministaKerenga Kua i salim wan-pela nius ripot na i tok PNGgavman i stopim PNGSDPlong salim ol asset bilongen.Sir Mekere i tok dispela

hevi i stap yet long kot longSingapore na i no gutpelalong Mista KJua i mekim olkain toktok taim kot i nomekim disisen yet.Sir Mekere i tok dispela

toktok em i no tru na em i toksave long ol pipel bilongWesten provins na PNGolsem hevi i no pinis na istap yet long kot.Atoni Jenerel Kerenga

Kua long i tokaut olsem loyabilong PNG gavman i failimwanpela kot pepa long Sin-gapore long dispela wikMande long PNGSDP i noken salim ol aset bilongkampani o putim long sam-pela hap.

Mista Kua i tok loya i failimkot pepa long wanpela ind-penden bodi bai go pas namenesim ol asset bilongPNGSDP.Mista Kua i tok PNG gav-

man i mekim dispela longbanisim US$1.4 bilien asetbilong ol pipel bilong Westenprovins na PNG i no kenpaul.Mista Kua i tok husat i

lukautim ol aset i stap nau ino mekim gen wok longgivim sevis long ol pipel bi-long Westen na PNG.Mista Kua i tok moa olsem

PNG gavman lukim dispelakot namel long gavman naPNGSDP long Singapore ino gat gutpela as na gav-man bai pait strong salensimPNGSDP.Mista Kua i tok PNGSDP i

rausim olgeta divelopmenprogram na projek long PNGna muvim operesen i golong Australia na dispela i nogutpela pasin.Tasol Sir Mekere i tok

PNGSDP bai pait stronglong dispela kot pepa wePNG gavman i failim longSingapore long stopim asetna givim narapela lain longmenesim.Sir Mekere i tok PNGSDP

bai go het wantaim kot longSingapore egensim PNGgavman na intanesenelSenta bilong Setelmen ovinvesmen Disput long Wash-ington DC long Amerika.

Hevi bilongPNGSDP istap yetlong kot

Stanley Nondol i raitim

SINGAUT i go long ol membabilong palamen husat i nosapotim dispela K3 biliendinau bilong baim bek 10pesen sea bilong Oil Search imas bung na pait egensimPraim Minista Peter O’Neill.Memba bilong Bulolo na

Deputi Oposisen lida, SamBasil i tok olpela minista bi-long Tresari na memba bilongKandep Don Polye i salensimK3 bilien USB dinau bilonggavman long kot bikos em itingting long sindaun bilongPNG long baihain taim.Mista Basil i tok i moa gut

sapos ol memba bilong pala-men long gavman bekbens,namel bens memba na opo-sisen i bung na egensimsampela disisen bilongO’Neill gavman. Mista Basil tu i singaut long

ol memba bilong T.H.E Patibilong Don Polye na UnitedRisos Pati bilong WilliamDuma long no ken harim tokgris bilong O’Neill /Dion gav-man. Em i tok ol i no massanap strong wantaim tupelalida na sapotim tupela.I no gat tok klia dispela taim

sapos Don Polye i joinim

Opososen pinis o em i stapyet wantaim O’Neill gavman.Bihain long O’Neill i rausim

Mista Polye, T.H.E Pati itokaut olsem ol i stap yetolsem kolisen pati insait longO’Neill gavman.Tasol bihain long en, Polye

i wok long mekim bikpelakempen raun olsem dispelaK3 bilien USB dinau i asua nai brukim planti lo bilong kantrina em i salensim dispela di-sisen bilong gavman nau longkot.Toktok i kam aut long Opo-

sisen olsem Din Polye i toktok

wantaim Oposisen lidaBelden Namah.Toktok o kam aut long gav-

man na oposisen olsemPraim Minista Peter O’Neill itokim ol memba bilong T.H.EPati long rausim Don Polyeolsem pati lida na makim nu-pela pati lida na bai ol i stapyet wantaim O’Neill gavman.Praim Minista O’Neill i

rausim Don Polye long min-istri bilong Tresari bihain longPolye i tok em bai no inapsainim K3 bilien dinau longbaim bek 10 pesen sea bi-long Oil Search

Basil laik ol MP i egensim K3bilien dinau

TISA Sevings na Lons i bin lonsim nupela prodak bilong em oli kolim long Moni Minus. Dispela bai helpim ol sosaiti membalong daunim ol dinau na helpim ol long sevim moa na kisimmoa mani i go long haus na famili. Ol bikman bilong TISA longtaim bilong lonsing long las wik Fraide. Poto: TISA Midia Yunit.

Page 4: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

P4 Wantok Epril 10 - 16, 2014 nius

“MI KAM olsem wokman bi-long yupela, na i no olsemlida,” Morobe Gavana, KellyNaru i tok. Em i mekim dispela tok

taim em i go bungim ol pipelbilong Lababia insait longSalamaua Lokal Level Gav-man (LLG) long pinis bilongmun Mas.Ol pipel i kisim Gavana

Naru wantaim bikpela ama-mas na singsing tumbuna. OlOmboria kalsa grup i binmekim singsing spia na pulimGavana i go insait long haus-lain wantaim wanpela kanu ipulap long ol liklik pikinini longtok welkam lida bilong Mo-robe.“Mi wokman nating olsem

ol dispela liklik pikinini antaplong kanu,” Mista Naru i tok.Mista Naru i bin go insait

wantaim bikpela amamastaim ol pipol bilong Lababia ibin pulim em i go insait longhauslain bilong ol. “Yupela ol dispela pikinini

sindaun antap long dispelakanu bai kamap lida bihain. Mi

bai amamas long sanap bak-sait long yupela olsem lida bi-long Morobe long sapotim olwok divelopmen yupela baikarim i kam,” Mista Naru i tok. Mista Naru i tok no ken ting

olsem ples Lababia em i plesnating. Em i tok dispela ples ipulap long olgeta blesing bi-long givim laip na ples i gatnem taim yumi lukluk insaitlong histori bilong yupela.“Yumi yet i mas lukautim

dispela ples gut aninit longgutpela menesmen na lukautbilong ol lida bilong yupela,”em i tok. Mista Naru i bin kisim sin-

gaut namba wan taim longlukim wanpela turis sip bilongAustralia husat i bin go longhap long lukim kalsa, envara-men na gutpela bilong ol pipolbilong Lababia. “Mi olsem Gavana bilong

Morobe bai mi sanap nasapotim yupela long bringimol turis long bringim manisamting bilong helpim sin-daun biong yupela,” em i tok.Long dispela taim, tim lida

bilong Australia turis grupSteven Cox i bin amamaslong lukim Ombori kalsa grup

i welkamim ol turis wantaimGavana na lain bilong em. Gavana Naru i bin givim

wanpela sospen graun longnem bilong ol pipel bilongSalamua olsem presen bilongol i go long ol turis. Dispela isoim mak bilong wanbel olpipel i tok em i bai no inappinis long pasin bilong luk-save long nupela lain i go longhap bilong Lababia.Mista Cox i tok,” Yupela ol

pipel bilong Lababia ol i gut-pela lain tru. Mipela bai lusimna go bek long hap bilongmipela tasol mipela bai tingimyet ol kalsa bilong yupela.” Mista Cox i lusim Lababia

na i go long Tami ailan, Fin-safen na Tuam ailan insaitlong Siassi Ailan na i goMadang provins na go olgetalong wara Sepik. Mista Naru i bin bungim

kepten bilong sip, Garry Wil-son, husat i tok em wantaim olturis i amamas long lukim Ga-vana wantaim ol pipel bilongLababia. Em i tok, long mun Ogas

long dispela yia, ol bai kambek long Lababia na bai ol ikam bek gen long mun Mas

Naru tok em iwok man tasol

Paulus Tali i raitim

SENTRAL Provinsal TrefikAtoriti (CPTA) i givim K80,000 long Sentral provinsalgavman.Eksekyutiv Dairekta bilong

CPTA Gari Dogodo i givimdispela mani long Gavanabilong Sentral Kila Haodalong givim sevis long ol pipelbilong Sentral provins.“Mipela i givim mani stat

long Kila Haoda i kisim wok.Dispela mani, na ol narapelawok i kam aninit long CPTAlong opis bilong ol longGodons,”em i tok. Sentral provinsal trafik

atoriti em i bisnis han bilongSentral provinsal gavman nai save helpim long mekimmani bilong provins.Gavana Haoda i tok

strongpela as bilong mekimmani na kisim mani bilongprovins em namba wansamting long gavman nalong provins tu. Mista Haoda nau i wok

long toktok wantaim Kon-stantinou Grup Kampanilong stretimwanpela propetibilong Sentral Provinsal gav-man long 7-mile long wokimsevis stesin na ples bilongkaikai na mekim mani bilongprovins.

Sentral provinsal gavmankisim K80,000

Gavana Kila Haoda, sindaun long lep han i kisim K80, 000 longCPTA Dairekta Gari Dogodo wantaim ol senia opisa bilong CPTA.Piksa i kam long John Iamo, CPG Media.

Kolopu Waima i raitim

MINISTA bilong En-vairomen, Konsevesen naKlaimet Senis, John Pun-dari i singaut i go long ol-geta divelopmen kampanihusat i save wok bungwantaim ministri bilong emlong lukluk gen long olwok bilong ol na no kenyusim planti mani longintenesenel konsaltenripot, long wanem, gutpelaenvairomen bilong yumilong Papua Niugini i woklong kisim bikpela bagaraptru. Minista Pundari i tok

Papua Niugini em wanpelakantri long wol we i gatplanti bus na diwai, tasolol pasin bilong ol yumilong katim nating ol diwai iwok long kamap bikpelana bagarapim ol gutpelabus. Em i tok planti graun i

kam aninit long SABL longkamapim divelopmen, naol dispela divelopmen iwok long bagarapim ples,long wanem, ol dispelakampani wok long katim oldiwai nating nating, na ol ino bihainim ol stretpela rotbilong katim diwai.

Minista Pundari i laikimol dispela divelopmenkampani long mekim wokbilong ol klia long Ministribilong em, na tu, long olpipel bilong Papua Niugini,long wanem, olgeta i laiklukim divelopmen longgutpela we. Taim namba tri bos bi-

long UN Helen Clarke i binkam long kantri las wik,Minista Pundari I bin tokolsem nau i no taim bilongtoktok o plen, em i tok nauem taim bilong lukautim olbus na diwai. Em i tok tu olsem Papua

Niugini i nidim wanpelaKlaimet Senis Tras Fanlong helpim ol manmerilong lukautim envairomen. Em i tok ol stekholda,

gavman na ol arapela di-velopmen kampani husat isave wok bung wantaimgavman bai statim dispelaTras Fan. “Ol memba bilong ol di-

velopmen kampani na ologenaisesen husat i sapo-tim i ken stap olsem olmemba long bod,” em itok.

Pundari sutimtok long olkampani

KLAIMET senis i wanpelasamting we i save kamapimplanti asua long wol tude. Yunaitet Stets ov Amerika

bai givim helpim mani i golong ol sivil sosaiti ogenais-esen insait long Pasifik we isave karim aut ol wok projekbilong klaimet senis. Dispela program we

Amerika I save putim manilong mekim klaimet seniswok em Pacific-AmericanClimate Fund. Ol Non-Gav-man Ogenaisesen (NGO) in-sait long Papua Niugini i kenaplai long fanding. Longkisim ol aplikesen, ol oge-naisesen i ken go long web-sait, www.pgrd.org. Embeseda bilong Amerika

long Papua Niugini,Solomon Ailan na Vanuatu,Walter North, i bin opim dis-pela Pacific-American Cli-mate Fund long las munlong Pot Mosbi. Long opim dispela pro-

gram, i bin gat ol treningwoksop we i bin lukim ol lidabilong ol sivil sosaiti ogenais-esen i kisim save long rot bi-long aplai na kisim fanding. USAID bai givim US $24

milien dollars i go longkamapim na strongim dis-pela program. Dispela program bai ran

inap long 5-pela yia insaitlong 12-pela kantri. Mista North i tok klaimet

senis i bikpela tru long nauna yumi mas save long ol rotbilong glasim na kamapim olgutpela program we i kenhelpim ol pipel.

Em i tok Papua Niugini iwanpela bilong ol kantri longPasifik we i save lukim olbagarap bilong klaimetsenis, long weda kondisen,na long solwara karamapimgraun na ol ailan. Partners for Global Re-

search and Development

(PGRD), bai helpim USAIDlong karim aut dispela pro-gram. PGRD bai lukluk long

givim fainensel na menes-men trening i go long ol oge-naisesen husat i kisimdispela program. PGRD baiwok bung wantaim ol oge-

naisesen na ol gavman bi-long ol kantri tu. Eksekyutiv Dairekta bilong

Opis ov Klaimet Senis na Di-velopmen, Varigini Badira, itok Klaimet Senis i wanpelasamting we i bagarapimikonomi bilong Papua Niug-ini.

Amerika sapotim klaimet senis wok

GIVIM KOKONAS: Strongim wok bung bilong daunim ol hevi bilong klaimet senis. (L-R) EktingDairekta bilong USAID, Joseph Foltz, Maxine Arua, Eksekyutiv Dairekta bilong Opis ov Klaimet Senisna Divelopmen, Varigini Badira, Embeseda Walter North na Profesa Chalapan Kaluwin bilong UPNG.

Page 5: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Epril 10 - 16, 2014 Wantok P5nius

LONG las wik bikpela reni pundaun long Guadal-canal long Solomon Ailanwe i kamapim bikpelawara, na i bagarapimples. Gavman bilong Yu-

naitet Stets ov Amerika iluksave long ol bagarapwe i kamap na i givim US$100 000 i go long FrensRet Kros Sosaiti longbaim ol samting bilonghelpim ol pipel husat ikisim bagarap. Long las wik Fraide

Embeseda bilongAmerika long Papua Ni-ugini, Solomon Ailan naVanuatu, Walter North igivim tok orait longAmerika long helpim olkomyuniti long hap.

AmerikahelpimSolomonAilan

PAPUA Niugini na Indonesiai gat wanpela boda na em ibikpela samting long lukimolsem i no gat bel hevi longboda eria. Dispela em i tok bilong

Foren Afeas Minista RimbinkPato long dispela wik. Mista Pato i tok tupela

kantri i mas lukim olsem seftii stap long boda, na ol lainhusat i save lukautim boda ibosim gut na sekyuriti i stapoltaim. Em i tok sapos i no gat bel

hevi namel long boda olpipel bilong Papua Niuginina Indonesia bai stap wan-taim bel isi. Wanpela nius leta i kam

long Dipatmen ov ForenAfeas i tokaut olsem i gat

planti ol bel hevi i wok longkamap long boda bilongPapua Niugini na Indonesia. Long lukluk long ol dispela

bel hevi, Ekting Sekreteri bi-long Dipatmen ov ForenAfeas William Dihm i bingivim wanpela diplomatikpas long Embeseda bilongIndonesia Andrias Sitepu. Dispela diplomatik pas i

toktok strong long ol hevi oasua i kamap long boda, natupela kantri i mas lukluklong dispela na painim olgutpela rot long stretim. Dispela pas i tok tu olsem

Papua Niugini i laik kamapimwanpela bung (Border Liai-son Meeting) wantaim In-donesia long dispela mun. Dispela bung bai lukim tu-

pela kantri i wok bung longstretim ol asua o hevi ikamap long boda.

Isaac Liri i raitim

PNG na Indonesia bai stretim olhevi long boda

Ekting Seketeri bilong Dipatmen ov Foren Afeas, William Dihm, givim diplomatik pas longEmbeseda bilong Indonesia, Andrias Sitepu.

PAUL Kurai, em i wanpelabinisman i save stap longMorata bipo.Em i bin lusim na go bek

long ples bilong em na stapaut inap long 20 yia olgeta. Taim em stap long Morata,

em bin helpim long putim lik-lik mani long kirapim St Mar-tin de Pores Katolik hauslotu long hap.Bihain long 20 krismas,

em i kam bek na stap genlong Mosbi long wokim binisbilong em. Long Sande, em i bin go

bek long haus lotu longMorata long lotu na lukim olwanpisin bilong em. Dispela taim tu, em i lukim

sampela nupela samting ikamap long haus lotu, nasampela i stap yet long stre-tim.Mista Kurai i givim

K30,000 long helpim stretimsampela ol liklik samtinglong St Martin de Pores haus

lotu long Morata.Bipo long Mista Kurai

givim dispela mani, em bintokim ol lain long haus lotuolsem, planti manmeri longples graun i save laikim olplanti samting, maski ol i gat

inap tasol ol laik moa yet. Em i tok em tu i wanpela

bilong ol dispela kain lain,tasol dispela taim em tingimBikman i mas go pas. Em itok taim em i dai bai em i noinap kisim ol dispela samting

i go wantaim em.Long makim maus bilong

ol manmeri bilong St Martinde Pores, pater bilong ol i toktenkyu long Mista Kurai longhelpim bilong em long hauslotu long bipo na nau.

Bisnis man givim K30,000 long helpim perisNicky Bernard i raitim

Paul Kurai i sanap wantaim ol danis wanpisin bilong em bihain long lotu. Poto Nicky Bernard

WANPELA haus slip bilonghet tisa bilong UnggaiPraimeri skul long IstenHailens em paia i bin kukim igo daun wantaim olgeta fen-itsa, tafa tenk na planti moaol arapela samting.Dispela hevi i bringim

bikpela belpen i go long ol-geta sumatin, ol tisa, ol bodmemba na ol manmeri napikinini husat i save lukimdispela haus i paia na skul tuolsem ol bikpela samting.Dispela em bikos edukesensevis i save kamap na ol isave kisim bikpela helpim trulong em.Bod Siaman bilong skul,

Hohol Wauwe i tok, dispelahaus em AusAID aninit longwokbung wantaim longstrongim edukesen progremi bildim na kirapim long Ung-gai skul. Na long lukim em igo daun long paia i bringimbikpela wari na belpen long

em wantaim ol bod membabilong em.Em i tok, kain haus slip bi-

long ol tisa na ol arapela bild-ing na divelopmen i savekamap long ol skul, longwanem, pasin wanbel nawokbung wanaim ol donaejensis olsem AusAID em istap. Olsem na long dispelaas ol i save givim planti gut-pela helpim long ol skul we olskul bai i ken divelop, kamapna i go long narapela levol.Mista Wauwe i tok taim

haus i paia, em i brukim belbilong olgeta lain, longwanem, long kirapim bekkain haus em bai kisim long-pela taim gen.Em i tok long Disemba

2012, Praim Minista PeterO’Neill i bin kamap longopim wanpela han rot bilongNambayufa na Unggai. Longdispela taim em i kamap tulong Unggai Praimeri skul natok promis long givim tu mi-lien kina (K2m) i go longskul.

Haus slip bilong tisa paiaSape Metta I raitim

Page 6: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

niusP6 Wantok Epril 10 - 16, 2014

OL SENRTAL provinsal ed-ministresen divisen menesana ol edvaisa i kisim foapelade trening long sevis impru-vmen program (SIP) longKokoda trek long Hiri distrik.Dispela trening i bin bi-

hainim narapela wankaintrening ii kamap long munFebrueri long dispela yia.Dispela i pinisim Modulenamba wan trening. Man husat i go pas,

Simon Cholai, bilong opis ovvisin 2050, i skulim plantisamting aninit long modulnamba wan long statim SIP,prinsipal ov sevis impru-vmen, we bilong raitim pro-jek proposal na prosesmeping.Ekting Deputi Provinsal

Edministrata Edward Kila,makim maus bilong provin-sal edministresen na toktenk yu long opis bilongVisin 2050 na Dipatmen bi-long Praim Minista longgivim save long ol menesalong kirapim provins, distrikna lokal level gavman.Mista Kila i tok, ol dispela

nupela samting em i no bi-long kisim save tasol, em ibilong givim sevis i go longol pipel long provins.

“Wok bung wantaim olnesenel ejensi na bai mipelakarim planti i go long ol busples. Ol bus ples i wet yetlong kisim ol dispela sevisolsem, rot, bris na ol arapelagavman sevis,” Mista Kila itok.Ol sekta menesa wantaim

faivpela distrik edministrata ibin kisim dispela trening.Module tu woksop bai

kamap long Epril 27 na pinislong Me 1 2014.

Sentral provinsmenesa kisimtrening Kolopu Waima i raitim

Paulus Tali i raitim

PROVINSAL ekseketiv kaun-sil bilong Morobe i makim nu-pela transpot minista.Morobe Gavana, Kelly Naru

i makim Waka Damien ministabilong transpot. Mista Damien i presiden bi-

long Watut lokal level gavmanlong Bulolo distrik.Mista Damien i tok namba

wan samting em i laik mekimem long helpim ol Morobepipel long wok bisnis.Em i tok em i laik ol nara-

pela lain long ol arapelaprovins i kam stap long Mo-robe i mas rispektim ol papagraun long wanem bisnis ol ilaik mekim. Mista Damien i tok 60

pesen bilong bisnis i mas golong ol Morobe na 40 pesen igo long ol arapela lain.Mista Damien, i kisim ples

bilong Temu Kwewete. MistaKwewete i bin stap olsem taunmeya bilong Wau Bulolo tasolem i bin dai las yia.Mista Damien i tok tenk yu

long Gavana Naru long bilip

Waka Damien iTranspot ministalong Morobe

MOA long 400 asples lainpikinini na papa mamalong Basamuk insait longRai Kos distrik longMadang Provins i kisimwanpela fri medikol longRamu NiCo kampani longpinis bilong mun Mas.Dispela fri medikol sevis i

kamap wantaim luksave bi-long dispela Nesenel Main-ing Sefti Wik (NMSW)selebresin we i bin kamaplong mun Mas 24 go pinislong dei 29.NMSW i winim namba tri

yia bilong em nau na PNGMains Inspekta Seketerietlong MRA i save luksavelong en.Dokta Meng Ming, medikel

suprintendent long BasamukRifaineri bilong Ramu NiCo ikamapim wanpela tim wan-taim Komyuniti Afeas, ERT(Imegjnsi Rispons Tim), na olmedikol opisa i go long as-ples olsem Mindre, Janag naGanglau long givim ol dis-pela fri medikel sevis long olpipel.“I bin gat 78 manmeri na

40 pikinini long Mindre, 68manmeri na 54 pikinini longJanag, 87 manmeri na 93pikinini long Ganglau i kisim

long dispela fri medikolsevis,” Dokta Meng i tok.Aninit long fri medikol

sevis, ol i sekim blut bilong olmanmeri, sekim ol long olnarapela liklik sik na givimmarasin, na tu ol i kamapimol awenes yusim piksa naposta long ol sik olsemHIV/AIDS, malaria, TB na bi-hain ol i soim movi longnogut bilong smok na mekimpasin pamuk we baikamapim bikpela sik AIDS.Dispela luksave bilong

NMSW em i save kamap in-sait long wokples bilongmain tasol Ramu NiCo i in-vaitim ol asples lain long luk-save long ol kain birua insaitlong laip bilong ol nakamapim gutpela sindaunlong fameli na komyuniti tu.Dispela tim i testim moa

long 112 asples lain long sikmalaria na i painim olsem 4-pela tasol i gat na ol i bingivim fri taunam long ol.“Ol asples lain i amamas

long mipela long awenes nainvitim mipela,” Dr. Meng itoktok.Nesing Opisa, Paul

Konare i tok dispela kain frimedikel sevis i save helpimtru ol asples bilong wanem

ol i save painim taim longgo long bikpela ModilonHaus sik long Madang.Em i tok tu olsem sik

malaria wantaim sikgonorea or STD i go daunliklik tasol hevi bilong olmama long karim pikinini iwok long go antap.

“Taim i kam klostu bilongol mama long karimpikinini, ol man bilong ol imas kisim ol i go long haussik na dokta i mas staptaim ol i karim pikinini,”Paul i tok.Long wankain taim,

Ramu NiCo i gat bikpela

bilip olsem dispela nupelahaus sik we MRA wantaimgavman i kamapim ananitlong luksave bilong RamuProjek MOA long Ganglauausait tasol long BasamukRifaineri bai pinis klostu naol manmeri i ken kisim gut-pela medikol sevis.

Asples Rai Kos i kisim fri medikol sevis

Dokta Meng i glasim wanpela Basamuk asples man long sik malaria.

KASAM Helt Senta we EvangelikelBrotherhood Sios (EBC) i save i gopas long en bai kamap wanpelabikpela rurel haus sik.Isten Hailans gavana Julie Soso

Akeke wantaim memba bilong OburaWonenara ilektoret Mehrra Kipefa ibrukim graun long makim wok i kirap

long apgredim haus sik i go antaplong mak bilong rurel haus sik.EBC sios na helt seketeri Kaiok

Japalis i tok, dispela em i wanpelabikpela impek projek na Isten Hailansgavana Akeke na memba Kipefa isapotim.Em i tok, dispela projek i kamap

bikos long gutpela tingting bilongIsten Hailans Provinsal Helt Atoriti naEBC long bod level i bin wanbel long

wok bung long apgredim helt sentana bringim i go antap long level bilongrurel haus sik.Japalis i tok, EBC sios i bin putim

han i go antap long kisim dispela pro-jek, long wanem, em i gat tingtinglong helpim na givim gutpela besikhelt sevis i go long ol lain long ol pleslongwe husat i save painim taim longkisim gutpela helt sevis.Em i tok, Kasam rurel haus sik bai

i no inap givim sevis long ol pipela bi-long Obura Wonenara distrik tasol.Bai helt senta i givim sevis i go longol pipel bilong Kainantu, ol lain husati save ran long Hailans Haiwe, olpipel bilong Morobe na Madangprovins tu.Misis Akeke na Mista Kipefa i givim

wan milien kina long sapotim wok bi-long dispela haus sik. Na tupela i bini go pas long brukim graun long EBC

Sape Metta i raitim

WANPELA NGO ogenaisesen longGoroka em Isten Hailans FamiliVois, bai surukim na mekim wok bi-long em i go long Unggai/Bena dis-trik long Isten Hailans. Tok tenk yu I go long Memba na

Stet Minista bilong Lens na FiskolPlening, Benny Allan, husat i done-tim wanpela ten sita len krusa kar igo long ogenaisesen.Long taim bilong prisentesen na

dedikesen bilong kar, Mista Allan itok, ogenaisesen i save mekimplanti bikpela awenes na kaunselingwok bilong famili na seksuel vailenslong ol komyuniti long taun na haus-lain tu long provins.“Mi luksave long gutpela wok em

Famili Vois i mekim. Olsem na mi gatbikpela amamas long wok wantaimna sapotim dispela ogenaisesenlong go het long mekim wok, na muvi go long ilektoret bilong mi longUnggai/ Bena Distrik.“ Mi givim dispela kar long helpim

ol woklain bilong Famili Vois longmekim wok long Goroka Taun, dis-trik bilong mi long Unggai /Bena naIsten Hailans.”Siaman bilong ogenaisesen, Wal-

ter Nombe na eksekutiv dairekta,John Erico, i tok amamas long MistaAllan long donetim dispela kar i golong Famili Vois.

Em nau, pasin bilong amamas na lap long kisim samting, na memba bilong Unggai/Bena, Benny Allan (lep), i givim ki bilongkar i go long bod siaman bilong Isten Hailans Famili Vois, Walter Nombe. Kar i stap long bekgraun. Poto: Sape Metta

Allan givim kar long Famili Vois

Sape Metta i raitim

Bikpela haus sik bai kirap long Kasam

Page 7: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Epril 10 - 16, 2014 Wantok P7poliskotnius

NESENEL kot i tokim dairekta bi-long wanpela private kampani longstap yet long kalabus bihain long koti painim olsem em i asua longpaulim sampela mani.Jastis George Manuhu i painim

asua long Sidion Walabo longpaulim K1,7milien bilong wanpelahan bilong gavman. Mista Walambo, dairekta bilong

wanpela priavet kampani i paulimMineral Risos Atoriti na yusim hanmak long tupela sek na kisim K1,777, 000.

Jastis Manuhu i tok pablik pros-ekuta i givim ol evidens olsem tu-pela giaman sek na putim go insaitlong Westpac akaun bilong kam-pani.Em i tok tu olsem long taim mani

go insait long akaun Mista Walamboi rausim planti mani tru. Kot ii painim tu olsem Walambo i

wok wantaim ol narapela long kisimdispela mani na putim go insait longakaun bilong kampani.Em i tok ol sek i giaman bikos

kampani i no mekim sampela wokbilong Mineral Risos Atoriti (MRA)na tu ol han mak o ol i siknisa na ino stret.

Dairekta i stap long kalabus Kolopu Waima i raitim

OLPELA minista bilong tre-sera Don Polye i kotim gav-man long kisim K3 biliendinau.Mista Polye, husat i

memba bilong Kandep Open,i tok long wanpela midia kon-prens olsem gavman i nokisim dispela K3 bilien dinaumani long stretpela rot.Em i tok tu olsem em bai

askim kot long putim em i gobek long wok bilong emolsem minista bilong Treseri.Mista Polye i tok em bai

askim kot long stopim PeterO’Neill na Patrick Pruaitchlong kisim dispela mani nayusim.Em i tok em i kisim kot oda

long stopim 10 pesen sea

gavman i laik kisim long OilSearch tu. Mista Polye i tok gavman i

kisim dispela K3 bilien na ibrukim seksen 209 bilongmama lo bilong Papua Niug-ini.Praim Minista O’Neill i bin

rausim Mista Polye long gav-man long Mas 10, bihain longMista Polye i no laik longsainim ol pepa long kisim dis-pela K3 bilien dinau mani.Long neks de, Praim Ministai ekting minista bilong Treserina em yet i sainim ol pepa.Mista O’Neill bihain i makimmemba bilong Aitape-LumiPatrick Pruaitch i kamap Tre-seri minista. Ombusman Komisen (OC)

bihain i traim stopim gavmanlong mekim olgeta pepa woklong dispela mani na em imekim wok painimaut yet.

Polye kotim gavmanlong K3 bilien dinau

DON POLYE: memba bilongKandep Open

OLGETA distrik polis insaitlong kantri bai kisim 10-pelapolis haus long strongim lona oda.Praim Minista Peter

O’Neill i mekim dispela tok-tok long taim bilong brukimgraun long Bomana longwokim 150 moa polis hauslong Bomana Polis Koleslas wik Sarere. Mista O’Neill i tok ol polis

i mas gat gutpela haus longolgeta famili bilong ol i kenslip gut na ol i ken mekimwok long strongim long lona oda long kantri.Em i tok olgeta lo na oda

hevi bai stap yet taim olpolis i no slip long gutpelahaus.“Hau yumi bai ekspetim ol

polisman na meri longmekim wok gut taim ol i noslip long gutpela haus. Olbai mekim wok gut taim ol islip long gutpela haus. Olfamili bilong ol i mas stapgut long ol gutpela haus naol polisman na meri baiamamas long mekim wokbilong ol,” Praim MinistaO’Neill i tok. Mista O’Neill i tok gavman

i gat plen long wokim hausbilong olgeta polis na stre-tim ol bareks insait longkantri. Em i tok olgeta polis

bareks bai kamap gut. Gav-man bai putim mani long fik-sim ol bareks na em i kisimeksampel olsem GodonsBareks long Mosbi baikamap wanpela naispelabareks bihain long dispelabikpela projek kamap. “Godons polis bareks em

i bikpela bareks long siti naem bai go gatrenovesen,”Praim MinistaO’Neill i tok.Em i tok gavman bai

wokim 10-pela polis hauslong wan wan distrik. “Dispela gavman bai

wokim 10 pela haus. Bai igat 890 haus bilong polisbipo 2017 ilekesen ikamap.” Mista O’Neill i tok.

Ol distrik bai kisim10-pela polis haus Kolopu Waima i raitim

Sik Denv-Chikv-Zikv- i stap long ol dispela hap long Pasifik nau long mun Epril.

MINISTA bilong Nesenel Plening,Monitoring na implementesen,Charles Abel i bin sainim wanpelaTred Asistens Program 2 wantaimhetman bilong Yuropien Yunien(EU) long PNG, Martin Dhim las wiklong Pot Mosbi.Dispela namba tu EU Fan Tred

Rilesen Asisten Program em i kamwantaim mani mak namel long K18na K20 milien long yusim insait long4-pela yia. Minista Abel i amamas long

sainim dispela agrimen na em i tok,em bai opim rot bilong Komes, in-dastri na Tred Dipatmen longmekim wok bilong strongim ikonomibilong kantri. Em i tok tenkyu longEU long i gat bilip long givim dispelakain helpim long PNG, na tu longMista Dihm na ol woklain bilong em.EU em i namba wan Divelopmen

Patna long givim dispela kain TredRilesen Asistens long Papua Niug-ini. Mista Abel i tok, em bai helpimTred Dipatmen long mekim moawok long ol narapela samting na ino long fiseri na wel pam tasol. Embringim wok poroman wantaim olEU kantri i go moa long arapelasamting olsem, wok bilong loging tu.Long dispela taim, Mista Abel i

tok, gavman bai makim wanpelaman o meri long go pas long TredDivisen insait long Dipatmen bilongKomes, Tred na indastri. Tred Di-visen pastaim i save stap wantaimForen Afeas Dipatmen. Wanpela bikpela samting bai

kamap nau em long kamapim wan-

pela Tred Polisi long dipatmen nakantri bai bihainim. Nau yet i no gatwanpela kain polisi olsem i stap.EU bai givim ol saveman longhelpim wanpela komiti long woklong dispela Tred polisi. Minista bilong Komes, Tred na in-

dastri, Richard Maru, husat i binstap long taim bilong sainim dispelaprogram, i tok nau gavman i gatplen long holim planti bilong olsamting bilong kamapim mani insaityet long kantri na prosesim ol. “Yumi laik kamapim ol samting bi-

long yumi yet. Taim yumi save salimnupela samting i go ausait longkantri em yumi save lusim plantimani long rot. Yumi laikim ol EUkampani long kam bek gen na putiminvesmen bilong ol long Papua Ni-ugini olsem bipo taim,” Mista Maru itok.Embeseda Dihm i tok, EU i bin

stap insait long kantri inap 10-pelayia tasol long dispela yia ol i lukimikonomi bilong kantri i kamap strong21 pesen moa. Em i tok, dispela emwanpela kain ikonomi i kamapbikpela hariap tumas insait longPasifik Rijon tasol em i kamapbikpela wantaim ol mani i kam longol samting we yumi i no inap longkamapim nupela gen olsem ol wel,ges na ol mineral.“Tasol olgeta dispela mani i

kamap ino senisim laip bilong olpipel. Ol pipel i stap rabis yet. i gatbikpela nid bilong edukesen na helti stap yet long planti hap,” Em-beseda Dihm i tok.

EU sainim Fan TredAsistens Program 2

Page 8: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

heltnius Epril 10 - 16, 2014 Wantok P9

POT Mosbi Jeneral Haus SikWod 11 i kisim gutpela samt-ing taim Ela Motors i givimol 50 Ela Helt Kea Kit longpinis bilong mun Mas. Ol i kisim 50 bet bilong slip

wantaim bed sit, matres, pilona ol laplap bilongkaramapim bet, 50 bet pano pen bilong pispis, 10-pelaol tebol bilong bet, 50karamap bilong maus na olhang lab set.Bai i gat 3-pela moa

bikpela haus sik i redi longkisim ol wankain samting ikam long Ela Motors. Sif Ekseketiv

Opisa/Dairekta bilong ElaMotors, David Purcell wan-taim Sif Opereting Opisa ,Takeshi Abe i givim ol ElaHelt Kea Kit i go long Sif Ek-seketiv Opisa bilong PotMosbi Jeneral Haus Sik,Grant Muddle. Maketing naSales lain bilong Ela Motorswantaim, Sista in Sas, JennyPyakalia na ol nes bilongWod 11 i bin stap long wit-nesim dispela.Sif Ekseketiv

Opisa/Dairekta bilong ElaMotors, David Purcell i tok,“Mipela i mekim dispelaolsem, tok tenkyu long kantrimipela i wok long en inaplong 50 krismas. Mipela se-lebretim 50 yia long 2013nau mipela i laik helpim olpipel.”

“Mipela save amamaslong helpim wok bilong heltna mipela i save mekim kainwok olsem planti taim longkantri. Mipela save helpim olNGO na ol grup olsemCheshire homes, DigicelFaundesen, Wok bilongrausim TB na sampela moa.Mipela i no inap long mekimolgeta samting tasol sam-pela samting mipela i kenmekim. Dispela em laik bi-long mipela yet na mipela imekim dispela samting.Tasol mipela i laikim olkomyuniti i mas kam aut natok save long mipela longwanem samting ol i nidimlong helpim. “Mipela i laik sapotim ol

pikinini taim ol i stap liklik truna i no inap long helpim olyet. Em bai lukautim ol longkamap strong na bikpela naholim kantri long bihain,”Mista Purcell i tok. Las yia long Septemba 23

long makim 50 yia aniveseri,kampani i statim ol plen longgivim 200 Ela Helt Kea Kit igo long 4-pela bikpela haussik long kantri long makimwan wan rijon. Pot MosbiJeneral Haus Sik i makim olSauten Rijon, Angau Memo-rial i makim Momase Rijon,Nonga Base Haus Sik imakim Niugini Ailan Rijon,Maun Hagen Haus Sik imakim Hailans Rijon.

Ela Motors givim Helt Kea Kit

L-R Sif Ekseketiv Opisa/Dairekta bilong Ela Motors, David Purcell i givim ol Ela Helt Kit long CEO bilong Mosbi Jeneral HausSik, Grant Muddle.

YUNAITET Nesens Popule-sen Fan (UNFPA) long Pasi-fik i laik lukim moa meri polislong wok insait long RoyalPNG Konstebulari. UNFPA Pasifik Dairekta,

Dokta Laurent Zessler bi-long UNFPA Sab-RijonalOpis long Suva, Fiji i bin kamraun long Pot Mosbi long laswik na em i bin go luklukraun long nupela Famili Sek-sual Vailens Yunit longBoroko Polis Stesin wantaimUNFPA PNG Kantri OpisRipresentativ, Walter Men-donca-Filho na Dokta BettyEtami Koka, FSV edvaisa bi-long UNFPA wantaim polis.

Dokta Zessler i tok, sapospopulesen bilong NesenelKepital Distrik em i 700,000na i gat 800 polis man meritasol, em i no gutpela maklong wanpela siti i ken dau-nim ol hevi bilong lo na oda.Bikpela wari bilong em iolsem, bai i no gat inap polislong helpim ol meri long saitbilong Famili SeksualVailens o Yunit. Em i tok dis-pela mak em i daun tumaslong wol. Em i bin bungim Asisten

Komisina, Divisenel Ko-manda, NCD na Sentral, JimAndrews wantaim ol nara-pela senia polisman husat ilukautim wok bilong seksualvailens na i lukluk raun longol nupela opis we AustraliaDipatmen bilong ForenAfeas i bin helpim long

kamapim.Mista Andrews i tok, as tru

long i no gat inap polis manman meri long NCD embikos, NCD i no gat inap olhaus long ol wok lain bai istap. Olsem na taim ol polisi pinisim trening long Bo-mana polis koles, ol nara-pela senta i save kisim ol.“Mipela i putim ol askim bi-

long mipela i go long gav-

man na mipela i wet tasollong mani bai kamap. Tasolem bai gutpela sapos ol au-sait dona i ken kam insait nahelpim mipela,” Mista An-drews i tok.Dokta Zessler i tok, em i

amamas tru long lukimwanem samting Gavman bi-long PNG i mekim long wokbilong helpim ol yangpelameri na ol mama long taim ol

i kisim hevi bilong seksualvailens. “I gat planti kantri long

graun i gat wankain hevi naol i mekim wankain wokolsem yupela i mekim.Olsem na mi tok bikpelaamamas long yupela imekim gutpela wok pinis,”Dokta Zessler i tok.Dokta Betty Koka Nesenel

Program Speselis i tok, i gat

bikpela hevi i stap long olpolis em olsem ol pe na woklaip bilong ol i no gutpelatumas. Ol haus slip bilong olem i bilong bipo yet longtaim bilong Australia na Britisgavman na nau i no gutpelamoa. Em i tok tu olsem, ol

UNFPA i save givim sam-pela trening bilong edmin-istresen na menesmen

bilong ol helt na polis i wokwantaim na planti polis manna meri nau i wok long lainimplanti samting. Nau yet long Boroko Polis

Stesin long baksait i gat dis-pela Famili Seksual VailensYunit i stap we tupela polismeri i save wok long en. Tu-pela i save lukim samtingolsem 100 man, meri napikinini long wan wan de.

UNFPA i laikim moa meri polis Frieda Sila Kana i raitim

Dokta Laurent Zessler na Walter Mendonca-Filho i sanap wantaim ol senia polis opisa husat i save wok wantaim Polis Famili Seksual Vailens Yunit longBoroko, ausait long nupela opis, Australia gavman i helpim long sanapim.

Page 9: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

meriniusP10 Wantok Epril 10 - 16, 2014

PAPUA Niugini i kamap kavanen nesen aninit longGod bilong Israel, long bihainim ol lo na pasin bi-long baibel.

Olpela Praim Minista, Sir Michael Somare isainim wanpela kavanen long yia 2007. Ol kava-nen em i bilong stap aninit long wanpela tokpromis bilong longpela taim bihain na i no inap bi-long brukim nating.

Tasol planti lo bilong God, em nesen bilongPNG i brukim pinis, olsem na yumi save stapolsem wokboi nating, aninit long strong bilong daina hel na belhat bilong God. Nau yumi mas tanimbel, opim bel bilong yumi na kam wantaim belbruk na em bai bringim bek namba wan laikim bi-long em long yumi.

“Moses na ol hetman bilong Israel i tokim olmanmeri olsem, “Yupela i mas bihainim olgeta toknau mi givim yupela… na raitim tok bilong dispelaolgeta lo antap long ol ston. Taim yupela i kamaplong dispela gutpela graun i gat planti gris, emYahweh God bilong yupela, i bin promis long givimyupela, na bai yupela i ken go insait. Sapos wan-pela man i no bihainim ol lo bilong God, orait Godi ken bagarapim dispela man.’ Na olgeta manmeribai i tok, ‘Tru tumas, God i ken mekim olsem.’” (Lo27: 1, 3, 26)

Ol man i brukim kavanen o tok promis na ol ibringim ol dispela bagarap long yumi:

Marit em i laip promis na dai tasol inap longbrukim ol. Tasol nau pasin bilong brukim marit ikamap bikpela tru na i bringim planti hevi long olpikinini, ol papamama na ol narapela lain tu. “Mino save laikim pasin bilong brukim marit, na manhusat i karamap wantaim klos bilong pait!” Yah-weh, God bilong Israel i tok.

Lotu long god giaman, i save karim sin i go long3-pela na 4-pela lain tumbuna. “Yupela i no kenmekim wanpela giaman god, na yupela i no kenwokim piksa bilong wanpela samting i stap longheven o i stap long graun o insait long wara o istap aninit long graun. Yupela i no ken brukim skrulong wanpela giaman god o piksa na lotuim em,long wanem, mi Bikpela, mi God bilong yupela, nami no inap larim wanpela giaman god i senisim mi.Na ol manmeri i no laik tru long mi, ol i gat asualong dispela samting na mi bai mekim save longol na long 3-pela na 4-pela lain tumbuna bilong oli kamap bihain.” (Kisim Bek 20:4-5)

Sapos yu laik toktok moa o yu nidim prea,yu ken rait long: Evangelis, Barbara Lunge,ROGIM, P.O. Box 3063. Boroko. NCD. PNG, oring long 7099 5378.

Yut, Meri na Famili

Pastor Barbara Lunge

PNG i ken kisimgraun i gat gris

“TAIM yu toktok long wanpelanek, yu no save olsem nois bi-long em bai go bikpela stret.”Dispela toktok i kam long PraimMinista O’Neill i go long 300meri husat i bin bung long PNGWomen Foram long las mun.

U.S. Embesi na Dipatmen bi-long Komyuniti Divelopmen iholim dispela 2 de kibung wan-taim sapot i kam long ol nara-pela gavman na praivet sponsaolsem Australia Hai Komisenna PNG ExxonMobil PNG.

Ol narapela bikman na bik-meri husat i bin toktok em U.S.Embeseda Walter North, EktingUN Residen Kodineta WalterMendoca Filho, Minista Lou-jaya Kouza, U.S. Deputi Asis-ten Seketeri Dennise Mathieu,wanpela bikpela saveman,Dokta. Dt. Ogilvie, USAID MisinDairekta Gloria Steele, EktingSeketeri Anna Solomon,ExxonMobil PNG Projek Ek-seketiv Decie Autin, GavanaPowes Parkop, na MinistaCharles Abel.

Ol save lain bilong YunaitetStets, Australia, na long Pasifikrijon i helpim long painim tingt-ing bilong ol strongpela lain bi-long toktok long Papua Niugini,ol lida bilong gavman, na ol laini wok long ol praivet sekta. Ol itokaut long sampela gutpelapasin bilong wok, we ol yet isave bihainim long kamapimtingting bilong senisim sampelasamting i save pasim ol merilong go het.

Wanpela bikpela samtinglong dispela Foram em“net-working bingo” na tu ol i givimaut namba wan adres buk bi-long ol meri grup long PNG. Oli putim tu long intanet.

Matilda Koma, wanpela meriinsait long kibung i tok, “PNGWimen Foram nau i gat rot i golong planti ol bikman na bik-meri, na i stretim planti rot longwok mi save mekim wantaim olhevi bilong ol meri na longhuman rait tu.”

Wantaim wok bilongstrongim ol wok poroman bi-

long ol meri wantaim ol nara-pela ogenaisesen, dispelaForam bilong ol meri i laik salimol tok save tu i go i kam long olgutpela rot bilong wok na tu ol ikamapim wanpela eksen plen.Ol meri insait long Foram ikisim tok save long namba wantaim olsem i gat ‘2013 FamiliProteksen Bil’ o lo bilong lukau-tim na banisim famili.

Ol lain i stap long foram iamamas long harim stori bilongol lida meri olsem DameJosephine Abaijah long taimem i bin ran long ileksen na olpipel i makim em na em i

kamap namba wan merimemba insait long Haus Pala-men.

Theresia Jaintong, wanpelalida meri bilong Bogenvil naPresiden bilong Nesenel Kaun-sel ov Wimen tu i stori longbikpela wok ol meri long Bo-genvil i save mekim longstrongim wok bilong bringim belisi na stopim pait long Bogenvil.

Man i kamapim ‘Warrior Cul-ture’, ‘Men Egens FamiliVailens’, Eddie Aila i tok, “Yumimas strong long rausim pasinbilong man i tingting long emyet olsem, em i wanpela bik-

man. Yumi mas sindaun wan-taim ol man i save mekim ronglong ol meri na traim senisimtingting bilong ol.”

Nesenal Plening MinistaCharles Abel, i tok, “Gavman iluksave long yupela na i savelong ol wok yupela i mekim.Tasol mipela i laikim yupela imas bihainim ol toktok na tingt-ing bilong yupela inap yupela ilukim samting tru i kamap.”

PNG Wimen Foram em iwanpela bikpela step long wokbilong strongim ol meri na Yu-naitet Stets bai helpim yet longsapotim.

PNG Wimen Forambungim ol meri grup

Eddie Aila, man husat i kamapim ‘Warrior Culture, Men Egens Vailens’ i toktok long taim bilongWimen’s Foram kaikai long Haus Palamen Stet Fangsen rum. Minista bilong Komyuniti Divelopmen,Loujaya Kouja na wanpela meri Pasto i sindaun long fran.

Page 10: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

siosnius Epril 10 - 16, 2014 Wantok P11

PNG i stap long narapelamak bilong stap wantaimol arapela kantri long wol.Ol nupela divelopmen,Kristianiti na ol nupelateknoloji i kisim yumi i gofowed, tasol strongpelabilip long sampela tum-buna samting i stap yet. Wanpela long ol emsanguma na posin wetude yumi harim, ritim nalukim planti samting ikamap insait long olkomyuniti ol i sutim toklong sanguma na posinolsem as long ol i kamap.Bilong helpim ol Kristen

manmeri, bai Wantok iputim ol sotpela toktok ol-geta wik we ol save risetslain long Melanisen Insti-tut i redim na kamapim

long wanpela liklik buk ol ikolim long “Kliarim Tingt-ing long Posin naSanguma,” Namba 2Edisen.Skruim toktok i go long

Namba Foa hap nau.Sampela stori yu ken

ritim, tingim long bel, nabung toktok long ol.Skruim toktok i go long

Namba Foa hap nau.Sampela stori yu ken

ritim, tingim long bel, nabung toktok long ol.1.Ol pipel insait long

dispela stori i bin mekimgutpela, stretpela pasinbilong painimaut as tru trubilong wanem samtingnogut i bin kamap, onogat?2.Ol pipel insait long

dispela stori husat i binblemim narapela man o meri

long wanpela samtingnogut, yu ting ol i bin

sutim tok tru, sutim tokkranki, o sutim tok gia-man? Bilong wanem nayu ting olsem?3.Yu ting wanem long

pasin bilong ol pipel insaitlong dispela stori bilongmekim wok painimaut, napasin bilong ol bilongkotim ol husat i binblemim? Pasin bilong ol igutpela na stretpela opasin bilong ol i kranki?Bilong wanem na yu tingolsem?4.Yumi tude i ken

mekim wanem longstrongim pasin bilong stapaninit long ol?

Moa long neks wik.

Hap Namba 5:

LONG Tripela Gut Nius, Santu- Mathew, Markna Luke ol i kamapim taim Jisas i kisim baptaislong han bilong Jon Baptis long Jodan i olsem.Taim Jisas i kisim baptais pinis em i kam autlong wara Jodan, heven i op na wanpela mausi kam long klaut i tok, “Dispela em i pikinini bi-long mi, mi amamas long em na mi laikimtumas, yupela i mas harim em.” Dispela toknau i stap ples klia olsem God i bin anointimem wantaim strong na pawa bilong em yet namekim yumi mas luksave olsem em i pikininitru bilong em stret. Papa God yet i bin kon-femim em yet dispela pikinini, em i gat nambalong wanem God i laikim tumas long yumi man-meri bilong dispela graun na em i givim longdaunim pasin tudak na helpim yumi. Em imekim olsem long yumi long luksave na bilipbai yumi no ken lus long paia, tasol kisim laipoltaim. Tru, kam bilong Jisas i no bilong skelimpasin bilong yumi olsem jas i stap long kot rum,nogat, em i kam long kisim yumi bek. Olsemna bikpela as tingting em bilong yumi putimyau, harim Tok Bilip na bihainim long stretpelarot. Dispela rot em i rot i go long Diwai Kruse.Jisas yet em i wokabaut long dispela rot naklostu bai bungim Kruse. Nau olsem wanemlong yumi. Taim yumi harim dispela vois bilongGod long Baptais bilong yumi, yumi putim yauna harim tok bilong em yet, yumi bilip na bi-hainim Jisas yet o olsem wanem long laip bi-long yumi? Dispela Tok i olsem, God i laikimyumi long putim yau, harim tok, bilip na bi-hainim wok bilong pikinini bilong em. God ilaikim yumi long lusim olgeta pasin nogut na bi-hainim pasin bilong Jisas na wokabaut wan-taim Jisas i go long diwai kruse. Antap longkruse olgeta pasin nogut bai pinis, em longpikinini bilong em Jisas tasol. Long sekenSande (Mt 17: 1-9) Transfigaresen antap longmaunten, Jisas i senis na soim gutpela (bilas)o glori i stap hait long em i go long 3-pela dis-aipel bilong em, Pita, Jems na Jon. Dispelagutpela na naispela bilas, em bihainim longkirap bek bilong em na em i no bilong em tasol,nogat! Em i bilong yumi tu olsem na yumi masredi long soim ol arapela Kristen tu long bi-hainim resureksen. Olsem na moa gut yumilusim pasin nogut na redi nau long putim yau,harim tok bilip na wokabaut wantaim Jisas longdispela taim bilong Lent i go long Kruse.

Kliaim Tingting long Posin na Sanguma

Putim yau, harimtok na bilip

POP John Paul 2 bai kamapwanpela Katolik santu.Ol Katolik pipel long wol na ol

narapela tu bai gat sans longlukim bikpela misa lotu bilongselebretim na luksave olsembiknem Papa Santu we plantipipel long wol i luksave long enna laikim, Pop John Paul 2, ikamap wanpela santu nau long(Katolik) sios.Dispela bikpela de bai kamap

long Sande Epril 27, long pinisimolgeta selebresen bilong Istalong dispela yia.Ripot i kam long Opis bilong

Katolik Bisops Konprens longPNG na Solomon Ailaan (PNGSI CBC) i tok ol Katolik Telivisen

netwok long wol bai gat ol laipsatalait brotkas long dispelabikpela selebresen long SenPeter’s Skwea long Vatikennamel long 8 klok na 11.30 mon-ing.Pop John Paul 2 bilong kantri

Polan i bin dai long Epril 2005 bi-hain long em i bin hetman bilongKatolik Sios long wol long samt-ing olsem 27 krismas.Em i bin wanpela feveret Pop

bilong ol Katolik na tu, plantimanmeri long wol bilong ol ara-pela lotu bikos long bel isi pasinem i save promotim long wol,pasin laikim long olgeta pipelmaski yu narakain skin, kala,politik na rilijen, na daun pasin

bilong em.Prea pasin i em na em i save

laikim stret pre Rosario na SantuMama Maria.Olsem na 5-pela yia bihain

long dai bilong em long 2010, oli bin mekim em i kamap Bleset.Na 4-pela yia bihain nau, KatolikSios i wokim selebresen na luk-save long em olsem wanpelasantu.Long wankain selebresen,

sios bai luksave tu long narapelabiknem sios hetman i dai pinis tuplanti yia i go pinis, Pop JohnXX111 (23), i kamap santu.Planti milien Katolik pipel long

wol bai putim was long dispelaselebresen long feveret pop bi-

long ol.Long taim em i stap laip, em i

bin kam tupela taim long PapuaNiugini.Ol narapela bikpela Ista lotu

bai ol Katolik Telivisen i karimlong satalait netwok em long Rotbilong Kruse bai kamap longKolosium long Gut Fraide Epril18 namel long 19.15 na 21.00biknait. Ista Sande lotu long Sen

Peter’s Skwea bai kamap longSande Epril 20 namel long 8klok na 10.30 moning.Ista toktok bilong Pop Francis

bai kamap long Sen Peter’sBasilika long 12 kilok belotaimlong Ista Sande.

Pop John Paul 2 bai kamapsantu … Lotu selebresen long Epril 27

SUPIRIA Jenerel bilong Mont-fort Katolik Kongrigesen, PaterSantino Brembilla SMM, i kamraun long PNG long lukim olkongrigesen memba bilongem. Em bin go stap long Daru Ki-

unga Daiosis we ol MontfordKongrigesen i bin go pas na ki-rapim wok long en long taim oli kam sindaun long PNG.Long stap bilong em long

Daru na Kiunga, em i bin raunlong sampela liklik ples longlukim ol skul na haus lotu, nagivim sampela ol skul toktoklong ol manmeri na pikininilong ol dispela liklik ples.Supiria Jenerel na wanwok

bilong em Pater Joseph DwiWatun SMM, bin mekimlaspela misa lotu wantaim As-bisop John Ribat bilong PotMosbi Asdaioses long St Martinde Pores long Morata bipo tu-pela bai go olsem long nara-

pela Pasifik ailan.St Martin de Pores sios long

Morata em wanpela hap hansios bilong Montfot Kongigeseni stap long Mosbi. Taim ol pater

bilong Montfort kongrikesen ilusim PNG, ol i save go long StMartin de Pores Morata namekim las misa.Long Sande ol manmeri na

pikinini long Morata, Waigani, 8Mail na Gerehu bin go pulapimSt Martin de Pores haus lotulong mekim las misa bilong dis-pela tupela pater.

Nicky Bernard i raitim

Siaman bilong St Martin De Pores Eno Elias Bare i givim bilum hat na wanpela bilum presen i goSupiria Jenerel Pater Santino Brembilla. Poto Nicky Bernard.

Supiria Jenerel bilong ol Montfort kam raunlong PNG

Page 11: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

P12 Wantok Epril 10 - 16, 2014 abcpasifiknius

Moa long 50 tausen pipel ikisim hevi long SolomonAilanI gat ol narapela ripot i kam aut long namba bilongol pipel husat i bin dai long taim bilong wara i tait nakamapim bikpela hevi tru long sampela ples longSolomon Ailan, tasol namba bilong ol lain husat ikisim hevi inap long moa long 50 tausen pipel.Ol i painim bodi bilong wanpela man long ples we

tait wara i bagarapim ol haus klostu long MatanikoRiva long Honiara Seketeri Jeneral bilong Solomon Ailan Red

Cross, Joanne Zoleveke i tok ol i save nau olsem17 pipel dai pinis na moa long 50 tausen i kisimhevi long ol bagarap dispela tait wara i kamapim.Nesenel Disasta Kaunsil i putim yet mak bilong

ol pipel husat i bin dai long 15, namel long ol em ol8-pela pikinini.Long las wik Fraide, Disasta Kaunsil i bin tokaut

olsem Honiara na olgeta hap bilong Guadalcanalprovins i disasta eria.Kaunsil i tok ol pipel i no gat paip wara na ol dis-

asta manesmen opisa i traim long lukautim ol pipelhusat i stap long ol evakuesen senta.Dispela tait wara i bin kamap hariap tru na i

rausim planti long ol setelmen na samting olsem 30pipel ol i lus yet.Mis Zoleveke i tok ol i gat 20 evakuesen senta

long Honiara bilong lukautim ol pipel husat i nidimhelpim.Em i tok ol pipel husat i kisim helpim long ol

senta i stat long mak bilong 100 na i go antap longklostu long 3 tausen.

Dispela lou presa sistem i bin bagarapimSolomon Ailan i kamap nau olsem Tropikal SailkonIta long not Coral Sea.Solomon Ailan Meterolojikal Sevis i bin putim

wanpela tok save long dispela tropikal saiklon longRennell na Bellona, Western, Russells naGuadalcanal provins.Loti Yates, Dairekta bilong Solomon Ailan

NDMO, i tok tait wara i brukim na karim tu olpelaMataniko Bris i stap antap long riva we i go longSaina Taun na CBD long Point Cruz.Sampela ripot i stat long kam tu long

Guadalcanal Plains eria long not hap longGuadalcanal is long Honiara we i gat ol bikpelamoa riva i tait tu.Taim nogut long dispela wik i mekim ol balus i leit

long ran bilong ol long Honiara Intenesenel plesbalus long Henderson.

INA i toktok long bosim gutol mani bilong risos Papua Niugini i save kisim planti mani long ol risosprojek tasol bikpela wari nau em long pasin bilongbosim gut ol mani i kam long ol dispela projek.Dairekta bilong Institute of National Affairs (INA),

Paul Barker i tok bikpela samting kantri i nidim nauem pasin bilong bosim gut ol mani i kam long olrisos projek.Em i tok dispela i mas kamap long nesenel gav-

man, ol provinsal gavman na long komyuniti.Mista Barker i tok gavman i mas bosim gut ol

mani em i kisim na yusim long ol bikpela risos pro-jek long pasin we bai i helpim olgeta pipel longkantri.Em i tok planti mani i go long ol risos provins na

tu long sampela komyuniti i wok long lus natinglong wanem ol i no bosim gut.Mista Barker i mekim dispela toktok bihain long

Praim Minister Peter O’Neill i bin tokaut olsem,gavman bai sevim 400 milien dola long wanpela1.239 bilien dola dinau em i kisim long Union Bankof Switzerland.

Australia i laik Kambodia ikisim ol asailam sikaPraim Minista bilong Australia Tony Abbott i tok emi amamas long tingting bilong Kambodia, wanpelakantri long Esia long kisim ol asailam sika bilongAustralia.Tony Abbott na Imigresen Minista Scott Morrison

i bin toktok wantaim Interia Minista bilongKambodia long Kambodia i kisim ol asailam sikahusat i laik stap long Australia.Long mun Februeri, gavman bilong Kambodia i

bin tok save olsem Foren Minista bilong AustraliaJulie Bishop, i bin askim ol long kisim sampelaasailam sika.Mista Abbott i tok em bai amamas sapos

Kambodia i helpim ol long dispela hevi bilong olasailam sika.Tasol Mista Abbott i tok em i laik bilong

Kambodia sapos ol i wanbel long dispela askimbilong Australia.Mista Abbott i tok pasin bilong kisim hait ol pipel

i go long narapela kantri em i wanpela bikpela hevii stap nau long rijon na olgeta kantri long rijon imas wok bung long stretim.Em i tok gavman bilong Australia i amamas long

helpim bilong Papua Niugini na Nauru na i laiksapot bilong ol arapela kantri long rijon olsemKambodia.

Mausmeri bilong Greens Imigresen, SarahHanson-Young i tok gavman i mas tok klia long oltoktok em i bin wokim wantaim Kambodia.Em i tok nau em Minista Scott Morrison i wok

long mekim ol arapela kantri tu i karim dispela hevibilong Australia long ol refuji.

Wari long sik Dengi Fiva longSolomon AilanHelt dipatmen long Solomon Ailan i wari long sikdengi fiva i stat long kamap bikpela long Honiarana sampela provins long kantri.Solomon Ailan i wari long dispela sik dengi fiva

em ol natnat i save karim raun.Ministri bilong helt i tok dispela bilong sik dengi

fiva i stat long Janueri 2013 na i kam inap nau, olripot i soim olsem 7,697 pipel i bin kisim dispelasik.Stat long mun Janueri long dispela yia, i bin 406

pipel long olgeta hap bilong kantri i kisim dispelasik, na 74 pesen bilong ol i kam long Honiara.

Alison Sio bilong Seveilens na EpidemolojiRispons Yunit long ministri bilong helt, i tok bikpelaren long Honiara nau i givim taim long ol longmekim wok bilong kontrolim dispela sik.

0l poto nius

UNDP BOS KAM: Helen Clark i namba tri bos long Yunaitet Nesens wantaimwok, UNDP Etministreta, i bin wokim tripela de raun I kam long PNG las wik. OlOro Provins kalsa grup i bin welkamim em long Jackson ples balus long Mosbi.Poto i soim Mis Clark i amamas na holim han bilong wanpela pikinini Oro husat ihap bilong Oro welkam kalsa grup. Mis Clark i bin pastaim praim minista bilongNu Silan na olsem, em i no nupela long PNG.

MONTFORT BOS KAM LONG PNG: Bosman bilong ol Montfort kongrigesen, emSupiria Jenerel, Pater Brembilla SMM na wanwok bilong em, Pater Joseph DwiWatun SMM, wantaim Asbisop bilong Pot Mosbi Katolik Asdaiosis, John Ribat isanap wantaim pastaim long misa lotu long Sen Martin de Pores Peris, Moratainsait long NCD, Mosbi long las wik Sande. Tupela bikman i bin kam long PNGlong lukim ol kongrikesen memba bilong ol. Poto: Nicky Bernard

MAS LON SEFTI: Bilong selebretim Nesenel Maining Sefti Wik las wik, ol woklainbilong Ramu Nico projek long Madang i bin wokim sampela ektiviti olsem seftiawenes na moa. Wanpela long ol em long mas long Rifaineri get i go long plesslip bilong ol i stap na pulim ai bilong planti ples lain olsem dispela poto i soim.Poto: Mathew Yakai

PIKSA: Is sait bilong Mataniko Riva long taim bilong wara i tait. Is sait bilong Mataniko Riva long taim bilong warai tait. Poto: NDMO/ABC

Page 12: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Epril 10 - 16, 2014 Wantok P13komentri

Published at Able Building

Complex, Sec 58 Lot 02,

Waigani Drive.

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

KOMENTRI

Acting EditorVeronica Hatutasi

Kantri i sot tru long moahaus bilong ol pipel

WANPELA bikpelahevi insait longkantri bilong yumi

tude em krai bilong gut-pela haus. Ol wokman nameri long olgeta provinslong kantri i nidim haus emol inap long baim long gut-pela prais na bai ol i kensindaun gut wantaim familibilong ol. Long ol kainbikpela siti olsem Mosbina Lae na long sampelaliklik taun tu i no gat moahaus em gavman i saverentim long ol pipel. Na pebilong rentim haus bilongol praivet kampani em i diatumas – mak bilong rent istat long K500 potnait na igo inap long K3,000.

Dispela kain mak bai i noinap long ol manmeri nating ibaim, olsem na planti bilongol i wok long slip long setel-men o wantaim ol wantok nago long wok. I no gat lo i staptu we i ken kontrolim hamasmani ol dispela ril estet kam-pani i ken sasim long rentimhaus o ol flet long wan wanpotnait o mun. Ol kampani isasim rent long laik bilong ol,maski sapos haus i nupela oi olpela. Bisnis bilong rentimhaus em i wanpela gutpelabisnis tru bilong wokimbikpela profit hariap bikos ino gat wanpela lo i bosimdispela bisnis. Olsem na yumi amamas

long harim Nesenel Hausing

Komisin na bisnis han bilongen bai sanapim 40,000 nu-pela haus. Ol i makim pinistupela hap graun long Mosbilong sanapim sampela bi-long ol dispela haus. Popule-sen bilong kantri i wok longgro hariap tru na ol yangpelamarit tude i nidim haus bi-long ol yet we ol i ken stapgut wantaim famili bilong ol. Tok save i kam long

Hausing Komisin i tok bai oli mekim stret wok long taimbilong skelim pepa bilong ollain husat i aplai long kisimol dispela nupela haus. Dis-pela em i wanpela bikpelawok gen na i mas gat olstretpela rot bilong bihainimna ol gutpela na stretpela

wokman i mekim wok. I gatplanti komplen i save kamaplong ol pasin bilong ko-rapsen na wantok sistemlong ol gavman dipatmen.Yumi hop dispela kain pasinbai i no inap long bagarapimdispela gutpela aidia bilonghelpim ol pipel bilong yumi.Narapela bikpela hevi i

save stopim gavman longskruim moa wok na sevis bi-long helpim ol pipel emgraun. Graun bilong gav-man i sot nau long ol taunna siti. Mekim olsem na i nogat ol kain bikpela wok bi-long sanapim ol haus baikamap inap gavman ipainim graun. I gat singaut igo aut pinis long ol papa-

graun long ol ples kostu longtaun i wanbel na wok bungwantaim gavman long di-velopim kastomeri graun bi-long ol. Ol i traim dispela aidia

long sanapim ol haus we olpablik sevan i ken baim orentim na papagraun i kisimmani. Em i wanpela rot bi-long ol papagraun tu i kisimsampela mani long graun bi-long ol na bringim ol nara-pela sevis olsem wara napawa na gutpela rot i goklostu long ples bilong ol naopim rot bilong ol tu longlukim sampela gutpela senislong sindaun bilong ol.Kantri bilong yumi klostu

bai amamasim 40 yia bilong

independens na i mas gat olgutpela senis i kamap longlaip bilong pipel. Wok bilonggavman em long bringimgutpela sevis i kam long olpipel. Na sapos ol pipel tu ilaik lukim gutpela senis,orait yumi mas wanbel longlarim sampela graun i golong mekim ol gutpela wok.Graun em i bikpela samtingna tude i gat ol rot bilong pa-pagraun i kisim gutpelabekim long graun bilong olsapos ol i larim wok i kamaplong en. Na haus em i wan-pela gutpela wok inap longkamap na helpim papa-graun wantaim ol arapelalain husat i nidim gutpelahaus.

PLANTI toktok i wok long go ikam long ol asailam sika o re-fuji long Manus ditensensenta.Planti ol lain refuji i kam long

ol kantri i gat ol bikpela hevilong ol olsem Iraq, Afgh-snistan, Sudan na moa.Bikpela mak olsem 90

pesen em ol trupela politikelrefuji, tasol tupela gavman bi-long PNG na Australia baipainim trupela stori na saposnogat, ol bai salim ol i go beklong ol asples kantri. Tasol wolbai tok dispela em ol i salim oli go long dai.

Aninit long agrimen i stap,planti long ol refuji long Manusbai stapl long PNG. Olgeta emol man, tasol ol meri na pikininii stap long ol arapela sentalong Pasifik, o i wet i stap longol asples kantri, na bai kam nastap wantaim ol man na papabilong ol long Manus. Husatinap stopim ol pikinini longgroap wantaim papamama?Yumi lukluk long kisim

namel long 4 na 5,000 refujilong PNG na planti moasapos Australia i salim moaasailam sika i kam longManus Ailan.PNG i gat gutpela histori

long wokim pren pasin na stapgut wantaim ol pipel bilong ol

narapela kantri, olsem olkoloniel bos, ol bisnis man-meri, ol ruts woklain, ol WesPapua refuji na moa. Dispelai gutpela na mipela i wanbel. Bai husat i komplen bikos ol

pipel bilong PNG i gat gutpelapasin bilong lukautim ol nara-pela?Olsem na i no gat wari

olsem bai gat hevi na pait ikamap namel long ol asplesPNG na ol refuji long laip, wokna sindaun.Askim em, bai gat nomol

kondisen bilong wok na laip?Yumi save olsem ol i saveputim sampela refuji tasollong ol strongpela na bikpelakantri taim planti i save stap

long ol arere na sait sait bi-long ol siti na ol setelmen.Piksa em sampela ol WesPapua refuji na ol ManamAilan pipel bilong Madang wesindaun na bihain taim bilongol i no klia.Taim yumi tingting long

planti tausen refuji bilongMidel Is, Esia na Afrika i sin-daun long PNG, yumi pret.Kalsa bilong ol i narakain ol-geta long bilong yumi, lotu inarakain, no gat sans tumaslong wok, no gat gutpela hausna we long wokim gaden inarakain. Tasol tingim, olbikpela kantri olsem Australiai ken givim ol gutpela laip nasindaun, skul long ol pikinini,

gutpela helt kea na moa, ske-lim wantaim PNG em kantri iwok long divelop nau tasol nalaip i hatpela. Long wankain taim, Aus-

tralia bai no inap kisim wan-pela asailam sika longManus, tasol em bai givimmani long PNG long ol i staplong kantri.Dispela mani i bilong bildim

ol rot na ol arapela infra-straksa. Tasol olsem PNGKaunsel bilong Sios i bin tokpinis, mani we PNG i kisimlong Australia bikos long olpolitikel refuji i olsem humentrefiking. Dispela i wankainolsem ol kriminel ogenaisgrup i stretim ol bot namel

long Indonesia na KrismasAilan we i save kisim olasailam sika long Australia.Na ol kriminel netwok i savekisim bikpela mani long olasailam sika.Sapos ol politikel refuji bai

sindaun long PNG na ol i noinap kamap ol fama, praivetsekta bai givim wok, hausedukesen na helt ke long ol?I gutpela moa sapos Pala-

men i bin skelim na glasim oldispela samting pastaim longol i sainim agrimen wantaimAustralia. Tasol gutpela bekimlong dispela askim i kensevim PNG long sosel hevibai em i lukim long ol taim ikam bihain.

Bikpela wok long sindaunim ol refujiPater Giorgio LicinibilongThe Catholic Reporter i

raitim

Asailam sika senta long Manus- Poto: ABC

Page 13: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

BIKNEM ben bilong Amerika bailaitim Lamana long dispelaSarere. UB40 husat i gatbikpela ol fen o sapota bilong emlong PNG bai gat sans long lukimol i pilai laip.

Insait long Papua Niuginimusik bilong ol i no dai yet naplanti ol yangpela bilong nau iwok tu long bihain musik nasingsing bilong ol.

Planti ol biknem ben bilongyumi PNG tu i save bihainimmusik bilong ol taim ol i pilai longol nait klap o wanem hap ol i pilailong en.

UB40 bai pilai wanpela naittasol long Lamana na bihain gobek long kantri bilong ol. Dispelawanpela nait mekim na olgetatiket bilong get i pinis long ol daihat sapota bilong ol.

Lamana Hotel i mekim wan-pela bikpela stets bilong olgetaben long pilai na tu bai olgeta fenbilong ol long lukim gut tru olpilai.

Olgeta tiket bilong go insait ipinis na Lamana i no gat moalong salim long get long dispelaSarere nait. Ol kar tu bai no inapgo insait long wanem ol bai lusimples i mas klia. Ol sekyuriti baiputim gut was long larim get longlusim ol manmeri gat tiket tasolbai go insait.

FONDE EPRIL 10, 2014

4:30 AM G AUSTRALIAN NETWORK

5:00 AM G JOYCE MEYER 1073.4

5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY

6:30 AM G TODAY

9:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

1:30PM G OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #7 BA vs. TAFEA

Rec @11am – Sky Pacific

3:30 PM G HI-5 S9 Ep#40/45

4:00 PM OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #8 HEKARI vs. MAGNETA

Rec @1pm – Sky Pacific

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 PM G RAITMUSIK EP#206

8:00 PM G RESOURCE PNG Ep#13

9:00 pm G HOT SPOT EP#13/14

9:30 PM PG ELITE MUSIC ZONE EP#2014/14

10:00 pm PG NRL FOOTY SHOW – EP#06

11:30 PM G NEWS REPLAY

………followed by the Australia Network

FRAIDE EPRIL 11, 2014

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

5:00 AM G JOYCE MEYER1073.5

5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY

9:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

1:30PM G OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #9 DRAGONS vs. AUCKLAND Rec @11am – Sky Pacific

3:30 PM G HI-5 S9 Ep#41/45

4:00 PM OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #10 NADI vs. LTKA AMICALE

Rec @1pm – Sky Pacific

5:55 PM G CRIME STOPPERS

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT – Ep#2014/15

7:30 PM G 2014 – NRLROUND 6

PANTHERS vs. RABBITOHS 9:30 PM G 2014 – NRL ROUND 6

TITANS vs. BRONCOS “LIVE”

11:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

………followed by the Australia Network

SARARE EPRIL 12, 2014

4:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY

7:00 AM G IN HIS STEPS EP#14

7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

8:00 AM G YOGA CITY re-run EP#5/13

8:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

12:30 PM G OFC CHAMPIONS LEAGUE GAME #11 LTKA PIRAE vs. KIWI FC

Rec@11am – Sky Pacific

2:30 PM G QRL INTRUST CUP – ROUND 7

SP HUNTERS vs. TWEED HEADS –KALABOND OVAL – Kokopo

4:30 PM G AUSTRALIA NEWTORK

5:30 PM G OLSEM WANEM EP#13

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

6:30 PM 2014 – NRL ROUND 6

8:30 PM G 2014 – NRLROUND 6

10:30 PM G 2014 – NRL ROUND 6

00:30 AM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY

SANDE EPRIL 13, 2014

3:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY

6:30 AM G IT IS WRITTEN 7028

7:00 AM G HILLSONG-994

7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

8:00 AM G YOGA CITY re-run EP#5/13

8:30 AM G BUSINESS PNG YR.3 #12 Rpt.

9:00 AM G TOTALLY SPIES EP#5/26

9:30 AM G OLSEM WANEM EP#13 – Rpt.

10:00 AM G RESOURCE PNG EP#13 Rpt.

11:00 AM G LOVE BITES WITH JOEY 8/26

11:30 AM G ITALIAN FOOD EP#8/13 Re-run

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction – niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack – Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT – Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Epril 10 - 16, 2014 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Nicky Bernard i raitim

Lamana bai lait

Page 14: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Antap1 Fon bilong karim raun6 I no pas long eksam9 Intenel Revenu Komisin10 Pulap11 Pulapim tru13 Man i raun wantaim

Pol long Nu Testamen15 Man nogut18 Tumbuna bilas20 Mit21 I no inap harim24 I orait25 Bikpela ges bisnis long

PNG27 Kala28 Fiksim paip wara30 Bilong rait32 TV stesin long Australia33 Bilong wasim ol plet35 Ensin bilong bot

38 Ol rul40 Profet long Baibel42 Arapela lain43 Ples san kamap44 Tuna46 Askim long gutpela

pasin48 Mande em wanpela49 Bilong lukluk50 Klia long samting51 Moning taim52 Bilong karim pasindia54 Bilong smelim samting56 Wanpela kes krop58 Het bilong ____ i pen59 Riva long Ijip60 Hamas mani stap longakaun61 Pulap long nambis

Daunbilo

1 Ring long fon na i no gat bekim

2 Lotuim3 Givim mani na kisim4 Painim wok5 Rentim graun6 Ples bilong planim kaikai na lukautim ol enimal

7 Pis8 Nem bilong meri12 Pilai bilong ol pikinini14 Mani bilong lukautim

sindaun16 Nem bilong man17 Bung bilong provinsalgavman19 Lep han22 Hul i kamap long gumi23 Sospen bilong kuk26 Bilong smelim ol

samting

29 Grup30 Ananas31 Ol rul34 Galip36 Ol pipel bilong Gasel

Peninsula37 Prut bilong dispela diwai

i gat planti wel39 Rula bilong Irak bipo41 Taim Jisas i kirap bek45 Taim long kalenda

bilong ol skul46 Pikinini Sepik47 Kamap narakain52 Kumu53 Mak bilong kompas55 Pis56 Draivim long rot57 Mani bilong baim wok59 Mak bilong kompas

12:00 PM G OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #12 W/UNITED vs. SOLOMON FC

2:00 PM G OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #13 BA vs. MAGNEA

4:00 PM G 2014 – NRL ROUND 6

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

6:30 PM G TOK PIKSA EP#2014/15

7:00 PMG 2014 – NRL ROUND 6

WARRIORS vs. BULLDOGS

9:00 PM G 60 MINUTES

10:00 PM MAO SUNDAY NIGHT MOVIE – “BROTHERS 1”

11:30 PM G HILLSONG – Repeat…

12:00 AM G EMTV NATIONAL NEWS REPLAY followed by Australia Network.

MANDE EPRIL 7, 2014

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

5:00 AM G JOYCE MEYER 1073.1

5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY

6:00 AM G TODAY

9:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

1:30PM G OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #1 BA TAFEA vs. HEKARI

Rec @11am – Sky Pacific

3:30 PM G HI-5 S9 Ep#37/45

4:00 PM OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #2 AS MAGNETA vs. Ba

Rec @1pm – Sky Pacific

5:30 PM G AMAZING SPIES – EP#16/26

5:55 PM G CRIME STOPPERS

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 pm G NRL 2014 ROUND 4

TITANS vs. COWBOYS

9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE EP Ep#08

9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

………followed by the Australia Network

TUNDE EPRIL 8, 2014

5:00 AM JOYCE MEYER 1073.2

5:30 AM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY

6:30 AM G TODAY

9:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

1:30PM G OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #3 LTKA Amicale vs. Dragons

Rec @11am – Sky Pacific

3:30 PM G HI-5 S9 Ep#38/45

4:00 PM OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #4 AUCKLAND vs. NADI

Rec @1pm – Sky Pacific

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 PM G HAUS& HOME Ep#09

8:00 PM G BUSINESS PNG YR.3 – Ep#12/2014

8:30 PM PGR MERLIN S2 – Ep#12/13

“The Fires of Idirsholas”

9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

………followed by the Australia Network

TRINDE EPRIL 9, 2014

5:00 AM G JOYCE MEYER 1073.3

5:30 AM G EMTV NEWS REPLAY

6:30 AM G TODAY

9:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

1:30PM G OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #5 KIWI FC vs. W/UNITED

Rec @11am – Sky Pacific

3:30 PM G HI-5 S9 Ep#39/45

4:00 PM OFC CHAMPIONS LEAGUE – GAME #6 SOLOMON FC vs. AS PIRAE

Rec @1pm – Sky Pacific

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 AM G FACT FILES – Alert: Threatened RARE SPECIES

8:00 PM G OUR PORT MORESBY EP#24

8:30 PM G TOK PIKSA Ep#15– Repeat…..

9:00 PM DALLAS SEASON 2 – EP#1 –

BATTLE LINES

10:00 PM G NEWS REPLAY

….………followed by the Australia Network

EMTV Television Guide

Epril 10 - 16 , 2014 Wantok P17komik

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

BIABIA

KANAGE

TORO

KROSWOD

SUDOKU

Ansa bilong las wik Sudoku # 39

Ansa bilong Sudoku # 40 neks isu

Ansa bilong las wik kroswod, isu # 2065

Page 15: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Enimol KilaKANAGE wantaim tripela poroman bilongem baim sampela bia na i go dring longhaus bilong wanpela wantok long Madangtaun. Ol i kilim skin i go na spak no guttru. Long samting olsem 8 klok long naitol kalap long ka bilong Kanage na tekoflong Not Kos rot. Kanage draivim kar i gobamim dispela bulmakau. Em nau kar bi-long ol i stap. Kanage wantaim tripelaporoman bilong em i belhat na kalap kamausait na stat long boksen wantaim bu-lumakau. Bihain long samting olsem 10minit, tripela poroman bilong Kanage isotwin na i no moa boksen wantaim dis-pela bulumakau. Kanage em i wanpelastrongpela man stret boi pait wantaimbulumakau go na kilim dispela bulmakau.Em nau ol i kalap long kar na tekof. Longnarapela de Kanage i pilim olsem olgetabung bilong em i mau na skin pen olgeta.

Mangi SautMADANG

Husat i papa?WANPELA meri Yauro i go stap long Aus-tralia i go na kam bek long ples bilong em.Taim em i kam bek long ples, em i gat bel.Em nau ol bikman long ples i bung na sin-daun toktok long painim aut husat i givimem bel. Taim ol bikman i askim meri ya,em i no toktok. Long wanem meri ya i nosave long tok ples na Tok Pisin, em savelong tok Inglis tasol. Ol i askim i go no gatna Kanage i kirap na askim meri ya olsem,“Who bel yu?” Taim ol bikman i harimKanage i tok olsem, ol i holim pasim bel bi-long ol na sindaun i stap. Mekim na meriYauro ya sem pipia stret.

Gwen ToroksMADANG

Yu laki man yaKANAGE tokim liklik pikinini bilong emlong go baim mutrus bilong em na pikininitok em i les. Em nau Kanage belhat nakirap paitim em. Meri bilong Kanage harimpikinini krai na em i siksti kam ausait long

haus na askim Kanage. “Kela bun bun, yupaitim nating pikinini long wanem?” Kan-age kirap na tokim meri bilong em olsem.“Mama yu no ken askim mi dispelakwesten, samting mi wok hat na dispelapikinini kamap, olsem na sapos em ibikhet, mi gat olgeta rait long paitim naskulim em.” Em nau meri bilong em krosna kirap tokim em. “Dispela wok bilongwok hat na kamapim ol pikinini yu savetumas. Tasol long wokabaut i go na baimmutrus yu pilim skin les.” Meri bilong emi tok olsem na mekim Kanage i belhat nakros nogut tru, na i kirap tokim meri bi-long em. “Gutpela tru na yu kam maritimmi, na yu stap gut olsem na yu hambak.Ating sapos papa antap i no wokim mi, baiyu painim man i go nogat na bai yu goporomanim wanpela dok man na karim dis-pela yau pas pikinini ol i save kolim hapkasdok na sipsip.

Friedson KipasBULOLO, LAE.

Dia Laiplain,

MI GAT 18 krismas na mi wokim Gred 11i stap. Mi kam long wanpela gutpela famili.Mi namba tu long famili na mi gat 4-pelabrata na susa. Mi gat wanpela gelpren i wokim Gret 12

long narapela skul. Em i kam long famili igat hevi we marit i bruk, tasol pasin bilongem i gutpela na em yet tu i wanpela kumkatim meri. Mipela i bin stat long poromantaim mipela i stap long Gret 6 yet. Ol pa-pamama bilong mitupela i save long pren-sip bilong mipela na bikos long mitupela,ol i kamap ol gutpela poroman.Stat long dispela yia, gelpren ya i wok

long abrusim mi. Taim mi ringim em, em isave putim mi long voismeil o larim fon iring i go tasol. Nau mi painimaut olsem emi senisim fon namba bilong em.Mi wari tru nau ya. Mi no inap stadi gut

bikos tingting bilong mi i no stap stret. Pa-pamama bilong mi i lukim dispela na ol iwok long enkarijim o givim ol gutpelasapot toktok long mi tasol dispela i nohelpim mi liklik.

Plis Laiplain, helpim mi!

BROKEN HEARTEDDia Pren,

Tenkyu long yu yet i laik kisim helpimlong stretim hevi yu gat long em na rait ikam long Laiplain long kisim helpim. Yu gat wari long prensip bilong yu wan-

taim meri bikos yutupela i bin save longyupela long Gret 6 yet. Nau yu stap longGret 11. Gelpren bilong yu i no toktok longyu na i wok long abrusim yu, maski yutraim bes long toktok long em. Na em isenisim telepon namba bilong em tu. Papamama i bin save long prensip bi-

long yutupela. Na bikos long dispela wariyu gat long en, tingting bilong yu i no staplong skul wok. Papamama i luksave longwari na ol i laik sapotim yu, tasol yu noamamas wantaim sapot ol i givim.Pren, mipela i save olsem yu no stap gut

bikos yu no inap long lukim o toktok longlewa stret bilong yu. Tasol mipela i laik tok

olsem ol pilings na wari yu gat long emnau em planti ol yangpela i gat long em.Mipela i save kisim ol wankain pas olsemlong planti ol yangpela long olgeta hap bi-long kantri.Mipela i wok long tingting olsem wanem

na ol tokstia we papamama i givim longyu. Planti papamama i laikim ol pikinini bi-long ol na ol i laikim bai ol i gat gutpela laiplong bihain taim. I moabeta long yu painimtaim long sindaun wantaim ol na harim olwantaim ol stiatok bilong ol. Kain hevi weyu wok long bungim nau, em ol i save longen na ol yet tu i mas bungim sampela longol pinis. Olsem na mipela i bilip planti yiaol i gat na ol ekspiriens long prensip namarit i ken helpim yu.Pren, i gat planti as tingting long pipel i

mekim ol samting ol i mekim long en. Imas gat as tingting na gelpren bilong yu ino laik toktok long yu. i moabeta long yutu i painim taim long sindaun isi na glasimprensip bilong yutupela na tingting long rotwe yutupela i ken toktok wantaim em.Sapos em i skul yet, ating em i mas luk-save olsem em i lusim bikpela taim longprensip bilong yutupela na em i no tingtingtumas long mekim ol skul wok bilong em.Na dispela i stopim em long gol bilong emo wanem samting em i laik mekim long bi-hain taim. Na yu yet pren i olsem wanem?Yu ting olsem wari tumas long gelpren bi-long yu bai helpim yu inapim ol gol bilongyu long edukesen?Mipela i laikim bai yu lukluk na tingting

gut long dispela tripela wod. Em long laikpasin, laik long slip wantaim narapela nastrongpela sotpela taim laik pasin. Lukluklong mining bilong ol na skelim wantaim olas tingting bilong yu long pren pasin wan-taim gelpren bilong yu. Yu gat trupela laikpasin? Em i orait long gat gelpren tasol yumas kontrolim lewa bilong yu na i nomekim ol samting o no stret taim yu stap

olsem yangpela i stap yet long skul.Papamama bilong yu i tromoim bikpela

mani long skul bilong yu na mipela i bilipolsem ol i laikim yu long skul gut, pinisimgut skul na kisim wok. Olsem mipela i tokpinis, mipela i bilip olsem God i gat plenlong taim na as long ol samting i kamaplong laip bilong yumi. Na em i mekim ikamap bikos long gutpela bilong wan wanman. Long dispela taim yu no lukim gel-pren bilong yu, em i gutpela taim longglasim na skelim ol as tingting na rot weyu wok long go long em taim yu na gelpreni wok long strongim prensip bilong yutu-pela.God i laikim yu na i laikim bai yu gat gut-

pela laip na mipela i bilip olsem wankaintu long ol papamama bilong yu. Mipela ienkarijim yu long bilip long God na em baisoim yu gutpela rot. Ritim buk bilongProverbs 3:5&6. Na yu kisim sapot long olpapamama bilong yu o sios pasto o kaun-seling ogenaisesen klostu long yu. Planti yut i no wokim gut na ol i drop aut

long skul bikos ol i no mekim samting stretlong skul gut. Na nau ol i no mekim wan-pela gutpela samting we bai helpim ol longgutpela bihain taim bilong ol, tasol ol iwokim ol bikhet pasin i stap long ol familina komyuniti bilong ol. Dispela em bikos oli no laik harim gut stiatok bilong papama-mana ol skul. Planti i wok long kamapbirua wantaim ol papamama na ol famili,loa na ol i go long kalabus. Yu laik kamapolsem?Pren, sapos yu laikim moa helpim, go

long ol lain mipela i givim nem antap pinisna tu, yu ken wokim apoinmen long kamlukim mipela taim yu gat taim.Pren bilong yu Laiplain

Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nem naetres bilong yu na bai mipela i kensalim bekim long pas bilong yu. Baimipela i no inap putim trupela nem bi-long yu long stori.

Laiplain

Raun wantaim Kanage olgeta wikP18 Wantok Epril 10 - 16, 2014 kanagelaiplain

Mi gat hevi na mi laikim helpim

Ol skwat! Teksim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Txt: 72356149

Teksim Wari, Tingting,Painim Pren, Wantok o

Pas bilong yu i kam nau..

Digicel namba:7235 6149

Dia Wantok Nius, mipela pipel bilongKagua Erave i no gat sevis long 45 yianau. Wanem taim bai mipela bai lukimgavman sevis. Tenk yu.

Konsen Aiya, Studen –19/03/2014

Dia Wantok Nius, wanpela pren bilong ilus kontek wantaim mi, nem bilong emMaril Gad. Em bilong Morobe, plis yukolim mi long dispela namba 7389 8502.Tenk yu.

18/03/2014

Dia Wantok Niuspepa, nem bilong miFinny S Fidian bilong Menyamya(Menya).Mi save laik tru long ritim Wantok Nius-pepa. Mi wanpela mangi bilong ples.Tenk yu.

Finny S Fidian

Dia Wantok Niuspepa, mi Yambia Kigilaik givim wari na amamas long ol dis-eibel manmeri bilong Sauten HailansProvins na Gavana William Powi na PMPeter O’Neill ringim dispela namba 71139325.

18/03/2014

Dia Edita, mi wanpela viles kot opisallong planti yia tasol nau mi stap nating ino gat gutpela luksave bilong gavman. Miwantaim ol narapela ol opisal mipela i binkisim ol trening long ronim wok bilongviles kot, tasol no gat gutpela pe. Na nauol nupela lain kisim ples bilong mipela,em ol i no kisim trening na mekim nabautlong ol komyuniti i stap na ol i go long peirol bilong gavman. Planti ol lapun opiselol i wari na ol laikim O’Neill Gavman masstretim ol long hatwok ol i mekim longplanti yia i go pinis. Olsem na nau mipelaol Karkar viles kot i singaut i go longO’Neill Gavman i mas stretim mipela bipolong mipela ol lapun i dai. Em i bikpelahatwok mipela i karim long bipo i kaminap nau na mipela step daun bikosstrong bilong mipela i pinis long wokabauti go i kam. Olsem na mi wari husat baistretim mipela long baim liklik suga nadring wantaim ol famili taim mipela i lusimol i go long matmat. Em tasol na tenk yuedita.

Lapun Mejistret - Karkar Vileskot

DiaWantok Niuspepa,mangi Moko miksbilong Langs Meto. Mi save laik tru longritim Wantok Nius. Mi wanpela nupelailektet wod kaunsel long Kapao LLGCAseki Men.

Dia Wantok Nius, nem bilong mi LindaSiau Hikar. Mi bilong Wes Kerema (Ihu)na mi marit long Simbu – Kerowagi. Mi luskontek wantaim ol lain bilong mi longMosbi na Kerema. Plis ringim mi long dis-pela namba 7208 9077 na mi ken stapwantaim yupela.

Tenkyu, Linda -

Dia Wantok Niuspepa, mi wanpela manbipo wok olsem kiap o patrol opisa, i gatsave long wok bilong gavman na pablikedministresen. Interes lain yu ken ringimmi long namba 7330 5164 o 7612 2898.Tenk yu, Wantok.

Page 16: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

bisnisniusP20 Wantok Epril 10 -16, 2014

Ramu NiCo DSTP long Raikos em i seifDIP Si Teilings Plesmen(DSTP) sistem we RamuNiCo i yusim long rausimpipia long solwara longRaikos distrik longMadang provins em i wokorait tasol na i seif.Ramu NiCo Helt Sefti na

Envairomen (HSE) opisa,Philip Atio i tokaut long dis-pela long ripot i go longnamba wan Ramu ProjekKwatali Riviu miting bilong2014 we i kamap longMadang i no long taim i gopinis.Mista Atio i tokaut olsem

wok painimaut bilong ol isoim olsem i no gat samtingbilong bagarapim ol rip napis long solwara i kamapklostu long DSTP.Em i tok ol wok painimaut

na ripot ol i painim i soimolsem no gat hevi i kamaplong namba bilong ol pis nametal long bodi bilong ol pisna ol arapela enimal insaitlong solwara na dispela iwankain olsem bes-lain ripotwe i bin kamap pastaim longDSTP.Dispela namba wan o in-

terim ripot i kamap bihainlong tripela hap wok paini-maut o monitoring we i binkamap long Basamuk Belong las yia 2013 na i bin luk-luk long ol pis na ol rip.Namba wan sevei i binkamap long mun Mas we ilukluk long ol pis na koral rip,na namba tu sevei i binkamap long mun Novemba

we i lukim long kwaliti bilongwara, ol graun aninit longsolwara na baio-data we ikaramapim ol liklik enimal naol gras na ol arapela samtinganinit tru long solwara.Namba tri wok painimaut i

bin kamap long mun De-semba na i lukluk long sibed,ol graun aninit long solwarana dispela wok painimautem wanpela kampani bilongAustralia, Hargreaves naAsosiets i kamapim longgivim indipenden ripot bilongen.Mista Atio i tok klia olsem

mak we ol teilings i larim istap insait long eria we i gatbikpela daun stret na maun-ten insait long solwara na nogat planti senis i kamap aut-sait long eria bilong DSTPwe ol i redim long en insaitlong Basamuk Be.Em i tok ol pipia bilong teil-

ings i no sut kamap antaplong solwara long eria antapem ufotik, apweling na miks-ing jon.Em i tokaut tu olsem

DSTP paip i stap long gut-pela kondisen na weit bilongen i stap wankain yet.Wanpela bikpela samting

dispela sevei o wok paini-maut i lukim em olsem sam-pela ol liklik enimal we i staparere long ol teilings longsibed na ol gras na ol ara-pela samting aninit long sol-wara i stap orait na i miks gutwantaim ol teilings. Mista Atio i tokim ol lain

stekholda long riviu mitingolsem i gat ol kain kain makbilong dip o daunbilo bilongsolwara na ol metal we i godaun i stap insait long MarinWara Kwaliti stendet insaitlong miksing jon.Em i tok taim ol i glasim

gut bes-lain stadi long pas-taim, ol i luksave olsem olmetal insait long wara i nogat senis na i no givim hevitumas long teilings i go aut.Ramu NiCo i save yusim

wanpela robot masin ol ikolim Rimot Operesen Vi-hekol (ROV) long sekimoltaim marin envairomenklostu long DSTP na givimripot i go long lab longBasamuk. ROV ripot i soimolsem DSTP paiplain i staporait na ol enimal na marinlaip long solwara i no kisimbagarap o hevi bilong teil-ings i go daun long solwaradaunbilo.Wanpela indipenden kon-

salten i wok long redim olripot bilong dispela wokpainimaut long givim in-dipenden ripot i go long Gav-man aninit long Dipatmen ovEnvairomen na Konsevesen(DEC)Dispela DSTP sistem

Ramu NiCo i yusim nau emwanpela bikpela kampani bi-long Amerika na CanadaJoin vensa husat i gat moasave long ensinia wok na emi save wokim wankain longintanesenel risos projek longwol.

Masin ol HSE wokman bilong Ramu NiCo i save yusim long kisim ol riding na data aninit longsolwara.

RUREL Indastri Kaunsil(RIC) i tok em i pret ol sik bi-long kakaruk bai bagarapimbikpela milien kina bisnislong PNG. Em i tok i ol sikbilong kakaruk na ol arapelapisin o poltri i kam long olausait kantri i ken bagara-pim kakaruk na arapelaabus long PNG.Siaman bilong PNG Rurel

Indastri Kaunsil Sir BrownBai i tok PNG Poltri Indastriinap long moa long K750

milien. Em i tok poltri prodaksen

long ol liklik na namel saisbisnis (SME) i save pulimmoa long K400 milien namoa long 35,000 famili i stapinsait long dispela liklik bisnis. Sir Brown Bai i tokaut

olsem ol kain kain sik bilongkakaruk na pisin i ken kilimpolitri bisnis bilong PNGsapos gavman i no luksavelong dispela hevi na mekimsampela samting long stapimsik i kam insait long kantri.Em i tok bikpela pret i stap

long ol wail laip na liklik bisnis

bikos kantri i wok long baimplanti ol kakaruk na kiau longausait kantri.RIC i tok em i wari olsem

gavman i no mekim wanpelasamting o sekim ol oda bilongkakaruk na kiau i kam long olovasis kantri long lukimsapos ol i kisim sampela sik ikam insait we i ken bagara-pim ol lokal kakaruk.PNG em wanpela kantri

namel long ol sampela we ino save kisim ol sik bilongkakaruk olsem PathogenicAivan influenza (HPAI) na NuKastel Disis (ND).

PNG, Fiji na Nu Silan tasoli no save kisim ol kain sik nadispela em gutpela tru longmekim poltri bisnis i gro gut.Sir Brown Bai i tok ND na

HPAI i stap long Australia. SikND i bin kilim planti milienkakaruk long Nu Saut Welsinap long mak bilong K48 mi-lien. Dispela sik i no inap longpinis kwik na gavman longAustralia i bin givim marasinlong ol kakaruk tasol abrusbai ol dispela sik i ken kam in-sait long ol impot kakaruk mitna kiau na kalap i go long olkakaruk bilong PNG.

RIC i pret long sik bilong kakarukStanley Nondol i raitim

INTEROIL na Total kampanii lukluk nau long kamapimgutpela bisnis long ges fillong Ekl-Entelop Long Galpprovins long namba tu LNGprojek long kantri.Sif Ekseketiv Opisa bilong

InterOil Michael Heisson i tokagrimen bilong tupela kantrilong divelopim Elk-Entelopges fil em i bikpela saminglong InterOil na Papua Niug-ini.Mista Hession i tok Total na

Oil Search i gat strongpelajoin vensa long konektimbikpela ges fil i go long Esia,wanpela bikpela ges maketlong wol.Mista Hession i tok nara-

pela bikpela lukluk bilongagrimen bilong tupela kam-pani long ges fil em ol pipelna gavman bilong kantri yet.Em i tok ol pipel na kantri baikisim gutpela sevis long olges projek we kampani i gopas na mekim bisnis.Em i tok InterOil i stap moa

long 17 yia long wok bisnislong PNG na gat strongpelapren wantaim ol pipel na olkomyuniti long PNG na i luk-luk long strongim dispelapren namel long ol long ol yiai kam bihain.Mista Hession i tok InterOil

i stap na wok wantaim ol

komyuniti long givim saplaina salim fuel long ol sevisstesin, givim fuel saplai longol balus na givim moa long11,00 wok long ol pipel bi-long kantri na ol planti kon-trakta.Mista Hession i tok Elk-En-

telop agrimen i gat bikpelawok long senisim pes bilongInterOil i go kamap rijonalLNG kampani wantaim ol oilwok bilong kantri long 20 yiaem bikpela long Esia. Em itok bihain bilong kampanilong kantri i gutpela tru nanau i go het wantaim ol drillong 16,000 sq km o klostulong 4 milien hekta.Long 2014-15, kampani i

lukluk long mekim dril long 8-pela eksploresen na ol welna em bai wanpela bikpeladriling program long PNGtaim kampani i lukluk longmekim moa wok insait longkantri.Kampani i statim namba

wan wok dril long mun Mas2014. Dril long Rapta 1 ikamap long las wik.Mista Hession i tok moa

olsem agrimen namel longTotal na InterOil long Elk-En-telop em i wanpela bikpelasamting.Em i tok kampani i ama-

mas long divelopim wol klasoil na ges bisnis wantaim olwokman bilong en tu i gatwol klas eksperiens.

InterOil na Total bai wokstrong long Elk-EntelopStanley Nondol i raitim

KOPI Indastri (CIC) i kenmuv i go fowao na strongimwok bilong kopi nau bihainlong Praim Minista, PeterO’Neill, i lonsim gavmanpolisi inisietiv long kirapimbek gutpela wok bilong em.Long taim bilong lonsing

long Nesenel De Pak longGoroka, Isten Hailans tupelawik i go pinis, Mista O’Neill itok, Indastri em i wok longoperet, tasol i no strongtumas long wanem, em ilaikim helpim na sapot bilongol kopi fama, ol kopi groa, olkopi ekspot kampani na gav-man long sapotim na muvimwok bilong kopi i go fowod.Em i tok gavman bilong

em i luksave olsem wok bi-long kopi em i no moa ronstrong. Olsem na gavman bi-

long em i givim fifti milienkina (K50milien) i go long in-dastri long helpim em longkarim aut wok bilong infra-straksa divelopmen, na sab-sidaisim tu rihabilitesen wokbilong kopi long Papua Niug-ini.Mista O’Neill i tok, gavman

bilong em bai i go het longsapotim CIC na tok promisolsem gavman bai apimmanimak i go antap na givimmoa mani i go long indastrilong ol yia i kam bihain, naolgeta fama, groa na ol pipeltu i ken benefit o kisimhelpim long en.

PM lonsim CIC PolisiSape Metta i raitim

LONSING: Praim Minista PeterO’Neill na Egrikalsa Minista,Tommy Tomscoll, i redi longkatim riben long makim opisel

Page 17: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

TAIM ol papa graun long Raikos in-sait long Madang provins i binkisim Ramu NiCo i go long kot long

yia 2010, as tingting em long kampani imas lusim dispela Di Si Teiling Plesmen(DSTP), wei bilong rausim ol rabis i go in-sait long solwara bilong Raikos. Ol ilaikim bai Ramu NiCo i painim narapelawei long bai turumai rabis.Tasol kot i givim tok orait long kampani i

ken go het na yusim DSTP tasol i maslukautim nambis long ol kainkain birua i baikamap. Dispela em wanpela kot oda orkondisen we kot i putim.Na ananit long Envairomen Pemit bilong

kampani, gavaman i askim bai Ramu NiCo ikarim wanpela wok painim aut o marin seveibihain long ofisol operesin bilong DSTP inaplong wanpela krismas. Dispela em RamuNiCo i bin kamapim wantaim wok bungnamel long ol konsalten bilong narapelakantri long 2013.Na taim Ramu NiCo Fest Kota Miting i bin

kamap long Madang long pinis bilong munMas dispela yia, Ramu NiCo i bin givim olripot bilong em na wok painim aut longDSTP go long olgeta stekolda. Ol dispelastekolda em ol siaman bilong 4-pela LOAlong Basamuk, Lima Mullung, KostelPaiplain em Steven Saud, Maigari em PeterTai, KBK em Mathew Denguo na olgeta ek-seketif bilong asosiesin, ol opisa bilonggavaman long Madang provins na NesinelGavaman na ol narapela stekolda.

Philip Atio, Helt, Sefti na Envairomen(HSE) opisa bilong Ramu NiCo i givim ripotbilong HSE na long sait bilong DSTP, em ikirapim gutpela nius olsem DSTP em i nokamapim birua long solwara na ol abus in-sait long solwara. Dispela news em i gutpelabilong kampani, papa graun na gavaman tubilong wanem i bin gat bikpela bel heviolsem DSTP bai kamapim birua. Now em inogat.Long taim trail komisin bilong Projek long

mun Mas long 2012 na opisol operesin longDec 6, 2012 i kam inap tete, DSTP em olsaintist i glasim olsem em i wok stret na in-apim tingting na wok painim aut bilong olsave man stret na dispela i bungim stret En-vironmen Pemit (EP) we nesinel gavaman ibin givim na tu inapim tingting bilong dispelakot oda.Mista Atio i tok klia olsem ino gat wanpela

birua long solwara na ol abus na rif we olsaveman i painim na DSTP em i wok stret.“Glasim wantaim dispela beslain ripot, i no

gat wanpela senis i kamap long ol pis nametal insait long mit bilong ol pis,” Mista Atioi tok.Dispela ripot em Ramu NiCo i presentim

bihain long nambawan marin sevei we binkamap long las yia. Nambawan wok painimaut bin kamap long mun Mas 2013 long pisna korol sevei, pes tu i bin kamap long munNovemba 2013 we i karamapim solwara, olsediment aninit long solwara na ol binatanganinit long solwara (macro na meiofauna)na sevei antap long solwara. Laspela seveiem i bin kamap long Disemba 2013 longwok painim aut ananit long solwara. Ol dis-pela sevei em ol konsalten bilong Australiawantaim Hargreaves & Associates bilongAustralia i mekim kamap.

Tete, dispela ol konsalten i raitim ripotlong wok painim aut bilong ol we bai ol igivim long gavaman bilong PNG olsem lo iaskim. Tasol sampela ripot ol i givim pinis itok olsem nogat wanpela birua i kamap longsolwara we Ramu NiCo i putim ol pipia igoananit yusim DSTP.Mista Atio i tok ol pipia o teilings em i slip

stret long ol bikpela baret na mauntenananit long solwara olsem ol save man ilaikim long en na dispela i inapim tingtingbilong ol stret.Em i tok tu olsem wantaim dispela gut-

pela disain model bilong DSTP, nogat wan-pela pipia bilong teiling i kam antap yet longsolwara na raun antap. Nogat. Olgeta i silipgut ananit long solwara inap long 100 igo150 mita ananit long solwara.Mista Atio i tok tu olsem DSTP paiplain na

hevi bilong em i sanap long gutpela kon-disin na nogat wanpela birua i kamap.“Bikpela samting em i gat sampela liklik

binatang na laip i stap daunbilo stret longsolwara we ol teiling i karamapim pisin.”“Dispela i soim olsem ol teiling i no gat

posin na ol dispela binatang i ken silip orraun klostu long ol teilings na adapt longen,” Mista Aito i toktokNa tu Mista Aito i tok ol i kisim solwara na

soim olsem nogat sampela birua i kamapna kuwalati bilong solwara i stap long makgavaman i makim long pemit.“Bungim wantaim ol wara kuwalati bipo,

mipela luksave olsem teiling i nogat sam-pela impekt na kuwalati bilong solwara isem olsem bipo,” em i toktokKampani i salim tu wanpela robot masin

long kisim piksa bilong DSTP paip igo insaitlong solwara na i soim olsem ol abus na fisananit na klostu long DSTP paip i raun oraitna nogat sampela birua i kamap. Dispela isoim olsem nogat polusin long teilings.Ramu NiCo i save daunim pawa bilong

teilings wantaim kambang or limeston igodaun long Ph 6.5 igo 9.0 na gen mixim wan-taim solwara we i wankain olsem solwarastret bihain long ol putim teiling go ananitlong solwara mak igo daun olsem 150 mita. DSTP system em ol luksave olsem wan-

pela best teknologi na ol saveman longBrass-Resan, wanpela Amerika-KenadaJoint Vensa kontrakta wantaim bikpela savena expirens long engenierin, prokumen nakonstraksen bilong DSTP fesilitis bilong olbikpela intenesinel risos projek i kamapim.Bihain long ol bikpela wok stadi we Ramu

NiCo i kamapim long wei bai ol pipia bai go,Ramu NiCo i luksave olsem DSTP em wan-pela gutpela wei long trumai teiling we igutpela bilong nambis na solwara.“Ananit long Oporesin Envairomen

Menesmen Plen (OEMP), Ramu NiCo ikomit na mekim wok karimaut ol monitoringwok long sait bilong bus, solwara na maun-ten long taim kampani i stat long operesinbilong main na bai i mitim olgeta askim wei stap ananit long Envairomen Pemit.”Olsem na Ramu NiCo i inapim stret tingt-

ing bilong ol papagraun, gavaman, kot, olnarapela stekholda na Kampani em yetlong mekim kamap na luksave olsemDSTP em i seif na nogat wanpela birua baikamap.

P22 Wantok Epril 10 - 16, 2014 ramunius

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

DSTP em work gut long Basamuk

Ol saintis bilong Ramu NiCo wantaim ol konsalten i putim wanpela masin long kisim solwarana skelim kualiti bilong solwara.

Ol saintis i kisim wanpela pis long Basamuk na skelim mit bilong em sapos i gat posin ormetal.

Wanpela meri i huk long mauswara bilong Simunke riva long Basamuk Bei klostu long wofna rifaineri bilong Ramu NiCo.

Page 18: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

ruralindastri Epril 10 - 16, 2014 Wantok P23

OL hevi bilong gutpela rot,sapot na sekyuriti em sam-pela bilong ol samting imekim na wok i no kamapgut long ol liklik fama longegrikalsa bisnis longkantri.Dispela em sampela ol

wari i bin kamap ples klialong wanpela bung wantaim

Edministreta bilong YunaitetNesens Divelopmen Pro-grem (UNDP), Helen Clark,taim em bin wokim tripela deraun long PNG las wik.Mis Clark i bin praim min-

ista bilong Nu Silan pastaimlong em i kisim dispelabikpela wok long YunaitetNesens (UN), na em i savegut long PNG.Taim Mis Clark i bung wan-

taim ol praivet sekta lida, ol ibin toktok long ol rot we UN iken sapotim sekta long olwok go het long kantri.Long dispela bung, ol

sekta lida i bin tokim MisClark olsem 85 pesen long olwoklain bilong PNG i mekimwok egrikalsa, planti bilong olem ol smolholda long infomalikonomi.Mis Clark i bin harim olsem

wok na sapot i stap longstrongim ol fama i kamapimmoa prodak na salim longmaket, tasol sampela samt-ing i save blokim ol.Em ol samting olsem no

gat gutpela rot na transpotlong kisim ol samting i golong maket, i no isi long kisimdinau mani, no gat trening nasapot long sekta na gavman.Antap long ol dispela, ol iwari long sefti na sekyuriti,sekyuriti long ol aset na hevilong graun.Dispela bung i bin toktok tu

long rot we ol asples fama iken yusim ol planti risos bi-long kantri long kamapimmoa sans long mekim mani,wokim bisnis na kamap ol lik-lik na namel bisnisman.“Ol wok kamap i soim

olsem ol kain bisnis i kenkontribiut long ikwal gro bi-long kantri sapos ol i men-esim gut mani.PNG i ken lainim long gut-

pela ekspiriens bilong olkantri olsem Norway,Botswana, Ghana na ol ara-pela moa we ol mani samtingem i kisim em i mas yusimlong kamapim gutpela nastrongpela humen divelop-men.

I gutpela long gavmanlong sapotim ol dispela kainbisnis na trensperensi opasin bilong no ken hait nawokim samting. Patnasipwantaim praivet sekta ibikpela samting longstrongim ol wok long ol kieria olsem helt, edukesen nalukim olsem ol yut i wok,”Mis Clark i tok.Em i tok i gutpela long

gavman i strong long wokimol infrastraksa olsem ol rotna ol bilding long redi longPasifik Gems na APECsamit o bikpela bung, bikosdispela bai givim sans longtrening na wok long ol yut nayangpela pipel long wokkamda, welda, bilda na olarapela wok olsem.Em i tok salens bilong

gavman na praivet sektanau em long glasim wok bi-long wan wan long ol nawok bung wantaim longkamapim ol samting wekantri na pipel i ken kisim olgutpela samting.

No gat rot, sekyuritina dinau i givim taimlong ol fama

UNDP EDMINISTRETA:Helen Clark i kam long PNGlas wik.

MAKET i wanpela bikpela eria igivim sans long ol meri i menesimol liklik bisnis, lukautim famili,kamapim mani na kontribiut longstrongim kantri.Lo na Jastis sekta bos long Seif

Siti Progrem, Delilah Sandeka imekim dispela hap tok.Misis Sandeka i tok ol meri i gat

rait long long baim na salim ol samt-ing long maket we i fri no gat pasinbilong vailens i kamap.Em i tok komyuniti na kantri i mas

wok wantaim long mekim ol maketna ol pablik ples i seif long ol mama,ol yangpela meri na ol pikinini meri.

Em i tok yumi mas egensim olkain pasin bilong paitim na bagara-pim ol meri.Em i tok long las yia, Seif Siti Pro-

grem na PNG Polis Fos i bn kirapimGordons Maket Polis yunit longdaunim na stopim vailens egensimol meri long maket.Gordons maket Polis Yunit bos,

Saiden Petrina Dikin i tok ol polis ipatna wantaim ol memba bilongFederel Polis bilong Australia longdaunim kraim na vailens egensim olmeri, na mekim maket i seif ples bi-long ol meri long baim na salim olsamting.

Maket i givim gutpelasans long ol meri… Mas mekim ples i seif

MASKI yu stap long taun oples, Benk Saut Pasifik(BSP) Mobail Benking imekim laip, wok na sin-daun i isi moa. Long taim em i statim

SMS Mobail Benking longyia 2009, BSP i go paslong painim na givim ol gut-pela sevis i go long ol kas-toma na i sevim taim namani.Nau yu no inap go long

benk na stap longpelataim.Insait long wanpela stet-

men we BSP i salim i goaut, benk i tok “wantaimBSP yu ken wokim benkingbilong yu long wanem taimna wanem hap yu stap longen sapos yu gat mobailtelipon. Sapos yu gat BSP

mobail benking, bai em i isilong yu long mekim wanemsamting yu laik wantaimmani bilong yu.“Sapos yu laik trensfe

mani, baim ol bil, sekimbalens long akaun bilongyu, baim isipe na mobailtelipon kredit, em bai isitru. Olsem na i moabetalong stretim ol pepa longBSP beng na bai yu stap

long mobail telipon benk-ing,” stetmen i tok.Em i tok mobail benking i

bungim nupela teknolojiwantaim olpela we longbenking na em i moa gut-pela. Yu no inap go longbenk, na yu no inap sanaplongpela taim long lain nawari long karim kes.“Bai yu wokim trensek-

sen o benking long ilek-tronik benking long hanbilong yu na samting baikamap hariap stret. Yu kensekim ol benking yu wokimna i gat ekstra taim longwokim ol narapela samt-ing,” dispela stetmen i tok.Em i tok tu olsem sapos

yu yusim BSP mobailbenking long baim oltelipon kredit, bai yu kisimK1 fri yunit taim yu top aplong K3 na moa.Stetmen i tok sapos yu

rijista wantaim BSP mobailbenking, dailim tasol*131*2# na ring. Na bi-hainim ol toktok na mekimbenking bilong yu.Long kisim top ap o

telipon kredit, dailim*131*3# na ring. Bihainimol toktok na kisim kredit.

Mobail benkingi mekim laip isi

BIKPELA demdem ol i kolim GiantAfrican Snail i wok long bagarapimsindaun na laip bilong pipel longsampela hap bilong Not Guadal-canal long Solomon Ailan.Wanpela katekis long Foxwood

long Guadalcanal, StevenSusurau i tok ol pipel bilong dis-pela eria long Honiara i wok longkisim bikpela hevi long dispelademdem.Em i tok dispela demdem i

bagarapim olgeta kain kaikai ol iplanim long gaden bilong ol.Em i tok ol pipel bilong not na

sentral Guadalcanal i wok longhangre na i no gat ol kaikai tu longsalim long maket.

Mista Susurau i tok planti pipeli save go long Honiara nau longbaim kumu bilong ol bikos dispelademdem i bagarapim pinis olkaikai long gaden.

Em i tok dispela hevi i givimbikpela taim tru long ol pipel longples long wanem ol i no inap groimkaikai bilong salim long maket nakisim mani long baim kaikai na olarapela samting bilong haus naskul fi bilong ol pikinini.Atonomas Rijen bilong Bogenvil

long PNG i stap klostu longSolomon Ailan na i gat wari olsemol dispela demdem i ken gokamap long hap na kamapimbagarap tu.

Afrika demdem i bagarapimNot Guadalcanal

Page 19: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

OL sumatin bilong Jomba PraimeriSkul long Madang Provins bai gatsans NAU long pilai basketbal bi-hain long Bank South Pacific (BSP)i helpim ol long kamapim nupelabasketbal kot. Aninit long Komyuniti Projek Inis-

itiv, ol wokmanmeri bilong BSP longMadang i kamapim dispela nupelafasiliti bilong ol skul pikinini bilongJomba, na tu, ol manmeri longkomyuniti i stap klostu. Brens Menesa bilong BSP

Madang Cecilia Pasum i bin go paslong lukim olsem olgeta wok i pinis

na fasiliti i redi long ol pipel i yusim. Mis Pasum i tok dispela nupela

fasiliti bai helpim ol pikinini long di-velopim save bilong ol long pilaibasketbal na wanpela de, sampelabilong ol i ken karim nem bilongkantri long dispela spot. Het tisa bilong Jomba Praimeri

Skul, Bob Sakol i bin amamas trulong lukim dispela nupela fasiliti nai tok tenk yu long BSP. Dispela projek em wanpela bilong

ol 37 projek BSP i kamapim longdispela yia long edukesen, helt, en-vaironmen na spot.

P24 Wantok Epril 10 - 16, 2014 spotnius

Jomba skulgat nupelabasketbal kot

Brens Menesa bilong BSP Madang,Cecilia Pasum i sekan wantaim HetTisa bilong Jomba Praimeri Skul, BobSakul. Ol sumatin bilong Jomba isanap arere.

MASKI yu bilong arapela kantri,provins, ples, tok ples, pasin tum-buna, wanpisin, famili, tasol spots emi wanpela samting bai kisim yu kammekim pren na luksave long ol ara-pela manmeri na kirapim yuniti longkamapim gutpela sindaun long famili,komyuniti, provins na kantri wantaim.Na tu spots i no bilong mekim poro

pasin tasol, spots i ken kisim divelop-men i kam insait stret long komyunitiwe planti grasrut manmeri bai kisimhelpim long en.Displa as i lukim Raluana Lokel

Level Gavman long Kokopo distriklong Is Niu Briten i kamapim LLGgems bilong ol long 28 na 29 Maslong Raluana united sios pilai graun.Samting olosem 2,000 manmeri

na pikinini i pulap na kapsait longRaluana pilai graun long pilai ol kainkain spot.Siaman bilong Raluana LLG gems

Michael Wartovo i tokim WantokNiuspepa long Raluana ples olsemLLG I gat 21 wod o ples long en.Wartovo i tok dispela em i namba tutaim long kamapim ol dispela LLGgems, namba wan taim longkamapim ol dispela LLG gems emlong 2012 bipo long namba 5 PNGgems.Wartovo i tok olsem long dispela

LLG gems bai ol i makim ol pilaimanmeri long makim Raluana LLGlong go pilai long provinsal gems.Moa yet em i tok olsem bihain longprovinsal gems long mun Julai, ol baimakim ol pilai manmeri long makimIs Nu Briten na go pilai long namba6 PNG gems long Lae.

LLG gems i kamaplong Raluana

Michael Novingu i raitim

Pilai meri long Raluana ples go ap long paitim bal long LLG gems las wik.Poto Michael Novingu

LUKAUT! TURA i statim raun bilong em i go long ol sios long las wiken. Tura na 2015 Pasifik Gems Ogenaisingkomyuniti (GOC) bai raun i go long ol sios, skul na komyuniti insait long Papua Niugini long mekim awenes bilong2015 Pasifik Gems. GOC i bilip olsem sapos ol i wok bung wantaim sios, dispela ol pilai bai kamap gut. Longdispela poto yu ken lukim Tura i sekan wantaim Senia Pasta bilong Evangelical Brotherhood Church (EBC) DannyRarai, na ol manmeri i amamas long lukim Tura Poto Isaac Liri.

VAIS PRESIDEN bilong PNG Bod-ibilding Federesen AlphonseBenny i tok, bihain long namba 22Nesenel Bodibilding Sempionsiplong Goroka, bai ol i tok save longol lain husat bai stap long 2015Pasifik Gems. Dispela sempionsiplong Goroka bai kamap long 9 na10 Me.Em i tok, Federesen bai mekim

tok save tu long ol trening kem naol wok redi i go long ol ovasis resis. Benny i tok, Isten Hailans em i

wanpela provins i save kamapim olkwaliti bodibilda olsem masol manJack Viyufa na 2013 -14 MistaPNG taitel holda Steve Bomal.Em i tok, nau ye em i kosa na

teknikel kodineta bilong IstenHailans Bodibilda Asosiesen, naem i wok long givim trening nabringim planti ol bodibilda i kamantap. Na em i bilip olsem planti long ol

bai i stap insait long skwat bilongPNG long 2015 Pasifik Gem.Benny i tok amamas long

menesmen bilong Nesenel SpotInstitut (NSI) husat i wanbel na tokorait long ol bodibilda bilong em iken yusim jimnesium long treningna redim ol yet long kamapim gut-pela resis na winim bek taitel bi-long 2014.

Sape Metta i raitim

EHBBA TAITIM MASOL...Ol memba na opisa bilong Isten Hailans Bodibilda Asosiesen longbaksait lep i go long raithan em Elizabeth Benny (Presiden), Aron Daii,Albert Scott, Alphonse Benny (Hetkosa na Teknikel Kondineta) nalong fran em Selem Jim na Raxford Viyufa.

Bodibilda Federesen baimakim Pasifik Gem skwat

Page 20: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Epril 10 - 16, 2014 Wantok P25spotnius

- Wiken NSL Dro-

2015 Pasifik Gem i kamklostu nau, na ol manmeri bi-long Papua Niugini mas redilong dispela bikpela pilai. Dispela em tok bilong

2015 Pasifik Gems Eksekyu-tiv Maketing Menesa, SamKiminji, long las wiken taimmaskot Tura i raun i go longEvangelical BrotherhoodChurch (EBC) long Waigani,Pot Mosbi. Raun bilong Tura i go long

EBC em long bringim ol siosi kam insait long wok bungwantaim Pasifik Gems Oge-

naising Komiti (GOC). GOC i gat strongpela tingt-

ing olsem sapos ol i wokbung wantaim ol sios, olgetawok bilong kamapim ol dis-pela pilai bai ran gut. Ol sios lida bilong EBC i

makim maus bilong ol man-meri bilong sios, na tok ol iamamas tru long raun bilongTura i kam long ol. Ol i tok tuolsem ol i amamas long wokbung wantaim GOC longwanem ol i kam lukim olsem2015 Pasifik Gems i kamapgut. Senia Pasta bilong EBC,

Danny Rarai i tok wok bungbilong GOC wantaim ol sios

insait long kantri bai soim olmanmeri bilong ol arapelaPasifik Ailan kantri olsemPapua Niugini i gutpelakantri, na ol i no inap prettaim ol i kam na stap na pilaiinsait long kantri. “Olgeta ol arapela Pasifik

Ailan kantri i save bilip longJisas Krais, na long dispelaas, sios i mas wok bungwantaim GOC,” Pasta Raraii tok.Mista Kiminji i tok EBC em

namba wan sios insait longkantri long lukim raun Turalong ol sios. “Tura bai raun igo long ol arapela sios tu in-sait long kantri,” Em i tok.

Pasifik Gems wokbung wantaim sios

Isaac Liri i raitim

TURA! TURA! TURA!Ol manmeri bilong EBC sios i singaut na amamas long lukim Tura. Ol i amamastu long wok bung wantaim 2015 Pasifik Gems Ogenaising Komiti long kamapim gutpela Pasifik Gemslong neks yia Poto Isaac Liri.

NU Kaledonia Olimpik Komiti(NCOC) i kam long kantri nabai stap insait long kantriinap long wanpela wik. Dispela deligesen bilong

NCOC i kam long kantri longbung wantaim 2015 PasifikGems Ogenaising Komiti(GOC) na Papua NiuginiOlimpik Komiti (PNGOC)long toktok moa long ol wokredi bilong ol pilai long neksyia. Lida o mausman bilong tim

Nu Kaledonia, ChristopherDabin, em man husat i gopas long dispela deligesenwe i kam long Papua Niugini. Sif Eksekyutiv Opisa

(CEO) bilong GOC, PeterStewart i tok Nu Kaledoniaem namba wan kantri longkam long PNG long toktok. Em i tok olsem em i ama-

mas long lukim olsem NuKaledonia i kam long PNG,na em i bilip olsem Nu Kale-donia bai kisim olgeta in-fomesen ol i laikim long redigut long ol dispela gems.

Nu Kaledonia deligesen i kam long PNG

NU KALEDONIA REDI LONG PASIFIK GEMS: (L-R) Paul AntoineGrangeon, Christophe Dabin na Michel Quintin Poto GOC.

GAVANA bilong Wes NuBriten Sasindran Muthuvel naOsenia Rijonal FIFA Divelop-men Opisa Glen Turner i golukluk long ol wok bilongkamapim soka akedemi longKimbe. Bikpela ren i bin mekim na

ol wok bilong kamapim bilongdispela fasiliti i ran isi yet.Tasol ren i no bagarapim wokkonstraksen na ol wokman iwok strong yet long pinisimdispela fasiliti. Gavana Muthuvel i tok em

i amamas tru long lukimolsem FIFA i kamapim wan-pela soka akedemi long Ni-ugini Ailan rijon. Em i tok gavman bilong em

bai sanap strong na wokbung wantaim FIFA long

lukim olsem olgeta spot fasilitina tu ol arapela infrastraksalong provins i kamap gut na olpipel i benefit. “Mipela bai redi long sapo-

tim ol kain kain projek longnau na long taim bihain,” emi tok. Gavana Muthuvel i tok tenk

yu tu long FIFA long givim tokorait long ol arapela spot tulong yusim dispela fasiliti. “Dispela soka fasiliti bai no

inap helpim ol soka manmeritasol, nogat, em bai helpim olarapela spot olsem volibal,basketbal na tenis,” em i tok. Kimbe Soka Akedemi bai

kamap namba tu sokaekedemi insait long kantri.Namba wan akedemi i staplong Lae. Na dispela soka

akedemi bai wok bung wan-taim provinsal gavman. Mista Turner i makim maus

bilong FIFA na tok tenk yulong provinsal gavman longsapotim projek olsem nambatu sponsa. Em i no isi long wok wan-

taim gavman tasol mi gatbilip olsem provinsel gavmanbilong Wes Nu Briten bai wokgut wantaim FIFA longhelpim ol yangpela soka pi-laia husat i gat planti skil nasave. Dispela fasiliti bai gat wan-

pela konprens rum, wanpelaedministresen haus, wanpelajimnesium wantaim ablusenlong graun flo, na 20 rumakomodesen fasiliti longnamba wan flo.

FIFA wok bung wantaim Wes Nu Briten

Gavana bilong Wes Nu Briten Sasindran Muthuvel na Glen Turner bilong FIFA i sanap wantaimol wokman husat i wok hat nau long sanapim Soka Akedemi long Kimbe.

OL manmeri long Lihir husat isave pilai na bihainim basket-bal bai gat ol gutpela ples bi-long pilai na trening bihainlong Bank South Pacific (BSP)i sapotim ol na stretim basket-bal fasiliti long Lihir SekenderiSkul. Aninit long Komyuniti Pro-

jeks Inisitiv program bilongBSP, ol wokmanmeri bilongBSP brens long Lihir i go pasna stretim ol basketbal kot in-sait long skul. Ol pipel bilong ol komyuniti

i stap klostu long skul bai kisimhelpim tu long dispela projektu.BSP brens menesa Kalat

Tiriman i bin stap long opimdispela projek. Dispela basketbal fasiliti

nau i gat ol nupela hup nabasket, na ol i penim long grin-pela kala long makim sapot bi-long BSP. “BSP i amamas long

kamapim dispela projek longLihir Sekenderi Skul. Olpikinini bilong yumi bai nidim

ol dispela kain samting longkamap ol gutpela spot man-meri, na stap helti, na mekimgut long skul bilong ol,” Mis Ti-riman i tok. Em i tok BSP i opisal

sponsa bilong 2015 PasifikGems, na BSP i amamas longsapotim ol spot insait long olskul na long ol komyuniti. Ol wokmanmeri bilong BSP

brens long Lihir i bin yusimbikpela taim bilong ol inaplong foapela wik long pinisimdispela projek.

BSP helpim Lihir Sekenderi Skul

Page 21: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Raun 5 Poins Lata

P26 Wantok Epril 10 - 16, 2014 nrlnius

Mande: Epril 14, 2014

Pos Tim W B L D Pts1. Titans 4 1 82. Bulldogs 3 2 63. Broncos 3 2 64. Panthers 3 2 65. Tigers 3 2 66. Dragons 3 2 67. Sea Eagles 3 2 68. Eels 3 2 69. Storm 3 2 610. Roosters 2 3 411. Cowboys 2 3 412. Rabbitohs 2 3 413. Raiders 2 3 414. Warriors 2 3 415. Knights 1 4 216. Sharks 1 4 2

Fraide: Epril 11, 2014

Sarare: Epril 12, 2014

Sande: Epril 13, 2014

Brookvale OvolSea Eagles Vs Sharks

GIO StediumRaiders Vs Knights

Pirtek StediumEels Vs Roosters

Eden ParkWarriors Vs Bulldogs

CBus Super Stedium Titans Vs Broncos

Sportingbet Stedium

Campbelltown StediumW/Tigers Vs Cowboys

AAMI Park

Storm Vs Dragons

SPOTS DR0RAUN 6

Panthers Vs Rabbitohs

QRL Intrust Super Cup draw Pos Tim W B L D Pts 1. Pride 5 12 2. Devils 5 10 3. WM Seagulls 4 8 4. Ipswich Jets 4 8 5. Magpies 3 8 6. Tigers 3 7 7. Hunters 2 7 8. Redcliffe Dolphins 2 7 9. Burleigh Bears 2 610. TH Seagulls 1 411. Mackay Cutters 1 412. CQ Capras 0 313. SCoast Falcons 0 0

Raun 6 poins lata

Ol poto na stori i kam long NRL websait SHARKS: Hapbek bilong ol SharksJeff Robson husat i binkisim bagarap, i kambek insait long skwatlong las wik Sarere na ihelpim tim bilong emlong winim namba wangem bilong ol bilong dis-pela yia egensim War-riors.

TITANS: Kosa bilong ol Titans JohnCartwright i tok amamas long Ash-ley Harrison bihain long em i harimolsem Ashley bai pinis pilai longpinis bilong dispela yia. Kosa Cartwright i tok Ashley i pilailong NRL inap long 15 yia olgetana ol Titans bai kisim taim longpainim wanpela pilaia olsem em.

COWBOYS: Yangpela pilaia bilong CowboysMichael Morgan i laik kamapnamba wan fulbek long NRL.Michael i ken pilai long olgetaposisen long beks. Em i ama-mas long Kosa bilong em PaulGreen i gat bilip long em naputim em insait long skwat.Michael i tok em i gat planti moawok long mekim long kamapolsem Billy Slater na AnthonyMinichiello.

KNIGHTS:Alex McKinnon husat i bin kisim bagarap bai lusim hau sik na gobek stap wantaim famili bilong em. Kosa bilong Knights WayneBennett i tok klap bai sapotim famili bilong em long wanem wok oli mekim long lukim olsem Alex i kamap gut na stap orait.

Page 22: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Epril 10 - 16, 2014 Wantok P27olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Able Building Complex long Central Waigani, NCD.

Ol spoteksen potolong wiken...

Ol Poto Nicky Bernard.

APIM MI ISI YA: A gret ragbi yunien eksen long Monia Paklong Pot Mosbi.

2 PAPA NA MAMA BILONG MONIA PAK: Nick Kimbi wantaim meri bilong emsave slip kirap long Monia ragbi yunien pak insait long Mosbi. Dispela pilaigraun tupela save lukautim na klinim taim pilai pinis long wiken. Long wiken,Nick i save raun na kisim liklik toea long ol mama salim kaikai na kol wara longsait bilong pilai graun long wanem ol save lusim ol pipia bilong ol. Sampela taimNick save sanap long get na kisim get fi na meri bilong em save raun kisim manilong ol mama. Dispela tupela famili save slip long wanpela olpela kontena longsait bilong pilai graun long Monia ragbi pak. Poto na Stori Nicky Bernard.

3 STAP LONGWE: Pilaia bilong Uni i pusim pilaia bilong Difens long prisisenfainal. Uni i winim dispela pilai.

4 TROMOI KAM: Resin bilong Gazelle i redi long paitim bal long gren fainal pilaibilong ol A gret man. Gazelle i lus long United Brothers 5-1.

Page 23: (NCD) 5. Kowi Opoka (WHP) Winmani bilong LNG bai bekim dinauwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2014/Wantok_namba_2066.pdfol bisnis olsem LNG na ol narapela long namel bilong

Wan wik: Fonde, Epril 10 - 16, 2014.Isu 2066

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

PNG Huntersredi longraun 7

Isaac Liri i raitim

BIHAIN long raun namba 6bilong Intrast Supa Kap,ol PNG Hunter i sindaunnamba 7 long lata bihainlong namba tu lus bilongol long las wiken we ol Ip-swich Jets i winim ol 25-12.Ol Hunter i gat 7 poin long

lata, na ol i bilip olsem ol iluksave pinis long ol asuabilong ol long las wiken na oli redi long pilai egensim olTweed Head Seagulls dis-pela wiken long Kokopo. Pawaful senta bilong ol

Hunter Thompson Teteh baimekim kam bek bilong emlong dispela wiken bihainlong em i mis aut long laswik gem.Ol dokta i bin tokim Teteh

long no ken pilai long las wiklong wanem em i no binstap fit long pilai, na em i binmalolo. Lainap bilong ol Hunter

long dispela wiken bai i stapolsem 1. Adex Wera 2.Garry Lo 3. ThompsonTeteh 4. Albert Patak 5.George Benson 6. IsraelEliab 7. Roger Laka 8. Tim-othy Lomai 9. WartovoPuara 10. Gonzela Urakusie11. David Loko 12. Sebast-ian Pandia 13. Dion Aiye 14.Noel Zeming 15. WillieMinoga 16. Lawrence Tu’u17. Adam Korave 18.Brandy Peter 19. EdwardGoma 20. Esau Siune.Mark Mexico i no stap

long skwat long wanem emi sainim wanpela kontrakwantaim Cronulla Sharkslong NRL.

INSAIT: Intrast Supa Kap Dro- Pes 26

Ol spot poto- Pes 27

EM ON GEN: Digicel Kap bai i on gen long dispela yia. Ol wankain tim husat i bin stap insait long dispela kompetisen long lasyia bai i stap yet na pilai. Wanpela nupela samting tasol em long ol rul bilong ol fainel. Dispela yia bai lukim top 8 tim i go insaitlong fainel. Digicel Kap i kisim K900, 000 long Digicel long ranim kompetisen long dispela yia. Poto Nicky Bernard.