Su aritma dogada dogal bir proses olarak işlerken dünya nüfusunun kalabaliklaşmasi,

sanayileşme gibi su kaynaklarinin hizla kirlenmesine ve temiz su kaynaklarinin giderek

tükenmesine yol açmiştir. Insanlik bu noktada yapay ve hizli yöntemlerle suyun arindirilmasi

metodlarini bulma yoluna gitmek zorunda kalmiştir. Birçok insan günümüzde su aritma

kelimesini antipatik olarak karşilamaktadir. Halbuki dogal kaynak sulari diye adlandirilmiş

olan sular bile aritilmiş sudur. Doganin arittigi su insanligin teknolojide bilinçli bilinçsiz hizli

bir şekilde ilerlemesi ile yetersiz kalmaktadir. Bugün birçok yeralti suyu yeryüzüne kirli bir

şekilde çikmaktadir. Maalesef doganin aritma kapasitesine zarar vermiş durumdayiz. Burada

insanligin yapabilecegi iki husus var. Birincisi kirletmiş oldugumuz sulari arindirma işlemi ile

doganin kendi aritabilecegi seviyelerdeki kirlilik durumuna getirmek (atiksu aritimi) ikincisi

doganin çabuk aritamadigi temiz su kaynaklarini da yine aritma işlemi ile sagligimizi

bozmayacak seviyelere getirmek (su aritma ya da temizsu içme suyu aritimi). Tabi yaşam

kaynagimiz suyu ve çevremizi kirletebilecek diger unsurlar da (hava, kati atik, vs.) göz

önünde bulundurulmali ve doganin aritma kapasitesini bilerek ona aşamayacagi yük

getirmemeliyiz.

PEKİ SU ARITMA İŞLEMİNASIL YAPLIR

. Yüzeysel sular çeşitli etmenlerle kirlenir, buharlaşma vasıtasıyla suyun en saf hali gökkyüzüne taşınır ve bu su yine çoğunlukla temiz bir kaynak olarak gökyüzünden yeryüzüne inerek canlı yaşamının devamını teşkil eder. Yine yüzeyde çeşitli etmenlerle kirletilen sular topraktaki çeşitli katmalardan geçerek bir süzülme (filtrasyon) vasıtasıyla barındırmış olduğu kirliliklerden arınır. Tabi suyun burada tamamen saf halde olduğu beklenemez. Yeraltında bulunan çok çeşitli kayaçlar su içerisinde çözünerek suya farklı özellikler kazandırır. Bu işlemler yeraltında yüzlerce yıl sürebilmektedir. Şifalı suların çoğunluğu bu şekilde oluşmuştur. Yapay olarak icat edilen su arıtma teknikleri de yine doğadan ilham alınarak gerçekleştirilmiş tekniklerdir. İnsanoğlunun bekleyecek zamanı kalmamıştır. Bu yüzden doğadaki su arıtma prosesi taklit edilerek doğadan çok daha hızlı bir şekilde arıtma işlemini gerçekleştirebilmemiz gerekmektedir. Suyun yer altında ilerleyerek kirliliklerinden arınması takip edilerek kopyalanan filtrasyon sistemleri bilimin de katkısıyla doğadakinden çok daha hızlı sonuç vermektedir. Yine doğadan esinlenerek iyon değişimi prensibi ile sudaki kirlilikler zararsız olam maddelerle yer değiştirmek suretiyle arındırılmaktadır. Bitkilerdeki osmatik basınç farkından çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçişin tersinden esinlenerek reverse osmosis (RO, ters osmoz) su arıtma sistemleri icat edilmiştir.

. Ancak günümüzün teknolojisinde bile su içerisindeki zararli yararli madde ayirimi yapip

aritma işlemi yapilamamaktadir. Ancak suyun saflaştirildiktan sonra istedigimiz özelliklere

getirilebilmesi mümkündür. Buna karşin dogadaki çeşitli sular bulunduklari ortam

münasebetiyle farkli özellikler gösterebilmektedir. Bu özellikleri saglayan dogal mineraller ve

su moleküllerinin yapisidir. Su saflaştirildiktan sonra bu minerallerin ilavesi ile su

moleküllerine bu özellikler tekrar kazandirilabilmektedir. Bu şekilde etkin bir su aritma

prosesi işlemiş olacaktir.

MEKANİK ÖN TEMİZLEME İŞLEMİ

Ön aritmada atiksudaki kagit, paçavra, plastik, metal gibi iri kati maddeler ile kum ve yag-

gres gibi maddelerin ayrilmasi işlemi uygulanmaktadir. Bu maddeler bu aşamada

uzaklaştirilmadigi takdirde pompalar ve çamur giderme ekipmanina, vanalara, borulara

zarar vererek aritmada problemlere yol açabilir. Askida katilari gidermek için de bazen

ince izgaralar ve elekler kullanilir.

a)ElemeKaba Izgaralar: Kaba izgaralar koruyucu ekipman olduklarindan ilk ünite olarak

kullanilirlar. En yaygin olarak kullanilan kaba izgaralar: çubuk izgaralar, elekler ve

ögütücülerdir. Çubuk izgaralar, elekler ve ögütücülerle ilgili özet bilgi Tablo 4.1 de

verilmiştir. Endüstriyel atiksu aritma tesislerinde kaba izgaralara gerek olmayabilir.

Çubuk izgaralar: Izgara araligi 20-40 mm mertebesinde olup evsel atiksu ile gelebilecek

40 mm’den iri maddeler (çöp, naylon, ahşap malzeme v.b) izgarada tutulur ve zaman ayarli

temizleme mekanizmasi ile taranarak atiksudan uzaklaştirilir. Bu maddelerin aritma

tesisinde mevcut mekanik ekipmanlara zarar vermemesi ve boru hatlarinda tikaniklik

yaratmamasi için mutlaka uzaklaştirilmasi gereklidir.

b)Kum tutucularBurada kum olarak tanimlanan maddeler, kum, taş, cüruf gibi yogunlugu veya çökelme

hizi, biyolojik aritimda parçalanabilen organik maddelere kiyasla daha yüksek olan

maddelerdir. Yumurta kabuklari, kemik parçaciklari, tohumlar, kahve parçaciklari ve

yemek artiklari gibi organik parçaciklar da bu kapsama girmektedir. Kum olarak giderilen

maddeler çogunlukla inert ve oldukça kurudur. Kum kompozisyonu çok farkli olabilir.

Üç tip kum tutucu vardir:

• Yatay akişli, dikdörtgen veya kare planli

• Havalandirmali,

• Vorteks akimli.

Aritma sistemlerinde dengelemenin amaci atiksu karakteristiklerindeki degişiklikleri

minimize ederek aritim kademelerinde optimum şartlari saglamaktir. Dengeleme ünitesinin

boyutu ve tipi atik suyun miktari ve degişimi ile ilgilidir. Dengeleme tanki, atiksu

debisindeki farkliliklari ve üretimden dolayi zaman zaman atilan veya istemeyerek dökülen 79

bazi konsantre atiksu akimlarini biriktirebilecek boyutta dizayn edilir

c)Ön ÇöktürmeÖn çöktürme, hareketsiz şartlarda özel tasarimi yapilmiş çöktürme tanklarinda çökebilen

ve yüzebilen katilarin ayrilmasidir. Ön çöktürme tanklarinin üç ana fonksiyonu vardir:

• Çökeltme ile sividan katilari (çamur) ayirma,

• Yüzdürme ile sividan katilari (köpük, yag, yüzen birikintiler) ayirma,

• Katilari yogunlaştirma.

SEDİMENTASYONSuda asili maddelerin dibe çökmesini saglayan fiziksel aritma prosesine sedimentasyon adi

verilir. Sedimentasyonun düzgün bir şekilde yapilmasi için siviyi titizlikle transfer edecek pompa

sistemlerine ihtiyaç vardir. Bu pompa sistemleri, çöken maddenin pompadaki önemli parçalarla

temas etmesini engeller ve aşinmayi azaltir.

Koagülasyon ve FlotasyonKoagülasyon ve flokülasyon prensip olarak kollidal

ve askidaki kati maddelerin tümünün floklar haline

getirilmesi anlamina gelmektedir. Oluşan bu floklar

daha sonra çökeltme ile sudan uzaklaştirilmakta ve

sudaki kolloidal ve asili halde bulunan kirlilik veren

maddeler giderilmiş olmaktadir.

Koagülasyon ve flokülasyon işleminin kullanildigi

aritma tesislerinde bu sistemlerin

boyutlandirilmasinda önce verimlilige etki eden

faktörlerin bilinmesi gerekir. Bu faktörler, ham

suyun bulanikligi, sudaki kolloidlerin ve askidaki

kati maddelerin miktar ve özellikleri, suyun pH

degeri, koagülasyon ve flokülasyon prosesinin

çeşidi, hizli ve yavaş kariştirmada bekleme süreleri,

suyun sicakligi ve alkalinitesi, sudaki iyonlarin

miktar ve özellikleri ve kullanilan kimyasal

maddelerin cins ve dozu olarak sayilabilir.

Iyi bir koagülasyon için gerekli optimum koagülant

dozunu belirlemek için laboratuar şartlarinda

gerçekleştirilecek jar-test deneyinden yararlanilir.

jar-test deneylerinin planlanması, analizi ve sonuçların

değerlendirilmesinde de kullanılabilmektedir ve su sıcaklığının

15 ° C ile 25 C

olması halinde iyi sonuçlar vermektedir (AWWA, 1990).

Su sıcaklığının düşük olması halinde daha dikkatli

kullanılması gerekmektedir. Düşük sıcaklıkların tüm

arıtma işlemlerinde olumsuz etkiye sahip olduğu

bilinmektedir. Koagülant madde olarak alüminyum

sülfat kullanılması halinde en etkili koagülasyon,

pH’ nın 4.8 ile 6.8 değerleri arasında

gerçekleşmektedir

FİLTRASYON : Suda çözünmeyen kum. kil ve tortu gibi kati maddeleri fiziksel olarak aritmak;su içerisinde tat,

koku ve renk olarak açiga çikan organik maddeleri kimyasal olarak aritmak; bu aritim

aşamalariyla suyu tortusuz,renksiz ve berrak bir hale getirme işlemine filtrasyon denir.

KUM FİLTRE ÇEŞİTLERİa) Yavaş süzen kum filtreleri; 1827 yilinda Simpson tarafindan kullanilmiştir. Bu süzgeçler, 2,5-3

metre derinliginde betonarme havuzlar olup, bir tesisteki süzgeç yüzeyleri toplami 1000-6000

m2dir. Havuz tabani belirli egilimdedir. En altta dayanikli tugla tabakalari üzerine yerleştirilmiş

60-80 cm kalinliginda taş ve kaba çakil tabakasi, sonra 2-3 cm tane büyüklügündeki çakillardan

5-10 cm'lik bir tabaka, bunun üstünde de 1-1,5 cm büyüklügünde çakillardan 10 cm kalinliginda

bir tabaka, en üstte yine, 0,5 cm büyüklügündeki çakildan veya kumdan yapilmiş bir tabaka

bulunur. Bu tabakalarin görevi üstüne konacak olan süzücü kum tabakasini tutmaktir. En üste

konulan saf silisli kum taneciklerinin çapi 0,5-1,5 mm olmalidir. Kumun yüksekligi bir metredir.

Üstte 1 m su bulunur.

Süzgeç olarak kullanilan kum havuzlarinin önce altindan basinçli su verilerek hava

habbeciklerinin çikmasi ve kumlarin iyice yerleşmesi saglanir. Sonra 12 saat dinlendirilir ve

süzülecek su yukaridan gönderilir. Su yüksekligi belli bir seviyeye gelinceye kadar alttan su

birakilmaz. Bu su 24 saat bekletilir ve ondan sonra vanalar açilarak üstten ham su gönderilerek

süzgeç çaliştirilir. Bu süzgeçlerden geçen su oldukça berraktir. Mikroplarin yaklaşik % 98'i

tutulmuştur. Geriye kalan mikrop % 1-2 bile olsa patojen mikrop ihtimali düşünülerek

ilaçlanmasi(dezenfekte edilmesi) gerekir. Bu süzgeçler m2 yüzey başina 10 m3/gün su verirler.

Tikaninca yikanirlar.

b) Çabuk süzen süzgeçler: Bunlar ilk defa 1885 yilinda uygulandi. Yavaş süzen süzgeçlere göre

daha küçük çaptadir. Bu süzgeçler kimyasal metodlarla ilk temizligi yapilmiş sulari süzerler.

Bazan da ilk süzgeç olarak kullanilirlar. Bu süzgeçin kumlari 0,35-1 mm büyüklügündedir. Kum

tabakasi yüksekligi 70 cm kadardir. Diger tabakalar yavaş süzen süzgeç gibidir. Bu süzgeçlerin

temizligi hemen hemen hergün veya günaşiri yapilir. Önce alttan basinçli hava, sonra basinçli su

vererek temizligi yapilir. Bu süzgeçler diger süzgeçten 20-30 misli küçük oldugu halde süzme hizi

10 defa daha çoktur.

Bu süzgeçlerden geçen sular iyice kokusuz, renksiz ve gayet berraktir. Yalniz mikrop tutma

kabiliyeti yüzde 70-80 kadardir.

c) Küçük süzgeçler: Bunlar az masrafli küçük süzgeçler olup, az bir su ihtiyacini karşilamak için

kullanilir. Bu süzgeçlerin süzücü kismi, taş, kömür, porselen, selüloz gibi maddelerden yapilir.