Ključne riječi: prirodni rariteti, turističke desti-nacije, rijeke, jezera, planine, pećine Bosne iHercegovine

SAŽETAK

Prirodni /geološki/ rariteti u svijetu privlačepozornost turista i drugih znatiželjnika. Ko ne bipoželio da obiđe aktivni vulkan Etnu,Simpsonovu pustinju, pećinu Cango, Starca izStorra, jezero Inari, Kamenu šumu i druge mnogo-brojne destinacije koje su opisane u knjizi „Svačuda svijeta“ – vodič kroz najveće prirodne ljepote.

Poznato je da prirodnih destinacija ima i uBosni i Hercegovini: vrela rijeka Bune, Rakitnice,Plave vode, Vjetrenica, Bijambare, Djevojačkapećina, planine Igman, Vlašić, Bjelašnica,Prokoško i Panonsko jezero i mnogi drugirariteti..

Key-words: natural rarities, turistical destina-tions, rivers, lakes, mauntines, caves of Bosnia andHersegovina

SUMARRY

Natural (geological) rarities atract interest ofturists and others.

Who wouldnt like to see Etna- the activ vul-cano, Simpson's desert, Elder from Storr, Inari

lake, Rock-wood and other numerous destina-tions all described in book: ''All wonders of theworld"- the guide trought greatest natural beuties.

It is well-known that Bosnia and Hersegovinahas destinations of natural beauties, too. Springsof the rivers Buna, Rakitnice, Plave vode, andothers, caves such is: Vjetrenica, Bijambare,Djevojacka pecina, mauntines like Igman, Vlasic,Bjelasnica, ..., Proko, as well as Panonsko jezero,and many others rarities.

1. UVOD

Nastanak zemljine kore, prostora na kojem sečovječanstvo razvija, posljedica je evolutivnediferencijacije sedimentnih, magmatskih i meta-morfnih procesa u geološkom prostoru i vre-menu. Suglasno stvaranju stijenskih masa, nasta-je različit heterogen litološki sastav zemljine kore,kao jedinog očvrslog dijela Zemlje kao planete.Izdiferencirana heterogenost u litološkom razvo-ju zemljine kore je osnova na kojoj je omogućenživot biljnog i životinjskog svijeta, pa i čovjekakao najsavršenijeg bića.

Stvorena litološka heterogenost na zemljinojkori, karakteriše se po heterogenosti hemijskog imineraloško-petrografskog sastava te različitimfizičko-mehaničkim karakteristikama očvrslih sti-jenskih masa. Kada bi zemljina kora bilahomogena, najvjerovatnije ne bi došlo da razvo-ja čovječanstva.

NEKI PRIRODNI RARITETI BOSNE I HERCEGOVINE KAO TURISTIČKE DESTINACIJE

SOME OF THE NATURAL RARITIES OFBOSNIA AND HERZEGOVINA ASTURISTIC DESTINATIONSRamo Kurtanović , Nermina Omerhodžić Federalni zavod za geologiju, Sarajevo

STRU^NI ÈASOPIS UNIVERZITETA U TRAVNIKU

UNIVERZITETSKA HRONIKA

16

Izlaganje sa naučnog skupa

Hemijski i mineraloško-petrografski sastav sti-jenskih masa u mnogome određuju tvrdoću sti-jene, njenu otpornost na egzogene uticaje /uticajvode, sunca i svih drugih pratećih pojava/, koje ječovjek svojom djelatnošću morao savladavati odpočetka formiranja civilizacije pa sve do današn-jih dana.

Jasno je da različite stijene imaju različite fiz-ičko-mehaničke karakteristike, što se u osnovisvodi na to da li se određena stijena može lakše,teže ili nikako obrađivati. Obrada stijene naroči-to je važna, ako se obrađuje kao poljoprivrednozemljište, ali je bitno korištenje stijene i ruda zarazvoj civilzacije.

Korištenje kamena u razvoju civilizacije, poz-nato je kao kameno doba.Periodi ovladavanjakorištenjem metala u razvoju čovječanstva poz-nata su kao željezno i bronzano doba. Sada jeglobalno doba, što opet imamo da zahvalimo siro -vinama /razni elementi i njihova prirodna jedinje -nja/, koja se koriste u savremenoj tehnologiji. Dakle,razvoj civilizacije u stalnoj je vezi sa korištenjemresursa koji se nalaze na i u zemljinoj kori.

Raznolikost litološkog sastava zemljine kore usvijetu, pa i u Bosni i Hercegovini, je baza zarazvoj društvene zajednice.

Poznato je da su se naseobine izgrađivale ublizini vodenih tokova, na zemljištima koja su semogla obrađivati, što je bilo naročito važno, svedo sredine XX vijeka. Tehičkim napretkom čov-ječanstva gubi se značaj očuvanja humusnogzemljišta, a i vodosnabdijevanje svakog domaćin-stva praktično može biti riješeno.

Geološko oblikovanje zemljine kore završenoprije nego se čovjek nastanio na njoj. No stalnaborba za egzistenciju nije posebno privlačilačovjeka na razgledanje prirodnih pojava koje gaokružuju, sve do industrijalizacije društva.

Industrijalizacijom društva, enormno se mije -nja način življenja čovjeka. Čovjek kao društvenobiće postaje komunikativan, i što je posebnovažno pokretan i znatiželjan za upoznavanjenepoznatih zemalja, njenih kultura i običaja.

Sve postaje interesantno da se vidi, obiđe izabilježi. Analitičkim skupljanjem zabilježeno,objavljuje se u pisanim i elektronskim medijima.Kao produkt putovanja, štampana je i knjiga „Svačuda svijeta“. Tamo su prezentirani tekstom ifotografijama prirodni /geološki/ rariteti, koji suveć postali prestižne turističke destinacije. Tamo

su opisani: Etna, Simpsonova pustinja, ŠpiljeCango, Kanjon rijeke Blyde, Starac iz Storra, jeze-ro Inari, Yunnanska kamena šuma, Gorje Brooks,i mnogi drugi prirodni fenomeni.

2. PRIRODNI RARITETI U BOSNI IHERCEGOVINI

Bosna i Hercegovina nastala je u specifičnimgeološkim uslovima. Očvršćavanje i oblikovanjenjenog dijela zemljine kore je vršeno u mag-matskim, metamorfnim i sedimentnim uslovimarazvoja od paleozoika kao najstarije periode dokvartara odnosno današnjeg recentnog doba.

Međusobni odnosi različitih litoloških članova,dobijeni u procesu oblikovanja prostora Bosne iHercegovine, pored „uobičajnih odnosa stijen-skih masa“, sreću se živopisni krajolici terena,koje privlače posebnu pažnju istraživača ali i tur-ista i drugih namjernika.

Posebnu pažnju privlače: vrela rijeka Bune,Rakitnice, Plave vode i druga, pećine Vjetrenica,Djevojačka pećina, planine Igman, Vlašć,Bjelašnica, Prokoško i Panonsko jezero i mnogidrugi rariteti.

2.1.PlanineU geološkom pogledu bosanskohercegovačke

planine najvećim dijelom su tektonskog pori-jekla, a samo nekoliko eruptivnog. Današnji obli-ci planina izmodelirani su erozijom.Bosanskohercegovačke planine imaju generalneelemente pružanja sjeverozapad – jugoistok, štoodgovara dinarskom pravcu pružanja. Planine sapreko 2000 m nadmorske visine su: Zelengora,Lelija, Bjelašnica, Vran, Treskavica, Vranica,Plasa, Prenj, Čvrsnica, Volujak i Velika Ljubišnja,dok još cca šezdest /60/ planina ima nadmorskuvisinu preko 1500 m (slika 1).Planina sa najvećomkotom u Bosni i Hercegovini je Maglić /nv 2 386 m/.

2.2.JezeraJezera na teritoriji naše zemlje u genetskom

smislu su u vezi sa tektonskim predispozicijamaili su u vezi sa morfoskulpturnim oblicima u relje-fu.

Prirodna planinska jezera su rasprostranjena ugorsko-planinskim predjelima. Obično leže nagranici šume i planinskih rudina – pašnjaka.

STRU^NI ÈASOPIS UNIVERZITETA U TRAVNIKU

UNIVERZITETSKA HRONIKA

17

Nastala su oko ponora i uzvodno od njih,različitim erozionim procesima. Ovom tipu je -zera pripadaju: Orlovačko, Štirinsko, Kotlaničko,Kladopoljsko, Borilovačko jezero na Zelengori;Veliko, Malo, Blatno, Bijelo jezero na Treskavici.

2.3.Jezera Izdvojena na tektonskim predispozicijama su

ona u kraškim poljima. Ovom tipu pripadajujezero u Glamočkom polju, Blidinje jezeroizmeđu Čvrsnice i Vrana, Kukavičko uKupreškom polju.

2.4.PećinePodzemni kraški oblici /pećine/, su veoma

rasprostranjeni u Bosni i Hercegovini, kako uvanjskoj krečnjačkoj zoni Dinarida, tako i uunutrašnjim Dinaridima. Najpoznatije su

Vjetrenica u Popovom polju, kod mjesta Zavale uHercegovini, Vlasinaša kod Foče, Mračna pećinau kanjonu Prače, Propastva kod Višegrada,Bijambarska pećina na Nišićkoj visoravni kodnaselja Srednje i mnoge druge.

Vjetrenica u Popovom polju, kod mjestaZavale u Hercegovini, dugačka je preko 10 km,dok Vlasinaša kod Foče ima dužinu preko 2 km.Ostale poznate i istražne pećine su manjih duži-na. Mračna pećina u kanjonu Prače u naseljubana Stjepana, dugačka je oko 1100 m. PećinaPropastva kod Višegrada dužine je 450 m, dok jeBijambarska pećina na Nišićkoj visoravni kodnaselja Srednje, duga 440 m.

U zavisnosti od geološko - tektonskih i egzogeno-korozionih karakteristika u pećinama su se formi-

STRU^NI ÈASOPIS UNIVERZITETA U TRAVNIKU

UNIVERZITETSKA HRONIKA

18

rali karakteristični kraški pejzaži izraženi kaotipovi krša.

Kraški tipovi pejzaža su: ljuti škraparski krš,visoki boginjavi krš, pokriveni i zagašeni krš izeleni krš. Pored ovih izdvojenih kraških oblikapostoje i kraški landšafti kao kompleksi kraškihoblika .

Nakit Bijambarske pećine

Područje Bijambara se nalazi neposredno uzmagistralnu cestu Sarajevo-Tuzla na cca 30 km odSarajeva.

Na optimalnoj nadmorskoj visini od cca 950m, u gustoj četinarskoj šumi, naslonjeno nalivade, identifikovano je pet špilja i dva vodotokakoji stvaraju jezera sa ponorima i veoma kvalitet-nim zrakom koji pruža izuzetne uslove za opuš-tanje posjetilaca.

Središnji dio Bijambara je enklava krasa sasvim njegovim karakteristikama, a najpoznatija jenajveća dvorana od cca 60 m, koja je zbog svojeakustučnosti nazvana Muzička dvorana.

Rijeka Rakitnica izvireiz nekoliko obronakaBjelašnice, blizu selaRakitnice (na cca 1.500metara n/v, i ulijeva se uNeretvu na planinskojtromeđi Bjelašnica-Visočica-Prenj (na n/v cca 300 metara),nedaleko od Boračkog jezera.Rijeka i selo su dobili ime povrbi rakiti kojom je gornji tokobrastao

STRU^NI ÈASOPIS UNIVERZITETA U TRAVNIKU

UNIVERZITETSKA HRONIKA

19

20

UNIVERZITETSKA HRONIKA

STRU^NI ÈASOPIS UNIVERZITETA U TRAVNIKU

2.5.RijekeHidrografska i hidrološka razno-

likost Bosne i Hercegovine rezultat jeveoma složenih geološkog/prirodnog/ sastava terena.Bosanskohercegovački riječnitokovi pripadaju slivovima Crnog iJadranskog mora.

Riječni rariteti između ostalihsu vrela Bune i Bosne, te Plavevode u Travniku, zatim tokovi rije-ka Neretve, Rakitnice i mnogihdrugih

Rijeka Rakitnica izvire iz neko-liko obronaka Bjelašnice, blizusela Rakitnice (na cca 1500 metaran/v, i ulijeva se u Neretvu naplaninskoj tromeđi Bjelašnica-Visočica-Prenj (na n/v cca 300metara), nedaleko od Boračkogjezera. Rijeka i selo su dobili imepo vrbi rakiti kojom je gornji tokobrastao.

Bosna je rijeka u Bosni iHercegovini. Izvire iz kraških vrelau selu Vreoci u blizini Ilidže u pod-nožju planine Igman na 500 mnadmorske visine. Sam lokalitetizvora se naziva Vrelo Bosne i poz-nato je sarajevsko izletište.

Izvor (Vrelo) Bosne

21

UNIVERZITETSKA HRONIKA

STRU^NI ÈASOPIS UNIVERZITETA U TRAVNIKU

3.ZAKLJUČAKPrirodno naslijeđe svake zemlje je resurs koji njeni

stanovnici moraju sa ljubavlju čuvati i biti na njegaponosni.

Rijeke, pećine, jezera, planine i drugi geološki drag-ulji su od neprocjenjive vrijednosti za stanovništvoBosne i Hercegovine.

Nedvojbeno, putem administrativnih mjera organavlasti Bosne i Hercegovine i nevladinih organizacija-ljubitelja prirode treba sve učiniti da se očuva prirodnonaslijeđe. Smišljenim pristupom pojedine prirodneraritete treba kandidovati kao opće svjetske destinacijekako bi bili upoznati ljubitelji prirode, čime će se inten-zivno razvijati turizam kao prateća privredna grana.

LITERATURAKurtanović, R; Omerhodžić, N;

/2007/: The condition of ecologi-cal environment in function ofexplotation of abandened ironand lead deposit in municipalityVares in Bosnia and Herzegovina,ProGeo The 12–th RegionalConference on Geoconservationand ProGEO Working Group 1Annaul Meeting, Ljubljana,

Radulović, O: Stalaktiti u doli-ni Uvca, JAT JAT NewReview,decembar 2000/januar 2001