๑

พระไตรปฎกเลมท ๒๕ สตตนตปฎกท ๑๗ ขททกนกาย ขททกปาฐะ ธรรมบท อทาน

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๑. สรณคมน

พระสตตนตปฎก

ขททกนกาย ขททกปาฐะ _____________

ขอนอบนอมพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

๑. สรณคมน

วาดวยการถงพระรตนตรยเปนสรณะ๑

ขาพเจาขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ

ขาพเจาขอถงพระธรรมเปนสรณะ

ขาพเจาขอถงพระสงฆเปนสรณะ

ขาพเจาขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ แมครงท ๒

ขาพเจาขอถงพระธรรมเปนสรณะ แมครงท ๒

ขาพเจาขอถงพระสงฆเปนสรณะ แมครงท ๒

ขาพเจาขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ แมครงท ๓

ขาพเจาขอถงพระธรรมเปนสรณะ แมครงท ๓

ขาพเจาขอถงพระสงฆเปนสรณะ แมครงท ๓

สรณคมน จบ

เชงอรรถ :

๑ สรณะ หมายถงสงทท าลาย ขจดปดเปา บรรเทาทกข ภย และกเลส การยดถอพระรตนตรยเปนสรณะ

กเพอเปนเครองชวย ท าลาย ขจดปดเปาทกข ภยและกเลสตาง ๆ ในจตใจใหหมดสน (ข.ข.อ. ๑/๖-๗)

อนง การเปลงวาจาถงพระรตนตรย ถอเปนการบรรพชาและอปสมบทในสมยตนพทธกาล เรยกวา

ตสรณคมนปสมปทา (การอปสมบทดวยไตรสรณคมน) (ว.อ. ๓/๓๔/๒๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑ }

๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๒. ทสสกขาบท

๒. ทสสกขาบท

วาดวยสกขาบท๑ ๑๐ ประการ

๑. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากการฆาสตว

๒. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากการถอเอาสงของท

เจาของมไดให

๓. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากพฤตกรรมอนมใช

พรหมจรรย๒

๔. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากการพดเทจ

๕. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท๓ คอเจตนางดเวนจากการดมน าเมาคอสรา

และเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท

เชงอรรถ :

๑ สกขาบท แยกศพทอธบายดงน สกขา + บท ค าวา สกขา หมายถงสงทจะตองศกษา ไดแก ศล สมาธ

และปญญา ค าวา บท หมายถงอบายเครองบรรล (ปชชเต อเนนาต ปท ) หมายถงพนฐาน(มละ) หมายถง

ทอาศย(นสสยะ) และหมายถงทตง(ปตฏฐะ) ดจในค าวา “สล นสสาย สเล ปตฏฐาย สตต โพชฌงเค

ภาเวนโต พหลกโรนโต” เปนตน (ส .ม. ๑๙/๑๘๒/๕๘) ดงนน สกขาบท จงหมายถงอบายเครองบรรลสงท

จะตองศกษา และหมายถงพนฐาน ทอาศย หรอทตงแหงสงทจะตองศกษา คอ ศล สมาธ และปญญา

ค าวา “สกขาบท” มความหมายเทากบค าวา “เวรมณ” ดงบทวเคราะหวา “เวรมณ เอว สกขาปท ”

จงมพระบาลวา “เวรมณสกขาปท ” แปลวา สกขาบทคอเจตนางดเวน ค าวา “เจตนางดเวน” หมายถงการงด

(วรต) การไมท า(อกรยา) การไมตองอาบต(อนชฌาบต) การไมลวงละเมดขอบเขต(เวลาอนตกกมะ)

รวมถงการก าจดกเลสดวยอรยมรรคทเรยกวา เสต (เสตฆาตะ) (ด อภ.ว. (แปล) ๓๕/๗๐๔/๔๔๗)

ในทนหมายถงศล ๑๐ ส าหรบสามเณร เปนตน (ข.ข.อ. ๒/๑๕-๑๗) และดเทยบ ว.ม. (แปล) ๔/๑๐๕-๑๐๖/

๑๖๘-๑๖๙

๒ พฤตกรรมอนมใชพรหมจรรย หมายถงเจตนาทจะเสพเมถนธรรม(พฤตกรรมของคนคกน) หรอเจตนาท

แสดงออกทางกายโดยมงหมายจะเสพเมถนธรรม (ข.ข.อ. ๒/๑๗)

๓ อรรถกถาอธบายวา สราและเมรยเปนของมนเมา และมสงอนอกทเปนของมนเมา (ตทภยเมว (สราเมรย )

มทนยฏเฐน มชช , ย วา ปน� �มป ก� จ มทนย ) จงอาจแปลตามนยนวา ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท

คอ เจตนางดเวนจากการดมสราเมรย และของมนเมาอนเปนเหตแหงความประมาท (ข.ข.อ. ๒/๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒ }

๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๒. ทสสกขาบท

๖. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากการบรโภคอาหาร

ในเวลาวกาล๑

๗. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากการฟอนร า ขบรอง

บรรเลงดนตร และดการละเลนอนเปน

ขาศกตอกศล๒

๘. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากการทดทรงประดบ

ตกแตงรางกายดวยดอกไม ของหอมและ

เครองลบไล๓

๙. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากการนอนบนทนอน

สงและทนอนใหญ

๑๐. ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนางดเวนจากการรบทองและเงน

ทสสกขาบท จบ

เชงอรรถ :

๑ เวลาวกาล ในทนหมายถงเวลาทเลยเทยงวนไป (ข.ข.อ. ๒/๒๗)

๒ ค าวา “นจจคตวาทตวสกทสสนา” ในสกขาบทน แปลได ๒ นย คอ นยท ๑ แปลวา “การดการละเลนอน

เปนขาศกตอกศลคอการฟอนร า ขบรอง และบรรเลงดนตร” (ด ท.ส. (แปล) ๙/๑๓/๖ ประกอบ) นยท ๒

แปลวา “การฟอนร า ขบรอง บรรเลงดนตร และการดการละเลนอนเปนขาศกตอกศล” ในทนแปล

ตามนยท ๒ ค าวา “ทสสนา” มไดจ ากดความหมายเพยงการด การเหนเทานน แตยงหมายรวมถง

การฟง การไดยนดวย ค าวา “ขาศกตอกศล” แปลจากค าวา “วสกะ” หมายถงเปนเหตท าลายกศลธรรม

ใหอกศลธรรมเกดขน และหมายถงเปนขอประพฤตทไมเหมาะสมตอพระพทธศาสนา

ในสกขาบทนพงทราบนยเพมเตมอก ๒ นย คอ (๑) จะจดเปนการลวงละเมดสกขาบทไดตอเมอ

เขาไปดเพราะประสงคจะเหนเทานน แตถาบงเอญการละเลนนนผานมาใหเหนเองทางทตนยน นง หรอ

นอนอย ไมจดเปนการลวงละเมด จดเปนเพยงความเศราหมอง (๒) เพลงขบรอง(คตะ)ทประกอบดวย

ธรรม ถอเปนความเหมาะสม ไมหาม แตธรรมทประกอบเปนเพลงขบรอง ถอเปนความไมเหมาะสม

(ข.ข.อ. ๒/๒๗-๒๘)

๓ ด สารตถ.ฏกา ๓/๑๐๖/๓๐๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓ }

๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๓. ทวตตงสาการ

๓. ทวตตงสาการ

วาดวยอาการ ๓๒

ในรางกายนมผม ขน เลบ ฟน หนง

เนอ เอน กระดก เยอในกระดก ไต๑

หวใจ ตบ พงผด มาม๒ ปอด

ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา

ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา

เปลวมน น าลาย น ามก ไขขอ มตร๓ และมนสมอง

ทวตตงสาการ จบ

เชงอรรถ :

๑ ไต แปลจากค าวา “วกก” (โบราณแปลวา มาม) ไดแก กอนเนอ ๒ กอนมขวเดยวกน รปรางคลายลก

สะบาของเดกๆ หรอคลายผลมะมวง ๒ ผลทตดอยในขวเดยวกน มเอนใหญรงรดจากล าคอลงไปถงหวใจ

แลวแยกออกหอยอยทง ๒ ขาง (ข.ข.อ. ๓/๔๓), พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕

ใหบท นยามค าวา “ไต” วา “อวยวะคหนงของคนและสตว อยในชองทองใกลกระดกสนหลง ท าหนาท

ขบของเสยออกมากบน าปสสาวะ”, Buddhadatta Mahathera, A. Concise Pali-English Dictionary,

1985, (224), และ Rhys Davids, T.W. Pali-English Dictionary, 1921-1925, (591) ใหความหมาย

ของค าวา “วกก” ตรงกนกบค าวา “ไต” (Kidney)

๒ มาม แปลจากค าวา “ปหก” ตาม (ข.ข.อ. ๓/๔๕) (โบราณแปลวา ไต), พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน

พ.ศ. ๒๕๒๕ ใหบทนยามไววา “อวยวะภายในรางกาย รมกระเพาะอาหารขางซายมหนาทท าลายเมด

เลอดแดง สรางเมดน าเหลองและสรางภมคมกนแกรางกาย”

๓ มตร หมายถงน าปสสาวะทอยในกระเพาะปสสาวะ (ข.ข.อ. ๓/๕๗, วสทธ. ๑/๒๑๓/๒๘๘) และด อง.ฉกก.

(แปล) ๒๒/๒๙/๔๖๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔ }

๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๔. สามเณรปญหา

๔. สามเณรปญหา

วาดวยการถามปญหากบโสปากสามเณร

๑. อะไรชอวา หนง

ทชอวา หนง ไดแก สตวทงปวงด ารงอยไดดวยอาหาร๑

๒. อะไรชอวา สอง

ทชอวา สอง ไดแก นามและรป

๓. อะไรชอวา สาม

ทชอวา สาม ไดแก เวทนา ๓๒

๔. อะไรชอวา ส

ทชอวา ส ไดแก อรยสจ ๔

๕. อะไรชอวา หา

ทชอวา หา ไดแก อปาทานขนธ ๕๓

๖. อะไรชอวา หก

ทชอวา หก ไดแก อายตนะภายใน ๖๔

๗. อะไรชอวา เจด

ทชอวา เจด ไดแก โพชฌงค ๗

เชงอรรถ :

๑ อาหาร หมายถงปจจยทเปนเหตใหสตวด ารงชพอยได ไดแก อาหาร ๔ คอ (๑) กวฬงการาหาร

(อาหารคอค าขาว) (๒) ผสสาหาร(อาหารคอผสสะ) (๓) มโนสญเจตนาหาร(อาหารคอมโนสญเจตนา)

(๔) วญญาณาหาร(อาหารคอวญญาณ) ยกเวนอสญญสตตพรหม ซงมฌานเปนอาหาร (ข.ข.อ. ๔/๖๕,

อง.ทสก.อ. ๓/๒๗/๓๓๖) และด ท.ปา. ๑๑/๓๐๓/๑๙๑,๓๑๑/๒๐๓, อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๒๗/๖๒, ข.ป. (แปล)

๓๑/๒๐๘/๓๔๕, ม.ม. (แปล) ๑๒/๙๐/๘๔

๒ ด ท.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๔, ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๒๗๐/๓๐๓

๓ ด ส .ข. (แปล) ๑๗/๔๘/๖๖-๖๗, อภ.ว (แปล) ๓๕/๑/๑-๒

๔ ด ท.ปา. ๑๑/๓๒๓/๒๑๕, อภ.ว. (แปล) ๓๕/๑๕๔-๑๖๗/๑๑๒-๑๑๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕ }

๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๕. มงคลสตร

๘. อะไรชอวา แปด

ทชอวา แปด ไดแก อรยมรรคมองค ๘

๙. อะไรชอวา เกา

ทชอวา เกา ไดแก สตตาวาส ๙๑

๑๐. อะไรชอวา สบ

ทชอวา สบ ไดแก บคคลผประกอบดวยองคคณ ๑๐๒ เรยกวา พระอรหนต

สามเณรปญหา จบ

๕. มงคลสตร

วาดวยมงคล

[๑] ขาพเจา๓ไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน เมอราตรผานไป๔ เทวดาองคหนงมวรรณะ

งดงามยงนก เปลงรศมใหสวางไปทวพระเชตวน เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวยนอย ณ ทสมควร๕ ไดกราบทลพระผมพระภาคดวยคาถาวา

เชงอรรถ :

๑ ด ท.ปา. ๑๑/๓๔๑/๒๓๒, ๓๕๙/๒๗๒

๒ องคคณ ๑๐ ไดแก (๑) สมมาทฏฐ (๒) สมมาสงกปปะ (๓) สมมาวาจา (๔) สมมากมมนตะ (๕) สมมาอาชวะ

(๖) สมมาวายามะ (๗) สมมาสต (๘) สมมาสมาธ (๙) สมมาญาณะ (๑๐) สมมาวมตต (ข.ข.อ. ๔/๗๗)

๓ ขาพเจา ในตอนเรมตนของพระสตรนและพระสตรอน ๆ ในเลมนหมายถง พระอานนท

๔ ราตรผานไป ในทนหมายถงปฐมยาม(ยามแรก) ก าหนดเวลา ๔ ชวโมงตงแตเวลา ๑๘ นาฬกาถง ๒๒

นาฬกาแหงราตรทผานไป ก าลงอยในชวงมชฌยาม(ยามกลาง) คอก าลงอยในชวงเวลาตงแต ๒๒ นาฬกา

ถง ๒ นาฬกาของวนใหม (อง.ฉกก.อ. ๓/๒๑-๒๒/๑๐๘, ข.ข.อ. ๕/๙๙)

๕ ทสมควร (เอกมนต ) ในทนหมายถงทเหมาะสมเวนโทษ ๖ ประการ คอ (๑) ไกลเกนไป (๒) ใกลเกนไป

(๓) อยเหนอลม (๔) สงเกนไป (๕) อยตรงหนาเกนไป (๖) อยขางหลงเกนไป (อง.ทก.อ. ๒/๑๖/๓๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖ }

๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๕. มงคลสตร

[๒] เทวดาและมนษยจ านวนมาก

ตางมงหวงความสวสด รวมกนคดถงเรองมงคล

ขอพระองคตรสบอกมงคลอนสงสดดวยเถด

(พระผมพระภาคจงตรสตอบดงน)

[๓] (๑) การไมคบคนพาล (๒) การคบแตบณฑต

(๓) การบชาคนทควรบชา

นเปนมงคลอนสงสด

[๔] (๔) การอยในถนทเหมาะสม

(๕) การไดสรางบญไวในปางกอน (๖) การตงตนไวชอบ

นเปนมงคลอนสงสด

[๕] (๗) ความเปนพหสต (๘) ความเปนผมศลปะ

(๙) วนยทศกษามาด (๑๐) วาจาสภาษต

นเปนมงคลอนสงสด

[๖] (๑๑) การบ ารงมารดาบดา (๑๒) การสงเคราะหบตร

(๑๓) การสงเคราะหภรรยา (๑๔) การงานทไมอากล๑

นเปนมงคลอนสงสด

[๗] (๑๕) การใหทาน (๑๖) การประพฤตธรรม

(๑๗) การสงเคราะหญาต (๑๘) การงานทไมมโทษ

นเปนมงคลอนสงสด

[๘] (๑๙) การงดเวนจากบาป (๒๐) การเวนจากการดมน าเมา

(๒๑) ความไมประมาทในธรรม

นเปนมงคลอนสงสด

เชงอรรถ :

๑ อากล หมายถงการงานทท าคงคางไว ทท าไมเหมาะสม และทท ายอหยอนไมสมบรณแบบ (ข.ข.อ. ๕/๑๒๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗ }

๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๕. มงคลสตร

[๙] (๒๒) ความเคารพ (๒๓) ความถอมตน (๒๔) ความสนโดษ

(๒๕) ความกตญญ (๒๖) การฟงธรรมตามกาล

นเปนมงคลอนสงสด

[๑๐] (๒๗) ความอดทน๑ (๒๘) ความเปนคนวางาย

(๒๙) การพบเหนสมณะ (๓๐) การสนทนาธรรมตามกาล

นเปนมงคลอนสงสด

[๑๑] (๓๑) การเผาผลาญบาป (๓๒) การประพฤตพรหมจรรย๒

(๓๓) การเหนอรยสจ (๓๔) การท านพพานใหแจง

นเปนมงคลอนสงสด

[๑๒] (๓๕) จตของผทถกโลกธรรมกระทบแลวไมหวนไหว

(๓๖) จตไมเศราโศก (๓๗) จตปราศจากธล (๓๘) จตเกษม

นเปนมงคลอนสงสด

[๑๓] เทวดาและมนษยท ามงคลดงกลาวมานแลว

ไมพายแพขาศกทงปวง ยอมถงความสวสดในททกสถาน

ทง ๓๘ ประการนน เปนมงคลอนสงสด

ของเทวดาและมนษยเหลานน

มงคลสตร จบ

เชงอรรถ :

๑ ความอดทน ในทนหมายถงอธวาสนขนต (ขนตคอความอดกลน) ไดแก ความอดกลนตอค าดาตาง ๆ

อดกลนตอการถกเบยดเบยน ตลอดถงอดกลนตอทกขเวทนา เชน ความหนาว ความรอน เปนตน ยกตน

อยเหนอทกขตาง ๆ ด ารงตนอยไดอยางไมหวนไหว (ข.ข.อ. ๕/๑๒๙)

๒ พรหมจรรย เปนชอของ (๑) เมถนวรต (ด ท.ส. (แปล) ๙/๘/๓, ม.ม. (แปล) ๑๒/๒๙๒/๓๒๓)

(๒)สมณธรรม (ด ม.ม. (แปล) ๑๒/๒๕๗/๒๑๗) (๓)ศาสนา (ด ท.ม. (แปล) ๑๐/๑๖๘/๑๑๓) (๔)มรรค

(ด ส .ม. (แปล) ๑๙/๖/๙) (ข.ข.อ. ๕/๑๓๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘ }

๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๖. รตนสตร

๖. รตนสตร๑

วาดวยรตนะอนประณต

(พระผมพระภาคตรสรตนสตรดงน)

[๑] ภตทงหลายผสงสถตอยบนภาคพน๒

หรอผสงสถตอยในอากาศ๓ ทมาประชมกนอย ณ ทน

ขอใหภตทงปวงจงเปนผมใจด และจงฟงภาษตโดยเคารพเถด

[๒] เพราะฉะนนแล ภตทงปวง ทานจงใครครวญ

จงแผเมตตาตอหมมนษยดวยเถด

มนษยเหลาใดน าเครองเซนสรวงมาให

ทงกลางวนและกลางคน

เพราะเหตนน ขอทานทงหลายอยาประมาท

จงรกษามนษยเหลานน

[๓] ทรพยเครองปลมใจ หรอรตนชาตทประณต๔ใด ๆ

ทมในโลกน ในโลกอน หรอในสวรรค

ทรพยหรอรตนชาตนน ๆ ทเสมอดวยตถาคต ไมม

นเปนรตนะอนประณตในพระพทธเจา

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

เชงอรรถ :

๑ ด สตตนบาตขอ ๒๒๔-๒๔๑ หนา ๕๒๙ ในเลมน

๒ ค าวา ภต มความหมายหลายนย คอ นยท ๑ มความหมายเชงกรยาวา “มแลว” (หรอ “เกดแลว” ด ว.มหา.

(แปล) ๒/๑๕๓/๓๒๗) นยท ๒ หมายถงขนธ ๕ (ด ม.ม. (แปล) ๑๒/๔๐๑/๔๓๒) นยท ๓ หมายถงธาต ๔

มปฐวธาต เปนตน (ด ม.อ. ๑๔/๘๖/๖๘) นยท ๔ หมายถงพระขณาสพ (ด ข.ชา. (แปล) ๒๗/๑๙๐/๑๑๖)

นยท ๕ หมายถง สรรพสตว (ด ท.ม. (แปล) ๑๐/๒๒๐/๑๖๗) นยท ๖ หมายถงรกขชาตตาง ๆ (ด ว.มหา.

(แปล) ๒/๙๐/๑๑๖) นยท ๗ หมายถงหมสตวนบแตทาวมหาราชทง ๔ ลงมา (ด ม.ม. (แปล) ๑๒/๓/๕)

ในทนหมายถงอมนษยทมศกดนอย หรออมนษยทมศกดมาก และค าวา ผสงสถตอยบนภาคพน หมายถง

ภมมเทวดาคอเทวดาทบงเกดบนพนดน ตนไม และภเขา เปนตน (ข.ข.อ. ๖/๑๔๕)

๓ ผสงสถตอยในอากาศ หมายถงเทวดาทบงเกดในวมานในอากาศตงแตสวรรคชนยามาจนถงพรหมโลก

ชนอกนษฐา (ข.ข.อ. ๖/๑๔๕)

๔ ประณต ในทนหมายถงสงสด ประเสรฐสด (ข.ข.อ. ๖/๑๔๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙ }

๑๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๖. รตนสตร

[๔] พระศากยมนผมพระทยตงมน

ทรงบรรลธรรมใดอนเปนทสนกเลส

ปราศจากราคะ เปนอมตธรรมอนประณต

ไมมธรรมใด ๆ ทเสมอดวยธรรมนน

นเปนรตนะอนประณตในพระธรรม

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๕] พระพทธเจาผประเสรฐ

ตรสสรรเสรญสมาธ๑ใดวาเปนธรรมสะอาด

ตรสถงสมาธใดวาใหผลโดยล าดบ

สมาธอน๒ทเสมอดวยสมาธนน ไมม

นเปนรตนะอนประณตในพระธรรม

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๖] บคคล ๑๐๘ จ าพวก๓ทสตบรษสรรเสรญ

ซงจดเปนบคคล ๔ ค เปนสาวกของพระสคต

เชงอรรถ :

๑ สมาธ ในทนหมายถงอรยสมมาสมาธ (ม.อ. ๑๔/๑๓๖/๑๒๑) ทเรยกวา อานนตรกสมาธ (สมาธทใหผล

โดยล าดบ) เพราะเปนสมาธทใหผลแนนนอนตามล าดบ สามารถถอนกเลสไดสนเชง (ข.ข.อ. ๖/๑๕๘)

๒ สมาธอน หมายถงรปาวจรสมาธและอรปาวจรสมาธ (ข.ข.อ. ๖/๑๕๙)

๓ บคคล ๑๐๘ จ าพวก ไดแก พระโสดาบน ๓ จ าพวก คอ (๑) เอกพช (๒) โกลงโกละ (๓) สตตกขตตปรมะ

พระสกทาคาม ๓ จ าพวก คอ (๑) ผบรรลผลในกามภพ (๒) ผบรรลผลในรปภพ (๓) ผบรรลผลในอรปภพ

รวมพระโสดาบน ๓ จ าพวก และพระสกทาคาม ๓ จ าพวก นบโดยปฏปทา ๔ ประการ จงไดบคคล ๒๔

จ าพวก (๖ x ๔ = ๒๔) รวมกบพระอนาคาม ๔ ชน คอ ชนอวหา ชนอตปปา ชนสทสสา ชนสทสส

อกชนละ ๕ จ าพวก (๔ x ๕ = ๒๐) และพระอนาคามชนอกนษฐคามอก ๔ จ าพวก (๒๐ + ๔ = ๒๔) เปน

บคคล ๔๘ จ าพวก (๒๔ + ๒๔ = ๔๘) รวมกบพระอรหนต ๒ จ าพวก คอ (๑) สขวปสสก (๒) สมถยานก

เปนบคคล ๕๐ จ าพวก (๔๘ + ๒ = ๕๐) รวมกบพระอรยบคคลผด ารงอยในมรรคอก ๔ จ าพวก เปน

บคคล ๕๔ จ าพวก (๕๐ + ๔ = ๕๔)

บคคลเหลานม ๒ ฝาย คอ ฝายสทธาธระ ๕๔ จ าพวก และฝายปญญาธระ ๕๔ จ าพวก จงเปน

พระอรยบคคล ๑๐๘ จ าพวก (๕๔ + ๕๔ = ๑๐๘) (ข.ข.อ. ๖/๑๕๙-๑๖๐) นคอนยโดยพสดาร

สวนนยโดยยอ ไดแก บคคล ๘ จ าพวก คอ (๑) พระโสดาบน (๒) บคคลผปฏบตเพอท าใหแจง

โสดาปตตผล (๓) พระสกทาคาม (๔) บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงสกทาคามผล (๕) พระอนาคาม

(๖) บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงอนาคามผล (๗) พระอรหนต (๘) บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงอรหตตผล

(ข.ข.อ. ๖/๑๖๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐ }

๑๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๖. รตนสตร

เปนผควรแกทกษณา

ทานทเขาถวายในบคคลเหลานน มผลมาก

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๗] บคคลเหลาใดในศาสนาของพระโคดมพทธเจา

เปนผประกอบตนไวด มใจมนคง หมดความหวงใย

บคคลเหลานนชอวาบรรลอรหตตผล

หยงถงอมตนพพาน รบรสความดบสนทแบบไดเปลา๑

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๘] สตบรษใดพจารณาเหนแจงอรยสจ

เราเรยกสตบรษนนวา มอปมาเหมอนเสาเขอนทฝงลงดน

อนไมหวนไหวเพราะลมทพดมาจากทศทงส

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๙] พระโสดาบนเหลาใดรแจงอรยสจ

ทพระศาสดาผมปญญาลกซงแสดงแลว

ถงแมวาพระโสดาบนเหลานนจะประมาทไปบาง

เชงอรรถ :

๑ แบบไดเปลา หมายถงไดโดยไมตองจายแมแตกากณกเดยว (ข.ข.อ. ๖/๑๖๑) กากณก เปนมาตราเงน

อยางต าทสด (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑ }

๑๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๖. รตนสตร

ทานเหลานนกจะไมถอก าเนดในภพท ๘๑

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๑๐] พระโสดาบนนนละธรรม ๓ ประการ คอ

สกกายทฏฐ วจกจฉา และสลพพตปรามาส

พรอมกบการบรรลโสดาปตตมรรคไดแลว

แมจะมกเลสบางอยางเหลออย๒

[๑๑] พระโสดาบนนนพนแลวจากอบายทงส๓

และจะไมท าอภฐาน ๖๔

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๑๒] ถงแมวา พระโสดาบนนนจะท าบาปกรรม๕

ทางกาย ทางวาจา หรอทางใจไปบาง

ทานกไมปกปดบาปกรรมนนไว

เรากลาววาผเหนบท๖แลว ไมอาจท าอยางนนได

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

เชงอรรถ :

๑ ไมถอก าเนดในภพท ๘ หมายถงไมเกดในภพท ๘ เพราะทานเหลานนละสงโยชน ๓ ประการ (สกกายทฏฐ

วจกจฉา สลพพตปรามาส) ไดแลว และจะเวยนเกดเวยนตายในเทวโลกและมนษยโลกอยางมากไมเกน

๗ ครง แลวบรรลอรหตตผล เพราะนามรปดบไปในภพท ๗ นนเอง (ข.ข.อ. ๖/๑๖๓-๑๖๔)

๒ อภ.ก. ๓๗/๒๗๘/๑๐๓

๓ อบายทงส หมายถงภมทปราศจากความเจรญ ม ๔ คอ นรก ก าเนดสตวดรจฉาน เปรต และอสรกาย

(ข.ข.อ. ๖/๑๖๕)

๔ อภฐาน ๖ หมายถงฐานะอนหนก ๖ ประการ ไดแก (๑) ฆามารดา (๒) ฆาบดา (๓) ฆาพระอรหนต

(๔) ท าโลหตของพระพทธเจาใหหอ (๕) ท าใหสงฆแตกกน (๖) เขารตศาสดาอน (ข.ข.อ. ๖/๑๖๖)

๕ บาปกรรม ในทนหมายถงการตองอาบตเบา เชน ตองอาบตเพราะนอนรวมกบสามเณรเปนตน มได

หมายถงอาบตหนก (ข.ข.อ. ๖/๑๖๗) และด ว.มหา. (แปล) ๒/๕๐/๒๓๘ ประกอบ

๖ บท ในทนหมายถงทางแหงนพพาน (ข.ข.อ. ๖/๑๖๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒ }

๑๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๖. รตนสตร

[๑๓] พมไมงามในปา ซงมยอดออกดอกบานสะพรง

ในตนเดอนหาแหงคมหนตฤด งามอยางยง ฉนใด

พระผมพระภาคทรงแสดงธรรมอนประเสรฐ

ทใหถงนพพาน เพอประโยชนอยางยง ฉนนน

นเปนรตนะอนประณตในพระพทธเจา

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๑๔] พระพทธเจาผประเสรฐ ทรงรธรรมอนประเสรฐ

ทรงประทานธรรมอนประเสรฐ ทรงน าทางอนประเสรฐมาให

ทรงเปนผยอดเยยมกวาใคร ๆ ไดทรงแสดงธรรมอนประเสรฐไว

นเปนรตนะอนประณตในพระพทธเจา

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๑๕] พระขณาสพเหลาใดสนภพเกาแลว ไมมการเกดใหม

ทงมจตเบอหนายในภพทจะเกดตอไป

ทานเหลานนชอวา มพช๑สนแลว ไมมฉนทะงอกขน เปนปราชญ

ยอมดบสนทเหมอนประทปดวงนดบไป

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

(ทาวสกกะจอมเทพกราบทลเปนคาถา ดงน )

[๑๖] ภตทงหลายผสงสถตอยบนภาคพน

หรอผสงสถตอยในอากาศ ทมาประชมกนอย ณ ทน

เชงอรรถ :

๑ พช ในทนหมายถงปฏสนธวญญาณ (ข.ข.อ. ๖/๑๗๑) และด อง.ตก. (แปล) ๒๐/๗๗/๓๐๐ ประกอบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓ }

๑๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๖. รตนสตร

ขาพระพทธเจาทงหลายขอนอบนอมพระตถาคต๑พทธเจา

ทเทวดาและมนษยบชาแลว ขอใหมความสวสด

[๑๗] ภตทงหลายผสงสถตอยบนภาคพน

หรอผสงสถตอยในอากาศ ทมาประชมกนอย ณ ทน

ขาพระพทธเจาทงหลายขอนอบนอมพระธรรมของพระตถาคต

ทเทวดาและมนษยบชาแลว ขอใหมความสวสด

[๑๘] ภตทงหลายผสงสถตอยบนภาคพน

หรอผสงสถตอยในอากาศ ทมาประชมกนอย ณ ทน

ขาพระพทธเจาทงหลายขอนอบนอมพระสงฆของพระตถาคต

ทเทวดาและมนษยบชาแลว ขอใหมความสวสด

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

ถาเหนวาจะไดสขอนยงใหญ

ดวยการเสยสละสขอนเลกนอย

นกปราชญพงเสยสละสขอนเลกนอย

เพอเหนแกสขอนยงใหญ๒

รตนสตร จบ

เชงอรรถ :

๑ ตถาคต แปลวา ไปอยางนนหรอมาอยางนน มความหมายหลายนย เชน ไปหรอมาอยางบคคลผ

ขวนขวายเพอประโยชนเกอกลแกชาวโลก ไปหรอมาดวยการเพกถอนกเสสไดดวยก าลงแหงสมถะและวปสสนา

ไปหรอมาดวยการก าจดทกขทงปวงได ไปหรอมาดวยการปฏบตเพอประโยชนเกอกลแกตน ในทนใชเปน

ค าแสดงคณลกษณะของพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ วาไปอยางนนหรอมาอยางนน (ข.ข.อ. ๖/๑๗๒)

๒ สขอนยงใหญ ในทนหมายถงความสขอนโอฬารคอพระนพพาน (ข.ธ.อ. ๗/๘๗) ด ข.ธ. แปลในเลมน

ขอ ๒๙๐ หนา ๑๒๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔ }

๑๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๗. ตโรกฑฑสตร

๗. ตโรกฑฑสตร๑

วาดวยเรองเปรตทอยภายนอกฝาเรอน๒

(พระผมพระภาคตรสพระคาถาน เพออนโมทนาพระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐ

ดงน)

[๑] พวกเปรตพากนมาสเรอนของตน๓

บางยนอยทฝาเรอนดานนอก

บางยนอยททางสแพรง สามแพรง

บางยนพงอยทบานประต

[๒] เมอมขาวและน าดมมากมาย

เมอของเคยวของกนถกจดเตรยมไวแลว

ญาตสกคนกไมนกถงเปรตเหลานน

เพราะกรรมของสตวเหลานนเปนปจจย

[๓] เหลาชนผอนเคราะห ยอมถวายอาหารและน าดม

ทสะอาดประณต เหมาะแกพระสงฆตามกาล

อทศใหญาตทงหลาย(ทเกดเปนเปรต)อยางนวา

ขอทานนจงส าเรจแกญาตทงหลายของเรา

ขอญาตทงหลาย จงเปนสขเถด

[๔] สวนญาตทเกดเปนเปรตเหลานน

พากนมาประชมพรอมกน ณ ทใหทานนน

ยอมอนโมทนาในอาหารและน าดมเปนอนมากโดยเคารพวา

[๕] เพราะเหตแหงญาตเหลาใด พวกเราจงไดสขสมบตเชนน

ขอญาตเหลานนของพวกเราจงมอายยน

อนง การบชา ญาตผเปนทายกกไดท าแกพวกเราแลว

และทายกกไมไรผล

เชงอรรถ :

๑ พระสตรน พระผมพระภาคตรสแกพระเจาพมพสาร ณ กรงราชคฤห (ข.ข.อ. ๗/๑๗๗)

๒ ดเทยบ ข.เปต. (แปล) ๒๖/๑๔-๒๕/๑๗๐-๑๗๒, อภ.ก. ๓๗/๔๙๐/๒๙๕

๓ เรอนของตน หมายถงเรอนญาตของตน หรอเรอนทเคยอยในปางกอน (ข.ข.อ. ๗/๑๘๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕ }

๑๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๗. ตโรกฑฑสตร

[๖] ในเปตวสย๑นน ไมมกสกรรม (การท าไรไถนา)

ไมมโครกขกรรม (การเลยงววไวขาย)

ไมมพาณชกรรม (การคาขาย) เชนนน

การแลกเปลยนซอขายดวยเงน กไมม

ผทตายไปเกดเปนเปรตในเปตวสยนน

ด ารงชพดวยผลทานทพวกญาตอทศใหจากมนษยโลกน

[๗] น าฝนทตกลงมาในทดอนยอมไหลไปสทลม ฉนใด

ทานททายกอทศใหจากมนษยโลกน

ยอมส าเรจผลแนนอนแกพวกเปรต ฉนนนเหมอนกน

[๘] หวงน าทเตมยอมยงสมทรสาครใหเตมเปยม ฉนใด

ทานททายกอทศใหจากมนษยโลกน

ยอมส าเรจแกเปรตทงหลาย ฉนนนเหมอนกน

[๙] กลบตรเมอระลกถงอปการะ

ทญาตผละไปแลว(เปรต)เคยท าไวในกาลกอนวา

‘ผนนไดใหสงนแกเรา ไดท าสงนแกเรา

ไดเปนญาต มตร และสหายของเรา’

กควรถวายทกษณาทานอทศใหแกญาตผละไปแลว

[๑๐] การรองไห ความเศราโศก

หรอความร าไหคร าครวญอยางอนใด

ใคร ๆ ไมควรท าเลย เพราะการรองไห เปนตนนน

ไมเปนประโยชนแกญาตผลวงลบไปแลว

ญาตทงหลายกยงคงสภาพอยอยางนน

เชงอรรถ :

๑ เปตวสย หมายถงภมหรอก าเนดแหงเปรต (ข.ข.อ. ๗/๑๘๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖ }

๑๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๘. นธกณฑสตร

[๑๑] สวนทกษณาทานนแล ทตงไวดแลวในพระสงฆ

ยอมส าเรจประโยชนเกอกลสนกาลนาน

แกหมญาตทเกดเปนเปรตนน โดยพลนทเดยว

[๑๒] ญาตธรรม๑นนน ทานแสดงออกแลว

การบชาญาตทตายไปเปนเปรต ทานท าอยางยงใหญแลว

ทงก าลงกายของภกษ ทานกเพมใหแลว

เปนอนวาทานสงสมบญไวมใชนอยเลย

ตโรกฑฑสตร จบ

๘. นธกณฑสตร

วาดวยการฝงขมทรพย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกกฎมพคนหนงในกรงสาวตถ ดงน)

[๑] คนเราฝงขมทรพย๒ไวในทลกจดถงน ากดวยคดวา

เมอเกดกจทจ าเปนขน ขมทรพยนจะเปนประโยชนแกเรา

[๒] คนเราฝงขมทรพยไวในโลก กเพอจดประสงคน คอ

เพอใหพนจากราชภยทคอยคกคาม

เพอใหพนจากโจรภยทคอยเบยดเบยน

เพอเกบไวใชหนกม เพอเกบไวใชในยามเกดทพภกขภย๓

หรอเพอใชในเวลามภยอนตรายตาง ๆ

เชงอรรถ :

๑ ญาตธรรม หมายถงกจคอการสงเคราะหตอกนทญาตจะพงกระท าตอกน (ข.ข.อ. ๗/๑๙๐)

๒ ขมทรพย ม ๔ ชนด คอ (๑) ถาวระ คอขมทรพยถาวร เชน ทดน ทนา ทสวน เงนและทอง (๒) ชงคมะ

คอขมทรพยทเคลอนทได เชน ทาสชาย ทาสหญง ชาง มา โค กระบอ แกะ ไก สกร เปนตน (๓) องคสมะ

คอขมทรพยตดตว เชน วชาความร ศลปวทยา เปนตน (๔) อนคามกะ คอขมทรพยตามตวทางคณธรรม

ไดแก บญกศล ทาน การรกษาศล การเจรญภาวนา เปนตน ในทนหมายถงขมทรพยถาวร (ข.ข.อ. ๘/๑๙๓)

๓ ทพภกขภย หมายถงภยทเกดจากขาวยากหมากแพง หรอการขาดแคลนอาหารในบานเมอง (ข.ข.อ.

๘/๑๙๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗ }

๑๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๘. นธกณฑสตร

[๓] ขมทรพยทเขาฝงไวอยางดในทลกจดน าถงเพยงนน

จะส าเรจประโยชนแกเขาไปทงหมด ตลอดเวลากหาไม

[๔] เพราะบางทขมทรพยกเคลอนทไปกม

บางทเขาลมทฝงไวกม

บางทพวกนาคเคลอนยายกม

บางทพวกยกษน าขมทรพยนนไปกม

[๕] หรอบางทเมอเขาไมเหนทายาทผไมเปนทรกขโมยขดเอาไปกม

เมอเขาสนบญ ขมทรพยทฝงไวทงหมดนนกพนาศหายไป

[๖] ขมทรพย๑ทผใดจะเปนสตรกตาม เปนบรษกตาม

ฝงไวดแลว ดวยทาน ศล สญญมะ และทมะ๒

[๗] ในพระเจดย พระสงฆ บคคล แขกทมาหา

ในมารดา บดา หรอพชาย

[๘] ขมทรพยนชอวาฝงไวดแลว คนอนขนเอาไปไมได

จะตดตามคนฝงตลอดไป

บรรดาทรพยสมบตทเขาจ าตองละไป

เขาพาไปไดเฉพาะขมทรพยนเทานน

[๙] ขมทรพยนไมทวไปแกคนเหลาอน ทงโจรกลกเอาไปไมได

ผมปญญาควรท าแตบญทจะเปนขมทรพยตดตามตนตลอดไป

[๑๐] ขมทรพยนใหผลอนนาปรารถนาทกประการ

แกเทวดา และมนษย คอเทวดาและมนษยปรารถนาผลใด ๆ

ผลนน ๆ ทกอยาง จะไดดวยขมทรพยน

เชงอรรถ :

๑ ขมทรพย ในทนหมายถงขมทรพยชนดอนคามกะ (ดเชงอรรถหนา ๑๗ ประกอบ) (ข.ข.อ. ๘/๑๙๖)

๒ สญญมะ หมายถงการหามจตมใหตกไปในอารมณตาง ๆ ค านเปนชอของสมาธและอนทรยสงวร ทมะ

หมายถงการฝกตน ไดแก การเขาไประงบกเลส ค านเปนชอของปญญา (ข.ข.อ. ๘/๑๙๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘ }

๑๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๘. นธกณฑสตร

[๑๑] ความมผวพรรณงดงาม ความมเสยงไพเราะ

ความมทรวดทรงสมสวน ความมรปสวย

ความเปนใหญ ความมบรวาร ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน

[๑๒] ความเปนพระราชาในประเทศ ความเปนอสระ๑

ความสขของความเปนพระเจาจกรพรรดอนนาพอใจ

และแมความเปนเทวราชของเทวดาในหมเทพ

ทงหมดกจะไดดวยขมทรพยน

[๑๓] สมบตของมนษยกด ความยนดในเทวโลกกด

สมบตคอนพพานกด ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน

[๑๔] บคคลอาศยมตตสมปทา๒

ประกอบความเพยรโดยแยบคาย

กจะเปนผช านาญในวชชาและวมตต

ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน

[๑๕] ปฏสมภทา๓ วโมกข๔ สาวกบารม๕

ปจเจกโพธ๖ และพทธภม๗

ทงหมดจะไดดวยขมทรพยน

เชงอรรถ :

๑ ความเปนอสระ หมายถงความเปนพระเจาจกรพรรดมมหาสมทรทง ๔ เปนขอบเขต (ข.ข.อ. ๘/๒๐๓)

๒ มตตสมปทา หมายถงความเพรยบพรอมดวยมตรทมคณความด เชน พระศาสดา หรอเพอนพรหมจาร

ผด ารงตนนาเคารพ (ข.ข.อ. ๘/๒๐๕)

๓ ปฏสมภทา หมายถงปญญาแตกฉานม ๔ ประการ คอ (๑) อตถปฏสมภทา ปญญาแตกฉานในอรรถ

(๒) ธมมปฏสมภทา ปญญาแตกฉานในธรรม (๓) นรตตปฏสมภทา ปญญาแตกฉานในนรตตคอภาษา

(๔) ปฏภาณปฏสมภทา ปญญาแตกฉานในปฏภาณ (ข.ข.อ. ๘/๒๐๖)

๔ วโมกข หมายถงวโมกข ๘ คอ รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔ (ข.ข.อ. ๘/๒๐๖)

๕ สาวกบารม หมายถงบารมทใหส าเรจเปนพระสาวก (ข.ข.อ. ๘/๒๐๖)

๖ ปจเจกโพธ หมายถงบารมทใหส าเรจเปนพระปจเจกพทธเจาผตรสรไดเอง (ข.ข.อ. ๘/๒๐๖)

๗ พทธภม หมายถงบารมทใหส าเรจเปนพระพทธเจาผสงสดกวาสตวทงปวง (ข.ข.อ. ๘/๒๐๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙ }

๒๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๙. เมตตสตร

[๑๖] บญสมปทา๑นมประโยชนมากอยางน

เพราะฉะนน บณฑตผเปนปราชญ

จงสรรเสรญภาวะแหงบญทท าไวแลว

นธกณฑสตร จบ

๙. เมตตสตร

วาดวยการแผเมตตา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลายผอยปา ดงน)

[๑] ผฉลาดในประโยชนมงหวงบรรลสนตบท๒

ควรบ าเพญกรณยกจ๓ควรเปนผอาจหาญ ซอตรง

เครงครด วางาย ออนโยน และไมเยอหยง

[๒] ควรเปนผสนโดษ เลยงงาย มกจนอย๔

มความประพฤตเบา๕ มอนทรยสงบ มปญญารกษาตน

ไมคะนอง๖ ไมยดตดในตระกลทงหลาย

เชงอรรถ :

๑ บญสมปทา หมายถงความถงพรอมแหงบญ (ข.ข.อ. ๘/๒๐๖)

๒ สนตบท หมายถงนพพาน (ข.ข.อ. ๙/๒๑๒)

๓ กรณยกจ หมายถงการศกษาในไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ตรงกนขามกบ อกรณยกจ คอ สลวบต

ทฏฐวบต อาจารวบต อาชววบต (ข.ข.อ. ๙/๒๑๒)

๔ มกจนอย ในทนหมายถงไมขวนขวายการงานตาง ๆ ทจะท าใหจตฟงซาน ไมพดคยเพอเจอ ไมคลกคล

หมคณะ ปลอยวางหนาทรบผดชอบงานกอสราง งานบรหารคณะสงฆ เปนตน มงบ าเพญสมณธรรมเปน

หลก (ข.ข.อ. ๙/๒๑๖)

๕ มความประพฤตเบา ในทนหมายถงมเพยงบรขาร ๘ เชน บาตร จวร เปนตน ไมสะสมสงของมากใหเปน

ภาระ เหมอนนกมเพยงปกบนไปฉะนน (ข.ข.อ. ๙/๒๑๖)

๖ ไมคะนอง หมายถงไมคะนองกาย วาจา และใจ (ข.ข.อ. ๙/๒๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐ }

๒๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๙. เมตตสตร

[๓] อนง ไมควรประพฤตความเสยหายใด ๆ

ทจะเปนเหตใหวญญชนเหลาอนต าหนเอาได

(ควรแผเมตตาไปในสรรพสตวอยางนวา)

ขอสตวทงปวงจงมความสข

มความเกษม มตนเปนสขเถด

[๔] คอ เหลาสตวทยงเปนผหวาดสะดงหรอเปนผมนคง๑

ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด

เหลาสตวทมขนาดกายยาว ขนาดกายใหญ ขนาดกายปานกลาง

ขนาดกายเตย ขนาดกายผอม หรอขนาดกายอวน

ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด

[๕] เหลาสตวทเคยเหนกด เหลาสตวทไมเคยเหนกด

เหลาสตวทอยใกลและอยไกลกด ภตหรอสมภเวส๒กด

ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด

[๖] ไมควรขมเหง ไมควรดหมนกนและกนในทกโอกาส

ไมควรปรารถนาทกขแกกนและกน

เพราะความโกรธและความแคน

เชงอรรถ :

๑ หวาดสะดง หมายถงมตณหาและความกลวภย มนคง หมายถงบรรลอรหตตผล เพราะละตณหาและ

ความกลวภยได (ข.ข.อ. ๙/๒๒๐)

๒ ในทน ภต หมายถงพระอรหนตขณาสพ สมภเวส หมายถงพระเสขะและปถชนผยงตองแสวงหาทเกด

ตอไป เพราะยงละภวสงโยชนไมได

อกนยหนง ในก าเนด ๔ สตวทเกดในไขและเกดในครรภ ถายงไมเจาะเปลอกไขหรอคลอดจากครรภ

ออกมา ยงเรยกวา สมภเวส ตอเมอเจาะเปลอกไขหรอคลอดออกมา เรยกวา ภต, พวกสงเสทชะ (เกดท

ชนแฉะ) และพวกโอปปาตกะ (เกดผดขน) ในขณะจตแรก กเรยกวา สมภเวส ตงแตขณะจตท ๒ เปนตนไป

เรยกวา ภต (ข.ข.อ. ๙/๒๒๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑ }

๒๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๙. เมตตสตร

[๗] ควรแผเมตตาจตอยางไมมประมาณไปยงสรรพสตว

ดจมารดาเฝาถนอมบตรคนเดยวดวยชวต ฉะนน

[๘] อนง ควรแผเมตตาจตอยางไมมประมาณ

กวางขวาง ไมมเวร ไมมศตรไปยงสตวโลกทวทงหมด

ทงชนบน๑ ชนลาง๒ และชนกลาง๓

[๙] ผแผเมตตาจะยน เดน นง หรอนอน

ควรตงสต๔นไวตลอดเวลาทยงไมงวง

นกปราชญเรยกการอยดวยเมตตานวา พรหมวหาร

[๑๐] อนง ผแผเมตตาทไมยดถอทฏฐ๕

มศล ถงพรอมดวยทสสนะ๖

ก าจดความยนดในกามคณไดแลว

กจะไมเกดในครรภอกตอไป

เมตตสตร จบ

ขททกปาฐะ จบ

เชงอรรถ :

๑ ชนบน หมายถงอรปภพ (ข.ข.อ. ๙/๒๒๓)

๒ ชนลาง หมายถงกามภพ (ข.ข.อ. ๙/๒๒๓)

๓ ชนกลาง หมายถงรปภพ (ข.ข.อ. ๙/๒๒๓)

๔ สต หมายถงเมตตาฌานสสต คอสตทประกอบดวยเมตตาฌาน (ข.ข.อ. ๙/๒๒๔)

๕ ทฏฐ หมายถงทฏฐทวา “กองแหงสงขารลวน ๆ จดเปนสตวไมได” (ข.ข.อ. ๙/๒๒๕) และด ส .ส. (แปล)

๑๕/๑๗๑/๒๒๘

๖ ทสสนะ หมายถงโสดาปตตมคคสมมาทฏฐ ซงเปนพนฐานแหงการบรรลสกทาคามมรรค อนาคามมรรค

อนเปนเหตใหไปเกดในชนสทธาวาส แลวบรรลอรหตตผลในทนน ไมกลบมาเกดในครรภอกตอไป (ข.ข.อ.

๙/๒๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒ }

๒๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๑. ยมกวรรค ๑. จกขปาลเถรวตถ

พระสตตนตปฎก

ขททกนกาย ธรรมบท _____________

ขอนอบนอมพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

๑. ยมกวรรค

หมวดวาดวยธรรมเปนคกน

๑. จกขปาลเถรวตถ

เรองพระจกขบาลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑] ธรรมทงหลาย๑ มใจ๒เปนหวหนา๓

มใจเปนใหญ ส าเรจดวยใจ

ถาคนมใจชว กจะพดชวหรอท าชวตามไปดวย

เพราะความชวนน ทกขยอมตดตามเขาไป

เหมอนลอหมนตามรอยเทาโคทลากเกวยนไป ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ธรรมทงหลาย มความหมาย ๔ ประการ คอ (๑) คณธรรม (๒) เทศนาธรรม (๓) ปรยตธรรม

(๔) นสสตตธรรม (สภาวะทมใชสตว) หรอนชชวธรรม (สภาวะทมใชชวะ) ในทนหมายถงนสสตตธรรม

ไดแก อรปขนธ ๓ คอ เวทนาขนธ สญญาขนธ และสงขารขนธ (ข.ธ.อ. ๑/๒๐-๒๑) และด ข.ชา. (แปล)

๒๗/๓๘๖/๕๓๗ ประกอบ

๒ ใจ หมายถงจต ๔ ระดบ คอ จตระดบกามาวจรภม จตระดบรปาวจรภม จตระดบอรปาวจรภม และ

จตระดบโลกตตรภม แตในทนหมายเอาจตทมโทมนสประกอบดวยปฏฆะ เดมทเดยว จตนนเปนภวงคจต

คอเปนจตทผองใส(ปภสสรจต) แตเมอถกเจตสกธรรมฝายชวกลาวคออปกเสสธรรมจรมากระทบเขา กกลาย

เปนจตเศราหมองทเรยกวา ใจชว ซงพรอมทจะแสดงพฤตกรรมออกมาทางกายและวาจา (ข.ธ.อ. ๑/๒๐)

๓ เปนหวหนา หมายถงเปนหวหนาของเจตสกธรรม กลาวคอเปนเหตปจจยใหเจตสกธรรมเกดขน (ข.ธ.อ. ๑/๒๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓ }

๒๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๑. ยมกวรรค ๓. ตสสเถรวตถ

๒. มฏฐกณฑลวตถ

เรองนายมฏฐกณฑล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอทนนปพพกพราหมณบดาของนาย

มฏฐกณฑล ดงน)

[๒] ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา

มใจเปนใหญ ส าเรจดวยใจ

ถาคนมใจด กจะพดดหรอท าดตามไปดวย

เพราะความดนน สขยอมตดตามเขาไป

เหมอนเงาตดตามตวเขาไป ฉะนน๑

๓. ตสสเถรวตถ๒

เรองพระตสสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓] ชนเหลาใด เขาไปผกเวรวา

“คนนไดดาเรา ไดฆาเรา

ไดชนะเรา และไดลกสงของของเราไป”

เวรของชนเหลานน ยอมไมสงบระงบ

เชงอรรถ :

๑ ความหมายของธรรมบทขอท ๒ นมนยตรงกนขามกบธรรมบทขอท ๑ ดเทยบเชงอรรถหนา ๒๓ และด

ข.ธ.อ. ๑/๓๒-๓๔ ประกอบ

๒ ธรรมบทขอ ๓-๖ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๕/๔๖๔/๓๕๔, ม.อ. ๑๔/๒๓๗/๒๐๓-๒๐๔, ข.ชา. (แปล) ๒๗/๑๑๓-

๑๑๕/๒๒๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔ }

๒๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๑. ยมกวรรค ๕. โกสมพกวตถ

[๔] สวนชนเหลาใด ไมเขาไปผกเวรวา

“คนนไดดาเรา ไดฆาเรา

ไดชนะเรา และไดลกสงของของเราไป”

เวรของชนหลานน ยอมสงบระงบ

๔. กาลยกขนวตถ

เรองนางยกษชอกาล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางยกษชอกาลและหญงคนหนง ดงน)

[๕] เพราะวาในกาลไหน ๆ เวรทงหลายในโลกน

ยอมไมสงบระงบดวยเวร๑

แตเวรทงหลายยอมสงบระงบดวยการไมจองเวร๒

นเปนธรรมเกา๓

๕. โกสมพกวตถ

เรองภกษชาวเมองโกสมพ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษชาวเมองโกสมพผทะเลาะกน ดงน)

[๖] ชนเหลาอน๔ไมรชดวา “พวกเราก าลงยอยยบอย ณ ทน”

สวนชนเหลาใด๕ในหมนน รชด

ความมงรายกนยอมระงบ

เพราะการปฏบตของชนเหลานน

เชงอรรถ :

๑ เวรนนนอกจากจะไมสงบระงบแลวยงกลบเพมพนเวรตอกนใหมากขน เปรยบเหมอนการใชน าสกปรก

ช าระลางสงสกปรกกยงเพมพนความสกปรกมากขนฉะนน (ข.ธ.อ. ๑/๔๕)

๒ การไมจองเวร หมายถงธรรมคอขนต(ความอดทน) เมตตา(ความรก) โยนโสมนการ(การพจารณาโดย

แยบคาย) และปจจเวกขณะ(การพจารณา) (ข.ธ.อ. ๑/๔๕)

๓ เปนธรรมเกา หมายถงเปนทางปฏบตเพอสงบระงบเวรทประพฤตสบ ๆ กนมาของพระพทธเจา พระ

ปจเจกพทธเจา และพระขณาสพ (ข.ธ.อ. ๑/๔๕)

๔ ชนเหลาอน หมายถงคนทสรางความแตกแยกในหม (ข.ธ.อ. ๑/๕๘)

๕ ชนเหลาใด หมายถงบณฑต (ข.ธ.อ. ๑/๕๘/)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕ }

๒๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๑. ยมกวรรค ๗. เทวทตตวตถ

๖. มหากาลเถรวตถ

เรองพระมหากาลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๗] มาร๑ยอมครอบง าบคคลผพจารณาเหนความงาม๒

ไมส ารวมอนทรย ไมรจกประมาณในการบรโภค

เกยจคราน มความเพยรยอหยอน

เหมอนพายพดตนไมทไมมนคงใหหกโคนลงได ฉะนน

[๘] มารยอมไมครอบง าบคคลผไมพจารณาเหนความงาม

ส ารวมอนทรยดแลว รจกประมาณในการบรโภค

มศรทธา และปรารภความเพยร

เหมอนพายพดโคนภเขาศลาไมได ฉะนน

๗. เทวทตตวตถ

เรองพระเทวทต

(พระผมพระภาคทรงปรารภพระเทวทตทไดผากาสาวะมราคามากจากแควน

คนธาระ จงตรสพระคาถานแกภกษชาวเมองราชคฤห ดงน)

[๙] ผใดยงมกเลสดจน าฝาด๓

ปราศจากทมะและสจจะ๔

เชงอรรถ :

๑ มาร ในทนหมายถงกเลสมาร (ข.ธ.อ. ๑/๖๖)

๒ พจารณาเหนความงาม ในทนหมายถงอยอยางปลอยใจไปในอฏฐารมณ เชน ยดถอวาเลบงาม นวงาม

เทางาม เปนตน (ข.ธ.อ. ๑/๖๕)

๓ กเลสดจน าฝาด หมายถงกเลสดจน ายอม ไดแก ราคะ (ความก าหนด) โทสะ (ความคดประทษราย) โมหะ

(ความหลง) มกขะ (ความลบหลคณทาน) ปลาสะ (ความตเสมอ) อสสา (ความรษยา) มจฉรยะ (ความ

ตระหน) มายา (มารยา) สาเถยยะ (ความโออวด) ถมภะ (หวดอ) สารมภะ (แขงด) มานะ (ความถอตว)

อตมานะ (ความดหมน) มทะ (ความวเมา) ปมาทะ (ความประมาท) อกศลทงปวง ทจรตทงปวง กรรมน า

สตวไปเกดในภพทงปวง และกเลสพนหา (ข.ธ.อ. ๑/๗๑, ข.ชา.อ. ๓/๑๔๑/๑๙๙)

๔ ในทน ทมะ หมายถงการฝกอนทรย สจจะ หมายถงวจสจจะ (ข.ธ.อ. ๑/๗๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖ }

๒๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ๑. ยมกวรรค ๘. สญชยวตถ

จะนงหมผากาสาวะ

ผนนไมควรทจะนงหมผากาสาวะเลย

[๑๐] สวนผใดคายกเลสดจน าฝาด

ตงมนดแลวในศล๑ ประกอบดวยทมะและสจจะ

ผนนแลควรทจะนงหมผากาสาวะได๒

๘. สญชยวตถ

เรองสญชยปรพาชก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๑] ชนเหลาใดเหนสงทไมมสาระ๓วามสาระ

และเหนสงทมสาระ๔วาไมมสาระ

ชนเหลานน ชอวามความด ารผดเปนทางปฏบต

ยอมไมประสบสงทมสาระ๕

[๑๒] สวนชนเหลาใดทรสงทมสาระวามสาระ

และรสงทไมมสาระวาไมมสาระ

ชนเหลานน ชอวามความด ารชอบเปนทางปฏบต

ยอมประสบสงทมสาระ

เชงอรรถ :

๑ ศล ในทนหมายถงปารสทธศล ๔ ประการ (ข.ธ.อ. ๑/๗๒)

๒ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๙๖๙-๙๗๐/๔๙๘, ข.ชา. (แปล) ๒๗/๑๔๑-๑๔๒/๑๐๒, ๑๒๒-๑๒๓/๕๕๘

๓ สงทไมมสาระ หมายถงปจจย ๔ มจฉาทฏฐมวตถ ๑๐ และธรรมเทศนาทสงเสรมมจฉาทฏฐนน (ข.ธ.อ.

๑/๑๐๑)

๔ สงทมสาระ หมายถงสมมาทฏฐมวตถ ๑๐ และธรรมเทศนาทสงเสรมสมมาทฏฐนน (ข.ธ.อ. ๑/๑๐๑)

๕ สาระ ในทนหมายถงสลสาระ สมาธสาระ ปญญาสาระ วมตตสาระ วมตตญาณทสสนสาระ ปรมตถสาระ

และนพพาน (ข.ธ.อ. ๑/๑๐๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗ }

๒๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑. ยมกวรรค ๑๐. จนทสกรกวตถ

๙. นนทเถรวตถ

เรองพระนนทเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๓] ฝนยอมรวรดเรอนทมงไมดได ฉนใด

ราคะยอมรวรดจตทไมไดอบรม๑ได ฉนนน

[๑๔] ฝนยอมรวรดเรอนทมงดแลวไมได ฉนใด

ราคะยอมรวรดจตทอบรมดแลวไมได ฉนนน๒

๑๐. จนทสกรกวตถ

เรองนายจนทะฆาสกร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๕] ผท าบาปเปนปกต ยอมเศราโศกในโลกน

ตายไปแลวกยงเศราโศกในโลกหนา

ชอวาเศราโศกในโลกทงสอง

เขายอมเศราโศกเดอดรอน เพราะเหนกรรมทเศราหมองของตน

เชงอรรถ :

๑ จตทไมไดอบรม หมายถงจตทไมไดอบรมดวยสมถภาวนาและวปสสนาภาวนา ในคาถานหาใชหมายเอา

เฉพาะราคะเทานนไมทรวรดจต แตยงหมายเอากเลสทงปวง มโทสะ และโมหะ เปนตนดวย (ข.ธ.อ.

๑/๑๐๙)

๒ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๓๓-๑๓๔/๓๕๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘ }

๒๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑. ยมกวรรค ๑๓. สมนาเทววตถ

๑๑. ธมมกอปาสกวตถ

เรองอบาสกผประพฤตธรรม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๖] ผท าบญไว ยอมบนเทงใจในโลกน

ตายไปแลวกยงบนเทงใจในโลกหนา

ชอวาบนเทงใจในโลกทงสอง

เขายอมบนเทงรนเรงใจเพราะเหนกรรมทบรสทธของตน

๑๒. เทวทตตวตถ

เรองพระเทวทต

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๗] ผท าบาปเปนปกต ยอมเดอดรอนในโลกน

ตายไปแลวกยงเดอดรอนในโลกหนา

ชอวาเดอดรอนในโลกทงสอง

เขายอมเดอดรอนใจวา “เราไดท าบาปไวแลว”

ครนไปสทคต เขายงเดอดรอนมากขน

๑๓. สมนาเทววตถ

เรองนางสมนาเทว

(พระผมพระภาคทรงปรารภนางสมนาเทวธดาคนเลกของเศรษฐซงเสยชวตจง

ตรสพระคาถานแกอนาถบณฑกเศรษฐ ดงน)

[๑๘] ผท าบญไว ยอมเพลดเพลนใจในโลกน

ตายไปแลวกยงเพลดเพลนใจในโลกหนา

ชอวาเพลดเพลนใจในโลกทงสอง

เขายอมเพลดเพลนใจวา “เราไดท าบญไวแลว”

ครนไปสสคต เขายงเพลดเพลนใจมากขน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙ }

๓๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑. ยมกววค ๑๔. เทวสหายกภกขวตถ

๑๔. เทวสหายกภกขวตถ

เรองภกษสองสหาย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๙] คนทกลาวพทธพจน๑แมมาก

แตมวประมาท ไมท าตามพทธพจนนน

ยอมไมไดรบผลแหงความเปนสมณะ๒

เหมอนคนรบจางเลยงโคไดแตนบโคใหคนอน ฉะนน

[๒๐] คนทกลาวพทธพจนแมนอย

แตประพฤตธรรมสมควรแกธรรมเปนปกต๓

ละราคะ โทสะ และโมหะไดแลว

รชอบ มจตหลดพนดแลว

ไมยดตดในโลกนและโลกหนา๔

เขายอมไดรบผลแหงความเปนสมณะ

ยมกวรรคท ๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ พทธพจน ในทนหมายถงพระไตรปฎก (ข.ธ.อ. ๑/๑๔๐)

๒ ผลแหงความเปนสมณะ หมายถงมรรค ๔ ผล ๔ (ข.ธ.อ. ๑/๑๔๐)

๓ ประพฤตธรรมสมควรแกธรรม ในทนหมายถงประพฤตธรรม คอ ปารสทธศล ๔ ประการ ธดงค ๑๓ ประการ

และอสภกมมฏฐาน เปนตน ซงเปนธรรมทควรแกการบรรลโลกตตรธรรม ๙ ประการ (ข.ธ.อ. ๑/๑๔๑)

๔ ไมยดตดในโลกนและโลกหนา ในทนหมายถงไมถอมนขนธ ธาต และอายตนะทงภายในภายนอก ในโลก

นและโลกหนาดวยอปาทาน ๔ ประการ (ข.ธ.อ. ๑/๑๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐ }

๓๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒. อปปมาทวรรค ๑. สามาวตวตถ

๒. อปปมาทวรรค

หมวดวาดวยความไมประมาท

๑. สามาวตวตถ

เรองพระนางสามาวด

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๑] ความไมประมาท๑ เปนทางแหงอมตะ๒

ความประมาท เปนทางแหงความตาย

คนผไมประมาทชอวายอมไมตาย

คนผประมาทจงเหมอนคนตายแลว๓

[๒๒] บณฑตทราบความตางกน

ระหวางความไมประมาทกบความประมาทนน

แลวตงอยในความไมประมาท

ยอมบนเทงใจในความไมประมาท

ยนดในทางปฏบตของพระอรยะทงหลาย๔

[๒๓] บณฑตผเปนนกปราชญเหลานน เพงพนจ๕

มความเพยรตอเนอง มความบากบนมนคงเปนนตย

ยอมบรรลนพพานอนเปนสภาวะยอดเยยม ปลอดจากโยคะ๖

เชงอรรถ :

๑ ความไมประมาท นเปนชอของสต (ข.ธ.อ. ๒/๖๐)

๒ ทางแหงอมตะ หมายถงอบายบรรลอมตะ ค าวา อมตะ (ไมตาย) หมายถงนพพาน นพพานนนแล ทชอวา

ไมแก ไมตาย เพราะไมเกด (ข.ธ.อ. ๒/๖๐)

๓ ดเทยบ ข.ชา. (แปล) ๒๗/๓๓๒/๕๘๘

๔ ทางปฏบตของพระอรยะ หมายถงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ มสตปฏฐาน ๔ เปนตน และโลกตตร-

ธรรม ๙ ประการ (ข.ธ.อ. ๒/๖๑)

๕ เพงพนจ หมายถงการเพงพนจดวยจตทเปนสมาธแนวแนม ๒ อยาง คอ อารมมณปนชฌาน (การเพง

อารมณ ไดแกสมาบต ๘) และลกขณปนชฌาน (การเพงลกษณะ ไดแก วปสสนา มรรค และผล) (ข.ธ.อ.

๒/๖๑-๖๕)

๖ โยคะ หมายถงสภาวะอนประกอบสตวไวในภพม ๔ ประการ คอ กาม ภพ ทฏฐ และอวชชา (ข.ธ.อ.

๒/๖๒, ข.ธ.อ. ๘/๙๓,๑๐๙, ข.อ.อ. ๑๙/๑๖๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑ }

๓๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒. อปปมาทวรรค ๔. พาลนกขตตวตถ

๒. กมภโฆสกวตถ

เรองนายกมภโฆสก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเจาพมพสารและนายกมภโฆสก ดงน)

[๒๔] ยศ๑ ยอมเจรญแกบคคลทมความขยนหมนเพยร

มสต มการงานสะอาด ใครครวญกอนท า

ส ารวม ด ารงชวตโดยธรรม และไมประมาท

๓. จฬปนถกวตถ

เรองพระจฬปนถก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๕] คนมปญญาพงท าทพงดจเกาะทน าทวมไมถง๒

ดวยความขยน ดวยความไมประมาท

ดวยการส ารวม และดวยการฝกฝน

๔. พาลนกขตตวตถ

เรองนกษตรของคนพาล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๖] คนพาลมปญญาทราม ประกอบความประมาทอยเสมอ

สวนบณฑตผมปญญา รกษาความไมประมาทไว

เหมอนคนรกษาทรพยอนประเสรฐ ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ยศ หมายถงความเปนใหญ ความมโภคสมบต ความนบถอ ความมเกยรต และการสรรเสรญ (ข.ธ.อ. ๒/๖๙)

๒ ทพงดจเกาะทน าทวมไมถง หมายถงอรหตตผล ทน า คอ โอฆะ ๔ (กาม ภพ ทฏฐ และอวชชา) ทวมไมถง

(ข.ธ.อ. ๒/๘๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒ }

๓๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒. อปปมาทวรรค ๖. เทวสหายกภกขวตถ

[๒๗] ทานทงหลาย อยาประกอบความประมาท

อยาประกอบความเชยชมยนดในกามเลย

เพราะผไมประมาทแลว เพงพนจอย

ยอมไดรบความสขอนไพบลย๑

๕. มหากสสปเถรวตถ

เรองพระมหากสสปเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถา ดงน)

[๒๘] เมอใด บณฑตบรรเทาความประมาท ดวยความไมประมาท

ขนสปญญาดจปราสาท๒ ไมเศราโศก

พจารณาเหนหมสตวผมความเศราโศก

เมอนน บณฑตผเปนนกปราชญ ยอมเหนคนพาลได

เหมอนคนทยนอยบนภเขาเหนคนทภาคพนได ฉะนน

๖. เทวสหายกภกขวตถ

เรองภกษสองสหาย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษ ๒ รป ดงน)

[๒๙] ผมปญญาด๓ เปนผไมประมาท ในเมอผอนประมาท

เปนผตนอยโดยมาก๔ ในเมอผอนหลบ

ยอมละทงคนมปญญาทรามไปไกล

เหมอนมาฝเทาจดวงละทงมาทหมดแรงไว ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ความสขอนไพบลย หมายถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๒/๘๕) และด ๒ คาถานเทยบใน ส .ส. (แปล) ๑๕/๓๖/๔๘

๒ ปญญาดจปราสาท ในทนหมายถงทพพจกขญาณอนบรสทธ (ข.ธ.อ. ๒/๘๗)

๓ ผมปญญาด ในทนหมายถงพระขณาสพผมสตไพบลย (ข.ธ.อ. ๒/๘๙)

๔ ตนอยโดยมาก หมายถงมสตเตมท (ข.ธ.อ. ๒/๘๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓ }

๓๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒. อปปมาทวรรค ๙. นคมวาสตสสเถรวตถ

๗. มฆวตถ

เรองทาวมฆวาน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเจาลจฉวนามวา มหาล ดงน)

[๓๐] ทาวมฆวานประเสรฐสดในหมเทวดาเพราะความไมประมาท

บณฑตทงหลาย สรรเสรญความไมประมาท

และตเตยนความประมาททกเมอ

๘. อญญตรภกขวตถ

เรองภกษรปใดรปหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษรปหนง ดงน)

[๓๑] ภกษยนดในความไมประมาท

หรอเหนภยในความประมาท

เผาสงโยชน๑นอยใหญไดหมด

เหมอนไฟเผาเชอนอยใหญใหหมดไป ฉะนน

๙. นคมวาสตสสเถรวตถ

เรองพระตสสเถระผอยในนคม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระตสสเถระผอยในนคม ดงน)

[๓๒] ภกษยนดในความไมประมาท

หรอมปกตเหนภยในความประมาท

เปนผไมเสอม๒ ชอวาอยใกลนพพานแนแท

อปปมาทวรรคท ๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ สงโยชน หมายถงกเลสทผกมดใจสตวม ๑๐ อยาง คอ (๑) สกกายทฏฐ ความเหนวาเปนอตตาของตน

(๒) วจกจฉา ความลงเลสงสย (๓) สลพพตปรามาส ความถอมนศลพรต (๔) กามราคะ ความก าหนดในกาม

(๕) ปฏฆะ ความกระทบกระทงในใจ (๖) รปราคะ ความก าหนดในรป (๗) อรปราคะ ความก าหนดในอรป

(๘) มานะ ความถอตว (๙) อทธจจะ ความฟงซาน (๑๐) อวชชา ความไมร (ข.ธ.อ. ๒/๑๐๖, ข.อต.อ. ๓๔/๑๒๑)

๒ ไมเสอม หมายถงไมเสอมจากสมถและวปสสนา มรรคและผลทไดบรรลแลว และทงยงจะไดบรรลมรรค

ผลทยงไมไดบรรล (ข.ธ.อ. ๒/๑๐๙ อง.จตกก.ฏกา ๒/๓๗/๓๖๗) และด อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๓๗/๖๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔ }

๓๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๓. จตตวรรค ๑. เมฆยเถรวตถ

๓. จตตวรรค

หมวดวาดวยการฝกจต

๑. เมฆยเถรวตถ

เรองพระเมฆยเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเมฆยเถระ ดงน)

[๓๓] จตทดนรน กวดแกวง รกษายาก หามยาก๑

ผมปญญาสามารถควบคมใหตรงได

เหมอนชางศรดดลกศรใหตรง ฉะนน

[๓๔] จตนยอมดนรนไปมา๒

เหมอนปลาทถกยกขนจากน าโยนไปบนบก ฉะนน

ดงนน ผมปญญาจงควรละบวงแหงมาร๓

เชงอรรถ :

๑ ดนรน หมายถงดนรนไปในอารมณทง ๖ ม รปารมณ เปนตน

กวดแกวง หมายถงหวนไหว ไมอาจจะตงมนอยในอารมณเดยวไดนาน ดจทารกไมอาจทรงตวอยใน

อรยาบถเดยวไดนาน ฉะนน

รกษายาก หมายถงใหด ารงอยในอารมณธรรมทเปนสปปายะไดยาก

หามยาก หมายถงหามหรอกนมใหซานไปในวสภาคารมณไดยาก (ข.ธ.อ. ๒/๑๑๒)

๒ ดนรนไปมา หมายถงยนดในกามคณ ๕ เมอถกพรากจากกามคณ ๕ ใหหยดนงอยในวปสสนากมมฏฐาน

กจะดนรนไปมา ไมอาจจะตงมนอยได (ข.ธ.อ. ๒/๑๑๒)

๓ บวงแหงมาร ในทนหมายถงกเลสวฏ(วงจรกเลส) ประกอบดวยอวชชา ตณหา และอปาทาน (ข.ธ.อ.

๒/๑๑๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕ }

๓๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๓. จตตวรรค ๓. อกกณฐตภกขวตถ

๒. อญญตรภกขวตถ

เรองภกษรปใดรปหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษรปหนง ดงน)

[๓๕] การฝก๑จตทควบคมไดยาก เปลยนแปลงงาย๒

ชอบใฝหาแตอารมณทปรารถนา จดวาเปนความด

เพราะจตทฝกแลวยอมน าสขมาให๓

๓. อกกณฐตภกขวตถ

เรองภกษผกระสนจะสก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษรปหนงผกระสนจะสก ดงน)

[๓๖] ผมปญญาควรรกษาจต

ทเหนไดยากยง ละเอยดยง

ชอบใฝหาแตอารมณทปรารถนา

เพราะจตทคมครองแลวยอมน าสขมาให

เชงอรรถ :

๑ การฝก ในทนหมายถงการฝกดวยอรยมรรค ๔ คอ โสดาปตตมรรค สกทาคามมรรค อนาคามมรรค

และอรหตตมรรค (ข.ธ.อ. ๒/๑๑๘)

๒ เปลยนแปลงงาย หมายถงเกดดบเรว (ข.ธ.อ. ๒/๑๑๘)

๓ สข ในทนหมายถงสขทเกดจากอรยมรรค อรยผล และสขทเกดจากการบรรลนพพานอนเปนประโยชน

สงสด (ข.ธ.อ. ๒/๑๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖ }

๓๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๓. จตตวรรค ๕. จตตหตถเถรวตถ

๔. สงฆรกขตเถรวตถ

เรองพระสงฆรกขตเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระสงฆรกขตเถระ ดงน)

[๓๗] คนเหลาใดส ารวมจต

ทเทยวไปไกล๑ เทยวไปดวงเดยว๒

ไมมรปราง๓ อาศยอยในถ า๔

คนเหลานนจกพนจากเครองผกแหงมาร๕

๕. จตตหตถเถรวตถ

เรองพระจตตหตถเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๘] ผมจตไมมนคง ไมรแจงสทธรรม

มความเลอมใสเลอนลอย

ยอมไมมปญญาสมบรณ

[๓๙] ผมจตไมชมดวยราคะ ไมขนมวดวยโทสะ

ละบญและบาปไดแลว มสตตนอย

ยอมไมมภย๖

เชงอรรถ :

๑ เทยวไปไกล หมายถงรบอารมณทอยไกลได (ข.ธ.อ. ๒/๑๒๖)

๒ เทยวไปดวงเดยว หมายถงเกดขนทละดวง ๆ ดวงหนงดบ ดวงหนงจงเกดขน จะไมเกดขนพรอมกน

(ข.ธ.อ. ๒/๑๒๖)

๓ ไมมรปราง หมายถงไมมสณฐาน ไมมส เปนตน (ข.ธ.อ.๒/๑๒๖)

๔ อาศยอยในถ า หมายถงอาศยอยในมหาภตรป ๔ และหทยรป (ข.ธ.อ. ๒/๑๒๖)

๕ เครองผกแหงมาร หมายถงวฏฏะอนเปนไปในภม ๓ (กามาวจรภม รปาวจรภม อรปาวจรภม) (ข.ธ.อ.

๒/๑๒๖)

๖ ไมมภย ในทนหมายถงไมมภยคอกเลส คาถาน ตรสถงคณสมบตของพระขณาสพ (ข.ธ.อ. ๒/๑๓๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗ }

๓๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๓. จตตวรรค ๗. ปตคตตตสสเถรวตถ

๖. ปญจสตภกขวตถ

เรองภกษ ๕๐๐ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษ ๕๐๐ รป ดงน)

[๔๐] ภกษรวา รางกายนเปรยบเหมอนหมอดน

ควรปองกนจตน เหมอนปองกนพระนคร

แลวใชอาวธคอปญญารบกบมาร๑

และควรรกษาชยชนะไว แตไมควรยนดยดตด๒

๗. ปตคตตตสสเถรวตถ

เรองพระตสสเถระผมรางกายเนาเปอย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระตสสเถระผมรางกายเนาเปอย ดงน)

[๔๑] อกไมนานนก รางกายนกจกปราศจากวญญาณ

ถกทอดทงทบถมแผนดน

เหมอนทอนไมทไรประโยชน ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ มาร ในทนหมายถงกเลสมาร (ข.ธ.อ. ๒/๑๓๗)

๒ ควรรกษาชยชนะไว แตไมควรยนดยดตด หมายถงเมอภกษบรรลสมาบตไดวปสสนาออน ๆ ชนะ

กเลสไดระดบหนง แตไมควรยดตดอยเพยงสมาบตนน ควรพจารณาสงขารทงหลายดวยจตทผองใสแลว

รกษาระดบจตนนไวได ในทสด จะสามารถบรรลมรรคผลอนสงสด ชนะกเลสมารไดอยางสนเชง (ข.ธ.อ.

๒/๑๓๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘ }

๓๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๓. จตตวรรค ๙. โสเรยยวตถ

๘. นนทโคปาลกวตถ

เรองนายนนทะผเลยงโค

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๒] จตทตงไวผด๑พงท าใหไดรบความเสยหาย

ยงกวาความเสยหายทโจรเหนโจร๒

หรอผจองเวรเหนผจองเวร จะพงท าใหแกกน

๙. โสเรยยวตถ

เรองพระโสเรยยเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๓] จตทตงไวชอบ๓ ยอมอ านวยใหไดผลทประเสรฐยง

ทมารดาบดากท าใหไมได

หรอแมญาตเหลาอนกใหไมได

จตตวรรคท ๓ จบ

เชงอรรถ :

๑ จตทตงไวผด หมายถงจตทตงไวผดในอกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ ท าใหถงความพนาศฉบหายในโลกน

และตกไปในอบายภม ๔ ถง ๑๐๐,๐๐๐ ชาต (ข.ธ.อ. ๒/๑๔๓)

๒ โจรเหนโจร หมายถงโจรเหนโจรทเปนคอาฆาตกนแลวจะตองฆากน หรอเบยดเบยนใหไดรบความเสยหาย

(ข.ธ.อ. ๒/๑๔๓)

๓ จตทตงไวชอบ หมายถงจตทมงมนประพฤตตามกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ (ข.ธ.อ. ๒/๑๔๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙ }

๔๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๔. ปปผวรรค ๑. ปญจสตภกขวตถ

๔. ปปผวรรค

หมวดวาดวยดอกไม

๑. ปญจสตภกขวตถ

เรองภกษ ๕๐๐ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษ ๕๐๐ รป ดงน)

[๔๔] ใครจกรแจงแผนดนน๑ ยมโลก๒

และมนษยโลกน พรอมทงเทวโลก

ใครจกเลอกบทธรรม๓ทตถาคตแสดงไวดแลว

เหมอนชางดอกไมผชาญฉลาดเลอกเกบดอกไม ฉะนน

[๔๕] พระเสขะ๔จกรแจงแผนดนน ยมโลก

และมนษยโลกน พรอมทงเทวโลก

พระเสขะจกเลอกบทธรรมทตถาคตแสดงไวดแลว

เหมอนชางดอกไมผชาญฉลาดเลอกเกบดอกไม ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ แผนดน ในทนหมายถงอตภาพ (ข.ธ.อ. ๓/๑/๒)

๒ ยมโลก หมายถงอบายภม ๔ (ข.ธ.อ. ๓/๒)

๓ บทธรรม หมายถงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ (ข.ธ.อ. ๓/๒)

๔ พระเสขะ หมายถงพระอรยบคคล ๗ จ าพวก มพระโสดาบน เปนตน ผศกษาตามไตรสกขา คอ ศล สมาธ

และปญญา (ข.ธ.อ. ๓/๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐ }

๔๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๔. ปปผวรรค ๓. วฑฑภวตถ

๒. มรจกมมฏฐานกภกขวตถ

เรองภกษผเจรญมรจกมมฏฐาน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผเจรญกมมฏฐานมพยบแดดเปนอารมณ

ดงน)

[๔๖] ภกษผรแจงวา รางกายนเปรยบเหมอนฟองน า

รชดวา รางกายนมลกษณะดจพยบแดด๑

ตดพวงดอกไมของมาร๒ไดแลว

กจะไปถงสถานททมจจราชหาไมพบ๓

๓. วฑฑภวตถ

เรองเจาชายวฑฑภะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๗] มฤตย๔ ยอมฉดครานรชนผมใจตดของอยในอารมณตาง ๆ

ผมวแตเลอกเกบดอกไม๕อย

เหมอนหวงน าใหญพดพาเอาชาวบานทหลบไหลไป ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ชอวา เหมอนฟองน า เพราะจะด ารงอยไดไมนาน

ชอวา ดจพยบแดด เพราะปรากฏในทไกลเหมอนเปนรปทจะยดถอจบตองได แตพอเขาใกลกลบวางเปลา

ยดถอจบตองไมไดเลย ด ารงอยไดชวกาลนดหนอย (ข.ธ.อ. ๓/๔)

๒ ตดพวงดอกไมของมาร หมายถงตดวฏฏะในภม ๓ (กามภม รปภม อรปภม) ไดดวยอรยมรรค (ข.ธ.อ. ๓/๔)

๓ สถานทมจจราชหาไมพบ หมายถงอมตนพพาน (ข.ธ.อ. ๓/๔)

๔ มฤตย หมายถงความตาย (ข.ธ.อ. ๓/๒๕)

๕ ดอกไม ในทนหมายถงกามคณ ๕ (ข.ธ.อ. ๓/๒๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑ }

๔๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๔. ปปผวรรค ๖. ปาฏกาชวกวตถ

๔. ปตปชกาวตถ

เรองนางปตปชกา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๘] มฤตยยอมท าคนทมใจตดของอยในอารมณตาง ๆ

ผมวแตเลอกเกบดอกไมอย

ผไมอมในกามทงหลาย๑ ใหตกอยในอ านาจ

๕. มจฉรโกสยเสฏฐวตถ

เรองโกสยเศรษฐผตระหน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๙] ภมรไมท าลายดอก ส และกลน

ดดแตน าหวานไป ฉนใด

มนพงเทยวไปในหมบาน ฉนนน๒

๖. ปาฏกาชวกวตถ

เรองอาชวกชอปาฏกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอบาสกาผรบใชอาชวกชอปาฏกะ ดงน)

[๕๐] บคคลไมพงใสใจถอยค าแสลงหของคนอน

ไมพงเพงเลงกจทคนอนท าแลวหรอยงไมไดท า

แตพงตรวจดกจทตนท าแลวและยงไมไดท าเทานน

เชงอรรถ :

๑ ผไมอมในกามทงหลาย หมายถงผไมอมในกเลสกามและวตถกาม มงแตจะแสวงหา มงแตจะใหไดมา

มงแตจะใชสอย และมงแตจะสะสม (ข.ธ.อ. ๓/๒๘)

๒ ความหมายในคาถานคอ มนผเปนทงพระเสขะและพระอเสขะเทยวบณฑบาตในหมบานตามล าดบเรอน

รบเอาภกษาหารโดยไมท าลายศรทธาและทรพยของชาวบาน ดจหมผงทบนเขาไปในหมไมดดเอาแตน าหวาน

ไมท าลายดอก ส และกลนของตนไม ในคาถาน ตรสถงคณสมบตของพระขณาสพ (ข.ธ.อ. ๓/๓๔-๓๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒ }

๔๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๔. ปปผวรรค ๙. อานนทเถรวตถ

๗. ฉตตปาณอปาสกวตถ

เรองฉตตปาณอบาสก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนทเถระ ดงน)

[๕๑] วาจาสภาษต๑ ยอมไมมผลแกผไมท าตาม๒

เหมอนดอกไมงาม มสสวย (แต) ไมมกลน

[๕๒] วาจาสภาษต ยอมมผลแกผท าตามดวยด

เหมอนดอกไมงาม มทงสและมกลน ฉะนน๓

๘. วสาขาวตถ

เรองนางวสาขา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๕๓] สตวผมอนจะตองตาย เมอเกดมาแลว ควรสรางกศลไวใหมาก

เหมอนชางดอกไมรอยพวงมาลยไวเปนจ านวนมากจากกองดอกไม ฉะนน

๙. อานนทเถรวตถ

เรองพระอานนทเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนทเถระ ดงน)

[๕๔] กลนดอกไมลอยไปทวนลมไมได

กลนจนทน กลนกฤษณา

เชงอรรถ :

๑ วาจาสภาษต ในทนหมายถงพทธพจน คอพระไตรปฎก (ข.ธ.อ. ๒/๔๒)

๒ ผไมท าตาม หมายถงบคคลผไมตงใจประพฤตตามพระพทธพจนโดยเออเฟอ กลาวคอไมตงใจฟง ทรงจ า

และน ามาปฏบต ผลจงไมเกดแกผนน (ข.ธ.อ. ๓/๔๒)

๓ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๓๒๓-๓๒๔/๓๙๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓ }

๔๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๔. ปปผวรรค ๑๑. โคธกเถรวตถ

หรอกลนกระล าพกกลอยไปทวนลมไมได

สวนกลนของสตบรษ ลอยไปทวนลมได

เพราะสตบรษขจรไปทวทกทศ๑

[๕๕] กลนศลยอดเยยมกวากลนหอมเหลาน คอ

กลนจนทน กลนกฤษณา กลนดอกอบล และกลนดอกมะล

๑๐. มหากสสปเถรวตถ

เรองพระมหากสสปเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๕๖] กลนกฤษณา หรอกลนจนทนน หอมเพยงเลกนอย

แตกลนของทานผมศล หอมมากทสด

หอมฟงไปทวทงเทวโลกและมนษยโลก

๑๑. โคธกเถรวตถ

เรองพระโคธกเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๕๗] มารยอมไมพบทางของทานผมศลสมบรณ

ผอยดวยความไมประมาทเปนปกต

ผหลดพนแลวเพราะรชอบ

เชงอรรถ :

๑ สตบรษยอมมกลนเกยรตคณคอศลแผขจรไปทวทกทศ (ข.ธ.อ. ๓/๗๖) และดเทยบ อง.ตก. (แปล) ๒๐/

๘๐/๓๐๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔ }

๔๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๕. พาลวรรค ๑. อญญตรปรสวตถ

๑๒. ครหทนนวตถ

เรองนายครหทนน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนายครหทนน และนายสรคตต ดงน)

[๕๘] ในกองขยะทเขาทงไวขางทางใหญ

ยงมดอกบวมกลนหอมรนรมยใจเกดขนมาได ฉนใด

[๕๙] ในหมปถชนผมดมนซงเปรยบไดกบกองขยะ

กยงมสาวกของพระสมมาสมพทธเจาเจรญรงเรองอยดวยปญญา ฉนนน

ปปผวรรคท ๔ จบ

๕. พาลวรรค

หมวดวาดวยคนพาล๑

๑. อญญตรปรสวตถ

เรองชายคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเจาปเสนทโกศล และชายคนหนง ดงน)

[๖๐] ราตรหนง ยาวนานส าหรบคนผตนอย

ระยะทางโยชนหนง ยาวไกลส าหรบคนผเมอยลา

สงสารวฏ๒ยาวนานส าหรบคนพาลผไมรแจงสทธรรม

เชงอรรถ :

๑ คนพาล ในทนหมายถงคนโง ไมมปญญา ไมรจกประโยชนในโลกน ประโยชนในโลกหนา ไมรจกพระ

สทธรรมมโพธปกขยธรรม และอรยสจ ๔ เปนตน จงตองเวยนวายตายเกดในสงสารวฏ (ข.ธ.อ. ๓/๑๐๖,

ข.ธ.ฏกา ๘๑)

๒ สงสารวฏ หมายถงการเวยนวายตายเกด (ข.ธ.อ. ๓/๑๐๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕ }

๔๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๕. พาลวรรค ๔. คณฐเภทกโจรวตถ

๒. มหากสสปสทธวหารกวตถ

เรองสทธวหารกของพระมหากสสปเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผอยในกรงราชคฤห ดงน)

[๖๑] หากบคคลเทยวหาคนดกวาตน หรอเสมอกบตนไมได

กควรถอการเทยวไปคนเดยวใหมนคง

เพราะจะหาความเปนเพอน๑ในคนพาลไมไดเลย

๓. อานนทเสฏฐวตถ

เรองอานนทเศรษฐ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเศรษฐชอมลสรบตรของอานนทเศรษฐ ดงน)

[๖๒] คนพาลยอมเดอดรอนวา “เรามบตร เรามทรพย”

แทจรง ตวตนกไมม บตรและทรพยจกมแตทไหน

๔. คณฐเภทกโจรวตถ

เรองโจรผท าลายปม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกโจรผท าลายปมและชนทงหลาย ดงน)

[๖๓] คนพาลทรตววาเปนคนพาล

ยงเปนบณฑตไดบาง

แตคนพาลทส าคญตนวาเปนบณฑต

นนแหละ เรยกวา คนพาลแท

เชงอรรถ :

๑ ความเปนเพอน ในทนหมายถงคณธรรมทไดจากความเปนเพอนคอจลศล มชฌมศล มหาศล กถาวตถ ๑๐

ธดงคคณ ๑๓ วปสสนา มรรค ๔ ผล ๔ วชชา ๓ อภญญา ๖ (ข.ธ.อ. ๓/๑๑๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖ }

๔๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๕. พาลวรรค ๗. สปปพทธกฏฐวตถ

๕. อทายเถรวตถ

เรองพระอทายเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๖๔] คนพาล แมจะอยใกลบณฑตชวชวต

กไมรแจงธรรม เหมอนทพพไมรรสแกง ฉะนน

๖. ปาเฐยยกภกขวตถ

เรองภกษชาวเมองปาฐา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๖๕] วญญชน แมจะอยใกลบณฑตเพยงชวคร

กรแจงธรรมไดฉบพลน เหมอนลนรรสแกง ฉะนน

๗. สปปพทธกฏฐวตถ

เรองนายสปปพทธะผเปนโรคเรอน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๖๖] คนพาลผมปญญาทราม ท าตนใหเปนดจขาศก

เทยวท าบาปกรรมทใหผลเผดรอน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗ }

๔๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๕. พาลวรรค ๑๐. อปปลวณณาเถรวตถ

๘. กสสกวตถ

เรองชาวนา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกชาวนาคนหนง ดงน)

[๖๗] บคคลท ากรรมใดแลว

ยอมเดอดรอนใจในภายหลง

รองไหน าตานองหนา เสวยผลกรรมอย

กรรมนนชอวา เปนกรรมไมด

๙. สมนมาลาการวตถ

เรองชางดอกไมชอสมนะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๖๘] บคคลท ากรรมใดแลว

ยอมไมเดอดรอนใจในภายหลง

อมเอบ ดใจ เสวยผลกรรมอย

กรรมนนชอวา เปนกรรมด

๑๐. อปปลวณณาเถรวตถ

เรองพระอบลวณณาเถร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๖๙] ตลอดเวลาทบาปยงไมใหผล

คนพาลยอมส าคญบาปดจน าผง๑

แตเมอใดบาปใหผล เมอนนคนพาลยอมประสบทกข

เชงอรรถ :

๑ ส าคญบาปดจน าผง หมายถงส าคญวาบาปอกศลทตนท าอย ปรากฏนาปรารถนา นาใคร นาชอบใจ

เหมอนน าผง (ข.ธ.อ. ๓/๑๓๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘ }

๔๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๕. พาลวรรค ๑๓. สฏฐกฏเปตวตถ

๑๑. ชมพกาชวกวตถ

เรองอาชวกชอชมพกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกมหาชนชาวแควนองคะและมคธ ดงน)

[๗๐] คนพาลถงใชปลายหญาคาจมอาหารกนทกๆ เดอน

เขากไมไดรบผลแหงการปฏบตเชนนน

เทาเสยวท ๑๖ ของผมธรรมอนนบไดแลว๑

๑๒. อหเปตวตถ

เรองเปรตผมรปรางเหมอนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๗๑] บาปกรรมทบคคลท าแลวยงไมใหผลทนท

เหมอนน านมทรดในวนน

บาปกรรมนนจะคอย ๆ เผาผลาญคนพาล

เหมอนไฟทถกเถากลบไว ฉะนน

๑๓. สฏฐกฏเปตวตถ

เรองเปรตถกคอนตอยศรษะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๗๒] ความร๒เกดแกคนพาลเพยงเพอท าลายถายเดยว

ความรของคนพาลนน ก าจดคณงามความด

ท าปญญาของเขาใหตกต า

เชงอรรถ :

๑ ผมธรรมอนนบไดแลว หมายถงผมธรรมอนรแลว ผมธรรมอนชงไดแลว ในทนหมายถง พระโสดาบน

จนถงพระอรหนต (ข.ธ.อ. ๓/๑๔๗)

๒ ความร ในทนหมายรวมถงศลปะ ยศ ชอเสยง (ข.ธ.อ. ๓/๑๕๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙ }

๕๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๕. พาลวรรค ๑๔. สธมมเถรวตถ

๑๔. สธมมเถรวตถ

เรองพระสธมมเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระสธมมเถระ ดงน)

[๗๓] ภกษพาลปรารถนาการยกยองทตนไมม๑

ปรารถนาใหภกษทงหลายตามแวดลอมตน

ปรารถนาความเปนใหญในอาวาส

และปรารถนาเครองบชาจากชาวบานทงหลาย

[๗๔] ภกษพาลเกดความด ารวา

“ขอใหคฤหสถและบรรพชตทง ๒ ฝาย จงเขาใจวา

เราผเดยวท ากจน เราผเดยวพงมอ านาจในการงาน

ไมวากจการใหญหรอเลก”

ความรษยา๒และความถอตว๓จงเกดพอกพนขน

เชงอรรถ :

๑ ปรารถนาการยกยองทตนไมม หมายถงไมมศรทธา ตองการใหคนชมวามศรทธา ทศลตองการใหคนชม

วามศล เปนตน (ข.ธ.อ. ๓/๑๕๙)

๒ ความรษยา ในทนหมายถงตณหาทเกดในทวาร ๖ คอ ตา ห จมก ลน กายและใจ (ข.ธ.อ. ๓/๑๖๐)

๓ ความถอตว ในทนหมายถงมานะ ๙ อยาง (๑) เปนผเลศกวาเขา ถอตววาเลศกวาเขา (๒) เปนผเลศกวาเขา

ถอตววาเสมอเขา (๓) เปนผเลศกวาเขา ถอตววาดอยกวาเขา (๔) เปนผเสมอเขา ถอตววาเลศกวาเขา

(๕) เปนผเสมอเขา ถอตววาเสมอเขา (๖) เปนผเสมอเขา ถอตววาดอยกวาเขา (๗) เปนผดอยกวาเขา

ถอตววาเลศกวาเขา (๘) เปนผดอยกวาเขา ถอตววาเสมอเขา (๙) เปนผดอยกวาเขา ถอตววาดอยกวาเขา

(ข.ธ.อ. ๓/๑๖๐) และด ข.ม. (แปล) ๒๙/๒๑/๙๖-๙๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐ }

๕๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๖. ปณฑตวรรค ๑. ราธเถรวตถ

๑๕ วนวาสตสสเถรวตถ

เรองพระวนวาสตสสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๗๕] ขอปฏบตทเปนเหตใหไดลาภเปนอยางหนง

ขอปฏบตทใหถงนพพานเปนอกอยางหนง

ภกษผเปนสาวกของพระพทธเจา

รชดขอปฏบตทงสองนแลว ไมพงยนดสกการะ๑

แตพงเพมพนวเวก๒(ใหตอเนอง)

พาลวรรคท ๕ จบ

๖. ปณฑตวรรค

หมวดวาดวยบณฑต

๑. ราธเถรวตถ

เรองพระราธเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๗๖] บคคลพงเหนผมปญญามกชโทษ

มกพดปรามไว เหมอนผชบอกขมทรพย

(และ) พงคบผทเปนบณฑตเชนนน

เพราะเมอคบคนเชนนน ยอมมแตความเจรญ ไมมความเสอมเลย๓

เชงอรรถ :

๑ สกการะ ในทนหมายถงปจจย ๔ (จวร บณฑบาต เสนาสนะ คลานปจจยเภสชบรขาร) (ข.ธ.อ. ๓/๑๘๑)

๒ วเวก หมายถงความสงด ม ๓ คอ (๑) กายวเวก ความสงดกาย (๒) จตตวเวก ความสงดใจ (๓) อปธวเวก

ความสงดอปธ (ข.ธ.อ. ๓/๑๘๑)

๓ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๙๙๓/๕๐๒, ข.ม. (แปล) ๒๙/๒๐๘/๖๑๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑ }

๕๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๖. ปณฑตวรรค ๔. มหากปปนเถรวตถ

๒. อสสชปนพพสกวตถ

เรองพระอสสชและพระปนพพสกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๗๗] ผใดพงกลาวสอน พร าสอน

และหามจากความชว

ผนนยอมเปนทรกของสตบรษทงหลาย

แตไมเปนทรกของอสตบรษทงหลาย๑

๓. ฉนนเถรวตถ

เรองพระฉนนเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๗๘] บคคลไมพงคบมตรชว๒ ไมพงคบคนต าชา๓

พงคบแตกลยาณมตร พงคบแตสตบรษ

๔. มหากปปนเถรวตถ

เรองพระมหากปปนเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๗๙] บคคลผอมเอบในธรรม๔ มใจผองใส ยอมอยเปนสข

บณฑตยอมยนดในธรรมทพระอรยะประกาศแลวทกเมอ

เชงอรรถ :

๑ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๙๙๕/๕๐๒, ข.ม. (แปล) ๒๙/๒๐๘/๖๑๐

๒ มตรชว หมายถงผยนดในอกศลกรรม มกายทจรต เปนตน (ข.ธ.อ. ๔/๗)

๓ คนต าชา หมายถงคนทชกน าในสงทไมสมควร มการตดชองยองเบา เปนตน (ข.ธ.อ. ๔/๗)

๔ ผอมเอบในธรรม หมายถงบคคลผบรรลโลกตตรธรรม ๙ ประการ (มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑) (ข.ธ.อ.

๔/๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒ }

๕๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๖. ปณฑตวรรค ๗. กาณมาตาวตถ

๕. ปณฑตสามเณรวตถ

เรองบณฑตสามเณร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๘๐] คนไขน า ยอมไขน า

ชางศร ยอมดดลกศร

ชางไม ยอมถากไม

บณฑต ยอมฝกตน๑

๖. ลกณฑกภททยเถรวตถ

เรองพระลกณฑกภททยเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๘๑] ภเขาศลาลวน เปนแทงทบ ยอมไมสะเทอนเพราะลม ฉนใด

บณฑตทงหลาย ยอมไมหวนไหวเพราะนนทาหรอสรรเสรญ๒ ฉนนน

๗. กาณมาตาวตถ

เรองมารดาของนางกาณา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๘๒] บณฑตทงหลายฟงธรรมแลว ยอมผองใส๓

ดจหวงน าทลก ใสสะอาด ไมขนมว ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ฝกตน หมายถงฝกฝนตนเองเพอบรรลอรหตตผล (ข.ธ.อ. ๔/๓๕) และด ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๕๒/๔๓๑, ข.เถร.

(แปล) ๒๖/๘๗๗/๔๘๔

๒ ในคาถาน แมจะตรสโลกธรรมไวเพยง ๒ ประการ คอ นนทาและสรรเสรญกจรง แตพงทราบวา ทรงแสดง

โลกธรรมไวทง ๘ ประการ ความหมายโดยสรป คอ ไมหวนไหวทงในอฏฐารมณ(อารมณทนาปรารถนา)

และอนฏฐารมณ(อารมณทไมนาปรารถนา) (ข.ธ.อ. ๔/๓๖)

๓ ผองใส ในทนหมายถงบรรลสภาวะทจตปราศจากอปธกเลสดวยอ านาจโสดาปตตมรรค เปนตน (ข.ธ.อ. ๔/๔๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓ }

๕๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๖. ปณฑตวรรค ๙. ธมมกเถรวตถ

๘. ปญจสตภกขวตถ

เรองภกษ ๕๐๐ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๘๓] สตบรษทงหลาย ยอมเวนในธรรมทงปวง๑

สตบรษทงหลายยอมไมพร าเพอเพราะกามคณเปนเหต

บณฑตทงหลายจะประสบสขหรอทกข

ยอมไมแสดงอาการขนลง๒

๙. ธมมกเถรวตถ

เรองพระธมมกเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๘๔] บณฑตยอมไมท าบาปเพราะตนเปนเหต

หรอเพราะผอนเปนเหต

บคคลไมพงปรารถนาบตร ทรพย แวนแควน

หรอความส าเรจเพอตน โดยไมชอบธรรม

พงเปนผมศล มปญญา และยดมนอยในธรรม

เชงอรรถ :

๑ ยอมเวนในธรรมทงปวง หมายถงมอรหตตมคคญาณเปนเครองเวนหรอละฉนทราคะ(ความก าหนดดวย

อ านาจความพอใจ)ในขนธ ๕ เปนตน (ข.ธ.อ. ๔/๔๒)

๒ ไมแสดงอาการขนลง หมายถงไมแสดงอาการยนดหรอยนรายเมอถกโลกธรรมกระทบ (ข.ธ.อ. ๔/๔๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔ }

๕๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๖. ปณฑตวรรค ๑๑. ปญจสตอาคนตกภกขวตถ

๑๐. ธมมสสวนวตถ๑

เรองการฟงธรรม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๘๕] ในหมมนษย เหลาชนผไปถงฝงโนน๒ มจ านวนนอย

สวนหมสตวนอกนเลาะไปตามฝงน๓ทงนน

[๘๖] สวนชนเหลาใดประพฤตตามธรรม

ในธรรมทพระผมพระภาคตรสไวโดยชอบ๔

ชนเหลานนจกขามพนวฏฏะ

อนเปนบวงมารทขามไดแสนยาก ไปถงฝงโนนได

๑๑. ปญจสตอาคนตกภกขวตถ

เรองภกษอาคนตกะ ๕๐๐ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษอาคนตกะผอยในแควนโกศล ดงน)

[๘๗] บณฑตละธรรมด า๕ แลวพงเจรญธรรมขาว๖

ออกจากวฏฏะมาสววฏฏะ๗

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ม. (แปล) ๑๙/๓๔/๓๓, ๑๙๘/๗๔, อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๑๑๗/๒๖๙-๒๗๐

๒ ฝงโนน หมายถงนพพาน (อง.ทสก.อ. ๓/๑๑๗-๑๑๘/๓๗๕, ข.ธ.อ. ๔/๔๕, ส .ม.อ. ๓/๓๑-๔๐/๑๙๖)

๓ ฝงน หมายถงสกกายทฏฐ (ความเหนวาเปนอตตาของตน) (ข.ธ.อ. ๔/๔๕) หรอหมายถงวฏฏะ (ส .ม.อ.

๓/๓๑-๔๐/๑๙๖)

๔ ธรรมทพระผมพระภาคตรสไวโดยชอบ หมายถงโลกตตรธรรม ๙ ประการ คอ มรรค ๔ ผล ๔

นพพาน ๑ (อง.ทสก.อ. ๓/๑๑๗-๑๑๘/๓๗๕)

๕ ธรรมด า หมายถงอกศลธรรม มกายทจรต เปนตน (ข.ธ.อ. ๔/๔๗)

๖ ธรรมขาว หมายถงกศลธรรม มกายสจรต เปนตน (ข.ธ.อ. ๔/๔๗)

๗ ออกจากวฏฏะมาสววฏฏะ หมายถงออกจากวฏฏะทเรยกวา โอกะ (ทมน า) มาสววฏฏะทเรยกวา อโนกะ

(ทไมมน า) ไดแก นพพาน (ส .ม.อ. ๓/๓๑-๔๐/๑๙๖, อง.ทสก.อ.๓/๑๑๗-๑๑๘/๓๗๕, ข.ธ.อ.๔/๔๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕ }

๕๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๗. อรหนตวรรค ๑. ชวกวตถ

[๘๘] ละกามทงหลายแลว เปนผหมดความกงวล

พงปรารถนายนดยงในวเวกทยนดไดยากยง

พงช าระตนใหผองแผวจากเครองเศราหมองแหงจตทงหลาย

[๘๙] บณฑตเหลาใดอบรมจตโดยชอบ

ในองคธรรมเปนเครองตรสรทงหลาย

ไมถอมน ยนดในนพพานเปนทสละความถอมน

บณฑตเหลานนสนอาสวะแลว

มความรงเรอง ดบสนทแลวในโลก๑

ปณฑตวรรคท ๖ จบ

๗. อรหนตวรรค

หมวดวาดวยพระอรหนต

๑. ชวกวตถ

เรองหมอชวก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกหมอชวก ดงน)

[๙๐] ผบรรลจดหมายปลายทางแลว๒

ไรความโศก หลดพนแลวในธรรมทงปวง๓

ละกเลสเครองรอยรด๔ไดหมด ยอมไมมความเรารอน

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ม. (แปล) ๑๙/๓๔/๓๓-๓๔, อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๑๖๙/๒๖๙-๒๗๐

๒ ผบรรลจดหมายปลายทาง หมายถงพระขณาสพผถงทสดแหงสงสารวฏ (ข.ธ.อ. ๔/๔๙)

๓ ธรรมทงปวง หมายถงธรรมทงหลายมขนธ ๕ เปนตน (ข.ธ.อ. ๔/๔๙)

๔ กเลสเครองรอยรด หมายถงกเลส ๔ อยาง คอ (๑) อภชฌา ความเพงเลงอยากไดของคนอน

(๒) พยาบาท ความคดรายผอน (๓) สลพพตปรามาส ความถอมนศลและวตร (๔) อทงสจจาภนเวส

ความถอมนวานเทานนจรง (ข.ธ.อ. ๔/๔๙) และด ข.ม. (แปล) ๒๙/๒๙/๑๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖ }

๕๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๗. อรหนตวรรค ๓. เพฬฏฐสสเถรวตถ

๒. มหากสสปเถรวตถ

เรองพระมหากสสปเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๙๑] ผมสต หมนประกอบความเพยร๑

ไมตดในทอย ละความหวงอาลยไป

เหมอนหงสละเปอกตมไป ฉะนน

๓. เพฬฏฐสสเถรวตถ

เรองพระเพฬฏฐสสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๙๒] ผไมมการสงสม๒

ก าหนดรอาหารกอนแลวจงบรโภค

มสญญตวโมกข๓ และอนมตตวโมกข เปนอารมณ

ไมทงทางไวใหเปนทรได

เหมอนนกไมทงทางไวในอากาศ ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ผมสต หมนประกอบความเพยร ในทนหมายถงพระขณาสพผมสตไพบลย หมนประกอบในคณธรรมม

ฌานและวปสสนา เปนตน ทตนไดบรรลแลวโดยการนก การเขา การออก การอธษฐาน และการพจารณา

(ข.ธ.อ.๔/๕๒)

๒ การสงสม ม ๒ อยาง คอ (๑) กมมสนนจยะ การสงสมกรรมคอกศลและอกศล (๒) ปจจยสนนจยะ

การสงสมปจจย ๔ (ข.ธ.อ.๔/๕๓-๕๔)

๓ สญญตวโมกข หมายถงสภาวะทหลดพน เพราะวางจาก ราคะ โทสะ โมหะ

อนมตตวโมกข หมายถงสภาวะทหลดพน เพราะไมมนมต คอ ราคะ เปนตน

ในคาถาท ๙๒-๙๓ น หมายรวมถงอปปณหตวโมกข ไดแก สภาวะทหลดพน เพราะไมมทตงคอกเลส

มราคะเปนตนดวย วโมกขทง ๓ ประการน เปนชอของนพพาน (ข.ธ.อ.๔/๕๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗ }

๕๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๗. อรหนตวรรค ๕. มหากจจายนเถรวตถ

๔. อนรทธเถรวตถ

เรองพระอนรทธเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๙๓] ทานผสนอาสวะแลว ไมตดในอาหาร

มสญญตวโมกข และอนมตตวโมกข เปนอารมณ

ไมทงรองรอยไวใหเปนทรได

เหมอนนกไมทงรองรอยไวในอากาศ ฉะนน๑

๕. มหากจจายนเถรวตถ

เรองพระมหากจจายนเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๙๔] ผใดฝกอนทรย๒ใหสงบได

เหมอนมาทนายสารถฝกดแลว

ผนนยอมละมานะได ไมมอาสวะ คงท

แมทวยเทพทงหลายกรกใคร

เชงอรรถ :

๑ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๙๒/๓๓๗

๒ อนทรย หมายถงตา ห จมก ลน กาย และใจ (ข.ธ.อ. ๔/๕๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘ }

๕๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๗. อรหนตวรรค ๘. สารปตตเถรวตถ

๖. สารปตตเถรวตถ

เรองพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๙๕] ภกษผคงท มวตรงาม

ไมยนดยนราย เสมอดวยแผนดน

เปรยบดวยเสาเขอน

(มใจผองใส) เหมอนหวงน าไรเปอกตม

สงสารวฏยอมไมมแกผเชนนน

๗. โกสมพวาสตสสเถรสามเณรวตถ

เรองสามเณรของพระตสสเถระชาวเมองโกสมพ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระตสสเถระชาวเมองโกสมพ ดงน)

[๙๖] ผหลดพนเพราะรชอบ ผสงบ ผคงท

ยอมมมโนกรรมทสงบ วจกรรมทสงบ กายกรรมทสงบ

๘. สารปตตเถรวตถ

เรองพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผอยในปา ๓๐ รป ดงน)

[๙๗] นรชนใด ผไมตองเชอใคร๑

รจกนพพานทปจจยอะไรปรงแตงไมได

เชงอรรถ :

๑ ไมตองเชอใคร ในทนหมายถงรแจงธรรมอยางประจกษชดดวยตนเอง ไมตองรอสดบธรรมจากผอน (ข.ม.อ.

๘๘/๓๓๙-๓๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙ }

๖๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๗. อรหนตรรค ๑๐. อญญตรตถวตถ

ตดรอยตอ๑แหงการเกดใหม

ท าลายโอกาส๒ แหงการทองเทยวไปในสงสาร

คายความหวงแลว นรชนนนแล เปนบรษสงสด๓

๙. ขทรวนยเรวตเถรวตถ

เรองพระเรวตเถระผอยในปาไมตะเคยน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางวสาขามคารมาตา ดงน)

[๙๘] พระอรหนตทงหลายอยสถานทใด

คอ จะเปนบานกตาม ปากตาม ทลมกตาม ทดอนกตาม

สถานทนน เปนรมณยสถาน๔

๑๐. อญญตรตถวตถ

เรองหญงคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษรปหนง ดงน)

[๙๙] ทานผปราศจากราคะทงหลาย

จะยนดปาทงหลาย อนนารนรมย

ทชนผแสวงหากามไมยนด

เพราะทานเหลานนไมแสวงหากาม๕

อรหนตวรรคท ๗ จบ

เชงอรรถ :

๑ รอยตอ หมายถงวฏฏสนธ (รอยตอคอวฏฏะ) สงสารสนธ (รอยตอคอสงสาร) (ข.ธ.อ. ๔/๘/๖๖)

๒ ท าลายโอกาส หมายถงท าลายโอกาสทจะเกดอกได เพราะสนเชอพนธคอกศลกรรมและอกศลกรรม

(ข.ธ.อ. ๔/๖๖)

๓ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๘๘/๒๗๕

๔ ในคาถานมนยวา แมในหมบานจะหาความสงบกายไมไดกจรง แตพระอรหนตทงหลายกไดความสงบใจ

เพราะอารมณทงหลายหาท าจตของทานใหหวนไหวไดไม ดงนน ทไหนกตามยอมเปนทพระอรหนตอยได

และทนนยอมเปนสถานทรนรมย (ข.ธ.อ. ๔/๗๒) และดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๙๙๑/๕๐๒

๕ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๙๙๒/๕๐๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐ }

๖๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๘. สหสสวรรค ๒. พาหยทารจรยเถรวตถ

๘. สหสสวรรค

หมวดวาดวยหนงในรอยในพน

๑. ตมพทาฐกโจรฆาตกวตถ

เรองเพชฌฆาตโจรเคราแดง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๐๐] ค าพดทมประโยชนค าเดยว๑

ทคนฟงแลวสงบระงบได๒

ยอมดกวาค าพดทไรประโยชนตง ๑,๐๐๐ ค า

๒. พาหยทารจรยเถรวตถ

เรองพระพาหยทารจรยเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๐๑] คาถาทมประโยชนคาถาเดยว

ทคนฟงแลวสงบระงบได

ยอมดกวาคาถาทไรประโยชนตง ๑,๐๐๐ คาถา

เชงอรรถ :

๑ มประโยชน ในทนหมายถงเปนค าทแสดงเรองนพพาน หรอเรองขนธ ธาต อายตนะ อนทรย พละ

โพชฌงค และสตปฏฐาน (ข.ธ.อ. ๔/๘๒)

๒ สงบระงบ หมายถงสงบระงบกเลสมราคะเปนตนได (ข.ธ.อ. ๔/๘๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑ }

๖๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๘. สหสสวรรค ๔. อนตถปจฉกพราหมณวตถ

๓. กณฑลเกสเถรวตถ

เรองพระกณฑลเกสเถร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๐๒] ธรรมะบทหนง๑ ทคนฟงแลวสงบระงบได

ยอมดกวาคาถาทไรประโยชนตง ๑๐๐ คาถา

[๑๐๓] ผชนะขาศกจ านวนพนคณดวยพนในสงคราม

หาชอวาผชนะทยอดเยยมไม

แตผชนะตน๒ได จงชอวา ผชนะทยอดเยยม

๔. อนตถปจฉกพราหมณวตถ

เรองอนตถปจฉกพราหมณ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณ ดงน)

[๑๐๔] การชนะตนของบคคลผฝกตนดแลว๓

ประพฤตส ารวมเปนนตยนนแล

ประเสรฐกวาการชนะผอน

[๑๐๕] เทวดา คนธรรพ มาร หรอพรหม

ไมอาจท าชยชนะของบคคลเชนนนใหกลบแพไดเลย

เชงอรรถ :

๑ ธรรมะบทหนง หมายถงขอธรรมหนงในหมวดธรรมทมหลายขอ เชน หมวดธรรม ๔ คอ (๑) อนภชฌา

(๒) อพยาบาท (๓) สมมาสต (๔) สมมาสมาธ แตละขอเปนธรรมะบทหนง (ข.ธ.อ. ๔/๙๕)

๒ ชนะตน หมายถงชนะกเลสมโลภะ เปนตน (ข.ธ.อ. ๔/๙๕)

๓ ผฝกตนด ในทนหมายถงผไมมกเลส (ข.ธ.อ. ๔/๙๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒ }

๖๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๘. สหสสวรรค ๖. สารปตตเถรภาคเนยยวตถ

๕. สารปตตเถรมาตลพราหมณวตถ

เรองพราหมณผเปนลงของพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณผเปนลงของพระสารบตรเถระ ดงน)

[๑๐๖] การบชาของบคคลผบชาทานทอบรมตนด๑แลว

คนเดยว แมเพยงครเดยว

ประเสรฐกวาการบชาของบคคลผบชายญ๒

ดวยทรพยจ านวน ๑,๐๐๐ กหาปณะทก ๆ เดอน ตลอด ๑๐๐ ป

๖. สารปตตเถรภาคเนยยวตถ

เรองพราหมณผเปนหลานของพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณผเปนหลานของพระสารบตรเถระ

ดงน)

[๑๐๗] การบชาของบคคลผบชาทานทอบรมตนดแลว

คนเดยว แมเพยงครเดยว

ประเสรฐกวาการบชาของบคคลผบชาไฟในปาเปนเวลา ๑๐๐ ป

เชงอรรถ :

๑ ทานทอบรมตนด ในทนหมายถงพระอรยบคคลตงแตพระโสดาบนจนถงพระอรหนตขณาสพ (ข.ธ.อ. ๔/๙๙)

๒ บชายญ หมายถงใหทานแกมหาชน (ข.ธ.อ.๔/๙๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓ }

๖๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๘. สหสสวรรค ๙. สงกจจสามเณรวตถ

๗. สารปตตเถรสหายกพราหมณวตถ

เรองพราหมณผเปนเพอนของพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณผเปนเพอนของพระสารบตรเถระ

ดงน)

[๑๐๘] การไหวทานผปฏบตตรง

ประเสรฐกวาการบชายญและการบวงสรวงใด ๆ ในโลก

ทผหวงบญท าอยตลอดป

เพราะการบชายญและการบวงสรวงทงหมดนน

มคาไมถงหนงในส๑

๘. อายวฑฒนกมารวตถ

เรองอายวฒนกมาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอายวฒนกมารและอบาสก ๕๐๐ คน ดงน)

[๑๐๙] ธรรม ๔ ประการ คอ อาย วรรณะ สขะ พละ

ยอมเจรญแกผกราบไหว ผออนนอมตอผใหญ เปนนตย

๙. สงกจจสามเณรวตถ

เรองสงกจจสามเณร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษ ๕๐๐ รป ดงน)

[๑๑๐] ผมศล เพงพนจ แมมชวตอยเพยงวนเดยว

ประเสรฐกวาคนทศล ไมมจตตงมน

ทมชวตอยตง ๑๐๐ ป

เชงอรรถ :

๑ มคาไมถงหนงในส หมายถงอานสงสไมถง ๑ สวนใน ๔ สวนแหงผลทเกดจากการมกศลเจตนาคอจต

เลอมใสแลวนอมกายไหวพระอรยบคคลผปฏบตตรง (ข.ธ.อ. ๔/๑๐๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔ }

๖๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๘. สหสสวรรค ๑๒. ปฏาจาราเถรวตถ

๑๐. ขาณโกณฑญญเถรวตถ

เรองพระขาณโกณฑญญเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษ ๕๐๐ รป ผเปนศษยพระขาณ-

โกณฑญญเถระ ดงน)

[๑๑๑] ผมปญญา เพงพนจ แมมชวตอยเพยงวนเดยว

ประเสรฐกวาผมปญญาทราม ไมมจตตงมน

ทมชวตอยตง ๑๐๐ ป๑

๑๑. สปปทาสเถรวตถ

เรองพระสปปทาสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๑๒] ผมความเพยรมนคง๒ แมมชวตอยเพยงวนเดยว

ประเสรฐกวาผเกยจคราน ไมมความเพยร

ทมชวตอยตง ๑๐๐ ป

๑๒. ปฏาจาราเถรวตถ

เรองพระปฏาจาราเถร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระปฏาจาราเถร ดงน)

[๑๑๓] ผเหนความเกดและความดบ๓ แมมชวตอยเพยงวนเดยว

ประเสรฐกวาผไมเหนความเกดและความดบ

ทมชวตอยตง ๑๐๐ ป๔

เชงอรรถ :

๑ ข.อป. (แปล) ๓๓/๒๓๙/๔๘๖

๒ มความเพยรมนคง หมายถงบ าเพญเพยรอยางหนกแนน สามารถจะใหเกดฌาน ๒ ประการ คอ

(๑) อารมมณปนชฌาน(การเพงอารมณ ไดแก สมาบต คอ รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔) (๒) ลกขณปนชฌาน

(การเพงลกษณะ ไดแก วปสสนา มรรค และผล)

๓ เหนความเกดและความดบ หมายถงเหนความเกดและความดบของขนธ ๕ (ข.ธ.อ. ๔/๑๒๘)

๔ ข.อป. (แปล) ๓๓/๘๑/๔๖๖

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕ }

๖๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๘. สหสสวรรค ๑๔. พหปตตกาเถรวตถ

๑๓. กสาโคตมวตถ

เรองนางกสาโคตรม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางกสาโคตม ดงน)

[๑๑๔] ผเหนทางอมตะ๑ แมมชวตอยเพยงวนเดยว

ประเสรฐกวาผไมเหนทางอมตะ

ทมชวตอยตง ๑๐๐ ป

๑๔. พหปตตกาเถรวตถ

เรองพระพหปตตกาเถร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระพหปตตกาเถร ดงน)

[๑๑๕] ผเหนธรรมอนสงสด๒ แมมชวตอยเพยงวนเดยว

ประเสรฐกวาผไมเหนธรรมอนสงสด

ทมชวตอยตง ๑๐๐ ป

สหสสวรรคท ๘ จบ

เชงอรรถ :

๑ ทางอมตะ หมายถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๔/๑๓๒)

๒ ธรรมอนสงสด ในทนหมายถงโลกตตรธรรม ๙ ประการ คอ มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑ (ข.ธ.อ. ๔/๑๓๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖ }

๖๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๙. ปาปวรรค ๒. เสยยสกเถรวตถ

๙. ปาปวรรค

หมวดวาดวยบาป

๑. จเฬกสาฏกวตถ

เรองพราหมณจเฬกสาฎก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๑๖] บคคลควรรบเรงท าบญ๑ ควรหามจตจากบาป๒

เพราะเมอท าบญชาไป ใจจะยนดในบาป

๒. เสยยสกเถรวตถ

เรองพระเสยยสกเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเสยยสกเถระ ดงน)

[๑๑๗] หากบคคลท าบาปไป กไมควรท าบาปนนซ าอก

ไมควรท าความพอใจในบาปนน

เพราะการสงสมบาปน าทกขมาให

เชงอรรถ :

๑ บญ หมายถงการใหทาน การบ าเพญวตร มอปชฌายวตรเปนตน (ข.ธ.อ. ๕/๔)

๒ บาป หมายถงกายทจรต วจทจรต มโนทจรต หรอการเกดขนแหงอกศลจต (ข.ธ.อ. ๕/๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗ }

๖๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๙. ปาปวรรค ๔. อนาถปณฑกเสฏฐวตถ

๓. ลาชเทวธตาวตถ

เรองลาชเทพธดา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกลาชเทพธดา ดงน)

[๑๑๘] หากบคคลท าบญ กควรท าบญนนบอย ๆ

ควรท าความพอใจในบญนน

เพราะการสงสมบญน าสขมาให

๔. อนาถปณฑกเสฏฐวตถ

เรองอนาถบณฑกเศรษฐ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอนาถบณฑกเศรษฐและเทวดาผสงสถต

อยทซมประตบานของเศรษฐ ดงน)

[๑๑๙] ตราบใดทบาปยงไมใหผล

ตราบนน คนชวจะเหนบาปวาด

แตเมอใด บาปใหผล

เมอนน คนชวจะเหนบาปวาชวแท

[๑๒๐] ตราบใดทกรรมดยงไมใหผล

ตราบนน คนดจะเหนกรรมดวาชว

แตเมอใด กรรมดใหผล

เมอนนคนดจะเหนกรรมดวาดแท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘ }

๖๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๙. ปาปวรรค ๗. มหาธนวาณชวตถ

๕. อสญญตปรกขารภกขวตถ

เรองภกษผไมเกบรกษาบรขาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษรปหนง ดงน)

[๑๒๑] บคคลอยาส าคญวาบาปเลกนอยคงจกไมมาถง๑

แมหมอน ายงเตมดวยน าทตกลงมาทละหยาด ๆ ได ฉนใด

คนพาล เมอสงสมบาปทละเลกทละนอย

กเตมดวยบาปได ฉนนน

๖. พฬารปทกเสฏฐวตถ

เรองพฬารปทกเศรษฐ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเศรษฐผอยเมองสาวตถ ดงน)

[๑๒๒] บคคลอยาส าคญวาบญเลกนอยคงจกไมมาถง

แมหมอน ายงเตมดวยน าทตกลงมาทละหยาด ๆ ได ฉนใด

คนมปญญา เมอสงสมบญแมทละเลกทละนอย

กเตมดวยบญได ฉนนน

๗. มหาธนวาณชวตถ

เรองพอคาผมทรพยมาก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๒๓] บคคลควรละเวนบาปทงหลาย

ดจพอคาทมทรพยมาก แตมพวกนอย หลกเลยงทางทมภย

และดจคนรกชวตหลกเลยงยาพษ ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ หมายถงอยาส าคญวาตนท าบาปไวเพยงนดหนอย คงจกไมใหผล (ข.ธ.อ. ๕/๑๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๙ }

๗๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๙. ปาปวรรค ๑๐. มณการกลปกตสสเถรวตถ

๘. กกกฏมตตเนสาทวตถ

เรองนายพรานเนอชอกกกฏมต

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๒๔] หากทฝามอไมมแผล บคคลกใชฝามอน ายาพษไปได

เพราะยาพษจะไมซมเขาไปยงฝามอทไมมแผล

เหมอนบาปไมมแกผไมท าบาป ฉะนน

๙. โกกสนขลททกวตถ

เรองนายพรานสนขชอโกกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษรปหนง ดงน)

[๑๒๕] บคคลใดประทษรายตอคนผไมประทษราย

เปนผบรสทธ ไมมกเลสเพยงดงเนน

บาปยอมกลบมาถงบคคลนนซงเปนคนพาลอยางแนแท

ดจผงธลอนละเอยดทบคคลซดไปทวนลม ฉะนน๑

๑๐. มณการกลปกตสสเถรวตถ

เรองพระตสสเถระผเขาถงตระกลชางแกว

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๒๖] สตวพวกหนง ยอมเกดในครรภ๒

พวกทท าบาปกรรมยอมไปนรก

พวกทท าความดยอมไปสวรรค

สวนผทไมมอาสวะยอมนพพาน

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๒๒/๒๖, ๑๙๐/๒๖๙, ข.เปต. (แปล) ๒๖/๒๖๕/๒๑๐, ข.ชา. (แปล) ๒๗/๙๔/๒๑๖

และดสตตนบาตขอ ๖๖๘ หนา ๖๖๐ ในเลมน

๒ ครรภ ในทนหมายถงครรภมนษย (ข.ธ.อ. ๕/๓๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๐ }

๗๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๙. ปาปวรรค ๑๒. สปปพทธสกกวตถ

๑๑. ตโยชนวตถ

เรองคน ๓ จ าพวก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๒๗] คนท าบาป ถงจะเหาะขนไปในอากาศ กไมพนจากบาปกรรม

ถงจะด าลงไปกลางทะเล กไมพนจากบาปกรรม

ถงจะเขาไปหลบตวในซอกเขา กไมพนจากบาปกรรม

เพราะไมมแผนดนสกสวนหนงทคนท าบาปยนอยแลว

จะพนจากบาปกรรมได

๑๒. สปปพทธสกกวตถ

เรองเจาศากยะสปปพทธะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๒๘] บคคล ถงจะเหาะขนไปในอากาศ กไมพนจากความตาย

ถงจะด าลงไปกลางทะเล กไมพนจากความตาย

ถงจะเขาไปหลบตวในซอกเขา กไมพนจากความตาย

เพราะไมมแผนดนสกสวนหนงทบคคลยนอยแลว

จะไมถกความตายครอบง าได

ปาปวรรคท ๙ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๑ }

๗๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๐. ทณธวรรค ๒. ฉพพคคยภกขวตถ

๑๐. ทณฑวรรค

หมวดวาดวยการลงทณฑ๑

๑. ฉพพคคยภกขวตถ

เรองพระฉพพคคย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๒๙] สตวทกประเภท ยอมสะดงกลวโทษทณฑ

สตวทกประเภท ยอมหวาดกลวความตาย

บคคลน าตนเขาไปเปรยบเทยบแลว

ไมควรฆาเอง ไมควรใชใหคนอนฆา

๒. ฉพพคคยภกขวตถ

เรองพระฉพพคคย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๓๐] สตวทกประเภท ยอมสะดงกลวโทษทณฑ

สตวทกประเภท ยอมรกชวต๒

บคคลน าตนเขาไปเปรยบเทยบแลว

ไมควรฆาเอง ไมควรใชใหคนอนฆา

เชงอรรถ :

๑ ลงทณฑ ตามความหมายในวรรคนคอ การใชก าลงท าราย เขนฆา หรอเบยดเบยนบคคลอนหรอสตวอน

ใหไดรบความเดอดรอน โดยการใชทอนไม กอนดน และวาจาทหยาบคายใหรายปายส ตลอดถงการใช

บทบญญต บทลงโทษทเออประโยชนตนเปนเครองมอ (ข.ธ.อ. ๕/๔๐-๕๘)

๒ ยกเวนพระขณาสพ เพราะทานเปนผวางเฉยไดในชวตหรอความตาย (ข.ธ.อ. ๕/๔๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๒ }

๗๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๐. ทณธวรรค ๔. โกณฑธานเถรวตถ

๓. สมพหลกมารวตถ

เรองเดกชายหลายคน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเดกชายชาวเมองสาวตถประมาณ ๕๐๐ คน

ทก าลงตงในระหวางทาง ดงน)

[๑๓๑] ผใดใฝหาความสขเพอตน

แตกลบใชทอนไมท ารายสตวทงหลายผรกสข

ผนนตายไปแลวยอมไมไดรบความสขเลย

[๑๓๒] สวนผใดใฝหาความสขเพอตน

ไมใชทอนไมท ารายสตวทงหลายผรกสข

ผนนตายไปแลวยอมไดรบความสข๑

๔. โกณฑธานเถรวตถ

เรองพระโกณฑธานเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระโกณฑธานเถระ ดงน)

[๑๓๓] เธออยาไดกลาวค าหยาบตอใคร ๆ

คนทถกเธอวากลาวจะกลาวโตตอบเธอ

เพราะวาถอยค าทโตเถยงกน กอใหเกดทกข

และการท ารายโตตอบกนจะมาถงเธอ

[๑๓๔] ถาเธอท าตนใหนงเงยบได

เหมอนกงสดาล๒ทตดขอบปากออกแลว

เธอกจะบรรลนพพานได

การโตเถยงกนกจะไมมแกเธอ

เชงอรรถ :

๑ ดอทานขอ ๑๓ หนา ๑๙๓ ในเลมน

๒ กงสดาล หมายถงระฆงวงเดอน (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๓ }

๗๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๐. ทณธวรรค ๗. มหาโมคคลลานเถรวตถ

๕. อโปสถกอตถวตถ

เรองหญงผรกษาอโบสถศล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางวสาขาและหญงผรกษาอโบสถศล

ประมาณ ๕๐๐ คน ดงน)

[๑๓๕] คนเลยงโคใชทอนไมไลตอนฝงโคไปยงทหากน ฉนใด

ความแกและความตาย กไลตอนอายของสตวทงหลายไป ฉนนน

๖. อชครเปตวตถ

เรองเปรตงเหลอม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๓๖] คนพาลมปญญาทราม เมอท าบาปกรรมยอมไมรสกตว

จงมกเดอดรอนเพราะกรรมของตน

เหมอนคนถกไฟไหม ฉะนน

๗. มหาโมคคลลานเถรวตถ

เรองพระมหาโมคคลลานเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๓๗] ผใดประทษรายคนทไมมความผด๑

(และ) คนทไมประทษราย๒ (ตอบ)ดวยโทษทณฑ

ผนนยอมไดรบผลอยาง ๑ ใน ๑๐ อยาง คอ

[๑๓๘] (๑) ทกขเวทนาอยางแรงกลา (๒) เสอมทรพย

(๓) ถกท ารายรางกาย (๔) เจบปวยอยางหนก

(๕) กลายเปนคนวกลจรต

เชงอรรถ :

๑ คนทไมมความผด หมายถงพระขณาสพผปราศจากความผดทางกาย เปนตน (ข.ธ.อ. ๕/๕๘)

๒ คนทไมประทษราย หมายถงคนทไมมความผดตอผอน หรอตอตนเอง (ข.ธ.อ. ๕/๕๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๔ }

๗๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๐. ทณธวรรค ๙. สนตตมหามตตวตถ

[๑๓๙] (๖) ตองราชภย๑ (๗) ถกกลาวหาอยางรายแรง

(๘) เสอมญาต (๙) ทรพยสมบตพนาศยอยยบ

[๑๔๐] (๑๐) บานเรอนถกไฟไหม

เขาผมปญญาทราม เมอตายไปยอมตกนรก

๘. พหภณฑกภกขวตถ

เรองภกษผมเครองใชสอยมาก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผมเครองใชสอยมาก ดงน)

[๑๔๑] การเปนคนเปลอย การเกลาชฎา การเอาโคลนทาตว

การอดอาหาร การนอนบนพนดน

การมกายหมกหมมดวยธล

หรอการท าความเพยรดวยการนงกระโหยง

วตรทงหมดเหลานหาช าระคนผยงไมลวงพนความสงสยใหหมดจดไดไม

๙. สนตตมหามตตวตถ

เรองสนตตมหาอ ามาตย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๔๒] แมบคคลจะแตงตวแบบใดกตาม

ถาเขาเปนผสงบ ฝกตนได เปนผแนนอน๒ประพฤตพรหมจรรย

ละเวนการเบยดเบยนสรรพสตว ประพฤตสม าเสมอ

ควรเรยกบคคลเชนนนวา พราหมณ สมณะ หรอภกษ๓ กได

เชงอรรถ :

๑ ตองราชภย หมายถงการถกถอดยศ ปลดจากต าแหนง เปนตน (ข.ธ.อ. ๕/๕๘)

๒ สงบ หมายถงสงบจากกเลสมราคะเปนตน

ฝกตนได หมายถงควบคมอนทรยทง ๖ ได

เปนผแนนอน หมายถงเปนผแนนอนในโลกตตรมรรคทง ๔ (ข.ธ.อ. ๕/๖๘)

๓ ค าวา “พราหมณ สมณะ ภกษ” ตามหลกการพทธศาสนามความหมายดงน พราหมณ หมายถง

ผลอยบาปได สมณะ หมายถงผสงบระงบบาปได ภกษ หมายถงผท าลายกเลสได (ข.ธ.อ. ๕/๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๕ }

๗๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๐. ทณฑวรรค ๑๑. สขสามเณรวตถ

๑๐. ปโลตกตสสเถรวตถ

เรองพระปโลตกตสสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๔๓] บคคลผกดกนอกศลวตกไดดวยหร มอยนอยคนในโลก

ภกษใดหลบหลกนนทาได ตนตวอย เหมอนมาชนดหลบแสได

ภกษเชนนนมอยนอยรป๑

[๑๔๔] เธอทงหลายจงมความเพยรและมสงเวคธรรม๒

เหมอนมาดทถกลงแส เธอทงหลายมศรทธา ศล วรยะ

สมาธ และธมมวนจฉย๓

สมบรณดวยวชชาและจรณะ มสตมนคง

จกละทกข๔มประมาณไมนอยนได

๑๑. สขสามเณรวตถ

เรองสขสามเณร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๔๕] คนไขน า ยอมไขน า

ชางศร ยอมดดลกศร

ชางไม ยอมถากไม

ผมวตรด๕ ยอมฝกตน๖

ทณฑวรรคท ๑๐ จบ

เชงอรรถ :

๑ ด ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๘/๑๖

๒ มสงเวคธรรม แปลจากค าวา “ส เวคโน” หมายถงมสโหตตปปญาณ คอ ญาณทมโอตตปปะ ไดแก ญาณ

ทมความกลวตอภยคอชาต ชรา มรณะ เปนตน (ข.อต.อ. ๓๗/๑๓๑)

๓ ธมมวนจฉย หมายถงความรเหตทควรและไมควร (ข.ธ.อ. ๕/๗๑)

๔ ทกข ในทนหมายถงวฏฏทกข (ข.ธ.อ. ๕/๑๐/๗๘)

๕ ผมวตรด ในทนหมายถงคนทวางาย สอนงาย (ข.ธ.อ. ๕/๘๒)

๖ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๙/๓๑๐ และดเทยบธรรมบทขอ ๘๐ หนา ๕๓ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๖ }

๗๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๑. ชราวรรค ๒. สรมาวตถ

๑๑. ชราวรรค

หมวดวาดวยความชรา

๑. วสาขาสหายกาวตถ

เรองหญงสหายของนางวสาขา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกหญงประมาณ ๕๐๐ คน ดงน)

[๑๔๖] เมอโลกลกเปนไฟ๑อยเปนนตย

ท าไมจงมวหวเราะราเรงกนอยเลา

เธอทงหลายถกความมด๒ปกคลม

ไฉนไมแสวงหาดวงประทป๓กนเลา

๒. สรมาวตถ

เรองนางสรมา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกบรษท ๔ ทมงดศพนางสรมา ดงน)

[๑๔๗] จงดอตภาพทตกแตงอยางสวยงาม

แตมกายเปนแผล๔ มกระดกเปนโครงราง๕

อนกระสบกระสาย ทมหาชนด ารหวงกนมาก๖

ซงไมมความยงยนตงมน

เชงอรรถ :

๑ โลกลกเปนไฟ หมายถงโลกสนนวาส (โลกคอหมสตว) ถกไฟ ๑๑ กอง คอ ราคะ โทสะ โมหะ ชาต ชรา

มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส แผดเผาอยเปนนตย (ข.ธ.อ. ๕/๘๕) และด ว.ม. (แปล)

๔/๕๔/๖๓, ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๒๘/๒๗ ประกอบ

๒ ความมด หมายถงอวชชา (ข.ธ.อ. ๕/๘๕)

๓ ดวงประทป หมายถงแสงสวางคอญาณ (ข.ธ.อ. ๕/๘๕)

๔ มกายเปนแผล หมายถงมทวาร ๙ (ข.ธ.อ.๕/๙๐)

๕ มกระดกเปนโครงราง หมายถงมกระดก ๓๐๐ ทอนเปนโครงราง (ข.ธ.อ.๕/๙๐)

๖ ดเทยบ ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๐๒/๓๕๙, ข.เถร. (แปล) ๒๖/๗๖๙/๔๖๘, ๑๑๖๐/๕๓๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๗ }

๗๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๑. ชราวรรค ๕. ชนปทกลยาณรปนนทาเถรวตถ

๓. อตตราเถรวตถ

เรองพระอตตราเถร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอตตราเถรผมอาย ๑๒๐ ป ดงน)

[๑๔๘] รางกายนแกหงอมแลว

เปนรงของโรค มแตจะทรดโทรมลงไป

รางกายทเนาเปอยนกจะแตกดบไป

เพราะชวตมความตายเปนทสด

๔. อธมานกภกขวตถ

เรองภกษผเขาใจวาตนส าเรจ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลายทก าลงดซากศพในปาชา ดงน)

[๑๔๙] กระดกเหลานมสเหมอนสนกพราบ

ถกเขาทงไวเกลอนกลาด

เหมอนน าเตาทรวงเกลอนกลาดในสารทกาล๑

ความยนดอะไรเลาจะเกด เพราะเหนกระดกเหลานน

๕. ชนปทกลยาณรปนนทาเถรวตถ

เรองพระรปนนทาเถรผงามในรฐ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระรปนนทาเถรผส าคญตนวางาม ดงน)

[๑๕๐] รางกายนถกสรางใหเปนนครแหงกระดก

ฉาบดวยเนอและเลอด เปนทสถตแหงความแก

ความตาย ความถอตว และความลบหลกน

เชงอรรถ :

๑ สารทกาล หมายถงฤดใบไมรวง ฤดสารท เทศกาลท าบญสนเดอน ๑๐ (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน

พ.ศ.๒๕๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๘ }

๗๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๑. ชราวรรค ๘. ปฐมโพธวตถ

๖. มลลกาเทววตถ

เรองพระนางมลลกาเทว

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเจาปเสนทโกศลผเสยพระทยเพราะ

การจากไปของพระนางมลลกาเทว ดงน)

[๑๕๑] ราชรถอนวจตรงดงาม ยงช ารดได

แมแตรางกายน กยงเขาถงชราได

แตธรรมของสตบรษ๑หาเขาถงชราไม

สตบรษกบสตบรษรกนไดอยางน๒

๗. โลลทายเถรวตถ

เรองพระโลลทายเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๕๒] คนทมการศกษานอยน

ยอมแกไปเปลาเหมอนโคพลพท

เขาเจรญแตเนอหนง สวนปญญาหาเจรญไม๓

๘. ปฐมโพธวตถ

เรองเหตการณคราวแรกตรสร

(พระผมพระภาคทรงเปลงอทาน ดงน)

[๑๕๓] เราตามหานายชาง๔ผสรางเรอน๕ เมอไมพบ๖

จงทองเทยวไปในสงสารเปนอเนกชาต

เพราะการเกดบอย ๆ เปนทกข

เชงอรรถ :

๑ ธรรมของสตบรษ หมายถงโลกตตรธรรม ๙ (มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑) (ข.ธ.อ. ๕/๑๐๑)

๒ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๑๔/๑๓๑, ข.ชา. (แปล) ๒๘/๔๑๓/๑๖๖

๓ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๐๒๘/๕๐๘

๔ นายชาง ในทนหมายถงตณหา (ข.ธ.อ. ๕/๑๐๕)

๕ เรอน ในทนหมายถงอตภาพ (ข.ธ.อ. ๕/๑๐๕)

๖ เมอไมพบ ในทนหมายถงไมพบโพธญาณ (ข.ธ.อ. ๕/๑๐๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๗๙ }

๘๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๑. ชราวรรค ๙. มหาธนเสฏฐปตตวตถ

[๑๕๔] นายชางเอย เราพบทานแลว๑

ทานจะสรางเรอนไมไดอก

ซโครง๒ทกซของทาน เราหกแลว

ยอดเรอน๓เรากรอแลว

จตของเราถงธรรมปราศจากเครองปรงแตงแลว

เราไดบรรลธรรมเปนทสนตณหาแลว๔

๙. มหาธนเสฏฐปตตวตถ

เรองบตรเศรษฐผมทรพยมาก

(พระผมพระภาคทรงปรารภบตรเศรษฐผใชสอยทรพยสมบตจนหมด จงตรส

พระคาถานแกพระอานนท ดงน)

[๑๕๕] พวกคนโงเขลาไมประพฤตตนใหเปนคนด

ในวยหนมสาวกไมไดหาทรพยไว ยอมซบเซา

เหมอนนกกระเรยนแกซบเซาอยทเปอกตมไรปลา ฉะนน

[๑๕๖] พวกคนโงเขลาไมประพฤตตนใหเปนคนด

ในวยหนมสาวกไมไดหาทรพยไว

ยอมนอนร าพงถงความหลง

ดจลกธนทพนจากแลง ฉะนน

ชราวรรคท ๑๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ หมายถงพบตณหานนไดดวยความรแจงพระสพพญญตญาณ (ข.ธ.อ. ๕/๑๐๖)

๒ ซโครง ในทนหมายถงกเลสเหลาอนทงหมด (ข.ธ.อ. ๕/๑๐๖)

๓ ยอดเรอน ในทนหมายถงอวชชา ( ข.ธ.อ. ๕/๑๐๖)

๔ พระคาถานจดเปนปฐมพทธพจน (ว.อ. ๑/๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๐ }

๘๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๒. อตตวรรค ๒. อปนนทสกยปตตเถรวตถ

๑๒. อตตวรรค

หมวดวาดวยตน

๑. โพธราชกมารวตถ

เรองโพธราชกมาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกโพธราชกมาร ดงน)

[๑๕๗] ถาบคคลรวาตนเปนทรก กควรรกษาตนนนไวใหด

บณฑตพงประคบประคองตนไวใหได๑

อยางนอยยามใดยามหนงใน ๓ ยาม๒

๒. อปนนทสกยปตตเถรวตถ

เรองพระอปนนทศากยบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษหนม ๒ รป ดงน)

[๑๕๘] บณฑตพงตงตนไวในคณธรรมทเหมาะสมกอน

แลวสอนคนอนในภายหลง๓ จงจะไมมวหมอง๔

เชงอรรถ :

๑ ประคบประคองตน ในทนหมายถงถาเปนคฤหสถกควรท าบญ มทานและศล เปนตน ถาเปนบรรพชต

กควรขวยขวายท าวตรปฏบตศกษาพระปรยตและเจรญกมมฏฐาน (ข.ธ.อ.๖/๕)

๒ ยาม ในทนหมายถงวย ไดแก ระยะของอาย ม ๓ คอ ปฐมวย มชฌมวย และปจฉมวย (ข.ธ.อ.๖/๔-๕)

๓ หมายถงเมอบณฑตประสงคจะสอนผอนดวยคณธรรมมความมกนอย เปนตน หรอดวยปฏปทาของอรยวงศ

ตนเองจะตองด ารงอยในคณธรรมนนกอน (ข.ธ.อ. ๖/๘)

๔ ไมมวหมอง หมายถงไมถกนนทา (ข.ธ.อ. ๖/๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๑ }

๘๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๑. ชราวรรค ๕. มหากาลอปาสกวตถ

๓. ปธานกตสสเถรวตถ

เรองพระปธานกตสสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษประมาณ ๕๐๐ รป ดงน)

[๑๕๙] บคคลสอนผอนอยางไร กพงท าตนอยางนน

ผทฝกตนดแลว จงควรฝก(ผอน)

เพราะตนนนแลฝกไดยากยง

๔. กมารกสสปมาตาวตถ

เรองมารดาของพระกมารกสสปเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๖๐] ตนแลเปนทพงของตน๑ บคคลอนใครเลา จะเปนทพงได

เพราะบคคลทฝกตนดแลว ยอมไดทพงอนไดโดยยาก

๕. มหากาลอปาสกวตถ

เรองมหากาลอบาสก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๖๑] บาปทตนเองท า เกดในตน มตนเปนแดนเกด

ยอมท าลายคนมปญญาทราม

เหมอนเพชรทเกดจากหนท าลายแกวมณ ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ตนแลเปนทพงของตน หมายถงตนเองเทานนทจะสามารถท ากศลแลวเขาถงสวรรค หรอบรรลมรรคผล

ไดทพงทไดยากคออรหตตผล ไมมใครอนจะท าใหได (ข.ธ.อ.๖/๑๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๒ }

๘๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๒. อตตวรรค ๘. กาลเถรวตถ

๖. เทวทตตวตถ

เรองพระเทวทต

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๖๒] ความทศลโดยสนเชง๑

ยอมรงรดอตภาพของบคคลผทศลไว

ดจเถาวลยทรงรดตนสาละไว

เขายอมท าตนใหวบตดจโจรปรารถนาใหเขาวบต ฉะนน

๗. สงฆเภทปรสกกนวตถ

เรองความพยายามเพอท าลายสงฆ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนทปรารภถงพระเทวทต ดงน)

[๑๖๓] กรรมทไมด และไมมประโยชนแกตน ท าไดงาย

สวนกรรมทด และมประโยชน ท าไดยากอยางยง

๘. กาลเถรวตถ

เรองพระกาลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระกาลเถระและชนทงหลาย ดงน)

[๑๖๔] ผมปญญาทราม อาศยทฏฐชว

คดคานค าสอนของพระอรยะ

ผเปนพระอรหนต ผด ารงอยโดยธรรม

การคดคานและทฏฐชวนน

เกดขนมาเพอท าลายตนเอง

เหมอนขยไผท าลายตนไผ ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ความทศลโดยสนเชง ในทนหมายถงตณหาทเกดขนเพราะอาศยทวารทง ๖ (ข.ธ.อ. ๖/๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๓ }

๘๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๒. อตตวรรค ๑๐. อตตทตถเถรวตถ

๙. จฬกาลอปาสกวตถ

เรองจฬกาลอบาสก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกจฬกาลอบาสก ดงน)

[๑๖๕] ตนท าบาปกรรมเอง กเศราหมองเอง๑

ตนไมท าบาปกรรมเอง กบรสทธเอง

ความบรสทธ และไมบรสทธ เปนของเฉพาะตน

คนอนจะท าคนอนใหบรสทธไมได๒

๑๐. อตตทตถเถรวตถ

เรองพระอตตทตถเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอตตทตถเถระ ดงน)

[๑๖๖] บคคลไมควรใหประโยชนตน๓เสยไป

เพราะประโยชนคนอนแมมาก

เมอรประโยชนตนแลว

กควรขวนขวายในประโยชนตน

อตตวรรคท ๑๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ เศราหมองเอง หมายถงเสวยทกขในอบาย คอ นรก ก าเนดสตวดรจฉาน เปรต อสรกาย (ข.ธ.อ. ๖/๒๓)

๒ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๘/๔๑, ข.จ. (แปล) ๓๐/๓๓/๑๖๖, อภ.ก. ๓๗/๗๔๓/๔๓๕-๔๓๖

๓ ประโยชนตน หมายถงอรยผล ในทน ตรสมงกมมฏฐานเปนหลก (ข.ธ.อ. ๖/๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๔ }

๘๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๓. โลกวรรค ๒. สทโธทนวตถ

๑๓. โลกวรรค

หมวดวาดวยเรองโลก

๑. ทหรภกขวตถ

เรองภกษหนม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษหนมรปหนง ดงน)

[๑๖๗] บคคลไมพงเสพสงต าทราม๑

ไมพงอยดวยความประมาท

ไมพงยดถอความเหนผด

ไมพงเปนคนรกโลก

๒. สทโธทนวตถ

เรองพระเจาสทโธทนะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเจาสทโธทนะพระบดาของพระองค ดงน)

[๑๖๘] ภกษไมพงประมาทบณฑบาตทตนยนรบ๒

พงประพฤตสจรตธรรม๓

ผประพฤตธรรมยอมอยเปนสขทงในโลกนและโลกหนา

[๑๖๙] พงประพฤตสจรตธรรม

ไมพงประพฤตทจรตธรรม

ผประพฤตธรรมยอมอยเปนสขทงในโลกนและโลกหนา

เชงอรรถ :

๑ สงต าทราม ในทนหมายถงกามคณ ๕ (ข.ธ.อ. ๖/๒๗)

๒ ไมพงประมาทบณฑบาตทตนยนรบ หมายถงไมพงดหมนอาหารทตองลกขนไปยนรบตามล าดบตรอก

ไมเลอกรบเฉพาะบาน (ข.ธ.อ. ๖/๒๙)

๓ สจรตธรรม หมายถงภกขาจรยธรรม คอ การเทยวบณฑบาตตามล าดบตรอก ซงตรงกนขามกบทจรต-

ธรรม คอ การเทยวบณฑบาตในสถานทอโคจร เชน สถานททมหญงแพศยา เปนตน (ข.ธ.อ.๖/๓๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๕ }

๘๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๓. โลกวรรค ๕. สมมชชนเถรวตถ

๓. ปญจสตวปสสกภกขวตถ

เรองภกษผเจรญวปสสนา ๕๐๐ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผเจรญวปสสนา ๕๐๐ รป ดงน)

[๑๗๐] มจจราชยอมไมเหนบคคลผพจารณาเหนโลก๑

เหมอนเหนฟองน า เหมอนเหนพยบแดด

๔. อภยราชกมารวตถ

เรองอภยราชกมาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอภยราชกมาร ดงน)

[๑๗๑] ทานทงหลายจงมาดโลกน๒ ทวจตรดจราชรถ

ทพวกคนเขลาหมกมนอย แตพวกผรหาของอยไม๓

๕. สมมชชนเถรวตถ

เรองพระสมมชชนเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๗๒] ผใดประมาทแลวในกาลกอน

ภายหลงไมประมาท

ผนนยอมท าโลกนใหสวางไสว๔

ดจดวงจนทรพนจากเมฆ ฉะนน๕

เชงอรรถ :

๑ โลก หมายถงโลกคอขนธ ๕ เปนตน (ข.ธ.อ. ๖/๓๑)

๒ ดความหมายในเชงอรรถท ๑

๓ ของอย หมายถงตดอยดวยกเลสมราคะเปนตน (ข.ธ.อ. ๖/๓๒)

๔ ท าโลกนใหสวางไสว หมายถงท าโลกคอขนธ ๕ เปนตน ใหสวางดวยมรรคญาณ (ข.ธ.อ. ๖/๓๔)

๕ ดเทยบ ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๕๒/๔๓๐, ข.เถร. (แปล) ๒๖/๘๗๑/๔๘๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๖ }

๘๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๓. โลกวรรค ๘. ตงสภกขวตถ

๖. องคลมาลเถรวตถ

เรองพระองคลมาลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๗๓] บาปกรรมทท าไว ผใดละเสยไดดวยกศล๑

ผนนยอมท าโลกนใหสวางไสว

ดจดวงจนทรพนจากเมฆ ฉะนน

๗. เปสการธตาวตถ

เรองธดานายชางหก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกธดาของนายชางหก ดงน)

[๑๗๔] โลกนมดมน๒ คนในโลกนนอยคนนกจกเหนแจง

นอยคนนกจกไปสวรรค๓

เหมอนนกตดขาย นอยตวนกทจะพนจากขาย ฉะนน

๘. ตงสภกขวตถ

เรองภกษ ๓๐ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนทเถระ ดงน)

[๑๗๕] ฝงหงสบนไปทางดวงอาทตย๔ได

ทานทเจรญอทธบาทดแลว ไปทางอากาศดวยฤทธได

สวนนกปราชญทงหลายชนะมารพรอมทงพาหนะไดแลว

ยอมออกไปจากโลกได๕

เชงอรรถ :

๑ กศล ในทนหมายถงอรหตตมรรค (ข.ธ.อ. ๖/๓๕) และดเทยบ ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๕๒/๔๓๐, ข.เถร. (แปล)

๒๖/๘๗๒/๔๘๓

๒ โลกนมดมน หมายถงโลกยมหาชนในโลกน เปนผมดบอด เพราะไมมปญญาจกษ (ข.ธ.อ. ๖/๓๙)

๓ หมายถงมนอยคนทจะเหนแจงไตรลกษณ ทจะไปสคตภม หรอทจะบรรลนพพาน (ข.ธ.อ. ๖/๗/๓๙)

๔ ทางดวงอาทตย หมายถงทางอากาศ (ข.ธ.อ. ๖/๔๑)

๕ ออกไปจากโลก ในทนหมายถงออกไปจากวฏฏะ กลาวคอบรรลนพพาน (ข.ธ.อ. ๖/๔๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๗ }

๘๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๓. โลกวรรค ๑๑. อนาถปณฑกปตตกาลวตถ

๙. จญจมาณวกาวตถ

เรองนางจญจมาณวกา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๗๖] บคคลผลวงละเมดธรรมอยางหนง๑

ผมกกลาวเทจ ปฏเสธปรโลก

จะไมท าบาปไมม

๑๐. อสทสทานวตถ

เรองอสทสทาน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเจาปเสนทโกศลและเหลาอ ามาตย ดงน)

[๑๗๗] พวกคนตระหนไปเทวโลกไมไดเลย

พวกคนพาลไมสรรเสรญการใหทาน

สวนนกปราชญอนโมทนาการใหทาน

เพราะเหตนนแล เขาจงไดรบสขในปรโลก

๑๑. อนาถปณฑกปตตกาลวตถ

เรองนายกาละบตรของอนาถบณฑกเศรษฐ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอนาถบณฑกเศรษฐ ดงน)

[๑๗๘] โสดาปตตผลประเสรฐกวาความเปนเอกราชในแผนดน

กวาการไปสสวรรค หรอกวาความเปนใหญในโลกทงปวง๒

โลกวรรคท ๑๓ จบ

เชงอรรถ :

๑ ธรรมอยางหนง ในทนหมายถงสจจะ (ข.ธ.อ.๖/๙/๔๖)

๒ ความเปนเอกราชในแผนดน การไปสสวรรค และความเปนใหญในโลก ยงไมพนจากอบายภมมนรกเปนตน

แตโสดาปตตผลเปนธรรมปดกนประตอบายภมได (ข.ธ.อ. ๖/๕๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๘ }

๘๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๔. พทธวรรค ๒. ยมกปาฏหารยวตถ

๑๔. พทธวรรค

หมวดวาดวยเรองพระพทธเจา

๑. มารธตาวตถ

เรองธดามาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกธดามาร ๓ นาง คอ นางตณหา นางอรด

และนางราคา ดงน)

[๑๗๙] กเลสทพระพทธเจาพระองคใดทรงชนะแลว

พระองคจะไมทรงกลบแพอก

กเลสสกนอยหนงในโลกไมตดตามพระองคผชนะไดแลว

พวกทานจกน าพระพทธเจาพระองคนน

ผมพระญาณหาทสดมได ผไมมรองรอย๑ไปดวยรองรอยอะไรเลา

[๑๘๐] ตณหาดจตาขาย ชอวา วสตตกา๒

ไมมแกพระพทธเจาพระองคใด เพอน าไปในภพไหน ๆ

พวกทานจกน าพระพทธเจาพระองคนน

ผมพระญาณหาทสดมได ผไมมรองรอย ไปดวยรองรอยอะไรเลา

๒. ยมกปาฏหารยวตถ

เรองยมกปาฏหารย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเทวดาและมนษยทประตสงกสสนคร ดงน)

[๑๘๑] ทานผเปนปราชญเหลาใดใฝใจในฌาน ยนดในเนกขมมะ๓

แมทวยเทพกชนชมทานผเปนปราชญเหลานน

ผมสต ตรสรเองโดยชอบ

เชงอรรถ :

๑ รองรอย ในทนหมายถงกเลสมราคะเปนตน (ข.ธ.อ. ๖/๖๐)

๒ วสตตกา หมายถงตณหาทซานไปในอารมณตาง ๆ (ข.ธ.อ. ๖/๖๐)

๓ เนกขมมะ ในทนหมายถงนพพานเปนทสงบระงบกเลส (ข.ธ.อ. ๖/๘๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๘๙ }

๙๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๔. พทธวรรค ๔. อานนทเถรปญหวตถ

๓. เอรกปตตนาคราชวตถ

เรองพญานาคชอเอรกปตต

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพญานาคชอเอรกปตต ดงน)

[๑๘๒] การไดเกดมาเปนมนษยกนบวายาก

การด ารงชวตอยของเหลาสตวกนบวายาก

การทจะไดฟงสทธรรมกนบวายาก

การทพระพทธเจาทงหลายจะเสดจอบตขนกยงยาก๑

๔. อานนทเถรปญหวตถ

เรองปญหาของพระอานนทเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนทเถระ ดงน)

[๑๘๓] การไมท าบาปทงปวง

การท ากศลใหถงพรอม

การท าจตของตนใหผองแผว๒

นคอ ค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย

[๑๘๔] ความอดทนคอความอดกลนเปนตบะอยางยง

พระพทธเจาทงหลายตรสวา นพพานเปนบรมธรรม

ผท ารายผอน ไมชอวา เปนบรรพชต

ผเบยดเบยนผอน ไมชอวา เปนสมณะ

เชงอรรถ :

๑ การเกดเปนมนษย นบวายาก เพราะจะตองไดมาดวยความพยายามมากและดวยกศลมาก การด ารง

ชวตอย นบวายาก เพราะตองท าการงานเลยงชวต และเพราะตองด ารงชวตอยเพยงชวระยะนดหนอย

การไดฟงสทธรรม นบวายาก เพราะหาผแสดงไดยาก การทพระพทธเจาทงหลายเสดจอบตขน

นบวายาก เพราะจะตองบ าเพญบารมดวยความพยายามอนยงใหญจงจะส าเรจได และจะตองใชเวลา

หลายพนโกฏกปจงจะเสดจอบตขนได (ข.ธ.อ. ๖/๙๓)

๒ การท าจตของตนใหผองแผว หมายถงการท าจตของตนใหผองใสปราศจากนวรณ ๕ ประการ (ข.ธ.อ.

๖/๔/๙๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๐ }

๙๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๔. พทธวรรค ๕. อนภรตภกขวตถ

[๑๘๕] การไมกลาวรายผอน การไมเบยดเบยนผอน

ความส ารวมในปาตโมกข

ความเปนผรจกประมาณในอาหาร

การอยในเสนาสนะทสงด

การประกอบความเพยรในอธจต๑

นคอ ค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย๒

๕. อนภรตภกขวตถ

เรองภกษผไมยนด

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผไมยนดประพฤตพรหมจรรย ดงน)

[๑๘๖] ความอมในกามทงหลาย

มไมไดดวยกหาปณะทหลงมาดงหาฝน

กามทงหลายมสขนอย มทกขมาก

[๑๘๗] บณฑตรอยางนแลว

ยอมไมยนดในกามทงหลายแมทเปนทพย

สาวกของพระสมมาสมพทธเจา

เปนผยนดในความสนตณหา

เชงอรรถ :

๑ อธจต ในทนหมายถงสมาบต ๘ รวมถงไตรสกขา คอ ศล สมาธ และปญญาดวย (ข.ธ.อ. ๖/๙๕)

๒ ดอทานขอ ๓๖ หนา ๒๔๔ ในเลมน และด ท.ม. (แปล) ๑๐/๙๐/๕๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๑ }

๙๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๔. พทธวรรค ๗. อานนทเถรวตถ

๖. อคคทตตปโรหตวตถ

เรองอคคทตตปโรหต

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอคคทตตะผออกบวชเปนฤๅษและบรวาร ดงน)

[๑๘๘] มนษยจ านวนมาก ผถกภยคกคาม

ตางถงภเขา ปาไม อาราม และรกขเจดยเปนสรณะ

[๑๘๙] นนมใชสรณะอนเกษม นนมใชสรณะอนสงสด

เพราะผอาศยสรณะเชนนน ยอมไมพนจากทกขทงปวง

[๑๙๐] สวนผทถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ เปนสรณะ

ยอมใชปญญาชอบพจารณาเหนอรยสจ ๔ ประการ คอ

[๑๙๑] ทกข เหตเกดทกข ความดบทกข

และอรยมรรคมองค ๘ อนเปนขอปฏบตใหถงความสงบระงบทกข

[๑๙๒] นนเปนสรณะอนเกษม นนเปนสรณะอนสงสด

เพราะผอาศยสรณะเชนนน

ยอมพนจากทกขทงปวงได๑

๗. อานนทเถรวตถ

เรองพระอานนทเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนทเถระ ดงน)

[๑๙๓] บรษอาชาไนยหาไดยาก เพราะวาทานไมเกดในททวไป

ทานเปนนกปราชญ ไปเกดในตระกลใด

ตระกลนนยอมมแตความสข

เชงอรรถ :

๑ ทกขทงปวง หมายถงวฏฏทกขทงสน (ข.ธ.อ. ๖/๑๐๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๒ }

๙๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๔. พทธวรรค ๙. กสสปทสพลสวณณเจตยวตถ

๘. สมพหลภกขวตถ

เรองภกษหลายรป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษประมาณ ๕๐๐ รป ดงน)

[๑๙๔] การเกดขนของพระพทธเจาทงหลาย เปนเหตน าสขมาให

การแสดงสทธรรม เปนเหตน าสขมาให

ความสามคคของหม เปนเหตน าสขมาให

ความเพยรของคนทสามคคกน เปนเหตน าสขมาให

๙. กสสปทสพลสวณณเจตยวตถ

เรองพระเจดยทองของพระกสสปทศพล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๑๙๕] บญของบคคลผบชาทานผควรบชา

คอพระพทธเจา หรอพระสาวก

ผกาวพนธรรมเครองเนนชา๑

ผขามความโศกและความร าไรไดแลว

[๑๙๖] ผคงท ผดบกเลสไดแลว

ผไมมภยแตทไหน

ใคร ๆ ไมอาจนบไดวา

บญนมประมาณเทาน

พทธวรรคท ๑๔ จบ

เชงอรรถ :

๑ ธรรมเครองเนนชา หมายถงตณหา ทฏฐ และมานะ (ข.ธ.อ. ๖/๑๐๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๓ }

๙๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๕. สขวรรค ๒. มารวตถ

๑๕. สขวรรค

หมวดวาดวยความสข

๑. ญาตกลหวปสมนวตถ

เรองการระงบความทะเลาะของหมพระญาต

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระญาตฝายศากยะและโกลยะ ททะเลาะ

กนเพราะแยงน าท านา ดงน)

[๑๙๗] ในหมมนษยผมเวร

เราเปนผไมมเวร อยเปนสขจรงหนอ

ในหมมนษยผมเวร เราอยอยางไมมเวร

[๑๙๘] ในหมมนษยผเดอดรอน๑

เราเปนผไมเดอดรอน อยเปนสขจรงหนอ

ในหมมนษยผเดอดรอน เราอยอยางไมเดอดรอน

[๑๙๙] ในหมมนษยผขวนขวาย๒

เราเปนผไมขวนขวาย อยเปนสขจรงหนอ

ในหมมนษยผขวนขวาย เราอยอยางไมขวนขวาย

๒. มารวตถ

เรองมาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกมารผมบาป ดงน)

[๒๐๐] เราไมมกเลสเครองกงวล๓ อยเปนสขจรงหนอ

เรามปตเปนภกษา

ดจทวยเทพชนอาภสระ ฉะนน๔

เชงอรรถ :

๑ ผเดอดรอน หมายถงผเดอดรอนเพราะกเลส (ข.ธ.อ. ๖/๑๑๓)

๒ ผขวนขวาย หมายถงผมงหากามคณ ๕ (ข.ธ.อ. ๖/๑๑๓)

๓ กเลสเครองกงวล (กญจนะ) หมายถงราคะ เปนตน (ข.ธ.อ. ๖/๑๑๕)

๔ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๕๔/๑๙๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๔ }

๙๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๕. สขวรรค ๕. อญญตรอปาสกวตถ

๓. โกสลรญโญปราชยวตถ

เรองความพายแพของพระเจาโกศล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๐๑] ผชนะยอมกอเวร ผพายแพยอมนอนเปนทกข

ผละทงความชนะและความพายแพไดแลว

มใจสงบ ยอมนอนเปนสข๑

๔. อญญตรกลทารกาวตถ

เรองสาวนอยในตระกลหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกสามของสาวนอยในตระกลหนง ดงน)

[๒๐๒] ไฟเสมอดวยราคะไมม

โทษเสมอดวยโทสะไมม

ทกขเสมอดวยเบญจขนธไมม

สข(อน)ยงกวาความสงบ๒ไมม

๕. อญญตรอปาสกวตถ

เรองอบาสกคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๐๓] ความหวเปนโรคอยางยง๓

สงขารทงหลาย๔เปนทกขอยางยง

บณฑตรเรองนตามความเปนจรงแลว

ยอมท านพพานใหแจง

เพราะนพพานเปนสขอยางยง

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๒๕/๑๔๘

๒ ความสงบ (สนต) ในทนหมายถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๖/๑๑๗)

๓ ความหว ทเรยกวาเปนโรคอยางยง เพราะจะตองเยยวยารกษาอยตลอดเวลา (ข.ธ.อ. ๖/๑๑๖)

๔ สงขารทงหลาย ในทนหมายถงขนธ ๕ (ข.ธ.อ. ๖/๑๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๕ }

๙๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๕. สขวรรค ๘. สกกวตถ

๖. ปเสนทโกสลวตถ

เรองพระเจาปเสนทโกศล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเจาปเสนทโกศล ดงน)

[๒๐๔] ความไมมโรคเปนลาภอยางยง

ความสนโดษเปนทรพยอยางยง

ความคนเคยเปนญาตอยางยง

นพพานเปนสขอยางยง

๗. ตสสเถรวตถ

เรองพระตสสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระตสสเถระ ดงน)

[๒๐๕] บคคลดมปวเวกรส๑

ลมรสแหงความสงบ๒

และไดลมรสแหงปตในธรรมแลว

เปนผไมมความกระวนกระวาย ไมมบาป๓

๘. สกกวตถ

เรองทาวสกกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๐๖] การพบเหนพระอรยะทงหลาย เปนการด

การอยรวมกบพระอรยะ กอใหเกดสขทกเมอ

เพราะการไมพบเหนคนพาล บคคลพงอยเปนสขเนองนตย

เชงอรรถ :

๑ ปวเวกรส หมายถงเอกภาวสข(สขทเกดจากความเปนผอยผเดยว) (ข.ธ.อ. ๖/๑๒๔)

๒ ดเชงอรรถท ๒ หนา ๙๕ ในเลมน

๓ ในคาถาน ตรสหมายเอาคณสมบตของพระขณาสพผดมรสแหงปตทเกดขนดวยอ านาจโลกตตรธรรม ๙ ประการ

(ข.ธ.อ. ๖/๑๒๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๖ }

๙๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๖. ปยวรรค ๑. ตโยชนปพพชตวตถ

[๒๐๗] เพราะผคบคาสมาคมกบคนพาล

ยอมเศราโศกสนกาลนาน

การอยรวมกบคนพาล เปนทกขตลอดเวลา

เหมอนอยรวมกบศตร

การอยรวมกบนกปราชญมแตความสข

เหมอนอยในหมญาต

[๒๐๘] เพราะฉะนนแล บคคลควรคบผเปนปราชญ

มปญญา เปนพหสต

มปกตเอาธระ มวตร๑ เปนพระอรยะ

เปนสตบรษ มปญญาด เชนนน

เหมอนดวงจนทรโคจรไปตามทางของดาวนกษตร ฉะนน

สขวรรคท ๑๕ จบ

๑๖. ปยวรรค

หมวดวาดวยสงเปนทรก

๑. ตโยชนปพพชตวตถ

เรองบรรพชต ๓ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกบรรพชต ๓ รป ดงน)

[๒๐๙] บคคลท าตวใหหมกมนในกจทไมควรหมกมน๒

และไมหมกมนในกจทควรหมกมน

ละเลยสงทเปนประโยชน๓ ตดอยในปยารมณ๔

ทะเยอทะยานตามบคคลผปฏบตตนด

เชงอรรถ :

๑ มวตร หมายถงมศลวตร และธดงควตร ๑๓ ประการ (ข.ธ.อ. ๖/๑๒๗)

๒ กจทไมควรหมกมน หมายถงการเสพอโคจร ๖ อยาง มหญงแพศยาเปนตน (ข.ธ.อ. ๖/๑๓๐)

๓ สงทเปนประโยชน หมายถงไตรสกขา คอ อธสลสกขา อธจตตสกขา และอธปญญาสกขา (ข.ธ.อ. ๖/๑๓๐)

๔ ปยารมณ(อารมณทนารก) หมายถงกามคณ ๕ (ข.ธ.อ. ๖/๑๓๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๗ }

๙๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๖. ปยวรรค ๓. วสาขาวตถ

[๒๑๐] ไมวาเวลาใด บคคลไมควรตดพนกบสงเปนทรกและไมเปนทรก

เพราะการไมเหนสงเปนทรกเปนทกข

การพบเหนสงไมเปนทรก กเปนทกข

[๒๑๑] เพราะฉะนน บคคลไมควรท าสงไร ๆ ใหเปนทรก

เพราะการพลดพรากจากสงเปนทรก เปนทกขระทม

ผทไมมสงเปนทรกและไมเปนทรก

ยอมไมมกเลสเครองรอยรด

๒. อญญตรกฏมพกวตถ

เรองกฎมพคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกกฎมพ ดงน)

[๒๑๒] ความโศกเกดจากสงเปนทรก ภยกเกดจากสงเปนทรก

ผพนจากสงเปนทรกไดเดดขาด

ยอมไมมความโศกและภยจากทไหนเลย

๓. วสาขาวตถ

เรองนางวสาขา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางวสาขามคารมาตาผเศราโศกเพราะหลานสาว

ชอสทตตเสยชวต ดงน)

[๒๑๓] ความโศกเกดจากความรก ภยกเกดจากความรก

ผพนจากความรกไดเดดขาด

ยอมไมมความโศกและภยจากทไหนเลย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๘ }

๙๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๖. ปยวรรค ๖. อญญตรพราหมณวตถ

๔. ลจฉววตถ

เรองเจาลจฉว

(พระผมพระภาคทรงปรารภพวกเจาลจฉวทแยงหญงผงดงามในเมองจนถงขน

ชกตอยกน จงตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๑๔] ความโศกเกดจากความยนด๑ ภยกเกดจากความยนด

ผพนจากความยนดไดเดดขาด

ยอมไมมความโศกและภยจากทไหนเลย

๕. อนตถคนธกมารวตถ

เรองอนตถคนธกมาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอนตถคนธกมาร ดงน)

[๒๑๕] ความโศกเกดจากกาม๒ ภยกเกดจากกาม

ผพนจากกามไดเดดขาด

ยอมไมมความโศกและภยจากทไหนเลย

๖. อญญตรพราหมณวตถ

เรองพราหมณคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณ ดงน)

[๒๑๖] ความโศกเกดจากตณหา ภยกเกดจากตณหา

ผพนจากตณหาไดเดดขาด

ยอมไมมความโศกและภยจากทไหนเลย

เชงอรรถ :

๑ ความยนด หมายถงความยนดในกามคณ ๕ (ข.ธ.อ. ๖/๑๓๕)

๒ กาม ในทนหมายถงวตถกามและกเลสกาม (ข.ธ.อ. ๖/๑๓๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๙๙ }

๑๐๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๖. ปยวรรค ๘. อนาคามเถรวตถ

๗. ปญจสตทารกวตถ

เรองเดกนอย ๕๐๐ คน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเดกนอย ๕๐๐ คน ดงน)

[๒๑๗] บคคลผสมบรณดวยศล๑และทสสนะ๒

ด ารงอยในธรรม๓ กลาวค าสตย๔

ท าหนาทของตน๕

ยอมเปนทรกของประชาชน

๘. อนาคามเถรวตถ

เรองพระอนาคามเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลายผเปนศษยของพระผบรรล

อนาคามผล ดงน)

[๒๑๘] ภกษผเกดฉนทะในธรรม๖ ทใคร ๆ บอกไมได

มใจไดสมผสแลว๗และมจตไมเกาะเกยวในกามทงหลาย๘

เราเรยกวา ผมกระแสในเบองบน๙

เชงอรรถ :

๑ ศล หมายถงปารสทธศล ๔ (ข.ธ.อ. ๖/๑๔๒)

๒ ทสสนะ หมายถงสมมาทสสนะ (เหนชอบ) ทประกอบดวยมรรคและผล (ข.ธ.อ. ๖/๑๔๒

๓ ด ารงอยในธรรม หมายถงบรรลโลกตตรธรรม ๙ ประการ (ข.ธ.อ. ๖/๑๔๒)

๔ กลาวค าสตย หมายถงแสดงอรยสจ ๔ (ข.ธ.อ. ๖/๑๔๒)

๕ ท าหนาทของตน หมายถงบ าเพญสกขา ๓ ใหบรบรณ (ข.ธ.อ. ๖/๑๔๒)

๖ ธรรม หมายถงนพพาน (ข.ธ.อ.๖/๑๔๔)

๗ มใจไดสมผสแลว หมายถงมใจไดสมผสมรรคผลเบองต า คอ โสดาปตตมรรค โสดาปตตผล สกทาคามมรรค

สกทาคามผล อนาคามมรรค อนาคามผล (ข.ธ.อ. ๖/๑๔๔)

๘ ดวยอ านาจอนาคามมรรค จงมจตไมเกาะเกยวในกามทงหลาย (ข.ธ.อ. ๖/๑๔๔)

๙ ผมกระแสในเบองบน หมายถงจะบงเกดในสทธาวาสชนสงขนไปตามล าดบ คอบงเกดในชนอวหาจนถง

ชนอกนฏฐา (ข.ธ.อ. ๖/๑๔๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๐ }

๑๐๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๗. โกธวรรค ๑. โรหณขตตยกญญาวตถ

๙. นนทยวตถ

เรองนายนนทยะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระมหาโมคคลลานะผเหนทพยสมบตของ

นายนนทยะในเทวโลก ดงน)

[๒๑๙] ญาต มตร และผมใจดทงหลาย

เหนคนทจากบานไปนาน

กลบจากทไกลมาถงโดยสวสดภาพ

ยอมยนดวามาแลว

[๒๒๐] เชนเดยวกนนน บญทงหลาย

ยอมตอนรบคนทท าบญไว

ซงจากโลกนไปสโลกหนา

เหมอนญาตตอนรบญาตผเปนทรกทกลบมาบาน ฉะนน

ปยวรรคท ๑๖ จบ

๑๗. โกธวรรค

หมวดวาดวยความโกรธ

๑. โรหณขตตยกญญาวตถ

เรองเจาหญงโรหณ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเจาหญงโรหณ ดงน)

[๒๒๑] บคคลควรละความโกรธ สละมานะ

กาวลวงสงโยชนไดหมดทกอยาง

ความทกขยอมไมรมเราคนนนผไมตดอยในนามรป

ผไมมกเลสเครองกงวล๑

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๓๔/๔๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๑ }

๑๐๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๗. โกธวรรค ๔. มหาโมคคลลานเถรปญหวตถ

๒. อญญตรภกขวตถ

เรองภกษรปใดรปหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเทวดา ดงน)

[๒๒๒] ผใดอดกลนความโกรธทเกดขนไวได

เหมอนนายสารถหยดรถทก าลงแลนอยได

เราเรยกผนนวา นายสารถ

คนนอกจากน เปนเพยงผถอเชอกเทานน

๓. อตตราอปาสกาวตถ

เรองนางอตตราอบาสกา

(พระผมพระภาคทรงชมเชยนางอตตราทอดกลนความโกรธตอนางสรมา จงตรส

พระคาถานแกนางอตตรา ดงน)

[๒๒๓] บคคลพงชนะคนโกรธดวยความไมโกรธ

พงชนะคนไมดดวยความด

พงชนะคนตระหนดวยการให

พงชนะคนพดเหลาะแหละดวยค าสตย๑

๔. มหาโมคคลลานเถรปญหวตถ

เรองปญหาของพระมหาโมคคลลานเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระมหาโมคคลลานเถระ ดงน)

[๒๒๔] บคคลควรพดค าจรง ไมควรโกรธ

แมเขาขอเพยงเลกนอยกควรให๒

ดวยเหต ๓ อยางน (อยางใดอยางหนง) บคคลพงไปเทวโลกได

เชงอรรถ :

๑ ข.ชา. (แปล) ๒๗/๒/๖๒

๒ ให ในทนหมายถงใหไทยธรรมแกทานผทรงศล (ข.ธ.อ. ๖/๑๖๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๒ }

๑๐๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๗. โกธวรรค ๗. อตลอปาสกวตถ

๕. ภกขหปฏฐปญหวตถ

เรองปญหาทภกษทลถาม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๒๕] มน๑ผไมเบยดเบยน ส ารวมกายอยเปนนตย๒

ยอมไปสททไมจตทไปแลวไมเศราโศก

๖. ปณณทาสวตถ

เรองนางปณณทาส

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางทาสของเศรษฐชาวกรงราชคฤห ชอปณณา

ดงน)

[๒๒๖] ส าหรบบคคลผตนอยตลอดเวลา

หมนศกษาไตรสกขาทงกลางวนและกลางคน

นอมจตเขาหานพพาน

อาสวะทงหลาย๓ยอมตงอยไมได

๗. อตลอปาสกวตถ

เรองอตลอบาสก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอตลอบาสกพรอมบรวาร ๕๐๐ คน ดงน)

[๒๒๗] อตละเอย การนนทาและสรรเสรญนมมานานแลว

มใชเพงมในวนนเทานน

คนนงอยเฉย ๆ เขากนนทา

เชงอรรถ :

๑ มน ในทนหมายถงพระอเสขะมนผบรรลมรรคและผลดวยโมเนยยปฏปทา (ข.ธ.อ. ๖/๑๖๘)

๒ ส ารวมกาย หมายถงส ารวมกาย วาจา ใจ (ข.ธ.อ. ๖/๑๖๘)

๓ อาสวะ ม ๔ ประการ คอ กาม ภพ ทฏฐ และอวชชา (ข.ธ.อ. ๖/๑๗๑, อภ.ว. (แปล) ๓๕/๙๓๗/๕๘๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๓ }

๑๐๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๗. โกธวรรค ๘. ฉพพคคยภกขวตถ

คนพดมาก เขากนนทา

แมคนพดนอย เขากนนทา

ไมมใครเลยในโลกนไมถกนนทา

[๒๒๘] ทงในอดต ในอนาคต และในปจจบน

กไมมใครเลยทจะถกนนทาอยางเดยว

หรอไดรบการสรรเสรญอยางเดยว

[๒๒๙] แตวญญชนพจารณาทกวน ๆ

ยอมสรรเสรญบคคลผด าเนนชวตหาขอต าหนมได

ผเปนนกปราชญ ผมปญญาและศลมนคง๑

[๒๓๐] ใครเลาจะควรต าหนผนน

ผเปรยบเหมอนแทงทองชมพนท

ผเชนนน แมเทวดาและมนษยกชนชม

ถงพรหมกสรรเสรญ

๘. ฉพพคคยภกขวตถ

เรองพระฉพพคคย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระฉพพคคย ดงน)

[๒๓๑] บคคลพงรกษาความก าเรบทางกาย

พงส ารวมกาย ละกายทจรตแลว

พงประพฤตกายสจรต

เชงอรรถ :

๑ ความหมายของคาถาน คอ การนนทาหรอสรรเสรญของคนพาล ไมถอเปนประมาณ แตบณฑตผใครครวญแลว

รเหตทควรตเตยนหรอเหตทควรสรรเสรญ ยอมเลอกสรรเสรญนกปราชญผมปญญา และศลมนคง ด ารง

ชวตอยางหาขอต าหนมได (ข.ธ.อ. ๖/๑๗๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๔ }

๑๐๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๘. มลวรรค ๑. โคฆาตกปตตวตถ

[๒๓๒] บคคลพงรกษาความก าเรบทางวาจา

พงส ารวมวาจา ละวจทจรตแลว

พงประพฤตวจสจรต

[๒๓๓] บคคลพงรกษาความก าเรบทางใจ

พงส ารวมใจ ละมโนทจรตแลว

พงประพฤตมโนสจรต

[๒๓๔] นกปราชญผส ารวมกาย ส ารวมวาจา ส ารวมใจ

ชอวาเปนผส ารวมดแท

โกธวรรคท ๑๗ จบ

๑๘. มลวรรค

หมวดวาดวยมลทนทางใจ

๑. โคฆาตกปตตวตถ

เรองบตรของคนฆาโค

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกบตรของคนฆาโคผแกเฒา ดงน)

[๒๓๕] บดน ทานเปรยบเหมอนใบไมเหลอง

ทงยมทต๑มาปรากฏแกทานแลว

ทานอยใกลปากแหงความเสอม

และแมแตเสบยงเดนทาง๒ของทานกยงไมมเลย

เชงอรรถ :

๑ ยมทต ในทนหมายถงความตาย (ข.ธ.อ. ๗/๕)

๒ เสบยงเดนทาง หมายถงกศล (ข.ธ.อ. ๗/๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๕ }

๑๐๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๘. มลวรรค ๒. อญญตรพราหมณวตถ

[๒๓๖] ทานนนจงท าทพง๑แกตนเอง

จงรบพยายาม จงเปนบณฑต

ทานขจดมลทนไดแลว ไมมกเลสเพยงดงเนน

จะเขาถงอรยภมอนเปนทพย๒

[๒๓๗] บดน ทานเปนผมวยถกน าเขาไปแลว๓

เตรยมจะไปส านกพระยายม

ทพกระหวางทางของทานยงไมม

และแมแตเสบยงเดนทางของทานกยงไมมเลย

[๒๓๘] ทานนนจงท าทพงแกตนเอง

จงรบพยายาม จงเปนบณฑต

ทานขจดมลทนไดแลว ไมมกเลสเพยงดงเนน

กจะไมตองเขาถงชาต และชราอกตอไป

๒. อญญตรพราหมณวตถ

เรองพราหมณคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณผท ากศลอยบอย ๆ ดงน)

[๒๓๙] ผมปญญา พงก าจดมลทน๔ของตน

ทละนอย ทกขณะ โดยล าดบ

เหมอนชางทองก าจดสนมทอง ฉะนน๕

เชงอรรถ :

๑ ทพง หมายถงกศลกรรม (ข.ธ.อ. ๗/๕)

๒ อรยภมอนเปนทพย ในทนหมายถงสทธาวาสภม ทอยของพระอนาคาม ม ๕ คอ อวหา อตปปา สทสสา

สทสสและอกนฏฐา (ข.ธ.อ. ๗/๕, ท.ปา. ๑๑/๓๑๘/๒๑๑)

๓ มวยถกน าเขาไปแลว หมายถงลวงวยทง ๓ ใกลจะถงอายขยแลว (ข.ธ.อ. ๗/๕)

๔ มลทน หมายถงกเลสมราคะเปนตน (ข.ธ.อ. ๗/๗)

๕ ดเทยบ อภ.ก. ๓๗/๑๗๘/๑๐๒,๓๔๖/๑๘๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๖ }

๑๐๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๘. มลวรรค ๔. โลลทายวตถ

๓. ตสสเถรวตถ

เรองพระตสสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๔๐] สนมเกดขนจากเหลก

ครนเกดขนแลว ยอมกดเหลกนนเอง ฉนใด

กรรมทงหลายของตน ยอมน าคนผประพฤตลวงโธนา๑

ไปสทคต ฉนนน

๔. โลลทายวตถ

เรองพระโลลทาย

(พระผมพระภาคทรงปรารภพระโลลทายผเลาเรยนธรรมเพยงเลกนอยและไม

ทองบน จงตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๔๑] มนตร๒มการไมทองบนเปนมลทน

เรอนมความไมขยนหมนเพยร๓เปนมลทน

ผวพรรณมความเกยจคราน๔ เปนมลทน

ผรกษามความประมาท๕ เปนมลทน

เชงอรรถ :

๑ โธนา หมายถงปญญาทพจารณาปจจย ๔ แลวจงบรโภค ดงนน “ผประพฤตลวงโธนา” จงหมายถงผ

ปราศจากปญญาพจารณาปจจย ๔ แลวจงบรโภค (ข.ธ.อ. ๗/๑๑)

๒ มนตร หมายถงปรยตและศลปะ เมอไมทองบน และไมเอาใจใส กเสอมสญ หรอหายไปได (ข.ธ.อ. ๗/๑๓)

๓ ไมขยนหมนเพยร หมายถงไมเอาใจใสดแล หรอไมบรณะซอมแซมบานเรอน (ข.ธ.อ. ๗/๑๓)

๔ ความเกยจคราน หมายถงการไมหมนช าระรางกายและอวยวะสวนอน ๆ ใหสะอาดท าใหมผวพรรณมวหมอง

(ข.ธ.อ. ๗/๑๓)

๕ ความประมาท ส าหรบคฤหสถ หมายถงประมาทในทรพยสมบต เชน สตวเลยง ส าหรบบรรพชต

หมายถงไมคมครองอนทรยทวารทง ๖ (ข.ธ.อ. ๗/๑๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๗ }

๑๐๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๘. มลวรรค ๖. จฬสารภกขวตถ

๕. อญญตรกลปตตวตถ

เรองกลบตรคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกกลบตรคนหนงซงมภรรยามกนอกใจ ดงน)

[๒๔๒] สตรมความประพฤตชว๑เปนมลทน

ผใหมความตระหนเปนมลทน

บาปธรรม๒เปนมลทนทงในโลกนและโลกหนา

[๒๔๓] มลทนทยงกวามลทนนนคออวชชา๓

ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงละมลทนนนใหได

แลวเปนอยอยางผปราศจากมลทนเถด

๖. จฬสารภกขวตถ

เรองจฬสารภกษ

(พระผมพระภาคทรงต าหนพระจฬสารผเปนหมอปรงยาใหชาวบานเพอแลกกบ

โภชนะ จงตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๔๔] ผไมมความละอาย กลาเหมอนกา

ชอบท าลายคนอน ชอบเอาหนา

มความคะนอง มพฤตกรรมสกปรก เปนอยสบาย

[๒๔๕] สวนผมความละอาย

แสวงหาความบรสทธเปนนตย

ไมเกยจคราน ไมมความคะนอง

มอาชพบรสทธ และมปญญา เปนอยล าบาก

เชงอรรถ :

๑ ประพฤตชว หมายถงการประพฤตนอกใจสาม (ข.ธ.อ. ๗/๑๔, อง.อฏฐก.ฏกา ๓/๑๕-๑๘/๒๗๙)

๒ บาปธรรม ในทนหมายถงอกศลธรรมทงหมด (ข.ธ.อ. ๗/๑๕)

๓ ด อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๑๕/๒๔๑-๒๔๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๘ }

๑๐๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๘. มลวรรค ๘. ตสสทหรวตถ

๗. ปญจอปาสกวตถ

เรองอบาสก ๕ คน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอบาสก ๕ คน ดงน)

[๒๔๖] นรชนใดในโลก ฆาสตว ลกทรพย

คบชกบภรรยาของผอน พดเทจ

[๒๔๗] และหมกมนในการดมสราและเมรย๑

นรชนนนชอวา ขดทรพยอนเปนตนทน๒ของตนในโลกน

[๒๔๘] ทานผเจรญ ขอทานจงรอยางนวา

ผมบาปธรรมทงหลาย มกไมส ารวม

ขอโลภะและอธรรม๓ อยาย ายทานใหเปนทกขตลอดกาลนานเลย

๘. ตสสทหรวตถ

เรองภกษหนมชอตสสะ

(พระผมพระภาคทรงปรารภพระตสสะเทยวตเตยนทานของคนอน จงตรสพระ

คาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๔๙] บคคลยอมใหทานตามความเชอตามความเลอมใส

ภกษไมพอใจในขาวและน าทเปนทานของคนอนนน

ยอมไมบรรลสมาธ๔ในเวลากลางวนหรอกลางคน

[๒๕๐] สวนภกษผตดอกศลจตนได

ถอนขนท าใหรากขาดแลว

ยอมบรรลสมาธในเวลากลางวนหรอกลางคน

เชงอรรถ :

๑ ด อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๑๗๔/๒๙๑

๒ ขดทรพยอนเปนตนทน หมายถงน าทนาและสวนไปจ านอง หรอขายขาด เพอน าทรพยไปซอสรามาดม

(ข.ธ.อ. ๗/๑๙)

๓ อธรรม หมายถงโทสะ (ข.ธ.อ. ๗/๒๐)

๔ สมาธ ในทนหมายถงอปจารสมาธ และอปปนาสมาธ หรอมคคสมาธ และผลสมาธ (ข.ธ.อ. ๗/๒๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๐๙ }

๑๑๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๘. มลวรรค ๑๐. เมณฑกเสฏฐวตถ

๙. ปญจอปาสกวตถ

เรองอบาสก ๕ คน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกอบาสกคนหนง ในจ านวน ๕ คน ดงน)

[๒๕๑] ไฟเสมอดวยราคะไมม

ผจบเสมอดวยโทสะไมม

ขายเสมอดวยโมหะไมม

แมน าเสมอดวยตณหาไมม๑

๑๐. เมณฑกเสฏฐวตถ

เรองเมณฑกเศรษฐ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเมณฑกเศรษฐ ดงน)

[๒๕๒] โทษ๒ของคนอนเหนไดงาย

สวนโทษของตนเหนไดยาก

เพราะคนนนชอบโปรยโทษของผอน

เหมอนคนโปรยแกลบ

แตกลบปกปดโทษของตนไว

เหมอนพรานนกปกปดรางพรางกายตนไว ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ความหมายในคาถาน คอ ไฟยงแสดงควนใหรวายงมไฟคนจงสามารถดบได แตราคะเผาสตวภายในไม

แสดงอาการใหร, ผจบ เชน ยกษ เปนตน สามารถจบสตวไดในชาตเดยวเทานน แตโทสะจบสตวไมมท

สนสด, ตาขายทรดรงสตวยงสามารถแกหรอคลายได แตโมหะทรดรงสตวยากทจะแกหรอคลายได, แมน า

ยงมวนพรองหรอเตมปรากฏใหเหนได แตตณหาไมมวนเตม ไมมวนเหอดแหง ทงยงปรากฏความพรอง

อยเปนนตย เตมใหเตมไดยาก (ข.ธ.อ. ๗/๒๕)

๒ โทษ หมายถงความพลงพลาด (ข.ธ.อ. ๗/๓๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๐ }

๑๑๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๘. มลวรรค ๑๒. สภททปรพาชกวตถ

๑๑. อชฌานสญญเถรวตถ

เรองพระอชฌานสญญเถระ

(พระผมพระภาคทรงปรารภพระอชฌานสญญผเทยวจบผดภกษ จงตรสพระ

คาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๕๓] ผทคอยแตสอดสายหาโทษคนอน

คอยเพงโทษอยเนองนตย

จะมอาสวะพอกพนยงขน

และหางไกลจากความสนอาสวะโดยแท

๑๒. สภททปรพาชกวตถ

เรองสภททปรพาชก

(พระผมพระภาคตรสตอบปญหาของสภททปรพาชก ดงน)

[๒๕๔] ไมมรอยเทาในอากาศ ไมมสมณะภายนอก๑

หมสตวเปนผยนดในปปญจธรรม๒

แตพระตถาคตทงหลาย ไมมปปญจธรรม

[๒๕๕] ไมมรอยเทาในอากาศ ไมมสมณะภายนอก

ไมมสงขาร๓ทเทยงแท

พระพทธเจาทงหลายไมมความหวนไหว

มลวรรคท ๑๘ จบ

เชงอรรถ :

๑ ไมมสมณะภายนอก หมายถงไมมสมณะผด ารงอยในอรยมรรคและอรยผลภายนอกพระพทธศาสนา

(ข.ธ.อ. ๗/๓๗)

๒ ปปญจธรรม หมายถงกเลสธรรมทท าใหเนนชา คอตณหา ทฏฐ และมานะ (ข.ธ.อ. ๗/๓๗)

๓ สงขาร ในทนหมายถงขนธ ๕ (ข.ธ.อ.๗/๓๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๑ }

๑๑๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๙. ธมมฏฐวรรค ๒. ฉพพคคยวตถ

๑๙. ธมมฏฐวรรค

หมวดวาดวยผตงอยในธรรม

๑. วนจฉยมหามตตวตถ

เรองมหาอ ามาตยผพพากษา

(ภกษทงหลายเหนมหาอ ามาตยผพพากษารบสนบนแลวตดสนคด จงกราบทล

ใหพระผมพระภาคทรงทราบ พระองคตรสพระคาถา ดงน)

[๒๕๖] ผทตดสนคดโดยผลผลาม๑

ไมชอวา ผตงอยในธรรม

สวนผใดเปนบณฑต วนจฉยคด

เหตแหงคดทงทเปนจรงและไมเปนจรงทงสอง

[๒๕๗] พพากษาผอนโดยไมผลผลาม

โดยเทยงธรรม โดยสม าเสมอ

ผมปญญา มธรรมคมครองนน

เราเรยกวา ผตงอยในธรรม

๒. ฉพพคคยวตถ

เรองพระฉพพคคย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๕๘] บคคลไมชอวาเปนบณฑตเพยงเพราะพดมาก

แตผมความเกษม ไมมเวร ไมมภย จงจะชอวา เปนบณฑต.

เชงอรรถ :

๑ ตดสนคดโดยผลผลาม หมายถงด ารงอยในอคต ๔ มฉนทาคตเปนตนแลวตดสนคดโดยมสาวาท เชน ท าผ

ไมใชเจาของทรพยใหเปนเจาของทรพย หรอท าผเปนเจาของทรพยไมใหเปนเจาของทรพย (ข.ธ.อ. ๗/๓๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๒ }

๑๑๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๙. ธมมฏฐวรรค ๔. ลกณฑกภททยเถรวตถ

๓. เอกทานขณาสววตถ

เรองพระเอกทานขณาสพ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผทรงพระไตรปฎก ๒ รป ดงน)

[๒๕๙] บคคลไมชอวาผทรงธรรมเพยงเพราะพดมาก

สวนผใดไดสดบตรบฟงธรรมนอย

แตพจารณาเหนธรรมดวยนามกาย

ทงไมประมาทธรรมนน

ผนนชอวา ผทรงธรรม

๔. ลกณฏกภททยเถรวตถ

เรองพระลกณฏกภททยเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผอยปา ๓๐ รป ทเหนพระลกณฑก-

ภททยเถระรปรางเลกเหมอนสามเณร ดงน)

[๒๖๐] บคคลไมชอวาเปนเถระ๑เพยงเพราะมผมหงอก

ผทแกแตวยเทานน เรยกวา คนแกเปลา

[๒๖๑] สวนผมสจจะ มธรรม๒

มอหงสา สญญมะ และทมะ๓

คายมลทนไดแลว เปนปราชญ ชอวา เถระ

เชงอรรถ :

๑ เถระ ในทนหมายถงผมคณธรรมทท าใหเปนผมนคง คอ รแจงอรยสจ ๔ เปนตน (ข.ธ.อ. ๗/๔๔)

๒ มสจจะ หมายถงรแจงอรยสจ ๔ ประการ มธรรม หมายถงบรรลโลกตตรธรรม ๙ ประการ (ข.ธ.อ. ๗/๔๓)

๓ อหงสา หมายถงความไมเบยดเบยน สญญมะ หมายถงศล ทมะ หมายถงการส ารวมอนทรย (ข.ธ.อ.

๗/๔๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๓ }

๑๑๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๙. ธมมฏฐวรรค ๖. หตถกวตถ

๕. สมพหลภกขวตถ

เรองภกษหลายรป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลายทพดจาคลองแคลว ดงน)

[๒๖๒] เพราะเหตเพยงการพดจาคลองแคลว

หรอเพราะมผวพรรณงดงาม

แตยงมความรษยา ตระหน และโออวด

บคคลกหาชอวาคนดไดไม

[๒๖๓] สวนผตดความรษยาเปนตนนได

ถอนขนท าใหรากขาดแลว

คายโทษไดแลว เปนผมปญญา

จงจะชอวา คนด

๖. หตถกวตถ

เรองหตถกภกษ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระหตถกะผพดจาเหลาะแหละ ดงน)

[๒๖๔] ผไมมวตร๑ พดจาเหลาะแหละ

แมมศรษะโลน กไมชอวาสมณะ

ผเตมไปดวยความปรารถนา และความอยากได

จะเปนสมณะไดอยางไร

[๒๖๕] สวนผใดระงบบาปนอยใหญลงไดโดยสนเชง

และเพราะเหตทระงบบาปทงหลายไดนเอง

เขาจงเรยกผนนวา สมณะ

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๙๗ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๔ }

๑๑๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๙. ธมมฏฐวรรค ๘. ตตถยวตถ

๗. อญญตรพราหมณวตถ

เรองพราหมณคนใดคนหนง

(พราหมณคนหนงเปนนกบวชนอกพระพทธศาสนาเทยวบณฑบาตอยางภกษ

วนหนง เขาไปเฝาพระผมพระภาคประสงคจะใหพระองคตรสเรยกวาภกษ พระองค

จงตรสพระคาถา ดงน)

[๒๖๖] บคคลไมชอวาเปนภกษ๑ เพยงเพราะขอจากผอนเทานน

ทงไมชอวาเปนภกษ เพราะยงสมาทานธรรมทเปนพษอย๒

[๒๖๗] ในศาสนาน ผทลอยบญและบาปไดแลว

ประพฤตพรหมจรรย อยในโลกดวยปญญา

จงจะชอวา ภกษ

๘. ตตถยวตถ

เรองเดยรถย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๖๘] บคคลโงเขลาไมรอะไร เพยงแตนงนง ๆ หาชอวาเปนมนไม

สวนบคคลผฉลาด เลอกชงเอาแตสงทด ละทงสงทชว

[๒๖๙] เหมอนบคคลชงสงของ จงจะชอวา มนแท

ผทรโลกทงสอง กเรยกวา มน(เชนกน)๓

เชงอรรถ :

๑ ภกษ ในทนหมายถงผท าลายกเลสทงหลายไดดวยญาณ (ข.ธ.อ. ๗/๔๗)

๒ สมาทานธรรมทเปนพษ หมายถงมความประพฤตชวทางกาย ทางวาจา และทางใจ (ข.ธ.อ.๗/๔๗)

๓ คาถาธรรมบท ๒ ขอน มขอความสมพนธกน ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๔/๗๑, ข.จ. (แปล) ๓๐/๒๑/๑๒๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๕ }

๑๑๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๑๙. ธมมฏฐวรรค ๑๐. สมพหลสลาทสมปนนภกขวตถ

๙. อรยพาฬสกวตถ

เรองพรานเบดชออรยะ

(พระผมพระภาคตรสถามชอนายพรานเบด นายพรานเบดทลตอบวาชออรยะ

พระผมพระภาคจงตรสพระคาถานแกเขา ดงน)

[๒๗๐] บคคลไมชอวาเปนอรยะ เพราะยงเบยดเบยนสตวอย

แตชอวา อรยะ เพราะไมเบยดเบยนสตวทงปวง

๑๐. สมพหลสลาทสมปนนภกขวตถ

เรองภกษผถงพรอมดวยศลเปนตนหลายรป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๗๑] ภกษ ดวยเหตเพยงมศล๑และวตร๒

แมดวยความเปนพหสต๓ ดวยการไดสมาธ๔

หรอดวยการนอนในทสงด

[๒๗๒] หรอดวยการรประจกษวาเราไดสมผสเนกขมมสข๕

ทปถชนไมเคยไดสมผส

แตถาเธอยงไมบรรลความสนอาสวะ

กอยาไววางใจ

ธมมฏฐวรรคท ๑๙ จบ

เชงอรรถ :

๑ ศล หมายถงปารสทธศล ๔ (ปาตโมกขสงวรศล อนทรยสงวรศล อาชวปารสทธศล ปจจยสนนสตศล)

(ข.ธ.อ. ๗/๕๒)

๒ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๙๗ ในเลมน

๓ ความเปนพหสต หมายถงเรยนปฎก ๓ (พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก) (ข.ธ.อ. ๗/๕๒)

๔ สมาธ หมายถงสมาบต ๘ (รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔) (ข.ธ.อ. ๗/๕๒)

๕ เนกขมมสข หมายถงสขของพระอนาคาม (ข.ธ.อ. ๗/๕๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๖ }

๑๑๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๐. มคควรรค ๑. ปญจสตภกขวตถ

๒๐. มคควรรค

หมวดวาดวยมรรค

๑. ปญจสตภกขวตถ

เรองภกษ ๕๐๐ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษ ๕๐๐ รป ดงน)

[๒๗๓] บรรดามรรค มรรคมองค ๘ ประเสรฐทสด

บรรดาสจจะ อรยสจ ๔ ประเสรฐทสด

บรรดาธรรม วราคธรรม๑ประเสรฐทสด

บรรดาสตวสองเทา๒ตถาคตผมจกษ๓ ประเสรฐทสด๔

[๒๗๔] ทางเพอความหมดจดแหงทสสนะ

คอทางนเทานน มใชทางอน

เพราะเหตนน เธอทงหลายจงด าเนนไปตามทางนแล

เพราะทางนเปนทางลวงมารใหหลง

[๒๗๕] ดวยวา เธอทงหลายด าเนนไปตามทางนแลว

จกท าทสดแหงทกขได

เรารวธถอนลกศรคอกเลสแลว

จงชบอกทางนแกเธอทงหลาย

[๒๗๖] เธอทงหลายควรท าความเพยรเองเถด

ตถาคตเปนเพยงผชบอกเทานน

ผบ าเพญภาวนา ด าเนนตามทางนแลว เพงพนจอย

จกพนจากเครองผกแหงมารได๕

เชงอรรถ :

๑ วราคธรรม หมายถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๗/๕๔)

๒ สตวสองเทา ในทนหมายถงมนษย (ข.ธ.อ. ๗/๕๔)

๓ จกษ ในทนหมายถงปญญาจกษ (ว.อ. ๓/๑๓/๑๗)

๔ อภ.ก. ๓๗/๘๗๒/๔๙๖

๕ เครองผกแหงมาร หมายถงวฏฏะอนเปนไปในภม ๓ (กามาวจรภม รปาวจรภม อรปาวจรภม) (ข.ธ.อ. ๗/๕๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๗ }

๑๑๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๐. มคควรรค ๔. อนตตลกขณวตถ

๒. อนจจลกขณวตถ

เรองอนจจลกษณะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๗๗] เมอใด อรยสาวกพจารณาเหนดวยปญญา๑วา

สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง

เมอนน ยอมหนายในทกข

นนเปนทางแหงความบรสทธ

๓. ทกขลกขณวตถ

เรองทกขลกษณะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๗๘] เมอใด อรยสาวกพจารณาเหนดวยปญญาวา

สงขารทงหลายทงปวงเปนทกข

เมอนนยอมหนายในทกข

นนเปนทางแหงความบรสทธ

๔. อนตตลกขณวตถ

เรองอนตตลกษณะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๗๙] เมอใด อรยสาวกพจารณาเหนดวยปญญาวา

ธรรมทงหลายทงปวงเปนอนตตา

เมอนน ยอมหนายในทกข

นนเปนทางแหงความบรสทธ๒

เชงอรรถ :

๑ เหนดวยปญญา หมายถงเหนดวยวปสสนาปญญา (ข.ธ.อ. ๗/๕๖)

๒ ขอ ๒๗๗-๒๗๙ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๖๗๖-๖๗๘/๔๕๕, อภ.ก.๓๗/๗๕๓/๔๔๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๘ }

๑๑๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๐. มคควรรค ๖. สกรเปตวตถ

๕. ปธานกมมกตสสเถรวตถ

เรองพระปธานกมมกตสสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๘๐] คนทไมขยนในเวลาทควรขยน

ทงทยงหนมยงสาว มก าลง

แตกลบเกยจคราน มความคดใฝต า๑ ปราศจากความเพยร

เกยจครานมาก ยอมไมประสบทาง๒ดวยปญญา

๖. สกรเปตวตถ

เรองสกรเปรต

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๘๑] บคคลพงรกษาวาจา๓ พงส ารวมใจ๔

และไมพงท าความชวทางกาย๕

พงช าระกรรมบถทง ๓ ประการนใหหมดจด

จะพงพบทางทพระพทธเจาประกาศไว

เชงอรรถ :

๑ มความคดใฝต า หมายถงหมกมนในมจฉาวตก ๓ ประการ คอ กามวตก พยาบาทวตก และวหงสาวตก

(ข.ธ.อ. ๗/๕๙)

๒ ทาง หมายถงอรยมรรค (ข.ธ.อ. ๗/๕๙)

๓ รกษาวาจา หมายถงระมดระวงวาจา โดยเวนจากวจทจรต ๔ อยาง (เวนจากการพดเทจ เวนจาก

การพดค าหยาบ เวนจากการพดสอเสยด เวนจากการพดเพอเจอ) (ข.ธ.อ. ๗/๖๔)

๔ ส ารวมใจ หมายถงควบคมใจ โดยไมใหมโนทจรตเกดขน (ข.ธ.อ. ๗/๖๔)

๕ ความชวทางกาย หมายถงกายทรต ๓ อยาง (ฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม) (ข.ธ.อ. ๗/๖๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๑๙ }

๑๒๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๐. มคควรรค ๘. สมพหลมหลลกภกขวตถ

๗. โปฐลเถรวตถ

เรองพระโปฐลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกโปฐลเถระ ดงน)

[๒๘๒] ปญญา๑เกดเพราะการประกอบ๒

และเสอมไปเพราะการไมประกอบ

เมอรทางเจรญและทางเสอมแหงปญญาทง ๒ ทางนแลว

บคคลพงตงตนโดยวธทปญญาจะเจรญยงขน

๘. สมพหลมหลลกภกขวตถ

เรองภกษแกหลายรป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๘๓] ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงตดปา๓ แตอยาตดตนไม

เพราะภย๔ยอมเกดจากปา

เธอทงหลายครนตดปา และหมไมในปาแลว๕

จงเปนผไมมปาอยเถด

เชงอรรถ :

๑ ปญญา แปลจากค าวา “ภร” ซงเปนชออกชอหนงของปญญา (ข.ธ.อ. ๗/๖๖, อภธา.ฏกา ๑๕๒-

๑๕๔/๑๒๑)

๒ การประกอบ หมายถงมนสการโดยแยบคายในอารมณธรรม ๓๘ ประการ (ข.ธ.อ. ๗/๖๖)

๓ ปา ในทนหมายถงกเลสมราคะ เปนตน (ข.ธ.อ. ๗/๖๘)

๔ ภย ในทนหมายถงภยคอชาต (การเกด) เปนตน ทเกดจากปาคอกเลส (ข.ธ.อ. ๗/๖๘)

๕ หมไมในปา หมายถงกเลสอน ๆ ทใหวบาก หรอทใหเกดในภพตอ ๆ ไป (ข.ธ.อ. ๗/๖๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๐ }

๑๒๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๐. มคควรรค ๑๐. มหาธนวาณชวตถ

[๒๘๔] ตราบใด บรษยงไมตดหมไมในปา

แมเพยงเลกนอยในสตรทงหลาย

ตราบนน เขายอมมใจผกพน

เหมอนลกโคทยงดมนมมใจผกพนในแมโค ฉะนน

๙. สารปตตเถรสทธวหารกวตถ

เรองสทธวหารกของพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผเปนศษยของพระสารบตร ดงน)

[๒๘๕] เธอจงตดความรกของตน

เหมอนตดดอกบวทเกดในสารทกาล

จงเพมพนทางแหงสนต๑เทานน

เพราะพระสคตเจาแสดงนพพานไวแลว

๑๐. มหาธนวาณชวตถ

เรองพอคามทรพยมาก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพอคาผาทพกอยรมฝงแมน า ดงน)

[๒๘๖] คนพาลมกคดเชนนวา “เราจกอยทนตลอดฤดฝน

เราจกอยทนตลอดฤดหนาวและฤดรอน”

ชอวายอมไมรอนตราย๒ทจะมาถงตน

เชงอรรถ :

๑ ทางแหงสนต หมายถงมรรคมองค ๘ ทยงสตวใหถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๗/๗๒)

๒ อนตราย หมายถงความตาย (ข.ธ.อ. ๗/๗๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๑ }

๑๒๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๐. มคควรรค ๑๒. ปฏาจาราวตถ

๑๑. กสาโคตมวตถ

เรองนางกสาโคตรม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางกสาโคตม ดงน)

[๒๘๗] นรชนผมวเมาในบตรและปศสตว

มใจเกยวของในอารมณตาง ๆ๑

ยอมถกมฤตยคราไป

เหมอนชาวบานผหลบไหลถกหวงน าพดพาไป ฉะนน

๑๒. ปฏาจาราวตถ

เรองนางปฏาจารา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางปฏาจารา ดงน)

[๒๘๘] บคคลเมอถงคราวจะตาย

บตรทงหลายกตานทานไวไมได

บดากตานทานไวไมได

พวกพองกตานทานไวไมได

แมญาตพนองกตานทานไวไมได

[๒๘๙] บณฑตผส ารวมในศล รความจรงนแลว

พงรบเรงช าระทางอนจะน าไปสนพพาน

มคควรรคท ๒๐ จบ

เชงอรรถ :

๑ มใจเกยวของในอารมณตาง ๆ หมายถงปรารถนาอยากไดทรพยสมบตเพมขนเรอย ๆ (ข.ธ.อ. ๗/๗๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๒ }

๑๒๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๑. ปกณณกวรรค ๒. กกกฏณฑขาทกาวตถ

๒๑. ปกณณกวรรค

หมวดวาดวยเรองเบดเตลด

๑. อตตโนปพพกมมวตถ

เรองบพกรรมของพระองค

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๙๐] ถาเหนวาจะไดสขอนยงใหญ๑

ดวยการเสยสละสขอนเลกนอย

นกปราชญพงเสยสละสขอนเลกนอย

เพอเหนแกสขอนยงใหญ๒

๒. กกกฏณฑขาทกาวตถ

เรองกมารกากนไขไก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนางยกษณและนางกลธดา ดงน)

[๒๙๑] ผใดปรารถนาสขเพอตน ดวยการกอทกขใหคนอน

ผนนตองเกยวพนกบเวร ไมพนจากเวรไปได

เชงอรรถ :

๑ สขอนยงใหญ ในทนหมายถงความสขในนพพาน (ข.ธ.อ. ๗/๘๗)

๒ ด ข.ข. แปลในเลมน ขอ ๑๘ หนา ๑๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๓ }

๑๒๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๑. ปกณณกวรรค ๔. ลกณฏกภททยวตถ

๓. ภททยภกขวตถ

เรองภกษชาวเมองภททยะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษชาวเมองภททยะผขวนขวายในการ

ประดบเขยงเทา ดงน)

[๒๙๒] ภกษเหลาใดละทงกจทควรท า๑

แตกลบท ากจทไมควรท า๒

อาสวะทงหลายยอมเจรญแกภกษเหลานน

ผถอตวจด มวแตประมาท

[๒๙๓] สวนภกษเหลาใดมสตตงมนในกาย๓เปนนตย

ภกษเหลานนหมนท าความเพยรในกจทควรท า

ไมท ากจทไมควรท า

อาสวะทงหลายของเธอผมสตสมปชญญะ

ยอมถงการสญสนไป

๔. ลกณฏกภททยวตถ

เรองพระลกณฏกภททยะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๒๙๔] บคคลฆามารดา๔ ฆาบดา๕

ฆากษตราธราชทง ๒ พระองคได๖

เชงอรรถ :

๑ กจทควรท า หมายถงการรกษาศล การอยปา การถอธดงควตร และการเจรญภาวนา (ข.ธ.อ. ๗/๙๐)

๒ กจทไมควรท า หมายถงการประดบรม รองเทา เขยงเทา บาตร ถลกบาตร ประคตเอว และองสะ (ข.ธ.อ. ๗/๙๐)

๓ มสตตงมนในกาย หมายถงเจรญกายคตาสตกมมฏฐาน (ข.ธ.อ. ๗/๙๐)

๔ มารดา หมายถงตณหาทเปนเหตใหสตวเกดในภพทงสาม (ข.ธ.อ. ๗/๙๒)

๕ บดา หมายถงอสมมานะ (การถอตววาเปนเรา) (ข.ธ.อ. ๗/๙๒)

๖ กษตราธราชทง ๒ พระองค หมายถงสสสตทฏฐ (ความเหนวาเทยง) และอจเฉททฏฐ (ความเหนวา

ขาดสญ) (ข.ธ.อ. ๗/๙๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๔ }

๑๒๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๑. ปกณณกวรรค ๕. ทารสากฏกวตถ

ฆาชาวแวนแควน๑พรอมเจาพนกงาน๒แลว

ด าเนนชวตเปนพราหมณ๓อยอยางไรทกข

[๒๙๕] บคคลฆามารดา ฆาบดา

ฆากษตราธราชทง ๒ พระองคได

ท าลายทางเสอผานท ๕๔ ได

ด าเนนชวตเปนพราหมณอยอยางไรทกข

๕. ทารสากฏกวตถ

เรองนายทารสากฏกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระราชา และนายทารสากฏกะ พรอม

ครอบครว ดงน)

[๒๙๖] เหลาพระสาวกของพระโคดม

มสตตงมนในพระพทธเจาเปนนตย

ทงกลางวนและกลางคน

ชอวาตนดวยดอยเสมอ

[๒๙๗] เหลาพระสาวกของพระโคดม

มสตตงมนในพระธรรมเปนนตย

ทงกลางวนและกลางคน

ชอวาตนดวยดอยเสมอ

เชงอรรถ :

๑ แวนแควน หมายถงอายตนะภายใน ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ และอายตนะภายนอก ๖ คอ รป เสยง

กลน รส โผฏฐพพะ ธมมารมณ (ข.ธ.อ. ๗/๙๒)

๒ เจาพนกงาน หมายถงนนทราคะ (ความก าหนดดวยอ านาจความยนด) (ข.ธ.อ. ๗/๙๒)

๓ พราหมณ หมายถงพระขณาสพ (ข.ธ.อ. ๗/๙๒)

๔ ทางเสอผานท ๕ หมายถงวจกจฉานวรณ (ข.ธ.อ. ๗/๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๕ }

๑๒๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๑. ปกณณกวรรค ๖. วชชปตตกภกขวตถ

[๒๙๘] เหลาพระสาวกของพระโคดม

มสตตงมนในพระสงฆเปนนตย

ทงกลางวนและกลางคน

ชอวาตนดวยดอยเสมอ

[๒๙๙] เหลาพระสาวกของพระโคดม

มสตตงมนในกายเปนนตย

ทงกลางวนและกลางคน

ชอวาตนดวยดอยเสมอ

[๓๐๐] เหลาพระสาวกของพระโคดม

มใจยนดในความไมเบยดเบยน

ทงกลางวนและกลางคน

ชอวาตนดวยดอยเสมอ

[๓๐๑] เหลาพระสาวกของพระโคดม

มใจยนดในการเจรญภาวนา

ทงกลางวนและกลางคน

ชอวาตนดวยดอยเสมอ

๖. วชชปตตกภกขวตถ

เรองภกษผเปนโอรสของเจาวชช

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผเปนโอรสของเจาวชช ดงน)

[๓๐๒] การบวชเปนของยาก๑

ความยนดในการบ าเพญธรรมกเปนของยาก

เชงอรรถ :

๑ การบวช ทชอวา เปนของยาก เพราะจะตองสละโภคสมบตนอยใหญและเครอญาตแลวมอบกายถวายชวต

ในพระศาสนานจงจะบวชได (ข.ธ.อ. ๗/๙๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๖ }

๑๒๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๑. ปกณณกวรรค ๘. จฬสภททาวตถ

เรอนทครอบครองไมด กอใหเกดทกข๑

การอยรวมกบคนเสมอกนเปนทกข

การเดนทางไกล๒กเปนทกข

เพราะฉะนน บคคลจงไมควรเปนผเดนทางไกล

และไมควรใหทกขตดตามได

๗. จตตคหปตวตถ

เรองจตตคหบด

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนทเถระ ดงน)

[๓๐๓] คนมศรทธา สมบรณดวยศล๓

เพยบพรอมดวยยศ๔และโภคทรพย

จะไปสถนใด ๆ ยอมไดรบการบชาในถนนน ๆ

๘. จฬสภททาวตถ

เรองนางจฬสภททา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกบรษท ๔ ดงน)

[๓๐๔] สตบรษยอมปรากฏในทไกล

เหมอนภเขาหมพานต ฉะนน

อสตบรษทงหลาย ณ ทนยอมไมปรากฏ

เหมอนลกศรทยงไปในเวลากลางคน ฉะนน๕

เชงอรรถ :

๑ หมายถงผครองเรอนจะตองปฏบตราชกจของพระราชา หรอกจของอสรชน จะตองสงเคราะหชนขางเคยง

และใหทานแกสมณพราหมณ เพราะฉะนน การครองเรอนจะใหสมบรณเตมทเปนไปไดยาก ถาครองเรอน

ไมด กกอใหเกดทกขได (ข.ธ.อ. ๗/๙๘)

๒ การเดนทางไกล หมายถงการทองเทยวไปในสงสารวฏ (ข.ธ.อ. ๗/๙๙)

๓ ศล ในทนหมายถงศลส าหรบผครองเรอน (ข.ธ.อ. ๗/๑๐๐)

๔ ยศ ในทนหมายถงความมบรวาร (ข.ธ.อ. ๗/๑๐๐)

๕ ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๙๑/๕๔๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๗ }

๑๒๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๒. นรยวรรค ๑. สนทรปรพาชกาวตถ

๙. เอกวหารเถรวตถ

เรองพระเถระผอยรปเดยว

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๐๕] ภกษพงยนดการนงผเดยว การนอนผเดยว๑

ไมเกยจคราน เทยวไปตามล าพง

ฝกฝนอยผเดยว และยนดการอยปา

ปกณณกวรรคท ๒๑ จบ

๒๒. นรยวรรค

หมวดวาดวยคนท ากรรมชวตกนรก

๑. สนทรปรพาชกาวตถ

เรองปรพาชกาชอสนทร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๐๖] คนทชอบกลาวค าไมจรง

หรอคนทท าความชวแลวกลาววา

‘ฉนไมไดท า’ ตางกตกนรก

คน ๒ จ าพวกนน ตางกมกรรมชว

ตายไปแลว มคตเทาเทยมกนในโลกหนา๒

เชงอรรถ :

๑ ค าวา “นงผเดยว นอนผเดยว” มใชหมายถงการอยตามล าพง แตหมายถงการอยอยางไมละการมนสการ

กมมฏฐาน เมอท าไดอยางน แมจะอยทามกลางหมภกษพนรป กชอวา นงผเดยว นอนผเดยว (ข.ธ.อ.

๗/๑๐๖)

๒ ด อทาน ขอ ๓๘ หนา ๒๔๘, อตวตตกะ ขอ ๔๘ หนา ๓๙๙, สตตนบาต ขอ ๖๖๗ หนา ๖๕๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๘ }

๑๒๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๒. นรยวรรค ๔. เขมเสฏฐปตตวตถ

๒. ทกขปฬตสตตวตถ

เรองสตวถกทกขเบยดเบยน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๐๗] ภกษชวจ านวนมากมผากาสาวะพนทคอ

มธรรมเลวทราม ไมส ารวม

ยอมตกนรกเพราะบาปกรรมทงหลาย

๓. วคคมทาตรยภกขวตถ

เรองภกษอยฝงแมน าวคคมทา

(พระผมพระภาคทรงปรารภภกษผอยฝงแมน าวคคมทา พดอวดอตรมนสสธรรม

ทไมมในตนของกนและกนแกคฤหสถเพอปากทอง จงตรสพระคาถาแกภกษเหลานน

ดงน)

[๓๐๘] การกลนกนกอนเหลกแดงทรอนดจเปลวเพลง

ยงดกวาการทภกษผทศล ไมส ารวม

บรโภคอาหารทชาวบานเขาถวาย๑

๔. เขมเสฏฐปตตวตถ

เรองบตรเศรษฐชอเขมกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนายเขมกะผชอบเปนชกบภรรยาของคนอน

ดงน)

[๓๐๙] นรชนทประมาท ชอบเปนชกบภรรยาของผอน

ยอมถงฐานะ๒ ๔ ประการ คอ

เชงอรรถ :

๑ ขอความคาถานหมายถงการทบคคลกลนกนกอนเหลกแดงทรอนดจเปลวเพลงนนสงผลใหไดรบทกขเวทนา

ถงตาย เพยงชาตนเทานน แตการทภกษผทศลบรโภคขาวทชาวบานถวายดวยศรทธานน ท าใหตกนรก

หลายรอยชาต ดงนน การกลนกนกอนเหลกแดงทรอนนนจงดกวาการทภกษผทศลบรโภคขาวชาวบาน (ข.ธ.อ.

๗/๑๑๒)

๒ ฐานะ ในทนหมายถงเหตแหงทกข (ข.ธ.อ. ๗/๑๑๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๒๙ }

๑๓๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๒. นรยวรรค ๕. ทพพจภกขวตถ

(๑) ไดบาป (๒) นอนไมเปนสข

(๓) ถกนนทา (๔) ตกนรก

[๓๑๐] เพราะการไดบาป ๑ การไดคตทเลว ๑

หญงชายทตางสะดงกลวมความสนกนดหนอย ๑

ถกพระราชาลงพระอาชญาอยางหนก ๑

นรชนจงไมควรเปนชกบภรรยาของผอน

๕. ทพพจภกขวตถ

เรองภกษผวายาก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผวายาก ดงน)

[๓๑๑] หญาคาทบคคลจบไมด ยอมบาดมอได ฉนใด

ความเปนสมณะทบคคลปฏบตไมด๑

ยอมฉดเขาไปในนรก ฉนนน

[๓๑๒] กรรมทยอหยอนอยางใดอยางหนง วตรทเศราหมอง

และพรหมจรรยทพงระลกถงดวยความระแวงสงสย

ทง ๓ นน ไมมผลมาก๒

[๓๑๓] หากภกษพงท ากรรมใด กควรท ากรรมนนใหจรงจง

ควรบากบนท ากรรมนนใหมนคง

เพราะธรรมเครองละเวน๓ทประพฤตอยางยอหยอน

รงแตจะเกลยธล๔ลงใสตว

เชงอรรถ :

๑ ความเปนสมณะทบคคลปฏบตไมด หมายถงภาวะแหงความเปนสมณะ กลาวคอสมณธรรมทภกษ

ปฏบตไมดเพราะเปนผทศล เปนตน ยอมสงผลใหสตวไปเกดในนรก (ข.ธ.อ. ๗/๑๑๕)

๒ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๘๙/๙๔, ข.เถร. (แปล) ๒๖/๒๗๗/๓๘๔

๓ ธรรมเครองละเวน ในทนหมายถงสมณธรรม (ข.ธ.อ. ๗/๑๑๖)

๔ ธล หมายถงกเลสมราคะเปนตน (ข.ธ.อ. ๗/๑๑๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๐ }

๑๓๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๒. นรยวรรค ๗. อาคนตกภกขวตถ

๖. อสสาปกตอตถวตถ

เรองหญงขหง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกหญงขหงและแกบรษท ๔ ดงน)

[๓๑๔] ความชว ไมท าเสยเลยดกวา

เพราะระลกถงความชว บคคลยอมเดอดรอนในภายหลง

สวนความด ท าไวเถดดกวา

เพราะท าแลวระลกถงภายหลงบคคลยอมไมเดอดรอน

๗. อาคนตกภกขวตถ

เรองภกษอาคนตกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษอาคนตกะผอยในเมองชายแดน ดงน)

[๓๑๕] เมองชายแดนไดรบการคมครองทงภายในและภายนอก ฉนใด

เธอทงหลายจงคมครองตนใหได ฉนนน

ขณะ๑อยาไดลวงเลยเธอทงหลายไปเสย

เพราะเหลาชนทปลอยใหขณะลวงเลยไป

ยอมเศราโศก แออดอยในนรก๒

เชงอรรถ :

๑ ขณะ หมายถงเวลา หรอสมย ม ๔ คอ (๑) ขณะแหงการอบตขนของพระพทธเจา (๒) ขณะแหงการเกด

ในมชฌมประเทศ (๓) ขณะแหงการไดสมมาทฏฐ (๔) ขณะแหงอายตนะทง ๖ ไมวกลวกาล (ข.ธ.อ. ๗/๒๓๐)

๒ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๖๕๓/๔๕๒, ๑๐๐๔/๕๐๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๑ }

๑๓๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๒. นรยวรรค ๙. ตตถยสาวกวตถ

๘. นคณฐวตถ

เรองนครนถ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๑๖] สตวทงหลายผละอายในสงทไมควรละอาย

และไมละอายในสงทควรละอาย

ชอวาถอมนมจฉาทฏฐ ยอมไปสทคต

[๓๑๗] สตวทงหลายผเหนสงทไมควรกลววาควรกลว

และเหนสงทควรกลววาไมควรกลว

ชอวาถอมนมจฉาทฏฐ ยอมไปสทคต

๙. ตตถยสาวกวตถ

เรองสาวกเดยรถย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกสาวกของเดยรถย ดงน)

[๓๑๘] สตวทงหลายผเหนสงทไมมโทษวามโทษ๑

และเหนสงทมโทษวาไมมโทษ

ชอวาถอมนมจฉาทฏฐ ยอมไปสทคต

[๓๑๙] สตวทงหลายผรสงทมโทษวามโทษ

และรสงทไมมโทษวาไมมโทษ

ชอวาถอมนสมมาทฏฐ ยอมไปสสคต

นรยวรรคท ๒๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ เหนสงทไมมโทษวามโทษ หมายถงเหนสมมาทฏฐ ๑๐ ประการ วาเปนมจฉาทฏฐ ๑๐ ประการ และ

เหนธรรมทสงเสรมสมมาทฏฐวาเปนธรรมทสงเสรมมจฉาทฏฐ (ข.ธ.อ. ๗/๑๒๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๒ }

๑๓๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๓. นาควรรค ๑. อตตทนตวตถ

๒๓. นาควรรค

หมวดวาดวยชาง

๑. อตตทนตวตถ

เรองการฝกตน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนท ดงน)

[๓๒๐] เราจกอดกลนถอยค าลวงเกน

เหมอนพญาชางในสงคราม

อดทนลกศรทตกจากแลง

เพราะคนจ านวนมากเปนผทศล

[๓๒๑] คนทงหลายน าสตวพาหนะทฝกแลวไปสทประชม

พระราชายอมทรงราชพาหนะทฝกแลว

ในหมมนษย คนทอดกลนถอยค าลวงเกนได

ชอวาเปนผฝกตนไดแลว๑ เปนผประเสรฐทสด

[๓๒๒] มาอสดร มาอาชาไนย มาสนธพ ชางใหญ

ทไดรบการฝกหดแลว เปนสตวประเสรฐ

แตคนทฝกตนไดแลว ประเสรฐกวาสตวพาหนะเหลานน๒

เชงอรรถ :

๑ ฝกตนไดแลว หมายถงฝกตนไดดวยอรยมรรค ๔ (โสดาปตตมรรค สกทาคามมรรค อนาคามมรรค

และอรหตตมรรค) (ข.ธ.อ. ๗/๑๒๕)

๒ ข.ม. (แปล) ๒๙/๙๐/๒๘๒, ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๘/๑๑๗-๑๑๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๓ }

๑๓๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๓. นาควรรค ๔. ปเสนทโกสลราชวตถ

๒. หตถาจรยปพพกภกขวตถ

เรองภกษผเคยเปนนายควาญชาง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผเคยเปนนายควาญชาง ดงน)

[๓๒๓] แทจรง บคคลไมสามารถไปสทศทยงไมเคยไป๑ดวยยานเหลาน

แตบคคลผฝกตนไดแลว สามารถไปสทศทไมเคยไป

ดวยตนทฝกแลว ทฝกดแลว๒

๓. ปรชณณพราหมณปตตวตถ

เรองบตรของพราหมณชรา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกบตร ๔ คนของพราหมณชรา ดงน)

[๓๒๔] ชางกญชรชอธนปาลกะ ตกมนจด หามไดยาก ถกขงไว

ไมยอมกนฟอนหญา เพราะระลกถงแตนาควน๓

๔. ปเสนทโกสลราชวตถ

เรองพระเจาปเสนทโกศล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเจาปเสนทโกศลผเสวยพระกระยาหารมาก

ดงน)

[๓๒๕] เมอใด บคคลผถกความงวงเหงาครอบง า บรโภคมาก

ชอบแตนอนกลงเกลอกไปมา

เมอนน เขายอมมปญญาเฉอยชา ชอบเขาหองเปนอาจณ

เหมอนสกรอวนทเขาขนดวยเศษอาหาร ฉะนน๔

เชงอรรถ :

๑ ทศทยงไมเคยไป หมายถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๗/๑๒๖)

๒ ทชอวา ฝกแลว เพราะฝกอนทรยไดในเบองตน ทชอวา ฝกดแลว เพราะอบรมตนไดดวยอรยมรรค

(ข.ธ.อ. ๗/๑๒๖)

๓ นาควน หมายถงปาชาง เปนทอยของชางพงแมของชางธนปาลกะ (ข.ธ.อ. ๗/๑๒๖)

๔ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๗/๓๐๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๔ }

๑๓๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๓. นาควรรค ๗. สมพหลภกขวตถ

๕. สานสามเณรวตถ

เรองสานสามเณร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกสานสามเณร ดงน)

[๓๒๖] แตกอนจตนไดทองเทยวไปในอารมณตาง ๆ

ตามความปรารถนา ตามความตองการ ตามความสบาย

วนน เราจะขมจตนนโดยอบายอนแยบคาย

เหมอนควาญชางปราบพยศชางตกมน ฉะนน๑

๖. ปาเวรกหตถวตถ

เรองชางปาเวรกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๒๗] เธอทงหลายจงยนดในความไมประมาท

จงตามรกษาจตของตน

จงถอนตนขนจากหลม๒

เหมอนชางกญชรทจมลงในเปอกตม ถอนตนขนได ฉะนน

๗. สมพหลภกขวตถ๓

เรองภกษหลายรป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๒๘] ถาบคคลพงไดสหายผมปญญารกษาตน

เทยวไปดวยกน เปนสาธวหาร๔ เปนนกปราชญ

เชงอรรถ :

๑ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๗๗/๓๓๑,๑๑๓๓/๕๒๔

๒ หลม ในทนหมายถงกเลส (ข.ธ.อ. ๗/๑๔๐)

๓ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๕/๔๖๔/๓๕๕, ข.ชา. (แปล) ๒๗/๑๗-๑๙/๓๐๓, ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๓๑-๑๓๒/๔๓๓-๔๓๔

๔ สาธวหาร หมายถงผเพยบพรอมดวยพรหมวหารธรรม ๔ รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔ และสญญาเวทยต-

นโรธ ๑ (ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๓๑/๔๓๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๕ }

๑๓๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๓. นาควรรค ๘. มารวตถ

ครอบง าอนตรายทงปวงไดแลว

พงมใจแชมชน มสต เทยวไปกบสหายนนเถด

[๓๒๙] ถาบคคลไมพงไดสหายผมปญญารกษาตน

เทยวไปดวยกนได เปนสาธวหาร เปนนกปราชญ

กพงประพฤตอยผเดยวเถด

เหมอนพระราชาทรงละทงแควนททรงชนะแลว

ทรงประพฤตอยผเดยว

และเหมอนชางมาตงคะละทงโขลงอยตวเดยวในปา ฉะนน

[๓๓๐] การเทยวไปของบคคลผเดยวเปนความประเสรฐ

เพราะคณเครองความเปนสหาย๑ไมมในคนพาล

อนง บคคลควรมความขวนขวายนอย

เทยวไปผเดยว ไมพงท าความชว

เหมอนชางมาตงคะเทยวไปตวเดยวในปา ฉะนน

๘. มารวตถ

เรองมาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกมารผมบาป ดงน)

[๓๓๑] เมอมกจเกดขน สหายทงหลายน าสขมาให

ความยนดดวยปจจยตามมตามได น าสขมาให

ในเวลาสนชวต บญน าสขมาให

การละทกขไดทงหมด น าสขมาให

เชงอรรถ :

๑ คณเครองความเปนสหาย หมายถงคณธรรมเหลาน คอ จลศล มชฌมศล มหาศล กถาวตถ ๑๐

ธดงคคณ ๑๓ วปสสนาญาณ มรรค ๔ ผล ๔ วชชา ๓ อภญญา ๖ อมตมหานพพาน (ข.ธ.อ. ๗/๗/๑๔๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๖ }

๑๓๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๑. กปลมจฉวตถ

[๓๓๒] ในโลก การเกอกลมารดา น าสขมาให

การเกอกลบดา น าสขมาให

การเกอกลสมณะ น าสขมาให

การเกอกลทานผประเสรฐ๑กน าสขมาให

[๓๓๓] ศลน าสขมาใหตราบเทาชรา๒

ศรทธาทตงมนแลว น าสขมาให

การไดปญญา น าสขมาให

การไมท าบาปทงหลาย กน าสขมาให

นาควรรคท ๒๓ จบ

๒๔. ตณหาวรรค

หมวดวาดวยตณหา

๑. กปลมจฉวตถ

เรองปลากปละ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกบรษท ๔ ดงน)

[๓๓๔] ตณหายอมเจรญแกมนษยผประพฤตประมาท๓

เหมอนเถายานทรายเจรญอยในปา

เขายอมเรรอนไปมา

เหมอนวานรทตองการผลไม เทยวเรรอนไปมาในปา ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ทานผประเสรฐ หมายถงพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระอรหนตสาวกผลอยบาปไดแลว

(ข.ธ.อ. ๗/๑๔๗)

๒ ศลน าสขมาใหตราบเทาชรา หมายถงศล ๕ ศล ๑๐ เปนตน ยอมเปนเครองประดบท าใหเกดความงาม

และความสขแกคนทกเพศทกวย ไมมลาสมยไรต าหน ตางจากเครองประดบภายนอกทท าใหงามเฉพาะ

เพศหรอวย ใครทใชเครองประดบหรอเครองแตงกายไมเหมาะกบเพศหรอวย กจะถกต าหน และถกสงสยวา

เปนบาเสยสต (ข.ธ.อ. ๗/๑๔๗)

๓ ผประพฤตประมาท หมายถงผมความเปนอยดวยความประมาท ปราศจากสต ไมเจรญฌาน วปสสนา

มรรค และผล (ข.ธ.อ. ๘/๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๗ }

๑๓๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๒. สกรโปตกาวตถ

[๓๓๕] ตณหาทเลวทรามซานไปในโลกน

ครอบง าบคคลใดไวได

ความโศกยอมเจรญแกบคคลนน

เหมอนหญาคมบางทถกฝนตกรดแลวเจรญงอกงามขน ฉะนน

[๓๓๖] สวนบคคลใดครอบง าตณหาทเลวทรามนน

ซงลวงไดยากในโลกไวได

ความโศกยอมตกไปจากบคคลนน

เหมอนหยาดน ากลงตกไปจากใบบว ฉะนน

[๓๓๗] เพราะเหตนน เราขอเตอนทานทงหลาย

ขอทานทงหลายทประชมกนในทน จงมความเจรญ

ขอทานทงหลายจงขดรากเหงาแหงตณหา๑

เหมอนคนตองการหญาแฝกขดหญาแฝก

มารอยาไดระรานทานทงหลายอยร าไป

เหมอนกระแสน าระรานไมออ ฉะนน๒

๒. สกรโปตกาวตถ

เรองลกสกรตวเมย

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๓๘] ตนไม เมอรากยงแขงแรง ยงไมถกท าลาย

แมล าตนถกตดแลว กงอกขนไดใหม ฉนใด

ความทกขน เมอบคคลขจดตณหานสยไมไดขาด

กยอมเกดขนเรอย ๆ ฉนนน

เชงอรรถ :

๑ ขดรากเหงา หมายถงขดรากเหงาแหงตณหาอนเปนไปในทวาร ๖ น ดวยญาณอนสมปยตดวยอรหตต-

มรรค (ข.ธ.อ. ๘/๗)

๒ ธรรมบทขอ ๓๓๔-๓๓๗ น ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๓๙๙-๔๐๒/๔๐๘-๔๐๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๘ }

๑๓๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๒. สกรโปตกาวตถ

[๓๓๙] บคคลใดยงมกระแสตณหาอนแรงกลา ๓๖ สาย๑

ทมกไหลไปยงอารมณอนนาพอใจ

ความด ารเปนอนมากทอาศยราคะ

ยอมน าบคคลนนซงมความเหนผดไป

[๓๔๐] กระแสตณหาทงหลายไหลไปในอารมณทงหมด

ตณหาดจเถาวลย กงอกงามขน

พวกเธอ ครนเหนตณหาดจเถาวลยทงอกงามนน

จงตดรากดวยปญญา๒

[๓๔๑] สตวโลกผมแตโสมนสซาบซาน

ฉ าชนดวยเสนหา๓

มวแตจะแสวงหาความสขส าราญกนอย

จงตองเขาถงชาตและชราร าไป

[๓๔๒] หมสตวถกลอมไวดวยตณหาทท าใหสะดง

จงดนรนเหมอนกระตายตดบวง

หมสตวผถกสงโยชนและกเลสเครองของ๔ผกไวแนน

ยอมไดรบความทกขร าไปชวกาลนาน

เชงอรรถ :

๑ ตณหา ๓๖ สาย ไดแก ตณหา ๓ (กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา) อาศยอายตนะภายใน ๖

(๓ x ๖ = ๑๘) อาศยอายตนะภายนอก ๖ (๓ x ๖ = ๑๘) ไดกระแส ๓๖ สายทไหลไปในอารมณมรป

เปนตนทนาชอบใจ (ข.ธ.อ. ๘/๑๐)

๒ ปญญา หมายถงปญญาอนสมปยตดวยมรรค (ข.ธ.อ. ๘/๑๐)

๓ ฉ าชนดวยเสนหา หมายถงเปยกชมดวยยางเหนยว คอตณหา (ข.ธ.อ. ๘/๑๐)

๔ หมายถงสงโยชน ๑๐ ประการ และกเลสเครองของ ๗ ประการ มราคะเปนตนผกไวหรอเกยวไว (ข.ธ.อ. ๘/๑๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๓๙ }

๑๔๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๔. พนธนาคารวตถ

[๓๔๓] หมสตวถกลอมไวดวยตณหาทท าใหสะดง

จงดนรนเหมอนกระตายตดบวง

เพราะเหตนน ภกษเมอหวงใหตนสนราคะ

ควรบรรเทาตณหาทท าใหสะดงเสย

๓. วพภนตกวตถ

เรองภกษผกระสนจะสก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกบรษท ๔ ดงน)

[๓๔๔] บคคลใดออกจากอาลยแลว๑ มใจนอมไปในปา๒

พนจากปาแลว๓ยงแลนเขาไปสปานนอก

ทานทงหลายจงดบคคลนน

เขาพนจากเครองผก ยงแลนไปสเครองผกตามเดม

๔. พนธนาคารวตถ

เรองเรอนจ า

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเหลาภกษผเหนโจรถกจองจ าในเรอนจ า ดงน)

[๓๔๕] นกปราชญทงหลายไมไดกลาวถงเครองจองจ า

ทท าดวยเหลก ท าดวยไม และท าดวยหญาปลอง

วาเปนเครองจองจ าทมนคง แตกลาวถง

ความก าหนดยนดในตางหแกวมณ และความใยดในบตรภรรยา

วาเปนเครองจองจ าทมนคง

เชงอรรถ :

๑ อาลย ในทนหมายถงความเปนอยอยางคฤหสถ (ข.ธ.อ. ๘/๑๔)

๒ ปา ในทนหมายถงตบะ (ตโปวนะ) (ข.ธ.อ. ๘/๑๔)

๓ ปา ในทนหมายถงตณหาคอเครองผกใหอยครองเรอน (ข.ธ.อ. ๘/๑๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๐ }

๑๔๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๖. อคคเสนเสฏฐปตตวตถ

[๓๔๖] นกปราชญทงหลายกลาวถงความก าหนด เครองจองจ าทมนคงนน

วามปกตเหนยวลง หยอนยาน แตแกใหหลดยาก

นกปราชญเหลานนตดเครองจองจ านนไดแลว

ไมใยด ละกามสข ออกบวช๑

๕. เขมาเถรวตถ

เรองพระเขมาเถร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเขมาเถร ดงน)

[๓๔๗] สตวทงหลายผก าหนดยนดดวยราคะ๒

ยอมตกไปสกระแสตณหา

เหมอนแมงมมตดใยทตนถกไวเอง

นกปราชญทงหลายตดกระแสตณหานนไดแลว

หมดความใยด ยอมละทกขทงปวงไปได

๖. อคคเสนเสฏฐปตตวตถ

เรองบตรเศรษฐชออคคเสน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกนายอคคเสน ดงน)

[๓๔๘] เธอจงเปนผปลอยวางทงอดต อนาคต และปจจบน๓

จงเปนผถงฝงแหงภพ

เธอผมใจหลดพนในธรรมทงปวงแลว

จกไมเขาถงชาต และชราอกตอไป

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๒๑/๑๔๐, ข.ชา. (แปล) ๒๗/๑๐๑-๑๐๒/๕๕

๒ หมายรวมถงขนเคองเพราะโทสะ ลมหลงเพราะโมหะดวย (ข.ธ.อ. ๘/๒๐)

๓ หมายถงปลอยวางความยดมนถอมน ความทะยานอยากในขนธทงหลายทเปนทงอดต อนาคต และปจจบน

(ข.ธ.อ.๘/๒๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๑ }

๑๔๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๘. มารวตถ

๗. จฬธนคคหปณฑตวตถ

เรองจฬธนคคหบณฑต

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษหนมรปหนงผกระสนจะสก ดงน)

[๓๔๙] บคคลผถกวตก๑ย าย มราคะจด เหนอารมณวางามเสมอ

ยอมมตณหาพอกพนมากขน ๆ

บคคลเชนนนแลชอวาสรางเครองผกมดทแนนหนา

[๓๕๐] สวนผใดยนดในฌานเปนทระงบวตก๒

มสตทกเมอ เจรญอสภฌานอย

ผนนแล จกท าตณหาใหสนไปได

จกตดเครองผกแหงมาร๓ได

๘. มารวตถ

เรองมาร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกมารผมบาป ดงน)

[๓๕๑] ผบรรลความส าเรจแลว๔ ไมมความสะดงกลว

ปราศจากตณหา ไมมกเลสเพยงดงเนน

ตดลกศรทน าไปสภพไดขาดแลว

รางกายนจงเปนรางกายสดทาย

เชงอรรถ :

๑ วตก หมายถงความตรกม ๓ อยาง คอ กามวตก ความตรกในทางกาม พยาบาทวตก ความตรกในทาง

พยาบาท วหงสาวตก ความตรกในทางเบยดเบยน (ข.ธ.อ. ๘/๓๐)

๒ ฌานเปนทระงบวตก หมายถงปฐมฌานทมอสภะ ๑๐ ประการเปนอารมณ สามารถเขาไปสงบระงบ

มจฉาวตกได (ข.ธ.อ. ๘/๓๐)

๓ ดเชงอรรถท ๓ หนา ๓๕ ในเลมน

๔ ความส าเรจ หมายถงอรหตตผล (ข.ธ.อ. ๘/๓๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๒ }

๑๔๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๙. อปกาชวกวตถ

[๓๕๒] ผปราศจากตณหา หมดความยดมน

ฉลาดในนรตตบท๑

รหมวดหมและเบองตนเบองปลายของอกษรทงหลาย

ผนนแลเรยกวา ผมรางกายเปนรางกายสดทาย

ผมปญญามาก เปนมหาบรษ

๙. อปกาชวกวตถ

เรองอาชวกชออปกะ

(พระผมพระภาคเมอแรกตรสรประทบนงทควงไมโพธ อาชวกชออปกะเขามา

ถามพระองควา บวชเพอใคร ใครเปนศาสดา พระองคจงตรสพระคาถา ดงน)

[๓๕๓] เราเปนผครอบง าธรรมทงปวง๒ รธรรมทงปวง๓

มไดแปดเปอนในธรรมทงปวง๔ ละธรรมทงปวงได๕

หลดพนเพราะสนตณหา

ตรสรยงเองแลวจะพงกลาวอางใครเลา๖

เชงอรรถ :

๑ นรตตบท หมายถงนรตตปฏสมภทา รวมทงปฏสมภทาทเหลออก ๓ อยาง (อตถปฏสมภทา ธมมปฏสมภทา

และปฏภาณปฏสมภทา) (ข.ธ.อ. ๘/๓๒)

๒ ธรรม หมายถงธรรม ๓ ระดบ (กามาวจรภม รปาวจรภม อรปาวจรภม) (ข.ธ.อ. ๘/๓๔)

๓ ธรรม หมายถงธรรม ๔ ระดบ (กามาวจรภม รปาวจรภม อรปาวจรภม โลกตตรภม) (ข.ธ.อ. ๘/๓๔)

๔ มไดแปดเปอนในธรรมทงปวง หมายถงไมเปอนดวยตณหาและทฏฐในธรรม ๓ ระดบนน (ข.ธ.อ. ๘/๓๔)

๕ ละธรรมทงปวงได หมายถงละธรรม ๓ ระดบ กลาวคอละธรรมชนกามาวจร ชนรปาวจร และชน

อรปาวจรได (ข.ธ.อ. ๘/๓๔)

๖ หมายถงเมอรเองไดอยางนแลว จะตองอางใครเปนอปชฌาย หรออาจารยอกเลา (ข.ธ.อ. ๘/๓๔) และด

ว.ม. (แปล) ๔/๑๑/๑๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๓ }

๑๔๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๑๑. อปตตกเสฏฐปตตวตถ

๑๐. สกกเทวราชวตถ

เรองทาวสกกะจอมเทพ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกทาวสกกะจอมเทพและเหลาเทวดา ดงน)

[๓๕๔] การใหธรรม ชนะการใหทงปวง

รสแหงธรรม ชนะรสทงปวง

ความยนดในธรรม ชนะความยนดทงปวง

ความสนตณหา ชนะทกขทงปวง๑

๑๑. อปตตกเสฏฐปตตวตถ

เรองอปตตกเศรษฐบตร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระเจาปเสนทโกศล ดงน)

[๓๕๕] โภคทรพยทงหลาย ยอมท าลายคนมปญญาทราม

แตจะไมท าลายคนทแสวงหาฝง๒

เพราะความทะยานอยากในโภคทรพย

คนมปญญาทรามจงท าลายตนเองดจท าลายคนอน

เชงอรรถ :

๑ การใหธรรม ชนะการใหทงปวง หมายถงบคคลจะใหหรอเสยสละประโยชนสขสวนตนเพอประโยชนสข

สวนรวมไดกตอเมอไดฟงธรรม จนรวาคณประโยชนของการใหหรอการเสยสละวาดอยางไรเสยกอน จงจะ

ใหหรอเสยสละได หากไมไดฟงธรรม การใหสงอนจะเกดขนไมไดเลย

รสแหงธรรม ชนะรสทงปวง หมายถงรสอน ๆ เชน รสสธาโภชนของเทวดา ยงเปนปจจยใหสตวตอง

เสวยทกขในสงสารวฏ แตรสแหงพระธรรม คอ โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ และโลกตตรธรรม ๙ ประการ

เปนรสแหงความสขทประเสรฐสด

ความยนดในธรรม ชนะความยนดทงปวง หมายถงความยนดอน ๆ เชน ความยนดบตร ธดา ทรพยสน

สตร หรอการขบรอง ประโคมดนตร ทงหมดลวนเปนปจจยใหเสวยทกขในสงสารวฏ แตการแสดงธรรม

การไดฟงธรรม หรอการแนะน าธรรม ยอมกอใหเกดปตสข และเปนปจจยใหบรรลอรหตตผล สนทกขใน

สงสารวฏได

ความสนตณหา ชนะทกขทงปวง หมายถงอรหตตผลทเกดขนในทสดแหงความสนตณหานนเปนสภาวะ

ทครอบง าตดขาดทกขในสงสารวฏไดอยางสนเชง (ข.ธ.อ. ๘/๓๖-๓๘)

๒ ฝง หมายถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๘/๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๔ }

๑๔๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๔. ตณหาวรรค ๑๒. องกรวตถ

๑๒. องกรวตถ

เรององกรเทพบตร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกองกรเทพบตร และอนทกเทพบตร ดงน)

[๓๕๖] นามหญาเปนโทษ หมชนมราคะเปนโทษ

ฉะนน ทานทใหแกผปราศจากราคะ จงมผลมาก

[๓๕๗] นามหญาเปนโทษ หมชนมโทสะเปนโทษ

ฉะนน ทานทใหแกผปราศจากโทสะ จงมผลมาก

[๓๕๘] นามหญาเปนโทษ หมชนมโมหะเปนโทษ

ฉะนน ทานทใหแกผปราศจากโมหะ จงมผลมาก

[๓๕๙] นามหญาเปนโทษ หมชนมความอยากเปนโทษ

ฉะนน ทานทใหแกผปราศจากความอยาก จงมผลมาก

(นามหญาเปนโทษ หมชนมตณหาเปนโทษ

ฉะนน ทานทใหแกผปราศจากตณหา จงมผลมาก)

ตณหาวรรคท ๒๔ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๕ }

๑๔๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๕. ภกขวรรค ๒. หงสฆาตกภกขวตถ

๒๕. ภกขวรรค

หมวดวาดวยภกษ

๑. ปญจภกขวตถ

เรองภกษ ๕ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษ ๕ รป ผส ารวมทวาร(ชองตามราง

กาย)รปละทวาร ดงน)

[๓๖๐] การส ารวมตา เปนการด

การส ารวมห เปนการด

การส ารวมจมก เปนการด

การส ารวมลน เปนการด

[๓๖๑] การส ารวมกาย เปนการด

การส ารวมวาจา เปนการด

การส ารวมใจ เปนการด

การส ารวมทวารทงปวง เปนการด

ภกษผส ารวมทวารทงปวง ยอมพนจากทกขทงปวงได๑

๒. หงสฆาตกภกขวตถ

เรองภกษฆาหงส

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษผฆาหงส ดงน)

[๓๖๒] บคคลผส ารวมมอ๒ ส ารวมเทา ส ารวมวาจา ส ารวมตน

ยนดธรรมภายใน๓ มจตตงมน อยผเดยว สนโดษ

บณฑตทงหลายเรยกวา ภกษ

เชงอรรถ :

๑ ทกข หมายถงทกขในวฏฏะ (ข.ธ.อ. ๘/๔๗)

๒ ส ารวมมอ หมายถงไมคะนองมอ หรอไมท ารายสตวดวยมอ แมเทา วาจา กมนยเดยวกนน (ข.ธ.อ. ๘/๕๐)

๓ ยนดธรรมภายใน หมายถงยนดในการเจรญกมมฏฐาน คอ สมถกมมฏฐานและวปสสนากมมฏฐาน

(ข.ธ.อ. ๘/๕๐, ข.เถร.อ. ๑๐๓๕/๔๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๖ }

๑๔๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๕. ภกขวรรค ๕. อญญตรวปกขเสวกภกขวตถ

๓. โกกาลกวตถ

เรองพระโกกาลกะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๖๓] ภกษรปใดส ารวมปาก พดโดยใชมนตา๑เสมอ

ไมฟงซาน แสดงแตอรรถ๒และธรรม๓ เทานน

ภาษตของภกษนนไพเราะ

๔. ธมมารามเถรวตถ

เรองพระเถระผยนดในธรรม

[๓๖๔] ภกษมธรรมเปนทมายนด๔ ยนดแลวในธรรม

พจารณาใครครวญถงธรรม ระลกถงธรรมอย

ยอมไมเสอมจากสทธรรม๕

๕. อญญตรวปกขเสวกภกขวตถ

เรองภกษผคบฝายผดรปใดรปหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทเปนฝกฝายของพระเทวทต ดงน)

[๓๖๕] ภกษไมควรดหมนลาภของตน

ไมควรเทยวปรารถนาลาภของคนอน

เมอภกษปรารถนาลาภของคนอน

ยอมไมบรรลสมาธ๖

เชงอรรถ :

๑ มนตา หมายถงปญญา (ข.ธ.อ. ๘/๕๓)

๒ อรรถ หมายถงเนอความแหงภาษต (ข.ธ.อ. ๘/๓/๕๓)

๓ ธรรม หมายถงธรรมเทศนา (ข.ธ.อ. ๘/๓/๕๓)

๔ ธรรมเปนทมายนด ในทนหมายถงสมถะและวปสสนา (ข.ธ.อ. ๘/๕๔)

๕ สทธรรม หมายถงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ และโลกตตรธรรม ๙ ประการ (ข.ธ.อ. ๘/๕๔-๕๕)

และดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๐๓๕/๕๐๙

๖ สมาธ หมายถงอปปนาสมาธ หรออปจารสมาธ (ข.ธ.อ. ๘/๕๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๗ }

๑๔๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๕. ภกขวรรค ๗. สมพหลภกขวตถ

[๓๖๖] ถาภกษแมจะมลาภนอย แตไมดหมนลาภของตน

เทวดาทงหลายยอมสรรเสรญภกษนนแล

วาเปนผมอาชพหมดจด ไมเกยจคราน

๖. ปญจคคทายกพราหมณวตถ

เรองพราหมณถวายทานอนเลศ ๕ อยาง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณ และนางพราหมณผถวายทาน

อนเลศ ๕ อยาง ดงน)

[๓๖๗] ผใดไมมความยดถอในนามรป

วาเปนของเรา โดยประการทงปวง

และไมเศราโศก เพราะนามรปแปรผนไป

ผนนแล เราเรยกวา ภกษ๑

๗. สมพหลภกขวตถ

เรองภกษหลายรป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๖๘] ภกษผอยดวยเมตตา เลอมใสในพทธศาสนา

กจะพงบรรลสนตบท๒ อนเปนทระงบสงขารเปนสข

[๓๖๙] ภกษ เธอจงวดเรอ๓น

เรอทเธอวดแลวจกถงเรว

เธอตดราคะ โทสะไดแลว

ตอจากนน กจกบรรลนพพาน

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบสตตนบาต ขอ ๙๕๗ หนา ๗๒๙ ในเลมน (บาทคาถาท ๔ ตางกน)

๒ สนตบท หมายถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๘/๖๖)

๓ เรอ ในทนหมายถงอตภาพ (ข.ธ.อ. ๘/๖๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๘ }

๑๔๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๕. ภกขวรรค ๗. สมพหลภกขวตถ

[๓๗๐] ภกษพงตดสงโยชนเบองต า ๕ พงละสงโยชนเบองสง ๕

และพงเจรญอนทรย ๕ ใหยงขนไป

ภกษผกาวลวงกเลสเครองของ ๕๑ ไดแลว

เราเรยกวา ผขามโอฆะได๒

[๓๗๑] ภกษ เธอจงเพงพนจ และอยาประมาท

จงอยาปลอยจตของเธอ ใหวนเวยนอยในกามคณ

อยาเผลอกลนกอนเหลกแดง(ในนรก)

อยาเรารอนคร าครวญอยวา นทกขจรง

[๓๗๒] ฌาน ยอมไมมแกผไมมปญญา

ปญญากยอมไมมแกผไมมฌาน

ผมทงฌานและปญญานนแล

จงนบวาอยใกลนพพาน

[๓๗๓] ภกษผเขาไปยงเรอนวาง๓

มจตสงบ เหนแจงธรรมโดยชอบ

ยอมเกดความยนดทไมใชเปนของคนทวไป

[๓๗๔] ขณะใด ภกษพจารณาเหนความเกด

และความเสอมของขนธทงหลาย

ขณะนน เธอยอมไดรบปตปราโมทย

ซงเปนอมตธรรมส าหรบผรทงหลาย

[๓๗๕] ในอมตธรรมนน ธรรมนคอ

ความส ารวมอนทรย ความสนโดษ

และความส ารวมในปาตโมกข

เปนเบองตนของภกษผมปญญาในศาสนาน

เชงอรรถ :

๑ กเลสเครองของ ๕ อยาง คอ ราคะ โทสะ โมหะ มานะ และทฏฐ (ส .ส.อ. ๑/๕/๒๔, ข.ธ.อ.๘/๖๗)

๒ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๕/๖, ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๕/๓๐๘, ๖๓๓/๔๔๙

๓ เรอนวาง ในทนหมายถงการนงเจรญกมมฏฐานในทสงดแหงใดแหงหนง (ข.ธ.อ. ๘/๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๔๙ }

๑๕๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๕. ภกขวรรค ๙. สนตกายเถรวตถ

[๓๗๖] เธอจงคบภกษทเปนกลยาณมตร

มอาชพหมดจด ไมเกยจคราน

ควรท าการปฏสนถาร และฉลาดในเรองมารยาท

เพราะปฏบตตามคณธรรมดงกลาวนน

เธอกจกมากดวยความปราโมทย

จกท าทสดแหงทกขได

๘. ปญจสตภกขวตถ

เรองภกษ ๕๐๐ รป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๗๗] ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงสลดราคะและโทสะทงเสย

เหมอนตนมะลสลดดอกทเหยวแหง ฉะนน

๙. สนตกายเถรวตถ

เรองพระสนตกายเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๗๘] ภกษผมกายสงบ๑ มวาจาสงบ๒

มใจสงบ๓ มจตตงมนดแลว

และเปนผละโลกามสได

เราเรยกวาผสงบระงบ

เชงอรรถ :

๑ มกายสงบ หมายถงไมมความประพฤตชวทางกายมการฆาสตว เปนตน (ข.ธ.อ. ๘/๗๒)

๒ มวาจาสงบ หมายถงไมมความประพฤตชวทางวาจามการพดเทจ เปนตน (ข.ธ.อ. ๘/๗๒)

๓ มใจสงบ หมายถงไมมความประพฤตชวทางใจมการเพงเลงอยากไดของผอน เปนตน (ข.ธ.อ. ๘/๗๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๐ }

๑๕๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๕. ภกขวรรค ๑๑. วกกลเถรวตถ

๑๐. นงคลกฏเถรวตถ

เรองพระนงคลกฏเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๗๙] ภกษ เธอจงเตอนตนดวยตนเอง

จงพจารณาดตนดวยตนเอง

ถาเธอคมครองตนเองไดแลว มสต

เธอกจกอยเปนสข

[๓๘๐] ตนแล เปนทพงของตน

ตนแล เปนคต๑ของตน

เพราะฉะนน เธอจงสงวนตน๒ใหด

เหมอนพอคามาสงวนมาพนธด ฉะนน

๑๑. วกกลเถรวตถ

เรองพระวกกลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระวกกลเถระ ดงน)

[๓๘๑] ภกษผมากดวยความปราโมทย

เลอมใสในพทธศาสนา พงบรรลสนตบท๓

อนเปนธรรมเขาไปสงบระงบสงขาร เปนสข๔

เชงอรรถ :

๑ เปนคต หมายถงเปนทพ านก หรอเปนสรณะ (ข.ธ.อ. ๘/๗๔)

๒ สงวนตน หมายถงปองกนการเกดอกศลกรรมทยงไมเกดในตน (ข.ธ.อ. ๘/๗๔)

๓ ดเชงอรรถท ๒ หนา ๑๔๘ ในเลมน

๔ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๑/๓๐๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๑ }

๑๕๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๑. ปสาทพหลพราหมณวตถ

๑๒. สมนสามเณรวตถ

เรองสมนสามเณร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๘๒] ภกษใดแลยงหนมแนน

ยอมประกอบขวนขวายในพทธศาสนา

ภกษนนยอมท าโลกนใหสวางไสว๑

เหมอนดวงจนทรพนจากเมฆ ฉะนน๒

ภกขวรรคท ๒๕ จบ

๒๖. พราหมณวรรค

หมวดวาดวยพราหมณ

๑. ปสาทพหลพราหมณวตถ

เรองพราหมณผเลอมใสมาก

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๘๓] พราหมณ๓ เธอจงพยายามตดกระแส๔ใหขาด

จงบรรเทากามทงหลายใหได

เธอรความสนไปแหงสงขารทงหลายแลว

กจะรแจงสภาวะทปจจยอะไรปรงแตงไมได๕

เชงอรรถ :

๑ หมายถงใหโลกคอขนธ ๕ สวางไสวดวยอรหตตมรรคญาณ (ข.ธ.อ. ๘/๙๐)

๒ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๘๗๓/๔๘๔

๓ พราหมณ ตามหลกพทธศาสนาในวรรคนหมายถงพระขณาสพทงหลาย แตมบางทตรสหมายเอา

พราหมณโดยชาตก าเนด เชน ในธรรมบทขอ ๓๙๒ หนา ๑๕๖ (ข.ธ.อ. ๘/๙๒)

๔ กระแส หมายถงตณหา (ข.ธ.อ. ๘/๙๒)

๕ สภาวะทปจจยอะไรปรงแตงไมได หมายถงนพพาน (ข.ธ.อ. ๘/๙๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๒ }

๑๕๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๓. มารวตถ

๒. สมพหลภกขวตถ

เรองภกษหลายรป

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษ ๓๐ รป ดงน)

[๓๘๔] เมอใด พราหมณเปนผถงฝงในธรรมทงสอง๑

เมอนน สงโยคะ๒ทงหมดของเขาผรอย

ยอมถงความตงอยไมได

๓. มารวตถ

เรองมาร

(พระผมพระภาคเมอตรสพระคาถานแกมารผถามเรองฝง ดงน)

[๓๘๕] ผใดไมมฝงน๓ ไมมฝงโนน๔ หรอไมมทงฝงนและฝงโนน

เราเรยกผนนซงปราศจากความกระวนกระวาย

ปลอดจากกเลสแลววา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ ธรรมทงสอง หมายถงสมถะ และวปสสนา (ข.ธ.อ. ๘/๙๓)

๒ สงโยคะ หมายถงโยคะ(สภาวะอนประกอบสตวไวในภพ) ม ๔ คอ กาม ภพ ทฏฐ และอวชชา (ข.ธ.อ.

๘/๙๓) และดความหมายของค าวา “โยคะ” ใน ข.ธ.อ. ๒/๖๒, ข.ธ.อ. ๘/๑๐๙ ประกอบ

๓ ไมมฝงน หมายถงไมมความยดถออายตนะภายใน ๖ (ตา ห จมก ลน กาย และใจ) วา “เรา” หรอ

“ของเรา” (ข.ธ.อ. ๘/๑๐๖)

๔ ไมมฝงโนน หมายถงไมมความยดถออายตนะภายนอก ๖ (รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และ

ธรรมารมณ) วา “เรา” หรอ “ของเรา” (ข.ธ.อ. ๘/๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๓ }

๑๕๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๕. อานนทเถรวตถ

๔. อญญตรพราหมณวตถ

เรองพราหมณคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคเมอตรสพระคาถานแกพราหมณผถามเรองพราหมณ ดงน)

[๓๘๖] ผเพงพนจ ปราศจากธล

อยตามล าพง ท ากจเสรจแลว หมดอาสวะ

บรรลประโยชนสงสด๑

เราเรยกวา พราหมณ

๕. อานนทเถรวตถ

เรองพระอานนทเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพระอานนทเถระ ดงน)

[๓๘๗] ดวงอาทตยสองสวางเฉพาะกลางวน

ดวงจนทรสองสวางเฉพาะกลางคน

กษตรยทรงเครองรบแลว จงสงางาม

พราหมณเพงพนจ จงสงางาม

แตพระพทธเจาทรงสงางามดวยพระเดช๒

ตลอดทงกลางวนและกลางคน

เชงอรรถ :

๑ ประโยชนสงสด หมายถงอรหตตผล (ข.ธ.อ. ๘/๙๓)

๒ พระเดช ในทนหมายถงเดช ๕ อยาง คอ เดชแหงศล เดชแหงคณ เดชแหงปญญา เดชแหงบญ และ

เดชแหงธรรม (ข.ธ.อ. ๘/๙๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๔ }

๑๕๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๗. สารปตตเถรวตถ

๖. อญญตรปพพชตวตถ

เรองบรรพชตรปใดรปหนง

(นกบวชนอกพระพทธศาสนา ทานหนง ถามพระผมพระมพระภาค เรองบรรพชต

พระองคจงตรสพระคาถา ดงน)

[๓๘๘] ผทลอยบาปได เราเรยกวา พราหมณ

เพราะประพฤตสงบ๑ เราเรยกวา สมณะ

ฉะนน ผทก าจดมลทน๒ของตนใหหมดไปได

เราจงเรยกวา บรรพชต

๗. สารปตตเถรวตถ

เรองพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคทรงปรารภพระสารบตรซงถกพราหมณท าราย จงตรสพระคาถา

นแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๘๙] พราหมณไมพงท ารายพราหมณ

ไมพงจองเวรพราหมณผท ารายนน

นาต าหนพราหมณผท ารายพราหมณ

พราหมณทจองเวรตอบนน นาต าหนยงกวา

[๓๙๐] ขอทพราหมณหามใจจากอารมณอนเปนทรก๓ทงหลายได

เปนความประเสรฐไมนอยเลย

ใจทมความเบยดเบยน กลบจากวตถใด ๆ

ความทกขกยอมสงบระงบจากวตถนน ๆ

เชงอรรถ :

๑ ประพฤตสงบ หมายถงประพฤตปฏบตใหอกศลธรรมทงหมดสงบ (ข.ธ.อ. ๘/๙๗)

๒ มลทน หมายถงกเลสมราคะ เปนตน (ข.ธ.อ. ๘/๙๗)

๓ อารมณอนเปนทรก หมายถงการเกดขนแหงความโกรธของผมกโกรธ (ข.ธ.อ. ๘/๙๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๕ }

๑๕๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๑๐. ชฏลพราหมณวตถ

๘. มหาปชาปตโคตมวตถ

เรองพระนางมหาปชาบดโคตรม

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษณทงหลาย ดงน)

[๓๙๑] ผไมมกรรมชว๑ทางกาย วาจา และใจ

ส ารวมระวงไดครบทง ๓ ทวาร

เราเรยกวา พราหมณ

๙. สารปตตเถรวตถ

เรองพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคทรงปรารภพระสารบตร นอบนอมทศทพระอสสชเถระอย จงตรส

พระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๙๒] บคคลรแจงธรรมทพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงแลว

จากอาจารยใด

ควรนอบนอมอาจารยนนโดยเคารพ

เหมอนพราหมณ๒นอบนอมไฟทบชา ฉะนน

๑๐. ชฏลพราหมณวตถ

เรองพราหมณชฎล

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณชฎลผถามเรองพราหมณ ดงน)

[๓๙๓] คนเปนพราหมณ ไมใชเพราะเกลาชฎา

ไมใชเพราะโคตร ไมใชเพราะชาตก าเนด

แตสจจะ๓และธรรม๔มอยในผใด

ผนน เปนผสะอาด และผนน เปนพราหมณ

เชงอรรถ :

๑ กรรมชว หมายถงกรรมทมโทษ มทกขเปนก าไร น าสตวใหตกไปในอบาย (ข.ธ.อ. ๘/๑๐๐)

๒ พราหมณ ในทนหมายถงพราหมณโดยชาตก าเนด (ข.ธ.อ. ๘/๑๐๒)

๓ สจจะ หมายถงสจญาณอนหยงรสจจะ ๔ โดยอาการ ๑๖ (ข.ธ.อ. ๘/๑๐๓)

๔ ธรรม หมายถงโลกตตรธรรม ๙ (ข.ธ.อ. ๘/๑๐๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๖ }

๑๕๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๑๒. กสาโคตมวตถ

๑๑. กหกพราหมณวตถ

เรองพราหมณโกหก

(พระผมพระภาคทรงปรารภพราหมณโกหกมวตรดงคางคาว ตรสพระคาถาน

แกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๙๔] เจาคนมปญญาทราม การเกลาชฎา การครองหนงเสอ

จะมประโยชนอะไรส าหรบเจา

ภายนอกของเจาเปลงปลงเกลยงเกลา

แตภายในของเจารกรงรง๑

๑๒. กสาโคตมวตถ

เรองนางกสาโคตรม

(พระผมพระภาคทรงปรารภนางกสาโคตมจงตรสพระคาถานแกทาวสกกะจอมเทพ

ดงน)

[๓๙๕] ผนงหมผาบงสกล

ซบผอม มเสนเอนปรากฏทวราง

เพงพนจอยในปาผเดยว

เราเรยกวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ รกรงรง หมายถงรกรงรงดวยกเลสมราคะเปนตน (ข.ธ.อ. ๘/๑๑/๑๐๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๗ }

๑๕๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๑๔. อคคเสนวตถ

๑๓. อญญตรพราหมณวตถ

เรองพราหมณคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณคนหนง ดงน)

[๓๙๖] เราไมเรยกบคคลผถอก าเนด

เกดในครรภมารดาวา พราหมณ

ถาเขายงมกเลสเครองกงวลอย

เขาเปนเพยงผชอวา โภวาท๑เทานน

เราเรยกผหมดกเลสเครองกงวล

หมดความยดมนถอมนเทานนวา พราหมณ๒

๑๔. อคคเสนวตถ

เรองนายอคคเสน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๙๗] ผตดสงโยชนไดหมดสน ไมสะดง๓

ผลวงพนกเลสเครองของ๔ได

ผปราศจากโยคะ๕

เราเรยกวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ โภวาท หมายถงบคคลผมปกตเทยวรองเรยกตนเองวา “เปนผเจรญ” (ข.ธ.อ. ๘/๑๐๘)

๒ ม.ม. (แปล) ๑๓/๔๕๗/๕๗๗

๓ ไมสะดง หมายถงไมสะดงหวาดกลวเพราะตณหา (ข.ธ.อ. ๘/๑๐๙)

๔ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๑๔๙ ในเลมน

๕ ดเชงอรรถท ๖ หนา ๓๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๘ }

๑๕๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๑๗. สารปตตเถรวตถ

๑๕. เทวพราหมณวตถ

เรองพราหมณ ๒ คน

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษประมาณ ๕๐๐ รป ดงน)

[๓๙๘] ผตดชะเนาะ เชอกหนง และเงอน๑

พรอมทงสายรดได ถอดลมสลก๒เปนผตรสรแลว

เราเรยกวา พราหมณ

๑๖. อกโกสกภารทวาชวตถ

เรองอกโกสกภารทวาชพราหมณ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๓๙๙] ผไมประทษราย อดกลนค าดา

การฆา และการจองจ าได

มขนตเปนพลง มขนตเปนก าลงพล

เราเรยกวา พราหมณ

๑๗. สารปตตเถรวตถ

เรองพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๐๐] ผไมมกโกรธ มศล มวตร

ไมมตณหาเครองฟขน ฝกตนไดแลว

มสรระเปนรางกายสดทาย

เราเรยกวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ ชะเนาะ หมายถงความโกรธ เชอกหนง หมายถงตณหา เงอน หมายถงทฏฐ ๖๒ (ข.ธ.อ. ๘/๑๑๐)

๒ สายรด หมายถงอนสยกเลส ลมสลก หมายถงอวชชา (ข.ธ.อ. ๘/๑๑๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๕๙ }

๑๖๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๒๐. เขมาภกขนวตถ

๑๘. อปปลวณณาเถรวตถ

เรองพระอบลวณณาเถร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๐๑] ผใดไมตดในกามทงหลาย

เหมอนน าไมตดอยบนใบบว

เหมอนเมลดพนธผกกาดไมตดอยบนปลายเหลกแหลม

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๑๙. อญญตรพราหมณวตถ

เรองพราหมณคนใดคนหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกพราหมณคนหนง ดงน)

[๔๐๒] ผใดในศาสนาน รชดความสนทกขของตน

ปลงภาระไดแลว ปราศจากโยคะ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๒๐. เขมาภกขนวตถ

เรองพระเขมาภกษณ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกทาวสกกะจอมเทพและเทวดาทงหลาย

ดงน)

[๔๐๓] ผมปญญาลกซง เปนปราชญ

ฉลาดในทางและมใชทาง๑ บรรลประโยชนสงสด

เราเรยกวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ ฉลาดในทางและมใชทาง หมายถงรวาธรรมนเปนทางไปทคต ธรรมนเปนทางไปสคต ธรรมนเปนทาง

ไปนพพาน และรวาธรรมนมใชทาง (ข.ธ.อ. ๘/๑๑๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๐ }

๑๖๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๒๓. สามเณรวตถ

๒๑. ปพภารวาสตสสเถรวตถ

เรองพระตสสเถระผอยทเงอมเขา

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๐๔] ผไมคลกคล๑กบคน ๒ จ าพวก

คอ คฤหสถ และบรรพชต

ไมมความอาลยเทยวไป มความปรารถนานอย

เราเรยกวา พราหมณ

๒๒. อญญตรภกขวตถ

เรองภกษรปใดรปหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๐๕] ผใดละวางโทษทณฑในสตวทงหลาย

ไมวาจะเปนสตวทยงหวาดสะดง๒และสตวทมนคง๓

ไมฆาเอง ไมใชใหคนอนฆา

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๒๓. สามเณรวตถ

เรองสามเณร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๐๖] ผไมมงรายในหมคนผมงราย

ผสงบในหมคนผชอบหาเรองใสตน

ผไมถอมนในหมคนผถอมน

เราเรยกวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ คลกคล ในทนหมายถงการคลกคลทางกายคอการเหน การฟง การเจรจาปราศรย การรวมกน รวมดม

(ข.ธ.อ. ๘/๑๒๐)

๒ สตวทยงหวาดสะดง หมายถงสตวทยงมตณหา (ข.ธ.อ. ๘/๑๒๑)

๓ สตวทมนคง หมายถงสตวทหมดตณหา (ข.ธ.อ. ๘/๑๒๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๑ }

๑๖๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๒๖. อญญตรภกขวตถ

๒๔. มหาปนถกเถรวตถ

เรองพระมหาปนถกเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๐๗] ผใดท าราคะ โทสะ โมหะ มานะ และมกขะใหตกไป๑

เหมอนเมลดพนธผกกาดตกไปจากปลายเหลกแหลม

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๒๕. ปลนทวจฉเถรวตถ

เรองพระปลนทวจฉเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๐๘] ผกลาวค าทไมหยาบคาย สอความหมายได

เปนค าจรง ไมเปนเหตใหใครๆ ขดเคอง

เราเรยกวา พราหมณ

๒๖. อญญตรภกขวตถ

เรองภกษรปใดรปหนง

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๐๙] ผใดในโลกน ไมถอเอาสงของทเขามไดให

ไมวายาวหรอสน เลกหรอใหญ งามหรอไมงาม

เราเรยกผนนวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ ตกไป หมายถงไมใหตงอยในใจ (ข.ธ.อ. ๘/๑๒๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๒ }

๑๖๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๒๙. เรวตเถรวตถ

๒๗. สารปตตเถรวตถ

เรองพระสารบตรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๐] ผใดไมมความหวง๑ในโลกนและโลกหนา

ปราศจากความหวง ปราศจากโยคะ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๒๘. มหาโมคคลลานวตถ

เรองพระมหาโมคคลลานะ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๑] ผใดไมมความอาลย๒ หมดความสงสยเพราะรชด

หยงลงสอมตะ๓ บรรลแลว

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๒๙. เรวตเถรวตถ

เรองพระเรวตเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๒] ผใดในโลกน ละบญและบาปทงสองได

พนจากกเลสเครองของได ไมเศราโศก

ปราศจากกเลสดจธล เปนผบรสทธ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ ความหวง (อาสา) หมายถงตณหา (ข.ธ.อ. ๘/๑๓๐)

๒ อาลย ในทนหมายถงตณหา (ข.ธ.อ. ๘/๑๓๐)

๓ ดเชงอรรถท ๒ หนา ๓๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๓ }

๑๖๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๓๑. สวลเถรวตถ

๓๐. จนทาภเถรวตถ

เรองพระจนทาภเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๓] ผบรสทธดจจนทรแจม

มจตผองใส ไมขนมว๑ เปนผสนความเพลดเพลนในภพ๒

เราเรยกวา พราหมณ

๓๑. สวลเถรวตถ

เรองพระสวลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๔] ผใดกาวพนทางออม๓ ทางหลม๔

สงสาร๕และโมหะไดแลว

ขามไปถงฝงแลว เจรญฌาน

ไมหวนไหว หมดความสงสย

ดบเยน เพราะไมถอมน

เราเรยกผนนวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ ไมขนมว หมายถงปราศจากมลทนคอกเลส (ข.ธ.อ. ๘/๑๓๕)

๒ ความเพลดเพลนในภพ หมายถงตณหาในภพทง ๓ (กามภพ รปภพ อรปภพ) (ข.ธ.อ. ๘/๑๓๕)

๓ ทางออม หมายถงราคะ

๔ ทางหลม หมายถงกเลส (ข.ธ.อ. ๘/๑๓๕)

๕ สงสาร หมายถงสงสารวฏ (การเวยนวายตายเกด) (ข.ธ.อ. ๘/๑๓๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๔ }

๑๖๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๓๔. โชตกเถรวตถ

๓๒. สนทรสมททเถรวตถ

เรองพระสนทรสมทรเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๕] ผใดในโลกน ละกามไดแลว

ออกบวชเปนบรรพชต

เปนผสนกามและภพ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๓๓. ชฏลวตถ

เรองพระชฎลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๖] ผใดในโลกน ละตณหาไดขาด

ออกบวชเปนบรรพชต

เปนผสนตณหาและภพ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๓๔. โชตกเถรวตถ

เรองพระโชตกเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๖] ผใดในโลกน ละตณหาไดขาด

ออกบวชเปนบรรพชต

เปนผสนตณหาและภพ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๕ }

๑๖๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๓๖. ทตยนฏปพพกเถรวตถ

๓๕. ปฐมนฏปพพกเถรวตถ

เรองพระเถระผเคยเปนนกฟอนรปท ๑

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๗] ผละกเลสเครองประกอบอนเปนของมนษยได๑

ลวงพนกเลสเครองประกอบอนเปนทพยไดแลว

เปนผปราศจากโยคะ๒ทงปวง

เราเรยกผนนวา พราหมณ

๓๖. ทตยนฏปพพกเถรวตถ

เรองพระเถระผเคยเปนนกฟอนรปท ๒

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๘] ผละทงความยนด๓และความไมยนด๔

เปนผเยอกเยน หมดอปธกเลส

ครอบง าโลกทงหมด๕ เปนผแกลวกลา

เราเรยกวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ กเลสเครองประกอบอนเปนของมนษย หมายถงอายและกามคณ ๕ (รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ)

อนเปนของมนษย (ข.ธ.อ. ๘/๑๖๔)

๒ ดเชงอรรถท ๖ หนา ๓๑ ในเลมน

๓ ความยนด หมายถงความยนดในกามคณ ๕ (ข.ธ.อ. ๘/๑๖๕)

๔ ความไมยนด หมายถงความระอาในการอยปา (ข.ธ.อ. ๘/๑๖๕)

๕ ครอบง าโลกทงหมด หมายถงครอบง าโลกคอขนธ ๕ (ข.ธ.อ. ๘/๑๖๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๖ }

๑๖๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๓๘. ธมมทนนาเถรวตถ

๓๗. วงคสเถรวตถ

เรองพระวงคสเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๑๙] ผใดรการจตและการอบต

ของสตวทงหลายโดยประการทงปวง

เราเรยกผนน ซงเปนผไมตดของ

ไปดแลว และตรสรแลววา พราหมณ

[๔๒๐] ผใดมคตทเทวดา คนธรรพ และมนษย กรไมได

เราเรยกผนนซงเปนอรหนตขณาสพวา พราหมณ

๓๘. ธมมทนนาเถรวตถ

เรองพระธมมทนนาเถร

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกวสาขอบาสก อดตสามของพระธมมทนนาเถร

ดงน)

[๔๒๑] ผใดไมมกเลสเครองกงวล๑

ทงในอดต ปจจบน และอนาคต

เราเรยกผนนซงเปนผไมมกเลสเครองกงวล

หมดความยดมนถอมนวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ กเลสเครองกงวล หมายถงความถอมนดวยอ านาจตณหา (ข.ธ.อ. ๘/๑๘๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๗ }

๑๖๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ๒๖. พราหมณวรรค ๔๐. เทวหตพราหมณวตถ

๓๙. องคลมาลเถรวตถ

เรองพระองคลมาลเถระ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกภกษทงหลาย ดงน)

[๔๒๒] ผองอาจ ผประเสรฐ ผแกลวกลา

ผแสวงหาคณอนยงใหญ ผช านะแลว

ผไมหวนไหว ผช าระแลว และตรสรแลว

เราเรยกวา พราหมณ

๔๐. เทวหตพราหมณวตถ

เรองเทวหตพราหมณ

(พระผมพระภาคตรสพระคาถานแกเทวหตพราหมณ ดงน)

[๔๒๓] ผใดระลกอดตชาตได๑ เหนสวรรคและอบาย

บรรลภาวะทสนสดการเกด๒

หมดภารกจ๓เพราะรยง เปนมน

เปนผอยจบพรหมจรรยแลว

เราเรยกผนนวา พราหมณ

พราหมณวรรคท ๒๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ ระลกอดตชาตได หมายถงมทพยจกษญาณเหนสวรรค ๒๖ ชน และอบายภม ๔ เปนตน (ข.ธ.อ. ๘/๑๙๑)

๒ ภาวะทสนสดการเกด หมายถงอรหตตผล (ข.ธ.อ. ๘/๑๙๑)

๓ หมดภารกจ หมายถงหมดหนาทก าหนดร(ปรญญากจ) หมดหนาทละ(ปหานกจ) และหมดหนาทท า

ใหแจง(สจฉกรยากจ) (ข.ธ.อ. ๘/๑๙๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๘ }

๑๖๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท รวมวรรคในธรรมบท

รวมวรรคในธรรมบท

๑. ยมกวรรค ๒. อปปมาทวรรค

๓. จตตวรรค ๔. ปปผวรรค

๕. พาลวรรค ๖. ปณฑตวรรค

๗. อรหนตวรรค ๘. สหสสวรรค

๙. ปาปวรรค ๑๐. ทณฑวรรค

๑๑. ชราวรรค ๑๒. อตตวรรค

๑๓. โลกวรรค ๑๔. พทธวรรค

๑๕. สขวรรค ๑๖. ปยวรรค

๑๗. โกธวรรค ๑๘. มลวรรค

๑๙. ธมมฏฐวรรค ๒๐. มคควรรค

๒๑. ปกณณกวรรค ๒๒. นรยวรรค

๒๓. นาควรรค ๒๔. ตณหาวรรค

๒๕. ภกขวรรค ๒๖. พราหมณวรรค

รวมเปน ๒๖ วรรค อนพระพทธเจาผเปนเผาพนธแหงพระอาทตย ทรงแสดง

ไวแลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๖๙ }

๑๗๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท รวมพระคาถาในธรรมบท

รวมพระคาถาในธรรมบท

ยมกวรรค ม ๒๐ คาถา อปปมาทวรรค ม ๑๒ คาถา

จตตวรรค ม ๑๑ คาถา ปปผวรรค ม ๑๖ คาถา

พาลวรรค ม ๑๖ คาถา ปณฑตวรรค ม ๑๔ คาถา

อรหนตวรรค ม ๑๐ คาถา สหสสวรรค ม ๑๖ คาถา

ปาปวรรค ม ๑๓ คาถา ทณฑวรรค ม ๑๗ คาถา

ชราวรรค ม ๑๑ คาถา อตตวรรค ม ๑๐ คาถา

โลกวรรค ม ๑๒ คาถา พทธวรรค ม ๑๘ คาถา

สขวรรค ม ๑๒ คาถา ปยวรรค ม ๑๒ คาถา

โกธวรรค ม ๑๔ คาถา มลวรรค ม ๒๑ คาถา

ธมมฏฐวรรค ม ๑๗ คาถา มคควรรค ม ๑๗ คาถา

ปกณณกวรรค ม ๑๖ คาถา นรยวรรค ม ๑๔ คาถา

นาควรรค ม ๑๔ คาถา ตณหาวรรค ม ๒๖ คาถา

ภกขวรรค ม ๒๓ คาถา พราหมณวรรค ม ๔๑ คาถา

รวมพระคาถาทงหมดทพระพทธเจาผเปนเผาพนธแหงพระอาทตย ทรงแสดงไว

ในนบาต ในธรรมบทน ๔๒๓ พระคาถา

ธรรมบท จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๐ }

๑๗๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๑. ปฐมโพธสตร

พระสตตนตปฎก

ขททกนกาย ขททกปาฐะ _____________

ขอนอบนอมพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

๑. โพธวรรค

วาดวยการถงพระรตนตรยเปนสรณะ๑

๑. ปฐมโพธสตร๑

วาดวยเหตการณแรกตรสร สตรท ๑

[๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาค เมอแรกตรสร ประทบอย ณ ควงตนโพธพฤกษ

ใกลฝงแมน าเนรญชรา เขตต าบลอรเวลา สมยนน พระผมพระภาคไดประทบนง

โดยบลลงกเดยว๒ เสวยวมตตสขอยเปนเวลา ๗ วน ครนลวงไป ๗ วน พระผม

พระภาคทรงออกจากสมาธนนแลว ทรงพจารณาปฏจจสมปบาท(ธรรมทอาศยกน

เกดขน) โดยอนโลมอยางละเอยด ตลอดปฐมยามแหงราตรวา

ปฏจจสมปบาทโดยอนโลม

เมอสงนม สงนจงม เพราะสงนเกดขน สงนจงเกดขน คอ

เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม

เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม

เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๔/๑-๔/๑-๗

๒ นงโดยบลลงกเดยว หมายถงนงขดสมาธโดยไมลกขนเลยตลอด ๗ วน (ว.อ. ๓/๑/๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๑ }

๑๗๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๑. ปฐมโพธสตร

เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม

เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม

เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม

เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม

เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกข โทมนส อปายาสจงม

กองทกขทงมวลน มการเกดขนดวยอาการอยางน

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๑

เมอใดแล ธรรมทงหลาย๒ ปรากฏแกพราหมณ๓

ผมความเพยร เพงอย

เมอนน ความสงสยทงปวงของพราหมณนนยอมสนไป

เพราะไดรธรรมพรอมทงเหต๔

ปฐมโพธสตรท ๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงการเกดขนแหงญาณทประกอบดวยโสมนส แสดงอานภาพแหงการรเหตและธรรม

ทเกดขนจากเหตดวยอ านาจพจารณาปจจยาการ หรอปฏจจสมปบาท (ว.อ. ๓/๓/๖, ข.อ.อ. ๓/๔๕-๕๒)

๒ ธรรมทงหลาย หมายถงโพธปกขยธรรมทใหส าเรจการตรสรปจจยาการ หรอปฏจจสมปบาท โดยอนโลม

(ข.อ.อ. ๑/๔๖)

๓ พราหมณ ในทนหมายถงพระขณาสพผลอยบาปไดแลว (ข.อ.อ. ๑/๔๖)

๔ รธรรมพรอมทงเหต หมายถงรกองทกข และรเหตแหงทกข (ข.อ.อ. ๑/๔๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๒ }

๑๗๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๒. ทตยโพธสตร

๒. ทตยโพธสตร

วาดวยเหตการณแรกตรสร สตรท ๒

[๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาค เมอแรกตรสร ประทบอย ณ ควงตนโพธพฤกษ

ใกลฝงแมน าเนรญชรา เขตต าบลอรเวลา สมยนน พระผมพระภาคไดประทบนง

โดยบลลงกเดยว เสวยวมตตสขอยเปนเวลา ๗ วน ครนลวงไป ๗ วน พระผม

พระภาคทรงออกจากสมาธนนแลว ทรงพจารณาปฏจจสมปบาท โดยปฏโลม

อยางละเอยด ตลอดมชฌมยามแหงราตรวา

ปฏจจสมปบาทโดยปฏโลม

เพราะเมอสงนไมม สงนจงไมม เพราะสงนดบ สงนจงดบ คอ

เพราะอวชชาดบ สงขารจงดบ

เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ

เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ

เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ

เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ

เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ

เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ

เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ

เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ

เพราะภพดบ ชาตจงดบ

เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกข โทมนส อปายาส จงดบ

กองทกขทงมวลน มการดบดวยอาการอยางน

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๓ }

๑๗๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๓. ตตยโพธสตร

พทธอทาน๑

เมอใดแล ธรรมทงหลายปรากฏแกพราหมณ

ผมความเพยร เพงอย

เมอนน ความสงสยทงปวงของพราหมณนนยอมสนไป

เพราะไดรความสนไปแหงปจจยทงหลาย

ทตยโพธสตรท ๒ จบ

๓. ตตยโพธสตร

วาดวยเหตการณแรกตรสร สตรท ๓

[๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาค เมอแรกตรสร ประทบอย ณ ควงตนโพธพฤกษ

ใกลฝงแมน าเนรญชรา เขตต าบลอรเวลา สมยนน พระผมพระภาคประทบนงโดย

บลลงกเดยว เสวยวมตตสขอยเปนเวลา ๗ วน ครนลวงไป ๗ วน พระผมพระภาค

ทรงออกจากสมาธนนแลว ทรงพจารณาปฏจจสมปบาทโดยอนโลมและปฏโลมอยาง

ละเอยด ตลอดปจฉมยามแหงราตรวา

ปฏจจสมปบาทโดยอนโลม

เมอสงนม สงนจงม เพราะสงนเกดขน สงนจงเกดขน

เพราะเมอสงนไมม สงนจงไมม เพราะสงนดบ สงนจงดบ คอ

เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม

เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงม

เพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม

เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะจงม

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงดวยอ านาจพจารณาพระนพพาน (ข.อ.อ. ๓/๕๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๔ }

๑๗๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๓. ตตยโพธสตร

เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม

เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม

เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม

เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม

เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม

เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกข โทมนส อปายาสจงม

กองทกขทงมวลน มการเกดขนดวยอาการอยางน

ปฏจจสมปบาทโดยปฏโลม

อนง เพราะอวชชาดบไปไมเหลอดวยวราคะ สงขารจงดบ

เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ

เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ

เพราะนามรปดบ สฬายตนะจงดบ

เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ

เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ

เพราะเวทนาดบ ตณหาจงดบ

เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ

เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ

เพราะภพดบ ชาตจงดบ

เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ

ทกข โทมนส อปายาส จงดบ

กองทกขทงมวลน มการดบดวยอาการอยางน

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๕ }

๑๗๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๔. นหหงกสตร

พทธอทาน๑

เมอใดแล ธรรมทงหลายปรากฏแกพราหมณ

ผมความเพยร เพงอย

เมอนน พราหมณนนยอมก าจดมารและเสนาเสยได

ดจดวงอาทตยอทยขนสาดสองทองฟาใหสวางไสว ฉะนน

ตตยโพธสตรท ๓ จบ

๔. นหหงกสตร

วาดวยผไมตวาดวา ห ห

[๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาค เมอแรกตรสร ประทบอย ณ ควงตนอชปาลนโครธ๒

ใกลฝงแมน าเนรญชรา เขตต าบลอรเวลา สมยนน พระผมพระภาคประทบนงโดย

บลลงกเดยว เสวยวมตตสขอยเปนเวลา ๗ วน ครนลวงไป ๗ วน พระผมพระภาค

กทรงออกจากสมาธนน

ครงนน พราหมณหหกชาต๓ผหนง ไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระภาคพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกนแลว

ยนอย ณ ทสมควร พราหมณนนไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “พระโคดม

ผเจรญ บคคลชอวาเปนพราหมณ ดวยเหตเพยงไรหนอ และธรรมเหลาไหนทท า

บคคลใหเปนพราหมณ”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงดวยอ านาจพจารณามรรค พทธอทานท ๑-๓ น ทรงเปลงในราตรท ๗ นบแตวน

ตรสร (ข.อ.อ. ๓/๕๒)

๒ นโครธ แปลวา ตนไทร ตรงกบภาษาองกฤษวา “Banyan” หรอ “Indian Fig-tree” ไมจ าพวกไทร หรอ

กรางของอนเดย พวกคนเลยงแพะชอบมานงทรมเงาของตนนโครธน เพราะฉะนน จงชอวา อชปาลนโครธ

(ข.อ.อ. ๔/๕๓, Pali-English Dictionary, P.355, Edited by T.W. RHYS DAVIDS and WILLIAM STEDE)

๓ พราหมณหหกชาต เปนพราหมณโดยชาตก าเนด พราหมณนมทฏฐวา “สงทเหนแลวเปนมงคล” ชอบ

เทยวตวาดวา หห เพราะความถอตวและเพราะความโกรธ (ข.อ.อ. ๔/๕๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๖ }

๑๗๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๕. พราหมณสตร

พทธอทาน

พราหมณใดลอยบาปธรรมไดแลว ไมตวาดผอนวา ห ห

ไมมกเลสดจน าฝาด ส ารวมตน

เรยนจบเวท๑ อยจบพรหมจรรย

พราหมณนนไมมกเลสเครองฟ๒ขนในอารมณไหน ๆ ในโลก

ควรกลาวพรหมวาทะ๓ ไดโดยธรรม๔

นหหงกสตรท ๔ จบ

๕. พราหมณสตร

วาดวยความเปนพราหมณ

[๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระสารบตร ทานพระมหาโมคคลานะ

ทานพระมหากสสปะ ทานพระมหากจจานะ ทานพระมหาโกฏฐตะ ทานพระ

มหากปปนะ ทานพระมหาจนทะ ทานพระอนรทธะ ทานพระเรวตะ และทานพระ

นนทะเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานเหลานนก าลงเดนมาแตไกล

ครนทอดพระเนตรเหนแลวจงรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย

พราหมณเหลานนก าลงมา ภกษทงหลาย พราหมณเหลานนก าลงมา” เมอพระ

เชงอรรถ :

๑ เรยนจบเวท หมายถงบรรลนพพานดวยเวทกลาวคอมคคญาณทง ๔ (โสดาปตตมคคญาณ สกทาคามมคค-

ญาณ สกทาคามมคคญาณ อนาคามมคคญาณ อรหตตมคคญาณ) (ข.อ.อ. ๔/๕๗)

๒ กเลสเครองฟขน หมายถงราคะ โทสะ โมหะ มานะ และทฏฐ (ข.อ.อ. ๔/๕๗)

๓ พรหมวาทะ ในทนหมายถงวาทะวา “เราเปนพราหมณ” (ข.อ.อ. ๔/๕๗)

๔ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๔/๔/๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๗ }

๑๗๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๖. มหากสสปสตร

ผมพระภาคตรสอยางน ภกษเปนพราหมณโดยก าเนดรปหนงไดกราบทลพระผม

พระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ บคคลชอวาเปนพราหมณ ดวยเหต

เพยงไรหนอ และธรรมเหลาไหนทท าบคคลใหเปนพราหมณ พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๑

บคคลเหลาใดลอยบาปธรรมไดแลว

เปนผมสตอยทกเมอ มสงโยชนสนแลว เปนผตรสร

บคคลเหลานนแล ชอวา ‘พราหมณ’ ในโลก

พราหมณสตรท ๕ จบ

๖. มหากสสปสตร

วาดวยพระมหากสสปะ

[๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน๒

เขตกรงราชคฤห สมยนน ทานพระมหากสสปะอยทถ าปปผลคหา อาพาธ ไดรบทกข

เปนไขหนก ครงนน ทานพระมหากสสปะหายจากอาพาธนนแลวมความคดดงนวา

“เอาละ เราควรเขาไปบณฑบาตยงกรงราชคฤห”

สมยนนแล เทวดาประมาณ ๕๐๐ องค ถงความขวนขวายเพอใหทานพระ

มหากสสปะไดบณฑบาต ทานพระมหากสสปะหามเทวดาประมาณ ๕๐๐ องคนนแลว

ในเวลาเชาครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวรเขาไปบณฑบาตยงกรงราชคฤห ตามทาง

ทอยของคนจน ทอยของคนก าพรา และทอยของชางหก

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทางเปลงมงประกาศความเปนพราหมณโดยปรมตถ (ข.อ.อ. ๕/๖๐)

๒ หมายถงสถานทส าหรบพระราชทานเหยอแกกระแต (ม.ม.อ. ๒/๒๕๒/๔๑-๔๒, ข.อ.อ. ๖/๖๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๘ }

๑๗๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๗. อชกลาปกสตร

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระมหากสสปะ ก าลงเทยวบณฑบาต

ตามทางทอยของคนจน ทอยของคนก าพรา และทอยของชางหก

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๑

ผไมเลยงคนอน ผรจกตนด

ผฝกฝนตนไดแลว ด ารงมนอยในสารธรรม๒

ผสนอาสวะแลว ผคายโทษไดแลว๓

เราเรยกวา พราหมณ

มหากสสปสตรท ๖ จบ

๗. อชกลาปกสตร

วาดวยอชกลาปกยกษ

[๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ อชกลาปกเจดยอนเปนทอยของยกษ

ชอวา อชกลาปกะ เขตกรงปาวา สมยนน พระผมพระภาคประทบนง ณ ทแจง

ในความมดมดแหงราตร และฝนกโปรยละอองอย ครงนน อชกลาปกยกษประสงค

จะใหพระผมพระภาคเกดความกลว หวาดหวน ขนพองสยองเกลา จงเขาไปหา

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงความเปนผมนคงของพระขณาสพ โดยทรงมงแสดงความเปนผมกนอยอยางยง

เปนหลก (ข.อ.อ. ๖/๖๔)

๒ สารธรรม หมายถงวมตตสาระ (ข.อ.อ. ๖/๖๖)

๓ คายโทษ หมายถงคายโทษมราคะเปนตน (ข.อ.อ. ๖/๖๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๗๙ }

๑๘๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๘. สงคมชสตร

ถงทประทบ ครนแลวไดสงเสยงรองโหยหวนขน ๓ ครง ณ ทใกลพระผมพระภาควา

“อกกโล ปกกโล” แลวพดวา “สมณะ นนปศาจ๑ปรากฏแกทาน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๒

เมอใด บคคลถงฝงในธรรมของตน ชอวาเปนพราหมณ

เมอนน บคคลนนยอมไมกลวปศาจ และเสยงรองโหยหวนอยางน

อชกลาปกสตรท ๗ จบ

๘. สงคามชสตร

วาดวยพระสงคามชเถระ

[๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระสงคามชเดนทางมาถงกรงสาวตถ

โดยล าดบเพอจะเฝาพระผมพระภาค อดตภรรยาของทานพระสงคามชไดฟงขาววา

“ทราบวาพระคณเจาสงคามชถงกรงสาวตถโดยล าดบแลว” นางจงอมลกนอยไปยง

พระเชตวน

สมยนน ทานพระสงคามชนงพกกลางวนอยใตตนไมแหงหนง ครงนน อดต

ภรรยาของทานพระสงคามชเขาไปหาถงทพก ไดกลาวกบทานพระสงคามช ดงนวา

เชงอรรถ :

๑ ปศาจ ในทนหมายถงยกษเนรมตรปรางใหญโตนากลว ยนเบองพระพกตรของพระผมพระภาค (ข.อ.อ.

๗/๗๑)

๒ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงธรรมานภาพทเปนเหตใหไมทรงค านงถงการกระท านากลวใด ๆ (ข.อ.อ. ๗/๗๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๐ }

๑๘๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๘. สงคมชสตร

“ขาแตสมณะ ขอทานจงเลยงดดฉนผมลกนอยเถด” เมอนางกลาวอยางนแลว

ทานพระสงคามชไดนงอย

แมครงท ๒ นางกไดกลาวกบทานพระสงคามชดงนวา “ขาแตสมณะ ขอทาน

จงเลยงดดฉนผมลกนอยเถด”

ทานพระสงคามชกไดนงอย

แมครงท ๓ นางกไดกลาวกบทานพระสงคามชดงนวา “ขาแตสมณะ ขอทาน

จงเลยงดดฉนผมลกนอยเถด”

ทานพระสงคามชกไดนงอย

ครงนน อดตภรรยาของทานพระสงคามชจงอมลกนอยนนไปวางไวขางหนา

ทานพระสงคามชแลวเดนหนไปโดยพดวา “สมณะ นนลกของทาน จงเลยงดลกนน

ดวยเถด”

ครงนน ทานพระสงคามชทงไมแลดและไมพดกบเดกนอยนนเลย ขณะนน

อดตภรรยาของทานพระสงคามชไปแอบดอยในทไมไกลนก ไดเหนทานทงไมแลด

และไมพดกบเดกนอยนน จงคดวา “สมณะน คงไมตองการลกนอย” จงกลบออก

จากทนนแลวอมลกนอยเดนไป

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนอดตภรรยาของทานพระสงคามชแสดง

อาการแปลกอยางนนดวยทพยจกษอนบรสทธลวงจกษของมนษย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๑ }

๑๘๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๙. ชฏลสตร

พทธอทาน๑

ผไมใยดอดตภรรยาผมาหา

ไมเศราโศกถงอดตภรรยาผจากไป

เราเรยกผชนะสงคราม ผพนจากกเลสเครองของแลว๒ วาพราหมณ

สงคามชสตรท ๘ จบ

๙. ชฏลสตร

วาดวยพวกชฎล

[๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ คยาสสบรรพต ใกลหมบานคยา

สมยนน เปนฤดหนาว มหมะตก ๘ วน ในชวงกลางคนอากาศหนาวเหนบ

ชฎลจ านวนมาก ผดขนบาง ด าลงบาง ทงผดขนและด าลงบาง รดน าบาง บชาไฟบาง

ทแมน าคยาดวยคดวา “ดวยวธนจะบรสทธ”

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนชฎลจ านวนมากผดขนบาง ด าลงบาง

ทงผดขนและด าลงบาง รดน าบาง บชาไฟบางทแมน าคยาดวยคดวา “ดวยวธนจะ

บรสทธ”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงความเปนผมนคงในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ (ข.อ.อ. ๘/๗๗)

๒ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๑๔๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๒ }

๑๘๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๑๐. พาหยสตร

พทธอทาน๑

บคคลจะเปนผสะอาดเพราะน า

ทคนจ านวนมากพากนไปอาบกหาไม

ผใดมสจจะ๒และธรรม๓

ผนนชอวา เปนผสะอาด และผนนชอวา เปนพราหมณ

ชฏลสตรท ๙ จบ

๑๐. พาหยสตร

วาดวยพระพาหยเถระ

[๑๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน บรษชอพาหยะ ทารจรยะ๔อาศยอย ณ

ทาสปปารกะ ใกลฝงทะเล มคนจ านวนมากพากนสกการะ เคารพ นบถอ บชา

นอบนอม จงไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ครงนน

เมอพาหยะ ทารจรยะอยในทลบหลกเรนอย๕ เกดความคดค านงอยางนวา “เราเปน

คนหนงในบรรดาคนในโลกทเปนพระอรหนต หรอวาเปนผบรรลอรหตตมรรค”

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงวาความสะอาดเพราะน ามใชทางแหงความบรสทธของสตว และแสดงวา

ธรรมทงหลายมสจจะเปนตนเทานนทเปนทางแหงความบรสทธทแทจรงของสตว (ข.อ.อ. ๙/๗๙)

๒ สจจะ หมายถงวจสจจะ และวรตสจจะ (ข.อ.อ. ๙/๘๐)

๓ ธรรม หมายถงอรยมรรคและอรยผล (ข.อ.อ. ๙/๘๐)

๔ ทชอวา พาหยะ เพราะเกดในแควนพาหยะ ทชอวา ทารจรยะ เพราะเปนผนงผาเปลอกไม พาหยะ

ทารจรยะนเคยตงความปรารถนาวาขอใหตรสรเรวพลน ในศาสนาของพระปทมตตรสมมาสมพทธเจา (ข.อ.อ.

๑๐/๘๑-๘๒)

๕ หลกเรนอย หมายถงการอยผเดยว การอยโดยเพงพนจธรรม หรออยดวยผลสมาบต อกนยหนง

หมายถงการท านพพานใหเปนอารมณ เขาผลสมาบตในเวลาเชา (ว.อ. ๑/๒๒/๒๐๔, ส .สฬา.อ. ๓/๘๗/๒๐,

อง.ฉกก.อ. ๓/๑๗/๑๐๖-๑๐๗) แตในทนเปนเพยงกรยาเลยนแบบดวยประสงคจะใหเขายกยองวาเปนพระ

อรหนต (ข.อ.อ. ๑๐/๘๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๓ }

๑๘๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๑๐. พาหยสตร

คราวนน เทวดาทเปนญาตสาโลหต๑ในปางกอนของเขา มปกตอนเคราะห

ปรารถนาจะใหเกดประโยชน ไดทราบความคดค านงของเขา จงเขาไปหาเขาถงทอย

ไดพดดงนวา “พาหยะ ทานไมเปนพระอรหนต หรอไมเปนผบรรลอรหตตมรรคเลย

แมปฏปทาทจะเปนพระอรหนต หรอเปนผบรรลอรหตตมรรคของทานกไมม”

พาหยะ ทารจรยะจงถามวา “เมอเปนอยางนน บดน ใครเลาเปนพระอรหนต

หรอเปนผบรรลอรหตตมรรค ในโลกพรอมทงเทวโลก”

เทวดานนตอบวา “พาหยะ ในชนบททางเหนอ มเมองชอวาสาวตถ

พระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนนประทบอย ณ ทนน พาหยะ

พระผมพระภาคพระองคนนทรงเปนพระอรหนต ทงทรงแสดงธรรมเพอความเปน

พระอรหนตดวย”

ล าดบนน พาหยะ ทารจรยะถกเทวดานนท าใหสงเวชแลว จงหลกไปจาก

ทาสปปารกะในทนใดนนเองไปยงเมองสาวตถทนท โดยพกแรมสนราตรเดยวในท

ทงปวง ไดเขาไปยงพระเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ

ทพระผมพระภาคประทบอย

สมยนน ภกษจ านวนมาก ก าลงจงกรมอยในทแจง พาหยะ ทารจรยะ

ไดเขาไปหาภกษเหลานนถงทจงกรม ไดพดดงนวา “ทานขอรบ บดน พระผม

พระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาประทบอย ณ ทไหน กระผมตองการจะเฝาพระผม

พระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน” ภกษเหลานนตอบวา “พาหยะ

พระผมพระภาคเสดจเขาไปบณฑบาตยงละแวกบาน”

ล าดบนน พาหยะ ทารจรยะรบดวนออกจากพระเชตวน เขาไปยงกรงสาวตถ

ไดเหนพระผมพระภาคผก าลงเสดจเทยวบณฑบาตในกรงสาวตถ ผนาเลอมใส ทรงเปน

ทตงแหงความเลอมใส มอนทรยสงบ มพระทยสงบ ทรงบรรลทมถะและสมถะ

เชงอรรถ :

๑ ญาต หมายถงบดามารดาและเครอญาตฝายบดามารดาของสาม หรอบดามารดาและเครอญาตฝายบดา

มารดาของภรรยา สาโลหต หมายถงผรวมสายเลอดเดยวกน ไดแก ป ยา ตา ยาย พอ แม พสาวนองสาว

พชายนองชาย เปนตน (อง.ตก.อ. ๒/๗๖/๒๒๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๔ }

๑๘๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๑๐. พาหยสตร

ทสงสด ทรงฝกฝนแลว ทรงคมครองแลว ทรงส ารวมอนทรย ทรงเปนพระนาคะ๑

ครนเหนแลวจงเขาไปเฝา หมอบลงแทบพระยคลบาทพระผมพระภาคไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคโปรดแสดงธรรม

แกขาพระองค ขอพระสคตโปรดแสดงธรรมทจะเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความ

สขแกขาพระองคตลอดกาลนานเถด พระพทธเจาขา”

เมอพาหยะ ทารจรยะกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคจงตรสกบพาหยะ

ทารจรยะดงนวา “พาหยะ เวลานยงไมสมควร เพราะเราก าลงเทยวบณฑบาต

ตามละแวกบานอย”

แมครงท ๒ พาหยะ ทารจรยะไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแต

พระองคผเจรญ ความเปนไปแหงอนตรายแกชวตของพระผมพระภาคกด ความเปน

ไปแหงอนตรายแกชวตของขาพระองคกด รไดยาก ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระ-

ผมพระภาคโปรดแสดงธรรมแกขาพระองค ขอพระสคตโปรดแสดงธรรมทจะเปนไป

เพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกขาพระองคตลอดกาลนานเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคจงตรสกบพาหยะ ทารจรยะดงนวา “พาหยะ เวลานยงไมสมควร

เพราะเราก าลงเทยวบณฑบาตตามละแวกบานอย”

แมครงท ๓ พาหยะ ทารจรยะไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแต

พระองคผเจรญ ความเปนไปแหงอนตรายแกชวตของพระผมพระภาคกด ความ

เปนไปแหงอนตรายแกชวตของขาพระองคกด รไดยาก ขาแตพระองคผเจรญ

ขอพระผมพระภาคโปรดแสดงธรรมแกขาพระองค ขอพระสคตโปรดแสดงธรรม

ทจะเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขแกขาพระองคตลอดกาลนานเถด

พระพทธเจาขา”

เชงอรรถ :

๑ ททรงพระนามวา “นาคะ” เพราะเหต ๔ ประการ คอ (๑) เพราะไมถงอคต ๔ มฉนทาคต เปนตน

(๒) เพราะไมทรงกลบไปหากเลสททรงละไดแลว (๓) เพราะไมท าความชวอะไร ๆ (๔) เพราะไมไปเกดใน

ภพใหม (ข.อ.อ. ๑๐/๙๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๕ }

๑๘๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๑๐. พาหยสตร

พระผมพระภาคจงตรสวา “พาหยะ เพราะเหตนน เธอพงศกษาอยางนวา

เมอเหนรปกสกแตวาเหน เมอฟงเสยงกสกแตวาฟง เมอรบรอารมณทไดรบร๑ก

สกแตวารบร เมอรแจงธรรมารมณทรแจงกสกแตวารแจง พาหยะ เธอพงรกษา

อยางนแล

เมอใด เธอเมอเหนรปกสกแตวาเหน เมอฟงเสยงกสกแตวาฟง เมอรบรอารมณ

ทไดรบรกสกแตวารบร เมอรแจงธรรมารมณทรแจงกสกแตวารแจง เมอนน เธอ

กจะไมม เมอใด เธอไมม เมอนน เธอกจะไมยดตดในสงนน๒ เมอใด เธอไม

ยดตดในสงนน เมอนน เธอจกไมมในโลกน ไมมในโลกอน ไมมในระหวางโลก

ทงสอง นเปนทสดแหงทกข”

ล าดบนน ดวยพระธรรมเทศนายอนของพระผมพระภาค จตของพาหยะ

ทารจรยะจงหลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะไมถอมน

ครนพระผมพระภาคตรสสอนพาหยะ ทารจรยะดวยพระโอวาทโดยยอนแลวก

เสดจจากไป

เมอพระผมพระภาคเสดจจากไปไมนาน โคแมลกออนไดขวดพาหยะ ทารจรยะ

จนลมลงเสยชวต

ขณะนน พระผมพระภาคเสดจไปบณฑบาตในกรงสาวตถ เสดจกลบจาก

บณฑบาตหลงจากเสวยพระกระยาหารเสรจแลว เสดจออกจากพระนครพรอมกบ

เชงอรรถ :

๑ อารมณทไดรบร แปลจากค าวา มตะ หมายถงอารมณ ๓ คอ คนธารมณ(กลน) รสารมณ(รส)

โผฏฐพพารมณ(การสมผส) (อภ.สง.อ. ๙๖๖/๓๙๖)

๒ ค าวา “เมอใดเธอเมอเหนรปกสกแตวาเหน ฯลฯ เมอนน เธอกจะไมยดตดในสงนน” น พระผมพระภาคทรง

แสดงภมแหงพระขณาสพ มความหมายดงน คอ เมอเหนรปกสกแตวาเหน ฯลฯ เมอรแจงธรรมารมณ

กสกแตวารแจงแลว กจกไมมราคะ โทสะ โมหะ เมอไมมราคะ โทสะ โมหะ กจกไมมความยดตดดวย

อ านาจตณหาวา “นนของเรา” ไมมความยดตดดวยอ านาจมานะวา ‘เราเปนนน’ และไมมความยดตดดวย

อ านาจทฏฐวา “นนเปนอตตาของเรา”

อกนยหนง ค าวา “เธอกจะไมม” เปนค าแสดงมรรค ค าวา “เธอกจะไมยดตดในสงนน” เปนค าแสดงผล

ค าวา “เธอกจะไมมในโลกน เปนตน” เปนค าแสดงอนปาทเสสนพพานธาต (ข.อ.อ. ๑๐/๘๗-๘๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๖ }

๑๘๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

๑๐. พาหยสตร

ภกษจ านวนมาก ไดทอดพระเนตรเหนพาหยะ ทารจรยะเสยชวตแลว จงรบสง

เรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงชวยกนยกรางพาหยะ

ทารจรยะขนวางบนเตยงแลวน าไปเผา และจงท าสถปไว เพอนพรหมจารของเธอ

ทงหลายเสยชวตแลว”

ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว ชวยกนยกรางพาหยะ ทารจรยะขนวาง

บนเตยงแลวน าไปเผา ท าสถปไวแลวพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทพระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาค

ดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคทงหลายเผารางพาหยะ ทารจรยะและ

ท าสถปไวแลว พระพทธเจาขา เขามคตเปนอยางไร มภพเบองหนาเปนอยางไร

พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย พาหยะ ทารจรยะเปนผด าเนนชวต

ดวยปญญา ด าเนนตามธรรมทสมควรแกธรรม ทงไมท าใหเราล าบาก เพราะเหต

แหงการแสดงธรรม ภกษทงหลาย พาหยะ ทารจรยะปรนพพานแลว”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๑

ในนพพาน ไมมดน น า ไฟ ลม

ไมมดวงดาวสองแสง

ไมมดวงอาทตยสองแสง

ไมมดวงจนทรสองแสง และไมมความมด

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน พระผมพระภาค ครนทรงทราบวา พระพาหยะปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต และ

ทรงทราบวาคตของพระขณาสพอนปถชนรไดยาก จงทรงเปลงแสดงอานภาพแหงการปรนพพาน (ข.อ.อ.

๑๐/๑๐๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๗ }

๑๘๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๑. โพธวรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

เมอใด พราหมณชอวาเปนมน

เพราะมโมนธรรม๑รแจงดวยตนเอง

เมอนน เขายอมหลดพนจากรปภพ๒ อรปภพ๓ และจากสขและทกข๔

พาหยสตรท ๑๐ จบ

(พระผมพระภาคไดตรสอทานแมน ตามทขาพเจาไดสดบมาอยางน)

โพธวรรคท ๑ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปฐมโพธสตร ๒. ทตยโพธสตร

๓. ตตยโพธสตร ๔. นหหงกสตร

๕. พราหมณสตร ๖. มหากสสปสตร

๗. อชกลาปกสตร ๘. สงคามชสตร

๙. ชฏลสตร ๑๐. พาหยสตร

เชงอรรถ :

๑ โมนธรรม หมายถงอรยสจ ๔ (ข.อ.อ. ๑๐/๑๐๒)

๒ รปภพ หมายถงปญจโวการภพ (ภพทมขนธ ๕) และเอกโวการภพ (ภพทมขนธ ๑) (ข.อ.อ. ๑๐/๑๐๓)

๓ อรปภพ หมายถงจตโวการภพ (ภพทมขนธ ๔) (ข.อ.อ. ๑๐/๑๐๓)

๔ ข.อป. (แปล) ๓๓/๒๑๘-๒๒๐/๒๖๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๘ }

๑๘๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๑. มจจลนทสตร

๒. มจจลนทวรรค

หมวดวาดวยพญานาคมจลนท

๑. มจจลนทสตร

วาดวยพญานาคมจลนท

[๑๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาค เมอแรกตรสร ประทบอย ณ ควงตนมจลนท๑

ใกลฝงแมน าเนรญชรา เขตต าบลอรเวลา สมยนน พระผมพระภาคประทบนงโดย

บลลงกเดยว เสวยวมตตสขอยเปนเวลา ๗ วน

สมยนน ไดบงเกดเมฆใหญขนในสมยมใชฤดกาล เปนฝนเจอลมหนาวตกพร า

ตลอด ๗ วน ล าดบนน พญานาคมจลนทไดออกจากทอยของตน ไปโอบรอบ

พระวรกายของพระผมพระภาคดวยขนด ๗ รอบ แผพงพานใหญปกคลมเหนอ

พระเศยรดวยหวงวา “ความหนาว อยาไดเบยดเบยนพระผมพระภาค ความรอน

อยาไดเบยดเบยนพระผมพระภาค สมผสจากเหลอบ ยง ลม แดด สตวเลอยคลาน

อยาไดเบยดเบยนพระผมพระภาค”

ครนลวงไป ๗ วน พระผมพระภาคทรงออกจากสมาธนน พญานาคมจลนท

รวาฝนหาย ปลอดเมฆแลว จงคลายขนดออกจากพระวรกายของพระผมพระภาค

จ าแลงรางของตนเปนมาณพ ยนประนมมอถวายอภวาทอย ณ เบองพระพกตรของ

พระผมพระภาค

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ มจลนท เรยกอกชอหนงวา นจละ คอ ตนจกนา(นปะ) ตรงกบภาษาองกฤษวา “The Tree Barringtonai

Acutangula” ตนมจลนทนเปนเจาแหงไมในปา (ข.อ.อ. ๑๑/๑๐๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๘๙ }

๑๙๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๒. ราชสตร

พทธอทาน๑

วเวก๒เปนความสขของผสนโดษ๓

ผมธรรมปรากฏแลว ผเหนอย

ความไมเบยดเบยนคอความส ารวมในสตวทงหลาย เปนสขในโลก

ความเปนผปราศจากราคะคอความลวงกามทงหลายได๔ เปนสขในโลก

ความก าจดอสมมานะได๕ เปนสขอยางยง๖

มจจลนทสตรท ๑ จบ

๒. ราชสตร

วาดวยอานภาพของพระราชา

[๑๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ภกษจ านวนมากกลบจากบณฑบาตหลงจาก

ฉนอาหารเสรจแลว มานงประชมพรอมกนในอปฏฐานศาลา๗ไดสนทนาอนตรากถา๘

ขนวา “ทานทงหลาย บรรดาพระราชา ๒ พระองคน คอ พระเจาพมพสารจอมทพ

เชงอรรถ :-

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงอานภาพแหงวเวกสข (ข.อ.อ. ๑๑/๑๐๕)

๒ วเวก ในทนหมายถงนพพานทสงดจากอปธกเลส (ข.อ.อ. ๑๑/๑๐๔)

๓ ผสนโดษ ในทนหมายถงผสนโดษในมคคญาณ ๔ (โสดาปตตมคคญาณ สกทาคามมคคญาณ อนาคาม-

มคคญาณ อรหตตมคคญาณ) (ข.อ.อ. ๑๑/๑๐๕)

๔ ความลวงกามทงหลายได หมายถงอนาคามมรรค (ข.อ.อ. ๑๑/๑๐๖)

๕ ความก าจดอสมมานะ หมายถงอรหตต (ข.อ.อ. ๑๑/๑๐๖)

๖ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๔/๕/๘-๙, อภ.ก.๓๗/๓๓๘/๑๘๓

๗ อปฏฐานศาลา แปลวาศาลาเปนทบ ารงหรอหอฉน ในทนหมายถง มณฑปแสดงธรรม คอ เมอพระผม

พระภาคเสดจมาทรงแสดงพระธรรมเทศนาทมณฑปน ภกษทงหลายจงไดถวายอปฏฐากพระองค ดวยเหตน

จงเรยกวา อปฏฐานศาลา ใชเปนทประชมสนทนาธรรม วนจฉยวนย และแสดงธรรมของภกษทงหลาย

(ข.อ.อ. ๑๒/๑๐๖)

๘ อนตรากถา หมายถงการพดคยนอกเรองการเจรญกมมฏฐานเปนตน หรอพดคยระหวางรอการฟงธรรม

(ข.อ.อ. ๑๒/๑๐๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๐ }

๑๙๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๒. ราชสตร

มคธรฐ กบพระเจาปเสนทโกศล พระองคไหน มราชทรพยมากกวา โภคสมบต

มากกวา ทองพระคลงมากกวา แวนแควนมากกวา ราชพาหนะมากกวา พระก าลง

มากกวา พระฤทธมากกวา หรอทรงอานภาพมากกวา” อนตรากถาของภกษ

เหลานนไดคางไวเพยงเทาน

ครงนน ในเวลาเยน พระผมพระภาคเสดจออกจากทหลกเรน เสดจเขาไปยง

อปฏฐานศาลา ประทบนงบนพทธอาสนทปลาดไว ไดรบสงเรยกภกษทงหลายมา

ตรสวา “ภกษทงหลาย เวลาน เธอทงหลายนงสนทนากนดวยเรองอะไร และพด

เรองอะไรคางไว”

ภกษเหลานนกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส เมอ

ขาพระองคทงหลายกลบจากบณฑบาต หลงจากฉนอาหารเสรจแลวมานงประชม

พรอมกนในอปฏฐานศาลา ไดสนทนาอนตรากถาขนมาดงนวา ‘ทานทงหลาย

บรรดาพระราชา ๒ พระองคน คอ พระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐ กบพระเจา

ปเสนทโกศล พระองคไหน มราชทรพยมากกวา โภคสมบตมากกวา ทองพระคลง

มากกวา แวนแควนมากกวา ราชพาหนะมากกวา พระก าลงมากกวา พระฤทธ

มากกวา หรอทรงอานภาพมากกวา’ ขาแตพระองคผเจรญ อนตรากถานแลทขาพระองค

ทงหลายพดคางไว กพอดพระผมพระภาคเสดจมาถง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย การทเธอทงหลายผเปนกลบตรมศรทธา

ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต แลวมวสนทนาเรองอยางนนน ไมสมควรเลย ภกษ

ทงหลาย เธอทงหลายนงประชมกนแลวควรท ากจเพยง ๒ อยาง คอ การกลาวธรรม

หรอความเปนผนงอยางพระอรยะ”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๑ }

๑๙๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๓. ทณฑสตร

พทธอทาน๑

กามสข๒ในโลก๓และทพยสข๔ ยงไมถงเสยวท ๑๖

แหงความสขคอความสนตณหา๕

ราชสตรท ๒ จบ

๓. ทณฑสตร

วาดวยการท ารายสตวดวยทอนไม

[๑๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน เดกชายจ านวนมากใชทอนไมตงในระหวาง

กรงสาวตถกบพระเชตวน ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก

ถอบาตรและจวร เสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ ไดทอดพระเนตรเหนเดกชาย

เหลานนก าลงใชทอนไมตงในระหวางกรงสาวตถกบพระเชตวน

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงอานภาพอรยวหารสข (ข.อ.อ. ๑๒/๑๑๑)

๒ กามสข หมายถงความสขทเกดจากกเลสกาม (ข.อ.อ. ๑๒/๑๑๑-๑๑๒)

๓ โลก หมายถงสตวโลกและโอกาสโลก (ข.อ.อ. ๑๒/๑๑๑)

๔ ทพยสข หมายถงสขอนเปนทพยและสขอนเกดจากรปสมาบตของพรหมและมนษย (ข.อ.อ. ๑๒/๑๑๒)

๕ ความสขคอความสนตณหา หมายถงสขอนเกดจากผลสมาบต (ข.อ.อ. ๑๒/๑๑๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๒ }

๑๙๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๔. สกการสตร

พทธอทาน

ผใดใฝหาความสขเพอตน

แตกลบใชทอนไมท ารายสตวทงหลายผรกสข

ผนนตายไปแลวยอมไมไดรบความสขเลย

สวนผใดใฝหาความสขเพอตน

ไมใชทอนไมท ารายสตวทงหลายผรกสข

ผนนตายไปแลว ยอมไดรบความสข๑

ทณฑสตรท ๓ จบ

๔. สกการสตร

วาดวยเครองสกการะ

[๑๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคทรงเปนผทมหาชนสกการะ

เคารพ นบถอ บชา นอบนอม ทรงไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจย

เภสชบรขาร แมภกษสงฆกเปนผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม

ไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร สวนพวกอญเดยรถย๒

ปรพาชก เปนผทมหาชนไมสกการะ ไมเคารพ ไมนบถอ ไมบชา ไมนอบนอม ไมได

จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ครงนนแล พวกอญเดยรถย

ปรพาชกทนดสกการะทเกดขนแกพระผมพระภาคและภกษสงฆไมได เหนภกษ

ทงหลายในบานและในปา ยอมดา บรภาษ เกรยวกราด เบยดเบยนดวยวาจา

หยาบคายทไมใชของสตบรษ

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบทขอ ๑๓๑-๑๓๒ หนา ๗๓ ในเลมน

๒ อญเดยรถย หมายถงนกบวชผชายภายนอกพระพทธศาสนา (ว.อ. ๓/๑๓๒/๑๐๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๓ }

๑๙๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๔. สกการสตร

ครงนนแล ภกษจ านวนมากเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาท

พระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแต

พระองคผเจรญ บดน พระผมพระภาคทรงเปนผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ

บชา นอบนอม ทรงไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร

แมภกษสงฆกเปนผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม ไดจวร

บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร สวนพวกอญเดยรถยปรพาชก

เปนผทมหาชนไมสกการะ ไมเคารพ ไมนบถอ ไมบชา ไมนอบนอม ไมไดจวร

บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ครงนนแล พวกอญเดยรถย

ปรพาชก ทนดสกการะทเกดขนแกพระผมพระภาคและภกษสงฆไมได เหนภกษ

ทงหลายในบานและในปา ยอมดา บรภาษ เกรยวกราด เบยดเบยนดวยวาจา

หยาบคายทไมใชของสตบรษ พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

เธอทงหลายไดรบสขและทกข ในบาน(หรอ)ในปา

ไมควรใสใจสขและทกขนนวามสาเหตมาจากตน หรอคนอน

ผสสะทงหลาย๑ จะสมผสไดกเพราะอาศยอปธ๒

เมอไมมอปธ ผสสะทงหลายจะสมผสไดอยางไร

สกการสตรท ๔ จบ

เชงอรรถ :

๑ ผสสะทงหลาย ในทนหมายถงสขเวทนา และทกขเวทนา (ข.อ.อ. ๑๔/๑๑๘)

๒ อปธ ในทนหมายถงขนธ ๕ (ข.อ.อ. ๑๔/๑๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๔ }

๑๙๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๕. อปาสกสตร

๕. อปาสกสตร

วาดวยอบาสก

[๑๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน อบาสกชาวบานอจฉานงคละคนหนง

ถงกรงสาวตถโดยล าดบ ดวยกจทจะตองท าบางอยาง ครงนน อบาสกนนครนท า

กจทจะตองท าในกรงสาววตถเสรจแลว จงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทพระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาคไดตรสกบ

อบาสกนนดงนวา “นานเหลอเกน อบาสก ทานจงมเหตมา ณ ทนได”

อบาสกนนกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคประสงคจะเขาเฝา

พระผมพระภาคนานแลว พระพทธเจาขา แตวาขาพระองคมวขวนขวายกบกจทจะ

ตองท าบางอยาง จงไมสามารถเขามาเฝาพระผมพระภาคได”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ความสขยอมมแกบคคลผไมมอะไร๑

ผมธรรมอนนบไดแลว๒เปนพหสต๓

ทานจงดคนทมกเลสเครองกงวลก าลงเดอดรอนอย

เพราะคนทมความผกพนกบคนอนยอมเดอดรอน

อปาสกสตรท ๕ จบ

เชงอรรถ :

๑ ไมมอะไร หมายถงไมมอารมณอะไรในอารมณทง ๕ ทจะตองยดถอดวยตณหาวา “สงนนเปนของเรา”

อกนยหนงหมายถงไมมกเลสเครองกงวลมราคะเปนตน (ข.อ.อ. ๑๕/๑๒๐)

๒ ผมธรรมอนนบไดแลว หมายถงผท ากจแสรจแลว ไดแก บรรลมรรค ๔ ผล ๔ ในทนหมายถงพระอรหนต

(ข.อ.อ. ๑๕/๑๒๐-๑๒๑)

๓ พหสต ในทนหมายถงเปนพหสตดวยปฏเวธพาหสจจะ(ความเปนพหสตดวยการรแจงธรรม) (ข.อ.อ. ๑๕/๑๒๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๕ }

๑๙๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๖. คพภนสตร

๖. คพภนสตร

วาดวยหญงมครรภ

[๑๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ภรรยาของปรพาชกคนหนง เปนมาณวกา

วยสาวมครรภแกใกลคลอด ครงนน นางปรพาชกานนไดกลาวกบปรพาชกนน

ดงนวา “พราหมณ ทานจงไปน าน ามนมาเตรยมไวเพอดฉนในเวลาคลอด”

เมอนางปรพาชกากลาวอยางน ปรพาชกนนจงกลาวกบนางปรพาชกาดงนวา

“แมนาง ฉนจะน าน ามนมาจากทไหนเลา”

แมครงท ๒ นางปรพาชกากไดกลาวกบปรพาชกดงนวา “พราหมณ ทานจง

ไปน าน ามนมาเตรยมไวเพอดฉนในเวลาคลอด”

ปรพาชกไดกลาวกบนางปรพาชกาดงนวา “แมนาง ฉนจะน าน ามนมาจาก

ทไหนเลา”

แมครงท ๓ นางปรพาชกากไดกลาวกบปรพาชกดงนวา “พราหมณ ทานจง

ไปน าน ามนมาเตรยมไวเพอดฉนในเวลาคลอด”

สมยนน เจาหนาทพระคลงไดถวายเนยใสบาง น ามนบาง ในทองพระคลง

ของพระเจาปเทนทโกศล แกสมณะบาง แกพราหมณบาง ใหดมจนพอ ไมใหเพอน า

ออกไป

ครงนน ปรพาชกนนมความคดดงนวา “เจาหนาทพระคลงไดถวายเนยใสบาง

น ามนบาง ในทองพระคลงของพระเจาปเสนทโกศล แกสมณะบาง แกพราหมณบาง

ใหดมจนพอ ไมใหเพอน าออกไป ทางทด เราควรไปทองพระคลงของพระเจา

ปเสนทโกศล ดมน ามนจนพอแลวกลบมาเรอน ส ารอกน ามนออกมาเตรยมไวเพอ

นางปรพาชกาในเวลาคลอด”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๖ }

๑๙๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๖. คพภนสตร

ครงนน ปรพาชกนนไดไปยงทองพระคลงของพระเจาปเสนทโกศล ดมน ามน

จนพอแลวกลบมาเรอน ไมสามารถน าออกขางบน (ทางปาก) ได ไมสามารถน าออก

ขางลาง(ถายออก)ได เขาไดรบทกขเวทนากลาแขง เจบปวด เผดรอน จงกระสบ-

กระสาย นอนกลงไปมา

ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร

เสดจเขาไปเพอบณฑบาตยงกรงสาวตถ ไดทอดพระเนตรเหนปรพาชกนนไดรบ

ทกขเวทนากลาแขง เจบปวด เผดรอน กระสบกระสาย นอนกลงไปมา

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

คนทงหลายผไมมกเลสเครองกงวล

ยอมเปนผมความสขแทจรง

กคนทงหลาย ทเปนผจบเวท๑

ชอวาผไมมกเลสเครองกงวล

ทานจงดคนทมกเลสเครองกงวลก าลงเดอดรอนอย

เพราะคนทมความผกพนกบคนอนยอมเดอดรอน

คพภนสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ จบเวท ในทนหมายถงบรรลอรยมคคญาณ หรอบรรลนพพาน (ข.อ.อ. ๑๖/๑๒๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๗ }

๑๙๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๗. เอกปตตกสตร

๗. เอกปตตกสตร

วาดวยอบาสกมบตรนอยคนเดยว

[๑๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน บตรนอยคนเดยวของอบาสกคนหนง

ผนารก นาพอใจ ไดตายจากไป

ครงนน อบาสกจ านวนมากมผาเปยก ผมเปยก เขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบในเวลาเทยงวน ถวายอภวาทพระผมพระภาคแลวนง ณ ทสมควร

พระผมพระภาคจงตรสกบอบาสกเหลานนดงนวา “อบาสกทงหลาย มเรอง

อะไรหรอ ทานทงหลายมผาเปยก ผมเปยก เขามาทนในเวลาเทยงวน”

เมอพระผมพระภาคตรสอยางน อบาสกนนจงกราบทลดงนวา “ขาแตพระผม

พระภาค บตรนอยคนเดยวของขาพระองค ผนารก นาพอใจ ไดตายจากไป

เพราะเหตนน ขาพระองคทงหลายจงมผาเปยก ผมเปยก เขามาทนในเวลาเทยงวน

พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

เทวดาและมนษยจ านวนมาก

พากนเพลดเพลนยดตดในรปทนารก

จงระทมทกข เสอมหมดสน๑

ตกอยในอ านาจของมจจราช

เชงอรรถ :

๑ เสอมหมดสน หมายถงเสอมจากสมบต (ข.อ.อ.๑๗/๑๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๘ }

๑๙๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๘. สปปวาสาสตร

แตคนเหลาใด ไมประมาท

ทงกลางวนและกลางคน ละรปทนารกได

คนเหลานนยอมขดขนไดซงมลเหตแหงทกข๑

ทเปนเหยอของมจจราช และทลวงพนไดยาก

เอกปตตกสตรท ๗ จบ

๘. สปปวาสาสตร

วาดวยพระนางสปปวาสา

[๑๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปากณฑฏฐานวน ใกลหมบาน

กณฑยา สมยนน พระนางสปปวาสา โกลยธดา ทรงครรภอยถง ๗ ป มพระครรภ

หลง๒อยถง ๗ วน พระนางไดรบทกขเวทนากลาแขง เจบปวด เผดรอน แตทรง

อดกลนไวดวยความตรก ๓ ประการ คอ (๑) พระผมพระภาคพระองคนนตรสร

ดวยพระองคเองโดยชอบ ทรงแสดงธรรมเพอละทกขเหนปานน (๒) พระสงฆ

สาวกของพระผมพระภาคพระองคนนเปนผปฏบตด ปฏบตเพอละทกขเหนปานน

(๓) พระนพพานซงไมมทกขเหนปานน เปนสขดอยางแทจรง

ครนตอมา พระนางสปปวาสา โกลยธดา ไดทลเชญพระราชสวามมาตรสวา

“ขาแตพระลกเจา ขอพระองคเสดจมานเถด พระองคจงเสดจเขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ แลวถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา

เชงอรรถ :

๑ มลเหตแหงทกข ในทนหมายถงตณหาพรอมทงอวชชา (ข.อ.อ. ๑๗/๑๒๖)

๒ ครรภหลง หมายถงอาการททารกขวางชองคลอด ท าใหเกดความปนปวนขนในครรภ เพราะลมกรรมชวาต

พดหมนท าใหทารกพลกหมนกลบไปกลบมา ไมสามารถคลอดไดตามปกต (ข.อ.อ. ๑๘/๑๒๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๑๙๙ }

๒๐๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๘. สปปวาสาสตร

แลวจงทลถามถงสขภาพ ความมโรคาพาธนอย กระปรประเปรา มพระพลานามย

สมบรณ อยส าราญตามค าของหมอมฉนวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ พระนางสปป-

วาสา โกลยธดา ขอถวายอภวาทพระยคลบาทพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา

พรอมกบทลถามถงสขภาพ ความมโรคาพาธนอย กระปรประเปรา มพระพลานามย

สมบรณ อยส าราญ’ อนง ขอพระองคจงกราบทลอยางนวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ

พระนางสปปวาสา โกลยธดา ทรงครรภอยถง ๗ ป มครรภหลงอยถง ๗ วน

พระนางไดรบทกขเวทนากลาแขง เจบปวด เผดรอน แตทรงอดกลนไวไดดวย

ความตรก ๓ ประการ คอ (๑) พระผมพระภาคพระองคนน ตรสรดวยพระองคเอง

โดยชอบ ทรงแสดงธรรมเพอละทกขเหนปานน (๒) พระสงฆสาวกของพระผมพระภาค

พระองคนนเปนผปฏบตด ปฏบตเพอละทกขเหนปานน (๓) พระนพพานซงไมมทกข

เหนปานน เปนสขดอยางแทจรง”

พระราชบตรพระเจาโกลยะนนทรงรบค าของพระนาง จงเสดจเขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวประทบนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผม

พระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ พระนางสปปวาสา โกลยธดา ขอถวาย

อภวาทพระยคลบาทพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา พรอมกบทลถามถงสขภาพ

ความมโรคาพาธนอย กระปรประเปรา มพระพลานามยสมบรณ อยส าราญ

อนง พระนางยงรบสงอยางนวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ พระนางสปปวาสา โกลยธดา

ทรงครรภอยถง ๗ ป มพระครรภหลงอยถง ๗ วน พระนางไดรบทกขเวทนากลาแขง

เจบปวด เผดรอน แตทรงอดกลนไวไดดวยความตรก ๓ ประการ คอ (๑) พระผม

พระภาคพระองคนน ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ ทรงแสดงธรรมเพอละทกขเหน

ปานน (๒) พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคพระองคนนเปนผปฏบตด ปฏบตเพอละ

ทกขเหนปานน (๓) พระนพพานซงไมมทกขเหนปานน เปนสขดอยางแทจรง”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๐ }

๒๐๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๘. สปปวาสาสตร

พระผมพระภาคตรสวา “ขอพระนางสปปวาสา โกลยธดา จงมสข อยาม

โรคเลย ขอจงประสตโอรสผไมมโรคดวยเถด” ดวยพระด ารสของพระผมพระภาค

นนแล พระนางสปปวาสา โกลยธดากทรงพระเกษมส าราญ หายจากพระโรค

ประสตพระโอรสผไมมโรค

พระราชบตรพระเจาโกลยะนนทลรบวา “ขอจงเปนอยางนนเถด พระพทธ-

เจาขา” แลวทรงยนดชนชมพระภาษตของพระผมพระภาค เสดจลกขนจากทประทบ

ถวายอภวาทพระผมพระภาค ทรงท าประทกษณแลวเสดจกลบพระราชนเวศนของ

พระองค ไดทรงเหนพระนางสปปวาสา โกลยธดาทรงพระเกษมส าราญ หายจาก

พระโรค ประสตพระโอรสผไมมโรค ครนทรงเหนแลว ไดเกดความอศจรรยพระทย

ขนมาวา “นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ พระตถาคตทรงมฤทธมาก มอานภาพ

มากจรง พระนางสปปวาสา โกลยธดานคงจกทรงพระเกษมส าราญ หายจาก

พระโรค ประสตพระโอรสผไมมโรค ดวยพระด ารสของพระผมพระภาคนนแล

เปนแนแท” จงทรงดพระทย เบกบาน ทรงเกดปตโสมนสอยางยง

ครนตอมา พระนางสปปวาสา โกลยธดา ไดทลเชญพระราชสวามมาตรสวา

“ขาแตพระลกเจา ขอพระองคเสดจมาทนเถด พระองคจงเสดจเขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ แลวถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา

กราบทลตามค าของหมอมฉนวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ พระนางสปปวาสา

โกลยธดาขอถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา’ อนง

ขอพระองคจงกราบทลอยางนวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ พระนางสปปวาสา

โกลยธดา ทรงครรภอยถง ๗ ป มครรภหลงอยถง ๗ วน บดน พระนางทรงพระ

เกษมส าราญ หายจากพระโรค ประสตพระโอรสผไมมโรค พระนางจงขอนมนต

ภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธานฉนภตตาหารเปนเวลา ๗ วน ขาแตพระองค

ผเจรญ ขอพระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆโปรดรบภตตาหารของพระนาง

สปปวาสา โกลยธดาตลอด ๗ วนเถด”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๑ }

๒๐๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๘. สปปวาสาสตร

พระราชบตรพระเจาโกลยะนนทรงรบค าของพระนาง แลวเสดจเขาไปเฝา

พระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวประทบนง ณ ทสมควร ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ พระนางสปปวาสา โกลยธดาขอถวาย

อภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา อนง พระนางยงรบสง

อยางนวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ พระนางสปปวาสา โกลยธดาทรงครรภอยถง ๗ ป

มพระครรภหลงอยถง ๗ วน บดน พระนางทรงพระเกษมส าราญ หายจากพระโรค

ประสตพระโอรสผไมมโรค พระนางจงขอนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน

ฉนภตตาหารเปนเวลา ๗ วน ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคพรอมดวย

ภกษสงฆโปรดรบภตตาหารของพระนางสปปวาสา โกลยธดาตลอด ๗ วนเถด”

อนง เวลานน อบาสกคนหนงไดนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน

ฉนภตตาหารในวนรงขนไว(กอน)แลว และอบาสกนนเปนโยมอปฏฐากของทานพระ

มหาโมคคลลานะ ทนน พระผมพระภาคจงรบสงเรยกทานพระมหาโมคคลลานะมา

ตรสวา “มาเถด โมคคลลานะ เธอจงเขาไปหาอบาสกนนถงทอย ครนแลวจงพดกบ

เขาอยางนวา ‘พระนางสปปวาสา โกลยธดา ทรงครรภอยถง ๗ ป มพระครรภหลง

อยถง ๗ วน บดน พระนางทรงพระเกษมส าราญ หายจากพระโรค ประสตพระโอรส

ผไมมโรค พระนางจงนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธานฉนภตตาหารเปน

เวลา ๗ วน ขอใหพระนางสปปวาสา โกลยธดา จดอาหารถวายตลอด ๗ วนเถด

หลงจากนน อบาสกผเปนโยมอปฏฐากของเธอ จงจดอาหารถวาย”

ทานพระมหาโมคคลลานะทลรบสนองพระด ารสแลว จงเขาไปหาอบาสกนน

ถงทอย ไดกลาวดงนวา “พระนางสปปวาสา โกลยธดา ทรงครรภอยถง ๗ ป

มพระครรภหลงอยถง ๗ วน บดน พระนางทรงพระเกษมส าราญ หายจากพระโรค

ประสตพระโอรสผไมมโรค พระนางจงทรงนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน

ฉนภตตาหารเปนเวลา ๗ วน ขอใหพระนางสปปวาสา โกลยธดาจดอาหารถวาย

ตลอด ๗ วนเถด หลงจากนน ทานจงจดอาหารถวาย”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๒ }

๒๐๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๘. สปปวาสาสตร

อบาสกนนกราบเรยนวา “ทานขอรบ ถาพระคณเจามหาโมคคลลานะจะเปนผ

ค าประกนธรรม ๓ ประการ คอ โภคสมบต ชวต และศรทธาของกระผมได กขอ

พระนางสปปวาสา โกลยธดาทรงจดอาหารถวายตลอด ๗ วนเถด หลงจากนน

ผมจงจดอาหารถวาย” ทานพระมหาโมคคลลานะจงพดวา “อาตมภาพ ขอค า

ประกนธรรม ๒ ประการ คอ โภคสมบตและชวตของทาน สวนศรทธา ทานตอง

ค าประกนเอง”

อบาสกนนกราบเรยนวา “ทานขอรบ ถาพระคณเจามหาโมคคลลานะจะเปน

ผค าประกนธรรม ๒ ประการ คอ โภคสมบตและชวตของกระผมได พระนาง

สปปวาสา โกลยธดาทรงจดอาหารถวายตลอด ๗ วนเถด หลงจากนน ผมจง

จดอาหารถวาย”

ครงนน ทานพระมหาโมคคลลานะใหอบาสกนนยนยอมแลวจงเขาไปเฝาพระ

ผมพระภาคถงทประทบ ไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคให

อบาสกนนยนยอมแลว ขอพระนางสปปวาสา โกลยธดาจดอาหารถวายตลอด

๗ วนเถด หลงจากนน อบาสกนนจงจดอาหารถวาย”

ครนแลว พระนางสปปวาสา โกลยธดา ทรงน าของขบฉนอนประณต ประเคน

ภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธานใหอมหน าดวยตนเองตลอด ๗ วน และทรงให

พระโอรสนอยนนถวายอภวาทพระผมพระภาคและไหวภกษสงฆทกรป

ครงนน ทานพระสารบตรกลาวกบพระโอรสนอยนนดงนวา “พระโอรสนอย

พระองคทรงพระเกษมส าราญดหรอ ทรงพอด ารงอยไดหรอ ไมมทกขอะไรหรอ”

พระโอรสนอยนนตรสตอบวา “ทานพระสารบตรขอรบ กระผมอยในครรภเปอน

โลหตถง ๗ ป จะสบายแตทไหน”

ตอจากนน พระนางสปปวาสา โกลยธดาทรงดพระทยชนชม เกดปตโสมนสวา

“บตรของเรารจกสนทนากบทานพระธรรมเสนาบด” ทนน พระผมพระภาคทรงทราบวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๓ }

๒๐๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๙. วสาขาสตร

พระนางสปปวาสา โกลยธดาทรงดพระทยชนชม เกดปตโสมนส จงไดตรสกบ

พระนางดงนวา “สปปวาสา เธอยงปรารถนาจะมพระโอรสเชนนอกหรอไม”

พระนางกราบทลวา “ขาแตพระผมพระภาคผเจรญ ขาพระองคยงปรารถนาจะม

พระโอรสเชนนอก ๗ พระองค พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๑

สงทไมนายนด ยอมครอบง าคนผประมาทดวยอาการทนายนด

สงทไมนารก ยอมครอบง าคนผประมาทดวยอาการทนารก

สงทเปนทกขยอมครอบง าคนผประมาทดวยอาการทเปนสข๒

สปปวาสาสตรท ๘ จบ

๙. วสาขาสตร

วาดวยนางวสาขา

[๑๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ บพพาราม ปราสาทของนางวสาขา

มคารมาตา เขตกรงสาวตถ สมยนน นางวสาขา มคารมาตามประโยชนบางอยาง

เกยวของในพระเจาปเสนทโกศล แตพระเจาปเสนทโกศลไมทรงยงประโยชนนนให

ส าเรจตามความประสงค

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงวาความรกทประกอบดวยตณหาสามารถท าความฉบหายใหญหลวงแก

บคคลผประมาทได (ข.อ.อ. ๑๘/๑๖๔)

๒ ดเทยบ ข.เปต. (แปล) ๒๖/๗๙๙/๒๙๘, ข.ชา. (แปล) ๒๗/๑๐๐/๔๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๔ }

๒๐๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๙. วสาขาสตร

ครงนน ในเวลาเทยงวน นางวสาขา มคารมาตาจงเขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ครนแลว พระผมพระภาคจงไดตรส

กบนางวสาขาดงนวา “วสาขา เธอมาจากไหน แตเทยงวน” นางกราบทลวา

“ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส ขาพระองคมประโยชนบางอยางท

เกยวของในพระเจาปเสนทโกศล แตพระเจาปเสนทโกศลไมทรงยงประโยชนนนให

ส าเรจตามความประสงคเลย พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ประโยชนทงปวงอยในอ านาจผอน กอใหเกดทกข

ความเปนอสระ๑ทงปวง กอใหเกดสข

สตวทงหลายเมอยงมประโยชนทวไปอย ยอมเดอดรอน

เพราะโยคะทงหลาย๒เปนสงทกาวลวงไดยาก

วสาขาสตรท ๙ จบ

เชงอรรถ :

๑ ความเปนอสระ ม ๒ อยาง คอ (๑) ความอสระอนเปนโลกยะ ไดแก ความเปนพระราชา เปนตน และ

ความมจตอสระทเกดจากฌานและอภญญา (๒) ความอสระอนเปนโลกตตระ ไดแก ความอสระทเกดจาก

นโรธซงมเหตมาจากการบรรลมรรคและผล ในทนหมายถงความอสระทเกดจากนโรธ เปนความอสระทกอ

ใหเกดสขอยางแทจรง เพราะไมตองหวนไหวตอโลกธรรม และเพราะมสภาวะทไมตองกลบเปนทกขไดอก

(ข.อ.อ. ๑๙/๑๖๗)

๒ ดเชงอรรถท ๖ หนา ๓๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๕ }

๒๐๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๑๐. ภททยสตร

๑๐. ภททยสตร

วาดวยพระภททยเถระ

[๒๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ อนปยอมพวน สมยนน ทาน

พระภททยะ กาฬโคธาบตร๑เมออยในปากด อยทควงไมกด หรออยในเรอนวางกด

กเปลงอทานเนอง ๆ วา ‘สขหนอ สขหนอ’

ภกษจ านวนมากไดฟงทานพระภททยะ กาฬโคธาบตรเมออยในปากด อยท

ควงไมกด หรออยในเรอนวางกด กเปลงอทานเนอง ๆ วา ‘สขหนอ สขหนอ’

ภกษเหลานน ครนไดฟงแลว จงมความคดอยางนวา “ทานผมอายทงหลาย

ทานพระภททยะ กาฬโคธาบตร ไมยนดประพฤตพรหมจรรยแน ๆ เพราะเคยไดรบ

ความสขในราชสมบตเมอครงเปนฆราวาสแลว ทานคงหวนระลกถงความสขนน

เมออยในปากด อยทควงไมกด หรออยในเรอนวางกด กเปลงอทานเนอง ๆ วา

‘สขหนอ สขหนอ”

ตอมา ภกษเหลานนพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาท

แลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระภททยะ

กาฬโคธาบตรเมออยในปากด อยทควงไมกด หรออยในเรอนวางกด กเปลงอทาน

เนอง ๆ วา ‘สขหนอ สขหนอ’ ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระภททยะไมยนด

ประพฤตพรหมจรรยแน ๆ เพราะเคยไดรบความสขในราชสมบต เมอครงเปน

ฆราวาสแลว ทานคงหวนระลกถงความสขนน เมออยในปากด อยทควงไมกด

หรออยในเรอนวางกด กเปลงอทานเนอง ๆ วา ‘สขหนอ สขหนอ”

ครงนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษรปหนงมาตรสวา “ภกษ เธอจง

ไปเรยกภกษชอภททยะมาหาเราวา ทานภททยะ พระศาสดามรบสงหาทาน” ภกษ

เชงอรรถ :

๑ พระภททยะ เปนพระโอรสของพระนางกาฬโคธาซงเปนเจาหญงสากยาราชเทว ทานบวชไดไมนานก

บ าเพญวปสสนาจนไดบรรลอภญญา ๖ สมาทานธดงค ๑๓ ประการ ไดรบยกยองเปนเอตทคคะดานเกด

ในตระกลสง (ข.อ.อ.๒๐/๑๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๖ }

๒๐๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

๑๐. ภททยสตร

นนทลรบสนองพระด ารสแลว เขาไปหาทานพระภททยะ กาฬโคธาบตรถงทอย

ไดกลาวกบทานพระภททยะดงนวา “ทานภททยะ พระศาสดามรบสงหาทาน”

ทานพระภททยะ กาฬโคธาบตรรบค าของภกษนนแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถง

ทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาคไดตรสถามทานดงนวา

“ภททยะ ทราบวา เธอเมออยในปากด อยทควงไมกด หรออยในเรอนวางกด

กเปลงอทานวา ‘สขหนอ สขหนอ’ จรงหรอ”

ทานพระภททยะ กาฬโคธาบตรทลตอบวา “จรง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสถามวา “ภททยะ กเธอมองเหนประโยชนอะไร เมออย

ในปากด อยทควงไมกด หรออยในเรอนวางกด จงเปลงอทานเนอง ๆ วา ‘สขหนอ

สขหนอ”

ทานพระภททยะกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ สมยเมอขาพระองคเปน

ฆราวาส เสวยความสขในราชสมบต ไดรบการอารกขาคมครองอยางดทงภายในวง

ไดรบการอารกขาคมครองอยางดทงภายนอกวง ไดรบการอารกขาคมครองอยางด

ทงภายในเมอง ไดรบการอารกขาคมครองอยางดทงภายนอกเมอง ไดรบการ

อารกขาคมครองอยางดทงในชนบท ไดรบการอารกขาคมครองอยางดทงนอกชนบท

ขาพระองคนนถงจะไดรบการอารกขาคมครองอยางดเชนน กยงกลว ยงหวาดหวน

ระแวง สะดงอย แตเวลาน ขาพระองคเมออยในปากด อยทควงไมกด หรออย

ในเรอนวางกด เพยงผเดยวกไมกลว ไมหวาดหวน ไมระแวง ไมสะดง มความ

ปรารถนานอย ไมขนลกขนพอง ด ารงชวตดวยปจจยทผอนให มจตอสระดจมฤค๑

ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคเหนประโยชนอยางน เมออยในปากด อยท

ควงไมกด หรออยในเรอนวางกด จงเปลงอทานเนอง ๆ วา ‘สขหนอ สขหนอ’

พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ มจตอสระดจมฤค หมายถงมความโลงใจ เหมอนเนอทรายทอยในปาหางไกลจากมนษย จะยน เดน นง

นอน กโลงใจ (ข.อ.อ. ๒๐/๑๗๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๗ }

๒๐๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๒. มจจลนทวรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

พทธอทาน๑

ผใดไมมกเลสเปนเหตใหก าเรบ๒ภายในจต

และลวงพนความเปนภพและอภพ๓ตาง ๆ ไดแลว

ทวยเทพไมสามารถจะมองเหนผนน

ผปราศจากภย มความสข ไมเศราโศก๔

ภททยสตรท ๑๐ จบ

มจจลนทวรรคท ๒ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. มจจลนทสตร ๒. ราชสตร

๓. ทณฑสตร ๔. สกการสตร

๕. อปาสกสตร ๖. คพภนสตร

๗. เอกปตตกสตร ๘. สปปวาสาสตร

๙. วสาขาสตร ๑๐. ภททยสตร

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงอานภาพวเวกสขทลวงวสยของปถชน วาเปนสขทปราศจากภยและความ

โศกเศรา (ข.อ.อ. ๒๐/๑๗๑)

๒ กเลสเปนเหตใหก าเรบ หมายถงราคะ โทสะ โมหะ (ข.อ.อ. ๒๐/๑๗๒)

๓ ภพ หมายถงสมบต(ความถงพรอม) วฑฒ(ความเจรญ) สสสตะ(ความเทยงแท) ปญญะ(บญ) สคต(ภมท

ไปด) ขททกะ(สงเลกนอย) อภพ หมายถงวปตต(ความวบต) หาน(ความเสอม) อจเฉทะ(ความขาดสญ) บาป(ความชว)

มหนตะ(สงใหญ ๆ) (ข.อ.อ. ๒๐/๑๗๒)

๔ ดเทยบ ว.จ. (แปล) ๗/๓๓๒/๑๗๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๘ }

๒๐๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๑. กมมวปากชสตร

๓. นนทวรรค

หมวดวาดวยพระนนทเถระ

๑. กมมวปากชสตร

วาดวยการอดกลนทกขเวทนาทเกดจากผลกรรม

[๒๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ภกษรปหนงนงคบลลงก ตงกายตรง

อดกลนทกขเวทนาทกลาแขง เจบปวด เผดรอน ทเกดจากผลแหงกรรมเกา มสต

มสมปชญญะ ไมรอนรมใจ อยในทไมไกลพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนภกษรปนนผก าลงนงคบลลงก ตงกายตรง

อดกลนทกขเวทนาทกลาแขง เจบปวด เผดรอน ทเกดจากผลกรรมเกา มสต

มสมปชญญะ ไมรอนรมใจอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ภกษผละกรรมทงหมด๑ได

ก าจดกรรมทเปนดจธล๒ทตนเคยท าไวได

ไมมความยดถอวาของเรา ด ารงมน๓ คงท

กไมมประโยชนอะไรทจะบอกใหคนชวยเยยวยา

กมมวปากชสตรท ๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ ละกรรมทงหมด หมายถงละกศลกรรมและอกศลกรรมทงหมด (ข.อ.อ. ๒๑/๑๗๔)

๒ กรรมทเปนดจธล หมายถงทกขเวทนยกรรม(กรรมทพงเสวยทกข) อนเจอดวยราคะเปนตน (ข.อ.อ. ๒๑/๑๗๕)

๓ ด ารงมน หมายถงขามโอฆะ ๔ ประการไดแลว ด ารงมนอยบนบกคอนพพาน (ข.อ.อ. ๒๑/๑๗๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๐๙ }

๒๑๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๒. นนทสตร

๒. นนทสตร

วาดวยพระนนทเถระ

[๒๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระนนทะพระภาดาของพระผมพระภาค

พระโอรสของพระมาตจฉา ไดบอกแกภกษหลายรปอยางนวา “ทานผมอายทงหลาย

กระผมไมยนดจะประพฤตพรหมจรรย๑ ไมสามารถจะทรงพรหมจรรยไวได กระผม

จกบอกคนสกขากลบมาเปนคฤหสถ”

ครงนนแล ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาท

แลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ

ทานพระนนทะพระภาดาของพระผมพระภาค พระโอรสของพระมาตจฉาไดบอก

แกภกษหลายรปอยางนวา “ทานผมอายทงหลาย กระผมไมยนดประพฤต

พรหมจรรย ไมสามารถจะทรงพรหมจรรยไวได กระผมจกบอกคนสกขากลบมาเปน

คฤหสถ”

ล าดบนน พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษรปหนงมาตรสวา “ภกษ เธอจงไป

เรยกนนทะมาหาเราวา ทานนนทะ พระศาสดารบสงหาทาน” ภกษนนทลรบสนอง

พระด ารสแลวเขาไปหาทานพระนนทะถงทอย ไดกลาวกบทานพระนนทะวา “ทานนนทะ

พระศาสดารบสงหาทาน”

ทานพระนนทะรบค าของภกษรปนนแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาคจงตรสถามทานพระนนทะ

ดงนวา

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๒ หนา ๘ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๐ }

๒๑๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๒. นนทสตร

“นนทะ ทราบวา เธอไดบอกแกภกษหลายรปอยางนวา ‘ทานผมอายทงหลาย

กระผมไมยนดจะประพฤตพรหมจรรย ไมสามารถจะทรงพรหมจรรยไวได กระผม

จกบอกคนสกขากลบมาเปนคฤหสถจรงหรอ”

ทานพระนนทะทลตอบวา “จรง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสถามตอไปวา “นนทะ กเพราะเหตอะไร เธอจงไมยนด

จะประพฤตพรหมจรรย ไมสามารถจะทรงพรหมจรรยไวได จกบอกคนสกขากลบมา

เปนคฤหสถ”

ทานพระนนทะทลตอบวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขณะทขาพระองคก าลง

ออกจากพระต าหนก นางชนบทกลยาณสากยาน มเกสาทเกลาไวเพยงครงเดยว

เหลยวมากลาวกบขาพระองควา ‘ขาแตทลกระหมอม ขอพระองครบเสดจกลบมา’

ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคนน เมอนกถงค าของพระนางทไร กไมยนด

จะประพฤตพรหมจรรย ไมสามารถจะทรงพรหมจรรยไวได จงจกบอกคนสกขา

กลบมาเปนคฤหสถ”

ครงนน พระผมพระภาคทรงจบแขนทานพระนนทะ เสดจหายไปจากพระเชตวน

ไปปรากฏในหมเทวดาชนดาวดงส เหมอนคนมก าลงเหยยดแขนออกหรอคแขนเขา ฉะนน

ขณะนน นางอปสรผมสเทาเหมอนสเทานกพราบประมาณ ๕๐๐ นาง ก าลง

มาสทเฝารบใชทาวสกกะจอมเทพ ทนใดนน พระผมพระภาคทรงเรยกทานพระนนทะ

มาตรสถามวา “นนทะ เธอเหนนางอปสรผมสเทาเหมอนสเทานกพราบ ๕๐๐ นาง

เหลานหรอไม”

ทานพระนนทะทลตอบวา “เหน พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสถามตอไปวา “นนทะ เธอเขาใจเรองนนวาอยางไร (คอ)

ระหวางนางชนบทกลยาณสากยาน กบนางอปสรผมสเทาเหมอนสเทานกพราบ

๕๐๐ นางเหลาน ใครสวยกวากน นาดกวากน หรอนาชมกวากน”

ทานพระนนทะทลตอบวา “ขาแตพระองคผเจรญ นางชนบทกลยาณสากยาน

เมอเปรยบเทยบกบนางอปสร ๕๐๐ นางเหลาน กเหมอนนางลงรนถกไฟไหมอวยวะ

หวนจมกแหวง คอ สวยไมถงหนงเสยว สวยไมถงสวนหนงของเสยว เปรยบเทยบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๑ }

๒๑๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๒. นนทสตร

กนไมไดเลย โดยทแท นางอปสร ๕๐๐ นางเหลานแลสวยกวา นาดกวา และ

นาชมกวา พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “เธอจงยนด เธอจงยนดเถด นนทะ เราขอรบรอง

เธอเพอไดนางอปสรผมสเทาเหมอนสเทานกพราบ ๕๐๐ นางแน ๆ”

ทานพระนนทะกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ถาพระผมพระภาคจะทรง

รบรองขาพระองคเพอไดนางอปสรผมสเทาเหมอนสเทานกพราบ ๕๐๐ นางแนแท

ขาพระองคจกยนดประพฤตพรหมจรรย พระพทธเจาขา”

ทนใดนน พระผมพระภาคทรงจบแขนทานพระนนทะแลว เสดจหายไปจากหม

เทวดาชนดาวดงส ไปปรากฏ ณ พระเชตวน เหมอนคนมก าลงเหยยดแขนออก

หรอคแขนเขา ฉะนน

ภกษทงหลายไดฟงขาววา “ทราบวา ทานพระนนทะพระภาดาของพระผม

พระภาค พระโอรสของพระมาตจฉา ประพฤตพรหมจรรยเพราะนางอปสรเปนเหต

ทราบวา พระผมพระภาคกทรงรบรองพระนนทะเพอใหไดนางอปสรผมสเทาเหมอน

สเทานกพราบ ๕๐๐ นาง”

ตงแตนนมา ภกษทงหลายทเปนสหายของทานพระนนทะ กรองเรยก

ทานพระนนทะดวยวาทะวาลกจางบาง ดวยวาทะวาผถกไถมาบางวา “ทราบวา

ทานพระนนทะเปนลกจาง ทราบวา ทานพระนนทะเปนผทพระผมพระภาคทรงไถมา

ประพฤตพรหมจรรยเพราะนางอปสรเปนเหต ทราบวา พระผมพระภาคกทรงรบรอง

พระนนทะเพอใหไดนางอปสรผมสเทาเหมอนสเทานกพราบ ๕๐๐ นาง”

ทานพระนนทะอดอด ระอา รงเกยจวาทะวาลกจาง และวาทะวาผถกไถมา

ของภกษผเปนสหายเหลานน จงจากไปอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร

อทศกายและใจ ไมนานนกกท าใหแจงซงประโยชนยอดเยยม๑ อนเปนทสดแหง

พรหมจรรยทกลบตรผออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการดวยปญญา

เชงอรรถ :

๑ ประโยชนยอดเยยม ในทนหมายถงอรหตตผลอนเปนทสดแหงมคคพรหมจรรย (อง.ทก.อ. ๒/๕/๗, ม.ม.อ.

๒/๘๒/๘๐, ข.อ.อ. ๒๒/๑๘๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๒ }

๒๑๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๒. นนทสตร

อนยงเองเขาถงอยในปจจบน ไดรชดวา ‘ชาตสนแลว อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจ

ทควรท า๑เสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป’ จงเปนอนวา ทาน

พระนนทะไดเปนพระอรหนตองคหนงในบรรดาพระอรหนตทงหลาย

ครงนน เมอราตรผานไป๒ เทวดาองคหนงมวรรณะงดงามยงนก เปลงรศม

ใหสวางไปทวพระเชตวน เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาท

แลวไดยนอย ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ ทานพระนนทะพระภาดาของผมพระภาค พระโอรสของพระมาตจฉา ท าให

แจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงเอง

เขาถงอยในปจจบน”

แมพระผมพระภาคกทรงเกดพระญาณรวา “นนทะท าใหแจงเจโตวมตต ปญญา-

วมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน”

ครนคนนนผานไป ทานพระนนทะจงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแต

พระองคผเจรญ พระผมพระภาคทรงรบรองขาพระองค เพอไดนางอปสรผมสเทา

เหมอนสเทานกพราบ ๕๐๐ นาง ขาพระองคขอปลดเปลองพระผมพระภาคจากการ

รบรองนน พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “นนทะ แมเราเองกก าหนดรใจเธอดวยใจวา ‘นนทะ

ท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญา

อนยงเองเขาถงอยในปจจบน’ แมเทวดากไดบอกเนอความนแกเราวา ‘ขาแตพระองค

เชงอรรถ :

๑ กจทควรท า ในทนหมายถงกจ ๔ อยาง คอ ปรญญากจ หนาทก าหนดรทกข ปหานกจ หนาทละเหต

เกดทกข สจฉกรยากจ หนาทท าใหแจงความดบทกข ภาวนากจ หนาทอบรมมรรคมองค ๘ ใหเจรญ

เปนกจในอรยสจ ๔ (ท.ส.อ. ๑/๒๔๘/๒๐๓, อง.นวก.อ. ๓/๓/๒๘๗, ข.อ.อ. ๒๒/๑๘๔, อง.ฉกก.ฏกา

๓/๔๙/๑๔๑)

๒ ดเชงอรรถท ๔ หนา ๖ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๓ }

๒๑๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๓. ยโสชสตร

ผเจรญ ทานพระนนทะพระภาดาของพระผมพระภาค พระโอรสของพระมาตจฉาท าให

แจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะอาสวะสนไป ดวยปญญาอนยงเอง

เขาถงอยในปจจบน’ นนทะ เราพนจากการรบรองนตงแตจตของเธอหลดพนจากอาสวะ

ทงหลาย เพราะไมถอมนนนแลว”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ภกษใดขามเปอกตมคอกามได๑

ย ายหนามคอกามได

ภกษนนบรรลความสนโมหะ๒

ยอมไมหวนไหวเพราะสขและทกข

นนทสตรท ๒ จบ

๓. ยโสชสตร

วาดวยพระยโสชเถระ

[๒๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ภกษประมาณ ๕๐๐ รปมพระยโสชะเปน

หวหนาเดนทางมาถงกรงสาวตถโดยล าดบเพอจะเฝาพระผมพระภาค ภกษอาคนตกะ

เหลานนแลก าลงทกทายกบภกษเจาถน ปลาดเสนาสนะ เกบบาตรและจวรอย จงได

สงเสยงอออง

เชงอรรถ :

๑ ดชอของกามใน อง.ฉกก. (แปล) ๒๒/๒๓/๔๕๓, อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๕๖/๓๔๙

๒ ความสนโมหะ หมายถงอรหตตผลและนพพาน (ข.อ.อ. ๒๒/๑๘๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๔ }

๒๑๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๓. ยโสชสตร

ครงนน พระผมพระภาคทรงเรยกพระอานนทมาตรสวา “อานนท ภกษ

พวกไหนสงเสยงออองเหมอนพวกชาวประมงแยงปลากน”

ทานพระอานนททลตอบวา “ขาแตพระองคผเจรญ ภกษประมาณ ๕๐๐ รป

เหลานน มพระยโสชะเปนหวหนาเดนทางมาถงกรงสาวตถโดยล าดบเพอจะเฝา

พระผมพระภาค ภกษอาคนตกะเหลานนแลก าลงทกทายกบภกษเจาถน ปลาดเสนาสนะ

เกบบาตรและจวรอย จงไดสงเสยงอออง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “อานนท ถาเชนนน เธอจงเรยกภกษเหลานนมาหา

เราวา พระศาสดารบสงหาทานทงหลาย”

ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารสแลวเขาไปหาภกษเหลานนถงทอย ไดกลาว

กบภกษเหลานนวา “พระศาสดารบสงหาทานทงหลาย” ภกษเหลานนรบค าของ

ทานพระอานนทแลวพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลว

นง ณ ทสมควร พระผมพระภาคจงตรสถามภกษเหลานนดงนวา

“ภกษทงหลาย เพราะเหตอะไร เธอทงหลายจงสงเสยงออองเหมอนพวก

ชาวประมงแยงปลากน” เมอพระผมพระภาคตรสถามอยางน ทานพระยโสชะจง

กราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ภกษประมาณ ๕๐๐ รป

เหลานเดนทางมาถงกรงสาวตถโดยล าดบ เพอจะเฝาพระผมพระภาค ภกษอาคนตกะ

เหลานนทกทายกบภกษเจาถน ปลาดเสนาสนะ เกบบาตรและจวรอย จงไดสงเสยง

อออง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงไปเสยเถด เราขบไล

เธอทงหลาย เธอทงหลายไมควรอยในส านกของเรา”

ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลวพากนลกจากทนง ถวายอภวาท

แลวท าประทกษณ เกบเสนาสนะ ถอบาตรและจวรเทยวจารกไปทางแควนวชช

เทยวจารกไปโดยล าดบจนถงแควนวชชแลวไปทแมน าวคคมทา สรางกฎมงดวยใบไม

เขาอยจ าพรรษาใกลฝงแมน าวคคมทา

ครงนน ทานพระยโสชะผเขาจ าพรรษาอยดวย ไดเรยกภกษทงหลายมา

กลาววา “ทานผมอายทงหลาย พระผมพระภาคทรงมงหวงประโยชน แสวงหา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๕ }

๒๑๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๓. ยโสชสตร

ประโยชน ทรงอนเคราะห อาศยความอนเคราะห จงทรงขบไลพวกเรา เอาเถด

ทานผมอายทงหลาย ขอพวกเราจงอยอยางทพระผมพระภาคทรงมงหวงประโยชน

แกพวกเราเถด”

ภกษเหลานนรบค าของทานพระยโสชะ แลวกปลกตวไป ไมประมาท มความ

เพยร อทศกายและใจอย ภายในพรรษานนนนแล ทกรปกไดท าใหแจงวชชา

๓ ประการ๑

ครงนน พระผมพระภาคครนประทบอยในกรงสาวตถตามพระอธยาศยแลว

จงเสดจจารกไปทางกรงเวสาล เสดจจารกไปโดยล าดบจนถงกรงเวสาล ประทบอย

ณ กฏาคารศาลาในปามหาวน เขตกรงเวสาลนน

ขณะประทบอยทนน พระผมพระภาคทรงมนสการก าหนดจตของภกษทอย

ใกลฝงแมน าวคคมทาดวยพระทย แลวรบสงเรยกทานพระอานนทมาตรสวา

“อานนท ทศทภกษผอยใกลฝงแมน าวคคมทาอยจ าพรรษาน เปนเหมอนเกด

แสงสวาง เปนเหมอนเกดรศม ปรากฏแกเรา เธอคงไมรงเกยจทจะไปเพอความ

สนใจของเรา อานนท เธอพงสงภกษผเปนทตไปส านกภกษผอยใกลฝงแมน าวคคมทา

พรอมกบสงวา พระศาสดารบสงหาทานทงหลาย พระศาสดามพระประสงคจะพบ

ทานทงหลาย”

ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารสแลว เขาไปหาภกษรปหนงถงทอย ไดกลาว

กบทานวา “ผมอาย ทานจงเขาไปหาภกษทงหลายผอยใกลฝงแมน าวคคมทาถงทอย

แลวพดอยางนวา พระศาสดารบสงหาทานทงหลาย พระศาสดามพระประสงคจะพบ

ทานทงหลาย”

เชงอรรถ :

๑ วชชา ๓ ประการ คอ (๑) ปพเพนวาสานสสตญาณ (๒) ทพพจกขญาณ (๓) อาสวกขยญาณ (ข.อ.อ.

๒๓/๑๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๖ }

๒๑๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๓. ยโสชสตร

ภกษรปนนรบค าทานพระอานนทแลวกหายไปจากกฏาคารศาลาในปามหาวน

ไปปรากฏเบองหนาภกษเหลานน ณ ใกลฝงแมน าวคคมทา เหมอนคนมก าลง

เหยยดแขนออกหรอคแขนเขา ฉะนน แลวไดกลาวกบภกษทงหลายผอยใกลฝง

แมน าวคคมทาวา “พระศาสดารบสงหาทานทงหลาย พระศาสดามพระประสงคจะพบ

ทานทงหลาย”

ภกษเหลานนรบค าของภกษนนแลวเกบเสนาสนะ ถอบาตรและจวรพรอมกบ

หายไปจากฝงแมน าวคคมทา ไปปรากฏเบองพระพกตรพระผมพระภาค ณ กฏาคาร-

ศาลาในปามหาวน เหมอนคนมก าลงเหยยดแขนออกหรอคแขนเขา ฉะนน

ขณะนน พระผมพระภาคประทบนงเขาอาเนญชสมาธ๑ ครงนน ภกษเหลานน

ไดมควมคดอยางนวา “บดน พระผมพระภาคประทบอยดวยวหารธรรมไหนหนอ”

ครนแลว ภกษเหลานนกไดรวา “บดน พระผมพระภาคประทบอยดวยอาเนญช-

วหารธรรม” ทกรปจงพากนนงเขาอาเนญชสมาธ

ครงนน เมอราตรผานไปแลว ปฐมยามผานไปแลว ทานพระอานนทกลก

จากทนง หมจวรเฉวยงบาขางหนง ประนมมอไปทางพระผมพระภาคประทบอย

ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ราตรผานไปแลว

ปฐมยามผานไปแลว ภกษอาคนตกะนงอยนานแลว ขอพระผมพระภาคทรง

ทกทายกบภกษอาคนตกะดวยเถด พระพทธเจาขา” เมอทานพระอานนทกราบทล

อยางน พระผมพระภาคกยงประทบนงอย

แมครงท ๒ เมอราตรผานไปแลว มชฌมยามผานไปแลว ทานพระอานนทก

ลกจากทนง หมจวรเฉวยงบาขางหนง ประนมมอไปทางพระผมพระภาคประทบอย

ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ราตรผานไปแลว

เชงอรรถ :

๑ อาเนญชสมาธ หมายถงสมาธอนสมปยตดวยอรหตตผลมฌานท ๔ เปนพนฐาน อาจารยบางพวกกลาววา

มอรปฌานเปนพนฐาน เหตทพระผมพระภาคทรงเขาอาเนญชสมาธ เพราะทรงประสงคจะแสดงวาภกษ

เหลานนมสมโภคะเสมอกบพระองค และทรงประสงคจะแสดงใหปรากฏวาภกษเหลานนบรรลพระอรหตตผล

โดยไมตองทรงเปลงพระวาจา (ข.อ.อ. ๒๓/๑๙๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๗ }

๒๑๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๓. ยโสชสตร

มชฌมยามผานไปแลว ภกษอาคนตกะนงอยนานแลว ขอพระผมพระภาคทรงทกทายกบ

ภกษอาคนตกะดวยเถด พระพทธเจาขา” พระผมพระภาคกยงประทบนงอยเชนเดม

แมครงท ๓ เมอราตรผานไปแลว ปจฉมยามผานไปแลว เขารงอรณ เรมสวาง

ทานพระอานนทกลกจากทนง หมจวรเฉวยงบาขางหนง ประนมมอไปทางพระผม

พระภาคประทบอย ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ราตร

ผานไปแลว ปจฉมยามผานไปแลว เขารงอรณ เรมสวาง ภกษอาคนตกะนงอยนานแลว

ขอพระผมพระภาคทรงทกทายกบภกษอาคนตกะดวยเถด พระพทธเจาขา”

ครงนนแล พระผมพระภาคกเสดจออกจากสมาธนน รบสงเรยกทานพระ

อานนทมาตรสวา “อานนท ถาเธอพงรไซร ความแจมแจงแมนกยงไมปรากฏชด

แกเธอ อานนท เรากบภกษ ๕๐๐ รปเหลานทงหมดไดนงเขาอาเนญชสมาธ”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๑

ภกษใดละหนามคอกามได๒

ชนะการดาได๓ ชนะการท ารายได๔ และชนะการจองจ าได

ภกษนนด ารงมน ไมหวนไหวดจภเขา

ยอมไมหวนไหวเพราะสขและทกข

ยโสชสตรท ๓ จบ

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงการละกเลสมราคะเปนตนไดอยางสนเชง แสดงความส าเรจ และความเปนผ

คงทของภกษเหลานน (ข.อ.อ. ๒๓/๑๙๗)

๒ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๒๑๔ ในเลมน

๓ ชนะการดา หมายถงไมมวจทจรต (ข.อ.อ. ๒๓/๑๙๗)

๔ ชนะการท าราย หมายถงไมมกายทจรต (ข.อ.อ. ๒๓/๑๙๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๘ }

๒๑๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๕. มหาโมคคลลานสตร

๔. สารปตตสตร

วาดวยพระสารบตรเถระ

[๒๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระสารบตรนงคบลลงก ตงกายตรง ด ารงสต

ไวเฉพาะหนาอยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระสารบตรผก าลงนงคบลลงก ตงกาย

ตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนาอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ภเขาศลาลวนตงมนไมหวนไหว ฉนใด

ภกษกฉนนน เพราะสนโมหะ ยอมไมหวนไหวดจภเขา๑

สารปตตสตรท ๔ จบ

๕. มหาโมคคลลานสตร

วาดวยพระมหาโมคคลลานเถระ

[๒๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระมหาโมคคลลานะนงคบลลงก ตงกายตรง

มกายคตาสต๒ทตงมนภายในตนอยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

เชงอรรถ :

๑ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๙๙๙/๕๐๓

๒ กายคตาสต มความหมายหลายนย คอ นยท ๑ หมายถงสตทตงมนในกายดวยอปจารสมาธ และ

อปปนาสมาธ โดยวธมนสการความปฏกลในอาการ ๓๒ มผม ขน เลบ เปนตน นยท ๒ หมายถงสตทตง

มนในกายดวยอปจารสมาธและใหมนสการเปนไปดวยสตสมปชญญะทก าหนดรลมหายใจเขาออก ก าหนด

รอรยาบถทง ๔ และการพจารณาอสภะ นยท ๓ หมายถงสตทสมปยตดวยวปสสนาตงขนดวยพจารณา

เหนกฎไตรลกษณในธาต ๔ แตในทนทรงประสงคเอานยท ๓ (ข.อ.อ. ๒๕/๒๐๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๑๙ }

๒๒๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๖. ปลนทวจฉสตร

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระมหาโมคคลลานะผก าลงนงคบลลงก

ตงกายตรง มกายคตาสตทตงมนภายในตนอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ภกษทเจรญกายคตาสตแนวแน

ส ารวมในผสสายตนะทง ๖ มจตตงมนเสมอ

กจะพงรการดบกเลสของตนได

มหาโมคคลลานสตรท ๕ จบ

๖. ปลนทวจฉสตร

วาดวยพระปลนทวจฉเถระ

[๒๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน๑

เขตกรงราชคฤห สมยนน ทานพระปลนทวจฉะรองเรยกภกษทงหลายดวยวาทะวา

คนถอย ครงนน ภกษจ านวนมากพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแต

พระองคผเจรญ ทานพระปลนทวจฉะรองเรยกภกษทงหลายดวยวาทะวาคนถอย

พระพทธเจาขา”

ครงนน พระผมพระภาคจงรบสงเรยกภกษรปหนงมาตรสวา “ภกษ เธอจงไป

เรยกพระปลนทวจฉะมาหาเราวา ทานปลนทวจฉะ พระศาสดารบสงหาทาน” ภกษ

รปนนทลรบสนองพระด ารสแลว เขาไปหาทานพระปลนทวจฉะถงทอย แลวไดกลาว

กบทานพระปลนทวจฉะวา “ทานปลนทวจฉะ พระศาสดารบสงหาทาน”

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๒ หนา ๑๗๘ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๐ }

๒๒๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๖. ปลนทวจฉสตร

ทานพระปลนทวจฉะรบค าของภกษรปนนแลว เขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาคจงตรสถามทาน

ดงนวา “ปลนทวจฉะ ทราบวา เธอรองเรยกภกษทงหลายดวยวาทะวาคนถอย จรง

หรอ”

ทานพระปลนทวจฉะทลตอบวา “จรง พระพทธเจาขา”

ครงนน พระผมพระภาคทรงระลกถงอดตชาตของทานพระปลนทวจฉะแลว

รบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายอยาถอโทษวจฉะเลย

วจฉะหาไดมงรายรองเรยกภกษทงหลายดวยวาทะวาคนถอยไม วจฉะเกดในตระกล

พราหมณตดตอกนไมมชวงคนถง ๕๐๐ ชาต การใชวาทะวาคนถอยนน เธอก

ประพฤตมานานแลว เพราะฉะนน วจฉะนจงรองเรยกภกษทงหลายดวยวาทะวาคนถอย”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ผใดไมมมายา ไมมมานะ สนโลภะแลว

ไมมการยดถอวาของเรา ไมมความหวง๑

ละความโกรธได มจตสงบเยนยงนก

ผนนชอวา พราหมณ สมณะ ภกษ๒

ปลนทวจฉสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ ไมมความหวง หมายถงไมมความหวงทจะเกดในภพตอ ๆ ไป (ข.อ.อ. ๒๖/๒๐๕)

๒ ดเชงอรรถท ๓ หนา ๗๕ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๑ }

๒๒๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๗. สกกทานสตร

๗. สกกทานสตร

วาดวยการเปลงอทานของทาวสกกะ

[๒๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน

เขตกรงราชคฤห สมยนน ทานพระมหากสสปะนงเขาสมาธอยางใดอยางหนงโดย

บลลงกเดยวอยเปนเวลา ๗ วน ณ ถ าปปผลคหา ครนลวงไป ๗ วน ทานพระ

มหากสสปะกออกจากสมาธนน เมอทานพระมหากสสปะออกจากสมาธนนไดม

ความคดดงนวา “ทางทด เราควรเขาไปบณฑบาตยงกรงราชคฤห”

สมยนน เทวดาประมาณ ๕๐๐ องคขวนขวายเพอใหทานพระมหากสสปะ

ไดรบบณฑบาต ครงนน ทานพระมหากสสปะจงหามเทวดาประมาณ ๕๐๐ องค

เหลานน ในเวลาเชา ครองอนตรวาสกถอบาตรและจวรเขาไปบณฑบาตยงกรง

ราชคฤห

ขณะนน ทาวสกกะจอมเทพมพระประสงคจะถวายบณฑบาตแกทาน

พระมหากสสปะ จงทรงแปลงพระวรกายเปนนายชางหกทอผาอย นางสชาดา

อสรกญญาก าลงกรอดายหลอด ฝายทานพระมหากสสปะเทยวบณฑบาตตาม

ล าดบตรอกถงนเวศนของทาวสกกะจอมเทพ ทาวเธอไดทอดพระเนตรเหนทาน

พระมหากสสปะก าลงเดนมาแตไกล จงเสดจออกจากเรอนทรงตอนรบ ทรงรบ

บาตรจากมอเสดจเขาเรอน ทรงคดขาวสกจากหมอใสเตมบาตรถวายทานพระ

มหากสสปะ บณฑบาตนนไดมแกงและกบขาวหลายอยาง ทานพระมหากสสปะไดม

ความคดอยางนวา “ทานผนเปนใครหนอ จงมฤทธานภาพถงปานน” ล าดบนน

ทานพระมหากสสปะไดมความคดอยางนวา “คงเปนทาวสกกะจอมเทพแน” จงได

กลาวกบทาวเธอดงนวา “ทาวโกสย ท าไมพระองคจงทรงท าอยางน ตอไปอยาไดท า

เชนนอก” ทาวสกกะจอมเทพตรสตอบวา “ขอรบ ทานกสสปะ พวกเราทงหลายก

ตองการบญ จงควรท าบญเหมอนกน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๒ }

๒๒๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๗. สกกทานสตร

ตอจากนน ทาวสกกะจอมเทพทรงอภวาททานพระมหากสสปะ ทรงท า

ประทกษณแลวเสดจเหาะขนไปในอากาศ ทรงเปลงอทานกลางอากาศ ๓ ครงวา

“โอ เราไดถวายทานอยางยอดเยยมในทานพระมหากสสปะแลว

โอ เราไดถวายทานอยางยอดเยยมในทานพระมหากสสปะแลว

โอ เราไดถวายทานอยางยอดเยยมในทานพระมหากสสปะแลว”

พระผมพระภาคไดทรงสดบอทานททาวสกกะจอมเทพเสดจเหาะขนไปในอากาศ

ทรงเปลงกลางอากาศ ๓ ครงวา “โอ เราไดถวายทานอยางยอดเยยมในทาน

พระมหากสสปะแลว โอ เราไดถวายทานอยางยอดเยยมในทานพระมหากสสปะแลว

โอ เราไดถวายทานอยางยอดเยยมในทานพระมหากสสปะแลว” ดวยหทพยอน

บรสทธ เหนอมนษย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

เทวดาทงหลายยอมเคารพรกภกษ

ผถอบณฑบาตเปนวตร ผเลยงตน ไมเลยงคนอน

ผคงท ผสงบ มสตอยทกเมอ

สกกทานสตรท ๗ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๓ }

๒๒๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๘. ปณฑปาตกสตร

๘. ปณฑปาตกสตร

วาดวยการสนทนาเรองบณฑบาต

[๒๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ภกษจ านวนมากกลบจากบณฑบาต

หลงจากฉนอาหารเสรจแลว มานงประชมพรอมกนในกเรรมณฑป๑ ไดสนทนา

อนตรากถาขนวา “ทานผมอายทงหลาย ภกษผถอบณฑบาตเปนวตร เมอก าลง

บณฑบาต ยอมไดเหนรปทนาพอใจทางตาตามกาลอนควร ยอมไดฟงเสยง

ทนาพอใจทางหตามกาลอนควร ยอมไดดมกลนทนาพอใจทางจมกตามกาลอนควร

ยอมไดลมรสทนาพอใจทางลนตามกาลอนควร ยอมไดถกตองผสสะทนาพอใจ

ทางกายตามกาลอนควร ทานผมอายทงหลาย ภกษผบณฑบาตเปนวตร เปนผท

มหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอมขณะเทยวไปบณฑบาต ทานผม

อายทงหลาย ขอพวกเราจงเปนผถอบณฑบาตเปนวตรเถด แมพวกเรากจกไดเหน

รปทนาพอใจทางตาตามกาลอนควร จกไดฟงเสยงทนาพอใจทางหตามกาลอนควร

จกไดดมกลนนาพอใจทางจมกตามกาลอนควร จกไดลมรสทนาพอใจทางลนตาม

กาลอนควร จกไดถกตองผสสะทนาพอใจทางกายตามกาลอนควร พวกเราจกเปน

ผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอมขณะเทยวไปบณฑบาต

อนตรากถาของภกษเหลานนไดคางไวเพยงเทาน

ครงนน ในเวลาเยน พระผมพระภาคเสดจออกจากทหลกเรน เสดจเขาไป

ยงกเรรมณฑป ประทบนงบนพทธอาสนทปลาดไว พระผมพระภาคครนประทบ

นงแลว รบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย เวลาน เธอทงหลาย

นงสนทนากนดวยเรองอะไร และพดเรองอะไรคางไว”

เชงอรรถ :

๑ กเรรมณฑป หมายถงศาลาทนงวงกลมซงสรางตดกบตนกเรร(ตนกม) บางอาจารยกลาววา หมายถง

ศาลาโรงกลมทมงดวยหญาและใบไม ฝนตกรวรดไมได (ข.อ.อ. ๒๘/๒๑๔, อภธา.ฏกา ๕๕๓/๓๖๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๔ }

๒๒๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๘. ปณฑปาตกสตร

ภกษเหลานนกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส

ขาพระองคทงหลายกลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว มานงประชม

พรอมกนในกเรรมณฑป ไดสนทนาอนตรากถาขนวา ‘ทานผมอายทงหลาย ภกษ

ผถอบณฑบาตเปนวตร เมอก าลงบณฑบาต ยอมไดเหนรปทนาพอใจทางตาตาม

กาลอนควร ยอมไดฟงเสยงทนาพอใจทางหตามกาลอนควร ยอมไดดมกลนทนา

พอใจทางจมกตามกาลอนควร ยอมไดลมรสทนาพอใจทางลนตามกาลอนควร ยอมได

ถกตองผสสะทนาพอใจทางกายตามกาลอนควร ทานผมอายทงหลาย ภกษผบณฑบาต

เปนวตร เปนผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอมขณะเทยวไปบณฑบาต

ทานผมอายทงหลาย ขอพวกเราจงเปนผถอบณฑบาตเปนวตรเถด แมพวกเรากจก

ไดเหนรปทนาพอใจทางตาตามกาลอนควร จกไดฟงเสยงทนาพอใจทางหตามกาล

อนควร จกไดดมกลนทนาพอใจทางจมกตามกาลอนควร จกไดลมรสทนาพอใจทาง

ลนตามกาลอนควร จกไดถกตองผสสะทนาพอใจทางกายตามกาลอนควร พวกเรา

เปนผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอมขณะเทยวไปบณฑบาต

ขาแตพระองคผเจรญ อนตรากถานแลทขาพระองคทงหลายพดคางไว พอดพระผม

พระภาคเสดจมาถง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย การทเธอทงหลายเปนกลบตรมศรทธา

ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตแลวพากนสนทนาเรองอยางนนน ไมสมควรเลย

เธอทงหลายนงประชมกนแลวควรท ากจเพยง ๒ อยาง คอ การกลาวธรรม หรอ

ความเปนผนงอยางพระอรยะ”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๕ }

๒๒๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๙. สปปสตร

พทธอทาน

เทวดาทงหลายยอมเคารพรกภกษ

ผถอบณฑบาตเปนวตร ผเลยงตน ไมเลยงคนอน

ผคงท หากภกษไมอาศยเสยงสรรเสรญ๑

ปณฑปาตกสตรท ๘ จบ

๙. สปปสตร

วาดวยการสนทนาเรองศลปะ

[๒๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ภกษจ านวนมากกลบจากบณฑบาตหลงจากฉน

อาหารเสรจแลว มานงประชมพรอมกนในมณฑป ไดสนทนาอนตรากถาขนวา

“ทานผมอายทงหลาย ใครรจกศลปะบาง ใครศกษาศลปะอะไรมาบาง ศลปะชนด

ไหนเลศกวาศลปะทงหลาย”

บรรดาภกษเหลานน บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยชางเลศกวาศลปะ

ทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยมาเลศกวาศลปะทงหลาย” บางพวก

กลาววา “ศลปะวาดวยรถเลศกวาศลปะทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะ

วาดวยธนเลศกวาศลปะทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยอาวธ๒เลศกวา

ศลปะทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยการค านวณดวยวธนบนวเลศกวา

เชงอรรถ :

๑ ไมอาศยเสยงสรรเสรญ หมายถงไมตองการเสยงสรรเสรญ หรอการยกยองจากคนอนวา พระคณเจารปน

มความมกนอย สนโดษ มความประพฤตขดเกลากเลสอยางยง (ข.อ.อ. ๒๘/๒๑๕)

๒ แปลจากค าวา “ถรสปป” หมายถงอาวธอน ๆ จากธน (ข.อ.อ. ๒๙/๒๑๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๖ }

๒๒๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๙. สปปสตร

ศลปะทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยการค านวณดวยวธคดในใจเลศกวา

ศลปะทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยการค านวณดวยวธอนมานดวย

สายตาเลศกวาศลปะทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยการวาดเขยน

เลศกวาศลปะทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยฉนทลกษณเลศกวา

ศลปะทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยโลกายตศาสตร๑เลศกวาศลปะ

ทงหลาย” บางพวกกลาววา “ศลปะวาดวยวชากฎหมายเลศกวาศลปะทงหลาย”

ภกษเหลานนไดสนทนาอนตรากถากนคางไวเพยงเทาน

ครงนน ในเวลาเยน พระผมพระภาคเสดจออกจากทหลกเรน เสดจเขาไป

ยงมณฑป ประทบนงบนพทธอาสนทปลาดไว พระผมพระภาคครนประทบนงแลว

รบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย เวลาน เธอทงหลายสนทนากน

ดวยเรองอะไร และพดเรองอะไรคางไว”

ภกษเหลานนกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส

ขาพระองคทงหลาย กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว มานงประชม

พรอมกนในมณฑป ไดสนทนาอนตรากถาขนวา ‘ทานทงหลาย ใครรจกศลปะบาง

ใครศกษาศลปะอะไรมาบาง ศลปะชนดไหนเลศกวาศลปะทงหลาย’ บรรดาพวก

ขาพระองคนน บางพวกกลาววา ‘ศลปะวาดวยชางเลศกวาศลปะทงหลาย’ บางพวก

กลาววา ‘ศลปะวาดวยมาเลศกวาศลปะทงหลาย’ บางพวกกลาววา ‘ศลปะวาดวย

รถเลศกวาศลปะทงหลาย’ บางพวกกลาววา ‘ศลปะวาดวยธนเลศกวาศลปะ

ทงหลาย’ บางพวกกลาววา ‘ศลปะวาดวยอาวธเลศกวาศลปะทงหลาย’ บางพวก

กลาววา ‘ศลปะวาดวยการค านวณดวยวธนบนวเลศกวาศลปะทงหลาย’ บางพวก

กลาววา ‘ศลปะวาดวยการค านวณดวยวธคดในใจเลศกวาศลปะทงหลาย’ บางพวก

กลาววา ‘ศลปะวาดวยการค านวณดวยวธอนมานดวยสายตาเลศกวาศลปะ

ทงหลาย’ บางพวกกลาววา ‘ศลปะวาดวยการวาดเขยนเลศกวาศลปะทงหลาย’

เชงอรรถ :

๑ โลกายตศาสตร ในทนหมายถงวตณฑวาทศาสตร คอศลปะแหงการเอาชนะผอนในเชงวาทศลป โดยการ

อางทฤษฎและประเพณทางสงคมมาหกลางสจธรรม มงแสดงใหเหนวาตนฉลาดกวา มไดมงสจธรรมแต

อยางใด (ท.ส.อ. ๑/๒๕๖/๒๒๒,ข.อ.อ. ๒๙/๒๑๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๗ }

๒๒๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๙. สปปสตร

บางพวกกลาววา ‘ศลปะวาดวยฉนทลกษณเลศกวาศลปะทงหลาย’ บางพวก

กลาววา ‘ศลปะวาดวยโลกายตศาสตรเลศกวาศลปะทงหลาย’ บางพวกกลาววา

‘ศลปะวาดวยวชากฎหมายเลศกวาศลปะทงหลาย’ ขาแตพระองคผเจรญ อนตรากถา

นแล ทขาพระองคทงหลายพดคางไว พอดพระผมพระภาคเสดจมาถง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย การทเธอทงหลายเปนกลบตรม

ศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตแลวพากนสนทนาเรองอยางน ไมสมควรเลย

เธอทงหลายนงประชมกนแลวควรท ากจเพยง ๒ อยาง คอ การกลาวธรรม หรอ

ความเปนผนงอยางพระอรยะ”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ผใดไมอาศยศลปะเลยงชพ เปนอยเรยบงาย

มงบ าเพญประโยชน ส ารวมอนทรย

หลดพนแลวในธรรมทงปวง๑

ไมตองแลนไปในโอกะ๒ ไมมการยดถอวาของเรา

ไมมความหวง ก าจดมารไดแลว เทยวไปผเดยว

ผนนชอวา ภกษ

สปปสตรท ๙ จบ

เชงอรรถ :

๑ หลดพนแลวในธรรมทงปวง หมายถงหลดพนจากภพเปนตน เพราะละสงโยชนทงหลายไดดวยอรยมรรค

๔ ประการ (ข.อ.อ. ๒๙/๒๑๗)

๒ ไมตองแลนไปในโอกะ หมายถงไมตองแลนไปในอ านาจของอายตนะทง ๖ ทเรยกวา “โอกะ” เพราะไม

มธรรมเครองแลนไปคอตณหา (ข.อ.อ. ๒๙/๒๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๘ }

๒๒๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

๑๐. โลกสตร

๑๐. โลกสตร

วาดวยสตวโลก

[๓๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคเมอแรกตรสร ประทบอย ณ ควงตนโพธพฤกษ

ใกลฝงแมน าเนรญชรา เขตต าบลอรเวลา สมยนน พระผมพระภาคประทบนงโดย

บลลงกเดยว เสวยวมตตสขอยเปนเวลา ๗ วน

ครนลวงไป ๗ วน พระผมพระภาคเสดจออกจากสมาธนนแลว ทรงตรวจด

สตวโลกดวยพทธจกษ ไดทอดพระเนตรเหนหมสตวก าลงเดอดรอนดวยความทกข

มากมาย และถกความเรารอนหลากหลายทเกดจากราคะบาง เกดจากโทสะบาง

เกดจากโมหะบางรมแผดเผาอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

สตวโลกนเกดความเรารอน ถกทกขเวทนากระทบแลว

กลาวทกขเวทนาวาเปนของตน

เพราะสตวโลกนส าคญสงใดวาเทยง สงนนกลบเปนอยางอน

สตวโลกมภาวะไมมนคง ตดอยในภพ

หมกมนอยในภพ เพลดเพลนอยในภพ

ภพทสตวโลกเพลดเพลนจดเปนภย

ภยทสตวโลกกลว จดเปนทกข

บคคลตองบ าเพญพรหมจรรย๑นเทานน เพอละภพใหได

สมณะ หรอพราหมณเหลาใดเหลาหนงกลาวถงความหลดพนจากภพดวย

ภพ๒เราถอวาสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดหาไดหลดพนจากภพทงปวงไม

เชงอรรถ :

๑ พรหมจรรย ในทนหมายถงมคคพรหมจรรย (ข.อ.อ. ๓๐/๒๒๒,๔๒/๒๙๘)

๒ หมายถงสมณะหรอพราหมณบางพวกถอวา ความหลดพนจากภพคอความบรสทธจากสงสารวฏ จะมไดก

ดวยกามภพหรอรปภพ (ข.อ.อ. ๓๐/๒๒๓-๒๒๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๒๙ }

๒๓๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๓. นนทวรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

อนง สมณะหรอพราหมณเหลาใดเหลาหนง กลาวถงการออกจากภพดวยวภพ๑

เราถอวาสมณะหรอพราหมณเหลานนทงหมดหาไดออกจากภพไม

เพราะอาศยอปธ๒ทงปวง ทกขนจงเกดมขน เพราะอปาทานทงหมดสนไป

ทกขจงไมเกด ทานจงดสตวโลกน สตวเปนจ านวนมากถกอวชชาครอบง า หรอ

มวหลงตดใจในสตวดวยกน จงหลดพนไปจากภพไมได ความจรง ภพอยางใดอยางหนง

ทกชนลวนแตไมเทยงเปนทกข มความแปรผนไปเปนธรรมดา

บคคลเมอรเหนเบญจขนธคอภพน

ตามความเปนจรงอยางถองแท ดวยปญญาอนชอบ

ยอมละภวตณหาได ทงไมยนดวภวตณหา

เพราะตณหาทงหลายสนไปโดยประการทงปวง

ความดบกเลสไมเหลอดวยวราคะ คอนพพานจงม

เพราะไมมความยดมน ภกษผนพพานแลว จงไมมภพใหม

ภกษนนไดชอวาครอบง ามารได ชนะสงครามได

กาวลวงภพทงปวงได เปนผคงท ฉะน

โลกสตรท ๑๐ จบ

นนทวรรคท ๓ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. กมมวปากชสตร ๒. นนทสตร

๓. ยโสชสตร ๔. สารปตตสตร

๕. มหาโมคคลลานสตร ๖. ปลนทวจฉสตร

๗. สกกทานสตร ๘. ปณฑปาตกสตร

๙. สปปสตร ๑๐. โลกสตร

เชงอรรถ :

๑ หมายถงสมณะหรอพราหมณบางพวกถอวาความหลดพนจากภพจะมไดกดวยอจเฉททฏฐ (ข.อ.อ. ๓๐/๒๒๔)

๒ อปธ หมายถงขนธ กเลส และอภสงขาร (ข.อ.อ. ๓๐/๒๒๕-๒๒๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๐ }

๒๓๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๑. เมฆยสตร

๔. เมฆยวรรค

หมวดวาดวยพระเมฆยเถระ

๑. เมฆยสตร๑

วาดวยพระเมฆยเถระ๒

[๓๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ จาลกบรรพต เขตเมองจาลกา

สมยนน ทานพระเมฆยะเปนอปฏฐากของพระผมพระภาค ครงนนแล ทานพระ

เมฆยะเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวยนอย ณ ทสมควร

ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคปรารถนาจะ

เขาไปยงชนตคามเพอบณฑบาต”

พระผมพระภาคตรสวา “เมฆยะ จงก าหนดเวลาทสมควร ณ บดนเถด”

ครงนน ในเวลาเชา ทานพระเมฆยะครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวรเขาไป

ยงชนตคามเพอบณฑบาต กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว เดนไป

ตามฝงแมน ากมกาฬา ขณะทเทยวเดนพกผอนอยทฝงแมน ากมกาฬานน ไดเหน

ปามะมวงทงดงาม นารนรมย จงมความคดดงนวา “ปามะมวงนชางงดงาม

นารนรมยจรง เหมาะแกการบ าเพญเพยรส าหรบกลบตรผตองการบ าเพญเพยร

โดยแท ถาพระผมพระภาคทรงอนญาตเรา เราจะกลบมาบ าเพญเพยรในปา

มะมวงน”

ตอมา ทานพระเมฆยะเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาท

แลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ

ขอประทานวโรกาส เมอเชาน ขาพระองคครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.นวก. (แปล) ๒๓/๓/๔๓๐-๔๓๔

๒ พระเมฆยเถระ เปนพระอปฏฐากรปหนงของพระผมพระภาค ในตนพทธกาล(๒๐ พรรษาแรก) พระผม

พระภาคไมมพระอปฏฐากประจ า บางคราวไดพระนาคสมาละ บางคราวไดพระนาคตะ บางคราวไดพระ-

อปวาหนะ บางคราวไดพระสนกขตตะ บางคราวไดพระสาคตะ บางคราวไดสามเณรจนทะ (ข.อ.อ. ๓๑/๒๓๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๑ }

๒๓๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๑. เมฆยสตร

เขาไปยงชนตคามเพอบณฑบาต กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว

เดนไปตามฝงแมน ากมกาฬา ขณะทเทยวเดนพกผอนอยทฝงแมน ากมกาฬานน

ไดเหนปามะมวงทงดงาม นารนรมย จงมความคดดงนวา ‘ปามะมวงนชางงดงาม

นารนรมยจรง เหมาะแกการบ าเพญเพยรส าหรบกลบตรผตองการบ าเพญเพยร

โดยแท ถาพระผมพระภาคทรงอนญาตเรา เราจะกลบมาบ าเพญเพยรในปามะมวงน’

ถาพระผมพระภาคทรงอนญาตขาพระองค ขาพระองคจะกลบไปบ าเพญเพยรในปา

มะมวงนน พระพทธเจาขา”

เมอทานพระเมฆยะกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรสกบทานดงนวา

“เมฆยะ เราอยคนเดยว เธอจงรอจนกวาภกษรปอนจะมา๑”

แมครงท ๒ ทานพระเมฆยะกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ พระผมพระภาคไมทรงมกจทจะตองท าใหยงขนไปอก๒ ทงไมมการสงสม

กจทท าแลว๓ สวนขาพระองคยงมกจทจะตองท าใหยงขนไปอก ทงยงตองสงสมกจท

ท าแลว ถาพระผมพระภาคทรงอนญาตขาพระองค ขาพระองคจะกลบไปบ าเพญ

เพยรในปามะมวงนน พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “เมฆยะ เราอยคนเดยว เธอจงรอจนกวาภกษรปอนจะมา”

แมครงท ๓ ทานพระเมฆยะกไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ พระผมพระภาคไมทรงมกจทจะตองท าใหยงขนไปอก ทงไมมการสงสมกจ

ทท าแลว สวนขาพระองคยงมกจทจะตองท าใหยงขนไปอก ทงยงตองสงสมกจ

เชงอรรถ :

๑ นยวา พระผมพระภาคตรสพระด ารสน กดวยพระประสงคทจะประวงเวลารอใหจตของทานพระเมฆยะออนโยน

เหมาะแกการบ าเพญเพยร (อง.นวก.อ. ๓/๓/๒๘๗)

๒ ไมมกจทจะตองท าใหยงขนไปอก ในทนหมายถงไมมกจ ๔ อยางในอรยสจ ๔ ประการ ดเชงอรรถท ๑

หนา ๒๑๓ ประกอบ

๓ ไมมการสงสมกจทท าแลว ในทนหมายถงไมตองเพมพนกศลธรรมและอกศลธรรมทเคยท ามากอน หรอ

อกนยหนง หมายถงไมตองเจรญมรรคทเจรญไดแลว และไมตองละกเลสทละไดแลวอก (ข.เถร.อ. ๖๔๔/

๒๖๒, อง.นวก.อ. ๓/๓/๒๘๗) และด อง.ฉกก. (แปล) ๒๒/๕๕/๕๒๖

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๒ }

๒๓๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๑. เมฆยสตร

ทท าแลว ถาพระผมพระภาคทรงอนญาตขาพระองค ขาพระองคจะกลบไปบ าเพญ

เพยรในปามะมวงนน พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคไดตรสวา “เมฆยะ เมอเธอพดวา ‘จะไปบ าเพญเพยร’ เราจะ

พงวาอะไร เธอจงก าหนดเวลาทสมควร ณ บดนเถด”

ล าดบนน ทานพระเมฆยะลกจากทนงถวายอภวาทพระผมพระภาค ท าประทกษณ

แลวเขาไปยงปามะมวงนน อาศยปามะมวงนนนงพกกลางวนอย ณ โคนไมมะมวง

ตนหนง เมอทานพกอยในปามะมวงนน บาปอกศลวตก ๓ ประการ คอ กามวตก

(ความตรกในทางกาม) พยาบาทวตก(ความตรกในทางพยาบาท) วหงสาวตก

(ความตรกในทางเบยดเบยน) เกดขนโดยมาก

ครงนนแล ทานพระเมฆยะไดมความคดดงนวา “นาอศจรรยจรง ไมเคย

ปรากฏ เราออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยศรทธาแท ๆ แตกระนนกยงถกบาป

อกศลวตก ๓ ประการ คอ กามวตก พยาบาทวตก วหงสาวตกรมเราจตได”

ครงนน ในเวลาเยน ทานพระเมฆยะกออกจากทหลกเรน เขาไปเฝา

พระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส เมอขาพระองค

พกอยในปามะมวงนน บาปอกศลวตก ๓ ประการ คอ กามวตก พยาบาทวตก

วหงสาวตก เกดขนโดยมาก ขาพระองคจงมความคดดงนวา ‘นาอศจรรยจรง ไมเคย

ปรากฏ เราออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตดวยศรทธาแท ๆ แตกระนน กยงถก

บาปอกศลวตก ๓ ประการ คอ กามวตก พยาบาทวตก วหงสาวตกรมเราจตได”

พระผมพระภาคตรสวา “เมฆยะ ธรรม ๕ ประการ ยอมเปนไปเพอความ

แกกลาแหงเจโตวมตตทยงไมแกกลา

ธรรม ๕ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ภกษในธรรมวนยนเปนผมมตรด มสหายด มเพอนด นเปนธรรม

ประการท ๑ ทเปนไปเพอความแกกลาแหงเจโตวมตตทยงไมแกกลา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๓ }

๒๓๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๑. เมฆยสตร

๒. ภกษในธรรมวนยนเปนผมศล ส ารวมดวยการสงวรในปาตโมกข

เพยบพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษแมเลกนอย

สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย นเปนธรรมประการท ๒

ทเปนไปเพอความแกกลาแหงเจโตวมตตทยงไมแกกลา

๓. ภกษในธรรมวนยนเปนผไดกถาเปนเครองขดเกลาอยางยง๑ ทเปน

สปปายะแหงความเปนไปของจต เปนไปเพอความเบอหนายอยางเดยว

เพอคลายก าหนด เพอดบ เพอสงบระงบ เพอรยง เพอตรสร เพอ

นพพาน คอ อปปจฉกถา(เรองความมกนอย) สนตฏฐกถา(เรอง

ความสนโดษ) ปวเวกกถา(เรองความสงด) อสงสคคกถา(เรอง

ความไมคลกคล) วรยารมภกถา(เรองการปรารภความเพยร)

สลกถา(เรองศล) สมาธกถา(เรองสมาธ) ปญญากถา(เรองปญญา)

วมตตกถา(เรองวมตต) วมตตญาณทสสนกถา(เรองความรความ

เหนในวมตต) ตามความปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมล าบาก

นเปนธรรมประการท ๓ ทเปนไปเพอความแกกลาแหงเจโตวมตตท

ยงไมแกกลา

๔. ภกษในธรรมวนยนเปนผปรารภความเพยรเพอละอกศลธรรม เพอ

ใหกศลธรรมเกด มความเขมแขง มความบากบนมนคง ไมทอดธระ

ในกศลธรรมทงหลาย นเปนธรรมประการท ๔ ทเปนไปเพอความ

แกกลาแหงเจโตวมตตทยงไมแกกลา

๕. ภกษในธรรมวนยนเปนผมปญญา คอ ประกอบดวยปญญาเปน

เครองพจารณาเหนทงความเกดและความดบอนเปนอรยะ ช าแรก

กเลสใหถงความสนทกขโดยชอบ นเปนธรรมประการท ๕ ทเปนไป

เพอความแกกลาแหงเจโตวมตตทยงไมแกกลา

เชงอรรถ :

๑ ด อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๙๐/๑๖๐-๑๖๑, อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๖๙/๑๕๒, ข.ม. (แปล) ๒๙/๘๕/๒๕๗-๒๕๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๔ }

๒๓๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๑. เมฆยสตร

เมฆยะ ธรรม ๕ ประการนแล ยอมเปนไปเพอความแกกลาแหงเจโตวมตต

ทยงไมแกกลา

ภกษผมมตรด มสหายด มเพอนด พงหวงไดขอน คอ จกเปนผมศล ส ารวม

ดวยการสงวรในปาตโมกข เพยบพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษ

แมเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย

ภกษผมมตรด มสหายด มเพอนด พงหวงไดขอน คอ จกเปนผไดกถา

เปนเครองขดเกลาอยางยงทเปนสปปายะแหงความเปนไปของจต เปนไปเพอความ

เบอหนายอยางเดยว เพอคลายก าหนด เพอดบ เพอสงบระงบ เพอรยง เพอตรสร

เพอนพพาน คอ อปปจฉกถา สนตฏฐกถา ปวเวกกถา อสงสคคกถา วรยารมภกถา

สลกถา สมาธกถา ปญญากถา วมตตกถา วมตตญาณทสสนกถา ตามความ

ปรารถนา ไดโดยไมยาก ไดโดยไมล าบาก

ภกษผมมตรด มสหายด มเพอนด พงหวงไดขอน คอ จกเปนผปรารภความ

เพยรเพอละอกศลธรรม เพอใหกศลธรรมเกด มความเขมแขง มความบากบนมนคง

ไมทอดธระในกศลธรรมทงหลาย

ภกษผมมตรด มสหายด มเพอนด พงหวงไดขอน คอ จกเปนผมปญญา

คอ ประกอบดวยปญญาเปนเครองพจารณาเหนทงความเกดและความดบอนเปนอรยะ

ช าแรกกเลสใหถงความสนทกขโดยชอบ

เมฆยะ ภกษนนด ารงอยในธรรม ๕ ประการนแลว พงเจรญธรรม ๔ ประการ

ใหยงขนไปอก คอ

๑. พงเจรญอสภะเพอละราคะ

๒. พงเจรญเมตตาเพอละพยาบาท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๕ }

๒๓๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๑. เมฆยสตร

๓. พงเจรญอานาปานสตเพอตดวตก

๔. พงเจรญอนจจสญญาเพอถอนอสมมานะ๑

เมฆยะ อนตตสญญายอมปรากฏแกภกษผไดอนจจสญญา ภกษผไดอนตตสญญา

ยอมบรรลนพพานทถอนอสมมานะไดในปจจบน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๒

วตกทหยาบ๓และวตกทละเอยด๔

เปนไปแลว ท าใจใหฟงซาน

บคคลผมจตสบสน ไมรวตกแหงใจเหลาน

ยอมแลนไปสภพนอยภพใหญ

สวนผทเพยรระวง มสตอยเสมอ

รเทาทนวตกทเกดแกจตเหลาน ยอมส ารวมระวง

บคคลผตรสรแลวเทานน

ยอมละวตกทเปนไปแลวท าใจใหฟงซานไดโดยไมเหลอ

เมฆยสตรท ๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ อสมมานะ หมายถงมานะ ๙ ประการ (อง.นวก.อ. ๓/๑/๒๘๖) และด อง.นวก. (แปล) ๒๓/๑/๔๒๘, ข.ม.

(แปล) ๒๙/๑๗๘/๕๐๘, อภ.สง. (แปล) ๓๔/๑๒๓๙/๓๑๔, อภ.ว. (แปล) ๓๕/๘๓๒/๕๓๖ ประกอบ

๒ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงโทษแหงการไมบรรเทา และอานสงสแหงการบรรเทากามวตก เปนตน (ข.อ.อ.

๓๑/๒๕๒)

๓ วตกทหยาบ หมายถงอกศลวตก ม ๓ คอ กามวตก พยาบาทวตก และวหงสาวตก (ข.อ.อ. ๓๑/๒๕๒)

๔ วตกทละเอยด หมายถงญาตวตก(ความตรกถงญาต) ชนปทวตก(ความตรกถงชนบท) อมราวตก(ความ

ตรกถงเทพเจา) เปนตน (ข.อ.อ. ๓๑/๒๕๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๖ }

๒๓๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๒. อทธตสตร

๒. อทธตสตร

วาดวยภกษผมจตฟงซาน

[๓๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปาสาลวน ซงเปนทางเขากรง

กสนาราของพวกเจามลละ สมยนน ภกษจ านวนมากเปนผฟงซาน ถอตว โลเล

ปากกลา พดพร าเพรอ หลงลมสต ไมมสมปชญญะ มจตไมตงมน มจตกวดแกวง

ไมส ารวมอนทรยอย ณ กระทอมในปา ในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนภกษเหลานน เปนผฟงซาน ถอตว โลเล

ปากกลา พดพร าเพรอ หลงลมสต ไมมสมปชญญะ มจตไมตงมน มจตกวดแกวง

ไมส ารวมอนทรยอย ณ กระทอมในปา

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน๑

ภกษผไมรกษากาย๒ มความเหนผด

ถกถนมทธะ๓ครอบง า ยอมไปสอ านาจมาร๔

เพราะฉะนน ภกษควรรกษาจต๕

มความด ารชอบเปนอารมณ

มงความเหนถกตองเปนส าคญ

รความเกดขนและความเสอมไปของเบญจขนธ

ครอบง าถนมทธะได กสามารถละทคตไดทงหมด

อทธตสตรท ๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ พทธอทานน ทรงเปลงแสดงโทษในการอยดวยความประมาท และอานสงสในการอยดวยความไม

ประมาทตามล าดบ (ข.อ.อ. ๓๒/๒๕๔)

๒ ผไมรกษากาย หมายถงผไมใชสตคมครองปองกนกายวญญาณ ๖ (ข.อ.อ. ๓๒/๒๕๔)

๓ ถนมทธะ หมายถงความทจตหดหและเซองซม (ข.อ.อ. ๓๒/๒๕๔)

๔ มาร หมายถงกเลสมาร เปนตน (ข.อ.อ. ๓๒/๒๕๕)

๕ รกษาจต หมายถงปดกนอนทรยมมนนทรยเปนท ๖ ดวยสตสงวร (ข.อ.อ. ๓๒/๒๕๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๗ }

๒๓๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๓. โคปาลกสตร

๓. โคปาลกสตร

วาดวยนายโคบาล

[๓๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนโกศล พรอมดวยภกษสงฆ

หมใหญ ครงนน พระผมพระภาคเสดจแวะลงขางทาง เขาไป ณ ควงไมตนหนง

แลวประทบนงบนพทธอาสนทปลาดไว ล าดบนน นายโคบาลคนหนง ไดเขาไปเฝา

พระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาคทรง

ชแจงใหนายโคบาลนนเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญ

แกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถา

นายโคบาลนน ครนพระผมพระภาคทรงชแจงใหเหนชด ชวนใจใหอยาก

รบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวย

ธรรมกถาแลว ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระ

ผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆโปรดรบภตตาหารของขาพระองคในวนพรงนเถด

พระพทธเจาขา” พระผมพระภาคทรงรบนมนตดวยพระอาการดษณ นายโคบาลนน

ทราบอาการทพระผมพระภาคทรงรบนมนตแลว จงลกจากทนงถวายอภวาทพระผม

พระภาค ท าประทกษณแลวจากไป

ครนคนนนผานไป นายโคบาลนนสงใหคนจดขาวปายาสมน านอยและเนยใสใหม

อยางเพยงพอไวในนเวศนของตนแลวสงคนไปกราบทลภตกาลวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ ไดเวลาแลว ภตตาหารเสรจแลว พระพทธเจาขา” ขณะนน ในเวลาเชา

พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร เสดจเขาไปยงบานของ

นายโคบาลนนพรอมดวยภกษสงฆ ประทบนงบนพทธอาสนทปลาดไว นายโคบาล

ไดน าขาวปายาสมน านอยและเนยใสใหมประเคนภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน

ใหอมหน าส าราญดวยตนเอง เมอพระผมพระภาคเสวยเสรจ ทรงวางพระหตถแลว

นายโคบาลจงเลอกนง ณ ทสมควรทใดทหนงซงต ากวา พระผมพระภาคทรงชแจง

ใหเขาเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบ

ชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาแลวทรงลกจากพทธอาสนเสดจจากไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๘ }

๒๓๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๔. ยกขปหารสตร

หลงจากพระผมพระภาคเสดจจากไปไมนาน ชายคนหนงไดท ารายนายโคบาล

นนจนเสยชวต ในระหวางเขตบาน

ตอมา ภกษจ านวนมากพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวาย

อภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ ทราบวา นายโคบาลผน าขาวปายาสและเนยใสใหม ประเคนภกษสงฆม

พระพทธเจาเปนประธานใหอมหน าส าราญดวยตนเอง ในวนนนน ไดถกชายคนหนง

ท ารายจนเสยชวตในระหวางเขตบาน พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

จตทตงไวผดพงท าใหไดรบความเสยหาย

ยงกวาความเสยหายทโจรเหนโจร

หรอผจองเวรเหนผจองเวร จะพงท าใหแกกน๑

โคปาลกสตรท ๓ จบ

๔. ยกขปหารสตร

วาดวยยกษตศรษะพระสารบตรเถระ

[๓๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน

เขตกรงราชคฤห สมยนน ทานพระสารบตรและทานพระมหาโมคคลลานะอยท

กโปตกนทราวหาร๒ ในคนเดอนเพญ ทานพระสารบตรปลงผมใหม ๆ นงเขาสมาธ

อยในทแจง

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบทขอ ๔๒ หนา ๓๙ ในเลมน

๒ กโปตกนทราวหาร หมายถงวหารสรางใกลซอกเขาซงเปนทอาศยอยของนกพราบ (ข.อ.อ. ๓๔/๒๖๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๓๙ }

๒๔๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๔. ยกขปหารสตร

ขณะนนมยกษ ๒ ตนเปนสหายกน เดนทางจากทศเหนอไปทางทศใตเพอ

ท ากจทจะตองท าบางอยาง ยกษทงสองนนไดเหนทานพระสารบตรปลงผมใหม ๆ

นงเขาสมาธอยในทแจง ยกษตนหนงไดกลาวกบยกษอกตนหนงวา “สหาย เราคด

อยากตศรษะสมณะรปน” เมอยกษตนนนกลาวอยางน ยกษตนหนงจงกลาวดงนวา

“อยาเลยสหาย ทานอยาท ารายสมณะเลย สมณะรปนนมคณยง มฤทธมาก

มอานภาพมาก”

แมครงท ๒ ยกษตนนนไดกลาวกบยกษตนหนงดงนวา “สหาย เราคดอยากต

ศรษะสมณะรปน”

ยกษตนหนงไดกลาวกบยกษตนนนดงนวา “อยาเลยสหาย ทานอยาท าราย

สมณะเลย สมณะรปนนมคณยง มฤทธมาก มอานภาพมาก”

แมครงท ๓ ยกษตนนนไดกลาวกบยกษตนหนงดงนวา “สหาย เราคดอยากต

ศรษะสมณะรปน”

ยกษตนหนงกไดกลาวกบยกษตนนนดงนวา “อยาเลยสหาย ทานอยาท าราย

สมณะเลย สมณะรปนนมคณยง มฤทธมาก มอานภาพมาก”

ครงนน ยกษนนไมเชอยกษผเปนสหาย จงไดตศรษะทานพระสารบตรเถระ

เปนการตอยางรนแรง การตเชนนน สามารถท าใหชางสง ๗-๘ ศอกจมดนได

หรอสามารถท าลายยอดภเขามหมาใหทลายลงได และทนใดนนเอง ยกษตนนนได

รองวา “โอย รอนเหลอเกน” แลวลมตกไปสมหานรก ณ ทนนเอง

ทานพระมหาโมคคลลานะไดเหนยกษตนนนตศรษะทานพระสารบตร ดวย

ตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย จงเขาไปหาทานพระสารบตรแลวไดกลาวกบทาน

พระสารบตรดงนวา “ทานสารบตร ทานยงสบายดหรอ ยงพอเปนอยไดหรอ ไมม

ทกขอะไรหรอ”

ทานพระสารบตรตอบวา “ทานโมคคลลานะ ผมสบายด พอเปนอยได

เพยงแตเจบทศรษะนดหนอย”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๐ }

๒๔๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๔. ยกขปหารสตร

ทานพระมหาโมคคลลานะกลาววา “นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ ทาน

สารบตร ทานมฤทธมาก มอานภาพมากจรง ยกษตนหนงไดตศรษะทานในทน

เปนการตอยางรนแรง การตเชนนสามารถท าใหชางสง ๗-๘ ศอกจมดนได หรอ

สามารถท าลายยอดภเขามหมาใหทลายลงได แตกระนน ทานกยงกลาวอยางนวา

ทานโมคคลลานะ ผมสบายด พอเปนอยได เพยงแตเจบทศรษะนดหนอย”

ทานพระสารบตรกลาววา “นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ ทานโมคคลลานะ

ทานมฤทธมาก มอานภาพมากจรง เหนแมกระทงยกษ สวนผมขณะน แมแตปศาจ

คลกฝนสกตนกยงไมเหน”

พระผมพระภาคไดทรงสดบเสยงสนทนาเกยวกบเรองนของพระอครสาวก

ทง ๒ รปนนดวยพระโสตทพยอนบรสทธเหนอมนษย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

จตของใครตงมน ไมหวนไหว ดจภเขา

ไมก าหนดในอารมณอนชวนใหก าหนด

ไมขดเคองในอารมณอนชวนใหขดเคอง

ผใด อบรมจตไดอยางน

ทกขจะมาถงผนนแตทไหน๑

ยกขปหารสตรท ๔ จบ

เชงอรรถ :

๑ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๙๑/๓๖๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๑ }

๒๔๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๕. นาคสตร

๕. นาคสตร

วาดวยพญาชางปรนนบตพระพทธเจา

[๓๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ โฆสตาราม เขตกรงโกสมพ สมยนน

พระผมพระภาคประทบอยคลกคลกบพวกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา พระราชา

มหาอ ามาตยของพระราชา พวกเดยรถย สาวกเดยรถย พระผมพระภาคประทบอย

คลกคล ล าบาก ไมผาสก ครงนนแล พระผมพระภาคทรงด ารอยางนวา “เวลาน

เราอยคลกคลกบพวกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา พระราชา มหาอ ามาตย

ของพระราชา พวกเดยรถย สาวกเดยรถย เราอยคลกคล ล าบาก ไมผาสก ทางทด

เราควรปลกตวจากหมอยผเดยว”

ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร

เสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงโกสมพ เสดจกลบจากบณฑบาต หลงจากเสวยพระ

กระยาหารเสรจแลวทรงเกบเสนาสนะ ถอบาตรและจวรดวยพระองคเอง ไมตรส

บอกพระอปฏฐาก ไมตรสบอกภกษสงฆ พระองคเดยว ไมมเพอน เสดจจารกไป

ทางปาปาลไลยกะเสดจจารกไปโดยล าดบจนถงปาปาลไลยกะ ทราบวา พระผม

พระภาคประทบอยทควงไมรง ในราวปารกขตวน เขตปาปาลไลยกะนน

สมยนน พญาชางตวหนงอยคลกคลกบพวกชางพลาย ชางพง ลกชางใหญ

ลกชางเลก กนหญายอดดวน ถกชางเหลานนกนกงไมทตนหกลงมากองไว ไดดม

แตน าขน ๆ เมอพญาชางนนเดนลงหรอขนจากทาน า ชางพงกเดนเสยดสกายไป

พญาชางอยคลกคล ล าบาก ไมผาสก พญาชางนนจงมความคดดงนวา “เวลาน

เราอยคลกคลกบพวกชางพลาย ชางพง ลกชางใหญ ลกชางเลก กนหญายอดดวน

ถกชางเหลานนกนกงไมทเราหกลงมากองไว ไดดมแตน าขน ๆ เมอเราเดนลงหรอ

ขนจากทาน า ชางพงกเดนเสยดสกายไป เราอยคลกคล ล าบาก ไมผาสก ทางทด

เราควรหลกออกจากโขลงไปอยผเดยว”

ครนแลว พญาชางนนกไดหลกออกจากโขลง เดนไปทางเขตปาปาลไลยกะ

ราวปารกขตวน ณ ควงไมรง เขาไปหาพระผมพระภาค ทราบวา พญาชางนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๒ }

๒๔๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๕. นาคสตร

ปรบพนททพระผมพระภาคประทบอยใหปราศจากของเขยวสด และใชงวงตกน าดม

น าใชเขาไปตงไวเพอพระผมพระภาค ณ ทนน

ครงนน พระผมพระภาคเสดจหลกเรนอยในทสงด ทรงด ารอยางนวา

“เมอกอน เราอยคลกคลกบพวกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา พระราชา

มหาอ ามาตยของพระราชา พวกเดยรถย สาวกเดยรถย เราอยคลกคล ล าบาก

ไมผาสก เวลาน เรานนไมคลกคลอยกบพวกภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา

พระราชา มหาอ ามาตยของพระราชา พวกเดยรถย สาวกเดยรถย เราไมคลกคล

จงอยผาสกด”

พญาชางนนไดมความคดอยางนวา “เมอกอน เราอยคลกคลกบพวกชางพลาย

ชางพง ลกชางใหญ ลกชางเลก กนหญายอดดวน สวนกงไมทเราหกลงมากองไว

ชางเหลานนกกนหมด ไดดมแตน าขน ๆ เมอเราเดนลงหรอขนจากทาน า ชางพง

กเดนเสยดสกายไป เราอยคลกคล ล าบาก ไมผาสก เวลาน เรานนไมคลกคลอย

กบพวกชางพลาย ชางพง ลกชางใหญ ลกชางเลก ไมกนหญายอดดวน ไมถกชาง

กนกงไมทเราหกลงมา ไมดมแตน าขน ๆ เมอเราเดนลงหรอขนจากทาน า ชางพง

ไมเดนเสยดสกายไป เราไมคลกคล จงอยผาสกด”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบความสงดพระวรกายของพระองค และ

ทรงทราบความคดของพญาชางนนดวยพระทยแลว จงทรงเปลงอทานนในเวลานนวา

พทธอทาน

จตของพญาชางผมงางามดจงอนรถนน

ยอมเสมอกบจตของพระพทธเจา

เพราะอยผเดยวยนดในปาเหมอนกน๑

นาคสตรท ๕ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๕/๔๖๗/๓๖๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๓ }

๒๔๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๖. ปณโฑลสตร

๖. ปณโฑลสตร

วาดวยพระปณโฑลภารทวาชเถระ

[๓๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระปณโฑลภารทวาชะผถอการ

อยปาเปนวตร ถอการเทยวบณฑบาตเปนวตร ถอการนงหมผาบงสกลเปนวตร

ถอการนงหมไตรจวรเปนวตร มความปรารถนานอย สนโดษ ชอบสงด ไมคลกคล

ดวยหมคณะ ปรารภความเพยร เปนผก าจดกเลส และกลาวถงแตเรองก าจดกเลส

หมนประกอบอธจต นงคบลลงก ตงกายตรงอยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระปณโฑลภารทวาชะผถอการอยปา

เปนวตร ถอการเทยวบณฑบาตเปนวตร ถอการนงหมผาบงสกลเปนวตร ถอการ

นงหมผาไตรจวรเปนวตร มความปรารถนานอย สนโดษ ชอบสงด ไมคลกคลดวย

หมคณะ ปรารภความเพยร เปนผก าจดกเลส และกลาวถงแตเรองก าจดกเลส

หมนประกอบอธจต นงคบลลงก ตงกายตรงอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

การไมกลาวรายผอน การไมเบยดเบยนผอน

ความส ารวมในปาตโมกข

ความเปนผรจกประมาณในอาหาร

การอยในเสนาสนะทสงด

การประกอบความเพยรในอธจต

นคอค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย๑

ปณโฑลสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบทขอ ๑๘๕ หนา ๙๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๔ }

๒๔๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๗. สารปตตสตร

๗. สารปตตสตร

วาดวยพระสารบตรเถระ

[๓๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระสารบตรผมความปรารถนานอย สนโดษ

ชอบสงด ไมคลกคลดวยหมคณะ ปรารภความเพยร หมนประกอบอธจต นงคบลลงก

ตงกายตรง อยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระสารบตรผมความปรารถนานอย

สนโดษ ชอบสงด ไมคลกคลดวยหมคณะ ปรารภความเพยร หมนประกอบอธจต

นงคบลลงก ตงกายตรงอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ผมจตมนคง๑ ไมประมาท เปนมน๒

ศกษาทางแหงความเปนมน๓

ผคงท สงบ มสตทกขณะ

ยอมเปนผไมเศราโศก๔

สารปตตสตรท ๗ จบ

เชงอรรถ :

๑ มจตมนคง ในทนหมายถงประกอบดวยอรหตตผลจตทยอดเยยมกวาจตทงปวง (ข.อ.อ. ๓๗/๒๗๒)

๒ มน ในทนหมายถงพระขณาสพทประกอบดวยอรหตตผลญาณทเรยกวา โมนะ (ข.อ.อ. ๓๗/๒๗๒)

๓ ทางแหงความเปนมน หมายถงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ (ข.อ.อ. ๓๗/๒๗๒)

๔ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๖๘/๓๒๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๕ }

๒๔๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๘. สนทรสตร

๘. สนทรสตร

วาดวยนางสนทรปรพาชกา

[๓๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคทรงเปนผทมหาชนสกการะ

เคารพ นบถอ บชา นอบนอม ทรงไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจย-

เภสชบรขาร แมภกษสงฆกเปนผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม

ไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร สวนพวกอญเดยรถย

ปรพาชกเปนผทมหาชนไมสกการะ ไมเคารพ ไมนบถอ ไมบชา ไมนอบนอม

ไมไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร

ครงนน พวกอญเดยรถยปรพาชกทนเหนสกการะเกดขนแกพระผมพระภาค

และภกษสงฆไมได จงพากนไปหานางสนทรปรพาชกาถงทอย ไดกลาวกบนางสนทร

ปรพาชกาดงนวา “นองหญง เธอสามารถจะท าประโยชนแกพวกญาตไดไหม”

นางถามวา “ทานเจาขา จะใหดฉนท าอะไร ดฉนสามารถท าได เพอประโยชนแก

พวกญาต แมชวตดฉนกสละใหได”

พวกอญเดยรถยปรพาชกจงกลาววา “ดละ นองหญง ถาอยางนน เธอจง

ไปพระเชตวนเนอง ๆ” นางสนทรปรพาชการบค าของอญเดยรถยปรพาชกแลวไป

พระเชตวนเนอง ๆ

เมอพวกอญเดยรถยปรพาชกเหลานนรวา คนจ านวนมากเหนนางสนทร

ปรพาชกาไปพระเชตวนเนอง ๆ จงไดจางนกเลงใหฆานาง แลวหมกไวในครอบ

พระเชตวนนนเอง จากนนไดพากนเขาไปเฝาพระเจาปเสนทโกศลถงทประทบ

ไดกราบทลพระเจาปเสนทโกศลดงนวา “ขอเดชะ มหาบพตร อาตมภาพทงหลาย

ไมเหนนางสนทรปรพาชกาเลย”

พระเจาปเสนทโกศลตรสถามวา “พระคณเจาทงหลายสงสยทไหนเลา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๖ }

๒๔๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๘. สนทรสตร

พวกอญเดยรถยปรพาชกทลตอบวา “ทพระเชตวน มหาบพตร”

พระเจาปเสนทโกศลรบสงวา “ถาอยางนน พระคณเจาทงหลายจงคนพระเชตวน

ดเถด”

ล าดบนน อญเดยรถยปรพาชกเหลานนจงคนพระเชตวนแลวขดศพนาง

สนทรปรพาชกาตามทตนสงใหหมกไวขนจากค ยกขนเตยงแลวใหหามเขาไปยง

กรงสาวตถ เดนจากถนนนไปถนนโนน จากตรอกนไปตรอกโนน พรอมกบให

คนทงหลายโพนทนาวา

“ทานทงหลาย เชญดการกระท าของพวกพระสมณะเชอสายศากยบตรเถด

พระสมณะเชอสายศากยบตรเหลานไมมยางอาย ทศล มธรรมเลวทราม กลาวเทจ

ไมประพฤตพรหมจรรย ความจรง พระเหลานถงจะปฏญญาวา เปนผประพฤตธรรม

ประพฤตสงบ ประพฤตพรหมจรรย กลาวค าจรง มศล มกลยาณธรรม แตพระ

เหลานไมมความเปนสมณะ ไมมความเปนพรหม๑ ความเปนสมณะของพระเหลาน

เสอมสนไปแลว ความเปนพรหมของพระเหลานเสอมสนไปแลว ความเปนสมณะ

ของพระเหลานจะมแตทไหน ความเปนพรหมของพระเหลานจะมแตทไหน พระ

เหลานปราศจากความเปนสมณะ พระเหลานปราศจากความเปนพรหมแลว ท าไม

เปนชายจงขมขนผหญงแลวฆาเสยเลา”

สมยนน คนทงหลายในกรงสาวตถเหนภกษทงหลายแลวดา บรภาษ เกรยวกราด

เบยดเบยนดวยวาจาหยาบคายทไมใชของสตบรษวา “พระสมณะเชอสายศากยบตร

เหลาน ไมมยางอาย ทศล มธรรมเลวทราม กลาวเทจ ไมประพฤตพรหมจรรย

ความจรง พระเหลานถงจะปฏญญาวา เปนผประพฤตธรรม ประพฤตสงบ ประพฤต

พรหมจรรย กลาวค าจรง มศล มกลยาณธรรม แตพระเหลานกไมมความเปน

สมณะ ไมมความเปนพรหม ความเปนสมณะของพระเหลานเสอมสนไปแลว

ความเปนพรหมของพระเหลานเสอมสนไปแลว ความเปนสมณะของพระเหลาน

เชงอรรถ :

๑ ความเปนพรหม ในทนหมายถงความเปนผประเสรฐ ความเปนผมบาปอนลอยแลว (ข.อ.อ.๓๘/๒๗๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๗ }

๒๔๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๘. สนทรสตร

จะมแตทไหน ความเปนพรหมของพระเหลานจะมแตทไหน พระเหลานปราศจาก

ความเปนสมณะ พระเหลานปราศจากความเปนพรหมแลว ท าไม เปนชายจงขมขน

ผหญงแลวฆาเสยเลา”

ครงนน ในเวลาเชา ภกษจ านวนมากครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวรเขาไป

บณฑบาตยงกรงสาวตถ กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว เขาไป

เฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขณะน คนทงหลายในกรงสาวตถ

เหนภกษทงหลายแลวดา บรภาษ เกรยวกราด เบยดเบยนดวยวาจาหยาบคาย

ทไมใชของสตบรษวา ‘พระสมณะเชอสายศากยบตรเหลานไมมยางอาย ทศล

มธรรมเลวทราม กลาวเทจ ไมประพฤตพรหมจรรย ความจรง พระเหลานถงจะ

ปฏญญาวา เปนผประพฤตธรรม ประพฤตสงบ ประพฤตพรหมจรรย กลาวค าจรง

มศล มกลยาณธรรม แตพระเหลานกไมมความเปนสมณะ ไมมความเปนพรหม

ความเปนสมณะของพระเหลานเสอมสนไปแลว ความเปนพรหมของพระเหลานเสอม

สนไปแลว ความเปนสมณะของพระเหลานจะมแตทไหน ความเปนพรหมของพระ

เหลานจะมแตทไหน พระเหลานปราศจากความเปนสมณะ พระเหลานปราศจาก

ความเปนพรหมแลว ท าไม เปนชายจงขมขนผหญงแลวฆาเสยเลา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย เสยง(โจษ)นนจกมไมนาน จกม

เพยง ๗ วนเทานน ครนพน ๗ วนกจกหายไป ภกษทงหลาย เธอทงหลาย

จงกลาวตอบกบคนทงหลายทเหนภกษแลวดา บรภาษ เกรยวกราด เบยดเบยน

ดวยวาจาหยาบคายทไมใชของสตบรษ ดวยคาถานวา

คนทชอบกลาวค าไมจรง

หรอคนทท าความชวแลวกลาววา

“ฉนไมไดท า” ตางกตกนรก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๘ }

๒๔๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๘. สนทรสตร

คน ๒ จ าพวกนน ตางกมกรรมชว

ตายไปแลว มคตเทาเทยมกนในโลกหนา๑

ล าดบนน ภกษทงหลายเรยนคาถานในส านกพระผมพระภาคแลวกลาวตอบ

คนทงหลายทเหนภกษแลวดา บรภาษ เกรยวกราด เบยดเบยนดวยวาจาหยาบคาย

ทไมใชของสตบรษ ดวยคาถานวา

คนทชอบกลาวค าไมจรง

หรอคนทท าความชวแลวกลาววา

‘ฉนไมไดท า’ ตางกตกนรก

คน ๒ จ าพวกนน ตางกมกรรมชว

ตายไปแลวมคตเทาเทยมกนในโลกหนา

คนทงหลายไดมความคดอยางนวา “พระสมณะเชอสายศากยบตรเหลาน คงไม

ไดท าความผด พระสมณะเชอสายศากยบตรเหลานคงไมไดท าบาป พระสมณะเชอสาย

ศากยบตรจงกลาวสบถเชนนน” เสยง(โจษ)นนไดมอยไมนาน เสยง(โจษ)ไดมอย

เพยง ๗ วนเทานน ครนพน ๗ วนกหายไป

ตอมา ภกษจ านวนมากพากนเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวาย

อภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา

“ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ พระผมพระภาคตรส

พระด ารสนไววา ‘ภกษทงหลาย เสยง(โจษ)นนจกมไมนาน จกมเพยง ๗ วนเทานน

ครนพน ๗ วนกจกหายไป เสยง(โจษ)นนกหายไป พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบท ขอ ๓๐๖ หนา ๑๒๘, อตวตตกะ ขอ ๔๘ หนา ๓๙๙, สตตนบาต ขอ ๖๖๗ หนา ๖๕๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๔๙ }

๒๕๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๙. อปเสนสตร

พทธอทาน

คนทงหลายผไมส ารวม ชอบกลาวทมแทงผอนดวยวาจา

เหมอนทหารขาศกทมแทงชางทออกศกดวยลกศร ฉะนน

ภกษผมจตไมคดประทษราย ฟงค าหยาบคาย

ทคนพาลกลาวแลว พงอดกลนไวได

สนทรสตรท ๘ จบ

๙. อปเสนสตร

วาดวยพระอปเสนวงคนตบตร

[๓๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน

เขตกรงราชคฤห ครงนน ทานพระอปเสนวงคนตบตร หลกเรนอยในทสงด

เกดความคดค านงอยางนวา “เปนลาภของเราหนอ เราไดดแลวหนอ ทเรามพระผม

พระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาเปนศาสดา เราออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

ในพระธรรมวนยทพระผมพระภาคตรสไวดแลว เรามเพอนพรหมจารลวนแตมศล

มกลยาณธรรม เราบ าเพญศลใหบรบรณแลว เรามจตตงมนดแลว มอารมณ

เปนหนง เปนพระอรหนตขณาสพ เปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก ชวตของเรา

ชอวามความเจรญ ความตายของเรากชอวาเปนความตายด”

ล าดบนน พระผมพระภาคไดทรงทราบความคดค านงของทานพระอปเสน-

วงคนตบตรดวยพระทยแลว จงทรงเปลงอทานนในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๐ }

๒๕๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

๑๐. สารปตตอปสมสตร

พทธอทาน

บคคลผทด ารงชวตอยโดยไมเดอดรอน

ในเวลาจวนจะตายกไมเศราโศก

ชอวาพบนพพานแลว เปนปราชญ

แมจะอยทามกลางคนทเศราโศก กไมเศราโศก

ภกษผตดภวตณหา๑ไดเดดขาด

มจตสงบ มชาตสงสาร๒สนแลว

เธอยอมไมมภพใหม

อปเสนสตรท ๙ จบ

๑๐. สารปตตอปสมสตร

วาดวยการระงบกเลสของพระสารบตรเถระ

[๔๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระสารบตรนงคบลลงก ตงกายตรง

พจารณาถงการระงบกเลสลงไดหมดสนของตน อยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระสารบตรผก าลงนงคบลลงก

ตงกายตรง พจารณาถงการระงบกเลสไดหมดสนของตนอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ ภวตณหา หมายถงความก าหนดแหงจตทสหรคตดวยภวทฏฐ (อภ.ว. (แปล) ๓๕/๙๑๖/๕๗๓)

๒ ชาตสงสาร ในทนหมายถงความเกด (ข.อ.อ. ๓๙/๒๘๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๑ }

๒๕๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๔. เมฆยวรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

พทธอทาน

ภกษผมจตสงบและระงบกเลสได

ตดตณหาทน าไปสภพได

มชาตสงสารสนแลว

ชอวาเปนผพนแลวจากเครองผกแหงมาร

สารปตตอปสมสตรท ๑๐ จบ

เมฆยวรรคท ๔ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. เมฆยสตร ๒. อทธตสตร

๓. โคปาลกสตร ๔. ยกขปหารสตร

๕. นาคสตร ๖. ปณโฑลสตร

๗. สารปตตสตร ๘. สนทรสตร

๙. อปเสนสตร ๑๐. สารปตตอปสมสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๒ }

๒๕๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๑. ปยตรสตร

๕. โสณเถรวรรค

หมวดวาดวยพระโสณเถระ

๑. ปยตรสตร๑

วาดวยการไมมผอนเปนทรกยงกวาตน

[๔๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระเจาปเสนทโกศลกบพระนางมลลกาเทว

ประทบอยทปราสาทอนประเสรฐชนบน ขณะนน พระเจาปเสนทโกศลตรสกบพระนาง

มลลกาเทวดงนวา “มลลกา ใครอนซงเปนทรกยงกวาตนของเธอมบางไหม”

พระนางมลลกาเทวไดทลสนองวา “ขอเดชะใตฝาละอองธลพระบาท ใครอน

ซงเปนทรกยงกวาตนของหมอนฉนไมมเลย และใครอนซงเปนทรกยงกวาตนของ

พระองคมอยหรอ”

พระเจาปเสนทโกศลตรสวา “มลลกา ใครอนซงเปนทรกยงกวาตนของเรา

ไมมเลย”

ตอมา พระเจาปเสนทโกศลเสดจลงจากปราสาท เขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ถวายอภวาทแลวประทบนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาค

ดงนวา

“ขาแตพระองคผเจรญ วนน ขาพระองคกบพระนางมลลกาเทวอยทปราสาท

อนประเสรฐชนบน ไดพดกบพระนางมลลกาเทวดงนวา ‘มลลกา ใครอนซงเปน

ทรกยงกวาตนของเธอมบางไหม’ เมอขาพระองคถามแลวอยางน พระนางมลลกา-

เทวไดตอบขาพระองคดงนวา ‘ขอเดชะใตฝาละอองธลพระบาท ใครอนซงเปนทรก

เชงอรรถ :

๑ ส .ส . (แปล) ๑๕/๑๑๙/๑๓๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๓ }

๒๕๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๒. อปปายกสตร

ยงกวาตนของหมอนฉนไมม และใครอนซงเปนทรกยงกวาตนของพระองคมอยหรอ’

ขาแตพระองคผเจรญ เมอพระนางมลลกาเทวกลาวอยางนขาพระองคไดพดกบ

พระนางมลลกาเทว ดงนวา ‘มลลกา ใครอนซงเปนทรกยงกวาตนของเราไมมเลย”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

บคคลตงใจคนหาทวทกทศ

กไมพบใครซงเปนทรกยงวาตนในทไหน ๆ เลย

สตวทงหลายเหลาอนกรกตนมากเชนนนเหมอนกน

เพราะฉะนน ผรกตนจงไมควรเบยดเบยนผอน

ปยตรสตรท ๑ จบ

๒. อปปายกสตร

วาดวยพระมารดาพระโพธสตวมอายนอย

[๔๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน เปนเวลาเยน ทานพระอานนทออกจากท

หลกเรนแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร

ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรยจรง ไมเคย

ปรากฏ พระมารดาของพระผมพระภาคมพระชนมายนอย เมอพระผมพระภาค

ประสตได ๗ วน พระมารดาของพระผมพระภาคกเสดจสวรรคตไปเกดยงหมเทพ

ชนดสต”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๔ }

๒๕๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๓. สปปพทธกฏฐสตร

พระผมพระภาคตรสวา “จรงอยางนน อานนท จรงอยางนน อานนท มารดา

พระโพธสตวมอายนอย เมอพระโพธสตวประสตได ๗ วน มารดากสวรรคตไปเกด

ยงหมเทพชนดสต”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

สตวเหลาใดเหลาหนง ไมวาจะเปนผทเกดแลว

จะเกดตอไป หรอก าลงเกดกตาม

สตวเหลานนทงหมดจกตองละทงรางกายไป

คนฉลาดรความเสอมไปของสตวทงหมดนนแลว

ควรเปนผประกอบความเพยร๑ ประพฤตพรหมจรรย๒

อปปายกสตรท ๒ จบ

๓. สปปพทธกฏฐสตร

วาดวยชายโรคเรอนชอสปปพทธะ

[๔๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน

เขตกรงราชคฤห สมยนน ชายคนหนงชอสปปพทธะ เปนโรคเรอน ยากจน ก าพรา

ยากไร วนหนง พระผมพระภาคมบรษทหมใหญแวดลอมประทบนงแสดงธรรมอย

ชายโรคเรอนชอสปปพทธะไดเหนหมมหาชนนนนงประชมกนแตทไกล ไดมความคด

ดงนวา “ชนทงหลายก าลงแจกของเคยวหรอของบรโภค ในทนเปนแน ทางทดเรา

ควรเขาไปยงหมมหาชนนน พงไดของเคยวหรอของบรโภคในทนบาง”

เชงอรรถ :

๑ ประกอบความเพยร หมายถงบ าเพญวปสสนา (ข.อ.อ. ๔๒/๒๙๘)

๒ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๒๒๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๕ }

๒๕๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๓. สปปพทธกฏฐสตร

ล าดบนน ชายโรคเรอนชอสปปพทธะไดเขาไปยงหมมหาชนนน ไดเหนพระผม

พระภาคมบรษทหมใหญแวดลอมประทบนงแสดงธรรมอย จงมความคดดงนวา

“ชนทงหลายคงไมแจกของเคยวหรอของบรโภคในทน พระสมณโคดมนแสดงธรรม

ในบรษท ทางทดเราควรฟงธรรมบาง” จงนงลง ณ ทสมควรในทนน ดวยตงใจวา

“เราจกฟงธรรม”

ขณะนน พระผมพระภาคทรงมนสการก าหนดจตของบรษททกหมเหลาดวย

พระทยวา ในบรษทน ใครหนอแลควรรแจงธรรม พระผมพระภาคทอดพระเนตร

เหนชายโรคเรอนชอสปปพทธะนงอยในบรษทนน จงทรงพระด ารดงนวา “ในบรษทน

ชายคนนแลควรรแจงธรรม” พระองคทรงปรารภชายโรคเรอนชอสปปพทธะ จงตรส

อนปพพกถา คอ ทรงประกาศ

๑. ทานกถา (เรองทาน)

๒. สลกถา (เรองศล)

๓. สคคกถา (เรองสวรรค)

๔. กามาทนวกถา (เรองโทษ ความต าทราม ความเศราหมองแหงกาม)๑

๕. เนกขมมานสงสกถา (เรองอานสงสแหงการออกจากกาม)

เมอทรงทราบวาชายโรคเรอนชอสปปพทธะมจตควรบรรลธรรม สงบ ออน

ปราศจากนวรณ เบกบาน ผองใส จงทรงประกาศสามกกงสกเทศนา๒ของพระ-

พทธเจาทงหลาย คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค ธรรมจกษอนไรธล ปราศจากมลทน

ไดเกดแกชายโรคเรอนชอสปปพทธะ ณ ทนงนนนนเองวา ‘สงใดสงหนงมความ

เกดขนเปนธรรมดา สงนนทงปวงลวนมความดบไปเปนธรรมดา’ เปรยบเหมอนผา

ขาวสะอาดปราศจากมลทน ควรรบน ายอมไดเปนอยางด

เชงอรรถ :

๑ แปลจากค าวา กามาน อาทนว โอการ สงกเลส (ข.อ. ๒๕/๔๓/๑๖๐)

๒ สามกกงสกเทศนา หมายถงพระธรรมเทศนาทพระพทธองคทรงยกขนแสดงเอง โดยไมมผทลอาราธนา

หรอทลถาม พระธรรมเทศนานน คอ อรยสจ ๔ ประการ (ข.อ.อ. ๔๓/๓๐๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๖ }

๒๕๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๓. สปปพทธกฏฐสตร

ครงนนแล ชายโรคเรอนชอสปปพทธะไดเหนธรรม บรรลธรรม รธรรม

หยงลงสธรรม ขามพนความสงสย๑ ปราศจากความเคลอบแคลง ถงความ

แกลวกลา ปราศจากความมผอนเปนปจจย๒ ในศาสนาของพระศาสดา ลกจาก

ทนงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร

ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา

“ขาแตพระองคผเจรญ ภาษตของพระองคชดเจนไพเราะยงนก ขาแตพระองค

ผเจรญ ภาษตของพระองคชดเจนไพเราะยงนก พระผมพระภาคทรงประกาศธรรม

แจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคลหงายของทคว า เปดของทปด

บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมด โดยตงใจวา ‘คนมตาด จกเหน

รปได’ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาคพรอมทงพระธรรมและพระสงฆเปนสรณะ

ขอพระผมพระภาคจงทรงจ าขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะ ตงแตวนนเปนตนไป

จนตลอดชวต”

เมอชายโรคเรอนชอสปปพทธะไดฟงพระด ารสทพระผมพระภาคทรงชแจงให

เหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจ

ใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาแลวกชนชมยนดพระภาษตทพระผมพระภาคตรสแลว

จงลกจากทนง ถวายอภวาทแลวลกขนท าประทกษณจากไป ทนใดนนเอง

โคแมลกออนไดขวดชายโรคเรอนชอสปปพทธะผจากไปไมนานจนลมลงเสยชวต

ล าดบนน ภกษจ านวนมากเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาท

แลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ

ชายโรคเรอนชอสปปพทธะผไดฟงพระด ารสทพระองคทรงชแจงใหเหนชด ชวนใจ

เชงอรรถ :

๑ ความสงสย หมายถงวจกจฉา ๘ ประการ เปนองคธรรมในสงโยชน ๑๐ ประการ ดรายละเอยดใน อภ.สง.

(แปล) ๓๔/๑๐๐๘/๒๖๑, และวจกจฉา ๑๖ ประการ ดรายละเอยดใน ม.ม. (แปล) ๑๒/๑๘/๑๙, ส .น.

๑๖/๒๐/๒๗

๒ ปราศจากความมผอนเปนปจจย ในทนหมายถงไมตองเชอผอนหรอไมตองอาศยผอนสนบสนนใหเชอ

เพราะเหนประจกษชดดวยตนเอง (ท.ส.อ. ๑/๒๙๙/๒๕๐, อง.ฉกก.อ. ๓/๑๖/๑๐๖, ข.อ.อ. ๔๓/๓๐๖,

อง.ฉกก.ฏกา ๓/๑๖/๑๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๗ }

๒๕๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๓. สปปพทธกฏฐสตร

ใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง

ดวยธรรมกถา เขาเสยชวตแลว คตของเขาเปนอยางไร สมปรายภพของเขาเปน

อยางไร พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย ชายโรคเรอนชอสปปพทธะเปน

บณฑต ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม และไมเบยดเบยนเราใหล าบาก เพราะธรรม

เปนเหต ชายโรคเรอนชอสปปพทธะ เปนโสดาบน เพราะสงโยชน ๓ ประการสนไป

ไมมทางตกต า มความแนนอนทจะส าเรจสมโพธ๑ในวนขางหนา”

เมอพระผมพระภาคตรสอยางน ภกษรปหนงไดกราบทลพระผมพระภาค

ดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ อะไรหนอแลเปนเหต อะไรเปนปจจยทท าใหชายชอ

สปปพทธะ เปนโรคเรอน ยากจน ก าพรา ยากไร พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย ชาตกอน ชายโรคเรอนชอสปปพทธะ

เปนบตรเศรษฐในกรงราชคฤหนเอง เขาออกไปยงสวนสาธารณะ ไดเหนพระปจเจก-

พทธะนามวาตครสข ก าลงเดนบณฑบาตในพระนคร เขาครนเหนแลว จงไดมความ

คดอยางนวา ‘ใครน เปนโรคเรอนหมผาสกปรกเทยวไป’ แลวถมน าลายเดนแซงไป

ทางดานซาย เพราะผลแหงกรรมนน เขาไหมอยในนรกหลาย ๑๐๐ หลาย ๑,๐๐๐

หลาย ๑๐๐,๐๐๐ ป เพราะเศษแหงวบากกรรมนนยงเหลออย เขาจงเกดเปนชาย

โรคเรอน ยากจน ก าพรา ยากไรในกรงราชคฤหนเอง เขาอาศยธรรมวนยทตถาคต

ประกาศไวแลว ยดมน ศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา เขาครนไดอาศยธรรมวนยท

ตถาคตประกาศไวแลวยดมนศรทธา ศล สตะ จาคะ ปญญา หลงจากตายแลว

เขาจงไปเกดในสคตโลกสวรรค เขาถงความเปนผอยรวมกบเทวดาชนดาวดงส และ

รงโรจนเหนอกวาเทวดาเหลาอน ในชนดาวดงสนน ดวยวรรณะและยศ๒”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ สมโพธ ในทนหมายถงมรรค ๓ เบองสง คอ สกทาคามมรรค อนาคามมรรค และอรหตตมรรค (ท.ส.อ.

๑/๓๗๓/๒๘๑, อง.ตก.อ. ๒/๘๗/๒๔๒, ข.อ.อ. ๔๓/๓๑๐, อง.ตก.ฏกา ๒/๘๗/๒๓๕)

๒ ในทน วรรณะ หมายถงรปสมบต ยศ หมายถงบรวาร (ข.อ.อ.๔๓/๓๑๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๘ }

๒๕๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๔. กมารกสตร

พทธอทาน

บณฑตในโลกน เมอยงมความบากบนอย

ควรละเวนบาปทกอยาง

เหมอนคนตาดละเวนทางขรขระ ฉะนน

สปปพทธกฏฐสตรท ๓ จบ

๔. กมารกสตร

วาดวยเดกจบปลา

[๔๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน เดกจ านวนมากจบปลาอยในระหวาง

กรงสาวตถกบพระเชตวน

ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสกถอบาตรและจวร

เสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ ไดทอดพระเนตรเหนเดกจ านวนมากจบปลาอย

ในระหวางกรงสาวตถกบพระเชตวนนน จงเสดจเขาไปหาเดกเหลานนแลวไดตรส

ถามดงนวา “พอหนทงหลาย เธอทงหลายกลวความทกข ความทกขไมเปนทรก

ของเธอทงหลายมใชหรอ”

เดกทงหลายทลตอบวา “อยางนน พระพทธเจาขา ขาพระองคทงหลายกลว

ความทกข ความทกขไมเปนทรกของขาพระองคทงหลาย”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๕๙ }

๒๖๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๕. อโปสถสตร

พทธอทาน

ถาเธอทงหลายกลวความทกข

ถาความทกขไมเปนทรกของเธอทงหลาย

กอยาไดท าบาปกรรมในทแจง๑หรอบาปกรรมในทลบ๒

เพราะถาเธอทงหลายจกท า หรอก าลงท าบาปกรรมอย

ถงจะเหาะหนไป เธอยอมไมพนจากความทกขไปได

กมารกสตรท ๔ จบ

๕. อโปสถสตร๓

วาดวยอโบสถกรรม

[๔๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปพพาราม ปราสาทของนางวสาขา-

มคารมาตา เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคมภกษสงฆแวดลอมประทบ

นงในวนอโบสถวนหนง

ครงนน เมอราตรผานไปแลว๔ ปฐมยามผานไปแลว ทานพระอานนทลกจาก

อาสนะหมอตตราสงคเฉวยงบา ประนมมอไปทางพระผมพระภาค ไดกราบทล

ดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ราตรผานไปแลว ปฐมยามผานไปแลว ภกษสงฆ

นงรออยนานแลว ขอพระผมพระภาคทรงโปรดยกพระปาตโมกขขนแสดงแกภกษ

ทงหลายเถด พระพทธเจาขา”

เชงอรรถ :

๑ บาปกรรมในทแจง หมายถงกรรมชวทางกาย และทางวาจา (ข.อ.อ. ๔๔/๓๑๕)

๒ บาปกรรมในทลบ หมายถงกรรมชวทางใจ (ข.อ.อ. ๔๔/๓๑๕)

๓ ว.จ. (แปล) ๗/๓๘๓-๓๘๕/๒๘๓-๒๘๕, อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๒๐/๒๕๒-๒๖๕, อภ.ก. ๓๗/๓๔๖/๑๘๘

๔ ดเชงอรรถท ๔ หนา ๖ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๐ }

๒๖๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๕. อโปสถสตร

เมอทานพระอานนทกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคทรงนง๑

แมครงท ๒ เมอราตรผานไปแลว มชฌมยามผานไปแลว ทานพระอานนท

ลกจากอาสนะหมอตตราสงคเฉวยงบา ประนมมอไปทางพระผมพระภาค ไดกราบทล

ดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ราตรผานไปแลว มชฌมยามผานไปแลว ภกษสงฆ

นงรออยนานแลว ขอพระผมพระภาคทรงโปรดยกพระปาตโมกขขนแสดงแกภกษ

ทงหลายเถด พระพทธเจาขา”

แมครงท ๒ พระผมพระภาคกทรงนง

แมครง ๓ เมอราตรผานไปแลว ปจฉมยามผานไปแลว ยามรงอรณเรม

สวาง ทานพระอานนทลกจากอาสนะหมอตตราสงคเฉวยงบา ประนมมอไปทาง

พระผมพระภาคไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ราตรผานไปแลว

ปจฉมยามผานไปแลว ยามรงอรณเรมสวาง ภกษสงฆนงรออยนานแลว ขอพระผม

พระภาคทรงโปรดยกพระปาตโมกขขนแสดงแกภกษทงหลายเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “อานนท บรษทไมบรสทธ”

ล าดบนน ทานพระมหาโมคคลลานะไดมความคดดงนวา “พระผมพระภาค

ตรสอยางนวา ‘บรษทไมบรสทธ’ ทรงหมายถงใครกน” จงก าหนดจตของภกษสงฆ

ดวยจต(ของตน) ไดเหนบคคลผทศล มธรรมเลวทราม ไมสะอาด มความประพฤต

ทนารงเกยจ มการงานปกปด ไมใชสมณะ แตปฏญญาวาเปนสมณะ ไมใชพรหมจาร

แตปฏญญาวาเปนพรหมจาร เนาภายใน ชมดวยราคะ เปนเหมอนหยากเยอ

นงอยในทามกลางภกษสงฆนน ครนเหนแลวจงลกจากอาสนะเขาไปหาบคคลนนแลว

กลาววา “ทานจงลกขน พระผมพระภาคทรงเหนทานแลว ทานไมมสงวาส๒กบ

ภกษทงหลาย”

เชงอรรถ :

๑ เหตททรงนง กดวยพระประสงคจะอนเคราะหภกษผทศลทมอยในบรษท เพราะหากพระองคทรงยกปาตโมกข

ขนแสดง ศรษะของภกษผทศลนนกจะแตก ๗ เสยง พระองคจงทรงนงเสย (อง.อฏฐก.อ. ๓/๒๐/๒๔๕)

๒ สงวาส ในทนหมายถงกรรมทท ารวมกน อทเทสทสวดรวมกน ความมสกขาเสมอกน (ว.มหา.(แปล)

๑/๕๕/๔๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๑ }

๒๖๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๕. อโปสถสตร

เมอทานพระมหาโมคคลลานะกลาวอยางนแลว บคคลนนกยงนงอย

แมครงท ๒ ทานพระมหาโมคคลลานะกไดกลาวกบบคคลนนวา “ทานจง

ลกขน พระผมพระภาคทรงเหนทานแลว ทานไมมสงวาสกบภกษทงหลาย”

แมครงท ๒ บคคลนนกยงนงอย

แมครงท ๓ ทานพระมหาโมคคลลานะกไดกลาวกบบคคลนนวา “ทานจง

ลกขน พระผมพระภาคทรงเหนทานแลว ทานไมมสงวาสกบภกษทงหลาย”

แมครงท ๓ บคคลนนกยงนงอย

ครนแลว ทานพระมหาโมคคลลานะจงจบแขนเขาฉดใหออกไปนอกซมประต

ใสกลอนแลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดกราบทลพระผมพระภาค

ดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคใหบคคลนนออกไปพนแลว บรษท

บรสทธแลว ขอพระผมพระภาคทรงโปรดยกพระปาตโมกขขนแสดงแกภกษ

ทงหลายเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “โมคคลลานะ นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ

โมฆบรษนดออย จนตองฉดแขนไลออกไป”

ครงนน พระผมพระภาครบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย

ตงแตบดนไป เราจกไมท าอโบสถ จกไมยกปาตโมกขขนแสดง ตงแตบดนไป

เธอทงหลายนนแลพงท าอโบสถ ยกปาตโมกขขนแสดงเถด ภกษทงหลาย เปนไป

ไมไดทตถาคตจะท าอโบสถ จะยกปาตโมกขขนแสดงในเมอบรษทไมบรสทธ๑

ภกษทงหลาย ในมหาสมทรมสงทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ๘ ประการ

ทพวกอสรพบเหนแลวตางพากนยนดในมหาสมทร

สงทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ๘ ประการ คอ

๑. มหาสมทรต าไปโดยล าดบ ลาดไปโดยล าดบ ลกลงไปโดยล าดบ

ไมลกชนดงไปทนท ภกษทงหลาย การทมหาสมทรต าไปโดยล าดบ

เชงอรรถ :

๑ ด อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๒๐/๒๕๔ ประกอบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๒ }

๒๖๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๕. อโปสถสตร

ลาดไปโดยล าดบ ลกลงไปโดยล าดบ ไมลกชนดงไปทนท นเปนสง

ทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๑ ในมหาสมทรทพวกอสร

พบเหนแลวตางพากนยนดในมหาสมทร

๒. มหาสมทรมปกตคงท ไมลนฝง ภกษทงหลาย การทมหาสมทรม

ปกตคงท ไมลนฝง นเปนสงทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการ

ท ๒ ในมหาสมทรทพวกอสรพบเหนแลวตางพากนยนดในมหาสมทร

๓. มหาสมทรไมอยรวมกบซากศพ ยอมซดซากศพขนฝงจนถงบนบกทนท

ภกษทงหลาย ทมหาสมทรไมอยรวมกบซากศพ ยอมซดซากศพ

ขนฝงจนถงบนบกทนท นเปนสงทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ

ประการท ๓ ในมหาสมทรทพวกอสรพบเหนแลวตางพากนยนด

ในมหาสมทร

๔. มหานททกสาย คอ คงคา ยมนา อจรวด สรภ มห ไหลลงส

มหาสมทรแลว ยอมละชอและโคตรเดมของตน รวมเรยกวา

‘มหาสมทร’ ทงสน ภกษทงหลาย การทมหานททกสาย คอ คงคา

ยมนา อจรวด สรภ มห ไหลลงสมหาสมทรแลว ยอมละชอและ

โคตรเดมของตน รวมเรยกวา ‘มหาสมทร’ ทงสน นเปนสงทนา

อศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๔ ในมหาสมทรทพวกอสรพบ

เหนแลวตางพากนยนดในมหาสมทร

๕. แมน าสายใดสายหนงในโลก ทไหลรวมลงสมหาสมทร และสายฝน

ตกลงจากฟากฟากไมท าใหมหาสมทรพรองหรอเตมได ภกษทงหลาย

การทแมน าสายใดสายหนงในโลกทไหลรวมลงสมหาสมทร และ

สายฝนตกลงจากฟากฟา กไมท าใหมหาสมทรพรองหรอเตมได

นเปนสงทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๕ ในมหาสมทร

ทพวกอสรพบเหนแลวตางพากนยนดในมหาสมทร

๖. มหาสมทรมรสเดยว คอ รสเคม ภกษทงหลาย การทมหาสมทร

มรสเดยว คอ รสเคม นเปนสงทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ

ประการท ๖ ทพวกอสรพบเหนแลวตางพากนยนดในมหาสมทร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๓ }

๒๖๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๕. อโปสถสตร

๗. มหาสมทรมรตนะมาก มรตนะหลายชนด คอ แกวมกดา แกวมณ

แกวไพฑรย สงข ศลา แกวประพาฬ เงน ทอง ทบทม แกวตาแมว

ภกษทงหลาย การทมหาสมทรมรตนะมาก มรตนะหลายชนด คอ

แกวมกดา แกวมณ แกวไพฑรย สงข ศลา แกวประพาฬ เงน

ทอง ทบทม แกวตาแมว นเปนสงทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ

ประการท ๗ ในมหาสมทรทพวกอสรพบเหนแลวตางพากนยนด

ในมหาสมทร

๘. มหาสมทรเปนทอยอาศยของสตวขนาดใหญ คอ ปลาตม ปลา

ตมงคละ ปลาตมตมงคละ๑ อสร นาค คนธรรพ มล าตว

๑๐๐ โยชนกม มล าตว ๒๐๐ โยชนกม มล าตว ๓๐๐ โยชนกม

มล าตว ๔๐๐ โยชนกม มล าตว ๕๐๐ โยชนกม ภกษทงหลาย

การทมหาสมทรเปนทอยอาศยของสตวขนาดใหญ คอ ปลาตม

ปลาตมงคละ ปลาตมตมงคละ อสร นาค คนธรรพ มล าตว

๑๐๐ โยชนกม มล าตว ๒๐๐ โยชนกม มล าตว ๓๐๐ โยชนกม

มล าตว ๔๐๐ โยชนกม มล าตว ๕๐๐ โยชนกม นเปนสงทนา

อศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๘ ในมหาสมทรทพวกอสรพบ

เหนแลวตางพากนยนดในมหาสมทร

ภกษทงหลาย ในมหาสมทรมสงทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ๘ ประการ

นแลทพวกอสรพบเหนแลวตางพากนยนดในมหาสมทร

ภกษทงหลาย ในท านองเดยวกน ในธรรมวนยน มธรรมทนาอศจรรย ไมเคย

ปรากฏ ๘ ประการทภกษทงหลายพบเหนแลวตางพากนยนดในธรรมวนยน

ธรรมทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ๘ ประการ คอ

๑. ธรรมวนยนมการศกษาไปตามล าดบ มการบ าเพญไปตามล าดบ

มการปฏบตไปตามล าดบ๒ ไมใชมการบรรลอรหตตผลโดยทนท

เชงอรรถ :

๑ ชอปลาเหลานปรากฏในเรองไตรภมวา วายเวยนอยในมหานทสทนดรรอบภเขาสตบรภณฑ

๒ อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๑๙/๒๔๘ ประกอบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๔ }

๒๖๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๕. อโปสถสตร

เหมอนมหาสมทรทต าไปโดยล าดบ ลาดไปโดยล าดบ ลกลงไปโดย

ล าดบ ไมลกชนดงไปทนท ภกษทงหลาย การทธรรมวนยนมการ

ศกษาไปตามล าดบ มการบ าเพญไปตามล าดบ มการปฏบตไป

ตามล าดบ ไมใชมการบรรลอรหตตผลโดยทนท นเปนธรรมทนา

อศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๑ ในธรรมวนยนทภกษทงหลาย

พบเหนแลวตางพากนยนดในธรรมวนยน

๒. สาวกทงหลายของเรายอมไมละเมดสกขาบททเราบญญตไว แม

เพราะเหตแหงชวต เหมอนมหาสมทรทมปกตคงท ไมลนฝง ภกษ

ทงหลาย การทสาวกทงหลายของเราไมละเมดสกขาบททเรา

บญญตไว แมเพราะเหตแหงชวต นเปนธรรมทนาอศจรรย ไมเคย

ปรากฏ ประการท ๒ ในธรรมวนยนทภกษทงหลายพบเหนแลว

ตางพากนยนดในธรรมวนยน

๓. บคคลใดทศล มธรรมเลวทราม ไมสะอาด มความประพฤตท

นารงเกยจ มการงานปกปด ไมใชสมณะ แตปฏญญาวาเปนสมณะ

ไมใชพรหมจาร แตปฏญญาวาเปนพรหมจาร เนาภายใน ชมดวย

ราคะ เปนเหมอนหยากเยอ สงฆกไมอยรวมกบบคคลนน ยอม

ประชมกนน าเธอออกไปทนท แมเธอจะนงอยในทามกลางภกษสงฆ

กยงหางไกลจากสงฆ และสงฆกหางไกลจากเธอ เหมอนมหาสมทร

ไมอยรวมกบซากศพ ยอมซดซากศพขนฝงจนถงบนบกทนท ภกษ

ทงหลาย การทบคคลใดทศล มธรรมเลวทราม ไมสะอาด มความ

ประพฤตทนารงเกยจ มการงานปกปด ไมใชสมณะ แตปฏญญาวา

เปนสมณะ ไมใชพรหมจาร แตปฏญญาวาเปนพรหมจาร เนาภายใน

ชมดวยราคะ เปนเหมอนหยากเยอ สงฆไมอยรวมกบบคคลนน

ยอมประชมกนน าเธอออกไปทนท แมเธอจะนงอยในทามกลาง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๕ }

๒๖๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๕. อโปสถสตร

ภกษสงฆ กยงหางไกลจากสงฆ และสงฆกหางไกลจากเธอ นเปน

ธรรมทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๓ ในธรรมวนยนท

ภกษทงหลายพบเหนแลวตางพากนยนดในธรรมวนยน

๔. วรรณะ ๔ เหลาน คอ กษตรย พราหมณ แพศย ศทร

ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตในธรรมวนยทตถาคตประกาศแลว

ยอมละชอและโคตรเดมของตน รวมเรยกวา ‘สมณศากยบตร’

ทงสน เหมอนมหานททกสาย คอ คงคา ยมนา อจรวด สรภ

มห ไหลลงสมหาสมทรแลว ยอมละชอและโคตรเดมของตนรวม

เรยกวา ‘มหาสมทร’ ทงสน ภกษทงหลาย การทวรรณะ ๔

เหลาน คอ กษตรย พราหมณ แพศย ศทร ออกจากเรอนบวช

เปนบรรพชตในธรรมวนยทตถาคตประกาศแลว ยอมละชอและ

โคตรเดมของตน รวมเรยกวา ‘สมณศากยบตร’ ทงสน นเปน

ธรรมทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏประการท ๔ ในธรรมวนยน

ทภกษทงหลายพบเหนแลวตางพากนยนดในธรรมวนยน

๕. แมหากภกษจ านวนมากปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต

กไมท าใหนพพานพรองหรอเตมได เหมอนแมน าสายใดสายหนง

ในโลก ทไหลรวมลงสมหาสมทร และสายฝนตกลงจากฟากฟา

กไมท าใหมหาสมทรพรองหรอเตมได ภกษทงหลาย การทแมหาก

ภกษจ านวนมากปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต กไมท าให

นพพานพรองหรอเตมได นเปนธรรมทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ

ประการท ๕ ในธรรมวนยนทภกษทงหลายพบเหนแลว ตางพากน

ยนดในธรรมวนยน

๖. ธรรมวนยนมรสเดยวคอวมตตรส เหมอนมหาสมทรมรสเดยว คอ

รสเคม ภกษทงหลาย การทธรรมวนยนมรสเดยวคอวมตตรส

นเปนธรรมทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๖ ในธรรม

วนยนทภกษทงหลายพบเหนแลวตางพากนยนดในธรรมวนยน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๖ }

๒๖๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๕. อโปสถสตร

๗. ธรรมวนยนมรตนะมาก มรตนะหลายชนด คอ สตปฏฐาน ๔

สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗

อรยมรรคมองค ๘ เหมอนมหาสมทรมรตนะมาก มรตนะหลายชนด

คอ แกวมกดา แกวมณ แกวไพฑรย สงข ศลา แกวประพาฬ

เงน ทอง ทบทม แกวตาแมว ภกษทงหลาย การทธรรมวนยน

มรตนะมาก มรตนะหลายชนด คอ สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔

อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคมองค ๘

นเปนธรรมทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๗ ในธรรมวนย

นทภกษทงหลายพบเหนแลวตางพากนยนดในธรรมวนยน

๘. ธรรมวนยนเปนทอยของผใหญ คอ พระโสดาบน บคคลผปฏบต

เพอท าใหแจงโสดาปตตผล พระสกทาคาม บคคลผปฏบตเพอ

ท าใหแจงสกทาคามผล พระอนาคาม บคคลผปฏบตเพอท าใหแจง

อนาคามผล พระอรหนต บคคลผปฏบตเพอท าใหแจงอรหตตผล

เหมอนมหาสมทรเปนทอยอาศยของสตวขนาดใหญ คอ ปลาตม

ปลาตมงคละ ปลาตมตมงคละ อสร นาค คนธรรพ มล าตว

๑๐๐ โยชนกม มล าตว ๒๐๐ โยชนกม มล าตว ๓๐๐ โยชนกม

มล าตว ๔๐๐ โยชนกม มล าตว ๕๐๐ โยชนกม ภกษทงหลาย

การทธรรมวนยนเปนทอยของผใหญ คอ พระโสดาบน บคคลผ

ปฏบตเพอท าใหแจงโสดาปตตผล พระสกทาคาม บคคลผปฏบต

เพอท าใหแจงสกทาคามผล พระอนาคาม บคคลผปฏบตเพอ

ท าใหแจงอนาคามผล พระอรหนต บคคลผปฏบตเพอท าใหแจง

อรหตตผล นเปนธรรมทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ประการท ๘

ในธรรมวนยนทภกษทงหลายพบเหนแลวตางพากนยนดในธรรมวนยน

ภกษทงหลาย ในธรรมวนยนมธรรมทนาอศจรรย ไมเคยปรากฏ ๘ ประการ

นแล ทภกษทงหลายพบเหนแลวตางพากนยนดในธรรมวนยน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๗ }

๒๖๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๖. โสณสตร

พทธอทาน

ยงปด ยงรว๑ เปดแลวไมรว๒

เพราะฉะนน พงเปดสงทปด

เมอเปนดงน สงทเปดนนกจะไมรว๓

อโปสถสตรท ๕ จบ

๖. โสณสตร๔

วาดวยพระโสณเถระ

[๔๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระมหากจจานะพกอยทภเขาปวตตะ

เมองกรรฆระ แควนอวนต ครงนน อบาสกชอโสณะ กฏกณณะเปนอปฏฐาก

ของทานพระมหากจจานะ

ครงนน อบาสกชอโสณะ กฏกณณะหลกเรนอยในทสงด เกดความคดค านง

อยางนวา “การทผอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณ ครบถวน

ดจสงขทขดดแลว อยางทพระมหากจจานะแสดงธรรมไว มใชกระท าไดงาย ทางท

ดเราควรปลงผมโกนหนวด นงหมผากาสายะ ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต”

เชงอรรถ :

๑ ยงปด ยงรว หมายถงภกษตองอาบตแลวปกปดไว ยอมตองอาบตตวอนใหมอก และตองอาบตมากขน

เรอย ๆ ฝนคออาบตหรอฝนคอกเลส ยอมรวรดจตมากขน (ข.อ.อ. ๔๕/๓๒๗)

๒ เปดแลวไมรว หมายถงภกษตองอาบตแลว เปดเผยอาบตแกเพอนภกษแลวแสดงออกจากอาบตตาม

ธรรมตามวนย จงไมตองอาบตนน (ข.อ.อ. ๔๕/๓๒๗)

๓ ดเทยบ ว.จ. (แปล) ๗/๓๘๕/๒๘๔, ข.เถร. (แปล) ๒๖/๔๔๗/๔๑๕

๔ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๕/๒๕๗-๒๕๘/๓๒-๓๗

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๘ }

๒๖๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๖. โสณสตร

ตอมา เขาเขาไปหาทานพระมหากจจานะถงทอย ไหวแลวนง ณ ทสมควร

ไดกลาวกบทานพระมหากจจานะดงนวา “ทานผเจรญ ขอโอกาส กระผมหลกเรน

อยในทสงด เกดความคดค านงอยางนวา ‘การทผอยครองเรอนจะประพฤต

พรหมจรรย ใหบรสทธบรบรณครบถวนดจสงขทขดดแลว อยางทพระมหากจจานะ

แสดงธรรมไว มใชกระท าไดงาย ทางทดเราควรปลงผมโกนหนวด นงหมผากาสายะ

ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ขอพระคณเจามหากจจานะโปรดใหกระผมบวช

ดวยเถด ขอรบ”

เมอเขากลาวอยางน ทานพระมหากจจานะจงกลาวกบเขาดงนวา “โสณะ

การประพฤตพรหมจรรยซงตองบรโภคอาหารมอเดยว นอนผเดยว๑จนตลอดชพ

ท าไดยาก แตเอาเถอะ โสณะ ทานเปนคฤหสถอยทบานนนแหละ จงหมนประพฤต

ตามค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย ซงเปนพรหมจรรยทตองบรโภคอาหาร

มอเดยว นอนผเดยว ตามเวลาทเหมาะสมเถด๒” ครงนน ความคดทนอมไปเพอ

บรรพชาของอบาสกโสณะ กฏกณณะ ระงบไป

แมครงท ๒ อบาสกโสณะ กฏกณณะหลกเรนอยในทสงด เกดความคดค านง

อยางนวา “การทผอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณครบถวน

ดจสงขทขดดแลว อยางทพระมหากจจานะแสดงธรรมไว มใชกระท าไดงาย

ทางทดเราควรปลงผมโกนหนวด นงหมผากาสายะ ออกจากเรอนบวชเปน

บรรพชต” แลวเขาไปหาทานพระมหากจจานะถงทอย ไหวแลวนง ณ ทสมควร

ไดกลาวกบทานพระมหากจจานะดงนวา “ทานผเจรญ ขอโอกาส กระผมหลกเรน

อยในทสงด เกดความคดค านงอยางนวา ‘การทผครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรย

เชงอรรถ :

๑ นอนผเดยว มไดหมายถงแตเพยงอรยาบถนอนอยางเดยว แตหมายถงอรยาบถอก ๓ อรยาบถดวย คอ

ยนผเดยว เดนผเดยว นงผเดยว ซงจดเปนกายวเวก (สารตถ.ฏกา ๓/๒๕๗/๓๖๐)

๒ ค าสงสอนของพระพทธเจาทอบาสกจะพงหมนประพฤต ในสวนเบองตน คอ ศล ๕ ทจะตองรกษาประจ า

ศล ๘ ทพงรกษาในวนอโบสถ ๘ ค า ๑๔ ค า ๑๕ ค า และศล ๑๐ (ถาสามารถ) และเจรญสมาธปญญา

ตามความเหมาะสมแกศลทรกษานน ๆ (ข.อ.อ.๔๖/๓๓๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๖๙ }

๒๗๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๖. โสณสตร

ใหบรสทธบรบรณครบถวนดจสงขทขดดแลว อยางทพระมหากจจานะแสดงธรรมไว

มใชท าไดงาย ทางทด เราควรปลงผมโกนหนวด นงหมผากาสายะ ออกจากเรอน

บวชเปนบรรพชต ขอพระคณเจามหากจจานะโปรดใหกระผมบวชดวยเถด ขอรบ”

ทานพระมหากจจานะไดกลาวกบเขาดงนวา “โสณะ การประพฤตพรหมจรรย

ซงตองบรโภคอาหารมอเดยว นอนผเดยวจนตลอดชพ ท าไดยาก แตเอาเถอะ

โสณะ ทานเปนคฤหสถยทบานนนแหละ จงหมนประพฤตตามค าสงสอนของ

พระพทธเจาทงหลาย ซงเปนพรหมจรรยทตองบรโภคอาหารมอเดยว นอนผเดยว

ตามเวลาทเหมาะสมเถด” ครงนน ความคดทนอมไปเพอบรรพชาของอบาสกโสณะ

กฏกณณะ ระงบไป

แมครงท ๓ อบาสกโสณะ กฏกณณะหลกเรนอยในทสงด เกดความคดค านง

อยางนวา “การทผอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณครบถวน

ดจสงขทขดดแลว อยางทพระมหากจจานะแสดงธรรมไว มใชกระท าไดงาย ทางทด

เราควรปลงผมโกนหนวด นงหมผากาสายะ ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต”

แลวเขาไปหาทานพระมหากจจานะถงทอย ไหวแลวนง ณ ทสมควรไดกลาวกบทาน

พระมหากจจานะดงนวา

“ทานผเจรญ ขอโอกาส กระผมหลกเรนอยในทสงด เกดความคดค านง

อยางนวา ‘การทผอยครองเรอนจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณครบถวน

ดจสงขทขดดแลว อยางทพระมหากจจานะแสดงธรรมไว มใชท าไดงาย ทางทด

เราควรปลงผมโกนหนวด นงหมผากาสายะ ออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

ขอพระคณเจามหากจจานะโปรดใหกระผมบวชดวยเถด ขอรบ”

ล าดบนน ทานพระมหากจจานะจงใหอบาสกโสณะ กฏกณณะบวช กสมยนน

อวนตทกขณาบถมภกษนอย คราวนน ทานพระมหากจจานะจดหาภกษสงฆจาก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๐ }

๒๗๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๖. โสณสตร

ทนน ๆ ใหครบองคประชมคอ ๑๐ รปไดยากล าบาก เวลาลวงไปถง ๓ ป๑ จงให

ทานโสณะอปสมบทได

สมยนน ทานพระโสณะออกพรรษาแลว หลกเรนอยในทสงด เกดความคด

ค านงอยางนวา “เราไมเคยเฝาพระผมพระภาคพระองคนนเฉพาะพระพกตรเลย

เพยงแตไดยนวา ‘พระผมพระภาคพระองคนนทรงมพระลกษณะเชนนและเชนน’

ถาพระอปชฌายอนญาต เราจะไปเขาเฝาพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา

พระองคนน”

ครงนนในเวลาเยน ทานพระโสณะออกจากทหลกเรน เขาไปหาทานพระมหา-

กจจานะถงทอย ไหวแลวนง ณ ทสมควร ไดกลาวกบทานพระมหากจจานะดงนวา

“ทานผเจรญ ขอโอกาส กระผมหลกเรนอยในทสงด เกดความคดค านงอยางนวา

เราไมเคยเขาเฝาพระผมพระภาคพระองคนนเฉพาะพระพกตรเลย เพยงแตไดยนวา

‘พระผมพระภาคพระองคนนทรงมพระลกษณะเชนนและเชนน’ ถาพระอปชฌาย

อนญาต กระผมจะไปเขาเฝาพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน”

ทานพระมหากจจานะกลาววา “ดละ ดละ โสณะ ทานจงไปเขาเฝาพระผม

พระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนนเถด ทานจะเหนพระผมพระภาค

พระองคนนผนาเลอมใส ทรงเปนทตงแหงความเลอมใส๒ มพระอนทรยสงบ

มพระทยสงบ ทรงบรรลทมถะและสมถะ๓สงสด ทรงฝกฝนแลว คมครองแลว

เชงอรรถ :

๑ หมายถงเวลาผานไป ๓ พรรษา นบจากวนทบรรพชาเปนสามเณร (ว.อ. ๓/๒๕๗/๑๗๐)

๒ นาเลอมใส หมายถงมพระรปกายถงพรอมดวยพระรศมแหงพระสรระ เพราะประดบดวยมหาปรส-

ลกษณะ ๓๒ ประการ อนพยญชนะ ๘๐ ประการ และพระเกตมาลามพระรศมแผออกขางละวา เปน

ทตงแหงความเลอมใส หมายถงทรงถงพรอมดวยกองธรรม เชน พลญาณ ๑๐ เวสารชชญาณ ๔

อสาธารณญาณ ๖ และพทธธรรมเฉพาะอยาง ๑๘ ประการ (ด ท.ปา.อ. ๓/๓๐๕/๑๘๘-๑๘๙) (ข.อ.อ.

๑๐/๙๐, สารตถ.ฏกา ๓/๒๕๗/๓๖๓)

๓ ทมถะ หมายถงปญญาบาง ความสงบกายบาง สมถะ หมายถงสมาธบาง ความสงบจตบาง (ว.อ.

๓/๒๕๗/๑๗๐) อกนยหนง ทมถะ หมายถงโลกตตรปญญาวมตต สมถะ หมายถงโลกตตรเจโตวมตต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๑ }

๒๗๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๖. โสณสตร

ทรงส ารวมอนทรย ทรงเปนผประเสรฐ ทานครนเหนแลวจงถวายอภวาทพระ-

ยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา จงทลถามถงสขภาพ ความม

โรคาพาธนอย กระปรกระเปรา มพระพลานามยสมบรณ อยส าราญ ตามค า

ของเราวา ‘ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระมหากจจานะ พระอปชฌายของขา

พระองค ขอถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา กราบทล

ถามถงสขภาพ ความมโรคาพาธนอย กระปรกระเปรา มพระพลานามยสมบรณ

อยส าราญ”

ทานพระโสณะรบค าของทานพระมหากจจานะแลว ชนชม ยนดค าททาน

พระมหากจจานะกลาวแลว ลกจากอาสนะ ไหวทานพระมหากจจานะ ท าประทกษณแลว

จงเกบเสนาสนะ ถอบาตรและจวร จารกไปทางกรงสาวตถ เทยวจารกไปโดยล าดบ

จนถงพระเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ แลวเขาเฝา

พระผมพระภาคจนถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ทานพระมหากจจานะพระอปชฌาย

ของขาพระองค ขอถวายอภวาทพระยคลบาทของพระผมพระภาคดวยเศยรเกลา

กราบทลถามถงสขภาพ ความมโรคาพาธนอย กระปรกระเปรา มพระพลานามย

สมบรณ อยส าราญ”

พระผมพระภาคตรสถามวา “ภกษ เธอยงสบายดหรอ ยงพอเปนอยไดหรอ

เธอเดนทางมาโดยไมล าบากหรอ บณฑบาตไมล าบากหรอ”

ทานพระโสณะทลตอบวา “สบายด พระพทธเจาขา พอเปนอยได

พระพทธเจาขา ขาพระองคเดนทางมาโดยไมล าบาก ทงบณฑบาตกไมล าบาก

พระพทธเจาขา”

ตอจากนน พระผมพระภาครบสงเรยกทานพระอานนทมาตรสวา “อานนท

เธอจงจดเสนาสนะตอนรบภกษอาคนตกะรปน” ครงนน ทานพระอานนทคด

ดงนวา “การทพระผมพระภาครบสงวา ‘อานนท เธอจงจดเสนาสนะตอนรบภกษ

อาคนตกะรปน’ ส าหรบภกษรปใด มนยใหรวาพระผมพระภาคมพระประสงคจะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๒ }

๒๗๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๖. โสณสตร

ประทบอยในพระวหารหลงเดยวกบภกษรปนน พระผมพระภาคมพระประสงค

จะประทบอยในพระวหารหลงเดยวกบทานพระโสณะ” จงจดเสนาสนะตอนรบทาน

พระโสณะในพระวหารอนเปนทประทบของพระผมพระภาค

ครงนน พระผมพระภาคประทบอยในทแจงจนดก จงทรงลางพระบาทแลว

เสดจเขาพระวหาร ฝายทานพระโสณะกอยในทแจงจนดก จงลางเทาแลวเขาพระ-

วหาร พอถงเวลาใกลรง พระผมพระภาคทรงลกขนแลว ทรงเชอเชญทานพระ

โสณะวา “ภกษ เธอจงกลาวธรรมตามถนดเถด๑”

ทานพระโสณะทลรบสนองพระด ารสแลว ไดสวดพระสตรทงหมด ๑๖ สตร

ในอฏฐกวรรค๒ โดยท านองสรภญญะ

เมอทานพระโสณะสวดท านองสรภญญะจบแลว พระผมพระภาคทรงชนชม

อยางยง จงไดประทานสาธการวา “ดละ ดละ ภกษ เธอเลาเรยนสตร ๑๖ สตรใน

อฏฐกวรรคมาดแลว จ าไดแมนย าด เปลงเสยงสวดไดไพเราะเพราะพรง ไมมทนา

ต าหน บอกความหมายไดชดเจน เธอมพรรษาเทาไร”

ทานพระโสณะทลตอบวา “ขาพระองคบวชได ๑ พรรษา พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสถามวา “ภกษ เพราะเหตไร เธอจงชาอยเลา”

ทานพระโสณะกราบทลวา “ขาพระองคเหนโทษในกามทงหลายนานแลว

แตผอยครองเรอนวนวาย มกจมาก มธระมาก พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงพระอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ หมายถงจงกลาวธรรมตามทไดฟง ตามทเลาเรยนมา (ข.อ.อ.๔๖/๓๓๔)

๒ ด สตตนบาต ขอ ๗๗๓-๙๘๒ หนา ๖๘๗-๗๓๔ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๓ }

๒๗๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๗. กงขาเรวตสตร

พทธอทาน

อารยชนเหนโทษในโลก๑

รธรรมทไมมอปธ๒ จงไมยนดในบาป

เพราะคนบรสทธยอมไมยนดในบาป๓

โสณสตรท ๖ จบ

๗. กงขาเรวตสตร

วาดวยพระกงขาเรวตเถระ

[๔๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระกงขาเรวตะนงคบลลงก ตงกายตรง

พจารณากงขาวตรณวสทธ๔ของตนอยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระกงขาเรวตะผก าลงนงคบลลงก

ตงกายตรงพจารณากงขาวตรณวสทธของตนอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ โลก ในทนหมายถง สงขารโลก (ข.อ.อ. ๔๖/๓๓๕)

๒ ธรรมทไมมอปธ หมายถงนพพาน (ข.อ.อ. ๔๖/๓๓๖)

๓ ว.ม. (แปล) ๕/๒๕๘/๓๗

๔ กงขาวตรณวสทธ หมายถงความบรสทธเพราะขามพนความสงสยทงหมด (ข.อ.อ. ๔๗/๓๓๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๔ }

๒๗๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๘. สงฆเภทสตร

พทธอทาน

ความสงสยเหลาใดเหลาหนงทมในอตภาพนหรอในอตภาพอน

ทมในความรของตนหรอในความรของผอน

บคคลผเพงพนจ มความเพยร ประพฤตพรหมจรรยอย

ยอมละความสงสยเหลานนทงหมดได๑

กงขาเรวตสตรท ๗ จบ

๘. สงฆเภทสตร

วาดวยการท าสงฆใหแตกกน

[๔๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน

เขตกรงราชคฤห สมยนน ในเวลาเชา วนอโบสถ ทานพระอานนทครองอนตรวาสก

ถอบาตรและจวร เขาไปบณฑบาตยงกรงราชคฤห

พระเทวทตพบทานพระอานนทก าลงเทยวบณฑบาตในกรงราชคฤห จงเขาไป

หาแลวกลาวกบทานพระอานนทดงนวา “ทานอานนท ตงแตวนนเปนตนไป เราจะ

ท าอโบสถ จะท าสงฆกรรมแยกจากพระผมพระภาค แยกจากภกษสงฆ”

ครงนน ทานพระอานนท ครนเทยวบณฑบาตในกรงราชคฤหแลว กลบจาก

บณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว จงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแต

พระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส ในเวลาเชา ขาพระองคครองอนตรวาสก

เชงอรรถ :

๑ อภ.ก.๓๗/๓๒๑/๑๖๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๕ }

๒๗๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๙. สธายมานสตร

ถอบาตรและจวร เขาไปบณฑบาตยงกรงราชคฤห พระเทวทตพบขาพระองคก าลง

เทยวบณฑบาตในกรงราชคฤห จงเขาไปหาแลวกลาวกบขาพระองคดงนวา ‘ทาน

อานนท ตงแตวนนเปนตนไป เราจะท าอโบสถ จะท าสงฆกรรมแยกจากพระผม

พระภาค แยกจากภกษสงฆ ขาแตพระองคผเจรญ วนน พระเทวทตจะท าลายสงฆ

จะท าอโบสถ จะท าสงฆกรรม พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

กรรมด คนดท าไดงาย

กรรมด คนชวท าไดยาก

กรรมชว คนชวท าไดงาย

กรรมชว พระอรยะทงหลายท าไดยาก๑

สงฆเภทสตรท ๘ จบ

๙. สธายมานสตร

วาดวยเดกหนมกลาวถากถางผอน

[๔๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนโกศล พรอมดวยภกษสงฆ

หมใหญ สมยนน เดกหนมจ านวนมากเดนคยถากถางผอนในทไมไกลจากพระผม

พระภาค

เชงอรรถ :

๑ ว.จ. (แปล) ๗/๓๔๓/๒๐๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๖ }

๒๗๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

๑๐. จฬปนถกสตร

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนเดกหนมเหลานนเดนคยถากถางผอนอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

คนฟนเฟอน ยกตนวาเปนบณฑต

เอาแตพด ยนปากพดตามทตวปรารถนา

แตไมยอมรบรเรองททะเลาะกนอยางไรยางอาย๑

สธายมานสตรท ๙ จบ

๑๐. จฬปนถกสตร

วาดวยพระจฬปนถกเถระ

[๕๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระจฬปนถกนงคบลลงก ตงกายตรง

ด ารงสตไวเฉพาะหนาในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระจฬปนถกผก าลงนงคบลลงก

ตงกายตรงด ารงสตไวเฉพาะหนาอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ ม.อ.๑๔/๒๓๗/๒๐๓, ข.ชา. (แปล) ๒๗/๑๑/๓๐๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๗ }

๒๗๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๕. โสณเถรวรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

พทธอทาน

ภกษมกายทตงมน มจตทตงมน

ก าลงยน เดน นง หรอนอนกตาม กด ารงสตนไวมน

เธอพงไดคณวเศษทงเบองตนและเบองปลาย

ครนไดคณวเศษทงเบองตนและเบองปลายแลว

พงถงสถานททมจจราชมองไมเหน

จฬปนถกสตรท ๑๐ จบ

โสณเถรวรรคท ๕ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปยตรสตร ๒. อปปายกสตร

๓. สปปพทธกฏฐสตร ๔. กมารกสตร

๕. อโปสถสตร ๖. โสณสตร

๗. กงขาเรวตสตร ๘. สงฆเภทสตร

๙. สธายมานสตร ๑๐. จฬปนถกสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๘ }

๒๗๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๑. อายสงขาโรสสชชนสตร

๖. ชจจนธวรรค

หมวดวาดวยผบอดโดยก าเนด

๑. อายสงขาโรสสชชนสตร๑

วาดวยการปลงพระชนมายสงขาร

[๕๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ กฏาคารศาลา ปามหาวน เขตกรง

เวสาล ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและ

จวร เสดจเขาไปยงกรงเวสาลเพอบณฑบาต เสดจกลบจากบณฑบาตหลงจากเสวย

พระกระยาหารเสรจแลว รบสงเรยกทานพระอานนทมาตรสวา “อานนท เธอจงถอ

นสทนะ๒ เราจะเขาไปพกกลางวนทปาวาลเจดย” ทานพระอานนททลรบสนองพระ-

ด ารสแลว ถอนสทนะตามเสดจพระผมพระภาคไปขางพระปฤษฎางค

ครนพระผมพระภาคเสดจเขาไปยงปาวาลเจดย ประทบนงบนพทธอาสนท

ปลาดไว ไดตรสกบทานพระอานนทดงนวา “อานนท กรงเวสาลนารนรมย อเทน-

เจดยนารนรมย โคตมกเจดยนารนรมย สตตมพเจดยนารนรมย พหปตตเจดย

นารนรมย สารนทเจดยนารนรมย ปาวาลเจดยนารนรมย

อทธบาท ๔ ผใดเจรญท าใหมากแลว ท าใหเปนดจยานแลว ท าใหเปนทตงแลว

ใหตงมนแลว สงสมแลว ปรารภดแลว ผนนเมอมงหวง พงด ารงอยได ๑ กป

หรอเกนกวา ๑ กป

อทธบาท ๔ ตถาคตเจรญท าใหมากแลว ท าใหเปนดจยานแลว ท าใหเปน

ทตงแลว ใหตงมนแลว สงสมแลว ปรารภดแลว ตถาคตเมอมงหวง พงด ารงอยได

๑ กป หรอเกนกวา ๑ กป”

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ท.ม. (แปล) ๑๐/๑๖๖-๑๖๙/๑๑๒-๑๑๖ ส .ม. (แปล) ๑๙/๘๒๒/๓๘๕-๓๘๖, อง.อฏฐก. (แปล)

๒๓/๗๐/๓๗๒, อภ.ก. ๓๗/๖๒๔/๓๗๙

๒ นสทนะ หมายถงทรองนงทท าดวยแผนหนงสตว (อง.อฏฐก.อ. ๓/๗๐/๓๗๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๗๙ }

๒๘๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๑. อายสงขาโรสสชชนสตร

เมอพระผมพระภาคทรงท านมตทชดแจง ทรงท าโอภาสทชดเจนแมอยางน

ทานพระอานนทกไมอาจจะรทน จงไมกราบทลวงวอนพระผมพระภาควา “ขาแต

พระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคโปรดด ารงพระชนมชพอยตลอดกป ขอพระสคต

โปรดด ารงพระชนมชพอยตลอดกปเพอเกอแกคนหมมาก เพอความสขแกคนหมมาก

เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษย

ทงหลายเถด พระพทธเจาขา” ทงน เปนเพราะทานถกมารดลใจ

แมครงท ๒ พระผมพระภาคกไดตรสกบทานพระอานนทดงนวา “อานนท

กรงเวสาลนารนรมย อเทนเจดยนารนรมย โคตมกเจดยนารนรมย สตตมพเจดย

นารนรมย พหปตตเจดยนารนรมย สารนทเจดยนารนรมย ปาวาลเจดยนารนรมย

อทธบาท ๔ ผใดเจรญท าใหมากแลว ท าใหเปนดจยานแลว ท าใหเปนท

ตงแลว สงสมดแลว ปรารภดแลว ผนนเมอมงหวง พงด ารงอยได ๑ กป หรอเกน

กวา ๑ กป

อทธบาท ๔ ตถาคตเจรญ ท าใหมากแลว ท าใหเปนดจยานแลว ท าใหเปน

ทตงแลว สงสมดแลว ปรารภดแลว ตถาคตเมอมงหวง พงด ารงอยได ๑ กป

หรอเกนกวา ๑ กป”

เมอพระผมพระภาคทรงท านมตทชดแจง ทรงท าโอภาสทชดเจนแมอยางน

ทานพระอานนทกไมอาจจะรทน จงไมกราบทลวงวอนพระผมพระภาควา “ขาแต

พระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคโปรดด ารงพระชนมชพอยตลอดกป ขอพระสคต

โปรดด ารงพระชนมชพอยตลอดกปเพอเกอกลแกคนหมมาก เพอสขแกคนหมมาก

เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอสขแกเทวดาและมนษย

ทงหลายเถด พระพทธเจาขา” ทงน เปนเพราะทานถกมารดลใจ

หลงจากนน พระผมพระภาคไดตรสกบทานพระอานนทดงนวา “อานนท

ไปเถด เธอจงก าหนดเวลาทสมควร ณ บดนเถด”

ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารสแลวลกจากอาสนะ ถวายอภวาทพระผม

พระภาค ท าประทกษณแลวนงทโคนไมตนหนงซงไมไกลจากพระผมพระภาค

ครนเมอทานพระอานนทจากไปไมนาน มารผมบาปไดเขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ยนอย ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองค

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๐ }

๒๘๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๑. อายสงขาโรสสชชนสตร

ผเจรญ บดน ขอพระผมพระภาคโปรดปรนพพานเถด ขอพระสคตโปรดปรนพพานเถด

เวลาน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาค พระผมพระภาคไดตรสพระวาจานไววา

‘มารผมบาป เราจะยงไมปรนพพาน ตราบเทาทเหลาภกษผเปนสาวกของเรายงไม

เฉยบแหลม ไมไดรบการแนะน า ไมแกลวกลา ไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจาก

โยคะ ไมเปนพหสต ไมทรงธรรม ไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ไมปฏบตชอบยง

ไมประพฤตตามธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลวแตกยงบอก แสดง บญญต

ก าหนด เปดเผย จ าแนก ท าใหงายไมได ยงแสดงธรรมมปาฏหารยปราบปรปวาท

ทเกดขนใหเรยบรอยโดยชอบธรรมไมได’

ขาแตพระองคผเจรญ เวลาน เหลาภกษผเปนสาวกของพระผมพระภาค

เปนผเฉยบแหลม ไดรบการแนะน า แกลวกลา บรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจาก

โยคะ เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบยง ประพฤต

ตามธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลวบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย จ าแนก

ท าใหงายได แสดงธรรมมปาฏหารย ปราบปรปวาททเกดขนใหเรยบรอยโดยชอบธรรมได

ขาแตพระองคผเจรญ บดน ขอพระผมพระภาคโปรดปรนพพานเถด ขอพระสคต

โปรดปรนพพานเถด เวลาน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดตรสพระวาจานไววา ‘มารผมบาป เราจะยงไมปรนพพาน

ตราบเทาทเหลาภกษณผเปนสาวกาของเรายงไมเฉยบแหลม ไมไดรบการแนะน า

ไมแกลวกลา ไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ ไมเปนพหสต ไมทรงธรรม

ไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ไมปฏบตชอบยง ไมประพฤตตามธรรม เรยนกบ

อาจารยของตนแลวแตกยงบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย จ าแนก ท าใหงาย

ไมได ยงแสดงธรรมมปาฏหารย ปราบปรปวาททเกดขนใหเรยบรอยโดยชอบธรรม

ไมได’

ขาแตพระองคผเจรญ เวลาน เหลาภกษณผเปนสาวกาของพระผมพระภาค เปนผ

เฉยบแหลม ไดรบการแนะน า แกลวกลา บรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ

เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบยง ประพฤตตามธรรม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๑ }

๒๘๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๑. อายสงขาโรสสชชนสตร

เรยนกบอาจารยของตนแลวบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย จ าแนก ท าใหงายได

แสดงธรรมมปาฏหารยปราบปรปวาททเกดขนใหเรยบรอยโดยชอบธรรมได ขาแต

พระองคผเจรญ บดน ขอพระผมพระภาคโปรดปรนพพานเถด ขอพระสคตโปรด

ปรนพพานเถด เวลานเปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดตรสพระวาจานไววา ‘มารผมบาป เราจะยงไมปรนพพาน

ตราบเทาทเหลาอบาสกผเปนสาวกของเรายงไมเฉยบแหลม ไมไดรบการแนะน า ไม

แกลวกลา ไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ ไมเปนพหสต ไมทรงธรรม

ไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ไมปฏบตชอบยง ไมประพฤตตามธรรม เรยนกบ

อาจารยของตนแลวแตกยงบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย จ าแนก ท าใหงาย

ไมได ยงแสดงธรรมมปาฏหารยปราบปรปวาททเกดขนใหเรยบรอยโดยชอบธรรมไมได’

ขาแตพระองคผเจรญ เวลาน เหลาอบาสกผเปนสาวกของพระผมพระภาค

เปนผเฉยบแหลม ไดรบการแนะน า แกลวกลา บรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ

เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบยง ประพฤต

ตามธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลวบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย

จ าแนก ท าใหงายได แสดงธรรมมปาฏหารยปราบปรปวาททเกดขนใหเรยบรอยโดย

ชอบธรรมได ขาแตพระองคผเจรญ บดน ขอพระผมพระภาคโปรดปรนพพานเถด

ขอพระสคตโปรดปรนพพานเถด เวลาน เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดตรสพระวาจานไววา ‘มารผมบาป เราจะยงไมปรนพพาน

ตราบเทาทเหลาอบาสกาผเปนสาวกาของเรายงไมเฉยบแหลม ไมไดรบการแนะน า

ไมแกลวกลา ไมบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ ไมเปนพหสต ไมทรงธรรม

ไมปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ไมปฏบตชอบยง ไมประพฤตตามธรรม เรยนกบ

อาจารยของตนแลวแตกยงบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย จ าแนก ท าใหงาย

ไมได ยงแสดงธรรมมปาฏหารยปราบปรปวาททเกดขนใหเรยบรอยโดยชอบธรรมไมได’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๒ }

๒๘๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๑. อายสงขาโรสสชชนสตร

ขาแตพระองคผเจรญ เวลาน เหลาอบาสกาผเปนสาวกาของพระผมพระภาค

เปนผเฉยบแหลม ไดรบการแนะน า แกลวกลา บรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจาก

โยคะ เปนพหสต ทรงธรรม ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ปฏบตชอบยง ประพฤต

ตามธรรม เรยนกบอาจารยของตนแลวบอก แสดง บญญต ก าหนด เปดเผย

จ าแนก ท าใหงายได แสดงธรรมมปาฏหารยปราบปรปวาททเกดขนใหเรยบรอย

โดยชอบธรรมได ขาแตพระองคผเจรญ บดน ขอพระผมพระภาคโปรดปรนพพานเถด

ขอพระสคตโปรดปรนพพานเถด เวลาน เปนเวลาปรนพพานพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดตรสพระวาจานไววา ‘มารผมบาป เราจะยงไมปรนพพาน

ตราบเทาทพรหมจรรย๑นของเรายงไมเจรญ แพรหลาย กวางขวาง รกนโดยมาก

เปนปกแผน กระทงเทวดาและมนษยทงหลายประกาศไดดแลว๒’ ขาแตพระองค

ผเจรญ เวลาน พรหมจรรยของพระผมพระภาคเจรญแพรหลาย กวางขวาง รกนโดยมาก

เปนปกแผน กระทงเทวดาและมนษยทงหลายประกาศไดดแลว ขาแตพระองคผเจรญ

บดน ขอพระผมพระภาคโปรดปรนพพานเถด ขอพระสคตโปรดปรนพพานเถด เวลาน

เปนเวลาปรนพพานของพระผมพระภาค”

เมอมารกราบทลอยางนแลว พระผมภาคไดตรสตอบวา “มารผมบาป

ทานจงขวนขวายนอยเถด ไมนานนก ตถาคตจะปรนพพาน จากนไปอก ๓ เดอน

ตถาคตจะปรนพพาน”

เวลานน พระผมพระภาคทรงมสตสมปชญญะ ทรงปลงพระชนมายสงขาร๓

ณ ปาวาลเจดย ครนพระผมพระภาคทรงปลงพระชนมายสงขารแลว ไดเกดแผนดน

ไหวครงใหญ นาสะพรงกลว ขนพองสยองเกลา ทงกลองทพยกดงกกกอง

เชงอรรถ :

๑ พรหมจรรย ในทนหมายถงศาสนพรหมจรรยคอค าสงสอนในพระพทธศาสนาทงสนทรวมลงในไตรสกขา

ไดแกศล สมาธ ปญญา (อง.อฏฐก.อ. ๓/๗๐/๒๗๖, ข.อ.อ.๕๑/๓๕๐) ดเชงอรรถท ๒ หนา ๘ ประกอบ

๒ ค าวา “กระทงเทวดาและมนษยทงหลายประกาศไดดแลว” นแปลตามนย ท.ม.อ. ๒/๑๖๘/๑๕๘, ข.อ.อ.

๕๑/๓๕๐

๓ ปลงพระชนมายสงขาร หมายถงตกลงพระทยทจะทรงสละอายสงขาร (ข.อ.อ. ๕๑/๓๕๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๓ }

๒๘๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๒. สตตชฏลสตร

ล าดบนน พระผมพระภาคนนทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

มนละกรรมทงทชงได และชงไมได

อนเปนเหตกอก าเนดเปนเครองปรงแตงภพไดแลว

ยนดในภายใน มใจมนคง

ท าลายกเลสทเกดในตนได

เหมอนนกรบท าลายเกราะได ฉะนน

อายสงขาโรสสชชนสตรท ๑ จบ

๒. สตตชฏลสตร๑

วาดวยนกบวชพวกละ ๗ คน

[๕๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปราสาทในปพพารามของนาง

วสาขามคารมาตา เขตกรงสาวตถ สมยนน ในเวลาเยน พระผมพระภาคเสดจออก

จากทหลกเรน ประทบนงอยทซมประตภายนอก ล าดบนน พระเจาปเสนทโกศล

เสดจเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลว ประทบนง ณ ทสมควร

สมยนน ชฎล ๗ คน นครนถ ๗ คน อเจลก ๗ คน เอกสาฎก ๗ คน

และปรพาชก ๗ คนผมขนรกแร เลบ และขนยาว ถอเครองบรขารตาง ๆ เดนผานไป

ไมไกลจากพระผมพระภาค

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๒๒/๑๔๑-๑๔๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๔ }

๒๘๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๒. สตตชฏลสตร

พระเจาปเสนทโกศลไดทอดพระเนตรเหนชฎล ๗ คน นครนถ ๗ คน อเจลก

๗ คน เอกสาฎก ๗ คน และปรพาชก ๗ คนผมขนรกแร เลบ และขนยาว

ถอเครองบรขารตาง ๆ เดนผานไปไมไกลจากพระผมพระภาค จงเสดจลกจากท

ประทบนง ทรงหมพระภษาเฉวยงพระองสาขางหนง ทรงจดพระชานมณฑลเบองขวา

ลงทพนดน ทรงประคองอญชลไปทางนกบวชเหลานน แลวทรงประกาศพระนาม

๓ ครงวา “ทานเจาขา ขาพเจาคอพระราชาปเสนทโกศล ทานเจาขา ขาพเจาคอ

พระราชาปเสนทโกศล ทานเจาขา ขาพเจาคอพระราชาปเสนทโกศล”

ล าดบนน เมอนกบวชเหลานนจากไปไมนาน พระเจาปเสนทโกศลเสดจเขาไป

เฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวประทบนง ณ ทสมควร ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ พวกนกบวชเหลานนคงเปน

พระอรหนตหรอทานผบรรลอรหตตมรรคเหลาใดเหลาหนงในโลกเปนแน”

พระผมพระภาคตรสวา “มหาบพตร พระองคเปนคฤหสถ เปนกามโภค

ครอบครองเรอนบรรทมเบยดพระโอรสและพระชายา ใชสอยพระภษาและเครอง

ส าอางจากแควนกาส ทดทรงดอกไม ของหอม และเครองลบไล ทรงยนดเงนและทอง

ยากทจะทรงรไดวา ‘คนพวกนเปนพระอรหนต หรอเปนผบรรลอรหตตมรรค’

มหาบพตร ศล พงรไดดวยการอยรวมกน และศลนนแลพงรไดโดยใชเวลานาน

ไมพงรไดโดยใชเวลาเลกนอย ผใสใจจงรได ผไมใสใจหารไดไม ผมปญญาจงรได

ผไรปญญาหารไดไม

มหาบพตร ความสะอาด๑ พงรไดดวยการเจรจา๒ และความสะอาดนนแล

พงรไดโดยใชเวลานาน ไมพงรไดโดยใชเวลาเลกนอย ผใสใจจงรได ผไมใสใจหารไดไม

ผมปญญาจงรได ผไรปญญาหารไดไม

เชงอรรถ :

๑ ความสะอาด หมายถงวาจาสะอาด (ข.อ.อ. ๕๒/๓๕๖)

๒ การเจรจา แปลจากบาลวา “ส โวหาเรน” ซงมความหมายหลายนยดงน คอ (๑) หมายถงพาณชกรรม

(การคาขาย) (ด สตตนบาต ขอ ๖๒๐ หนา ๖๔๘) (๒) หมายถงเจตนา (ด ท.ปา. ๑๑/๓๑๓/๒๐๖) หมายถง

บญญต (ด อภ.สง. (แปล) ๓๔/๑๓๑๓/๓๓๐) หมายถงการเจรจา (ด ส .ส. (แปล) ๑๕/๒๕/๒๙) ในทนหมายถง

การเจรจา (ข.อ.อ. ๕๒/๓๕๖, ส .ส.อ. ๑/๑๒๒/๑๔๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๕ }

๒๘๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๒. สตตชฏลสตร

มหาบพตร ก าลง๑ พงรไดในคราวมอนตราย และก าลงนนแลพงรไดโดยใช

เวลานาน ไมพงรไดโดยใชเวลาเลกนอย ผใสใจจงรได ผไมใสใจหารไดไม ผม

ปญญาจงรได ผไรปญญาหารไดไม

มหาบพตร ปญญา พงรไดดวยการสนทนา และปญญานนแลพงรไดโดยใช

เวลานาน ไมพงรไดโดยใชเวลาเลกนอย ผใสใจจงรได ผไมใสใจหารไดไม ผม

ปญญาจงรได ผไรปญญาหารไดไม

พระเจาปเสนทโกศลกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรยจรง

ไมเคยปรากฏ พระผมพระภาคตรสเรองนดยงนกวา มหาบพตร พระองคเปน

คฤหสถ เปนกามโภค ครอบครองเรอนบรรทมเบยดพระโอรสและพระมเหส ทรงใช

สอยพระภษาและเครองส าอางจากแควนกาส ทดทรงดอกไม ของหอม และเครองลบไล

ทรงยนดเงนและทอง ยากทจะทรงรไดวา ‘คนพวกนเปนพระอรหนต หรอเปนผ

บรรลอรหตตมรรค’

มหาบพตร ศล พงรไดดวยการอยรวมกน และศลนนแลพงรไดโดยใชเวลานาน

ไมพงรไดโดยใชเวลาเลกนอย ผใสใจจงรได ผไมใสใจหารไดไม ผมปญญาจงรได

ผไรปญญาหารไดไม

มหาบพตร ความสะอาด พงรไดดวยเจรจา และความสะอาดนนแลพงรไดโดย

ใชเวลานาน ไมพงรไดโดยใชเวลาเลกนอย ผใสใจจงรได ผไมใสใจหารไดไม

ผมปญญาจงรได ผไรปญญาหารไดไม

มหาบพตร ก าลง พงรไดในคราวมอนตราย และก าลงนนแลพงรไดโดยใช

เวลานาน ไมพงรไดโดยใชเวลาเลกนอย ผใสใจจงรได ผไมใสใจหารไดไม ผม

ปญญาจงรได ผไรปญญาหารไดไม

เชงอรรถ :

๑ ก าลง ในทนหมายถงก าลงคอญาณ ผทไมมก าลงคอญาณ เมอมภยเกดขน กไมเหนสงทควรยดเหนยว

และสงทจะตองท า ไดแตหนภยไปอยางเดยว (ข.อ.อ.๕๒/๓๕๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๖ }

๒๘๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๒. สตตชฏลสตร

มหาบพตร ปญญาพงรไดดวยการสนทนา และปญญานนแลพงรไดโดยใชเวลานาน

ไมพงรไดโดยใชเวลาเลกนอย ผใสใจจงรได ผไมใสใจหารไดไม ผมปญญาจงรได

ผไรปญญาหารไดไม

ขาแตพระองคผเจรญ นกบวชเหลานน เปนคนของขาพระองค เปนบรษสอดแนม

เปนสายลบเทยวสอดแนมไปยงชนบทแลวพากนกลบมา ขาพระองคจะรเรองราว

หลงจากทคนเหลานนสบมา บดน คนเหลานนคงจะช าระลางละอองธลนนแลว

อาบสะอาดด ลบไลผวดแลว ตดผมโกนหนวด นงหมผาขาว เอบอม เพยบพรอม

ดวยกามคณ ๕ บ าเรออนทรยทงหลายอย”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

บรรพชตไมพงพยายามในบาปกรรมทงปวง

ไมพงเปนคนของผอน

ไมพงอาศยผอนเปนอย

และไมพงใชธรรมเปนเครองคาขาย๑

สตตชฏลสตรท ๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ ความหมายของพทธอทานน คอ บรรพชตไมพงพยายามท าตนดจราชบรษ เชน รบท างานเดนขาว เปน

บรษสอดแนม เปนตน ไมพงเปนเสวก(ขาราชการในราชส านก)ดวยรปแบบของบรรพชต ไมพงมผอนเปน

ทพง แตพงมตนเปนทพงของตน และไมพงแสดงธรรมเพราะตองการทรพย (ข.อ.อ. ๕๒/๓๕๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๗ }

๒๘๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๓. ปจจเวกขณสตร

๓. ปจจเวกขณสตร

วาดวยการพจารณาอกศลธรรมและกศลธรรม

[๕๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคประทบนงพจารณาบาป

อกศลธรรมจ านวนมากทพระองคทรงละไดขาดแลว และกศลธรรมจ านวนมากท

พระองคใหถงความเจรญบรบรณแลว

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบบาปอกศลธรรมจ านวนมากทพระองค

ทรงละไดขาดแลว และกศลธรรมจ านวนมากทพระองคใหถงความเจรญบรบรณแลว

จงทรงเปลงอทานนในเวลานนวา

พทธอทาน

ในกาลกอน หมกเลสไดมแลว

แตในกาลนน หมกเลสไมม

ในกาลกอน ธรรมอนปราศจากโทษไมม

แตในกาลนน ธรรมอนปราศจากโทษไดมแลว

ในอดต อรยมรรคไมม ในอนาคตกจกไมม และในปจจบนกไมม๑

ปจจเวกขณสตรท ๓ จบ

เชงอรรถ :

๑ ความหมายของพทธอทานน คอ กอนการบรรลอรหตตมคคญาณยงมกเลส เชน ราคะ เปนตนเหลออย

และธรรมทปราศจากโทษกยงไมเจรญบรบรณ แตเมอบรรลอรหตตมคคญาณแลว กเลสทงหลายกถกละ

ไดสนเชง ธรรมทปราศจากโทษกเจรญบรบรณ

อนง ในอดตกอนตรสร อรยมรรคทเปนเหตละกเลสยงไมเกดแกพระองค แมในปจจบนและอนาคต

อรยมรรคนนกไมเกดแกพระองคเชนกน เพราะไมมกเลสทจะตองใชอรยมรรคนนเปนเครองละอกตอไป (ข.อ.อ.

๕๓/๓๖๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๘ }

๒๘๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๔. ปฐมนานาตตถยสตร

๔. ปฐมนานาตตถยสตร

วาดวยลทธแตกตางกน สตรท ๑

[๕๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน สมณพราหมณและปรพาชกจ านวนมาก

ผมลทธแตกตางกน มทฏฐแตกตางกน มความพอใจแตกตางกน มความชอบใจ

แตกตางกน ยดถอทฏฐแตกตางกน อาศยอยในกรงสาวตถ คอ

๑. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “โลก๑เทยง

นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๒. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “โลกไมเทยง

นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๓. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “โลกม

ทสด นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๔. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “โลกไมม

ทสด นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๕. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “ชวะ๒

กบสรระเปนอยางเดยวกน นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๖. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “ชวะกบ

สรระเปนคนละอยางกน นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๗. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “หลงจาก

ตายแลว ตถาคต๓เกดอก นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

เชงอรรถ :

๑ โลก ในทนหมายถงอตตา (ข.อ.อ.๕๔/๓๖๓)

๒ ชวะ ในทนหมายถงวญญาณอมตะ หรออาตมน (Soul) (อภ.ปญจ.อ.๑/๑/๑๒๙)

๓ ตถาคต ในทนเปนค าทลทธอน ๆ ใชกนกอนพทธกาล หมายถงอตตา(อาตมน) ไมไดหมายถงพระพทธเจา

อรรถกถาอธบายวา หมายถงสตตะ (ท.ส.อ. ๑/๖๕/๑๐๘, ข.อ.อ. ๕๔/๓๖๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๘๙ }

๒๙๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๔. ปฐมนานาตตถยสตร

๘. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “หลงจาก

ตายแลว ตถาคตไมเกดอก นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๙. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “หลงจาก

ตายแลว ตถาคตเกดอก และไมเกดอก นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๑๐. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “หลงจาก

ตายแลว ตถาคตจะวาเกดอกกมใช จะวาไมเกดอกกมใช นเทา

นนจรง อยางอนไมจรง”

สมณพราหมณเหลานนเกดการบาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ใชหอกคอ

ปากทมแทงกนอยวา “อยางนเปนธรรม อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน

ธรรมตองเปนอยางน”

ครงนนแล ในเวลาเชา ภกษจ านวนมากครองอนตรวาสกถอบาตรและจวร

เขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว

เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส สมณพราหมณ

และปรพาชกจ านวนมากผมลทธแตกตางกน มทฏฐแตกตางกน มความพอใจแตก

ตางกน มความชอบใจแตกตางกน ยดถอทฏฐแตกตางกน อาศยอยในกรงสาวตถ คอ

๑. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘โลกเทยง

นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๒. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘โลก

ไมเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๓. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘โลกม

ทสด นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๔. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘โลกไมม

ทสด นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๐ }

๒๙๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๔. ปฐมนานาตตถยสตร

๕. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘ชวะกบ

สรระเปนอยางเดยวกน นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๖. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘ชวะกบ

สรระเปนคนละอยางกน นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๗. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘หลงจาก

ตายแลว ตถาคตเกดอก นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๘. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘หลงจาก

ตายแลว ตถาคตไมเกดอก นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๙. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘หลงจาก

ตายแลว ตถาคตเกดอก และไมเกดอก นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๑๐. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘หลงจาก

ตายแลว ตถาคตจะวาเกดอกกมใช จะวาไมเกดอกกมใช นเทา

นนจรง อยางอนไมจรง’

สมณพราหมณเหลานนเกดการบาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ใชหอกคอ

ปากทมแทงกนอยวา ‘อยางนเปนธรรม อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน

ธรรมตองเปนอยางน”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย อญเดยรถยปรพาชกเปนคนบอด

ไมมจกษ๑ จงไมรประโยชน ไมรสงทมใชประโยชน ไมรธรรม ไมรสงทมใชธรรม

เมอไมรประโยชน ไมรสงทมใชประโยชน ไมรธรรม ไมรสงทมใชธรรม กเกดการ

บาดหมางกน ทะเลาะววาทกน ใชหอกคอปากทมแทงกนอยวา ‘อยางนเปนธรรม

อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน ธรรมตองเปนอยางน’

เชงอรรถ :

๑ จกษ ในทนหมายถงปญญา (ข.อ.อ.๕๔/๓๖๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๑ }

๒๙๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๔. ปฐมนานาตตถยสตร

ภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว ในกรงสาวตถนเอง มพระราชาพระองคหนง

รบสงเรยกบรษคนหนงมาตรสวา ‘พอหนม เจาจงไป จงบอกใหคนตาบอดทงหมด

ในกรงสาวตถมาประชมรวมกน’ บรษนนทลรบสนองพระด ารสแลว พาคนตาบอด

ทงหมดในกรงสาวตถเขาไปเฝาพระราชาถงทประทบ ไดกราบทลพระราชาดงนวา

‘ขอเดชะ คนตาบอดทงหลายในกรงสาวตถมาประชมกนแลว พระเจาขา’ พระราชา

ตรสวา ‘พอหนม ถาอยางนน เจาจงแสดงชาง๑แกคนตาบอดทงหลายเถด’ บรษนน

ทลรบสนองพระด ารสแลวจงแสดงชางแกคนตาบอดทงหลาย คอ แสดงหวชางแกคน

ตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน’ แสดงหชางแกคน

ตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน’ แสดงงาชางแกคน

ตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน’ แสดงงวงชางแกคน

ตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน’ แสดงตวชางแกคน

ตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน’ แสดงเทาชางแกคน

ตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน‘แสดงระหวางขาออนชาง

แกคนตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน’ แสดงหางชาง

แกคนตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน’ แสดงขนหางชาง

แกคนตาบอดพวกหนง บอกวา ‘ทานทงหลาย ชางเปนอยางน’ ภกษทงหลาย

บรษนนครนแสดงชางแกคนตาบอดทงหลายแลว ไดเขาเฝาพระราชาพระองคนน

ถงทประทบแลวกราบทลดงนวา ‘ขอเดชะ คนตาบอดทงหลายเหนชางแลว๒

พระเจาขา ขอพระองคจงทรงก าหนดเวลาทสมควร ณ บดนเถด’

ภกษทงหลาย ล าดบนน พระราชาพระองคนนไดเสดจไปหาคนตาบอดเหลานน

ไดตรสกบคนตาบอดทงหลายดงนวา ‘ทานทงหลาย พวกทานเหนชางแลวหรอ’

เชงอรรถ :

๑ แสดงชาง หมายถงน าชางมาแลวใหชางนอนลงโดยใหคนตาบอดคล าดแตละสวน (ข.อ.อ. ๕๔/๓๖๗)

๒ เหนชาง ในทนหมายถงคนตาบอดใชมอจบตอง ลบคล าชาง เหมอนเหนดวยตา (ข.อ.อ. ๕๔/๓๖๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๒ }

๒๙๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๔. ปฐมนานาตตถยสตร

คนตาบอดเหลานนกราบทลวา ‘ขอเดชะ ขาพระองคทงหลายเหนแลว พระเจาขา’

พระราชาตรสวา ‘ทานทงหลาย พวกทานกลาววา ‘ขาพระองคทงหลาย

เหนชางแลว ชางเปนอยางไร’

คนตาบอดพวกทคล าหวชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปรางเหมอนหมอ

พระเจาขา’

คนตาบอดพวกทคล าหชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปรางเหมอนกระดง

พระเจาขา’

คนตาบอดพวกทคล างาชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปรางเหมอนตอไม

พระเจาขา’

คนตาบอดพวกทคล างวงชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปรางเหมอนงอนไถ

พระเจาขา’

คนตาบอดพวกทคล าตวชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปรางเหมอนยงขาว

พระเจาขา’

คนตาบอดพวกทคล าเทาชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปรางเหมอนเสา

พระเจาขา’

คนตาบอดพวกทคล าระหวางขาออนชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปราง

เหมอนครก พระเจาขา’

คนตาบอดพวกทคล าหางชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปรางเหมอนสากต าขาว

พระเจาขา’

คนตาบอดพวกทคล าขนหางชางกราบทลอยางนวา ‘ชางมรปรางเหมอนไมกวาด

พระเจาขา’

ภกษทงหลาย คนตาบอดเหลานนตางก าหมดทมเถยงกนวา ‘อยางนคอชาง

อยางนมใชชาง ชางตองไมเปนอยางน ชางตองเปนอยางน’ ภกษทงหลาย พระราชา

พระองคนนจงทรงพอพระทย ดวยเหตนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๓ }

๒๙๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๕. ทตยนานาตตถยสตร

ภกษทงหลาย อญเดยรถยปรพาชกเปนคนบอด ไมมจกษ จงไมรประโยชน

ไมรสงทมใชประโยชน ไมรธรรม ไมรสงทมใชธรรม เมอไมรประโยชน ไมรสงท

มใชประโยชน ไมรธรรม ไมรสงทมใชธรรม กเกดการบาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน

ใชหอกคอปากทมแทงกนอยวา ‘อยางนเปนธรรม อยางนมใชธรรม ธรรมตองไม

เปนอยางน ธรรมตองเปนอยางน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ทราบวา สมณพราหมณพวกหนง

ยดตดอยในทฏฐหรออปาทานขนธเหลาน

จงกลาวโตแยงววาทกน

เหมอนคนตาบอดทคล าชางแตละสวน ฉะนน

ปฐมนานาตตถยสตรท ๔ จบ

๕. ทตยนานาตตถยสตร

วาดวยลทธแตกตางกน สตรท ๒

[๕๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน สมณพราหมณและปรพาชกจ านวนมาก

ผมลทธแตกตางกน มทฏฐแตกตางกน มความพอใจแตกตางกน มความชอบใจ

แตกตางกน ยดถอทฏฐแตกตางกน อาศยอยในกรงสาวตถ คอ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๔ }

๒๙๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๕. ทตยนานาตตถยสตร

๑. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลก๑เทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๒. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกไมเทยง๒ นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๓. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกเทยงและไมเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๔. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกจะวาเทยงกมใช จะวาไมเทยงกมใช นเทานนจรง อยาง

อนไมจรง”

๕. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลก ตนเองเปนตวการ นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๖. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลก ผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๗. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลก ตนเองเปนตวการและผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง”

๘. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกเกดขนไดเอง ตนเองเปนตวการกมใช ผอนเปนตวการกมใช

นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๙. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ยงยน นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

เชงอรรถ :

๑ ค าวา อตตา และ โลก มนยดงนคอ นยท ๑ ทง อตตา และ โลก หมายถงขนธ ๕ คอ รป เวทนา สญญา

สงขาร วญญาณ นยท ๒ อตตา หมายถงอหงการวตถ คอเหตใหเกดมานะวาเปนเรา โลก หมายถง

มมงการวตถ คอเหตใหเกดตณหาวาเปนของเรา นยท ๓ อตตา หมายถงตนเอง โลก หมายถงผอน

นยท ๔ อตตา หมายถงขนธใดขนธหนงในอปาทานขนธ ๕ โลก หมายถงสงนอกจากขนธ ๕ นยท ๕

อตตา หมายถงขนธสนดานทมวญญาณ โลก หมายถงขนธสนดานทไมมวญญาณ ค าวา “อตตาและ

โลกเทยง” น ทรงมงแสดงสสสตวาทะ ๔ ประการ (ข.อ.อ. ๕๕/๓๖๙)

๒ ค าวา “อตตาและโลกไมเทยง” น ทรงมงแสดงอจเฉทวาทะ ๗ ประการ (ข.อ.อ. ๕๕/๓๖๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๕ }

๒๙๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๕. ทตยนานาตตถยสตร

๑๐. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ไมยงยน นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๑๑. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ยงยนกใช ไมยงยนกใช นเทานนจรง

อยางอนไมจรง”

๑๒. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข จะวายงยนกมใช จะวาไมยงยนกมใช

นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๑๓. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ตนเองเปนตวการ นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง”

๑๔. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตาและ

โลกมทงสขและทกข ผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๑๕. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ตนเองเปนตวการและผอนเปนตวการ

นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๑๖. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข เกดขนไดเอง ตนเองเปนตวการกมใช

ผอนเปนตวการกมใช นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

สมณพราหมณเหลานนเกดการบาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ใชหอกคอ

ปากทมแทงกนอยวา “อยางนเปนธรรม อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน

ธรรมตองเปนอยางน”

ครงนนแล ในเวลาเชา ภกษจ านวนมากครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวรเขา

ไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว เขาไป

เฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทล

พระผมพระภาค ดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส สมณพราหมณ

และปรพาชกจ านวนมากผมลทธแตกตางกน มทฏฐแตกตางกน มความพอใจแตกตางกน

มความ ชอบใจแตกตางกน ยดถอทฏฐแตกตางกน อาศยอยในกรงสาวตถ คอ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๖ }

๒๙๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๕. ทตยนานาตตถยสตร

๑. สมณพราหมณพวกหนง มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตาและ

โลกเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

ฯลฯ

๑๖. สมณพราหมณพวกหนง ฯลฯ

สมณพราหมณเหลานนเกดการบาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ใชหอกคอ

ปากทมแทงกนอยวา ‘อยางนเปนธรรม อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน

ธรรมตองเปนอยางน”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย อญเดยรถยปรพาชกเปนคนบอด

ไมมจกษ จงไมรประโยชน ไมรสงทมใชประโยชน ไมรธรรม ไมรสงทมใชธรรม

เมอไมรประโยชน ไมรสงทมใชประโยชน ไมรธรรม ไมรสงทมใชธรรม กเกดการ

บาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ใชหอกคอปากทมแทงกนอยวา ‘อยางนเปนธรรม

อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน ธรรมตองเปนอยางน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ทราบวา สมณพราหมณพวกหนง

ยดตดอยในทฏฐหรออปาทานขนธเหลาน

จงไมบรรลนพพานหรออรยมรรค

มวจมอยในระหวางทางนนเอง๑

ทตยนานาตตถยสตร ท ๕ จบ

เชงอรรถ :

๑ จมอยระหวางทาง หมายถงจมอยในโอฆะ ๔ คอ กาม ภพ ทฏฐ และอวชชา (ข.อ.อ. ๕๕/๓๗๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๗ }

๒๙๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๖. ตตยนานาตตถยสตร

๖. ตตยนานาตตถยสตร

วาดวยลทธแตกตางกน สตรท ๓

[๕๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน สมณพราหมณและปรพาชกจ านวนมาก

ผมลทธแตกตางกน มทฏฐแตกตางกน มความพอใจแตกตางกน มความชอบใจ

แตกตางกน ยดถอทฏฐแตกตางกน อาศยอยในกรงสาวตถ คอ

๑. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๒. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกไมเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๓. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกเทยงและไมเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๔. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกจะวาเทยงกมใช จะวาไมเทยงกมใช นเทานนจรง อยาง

อนไมจรง”

๕. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลก ตนเองเปนตวการ นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๖. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลก ผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๗. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลก ตนเองเปนตวการและผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง”

๘. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกเกดขนไดเอง ตนเองเปนตวการกมใช ผอนเปนตวการกมใช

นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๘ }

๒๙๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๖. ตตยนานาตตถยสตร

๙. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ยงยน นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๑๐. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ไมยงยน นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

๑๑. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ยงยนกใช ไมยงยนกใช นเทานนจรง

อยางอนไมจรง”

๑๒. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกจะวายงยนกมใช จะวาไมยงยนกมใช นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง”

๑๓. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ตนเองเปนตวการ นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง”

๑๔. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง”

๑๕. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข ตนเองเปนตวการ และผอนเปนตวการน

เทานนจรง อยางอนไมจรง”

๑๖. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “อตตา

และโลกมทงสขและทกข เกดขนไดเอง ตนเองเปนตวการกมใช ผอน

เปนตวการกมใช นเทานนจรง อยางอนไมจรง”

สมณพราหมณเหลานนเกดการบาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ใชหอกคอ

ปากทมแทงกนอยวา “อยางนเปนธรรม อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน

ธรรมตองเปนอยางน”

ครงนนแล ในเวลาเชา ภกษจ านวนมากครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวรเขาไป

บณฑบาตยงกรงสาวตถ กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว เขาไปเฝา

พระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๒๙๙ }

๓๐๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๖. ตตยนานาตตถยสตร

พระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส สมณพราหมณและ

ปรพาชกจ านวนมากผมลทธแตกตางกน มทฏฐแตกตางกน มความพอใจแตกตางกน

มความชอบใจแตกตางกน ยดถอทฏฐแตกตางกน อาศยอยในกรงสาวตถ คอ

๑. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๒. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกไมเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๓. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกเทยงและไมเทยง นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๔. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกจะวาเทยงกมใช จะวาไมเทยงกมใช นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง’

๕. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลก ตนเองเปนตวการ นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๖. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลก ผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๗. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลก ตนเองเปนตวการ และผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง’

๘. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกเกดขนไดเอง ตนเองเปนตวการกมใช ผอนเปนตวการกมใช

นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๙. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกมทงสขและทกขยงยน นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๑๐. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกมทงสขและทกข ไมยงยน นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๐ }

๓๐๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๖. ตตยนานาตตถยสตร

๑๑. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกมทงสขและทกข ยงยนกใช ไมยงยนกใช นเทานนจรง

อยางอนไมจรง’

๑๒. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกมทงสขและทกข จะวายงยนกมใช จะวาไมยงยนกมใช

นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๑๓. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกมทงสขและทกข ตนเองเปนตวการ นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง’

๑๔. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกมทงสขและทกข ผอนเปนตวการ นเทานนจรง อยางอน

ไมจรง’

๑๕. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกมทงสขและทกข ตนเองเปนตวการ และผอนเปนตวการ

นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

๑๖. มสมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘อตตา

และโลกมทงสขและทกข เกดขนไดเอง ตนเองเปนตวการกมใช ผอน

เปนตวการกมใช นเทานนจรง อยางอนไมจรง’

สมณพราหมณเหลานนเกดการบาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ใชหอกคอ

ปากทมแทงกนอยวา ‘อยางนเปนธรรม อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน

ธรรมตองเปนอยางน”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย อญเดยรถยปรพาชกเปนคนบอด

ไมมจกษ จงไมรประโยชน ไมรสงทมใชประโยชน ไมรธรรม ไมรสงทมใชธรรม

เมอไมรประโยชน ไมรสงทมใชประโยชน ไมรธรรม ไมรสงทมใชธรรม กเกดการ

บาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ใชหอกคอปากทมแทงกนอยวา ‘อยางนเปนธรรม

อยางนมใชธรรม ธรรมตองไมเปนอยางน ธรรมตองเปนอยางน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๑ }

๓๐๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๖. ตตยนานาตตถยสตร

พทธอทาน

หมสตวน คอพวกทถอทฏฐวา เราเปนตวการ๑

พวกทถอทฏฐวา ผอนเปนตวการ

และสมณพราหมณพวกหนงทไมคลอยตามทฏฐทงสองน๒

ไมเหนทฏฐนนวา ‘เปนเหมอนลกศร’

แตส าหรบผใชปญญาพจารณาจนรแจงวา

ทฏฐนนเปนเหมอนลกศร

ยอมไมมทฏฐทวา “เราสราง”

ยอมไมมทฏฐทวา “ผอนสราง”

หมสตวนมมานะ ถกมานะรอยรด

ถกมานะผกพนไว ชอบกลาวถกเถยงกนในเรองทฏฐ

จงไมลวงพนสงสารวฏไปได

ตตยนานาตตถยสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ เราเปนตวการ แปลจากบาลวา ‘อหงการ’ ในทนหมายถงลทธสยงการหรอสยงกตา (ลทธสยงการหรอ

สยงกตาน เรยกอกชอหนงวา ลทธอตตการ) หมายถงลทธทเชอวาตนเปนตวการคอเปนผสรางอตตาและ

โลกขนเอง (ข.อ.อ. ๕๖/๓๗๑)

๒ หมายถงพวกอธจจสมปปนนวาท คอลทธทเชอวาอตตาและโลกเกดขนไดเอง มไดอาศยเหตอะไร เปนลทธ

ปฏเสธทงลทธสยงการ และลทธปรงการ(ผอนเปนตวการ) พวกอธจจสมปปนนวาทน เรยกอกชอหนงวา

อเหตกวาท (ข.อ.อ. ๕๕/๓๗๐, ๕๖/๓๗๑-๓๗๒) และด ส .น. ๑๖/๑๗/๑๙, ส .น.อ. ๒/๑๗/๔๐ ประกอบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๒ }

๓๐๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๗. สภตสตร

๗. สภตสตร

วาดวยพระสภตเถระ

[๕๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระสภตนงคบลลงก ตงกายตรง เขาสมาธ

ทไมมวตก๑อยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระสภตผก าลงนงคบลลงก ตงกายตรง

เขาสมาธทไมมวตกอยในทไมไกล

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ผก าจดวตกทงหลายได

ก าหนดวตกทกอยางทเกดภายในตนไดดวยด

ลวงพนกเลสเครองของ๒ได เปนผมอรปสญญา๓

ละโยคะ ๔ ประการ๔ ไดอยางสนเชงแลว

ไมตองหวนกลบมาเกดอกตอไป

สภตสตรท ๗ จบ

เชงอรรถ :

๑ สมาธทไมมวตก ในทนหมายถงอรหตตผลสมาธทมฌานท ๔ เปนพนฐาน (ข.อ.อ. ๕๗/๓๗๓)

๒ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๑๔๙ ในเลมน

๓ เปนผมอรปสญญา หมายถงยดเอานพพานเปนอารมณ (ข.อ.อ. ๕๗/๓๗๔)

๔ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๓๑ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๓ }

๓๐๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๘. คณกาสตร

๘. คณกาสตร

วาดวยหญงโสเภณ

[๕๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน

เขตกรงราชคฤห สมยนน ในกรงราชคฤห มนกเลง ๒ พวกมจตปฏพทธยนดใน

หญงโสเภณคนหนง เกดการบาดหมางกน ทะเลาะ ววาทกน ถงขนชกตอยกนบาง

ใชกอนดนขวางกนบาง ใชทอนไมตกนบาง ใชศสตราท ารายกนบาง นกเลงเหลานน

ถงแกความตายในทนนบาง ไดรบทกขปางตายบาง

ครงนน ในเวลาเชา ภกษจ านวนมากครองอนตรวาสกถอบาตรและจวรเขาไป

บณฑบาตยงกรงราชคฤห กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว เขาไปเฝา

พระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระ-

ผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส ในกรงราชคฤห

มนกเลง ๒ พวกมจตปฏพทธยนดในหญงโสเภณคนหนงเกดการบาดหมางกน

ทะเลาะ ววาทกน ถงขนชกตอยกนบาง ใชกอนดนขวางกนบาง ใชทอนไมตกนบาง

ใชศสตราท ารายกนบาง นกเลงเหลานนถงแกความตายในทนนบาง ไดรบทกข

ปางตายบาง พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว๑ จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ ค าวา “ทรงทราบเนอความนนแลว” นหมายถงทรงทราบวาความก าหนดตดใจในกามทงหลายเปนมล

เหตแหงความพนาศทงหลายทงปวง จงทรงเปลงอทานเพอแสดงใหเหนโทษในขอปฏบตทสดโตงทง ๒ ประการ

(คอกามสขลลกานโยคและอตตกลมถานโยค) และเพอแสดงใหเหนอานสงสแหงขอปฏบตอนเปนสายกลาง

(มชฌมาปฏปทา) (ข.อ.อ. ๕๘/๑๗๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๔ }

๓๐๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๘. คณกาสตร

พทธอทาน

สงทบคคลไดรบอยและสงทบคคลยงหวงทจะไดรบตอไป๑

สงทงสองนนเจอดวยธลคอราคะเปนตนแกผทรนทรายใฝใจอยากไดรบอย

สมณพราหมณผมสกขาอนเปนสาระ

คอศล วตร ชวต พรหมจรรย และการบ าบวงอนเปนสาระ๒

นเปนสวนสดท ๑

สมณพราหมณผมวาทะอยางนวา

‘โทษในกามไมม’ นเปนสวนสดท ๒

สวนสดทงสองน มแตจะเพมตณหาและอวชชาใหมากขน

ตณหาและอวชชายอมกอใหเกดความเหนผดมากขน

สมณพราหมณทงหลายไมรสวนสดทงสองนน

บางพวกกจมตดอย บางพวกกแลนไป๓

สวนพระอรยะทงหลายไดรแจงสวนสดทงสองนน

จงไมตกไปในสวนสดทงสองนน

และเพราะละสวนสดทงสองนนได

จงไมส าคญตนดวยตณหา ทฏฐ และมานะ

ยอมไมมวฏฏะปรากฏ๔

คณกาสตรท ๘ จบ

เชงอรรถ : ๑ สงทบคคลไดรบอย มความหมาย ๒ นย คอ (๑) หมายถงกามคณ ๕ ประการ ทบคคลเสวยดวยความ

ยดมนวา โทษในกามคณ ๕ ไมม (กามสขลลกานโยค) (๒) หมายถงการท าตนใหเดอดรอนดวยการ

ประพฤตวตรอยางนกบวชเปลอย(อตตกลมถานโยค) สงทบคคลยงหวงทจะไดรบตอไป มความหมาย

๒ นย เชนเดยวกน คอ (๑) หมายถงกามคณ ๕ ทบคคลมงหวงทจะไดรบดวยความเชอวาเมอไดรบแลว

ถอเปนบญอนยงใหญ(กามสขลลกานโยค) (๒) หมายถงผลทจะพงไดรบในอบาย เพราะการท ากรรมตาม

ความเหนผดเปนเหต(อตตกลมถานโยค) (ข.อ.อ. ๕๘/๓๗๕-๓๗๗) ๒ ในทน ศล หมายถงขอทบคคลงดเวน ไมท า วตร หมายถงการประพฤตอยางล าบาก ชวต หมายถงการ

ด าเนนชวตอยางฝดเคอง เชน การเปนอยดวยการบรโภคผกเปนอาหาร พรหมจรรย หมายถงเมถนวรต

การบ าบวง หมายถงการบนบานเซนสรวงบชา (ข.อ.อ. ๕๘/๓๗๖) ๓ ขอความตอนนมความหมาย ๓ นย คอ นยท ๑ หมายถงบางพวกจมตดอยในกามสข(กามสขลลกานโยค)

บางพวกแลนไป คอ มงประกอบตนใหล าบาก(อตตกลมถานโยค) นยท ๒ หมายถงบางพวกตดอยดวย

อ านาจตณหา บางพวกแลนไปในอ านาจทฏฐ นยท ๓ หมายถงบางพวกตดอยในสสสตทฏฐ บางพวกแลนไป

ในอ านาจอจเฉททฏฐ (ข.อ.อ. ๕๘/๓๗๘) ๔ วฏฏะ ในทนหมายถงกเลส กรรม วบาก (ข.อ.อ. ๕๘/๓๗๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๕ }

๓๐๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๙. อปาตธาวนตสตร

๙. อปาตธาวนตสตร

วาดวยแมลงบนเขาไฟ

[๕๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ในความมดมดแหงราตร พระผมพระภาคประทบ

นงในทแจง มประทปน ามนลกโพลงอย

ขณะนน แมลงจ านวนมากตกลงรอบ ๆ ทประทปน ามนเหลานนถงความทกข

ความพนาศยอยยบ

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนแมลงจ านวนมากตกลงรอบ ๆ ทประทป

น ามนเหลานนถงความทกข ความพนาศยอยยบ

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

สมณพราหมณพวกหนงแลนเลยไป๑

ไมบรรลธรรมทเปนสาระ๒

ชอวาพอกพนเครองพนธนาการ๓ใหม ๆ ยงขน

ยดมนในสงทตนไดเหนแลวและฟงแลวอยางน

จงตกสหลมถานเพลง๔ตลอดไป

เหมอนแมลงตกลงสประทปน ามนฉะนน

อปาตธาวนตสตรท ๙ จบ

เชงอรรถ :

๑ แลนเลยไป หมายถงยดถอขนธ ๕ วาเทยง งาม เปนสข และเปนอตตา (ข.อ.อ. ๕๙/๓๘๒)

๒ ธรรมทเปนสาระ หมายถงศล สมาธ ปญญา และวมตต เปนตน (ข.อ.อ. ๕๙/๓๘๒)

๓ เครองพนธนาการ หมายถงตณหาและทฏฐ (ข.อ.อ. ๕๙/๓๘๒)

๔ หลมถานเพลง ในทนหมายถงภพ ๓ คอ กามภพ รปภพ และอรปภพ (ข.อ.อ. ๕๙/๓๘๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๖ }

๓๐๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

๑๐. อปปชชนตสตร

๑๐. อปปชชนตสตร

วาดวยแสงหงหอยกบแสงอาทตย

[๖๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงท

ประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา

“ขาแตพระองคผเจรญ อญเดยรถยปรพาชกเปนผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ

บชา นอบนอม ไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขารตราบเทา

ทพระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจายงไมเสดจอบตขนในโลก แตพอพระอรหนต-

สมมาสมพทธเจาเสดจอบตขนในโลกแลว อญเดยรถยปรพาชกกเปนผทมหาชน

ไมสกการะ ไมเคารพ ไมนบถอ ไมบชา ไมนอบนอม ไมไดจวร บณฑบาต

เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร บดน พระผมพระภาคและภกษสงฆเปน

ผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม ไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ

และคลานปจจยเภสชบรขาร พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “จรงอยางนน อานนท อญเดยรถยปรพาชกเปนผท

มหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม ไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ

และคลานปจจยเภสชบรขารตราบเทาทตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจายงไมอบต

ขนในโลก แตพอตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาอบตขนในโลกแลว อญเดยรถย-

ปรพาชกกเปนผทมหาชนไมสกการะ ไมเคารพ ไมนบถอ ไมบชา ไมนอบนอม ไมไดจวร

บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร บดน ตถาคตและภกษสงฆ

เปนผทมหาชนสกการะ เคารพ นบถอ บชา นอบนอม ไดจวร บณฑบาต เสนาสนะ

และคลานปจจยเภสชบรขาร”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๗ }

๓๐๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๖. ชจจนธวรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

พทธอทาน

หงหอยนนสองสวางอยไดชวเวลาดวงอาทตยยงไมขน

เมอดวงอาทตยขนแลว กอบแสงและไมสองสวางไดเลย

อญเดยรถยกเหมอนกน รงเรองอยได

ชวเวลาทพระสมมาสมพทธเจายงไมอบตขนในโลก

แตเมอใด พระสมมาสมพทธเจาอบตขนในโลก

เมอนน อญเดยรถยพรอมทงสานศษยกอบเฉา

หมดความรงเรองอกตอไป

พวกเขามความเหนผด จงไมพนจากทกขไปได

อปปชชนตสตรท ๑๐ จบ

ชจจนธวรรคท ๖ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. อายสงขาโรสสชชนสตร ๒. สตตชฏลสตร

๓. ปจจเวกขณสตร ๔. ปฐมนานาตตถยสตร

๕. ทตยนานาตตถยสตร ๖. ตตยนานาตตถยสตร

๗. สภตสตร ๘. คณกาสตร

๙. อปาตธาวนตสตร ๑๐. อปปชชนตสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๘ }

๓๐๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๑. ปฐมลกณฏกภททยสตร

๗. จฬวรรค

หมวดวาดวยเรองเลกนอย

๑. ปฐมลกณฏกภททยสตร

วาดวยพระลกณฏกภททยเถระ สตรท ๑

[๖๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระสารบตรชแจงใหทานพระ

ลกณฏกภททยะ๑เหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญ

แกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาโดยวธตาง ๆ๒ จตของ

ทานพระลกณฏกภททยะหลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะไมถอมน๓

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระสารบตรชแจงใหทานพระลกณฏก-

ภททยะเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบ

ชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาโดยวธตาง ๆ จตของทานพระลกณฏกภททยะ

หลดพนจากอาสวะทงหลาย เพราะไมถอมน

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

เชงอรรถ :

๑ เดมชอ ภททยะ แตเพราะทานมรางกายเตย คนจงเรยกทานวา “ลกณฏกภททยะ” นยวา กอนททานจะ

ไดฟงธรรมจากทานพระสารบตรนน ทานไดบรรลโสดาปตตผลแลว (ข.อ.อ. ๖๑/๓๘๖)

๒ โดยวธตาง ๆ หมายถงโดยเหตมากมายอยางน คอ ใหพจารณาเหนวาขนธ ๕ ไมเทยง เปนทกข เปน

อนตตา เปนตน (ข.อ.อ. ๖๑/๓๘๗)

๓ หมายถงท าใหแจงอรหตตผล (ข.อ.อ. ๖๑/๓๘๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๐๙ }

๓๑๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๒. ทตยลกณฏกภททยสตร

พทธอทาน

บคคลหลดพนแลวในธรรมทงปวงทงชนสงและชนต า๑

ไมหลงเขาใจวา นเปนของเรา นเปนตวเรา

มจตหลดพนไดเดดขาดอยางน

ชอวาขามพนโอฆะ๒ ทตนยงไมเคยขามได

ไมตองมภพใหมอก

ปฐมลกณฏกภททยสตรท ๑ จบ

๒. ทตยลกณฏกภททยสตร

วาดวยพระลกณฏกภททยเถระ สตรท ๒

[๖๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระสารบตรส าคญทานพระ

ลกณฏกภททยะวาเปนพระเสขะ จงชแจงใหทานพระลกณฏกภททยะเหนชด ชวนใจ

ใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง

ดวยธรรมมกถาโดยวธตาง ๆ ยงกวาประมาณ

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระสารบตรผส าคญทานพระลกณฏก-

ภททยะวาเปนพระเสขะ จงชแจงใหทานพระลกณฏกภททยะเหนชด ชวนใจให

เชงอรรถ :

๑ ชนสง หมายถงรปธาต และอรปธาต นวาโดยหลดพนเบองตน แตเมอวาโดยหลดพนเบองปลายหมายถง

ละสงโยชนเบองสง ๕ ประการได ชนต า หมายถงกามธาต นวาโดยหลดพนเบองตน แตเมอวาโดยหลดพน

เบองปลายหมายถงละสงโยชนเบองต า ๕ ประการได (ข.อ.อ. ๖๑/๓๘๗)

๒ โอฆะ หมายถงหวงน าคอสงสารวฏม ๔ คอ กาม ภพ ทฏฐ และอวชชา (ข.อ.อ. ๖๑/๓๘๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๐ }

๓๑๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๓. ปฐมสตตสตร

อยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง

ดวยธรรมกถาโดยวธตาง ๆ ยงกวาประมาณ

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

บคคลตดวฏฏะ๑ได จงบรรลถงความไมหวง๒

แมน าคอตณหาทถกอรหตตมรรคญาณท าใหเหอดแหงแลว

จงไหลไปอกไมได

วฏฏะทตดไดแลว ยอมไมหมนวนไดอก

สภาพนแหละคอความสนสดแหงทกข

ทตยลกณฏกภททยสตรท ๒ จบ

๓. ปฐมสตตสตร

วาดวยสตวทตดอยในกาม สตรท ๑

[๖๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน มนษยทงหลายในกรงสาวตถโดยมากเปนผตดใจใน

กามทงหลายเกนขอบเขต เปนผยนด รกใคร เพลดเพลน หลงใหล หมกมน มวเมา

อยในกามทงหลาย

เชงอรรถ :

๑ วฏฏะ ในทนหมายถงกเลสวฏ (ข.อ.อ. ๖๒/๓๘๙)

๒ บรรลถงความไมหวง หมายถงบรรลนพพาน (ข.อ.อ. ๖๒/๓๘๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๑ }

๓๑๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๔. ทตยสตตสตร

ครงนน ในเวลาเชา ภกษจ านวนมากครองอนตรวาสกถอบาตรและจวรเขาไป

บณฑบาตยงกรงสาวตถ กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว เขาไปเฝา

พระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผม

พระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส มนษยทงหลาย

ในกรงสาวตถโดยมาก เปนผตดใจในกามทงหลายเกนขอบเขต เปนผยนด รกใคร

เพลดเพลน หลงใหล หมกมน มวเมาอยในกามทงหลาย พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

สตวทงหลายตดใจในกาม

ของดวยกเลสเครองของในกาม

ไมเหนโทษในสงโยชน ของในกเลสเครองของคอสงโยชน

จะพงขามโอฆะอนกวางใหญไมไดเลย

ปฐมสตตสตรท ๓ จบ

๔. ทตยสตตสตร

วาดวยสตวทตดอยในกาม สตรท ๒

[๖๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน มนษยทงหลายในกรงสาวตถโดยมาก

เปนผตดใจในกามทงหลาย เปนผยนด รกใคร เพลดเพลน หลงใหล หมกมน

มดมน มวเมาอยในกามทงหลาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๒ }

๓๑๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๕. อปรลกณฏกภททยสตร

ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร

เสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ ไดทอดพระเนตรเหนมนษยทงหลายในกรง

สาวตถโดยมากเปนผตดใจในกามทงหลาย เปนผยนด รกใคร เพลดเพลน หลงใหล

หมกมน มดมน มวเมาอยในกามทงหลาย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

สตวทงหลายมดมนเพราะกาม

ถกขายรดรงไวแนน

ถกเครองมงบงคอตณหาปกคลมไว

ถกเครองผกคอความประมาทผกพนไว เหมอนปลาในของ๑

สตวเหลานน จงไปสความแกและความตาย

เหมอนลกโคทยงไมอดนม วงตามแมโค ฉะนน

ทตยสตตสตรท ๔ จบ

๕. อปรลกณฏกภททยสตร

วาดวยพระลกณฏกภททยเถระ อกสตรหนง

[๖๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระลกณฏกภททยะเดนตามหลง

ภกษทงหลาย เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

เชงอรรถ :

๑ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๒๙๗/๓๘๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๓ }

๓๑๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๕. อปรลกณฏกภททยสตร

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระลกณฏกภททยะมผวพรรณ

หยาบ ไมนาด มรางกายคอมเตย ถกภกษดหมน ก าลงเดนตามหลงภกษทงหลาย

มาแตไกล จงรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายเหน

ภกษรปนนผมผวพรรณหยาบ ไมนาด มรางกายคอมเตย ถกภกษดหมน ก าลง

เดนตามหลงภกษทงหลายมาแตไกลหรอไม”

ภกษทงหลายกราบทลวา “เหน พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย ภกษรปนนมฤทธมาก มอานภาพมาก

เพราะเธอเคยเขาสมาบตมาแลวแทบทกชนด เธอใชปญญาอนยงดวยตนเอง ท าให

แจงซงประโยชนยอดเยยม๑ อนเปนทสดแหงพรหมจรรย ทกลบตรผออกจากเรอน

บวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการ ดวยปญญาอนยงเองเขาถงอยในปจจบน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

เธอจงดรถ๒ซงมสวนประกอบอนไมมโทษ๓

มหลงคาขาว๔ มเพลาเดยว๕ ไมมทกข

แลนไปถงทหมาย ตดกระแส ไมมเครองผก๖

อปรลกณฏกภททยสตรท ๕ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๒๑๒ ในเลมน

๒ รถ หมายถงรางกาย (ส .สฬา.(แปล) ๑๘/๓๔๗/๓๘๐, ข.อ.อ. ๖๕/๓๙๖)

๓ สวนประกอบอนไมมโทษ หมายถงอรหตตผลศล (ส .สฬา.(แปล) ๑๘/๓๔๗/๓๘๐, ข.อ.อ. ๖๕/๓๙๖)

๔ หลงคาขาว หมายถงอรหตตผลวมตต (ส .สฬา.(แปล) ๑๘/๓๔๗/๓๘๐, ข.อ.อ. ๖๕/๓๙๖)

๕ เพลาเดยว หมายถงสต (ส .สฬา.(แปล) ๑๘/๓๔๗/๓๘๐, ข.อ.อ. ๖๕/๓๙๖)

๖ ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๓๔๗/๓๘๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๔ }

๓๑๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๖. ตณหาสงขยสตร

๖. ตณหาสงขยสตร

วาดวยความสนไปแหงตณหา

[๖๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระอญญาโกณฑญญะนงคบลลงก

ตงกายตรง พจารณาความหลดพนเพราะสนตณหาอยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระอญญาโกณฑญญะผก าลงนง

คบลลงก ตงกายตรง พจารณาความหลดพนเพราะสนตณหาอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

พระอรยบคคลใดไมมราก๑ไมมพนดน๒ไมมเถา๓

จะมใบ๔แตทไหน

ใครเลาควรจะตเตยนพระอรยบคคลนน

ทเปนปราชญ พนจากเครองผกแลว

พระอรยบคคลนน แมเทวดากชนชม ถงพรหมกสรรเสรญ

ตณหาสงขยสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ ไมมราก หมายถงไมมอวชชา (ความไมร) (ข.อ.อ.๖๖/๓๙๗)

๒ ไมมพนดน หมายถงไมมอาสวะ(กเลสทหมกดองอยในสนดาน) นวรณ (ธรรมทกนจตไมใหบรรลคณความด)

และอโยนโสมนสการ (การไมมนสการโดยแยบคาย) (ข.อ.อ. ๖๖/๓๙๗)

๓ ไมมเถา หมายถงไมมมานะ (ถอตว) และอตมานะ (ดหมน) (ข.อ.อ.๖๗/๓๙๗)

๔ ใบ หมายถงมทะ(ความมวเมา) ปมาทะ(ความประมาท) มายา(มมารยา) และสาเฐยยะ(ความโออวดหลอกเขา)

(ข.อ.อ. ๖๖/๓๙๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๕ }

๓๑๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๘. กจจานสตร

๗. ปปญจกขยสตร

วาดวยความสนไปแหงกเลสเครองเนนชา

[๖๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคประทบนงพจารณาถง

การละสวนสญญาอนประกอบดวยกเลสเครองเนนชา๑ของพระองคอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบถงการละสวนสญญาอนประกอบดวย

กเลสเครองเนนชาของพระองคแลว จงทรงเปลงอทานนในเวลานนวา

พทธอทาน

ผใดไมมกเลสเครองเนนชาและการด ารงอย (ในสงสารวฏ)

กาวพนทตอ๒และลมสลก๓ไดแลว

ชาวโลกพรอมทงเทวโลก

ยอมไมดหมนผนนซงไมมตณหา เปนมน เทยวไป

ปปญจกขยสตรท ๗ จบ

๘. กจจานสตร

วาดวยพระมหากจจานะ

[๖๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน ทานพระมหากจจานะนงคบลลงก ตงกายตรง

มกายคตาสตทตงมนภายในตนอยในทไมไกลจากพระผมพระภาค

เชงอรรถ :

๑ กเลสเครองเนนชา หมายถงราคะ โทสะ โมหะ ตณหา ทฏฐ และมานะ (ข.อ.อ. ๖๗/๓๙๙)

๒ ทตอ หมายถงตณหาและทฏฐ (ข.อ.อ. ๖๗/๔๐๐)

๓ ลมสลก หมายถงอวชชา (ข.อ.อ. ๖๗/๔๐๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๖ }

๓๑๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๙. อทปานสตร

พระผมพระภาคไดทอดพระเนตรเหนทานพระมหากจจานะผก าลงนงคบลลงก

ตงกายตรง มกายคตาสตทตงมนภายในตนอย

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ผใดพงเขาไปตงกายคตาสตไวในกาลทกเมอวา

“ถาในอดต กรรมกเลสไมพงมแกเรา

ในปจจบน อตภาพนกไมพงมแกเรา

ในอตภาพน กรรมกเลสจกไมมแกเรา

ในอนาคต วปากวฏกจกไมมแกเรา”

ผนนมปกตอยดวยอนปพพวหารในกาลทง ๓ นน

พงขามพนตณหาทชอวสตตกาได

โดยเวลาทอรยมรรคเกดขนนนแล

กจจานสตรท ๘ จบ

๙. อทปานสตร

วาดวยบอน า

[๖๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนมลละ พรอมดวยภกษสงฆ

หมใหญ ไดเสดจถงถนคามหมบานพราหมณในแควนมลละ ชาวถนคามผเปน

พราหมณและคหบดไดฟงวา “ทานผเจรญทงหลาย ทราบวาพระสมณโคดม-

ศากยบตร ผเสดจออกบวชจากศากยตระกล ก าลงเสดจจารกไปในแควนมลละ

พรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ไดเสดจถงถนคามโดยล าดบ” พวกเขาจงใชหญาและ

แกลบถมบอน าจนเตมถงปากบอดวยตงใจวา “สมณะโลนเหลานนอยาไดน าดม”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๗ }

๓๑๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๙. อทปานสตร

ครงนน พระผมพระภาคทรงแวะลงขางทาง เสดจเขาไปยงควงไมตนหนง

ประทบนงบนพทธอาสนทปลาดไว พระผมพระภาค ครนประทบนงแลว รบสงเรยก

ทานพระอานนทมาตรสวา “อานนท เธอจงน าน าดมจากบอน ามาเพอเรา”

ครนพระผมพระภาคตรสอยางนแลว ทานพระอานนทไดกราบทลพระผม

พระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ บดน บอน านนถกชาวถนคามผเปน

พราหมณและคหบดใชหญาและแกลบถมจนเตมปากบอ ดวยตงใจวา ‘สมณะโลน

เหลานนอยาไดน าดม พระพทธเจาขา”

แมครงท ๒ พระผมพระภาคตรสกบทานพระอานนทดงนวา “อานนท เธอจง

น าน าดมจากบอน านนมาเพอเรา”

ทานพระอานนทไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ

บดน บอน านนถกชาวถนคามผเปนพราหมณและคหบดใชหญาและแกลบถมจน

เตมปากบอ ดวยตงใจวา ‘สมณะโลนเหลานนอยาไดน าดม พระพทธเจาขา”

แมครงท ๓ พระผมพระภาคตรสกบทานพระอานนทดงนวา “อานนท เธอจง

น าน าดมจากบอน านนมาเพอเรา”

ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารสแลวถอบาตรเดนไปทบอน านน ครงนน

บอน านนเมอทานพระอานนทเดนเขาไปถง น ากลนขนมา พดเอาหญาและแกลบ

ทงหมดนนออกไปจากปากบอ เหลอแตน าทใสสะอาด ไมขน เตมเปยมถงปากบอ

ขงอยดจไหลออกจากปากบอไดเอง

ล าดบนน ทานพระอานนทคดวา “นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ พระตถาคต

ทรงเปนผมฤทธมาก มอานภาพมากจรง บอน าน เมอเราเดนเขาไปถงน า

กลนขนมาพดเอาหญาและแกลบทงหมดนนออกไปจากปากบอ เหลอแตน าทใสสะอาด

ไมขน เตมเปยมถงปากบอ ขงอยดจไหลออกมาจากปากบอไดเอง” ครนแลว ทานก

ใชบาตรตกน าน าเขาไปถวายพระผมพระภาค ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา

“ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ พระตถาคตทรงเปนผม

ฤทธมาก มอานภาพมากจรง ขาแตพระองคผเจรญ บอน าน เมอขาพระองคเดน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๘ }

๓๑๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

๑๐. อเทนสตร

เขาไปถง น ากลนขนมาพดเอาหญาและแกลบทงหมดนนออกไปจากปากบอ เหลอแต

น าทใสสะอาด ไมขน เตมเปยมถงปากบอ ขงอยดจไหลออกมาจากปากบอไดเอง

ขอพระผมพระภาคทรงดมน าเถด ขอพระสคตทรงดมน าเถด พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ถาน ามอยตลอดเวลา กไมจ าเปนตองขดบอน า

พระพทธเจาเชนเรา ตดรากตณหาขาดแลว

กไมจ าเปนตองเทยวแสวงหา(น าหรอปจจยอยางอน)

อทปานสตรท ๙ จบ

๑๐. อเทนสตร

วาดวยพระราชวงของพระเจาอเทนถกเผา

[๗๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ โฆสตาราม เขตกรงโกสมพ สมยนน

เมอพระเจาอเทนเสดจประพาสพระราชอทยาน ภายในพระราชวงถกไฟไหม หญง

๕๐๐ คน มพระนางสามาวดเปนหวหนา ตางเสยชวตทงหมด

ครงนน ในเวลาเชา ภกษจ านวนมากครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวรเขา

ไปบณฑบาตยงกรงโกสมพ กลบจากบณฑบาตหลงจากฉนอาหารเสรจแลว เขาไป

เฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส เมอพระเจา

อเทนเสดจประพาสพระราชอทยาน ภายในพระราชวงถกไฟไหม หญง ๕๐๐ คน

มพระนางสามาวดเปนหวหนา ตางเสยชวตทงหมด ขาแตพระองคผเจรญ คตของ

อบาสกาเหลานนเปนอยางไร ภพหนาเปนอยางไร พระพทธเจาขา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๑๙ }

๓๒๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๗. จฬวรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษทงหลาย อบาสกาเหลานนทเปนโสดาบนกมท

เปนสกทาคามนกม ทเปนอนาคามนกม ภกษทงหลาย อบาสกาเหลานนทงหมด

ชอวาไมตายเปลา๑”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

สตวโลกมโมหะเปนเครองผกพน

ยอมปรากฏเหมอนสมบรณดวยเหต

คนพาลมอปธเปนเครองผกพน ถกความมดหมหอไว

ยอมปรากฏเหมอนยงยนนรนดร

แตผเหนอย ยอมไมมกเลสเครองกงวล

อเทนสตรท ๑๐ จบ

จฬวรรคท ๗ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปฐมลกณฏกภททยสตร ๒. ทตยลกณฏกภททยสตร

๓. ปฐมสตตสตร ๔. ทตยสตตสตร

๕. อปรลกณฏกภททยสตร ๖. ตณหาสงขยสตร

๗. ปปญจกขยสตร ๘. กจจานสตร

๙. อทปานสตร ๑๐. อเทนสตร

เชงอรรถ :

๑ ไมตายเปลา หมายถงไมไรผล คอบรรลสามญญผล (ผลแหงความเปนสมณะ) (ข.อ.อ. ๗๐/๔๑๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๐ }

๓๒๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๑. ปฐมนพพานปฏสงยตตสตร

๘. ปาฏลคามยวรรค

หมวดวาดวยปาฏลคาม

๑. ปฐมนพพานปฏสงยตตสตร

วาดวยธรรมทเกยวกบนพพาน สตรท ๑

[๗๑] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคทรงชแจงใหภกษทงหลาย

เหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจ

ใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาวาดวยเรองนพพาน ฝายภกษเหลานนกท าใหมน มนสการ

แลวนอมนกธรรมกถาทงปวงดวยจต เงยโสตลงฟงธรรม

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ภกษทงหลาย อายตนะ๑มอย

(แต) ในอายตนะนนไมมปฐวธาต

ไมมอาโปธาต ไมมเตโชธาต ไมมวาโยธาต

ไมมอากาสานญจายตนะ ไมมวญญาณญจายตนะ

ไมมอากญจญญายตนะ ไมมเนวสญญานาสญญายตนะ

ไมมโลกน ไมมโลกหนา ไมมดวงอาทตย และดวงจนทรทงสองนน

เชงอรรถ :

๑ อายตนะ ในทนหมายถงนพพาน (ข.อ.อ. ๗๑/๔๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๑ }

๓๒๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๒. ทตยนพพานปฏสงยตตสตร

ภกษทงหลาย เราไมเรยกอายตนะนนวา

มการมา มการไป มการตงอย มการจต มการอบต

อายตนะนนไมมทตงอาศย ไมเปลยนแปลง

ไมมอารมณยดเหนยว นแลคอทสดแหงทกข

ปฐมนพพานปฏสงยตตสตรท ๑ จบ

๒. ทตยนพพานปฏสงยตตสตร

วาดวยธรรมทเกยวกบนพพาน สตรท ๒

[๗๒] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคทรงชแจงใหภกษทงหลาย

เหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจ

ใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาวาดวยเรองนพพาน ฝายภกษเหลานนกท าใหมน มนสการ

แลวนอมนกธรรมกถาทงปวงดวยจต เงยโสตลงฟงธรรม

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ฐานะทบคคลเหนไดยาก

ชอวานพพานอนไมมตณหา

นพพานนนเปนธรรมทมอยจรง ไมเหนไดงาย

ตณหาอนบคคลแทงตลอดแลว

กเลสเครองกงวลกไมมแกผรอย เหนอย

ทตยนพพานปฏสงยตตสตรท ๒ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๒ }

๓๒๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๓. ตตยนพพานปฏสงยตตสตร

๓. ตตยนพพานปฏสงยตตสตร

วาดวยธรรมทเกยวกบนพพาน สตรท ๓

[๗๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคทรงชแจงใหภกษทงหลาย

เหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจ

ใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาวาดวยเรองนพพาน ฝายภกษเหลานนกท าใหมน มนสการ

แลวนอมนกธรรมกถาทงปวงดวยจต เงยโสตลงฟงธรรม

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ภกษทงหลาย ธรรมชาตทไมเกด ไมปรากฏ

ไมถกเหตสราง ไมถกปจจยปรงแตง มอย

ภกษทงหลาย ถาธรรมชาตทไมเกด ไมปรากฏ

ไมถกเหตสราง ไมถกปจจยปรงแตง จกไมม

ในโลกนกจะไมปรากฏภาวะสลดออกจากธรรมชาตทเกดแลว

ทปรากฏแลว ทถกเหตสรางแลว ทถกปจจยปรงแตงแลว

ภกษทงหลาย กเพราะธรรมชาตทไมเกด ไมปรากฏ

ไมถกเหตสราง ไมถกปจจยปรงแตง มอย

ฉะนน จงปรากฏภาวะสลดออกจากธรรมชาตทเกดแลว

ทปรากฏแลว ทถกเหตสรางแลว ทถกปจจยปรงแตงแลว

ตตยนพพานปฏสงยตตสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๓ }

๓๒๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๔. จตตถนพพานปฏสงยตตสตร

๔. จตตถนพพานปฏสงยตตสตร

วาดวยธรรมทเกยวกบนพพาน สตรท ๔

[๗๔] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ สมยนน พระผมพระภาคทรงชแจงใหภกษทงหลาย

เหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจ

ใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาวาดวยเรองนพพาน ฝายภกษเหลานนกท าใหมน มนสการ

แลวนอมนกธรรมกถาทงปวงดวยจต เงยโสตลงฟงธรรม

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ความหวนไหวยอมมแกบคคลผถกตณหาและทฏฐอาศย

ความหวนไหวยอมไมมแกบคคลผไมถกตณหาและทฏฐอาศย

เมอความหวนไหว(จต)ไมม กยอมมปสสทธ๑

เมอมปสสทธ กยอมไมมตณหา

เมอไมมตณหา กไมมการเวยนวายตายเกด

เมอไมมการเวยนวายตายเกด กไมมการจตและการอบต

เมอไมมการจตและการอบต กไมมโลกน โลกอน

และระหวางโลกทงสอง นคอทสดแหงทกข

จตตถนพพานปฏสงยตตสตรท ๔ จบ

เชงอรรถ :

๑ ปสสทธ หมายถงความเขาไปสงบกายและจต (ข.ข.อ. ๗๔/๔๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๔ }

๓๒๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๕. จนทสตร

๕. จนทสตร๑

วาดวยนายจนทกมมารบตร๒

[๗๕] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนมลละพรอมดวยภกษสงฆ

หมใหญ ไดเสดจไปถงเมองปาวา ไดยนวา ณ ทนนพระผมพระภาคประทบอย ณ

สวนอมพวนของนายจนทกมมารบตร

นายจนทกมมารบตรไดฟงวา “ทราบวา พระผมพระภาคเสดจจารกไปใน

แควนมลละพรอมดวยภกษสงฆหมใหญ ไดเสดจถงเมองปาวาแลวประทบอย ณ

สวนอมพวนของเรา” นายจนทกมมารบตรจงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ครนแลว พระผมพระภาคทรงชแจงใหนายจนท-

กมมารบตรเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา

ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถา ครงนน นายจนทกมมารบตรผอน

พระผมพระภาคตรสชแจงใหเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจให

อาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาแลว ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคพรอมดวย

ภกษสงฆโปรดรบภตตาหารของขาพระองคในวนพรงนเถด พระพทธเจาขา” พระผม

พระภาคทรงรบนมนตดวยพระอาการดษณ

ครงนน นายจนทกมมารบตรทราบอาการทพระผมพระภาคทรงรบนมนตแลว

ลกขนจากทนง ถวายอภวาทพระผมพระภาค ท าประทกษณแลวจากไป ครนคนนน

ผานไป นายจนทกมมารบตรสงใหคนจดของขบฉนอยางประณต และสกรมททวะ๓

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ท.ม. (แปล) ๑๐/๑๘๙-๑๙๗/๑๓๗-๑๔๗

๒ บตรของนายชางทอง (ข.อ.อ.๗๔/๔๒๖)

๓ สกรมททวะ พระอรรถกถาจารยอธบายไวดงน คอ (๑) (สกรมททวนต สกรสส มทสนทธ ปวตตม ส )

หมายถงเนอสกรทวไปทออนนม (๒) (สกเรห มททตว สกฬโร) หมายถงหนอไมชนดหนงทสกรแทะดน

(๓) (สกเรห มททตปปเทเส ชาต อหฉตตก ) หมายถงเหดชนดหนงทเกดในถนทสกรแทะดน (๔) (สกร-

มททว นาม เอก รสายตน ) หมายถงรสอาหารชนดหนงชอวา สกรมททวะ (ข.อ.อ. ๗๕/๔๒๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๕ }

๓๒๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๕. จนทสตร

จ านวนเพยงพอไวในนเวศนของตน แลวสงคนไปใหกราบทลภตตกาลวา “ขาแต

พระองคผเจรญ ไดเวลาแลว ภตตาหารเสรจแลว พระพทธเจาขา”

ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร

เสดจเขาไปยงนเวศนของนายจนทกมมารบตรพรอมดวยภกษสงฆ ประทบนงบน

พทธอาสนทปลาดไว ไดรบสงเรยกนายจนทกมมารบตรมาตรสวา “จนทะ ทานจง

ประเคนเราดวยสกรมททวะทเตรยมไว ประเคนภกษสงฆดวยของขบฉนอยางอนทเตรยม

ไวเถด” นายจนทกมมารบตรทลรบสนองพระด ารสแลว ประเคนพระผมพระภาค

ดวยสกรมททวะทเตรยมไว ประเคนของขบฉนอยางอนทเตรยมไวแดภกษสงฆ

ครงนน พระผมพระภาครบสงเรยกนายจนทกมมารบตรมาตรสวา “จนทะ

ทานจงฝงสกรมททวะทเหลอในหลม เรายงไมเหนใครในโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก

พรหมโลก และหมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษย ทจะบรโภค

สกรมททวะนนแลวพงถงการยอยไปดวยด ยกเวนตถาคต” นายจนทกมมารบตร

ทลรบสนองพระด ารสแลว น าสกรมททวะทเหลอนนไปฝงไวในหลมเสรจแลวเขาไป

เฝาพระผมพระภาค ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ครนแลว พระผมพระภาค

ทรงชแจงใหนายจนทะเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญ

แกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถา แลวทรงลกจากพทธอาสน

เสดจจากไป

หลงจากทพระผมพระภาคเสวยพระกระยาหารของนายจนทกมมารบตรเสรจแลว

ไดเกดอาการพระประชวรอยางรนแรง มทกขเวทนาเกดจากโรคลงพระบงคนหนก

เปนโลหตจวนเจยนจะปรนพพาน ไดยนวา ขณะนน พระผมพระภาคทรงมสต-

สมปชญญะ ทรงอดกลนเวทนานนไวมไดทรงพรนพรง

ล าดบนน พระผมพระภาครบสงเรยกทานพระอานนทมาตรสวา “มาเถด

อานนท เราไปยงกรงกสนารากนเถด” ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารส

พระผมพระภาคทนท

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๖ }

๓๒๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๕. จนทสตร

ขาพเจาไดสดบมาวา พระผมพระภาคผทรงมพระปรชา

เสวยพระกระยาหารของนายจนทะกมมารบตรแลว

ทรงพระประชวรหนกจวนเจยนจะปรนพพาน

เมอพระผมพระภาคเสวยสกรมททวะแลว

ไดเกดอาการพระประชวรอยางรนแรงลงพระบงคนหนก

ตรสวา เราจะไปยงกรงกสนารา

รบสงขอน าดม

ครงนน พระผมพระภาคทรงแวะลงขางทาง เสดจเขาไปยงควงไมตนหนงแลว

รบสงเรยกทานพระอานนทมาตรสวา “อานนท เธอจงปสงฆาฏ ๔ ชนแกเรา

เราเหนดเหนอย จะนง” ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารสแลวจงปสงฆาฏ

๔ ชน พระผมพระภาคประทบนงบนพทธอาสนนนแลวตรสกบทานพระอานนทดงน

วา “อานนท เธอจงน าน าดมมาเพอเรา เรากระหายจะดมน า”

เมอพระผมพระภาครบสงอยางน ทานพระอานนทจงไดกราบทลพระผม

พระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ เกวยนประมาณ ๕๐๐ เลมผานไปเมอ

สกครนเอง น านนถกลอเกวยนย าจนขนเปนตมไหลไป ขาแตพระองคผเจรญ แมน า

กกฏานอยไมไกล มน าใส รสจด เยนฉ า สะอาด มทาขนลงสะดวก นารนรมย

พระผมพระภาคจกทรงดม และทรงสนานพระวรกายใหชมชนได ณ แมน านน”

แมครงท ๒ พระผมพระภาคตรสกบทานพระอานนทดงนวา “อานนท เธอจง

น าน าดมมาเพอเรา เรากระหายจะดมน า”

ทานพระอานนทไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ เกวยนประมาณ

๕๐๐ เลมผานไปเมอสกครนเอง น านนถกลอเกวยนย า จนขนเปนตมไหลไป ขาแต

พระองคผเจรญ แมน ากกฏานอยไมไกล มน าใส รสจด เยนฉ า สะอาด มทาขนลง

สะดวก นารนรมย พระผมพระภาคจกทรงดม และทรงสนานพระวรกายใหชมชนได

ณ แมน านน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๗ }

๓๒๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๕. จนทสตร

แมครงท ๓ พระผมพระภาคตรสกบทานพระอานนทดงนวา “อานนท เธอจง

น าน าดมมาเพอเรา เรากระหายจะดมน า” ทานพระอานนททลรบสนองพระด ารสแลว

ถอบาตรเดนไปทแมน านน

ครงนน แมน าซงถกลอเกวยนย าจนขนเปนตมไหลไปอยนน เมอทานพระ

อานนทเดนเขาไปถง กพลนใสสะอาด ไมขน ไหลไปตามปกต ล าดบนน ทานพระ

อานนทไดมความคดดงนวา “นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ พระตถาคตทรงม

ฤทธมาก มอานภาพมากจรง แมน านมน านอย ถกลอเกวยนย าจนขนเปนตมไป

เมอเราเดนมาถงกพลนใส สะอาด ไมขน ไหลไป” ทานพระอานนทจงใชบาตรตกน า

แลวเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ กราบทลดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ

นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ พระตถาคตทรงมฤทธมาก มอานภาพมากจรง

ขาแตพระองคผเจรญ แมน านมน านอย ถกลอเกวยนย าจนขนเปนตมไหลไป

เมอขาพระองคเดนเขาไปถง กพลนใสสะอาด ไมขนไหลไป ขอพระผมพระภาค

ทรงดมน าเถด ขอพระสคตทรงดมน าเถด พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาค ทรงดมน าแลวเสดจไปทแมน ากกฏา พรอมกบ

สงฆหมใหญ พอเสดจถงกเสดจลงแมน านน ทรงสรงและทรงดมแลวเสดจขน เสดจ

กลบไปยงสวนอมพวนแลวรบสงเรยกทานพระจนทกะมาตรสวา “จนทกะ เธอจงป

ผาสงฆาฏ ๔ ชนแกเรา เราเหนดเหนอย จะนอน” ทานพระจนทกะทลรบสนอง

พระด ารสแลวปผาสงฆาฏ ๔ ชน จากนน พระผมพระภาคทรงส าเรจสหไสยา

โดยพระปรศวเบองขวา ทรงซอนพระบาทเหลอมพระบาท ทรงมสตสมปชญญะ

บรบรณ ทรงก าหนดพระทยวาจะเสดจลกขน สวนทานพระจนทกะกนงเฝาอยเบอง

พระพกตรของพระองค ในทนนเอง

ภายหลง พระธรรมสงคาหกาจารยไดรจนาคาถาสรปดงนวา

พระพทธเจาผตถาคตศาสดา หาผเปรยบมไดในโลกน

ทรงมพระวรกายเหนดเหนอยมาก

เสดจถงแมน ากกฏาซงมน าใส รสจด สะอาด

เสดจลงไปสแมน านน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๘ }

๓๒๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๕. จนทสตร

พระศาสดาผอนชาวโลกทงหมดบชา

เสดจอยทามกลางภกษสงฆ

ทรงสรงและทรงดมน าแลวเสดจขนจากแมน า

พระผมพระภาคบรมศาสดา ผทรงแสวงหาคณยงใหญ

ทรงประกาศเผยแผธรรมวนยไวในพทธศาสนาน

เสดจเขาไปยงสวนอมพวนแลว

รบสงเรยกพระจนทกะมาตรสวา

เธอจงปผาสงฆาฏ ๔ ชนใหเปนทนอนแกเรา

ทานพระจนทกะนน อนพระผมพระภาค

ผทรงฝกฝนอบรมพระองคแลวตรสเตอน

จงปผาสงฆาฏ ๔ ชน ทนท

พระบรมศาสดาทรงมพระวรกายเหนดเหนอย ทรงบรรทมแลว

ฝายพระจนทกะกนงเฝาอยเฉพาะพระพกตรในทนน

บณฑบาตทาน ๒ คราว มผลเสมอกน

ครนตอมา พระผมพระภาครบสงเรยกทานพระอานนทมาตรสวา “อานนท

หากจะมใครมากลาวใหนายจนทกมมารบตรเดอดรอนใจวา ‘ทานจนทะ การทพระ

ตถาคตเสวยบณฑบาตของทานเปนครงสดทายแลวเสดจดบขนธปรนพพาน ไมใช

ลาภของทาน ทานไดชวแลว อานนท เธอพงระงบความเดอดรอนใจของนายจนท-

กมมารบตรอยางนวา

ทานจนทะ การทพระตถาคตเสวยบณฑบาตของทานเปนครงสดทาย แลวเสดจ

ดบขนธปรนพพาน เปนลาภของทาน ทานไดดแลว ทานจนทะ ความขอน อาตมภาพ

ไดฟงมา ไดรบมาเฉพาะพระพกตรของพระผมพระภาควา บณฑบาต ๒ คราว

มผลเสมอกน มวบากเสมอกน มผลมากกวาและมอานสงสมากกวาบณฑบาตอน

อยางมาก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๒๙ }

๓๓๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๕. จนทสตร

บณฑบาต ๒ คราว อะไรบาง คอ

๑. บณฑบาตทพระตถาคตเสวยแลวตรสรสมมาสมโพธญาณอยางยอดเยยม

๒. บณฑบาตทพระตถาคตเสวยแลวปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต

บณฑบาต ๒ คราวน มผลเสมอกน มวบากเสมอกน มผลมากกวาและม

อานสงสมากกวาบณฑบาตอนอยางมาก

นายจนทกมมารบตรไดสงสมกศลกรรมทเปนเหตใหมอายยน มผวพรรณ

ผองใส มความสข เกดในสวรรค เจรญดวยลาภยศ เปนใหญยงแลว อานนท

เธอพงระงบความเดอดรอนใจของนายจนทกมมารบตรอยางน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ผใหทาน ยอมเพมพนบญ

ผส ารวม (ในศล) ยอมไมกอเวร

สวนผฉลาด ยอมละบาปได

เพราะสนราคะ โทสะ และโมหะ

ผนนจงชอวาปรนพพานแลว

จนทสตรท ๕ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๐ }

๓๓๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๖. ปาฏลคามยสตร

๖. ปาฏลคามยสตร๑

วาดวยอบาสกชาวปาฏลคาม

[๗๖] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคเสดจจารกไปในแควนมคธ พรอมดวยภกษสงฆ

หมใหญ ไดเสดจมาถงปาฏลคาม

อบาสกอบาสกาชาวปาฏลคามไดทราบขาววา “พระผมพระภาคเสดจจารกไป

ในแควนมคธพรอมดวยภกษสงฆหมใหญ เสดจมาถงปาฏลคามแลว” จงพากน

เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบ

ทลดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระผมพระภาคโปรดรบอาคารทพกของ

ขาพระองคทงหลายเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคทรงรบดวยพระอาการดษณ

ล าดบนน อบาสกอบาสกาชาวปาฏลคามทราบอาการทพระผมพระภาคทรง

รบนมนตแลวจงพากนลกจากทนง ถวายอภวาทพระผมพระภาค ท าประทกษณ

แลวพากนเดนไปยงอาคารทพก ปลาดอาสนะทวอาคาร จดอาสนะ ตงหมอน า

ตามประทปน ามนไวแลวกลบเขาไปเฝาพระผมพระภาค ถวายอภวาทแลวยนอย ณ

ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองค

ทงหลายปลาดอาสนะ ดาดเพดานทวอาคารทพก จดอาสนะ ตงหมอน า ตาม

ประทปน ามนไวแลว ขอพระผมพระภาคทรงก าหนดเวลาทสมควร ณ บดนเถด

พระพทธเจาขา”

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๕/๒๘๕-๒๘๖/๙๗-๑๐๓, ท.ม. (แปล) ๑๐/๑๔๘-๑๕๔/๙๒-๙๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๑ }

๓๓๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๖. ปาฏลคามยสตร

ครงนน เวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร

เสดจไปทอาคารทพก พรอมกบภกษสงฆ ทรงช าระพระบาทแลวเสดจเขาไปยง

อาคารทพก ประทบนงพงเสากลาง ผนพระพกตรไปทางทศตะวนออก แมภกษสงฆ

กลางเทาแลวเขาไปยงอาคารทพก นงพงฝาดานทศตะวนตก ผนหนาไปทางทศ

ตะวนออกหอมลอมพระผมพระภาค แมอบาสกอบาสกาชาวปาฏลคามกลางเทา

แลวเขาไปยงอาคารทพกนน นงพงฝาดานทศตะวนออก ผนหนาไปทางทศตะวนตก

หอมลอมพระผมพระภาค

โทษแหงศลวบต ๕ ประการ๑

ล าดบนน พระผมพระภาคตรสกบอบาสกอบาสกาชาวปาฏลคามวา “คหบด

ทงหลาย ศลวบตของบคคลผทศลมโทษ ๕ ประการน โทษ ๕ ประการ คอ

๑. บคคลผทศล มศลวบตในโลกน ยอมถงความเสอมโภคทรพยเปน

อนมากซงมความประมาทเปนเหต นเปนโทษประการท ๑ แหงศล

วบตของบคคลผทศล

๒. กตตศพทอนชวของบคคลผทศล มศลวบต ยอมกระฉอนไป นเปน

โทษท ๒ แหงศลวบตของบคคลผทศล

๓. บคคลผทศล มศลวบต จะเขาไปยงบรษทใด ๆ จะเปนขตตยบรษท

กตาม พราหมณบรษทกตาม คหบดบรษทกตาม สมณบรษทกตาม

ยอมไมแกลวกลา เกอเขนเขาไป นเปนโทษประการท ๓ แหงศลวบต

ของบคคลผทศล

๔. บคคลผทศล มศลวบต ยอมหลงลมสตตาย นเปนโทษประการท ๔

แหงศลวบตของบคคลผทศล

๕. บคคลผทศล มศลวบต หลงจากตายแลว ยอมไปบงเกดในอบาย

ทคต วนบาต นรก นเปนโทษประการท ๕ แหงศลวบตของบคคลผทศล

คหบดทงหลาย ศลวบตของบคคลผทศลมโทษ ๕ ประการนแล

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ท.ปา. ๑๑/๓๑๖/๒๐๙-๒๐๑, อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๒๑๓/๓๕๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๒ }

๓๓๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๖. ปาฏลคามยสตร

อานสงสแหงศลสมบต ๕ ประการ

คหบดทงหลาย ศลสมบตของบคคลผมศล มอานสงส ๕ ประการน อานสงส

๕ ประการ คอ

๑. บคคลผมศล มศลสมบตในโลกน ยอมไดโภคทรพยเปนอนมาก

ซงมความไมประมาทเปนเหต นเปนอานสงสประการท ๑ แหงศล

สมบตของบคคลผมศล

๒. กตตศพทอนงามของบคคลผมศล มศลสมบต ยอมขจรไป นเปน

อานสงสประการท ๒ แหงศลสมบตของบคคลผมศล

๓. บคคลผมศล มศลสมบต จะเขาไปยงบรษทใด ๆ จะเปนขตตยบรษท

กตาม พราหมณบรษทกตาม คหบดบรษทกตาม หรอสมณบรษท

กตาม ยอมแกลวกลา ไมเกอเขนเขาไป นเปนอานสงสประการท ๓

แหงศลสมบตของบคคลผมศล

๔. บคคลผมศล มศลสมบต ยอมไมหลงลมสตตาย นเปนอานสงสประการ

ท ๔ แหงศลสมบตของบคคลผมศล

๕. บคคลผมศล มศลสมบต หลงจากตายแลว ยอมไปเกดในสคต

โลกสวรรค นเปนอานสงสประการท ๕ แหงศลสมบตของบคคลผมศล

คหบดทงหลาย ศลสมบตของบคคลผมศลมอานสงส ๕ ประการนแล”

หลงจากนน พระผมพระภาคทรงชแจงใหอบาสกอบาสกาชาวปาฏลคาม

เหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจ

ใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาจนดกดนแลวทรงสงกลบดวยรบสงวา “คหบดทงหลาย

ราตรใกลจะสวาง ขอทานทงหลาย จงก าหนดเวลาทสมควร ณ บดนเถด”

ล าดบนน อบาสกอบาสกาชาวปาฏลคามตางชนชมอนโมทนาพระธรรมเทศนา

ทพระผมพระภาคทรงแสดง แลวลกจากทนง ถวายอภวาทพระผมพระภาค

ท าประทกษณแลวจากไป เมออบาสกอบาสกาชาวปาฏลคามจากไปไมนาน พระผม

พระภาคกเสดจเขาไปยงเรอนวาง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๓ }

๓๓๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๖. ปาฏลคามยสตร

สรางเมองปาฏลบตร

สมยนน สนธะและวสสการะผเปนมหาอ ามาตยแหงมคธรฐ ก าลงสรางเมอง

ปาฏลคามเพอปองกนพวกวชช ครงนน เทวดาจ านวนมากเปนเรอนพน ก าลง

ยดครองทดนในปาฏลคาม คอ

เทวดาทมศกดใหญยดครองทดนในประเทศใด จตของพระราชา และมหา-

อ ามาตยของพระราชาทมศกดใหญ ตางกนอมไปเพอสรางนเวศนในประเทศนน๑

เทวดาทมศกดชนกลางยดครองทดนในประเทศใด จตของพระราชาและมหา-

อ ามาตยของพระราชาทมศกดชนกลาง ตางกนอมไปเพอสรางนเวศนในประเทศนน

เทวดาทมศกดชนต ายดครองทดนในประเทศใด จตของพระราชาและมหาอ ามาตย

ของพระราชาทมศกดชนต า ตางกนอมไปเพอสรางนเวศนในประเทศนน

พระผมพระภาคทรงเลงทพยจกษอนบรสทธเหนอมนษย ไดทอดพระเนตร

เหนเทวดาเหลานนเปนเรอนพน ก าลงยดครองทดนในปาฏลคาม คอ เทวดาทม

ศกดใหญยดครองทดนในประเทศใด จตของพระราชาและมหาอ ามาตยของพระราชา

ทมศกดใหญตางกนอมไปเพอสรางนเวศนในประเทศนน เทวดาทมศกดชนกลาง

ยดครองทดนในประเทศใด จตของพระราชาและมหาอ ามาตยของพระราชาทมศกด

ชนกลางตางกนอมไปเพอสรางนเวศนในประเทศนน เทวดาทมศกดชนต ายดครองท

ดนในประเทศใด จตของพระราชาและมหาอ ามาตยของพระราชาทมศกดชนต า

ตางกนอมไปเพอสรางนเวศนในประเทศนน

ครงนนแล พระผมพระภาคทรงตนบรรทมในเวลาใกลรง รบสงเรยกทานพระ

อานนทมาตรสวา “อานนท ใครก าลงสรางเมองในปาฏลคาม”

เชงอรรถ :

๑ ทราบวา เทวดาทงหลายเขาสงรางของคนผเชยวชาญวชาดพนทแลวใหผเชยวชาญเหลานนบอกวาควรจะ

สรางบานเมองทนนทน เพราะเทวดาเหลานนประสงคจะใหพระราชาและมหาอ ามาตยทมศกดใหญ มศกด

ชนกลาง มศกดชนต าอยใกลชดกบตน และท าสกการะสมควรแกตน (ว.อ.๓/๒๘๖/๑๗๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๔ }

๓๓๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๖. ปาฏลคามยสตร

ทานพระอานนทกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ สนธะและวสสการะ

ผเปนมหาอ ามาตยแหงมคธรฐ ก าลงสรางเมองในปาฏลคามเพอปองกนพวกวชช

พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “อานนท สนธะและวสสการะผเปนมหาอ ามาตยแหง

มคธรฐก าลงสรางเมองในปาฏลคามเพอปองกนพวกวชช เหมอนไดปรกษากบเทวดา

ชนดาวดงส อานนท ณ ทน เราเลงทพยจกษอนบรสทธเหนอมนษย ไดเหนเทวดา

จ านวนมาก เปนเรอนพน ก าลงยดครองทดนในปาฏลคาม คอ เทวดาทมศกดใหญ

ยดครองทดนในประเทศใด จตของพระราชาและมหาอ ามาตยของพระราชาทมศกดใหญ

ตางกนอมไปเพอสรางนเวศนในประเทศนน เทวดาทมศกดชนกลางยดครองทดน

ในประเทศใด จตของพระราชาและมหาอ ามาตยของพระราชาทมศกดชนกลางตางก

นอมไปเพอสรางนเวศนในประเทศนน เทวดาทมศกดชนต ายดครองทดนในประเทศใด

จตของพระราชาและมหาอ ามาตยของพระราชาทมศกดชนต าตางกนอมไปเพอสราง

นเวศนในประเทศนน

อานนท ตลอดพนทอนเปนยานชมชนแหงอารยชนและเปนทางคาขาย นครน

จะเปนนครชนเอก เปนท าเลคาขาย ชอปาฏลบตร และนครปาฏลบตรจะเกด

อนตราย ๓ อยาง คอ อคคภย อทกภย หรอการแตกความสามคคภายในกลม”

สองมหาอ ามาตยเลยงพระ

ครงนน สนธะและวสสการะผเปนมหาอ ามาตยแหงมคธรฐ เขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ ไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระภาคพอเปนทบนเทงใจ

พอเปนทระลกถงกนแลวไดยน ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา

“ขอพระโคดมผเจรญพรอมดวยภกษสงฆโปรดรบภตตาหารของขาพระองคทงหลาย

ในวนนเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคทรงรบนมนตดวยพระอาการดษณ

สนธะและวสสการะมหาอ ามาตยแหงมคธรฐ ทราบอาการทพระผมพระภาค

ทรงรบนมนตแลว จงเขาไปยงทพกของตน แลวสงใหจดเตรยมของเคยวของฉน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๕ }

๓๓๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๖. ปาฏลคามยสตร

อยางประณตไวในทพกของตนแลวสงคนไปกราบทลภตกาลวา “ขาแตพระโคดม

ผเจรญ ไดเวลาแลว ภตตาหารเสรจแลว พระพทธเจาขา”

ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร

พรอมดวยภกษสงฆ เสดจเขาไปยงทพกของสนธะและวสสการะมหาอ ามาตยแหง

มคธรฐ ประทบนงบนพทธอาสนทปลาดไว ล าดบนน สนธะและวสสการะ

มหาอ ามาตยแหงมคธรฐไดน าของเคยวของฉนอนประณตมาประเคนภกษสงฆม

พระพทธเจาเปนประธาน ใหอมหน าดวยตนเอง กระทงพระผมพระภาคเสวยเสรจ

ทรงละพระหตถจากบาตรแลว ไดนงเฝา ณ ทสมควร ทใดทหนงซงต ากวา

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงอนโมทนาแกสนธะและวสสการะมหาอ ามาตยแหง

มคธรฐ ดวยพระคาถาเหลานวา

อนโมทนาคาถา

บณฑตอยในทใด เลยงดทานผมศล

ผส ารวม ประพฤตพรหมจรรย ในททตนอยนน

พงอทศทกษณาแกเหลาเทวดาผสถตอยในทนน

เทวดาเหลานนอนเขาบชาแลว ยอมบชาตอบ

อนเขานบถอแลว ยอมนบถอตอบ

จากนนยอมอนเคราะหบณฑตนนเปนการตอบแทน

ดจมารดาอนเคราะหบตรผเกดแตอก ฉะนน

ดงนน ผทเทวดาอนเคราะหแลว

ยอมพบเหนแตสงทเจรญทกเมอ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๖ }

๓๓๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๖. ปาฏลคามยสตร

ประตโคดมและทาโคดม

พระผมพระภาค ครนทรงอนโมทนามหาอ ามาตยสนธะและมหาอ ามาตยวสสการะ

แควนมคธดวยพระคาถาเหลานแลว ทรงลกขนจากอาสนะเสดจจากไป สมยนน

มหาอ ามาตยสนธะและมหาอ ามาตยวสสการะแควนมคธ ตามสงเสดจพระผม

พระภาคไปเบองพระปฤษฎางคดวยคดวา “วนน ประตททานพระสมณโคดมเสดจ

ออกไป จะไดชอวา ‘ประตโคดม’ ทาทพระองคเสดจขามแมน าคงคา จะไดชอวา

‘ทาพระโคดม”

ตอมา ประตทพระผมพระภาคเสดจผานไปนนไดปรากฏนามวา ‘ประตพระโคดม’

ล าดบนน พระผมพระภาคเสดจไปทางแมน าคงคา เวลานน แมน าคงคามน าเตม

เสมอตลง นกกาพอดมกนได คนทงหลายผปรารถนาจะขามฟาก บางพวกเทยว

หาเรอ บางพวกเทยวหาแพ บางพวกผกทน พระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆ

ทรงหายไปจากฝงนแหงแมน าคงคา ไปปรากฏพระวรกายทฝงโนน เหมอนบรษม

ก าลงเหยยดแขนออกหรอคแขนเขา ฉะนน

พระผมพระภาคทอดพระเนตรเหนคนเหลานนผปรารถนาจะขามฟาก บางพวก

เทยวหาเรอ บางพวกเทยวหาแพ บางพวกผกทน

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

คนพวกหนงก าลงสรางสะพาน

ขามสระใหญ โดยมใหแปดเปอนดวยโคลนตม

ขณะทคนอกพวกหนงก าลงผกทนอย

ชนผฉลาดไดขามพนไปแลว๑

ปาฏลคามยสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๕/๒๘๖/๑๐๐-๑๐๑, ท.ม. (แปล) ๑๐/๑๕๓-๑๕๔/๙๖-๙๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๗ }

๓๓๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๗. ทวธาปถสตร

๗. ทวธาปถสตร

วาดวยทางสองแพรง

[๗๗] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคเสดจพทธด าเนนทางไกลไปในแควนโกศล มทาน

พระนาคสมาละเปนปจฉาสมณะ๑ ทานพระนาคสมาละไดเหนทางสองแพรง

ในระหวางทาง จงกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระผมพระภาคผเจรญ

นคอทางทจะไป ไปทางนเถด พระพทธเจาขา” เมอทานพระนาคสมาละกราบทล

อยางนแลว พระผมพระภาคไดตรสกบทานพระนาคสมาละดงนวา “นาคสมาละ

นคอทางทจะไป เราจะไปทางน”

แมครงท ๒ ทานพระนาคสมาละไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแต

พระผมพระภาคผเจรญ นคอทางทจะไป ไปทางนเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคไดตรสกบทานพระนาคสมาละดงนวา “นาคสมาละ นคอทาง

ทจะไป เราจะไปทางน”

แมครงท ๓ ทานพระนาคสมาละไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแต

พระผมพระภาคผเจรญ นคอทางทจะไป ไปทางนเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคกไดตรสกบทานพระนาคสมาละดงนวา “นาคสมาละ นคอ

ทางทจะไป เราจะไปทางน”

ครงนน ทานพระนาคสมาละวางบาตรและจวรของพระผมพระภาคไวทพนดน

ณ ทางนนเองแลวกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ นบาตรและจวรของพระผม

พระภาค” แลวจากไป เมอทานพระนาคสมาละเดนไปตามทางนน พวกโจรทแอบ

ซมอยระหวางทาง ไดออกมารมท ารายทงเตะทงตอย ทบบาตรแตก และฉกผา

สงฆาฏขาด หลงจากนน ทานพระนาคสมาละมบาตรแตก มผาสงฆาฏขาด เขาไป

เฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระ

เชงอรรถ :

๑ ปจฉาสมณะ หมายถงพระผตดตามรบใช (ข.อ.อ. ๗๗/๔๕๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๘ }

๓๓๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกายอทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๘. วสาขาสตร

ผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส เมอขาพระองค

เดนไปตามทางนน พวกโจรทแอบซมอยระหวางทาง ไดออกมารมท ารายทง

เตะทงตอย ทบบาตรแตก และฉกผาสงฆาฏขาด พระพทธเจาขา”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

บคคลผจบเวท๑ ถงจะเทยวไปดวยกน

อยรวมกน ปะปนกบคนอน

รแจง (คนชว) ยอมละคนชวไปได

เหมอนนกกระเรยนเวนน า ดมแตน านม ฉะนน

ทวธาปถสตรท ๗ จบ

๘. วสาขาสตร

วาดวยนางวสาขา

[๗๘] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ปราสาทในบพพารามของนางวสาขา

มคารมาตา เขตกรงสาวตถ สมยนน หลานสาวผเปนทรก ทชอบใจ ของนางวสาขา

มคารมาตาเสยชวตลง ครงนน นางวสาขามคารมาตามผาเปยก ผมเปยก เขาไป

เฝาพระผมพระภาคแตเทยงวน ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาค

ไดตรสถามนางวสาขามคารมาตาดงนวา “วสาขา เธอมาจากไหน จงมผาเปยก ผมเปยก

เขามาทนแตเทยงวน”

เชงอรรถ :

๑ ผจบเวท หมายถงผบรรลสจจะ ๔ ดวยอรยมรรค (ข.อ.อ. ๗๗/๔๕๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๓๙ }

๓๔๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๘. วสาขาสตร

นางวสาขาทลตอบวา “ขาแตพระองคผเจรญ หลานสาวผเปนทรก ทชอบใจ

ของหมอมฉนเสยชวตแลว จงท าใหหมอมฉนมผาเปยก ผมเปยกเขามาทนแตเทยงวน

พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสถามวา “วสาขา เธอตองการมบตรและหลานจ านวนเทากบ

ชาวกรงสาวตถหรอ”

นางวสาขาทลตอบวา “ขาแตพระองคผเจรญ หมอมฉนตองการมบตรและ

หลานจ านวนเทากบชาวกรงสาวตถ พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสถามวา “วสาขา ชาวกรงสาวตถเสยชวตลง แตละวน

มากเทาไร”

นางวสาขาทลตอบวา “ขาแตพระองคผเจรญ ชาวกรงสาวตถเสยชวตลง

แตละวน ๑๐ คนบาง ๙ คนบาง ๘ คนบาง ๗ คนบาง ๖ คนบาง ๕ คนบาง

๔ คนบาง ๓ คนบาง ๒ คนบาง ๑ คนบาง กรงสาวตถจะไมวางเวนจากคนทเสย

ชวตเลย พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสถามวา “วสาขา เธอเขาใจเรองนนวาอยางไร เธอมตองม

ผาเปยก ผมเปยก ทกครงทกคราวหรอ”

นางวสาขาทลตอบวา “ไมถงขนาดนนหรอก พระพทธเจาขา มลกและ

หลานมากขนาดนน หมอมฉนกพอใจแลว พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “วสาขา ผมสงเปนทรก ๑๐๐ กมทกข ๑๐๐

ผมสงเปนทรก ๙๐ กมทกข ๙๐ ผมสงเปนทรก ๘๐ กมทกข ๘๐ ผมสงเปนทรก ๗๐

กมทกข ๗๐ ผมสงเปนทรก ๖๐ กมทกข ๖๐ ผมสงเปนทรก ๕๐ กมทกข ๕๐

ผมสงเปนทรก ๔๐ กมทกข ๔๐ ผมสงเปนทรก ๓๐ กมทกข ๓๐ ผมสงเปน

ทรก ๒๐ กมทกข ๒๐ ผมสงเปนทรก ๑๐ กมทกข ๑๐ ผมสงเปนทรก ๙ กม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๐ }

๓๔๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๙. ปฐมทพพสตร

ทกข ๙ ผมสงเปนทรก ๘ กมทกข ๘ ผมสงเปนทรก ๗ กมทกข ๗ ผมสงเปน

ทรก ๖ กมทกข ๖ ผมสงเปนทรก ๕ กมทกข ๕ ผมสงเปนทรก ๔ กมทกข ๔

ผมสงเปนทรก ๓ กมทกข ๓ ผมสงเปนทรก ๒ กมทกข ๒ ผมสงเปนทรกเพยง ๑

กมทกขเพยง ๑ ผไมมสงเปนทรก กไมมทกข ซงเราเรยกวา ผหมดความโศก

ปราศจากกเลสดจธล ไมมความคบแคนใจ”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ความโศก ความคร าครวญ และความทกขหลากหลายมในโลกน

ยอมเกดมไดเพราะอาศยสงเปนทรก

เมอไมมสงเปนทรก ความเศราโศกเปนตนเหลานกไมม

เพราะฉะนน คนทไมมสงเปนทรกในโลกไหนๆ

จงชอวามความสข ปราศจากความเศราโศก

ดงนน ผปรารถนาความไมเศราโศก ปราศจากกเลสดจธล

จงไมควรยดสงเปนทรกในโลกไหน ๆ

วสาขาสตรท ๘ จบ

๙. ปฐมทพพสตร

วาดวยพระทพพมลลบตร สตรท ๑

[๗๙] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน

เขตกรงราชคฤห ครงนน ทานพระทพพมลลบตรเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระสคต บดน

ถงเวลาทขาพระองคจะปรนพพาน พระพทธเจาขา” พระผมพระภาคตรสวา

“ทพพะ เธอจงก าหนดเวลาทสมควร ณ บดนเถด” ทนใดนนเอง ทานพระทพพ-

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๑ }

๓๔๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๑๐. ทตยทพพสตร

มลลบตรกลกจากอาสนะ ถวายอภวาท ท าประทกษณแลว เหาะขนไปในอากาศ

นงขดสมาธ เขาเตโชกสณสมาบต๑อยกลางอากาศ ออกจากสมาบตแลวจงปรนพพาน

ขณะททานพระทพพมลลบตรเหาะขนไปในอากาศ นงขดสมาธ เขาเตโชกสณ-

สมาบตอยกลางอากาศ ออกจากสมาบตแลวปรนพพาน สรระของทานถกไฟเผา

ไหมอยนน ไมปรากฏวามเถาและเขมาควนเลย มอปมาเหมอนเนยใสหรอน ามน

ทถกไฟเผาไหม ไมปรากฏวามเถาและเขมาควน

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

รางกายไดแตกดบไปแลว

เวทนาทงหมดดบสนทแลว

สญญากดบลง สงขารทงหลายกสงบระงบ

วญญาณกถงความดบสญ

ปฐมทพพสตรท ๙ จบ

๑๐. ทตยทพพสตร

วาดวยพระทพพมลลบตร สตรท ๒

[๘๐] ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ณ ทนน พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลาย

มารบสงวา “ภกษทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผม

พระภาคจงตรสดงนวา

เชงอรรถ :

๑ เขาเตโชกสณสมาบต หมายถงเขาจตตถฌานสมาบต มเตโชกสณเปนอารมณ (ข.อ.อ. ๗๙/๔๖๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๒ }

๓๔๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

๑๐. ทตยทพพสตร

“ภกษทงหลาย ขณะทพระทพพมลลบตรเหาะขนไปในอากาศ นงขดสมาธเขา

เตโชกสณสมาบตอยกลางอากาศ ออกจากสมาบตแลวปรนพพาน สรระของเธอถก

ไฟเผาไหมอยนน ไมปรากฏวามเถาและเขมาควนเลย มอปมาเหมอนเนยใส หรอน า

มนทถกไฟเผาไหมไมปรากฏวามเถาและเขมาควน”

ล าดบนน พระผมพระภาคทรงทราบเนอความนนแลว จงทรงเปลงอทานน

ในเวลานนวา

พทธอทาน

ไฟทลกโพลง ถกชางใชคอนเหลกต

กคอย ๆ มอดดบสนทลงไป

ใคร ๆ รไมไดวาไฟนนไปอยทไหน ฉนใด

พระอรหนตทงหลายผหลดพนโดยชอบ

ขามโอฆะเครองผกพนในกามไดหมดแลว

บรรลถงความสขทไมหวนไหว

ยอมไมมคตทจะบญญตใหรกนได ฉนนน

ทตยทพพสตรท ๑๐ จบ

ปาฏลคามยวรรคท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๓ }

๓๔๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อทาน [๘. ปาฏลคามยวรรค]

รวมจ านวนวรรคทมในอทาน

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปฐมนพพานปฏสงยตตสตร ๒. ทตยนพพานปฏสงยตตสตร

๓. ตตยนพพานปฏสงยตตสตร ๔. จตตถนพพานปฏสงยตตสตร

๕. จนทสตร ๖. ปาฏลคามยสตร

๗. ทวธาปถสตร ๘. วสาขาสตร

๙. ปฐมทพพสตร ๑๐. ทตยทพพสตร

รวมจ านวนวรรคทมในอทาน คอ

๑. โพธวรรค ๒. มจจลนทวรรค

๓. นนทวรรค ๔. เมฆยวรรค

๕. โสณเถรวรรค ๖. ชจจนธวรรค

๗. จฬวรรค ๘. ปาฏลคามยวรรค

ทง ๘ วรรคน มพระสตรทพระผมพระภาค ผทรงมพระจกษญาณ ปราศจาก

มลทน ทรงจ าแนกแสดงไวละเอยดรวม ๘๐ สตร ซงเหลาบณฑตผมศรทธา ไดกลาว

วรรคนนวาอทาน ฉะนแล

อทาน จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๔ }

๓๔๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๑. โลภสตร

พระสตตนตปฎก

ขททกนกาย อตวตตกะ _____________

ขอนอบนอมพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

๑. เอกกนบาต

๑. ปฐมวรรค

หมวดท ๑

๑. โลภสตร

วาดวยโลภะ

[๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน๑

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราขอรบรองความเปน

อนาคามของเธอทงหลาย

ธรรมอยางหนง คออะไร

ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงคอโลภะ(ความอยากได)ได เราขอ

รบรองความเปนอนาคามของเธอทงหลาย”

เชงอรรถ :

๑ แปลตามนย ข.อต.อ. ๑๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๕ }

๓๔๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๒. โทสสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โลภะใดเปนเหตใหสตวผโลภไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง๑ ยอมละโลภะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โลภสตรท ๑ จบ

๒. โทสสตร

วาดวยโทสะ

[๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราขอรบรองความเปน

อนาคามของเธอทงหลาย

ธรรมอยางหนง คออะไร

ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงคอโทสะ(ความคดประทษราย)ได

เราขอรบรองความเปนอนาคามของเธอทงหลาย”

เชงอรรถ :

๑ เหนแจง หมายถงเหนอปาทานขนธ ๕ โดยความไมเทยง เปนตน (ข.อต.อ. ๑/๔๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๖ }

๓๔๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๓. โมหสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โทสะใดเปนเหตใหสตวผประทษรายไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละโทสะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โทสสตรท ๒ จบ

๓. โมหสตร

วาดวยโมหะ

[๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราขอรบรองความเปน

อนาคามของเธอทงหลาย

ธรรมอยางหนง คออะไร

ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงคอโมหะ(ความหลง)ได เราขอรบ

รองความเปนอนาคามของเธอทงหลาย”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โมหะใดเปนเหตใหสตวผหลงไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละโมหะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โมหสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๗ }

๓๔๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๔. โกธสตร

๔. โกธสตร

วาดวยโกธะ

[๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราขอรบรองความเปน

อนาคามของเธอทงหลาย

ธรรมอยางหนง คออะไร

ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงคอโกธะ(ความโกรธ)ได เราขอ

รบรองความเปนอนาคามของเธอทงหลาย”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โกธะใดเปนเหตใหสตวผโกรธไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละโกธะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โกธสตรท ๔ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๘ }

๓๔๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๕. มกขสตร

๕. มกขสตร

วาดวยมกขะ

[๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราขอรบรองความเปน

อนาคามของเธอทงหลาย

ธรรมอยางหนง คออะไร

ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงคอมกขะ(ความลบหล)ได เราขอ

รบรองความเปนอนาคามของเธอทงหลาย”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

มกขะใดเปนเหตใหสตวผลบหลคณทานไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละมกขะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

มกขสตรท ๕ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๔๙ }

๓๕๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๖. มานสตร

๖. มานสตร

วาดวยมานะ

[๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงได เราขอรบรองความเปน

อนาคามของเธอทงหลาย

ธรรมอยางหนง คออะไร

ภกษทงหลาย เธอทงหลายละธรรมอยางหนงคอมานะ(ความถอตว)ได เราขอ

รบรองความเปนอนาคามของเธอทงหลาย”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

มานะใดเปนเหตใหสตวผถอตวไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละมานะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

มานสตรท ๖ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๐ }

๓๕๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๗. สพพปรญญาสตร

๗. สพพปรญญาสตร

วาดวยการก าหนดรธรรมทงปวง

[๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ผไมรซงถงธรรมทงปวง๑ ยงก าหนดรธรรมทงปวงไมได๒

ยงไมคลายความพอใจในธรรมทงปวงนน ยงละธรรมทงปวงไมได๓ กยงไมอาจ

สนทกขได ภกษทงหลาย สวนผรซงถงธรรมทงปวง ก าหนดรธรรมทงปวงได คลาย

ความพอใจในธรรมทงปวงนนได ละธรรมทงปวงได จงอาจสนทกขได”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ผใดรธรรมทงปวงโดยอาการทกอยาง

ไมยนดในธรรมทงปวง

ผนนแล ก าหนดรธรรมทงปวงได

ลวงพนทกขทงปวงได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สพพปรญญาสตรท ๗ จบ

เชงอรรถ :

๑ ไมรซงถงธรรมทงปวง หมายถงไมรธรรมทควรรทงปวง โดยนยวา “เหลานคอขนธ ๕ เหลานคออายตนะ

๑๒ เหลานคอธาต ๑๘ นคอทกขอรยสจ นคอทกขสมทยสจ” เปนตน (ข.อต.อ. ๗/๕๙)

๒ ยงก าหนดรธรรมทงปวงไมได หมายถงยงไมสามารถก าหนดรธรรมดวยญาตปรญญา ตรณปรญญา

และปหานปรญญาได (ข.อต.อ. ๗/๕๙)

๓ ยงละธรรมทงปวงไมได หมายถงยงละกเลสวฏทควรละดวยมคคปญญาไมได (ข.อต.อ. ๗/๖๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๑ }

๓๕๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๘. มานปรญญาสตร

๘. มานปรญญาสตร

วาดวยการก าหนดรมานะ

[๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ผไมรซงถงมานะ ยงก าหนดรมานะไมได ยงไมคลายความ

พอใจในมานะนน ยงละมานะไมได กยงไมอาจสนทกขได ภกษทงหลาย สวนผร

ซงถงมานะ ก าหนดรมานะได คลายความพอใจในมานะนนได ละมานะได จงอาจ

สนทกขได

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

หมสตวนประกอบดวยมานะ

ถกมานะรอยรดไว ยนดแลวในภพ

ไมก าหนดรมานะ จงกลบมาเกดซ าอก

สวนหมสตวทละมานะไดแลว

นอมใจไปในธรรมเปนทสนมานะ

ครอบง ามานะทรอยรดไดแลว

ลวงพนกเลสเครองรอยรดไดทงหมด

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

มานปรญญาสตรท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๒ }

๓๕๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๙. โลภปรญญาสตร

๙. โลภปรญญาสตร

วาดวยการก าหนดรโลภะ

[๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ผไมรซงถงโลภะ ยงก าหนดรโลภะไมได ยงไมคลายความ

พอใจในโลภะนน ยงละโลภะไมได กยงไมอาจสนทกขได ภกษทงหลาย สวนผรซง

ถงโลภะ ก าหนดรโลภะได คลายความพอใจในโลภะนนได ละโลภะไดแลว จงอาจ

สนทกขได”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โลภะใดเปนเหตใหสตวผโลภไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละโลภะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โลภปรญญาสตรท ๙ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๓ }

๓๕๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๑. ปฐมวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

๑๐. โทสปรญญาสตร

วาดวยการก าหนดรโทสะ

[๑๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ผไมรซงถงโทสะ ยงก าหนดรโทสะไมได ยงไมคลายความ

พอใจในโทสะนน ยงละโทสะไมได กยงไมอาจสนทกขได ภกษทงหลาย สวนผรซง

ถงโทสะ ก าหนดรโทสะได คลายความพอใจในโทสะนนได ละโทสะไดแลว จงอาจ

สนทกขได”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โทสะใดเปนเหตใหสตวผประทษรายไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละโทสะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โทสปรญญาสตรท ๑๐ จบ

ปฐมวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. โลภสตร ๒. โทสสตร

๓. โมหสตร ๔. โกธสตร

๕. มกขสตร ๖. มานสตร

๗. สพพปรญญาสตร ๘. มานปรญญาสตร

๙. โลภปรญญาสตร ๑๐. โทสปรญญาสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๔ }

๓๕๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑. โมหปรญญาสตร

๒. ทตยวรรค

หมวดท ๒

๑. โมหปรญญาสตร

วาดวยการก าหนดรโมหะ

[๑๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ผไมรซงถงโมหะ ยงก าหนดรโมหะไมได ยงไมคลายความ

พอใจในโมหะนน ยงละโมหะไมได กยงไมอาจสนทกขได ภกษทงหลาย สวนผรซง

ถงโมหะ ก าหนดรโมหะได คลายความพอใจในโมหะนนได ละโมหะไดแลว จงอาจ

สนทกขได”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โมหะใดเปนเหตใหสตวผหลงไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละโมหะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โมหปรญญาสตรท ๑ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๕ }

๓๕๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๒. โกธปรญญาสตร

๒. โกธปรญญาสตร

วาดวยการก าหนดรโกธะ

[๑๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ผไมรซงถงโกธะ ยงก าหนดรโกธะไมได ยงไมคลายความ

พอใจในโกธะนน ยงละโกธะไมได กยงไมอาจสนทกขได ภกษทงหลาย สวนผ

รซงถงโกธะ ก าหนดรโกธะได คลายความพอใจในโกธะนนได ละโกธะไดแลว จงอาจ

สนทกขได”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โกธะใดเปนเหตใหสตวผโกรธไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละโกธะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว กไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โกธปรญญาสตรท ๒ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๖ }

๓๕๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๓. มกขปรญญาสตร

๓. มกขปรญญาสตร

วาดวยการก าหนดรมกขะ

[๑๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ผไมรซงถงมกขะ ยงก าหนดรมกขะไมได ยงไมคลายความ

พอใจในมกขะนน ยงละมกขะไมได กยงไมอาจสนทกขได ภกษทงหลาย สวนผร

ซงถงมกขะ ก าหนดรมกขะได คลายความพอใจในมกขะนนได ละมกขะไดแลว

จงอาจสนทกขได”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

มกขะใดเปนเหตใหสตวผลบหลคณทานไปสทคต

ผมปญญาเหนแจง ยอมละมกขะนนไดเพราะรโดยชอบ

ครนละไดแลว จงไมตองหวนกลบมาเกดในโลกนอก

ไมวาในกาลไหน ๆ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

มกขปรญญาสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๗ }

๓๕๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๔. อวชชานวรณสตร

๔. อวชชานวรณสตร

วาดวยธรรมเครองกางกนคออวชชา

[๑๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เราไมเหนธรรมเครองกางกนอนแมอยางหนง ทเปนเหตให

หมสตวซงถกธรรมเครองกางกนปดบงแลว ตองแลนไป ทองเทยวไปสนกาลนาน

เหมอนธรรมเครองกางกนคออวชชานเลย ภกษทงหลาย หมสตวทถกธรรมเครอง

กางกนคออวชชาปดบงแลว ตองแลนไป ทองเทยวไปสนกาลนาน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ไมมธรรมอนแมอยางหนงทเปนเหตใหหมสตว

ซงถกปดบงแลว ตองแลนไป ทองเทยวไปตลอดวนและคน

เหมอนถกโมหะปดกนเลย

สวนอรยสาวกทงหลาย ละโมหะได

ท าลายกองแหงความมด๑ได

ยอมไมทองเทยวไปอก

เพราะทานเหลานนไมมอวชชาเปนเหต

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อวชชานวรณสตรท ๔ จบ

เชงอรรถ :

๑ กองแหงความมด ในทนหมายถงโมหะ (ความหลง) (ข.อต.อ.๑๔/๖๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๘ }

๓๕๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๕. ตณหาสงโยชนสตร

๕. ตณหาสงโยชนสตร

วาดวยสงโยชนคอตณหา

[๑๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เราไมเหนสงโยชนอนแมอยางหนงทเปนเหตใหหมสตวซงถก

สงโยชนผกมดแลวตองแลนไป ทองเทยวไปสนกาลนานเหมอนสงโยชนคอตณหานเลย

ภกษทงหลาย หมสตวทถกสงโยชนคอตณหาผกมดแลว ตองแลนไป ทองเทยวไป

สนกาลนาน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลผมตณหาเปนเพอน ทองเทยวไปตลอดกาลยาวนาน

ยอมไมลวงพนสงสารวฏทมสภาวะอยางนและสภาวะอยางอน

ภกษรโทษน รตณหาเปนเหตใหเกดทกข

พงเปนผไมมตณหา ไมมความถอมน มสตสมปชญญะอย๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ตณหาสงโยชนสตรท ๕ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๙/๑๕, ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๙๑/๕๔๐, ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๐๗/๓๖๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๕๙ }

๓๖๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๖. ปฐมเสขสตร

๖. ปฐมเสขสตร

วาดวยพระเสขะ สตรท ๑

[๑๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เมอภกษผเปนพระเสขะยงไมบรรล ปรารถนาจะบรรลธรรม

อนเปนแดนเกษมจากโยคะ๑อนยอดเยยม เราไมเหนเหตอนแมอยางหนงทท าเหตซง

มอยภายในตนใหมอปการะมากอยางนเหมอนโยนโสมนสการ(การมนสการโดยแยบคาย)

นเลย ภกษทงหลาย ภกษเมอมนสการโดยแยบคายยอมละอกศลได และท ากศล

ใหเจรญ”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ไมมธรรมอนทจะมอปการะมาก

แกภกษผเปนพระเสขะเพอการบรรลประโยชนสงสด

เหมอนกบโยนโสมนสการ

เพราะภกษเมอเรมตงความเพยรดวยโยนโสมนสการไว

กพงบรรลความสนทกขได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปฐมเสขสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ ธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ หมายถงอรหตตผลและนพพาน (ข.อต.อ. ๑๖/๗๐,๑๘/๗๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๐ }

๓๖๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๘. สงฆเภทสตร

๗. ทตยเสขสตร

วาดวยพระเสขะ สตรท ๒

[๑๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เมอภกษผเปนพระเสขะยงไมบรรล ปรารถนาจะบรรลธรรม

อนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม เราไมเหนเหตอนแมอยางหนงทท าเหตซงม

อยภายนอกตนใหมอปการะมากอยางนเหมอนความเปนผมมตรดนเลย ภกษทงหลาย

ภกษผมมตรด ยอมละอกศลได และท ากศลใหเจรญ”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษผมมตรด มความเคารพ ย าเกรง

ปฏบตตามค าของมตรทงหลาย

มสตสมปชญญะมนคง

กพงถงความสนสงโยชนทงปวงไดโดยล าดบ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทตยเสขสตรท ๗ จบ

๘. สงฆเภทสตร

วาดวยการท าสงฆใหแตกกน

[๑๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรมอยางหนง เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขน เพอไมใช

เกอกลแกคนหมมาก เพอไมใชความสขแกคนหมมาก เพอไมใชประโยชน เพอไมใช

เกอกลแกคนหมมาก เกดขนเพอความทกขแกเทวดาและมนษยทงหลาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๑ }

๓๖๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๙. สงฆสามคคสตร

ธรรมอยางหนง คออะไร

คอ สงฆเภท๑

ภกษทงหลาย กเมอสงฆแตกกน ยอมมความบาดหมางกน มการบรภาษกน

มการดหมนกน และมการขบไลกน ในเพราะสงฆเภทนน ชนทงหลายทยงไมเลอมใส

กไมเลอมใส และบางพวกทเลอมใสแลว กยอมเปนอนไป”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ผท าลายสงฆใหแตกกน ยนดในการแตกกน

ตงอยในอธรรม เปนผเขาถงอบาย อยในนรกตลอดกป

พลาดจากธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ๒

เสวยผลกรรมอยในนรกตลอดกป

เพราะท าลายสงฆทสามคคกนใหแตกแยกกน๓

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สงฆเภทสตรท ๘ จบ

๙. สงฆสามคคสตร

วาดวยการท าสงฆใหสามคคกน

[๑๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรมอยางหนง เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอเกอกลแก

คนหมมาก เพอความสขแกคนหมมาก เพอประโยชน เพอเกอกลแกคนหมมาก

เกดขนเพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย

เชงอรรถ :

๑ สงฆเภท หมายถงการท าสงฆใหแตกจากกน เชนการไมท าอโบสถ ปวารณา และสงฆกรรมรวมกน

(ข.อต.อ. ๑๘/๗๘)

๒ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๓๖๐ ในเลมน

๓ ว.จ. (แปล) ๗/๓๕๔/๒๑๖, อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๓๙/๙๑, อภ.ก. ๓๗/๖๕๗/๓๙๕-๓๙๖,๘๖๒/๔๙๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๒ }

๓๖๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑๐. ปทฏฐจตตสตร

ธรรมอยางหนง คออะไร

คอ สงฆสามคค

ภกษทงหลาย กเมอสงฆพรอมเพรยงกน ยอมไมมความบาดหมางกน ไมม

การขมขกน ไมมการดาวากน และไมมการขบไลกน ในเพราะความสามคคของสงฆ

นน ชนทงหลายทยงไมเลอมใส กเลอมใส สวนชนทงหลายทเลอมใสแลว กเลอมใส

ยง ๆ ขนไป”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ความสามคคแหงสงฆ เปนเหตใหเกดสข

และบคคลผอนเคราะหสงฆผสามคคกนแลว

ผยนดในความสามคคกน ตงอยในธรรม

ยอมไมพลาดจากธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ

ยอมบนเทงในสวรรคตลอดกป เพราะสมานสงฆใหสามคคกน๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สงฆสามคคสตรท ๙ จบ

๑๐. ปทฏฐจตตสตร

วาดวยบคคลผมจตถกประทษราย๒

[๒๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เราก าหนดวาระจตของบคคลผมจตถกประทษรายบางคนใน

โลกนดวยใจ จงรชดอยางนวา ถาบคคลนตายในขณะน จะถกไหมในนรกเหมอนถก

น าไปฝงไว ขอนนเพราะเหตอะไร เพราะจตของเขาถกประทษราย ภกษทงหลาย

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ว.จ. (แปล) ๗/๓๕๔/๒๑๗, อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๔๐/๙๒

๒ จตถกประทษราย หมายถงจตขนมวดวยกเลสมราคะ เปนตน (ข.อต.อ. ๒๐/๘๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๓ }

๓๖๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตก [๑. เอกกนบาต]

๒. ทตยวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

กเพราะเหตทมจตถกประทษรายนนเอง สตวทงหลายบางพวกในโลกน หลงจาก

ตายแลวจงไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก ดวยอาการอยางน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระพทธเจาทรงรบคคลบางคน

ผมจตถกประทษรายแลวในโลกน

จงทรงขยายเนอความนใหชดแกภกษในทใกลวา

ถาบคคลนตายในขณะน ตองไปเกดในนรก

เพราะจตของเขาถกประทษราย

เขาเปนอยางนน เหมอนถกน าไปฝงไว

กเพราะเหตทมจตถกประทษราย

สตวทงหลายจงไปสทคต

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปทฏฐจตตสตรท ๑๐ จบ

ทตยวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. โมหปรญญาสตร ๒. โกธปรญญาสตร

๓. มกขปรญญาสตร ๔. อวชชานวรณสตร

๕. ตณหาสงโยชนสตร ๖. ปฐมเสขสตร

๗. ทตยเสขสตร ๘. สงฆเภทสตร

๙. สงฆสามคคสตร ๑๐. ปทฏฐจตตสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๔ }

๓๖๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๑. ปสนนจตตสตร

๓. ตตยวรรค

หมวดท ๓

๑. ปสนนจตตสตร

วาดวยบคคลผมจตเลอมใส

[๒๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เราก าหนดวาระจตของบคคลผมจตเลอมใสบางคนในโลกนดวยใจ

จงรชดอยางนวา ถาบคคลนตายในขณะน จะด ารงอยในสวรรค เหมอนไดรบอญเชญ

ไปประดษฐานไว ขอนนเพราะเหตอะไร เพราะจตของเขาเลอมใส ภกษทงหลาย

กเพราะเหตทมจตเลอมใสนนเอง สตวทงหลายบางพวกในโลกน หลงจากตายแลว

จงไปเกดในสคตโลกสวรรค ดวยอาการอยางน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระพทธเจาทรงรบคคลบางคน

ผมจตเลอมใส๑ในโลกน

จงทรงขยายเนอความนใหชดแกภกษในทใกลวา

ถาบคคลนตายในขณะน ตองไปเกดในสคตโลกสวรรค

เพราะจตของเขาเลอมใส

เขาเปนอยางนน เหมอนไดรบอญเชญไปประดษฐานไว

กเพราะเหตทมจตเลอมใส สตวทงหลายจงไปสสคต

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปสนนจตตสตรท ๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ ผมจตเลอมใส หมายถงผมศรทธาเชอมนในพระรตนตรย และเชอผลแหงกรรม (ข.อต.อ. ๒๑/๘๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๕ }

๓๖๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๒. เมตตสตร

๒. เมตตสตร

วาดวยการเจรญเมตตา

[๒๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายอยากลวบญเลย ค าวา ‘บญ’ น เปนชอของความสข

ทนาปรารถนา นาใคร นารก นาพอใจ เรารชดผลทนาปรารถนา นาใคร นารก

นาพอใจของบญทเราท าไวตลอดกาลนาน เราเจรญเมตตาพรหมวหารมาถง ๗ ป

จงไมมาเกดในโลกนอกถง ๗ สงวฏฏววฏฏกป๑ ทราบมาวา เมอกปพนาศไป เราบงเกด

อยในพรหมโลกชนอาภสสระ เมอกปเจรญขนใหม เราบงเกดอยในพรหมวมานทวางเปลา

ภกษทงหลาย ณ พรหมวมานนน เราเปนพรหม เปนผยงใหญ ไมมใครเทยบ

ไดดวยคณธรรม เปนผสามารถเหนอดต อนาคต และปจจบนไดอยางแจมแจง เปนผ

บงคบจตใหเปนไปในอ านาจของตนได ภกษทงหลาย เราเคยเปนทาวสกกะจอมเทพ

ถง ๓๖ ชาตตดตอกน เคยเปนพระเจาจกรพรรดผทรงธรรม เปนธรรมราชามอ านาจ

แผไปทวมหาสมทรทง ๔ เปนผพชตชยไดทงภายในและภายนอก มแวนแควน

มนคง ประชาชนมงคง สมบรณดวยรตนะ ๗ ประการ๒ นบไดหลายรอยครง

ไมจ าเปนตองกลาวถงการเกดเปนพระเจาแผนดนประเทศราชเลย

เรานนไดมความคดอยางนวา ‘บดน เราเปนผมฤทธมาก มอานภาพมากถง

เพยงนดวยผลของกรรมและวบากของกรรมอะไรหนอ’

เชงอรรถ :

๑ ๗ สงวฏฏววฏฏกป หมายถง ๗ มหากป (ข.อต.อ.๒๒/๘๖)

๒ รตนะ ๗ ประการ คอ จกรแกว ชางแกว มาแกว มณแกว นารแกว คหบดแกว และปรณายกแกว (ท.ส.

(แปล) ๙/๒๕๘/๘๙, ท.ม. (แปล) ๑๐/๒๔๓-๒๕๑/๑๘๓-๑๘๗, ท.ปา. ๑๑/๑๙๙/๑๒๓, อง.สตตก. (แปล)

๒๓/๖๒/๑๒๐, ข.อต.อ.๒๒/๘๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๖ }

๓๖๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๓. อภยตถสตร

ภกษทงหลาย เราตอบตนเองไดวา ‘บดน เราเปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก

ถงเพยงนดวยผลของกรรมและวบากของกรรม ๓ ประการ คอ

๑. ทาน (การให)๑

๒. ทมะ (การฝกตน)๒

๓. สญญมะ (การส ารวม)๓”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บณฑตพงศกษาบญทดเลศ

มความสขเปนก าไรเทานน คอพงบ าเพญทาน

ประพฤตธรรมสม าเสมอ และเจรญเมตตาจต

บณฑตครนบ าเพญธรรม ๓ ประการ

อนเปนเหตเกดความสขเหลานแลว

ยอมเขาถงโลกทเปนสข ซงไมมการเบยดเบยนกน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

เมตตสตรท ๒ จบ

๓. อภยตถสตร

วาดวยประโยชนทงสอง

[๒๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงทบคคลอบรมแลว ท าใหมากแลว ยอมถอเอา

ประโยชนทงสองได คอ ประโยชนในโลกนและประโยชนในโลกหนา

เชงอรรถ :

๑ การให ในทนหมายถงการบรจาคไทยธรรมมขาวเปนตน (ข.อต.อ.๒๒/๘๙)

๒ การฝกตน ในทนหมายถงการส ารวมอนทรยมตาเปนตน และการขมกเลสมราคะเปนตน (ข.อต.อ. ๒๒/๘๙)

๓ การส ารวม หมายถงการส ารวมกาย วาจา (ข.อต.อ.๒๒/๘๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๗ }

๓๖๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๔. อฏฐปญชสตร

ธรรมอยางหนง คออะไร

คอ ความไมประมาทในกศลธรรมทงหลาย

ภกษทงหลาย ธรรมอยางหนงนแล ทบคคลอบรมแลว ท าใหมากแลว ยอม

ถอเอาประโยชนทงสองได คอ ประโยชนในโลกนและประโยชนในโลกหนา”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บณฑตทงหลายยอมสรรเสรญความไมประมาท

ในการท าบญทงหลาย

บณฑตผไมประมาทยอมบรรลประโยชนทงสอง

ธรชน เราเรยกวา บณฑต

เพราะยดประโยชนทงสองไวได คอ

ประโยชนในปจจบน และประโยชนในภายหนา๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อภยตถสตรท ๓ จบ

๔. อฏฐปญชสตร

วาดวยรางกระดก

[๒๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เมอบคคลคนหนงพงแลนไป ทองเทยวไปตลอดกป โครงกระดก

รางกระดก กองกระดก ถามคนรวบรวมเกบไว และไมสญหายไป กจะเปนกอง

กระดกใหญโตเทาภเขาเวปลละนแนนอน”

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๒๘/๑๕๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๘ }

๓๖๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๕. มสาวาทสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระสมมาสมพทธเจาผทรงแสวงหาคณอนยงใหญไดตรสไวดงนวา

กองกระดกของคนคนหนง ตลอดกปหนง

จะเปนกองกระดกเสมอเทาภเขา

ภเขาเวปลละนนน เปนภเขากวางใหญ

ตงอยทางเหนอภเขาคชฌกฏ เขตกรงราชคฤหของชาวมคธ

เมอใด บคคลพจารณาเหนอรยสจ ๔ คอ

ทกข เหตเกดแหงทกข ความพนทกข และอรยมรรคมองค ๘

ซงเปนขอปฏบตใหถงความดบทกข ดวยปญญาอนชอบ

เมอนน บคคลนนแลนไปแลวอก ๗ ชาตเปนอยางยง

กจะท าทสดทกขได เพราะสงโยชนทงปวงสนไป

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อฏฐปญชสตรท ๔ จบ

๕. มสาวาทสตร

วาดวยการกลาวเทจ

[๒๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เมอบคคลลวงละเมดธรรมอยางหนงแลว เราขอบอกวา

บาปกรรมอะไร ๆ อยางอนทเขาจะไมท านนยอมไมม

ธรรมอยางหนง คออะไร

คอ สมปชานมสาวาท (การกลาวเทจทงทรอย)”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๖๙ }

๓๗๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๖. ทานสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

คนทลวงละเมดธรรมอยางหนง

มกกลาวเทจเสมอ ปฏเสธปรโลก

จะไมท าบาปนนไมม๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

มสาวาทสตรท ๕ จบ

๖. ทานสตร

วาดวยการให

[๒๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ถาสตวทงหลายพงรผลแหงทานเจตนาและการจ าแนกทาน

เหมอนอยางทเราร สตวเหลานนไมใหทานเสยกอน กจะไมบรโภค และมลทนคอ

ความตระหนกจะไมพงครอบง าจตของสตวเหลานนได แมค าขาวคอกอนขาวของ

สตวเหลานนจะพงเหลออยค าสดทายกตาม

ถาปฏคาหกของพวกเขายงมอย สตวเหลานนยงไมไดแบงค าขาวค าสดทาย

แมนน(ใหแกปฏคาหก) กจะไมบรโภค ภกษทงหลาย แตเพราะสตวทงหลายไมรผล

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบทขอ ๑๗๖ หนา ๘๘ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๐ }

๓๗๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๖. ทานสตร

แหงทานเจตนาและการจ าแนกทานเหมอนอยางทเราร ฉะนน สตวเหลานนจงไมใหทาน

เสยกอนแลวบรโภค และมลทนคอความตระหนกครอบง าจตของสตวเหลานนได”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ถาสตวทงหลายรผลของการจ าแนกทาน

ตามทพระผมพระภาคผทรงแสวงหาคณอนยงใหญตรสไว

โดยวธทวบากนนจะมผลมากอยางน

พงก าจดมลทนคอความตระหน มใจเลอมใสยง

พงถวายทานตามกาลในพระอรยะทงหลาย

ซงเปนเขตททานอนบคคลถวายแลวมผลมาก

อนง ทายกจ านวนมากถวายขาว

ใหเปนทกษณาทานในพระทกขไณยบคคลทงหลาย

ตายจากมนษยโลกนแลว ยอมไปเกดในสวรรค

ครนไปเกดในสวรรคนนแลว

ยงปรารถนากามอย แตไมตระหน

กจะบนเทงในสวรรคนน เสวยผลของการจ าแนกทานอย

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทานสตรท ๖ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๑ }

๓๗๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๗. เมตตาภาวนาสตร

๗. เมตตาภาวนาสตร

วาดวยการเจรญเมตตา

[๒๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บญกรยาวตถ๑ทมอปธเปนเหตทงหมด ไมถงเสยวท ๑๖ แหง

เมตตาเจโตวมตต เมตตาเจโตวมตตเทานน แผแสงบรสทธ แผดเผากเลส รงเรอง

เหนอกวาบญกรยาวตถทงหมดนน

แสงดาวทกดวงรวมกน กยงสวางไมถงเสยวท ๑๖ แหงแสงจนทร แสงจนทร

เทานนกระจาง สวางไสว รงเรองขมแสงดาวทงหมดนน ฉนใด บญกรยาวตถทม

อปธเปนเหตทงหมดนนไมถงเสยวท ๑๖ แหงเมตตาเจโตวมตต ฉนนนเหมอนกน

เมตตาเจโตวมตตเทานน แผแสงบรสทธ แผดเผากเลส รงเรองเหนอกวาบญกรยา-

วตถทงหมดนน

เมออากาศโปรง ปราศจากเมฆหมอกในสารทกาลในชวงเดอนทายของฤดฝน

ดวงอาทตยลอยขนอยบนอากาศ แผดแสงเจดจา สวางไสว ไลขจดความมดสลวให

หมดไป ฉนใด บญกรยาวตถทมอปธเปนเหตทงหมดนน ไมถงเสยวท ๑๖ แหง

เมตตาเจโตวมตตกฉนนนเหมอนกน เมตตาเจโตวมตตเทานน แผแสงบรสทธ

แผดเผากเลส รงเรองเหนอกวาบญกรยาวตถทงหมดนน

ภกษทงหลาย ในเวลาใกลรงแหงราตร ดาวประกายพรกทงหลาย ตางทอแสง

แพรวพราวระยบระยบ ฉนใด บญกรยาวตถทมอปธเปนเหตทงหมด ไมถงเสยว

ท ๑๖ แหงเมตตาเจโตวมตต ฉนนนเหมอนกน เมตตาเจโตวมตตเทานน แผแสง

บรสทธ แผดเผากเลส รงเรองเหนอกวาบญกรยาวตถทงหมดนน

เชงอรรถ :

๑ บญกรยาวตถ หมายถงการบ าเพญบญอนเปนเหตใหไดอานสงส ม ๓ อยาง คอ (๑) ทานมย (๒) สลมย

(๓) ภาวนามย (ข.อต.อ. ๒๗/๑๐๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๒ }

๓๗๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๗. เมตตาภาวนาสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ผมสตตงมน เจรญเมตตาแผไปไมมประมาณ

พจารณาเหนธรรมเปนทสนอปธ ยอมมสงโยชนเบาบาง

หากบคคลมจตไมคดประทษรายสตวแมชวตเดยว

เจรญเมตตาเปนประจ าอย

กเปนผชอวาฉลาดเพราะการเจรญเมตตานน

แตพระอรยบคคลผมใจอนเคราะหสตวทกหมเหลา

ชอวาสงสมบญไวเปนอนมาก

พระราชาผทรงธรรมเชนกบฤๅษ

ทรงชนะใจหมสตวทวแผนดนดวยราชธรรม

ทรงบชายญ คอ (สสสเมธะ ปรสเมธะ สมมาปาสะ

วาชเปยยะ และนรคคฬะ)๑ เสดจเทยวไป

เชงอรรถ :

๑ ยญ ๕ น เดมทเดยว คอราชสงคหวตถ(หลกสงเคราะหของพระราชา) มดงน (๑) สสสเมธะ (ฉลาดในการ

บ ารงพชพนธธญญาหาร) (๒) ปรสเมธะ (ฉลาดในการบ ารงขาราชการ รจกสงเสรมคนดมความสามารถ)

(๓) สมมาปาสะ (ความรจกผกผสานรวมใจประชาชนดวยการสงเสรมอาชพ) (๔) วาชเปยยะ (ความม

วาจาอนดดดมน าใจ) (๕) นรคคฬะ (บานเมองสงบสข ปราศจากโจรผราย ไมตองระแวงภย บานเรอนไม

ตองลงกลอน) ยญ ๔ ประการแรก เปนเหต สวนยญประการสดทายเปนผล

ตอมาพราหมณสมยหนงดดแปลงเปนการบชายญ เพอผลประโยชนในทางลาภสกการะแกตน และม

ความหมายแตกตางออกไปดงน อสสเมธะ (การฆามาบชายญ) ปรสเมธะ (การฆาคนบชายญ) สมมาปาสะ

(การท าบวงแลวขวางไมลอดบวง ไมตกทไหนกท าพธบชายญทนน) วาชเปยยะ (การดมน าเมาเพอกลอม

จตใจใหพรอมทจะบชายญ) นรคคฬะ (ยญไมมลมสลก คอทวไปไมมขดขนจ ากด หรอการฆาครบทกอยาง

บชายญ) (อง.อฏฐก.อ. ๓/๑/๒๑๓, ข.อต.อ. ๒๗/๑๐๖-๑๐๘, อง.จตกก.ฏกา ๒/๓๙/๓๗๑-๓๗๒, อง.อฏฐก.

ฏกา ๓/๑/๒๔๙-๒๕๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๓ }

๓๗๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. เอกกนบาต]

๓. ตตยวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

ยญเหลานน ยงไมถงเสยวท ๑๖

แหงเมตตาเจโตวมตตทบคคลเจรญดแลว

(เหมอนแสงหมดวงดาวทกดวงไมถงเสยวท ๑๖ แหงแสงจนทร ฉะนน)

ผมเมตตาในสตวทกหมเหลา

จะไมฆาเอง ไมใชใหผอนฆา

ไมชนะเอง ไมใชใหผอนชนะ ไมมเวรกบใคร ๆ๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

เมตตาภาวนาสตรท ๗ จบ

ตตยวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปสนนจตตสตร ๒. เมตตสตร

๓. อภยตถสตร ๔. อฏฐปญชสตร

๕. มสาวาทสตร ๖. ทานสตร

๗. เมตตาภาวนาสตร

รวมพระสตรในนบาตน

ในเอกกนบาตนมพระสตรรวมได ๒๗ สตร คอ ในวรรคนม ๗ สตร ใน ๒

วรรคขางตนม ๒๐ สตร

เอกกนบาต จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๑/๑๙๔-๑๙๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๔ }

๓๗๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๑. ทกขวหารสตร

๒. ทกนบาต

๑. ปฐมวรรค

หมวดท ๑

๑. ทกขวหารสตร

วาดวยธรรมเครองอยเปนทกข

[๒๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมอยเปนทกข

อดอด คบแคน กระวนกระวายในปจจบนน หลงจากมรณภาพแลว พงหวงไดทคต

ธรรม ๒ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ความไมคมครองทวารในอนทรยทงหลาย

๒. ความไมรจกประมาณในการบรโภค

ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมอยเปนทกข

อดอด คบแคน กระวนกระวายในปจจบนน หลงจากมรณภาพแลว พงหวงไดทคต

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษใดไมคมครองทวารทง ๖ น คอ

ตา ห จมก ลน กาย และใจ

ทงไมรจกประมาณในการบรโภค

ไมส ารวมอนทรยทงหลาย

ภกษนนยอมประสบทกขทงทางกายและทางใจ

ภกษเชนนนจะมแตความรมรอนกาย เรารอนใจ

ชอวาอยเปนทกขทงกลางวนและกลางคน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทกขวหารสตรท ๑ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๕ }

๓๗๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๒. สขวหารสตร

๒. สขวหารสตร

วาดวยธรรมเครองอยเปนสข

[๒๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมอยเปนสข ไมอดอด

ไมคบแคน ไมกระวนกระวายในปจจบนน หลงจากมรณภาพแลวพงหวงไดสคต

ธรรม ๒ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ความคมครองทวารในอนทรยทงหลาย

๒. ความรจกประมาณในการบรโภค

ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมอยเปนสข

ไมอดอด ไมคบแคน ไมกระวนกระวายในปจจบนน หลงจากมรณภาพแลวพง

หวงไดสคต

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษใดคมครองทวารทง ๖ น คอ

ตา ห จมก ลน กาย และใจ

ทงรจกประมาณในการบรโภค ส ารวมอนทรยทงหลาย

ภกษนนยอมประสบสขทงทางกายและทางใจ

ภกษเชนนนจะไมมความรมรอนกาย เรารอนใจเลย

ชอวาอยเปนสขทงกลางวนและกลางคน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สขวหารสตรท ๒ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๖ }

๓๗๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๓. ตปนยสตร

๓. ตปนยสตร

วาดวยธรรมเปนเหตใหเดอดรอน

[๓๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรมเปนเหตใหเดอดรอน ๒ ประการน

ธรรม ๒ ประการ อะไรบาง คอ

บคคลบางคนในโลกน ไมไดท าความดไว ไมไดท ากศลไว ไมไดท าบญเครอง

ตอตานความหวาดกลวทกขไว ท าแตความชว ท าแตความหยาบชา ท าแตความ

รายกาจไว

๑. เขาคดวา “เราไมไดท าความดไว” จงเดอดรอน

๒. เขาคดวา “เราท าแตความชว” จงเดอดรอน

ภกษทงหลาย ธรรมทเปนเหตใหเดอดรอน ๒ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลมปญญาทราม ท ากายทจรต วจทจรต มโนทจรต

และอกศลกรรมอน ๆ ซงประกอบดวยโทษ

ไมท ากศลกรรมไว ท าแตอกศลกรรมไวมากมาย

หลงจากตายแลวจะไปบงเกดในนรก

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ตปนยสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๗ }

๓๗๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๔. อตปนยสตร

๔. อตปนยสตร

วาดวยธรรมไมเปนเหตใหเดอดรอน

[๓๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรมไมเปนเหตใหเดอดรอน ๒ ประการน

ธรรม ๒ ประการ อะไรบาง คอ

บคคลบางคนในโลกน ท าความดไว ท ากศลไว ท าบญเครองตอตานความ

หวาดกลวทกขไว ไมไดท าความชว ไมไดท าความหยาบชา ไมไดท าความรายกาจไว

๑. เขาคดวา “เราท าความดไว” จงไมเดอดรอน

๒. เขาคดวา “เราไมไดท าความชวไว” จงไมเดอดรอน

ภกษทงหลาย ธรรมไมเปนเหตใหเดอดรอน ๒ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงตอไปน

บคคลผมปญญา ละกายทจรต วจทจรต มโนทจรต

และอกศลกรรมอน ๆ ซงประกอบดวยโทษไดแลว

ไมท าอกศลกรรมไว ท าแตกศลกรรมไวมากมาย

หลงจากตายแลวจะไปบงเกดในสวรรค

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อตปนยสตรท ๔ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๘ }

๓๗๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๕. ปฐมสลสตร

๕. ปฐมสลสตร

วาดวยศลและทฏฐ สตรท ๑

[๓๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมด ารงอยในนรก

เหมอนถกน าไปฝงไว

ธรรม ๒ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ศลวบต (ความวบตแหงศล)

๒. มจฉาทฏฐ (ความเหนผด)

ภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมด ารงอยในนรก

เหมอนถกน าไปฝงไว”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

นรชนผมปญญาทราม ประกอบดวยธรรม ๒ ประการน

คอ ศลวบต และมจฉาทฏฐ

หลงจากตายแลว จะไปเกดในนรก

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปฐมสลสตรท ๕ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๗๙ }

๓๘๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๖. ทตยสลสตร

๖. ทตยสลสตร

วาดวยศลและทฏฐ สตรท ๒

[๓๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมด ารงอยในสวรรค

เหมอนไดรบอญเชญไปประดษฐานไว

ธรรม ๒ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ศลสมบต (ความสมบรณแหงศล)

๒. สมมาทฏฐ (ความเหนชอบ)

ภกษทงหลาย บคคลผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมด ารงอย

ในสวรรค เหมอนไดรบอญเชญไปประดษฐานไว”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

นรชนผมปญญา ประกอบดวยธรรม ๒ ประการน

คอ ศลสมบต และสมมาทฏฐ

หลงจากตายแลว จะไปเกดในสวรรค

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทตยสลสตรท ๖ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๐ }

๓๘๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๗. อาตาปสตร

๗. อาตาปสตร

วาดวยภกษผไมมความเพยร

[๓๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษผไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ จงไมควรเพอตรสร

ไมควรเพอนพพาน ไมควรเพอบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม

ภกษทงหลาย ภกษผมความเพยร มโอตตปปะนนแล จงควรเพอตรสร ควรเพอ

นพพาน ควรเพอบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยม”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษผไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ

เปนผเกยจคราน มความเพยรยอหยอน

มกทอแท งวงซม ไมมหร

ไมมความเออเฟอตอธรรม เชนน

ยอมไมควรเพอจะบรรลสมโพธ๑อนยอดเยยมได

แตภกษผมสต มปญญารกษาตน

มฌาน มความเพยร

มโอตตปปะ และไมประมาท

ตดสงโยชน๒ในชาต ชราไดแลว

พงบรรลสมโพธอนยอดเยยม ในอตภาพน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อาตาปสตรท ๗ จบ

เชงอรรถ :

๑ สมโพธ ในทนหมายถงอรหตตผล (ข.อต.อ. ๓๔/๑๒๑)

๒ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๓๔ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๑ }

๓๘๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๘. ปฐมนกหนสตร

๘. ปฐมนกหนสตร๑

วาดวยการไมหลอกลวง สตรท ๑

[๓๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษประพฤตพรหมจรรยน มใชเพอจะลวงคน มใชเพอจะ

เกลยกลอมคน มใชเพออานสงสคอลาภสกการะและการสรรเสรญ มใชเพอให

คนรวา ‘คนจงรจกเราดวยอาการอยางน’ แทจรง ภกษประพฤตพรหมจรรยนกเพอ

สงวร๒ และเพอปหานะ๓เทานน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระผมพระภาคพระองคนน

ไดทรงแสดงพรหมจรรยอนเปนธรรมก าจดความจญไร๔

ท าใหสตวถงนพพานเพอสงวร เพอปหานะ

ทางน ทานผใหญผแสวงหาคณยงใหญด าเนนไปแลว

อนง เหลาชนผปฏบตตามแนวทางทพระพทธเจาทรงแสดงแลว

ชอวาท าตามค าสงสอนของพระศาสดา

จกท าทสดแหงทกขได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปฐมนกหนสตรท ๘ จบ

เชงอรรถ : ๑ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๒๕/๔๑

๒ สงวร (การส ารวม) ม ๕ อยาง คอ (๑) ปาตโมกขสงวร (ส ารวมในปาตโมกข) (๒) สตสงวร (ส ารวม

ดวยสต) (๓) ญาณสงวร (ส ารวมดวยญาณ) (๔) ขนตสงวร (ส ารวมดวยขนต) (๕) วรยสงวร (ส ารวม

ดวยความเพยร) (ข.อต.อ. ๓๕/๑๒๖, อง.จตกก.ฏกา ๒/๒๕/๓๒๓-๓๒๔) ๓ ปหานะ (การละ) ม ๕ อยาง คอ (๑) ตทงคปหานะ (ละกเลสดวยองคนน ๆ) (๒) วกขมภนปหานะ

(ละกเลสดวยการขมไว) (๓) สมจเฉทปหานะ (ละกเลสดวยตดขาด) (๔) ปฏปสสทธปหานะ (ละกเลส

ดวยสงบระงบ) (๕) นสสรณปหานะ (ละกเลสดวยสลดออกได) (ข.อต.อ. ๓๕/๑๒๖, อง.จตกก.ฏกา

๒/๒๕/๓๒๔-๓๒๕) ๔ ความจญไร มความหมายหลายนย คอ นยท ๑ หมายถงอปททวะทเกดขนในปจจบนและอนาคต นยท ๒

หมายถงอปกเลสมตณหาเปนตน นยท ๓ หมายถงลทธเดยรถย นยท ๔ หมายถงวจกจฉา (ข.อต.อ.

๓๕/๑๒๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๒ }

๓๘๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๑๐. โสมนสสสตร

๙. ทตยนกหนสตร

วาดวยการไมหลอกลวง สตรท ๒

[๓๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษประพฤตพรหมจรรยน มใชเพอจะลวงคน มใชเพอจะ

เกลยกลอมคน มใชเพออานสงสคอลาภสกการะและการสรรเสรญ มใชเพอให

คนรวา “คนจงรจกเราดวยอาการอยางน” แทจรง ภกษประพฤตพรหมจรรยน

กเพอความรยง และเพอความรอบรเทานน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระผมพระภาคพระองคนน

ไดทรงแสดงพรหมจรรยอนเปนธรรมก าจดความจญไร

ท าใหสตวถงนพพาน กเพอความรยง เพอความรอบร

ทางน ทานผใหญผแสวงหาคณยงใหญด าเนนไปแลว

อนง เหลาชนผปฏบตตามแนวทางทพระพทธเจาทรงแสดงแลว

ชอวาท าตามค าสงสอนของพระศาสดา

จกท าทสดแหงทกขได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทตยนกหนสตรท ๙ จบ

๑๐. โสมนสสสตร

วาดวยโสมนส

[๓๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการ ยอมอยอยางมความสข

โสมนสมากในปจจบน และยอมเรมประกอบความเพยรโดยแยบคาย เพอความ

สนอาสวะ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๓ }

๓๘๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๑. ปฐมวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

ธรรม ๒ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ความมสงเวคธรรม๑ในฐานะทควรมสงเวคธรรม๒

๒. ความเพยรโดยแยบคายแหงบคคลผมสงเวคธรรม

ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒ ประการนแล ยอมอยอยางม

ความสขโสมนสมากในปจจบน และยอมเรมประกอบความเพยรโดยแยบคาย เพอ

ความสนอาสวะ

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษผเปนบณฑต มความเพยร

มปญญารกษาตน พจารณาเหนชอบดวยปญญา

ควรมสงเวคธรรมในฐานะทควรมสงเวคธรรมทเดยว

ภกษผมความเพยร มความประพฤตสงบ ไมฟงซาน

หมนประกอบอบายเปนเครองสงบใจอยอยางน

พงถงความสนทกข

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โสมนสสสตรท ๑๐ จบ

ปฐมวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ทกขวหารสตร ๒. สขวหารสตร

๓. ตปนยสตร ๔. อตปนยสตร

๕. ปฐมสลสตร ๖. ทตยสลสตร

๗. อาตาปสตร ๘. ปฐมนกหนสตร

๙. ทตยนกหนสตร ๑๐. โสมนสสสตร

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๒ หนา ๗๖ ในเลมน

๒ ฐานะทควรมสงเวคธรรม หมายถงชาต ชรา มรณะ ทกขในอบาย วฏฏมลกทกข อาหารปรเยฏฐมลกทกข

(ข.อต.อ. ๓๗/๑๓๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๔ }

๓๘๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑. วตกกสตร

๒. ทตยวรรค

หมวดท ๒

๑. วตกกสตร

วาดวยวตก

[๓๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย วตก ๒ ประการ คอ เขมวตก๑ และวเวกวตก๒ ยอมแผซาน

ไปยงตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาเปนอนมาก ตถาคตพอใจความไมเบยดเบยน

ยนดความไมเบยดเบยน วตกนนแลแผซานไปยงตถาคตผพอใจความไมเบยดเบยน

ยนดในความไมเบยดเบยนเปนอนมากวา “เราจะไมเบยดเบยนสตวใด ๆ ทงทยงมจต

หวาดสะดงหรอมจตมนคงดวยการท าน”

ภกษทงหลาย ตถาคตพอใจความสงด ยนดความสงด วตกนนแลแผซานไปยง

ตถาคตผพอใจความสงด ยนดความสงดเปนอนมากวา ‘สงใดเปนอกศล สงนนเรา

ละไดแลว’ เพราะเหตดงกลาวนน แมเธอทงหลายกจงพอใจความไมเบยดเบยน

ยนดความไมเบยดเบยนอยเถด เธอทงหลายซงพอใจความไมเบยดเบยน ยนดความ

ไมเบยดเบยนอย วตกนนนแลจะแผซานไปเปนอนมากวา “เราทงหลายจะไม

เบยดเบยนสตวใด ๆ ทงทยงมจตหวาดสะดงหรอมจตมนคงดวยการท าน”

ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงพอใจความสงด ยนดความสงดอยเถด เมอเธอ

ทงหลายซงพอใจความสงด ยนดความสงด วตกนนนแลจะแผซานไปเปนอนมากวา

“อะไรคออกศล อกศลอะไรทเราทงหลายยงละไมได เราทงหลายจะละอกศลอะไร”

เชงอรรถ :

๑ เขมวตก หมายถงความตรกทประกอบดวยเมตตา กรณา และมทตา หรอหมายถงอพยาบาทวตก และ

อวหงสาวตก (ข.อต.อ. ๓๘/๑๖๔-๑๖๘)

๒ วเวกวตก หมายถงความตรกทประกอบดวยผลสมาบต หรอความตรกทประกอบดวยวเวก ๓ ประการ คอ

กายวเวก จตตวเวก อปธวเวก และประกอบดวยวเวก ๕ ประการ คอ ตทงควเวก วกขมภนวเวก สมจเฉทวเวก

ปฏปสสทธวเวก นสสรณวเวก (ข.อต.อ. ๓๘/๑๖๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๕ }

๓๘๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑. วตกกสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

วตก ๒ ประการ คอ เขมวตกททรงยกขนแสดงเปนขอท ๑

วเวกวตกททรงประกาศเปนขอท ๒

ยอมแผซานไปยงตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาผทรงพชตมาร

มนผบรรเทาความมด ผถงฝง

ผแสวงหาคณอนยงใหญ

ผถงคณอนพระสมมาสมพทธเจาทงหลายพงถง

ผมความช านาญ ผไมมอาสวะ ผขามวฏฏทกขอนเปนยาพษ

ผนอมไปในธรรมเปนทสนตณหา

ผทรงไวซงรางกายสดทายนนแล

เรากลาววา เปนผละมาร เปนผถงฝงแหงชรา

บรษ (ผมตาด) ยนอยบนยอดภเขาศลาลวน

พงเหนหมชนไดโดยรอบ แมฉนใด

พระผมพระภาคผมพระปญญาด มสมนตจกข๑

หมดความโศกแลว เสดจขนสปราสาทคอธรรม

ทรงพจารณาเหนหมชนผตกอยในความเศราโศก

และถกชาตชราครอบง าไดชดเจน๒ ฉนนน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

วตกกสตรท ๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ สมนตจกข หมายถงสพพญญตญาณ (ท.ม.อ. ๒/๗๐/๖๖, ข.อต.อ. ๓๘/๑๗๓)

๒ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๔/๘/๑๓, ท.ม. (แปล) ๑๐/๗๐/๔๐, ม.ม. (แปล) ๑๒/๒๘๒/๓๐๖-๓๐๗, ม.ม. (แปล)

๑๓/๓๓๘/๔๐๘, ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๗๒/๒๓๑, ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๕๖/๔๓๐, ข.จ. (แปล) ๓๐/๗๕/๓๐๔

และด ข.อต.อ. ๓๘/๑๗๓ ประกอบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๖ }

๓๘๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๒. เทสนาสตร

๒. เทสนาสตร

วาดวยธรรมเทศนา

[๓๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรมเทศนาของตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา วาโดยปรยาย

ม ๒ ประการ

ธรรมเทศนา ๒ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ธรรมเทศนาวา “ทานทงหลายจงเหนบาปวาเปนบาป” นจดเปน

ธรรมเทศนาประการท ๑

๒. ธรรมเทศนาวา “ทานทงหลายครนเหนบาปวาเปนบาปแลว จงเบอ

หนายคลายก าหนด ปลดเปลองตนใหพนจากบาปนน” นจดเปน

ธรรมเทศนาประการท ๒

ภกษทงหลาย ธรรมเทศนาของตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา วาโดยปรยาย

ม ๒ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

เธอจงดธรรมเทศนา ๒ ประการ

ทตถาคตพทธเจาผทรงอนเคราะหสตวทกหมเหลา

ไดทรงประกาศไวแลวโดยค าปรยาย

เธอทงหลายผฉลาด จงพจารณาเหนบาป

จงคลายความยนดในบาปนน

เธอทงหลายมจตคลายความยนดในบาปนนแลว

จกท าทสดแหงทกขได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

เทสนาสตรท ๒ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๗ }

๓๘๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๓. วชชาสตร

๓. วชชาสตร

วาดวยวชชา

[๔๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อวชชา(ความไมร)เปนหวหนาแหงความถงพรอมแหงอกศลธรรม

ทงหลาย อหรกะ(ความไมอายบาป) และอโนตตปปะ(ความไมกลวบาป)เปนไปตาม

ภกษทงหลาย สวนวชชา(ความร)เปนหวหนาแหงความถงพรอมแหงกศลธรรม

ทงหลาย หร(ความอายบาป) และโอตตปปะ(ความกลวบาป)เปนไปตาม”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ทคต๑อยางใดอยางหนงในโลกนและในโลกอน

ทงหมดมอวชชาเปนมลเหต

เกดขนดวยความปรารถนาและความโลภ

อนง เพราะมอวชชาเปนมลเหต

คนจงมความปรารถนาชว

ไมมหร ไมมความเออเฟอ

เขาประสพ๒บาปอยเสมอ

เพราะบาปนน เขาตองไปเกดในอบายแนนอน

เพราะฉะนน ภกษ เมอละฉนทะ โลภะ และอวชชาได

ท าวชชาใหเกดขน จงละทคตทงปวงได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

วชชาสตรท ๓ จบ

เชงอรรถ :

๑ ทคต หมายถงกอเกดทกขมพยาธ และมรณะ เปนตน หรอหมายถงขอประพฤตทถกกเลสมราคะเปนตน

ครอบง า ไดแก กายทจรต วจทจรต และมโนทจรต (ข.อต.อ. ๔๐/๑๗๖)

๒ ประสพ ในทนหมายถงสงสมบาปมกายทจรต เปนตน (ข.อต.อ. ๔๐/๑๗๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๘ }

๓๘๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๔. ปญญาปรหนสตร

๔. ปญญาปรหนสตร

วาดวยสตวทเสอมจากปญญา

[๔๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย สตวทงหลายทเสอมจากอรยปญญา๑ ชอวาเสอมถงทสด

สตวเหลานนยอมอยเปนทกข คบแคน อดอด เรารอนในปจจบน หลงจากตายแลว

พงหวงไดทคต

ภกษทงหลาย สตวทงหลายทไมเสอมจากอรยปญญา ชอวาไมเสอม สตวเหลานน

ยอมอยเปนสข ไมคบแคน ไมอดอด ไมเรารอนในปจจบน หลงจากตายแลว

พงหวงไดสคต”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ทานจงดชาวโลกพรอมทงเทวโลกทยดมนในนามรป

เขาใจวา “นเทานนเปนจรง” เพราะเสอมจากปญญา

ปญญาทเปนเหตใหถงความท าลายกเลส

และปญญาทรชดความสนไปแหงชาตและภพโดยชอบ

เปนปญญาทประเสรฐในโลก

เทวดาและมนษย ยอมรกปรารถนาด

ตอพระสมพทธเจาทกพระองค

ผมพระสตไพบลย มพระปญญาผองใส

มพระสรระเปนรางกายสดทาย

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปญญาปรหนสตรท ๔ จบ

เชงอรรถ :

๑ อรยปญญา หมายถงวปสสนาปญญาและมคคปญญา (ข.อต.อ. ๔๑/๑๗๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๘๙ }

๓๙๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๕. สกกธมมสตร

๕. สกกธมมสตร

วาดวยธรรมฝายขาว

[๔๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

ภกษทงหลาย สกกธรรม๑ ๒ ประการน ยอมคมครองโลก

สกกธรรม ๒ ประการ อะไรบาง คอ

๑. หร๒ ๒. โอตตปปะ๓

ถาสกกธรรม ๒ ประการนไมคมครองโลก ในมนษยโลกนกจะไมปรากฏ๔ใหรวา

หญงนเปนมารดา หญงนเปนนา หญงนเปนปา หญงนเปนภรรยาของอาจารยหรอ

หญงนเปนภรรยาของคร มนษยโลกกจะประพฤตส าสอนกนไปหมด เหมอนอยาง

พวกแพะ แกะ ไก สกร สนข และสนขจงจอก ฉะนน

ภกษทงหลาย กเพราะเหตทสกกธรรม ๒ ประการนยงคมครองโลกอย

ฉะนนจงยงปรากฏใหรวา หญงนเปนมารดา หญงนเปนนา หญงนเปนปา หญงน

เปนภรรยาของอาจารย หรอหญงนเปนภรรยาของคร”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

เชงอรรถ :

๑ สกกธรรม หมายถงกศลธรรม คอธรรมทเปนฝายขาว หรอ ธรรมบรสทธ (ข.อต.อ. ๔๒/๑๗๙)

๒ หร หมายถงความละอายตออกศลธรรม (ข.อต.อ. ๔๒/๑๗๙)

๓ โอตตปปะ หมายถงความกลวตออกศลธรรม (ข.อต.อ. ๔๒/๑๗๙)

๔ ไมปรากฏ หมายถงไมปรากฏความเคารพย าเกรงตอกน (ข.อต.อ. ๔๒/๑๘๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๐ }

๓๙๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๖. อชาตสตร

หากสตวเหลาใดไมมหรโอตตปปะในกาลทกเมอ

สตวเหลานนกชอวาปราศจากสกกธรรม

เปนผเขาถงชาตและมรณะ

สวนสตวเหลาใดเขาไปตงหรและโอตตปปะไวโดยชอบ

สตวเหลานนมพรหมจรรยงอกงาม สงบ มภพใหมสนไปแลว๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สกกธรรมสตรท ๕ จบ

๖. อชาตสตร

วาดวยธรรมชาตทไมเกด

[๔๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรมชาตทไมเกด ไมปรากฏ อนปจจยไมท า อนปจจยไม

ปรงแตง มอยจรง ภกษทงหลาย หากธรรมชาตทไมเกด ไมปรากฏ อนปจจยไมท า

อนปจจยไมปรงแตง จะไมมอยจรงไซร ในโลกนกจะไมปรากฏภาวะทสลดออกจาก

ธรรมชาตทเกด ทปรากฏ อนปจจยท า อนปจจยปรงแตงไดเลย ภกษทงหลาย

กเพราะธรรมชาตทไมเกด ไมปรากฏ อนปจจยไมท า อนปจจยไมปรงแตง มอยจรง

ฉะนน จงปรากฏภาวะทสลดออกจากธรรมชาตทเกด ทปรากฏ อนปจจยท า

อนปจจยปรงแตง”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๐๘๒/๕๑๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๑ }

๓๙๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๗. นพพานธาตสตร

ธรรมชาตทเกด ทปรากฏ ทเกดขนพรอมแลว

อนปจจยท า อนปจจยปรงแตง ไมยงยน

ระคนดวยชราและมรณะ เปนรงแหงโรค

มความเสอมโทรมเปนปกต

มอาหารและตณหาเปนแดนเกด

บคคลจงไมควรยนดธรรมชาตดงกลาวนน

ความสลดออกจากธรรมชาตดงกลาวนนได

เปนความสงบ มใชวสยแหงการคาดคะเน

เปนภาวะทยงยน

ธรรมชาตทไมเกด ทไมเกดขนพรอมแลว

ไมมความโศก ปราศจากธลคอกเลส

เปนภาวะควรเขาถงแทจรง

ความดบแหงธรรมชาตทเปนทกขทงหลาย

คอความสงบระงบแหงสงขาร เปนความสข

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อชาตสตรท ๖ จบ

๗. นพพานธาตสตร

วาดวยนพพานธาต

[๔๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย นพพานธาต ๒ ประการน

นพพานธาต ๒ ประการ อะไรบาง คอ

๑. สอปาทเสสนพพานธาต

๒. อนปาทเสสนพพานธาต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๒ }

๓๙๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๗. นพพานธาตสตร

สอปาทเสสนพพานธาต เปนอยางไร

ภกษในธรรมวนยนเปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจท

ควรท าเสรจแลว ปลงภาระไดแลว๑ บรรลประโยชนตนโดยล าดบแลว สนภว-

สงโยชนแลว๒ หลดพนแลวเพราะรชอบ เพราะอนทรย ๕ ทยงคงอย ไมดบไป ภกษ

นนจงประสบอฏฐารมณและอนฏฐารมณ เสวยสขและทกขอย ภกษทงหลาย

ความสนราคะ ความสนโทสะ ความสนโมหะของภกษนน เราเรยกวา สอปาทเสส-

นพพานธาต

อนปาทเสสนพพานธาต เปนอยางไร

ภกษในธรรมวนยนเปนพระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจ

ทควรท าเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตนโดยล าดบแลว สนภว-

สงโยชนแลว หลดพนแลวเพราะรชอบ ภกษทงหลาย เวทนาทงปวงในอตภาพน

นนแลของภกษนน อนตณหาเปนตนใหเพลดเพลนไมไดตอไปแลว จกระงบดบสนท

ภกษทงหลาย สภาวะดงกลาวน เราเรยกวา อนปาทเสสนพพานธาต

ภกษทงหลาย นพพานธาต ๒ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ตถาคตผมพระจกษ๓ ไมทรงองอาศยสงใด ๆ

ผคงท ทรงประกาศนพพานธาตไว ๒ ประการน คอ

เชงอรรถ :

๑ ปลงภาระไดแลว หมายถงปลงขนธภาระได ปลงกเลสภาระได และปลงอภสงขารภาระได (ข.อต.อ. ๔๔/

๑๘๙)

๒ สนภวสงโยชน หมายถงสนกเลสทเปนเครองผกสตว คราสตวมาไวในภพทงหลาย (ข.อต.อ. ๔๔/๑๘๙)

๓ หมายถงจกษ ๕ ประการ คอ (๑) พทธจกษ (ตาพระพทธเจา) (๒) มงสจกษ (ตาเนอ) (๓) ทพพจกษ (ตาทพย)

(๔) ปญญาจกษ (ตาปญญา) (๕) สมนตจกษ (ตาเหนรอบ) (ด ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๕๖/๔๒๔, ข.อต.อ.

๔๔/๑๙๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๓ }

๓๙๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๘. ปฏสลลานสตร

นพพานธาตประการหนง เปนสภาวะมใหเหนในอตภาพน

ชอวาสอปาทเสสนพพานธาต

เพราะความสนไปแหงตณหาทน าไปสภพ

สวนนพพานธาตอกประการหนง เปนสภาวะมในภายภาคหนา

ชอวาอนปาทเสสนพพานธาต

เปนทดบสนทแหงภพทงหลายไดโดยสนเชง

ชนทงหลายผรทไมถกปจจยปรงแตงนแลว

มจตหลดพนเพราะความสนไปแหงภวเนตต๑

ยนดยงในธรรมเปนทสนไปแหงกเลส เพราะบรรลธรรมเปนสาระ

เปนผคงท ละภพทงปวงได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

นพพานธาตสตรท ๗ จบ

๘. ปฏสลลานสตร

วาดวยการหลกเรน

[๔๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนผพอใจในการหลกเรน ยนดในการ

หลกเรน หมนประกอบความสงบแหงจตภายใน ไมหางจากฌาน ประกอบดวย

วปสสนา เพมพนเรอนวาง๒ เถด

เชงอรรถ :

๑ ภวเนตต เปนชอของตณหา หมายถงเชอกผกสตวไวในภพ(ภวรชช) (อง.จตกก.อ. ๒/๑/๒๗๙)

๒ เพมพนเรอนวาง ในทนหมายถงการเรยนสมถกมมฏฐานและวปสสนากมมฏฐาน แลวไปยงเรอนวาง นงอย

ตลอดวนและคน เจรญอธจตตสกขา และอธปญญาสกขา (อง.ทสก.อ. ๓/๗๑/๓๕๗, ม.ม.อ. ๑/๖๕/๑๖๙,

ข.อต.อ. ๔๕/๑๙๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๔ }

๓๙๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๙. สกขานสงสสตร

ภกษทงหลาย เมอเธอทงหลายพอใจในการหลกเรน ยนดในการหลกเรน

หมนประกอบความสงบแหงจตภายใน ไมหางจากฌาน ประกอบดวยวปสสนา

เพมพนเรอนวางอย พงหวงไดผลอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอ อรหตตผลในปจจบน

หรอเมอยงมอปาทานเหลออยกจกเปนอนาคาม”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ชนทงหลายมจตสงบแลว มปญญารกษาตน

มสต เพงพนจอย ไมไยดในกามทงหลาย

ยอมเหนแจงธรรมโดยชอบ

เปนผยนดในความไมประมาท

มปกตเหนภยในความประมาท

เปนผไมควรเสอม ด ารงอยใกลนพพานทเดยว

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปฏสลลานสตรท ๘ จบ

๙. สกขานสงสสตร

วาดวยผมสกขาเปนอานสงส

[๔๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนผมสกขา๑ เปนอานสงส มปญญา๒

เปนเยยม มวมตต๓เปนแกนสาร มสตเปนใหญ๔อยเถด

เชงอรรถ :

๑ สกขา ในทนหมายถงสกขา ๓ คอ อธสลสกขา อธจตตสกขา อธปญญาสกขา (ข.อต.อ. ๔๖/๑๙๔)

๒ ปญญา ในทนหมายถงอธปญญาสกขา (ข.อต.อ. ๔๖/๙๔)

๓ วมตต ในทนหมายถงอรหตตผล (ข.อต.อ. ๔๖/๑๙๔)

๔ สตเปนใหญ หมายถงมจตตงมนในสตปฏฐาน ๔ (ข.อต.อ. ๔๖/๑๙๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๕ }

๓๙๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๙. สกขานสงสสตร

ภกษทงหลาย เมอเธอทงหลายเปนผมสกขาเปนอานสงส มปญญาเปนเยยม

มวมตตเปนแกนสาร มสตเปนใหญอย พงหวงไดผลอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอ

อรหตตผลในปจจบน หรอเมอยงมอปาทานเหลออยกจกเปนอนาคาม”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

เราเรยกมนผมสกขาบรบรณ ไมมธรรมทตองละ

มปญญาเปนเยยม มปกตเหนทสดคอภาวะทสนสดแหงชาต

ทรงไวซงรางกายสดทายนนแลวา

เปนผละมาร เปนผถงฝงแหงชรา๑

เพราะฉะนน เธอทงหลายจงเปนผยนดในฌาน

เปนผมจตตงมนทกเมอ มความเพยร

มปกตเหนทสดคอภาวะทสนสดแหงชาต

ครอบง ามารพรอมทงเสนามารได

เปนผถงฝงแหงชาตและมรณะได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สกขานสงสสตรท ๙ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อตวตตกะขอ ๓๙ หนา ๓๘๖

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๖ }

๓๙๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑๐. ชาครยสตร

๑๐. ชาครยสตร

วาดวยภกษผตนอย

[๔๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษควรเปนผตน๑ อยอยางมสต มสมปชญญะ มจตตงมน

เบกบาน ผองใส และควรเปนผเหนแจงสมควรแกกาลในกศลธรรมทงหลาย ในการ

ประกอบเนอง ๆ ซงกมมฏฐานนน

ภกษทงหลาย เมอภกษเปนผตน อยอยางมสต มสมปชญญะ มจตตงมน

เบกบาน ผองใส และเปนผเหนแจงสมควรแกกาลในกศลธรรมทงหลาย ในการ

ประกอบกมมฏฐานนนอย พงหวงไดผลอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอ อรหตตผล

ในปจจบน หรอเมอยงมอปาทานเหลออยกจกเปนอนาคาม”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

เธอทงหลายทหลบอย จงรบตน

ทตนอย จงฟงค าของเราน

ความเปนผตนจากความหลบเปนคณประเสรฐ

เพราะภย๒ยอมไมมแกผตนอย

เชงอรรถ :

๑ เปนผตน หมายถงเปนผมความเพยรเปนเครองตน (ข.อต.อ. ๔๗/๑๙๖)

๒ ภย ในทนหมายถง (๑) อตตานวาทภย (ภยเกดจากการตเตยนตนเอง) (๒) ปรานวาทภย (ภยเกดจาก

การถกผอนตเตยน) (๓) ทณฑภย (ภยเกดจากการถกลงอาชญา) (๔) ทคคตภย (ภยเกดจากทคต) และ

(๕) วฏฏภยมชาต เปนตน (ข.อต.อ. ๔๗/๑๙๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๗ }

๓๙๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑๑. อาปายกสตร

ผทตนอย มสตสมปชญญะ มจตตงมน

เบกบาน ผองใส พจารณาธรรมโดยชอบตามกาลทเหมาะสม

มสมาธเปนธรรมผดขน๑ พงก าจดความมดได

เพราะฉะนนแล ภกษควรประพฤตธรรมเปนเหตใหตน

มความเพยร มปญญารกษาตน มปกตไดฌาน

ตดสงโยชนในชาตและชราไดแลว

กจะบรรลสมโพธญาณอนยอดเยยมในอตภาพนแนนอน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ชาครยสตรท ๑๐ จบ

๑๑. อาปายกสตร

วาดวยคนผจะเกดในอบาย

[๔๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย คน ๒ จ าพวกน จะเกดในอบาย จะเกดในนรก เพราะไมละ

ความประพฤตชวน

คน ๒ จ าพวกไหนบาง คอ

๑. คนทไมประพฤตพรหมจรรย แตปฏญญาวา ประพฤตพรหมจรรย

๒. คนทชอบโจทผประพฤตพรหมจรรยอยางบรสทธ บรบรณ ดวย

อพรหมจรรยอนไมมมล

เชงอรรถ :

๑ สมาธเปนธรรมผดขน หมายถงสมมปปธานทใหส าเรจกจ ๔ (ข.อต.อ. ๔๗/๑๙๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๘ }

๓๙๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑๑. อาปายกสตร

ภกษทงหลาย คน ๒ จ าพวกนแล จะเกดในอบาย จะเกดในนรก เพราะไมละ

ความประพฤตชวน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

คนทชอบกลาวค าไมจรง

หรอคนทท าความชวแลวกลาววา

“ฉนไมไดท า” ตางกตกนรก

คน ๒ จ าพวกนน ตางกมกรรมชว

ตายไปแลว มคตเทาเทยมกนในโลกหนา๑

ภกษชวจ านวนมากมผากาสาวะพนทคอ

มธรรมเลวทราม ไมส ารวม

ยอมตกนรกเพราะบาปกรรมทงหลาย

การกลนกนกอนเหลกแดงทรอนดจเปลวเพลง

ยงดกวาการทภกษผทศลไมส ารวม

บรโภคอาหารทชาวบานเขาถวาย๒

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อาปายกสตรท ๑๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ ด ธรรมบท ขอ ๓๐๖ หนา ๑๒๘, อทาน ขอ ๓๘ หนาท ๒๔๘, สตตนบาต ขอ ๖๖๗ หนา ๖๕๙ ในเลมน

๒ ดธรรมบทขอ ๓๐๗-๓๐๘ หนา ๑๒๙, อตวตตกะขอ ๙๑ หนา ๔๖๔ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๓๙๙ }

๔๐๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑๒. ทฏฐคตสตร

๑๒. ทฏฐคตสตร

วาดวยทฏฐ

[๔๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เทวดาและมนษยตางกถกทฏฐ ๒ อยางครอบง า คอ เทวดา

และมนษยพวกหนงยดตดอย๑ เทวดาและมนษยพวกหนงแลนเลยไป๒ สวนเทวดา

และมนษยผมปญญาจกษ ยอมเหนตามความเปนจรง

เทวดาและมนษยพวกหนงยดตดอย เปนอยางไร

คอ เทวดาและมนษยพอใจ ยนด เพลดเพลนอยในภพ เมอตถาคตแสดงธรรม

เพอความดบแหงภพ จตของเทวดาและมนษยนนยอมไมยอมรบ ไมเลอมใส

ไมตงมน ไมนอมใจเชอ เทวดาและมนษยพวกหนงยดตดอย เปนอยางนแล

เทวดาและมนษยพวกหนงแลนเลยไป เปนอยางไร

คอ เทวดาและมนษยอดอด ระอา รงเกยจ ไมยนดภพนนแล จงหลงเพลดเพลน

ความขาดสญโดยท านองวา ทานทงหลาย ทราบวา อตตาของเราน เมอตายไป

ยอมขาดสญพนาศไป หลงจากตายแลวจะไมตองกลบมาเกดอก ชอวาเปนธรรมชาต

สงบ ประณต ถองแท เทวดาและมนษยพวกหนงแลนเลยไป เปนอยางนแล

เชงอรรถ :

๑ พวกหนงยดตดอย หมายถงพวกสสสตทฏฐ (ข.อต.อ. ๔๙/๒๐๒)

๒ พวกหนงแลนเลยไป หมายถงพวกอจเฉททฏฐ (ข.อต.อ. ๔๙/๒๐๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๐ }

๔๐๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑๒. ทฏฐคตสตร

เทวดาและมนษยผมปญญาจกษยอมเหนตามความเปนจรง เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนยอมพจารณาเหนสงทมอย เปนอย โดยสภาวะแทจรง

ครนเหนเชนนนแลวกปฏบตเพอความเบอหนาย เพอคลายก าหนด เพอความดบสง

ทเปนจรง โดยความเปนจรงนน เทวดาและมนษยผมปญญาจกษยอมเหนตาม

ความเปนจรง เปนอยางนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

อรยสาวกพจารณาเหนขนธ ๕ ทเกดแลวตามความเปนจรง

และธรรมเปนเครองกาวลวงขนธ ๕ ทเกดแลว

ยอมนอมจตไปในนพพานตามความเปนจรง

เพราะความสนไปแหงภวตณหา

ถาอรยสาวกผก าหนดรขนธ ๕ ทเกดแลว

ปราศจากตณหาในภพนอยและใหญไซร

ชอวาภกษ ยอมไมกลบมาสภพอก

เพราะขนธ ๕ เกดขนไมไดอกตอไป

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทฏฐคตสตรท ๑๒ จบ

ทตยวรรค จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๑ }

๔๐๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๒. ทกนบาต]

๒. ทตยวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. วตกกสตร ๒. เทสนาสตร

๓. วชชาสตร ๔. ปญญาปรหนสตร

๕. สกกธมมสตร ๖. อชาตสตร

๗. นพพานธาตสตร ๘. ปฏสลลานสตร

๙. สกขานสงสสตร ๑๐. ชาครยสตร

๑๑. อาปายกสตร ๑๒. ทฏฐคตสตร

(ในทกนบาตแหงอตวตตกะน ทานพระเถระผท าปฐมสงคายนา ประกาศพระสตร

ไว ๒๒ สตร คอ ในปฐมวรรค ๑๐ สตร และในทตยวรรคน ๑๒ สตร ดงกลาวมา

ฉะนเแล)

ทกนบาต จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๒ }

๔๐๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๑. มลสตร

๓. ตกนบาต

๑. ปฐมวรรค

หมวดท ๑

๑. มลสตร

วาดวยอกศลมล๑

[๕๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อกศลมล ๓ ประการน

อกศลมล ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. อกศลมลคอโลภะ (ความอยากได)

๒. อกศลมลคอโทสะ (ความคดประทษราย)

๓. อกศลมลคอโมหะ (ความหลง)

ภกษทงหลาย อกศลมล ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โลภะ โทสะ และโมหะทเกดภายในตน

ยอมท ารายบรษผมจตเลวทราม

เหมอนขยไผก าจดตนไผ ฉะนน๒

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

มลสตรท ๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ อกศลมล หมายถงรากเหงาของอกศล หรอตนตอของความชว (ข.อต.อ. ๕๐/๒๐๖)

๒ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๑๓/๑๓๐, ข.ม. (แปล) ๒๙/๕/๒๑, ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๒๘/๔๒๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๓ }

๔๐๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๒. ธาตสตร

๒. ธาตสตร

วาดวยธาต

[๕๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธาต ๓ ประการน

ธาต ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. รปธาต๑ ๒. อรปธาต๒ ๓. นโรธธาต๓

ภกษทงหลาย ธาต ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

สตวเหลาใดก าหนดรรปธาตไดแลว

ไมตดอยในอรปธาต นอมจตไปในนโรธธาต

สตวเหลานนยอมลวงพนมจจราชไปได

พระสมมาสมพทธเจาทรงสมผสอมตธาตทไรอปธดวยนามกาย

ทรงรแจงประจกษถงเหตแหงความสลดคนอปธ

ผหาอาสวะมได ทรงแสดงบท๔ทไมมความโศก ปราศจากธลไว

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ธาตสตรท ๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ รปธาต ในทนหมายถงรปภพ (ข.อต.อ. ๕๑/๒๐๘)

๒ อรปธาต ในทนหมายถงอรปภพ (ข.อต.อ. ๕๑/๒๐๘)

๓ นโรธธาต ในทนหมายถงนพพาน (ข.อต.อ. ๕๑/๒๐๘, ๗๒/๒๕๑)

๔ บท ในทนหมายถงนพพาน (ข.อต.อ. ๕๑/๒๐๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๔ }

๔๐๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๓. ปฐมเวทนาสตร

๓. ปฐมเวทนาสตร๑

วาดวยเวทนา สตรท ๑

[๕๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เวทนา ๓ ประการน

เวทนา ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. สขเวทนา (ความรสกสข)

๒. ทกขเวทนา (ความรสกทกข)

๓. อทกขมสขเวทนา (ความรสกเฉย ๆ จะสขกไมใช จะทกขกไมใช)

ภกษทงหลาย เวทนา ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

สาวกของพระพทธเจาผมจตตงมน

มสตสมปชญญะอยเสมอ

ยอมรชดเวทนา เหตเกดเวทนา นพพานอนเปนทดบเวทนา

และขอปฏบตทใหถงความดบเวทนา

เพราะสนเวทนาทงหลาย

ภกษจงเปนผหมดความหว ปรนพพานแลว

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปฐมเวทนาสตรท ๓ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๒๔๙/๒๗๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๕ }

๔๐๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๔. ทตยเวทนาสตร

๔. ทตยเวทนาสตร๑

วาดวยเวทนา สตรท ๒

[๕๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เวทนา ๓ ประการน

เวทนา ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. สขเวทนา ๒. ทกขเวทนา ๓. อทกขมสขเวทนา

ภกษพงเหนสขเวทนาโดยความเปนทกข๒ พงเหนทกขเวทนาโดยความเปนดจลกศร

พงเหนอทกขมสขเวทนาโดยความไมเทยง

ภกษทงหลาย เพราะภกษเหนสขเวทนาโดยความเปนทกข เหนทกขเวทนาโดย

ความเปนดจลกศร เหนอทกขมสขเวทนาโดยความไมเทยงได ภกษนเราเรยกวา

‘เปนอรยะ มความเหนชอบ ตดตณหาได เพกถอนสงโยชนไดแลว ไดท าทสด

แหงทกข เพราะรแจงมานะไดโดยชอบ”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษใดเหนสขเวทนาโดยความเปนทกข

เหนทกขเวทนาโดยความเปนดจลกศร

เหนอทกขมสขเวทนาทมอยโดยความไมเทยง

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๒๕๓/๒๗๓

๒ ทกข หมายถงวปรณามทกข (ทกขคอ ความผนแปรเปลยนแปลงเรอยไป) (ข.อต.อ.๕๓/๒๒๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๖ }

๔๐๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๕. ปฐมเอสนาสตร

ภกษนนแล เปนผมความเหนชอบ

เพราะเหตทหลดพนไดเดดขาดในเวทนานน

จงชอวาส าเรจอภญญา ๖ ประการ

เปนผสงบ ลวงพนโยคะไดแลว เปนมนแทจรง

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทตยเวทนาสตรท ๔ จบ

๕. ปฐมเอสนาสตร

วาดวยการแสวงหา สตรท ๑

[๕๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ ประการน

การแสวงหา ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. การแสวงหากาม ๒. การแสวงหาภพ

๓. การแสวงหาพรหมจรรย๑

ภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

เชงอรรถ :

๑ พรหมจรรย ในทนหมายถงทฏฐพรหมจรรย กลาวคอ ลทธทมความเชอวา ‘โลกเทยง’ ‘โลกไมเทยง’

เปนตน (ข.อต.อ. ๕๔/๒๒๔) และด อภ.ว. (แปล) ๓๕/๙๑๙/๕๗๕ ประกอบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๗ }

๔๐๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๖. ทตยเอสนาสตร

สาวกของพระพทธเจาผมจตตงมน

มสตสมปชญญะ

ยอมรชดการแสวงหา เหตเกดการแสวงหา

ธรรมเปนทดบการแสวงหา๑

และขอปฏบตทใหถงความสนสดการแสวงหา

เพราะสนการแสวงหาทงหลาย

ภกษจงเปนผหมดความหว ปรนพพานแลว๒

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปฐมเอสนาสตรท ๕ จบ

๖. ทตยเอสนาสตร

วาดวยการแสวงหา สตรท ๒

[๕๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ ประการน

การแสวงหา ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. การแสวงหากาม ๒. การแสวงหาภพ

๓. การแสวงหาพรหมจรรย

ภกษทงหลาย การแสวงหา ๓ ประการนแล

เชงอรรถ :

๑ ธรรมเปนทดบการแสวงหา แยกเปน ๓ ระดบ คอ (๑) ปฐมมรรค(โสดาปตตมรรค) เปนทดบการแสวงหา

พรหมจรรย (๒) อนาคามมรรค เปนทดบการแสวงหากาม (๓) อรหตตมรรค เปนทดบการแสวงหาภพ

(ข.อต.อ. ๕๔/๒๒๔) และด อภ.ว. (แปล) ๓๕/๙๑๙/๕๗๕ ประกอบ

๒ ดเทยบ ท.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๔, อภ.ว. (แปล) ๓๕/๙๑๙/๕๗๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๘ }

๔๐๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๖. ทตยเอสนาสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

การแสวงหากาม การแสวงหาภพ

และการแสวงหาพรหมจรรย

คอการยดถอวาอยางนจรง

อนเปนทฏฐฏฐาน๑

ภกษผคลายก าหนดไดทงหมด

หลดพนเพราะสนตณหา

ชอวาสละคนการแสวงหา(กามและภพ)

พรอมทงถอนทฏฐฏฐานได๒

เพราะสนการแสวงหาทงหลาย

ภกษจงเปนผไมหวง

และหมดความสงสยโดยสนเชง

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทตยเอสนาสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ ค าวา “ทฏฐฏฐาน” เปนชอของทฏฐนนเอง ทฏฐทงหลายทชอวา ทฏฐฏฐาน เพราะเปนเหตแหงความ

พนาศทงหลายทงปวง (ข.อต.อ. ๕๕/๒๒๕)

๒ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๓๘/๖๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๐๙ }

๔๑๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๗. ปฐมอาสวสตร

๗. ปฐมอาสวสตร

วาดวยอาสวะ สตรท ๑

[๕๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อาสวะ๑ ๓ ประการน

อาสวะ ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. กามาสวะ (อาสวะคอกาม) ๒. ภวาสวะ (อาสวะคอภพ)

๓. อวชชาสวะ (อาสวะคออวชชา)

ภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการนแล

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

สาวกของพระพทธเจาผมจตตงมน

มสตสมปชญญะ

ยอมรชดอาสวะ เหตเกดอาสวะ ธรรมเปนทดบอาสวะ

และขอปฏบตทใหถงความดบอาสวะ

เพราะสนอาสวะทงหลาย

ภกษจงเปนผหมดความหว ปรนพพานแลว

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปฐมอาสวสตรท ๗ จบ

เชงอรรถ :

๑ อาสวะ หมายถงกเลสทหมกหมมหรอดองอยในสนดาน (ท.ปา.อ.๓๐๕/๑๘๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๐ }

๔๑๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๘. ทตยอาสวสตร

๘. ทตยอาสวสตร

วาดวยอาสวะ สตรท ๒

[๕๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการน

อาสวะ ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. กามาสวะ ๒. ภวาสวะ ๓. อวชชาสวะ

ภกษทงหลาย อาสวะ ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษผสนกามาสวะ และภวาสวะ

ส ารอกอวชชาไดแลว มจตหลดพน

เปนผหาอปธมได พชตมารพรอมทงเสนามารไดแลว

ยอมทรงไวซงรางกายสดทาย

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทตยอาสวสตรท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๑ }

๔๑๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๙. ตณหาสตร

๙. ตณหาสตร๑

วาดวยตณหา

[๕๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ตณหา ๓ ประการน

ตณหา ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. กามตณหา๒

๒. ภวตณหา๓

๓. วภวตณหา๔

ภกษทงหลาย ตณหา ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ชนทงหลายผเกยวของดวยโยคะคอตณหา

มจตยนดในภพนอยและภพใหญ๕

เปนผตดของดวยโยคะคอบวงมาร

ไมมความเกษมจากโยคะ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ท.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๔, ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๓๒๓/๓๔๒, อง.ฉกก. (แปล) ๒๒/๑๐๖/๖๒๗, อภ.ว.

(แปล) ๓๕/๙๑๖-๙๑๗, ๙๑๘/๕๗๓-๕๗๔

๒ กามตณหา หมายถงความมจตก าหนดนกในกาม (ข.อต.อ.๕๘/๒๒๗)

๓ ภวตณหา หมายถงความมจตก าหนดนกในภวทฏฐ (ข.อต.อ.๕๘/๒๒๗)

๔ วภวตณหา หมายถงความมจตก าหนดนกในอจเฉททฏฐ (ข.อต.อ.๕๘/๒๒๗)

๕ ในทน ภพนอย หมายถงสสสตทฏฐ หรอภวตณหา ภพใหญ หมายถงอจเฉททฏฐ หรอวภวตณหา (ข.อต.อ.

๕๘/๒๒๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๒ }

๔๑๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค ๑๐. มารเธยยสตร

สตวเหลานนยอมทองเทยวไปในสงสารวฏ

เขาถงชาตและมรณะ

สวนชนเหลาใดละตณหาได

ปราศจากตณหาในภพนอยและภพใหญ

บรรลธรรมเปนทสนอาสวะแลว

ชนเหลานนชอวา ไปถงฝงในโลก

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ตณหาสตรท ๘ จบ

๑๐. มารเธยยสตร

วาดวยธรรมทเปนเหตใหลวงพนบวงมาร

[๕๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษผประกอบดวยธรรม ๓ ประการ ยอมลวงพนบวงมาร รงเรองดจ

ดวงอาทตย

ธรรม ๓ ประการ อะไรบาง คอ

ภกษในธรรมวนยน

๑. เปนผประกอบดวยสลขนธอนเปนอเสขะ

๒. เปนผประกอบดวยสมาธขนธอนเปนอเสขะ

๓. เปนผประกอบดวยปญญาขนธอนเปนอเสขะ

ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๓ ประการนแล ยอมลวงพนบวงมาร

รงเรองดจดวงอาทตย”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๓ }

๔๑๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๑. ปฐมวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษผเจรญศล สมาธ และปญญาเหลานไวดแลว

จงลวงพนบวงมาร รงเรองดจดวงอาทตย ฉะนน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

มารเธยยสตรท ๑๐ จบ

ปฐมวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. มลสตร ๒. ธาตสตร

๓. ปฐมเวทนาสตร ๔. ทตยเวทนาสตร

๕. ปฐมเอสนาสตร ๖. ทตยเอสนาสตร

๗. ปฐมอาสวสตร ๘. ทตยอาสวสตร

๙. ตณหาสตร ๑๐. มารเธยยสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๔ }

๔๑๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑. ปญญกรยาวตถสตร

๒. ทตยวรรค

หมวดท ๒

๑. ปญญกรยาวตถสตร๑

วาดวยบญกรยาวตถ

[๖๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บญกรยาวตถ๒ ๓ ประการน

บญกรยาวตถ ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. บญกรยาวตถทส าเรจดวยทาน

๒. บญกรยาวตถทส าเรจดวยศล

๓. บญกรยาวตถทส าเรจดวยภาวนา

ภกษทงหลาย บญกรยาวตถ ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ผหวงประโยชนสข ควรฝกฝนบ าเพญบญนเทานน

ทใหผลเลศตดตอกนไป มสขเปนก าไร

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ท.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๓-๑๙๖, อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๓๖/๒๙๔-๒๙๕

๒ บญกรยาวตถ มาจากบญกรยา + วตถ แยกอธบายความหมายไดดงน (๑) บญกรยา หมายถงการตงใจ

บ าเพญบญ (๒) วตถ หมายถงทตงหรอเหตใหเกดอานสงสตาง ๆ ดงนน บญกรยาวตถ จงหมายถงการ

บ าเพญบญอนเปนทตงหรอเปนเหตใหเกดอานสงส (อง.อฏฐก.อ. ๓/๓๖/๒๕๖-๒๕๗, ข.อต.อ. ๖๐/๒๓๒,

อง.อฏฐก.ฏกา ๓/๓๖/๒๙๒-๒๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๕ }

๔๑๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๒. จกขสตร

คอควรบ าเพญทาน ควรประพฤตธรรมสม าเสมอ

และควรเจรญเมตตาภาวนา

บณฑต ครนเจรญธรรม ๓ ประการ

ทเปนเหตใหเกดสขดงกลาวมานแลว

ยอมเขาถงโลกทมสข ปราศจากการเบยดเบยนกน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปญญกรยาวตถสตรท ๑ จบ

๒. จกขสตร

วาดวยจกษ

[๖๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย จกษ ๓ ประการน

จกษ ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. มงสจกษ (ตาเนอ)

๒. ทพพจกษ (ตาทพย)

๓. ปญญาจกษ (ตาคอปญญา)

ภกษทงหลาย จกษ ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระสมมาสมพทธเจา ผเปนอดมบรษ

ไดตรสจกษ ๓ ประการน คอ มงสจกษ

ทพพจกษ และปญญาจกษอนยอดเยยม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๖ }

๔๑๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๓. อนทรยสตร

ความเกดขนแหงมงสจกษ เปนทางแหงทพพจกษ

เมอใด ญาณคอปญญาจกษอนยอดเยยมเกดขน

เมอนน บคคลยอมพนจากทกขทงปวง

เพราะไดปญญาจกษ๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

จกขสตรท ๒ จบ

๓. อนทรยสตร

วาดวยอนทรย

[๖๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อนทรย ๓ ประการน

อนทรย ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. อนญญาตญญสสามตนทรย๒

๒. อญญนทรย๓

๓. อญญาตาวนทรย๔

ภกษทงหลาย อนทรย ๓ ประการนแล”

เชงอรรถ :

๑ ท.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๖, อภ.ก. ๓๗/๓๗๔/๒๑๔

๒ อนญญาตญญสสามตนทรย หมายถงอนทรยของผปฏบตดวยมงวา ‘เราจกรอมตบท (นพพาน) หรอ

อรยสจธรรม ๔ ทยงมไดร ยงมไดบรรล’ ค านเปนชอของโสดาปตตมคคญาณ (ข.อต.อ. ๖๒/๒๓๗)

๓ อญญนทรย หมายถงอนทรย หรอปญญาทรโดยขามพนแดนมจฉาทฏฐแลวก าหนดรอรยสจ ๔ มทกข

เปนตน เชนเดยวกบโสดาปตตมคคญาณ แตมลกษณะรชดกวากนตามล าดบ ค านเปนชอของญาณ ๖

คอตงแตโสดาปตตผลญาณ ถงอรหตตมคคญาณ (ข.อต.อ. ๖๒/๒๓๗-๒๓๘)

๔ อญญาตาวนทรย หมายถงอนทรยของทานผรทวถงแลว กลาวคอปญญาของพระอรหนตขณาสพ ค าน

เปนชอของอรหตตผลญาณ (ข.อต.อ. ๖๒/๒๓๗-๒๓๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๗ }

๔๑๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๔. อทธาสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ญาณในความสนกเลสยอมเกดขนแกพระเสขะ

ผก าลงศกษาและปฏบตตามทางสายตรงกอน

ล าดบตอจากนนอญญนทรยจงเกดขน

ตอจากอญญนทรยนน

ญาณวา ‘วมตตของเราไมก าเรบ’ เพราะภวสงโยชนสนไป

ยอมเกดขนแกทานผหลดพนดวยอรหตตผล ผคงท๑

พระอรยะผสมบรณดวยอนทรย

ผสงบ ยนดในสนตบท

พชตมารพรอมทงเสนามารไดแลว

ยอมทรงไวซงรางกายสดทาย

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อนทรยสตรท ๓ จบ

๔. อทธาสตร๒

วาดวยกาลเวลา

[๖๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย กาล ๓ กาลน

กาล ๓ กาล อะไรบาง คอ

๑. อดตกาล ๒. อนาคตกาล ๓. ปจจบนกาล

ภกษทงหลาย กาล ๓ กาลนแล”

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.ตก. (แปล) ๒๐/๘๖/๓๑๒ และด อง.ตก.อ. ๒/๘๖/๒๔๐-๒๔๑, ข.อต.อ. ๖๒/๒๓๗ ประกอบ

๒ ดเทยบ ท.ปา. ๑๑/๓๐๕/๑๙๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๘ }

๔๑๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๔. อทธาสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

สตวทงหลายผส าคญขนธ ๕ วาเปนเรองทพดกน

ยดมนอยในเรองทพดกน

ยอมดงเขาหากเลสเครองประกอบของมจจราช

เพราะไมก าหนดรเรองทพดกนใหถองแท

สวนพระขณาสพก าหนดรเรองทพดกนไดอยางถองแท

จงไมส าคญผพด ทานมใจสมผสวโมกข

และสนตบทอนยอดเยยมแลวนนแล

พระขณาสพนน ชอวาสมบรณดวยคณสมบต

ทเกดจากความก าหนดรเรองทพดกน สงบแลว

ยนดในสนตบท เปนผพจารณาแลวจงใชสอยปจจย ๔ เสมอ

ด ารงอยในธรรม เปนผจบเวท

จงไมเขาถงการนบ๑อกตอไป

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อทธาสตรท ๔ จบ

เชงอรรถ :

๑ ไมเขาถงการนบ หมายถงไมนบวาเปนมนษยและเทวดา เพราะไมมภพทจะเกดอก (ข.อต.อ. ๖๓/๒๔๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๑๙ }

๔๒๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๕. ทจจรตสตร

๕. ทจจรตสตร

วาดวยทจรต

[๖๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ทจรต ๓ ประการน

ทจรต ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. กายทจรต (ความประพฤตชวดวยกาย)

๒. วจทจรต (ความประพฤตชวดวยวาจา)

๓. มโนทจรต (ความประพฤตชวดวยใจ)

ภกษทงหลาย ทจรต ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลมปญญาทราม ท ากายทจรต วจทจรต

มโนทจรต และอกศลกรรมอน ๆ ซงประกอบดวยโทษไวตลอด

ไมท ากศลกรรมไวเลย ท าแตอกศลกรรมไวมากมาย

หลงจากตายแลว จะไปเกดในนรก

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทจจรตสตรท ๕ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๐ }

๔๒๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๖. สจรตสตร

๖. สจรตสตร

วาดวยสจรต

[๖๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย สจรต ๓ ประการน

สจรต ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. กายสจรต (ความประพฤตชอบดวยกาย)

๒. วจสจรต (ความประพฤตชอบดวยวาจา)

๓. มโนสจรต (ความประพฤตชอบดวยใจ)

ภกษทงหลาย สจรต ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลผมปญญา ละกายทจรต วจทจรต

มโนทจรตและอกศลกรรมอน ๆ ซงประกอบดวยโทษไดแลว

ไมท าอกศลกรรมไว ท าแตกศลกรรมไวมากมาย

หลงจากตายแลว จะไปเกดในสวรรค

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สจรตสตรท ๖ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๑ }

๔๒๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๗. โสเจยยสตร

๗. โสเจยยสตร

วาดวยความสะอาด

[๖๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ความสะอาด ๓ ประการน

ความสะอาด ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ความสะอาดกาย ๒. ความสะอาดวาจา

๓. ความสะอาดใจ

ภกษทงหลาย ความสะอาด ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ผมกายสะอาด มวาจาสะอาด

มใจสะอาด ไมมอาสวะ

เปนผสะอาด ถงพรอมดวยความสะอาด

บณฑตทงหลายเรยกวา เปนผลางบาปได๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โสเจยยสตรท ๗ จบ

เชงอรรถ :

๑ อง.ตก. (แปล) ๒๐/๑๒๒/๓๖๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๒ }

๔๒๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๘. โมเนยยสตร

๘. โมเนยยสตร

วาดวยความเปนมน

[๖๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนวา

“ภกษทงหลาย ความเปนมน ๓ ประการน

ความเปนมน ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. ความเปนมนทางกาย ๒. ความเปนมนทางวาจา

๓. ความเปนมนทางใจ

ภกษทงหลาย ความเปนมน ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ผทเปนมนทางกาย เปนมนทางวาจา

เปนมนทางใจ ไมมอาสวะ

เปนมน ถงพรอมดวยความเปนมน

บณฑตทงหลายเรยกวา เปนผละไดทกอยาง๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โมเนยยสตรท ๘ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ท.ปา ๑๑/๓๐๕/๑๙๖, อง.ตก. (แปล) ๒๐/๑๒๓/๓๖๙, ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๔/๖๙, ๑๔๙/๔๐๐,

ข.จ. (แปล) ๓๐/๒๑/๑๒๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๓ }

๔๒๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๙. ปฐมราคสตร

๙. ปฐมราคสตร

วาดวยการละราคะ สตรท ๑

[๖๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บคคลใดยงละราคะ โทสะ โมหะไมได บคคลนเราเรยกวา

ถกมาร๑ผกไว สวมบวงมารไว และถกมารผมบาปท าไดตามความปรารถนา

ภกษทงหลาย บคคลใดละราคะ โทสะ โมหะไดแลว บคคลนเราเรยกวา

ไมถกมารผกไว ไมสวมบวงมารไว และไมถกมารผมบาปท าไดตามความปรารถนา”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระอรยะทงหลายมพระพทธเจาเปนตน

เรยกบคคลผละราคะ โทสะ และอวชชาไดแลววา

เปนคนหนงในบรรดาทานผอบรมตนแลว

เปนผประเสรฐ เปนผไปแลวอยางนน เปนผตรสร

เปนผลวงเวรและภย เปนผละกเลสทงปวงได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปฐมราคสตรท ๙ จบ

เชงอรรถ :

๑ มาร ในทนหมายถงกเลสมาร (ข.อต.อ. ๖๘/๒๔๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๔ }

๔๒๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค ๑๐. ทตยราคสตร

๑๐. ทตยราคสตร

วาดวยการละราคะ สตรท ๒

[๖๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บคคลใดเปนภกษหรอภกษณ ยงละราคะ โทสะ โมหะไมได

บคคลนเราเรยกวา ยงขามทะเล๑ทมคลน มระลอก๒ มน าวน๓ มสตวราย๔ ม

ผเสอน าไมได

ภกษทงหลาย บคคลใดเปนภกษหรอภกษณ ละราคะ โทสะ โมหะไดแลว

บคคลนเราเรยกวา ขามทะเลทมคลน มระลอก มน าวน มสตวราย มผเสอน า

ไดแลว ขามไปถงฝงเปนผลอยบาปอยบนบก๕”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลใดคลายราคะ โทสะ และอวชชาไดแลว

บคคลนนชอวาขามสมทรนซงมทงคลน สตวราย

(และ)ผเสอน า ทนากลว ขามไดยาก

เชงอรรถ :

๑ ทะเล หมายถงสงสารวฏ หรออายตนะ ๖ (ข.อต.อ.๖๙/๒๔๗)

๒ ระลอก หมายถงความโกรธ และความคบแคนใจ (ข.อต.อ.๖๙/๒๔๗)

๓ น าวน หมายถงกามคณ ๕ (ข.อต.อ.๖๙/๒๔๗)

๔ สตวราย ผเสอน า หมายถงมาตคาม (ข.อต.อ.๖๙/๒๔๗

๕ หมายถงขามโอฆะใหญคอสงสารวฏและกามทงหลายเปนตน แลวด ารงอยบนบกคอนพพาน (ข.อต.อ.

๖๙/๒๔๗) และด อง.สตตก. (แปล) ๒๓/๑๕/๒๔ ประกอบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๕ }

๔๒๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๒. ทตยวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

เรากลาววา ‘บคคลนนลวงพนกเลสเครองของ ละมจจได

ไมมอปธ ละทกขเพอไมเกดอกตอไป

ถงความดบ ไมถงการนบ

ลวงมจจราชใหหลงได๑’

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทตยราคสตรท ๑๐ จบ

ทตยวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปญญกรยาวตถสตร ๒. จกขสตร

๓. อนทรยสตร ๔. อทธาสตร

๕. ทจจรตสตร ๖. สจรตสตร

๗. โสเจยยสตร ๘. โมเนยยสตร

๙. ปฐมราคสตร ๑๐. ทตยราคสตร

เชงอรรถ :

๑ ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๒๒๙/๒๑๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๖ }

๔๒๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๑. มจฉาทฏฐกสตร

๓. ตตยวรรค

หมวดท ๓

๑. มจฉาทฏฐกสตร

วาดวยผมความเหนผด

[๗๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เราไดเหนเหลาสตวทประกอบกายทจรต วจทจรต และมโน-

ทจรต กลาวรายพระอรยะ มความเหนผด และชกชวนผอนใหท ากรรมตามความ

เหนผด หลงจากตายแลว จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก

ค าทวา ‘เราไดเหนเหลาสตวทประกอบกายทจรต วจทจรต และมโนทจรต

กลาวรายพระอรยะ มความเหนผด และชกชวนผอนใหท ากรรมตามความเหนผด

หลงจากตายแลว จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก’ นน เราหาไดกลาวเพราะ

รบฟงมาจากสมณะหรอพราหมณอน ๆ ไม

ภกษทงหลาย ทแทแลว เรารเอง เหนเอง ทราบเองทงนน จงกลาว

ค านวา ‘เราไดเหนเหลาสตวทประกอบกายทจรต วจทจรต และมโนทจรต กลาวราย

พระอรยะ มความเหนผด และชกชวนผอนใหท ากรรมตามความเหนผด หลงจาก

ตายแลว จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๗ }

๔๒๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๒. สมมาทฏฐกสตร

บคคลในโลกนตงจตไวผด กลาววาจาผด

ท าการงานทางกายทผด มความขวนขวายนอย๑

ท ากรรมอนไมเปนบญไวในชวตอนนอยในโลกน

เขามปญญาทราม หลงจากตายแลว จะไปเกดในนรก

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

มจฉาทฏฐกสตรท ๑ จบ

๒. สมมาทฏฐกสตร

วาดวยผมความเหนชอบ

[๗๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เราไดเหนเหลาสตวทประกอบกายสจรต วจสจรต และมโนสจรต

ไมกลาวรายพระอรยะ มความเหนชอบ และชกชวนผอนใหท ากรรมตามความเหนชอบ

หลงจากตายแลว จะไปเกดในสคตโลกสวรรค

ค าทวา ‘เราไดเหนเหลาสตวทประกอบกายสจรต วจสจรต และมโนสจรต

ไมกลาวรายพระอรยะ มความเหนชอบ และชกชวนผอนใหท ากรรมตามความ

เหนชอบ หลงจากตายแลว จะไปเกดในสคตโลกสวรรค’ นน เราหาไดกลาวเพราะ

รบฟงมาจากสมณะหรอพราหมณอน ๆ ไม

ภกษทงหลาย ทแทแลว เรารเอง เหนเอง ทราบเองทงนน จงกลาว

ค านวา ‘เราไดเหนเหลาสตวทประกอบกายสจรต วจสจรต และมโนสจรต ไมกลาว

เชงอรรถ :

๑ มความขวนขวายนอย หมายถงไมท าประโยชนสขแกตนและผอน (ข.อต.อ. ๗๐/๒๕๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๘ }

๔๒๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๓. นสสรณยสตร

รายพระอรยะ มความเหนชอบ และชกชวนผอนใหท ากรรมตามความเหนชอบ

หลงจากตายแลว จะไปเกดในสคตโลกสวรรค”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลในโลกน ตงจตไวชอบ กลาววาจาชอบ

ท าการงานทางกายทชอบ มความขวนขวายมาก

ไดท ากรรมอนเปนบญไวในชวตอนนอยในโลกน

เขามปญญา หลงจากตายแลว จะไปเกดในสวรรค

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สมมาทฏฐกสตรท ๒ จบ

๓. นสสรณยสตร

วาดวยธาตทมคณสมบตสลดออก

[๗๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธาตเปนทสลดออก ๓ ประการน

ธาตเปนทสลดออก ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. เนกขมมธาต๑เปนทสลดละกามทงหลาย

๒. อรปธาต๒เปนทสลดละรปธรรมทงหลาย

เชงอรรถ :

๑ เนกขมมธาต หมายถงรปฌาน (ข.อต.อ. ๗๒/๒๕๑)

๒ อรปธาต หมายถงอรปฌาน (ข.อต.อ.๗๒/๒๕๑) และดเทยบเชงอรรถท ๒ หนา ๓๘๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๒๙ }

๔๓๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๔. สนตตรสตร

๓. นโรธธาต๑เปนทสลดละธรรมชาตทเกดแลว ถกปจจยปรงแตง อาศย

กนและกนเกดขน

ภกษทงหลาย ธาตเปนทสลดออก ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษผมความเพยรรชดธาตเปนทสลดกามออก

และธาตเปนเหตลวงพนรปธรรมแลว

สมผสภาวะทสงบระงบสงขารทงปวงตลอดกาล

ภกษนนแล เปนผมความเหนชอบ

เพราะเหตทนอมจตไปในนพพานธาตนน

จงชอวาส าเรจอภญญา ๖ ประการ

เปนผสงบ ลวงพนโยคะไดแลว เปนมนแทจรง

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

นสสรณยสตรท ๓ จบ

๔. สนตตรสตร

วาดวยนโรธสงบยงกวาอรปธรรม

[๗๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อรปธรรม๒สงบยงกวารปธรรม๓ นโรธ๔สงบยงกวาอรปธรรม”

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๓ หนา ๓๘๘ ในเลมน

๒ อรปธรรม ในทนหมายถงอรปภพ (ข.อต.อ.๗๓/๒๕๒)

๓ รปธรรม ในทนหมายถงรปภพ (ข.อต.อ.๗๓/๒๕๒)

๔ นโรธ ในทนหมายถงนพพาน (ข.อต.อ. ๗๓/๒๕๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๐ }

๔๓๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๕. ปตตสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

สตวเหลาใดเขาถงรปภพ

และสตวเหลาใดด ารงอยในอรปภพ

สตวเหลานนเมอยงไมรแจงนโรธ จะตองกลบมาเกดอก

สวนสตวเหลาใดก าหนดรรปธาตไดแลว

ไมตดอยในอรปธาต นอมจตอยในนโรธ

สตวเหลานนยอมลวงพนมจจราชไปได

พระสมมาสมพทธเจาทรงสมผสอมตธาตทไรอปธดวยนามกาย

ทรงรแจงประจกษถงเหตแหงความสลดคนอปธ

ผหาอาสวะมได ทรงแสดงบททไมมความเศราโศก ปราศจากธลไว

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สนตตรสตรท ๔ จบ

๕. ปตตสตร

วาดวยบตร

[๗๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บตร ๓ จ าพวกน มปรากฏอยในโลก

บตร ๓ จ าพวกไหนบาง คอ

๑. อตชาตบตร (บตรทมคณสมบตสงกวามารดาบดา)

๒. อนชาตบตร (บตรทมคณสมบตเสมอดวยมารดาบดา)

๓. อวชาตบตร (บตรทมคณสมบตต ากวามารดาบดา)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๑ }

๔๓๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๕. ปตตสตร

อตชาตบตร เปนอยางไร

คอ มารดาบดาของบตรในโลกนไมถงพระพทธเจาเปนสรณะ ไมถงพระธรรม

เปนสรณะ ไมถงพระสงฆเปนสรณะ ไมงดเวนจากการฆาสตว ไมงดเวนจากการถอ

เอาสงของทเจาของมไดให ไมงดเวนจากการประพฤตผดในกาม ไมงดเวนจากการ

พดเทจ ไมงดเวนจากการดมน าเมาคอสราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท

เปนผทศล มธรรมเลวทราม สวนบตรของมารดาบดาเหลานน ถงพระพทธเจา

เปนสรณะ ถงพระธรรมเปนสรณะ ถงพระสงฆเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว

งดเวนจากการถอเอาสงของทเจาของมไดให งดเวนจากการประพฤตผดในกาม งดเวน

จากการพดเทจ งดเวนจากการดมน าเมาคอสราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท

เปนผมศล มกลยาณธรรม อตชาตบตรเปนอยางน

อนชาตบตร เปนอยางไร

คอ มารดาบดาของบตรในโลกนถงพระพทธเจาเปนสรณะ ถงพระธรรมเปนสรณะ

ถงพระสงฆเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว งดเวนจากการถอเอาสงของทเจาของ

มไดให งดเวนจากการประพฤตผดในกาม งดเวนจากการพดเทจ งดเวนจากการ

ดมน าเมาคอสราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท เปนผมศล มกลยาณธรรม

แมบตรของมารดาบดาเหลานน กถงพระพทธเจาเปนสรณะ ถงพระธรรมเปนสรณะ

ถงพระสงฆเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว งดเวนจากการถอเอาสงของทเจาของ

มไดให งดเวนจากการประพฤตผดในกาม งดเวนจากการพดเทจ งดเวนจากการ

ดมน าเมาคอสราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท เปนผมศล มกลยาณธรรม

อนชาตบตรเปนอยางน

อวชาตบตร เปนอยางไร

คอ มารดาบดาของบตรในโลกนถงพระพทธเจาเปนสรณะ ถงพระธรรมเปน

สรณะ ถงพระสงฆเปนสรณะ งดเวนจากการฆาสตว งดเวนจากการถอเอาสงของ

ทเจาของมไดให งดเวนจากการประพฤตผดในกาม งดเวนจากการพดเทจ งดเวนจาก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๒ }

๔๓๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๕. ปตตสตร

การดมน าเมาคอสราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท เปนผมศล มกลยาณธรรม

สวนบตรของมารดาบดาเหลานน ไมถงพระพทธเจาเปนสรณะ ไมถงพระธรรม

เปนสรณะ ไมถงพระสงฆเปนสรณะ ไมงดเวนจากการฆาสตว ไมงดเวนจากการ

ถอเอาสงของทเจาของมไดให ไมงดเวนจากการประพฤตผดในกาม ไมงดเวนจาก

การพดเทจ ไมงดเวนจากการดมน าเมาคอสราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท

เปนผทศล มธรรมเลวทราม อวชาตบตรเปนอยางน

ภกษทงหลาย บตร ๓ จ าพวกนแล มปรากฏอยในโลก”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บณฑตยอมปรารถนาอตชาตบตรและอนชาตบตร

ไมปรารถนาอวชาตบตร ซงมแตท าลายวงศตระกล

บตร ๓ จ าพวกนเทานน มอยในโลกน

สวนบตรผเปนอบาสก ถงพรอมดวยศรทธาและศล

รความประสงคของผขอ๑ ปราศจากความตระหน

ยอมรงเรองในหมบรษท เหมอนดวงจนทรพนจากเมฆ ฉะนน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปตตสตรท ๕ จบ

เชงอรรถ :

๑ รความประสงคของผขอ หมายถงคฤหสถเมอเหนภกษเทยวบณฑบาตยนทประตเรอนของตน เปนผนง

ไมออกปากขอ แตกรความหมายไดวา ทานก าลงขอ (อง.ปญจก.ฏกา ๓/๓๖-๓๗/๒๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๓ }

๔๓๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๖. อวฏฐกสตร

๖. อวฏฐกสตร

วาดวยบคคลเปรยบดวยฝน

[๗๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บคคล ๓ จ าพวกน มปรากฏอยในโลก

บคคล ๓ จ าพวกไหนบาง คอ

๑. บคคลผเปรยบดวยฝนไมตก

๒. บคคลผเปรยบดวยฝนตกในพนทบางสวน

๓. บคคลผเปรยบดวยฝนตกในพนททวไป

บคคลผเปรยบดวยฝนไมตก เปนอยางไร

คอ บคคลบางคนในโลกนเปนผไมใหขาว น า ผา ยานพาหนะ ดอกไม ของหอม

เครองลบไล ทนอน ทพก และเครองประทปแกสมณะ พราหมณ คนยากเขญ

คนหมดเสบยงทาง คนเรรอน และคนขอทานทกหมเหลา บคคลผเปรยบดวยฝนไม

ตกเปนอยางน

บคคลผเปรยบดวยฝนตกในพนทบางสวน เปนอยางไร

คอ บคคลบางคนในโลกนเปนผใหขาว น า ผา ยานพาหนะ ดอกไม ของหอม

เครองลบไล ทนอน ทพก และเครองประทปแกสมณะ พราหมณ คนยากเขญ

คนหมดเสบยงทาง คนเรรอน และคนขอทานบางพวก แตไมใหแกคนบางพวก

บคคลผเปรยบดวยฝนตกในพนทบางสวนเปนอยางน

บคคลผเปรยบดวยฝนตกในพนททวไป เปนอยางไร

คอ บคคลบางคนในโลกนเปนผใหขาว น า ผา ยานพาหนะ ดอกไม ของหอม

เครองลบไล ทนอน ทพก และเครองประทปแกสมณะ พราหมณ คนยากเขญ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๔ }

๔๓๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๖. อวฏฐกสตร

คนหมดเสบยงทาง คนเรรอน และคนขอทานทวทกหมทกเหลา บคคลผเปรยบดวย

ฝนตกในพนททวไปเปนอยางน

ภกษทงหลาย บคคล ๓ จ าพวกนแล มปรากฏอยในโลก”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลไดพบสมณะ พราหมณ คนยากเขญ

คนหมดเสบยงทาง คนเรรอน และคนขอทานแลว

ไมยอมแบงขาว น า และเครองใชสอยอน ๆ ให

ปญญาชนเรยกคนต าทราม ใจแคบเชนนนวา

‘เปนผเปรยบดวยฝนไมตก’

บคคลไมใหขาวน าเปนตนแกสมณะ พราหมณเปนตนบางพวก

แตใหแกบางพวก

ปญญาชนเรยกผนนวา ‘เปนผเปรยบดวยฝนตกในพนทบางสวน’

คนทเขาออกปากขอไดงาย ชอบชวยเหลอคนโดยทวหนา

มใจเบกบาน แจกจายสงของ

ปากกพดแตค าวา ‘จงให จงให’

บคคลบางคนในโลกน เปนคนอยางนน

รวบรวมทรพยทตนหามาไดดวยความขยนหมนเพยรโดยชอบธรรม

น ามาเลยงวณพกผมาถง ใหอมหน าดวยขาวและน า

เหมอนเมฆฝนสงเสยงรองค ารามท าใหฝนตก

จนน าไหลนองเตมทงทดอนและทลม ฉะนน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อวฏฐกสตรท ๖ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๕ }

๔๓๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๗. สขปตถนาสตร

๗. สขปตถนาสตร

วาดวยผปรารถนาความสข

[๗๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บณฑตเมอปรารถนาความสข ๓ ประการน พงรกษาศล

ความสข ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. เมอปรารถนาความสขวา “ขอความสรรเสรญ จงมาถงเรา” พงรกษาศล

๒. เมอปรารถนาความสขวา “ขอโภคสมบตทงหลาย จงเกดขนแกเรา”

พงรกษาศล

๓. เมอปรารถนาความสขวา “หลงจากตายแลว เราจกไปเกดในสคต

โลกสวรรค” พงรกษาศล

ภกษทงหลาย บณฑตเมอปรารถนาความสข ๓ ประการนแล พงรกษาศล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

นกปราชญ เมอปรารถนาความสข ๓ ประการ คอ

ความสรรเสรญ การไดความปลมใจ๑

และการตายไปเกดในสวรรค พงรกษาศล๒

บคคลแมไมท าบาป แตยงคบคนท าบาป

กตองถกระแวงสงสยในบาปเรอยไป

และไดรบค าต าหนตเตยนมากมาย

เชงอรรถ :

๑ ความปลมใจ ในทนหมายถงทรพยสมบต (ข.อต.อ. ๗๖/๒๙๑)

๒ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๖๐๙/๔๔๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๖ }

๔๓๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๗. สขปตถนาสตร

บคคลท าคนเชนใดใหเปนมตร

และคบสนทคนเชนใด เขากเปนเชนคนนน

เพราะการอยดวยกนเปนเชนนน

คนชวเมอมาคบมาเกยวของกบคนดทวไป

หรอคนดหลงไปคบไปเกยวของเขา

ยอมพลอยท าใหคนดแปดเปอนบาปไปดวย

เหมอนลกศรอาบยาพษ ถกยาพษแปดเปอนแลว

ยอมท าลายแลงลกศรทสะอาดใหแปดเปอนไปดวย ฉะนน

เพราะกลวการแปดเปอนบาป

ผมปญญา จงไมคบคนชวเปนมตรเลย

ใบหญาคาทคนน ามาใชหอปลาเนา

กพลอยเหมนเนาสงกลนคลงตามไปดวย ฉนใด

การคบคนพาล กฉนนน

ใบไมทงหลายทคนน ามาหอกฤษณา

กพลอยมกลนหอมฟงตามไปดวย ฉนใด

การคบบณฑต กฉนนน

เพราะฉะนน บณฑตรผลดผลเสยทจะเกดแกตน

ดจใบไมทใชหอแลว ไมควรคบอสตบรษ

ควรคบแตสตบรษเทานน

เพราะวา อสตบรษยอมชกน าใหตกนรก

สวนสตบรษยอมชกน าใหเขาถงสคต

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สขปตถนาสตรท ๗ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๗ }

๔๓๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๘. ภทรสตร

๘. ภทรสตร

วาดวยสงทตองแตกสลายไปเปนธรรมดา

[๗๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย รางกายนตองแตกสลายไป วญญาณ๑ มความเสอมไปเปน

ธรรมดา อปธทงหมด๒ลวนไมเทยง เปนทกข มความแปรผนเปนธรรมดา”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลรวารางกายนตองแตกสลายไป

และวญญาณกตองเสอมไป

เหนภยในอปธทงหลายแลว

ยอมลวงพนความเกด และความตายได

บรรลถงธรรมเปนทสงบอยางยงแลว

ชอวาอบรมตนไดแลว รอคอยอยแตเวลาเทานน๓

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ภทรสตรท ๘ จบ

เชงอรรถ :

๑ วญญาณ หมายถงจต ๓ ระดบ (จตระดบกามาวจรภม จตระดบรปาวจรภม จตระดบอรปาวจรภม

(ข.อต.อ.๗๗/๒๗๗)

๒ อปธทงหมด หมายถงขนธ ๕ กเลส อภสงขาร (กรรม) และกามคณ ๕ (ข.อต.อ.๗๗/๒๗๗)

๓ รอคอยอยแตเวลาเทานน หมายถงรอคอยเวลาดบขนธปรนพพาน (ข.อต.อ.๗๗/๒๗๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๘ }

๔๓๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๙. ธาตโสสงสนทนสตร

๙. ธาตโสสงสนทนสตร

วาดวยสตวทงหลายเสมอกนโดยธาต

[๗๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เมอวาโดยธาต๑ สตวทงหลายเขากนได คบกนไดกบสตว คอ

สตวทมนสยเลวเขากนได คบกนไดกบสตวทมนสยเลว สตวทมนสยดงามเขากนได

คบกนไดกบสตวทมนสยดงาม

ภกษทงหลาย แมในอดตกาล เมอวาโดยธาต สตวทงหลายกเขากนได คบกน

ไดกบสตว คอ สตวทมนสยเลวเขากนได คบกนไดกบสตวทมนสยเลว สตวทม

นสยดงามเขากนได คบกนไดกบสตวทมนสยดงาม”

ภกษทงหลาย แมในอนาคตกาล เมอวาโดยธาต สตวทงหลายกจะเขากนได

คบกนไดกบสตว คอ สตวทมนสยเลวเขากนได คบกนไดกบสตวทมนสยเลว

สตวทมนสยดงามเขากนได คบกนไดกบสตวทมนสยดงาม

ภกษทงหลาย แมในปจจบนกาลน เมอวาโดยธาต สตวทงหลายกเขากนได

คบกนไดกบสตว คอ สตวทมนสยเลวเขากนได คบกนไดกบสตวทมนสยเลว

สตวทมนสยดงามเขากนได คบกนไดกบสตวทมนสยดงาม

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

เชงอรรถ :

๑ ธาต ในทนหมายถงอธยาศย (ข.อต.อ.๗๘/๒๗๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๓๙ }

๔๔๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๑๐. ปรหานสตร

เพราะการคลกคลกน๑ กเลสจงเกดขน

เพราะการไมคลกคลกน กเลสจงขาดไป

บคคลลงเรอเลก หวงจะขามมหาสมทร

ยงไมทนถงฝงกจมลงในมหาสมทร ฉนใด

บคคลแมมความเปนอยด อาศยคนเกยจคราน

กจมลงในสงสารวฏได ฉนนน

เพราะฉะนน บคคลควรเวนคนเกยจคราน

ผมความเพยรยอหยอนนน

ควรคบพระอรยะทงหลาย ผสงด มใจมนคง

เพงพนจอย ปรารภความเพยรเปนนตย เปนบณฑต

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ธาตโสสงสนทนสตรท ๙ จบ

๑๐. ปรหานสตร

วาดวยธรรมเปนเหตแหงความเสอม

[๗๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรม ๓ ประการน ยอมเปนไปเพอความเสอมแกภกษผ

เปนเสขะ

เชงอรรถ :

๑ การคลกคล ม ๕ ประการ คอ (๑) ทสสนสงสคคะ(การคลกคลดวยการเหน) (๒) สวนสงสคคะ(การ

คลกคลดวยการฟง) (๓) สมลลาปนสงสคคะ(การคลกคลดวยการเจรจา) (๔) สมโภคสงสคคะ(การ

คลกคลดวยการใชสอยรวมกน) (๕) กายสงสคคะ(การคลกคลดวยกาย) (ข.อต.อ.๗๘/๒๗๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๐ }

๔๔๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค ๑๐. ปรหานสตร

ธรรม ๓ ประการ อะไรบาง คอ

ภกษผเปนเสขะในธรรมวนยน

๑. เปนผชอบการงาน๑ ยนดในการงาน หมนประกอบความเปนผ

ชอบการงาน

๒. เปนผชอบการพดคย ยนดในการพดคย หมนประกอบความเปนผ

ชอบการพดคย

๓. เปนผชอบการนอนหลบ ยนดในการนอนหลบ หมนประกอบความ

เปนผชอบการนอนหลบ

ธรรม ๓ ประการนแล ยอมเปนไปเพอความเสอมแกภกษผเปนเสขะ”

ภกษทงหลาย ธรรม ๓ ประการน ยอมเปนไปเพอความไมเสอมแกภกษผ

เปนเสขะ

ธรรม ๓ ประการ อะไรบาง คอ

ภกษผเปนเสขะในธรรมวนยน

๑. เปนผไมชอบการงาน ไมยนดในการงาน ไมหมนประกอบความเปน

ผชอบการงาน

๒. เปนผไมชอบการพดคย ไมยนดในการพดคย ไมหมนประกอบความ

เปนผชอบการพดคย

๓. เปนผไมชอบการนอนหลบ ไมยนดในการนอนหลบ ไมหมนประกอบ

ความเปนผชอบการนอนหลบ

ธรรม ๓ ประการนแล ยอมเปนไปเพอความไมเสอมแกภกษผเปนเสขะ”

เชงอรรถ :

๑ การงาน ในทนหมายถงงานนวกรรม คอ การกอสรางตาง ๆ เชน การกอสรางวหาร เปนตน ความเปน

ผยนดแตการกอสรางจงถอวาเปนความเสอมในพระธรรมวนยน เพราะท าใหละเลยตอการบ าเพญคนถธระ

และวปสสนาธระ (อง.ฉกก. ๓/๑๔/๑๐๕, อง.ฉกก.ฏกา. ๓/๑๔-๑๕/๑๑๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๑ }

๔๔๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๓. ตตยวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษชอบการงาน ยนดในการพดคย

ชอบการนอนหลบ มจตฟงซาน เชนน

จงไมควรเพอจะบรรลอรหตตผลอนยอดเยยมได

เพราะฉะนน ภกษจงควรเปนผท ากจแตนอย

นอนหลบแตพอสมควร มจตไมฟงซาน เชนน

จงควรเพอจะบรรลอรหตตผลอนยอดเยยมได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปรหานสตรท ๑๐ จบ

ตตยวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. มจฉาทฏฐกสตร ๒. สมมาทฏฐกสตร

๓. นสสรณยสตร ๔. สนตตรสตร

๕. ปตตสตร ๖. อวฏฐกสตร

๗. สขปตถนาสตร ๘. ภทรสตร

๙. ธาตโสสงสนทนสตร ๑๐. ปรหานสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๒ }

๔๔๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๑. วตกกสตร

๔. จตตถวรรค

หมวดท ๔

๑. วตกกสตร

วาดวยอกศลวตก

[๘๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อกศลวตก ๓ ประการน

อกศลวตก ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. วตกทเกยวกบความไมตองการใหผอนดหมนตน

๒. วตกทเกยวกบลาภสกการะและการสรรเสรญ

๓. วตกทเกยวกบความเอนดในคนอน

ภกษทงหลาย อกศลวตก ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลผประกอบดวยวตกทไมตองการใหผอนดหมนตน

เปนผหนกในลาภสกการะและการสรรเสรญ

มปกตยนดกบพวกอ ามาตย

ยอมอยหางไกลจากธรรมเปนทสนไปแหงสงโยชน

ภกษในธรรมวนยน ละทงบตร สตวเลยง

การแตงงาน และความหวงใยได เชนน

จงควรเพอจะบรรลอรหตตผลอนยอดเยยมได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

วตกกสตรท ๑ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๓ }

๔๔๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๒. สกการสตร

๒. สกการสตร

วาดวยผถกสกการะครอบง าจต

[๘๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เราไดเหนเหลาสตวทถกสกการะครอบง าย ายจต หลงจากตายแลว

จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก

เราไดเหนเหลาสตวทถกความเสอมสกการะครอบง าย ายจต หลงจากตายแลว

จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก

เราไดเหนเหลาสตวทถกสกการะและความเสอมสกการะทงสองครอบง าย ายจต

หลงจากตายแลว จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก

ค าทวา ‘เราไดเหนเหลาสตวทถกสกการะครอบง าย ายจต หลงจากตายแลว

จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เราไดเหนเหลาสตวทถกความเสอมสกการะ

ครอบง าย ายจต หลงจากตายแลว จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เราได

เหนเหลาสตวทถกสกการะและความเสอมสกการะทงสองครอบง าย ายจต หลงจาก

ตายแลว จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก’ นน เราหาไดกลาวเพราะรบ

ฟงมาจากสมณะหรอพราหมณอน ๆ ไม

ภกษทงหลาย แทจรงแลว เรารเอง เหนเอง ทราบเองทงนน จงกลาวค านวา

‘เราไดเหนเหลาสตวทถกสกการะครอบง าย ายจต หลงจากตายแลว จะไปเกดในอบาย

ทคต วนบาต นรก เราไดเหนเหลาสตวทถกความเสอมสกการะครอบง าย ายจต

หลงจากตายแลว จะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เราไดเหนเหลาสตวทถก

สกการะและความเสอมสกการะทงสองครอบง าย ายจต หลงจากตายแลว จะไปเกด

ในอบาย ทคต วนบาต นรก”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๔ }

๔๔๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๓. เทวสททสตร

สมาธของภกษใด ผมปกตอยดวยความไมประมาท

ยอมหวนไหวดวยเหต ๒ ประการ คอ

(๑) ดวยมผสกการะ (๒) ดวยไมมผสกการะ

ภกษนนผเขาฌาน มความเพยรตอเนอง

พจารณาเหนดวยปญญาทสขม

ยนดในธรรมเปนทสนไปแหงอปาทาน๑

นกปราชญทงหลายเรยกวา สตบรษ๒

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สกการสตรท ๒ จบ

๓. เทวสททสตร

วาดวยการเปลงเสยงของเทวดา

[๘๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เทวดาอาศยโอกาส ๓ โอกาส จงเปลงเสยงออกไปในหมเทวดา

โอกาส ๓ โอกาส อะไรบาง คอ

๑. โอกาสทอรยสาวกปลงผม โกนหนวด นงหมผากาสาวพสตรออก

จากเรอนบวชเปนบรรพชต เทวดายอมเปลงเสยงออกไปในหม

เทวดาวา ‘อรยสาวกนตงใจจะท าสงครามกบกเลสมาร’ นเปนเสยง

ของเทวดาขอท ๑ ทเปลงออกไปเพราะอาศยโอกาส

เชงอรรถ :

๑ ธรรมเปนทสนไปแหงอปาทาน หมายถงอรหตตผลอนเปนทสนไปแหงอปาทาน ๔ ประการ คอ

(๑) กามปาทาน (ความยดมนในกาม) (๒) ทฏฐปาทาน (ความยดมนในทฏฐ) (๓) สลพพตปาทาน (ความ

ยดมนในศลและวตร) (๔) อตตวาทปาทาน (ความยดมนในอตตวาทะ) (ข.อต.อ. ๘๑/๒๘๖) และด ท.ปา.

๑๑/๓๑๒/๒๐๕ ประกอบ

๒ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๐๑๐-๑๐๑๑/๕๐๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๕ }

๔๔๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๓. เทวสททสตร

๒. โอกาสทอรยสาวกบ าเพญเพยรดวยการเจรญโพธปกขยธรรม ๗ หมวด

เทวดายอมเปลงเสยงออกไปในหมเทวดาวา ‘อรยสาวกน ก าลงผจญ

กบกเลสมาร’ นเปนเสยงของเทวดาขอท ๒ ทเปลงออกไปเพราะ

อาศยโอกาส

๓. โอกาสทอรยสาวกท าใหแจงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ

เพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน เทวดา

ยอมเปลงเสยงออกไปในหมเทวดาวา ‘อรยสาวกนชนะสงครามแลว

เอาชนะไดขาด จงครอบครองต าแหนงความเปนใหญในสงครามนน

นนแล’ นเปนเสยงของเทวดาขอท ๓ ทเปลงออกไปเพราะอาศย

โอกาส

ภกษทงหลาย เทวดาอาศยโอกาส ๓ โอกาสนแล จงเปลงเสยงออกไปในหม

เทวดา”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

แมเทวดาเหนสาวกของพระสมมาสมพทธเจา

ผชนะสงครามกเลส ทรงคณธรรมยงใหญ

ปราศจากความสะทกสะทาน

ยอมนอบนอมพรอมกบกลาววา

ทานบรษอาชาไนย ขอนอบนอมตอทาน

ผครอบง ากเลสทชนะไดยาก

เอาชนะเสนาของมจจราชอนไมมใครกนไวได ดวยวโมกข

เทวดายอมนอบนอมทานผมจตบรรลอรหตตผลแลว

ดวยเหตดงกลาวมานแล

เพราะทานไมตกอยในอ านาจแหงมจจราช

เทวดาจงนอบนอมตอทาน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

เทวสททสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๖ }

๔๔๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๔. ปญจปพพนมตตสตร

๔. ปญจปพพนมตตสตร

วาดวยบพพนมต ๕ ประการ

[๘๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ในเวลาทเทพบตรจะจตจากหมเทพ ยอมปรากฏบพพนมต

๕ ประการ คอ

๑. ดอกไมทประดบเหยวแหง

๒. พสตราภรณทสวมใสหมองจางลง

๓. เหงอไหลออกจากรกแร

๔. ผวพรรณเศราหมองปรากฏทกาย

๕. เทพบตรนนจะหมดความยนดในทพยสมบตของตน

เทวดาทราบวา เทพบตรนจะจต กพลอยยนดอวยพรให ๓ ประการ คอ

๑. ทานจากเทวโลกนไปแลว ขอใหไดไปเกดในภมทด

๒. ทานไดไปเกดในภมทดแลว ขอใหไดลาภอนด

๓. ทานครนไดลาภอนดแลว ขอใหด ารงตนอยดวยด

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว ภกษรปหนงไดทลถามพระผมพระภาค

ดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ การไปเกดในภมทดของเทวดาเปนอยางไร การไดลาภ

อนดของเทวดาเปนอยางไร การด ารงตนอยดวยดของเทวดาเปนอยางไร พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “ภกษทงหลาย การเกดเปนมนษย ชอวาเปนการ

ไปเกดในภมทดของเทวดา การทเทพบตรลงมาเกดเปนมนษยแลวไดความศรทธา

ในธรรมวนยทตถาคตประกาศไว นชอวาเปนการไดลาภอนดของเทวดา กความ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๗ }

๔๔๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๔. ปญจปพพนมตตสตร

ศรทธาของเทพบตรนนแล ตงมน มเหตเกด หยงลง มนคง อนสมณพราหมณ

เทวดา มาร พรหม หรอใคร ๆ ในโลกไมสามารถท าใหคลอนแคลนไปได นชอวา

เปนการด ารงตนอยดวยดของเทวดา”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงน

เมอเทพบตรจะจตจากเทวโลก เพราะสนอาย

เทวดาผพลอยยนด ยอมเปลงเสยงอวยพร ๓ ประการ คอ

ทานผเจรญ ทานจากเทวโลกนไปแลว

ขอใหไปเกดในภมทด คออยรวมกบมนษยเถด

ทานเกดเปนมนษยแลว ขอใหไดมศรทธาอยางสงยง

ในพระสทธรรมเถด

ศรทธาของทานนนขอใหตงมน มเหตเกด

หยงลง มนคงในสทธรรม

ทตถาคตประกาศไวดแลว

ใคร ๆ ท าใหคลอนแคลนไมไดตลอดชวตเถด

ทานจงละกายทจรต วจทจรต มโนทจรตไดทงหมด

รวมทงละกรรมชวทประกอบดวยโทษอน ๆ

จงท าความดทางกาย วาจาใหมาก

และท าความดทางใจทประมาณมได ปราศจากอปธ

นอกจากนน ทานจงท าบญ

ทใหเกดสมบตนนใหมาก ดวยการใหทาน

ชกชวนผอนใหด ารงอยในสทธรรม

ในพทธศาสนาเถด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๘ }

๔๔๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๕. พหชนหตสตร

เมอเทวดารแนวา เทพบตรก าลงจะจต

ยอมพลอยยนดดวยการอนเคราะหกลาวชวนดงนวา

ทานเทพบตร ทานจงหวนกลบมาเกด

ในเทวโลกนบอย ๆ เถด

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ปญจปพพนมตตสตรท ๔ จบ

๕. พหชนหตสตร

วาดวยบคคลเกอกลชาวโลก

[๘๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บคคล ๓ จ าพวกน เมอเกดขนในโลก๑ ยอมเกดขนเพอ

เกอกลแกคนหมมาก เพอความสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอ

ประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย

บคคล ๓ จ าพวก คอ

๑. พระตถาคตเสดจอบตขนในโลกน เปนพระอรหนต ตรสรดวย

พระองคเองโดยชอบ เพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ เสดจไปด

รแจงโลก เปนสารถฝกผทควรฝกไดอยางยอดเยยม เปนศาสดา

ของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา เปนพระผมพระภาค

ตถาคตพระองคนน ทรงแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความ

งามในทามกลาง และมความงามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรย

เชงอรรถ :

๑ โลก ม ๓ คอ (๑) สตวโลก โลกคอหมสตว (๒) สงขารโลก โลกคอสงขาร (ขนธ ๕) (๓) โอกาสโลก

โลกคอแผนดน ในทนหมายถงสตวโลก (ข.อต.อ. ๘๔/๒๙๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๔๙ }

๔๕๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๕. พหชนหตสตร

พรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธ บรบรณ ครบถวน นคอบคคล

จ าพวกท ๑ ซงเมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอเกอกลแกคนหมมาก

เพอความสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชน

เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย

๒. สาวกของพระตถาคตศาสดาพระองคนนนนเอง เปนพระอรหนต-

ขณาสพ อยจบพรหมจรรย ท ากจทควรท าเสรจแลว ปลงภาระ

ไดแลว บรรลประโยชนตนโดยล าดบแลว สนภวสงโยชนแลว

หลดพนเพราะรโดยชอบ สาวกนนแสดงธรรมมความงามในเบองตน

มความงามในทามกลาง และมความงามในทสด ประกาศพรหมจรรย

พรอมทงอรรถและพยญชนะ บรสทธ บรบรณ ครบถวน นคอบคคล

จ าพวกท ๒ ซงเมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอเกอกลแกคน

หมมาก เพอความสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอ

ประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย

๓. สาวกของพระตถาคตศาสดาพระองคนนนนเอง ยงเปนพระเสขะ

ก าลงปฏบตอย เปนพหสต ถงพรอมดวยศลและวตร แมสาวกนน

กแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง และม

ความงามในทสด ประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะ

บรสทธ บรบรณ ครบถวน นคอบคคลจ าพวกท ๓ ซงเมอเกดขน

ในโลก ยอมเกดขนเพอเกอกลแกคนหมมาก เพอความสขแกคน

หมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอประโยชน เพอเกอกล เพอ

ความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย”

ภกษทงหลาย บคคล ๓ จ าพวกนแล เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอ

เกอกลแกคนหมมาก เพอความสขแกคนหมมาก เพออนเคราะหชาวโลก เพอ

ประโยชน เพอเกอกล เพอความสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๐ }

๔๕๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๕. พหชนหตสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระศาสดาผทรงแสวงหาคณอนยงใหญ

จดเปนบคคลจ าพวกท ๑ ในโลก

พระสาวกผตรสรตามพระศาสดาพระองคนน

ผอบรมตนแลว จดเปนบคคลจ าพวกท ๒

พระสาวกอน ๆ นอกจากนน ผยงเปนพระเสขะ

ก าลงปฏบตอย เปนพหสต ถงพรอมดวยศลและวตร

จดเปนบคคลจ าพวกท ๓

บคคล ๓ จ าพวกนเปนผประเสรฐทสดในเทวดาและมนษย

เปนผสองแสงสวาง เผยแผสจธรรมอย

ยอมเปดประตเขาสนพพาน

ทานเหลานนชวยปลดเปลองชนจ านวนมากออกจากโยคะ

ชนทงหลายผปฏบตตามอรยมรรค

ทพระผมพระภาคผทรงน าหมเวไนยชนออกจากภพ

ผไมมผอนยงกวา ทรงแสดงไวดแลว

เปนผไมประมาทในศาสนธรรมของพระสคต

ยอมท าทสดแหงทกขในอตภาพนได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

พหชนหตสตรท ๕ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๑ }

๔๕๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๖. อสภานปสสสตร

๖. อสภานปสสสตร

วาดวยการพจารณากายใหเหนเปนของไมงาม

[๘๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงพจารณาเหนความไมงามในกายอยเสมอเถด

จงหมนเจรญอานาปานสต มงเฉพาะอารมณทเปนภายในของพวกเธอ จงพจารณา

เหนสภาวะไมเทยงในสงขารทงปวงอยเสมอเถด เมอเธอทงหลายพจารณาเหนความ

ไมงามในกายอยเสมอ ยอมละราคานสยในธาตทสวยงามได เมอเธอทงหลาย

หมนเจรญอานาปานสต มงเฉพาะอารมณทเปนภายในของพวกเธอ มจฉาวตกภายนอก

ทเปนฝายแหงความทกขกจะไมม เมอเธอทงหลายพจารณาเหนสภาวะไมเทยงในสงขาร

ทงปวงอยเสมอ ยอมละอวชชาได วชชายอมเกดขน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษผมความเพยรพจารณาเหนความไมงามในกาย

ตงสตก าหนดลมหายใจเขาออก

พจารณาเหนภาวะทสงบระงบสงขารทงปวงตลอดกาล

ภกษนนแล เปนผเหนโดยชอบ

เพราะเหตทนอมจตไปในนพพานธาตนน

จงชอวาส าเรจอภญญา ๖ ประการ

เปนผสงบ ลวงพนโยคะไดแลว เปนมนแทจรง

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อสภานปสสสตรท ๖ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๒ }

๔๕๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๗. ธมมานธมมปฏปนนสตร

๗. ธมมานธมมปฏปนนสตร

วาดวยผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม

[๘๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษเมอกลาววา ‘สภาวะทสมควรใดเปนเหตใหบคคลเปนผ

ปฏบตธรรมสมควรแกธรรมดวยการพยากรณ สภาวะทสมควรนชอวาเปนธรรมท

สมควรแกภกษผปฏบตธรรมสมควรแกธรรม’ ชอวากลาวแตเรองทเปนธรรมเทานน

ไมกลาวเรองทไมเปนธรรม เมอตรก ชอวาตรกถงแตวตกทเปนธรรมเทานน ไมตรก

ถงวตกทไมเปนธรรม หรอเวนกรยาทงสองนน ชอวาเปนผมอเบกขา มสต

มสมปชญญะอย”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษมธรรมเปนทมายนด ยนดแลวในธรรม

พจารณาใครครวญถงธรรม ระลกถงธรรมอย

ยอมไมเสอมจากสทธรรม๑

ภกษเมอยน เดน นง หรอนอนกตาม

ควบคมจตใหสงบอยภายในได

ยอมบรรลความสงบแทจรง

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ธมมานธมมปฏปนนสตรท ๗ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบทขอ ๓๖๔ หนา ๑๔๗ ในเลมน และด ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๐๓๕/๒๐๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๓ }

๔๕๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๘. อนธกรณสตร

๘. อนธกรณสตร

วาดวยวตกทงทท าใหมดมนและไมมดมน

[๘๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อกศลวตก ๓ ประการนท าความมดมน ไมท าใหเกด

ปญญาจกษ ท าแตความไมร ดบปญญา๑ เปนบอเกดแหงทกข ไมเปนไปเพอนพพาน

อกศลวตก ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. กามวตก ท าความมดมน ไมท าใหเกดปญญาจกษ ท าแตความ

ไมร ดบปญญา เปนบอเกดแหงทกข ไมเปนไปเพอนพพาน

๒. พยาบาทวตก ท าความมดมน ไมท าใหเกดปญญาจกษ ท าแต

ความไมร ดบปญญา เปนบอเกดแหงทกข ไมเปนไปเพอนพพาน

๓. วหงสาวตก ท าความมดมน ไมท าใหเกดปญญาจกษ ท าแตความไมร

ดบปญญา เปนบอเกดแหงทกข ไมเปนไปเพอนพพาน

อกศลวตก ๓ ประการนแล ท าความมดมน ไมท าใหเกดปญญาจกษ ท าแต

ความไมร ดบปญญา เปนบอเกดแหงทกข ไมเปนไปเพอนพพาน

ภกษทงหลาย กศลวตก ๓ ประการนไมท าความมดมน ท าใหเกดปญญา-

จกษ ท าใหเกดความร ท าปญญาใหเจรญ ไมเปนบอเกดแหงทกข เปนไปเพอนพพาน

กศลวตก ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. เนกขมมวตก ไมท าความมดมน ท าใหเกดปญญาจกษ ท าใหเกดความร

ท าปญญาใหเจรญ ไมเปนบอเกดแหงทกข เปนไปเพอนพพาน

เชงอรรถ :

๑ ปญญา หมายถงปญญา ๓ ประการ คอ (๑) กมมสสกตปญญา (๒) ฌานปญญา (๓) วปสสนาปญญา

(ข.อต.อ. ๘๗/๓๐๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๔ }

๔๕๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๘. อนธกรณสตร

๒. อพยาบาทวตก ไมท าความมดมน ท าใหเกดปญญาจกษ ท าใหเกด

ความร ท าปญญาใหเจรญ ไมเปนบอเกดแหงทกข เปนไปเพอ

นพพาน

๓. อวหงสาวตก ไมท าความมดมน ท าใหเกดปญญาจกษ ท าใหเกด

ความร ท าปญญาใหเจรญ ไมเปนบอเกดแหงทกข เปนไปเพอ

นพพาน

กศลวตก ๓ ประการนแล ไมท าความมดมน ท าใหเกดปญญาจกษ ท าใหเกด

ความร ท าปญญาใหเจรญ ไมเปนบอเกดแหงทกข เปนไปเพอนพพาน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษผบ าเพญเพยร ควรตรกถงกศลวตก ๓ ประการ

และควรขจดอกศลวตก ๓ ประการออก

ภกษนนยอมท ามจฉาวตกและมจฉาวจารใหสงบลงไดพลน

เหมอนฝนตกท าฝนธลทฟงขนใหสงบหายได ฉะนน

ภกษผบ าเพญเพยรนน มใจสงบจากอกศลวตกทงหมด

ยอมบรรลสนตบท๑ไดในอตภาพนแนนอน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อนธกรณสตรท ๘ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๒ หนา ๒๐ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๕ }

๔๕๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๙. อนตรามลสตร

๙. อนตรามลสตร

วาดวยธรรมเปนมลทนภายใน

[๘๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ธรรม ๓ ประการน เปนมลทนภายใน เปนอมตรภายใน

เปนศตรภายใน เปนเพชฌฆาตภายใน เปนขาศกภายใน

ธรรม ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. โลภะเปนมลทนภายใน เปนอมตรภายใน เปนศตรภายใน เปน

เพชฌฆาตภายใน เปนขาศกภายใน

๒. โทสะเปนมลทนภายใน เปนอมตรภายใน เปนศตรภายใน เปน

เพชฌฆาตภายใน เปนขาศกภายใน

๓. โมหะเปนมลทนภายใน เปนอมตรภายใน เปนศตรภายใน เปน

เพชฌฆาตภายใน เปนขาศกภายใน

ภกษทงหลาย ธรรม ๓ ประการนแล เปนมลทนภายใน เปนอมตรภายใน

เปนศตรภายใน เปนเพชฌฆาตภายใน เปนขาศกภายใน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

โลภะกอใหเกดสงทไมเปนประโยชน

โลภะท าใหจตก าเรบ โลภะเปนภยทเกดภายใน

คน(สวนมาก)ไมรจกภยนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๖ }

๔๕๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๙. อนตรามลสตร

คนโลภไมรจกผล คนโลภไมรจกเหต

ความโลภครอบง านรชนเมอใด

ความมดบอดยอมมเมอนน

สวนผใดละโลภะได

ไมทะยานอยากในอารมณทเปนเหตแหงความโลภ

โลภะจะถกอรยมรรคละไดเดดขาดไปจากผนน

เหมอนหยาดน ากลงตกจากใบบว ฉะนน

โทสะกอใหเกดสงทไมเปนประโยชน

โทสะท าใหจตก าเรบ โทสะเปนภยทเกดภายใน

คน(สวนมาก)ไมรจกภยนน

คนโกรธไมรจกผล คนโกรธไมรจกเหต

ความโกรธครอบง านรชนเมอใด

ความมดบอดยอมมเมอนน

สวนผใดละโทสะได

ไมขดเคองในอารมณทเปนเหตแหงความขดเคอง

โทสะจะถกอรยมรรคละไดเดดขาดไปจากผนน

เหมอนผลตาลสกหลดจากขว ฉะนน

โมหะกอใหเกดสงทไมเปนประโยชน

โมหะท าจตใหก าเรบ โมหะเปนภยทเกดภายใน

คน(สวนมาก)ไมรจกภยนน

คนหลงไมรจกผล คนหลงไมรจกเหต

ความหลงครอบง านรชนเมอใด

ความมดบอดยอมมเมอนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๗ }

๔๕๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๑๐. เทวทตตสตร

สวนผใดละโมหะได

ไมลมหลงในอารมณทเปนเหตแหงความหลง

ผนนยอมก าจดโมหะทงหมดไดเดดขาด

เหมอนดวงอาทตยก าจดความมด ฉะนน๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อนตรามลสตรท ๙ จบ

๑๐. เทวทตตสตร

วาดวยพระเทวทตถกอสทธรรมครอบง า

[๘๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย พระเทวทตถกอสทธรรม ๓ ประการครอบง าย ายจต ตองไป

เกดในอบาย ตองไปเกดในนรก ด ารงอยชวกป แกไขไมได

อสทธรรม ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. เทวทตถกความปรารถนาชวครอบง าย ายจต ตองไปเกดในอบาย

ตองไปเกดในนรก ด ารงอยชวกป แกไขไมได

๒. เทวทตถกความมมตรชวครอบง าย ายจต ตองไปเกดในอบาย ตองไป

เกดในนรก ด ารงอยชวกป แกไขไมได

๓. เมอยงมมรรคผลทควรท าใหสงขนไป เทวทตกลบมาถงความเสอม

เสยกลางคน เพราะบรรลคณวเศษขนต า

ภกษทงหลาย เทวทตถกอสทธรรม ๓ ประการนแล ครอบง าย ายจต ตอง

ไปเกดในอบาย ตองไปเกดในนรก ด ารงอยชวกป แกไขไมได”

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๕/๒๐, ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๒๘/๔๒๗-๔๒๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๘ }

๔๕๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค ๑๐. เทวทตตสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ใคร ๆ อยาไดเกดเปนคนปรารถนาชว

ไมวาในกาลไหน ๆ ในโลก

เธอทงหลายจงรจกเทวทตวา

มคตเหมอนกบคนปรารถนาชว

เทวทตเปนทยกยองกนวา เปนบณฑต

เปนทรกนวา ไดอบรมตนแลว

เราไดฟงมาวา เทวทตดจรงเรองอยดวยยศ

เทวทตนนสงสมความประมาท

เบยดเบยนตถาคตนน

จงตองไปเกดในนรกอเวจ มประต ๔ ดาน

นาสะพรงกลวยงนก

ผใดประทษรายตอคนทไมประทษราย

ผไมท ากรรมชว

บาปยอมถกตองเฉพาะผนนเทานน

ผมจตคดประทษราย ไมมความเออเฟอ

ผใดเบยดเบยนตถาคต ผเสดจไปด

มพระทยสงบ ดวยการกลาวต าหน

การต าหนพระองค ยอมฟงไมขน

เปรยบเหมอนผทตงใจประทษรายมหาสมทร

ดวยยาพษจ านวนเปนหมอ

เขาไมอาจประทษรายได เพราะมหาสมทรนากลว๑

เชงอรรถ :

๑ นากลว หมายถงทงกวางและลก (ข.อต.อ. ๘๙/๓๑๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๕๙ }

๔๖๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๔. จตตถวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

ภกษผด าเนนตามมรรคาของพระพทธเจาหรอพระสาวก

พงถงความสนทกขได

บณฑตท าพระพทธเจาหรอพระสาวกใหเปนกลยาณมตร

และคบหาทานเหลานน๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

เทวทตตสตรท ๑๐ จบ

จตตถวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. วตกกสตร ๒. สกการสตร

๓. เทวสททสตร ๔. ปญจปพพนมตตสตร

๕. พหชนหตสตร ๖. อสภานปสสสตร

๗. ธมมานธมมปฏปนนสตร ๘. อนธกรณสตร

๙. อนตรามลสตร ๑๐. เทวทตตสตร

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ว.จ. (แปล) ๗/๓๕๐/๒๑๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๐ }

๔๖๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๑. อคคปปสาทสตร

๕. ปญจมวรรค

หมวดท ๕

๑. อคคปปสาทสตร๑

วาดวยความเลอมใสในสงทเลศ

[๙๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ความเลอมใสในสงทเลศ ๓ ประการน

ความเลอมใสในสงทเลศ ๓ ประการ คอ

๑. สตวทงหลายทไมมเทา มสองเทา มสเทา และมเทามากกตาม

มรป หรอไมมรปกตาม มสญญา ไมมสญญา หรอมสญญากไมใช

ไมมสญญากไมใชกตาม มประมาณเทาใด ตถาคตอรหนตสมมา-

สมพทธเจา บณฑตกลาววา เลศกวาสตวมประมาณเทานน บคคล

ผเลอมใสในพระพทธเจา ชอวาเลอมใสในสงทเลศ และวบากทเลศ

ยอมมแกบคคลผเลอมใสในสงทเลศ

๒. ธรรมทปจจยปรงแตงหรอธรรมทปจจยไมปรงแตงมประมาณเทาใด

วราคะ(ความคลายก าหนด) คอความสรางความเมา ความดบความ

กระหาย ความถอนอาลย ความตดวฏฏะ ความสนตณหา ความ

คลายก าหนด ความดบทกข นพพาน บณฑตกลาววา เลศกวา

ธรรมเหลานน บคคลผเลอมใสในวราคธรรม ชอวาเลอมใสในสง

ทเลศ และวบากทเลศยอมมแกบคคลผเลอมใสในสงทเลศ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๓๔/๕๓-๕๕, อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๓๒/๔๙-๕๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๑ }

๔๖๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๑. อคคปปสาทสตร

[ธรรมทงหลายทปจจยปรงแตงมประมาณเทาใด อรยมรรคมองค ๘ คอ

๑. สมมาทฏฐ (เหนชอบ) ๒. สมมาสงกปปะ (ด ารชอบ)

๓. สมมาวาจา (เจรจาชอบ) ๔. สมมากมมนตะ (กระท าชอบ)

๕. สมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ) ๖. สมมาวายามะ (พยายามชอบ)

๗. สมมาสต (ระลกชอบ) ๘. สมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ)

เรากลาววา เลศกวาธรรมเหลานน บคคลผเลอมใสในอรยมรรคมองค ๘ ชอวา

เลอมใสในสงทเลศ และวบากทเลศยอมมแกบคคลผเสอมใสในสงทเลศ]๑

๓. หมกด คณะกด มประมาณเทาใด พระสงฆสาวกของตถาคต ไดแก

อรยบคคล ๔ ค คอ ๘ บคคล๒ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคน

เปนผควรแกของทเขาน ามาถวาย ควรแกของตอนรบ ควรแก

ทกษณา ควรแกการท าอญชล เปนนาบญอนยอดเยยมของโลก

บณฑตกลาววา เลศกวาหมหรอคณะเหลานน บคคลผเลอมใส

ในสงฆ ชอวาเลอมใสในสงทเลศ และวบากทเลศยอมมแกบคคลผ

เสอมใสในสงทเลศ

ภกษทงหลาย ความเลอมใสในสงทเลศ ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บญทเลศ คอ อาย วรรณะ ยศ เกยรต สข และพละ

ยอมเจรญแกบคคลผเลอมใส

ผรธรรมทเลศโดยความเปนธรรมทเลศ

เชงอรรถ :

๑ ขอความน ด ข.อต.อ. ๙๐/๓๒๕ ประกอบ

๒ ด อภ.ป. (แปล) ๓๖/๒๐๗/๒๒๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๒ }

๔๖๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๒. ชวกสตร

ผเลอมใสในพระพทธเจาผเลศ ซงเปนทกขไณยบคคลชนเยยม

ผเลอมใสในพระธรรมทเลศ อนเปนทคลายความก าหนด

และเปนทสงบระงบ น าสขมาให

ผเลอมใสในพระสงฆผเลศ ซงเปนนาบญอนยอดเยยม

ใหทานแกทานผเลศ

นกปราชญตงมนในธรรมทเลศ ใหทานแกทานผเลศ

เกดเปนเทวดาหรอมนษยกตาม

ยอมถงความเปนผเลศ บนเทงอย

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อคคปปสาทสตรท ๑ จบ

๒. ชวกสตร

วาดวยชวตของผทศล

[๙๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย การทภกษทศลเทยวบณฑบาตเลยงชพน เปนการกระท า

ทต าทราม การทภกษทศลประพฤตเชนนยอมถกชาวโลกดาวา “เจาคนนอมบาตร

เทยวขอชาวโลกเลยงชพ”

กลบตรตางเปนผตระหนกในเหต อาศยความตระหนกในเหต จงเขามาใชชวต

เทยวขอกอนขาวน มใชถกพระราชารบสงใหน าไปจองจ า มใชถกพวกโจรน าไปกกขง

มใชเปนลกหน มใชตกอยในหวงอนตราย มใชมงจะยดเปนอาชพ แทจรง กลบตร

เหลานนเขามาบวชดวยเหตผลวา “พวกเราตางถกความเกด ความแก ความตาย

ความโศก ความร าไร ความทกข ความเสยใจ ความตรอมใจ ทบถมครอบง า

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๓ }

๔๖๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๒. ชวกสตร

จมอยในทกข สาละวนอยกบทกข ท าอยางไรเลา การท าทสดกองทกขทงสนน

จะพงปรากฏได”

กลบตรนเปนผบวชแลวดวยเหตผลตามทกลาวแลวน แตแลวกลบตรนนกลบ

มความละโมบ ก าหนดยนดอยางแรงกลาในกาม มจตพยาบาท คดประทษราย

หลงลมสต ไมรสกตว มจตไมตงมน กระสบกระสาย ไมส ารวมอนทรย

ภกษทงหลาย ทอนฟนในทเผาศพ ถกไฟไหมทงดานหวและทาย และตรง

กลางยงเปอนคถ จะใชเปนฟนในบานหรอในปากไมไดทงนน ฉนใด บคคลผนก

เปรยบเชนนน เราเรยกวา “เปนคนเสอมจากโภคะของคฤหสถ และไมสามารถ

บ าเพญประโยชนส าหรบความเปนสมณะใหบรบรณได”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

คนผมสวนชว เสอมจากโภคะของคฤหสถ

ทงยงท าลายประโยชนของความเปนสมณะใหเสอมสญสนไป

เหมอนทอนฟนในทเผาศพมอดไหมไป ฉะนน

ภกษชวจ านวนมากมผากาสาวะพนทคอ

มธรรมเลวทราม ไมส ารวม

ยอมตกนรกเพราะบาปกรรมทงหลาย

การกลนกนกอนเหลกแดงทรอนดจเปลวเพลง

ยงดกวาการทภกษผทศล ไมส ารวม

บรโภคอาหารทชาวบานเขาถวาย๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ชวกสตรท ๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบท ขอ ๓๐๗-๓๐๘ หนา ๑๒๙, อตวตตกะ ขอ ๔๘ หนา ๓๙๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๔ }

๔๖๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๓. สงฆาฏกณณสตร

๓. สงฆาฏกณณสตร

วาดวยผเกาะชายผาสงฆาฏ

[๙๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย แมถาภกษจบชายผาสงฆาฏแลวเดนตามรอยเทาเรา ตดตาม

ไปขางหลง แตภกษนนมความละโมบ ก าหนดยนดอยางแรงกลาในกาม มจต

พยาบาท คดประทษราย หลงลมสต ไมรสกตว มจตไมตงมน กระสบกระสาย

ไมส ารวมอนทรย แทจรงแลว ภกษนนกยงชอวาอยหางไกลเรา เรากหางไกล

ภกษนน นนเปนเพราะเหตไร เพราะภกษนนยงไมเหนธรรม เมอไมเหนธรรม

ชอวาไมเหนเรา

ภกษทงหลาย แมถาภกษอยไกลเราถง ๑๐๐ โยชน แตภกษนนไมมความ

ละโมบ ไมก าหนดยนดอยางแรงกลาในกาม มจตไมพยาบาท ไมคดประทษราย

มสตตงมน มความรสกตว มจตตงมน แนวแน ส ารวมอนทรย แทจรงแลว

ภกษนนกชอวาอยใกลเรา เรากอยใกลภกษนน นนเปนเพราะเหตไร เพราะภกษ

นนเหนธรรม เมอเหนธรรม ชอวาเหนเรา”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลผมกมาก มความคบแคน

ตกอยในอ านาจตณหา ยงดบความเรารอนไมได

ถงจะตดตามพระสมมาสมพทธเจา

ผหมดตณหาทท าใหหวนไหว ผทรงดบความเรารอนได

ผนนชอวามความก าหนดยนด

เหนพระสมมาสมพทธเจาผปราศจากความก าหนดยนด

เปนผอยหางไกล๑

เชงอรรถ :

๑ เปนผอยหางไกล หมายถงอยหางไกลจากสภาวธรรม (ข.อต.อ. ๙๒/๓๓๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๕ }

๔๖๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๔. อคคสตร

สวนบคคลผเปนบณฑต

พจารณารธรรม๑ดวยปญญาอนยงแลว

ตอมาจงก าหนดรธรรมนน

เปนผหมดกเลสทท าใหหวนไหว สงบระงบกเลสไดเดดขาด

ดจหวงน าสงบเรยบยามสงดลม ฉะนน

ผนนไมหวนไหว ดบความเรารอนไดแลว

ชอวาหมดความก าหนดยนด

เหนพระสมมาสมพทธเจาผไมทรงมความหวนไหว

ทรงดบความเรารอนได

ทรงปราศจากความก าหนดยนด เปนผอยใกลทเดยว

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สงฆาฏกณณสตรท ๓ จบ

๔. อคคสตร

วาดวยไฟกเลส

[๙๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ไฟ ๓ กองน

ไฟ ๓ กอง คอ

๑. ไฟคอราคะ ๒. ไฟคอโทสะ ๓. ไฟคอโมหะ

ภกษทงหลาย ไฟ ๓ กองนแล”

เชงอรรถ :

๑ ธรรม ในทนหมายถงอรยสจ ๔ ประการ (ข.อต.อ. ๙๒/๓๓๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๖ }

๔๖๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๔. อคคสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ไฟคอราคะ ยอมเผาผลาญนรชนผก าหนด

หมกมนอยในกามทงหลาย

ไฟคอโทสะ ยอมเผาผลาญนรชนผมจตพยาบาท ชอบฆาสตว

ไฟคอโมหะ ยอมเผาผลาญนรชนผลมหลง

ไมฉลาดในธรรมของพระอรยะ

หมสตว เมอไมรจกไฟทง ๓ กองน

จงยนดยงในสกกายะ๑

ไมพนจากบวงแหงมาร สงสมเพอเกดในนรก

ก าเนดสตวดรจฉาน อสรกาย และแดนเปรต

สวนชนทงหลายผหมนอบรมตนในศาสนธรรม

ของพระสมมาสมพทธเจา ทงกลางวนและกลางคน

หมนเจรญอสภสญญาเปนนตย

ยอมท าไฟคอราคะใหดบลงได

ชนทงหลายทมคณธรรมสง

ยอมดบไฟคอโทสะลงไดดวยเมตตา

และยอมดบไฟคอโมหะดวยปญญา

อนเปนเครองท าลายกเลสไดเดดขาด

ชนผมปญญารกษาตนเหลานน

ไมเกยจครานทงกลางวนและกลางคน

ดบไฟทง ๓ กองนนไดแลว

ชอวาดบกเลสไดสนเชง ลวงพนทกขไดทงสน

เชงอรรถ :

๑ ยนดยงในสกกายะ หมายถงเพลดเพลนยนดในอปาทานขนธ ๕ ดวยอ านาจตณหา ทฏฐ และมานะ (ข.อต.อ.

๙๓/๓๓๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๗ }

๔๖๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๕. อปปรกขสตร

บณฑตทงหลายผเหนแจงอรยสจ

จบเวท รสงทงปวงโดยชอบ

ยอมไมกลบมาเวยนวายตายเกดอก

เพราะรยงถงภาวะทสนสดการเกด

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อคคสตรท ๔ จบ

๕. อปปรกขสตร

วาดวยการพจารณาโดยวธทจตไมฟงซาน

[๙๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษควรพจารณาโดยประการทวญญาณ(จต)ของตนไมฟงซาน

ไมซดสายไปในอารมณภายนอก ไมตดอยภายใน จงไมหวาดสะดงเพราะไมยดตดใน

อารมณตาง ๆ

ภกษทงหลาย ครนวญญาณไมฟงซาน ไมซดสายไปในอารมณภายนอก ไมตด

อยภายใน เมอภกษไมหวาดสะดง เพราะไมยดมนอารมณตาง ๆ เหตแหงทกขคอชาต

และความเกดทกขคอชราและมรณะ กจะเกดมไมไดอกตอไป”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษละกเลสเครองของ ๗ ประการ๑ ได

ตดตณหาทน าไปสภพไดเดดขาด

มสงสารคอชาตหมดสนแลว

ยอมไมมภพใหม

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อปปรกขสตรท ๕ จบ

เชงอรรถ :

๑ กเลสเครองของ ๗ ประการ คอ (๑) ตณหา (๒) ทฏฐ (๓) มานะ (๔) โกธะ (๕) อวชชา (๖) กเลส

(๗) ทจรต (ข.อต.อ. ๙๔/๓๔๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๘ }

๔๖๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๖. กามปปตตสตร

๖. กามปปตตสตร

วาดวยผยงเสพกามไมสามารถลวงสงสารทกขได

[๙๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย การเสพกาม ๓ ประการน

การเสพกาม ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑. การเสพกามของสตวผมความใครปรากฏอยเปนนตย๑

๒. การเสพกามของเทวดาผยนดในกามสมบตทตนเนรมต๒

๓. การเสพกามของเทวดาผยนดในกามสมบตทเทวดาอนเนรมตให๓

ภกษทงหลาย การเสพกาม ๓ ประการนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

สตวผมความใครปรากฏอยเปนนตย

เทวดาผยนดในกามสมบตทตนเนรมต

เทวดาผยนดในกามสมบตทเทวดาอนเนรมตให

และสตวเหลาอนทเสพกามอยเปนนตย

ยอมไมลวงพนสงสารวฏทมสภาวะอยางนและสภาวะอยางอน

บณฑตรโทษในการเสพกามทงหลายนแลว

ควรละเวนกามทงทเปนของทพยและของมนษยทงหมด

เชงอรรถ :

๑ หมายถงมนษย และเทวดาตงแตชนจาตมหาราชกา จนถงชนดสต (ข.อต.อ. ๙๕/๓๔๐)

๒ หมายถงเทวดาชนนมมานรด (ข.อต.อ. ๙๕/๓๔๐)

๓ หมายถงเทวดาชนปรนมมตวสวตด (ข.อต.อ. ๙๕/๓๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๖๙ }

๔๗๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๗. กามโยคสตร

บณฑตทงหลาย ตดกระแสตณหาทก าหนดยนด

ในปยรปสาตรป๑ทคนทวไปลวงพนไดยากขาดสนแลว

ชอวาดบกเลสไดสนเชง ลวงพนทกขไดทงสน

บณฑตทงหลายผเหนแจงอรยสจ

จบเวท รสงทงปวงโดยชอบ

ยอมไมกลบมาเวยนวายตายเกดอก

เพราะรยงถงภาวะสนสดการเกด

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

กามปปตตสตรท ๖ จบ

๗. กามโยคสตร

วาดวยผประกอบดวยกามไปสวฏฏสงสาร

[๙๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บคคลผประกอบตนดวยกามโยคะ๒ ประกอบตนดวยภวโยคะ๓

ชอวาเปนอาคาม๔ คอยงตองกลบมาเกดในกามภมอก

บคคลผพรากตนออกจากกามโยคะ แตยงประกอบตนดวยภวโยคะ ชอวาเปน

อนาคาม๕คอเปนผไมตองกลบมาเกดในกามภมอก

เชงอรรถ :

๑ ปยรปสาตรป หมายถงรปเปนตนทนารกและนาพอใจดวยอ านาจสขเวทนา (ข.อต.อ.๙๕/๓๔๑)

๒ กามโยคะ หมายถงราคะทประกอบดวยกามคณ ๕ (กามราคะ) (ข.อต.อ.๙๖/๓๔๒)

๓ ภวโยคะ หมายถงความก าหนดดวยอ านาจความพอใจในรปภพและอรปภพ อกอยางหนง หมายถงราคะ

ทประกอบดวยสสสตทฏฐ (ข.อต.อ.๙๖/๓๔๒)

๔ อาคาม หมายถงผอยในพรหมโลก สามารถมาเกดยงมนษยโลกได (ข.อต.อ.๙๖/๓๔๒)

๕ อนาคาม หมายถงผไมกลบมาเกดในกามโลกอก (ข.อต.อ.๙๖/๓๔๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๐ }

๔๗๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๘. กลปยาณสลสตร

บคคลผพรากตนออกจากกามโยคะและภวโยคะไดขาดแลว ชอวาเปนอรหนต

คอเปนผสนอาสวกเลสแลว”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

สตวทงหลายผประกอบตน

ดวยกามโยคะและภวโยคะทงสอง

ชอวายงตองเวยนวายตายเกดอยในสงสารวฏ

สวนผทละกามทงหลายไดเดดขาด

แตยงไมถงความสนอาสวะ

ยงประกอบตนดวยภวโยคะ

บณฑตทงหลาย เรยกวา เปนอนาคาม

แตผทตดความสงสยได

สนทงมานะและภพทจะเกดใหม

ถงความสนอาสวะแลว

เปนผชอวา ถงฝงแลวในโลก

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

กามโยคสตรท ๗ จบ

๘. กลยาณสลสตร

วาดวยผมศลงาม ธรรมงาม และปญญางาม

[๙๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษผมศลงาม มธรรมงาม และมปญญางาม เราจงเรยกวา

‘เปนพระอรหนตแทจรง อยจบพรหมจรรย เปนบรษผสงสด’ ในธรรมวนยน

ผมศลงาม เปนอยางไร

ภกษในธรรมวนยนเปนผมศล ส ารวมดวยการสงวรในปาตโมกข เพยบพรอม

ดวยอาจาระและโคจรอย มปกตเหนภยในโทษแมเลกนอย สมาทานศกษาในสกขาบท

ทงหลาย ภกษชอวาเปนผมศลงามอยางนแล เปนผมศลงาม ดวยอาการดงกลาวน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๑ }

๔๗๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๘. กลปยาณสลสตร

ผมธรรมงาม เปนอยางไร

ภกษในธรรมวนยนเปนผหมนประกอบความเพยรตดตอกนดวยการเจรญโพธ-

ปกขยธรรม ๓๗ ประการอยเสมอ ภกษชอวาเปนผมธรรมงามอยางนแล เปนผ

มศลงาม มธรรมงาม ดวยอาการดงกลาวน

ผมปญญางาม เปนอยางไร

ภกษในธรรมวนยนท าใหแจงซงเจโตวมตต ปญญาวมตตอนไมมอาสวะ เพราะ

อาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน ภกษชอวาเปนผมปญญางาม

อยางนแล

ภกษเปนผมศลงาม มธรรมงาม และมปญญางาม ดวยอาการดงกลาวน เราจง

เรยกวา ‘เปนพระอรหนตแทจรง อยจบพรหมจรรย เปนบรษผสงสด’ ในธรรมวนยน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พระสมมาสมพทธเจาทกพระองค

ตรสเรยกภกษผไมมความชวทางกาย วาจา ใจ

มหรครองใจนนวา เปนผมศลงาม

ตรสเรยกภกษผบ าเพญโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ

มาแลวเปนอยางด

ไมมกเลสเปนเครองฟใจนนวา เปนผมธรรมงาม

ตรสเรยกภกษผรแจงความสนทกขของตนในอตภาพนเทานน

ผหาอาสวะมไดนนวา เปนผมปญญางาม

ตรสเรยกภกษผสมบรณดวยธรรมมศลเปนตนนน

ผไมมทกข ตดความสงสยไดแลว

ไมอาศยโลกทงปวง ละกเลสทกอยางในโลกไดหมดสน

(วาเปนผมปญญางาม)

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

กลยาณสลสตรท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๒ }

๔๗๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๙. ทานสตร

๙. ทานสตร

วาดวยการใหทาน

[๙๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ทาน ๒ อยาง คอ อามสทาน(การใหสงของ)และธรรม-

ทาน(การใหธรรม) บรรดาทาน ๒ อยางน ธรรมทานเปนเลศ

การจ าแนก ๒ อยาง คอ การจ าแนกดวยอามส และการจ าแนกดวยธรรม

บรรดาการจ าแนก ๒ อยางน การจ าแนกดวยธรรมเปนเลศ

การอนเคราะห ๒ อยาง คอ การอนเคราะหดวยอามส และการอนเคราะห

ดวยธรรม บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางน การอนเคราะหดวยธรรมเปนเลศ”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

วญญชนผมจตเลอมใสในพระสมมาสมพทธเจา

และพระอรยสงฆผประเสรฐ เปนนาบญอนเลศของโลก

เมอทราบชดทานและการจ าแนก

ทพระผมพระภาคตรสสรรเสรญวา ยอดเยยมอยางยง

ใครเลาจะไมถวายทานในกาลอนสมควร

ประโยชนอยางยอดเยยมนนยอมส าเรจแกคน ๒ ฝาย คอ

ฝายแสดงธรรมและฝายฟงธรรม

ผมจตเลอมใสในค าสอนของพระสคต

และผไมประมาทในค าสอนของพระสคต

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ทานสตรท ๙ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๓ }

๔๗๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๑๐. เตวชชสตร

๑๐. เตวชชสตร๑

วาดวยวชชา ๓

[๙๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เราบญญตเรยกผบรรลวชชา ๓ วาเปนพราหมณ โดยธรรม

เราหาบญญตเรยกบคคลอนวา เปนพราหมณ โดยเหตเพยงการกลาวอางตามทผ

อนเรยกกนไม

กเราบญญตเรยกผบรรลวชชา ๓ วาเปนพราหมณ โดยธรรม เราหาบญญต

เรยกบคคลอนวา เปนพราหมณ โดยเหตเพยงการกลาวอางตามทผอนเรยกกนไม

มอธบายอยางไร คอ

๑. ภกษในธรรมวนยนระลกชาตกอนไดหลายชาต คอ ๑ ชาตบาง

๒ ชาตบาง ๓ ชาตบาง ๔ ชาตบาง ๕ ชาตบาง ๑๐ ชาตบาง

๒๐ ชาตบาง ๓๐ ชาตบาง ๔๐ ชาตบาง ๕๐ ชาตบาง ๑๐๐ ชาตบาง

๑,๐๐๐ ชาตบาง ๑๐๐,๐๐๐ ชาตบาง ตลอดสงวฏฏกปเปนอน

มากบาง ตลอดววฏฏกป๒เปนอนมากบาง ตลอดสงวฏฏะและววฏฏกป

เปนอนมากบางวา ‘ในภพโนน เรามชออยางนน มตระกล มวรรณะ

มอาหาร เสวยสขทกขและมอายอยางนน ๆ จตจากภพนนกไปเกด

ในภพโนน แมในภพนน เรากมชออยางนน มตระกล มวรรณะ

มอาหาร เสวยสขทกขและอายอยางนน ๆ จตจากภพนนจงมาเกด

ในภพน’ ภกษนนระลกชาตกอนไดหลายชาต พรอมทงลกษณะทวไป

และชวประวตอยางน เธอชอวาไดบรรลวชชาท ๑ นแลว ความ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.ตก. (แปล) ๒๐/๕๙/๒๒๕-๒๒๙

๒ สงวฏฏกป คอกปฝายเสอม ไดแก ชวงระยะเวลาทโลกก าลงพนาศ ววฏฏกป คอกปฝายเจรญ ไดแก

ชวงระยะเวลาเวลาทโลกกลบฟนขนมาใหม (ตามนย ว.อ. ๑/๑๒/๑๕๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๔ }

๔๗๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค ๑๐. เตวชชสตร

มดมดคออวชชา เธอก าจดไดแลว แสงสวาง๑คอวชชาไดเกดขน

แกเธอ เปรยบเหมอนแสงสวางเกดขนแกบคคลผไมประมาท มความ

เพยรอทศกายและใจ

๒. ภกษในธรรมวนยนเหนหมสตวผก าลงจต ก าลงเกด ทงชนต าและ

ชนสง งามและไมงาม เกดดและเกดไมด ดวยตาทพยอนบรสทธ

เหนอมนษย รชดหมสตวผเปนไปตามกรรมวา ‘หมสตวทประกอบ

กายทจรต วจทจรต และมโนทจรต กลาวรายพระอรยะ มความ

เหนผด และชกชวนผอนใหท ากรรมตามความเหนผด หลงจากตาย

แลวจะไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก แตหมสตวทประกอบ

กายสจรต วจสจรต และมโนสจรต ไมกลาวรายพระอรยะ มความ

เหนชอบ และชกชวนผอนใหท ากรรมตามความเหนชอบ หลงจาก

ตายแลวจะไปเกดในสคตโลกสวรรค’ เธอเหนหมสตวผก าลงจต

ก าลงเกด ทงชนต าและชนสง งามและไมงาม เกดดและเกดไมด

ดวยตาทพยอนบรสทธเหนอมนษย รชดหมสตวผเปนไปตามกรรม

อยางน เธอชอวาไดบรรลวชชาท ๒ นแลว๒ ความมดมดคออวชชา

เธอก าจดไดแลว แสงสวางคอวชชาไดเกดขนแกเธอ เปรยบเหมอน

แสงสวางเกดขนแกบคคลผไมประมาท มความเพยรอทศกายและใจ

๓. ภกษในธรรมวนยนท าใหแจงซงเจโตวมตต และปญญาวมตต อนไม

มอาสวะ เพราะอาสวะสนไปดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยใน

ปจจบน เธอชอวาไดบรรลวชชาท ๓ นแลว๓ ความมดมดคออวชชา

เชงอรรถ :

๑ ความมดมด (ตมะ) ในทนหมายถงโมหะ ทเรยกวา มดมด เพราะปดบงมใหระลกชาตได แสงสวาง

(อาโลกะ) ในทนหมายถงวชชา ทเรยกวา แสงสวาง เพราะท าใหเกดแสงสวางท าลายความมดมดได

วชชาขนท ๑ นไดแก ปพเพนวาสานสสตญาณ คอความรเปนเครองระลกถงขนธทเคยอาศยอยใน

กาลกอน (อง.ตก.อ. ๒/๕๙/๑๖๔, ข.อต.อ. ๙๙/๓๕๗)

๒ วชชาท ๒ นไดแกทพพจกขญาณ คอ ความรทสามารถเลงเหนหมสตวทเปนไปตาง ๆ กน เพราะอ านาจ

กรรม เรยกอกอยางหนงวาจตปปาตญาณ เปนญาณคอแสงสวางทท าลายความมดมดคออวชชาทปดบงการ

จตและปฏสนธของสตวทงหลาย (อง.ตก.อ. ๒/๕๙/๑๖๔, ข.อต.อ. ๙๙/๓๕๙)

๓ วชชาท ๓ น ไดแก อรหตตมคคญาณ เปนญาณคอความรเปนเหตละสงโยชนไดทง ๑๐ ประการ หรอ

เรยกอกอยางหนงวา อาสวกขยญาณ เปนญาณคอแสงสวางทท าลายความมดมดคออวชชาทปดบง

อรยสจ ๔ ประการ (อง.ตก.อ. ๒/๕๙/๑๖๖, ข.อต.อ. ๙๙/๓๖๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๕ }

๔๗๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๓. ตกนบาต]

๕. ปญจมวรรค รวมพระสตรทมในวรรค

เธอก าจดไดแลว แสงสวางคอวชชาไดเกดขนแกเธอ เปรยบเหมอน

แสงสวางเกดขนแกบคคลผไมประมาท มความเพยรอทศกายและใจ

ภกษทงหลาย เราบญญตเรยกผบรรลวชชา ๓ วาเปนพราหมณ โดยธรรม

เราหาบญญตเรยกบคคลอนวา เปนพราหมณ โดยเหตเพยงการกลาวอางตามท

ผอนเรยกกนไม อยางน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลใดรปพเพนวาสญาณ เหนทงสวรรคและอบาย

บรรลธรรมทสนความเกด

เปนมน อยจบพรหมจรรยเพราะรยง

เปนพราหมณผไดวชชา ๓ โดยวชชา ๓ น

เราเรยกบคคลนนวา ไดวชชา ๓

หาเรยกบคคลอนวา ไดวชชา ๓ ตามทผอนเรยกกนไม

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

เตวชชสตรท ๑๐ จบ

ปญจมวรรค จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. อคคปปสาทสตร ๒. ชวกสตร

๓. สงฆาฏกณณสตร ๔. อคคสตร

๕. อปปรกขสตร ๖. กามปปตตสตร

๗. กามโยคสตร ๘. กลยาณสลสตร

๙. ทานสตร ๑๐. เตวชชสตร

ตกนบาต จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๖ }

๔๗๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑. พราหมณธมมยาคสตร

๔. จตกกนบาต

๑. พราหมณธมมยาคสตร

วาดวยการบชายญดวยธรรมของผเปนพราหมณ

[๑๐๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เรานแลเปนพราหมณผควรแกการขอ ขวนขวายในธรรมทาน

ตลอดเวลา ทรงไวซงอตภาพสดทาย เปนศลยแพทย ผาตดกเลสผเชยวชาญ

เธอทงหลายเปนบตร ผเนองในอกของเรา คอ เกดแตปาก เกดแตธรรม ธรรม

สรางสรรคไว จงเปนธรรมทายาทเถด อยาเปนอามสทายาทเลย

ภกษทงหลาย ทาน ๒ อยางน คอ (๑) อามสทาน (๒) ธรรมทาน บรรดา

ทาน ๒ อยางน ธรรมทานเปนเลศ

การจ าแนก ๒ อยางน คอ (๑) การจ าแนกอามส (๒) การจ าแนกธรรม

บรรดาการจ าแนก ๒ อยางน การจ าแนกธรรมเปนเลศ

การอนเคราะห ๒ อยางน คอ (๑) การอนเคราะหดวยอามส (๒) การอนเคราะห

ดวยธรรม บรรดาการอนเคราะห ๒ อยางน การอนเคราะหดวยธรรมเปนเลศ

การบชายญ ๒ อยางน คอ (๑) การบชายญดวยอามส (๒) การบชายญ

ดวยธรรม บรรดาการบชายญ ๒ อยางน การบชายญดวยธรรมเปนเลศ”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๗ }

๔๗๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๒. สลภสตร

สตวทงหลายยอมนอบนอมตถาคต

ผบชาดวยธรรม ไมมความตระหน

อนเคราะหสรรพสตวเสมอ

เปนผประเสรฐทสดในหมเทวดาและมนษย

ผถงฝงแหงภพ เชนนน

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

พราหมณธมมยาคสตรท ๑ จบ

๒. สลภสตร๑

วาดวยปจจยทหาไดงาย

[๑๐๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ปจจย ๔ อยางน มคานอย หาไดงาย และไมมโทษ

ปจจย ๔ อยาง อะไรบาง คอ

๑. บรรดาจวร บงสกลจวร(ผาทไดมาจากกองฝน) มคานอย หาไดงาย

และไมมโทษ

๒. บรรดาโภชนะ ปณฑยาโลปโภชนะ(โภชนะคอค าขาวทไดมาดวยก าลง

ปลแขง) มคานอย หาไดงาย และไมมโทษ

๓. บรรดาเสนาสนะ รกขมลเสนาสนะ(เสนาสนะคอโคนไม) มคานอย

หาไดงาย และไมมโทษ

๔. บรรดายารกษาโรค ปตมตตเภสช(ยาดองน ามตรเนา) มคานอย

หาไดงาย และไมมโทษ

ปจจย ๔ อยางนแล มคานอย หาไดงาย และไมมโทษ

เชงอรรถ :

๑ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๒๗/๔๒-๔๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๘ }

๔๗๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๓. อาสวกขยสตร

ภกษทงหลาย เพราะภกษเปนผสนโดษดวยปจจย ๔ ทมคานอย หาไดงาย

และไมมโทษน เราจงกลาววา “เปนองคประกอบแหงคณเครองความเปนสมณะ๑

อยางหนงของภกษน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

จตของภกษผสนโดษดวยปจจย

ทมคานอย หาไดงาย และไมมโทษ

ยอมไมมความคบแคน ไมตดขดทวทศ

เพราะปรารภจวร โภชนะ เสนาสนะ (และยารกษาโรค)

และธรรมทเหมาะแกความเปนสมณะทภกษนนกลาวแลว

อนภกษผสนโดษ ไมประมาท บรรลแลว

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สลภสตรท ๒ จบ

๓. อาสวกขยสตร

วาดวยความสนอาสวะ

[๑๐๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เรากลาวถงความสนอาสวะทงหลายส าหรบภกษผรอย ผเหน

อย หากลาวถงความสนอาสวะทงหลายส าหรบภกษผไมรอย ไมเหนอยไม

เชงอรรถ :

๑ คณเครองความเปนสมณะ หมายถงปารสทธศล ๔ ประการ สมถะ วปสสนา หรออรยมรรค เมอวา

โดยยอม ๒ ประการ คอ (๑) คณเครองภายนอก ไดแก ธรรมเครองอาศยของสตบรษและการฟง

สทธรรม (๒) คณเครองภายใน ไดแก โยนโสมนสการ(การมนสการโดยแยบคาย) และธมมานธมมปฏบต

(การปฏบตธรรมสมควรแกธรรม) คณเครองความเปนสมณะนน มธรรมทเปนองคประกอบเหลาน คอ

ความมกนอย ความสนโดษ ความสงด ความไมคลกคลดวยหม ความปรารภความเพยร เปนตน

(ข.อต.อ. ๑๐๑/๓๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๗๙ }

๔๘๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๓. อาสวกขยสตร

ภกษรอะไร เหนอะไร จงชอวามความสนอาสวะทงหลาย

คอ ภกษรอย เหนอยวา ‘นทกข’ จงชอวามความสนอาสวะทงหลาย

ภกษรอย เหนอยวา ‘นทกขสมทย(เหตเกดทกข)’ จงชอวามความสนอาสวะทงหลาย

ภกษรอย เหนอยวา ‘นทกขนโรธ(ความดบทกข)’ จงชอวามความสนอาสวะทงหลาย

ภกษรอย เหนอยวา ‘นทกขนโรธคามนปฏปทา(ขอปฏบตใหถงความดบทกข)’ จง

ชอวามความสนอาสวะทงหลาย

ภกษทงหลาย ภกษรอยอยางน เหนอยอยางนแล จงชอวามความสนอาสวะ

ทงหลาย”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ญาณในความสนกเลสยอมเกดขนแกพระเสขะ

ผก าลงศกษาและปฏบตตามทางสายตรงกอน

ล าดบตอจากนนอญญนทรยจงเกดขน๑

ตอจากอญญนทรยนน วมตตญาณอนสงสด

และญาณในความสนกเลส

ยอมเกดขนแกทานผหลดพนดวยอรหตตผลวา

“สงโยชนทงหลายสนไปแลว’

คนพาลผเกยจคราน ไมรแจง ไมควรบรรลนพพาน

เปนทปลดเปลองกเลสเครองรอยรดทงปวงนเลย

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

อาสวกขยสตรท ๓ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดอตวตตกะ ขอ ๖๒ หนา ๔๑๘ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๐ }

๔๘๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๔. สมณพราหมณสตร

๔. สมณพราหมณสตร

วาดวยสมณะหรอพราหมณ

[๑๐๓] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย สมณะหรอพราหมณเหลาใดไมรแจงตามความเปนจรงวา

‘นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา’ สมณะหรอพราหมณ

เหลานน เราหายกยองวา เปนสมณะในหมสมณะไม หายกยองวาเปนพราหมณใน

หมพราหมณไม เพราะวา สมณะหรอพราหมณเหลานน ไมไดท าใหแจงผลคอ

ความเปนสมณะ และผลคอความเปนพราหมณดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยใน

ปจจบน

ภกษทงหลาย สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดรแจงตามความเปนจรงวา

‘นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา’ สมณะหรอพราหมณ

เหลานนแล เรายกยองวา เปนสมณะในหมสมณะ ยกยองวาเปนพราหมณในหม

พราหมณ เพราะวา สมณะหรอพราหมณเหลานนไดท าใหแจงผลคอความเปนสมณะ

และผลคอความเปนพราหมณดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบนนนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

สมณะหรอพราหมณเหลาใดไมรจกทกข

เหตเกดทกข ธรรมชาตเปนทดบทกขลงไดสนเชง

และไมรจกทางปฏบตใหถงความดบทกข

สมณะหรอพราหมณเหลานน

เปนผเสอมจากเจโตวมตตและปญญาวมตต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๑ }

๔๘๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๕. สลสมปนนสตร

เปนผไมควรเพอจะท าทสดแหงทกขได

เปนผเขาถงชาตและชราแท

สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดรจกทกข

เหตเกดทกข ธรรมชาตเปนทดบทกขลงไดสนเชง

และรจกทางปฏบตใหถงความดบทกข

สมณะหรอพราหมณเหลานน

เปนผถงพรอมดวยเจโตวมตตและปญญาวมตต

เปนผควรเพอจะท าทสดทกขได

และเปนผไมเขาถงชาตและชรา๑

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สมณพราหมณสตรท ๔ จบ

๕. สลสมปนนสตร

วาดวยภกษผสมบรณดวยศล

[๑๐๔] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษเหลาใดสมบรณดวยศล สมบรณดวยสมาธ สมบรณ

ดวยปญญา สมบรณดวยวมตต สมบรณดวยวมตตญาณทสสนะ เปนผกลาวสอน

ใหรแจง ชแจงใหเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจใหอาจหาญแกลวกลา

ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรง เปนผสามารถกลาวบรรยายสทธรรมใหเขาใจงาย

การไดเหนภกษเหลานน เรากลาววามอปการะมาก การไดฟง(ธรรม)ภกษ

เหลานน เรากลาววามอปการะมาก การไดเขาไปหาภกษเหลานน เรากลาววา

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบสตตนบาต ขอ ๗๓๐-๗๓๓ หนา ๖๗๓ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๒ }

๔๘๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๕. สลสมปนนสตร

มอปการะมาก การไดเขาไปนงใกลภกษเหลานน เรากลาววามอปการะมาก การได

ระลกถงภกษเหลานน เรากลาววามอปการะมาก และการไดออกบวชตามภกษ

เหลานน เรากลาววามอปการะมาก นนเปนเพราะเหตไร ภกษทงหลาย เพราะ

เมอภกษเสพ คบ เขาไปนงใกล๑ภกษผทรงคณดงกลาวนน สลขนธ สมาธขนธ

ปญญาขนธ วมตตขนธ วมตตญาณทสสนขนธ แมทยงไมบรบรณกจะถงความ

บรบรณดวยภาวนา

ภกษทงหลาย ภกษผทรงคณเหนปานนนน เราเรยกวา ‘ศาสดา’ บาง

‘สตถวาหะ(ผน าหมคณะ)’ บาง ‘รณญชหะ(ผละขาศกคอกเลส)’ บาง ‘ตโมนทะ(ผ

บรรเทาความมด)’ บาง ‘อาโลกกร(ผท าแสงสวาง)’ บาง ‘โอภาสกร(ผท าโอภาส)’ บาง

‘ปชโชตกร(ผท าความรงเรอง)’ บาง ‘ปภงกร(ผท ารศม)’ บาง ‘อกการธาร(ผทรง

ประทปคอปญญา)’ บาง ‘อรยะ(พระอรยะ)’ บาง ‘จกขมนตะ(ผมปญญาจกษ)’ บาง”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

การไดเหนพระอรยะทงหลายผอบรมตนดแลว

ด ารงชวตโดยธรรมเสมอ

ยอมเปนเหตใหเกดปราโมทยแกบณฑตผรแจง

พระอรยะทงหลายผท ารศม ท าแสงสวาง

เปนนกปราชญ มปญญาจกษ ละขาศกคอกเลส

ประกาศสทธรรม ท าสตวโลกใหเกดปญญาสวางไสว

ซงหากบณฑตไดฟงค าสอนแลว รสงทงปวงโดยชอบ

ยอมไมกลบมาเกดอกแนนอน

เพราะรยงภาวะทสนสดการเกด

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สลสมปนนสตรท ๕ จบ

เชงอรรถ :

๑ เขาไปนงใกล หมายถงถามปญหาและปฏบตตาม (ข.อต.อ. ๑๐๔/๓๗๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๓ }

๔๘๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๖. ตณหปปาทสตร

๖. ตณหปปาทสตร๑

วาดวยทเกดตณหา

[๑๐๕] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ตณหาเมอเกดขนแกภกษ ยอมเกดขนในทเกดตณหา ๔ อยางน

ทเกดตณหา ๔ อยาง อะไรบาง คอ

๑. ตณหาเมอเกดขน ยอมเกดขนเพราะจวรเปนเหต

๒. ตณหาเมอเกดขน ยอมเกดขนเพราะบณฑบาตเปนเหต

๓. ตณหาเมอเกดขน ยอมเกดขนเพราะเสนาสนะเปนเหต

๔. ตณหาเมอเกดขน ยอมเกดขนเพราะสมบตและวบตเปนเหต

ภกษทงหลาย ตณหาเมอเกดขนแกภกษ ยอมเกดขนในทเกดตณหา ๔ อยางนแล”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลผมตณหาเปนเพอน ทองเทยวไปตลอดกาลยาวนาน

ยอมไมลวงพนสงสารวฏทมสภาวะอยางนและสภาวะอยางอน

ภกษรโทษน รตณหาอนเปนเหตใหเกดทกข

พงเปนผไมมตณหา ไมมความถอมน มสตสมปชญญะอย

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

ตณหปปาทสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๙/๑๕, ท.ปา. ๑๑/๓๑๑/๒๐๔, ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๙๑/๕๔๐, ข.จ. (แปล)

๓๐/๑๐๗/๓๖๔, อภ.ว. (แปล) ๓๕/๙๓๙/๔๕๘/๕๘๙ และดอตวตตกะ ขอ ๑๕ หนา ๓๕๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๔ }

๔๘๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๗. สพรหมกสตร

๗. สพรหมกสตร๑

วาดวยมารดาบดาเปนพรหมของบตร

[๑๐๖] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย บตรของสกลใดบชามารดาบดาภายในเรอนตน สกลนนชอวา

มพรหม บตรของสกลใดบชามารดาบดาภายในเรอนตน สกลนนชอวามบรพเทพ

บตรของสกลใดบชามารดาบดาภายในเรอนตน สกลนนชอวามบรพาจารย บตรของ

สกลใดบชามารดาบดาภายในเรอนตน สกลนนชอวามอาหไนยบคคล

ภกษทงหลาย ค าวา พรหม นเปนชอของมารดาบดา ค าวา บรพเทพ นเปน

ชอของมารดาบดา ค าวา บรพาจารย นเปนชอของมารดาบดา ค าวา อาหไนย-

บคคล นเปนชอของมารดาบดา๒ ขอนนเพราะเหตไร เพราะมารดาบดาเปนผม

อปการะมาก บ ารงเลยง แสดงโลกน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

มารดาบดาผอนเคราะหประชา

ทานเรยกวาพรหม บรพเทพ บรพาจารย

และอาหไนยบคคลของบตรทงหลาย

เชงอรรถ :

๑ อง.ตก. (แปล) ๒๐/๓๑/๑๘๓, อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๖๓/๑๐๗, ข.ชา. (แปล) ๒๘/๑๘๑-๑๘๓/๘๔

๒ มารดาบดา ชอวา พรหม เพราะมพรหมวหารธรรม ๔ ประการ คอ เมตตา กรณา มทตา และอเบกขา ชอวา

บรพเทพ เพราะเปนดจเทพผมพรหมวหารธรรม ไมค านงความผดทบตรท าไป พรอมทจะใหอภย มงหวง

แตความเจรญแกบตร น าประโยชนเกอกลและความสขมาแกบตร ชอวา บรพาจารย เพราะเปนอาจารย

คนแรกทสอนลกใหเรยนรการนง การยน การเดน การนอน การเคยว การกน รวมทงสอนใหรจกพดและ

รจกอะไรควร อะไรมควร ชอวา อาหไนยบคคล เพราะเปนผควรแกปฏการคณทบตรพงท าตอบแทน เชน

การปรนนบตทานดวยอาหารเครองนงหม (อง.ตก.อ. ๒/๑๑๑/๑๑๑-๑๑๒, ข.อต.อ. ๑๐๖/๓๗๙-๓๘๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๕ }

๔๘๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๘. พหการสตร

เพราะเหตนนแล บณฑตพงนมสการ

และสกการะมารดาบดานนดวยขาว น า ผา ทนอน

การอบกลน การอาบน า และการลางเทา

เพราะการปรนนบตมารดาบดานน

บณฑตจงสรรเสรญเขาในโลกนเอง

เขาตายไปแลวยอมบนเทงในสวรรค

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สพรหมกสตรท ๗ จบ

๘. พหการสตร

วาดวยผมอปการะมาก

[๑๐๗] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย พราหมณและคหบดทงหลายผบ ารงอปถมภเธอทงหลายดวย

จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชบรขาร ชอวาเปนผมอปการะมาก

แกเธอทงหลาย

ขอทเธอทงหลายแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง

และมความงามในทสด พรอมทงอรรถและพยญชนะ ประกาศพรหมจรรย บรสทธ

บรบรณ ครบถวนแกพราหมณและคหบดเหลานน ชอวาเธอทงหลายกมอปการะ

มากแกพราหมณและคหบดทงหลาย

ภกษทงหลาย คฤหสถและบรรพชตตางพงพาอาศยกนและกนอย ประพฤต

พรหมจรรยเพอตองการสลดโอฆะออกใหได เพอท าทสดแหงทกขโดยชอบ ดวยประการ

ดงกลาวน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๖ }

๔๘๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๘. พหการสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

คฤหสถผอยครองเรอนและบรรพชตผไมอยครองเรอน

ทง ๒ ฝาย ตางอาศยกนและกน

จงบรรลสทธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะอนยอดเยยมได

ฝายบรรพชตผไมอยครองเรอนยอมตองการปจจย ๔ คอ

จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสช

อนเปนเครองบรรเทาอนตรายจากฝายคฤหสถ

ฝายคฤหสถผอยครองเรอน

อาศยพระอรยะผปฏบตดแลว

เชอมนค าสงสอนและการปฏบตดของพระอรหนต

เปนผเพงพนจอยดวยอรยปญญา

ประพฤตธรรมอนเปนทางน าไปสสคตโลกสวรรคในอตภาพน

มความเพลดเพลน เสวยกามสข รนเรงบนเทงใจอยในเทวโลก

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

พหการสตรท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๗ }

๔๘๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๙. กหสตร

๙. กหสตร๑

วาดวยภกษผหลอกลวง

[๑๐๘] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ภกษเหลาใดหลอกลวง กระดาง เปนคนประจบ ชอบวางทา

อวดด และมจตไมตงมน ภกษเหลานนชอวาไมใชผนบถอเรา อยหางไกลจาก

ธรรมวนยน และยอมไมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมวนยน

สวนภกษเหลาใดไมหลอกลวง ไมเปนคนประจบ เปนนกปราชญ ไมกระดาง

และมจตตงมนด ภกษเหลานนชอวาผนบถอเรา ไมหางไกลจากธรรมวนยน และ

ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรมวนยน”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

พวกภกษผหลอกลวง กระดาง เปนคนประจบ

ชอบวางทา อวดด และมจตไมตงมน

ยอมไมงอกงามในธรรมทพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงไว

สวนพวกภกษผไมหลอกลวง ไมประจบ

เปนนกปราชญ ไมกระดาง และมจตตงมนด

ยอมงอกงามในธรรมทพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงไว

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

กหสตรท ๙ จบ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๒๖/๔๑-๔๒, ข.ม. (แปล) ๒๙/๔๑/๑๕๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๘ }

๔๘๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๐. นทโสตสตร

๑๐. นทโสตสตร

วาดวยกเลสเปรยบดวยกระแสน า

[๑๐๙] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย อปมาวา ชายคนหนงถกกระแสน าคอปยรปสาตรปพดพาไปอย

คนมตาดยนอยบนฝง เหนชายคนนนแลวกลาวอยางนวา ‘พอหนม ทานถกกระแส

น าคอปยรปสาตรปพดไปอยแลวจรง ๆ แตในกระแสน านมหวงน าลกภายใตทมคลน

มน าวน มสตวราย มผเสอน า ซงทานจมไปถงแลวตองถงความตาย หรอไมกได

รบความทกขปางตายแนนอน’ ครนชายคนนนไดยนเสยงของชายทอยบนฝงนนแลว

กพยายามใชทงมอและเทาแหวกวายทวนกระแสน าขนมา

ภกษทงหลาย ตถาคตท าขออปมานไวเพอใหเขาใจความแจมแจง กในอปมาน

มความหมายดงน

ค าวา ‘กระแสน า’ เปนชอของตณหา

ค าวา ‘ปยรปสาตรป’ เปนชอของอายตนะภายใน ๖

ค าวา ‘หวงน าลกภายใต’ เปนชอของโอรมภาคยสงโยชน ๕

ค าวา ‘มคลน’ เปนชอของความโกรธและความคบแคนใจ

ค าวา ‘มน าวน’ เปนชอของกามคณ ๕

ค าวา ‘มสตวราย มผเสอน า’ เปนชอของมาตคาม

ค าวา ‘ทวนกระแสน า’ เปนชอของเนกขมมะ

ค าวา ‘พยายามใชทงมอและเทาแหวกวาย’ เปนชอการเรมท าความเพยร

ค าวา ‘คนมตาดยนอยบนฝง’ หมายถงตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๘๙ }

๔๙๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๑. จรสตร

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษพงละกามทงหลายใหได

แมจะดวยความยากล าบาก

เมอปรารถนาความเกษมจากโยคะตอไป

ควรเปนผมสมปชญญะ มจตหลดพนจากกเลสได

ในเวลาทบรรลมรรคผลนน ๆ กจะสมผสวมตตได

ภกษนนเปนผจบเวท อยจบพรหมจรรยแลว

ถงทสดของโลก๑ เราเรยกวา เปนผถงฝงแหงภพ

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

นทโสตสตรท ๑๐ จบ

๑๑. จรสตร๒

วาดวยอรยาบถเดน

[๑๑๐] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย ถากามวตก(ความตรกในทางกาม) พยาบาทวตก(ความตรก

ในทางพยาบาท) หรอวหงสาวตก(ความตรกในทางเบยดเบยน) เกดขนแกภกษผ

ก าลงเดน และภกษรบวตกนน ไมละ ไมบรรเทา ไมท าใหสนสด ไมใหถงความ

ไมม ภกษแมก าลงเดน ผเปนอยางน ไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ เราเรยกวา

‘ผเกยจคราน มความเพยรยอหยอนตอเนองตลอดไป’

เชงอรรถ :

๑ โลก ในทนหมายถงขนธ ๕ (ข.อต.อ.๑๐๙/๓๙๖)

๒ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๑๑/๒๐-๒๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๐ }

๔๙๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๑. จรสตร

ถากามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกเกดขนแกภกษผก าลงยน และภกษ

รบวตกนน ไมละ ไมบรรเทา ไมท าใหสนสด ไมใหถงความไมม ภกษแมก าลงยน

ผเปนอยางน ไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผเกยจคราน มความเพยร

ยอหยอนตอเนองตลอดไป’

ถากามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกเกดขนแกภกษผก าลงนง และภกษ

รบวตกนน ไมละ ไมบรรเทา ไมท าใหสนสด ไมใหถงความไมม ภกษแมก าลงนง

ผเปนอยางน ไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผเกยจคราน มความเพยร

ยอหยอนตอเนองตลอดไป’

ถากามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกเกดขนแกภกษผก าลงนอน ตนอย

และภกษรบวตกนน ไมละ ไมบรรเทา ไมท าใหสนสด ไมใหถงความไมม ภกษ

แมก าลงนอน ตนอย ผเปนอยางน ไมมความเพยร ไมมโอตตปปะ เราเรยกวา

‘ผเกยจคราน มความเพยรยอหยอนตอเนองตลอดไป’

ภกษทงหลาย ถากามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกเกดขนแกภกษผ

ก าลงเดน และภกษไมรบวตกนน ละ บรรเทา ท าใหสนสด ใหถงความไมม ภกษ

แมก าลงเดน ผเปนอยางน มความเพยร มโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผปรารภ

ความเพยร อทศกายและใจตอเนองตลอดไป’

ถากามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกเกดขนแกภกษผก าลงยน และ

ภกษไมรบวตกนน ละ บรรเทา ท าใหสนสด ใหถงความไมม ภกษแมก าลงยน ผเปน

อยางน มความเพยร มโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผปรารภความเพยร อทศกาย

และใจตอเนองตลอดไป’

ถากามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกเกดขนแกภกษผก าลงนง และภกษ

ไมรบวตกนน ละ บรรเทา ท าใหสนสด ใหถงความไมม ภกษแมนงแลว ผเปนอยางน

มความเพยร มโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผปรารภความเพยร อทศกายและใจตอเนอง

ตลอดไป’

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๑ }

๔๙๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๑. จรสตร

ถากามวตก พยาบาทวตก หรอวหงสาวตกเกดขนแกภกษผก าลงนอน ตนอย

และภกษไมรบวตกนน ละ บรรเทา ท าใหสนสด ใหถงความไมม ภกษแมก าลงนอน

ตนอย ผเปนอยางน มความเพยร มโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผปรารภความเพยร

อทศกายและใจตอเนองตลอดไป”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ถาภกษใดผก าลงเดน ยน นง หรอนอน

นกคดถงอกศลวตกทเกยวเนองกบการครองเรอน

ภกษนนชอวาเดนทางผด

หมกมนอยในอารมณเปนเหตแหงความหลง

ภกษเชนนนไมสามารถบรรลสมโพธญาณ๑อนสงสดได

สวนภกษใดผก าลงเดน ยน นง หรอนอนใหวตกสงบ

ยนดในธรรมเปนทระงบวตก

ภกษนนสามารถบรรลสมโพธญาณอนสงสดได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

จรสตรท ๑๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ สมโพธญาณ หมายถงญาณอนสงสด คออรหตตผล (อง.จตกก.อ. ๒/๑๑/๒๙๐) หรอหมายถงอรยมคค-

ญาณ (ข.อต.อ. ๑๑๐/๓๙๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๒ }

๔๙๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๒. สมปนนสลสตร

๑๒. สมปนนสลสตร๑

วาดวยผมศลสมบรณ

[๑๑๑] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน พระอรหนต

กลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางน

“ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเปนผมศลสมบรณ มปาตโมกขสมบรณ

ส ารวมดวยการสงวรในปาตโมกข เพยบพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภย

ในโทษแมเลกนอย สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลายเถด

เมอเธอทงหลายเปนผมศลสมบรณ มปาตโมกขสมบรณ ส ารวมดวยการ

สงวรในปาตโมกข เพยบพรอมดวยอาจาระและโคจร มปกตเหนภยในโทษเลกนอย

สมาทานศกษาอยในสกขาบททงหลาย จะมกจอะไรทควรท าใหยงขนไปอกเลา

ภกษทงหลาย ถาภกษผก าลงเดนอย ปราศจากอภชฌา(เพงเลงอยากได

ของเขา) พยาบาท(ความคดราย) ถนมทธะ(ความหดหและเซองซม) อทธจจกกกจจะ

(ความฟงซานและรอนใจ) ละวจกจฉา(ความลงเลสงสย)ได ปรารภความเพยร

ไมยอหยอน มสตตงมน ไมหลงลม มกายสงบ ไมกระสบกระสาย มจตแนวแน

เปนสมาธ ภกษแมก าลงเดนอย ผเปนอยางน มความเพยร มโอตตปปะ เราเรยก

วา ‘ผปรารภความเพยร อทศกายและใจตอเนองตลอดไป’

ถาภกษผก าลงยนปราศจากอภชฌา พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ

ละวจกจฉาได ปรารภความเพยร ไมยอหยอน มสตตงมน ไมหลงลม มกายสงบ

ไมกระสบกระสาย มจตแนวแนเปนสมาธ ภกษแมก าลงยน ผเปนอยางน

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๑๒/๒๒-๒๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๓ }

๔๙๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๒. สมปนนสลสตร

มความเพยร มโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผปรารภความเพยร อทศกายและใจตอเนอง

ตลอดไป’

ถาภกษผก าลงนง ปราศจากอภชฌา พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ

ละวจกจฉาได ปรารภความเพยร ไมยอหยอน มสตตงมน ไมหลงลม มกายสงบ

ไมกระสบกระสาย มจตแนวแนเปนสมาธ ภกษแมก าลงนง ผเปนอยางน

มความเพยร มโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผปรารภความเพยร อทศกายและใจ

ตอเนองตลอดไป’

ถาภกษผก าลงนอน ตนอย ปราศจากอภชฌา พยาบาท ถนมทธะ อทธจจ-

กกกจจะ ละวจกจฉาได ปรารภความเพยร ไมยอหยอน มสตตงมน ไมหลงลม

มกายสงบ ไมกระสบกระสาย มจตแนวแนเปนสมาธ ภกษแมก าลงนอน ตนอย

ผเปนอยางน มความเพยร มโอตตปปะ เราเรยกวา ‘ผปรารภความเพยร อทศกาย

และใจตอเนองตลอดไป”

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

ภกษควรเดนส ารวม ยนส ารวม นงส ารวม นอนส ารวม

คเขาส ารวม เหยยดออกส ารวม

พจารณาความเกด และความดบแหงธรรมขนธ๑

ทวภมอนเปนทอยของสตวทงชนบน ชนกลาง ชนลาง

เชงอรรถ :

๑ ธรรมขนธ หมายถงเบญจขนธ (ขนธ ๕ คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ) (ข.อต.อ. ๑๑๑/๔๑๐,

อง.จตกก.อ. ๒/๑๒/๒๙๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๔ }

๔๙๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๓. โลกสตร

นกปราชญทงหลายเรยกภกษเชนนน ผมความเพยร

ละกเลสอยอยางน ประพฤตตนสงบ ไมฟงซาน

ผศกษาขอปฏบตทสมควรแกความสงบใจ๑

มสตทกเมอวา ‘ผอทศกายและใจตอเนอง’

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

สมปนนสลสตรท ๑๒ จบ

๑๓. โลกสตร๒

วาดวยโลก

[๑๑๒] แทจรง พระสตรน พระผมพระภาคตรสไวแลว พระสตรน

พระอรหนตกลาวไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนวา

“ภกษทงหลาย ตถาคตตรสรโลก๓แลว ตถาคตพรากจากโลก ตถาคตตรสร

เหตเกดแหงโลก ตถาคตละเหตเกดแหงโลกแลว ตถาคตตรสรความดบแหงโลก

ตถาคตท าใหแจงความดบแหงโลก ตถาคตตรสรขอปฏบตใหถงความดบแหงโลก

ตถาคตบ าเพญขอปฏบตใหถงความดบแหงโลกแลว

เชงอรรถ :

๑ ผศกษาขอปฏบตทสมควรแกความสงบใจ หมายถงผปฏบตบ าเพญใหเกดญาณทสสนวสทธอนเปนขอ

ปฏบตสมควรแกอรยมรรค กลาวคอ เจโตสมถะ เพราะสงบระงบกเลสไดสนเชง (ข.อต.อ. ๑๑๑/๔๑๐)

๒ ดเทยบ ท.ปา. ๑๑/๑๘๘/๑๑๗, อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๒๓/๓๗-๓๙

๓ โลก มความหมายหลายนย แตในทนหมายถงทกขอรยสจ (อง.จตกก.อ. ๒/๒๓/๓๐๑, ข.อต.อ. ๑๑๒/๔๑๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๕ }

๔๙๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๓. โลกสตร

เพราะตถาคตตรสรรปทไดเหน เสยงทไดฟง อารมณทไดทราบ๑ ธรรมารมณ

ทไดรแจง ทชาวโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตวพรอมทง

สมณพราหมณ เทวดาและมนษยถง แสวงหา ตรองตามดวยใจทงหมด ฉะนน

ชาวโลกจงเรยกวา ‘ตถาคต’

เพราะตถาคตตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณในราตรใด และปรนพพานดวย

อนปาทเสสนพพานธาตในราตรใด ในระหวางน ยอมภาษต กลาว แสดงออก

ซงค าใด ค านนทงหมดเปนจรงอยางนนแล ไมเปนอยางอน ฉะนน ชาวโลกจง

เรยกวา ‘ตถาคต’

เพราะตถาคตกลาวอยางใด (ยถาวาท) กท าอยางนน (ตถาการ) ท าอยางใด

(ยถาการ) กกลาวอยางนน (ตถาวาท) ฉะนน ชาวโลกจงเรยกวา ‘ตถาคต’

ภกษทงหลาย เพราะตถาคตเปนผยงใหญ เหนถองแท แผอ านาจไปในโลก

พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดา

และมนษย ฉะนน ชาวโลกจงเรยกวา ‘ตถาคต’

พระผมพระภาคไดตรสเนอความดงกลาวมานแลว ในพระสตรนน จงตรส

คาถาประพนธดงนวา

บคคลใดรแจงโลกทงปวงตามความเปนจรงทงหมด

พรากจากโลกทงปวง ไมมกเลสสงสมอยในโลกทงปวง

บคคลนนแลครอบง าอารมณไดทงหมด

เชงอรรถ :

๑ รปทไดเหน หมายถงรปายตนะ (อายตนะคอรป) เสยงทไดฟง หมายถงสททายตนะ (อายตนะคอเสยง)

อารมณทไดทราบ หมายถงคนธายตนะ (อายตนะคอกลน) รสายตนะ (อายตนะคอรส) โผฏฐพพายตนะ

(อายตนะคอโผฏฐพพะ)

อารมณทง ๓ น ชอวาอารมณทไดทราบ เพราะเปนสภาวะทเขามากระทบจมก ลนหรอกายแลวเทานน

จงก าหนดได (อง.จตกก.อ. ๒/๒๓/๓๐๑, ข.อต.อ. ๑๑๒/๔๑๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๖ }

๔๙๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

๑๓. โลกสตร

เปนนกปราชญ ปลดเปลองกเลสทรอยรดไดทงหมด

บรรลนพพานทมความสงบอยางยง ไมมภยแตทไหน

บคคลนสนอาสวะ เปนพทธะ

ไมมทกข ตดความสงสยได

บรรลความสนกรรมทงปวง

หลดพนเพราะสนอปธ

บคคลนนเปนผมโชค ตรสร

เปรยบเหมอนราชสหทยอดเยยม

ประกาศพรหมจกรแกโลกพรอมทงเทวโลก

เพราะเหตนน เทวดาและมนษยทงหลาย

ทถงพระพทธเจาวาเปนสรณะ

จงมาประชมกนนมสการพระองคผยงใหญ ทรงแกลวกลา

เทวดาและมนษยทงหลายนมสการพระพทธเจานน

ผยงใหญ ทรงแกลวกลา ดวยการสรรเสรญวา

‘เปนผฝกฝนทประเสรฐสดในหมผฝกตนทงหลาย

เปนฤๅษผสงบกวาผสงบทงหลาย

เปนผหลดพนทยอดเยยมกวาผหลดพนทงหลาย

เปนผขามพนทประเสรฐกวาผขามพนทงหลาย

ในโลกพรอมทงเทวโลก ไมมบคคลทเปรยบเทยบกบพระองคได

แมเนอความน พระผมพระภาคกตรสไวแลว ขาพเจาไดสดบมาอยางนแล

โลกสตรท ๑๓ จบ

จตกกนบาต จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๗ }

๔๙๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๔. จตกกนบาต]

รวมพระสตรทมในนบาต

รวมพระสตรทมในนบาตน คอ

๑. พราหมณธมมยาคสตร ๒. สลภสตร

๓. อาสวกขยสตร ๔. สมณพราหมณสตร

๕. สลสมปนนสตร ๖. ตณหปปาทสตร

๗. สพรหมกสตร ๘. พหการสตร

๙. กหสตร ๑๐. นทโสตสตร

๑๑. จรสตร ๑๒. สมปนนสลสตร

๑๓. โลกสตร

ในคมภรอตวตตกะ มจ านวนพระสตรทงหมด ๑๑๒ สตร

อตวตตกะ จบ

รวมพระสตรทมในอตวตตกะ

เอกกนบาต ม ๒๗ สตร ทกนบาต ม ๒๒ สตร

ตกนบาต ม ๕๐ สตร จตกกนบาต ม ๑๓ สตร

รวมพระสตรทพระอรหนตทงหลายรวบรวมรอยกรองไว ตงชอวาอตวตตกะ

เพอใหพระพทธศาสนาด ารงอยชวกาลนาน จ านวน ๑๑๒ สตร

อตวตตกะ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๘ }

๔๙๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๑. อรคสตร

พระสตตนตปฎก

ขททกนกาย สตตนบาต _____________

ขอนอบนอมพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

๑. อรควรรค

หมวดวาดวยการก าจดกเลสดจงลอกคราบ

๑. อรคสตร

วาดวยการก าจดกเลสดจงลอกคราบ

[๑] ภกษผก าจดความโกรธทเกดขนได

เหมอนหมองก าจดพษงทแผซานไปดวยยาก าจดพษ

ชอวาละฝงในได๑ ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๒] ภกษผตดราคะ๒พรอมทงอนสยกเลสไดทงหมด

เหมอนคนลงไปตดดอกปทมทงอกขนในสระจนหมดสน

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ฝงใน หมายถงสงโยชนเบองต า ๕ ประการ คอ (๑) สกกายทฏฐ (ความเหนวาเปนอตตาของตน)

(๒) วจกจฉา (ความลงเลสงสย) (๓) สลพพตปรามาส (ความถอมนศลและวตร) (๔) กามราคะ (ความ

ก าหนดในกาม) (๕) ปฏฆะ (ความกระทบกระทงในใจ) (ข.ส.อ. ๑/๑/๑๒)

๒ ราคะ ในทนหมายถงกามคณ ๕ (ข.ส.อ.๑/๑/๑๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๔๙๙ }

๕๐๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๑. อรคสตร

[๓] ภกษตดตณหาททวมทบสตวโลก เปนไปรวดเรว

ใหเหอดแหงไปทละนอย ๆ จนหมดสน

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๔] ภกษผก าจดมานะไดหมดสน

เหมอนหวงน าใหญพดสะพานไมออทออนก าลงใหทะลายไปหมดสน

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๕] ภกษผใชปญญาคนควาอย

ไมพบแกนสารในภพทงหลาย๑

เหมอนพราหมณคนหาดอกมะเดอบนตนไมพบ ฉะนน

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๖] ภกษผไมมกเลสก าเรบภายในจต

และลวงพนความเจรญและความเสอมมประการตาง ๆ ได

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๗] ภกษผระงบวตกทงหลายได

ก าหนดวตกทกอยางทเกดขนภายในตนไดดวยด

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๘] ภกษผไมท าความเพยรตงเกนไป ไมหยอนเกนไป

ลวงพนปปญจธรรม๒ไดทงหมด

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ไมพบแกนสารในภพทงหลาย หมายถงไมพบนจจภาวะ(ภาวะเทยง) หรออตตภาวะ(ภาวะทเปนอตตา)

ในกามภพ รปภพ อรปภพ สญญภพ อสญญภพ เนวสญญนาสญญภพ เอกโวการภพ จตโวการภพ และ

ปญจโวการภพ (ข.ส.อ. ๑/๕/๑๘)

๒ ปปญจธรรม หมายถงกเลสเครองเนนชา ม ๓ อยาง คอ ตณหา มานะ และทฏฐ (ข.ส.อ.๑/๘/๒๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๐ }

๕๐๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๑. อรคสตร

[๙] ภกษผไมท าความเพยรตงเกนไป ไมหยอนเกนไป

รสงทงหมด๑ในโลกวา มภาวะผนแปร

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๑๐] ภกษผไมท าความเพยรตงเกนไป ไมหยอนเกนไป

รสงทงหมดในโลกวา มภาวะผนแปร เปนผปราศจากโลภะ

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๑๑] ภกษผไมท าความเพยรตงเกนไป ไมหยอนเกนไป

รสงทงหมดในโลกวา มภาวะผนแปร เปนผปราศจากราคะ

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๑๒] ภกษผไมท าความเพยรตงเกนไป ไมหยอนเกนไป

รสงทงหมดในโลกวา มภาวะผนแปร เปนผปราศจากโทสะ

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๑๓] ภกษผไมท าความเพยรตงเกนไป ไมหยอนเกนไป

รสงทงหมดในโลกวา มภาวะผนแปร เปนผปราศจากโมหะ

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๑๔] ภกษผไมมอนสยกเลส๒ใด ๆ

และถอนรากอกศลธรรม๓ไดหมดสน

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ สงทงหมด ในทนหมายถงขนธ ธาต และอายตนะ (ข.ส.อ. ๑/๙/๒๐)

๒ อนสยกเลส หมายถงกเลสทนอนเนองอยในสนดาน ม ๗ ประการ คอ (๑) กามราคะ (ความก าหนด

ในกาม) (๒) ปฏฆะ (ความกระทบกระทงในใจ) (๓) ทฏฐ (ความเหนผด) (๔) วจกจฉา (ความลงเลสงสย)

(๕) มานะ (ความถอตว) (๖) ภวราคะ (ความก าหนดในภพ) (๗) อวชชา (ความไมร) (ข.ส.อ.๑/๑๔/๒๑)

๓ รากอกศลธรรม หมายถงราคะ โทสะ และโมหะ (ข.ส.อ.๑/๑๔/๒๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๑ }

๕๐๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๒. ธนยสตร

[๑๕] ภกษผไมมกเลสทเกดจากความกระวนกระวายใด ๆ

อนเปนปจจยเพอมาสฝงใน

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๑๖] ภกษผไมมกเลสทเกดจากตณหานสยดจปาใด ๆ

ซงเปนเหตก าหนดความผกพนไวในภพ

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

[๑๗] ภกษผละนวรณ๑ ๕ ได

ขามพนความสงสยไดแลว ปราศจากกเลสเพยงดงลกศร

ชอวาละฝงในได ดจงลอกคราบทงไป ฉะนน

อรคสตรท ๑ จบ

๒. ธนยสตร

วาดวยการโตตอบระหวางนายธนยะกบพระพทธเจา

[๑๘] (นายธนยะเจาของโคกลาวดงน)

ขาพเจาปรงอาหารเสรจเรยบรอยแลว รดน านมโคไวแลว

อยรวมกบบรวารชวยเหลอกน ใกลฝงแมน ามห

มงหลงคากนฝาเรอน น าไฟมาตดไวเรยบรอย

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๑๙] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

เราเปนผไมโกรธ ปราศจากกเลสดจตะปตรงใจ

พกแรม ๑ ราตร ใกลฝงแมน ามห

เพงทพกคออตภาพ กปราศจากหลงคาเครองมงบง

กองไฟคอราคะเปนตนกดบหมดแลว

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

เชงอรรถ :

๑ นวรณ หมายถงธรรมเปนเครองกนความด ม ๕ ประการ คอ (๑) กามฉนทะ (ความพอใจในกาม)

(๒) พยาบาท (ความคดราย) (๓) ถนมทธะ (ความหดหและเซองซม) (๔) อทธจจกกกจจะ (ความฟงซาน

และรอนใจ) (๕) วจกจฉา (ความลงเลสงสย) (ข.ส.อ.๑/๑๗/๒๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๒ }

๕๐๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๒. ธนยสตร

[๒๐] (นายธนยะเจาของโคกลาวดงน)

ฝงโคของขาพเจาไมมเหลอบและยงมารบกวน

เทยวหากน ณ รมฝงแมน าทมหญางอกงาม

จงสามารถทนฝนทตกลงมาไดด

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๒๑] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

เราผกแพคออรยมรรค ตกแตงคอบ าเพญดแลว

ก าจดหวงน าคอกเลสไดแลว ขามไปจนถงฝงแลว๑

จงไมมความตองการแพนนอกตอไป

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๒๒] (นายธนยะเจาของโคกลาวดงน)

ภรรยาของขาพเจาเปนหญงเชอฟง ไมโลเล๒

ครองรกรวมกนมานานหลายป เปนทไววางใจของขาพเจา

ความชว๓ใด ๆ ของนาง ขาพเจาไมเคยไดยนเลย

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๒๓] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

จตของเราเชอฟงเรา หลดพนกเลสแลว

เราฝกอบรมมานานจนเปนจตทฝกหดดแลว

ดงนน เราจงไมมความชว๔ใด ๆ ตอไป

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

เชงอรรถ :

๑ ขามไปจนถงฝง หมายถงบรรลพระสพพญญตญาณ (ข.ส.อ. ๑/๒๑/๓๓)

๒ โลเล หมายถงความลมหลง ความอยากของสตร ม ๕ อยาง (๑) โลเลในอาหาร (๒) โลเลในเครอง

ประดบ (๓) โลเลในบรษอน (๔) โลเลในทรพย (๕) โลเลในการเทยวเตร (ข.ส.อ. ๑/๒๒/๓๓)

๓ ความชว (บาป) ทนายธนยะกลาวนนหมายถงความประพฤตนอกใจ (ข.ส.อ. ๑/๒๒/๓๓)

๔ ความชว ทพระผมพระภาคตรสนนหมายถงกายสมาจาร วจสมาจาร มโนสมาจาร และอาชวะทไมบรสทธ

(ข.ส.อ. ๑/๒๓/๓๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๓ }

๕๐๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๒. ธนยสตร

[๒๔] (นายธนยะเจาของโคกลาวดงน)

ขาพเจาเปนผท าการงานของตนเองเลยงชวต

ทงบตรธดาของขาพเจากพรอมหนา ไมมโรคภยไขเจบ

ความชว๑ใด ๆ ของบตรธดาเหลานน ขาพเจาไมเคยไดยนเลย

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๒๕] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

เราไมเปนลกจางใคร๒

เทยวไปดวยความเปนสพพญญ

ผไมมความตองการในโลกทงปวง

เราจงไมมความตองการดวยคาจางอกตอไป

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๒๖] (นายธนยะเจาของโคกลาวดงน)

ในจ านวนฝงโคของขาพเจาน

มทงโครนทยงไมไดฝก

ลกโคทยงดมนม แมโคทก าลงตงครรภ

แมโควยเจรญพนธ และโคส าคญทเปนจาฝง

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๒๗] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

ในจ านวนฝงโคคอศาสนธรรมของเราน

ไมมทงโครนทยงไมไดฝก๓

เชงอรรถ :

๑ ความชว ของบตรธดาทนายธนยะกลาวนน หมายถงความเปนโจร เปนภรรยาของคนอน หรอเปนผทศล

(ข.ส.อ. ๑/๒๔/๓๖)

๒ ไมเปนลกจางใคร หมายถงไมเปนทาสแหงตณหา (ข.ส.อ. ๑/๒๕/๓๖)

๓ โครนทยงไมไดฝก ในทนหมายถงปรยฏฐานกเลส (ข.ส.อ. ๑/๒๗/๓๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๔ }

๕๐๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๒. ธนยสตร

ลกโคทยงดมนม๑ แมโคทก าลงตงครรภ๒

แมโควยเจรญพนธ๓และโคส าคญทเปนจาฝง๔

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๒๘] (นายธนยะเจาของโคกลาวดงน)

ขาพเจาปกเสาส าหรบลามโคไวแนนหนา ไมโยกคลอน

เชอกพเศษส าหรบลามโคทงหลาย

กฝนดวยหญาปลองใหม ๆ มรปทรงกะทดรดด

ถงแมโคหนม ๆ จะดนดง กไมสามารถท าใหขาดไดเลย

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๒๙] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

เราไดตดเครองผกทงหลาย

เหมอนโคอสภะสลดเชอกทลามไวจนขาดสะบน

ท าลายเถาหวดวนเหมอนชางท าลายเถาหวดวนจนแหลกละเอยด๕

จงไมตองกลบมาเกดอก

ฝนเอย หากทานอยากตกกเชญตกลงมาเถด

[๓๐] (พระสงคตกาจารยกลาวดงน)

ทนใดนนเอง ฝนหาใหญไดตกลงมา

จนน าทวมเตมทงทลมและทดอน

นายธนยะเจาของโคไดยนเสยงฝนทก าลงตกอย

ไดกราบทลเนอความดงนวา

เชงอรรถ :

๑ ลกโคทยงดมนม ในทนหมายถงอนสยกเลส (ข.ส.อ. ๑/๒๗/๓๗)

๒ แมโคทก าลงตงครรภ ในทนหมายถงปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร และอาเนญชาภสงขาร (ข.ส.อ.

๑/๒๗/๓๗)

๓ แมโควยเจรญพนธ ในทนหมายถงตณหา (ข.ส.อ.๑/๒๗/๓๗)

๔ โคจาฝง ในทนหมายถงอภสงขารวญญาณ (ข.ส.อ.๑/๒๗/๓๗)

๕ พระองคทรงท าลายเถาหวดวน คอ โอรมภาคยสงโยชน ๕ ประการ ดวยโสดาปตตมรรค สกทาคามมรรค

และอนาคามมรรค เหมอนชางท าลายเถาหวดวน ทรงตดเครองผกคออทธมภาคยสงโยชน ๕ ประการ

ดวยอรหตตมรรคเหมอนโคอสภะสลดเชอก (ข.ส.อ. ๑/๒๙/๓๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๕ }

๕๐๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๒. ธนยสตร

[๓๑] เปนลาภของพวกขาพระองคไมนอยเลย

ทพวกขาพระองคไดเหนพระผมพระภาค

ขาแตพระองคผมพระจกษ

พวกขาพระองคขอถงพระองคเปนสรณะ

ขาแตพระมหามน ขอพระองคทรงเปนพระศาสดา

ของพวกขาพระองคเถด

[๓๒] ขาพระองคและภรรยามศรทธาเชอฟงพระองค

ขอประพฤตพรหมจรรยในส านกของพระสคต

ขาพระองคทงสองขอเปนผไปถงฝงแหงชาตและมรณะ

จะเปนผท าทสดแหงทกขได

[๓๓] (มารผมบาปกลาวดงน)

คนมบตรกเพลดเพลนบตร

เชนเดยวกบคนมโคกเพลดเพลนโค

เพราะคนมอปธ๑เปนเหตเพลดเพลน

คนทไมมอปธยอมไมเพลดเพลนเลย

[๓๔] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนมบตรกเศราโศกเพราะบตร

เชนเดยวกบคนมโคกเศราโศกเพราะโค

เพราะคนมอปธเปนเหตเศราโศก

คนทไมมอปธ ยอมไมเศราโศกเลย

ธนยสตรท ๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ อปธ หมายถงกเลสทท าใหตดอยในวฏฏสงสารม ๔ อยาง คอ (๑) กามปธ (อปธคอกาม) (๒) ขนธปธ

(อปธคอขนธ) (๓) กเลสปธ (อปธคอกเลส) (๔) อภสงขารปธ (อปธคออภสงขาร) (ข.ส.อ. ๑/๓๓/๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๖ }

๕๐๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

๓. ขคควสาณสตร๑

วาดวยพระปจเจกสมพทธเจาผประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๓๕] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

บคคลยกโทษในสตวทกจ าพวก

ไมเบยดเบยนสตวหนงสตวใดในบรรดาสตวเหลานน

ไมตองการบตร(แลว) จะพงตองการสหายจากไหนเลา

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด๒

[๓๖] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

ความรกยอมมแกผมความเกยวของ

ทกขนยอมเปนไปตามความรก

บคคลเมอเพงเหนโทษอนเกดจากความรก

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๓๗] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

บคคลเมออนเคราะหมตร สหายผใจด

มใจผกพน ยอมท าประโยชน๓ใหเสอมไปได

เชงอรรถ :

๑ คาถาท ๓๕-๗๕ เปนค าทพระปจเจกสมพทธเจาแตละองคกลาวไว คอ พระผมพระภาคตรสเลาประวต

ในอดตชาตของพระปจเจกสมพทธเจาวา พระปจเจกสมพทธเจาองคนน ๆ ไดกลาวคาถาวาอยางนน ๆ

ใหพระอานนทฟง (ข.ส.อ. ๑/๔๘) และดเทยบ ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๒๑-๑๖๑/๓๙๓-๔๙๙

๒ ประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด หมายถงประพฤตตามจรยา ๘ อยาง คอ (๑) ความประพฤต

ในอรยาบถ ๔ (๒) ความประพฤตในอายตนะภายในและภายนอก (๓) ความประพฤตในสตปฏฐาน ๔

(๔) ความประพฤตในสมาธคอฌาน ๔ (๕) ความประพฤตในอรยสจ ๔ (๖) ความประพฤตในอรยมรรค ๔

(๗) ความประพฤตในสามญญผล ๔ (๘) ความประพฤตเพอประโยชนแกโลก

และสามารถละตณหาได ปราศจากราคะ โทสะ โมหะ ละกเลสไดสนเชง ด าเนนทางสายเอกกลาวคอ

สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘ และตรสร

อนตตรสมมาสมโพธญาณ เหมอนแรดมนอเดยว ไมมนอทสอง (ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๒๑/๓๙๕-๔๐๑, ข.ส.อ.

๑/๓๕/๖๐-๖๑)

๓ ประโยชน ม ๓ อยาง คอ (๑) ทฏฐธมมกตถะ (ประโยชนในโลกน) (๒) สมปรายกตถะ (ประโยชนใน

โลกหนา) (๓) ปรมตถะ (ประโยชนยอดเยยม) (ข.ส.อ.๑/๓๗/๖๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๗ }

๕๐๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

บคคลเมอเพงเหนภยในความเชยชด

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๓๘] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

กอไผกวางใหญเกาะเกยวกนไว ฉนใด

ความหวงใยในบตรและทาระ

กกวางใหญเกาะเกยวไว ฉนนน

บคคลเมอไมเกยวของเหมอนหนอไผ

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๓๙] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

เนอในปา มไดถกผกมดไว

ยอมเทยวหาอาหารไดตามความพอใจ ฉนใด

วญญชนเมอเพงเหนธรรมทใหถงความเสร๑

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๔๐] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงเปลงอทานดงน)

ในทามกลางสหาย ยอมมการปรกษากน

ในเรองทอย เรองการด ารงตน เรองการไป เรองการเทยวจารก

บคคลเมอเพงเหนการบวชทใหถงความเสร

ทพวกคนพาลไมมงหวง

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๔๑] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

ในทามกลางสหาย ยอมมการเลน มความยนด

และในบตรกยอมมความรกอนไพบลย

เชงอรรถ :

๑ ความเสร ม ๒ อยาง (๑) ธมมเสร ไดแก สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕

โพชฌงค ๗ และอรยมรรคมองค ๘ (๒) บคคลเสร คอ ผทมธมมเสร (ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๒๕/๔๑๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๘ }

๕๐๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

บคคลเมอรงเกยจความพลดพรากจากสงเปนทรก

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๔๒] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงเปลงอทานดงน)

พระปจเจกสมพทธเจาแผเมตตาไปทง ๔ ทศ ไมขดเคอง

ยนดดวยปจจยตามมตามได๑

ครอบง าอนตรายทงหลาย และไมหวาดเสยว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๔๓] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

แมบรรพชตพวกหนง และคฤหสถทก าลงครองเรอน

สงเคราะหไดยาก๒

บคคลพงเปนผขวนขวายนอยทงในผอนและในบตร

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๔๔] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

พระปจเจกสมพทธเจาผกลาหาญ

ปลงเครองหมายคฤหสถแลว๓

ตดเครองผกพนของคฤหสถแลว

เหมอนตนทองหลางทใบรวงหลนแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

เชงอรรถ :

๑ ยนดดวยปจจยตามมตามได หมายถงยนดปจจยตามทได(ยถาลาภสนโดษ) ยนดตามก าลง(ยถาพลสนโดษ)

ยนดตามสมควร(ยถาสารปปสนโดษ) เชนไดจวรไมวาจะหยาบ ละเอยด เศราหมอง ประณต คงทน หรอ

เกากตาม กยนดดวยสนโดษทง ๓ นน (ข.ส.อ. ๑/๔๒/๘๒, ข.จ.อ. ๑๒๘/๑๑๗)

๒ สงเคราะหไดยาก หมายถงเปนผถกความไมสนโดษครอบง า (ข.ส.อ. ๑/๔๓/๘๔)

๓ เครองหมายคฤหสถ คอ ผม หนวด ผาขาว เครองประดบ ดอกไม ของหอม เครองลบไล สตร บตร ทาส

เปนตน (ข.ส.อ. ๑/๔๔/๘๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๐๙ }

๕๑๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

[๔๕] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

ถาบคคลพงไดสหายผมปญญารกษาตน

เทยวไปดวยกนได เปนสาธวหาร๑ เปนนกปราชญ

ครอบง าอนตรายทงปวงไดแลว

พงมใจแชมชน มสต เทยวไปกบสหายนนเถด

[๔๖] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

ถาบคคลไมพงไดสหายผมปญญารกษาตน

เทยวไปดวยกนได เปนสาธวหาร เปนนกปราชญ

กพงประพฤตอยผเดยวเถด

เหมอนพระราชาทรงละทงแควนททรงชนะแลว

ทรงประพฤตอยพระองคเดยว

และเหมอนชางมาตงคะละทงโขลงอยตวเดยวในปา ฉะนน๒

[๔๗] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

เราสรรเสรญสหายสมปทาโดยแท

บคคลควรคบสหายผประเสรฐสด (หรอ) ผเสมอกน

ถาบคคลไมไดสหายเหลาน พงเปนผบรโภคปจจยอนไมมโทษ

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๔๘] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

บคคลเหนก าไลทอง ๒ วง อนสกปลง

ทชางทองท าส าเรจอยางด กระทบกนอยทขอมอแลว๓

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๔ หนา ๑๓๕ ในเลมน

๒ ดเทยบ ว.ม. (แปล) ๕/๔๖๔/๓๕๕, ข.ชา. (แปล) ๒๗/๑๗-๑๙/๓๐๓ และดธรรมบทขอ ๓๒๘-๓๒๙ หนา

๑๓๕-๑๓๖ ในเลมน

๓ หมายถงเกดความเบอหนายดวยพจารณาเหนวาคนอยดวยกนเปนจ านวนมาก ยอมกระทบกระะทงกนได

ดวยอ านาจตณหาและทฏฐ ดจก าไลมอกระทบกน (ข.ส.อ. ๑/๔๘/๙๑) และด ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๓๔/๔๓๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๐ }

๕๑๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

[๔๙] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงเปลงอทานดงน)

ดวยอาการอยางน การกลาววาจา๑

หรอความเกยวของกบเพอน พงมแกเรา

บคคลเมอเพงเหนภย๒นตอไป

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๕๐] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

เพราะกามทงหลายสวยงาม

มรสอรอย นารนเรงใจ

ยวยวนจตดวยอารมณหลายรปแบบ

บคคลเหนโทษในกามคณแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๕๑] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

ค าวา ‘กาม’ น เปนอนตราย เปนดจฝ เปนอปทวะ

เปนโรค เปนดจลกศร และเปนภย

บคคลเหนภยนในกามคณแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๕๒] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

บคคลครอบง าภยทงปวงเหลาน คอ

ความหนาว ความรอน ความหว ความกระหาย

ลม แดด เหลอบ และสตวเลอยคลานแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

เชงอรรถ :

๑ การกลาววาจา ในทนหมายถงตรจฉานกถา ๓๒ ประการ มเรองพระราชา เรองโจร เปนตน (ข.จ. (แปล)

๓๐/๑๓๕/๔๓๙)

๒ ภย หมายถงชาตภย ชราภย พยาธภย มรณภย ราชภย โจรภย เปนตน (ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๓๕/๔๔๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๑ }

๕๑๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

[๕๓] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

พระปจเจกสมพทธเจาละทงหม มขนธ๑เกดดแลว

มดอกบว (คอธรรม) เปนผยงใหญ

อยในปาตามความชอบใจได

เหมอนนาคะ๒ละทงโขลงแลวอยในปาไดตามชอบใจ

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๕๔] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

บคคลสมผสวมตตใด ซงเกดขนตามสมย

วมตตนน เปนไปไมไดส าหรบบคคล

ผยนดการคลกคลดวยหมคณะ

บคคลใครครวญถอยค าของพระปจเจกสมพทธเจา

ผเปนเผาพนธแหงพระอาทตยแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๕๕] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา)ประพฤตลวงทฏฐอนเปนเสยนหนาม๓

ถงนยาม๔ ไดเฉพาะมรรค๕แลว

เปนผมญาณเกดขนแลว ไมตองใหผอนแนะน า

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

เชงอรรถ :

๑ ขนธ ในทนหมายถงอเสขสลขนธ (กองแหงศลของพระอเสขะ) (ข.ส.อ.๑/๕๓/๙๙)

๒ นาคะ ทเปนชอของชาง เพราะชางไดรบการฝกใหอยในระเบยบทมนษยตองการได เพราะชางไมกลบมาส

ระดบเดมทยงไมไดฝก หรอเพราะชางมสรระใหญ ทเปนชอของพระปจเจกพทธเจา เพราะทานฝกตนในศล

ทพระอรยะใคร เพราะทานไมกลบมาสภมทไมไดฝก เพราะทานไมท าความชว หรอเพราะทานมคณอนยงใหญ

(ข.ส.อ.๑/๕๓/๙๘)

๓ ทฏฐอนเปนเสยนหนาม ในทนหมายถงทฏฐ ๖๒ เปนเสยนหนามตอสมมาทฏฐ (ข.ส.อ.๑/๕๕/๑๐๒)

๔ ถงนยาม ในทนหมายถงบรรลมรรค ๔ (ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๔๑/๔๕๓)

๕ มรรค ในทนหมายถงอรยมรรคมองค ๘ (ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๔๑/๔๕๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๒ }

๕๑๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

[๕๖] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) เปนผไมโลภ

ไมหลอกลวง ไมกระหาย ไมมความลบหล

ก าจดกสาวะ(กเลสดจน ายอม) และโมหะไดแลว

ไมมความหวง๑ในโลกทงปวง

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๕๗] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

บคคลพงละเวนสหายชวผไมเหนประโยชน

ผตงอยในธรรมทผด

ไมพงคบคนผขวนขวาย๒ และผประมาทดวยตนเอง

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๕๘] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

บคคลพงคบมตรผเปนพหสต ทรงธรรม

ผยงใหญ มปฏภาณ รจกประโยชนแลว

พงก าจดความสงสยได

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๕๙] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ไมชนชมการเลน

ความยนด และความสขในโลก ไมใสใจ

งดเวนจากฐานะแหงการประดบตกแตง พดค าจรง

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๖๐] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ละทงบตร ภรรยา บดา มารดา

ทรพย ธญชาต พวกพอง และกาม ตามสวนแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

เชงอรรถ :

๑ ไมมความหวง หมายถงไมมตณหา (ข.ส.อ.๑/๕๖/๑๐๕)

๒ ขวนขวาย หมายถงเกยวของในธรรมผดดวยอ านาจมจฉาทฏฐ ๑๐ ประการ (ข.ส.อ.๑/๕๗/๑๐๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๓ }

๕๑๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

[๖๑] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

กามนเปนเครองของ มความสขนอย

ในกามนมความยนดนอย มทกขมาก

ผมปญญารวา กามนเปนดจขอเหลกแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๖๒] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ท าลายสงโยชนแลว

เหมอนสตวน าท าลายขาย

และเหมอนไฟไหมเชอมอดหมดไปไมกลบมา

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๖๓] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

ภกษเปนผไมสอดสายจกษ

และไมเปนผมเทาอยไมสข

คมครองอนทรย รกษาใจไดแลว

ไมชมดวยกเลส ไฟกเลสมไดเผา

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๖๔] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ปลงเครองหมายคฤหสถแลว

ครองผากาสาวะ ออกบวช

เหมอนตนทองหลางทใบรวงหลนแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด๑

[๖๕] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ไมท าความยนดในรส ไมโลเล

ผทไมตองเลยงคนอน เทยวบณฑบาตตามล าดบตรอก

มใจไมผกพนในตระกลตาง ๆ

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

เชงอรรถ :

๑ ขอความคลายกนกบสตตนบาตขอ ๔๔ หนา ๕๐๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๔ }

๕๑๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

[๖๖] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ละนวรณ ๕ อยาง

ขจดอปกเลส๑แหงจตทงปวงไดแลว

ไมองอาศย ตดความรก และความชงไดแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๖๗] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ละทงสขและทกข

โสมนส โทมนสกอน ๆ ไดแลว

ไดอเบกขาและสมถะอนสะอาดแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๖๘] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ตงความเพยร

เพอบรรลประโยชนอยางยง๒

มจตไมยอหยอน ไมประพฤตเกยจคราน

มความบากบนมนคง เขาถงเรยวแรงและก าลงแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๖๙] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ไมละการหลกเรน๓และฌาน

ประพฤตธรรมสมควรแกธรรมเปนนตย

เชงอรรถ :

๑ อปกเลส หมายถงอกศลธรรมทเขาไปเบยดเบยนจต ม ๑๖ คอ (๑) อภชฌาวสามโลภะ คดเพงเลงอยากได

(๒) พยาบาท คดรายเขา (๓) โกธะ ความโกรธ (๔) อปนาหะ ความผกโกรธ (๕) มกขะ ความลบหล

คณทาน (๖) ปลาสะ ความตเสมอ (๗) อสสา ความรษยา (๘) มจฉรยะ ความตระหน (๙) มายา มารยา

(๑๐) สาเถยยะ ความโออวดหลอกเขา (๑๑) ถมภะ ความหวดอ (๑๒) สารมภะ ความแขงด (๑๓) มานะ

ความถอตว (๑๔) อตมานะ ความถอตววายงกวาเขา (๑๕) มทะ ความมวเมา (๑๖) ปมาทะ ความประมาท

(ข.ส.อ.๑/๖๖/๑๑๗)

๒ ประโยชนอยางยง หมายถงนพพาน (ข.ส.อ.๑/๖๘/๑๒๑)

๓ การหลกเรน ในทนหมายถงกายวเวก (สงดกาย) (ข.ส.อ.๑/๖๙/๑๒๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๕ }

๕๑๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๓. ขคควสาณสตร

พจารณาเหนโทษในภพแลว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๗๐] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ปรารถนาความสนตณหา

ไมประมาท ไมโงเขลา คงแกเรยน มสต

ผมสงขาตธรรม ผแนนอน มความมงมน

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๗๑] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ไมสะดงในเพราะเสยง เหมอนราชสห

ไมตดขาย๑ เหมอนลม

ไมเปยกน า๒ เหมอนบว

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๗๒] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

พญาสหราชมเขยวเปนก าลง

ขมข ครอบง าเนอทงหลายเทยวไป ฉนใด

พระปจเจกสมพทธเจากมปญญาเปนก าลง

ครอบง าบคคลทงหลายดวยปญญา

ใชเสนาสนะอนสงด

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๗๓] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) เสพอาศยเมตตา กรณา

มทตา และอเบกขา อนเปนวมตตตามกาล

เชงอรรถ :

๑ ขาย หมายถง ตณหาและทฏฐ (ข.จ (แปล) ๓๐/๑๕๗/๔๙๓)

๒ ไมเปยกน า ในทนหมายถงไมตดดวยอ านาจตณหาและทฏฐ (ข.จ (แปล) ๓๐/๑๕๗/๔๙๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๖ }

๕๑๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๔. กสภารทวาชสตร

สตวโลกทงปวงมไดเกลยดชง

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๗๔] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

(พระปจเจกสมพทธเจา) ละราคะ โทสะ และโมหะ

ท าลายสงโยชนไดแลว

ไมสะดงในเวลาสนชวต

จงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

[๗๕] (พระปจเจกสมพทธเจาองคหนงกลาวดงน)

ทกวนน มตรทงหลายมประโยชนเปนเหต

จงคบและเสพดวย

มตรทไมมงประโยชนหาไดยาก

มนษยทงหลายมปญญามงประโยชนตน ไมสะอาด๑

พระปจเจกสมพทธเจาจงประพฤตอยผเดยวเหมอนนอแรด

ขคควสาณสตรท ๓ จบ

๔. กสภารทวาชสตร๒

วาดวยภารทวาชพราหมณผเปนชาวนา

ขาพเจาไดสดบมาอยางนวา

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ทกขณาครมหาวหาร๓ ใกลหมบาน

พราหมณ ชอเอกนาฬา แควนมคธ สมยนน ในฤดหวานขาว กสภารทวาช-

พราหมณไดประกอบไถจ านวน ๕๐๐ เลม เตรยมไถนา

เชงอรรถ :

๑ ไมสะอาด หมายถงกายกรรม วจกรรม และมโนกรรมไมสะอาด (ข.ส.อ.๑/๗๕/๑๓๑)

๒ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๙๗/๒๘๓

๓ ทกขณาครมหาวหาร นตงอยทางทศใตตดเชงภเขาทลอมรอบกรงราชคฤห ใกลหมบานพราหมณ

(ข.ส.อ.๑/๔/๑๓๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๗ }

๕๑๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๔. กสภารทวาชสตร

ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตรและจวร

เสดจเขาไปยงทท าการงานของกสภารทวาชพราหมณ ขณะนน กสภารทวาชพราหมณ

ก าลงเลยงอาหารกนอย พระผมพระภาคเสดจเขาไปยงสถานทเลยงอาหารของเขาแลว

ประทบยนอย ณ ทสมควร

กสภารทวาชพราหมณไดเหนพระผมพระภาคประทบยนบณฑบาตอย จงกราบทล

ดงนวา “ทานพระสมณะ ขาพเจาไถและหวาน ครนไถและหวานแลว จงบรโภค

ทานพระสมณะ แมทานกจงไถและหวาน ครนไถและหวานแลว จงบรโภค”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “พราหมณ แมเรากไถและหวาน ครนไถและ

หวานแลว จงบรโภค”

กสภารทวาชพราหมณทลถามวา “ทานพระสมณะ ขาพเจาไมเหนแอก ไถ

ผาล ประตก หรอโคทงหลายของทานพระโคดมเลย ถงกระนน ทานพระโคดม

ยงพดอยางนวา ‘พราหมณ แมเรากไถและหวาน ครนไถและหวานแลว จงบรโภค”

ล าดบนน กสภารทวาชพราหมณไดทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาวา

[๗๖] ทานปฏญญาวาเปนชาวนา

แตขาพเจาไมเหนสมภาระแหงการไถของทานเลย

ทานผเปนชาวนา ขาพเจาถามแลว

ขอจงบอก ขาพเจาจะรสมภาระแหงการไถของทานไดอยางไร

[๗๗] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

ศรทธาเปนพช ความเพยรเปนฝน

ปญญาของเราเปนแอกและไถ หรเปนงอนไถ

ใจเปนเชอก สตของเราเปนผาลและประตก

[๗๘] เราคมครองกาย คมครองวาจาไดแลว

ส ารวมในการบรโภคอาหาร

เราดายหญา (คอวาจาสบปลบ) ดวยค าสตย

โสรจจะของเราชวยท างานใหส าเรจ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๘ }

๕๑๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๔. กสภารทวาชสตร

[๗๙] ความเพยรของเราชวยน าธระไป

ใหถงความเกษมจากโยคะ น าไปไมถอยหลง

น าไปถงทซงบคคลไปแลวไมเศราโศก

[๘๐] เราไถนาอยางน

นาทเราไถนนมผลเปนอมตะ๑

บคคลครนไถนาอยางนแลว

ยอมพนจากทกขทงปวงได

ล าดบนน กสภารทวาชพราหมณเทขาวปายาสใสถาดส ารดใบใหญแลวนอมถวาย

พระผมพระภาค พรอมกบกราบทลวา “ขอทานพระโคดมจงบรโภคขาวปายาสเถด

เพราะทานผเจรญทรงเปนชาวนา ทรงไถนาอนมผลเปนอมตะ”

[๘๑] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

เราไมบรโภคโภชนะ

ทไดมาเพราะการขบกลอม

พราหมณ ธรรมนนไมใชธรรมของผพจารณา

พระพทธเจาทงหลาย

ไมรบโภชนะทไดมาเพราะการขบกลอม

พราหมณ เมอธรรมมอย

การเลยงชพแบบนกยงมอย

[๘๒] อนง ทานจงบ ารงพระขณาสพ

ผบรสทธบรบรณ ผแสวงหาคณอนยงใหญ

มความคะนองสงบแลว ดวยขาวและน า

เพราะวาการบ ารงนน

เปนเขตบญของผแสวงบญ

กสภารทวาชพราหมณทลถามวา “ทานพระโคดม เมอเปนเชนน ขาพเจา

จะน าขาวปายาสนไปถวายใครเลา”

เชงอรรถ :

๑ ผลเปนอมตะ คอ มนพพานเปนอานสงส (ข.ส.อ. ๑/๘๐/๑๕๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๑๙ }

๕๒๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๔. กสภารทวาชสตร

พระผมพระภาคตรสตอบวา “พราหมณ เราไมเหนใครในโลก พรอมทงเทวโลก

มารโลก พรหมโลก และหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยทบรโภค

ขาวปายาสนนแลว จะใหยอยไดตามปกต นอกเสยจากตถาคตหรอสาวกของตถาคต

เทานน พราหมณ ถาอยางนน ทานจงน าขาวปายาสนไปเททงบนพนดนทปราศจาก

ตนไมใบหญา หรอเทลงในน าทไมมสตวอาศยอยเถด”

ล าดบนน กสภารทวาชพราหมณจงน าขาวปายาสนนไปเททงลงในน าทไมม

สตวอาศยอย พอขาวปายาสนนถกเทจมลงในน า กเกดเสยงดงแฉ ๆ ปรากฏ

ควนโขมงคลงขนรอบดาน เหมอนกอนเหลกทถกเผาไฟใหรอนอยตลอดวนแลว

ถกน าไปหยอนลงในน า กเกดเสยงดงแฉ ๆ ปรากฏควนโขมงคลงขนรอบดาน ฉะนน

เมอเหนดงนน กสภารทวาชพราหมณจงสลดใจ เกดอาการขนพองสยองเกลา

ตรงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ หมอบลงแทบพระยคลบาทของพระผม

พระภาค พรอมกบกราบทลดงนวา “ขาแตทานพระโคดม ภาษตของทานพระโคดม

ชดเจนไพเราะยงนก ขาแตทานพระโคดม ภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะ

ยงนก ทานพระโคดมทรงประกาศธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอน

บคคลหงายของทคว า เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทป

ในทมด โดยตงใจวา ‘คนมตาดจกเหนรปได’ ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม

พรอมทงพระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจ าขาพระองค

วาเปนอบาสกผถงสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต ขาแตทานพระโคดม

ขาพระองคพงไดบรรพชา พงไดอปสมบทในส านกของทานพระโคดมดวยเถด

พระพทธเจาขา”

กสภารทวาชพราหมณไดบรรพชาอปสมบทในส านกของพระผมพระภาค หลงจาก

อปสมบทแลวไมนาน ทานพระภารทวาชะจากไปอยผเดยว ไมประมาท มความเพยร

อทศกายและใจ ไมนานนกกท าใหแจงซงประโยชนยอดเยยมอนเปนทสดแหงพรหมจรรย

ทกลบตรออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการดวยปญญาอนยงเอง เขาถง

อยในปจจบน ไดรชดวาชาตสนแลว อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจทควรท าเสรจแลว

ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป

จงเปนอนวา ทานพระภารทวาชะไดเปนพระอรหนตองคหนงในบรรดา

พระอรหนตทงหลาย

กสภารทวาชสตรท ๔ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๐ }

๕๒๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๕. จนทสตร

๕. จนทสตร

วาดวยปญหาของนายจนทกมมารบตร

[๘๓] (นายจนทกมมารบตรทลถามปญหาดงน)

ขาพระองคขอทลถามพระพทธเจาผเปนมน

มพระปญญามาก ทรงเปนเจาของพระธรรม ปราศจากตณหา

ทรงเปนผประเสรฐสดในบรรดาสรรพสตวมสตว ๒ เทาเปนตน

ทรงเปนผเลศกวานายสารถผฝกทงหลายวา

ในโลกนมสมณะอยกจ าพวก

ขอพระองคโปรดตรสบอกใหขาพระองคทราบดวยเถด

[๘๔] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

จนทะ สมณะมอย ๔ จ าพวก ไมมสมณะจ าพวกท ๕

เราถกทานถามตอหนาอยางน กจะชแจงใหทานทราบ

สมณะ ๔ จ าพวกนน คอ

๑. สมณะผชนะกเลสทงปวงดวยมรรค

๒. สมณะผแสดงมรรคแกชนเหลาอน

๓. สมณะผด ารงอยในมรรค

๔. สมณะผประทษรายมรรค

[๘๕] (นายจนทกมมารบตรทลถามปญหาดงน)

พระพทธเจาทงหลายทรงบญญตเรยก

สมณะผชนะกเลสทงปวงดวยมรรควาอยางไร

ทรงบญญตเรยกสมณะผมปกตเพงมรรค ไมมผเปรยบเทยบนนวาอยางไร

ทรงบญญตเรยกสมณะผด ารงอยในมรรคนนวาอยางไร

ทรงบญญตเรยกสมณะผประทษรายมรรคนนวาอยางไร

ขาพระองคทลถามแลวขอพระองคตรสบอกแกขาพระองค

ขอพระองคทรงชแจงแกขาพระองคเถด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๑ }

๕๒๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๕. จนทสตร

[๘๖] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

พระพทธเจาทงหลายทรงบญญตเรยก

สมณะผขามพนความสงสยไดเดดขาด

ปราศจากกเลสดจลกศร ยนดยงในนพพาน

ไมตดอยในตณหา ผแนะน าสงสอนชาวโลกพรอมทงเทวโลกวา

เปนสมณะผชนะกเลสทงปวงดวยมรรค

[๘๗] ภกษใดในธรรมวนยน รวา นพพานเปนบรมธรรม

แลวบอก เปดเผยนพพานธรรมในธรรมวนยน

พระพทธเจาทงหลายทรงบญญตเรยกภกษ

ผตดความสงสยไดแลว เปนมน

ไมมตณหาท าใหหวนไหวนนวา

เปนสมณะจ าพวกท ๒ ผแสดงมรรค

[๘๘] ภกษใดเปนผส ารวมแลว มสต เสพบทอนไมมโทษ๑

ด ารงอยในมรรคคอบทแหงธรรมทแสดงไวดแลว

พระพทธเจาทงหลายทรงบญญตเรยกภกษนนวา

เปนสมณะจ าพวกท ๓ ผด ารงอยในมรรค

[๘๙] ภกษใดท าตนเลยนแบบพระอรยะ ผมวตรดงาม

ชอบเอาหนา ประทษรายตระกล

คะนองกาย วาจา ใจ มมายา ไมส ารวม พดเพอเจอ

ภกษผเทยวเลยนแบบ จดเปนสมณะจ าพวกท ๔ ผประทษรายมรรค

[๙๐] อนง คฤหสถผไดสดบแลว เปนอรยสาวก มปญญา

รซงถงลกษณะสมณะทง ๔ จ าพวกนน

แลวรวา สมณะทงหมดไมเปนเชนน

เพราะเหนเชนน ศรทธาของเขาจงไมเสอมไป

เชงอรรถ :

๑ เสพบทอนไมมโทษ หมายถงปฏบตตามโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ (ข.ส.อ.๑/๘๘/๑๖๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๒ }

๕๒๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๖. ปราภวสตร

เพราะเหนวา บคคลจะท าสมณะผสมบรณดวยศล

ใหเสมอกบสมณะผทศล

และสมณะผบรสทธใหเสมอกบสมณะผไมบรสทธ

ไดอยางไรเลา

จนทสตรท ๕ จบ

๖. ปราภวสตร

วาดวยทางแหงความเสอม

ขาพเจาไดสดบมาอยางนวา

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน เมอราตรผานไป๑ เทวดาองคหนง

มวรรณะงดงามยงนก เปลงรศมใหสวางไปทวพระเชตวน เขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ถวายอภวาทแลวยนอย ณ ทสมควร ไดทลถามพระผมพระภาคดวย

คาถาวา

[๙๑] ขาพระองคมาทลถามถงคนผมแตความเสอม

กบพระผมพระภาคผโคดมวา

อะไรเปนทางแหงความเสอม

[๙๒] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

ผเจรญกรไดงาย๒ ผเสอมกรไดงาย

ผเจรญใครธรรม๓ ผเสอมชงธรรม

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๔ ขอ ๑ หนา ๖ ในเลมน

๒ ผเจรญกรไดงาย ในทนหมายถงผพฒนาแลว ใคร ๆ กรไดงายเพราะไดเหนหรอไดยนเกยวกบการ

ประพฤตปฏบตของเขา (ข.ส.อ. ๑/๙๒/๑๗๑)

๓ ใครธรรม หมายถงปรารถนาทจะฟงและปฏบตตามกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ (ข.ส.อ. ๑/๙๒/๑๗๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๓ }

๕๒๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๖. ปราภวสตร

[๙๓] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๑

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๒ วาเปนอยางไร

[๙๔] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนทมอสตบรษเปนทรก ไมท าสตบรษใหเปนทรก

ชอบใจธรรมของอสตบรษ

นนเปนทางแหงความเสอม

[๙๕] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๒

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๓ วาเปนอยางไร

[๙๖] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนผชอบหลบอยเสมอ ชอบสมาคม๑

ไมขยนหมนเพยร เกยจคราน โกรธงาย

นนเปนทางแหงความเสอม

[๙๗] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๓

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๔ วาเปนอยางไร

เชงอรรถ :

๑ ชอบสมาคม หมายถงชอบคลกคลและพดคยในเรองไรสาระ (ข.ส.อ. ๑/๙๖/๑๗๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๔ }

๕๒๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๖. ปราภวสตร

[๙๘] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนผมความสามารถเลยงตนและผอนได

แตไมเลยงดมารดาบดาผแกชรา ผผานวยหนมวยสาวแลว

นนเปนทางแหงความเสอม

[๙๙] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๔

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๕ วาเปนอยางไร

[๑๐๐] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนผกลาวมสาวาท หลอกลวงสมณะหรอพราหมณ

หรอแมกระทงวณพกยาจกอน ๆ

นนเปนทางแหงความเสอม

[๑๐๑] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๕

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๖ วาเปนอยางไร

[๑๐๒] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนผมทรพยมาก มเงนทองของกนเหลอเฟอ

กนของอรอยเพยงคนเดยว๑

นนเปนทางแหงความเสอม

เชงอรรถ :

๑ กนของอรอยเพยงคนเดยว ในทนหมายถงเปนผตระหนลาภกนโดยไมแบงใหแมกระทงบตรและภรรยา (ข.ส.อ.

๑/๑๐๒/๑๗๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๕ }

๕๒๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๖. ปราภวสตร

[๑๐๓] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๖

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๗ วาเปนอยางไร

[๑๐๔] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนกระดางเพราะชาต กระดางเพราะทรพย

และกระดางเพราะโคตร

ชอบดหมนญาตของตน

นนเปนทางแหงความเสอม

[๑๐๕] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๗

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๘ วาเปนอยางไร

[๑๐๖] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนผเปนนกเลงหญง นกเลงสรา และนกเลงการพนน

ชอบลางผลาญทรพยสมบตทตนหามาได

นนเปนทางแหงความเสอม

[๑๐๗] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๘

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๙ วาเปนอยางไร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๖ }

๕๒๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๖. ปราภวสตร

[๑๐๘] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนผไมยนดภรรยาของตน ชอบเทยวหญงแพศยา

ชอบคบชสสาวภรรยาคนอน

นนเปนทางแหงความเสอม

[๑๐๙] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๙

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๑๐ วาเปนอยางไร

[๑๑๐] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

ชายแกไดหญงสาววยรน มถนเทาผลมะพลบมาเปนภรรยา

มกจะนอนไมคอยหลบ เพราะความหงหญงสาวรนนน

นนเปนทางแหงความเสอม

[๑๑๑] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๑๐

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๑๑ วาเปนอยางไร

[๑๑๒] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนแตงตงหญงหรอชายผเปนนกเลง

ใชจายเงนทองฟมเฟอย ไวในความเปนใหญ

นนเปนทางแหงความเสอม

[๑๑๓] (เทวดาทลถามดงน)

ดวยพระด ารสทตรสบอกน ขาพระองคจงทราบชดวา

ขอนนนเปนทางแหงความเสอมขอท ๑๑

ขาแตพระผมพระภาค ขอพระองคโปรดตรสบอก

ทางแหงความเสอมขอท ๑๒ วาเปนอยางไร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๗ }

๕๒๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๗. วสลสตร

[๑๑๔] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

คนผเกดในขตตยตระกล มโภคะนอย

แตมความมกใหญใฝสง ปรารถนาจะครองราชย

นนเปนทางแหงความเสอม

[๑๑๕] บณฑตผสมบรณดวยทสสนะอนประเสรฐ

พจารณาเหนทางแหงความเสอมในโลก ดงกลาวมานแลว

ทานยอมคบโลกทเจรญแนนอน

ปราภวสตรท ๖ จบ

๗. วสลสตร

วาดวยลกษณะคนเลว

ขาพเจาไดสดบมาอยางนวา

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน ในเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครอง

อนตรวาสก ถอบาตรและจวรเสดจเขาไปบณฑบาตยงกรงสาวตถ สมยนน ทบาน

อคคกภารทวาชพราหมณ มการจดไฟเตรยมท าพธบชาไฟ พระผมพระภาคเสดจ

เทยวบณฑบาตมาตามล าดบตรอก ในกรงสาวตถ จนเสดจเขาไปถงนเวศนของ

อคคกภารทวาชพราหมณ

อคคกภารทวาชพราหมณไดเหนพระผมพระภาคเสดจมาแตไกลทเดยว จงไดกลาว

ดงนวา “หยดอยแคนนแหละ คนหวโลน หยดอยแคนนแหละ สมณะ หยดอยแคนนแหละ

คนเลว”๑

เมอพราหมณกลาวอยางน พระผมพระภาคตรสถามวา “พราหมณ ทานรจก

คนเลว หรอธรรมทท าใหเปนคนเลวหรอไม”

เชงอรรถ :

๑ เหตทอคคกภารทวาชพราหมณพดค าหยาบเชนน เพราะมความเชอวาการเหนสมณะในเวลาทมงานมงคล

ถอวาเปนอวมงคล และมความเชอวา คนทมศรษะโลน เปนคนไมบรสทธ (ข.ส.อ. ๑/๑๑๖/๑๘๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๘ }

๕๒๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๗. วสลสตร

อคคกภารทวาชพราหมณตอบวา “ทานพระโคดม ขาพเจาไมรจกคนเลวหรอ

ธรรมทท าใหเปนคนเลว ดละ ถาทานพระโคดมร กจงแสดงธรรมใหขาพเจารจก

คนเลวหรอธรรมทท าใหเปนคนเลวบาง”

พระผมพระภาคตรสวา “พราหมณ ถาเชนนน ทานจงฟง จงใสใจใหด

เราจะกลาว”

อคคกภารทวาชพราหมณ ทลรบสนองพระด ารสแลว

พระผมพระภาคจงตรสพระด ารสนวา

[๑๑๖] คนมกโกรธ ชอบผกอาฆาต ชอบลบหลดหมน

เหนผดเปนชอบ มมายา

พงทราบวาเปนคนเลว๑

[๑๑๗] คนผชอบเบยดเบยนสตวทกจ าพวกในโลกน

ไมมความเอนดในเพอนมนษยและสตวอน

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๑๘] คนผชอบท าลายชวตผอน เทยวปลนสะดม

ถกประณามวาเปนโจรปลนฆาชาวบานรานตลาด

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๑๙] คนเทยวลกขโมยทรพยสนเงนทอง

ทเจาของหวงแหนไมไดให ในบานหรอในปากตาม

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๒๐] คนกหนยมสนเขามาแลว

ถกทวงกลบกลาววา ไมไดยม หลบหนไปเสย

พงทราบวาเปนคนเลว

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.ป. (แปล) ๓๑/๑๕๐/๒๒๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๒๙ }

๕๓๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๗. วสลสตร

[๑๒๑] คนดกฆาหรอท ารายคนเดนทาง ชงเอาทรพยสมบต

เพราะความอยากไดทรพยสมบตเพยงเลกนอยของเขา

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๒๒] คนถกเขาอางเปนพยาน แลวกลาวค าเทจ

เพราะตนเปนเหต เพราะผอนเปนเหต หรอเพราะทรพยเปนเหต

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๒๓] คนทประพฤตลวงเกนภรรยาของญาต หรอของเพอน

จะดวยการขมขนหรอดวยความยนยอมกนกตาม

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๒๔] คนผสามารถเลยงตนเองและผอนได

แตไมเลยงดมารดาบดาของตน ผแกชรา

ผานวยหนมวยสาวแลว พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๒๕] คนผทบต ดดามารดาบดา พนอง

พอตา แมยาย หรอพอผว แมผว

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๒๖] คนทถกถามถงสงทเปนประโยชน

กลบบอกสงทไมเปนประโยชน

หรอพดกลบเกลอนบอกไมชดเจน

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๒๗] คนท าบาปกรรมไวแลว ปรารถนาวา

คนอนอยาพงรวาเราท า

ปกปดการกระท าไว

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๒๘] คนไปบานผอน ถกตอนรบดวยโภชนาหารอยางด

แตพอเขามาบานตนบาง กลบไมตอนรบเขาเชนนน

พงทราบวาเปนคนเลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๐ }

๕๓๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๗. วสลสตร

[๑๒๙] คนผกลาวมสาวาท หลอกลวงสมณะหรอพราหมณ

หรอแมกระทงวณพกยาจกอน ๆ

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๓๐] คนทเมอสมณะหรอพราหมณมาบณฑบาตแตเชา

ไมถวายอาหารบณฑบาต กลบดาวาขบไล

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๓๑] ในโลกนคนถกโมหะครอบง า

อยากไดสงของเลกนอยของผอน

กพดจาหลอกลวงเขาเพอใหไดสงนนมา

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๓๒] คนผชอบยกตน และดหมนคนอน

ประพฤตเลวทราม เพราะความถอตวจดของตน

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๓๓] คนโหดราย มจตใจคบแคบ ปรารถนาชว

มความตระหน โออวด ไมมหร ไมมโอตตปปะ

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๓๔] คนกลาวรายพระพทธเจาหรอพระสาวก

ของพระพทธเจาทเปนบรรพชตหรอคฤหสถ

พงทราบวาเปนคนเลว

[๑๓๕] คนไมเปนพระอรหนต แตปฏญญาวาเปนพระอรหนต

ชอวาเปนดจโจรในมนษยโลก เทวโลก และพรหมโลก

พงทราบวาเปนคนเลวทรามต าชาทสด

[๑๓๖] คนทเรากลาวมาทงหมดน เราเรยกวาเปนคนเลว

คนจะชอวาเปนคนเลวเพราะชาตก าเนดกหามได

จะชอวาเปนพราหมณเพราะชาตก าเนดกหามได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๑ }

๕๓๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๗. วสลสตร

แตชอวาเปนคนเลวเพราะกรรม

ชอวาเปนพราหมณเพราะกรรม

[๑๓๗] ทานจงรขอนนตามทเราแสดงน คอ

บตรคนจณฑาลผปรากฏชอวามาตงคะ

ผปงสนขรบประทาน

[๑๓๘] ตอมา นายมาตงคะไดรบยศศกดใหญซงไดแสนยาก

ทงกษตรยและพราหมณจ านวนมาก ตางมาสทบ ารงของเขา

[๑๓๙] เขาขนยานอนประเสรฐ๑ไปตามทางใหญ๒ทไมมฝนละออง๓

ละกามราคะไดแลว ไปเกดในพรหมโลก

ชาตก าเนดหามเขาไมใหไปเกดในพรหมโลกไมได

[๑๔๐] พวกพราหมณทเกดในตระกลสาธยายมนตร มหนาทรายมนตร

แตปรากฏวาพวกเขาท าบาปกรรมอยเปนประจ า

[๑๔๑] พราหมณพวกนนถกต าหนในชาตปจจบนตายแลวกตองไปทคต

ชาตก าเนดหามพวกเขาจากทคตหรอจากการตเตยนไมได

[๑๔๒] คนจะชอวาเปนคนเลวเพราะชาตก าเนดกหามได

จะชอวาเปนพราหมณเพราะชาตก าเนดกหามได

แตชอวาเปนคนเลวเพราะกรรม

ชอวาเปนพราหมณเพราะกรรม

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว อคคกภารทวาชพรามหณไดกราบทลวา

“ขาแตทานพระโคดม ภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ขาแตทาน

เชงอรรถ :

๑ ยานอนประเสรฐ ในทนหมายถงสมาบต ๘ (ข.ส.อ.๑/๑๓๙/๑๙๒)

๒ ไปตามทางใหญ หมายถงเปนผปฏบตตามทางทพระพทธเจาเปนตนด าเนนไปแลว (ข.ส.อ.๑/๑๓๙/๑๙๒)

๓ ฝนละออง หมายถงกเลส (ข.ส.อ.๑/๑๓๙/๑๙๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๒ }

๕๓๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๘. เมตตสตร

พระโคดม ภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ทานพระโคดมทรงประกาศ

ธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคลหงายของทคว า เปดของทปด

บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมด โดยตงใจวา ‘คนมตาดจกเหนรปได’

ขาพระองคนขอถงทานพระโคดมพรอมทงพระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ขอทาน

พระโคดมจงทรงจ าขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต”

วสลสตรท ๗ จบ

๘. เมตตสตร๑

วาดวยการแผเมตตา

(พระผมพระภาคตรสแกภกษทงหลายผอยปาดงน)

[๑๔๓] ผฉลาดในประโยชน มงหวงบรรลสนตบท

ควรบ าเพญกรณยกจ ควรเปนผอาจหาญ ซอตรง

เครงครด วางาย ออนโยน และไมเยอหยง

[๑๔๔] ควรเปนผสนโดษ เลยงงาย มกจนอย

มความประพฤตเบา มอนทรยสงบ มปญญารกษาตน

ไมคะนอง ไมยดตดในตระกลทงหลาย

[๑๔๕] อนง ไมควรประพฤตความเสยหายใด ๆ

ทจะเปนเหตใหวญญชนเหลาอนต าหนเอาได

(ควรแผเมตตาไปในสรรพสตวอยางนวา)

ขอสตวทงปวงจงมความสข

มความเกษม มตนเปนสขเถด

[๑๔๖] คอเหลาสตวทยงเปนผหวาดสะดงหรอเปนผมนคง

ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด

เชงอรรถ :

๑ ขอ ๑๔๓-๑๕๒ ด ขททกปาฐะ (เมตตสตร ขอ ๑-๑๐ หนา ๒๐-๒๒ ในเลมน)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๓ }

๕๓๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๘. เมตตสตร

เหลาสตวทมขนาดกายยาว ขนาดกายใหญ ขนาดกายปานกลาง

ขนาดกายเตย ขนาดกายผอม หรอขนาดกายอวน

ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด

[๑๔๗] เหลาสตวทเคยเหนกด เหลาสตวทไมเคยเหนกด

เหลาสตวทอยใกลและอยไกลกด ภตหรอสมภเวสกด

ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด

[๑๔๘] ไมควรขมเหง ไมควรดหมนกนและกนในทกโอกาส

ไมควรปรารถนาทกขแกกนและกน

เพราะความโกรธและเพราะความแคน

[๑๔๙] ควรแผเมตตาจตอยางไมมประมาณไปยงสรรพสตว

ดจมารดาเฝาถนอมบตรคนเดยวดวยชวต ฉะนน

[๑๕๐] อนง ควรแผเมตตาจตชนดไมมประมาณ

กวางขวาง ไมมเวร ไมมศตรไปยงสตวโลกทวทงหมด

ทงชนบน ชนลาง และชนกลาง

[๑๕๑] ผแผเมตตาจะยน เดน นง หรอนอน

ควรตงสตนไวตลอดเวลาทยงไมงวง

นกปราชญเรยกการอยดวยเมตตานวา พรหมวหาร

[๑๕๒] อนง ผแผเมตตาทไมยดถอทฏฐ

มศล ถงพรอมดวยทสสนะ

ก าจดความยนดในกามคณไดแลว

กจะไมเกดในครรภอกตอไป

เมตตสตรท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๔ }

๕๓๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๙. เหมวตสตร

๙. เหมวตสตร

วาดวยเหมวตยกษทลถามปญหา

[๑๕๓] (สาตาครยกษกลาวดงน)

วนนเปนวนอโบสถ ๑๕ ค า

ราตรทเปนทพยปรากฏแลว

เราทงสองไปเฝาพระโคดมผเปนศาสดา

ทรงพระนามสงสงกนดกวา

[๑๕๔] (เหมวตยกษถามดงน)

พระโคดมเปนผคงท๑ มพระทยสม าเสมอ

ในสตวโลกทกจ าพวกจรงหรอ

ทรงท าความด ารในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ

ใหอยในอ านาจไดจรงหรอ

[๑๕๕] (สาตาครยกษตอบดงน)

พระโคดมเปนผคงท มพระทยสม าเสมอ

ในสตวโลกทกจ าพวกจรง

และทรงท าความด ารในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ

ใหอยในอ านาจไดจรง

[๑๕๖] (เหมวตยกษถามดงน)

พระโคดมไมทรงถอเอาสงของทเจาของมไดใหจรงหรอ

ทรงส ารวมในสตวทงหลายจรงหรอ

ทรงประพฤตหางไกลจากกามคณจรงหรอ

พระองคไมทรงละทงฌานจรงหรอ

เชงอรรถ :

๑ พระผมพระภาคเปนผมพระทยคงทโดยอาการ ๕ อยาง คอ (๑) เปนผคงทในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ

(๒) เปนผคงทเพราะสละแลว (๓) เปนผคงทเพราะพนแลว (๔) เปนผคงทเพราะขามไดแลว (๕) เปนผคง

ทเพราะแสดงออกซงธรรมนน ๆ ได (ข.ส.อ.๑/๑๕๕/๒๓) และด ข.ม. (แปล) ๒๙/๓๘/๑๓๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๕ }

๕๓๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๙. เหมวตสตร

[๑๕๗] (สาตาครยกษตอบดงน)

พระโคดมไมทรงถอเอาสงของทเจาของมไดใหจรง

ทรงส ารวมในสตวทงหลายจรง

ทรงประพฤตหางไกลจากกามคณจรง

พระองคตรสรแลว ไมทรงละทงฌานจรง

[๑๕๘] (เหมวตยกษถามดงน)

พระโคดมไมตรสค าเทจจรงหรอ

มพระวาจาไมหยาบคายจรงหรอ

ไมตรสค าสอเสยดจรงหรอ ไมตรสค าเพอเจอจรงหรอ

[๑๕๙] (สาตาครยกษตอบดงน)

พระโคดมไมตรสค าเทจจรง

มพระวาจาไมหยาบคายจรง

ไมตรสค าสอเสยดจรง ไมตรสค าเพอเจอจรง

ตรสค าทเปนประโยชนอยางเดยว

เพราะทรงก าหนดดวยพระปญญา

[๑๖๐] (เหมวตยกษถามดงน)

พระโคดมไมทรงยนดในกามทงหลายจรงหรอ

พระทยของพระองคไมขนมวจรงหรอ

พระองคทรงลวงพนโมหะไดจรงหรอ

พระองคทรงมปญญาจกษในธรรมทงหลายจรงหรอ

[๑๖๑] (สาตาครยกษตอบดงน)

พระโคดมไมทรงยนดในกามทงหลายจรง

พระทยของพระองคไมขนมวจรง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๖ }

๕๓๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๙. เหมวตสตร

พระองคทรงลวงพนโมหะทงปวงไดจรง

พระองคตรสรแลว ทรงมปญญาจกษในธรรมทงหลายจรง

[๑๖๒] (เหมวตยกษถามดงน)

พระโคดมทรงสมบรณดวยวชชาจรงหรอ

พระองคทรงมจรณะบรสทธจรงหรอ

พระองคทรงสนอาสวะทงหลายจรงหรอ

พระองคไมทรงเกดอกจรงหรอ

[๑๖๓] (สาตาครยกษตอบดงน)

พระโคดมทรงสมบรณดวยวชชาจรง

พระองคทรงมจรณะบรสทธจรง

พระองคทรงสนอาสวะทงหลายจรง

พระองคไมทรงเกดอกจรง

[๑๖๔] (เหมวตยกษกลาวชนชมสาตาครยกษดงน)

ทานไดสรรเสรญพระทยของพระมนโคดม

ทถงพรอมดวยกายกรรม วจกรรม และมโนกรรม

และสรรเสรญพระมนโคดมนน

ผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ โดยธรรม

[๑๖๕] (สาตาครยกษกลาวชนชมเหมวตยกษดงน)

ทานกชนชมพระทยของพระมนโคดม

ทถงพรอมดวยกายกรรม วจกรรม และมโนกรรม

และชนชมพระมนโคดมนน

ผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ โดยธรรม

[๑๖๖] พระทยของพระมนโคดม

ถงพรอมดวยกายกรรม วจกรรม และมโนกรรม

เราไปเฝาพระโคดมผถงพรอมดวยวชชาและจรณะกนเถด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๗ }

๕๓๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๙. เหมวตสตร

[๑๖๗] (เหมวตยกษกลาวดงน)

มาเถด เราทงสองจะไปเฝาพระโคดม

ผมพระชงฆดงปลแขงเนอทราย

มพระวรกายงามระหง มลกษณะองอาจ

เสวยพระกระยาหารแตพอประมาณ

ทรงปราศจากความตดพระทยในรสพระกระยาหาร

ทรงเปนมนผเพงพนจอยในปา

[๑๖๘] เราทงสองไปเฝาพระโคดม ผสงาดจราชสห

เสดจจารกโดดเดนพระองคเดยว๑

ทรงเปนพระนาคะ๒

ไมทรงยนดในกามทงหลาย

จะทลถามถงธรรมเครองพนจากบวงมจจราช๓

[๑๖๙] เราทงสองจงทลถามพระโคดมผทรงแนะน าพร าสอน

ทรงถงฝงแหงธรรมทงปวง๔

ทรงเปนผตรสร ลวงพนเวรภยไดทกอยาง

เชงอรรถ :

๑ เสดจจารกโดดเดนพระองคเดยว หมายถงไมมตณหา อกนยหนง หมายถงในโลกธาตเดยวกนน มเพยง

พระพทธเจาพระองคเดยวเทานน ไมมพระพทธเจา ๒ พระองค (ข.ส.อ. ๑/๑๖๘/๒๓๗)

๒ ทรงเปนพระนาคะ หมายถงเปนผไมเกดอกบาง เปนผไมท าความชวบาง หรอหมายถงทรงมพลธรรม

บาง (ข.ส.อ. ๑/๑๖๘/๒๓๗)

๓ ธรรมเครองพนจากบวงมจจราช ในทนหมายถงนพพาน (ข.ส.อ.๑/๑๖๘/๒๓๘)

๔ ธรรมทงปวง ในทนหมายถงธรรมทเปนไปในภม ๔ (ข.ส.อ.๑/๑๖๙/๒๓๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๘ }

๕๓๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๙. เหมวตสตร

[๑๗๐] (เหมวตยกษทลถามดงน)

เมออะไรเกด สตวโลกจงเกด

สตวโลกยนดในอะไร

สตวโลกยดถออะไร

เพราะอะไรสตวโลกจงเดอดรอน

[๑๗๑] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

เมออายตนะ ๖๑ เกด สตวโลกจงเกด

สตวโลกยอมยนดในอายตนะ ๖

สตวโลกยดถออายตนะ ๖ นนแล

เพราะอายตนะ ๖ สตวโลกจงเดอดรอน

[๑๗๒] (เหมวตยกษทลถามดงน)

ความยดถอทท าใหสตวโลกเดอดรอนนนคออะไร

ขาพระองคทลถามแลว

ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมเครองน าออกจากโลก

สตวโลกจะพนจากทกขไดอยางไร

[๑๗๓] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

กามคณ ๕ อนมใจเปนท ๖ ซงมอยในโลก

เราประกาศไวชดเจนแลว

สตวโลกคลายความพอใจในกามคณ ๕ นได

ยอมพนจากทกขได ดวยวธดงกลาวน๒

เชงอรรถ :

๑ อายตนะ ๖ หมายถงอายตนะภายใน ๖ และอายตนะภายนอก ๖ (ข.ส.อ.๑/๑๗๑/๒๔๐)

๒ ดเทยบ อภ.ก. ๓๗/๕๑๐/๓๐๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๓๙ }

๕๔๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๙. เหมวตสตร

[๑๗๔] นคอธรรมเครองน าออกจากโลก

เราบอกแกพวกทานตามความเปนจรง

เรากบอกพวกทานเชนนแล

เพราะวาสตวโลกยอมพนจากทกขไดกดวยวธดงน

[๑๗๕] (เหมวตยกษทลถามดงน)

ในโลกนใครเลาขามโอฆะ๑ได

ใครเลาขามหวงมหรรณพได๒

ใครเลาไมจมลงในหวงมหรรณพทลมลก

ปราศจากเกาะแกง และเครองยดเหนยว

[๑๗๖] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

ผสมบรณดวยศล มปญญา มจตตงมนดแลว

เพงพนจธรรมภายใน มสตทกเมอ

ยอมขามพนโอฆะทขามไดยาก

[๑๗๗] ผนนเวนขาดจากกามสญญา๓ไดแลว

เปนผละสงโยชนไดทกอยาง

หมดสนความเพลดเพลนและภพแลว

ยอมไมจมลงในหวงมหรรณพทลมลก

เชงอรรถ :

๑ โอฆะ หมายถงกเลส ๔ ประการ คอ กาม ภพ ทฏฐ และอวชชา (ข.ส.อ. ๑/๑๗๕/๒๔๓)

๒ หวงมหรรณพ ในทนหมายถงสงสารวฏ คอการเวยนวายตายเกด (ข.ส.อ. ๑/๑๗๕/๒๔๓)

๓ กามสญญา หมายถงสญญาทเกดขนปรารภกาม หรอสญญาทสหรคตดวยโลภจต ๘ ดวง (อง.ตก.อ.

๒/๓๓/๑๑๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๐ }

๕๔๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๙. เหมวตสตร

[๑๗๘] (เหมวตยกษกลาวดงน)

ทานทงหลายโปรดมาดพระผมพระภาคพระองคนน

มพระปญญาลกซง ทรงแสดงเนอความอยางละเอยด

ไมมกเลสเครองกงวล ไมทรงของในกามภพ

ทรงหลดพนไดเดดขาดในอารมณทงปวง

แสวงหาคณอนยงใหญ เสดจด าเนนอยในปฏปทาอนเปนทพย

[๑๗๙] ทานทงหลายโปรดมาดพระผมพระภาคพระองคนน

มพระนามเลองลอไกล ทรงแสดงเนอความอยางละเอยด

ทรงประทานแสงสวางคอปญญา ไมทรงตดของอาลย๑ในกาม

ทรงเปนพระสพพญญรธรรมทงปวง

มพระปญญาบารม แสวงหาคณอนยงใหญ

เสดจด าเนนอยในปฏปทาของพระอรยะ

[๑๘๐] วนนเราทงหลายเหนดแลว

สวางไสวแลว ตงมนดแลว

เพราะเราทงหลายไดเหนพระสมมาสมพทธเจา

ผขามพนโอฆะ ผปราศจากอาสวะ

[๑๘๑] ยกษ ๑,๐๐๐ ตนทอย ณ ทนนทงหมด มฤทธ มยศ

ยอมถงพระผมพระภาคพระองคนนเปนสรณะ

โดยเปลงวาจาวาพระองคทรงเปนพระศาสดาผยอดเยยม

ไมมใครยงกวาของขาพระองคทงหลาย

เชงอรรถ :

๑ อาลย หมายถงตณหา และทฏฐ (ข.ส.อ.๑/๑๗๙/๒๔๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๑ }

๕๔๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. อรควรรค]

๑๐. อาฬวกสตร

[๑๘๒] ขาพระองคทงหลาย จะขอนอบนอมพระสมมาสมพทธเจา

พระธรรมทพระองคตรสไวดแลว

และพระสงฆผปฏบตดแลว

เทยวประกาศธรรมไปทกหนทกแหง

ตามหมบานหรอตามขนเขาล าเนาไพร

เหมวตสตรท ๙ จบ

๑๐. อาฬวกสตร

วาดวยอาฬวกยกษทลถามปญหา

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ทอยของอาฬวกยกษ เขตเมองอาฬว

ครงนน อาฬวกยกษไดเขาไปหาพระผมพระภาคถงทประทบกลาวดงนวา “จงออกไป

สมณะ” พระผมพระภาคทรงรบค าวา “ไดทาน” แลวเสดจออกไป อาฬวกยกษ

กลาวอกวา “จงเขามา สมณะ” พระผมพระภาคทรงรบค าอกวา “ไดทาน”

แลวเสดจเขาไป

แมครงท ๒ อาฬวกยกษไดกลาวกบพระผมพระภาคดงนวา “จงออกไป

สมณะ” พระผมพระภาคทรงรบค าวา “ไดทาน” แลวเสดจออกไป อาฬวกยกษ

กลาวอกวา “จงเขามา สมณะ” พระผมพระภาคทรงรบค าอกวา “ไดทาน”

แลวเสดจเขาไป

แมครงท ๓ อาฬวกยกษไดกลาวกบพระผมพระภาคดงนวา “จงออกไป

สมณะ” พระผมพระภาคทรงรบค าวา “ไดทาน” แลวเสดจออกไป อาฬวกยกษ

กลาวอกวา “จงเขามา สมณะ” พระผมพระภาคทรงรบค าอกวา “ไดทาน”

แลวเสดจเขาไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๒ }

๕๔๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. อรควรรค]

๑๐. อาฬวกสตร

แมครงท ๔ อาฬวกยกษไดกลาวกบพระผมพระภาคดงนวา “จงออกไป

สมณะ” พระผมพระภาคตรสวา “เราจะไมออกไปอกแลว ทานจะท าอะไรกเชญเถด”

อาฬวกยกษกลาววา “สมณะ ขาพเจาจะขอตงปญหาถามทาน ถาทานตอบ

ขาพเจาไมได ขาพเจาจะควกดวงจตของทานออกโยนทงเสย จะขยหวใจทานใหแหลก

สลาย หรอไมกจะจบเทาทงสองของทานเหวยงไปตกทฝงแมน าคงคาฟากโนน”

พระผมพระภาคตรสวา “ยกษเอย เรายงไมเหนใครสกคนเลยในโลก พรอมทง

เทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและ

มนษย ผจะสามารถควกดวงจตของเราออกโยนทงเสย จะขยหวใจเราใหแหลกสลาย

หรอไมกจะจบเทาทงสองของเราเหวยงไปตกทฝงแมน าคงคาฟากโนนได เอาเถอะ

เชญทานถามปญหาตามททานสงสยเถด”

ล าดบนน อาฬวกยกษไดทลถามปญหากบพระผมพระภาคดวยคาถาวา

[๑๘๓] อะไรเลาเปนทรพยเครองปลมใจทประเสรฐสดของคนในโลกน

อะไรเลาทบคคลประพฤตดแลวน าความสขมาให

อะไรเลาเปนรสทดกวารสทงหลาย

บคคลมความเปนอยอยางไร นกปราชญจงกลาววามชวตประเสรฐ

[๑๘๔] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

ศรทธาเปนทรพยเครองปลมใจทประเสรฐสดของคนในโลกน

ธรรม๑ทบคคลประพฤตดแลวน าความสขมาให

สจจะเทานน เปนรสทดกวารสทงหลาย

บคคลมความเปนอยดวยปญญา๒

นกปราชญจงกลาววามชวตประเสรฐ๓

เชงอรรถ :

๑ ธรรม ในทนหมายถงกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ (ส .ส.อ. ๑/๗๓/๙๔, ข.ส.อ. ๑/๑๘๔/๒๖๒)

๒ มความเปนอยดวยปญญา หมายถงทเปนคฤหสถ กยนดขอปฏบตส าหรบคฤหสถ คอ ขยนท าการงาน

นบถอพระรตนตรย ใหทาน รกษาศล ๕ และศล ๘ และทเปนบรรพชตกยนดขอปฏบตส าหรบบรรพชต

คอ รกษาศลไมใหขาด และเจรญภาวนา (ข.ส.อ. ๑/๑๘๔/๒๖๔)

๓ ส .ส. (แปล) ๑๕/๗๓/๘๐

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๓ }

๕๔๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. อรควรรค]

๑๐. อาฬวกสตร

[๑๘๕] (อาฬวกยกษถามดงน)

คนจะขามโอฆะไดอยางไร

จะขามหวงมหรรณพไดอยางไร

จะลวงพนทกขไดอยางไร

และจะบรสทธไดอยางไร

[๑๘๖] (พระผพระภาคตรสตอบดงน)

คนจะขามโอฆะไดดวยศรทธา

จะขามหวงมหรรณพไดดวยความไมประมาท

จะลวงพนทกขไดดวยความเพยร

และจะบรสทธไดดวยปญญา

[๑๘๗] (อาฬวกยกษถามดงน)

คนท าอยางไรจงจะไดปญญา

ท าอยางไรจงจะไดทรพย

ท าอยางไรจงจะไดเกยรต

ท าอยางไรจงจะผกใจหมมตรไวได

และท าอยางไรเมอตายแลวจะไมเศราโศก

[๑๘๘] (พระผพระภาคตรสตอบดงน)

คนตองการบรรลนพพาน

เชอฟงค าสงสอนของพระอรหนต

ไมประมาท รจกพนจพจารณา

ตงใจฟงดวยด ยอมไดปญญา

[๑๘๙] คนปฏบตตนตรงตอเวลา เอาธระ

มความขยนยอมหาทรพยได

ยอมไดเกยรตดวยความสตยจรง

ผใหยอมผกใจหมมตรไวได

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๔ }

๕๔๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. อรควรรค]

๑๐. อาฬวกสตร

[๑๙๐] คนผอยครองเรอน มศรทธา

ประพฤตธรรม ๔ ประการนคอ

สจจะ ธรรมะ ธต และจาคะ

ตายแลวยอมไมเศราโศก

[๑๙๑] เชญทานถามสมณพราหมณเหลาอนดเถดวา

ในโลกน เหตใหไดเกยรตทยงไปกวาสจจะกด

เหตใหมปญญาทยงไปกวาทมะ๑กด

เหตใหผกมตรสหายไวไดทยงไปกวาจาคะกด

เหตใหหาทรพยไดทยงไปกวาขนต๒กด มอยหรอไม

[๑๙๒] (อาฬวกยกษกราบทลดงน)

วนน ขาพระองคไดทราบชดถงประโยชนทจะพงไดในโลกหนาแลว

ยงตองถามสมณพราหมณเหลาอนอกท าไม

[๑๙๓] พระพทธเจาเสดจมาประทบทเมองอาฬว

เพอประโยชนแกขาพระองคโดยแท

ในวนนขาพระองคไดทราบชดถงบคคล

ทใคร ๆ ถวายทานแลวมผลมาก

[๑๙๔] ขาพระองคนนขอนอบนอมพระสมมาสมพทธเจา

พระธรรมทพระองคตรสไวดแลว

และพระสงฆผปฏบตดแลว

เทยวประกาศธรรมไปทกหนทกแหง

ตามหมบานหรอตามหวเมองนอยใหญ

อาฬวกสตรท ๑๐ จบ

เชงอรรถ :

๑ ค าวา “ธรรม” ในขอ ๑๙๐ กบค าวา “ทมะ” ในขอ ๑๙๑ มความหมายเดยวกน คอ หมายถงปญญา

ทไดจากการฟง และปญญานเองเปนเหตใหไดปญญาทเปนทงโลกยะและโลกตตระ (ข.ส.อ. ๑/๑๙๐-๑๙๑/

๒๖๗-๒๖๘)

๒ ค าวา “ธต” ในขอ ๑๙๐ กบค าวา “ขนต” ในขอ ๑๙๑ มความหมายเดยวกน คอ หมายถงวรยะ

(ความเพยร) (ข.ส.อ. ๑/๑๙๑/๒๖๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๕ }

๕๔๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. อรควรรค]

๑๑. วชยสตร

๑๑. วชยสตร

วาดวยการพจารณาเอาชนะความสวยงามของรางกาย

(พระผมพระภาคตรสดงน)

[๑๙๕] การทคนเรายน เดน นง หรอนอน

คเขาหรอเหยยดออก

นจดเปนความเคลอนไหวของรางกาย

[๑๙๖] รางกายนประกอบดวยกระดกและเสนเอน๑

มหนงและเนอฉาบทา หอหมดวยผวหนง

ปถชนยอมไมพจารณาเหนตามความเปนจรง

[๑๙๗] รางกายนเตมไปดวยล าไสใหญ ล าไสเลก

อาหารใหม อาหารเกา

ตบ มตร หวใจ ปอด ไต มาม

[๑๙๘] น ามก น าลาย เหงอ มนขน เลอด ไขขอ ด เปลวมน

[๑๙๙] อนง รางกายนมของไมสะอาด

ไหลออกทางทวารทง ๙ เสมอ คอ

มขตาไหลออกทางเบาตา มขหไหลออกทางรห

[๒๐๐] มน ามกไหลออกจากทางชองจมก

บางคราวกอาเจยน ส ารอกน าด ขากเสลดออกทางปาก

มหยาดเหงอออกตามขมขน มหนองฝไหลออกตรงทเปนแผล

เชงอรรถ :

๑ รางกายนประกอบดวยกระดก ๓๐๐ ทอน และเอน ๙๐๐ เสน (ข.ส.อ. ๑/๑๙๖/๒๗๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๖ }

๕๔๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ [๑. อรควรรค]

๑๑. วชยสตร

[๒๐๑] อนง รางกายนมศรษะเปนโพรง เตมดวยมนสมอง

ซงคนพาลถกอวชชาครอบง า หลงเขาใจวาเปนของสวยงาม

[๒๐๒] และเมอรางกายนนตาย ขนอด มสเขยวคล า

ถกทงใหนอนอยในปาชา หมญาตตางหมดความอาลยไยด

[๒๐๓] รางกายทเปอยเนานน สนขบาน สนขจงจอก สนขปา

หมหนอน ฝงกา ฝงแรงและสตวทกนซากศพอน ๆ

ยอมรมยอแยงกนกน

[๒๐๔] ภกษในธรรมวนยน ฟงพทธพจนแลวเกดปญญา

ยอมก าหนดรและพจารณาเหนรางกายนน

ตามความเปนจรงทเดยว

[๒๐๕] รางกายทตายแลวนนไดเคยเปนเหมอนรางกายทมชวตน

และรางกายทมชวตนกจะเปนเหมอนรางกายทตายแลวนน

ภกษจงควรคลายความยนดพอใจในรางกาย

ทงภายในและภายนอก

[๒๐๖] ภกษในธรรมวนยน มปญญา ไมยนดดวยฉนทราคะ

ไดบรรลนพพานทเปนอมตะอนสงบ ดบ และไมจต

[๒๐๗] รางกายน ม ๒ เทา ไมสะอาด มกลนเหมน

เตมไปดวยซากศพตาง ๆ ขบถายของไมสะอาด

มน าลายน ามกเปนตนออกทางทวารทง ๙

ขบเหงอไคลใหไหลออกทางรขมขนนน ๆ

ตองบ ารงรกษาอยเสมอ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๗ }

๕๔๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๑๒. มนสตร

[๒๐๘] ดวยรางกายทมสภาพเชนน

การทบคคลหลงเขาใจผดคดเขาขางตนเอง

และดหมนผอนนน จะมประโยชนอะไร

นอกจากการไมเหนอรยสจ

วชยสตรท ๑๑ จบ

๑๒. มนสตร

วาดวยลกษณะของมน

(พระผมพระภาคตรสดงน)

[๒๐๙] ภยเกดจากความเชยชด๑

ธลคอราคะ โทสะ และโมหะ

เกดจากอารมณอนเปนทตงแหงกเลส

ความไมมกเลส ไมมความเชยชด

นนแล เปนลกษณะของมน

[๒๑๐] บณฑตทงหลายเรยกผทตดกเลสทเกดขนได

ไมปลกกเลสใหเกดขนอก

เมอกเลสเกดขนกไมพงใหไหลเขาอก

วา เปนมนผเทยวไปอย

พระมนนนผแสวงหาคณอนยงใหญ

ไดทรงเหนสนตบทแจงชดแลว

เชงอรรถ :

๑ ความเชยชด หมายถงตณหาและทฏฐ (ข.ส.อ. ๑/๒๐๙/๒๘๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๘ }

๕๔๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๑๒. มนสตร

[๒๑๑] ผก าหนดรทตงแหงกเลส๑ ก าจดพช๒ไดเดดขาด

ไมใหยางพชไหลเขาไปไดอก

ชอวา เปนมนผมปกตเหนภาวะทสนสดการเกด

ละอกศลวตกได จงไมถงการนบอกตอไป

[๒๑๒] ผรแจงภพเปนทอาศยอยทงหมด

ไมปรารถนาภพเหลานนแมสกภพเดยว

ชอวา เปนมนผปราศจากความยดตด๓ ไมมความยดมน

ยอมไมกอกรรมใด ๆ อก เพราะเปนผถงฝงแลว

[๒๑๓] ผครอบง าธรรมทงปวง รธรรมทงปวง มปญญา

มไดแปดเปอนในธรรมทงปวง ละธรรมทงปวงได

หลดพนเพราะสนตณหา

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

[๒๑๔] ผมก าลงคอปญญา ถงพรอมดวยศลและวตร๔

มจตตงมน ยนดในฌาน มสต

หลดพนจากกเลสเครองของแลว

ไมมกเลสดจตะปตรงใจ ปราศจากอาสวะ

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

เชงอรรถ :

๑ ทตงแหงกเลส ในทนหมายถงขนธ อายตนะ และธาต (ข.ส.อ. ๑/๒๑๑/๒๘๙)

๒ พช ในทนหมายถงอภสงขารวญญาณ (ข.ส.อ. ๑/๒๑๑/๒๘๙)

๓ ความยดตด หมายถงตณหา (ข.ส.อ. ๑/๒๑๒/๒๙๐)

๔ ในทน ศล หมายถงปารสทธศล ๔ ประการ วตร หมายถงธดงควตร ๑๓ ประการ (ข.ส.อ. ๑/๒๑๔/๒๙๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๔๙ }

๕๕๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๑๒. มนสตร

[๒๑๕] ผเทยวไปผเดยว มปญญา ไมประมาท

ไมหวนไหวเพราะนนทาและสรรเสรญ

ไมสะดงเพราะเสยง เหมอนราชสห

ไมตดขาย๑ เหมอนลม

ไมเปยกน า เหมอนบว

เปนผแนะน าผอน ไมใชผอนแนะน า

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

[๒๑๖] ผไมยนดยนรายค าสรรเสรญหรอนนทาของคนอน

ดจเสาทเขาฝงปกไวททาน า

ปราศจากราคะ มอนทรยตงมนดแลว

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

[๒๑๗] ผตงตนไวชอบ ซอตรงดจกระสวย๒

รงเกยจบาปกรรมทงหลาย

พจารณาเหนกรรมทเสมอและไมเสมอ

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

[๒๑๘] ผยงอยในวยหนม วยสาว หรอวยกลางคน

ส ารวมตนแลว ไมท าบาป

เปนมน มจตหางจากบาป

ไมโกรธงาย ไมวารายใคร ๆ

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

เชงอรรถ :

๑ ขาย ในทนหมายถงตณหาและทฏฐ (ข.ส.อ. ๑/๒๑๕/๒๙๕)

๒ กระสวย หมายถงเครองบรรจดายส าหรบทอผาหรอเยบผา (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๒๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๐ }

๕๕๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

๑๒. มนสตร

[๒๑๙] ผด ารงชวตอยดวยอาหารทผอนให

ไดอาหารดเลศ กไมกลาวประจบยกยองผให

ไดอาหารปานกลางหรอเลวกไมตเตยนเขาใหเสยน าใจ

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

[๒๒๐] ผมปญญา เทยวไปอยผเดยว

มจตเวนขาดจากเมถนธรรมคอ

ไมผกจตรกใครในหญงสาวเลยแมสกคนเดยว

เวนขาดจากความมวเมา ประมาท เปนผหลดพนแลว

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

[๒๒๑] ผรแจงโลก๑ เหนปรมตถธรรม๒

ขามโอฆะ และสมทร๓ได

เปนผคงท ตดกเลสเครองรอยรดไดเดดขาด

ไมมตณหาและทฏฐอาศย ปราศจากอาสวะ

นกปราชญทงหลายประกาศวา เปนมน

[๒๒๒] คฤหสถและบรรพชต ๒ จ าพวกน

มทอยและการด ารงชวตหางไกลกน คอ

คฤหสถท างานเลยงบตรภรรยา

สวนบรรพชตไมยดถอสงตาง ๆ วาเปนของตน มวตรงาม

คฤหสถไมส ารวม เพราะเบยดเบยนสตวอน

เชงอรรถ :

๑ โลก ในทนหมายถงขนธ ๕ (ข.ส.อ. ๑/๒๒๑/๓๐๗)

๒ เหนปรมตถธรรม หมายถงท าใหแจงนโรธสจ (ข.ส.อ. ๑/๒๒๑/๓๐๗)

๓ สมทร ในทนหมายถงอายตนะ ๑๒ (ข.ส.อ. ๑/๒๒๑/๓๐๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๑ }

๕๕๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๑. อรควรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

สวนบรรพชตทชอวาเปนมน ส ารวมเปนนตย

รกษาสตวมชวตไว

[๒๒๓] ภกษเปนมน เปนผสงบ เพงพนจอยในปา

คฤหสถจะท าตามอยางทานไมได

เหมอนนกยงมสรอยคอสเขยว ถงจะบนไปในอากาศได

กยงสความเรวของหงสไมไดตลอดกาล ฉะนน

มนสตรท ๑๒ จบ

อรควรรคท ๑ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. อรคสตร ๒. ธนยสตร

๓. ขคควสาณสตร ๔. กสภารทวาชสตร

๕. จนทสตร ๖. ปราภวสตร

๗. วสลสตร ๘. เมตตสตร

๙. เหมวตสตร ๑๐. อาฬวกสตร

๑๑. วชยสตร ๑๒. มนสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๒ }

๕๕๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑. รตนสตร

๒. จฬวรรค

หมวดวาดวยเรองเลกนอย

๑. รตนสตร๑

วาดวยรตนะ

(พระผมพระภาคตรสรตนสตรดงน)

[๒๒๔] ภตทงหลายผสงสถตอยบนภาคพน

หรอผสงสถตอยในอากาศ ทมาประชมกนอย ณ ทน

ขอใหภตทงปวงจงเปนผมใจด และจงฟงภาษตโดยเคารพเถด

[๒๒๕] เพราะฉะนนแล ภตทงปวง ทานจงใครครวญ

จงแผเมตตาตอหมมนษยดวยเถด

มนษยเหลาใดน าเครองเซนสรวงมาให

ทงกลางวนและกลางคน

เพราะเหตนน ขอทานทงหลายอยาประมาท

จงรกษามนษยเหลานน

[๒๒๖] ทรพยเครองปลมใจ หรอรตนชาตทประณตใด ๆ

ทมในโลกน ในโลกอน หรอในสวรรค

ทรพยหรอรตนชาตนน ๆ ทเสมอดวยตถาคต ไมม

นเปนรตนะอนประณตในพระพทธเจา

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

เชงอรรถ :

๑ ด ขททกปาฐะ (รตนสตร ขอ ๑-๑๘ หนา ๙-๑๔ ในเลมน)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๓ }

๕๕๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑. รตนสตร

[๒๒๗] พระศากยมนผมพระทยตงมน

ทรงบรรลธรรมใดอนเปนทสนกเลส

ปราศจากราคะ เปนอมตธรรมอนประณต

ไมมธรรมใด ๆ ทเสมอดวยธรรมนน

นเปนรตนะอนประณตในพระธรรม

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๒๘] พระพทธเจาผประเสรฐ

ตรสสรรเสรญสมาธใดวาเปนธรรมสะอาด

ตรสถงสมาธใดวาใหผลโดยล าดบ

สมาธอนทเสมอดวยสมาธนน ไมม

นเปนรตนะอนประณตในพระธรรม

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๒๙] บคคล ๑๐๘ จ าพวกทสตบรษสรรเสรญ

ซงจดเปนบคคล ๔ ค เปนสาวกของพระสคต

เปนผควรแกทกษณา

ทานทเขาถวายในบคคลเหลานน มผลมาก

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๓๐] บคคลเหลาใดในศาสนาของพระโคดมพทธเจา

เปนผประกอบตนไวด มใจมนคง หมดความหวงใย

บคคลเหลานนชอวาบรรลอรหตตผล

หยงถงอมตนพพาน รบรสความดบสนทแบบไดเปลา

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๔ }

๕๕๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑. รตนสตร

[๒๓๑] สตบรษใดพจารณาเหนแจงอรยสจ

เราเรยกสตบรษนนวามอปมาเหมอนเสาเขอนทฝงลงดน

อนไมหวนไหวเพราะลมทพดมาจากทศทงส

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๓๒] พระโสดาบนเหลาใดรแจงอรยสจ

ทพระศาสดาผมปญญาลกซงแสดงแลว

ถงแมวาพระโสดาบนเหลานนจะประมาทไปบาง

ทานเหลานนกจะไมถอก าเนดในภพท ๘

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๓๓] พระโสดาบนนนละธรรม ๓ ประการ คอ

สกกายทฏฐ วจกจฉา และสลพพตปรามาสไดอยางสนเชง

พรอมกบการบรรลโสดาปตตมรรค

[๒๓๔] พระโสดาบนนนพนจากอบายทงส

และจะไมท าอภฐาน ๖๑

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๓๕] ถงแมวา พระโสดาบนนนจะท าบาปกรรม

ทางกาย ทางวาจา หรอทางใจไปบาง

ทานกไมปกปดบาปกรรมนนไว

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๔ ขททกปาฐะ (รตนสตร ขอ ๑๑ หนา ๑๒ ในเลมน)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๕ }

๕๕๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑. รตนสตร

เรากลาววาผเหนบทแลว ไมอาจท าอยางนนได

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๓๖] พมไมงามในปาซงมยอดออกดอกบานสะพรง

ในตนเดอนหาแหงคมหนตฤด งามอยางยง ฉนใด

พระผมพระภาคทรงแสดงธรรมอนประเสรฐ

ทใหถงนพพาน เพอประโยชนอยางยง ฉนนน

นเปนรตนะอนประณตในพระพทธเจา

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๓๗] พระพทธเจาผประเสรฐ ทรงรธรรมอนประเสรฐ

ทรงประทานธรรมอนประเสรฐ ทรงน าทางอนประเสรฐมาให

ทรงเปนผยอดเยยมกวาใคร ๆ ไดทรงแสดงธรรมอนประเสรฐไว

นเปนรตนะอนประณตในพระพทธเจา

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

[๒๓๘] พระขณาสพเหลาใดสนภพเกาแลว ไมมการเกดใหม

ทงมจตเบอหนายในภพทจะเกดตอไป

ทานเหลานนชอวา มพชสนแลว ไมมฉนทะงอกขน เปนนกปราชญ

ยอมดบสนทเหมอนประทปดวงนดบไป

นเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ

ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด

(ทาวสกกะจอมเทพกราบทลดงน)

[๒๓๙] ภตทงหลายผสงสถตอยบนภาคพน

หรอผสงสถตอยในอากาศ ทมาประชมกนอย ณ ทน

ขาพระพทธเจาทงหลายขอนอบนอมพระตถาคตพทธเจา

ทเทวดาและมนษยบชาแลว ขอใหมความสวสด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๖ }

๕๕๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๒. อามคนธสตร

[๒๔๐] ภตทงหลายผสงสถตอยบนภาคพน

หรอผสงสถตอยในอากาศ ทมาประชมกนอย ณ ทน

ขาพระพทธเจาทงหลายขอนอบนอมพระธรรมของพระตถาคต

ทเทวดาและมนษยบชาแลว ขอใหมความสวสด

[๒๔๑] ภตทงหลายผสงสถตอยบนภาคพน

หรอผสงสถตอยในอากาศ ทมาประชมกนอย ณ ทน

ขาพระพทธเจาทงหลายขอนอบนอมพระสงฆของพระตถาคต

ทเทวดาและมนษยบชาแลว ขอใหมความสวสด

รตนสตรท ๑ จบ

๒. อามคนธสตร

วาดวยสงทมกลนดบ

[๒๔๒] (ตสสดาบสทลถามพระกสสปสมมาสมพทธเจาดงน)

สตบรษทงหลายบรโภคขาวฟาง ลกเดอย ถวเขยว

ใบไม เผอกมน และผลไมทไดมาโดยชอบธรรม

ถงใครในกาม กไมกลาวค าเหลาะแหละ

[๒๔๓] ขาแตพระกสสปสมมาสมพทธเจา

พระองคเมอเสวยเนอชนดใด

ทผอนปรงเปนพเศษเสรจเรยบรอยแลว

ตบแตงอยางประณตถวาย

เมอเสวยขาวสาลทเขาหงสกแลวกชอวา เสวยกลนดบ๑

[๒๔๔] ขาแตพระองคผทรงเปนเผาพนธแหงพระพรหม

พระองคตรสอยางนวา ‘กลนดบไมสมควรแกเรา’

แตยงเสวยขาวสาลทเขาหงสกแลวกบเนอนกทเขาปรงเปนพเศษ

เชงอรรถ :

๑ กลนดบ ในทนหมายถงอาหารจ าพวกปลาและเนอสตว (ข.ส.อ. ๒/๒๔๓/๕๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๗ }

๕๕๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๒. อามคนธสตร

ขาแตพระกสสปสมมาสมพทธเจา

ขาพระองคขอทลถามความขอนกบพระองค

กลนดบของพระองค มความหมายอยางไร

[๒๔๕] (พระกสสปสมมาสมพทธเจาตรสตอบดงน)

การฆาสตว การทบต การตด การจองจ า

การลกขโมย การพดเทจ การเหนแกได การหลอกลวง

การศกษาต าราทไรประโยชน และการเปนชกบภรรยาผอน

นตางหาก ชอวา กลนดบ หาใชอาหารทปรงดวยเนอไม

[๒๔๖] ในโลกน คนผไมควบคมตนในกามทงหลาย

ตดอยในรสตาง ๆ เจอปนดวยของไมสะอาด

มความเหนวา ทานทใหแลวไมมผล

มการงานไมเสมอ วายากสอนยาก

นตางหาก ชอวา กลนดบ หาใชอาหารทปรงดวยเนอไม

[๒๔๗] พวกคนผเศราหมอง มใจหยาบชา หนาไหวหลงหลอก

ประทษรายมตร ไรความกรณาผอน ถอตวจด

ไมชอบใหทาน และไมเคยใหอะไรแกใคร ๆ

นตางหาก ชอวา กลนดบ หาใชอาหารทปรงดวยเนอไม

[๒๔๘] ความโกรธ ความมวเมา ความดอรน การตงตนไวผด

ความมมายา ความรษยา การยกตนขมผอน

การถอตวเหยยดหยามผอน และการสมาคมกบอสตบรษ

นตางหาก ชอวา กลนดบ หาใชอาหารทปรงดวยเนอไม

[๒๔๙] ในโลกน คนผประพฤตชวเปนปกต

กหนแลวไมชดใช ชอบพดเสยดส

เปนพยานใหการเทจ ปลอมเปนนกบวชในศาสนาน

เปนคนต าทราม ท าความชวรายแรงไว

นตางหาก ชอวา กลนดบ หาใชอาหารทปรงดวยเนอไม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๘ }

๕๕๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๒. อามคนธสตร

[๒๕๐] ในโลกน คนผฆาสตวทงหลาย

ถอเอาทรพยของผอน เบยดเบยนชวตผอน

ประพฤตชว รายกาจ พดค าหยาบ ไมมความเออเฟอ

นตางหาก ชอวา กลนดบ หาใชอาหารทปรงดวยเนอไม

[๒๕๑] คนผรกใคร เกลยดชง ลมหลง

ประกอบอกศลกรรมอยเสมอ

ตายแลวตองตกไปสทมด หรอไมกดงหวจมลงไปสนรก

นตางหาก ชอวา กลนดบ หาใชอาหารทปรงดวยเนอไม

[๒๕๒] มใชการบรโภคปลาและเนอ มใชการเปนคนเปลอย

มใชความเปนคนโลน มใชการเกลาชฎา

และการเปนคนหมกหมมดวยธล

มใชการครองหนงเสอทยงมเลบ มใชการบ าเรอไฟ

หรอความเศราหมองในกาย

ทเปนไปดวยความปรารถนาความเปนเทพ

ความเปนผไมตาย การท าตนใหล าบากหลากหลายวธ

เวทมนตรทงหลาย การบชาไฟ การบชายญ

และการทรมานตนตามฤดกาล

ทท าคนผยงไมลวงพนความสงสยใหหมดจดได

[๒๕๓] ผใดคมครองอนทรยทง ๖ นนได

เขาใจชดอนทรย ๖ อยเสมอ ด ารงตนอยในธรรม

ยนดในความซอตรงและความออนโยน

ลวงพนกเลสเครองของได ละทกขทงหมดไดเดดขาด

ผนนชอวา เปนปราชญ ไมยดตดในอารมณทไดเหน ไดฟง และไดรบร

[๒๕๔] พระผมพระภาคไดตรสบอกความทกลาวมานเนอง ๆ

จนตสสดาบสผเรยนจบมนตรเขาใจขอความนนไดแลว

พระผมพระภาคผเปนมน ไดทรงประกาศดวยพระคาถาอนไพเราะวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๕๙ }

๕๖๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๓. หรสตร

บคคลผไมมกเลสคอกลนดบ

ไมมตณหาและทฏฐอาศย

ใคร ๆ กแนะน าไดยาก

[๒๕๕] ตสสดาบสฟงบทสภาษตวาดวยเรองสงทไมมกลนดบ

ทเปนเครองบรรเทาทกขทงปวง

ของพระกสสปสมมาสมพทธเจาแลว

มใจออนนอม ถวายอภวาทพระตถาคต

และกราบทลขอบรรพชาอปสมบท ณ ทนนนนเอง

อามคนธสตรท ๒ จบ

๓. หรสตร

วาดวยความละอาย

[๒๕๖] (พระผมพระภาคทรงตอบปญหาของดาบสดงน)

คนผไมมหร รงเกยจคนมหร

ชอบพดวา ‘เราเปนเพอนทาน’

แตไมเคยชวยเหลอการงานของเพอนเลย

พงรเถดวา ‘คนนนไมใชเพอนเรา’

[๒๕๗] คนพดวาจาไพเราะออนหวาน

แตไมท าประโยชนแกมตร

บณฑตเรยกวา ผดแตพด

[๒๕๘] มตรใดไมพลงเผลอ มงหวงความแตกแยกกน

คอยหาแตความผดเทานนทกเวลา

มตรนนไมควรคบ

สวนมตรทวางใจได เหมอนบตรในไส

ถงผอนกลาวเหตตงรอยอยางพนอยาง

กไมแตกแยกจากกน

มตรเชนนนควรคบอยางยง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๐ }

๕๖๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๔. มงคลสตร

[๒๕๙] ความเพยรทเปนเหตใหเกดปราโมทย

ยอมน าทงความสรรเสรญและความสขมาให

ผหวงผล น าธระอนสมควรแกบรษ

ยอมท าความเพยรนนใหเจรญได

[๒๖๐] บคคลดมปวเวกรส

ลมรสแหงความสงบ

และไดลมรสแหงปตในธรรมแลว

เปนผไมมความกระวนกระวาย ไมมบาป๑

หรสตรท ๓ จบ

๔. มงคลสตร

วาดวยมงคล๒

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน เมอราตรผานไป๓ เทวดาองคหนงมวรรณะ

งดงามยงนก เปลงรศมใหสวางไปทวพระเชตวน เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงท

ประทบ ถวายอภวาทแลวยนอย ณ ทสมควร ไดทลถามพระผมพระภาคดวย

คาถาวา

[๒๖๑] เทวดาและมนษยจ านวนมาก

ตางมงหวงความสวสด รวมกนคดถงเรองมงคล

ขอพระองคตรสบอกมงคลอนสงสดดวยเถด

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบทขอ ๒๐๕ หนา ๙๖ ในเลมน

๒ ดขททกปาฐะ (มงคลสตร ขอ ๑-๑๓ หนา ๖-๘ ในเลมน)

๓ ดเชงอรรถท ๔ หนา ๖ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๑ }

๕๖๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๔. มงคลสตร

(พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

[๒๖๒] (๑) การไมคบคนพาล (๒) การคบแตบณฑต

(๓) การบชาคนทควรบชา

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๖๓] (๔) การอยในถนทเหมาะสม

(๕) การไดสรางบญไวในปางกอน (๖) การตงตนไวชอบ

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๖๔] (๗) ความเปนพหสต (๘) ความเปนผมศลปะ

(๙) วนยทศกษามาด (๑๐) วาจาสภาษต

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๖๕] (๑๑) การบ ารงมารดาบดา (๑๒) การสงเคราะหบตร

(๑๓) การสงเคราะหภรรยา (๑๔) การท างานไมอากล

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๖๖] (๑๕) การใหทาน (๑๖) การประพฤตธรรม

(๑๗) การสงเคราะหญาต (๑๘) การงานทไมมโทษ

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๖๗] (๑๙) การงดเวนจากบาป (๒๐) การงดเวนจากการดมน าเมา

(๒๑) ความไมประมาทในธรรม

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๖๘] (๒๒) ความเคารพ (๒๓) ความถอมตน (๒๔) ความสนโดษ

(๒๕) ความกตญญ (๒๖) การฟงธรรมตามกาล

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๖๙] (๒๗) ความอดทน (๒๘) ความเปนคนวางาย

(๒๙) การพบเหนสมณะ (๓๐) การสนทนาธรรมตามกาล

นเปนมงคลอนสงสด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๒ }

๕๖๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๕. สจโลมสตร

[๒๗๐] (๓๑) การเผาผลาญบาป (๓๒) การประพฤตพรหมจรรย

(๓๓) การเหนอรยสจ (๓๔) การท านพพานใหแจง

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๗๑] (๓๕) จตของผทถกโลกธรรมกระทบแลวไมหวนไหว

(๓๖) จตไมเศราโศก (๓๗) จตปราศจากธล (๓๘) จตเกษม

นเปนมงคลอนสงสด

[๒๗๒] เทวดาและมนษยท ามงคลดงกลาวมานแลว

ไมพายแพในขาศกทงปวง ยอมถงความสวสดในททกสถาน

ทง ๓๘ ประการนน เปนมงคลอนสงสด

ของเทวดาและมนษยเหลานน

มงคลสตรท ๔ จบ

๕. สจโลมสตร๑

วาดวยสจโลมยกษทลถามปญหา

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยบนแทนหน ในทอาศยของสจโลมยกษ

ใกลหมบานคยา สมยนน ขรยกษและสจโลมยกษเดนผานเขามาใกล ๆ พระผม

พระภาค ทนใดนน ขรยกษไดกลาวกบสจโลมยกษวา “นน สมณะ” สจโลมยกษ

กลบกลาววา “นน ไมใชสมณะจรง แตเปนสมณะปลอม เดยวกรวาสมณะจรงหรอ

สมณะปลอมกนแน”

ตอจากนน สจโลมยกษเขาไปหาพระผมพระภาคถงทประทบ นอมกายเขาไป

จนชดพระผมพระภาค พระผมพระภาคทรงขยบพระวรกายออกไป สจโลมยกษ

จงกลาวกบพระผมพระภาคดงนวา “สมณะ ทานกลวขาพเจาหรอ”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “ยกษเอย เราไมเคยกลวทานเลย แตสมผสของทาน

หยาบกรานเหลอเกน”

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๒๓๗/๓๓๙, ข.ม. (แปล) ๒๙/๕/๑๓

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๓ }

๕๖๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๕. สจโลมสตร

สจโลมยกษกลาววา “สมณะ ขาพเจาจะขอตงปญหาถามทาน ถาทานตอบ

ขาพเจาไมได ขาพเจาจะควกดวงจตของทานออกโยนทงเสย จะขยหวใจทานให

แหลกสลาย หรอไมกจะจบเทาทงสองของทานเหวยงไปตกทฝงแมน าคงคาฟากโนน”

พระผมพระภาคตรสวา “ยกษเอย เรายงไมเหนใครสกคนเลยในโลก พรอมทง

เทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตว พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและ

มนษย ผจะสามารถควกดวงจตของเราออกโยนทงเสย จะขยหวใจเราใหแหลกสลาย

หรอไมกจะจบเทาทงสองของเราเหวยงไปตกทฝงแมน าคงคาฟากโนนได เอาเถอะ

เชญทานถามปญหาตามททานสงสยเถด”

ล าดบนน สจโลมยกษไดทลถามปญหากบพระผมพระภาคดวยคาถาวา

[๒๗๓] ราคะและโทสะ มอะไรเปนเหต

ความไมยนด ความยนด

และความขนพองสยองเกลาเกดจากอะไร

ความตรกในใจเกดจากอะไร ยอมผกจตไวได

เหมอนพวกเดกผกตนกาไว ฉะนน

[๒๗๔] (พระผมพระภาคตรสตอบดวยพระคาถาดงน)

ราคะและโทสะมอตภาพนเปนเหต

ความไมยนด ความยนด

และความขนพองสยองเกลาเกดจากอตภาพน

ความตรกในใจเกดจากอตภาพน ยอมผกจตไวได

เหมอนพวกเดกผกตนกาไว ฉะนน

[๒๗๕] อกศลวตกเปนอนมากเกดจากความเยอใย๑

เกดขนในตนแลวแผซานไปในวตถกามทงหลาย

เหมอนยานไทรเกดจากล าตนไทรแลวแผขยายไปในปา ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ความเยอใย ในทนหมายถงตณหา (ข.ส.อ. ๒/๒๗๕/๑๑๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๔ }

๕๖๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๖. ธมมจรยสตร

[๒๗๖] สตวเหลาใดรชดหมกเลสนนวา มกเลสใดเปนเหต

สตวเหลานนยอมบรรเทาหมกเลสนนเสยได

ทานจงฟงเถดยกษ สตวเหลาใดบรรเทาหมกเลสได

สตวเหลานนยอมขามพนโอฆะทขามไดยาก

อนตนไมเคยขาม เพอความไมมภพใหมตอไป

สจโลมสตรท ๕ จบ

๖. ธมมจรยสตร

วาดวยการประพฤตธรรม

(พระผมพระภาคตรสแกคฤหสถและบรรพชตทงหลายดงน)

[๒๗๗] พระอรยะทงหลายกลาวการประพฤตธรรม๑

และการประพฤตพรหมจรรย๒ทง ๒ นวา เปนรตนะอนสงสด

ถาบคคลออกจากเรอนมาบวชเปนบรรพชต

[๒๗๘] หากผทบวชแลวนนเปนคนปากราย

ชอบเบยดเบยนผอนดจสตวปา

ชวตของเขาชอวาต าทรามทสด

เพราะมแตจะท าใหธลคอกเลสพอกพนในใจของตน

[๒๗๙] ภกษผชอบทะเลาะ ถกโมหะปดบง

แมเพอนพรหมจารผมศลตกเตอนแลว

กไมยอมรบรธรรมวนยทพระพทธเจาทรงแสดงแลว

[๒๘๐] ภกษผถกอวชชาหมหอแลว

ชอบเบยดเบยนพระอรยะผอบรมตนแลว

ไมรวาเปนความเศราหมองและเปนหนทางใหตกนรก

เชงอรรถ :

๑ การประพฤตธรรม หมายถงการประพฤตสจรต มกายสจรต เปนตน (ข.ส.อ. ๒/๒๗๗/๑๒๑)

๒ พรหมจรรย หมายถงมคคพรหมจรรย (ข.ส.อ. ๒/๒๗๗/๑๒๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๕ }

๕๖๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๖. ธมมจรยสตร

[๒๘๑] ภกษเมอไมรเชนนน กตองเกดในอบาย

ออกจากครรภสครรภ ออกจากทมดสทมด

ภกษผเชนนนเมอตายไปยอมไดรบทกข

[๒๘๒] บคคลใดมความประพฤตเสยหายเชนนตลอดกาลนาน

พงเปนผเตมดวยบาป เหมอนหลมคถทเตมอยนานป

บคคลนนเปนผมกเลสเพยงดงเนน ช าระใหหมดจดไดยาก

[๒๘๓] ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงรจกบคคลผอาศยเรอน๑

มความปรารถนาชว มความด ารชว

มอาจาระและโคจรชว เชนน

[๒๘๔] เธอทงหลายพงเปนผพรอมเพรยงกน เลกคบบคคลนน

จงก าจดผทไมมคณธรรมในใจเหมอนแกลบออกเสย

จงคราผทศลออกจากหม

เหมอนคนก าจดหยากเยอออกจากบาน ฉะนน

[๒๘๕] ตอจากนน เธอทงหลายจงขบไลผทมใชสมณะ

แตแตงกายเลยนแบบสมณะออกไปจากสงฆ

เหมอนคนคดขาวลบทง ฉะนน

ครนก าจดพวกปรารถนาชว

มอาจาระและโคจรชวออกไดแลว

[๒๘๖] เธอทงหลายผมศลบรสทธ

จงเคารพย าเกรงกนอยรวมกบทานผบรสทธ

หลงจากนน เธอทงหลายจงเปนผสามคคกน

มปญญารกษาตน จกท าทสดแหงทกขได

ธมมจรยสตรท ๖ จบ

เชงอรรถ :

๑ อาศยเรอน ในทนหมายถงอาศยกามคณ ๕ ประการ (ข.ส.อ. ๒/๒๘๓/๑๒๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๖ }

๕๖๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๗. พราหมณธมมกสตร

๗. พราหมณธมมกสตร

วาดวยธรรมของพราหมณทแทจรง

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน พรามหณมหาศาลชาวโกศลจ านวนมาก ซงลวนแต

เปนผแกเฒา สงอาย เปนผใหญ ลวงกาลผานวยมาโดยล าดบแลวทงนน พากน

เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ แลวไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระภาค

พอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกนแลวนง ณ ทสมควร ไดทลถามพระผม

พระภาคดงนวา “ขาแตทานพระโคดม ปจจบนน พราหมณ๑ทงหลายยงนยมปฏบต

ธรรมเนยมของพราหมณสมยโบราณอยหรอไม”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “ทานพราหมณทงหลาย ปจจบนน พราหมณ

ทงหลายไมนยมปฏบตธรรมเนยมของพราหมณสมยโบราณเลย”

พราหมณทงหลายทลวา “ขาแตทานพระโคดม ขอประทานวโรกาส หากไม

ทรงหนกพระทย ขอพระองคโปรดตรสบอกธรรมเนยมของพราหมณสมยโบราณแก

ขาพระองคทงหลายดวยเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “ทานพราหมณทงหลาย ถาเชนนน ทานทงหลายจงฟง

จงใสใจใหด เราจะกลาว”

พราหมณมหาศาลเหลานนทลรบสนองพระพทธด ารสแลว พระผมพระภาค

จงไดตรสพระด ารสนวา

[๒๘๗] ฤๅษทงหลายสมยกอน มความส ารวมตน

มตบะ๒ ละกามคณ ๕ ไดแลว

บ าเพญประโยชนตนใหส าเรจ

เชงอรรถ :

๑ พราหมณ ม ๕ จ าพวก คอ (๑) พรหมสมพราหมณ (พราหมณทมความประพฤตเสมอพรหม)

(๒) เทวสมพราหมณ (พราหมณทมความประพฤตเสมอเทวดา) (๓) มรยาทพราหมณ (พราหมณทมความ

ประพฤตด) (๔) สมภนนมรยาทพราหมณ (พราหมณทมความประพฤตทงดและชวปนกน) (๕) พราหมณ-

จณฑาลพราหมณ (พราหมณทเปนพราหมณจนฑาล) (อง.ปญจก. (แปล) ๒๒/๑๙๒/๓๒๓)

๒ มตบะ ในทนหมายถงส ารวมอนทรย ๖ ประการ (ตา ห จมก ลน กาย และใจ) (ข.ส.อ. ๒/๑๘๗/๑๒๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๗ }

๕๖๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๗. พราหมณธมมกสตร

[๒๘๘] พราหมณสมยกอน ไมมสตวเลยง

ไมสะสมเงนทอง ไมมสงของตาง ๆ

พวกเขามทรพยและธญชาตคอการสาธยายมนตร

รกษาขมทรพยทประเสรฐ๑ไว

[๒๘๙] ทายกตางเตมใจถวายภตตาหาร

ทตนจดเตรยมไวทประตเรอน

แกพราหมณทแสวงหาภตตาหาร

ทบคคลใหดวยศรทธาเปนนตย

[๒๙๐] ทงชาวชนบทและชาวเมองตางแตงกาย

ดวยเสอผาแพรพรรณหลากส

มทอยหลบนอนอาศยเปนหลกแหลงมนคง

ไดพากนเคารพนบถอพราหมณเหลานน

[๒๙๑] พราหมณทงหลาย ชอวามธรรมรกษา

จงไมมใคร ๆ คดฆา คดเอาชนะ

และทกครวเรอนไมมใคร ๆ ปฏเสธพราหมณเหลานนเลย

[๒๙๒] สมยกอน พราหมณไดประพฤตพรหมจรรยตงแตเดก

เทยวเสาะแสวงหาวชชาและจรณะ นบเปนเวลานานถง ๔๘ ป

[๒๙๓] พราหมณเหลานนไมสมสกบหญงวรรณะอน

ทงไมยอมใชเงนซอหญงมาเปนภรรยา

แตจะอภรมยอยกนกบหญงทผปกครองยกให

ดวยความสมครใจเทานน

[๒๙๔] พราหมณผเปนสามยอมไมรวมกบภรรยาผเวนจากระด๒

นอกจากสมยทควรจะรวม

พราหมณยอมไมรวมเมถนธรรมในระหวางโดยแท

เชงอรรถ :

๑ ขมทรพยทประเสรฐ ในทนหมายถงวหารธรรม มเมตตา เปนตน (ข.ส.อ. ๒/๒๘๘/๑๒๖-๑๒๗)

๒ ภรรยาผเวนจากระด หมายถงภรรยาทอยในวยหมดประจ าเดอน (ข.ส.อ. ๒/๒๙๔/๑๒๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๘ }

๕๖๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๗. พราหมณธมมกสตร

[๒๙๕] พราหมณสมยนนพากนสรรเสรญการประพฤตพรหมจรรย๑

ศล ความซอตรง ความออนโยน ตบะ

ความสงบเสงยม การไมเบยดเบยนกน และขนต

[๒๙๖] พราหมณผเสมอดวยพรหม ผมความบากบนมนคง

เปนผสงสดกวาพราหมณเหลานน

และพราหมณเหลานนยอมไมเสพเมถนธรรม

แมแตจะฝนถงกไมม

[๒๙๗] พราหมณบางพวกผเปนบณฑตในโลกน

ศกษาตามวตรปฏบตของพราหมณผเสมอดวยพรหมนนอย

จงสรรเสรญการประพฤตพรหมจรรย ศล และขนต

[๒๙๘] พราหมณทงหลายผขอขาวสาร ทนอน ผา เนยใส และน ามน

มาเกบรวบรวมไวโดยธรรมแลวบชายญดวยของเหลานน

[๒๙๙] ในยญทบชานน พราหมณจะไมยอมฆาแมโคเลย

เหมอนมารดาบดา พนอง หรอแมญาตอน ๆ

ไมยอมฆาแมโค เพราะคดวาแมโคเปนสตวมอปการะยงใหญ

ซงผลตปญจโครส๒อนเปนยา

[๓๐๐] อนง แมโคนนใหขาว ใหก าลง ใหผวพรรณ และความสข

พราหมณทราบถงประโยชนยงใหญเชนนจงไมยอมฆาแมโค

[๓๐๑] พราหมณเหลานนมผวเนอละเอยดออน

มรปรางใหญ มผวพรรณผดผอง มเกยรตยศ

ปฏบตหนาทใหญนอยตามธรรมเนยมของตนอยางเครงครด

เชงอรรถ :

๑ พรหมจรรย ในทนหมายถงเมถนวรต (ข.ส.อ. ๒/๒๙๔/๑๓๐)

๒ ปญจโครส หมายถงผลผลตเกดจากโค ม ๕ อยาง คอ นมสด นมเปรยว เปรยง เนยใส และเนยขน (ว.ม.

(แปล) ๕/๒๙๙/๑๒๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๖๙ }

๕๗๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๗. พราหมณธมมกสตร

ไดบ าเพญจรยาวตรตาง ๆ ในโลก

มงใหประชาชนประสพสขสวสด

[๓๐๒] ตอมา พราหมณเหลานนเกดความส าคญผด

เพราะเหนความสขเพยงเลกนอยทเกดจากกามคณทต าทราม

สมบตอนวเศษของพระเจาแผนดน และสตรทแตงกายงดงาม

[๓๐๓] รถเทยมมาอาชาไนยทตกแตงไวด

สลกลวดลายอยางวจตร

เรอนใหญเรอนนอยทแบงสดสวนไวเปนอยางด

[๓๐๔] พราหมณผส าคญผดนน

ปรารถนาอยากเปนเจาของโภคทรพย

ซงเปนของมนษยอนโอฬาร เกลอนกลนไปดวยฝงโค

ประกอบไปดวยหมนารผประเสรฐ

[๓๐๕] พราหมณเหลานนจงผกมนตรมงหวงโภคสมบตนน ๆ

แลวพากนเขาไปเฝาพระเจาโอกกากะ กราบทลวา

‘พระองคทรงมทรพยและธญชาตเปนจ านวนมาก

ขอพระองคทรงบชายญเถด

พระองคจะทรงมแกว แหวน เงน ทอง

พชพนธธญญาหารเพมมากขน’

[๓๐๖] และเมอพระเจาแผนดนผทรงองอาจยงใหญ

ทรงยนยอมตามค าของพราหมณนนแลว

จงทรงบชายญ คอ อสสเมธะ ปรสเมธะ

สมมาปาสะ วาชเปยยะ และนรคคฬะ๑

ครนเสรจแลวกพระราชทานทรพยแกพราหมณเหลานน

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๓๗๓ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๐ }

๕๗๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๗. พราหมณธมมกสตร

[๓๐๗] อกทงโค ทนอน ผา สตรทแตงกายงดงาม

รถเทยมมาอาชาไนยทตกแตงไวด

สลกลวดลายอยางวจตร

[๓๐๘] ทงรบสงใหน าเอาธญชาตตางๆ

ไปบรรจไวใหเตมเรอนทนารนรมย ซงแบงสดสวนไวเปนอยางด

แลวพระราชทานทรพยแกพราหมณเหลานน

[๓๐๙] พราหมณเหลานนไดทรพยทพระราชทานนน ๆ แลว

ชอบเกบสะสมไว จงถกความอยากครอบง า

เพมพนความอยากไดมากยงขนไปอก

พวกเขาจงผกมนตรมงหวงโภคทรพยนน ๆ ขน

พากนเขาไปเฝาพระเจาโอกกากะอก

[๓๑๐] กราบทลวา โคทงหลายเกดขนเพอใหใชท าประโยชน

ในกจการตาง ๆ ของมนษย

เหมอนแมน า แผนดน เงนทอง ทรพยสนและพชพนธธญญาหาร

เกดขนเพอใหมนษยใชประโยชน

ขอพระองคทรงท าพธบชายญเถด

พระองคจะทรงมแกว แหวน เงน ทอง

พชพนธธญญาหารเพมมากขน

[๓๑๑] และเมอพระเจาแผนดน ผองอาจยงใหญ

ทรงยนยอมตามค าของพราหมณเหลานนแลว

จงทรงท าพธบชายญ ในพธบชายญนน

รบสงใหฆาแมโคมากมายหลายแสนตว

[๓๑๒] แมโคนมทงหลายสงบเสงยมเหมอนแมแพะ

ถงจะถกคนเลยงรดนมใสหมอ

กไมใชเทาหรอเขาอยางใดอยางหนงท าอนตรายเลย

กระนน พระราชากรบสงใหจบทเขาแลวฆาดวยศสตรา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๑ }

๕๗๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๗. พราหมณธมมกสตร

[๓๑๓] เพราะการฆาโคบชายญนน เทวดา พระพรหม

พระอนทร อสร และผเสอสมทร

ตางเปลงวาจาประณามมนษยวา

ไมมคณธรรม เพราะมดทแทงแมโค

[๓๑๔] แตกอนนนมโรครายอยเพยง ๓ ชนด คอ

โรคความอยาก โรคความหว และโรคชรา

แตเพราะการท ารายเบยดเบยนปศสตว

จงท าใหแพรโรครายเพมขนถง ๙๘ ชนด

[๓๑๕] การท ารายเบยดเบยนปศสตวน

นบเปนการลงทณฑชนดหนงทไรคณธรรม มมาแตเดมแลว

แมโคนมทงหลายทไมท ารายเบยดเบยนใคร ๆ ตางกถกฆา

พวกบชายญกเสอมจากธรรม

[๓๑๖] ดงกลาวมาน การฆาสตวบชายญน

เปนธรรมเนยมทต าทราม

มมาแตโบราณ ถกวญญชนตเตยน

คอวญญชนจะตเตยนคนทท าพธบชายญ

โดยวธนในททกแหงทตนเหน

[๓๑๗] เมอธรรมเนยมเกาของพราหมณเสอมสญไปอยางนแลว

คนวรรณะศทรและแพศยกแตกแยกกน

วรรณะกษตรยจ านวนมากกแตกแยกกน

ภรรยากยงดหมนสาม

[๓๑๘] กษตรย พราหมณ พรอมทงแพศยและศทร

ทเปนเผาพนธแหงพรหม

ทไดรบความคมครองจากวงศตระกลของตน

ตางไมค านงถงชาตชนวรรณะตอไป

ลวนตกอยในอ านาจกามคณ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๒ }

๕๗๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๘. นาวาสตร

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว พราหมณมหาศาลเหลานนไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขาแตทานพระโคดม ภาษตของทานพระโคดมชดเจน

ไพเราะยงนก ขาแตทานพระโคดม ภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก

ทานพระโคดมทรงประกาศธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคล

หงายของทคว า เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมด

โดยตงใจวา ‘คนมตาดจกเหนรปได’ พวกขาพระองคนขอถงทานพระโคดม พรอมทง

พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมจงทรงจ าพวกขาพระองควา

เปนอบาสกผถงสรณะ ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต”

พราหมณธมมกสตรท ๗ จบ

๘. นาวาสตร

วาดวยบคคลผเปนดจเรอขามฟาก

(พระผมพระภาคตรสแกภกษทงหลายดงน)

[๓๑๙] บรษควรบชาสกการะบคคลทตนเรยนรธรรมจนเขาใจ

เหมอนเทวดาบชาพระอนทร ฉะนน

บคคลผเปนพหสต ไดรบการบชาจากศษยแลว

มใจเอออาทรในศษยนน

ยอมอธบายธรรมใหเขาใจไดอยางแจมแจง

[๓๒๐] บรษผมปญญา ไมประมาท

คบบคคลผเปนพหสตเชนนน

ท าธรรมนนใหมประโยชน ใครครวญแลว

ปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ยอมเปนผรแจง

แสดงธรรมแกผอนและเปนผละเอยด

[๓๒๑] ผทคบบคคลผมคณธรรมนอย เปนคนพาล

ยงไมบรรลประโยชนตน ทงยงมใจรษยา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๓ }

๕๗๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๘.นาวาสตร

ไมเขาใจธรรมในศาสนานไดอยางแจมแจง

ยงไมทนหมดความสงสยกสนชวตไปกอน

[๓๒๒] เปรยบเหมอนคนขามแมน าทมน ามาก

ก าลงหลากมา มกระแสเชยว

ถกพดลอยไปตามกระแสน าเสยเอง

จะสามารถชวยพาผอนใหขามไปไดอยางไร ฉนใด

[๓๒๓] บคคลผยงไมเขาใจธรรมอยางแจมแจง กฉนนน

ไมพจารณาความหมายแหงธรรมใหถองแท

ในส านกอาจารยผเปนพหสต

ตนเองยงไมรแจงจรง ทงยงไมหมดความสงสย

จะสามารถสอนผอนใหเพงพนจธรรมไดอยางไร

[๓๒๔] คนลงเรอทมนคงแขงแรง มพายและถออยพรอม

เปนผเฉลยวฉลาด รอบร ช านาญการเดนเรอนน

ยอมสามารถพาผโดยสารจ านวนมากในเรอนน

ใหขามไปถงฝงไดโดยปลอดภย แมฉนใด

[๓๒๕] ผบรรลถงความรแจง อบรมตนแลว

เปนพหสต มสภาพจตไมหวนไหว กฉนนน

สามารถสงสอนผอนทตงใจฟงและสมบรณดวยอปนสยใหเพงพนจได

[๓๒๖] เพราะฉะนน บคคลจงควรคบสตบรษ

ผมปญญา เปนพหสต

บคคลผคบหาสตบรษนน รแจงชดเนอความนนแลวปฏบตอย

เปนผเขาใจธรรมไดอยางแจมแจง พงไดรบความสข

นาวาสตรท ๘ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๔ }

๕๗๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๙. กงสลสตร

๙. กงสลสตร

วาดวยการจะบรรลประโยชนสงสดตองประพฤตเชนไร

[๓๒๗] (ทานพระสารบตรทลถามพระผมพระภาคดงน)

นรชนมปกตอยางไร มความประพฤตอยางไร

เพมพนการท าอะไรบาง

จงชอวา พงด ารงตนอยอยางถกตอง และบรรลประโยชนสงสดได

[๓๒๘] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

นรชนควรเปนผประพฤตออนนอมตอผใหญ๑ ไมรษยา

และควรรจกกาลทจะเขาไปหาครทงหลาย

รจกขณะทจะฟงธรรมกถาททานกลาว

และตงใจฟงสภาษตอน ๆ จากทานโดยเคารพ

[๓๒๙] ควรลดมานะ นบนอบออนนอม

เขาไปยงส านกของครตามเวลาเหมาะสม

ตงใจระลกถงอรรถ ธรรม สงยมะ๒ พรหมจรรย

พรอมทงยดถอปฏบตตามนน

[๓๓๐] ควรเปนผพอใจธรรม ยนดในธรรม

ด ารงอยในธรรม รจกพจารณาธรรม

ไมควรกลาววาจาทประทษรายธรรม

ควรใหเวลาสนไปกบสภาษตทแท๓

เชงอรรถ :

๑ ผใหญ ม ๔ คอ (๑) ปญญาวฒ ผใหญโดยปญญา (๒) คณวฒ ผใหญโดยคณความด (๓) ชาตวฒ ผใหญ

โดยชาต (เกดในชาตก าเนดฐานะอนสง) (๔) วยวฒ ผใหญโดยวยคอเกดกอน ในทนหมายถงปญญาวฒ

(ข.ส.อ. ๒/๓๒๘/๑๔๗)

๒ สงยมะ หมายถงศล (ข.ส.อ. ๒/๓๒๙/๑๔๘)

๓ สภาษตทแท หมายถงสภาษตทประกอบดวยสมถะและวปสสนา (ข.ส.อ. ๒/๓๓๐/๑๔๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๕ }

๕๗๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๙. กงสลสตร

[๓๓๑] การละความสนกรนเรง การพดกระซบ

ความร าไรร าพน ความโกรธงาย

การหลอกลวงเสแสรงท าความด

ความยนดในปจจย ความถอตว

การชงดชงเดน ความหยาบคาย

และความหมกมนอยในกเลสดจน าฝาดยอมใจ

ควรเปนผปราศจากความมวเมา ด ารงสตมนคงอย

[๓๓๒] นรชนใดเปนผประพฤตรบดวน๑ เปนผประมาท

เพยงแตรสภาษตอนเปนสาระ

และไดสดบสมาธอนเปนสาระในธรรมทรเทานน

ปญญาและสตะยอมไมเจรญแกนรชนนนเลย๒

[๓๓๓] สวนนรชนผยนดในธรรม๓ทพระอรยะประกาศแลว

เปนผประเสรฐกวาคนนอกน

ดวยกาย วาจา และใจ

ด ารงมนอยในสนต โสรจจะ และสมาธ๔

จงไดบรรลถงธรรมอนเปนสาระแหงสตะและปญญา

กงสลสตรท ๙ จบ

เชงอรรถ :

๑ ประพฤตรบดวน ในทนหมายถงไมพจารณาไตรตรองใหรอบคอบ ตกไปในอ านาจกเลสมราคะเปนตน

(ข.ส.อ. ๒/๓๓๒/๑๕๐)

๒ ความหมายในคาถาน คอ นรชนผถกราคะเปนตนครอบง า ไมพจารณาไตรตรอง ประมาท ไมบ าเพญ

เพยรอยางตอเนอง แมจะไดรบโอวาท ฟงสภาษตมากมายกตาม แตปญญาของเขากไมเจรญ เพราะไมร

ความหมาย และสตะกไมเจรญเพราะไมมการปฏบตตาม (ข.ส.อ. ๒/๓๓๒/๑๕๐)

๓ ธรรม ในทนหมายถงสมถวปสสนา (ข.ส.อ. ๒/๓๓๓/๑๕๑)

๔ สนต หมายถงนพพาน โสรจจะ หมายถงมคคปญญาอนมนพพานเปนอารมณ สมาธ หมายถงมคคสมาธ

(ข.ส.อ. ๒/๓๓๓/๑๕๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๖ }

๕๗๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๐. อฏฐานสตร

๑๐. อฏฐานสตร

วาดวยการลกขนนงสมาธ

(พระผมพระภาคตรสเตอนภกษทงหลายดงน)

[๓๓๔] เธอทงหลายจงลกขนเถด๑ จงนงเถด๒

ความหลบจะมประโยชนอะไรแกเธอทงหลาย

ผเรารอนดวยโรคคอกเลสมประการตาง ๆ

ถกลกศรคอราคะเปนตนทมแทงจนยอยยบอย

[๓๓๕] เธอทงหลายจงลกขนเถด จงนงเถด

จงบากบนขยนศกษาปฏบตเพอบรรลสนตธรรม๓กนเถด

อยาใหมจจราชรวา เธอทงหลายมวแตประมาทลมหลง

แลวบงคบใหหลงใหลอยในอ านาจเลย

[๓๓๖] เธอทงหลายจงขามตณหาทชอวา วสตตกา

ซงเปนเหตใหเทวดาและมนษย

ผยงมความตองการยดตดอย

ขณะอยาไดลวงเลยเธอทงหลายไปเสย๔

เพราะเหลาชนทปลอยใหขณะลวงเลยไป

ยอมแออดกนในนรก เศราโศกอย

เชงอรรถ :

๑ จงลกขน หมายถงลกจากอาสนะ จงเพยรพยายามอยาเกยจคราน (ข.ส.อ. ๒/๓๓๔/๑๕๓)

๒ จงนง หมายถงนงคบลลงก เพอปฏบตกมมฏฐาน (ข.ส.อ. ๒/๓๓๔/๑๕๓)

๓ สนตธรรม ม ๓ ประการ คอ (๑) อจจนตสนต(ความสงบอยางสนเชง) (๒) ตทงคสนต(ความสงบ

ดวยองคนน ๆ) (๓) สมมตสนต(ความสงบโดยสมมต) แตในทนหมายถงอจจนตสนต กลาวคอนพพาน

(ข.ส.อ. ๒/๓๓๕/๑๕๔)

๔ ขณะอยาไดลวงเลยเธอทงหลายไปเสย ในทนหมายถงอยาปลอยใหโอกาสหรอเวลาแหงการบ าเพญ

สมณธรรมผานไป (ข.ส.อ. ๒/๓๓๖/๑๕๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๗ }

๕๗๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๑. ราหลสตร

[๓๓๗] ความประมาทเปนดจธล

ความประมาททเกดซ าแลวซ าเลา กจดเปนดจธล

กลบตรผเปนบณฑตควรถอนลกศรคอกเลสของตน

ดวยความไมประมาทและดวยวชชา

อฏฐานสตรท ๑๐ จบ

๑๑. ราหลสตร

วาดวยพระพทโธวาททตรสโปรดพระราหล

[๓๓๘] (พระผมพระภาคตรสถามทานพระราหลดงน)

เพราะความสนทสนมกนเกนไป

เธอนกดหมนบณฑต๑บางหรอไม

การชคบเพลงแกมวลมนษย๒

เธอยงใสใจนอบนอมอยหรอไม

[๓๓๙] (ทานพระราหลทลตอบดงน)

ถงจะมความสนทสนมกนมากสกเพยงใด

ขาพระองคกไมเคยนกดหมนบณฑตเลย

การชคบเพลงแกมวลมนษย

ขาพระองคกยงใสใจนอบนอมอยเสมอ

[๓๔๐] (พระผมพระภาคตรสโอวาทดงน)

เธอละกามคณ ๕ ซงนารก นารนรมยใจแลว

ออกจากเรอนบวชดวยศรทธา

จงท าทสดแหงทกขเถด๓

เชงอรรถ :

๑ บณฑต ในทนพระผมพระภาคตรสหมายเอาพระสารบตร (ข.ส.อ. ๒/๓๓๘/๑๕๗)

๒ การชคบเพลง ในทนหมายถงการแสดงธรรม (ข.ส.อ. ๒/๓๓๘/๑๕๗)

๓ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๙๕/๓๖๖

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๘ }

๕๗๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๑. ราหลสตร

[๓๔๑] เธอจงคบกลยาณมตร ยนดเสนาสนะอนสงด

ปราศจากเสยงอกทกครกโครม

จงเปนผรจกประมาณในการบรโภค

[๓๔๒] เธอจงอยาท าความอยากในปจจย ๔ เหลาน คอ

จวร บณฑบาต เสนาสนะ และคลานปจจยเภสชทเกดขน

เธออยากลบมายงโลกนอกเลย

[๓๔๓] เธอจงเปนผส ารวมในปาตโมกข และอนทรย ๕

จงเจรญกายคตาสตกมมฏฐาน

จงเปนผเบอหนายในสงสารวฏใหมาก

[๓๔๔] จงเวนสภนมตอนเปนเหตใหเกดราคะเสย

จงเจรญสมาธจตดวยอสภภาวนา

จนจตมอารมณเปนหนง และตงมนดวยด๑

[๓๔๕] จงเจรญกมมฏฐานทไมมนมต จงละมานานสยกเลส

เพราะละมานะไดนนเอง เธอกจะเปนผสงบระงบ

ทราบวา พระผมพระภาคตรสสอนทานพระราหลดวยคาถาเหลานอยเนอง ๆ

ดวยประการฉะน

ราหลสตรท ๑๑ จบ

เชงอรรถ :

๑ มอารมณเปนหนง หมายถงแนวแนดวยอปจารสมาธ ตงมนดวยด หมายถงตงมนแนบแนนดวยอปปนาสมาธ

(ข.ส.อ. ๒/๓๔๔/๑๖๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๗๙ }

๕๘๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๒. วงคสสตร

๑๒. วงคสสตร๑

วาดวยพทธพจนตรสแกความสงสยของพระวงคสะ

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ อคคาฬวเจดย เขตเมองอาฬว

สมยนน พระนโครธกปปเถระซงเปนพระอปชฌายของทานพระวงคสะเพงจะปรนพพาน

ทอคคาฬวเจดยไมนาน ครงนน ทานพระวงคสะหลกเรนอยในทลบ๒ไดเกดความ

คดค านงอยางนวา “พระอปชฌายของเราปรนพพานแลวหรอวายงไมปรนพพาน”

ครนถงเวลาเยน ทานพระวงคสะจงออกจากทหลกเรน เขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ ขอประทานวโรกาส ขาพระองคหลกเรนอยในทลบไดเกดความคดค านง

อยางนวา ‘พระอปชฌายของเราปรนพพานแลวหรอวายงไมปรนพพาน”

ครงนน ทานพระวงคสะกลกจากอาสนะ หมจวรเฉวยงบา ประคองอญชลไป

ทางพระผมพระภาคแลวไดทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาวา

[๓๔๖] ขาพระองคขอทลถามพระบรมศาสดา

ผมพระปญญามากวา

ภกษใดมชอเสยง เรองยศ๓

ตดความสงสย ดบกเลสเสยไดในปจจบนชาตน

ไดปรนพพานทอคคาฬวเจดยวหาร

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๑๒๗๒-๑๒๘๗/๕๔๖-๕๔๙

๒ หลกเรนอยในทลบ หมายถงหลกออกจากหมคณะอยสงบกาย และอยสงบจตจากอารมณนน ๆ (ข.ส.อ.

๒/๓๔๖/๑๖๔)

๓ เรองยศ ในทนหมายถงเพยบพรอมดวยลาภและบรวาร (ข.ส.อ. ๒/๓๔๖/๑๖๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๐ }

๕๘๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๒. วงคสสตร

[๓๔๗] ขาแตพระผมพระภาคผทรงเหนธรรมอนมนคง

ภกษนนเปนพราหมณมาแตก าเนด

มนามทพระองคทรงประทานใหวา ‘นโครธกปปะ’

ทานเทยวนอบนอม มงหวงความหลดพน ปรารภความเพยร

[๓๔๘] ขาแตพระองคผเปนเจาศากยะ ผมสมนตจกข

ขาพระองคทกรปปรารถนาจะทราบถงพระสาวกรปนน

ขาพระองคทงหลายพรอมทจะเงยโสตฟง

พระองคเปนศาสดาของขาพระองคทงหลาย พระองคเปนผยอดเยยม

[๓๔๙] ขาแตพระองคผมพระปญญาอนไพบลย

ขอพระองคโปรดขจดความเคลอบแคลงสงสยของขาพระองคทงหลาย

โปรดตรสบอกพระนโครธกปปเถระ

ผปรนพพานแลวนน ใหขาพระองคทราบดวยเถด

ขาแตพระองคผมสมนตจกข

ขอพระองคโปรดตรสบอกทามกลางแหงขาพระองคทงหลายเถด

เหมอนทาวสกกะผมพระเนตรตงพนตรสบอกแกเหลาเทวดา

[๓๕๐] กเลสเครองรอยรดเหลาใดเหลาหนงในโลกน

เปนทางกอใหเกดความลมหลง เปนฝายแหงความไมร

เปนมลฐานแหงความเคลอบแคลงสงสย

กเลสเครองรอยรดเหลานนพอมาถงพระตถาคตผมพระจกษ

มพระคณยงกวานรชนทงหลายนแล ยอมหมดไป

[๓๕๑] ถาพระผมพระภาคจะเปนเพยงบรษธรรมดา

กจะไมทรงท าลายกเลสได

เหมอนลมพดท าลายกอนเมฆทหนาทบไมได ฉะนน

โลกทงมวลทมดอยแลวกยงจะมดหนกลง

นรชนทงหลายมพระสารบตรเปนตน

ทรงเรองอยบาง กจะไมรงเรองนก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๑ }

๕๘๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๒. วงคสสตร

[๓๕๒] ขาแตพระผมพระภาคผทรงเพยบพรอมดวยความเพยร

นกปราชญทงหลายเปนผท าแสงสวาง๑ใหเกด

เพราะเหตนน ขาพระองคทงหลายเขาใจพระองควา

ทรงท าแสงสวางใหเกดเปนแมนมน

ขาพระองคทงหลายรวา พระองคทรงเหนธรรมทงปวง

ไดอยางแจมแจง จงไดพากนมาเฝา

ขอพระองคโปรดประกาศพระนโครธกปปเถระ

แกขาพระองคทงหลายในทประชมนดวยเถด

[๓๕๓] พระองคทรงเปลงพระวาจาอยางไพเราะจบใจ

ทงทรงเปลงดวยพระสรเสยงกงวาลทเกดแตพระนาสก

ทบญญาธการตกแตงมาดแลว ไดอยางคลองแคลวแผวเบา

เหมอนพญาหงสทองโกงคอขนเบา ๆ อยางไพเราะ

ขาพระองคทกรปตงใจแนวแน

ขอฟงพระด ารสทไพเราะของพระองค

[๓๕๔] ขาพระองคจะเปดเผยความเกดและความตาย

ทละไดอยางสนเชง

จะแสดงบอกบาปธรรมซงเปนตวก าจด

เพราะบรรดาปถชนทงหลาย

บคคลผทท าไดตามความพอใจตนไมม

แตคนทไตรตรองพจารณาตามพระตถาคตเทานน

สามารถทจะรหรอกลาวธรรมอยางทตนตองการได

[๓๕๕] ขาแตพระผมพระภาคผมพระปญญามาก

พระองคผทรงมพระปญญารงเรอง

ไดตรสไวยากรณทสมบรณไวอยางถกตองแลว

ขาพระองคขอถวายอญชลกรรมอยางนอบนอม

เชงอรรถ :

๑ แสงสวาง ในทนหมายถงปญญา (ข.ส.อ. ๒/๓๕๒/๑๖๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๒ }

๕๘๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๒. วงคสสตร

พระองคทรงทราบคตของพระนโครธกปปเถระ

โปรดอยาใหขาพระองคหลงอยเลย

[๓๕๖] ขาแตพระองคผมความเพยรมาก

พระองคทรงรแจงอรยธรรม๑ทงทเปนโลกตตระและโลกยะ

ทรงทราบเญยยธรรมทงหมด

โปรดอยาใหขาพระองคหลงอยเลย

ขาพระองคหวงพระด ารสของพระองคเปนอยางยง

เหมอนคนถกความรอนแผดเผาในฤดรอนตองการน าเปนอยางยง ฉะนน

ขอพระองคโปรดเปลงสททายตนะคอสตะเถด

[๓๕๗] พระนโครธกปปเถระประพฤตพรหมจรรยเพอประโยชนใด

ประโยชนนนของทาน ไมสญเปลาหรอ

ทานนพพานดวยสอปาทเสสนพพานธาต

หรอนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต

ขาพระองคทงหลายขอฟงเรองนน

[๓๕๘] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

นโครธกปปเถระนนไดตดขาดตณหาในนามรปน

ทงตดกระแสแหงธรรมฝายด า

ซงนอนเนองอยในสนดานมาชานาน

ขามพนชาตและมรณะไดอยางสนเชง

พระผมพระภาคผประเสรฐดวยพลธรรม ๕ ประการ๒

ไดตรสไวดงน

เชงอรรถ :

๑ อรยธรรม หมายถงอรยสจ ๔ (ข.ส.อ. ๒/๓๕๖/๑๖๘)

๒ พลธรรม ๕ ประการ คอ (๑) สทธา(ความเชอ) (๒) วรยะ(ความเพยร) (๓) สต(ความระลกได) (๔) สมาธ

(ความตงจตมน) (๕) ปญญา(ความรทว) อนง ค าวา “พระผมพระภาค” ในคาถานเปนค ากลาวของพระ

สงคตกาจารย (ข.ส.อ. ๒/๓๕๘/๑๖๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๓ }

๕๘๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๓. สมมาปรพพาชนยสตร

[๓๕๙] (ทานพระวงคสเถระกราบทลดงน)

ขาแตพระองคผทรงเปนพทธะ

ขาพระองคนฟงพระด ารสของพระองคแลว ยอมเลอมใส

ทราบวา เรองทขาพระองคทลถามแลวไมไรประโยชน

พระองคทรงเปนพทธเจา ไมทรงลวงขาพระองคแนนอน

[๓๖๐] สาวกของพระพทธองคพดอยางใด กท าอยางนน

ไดตดขายคอตณหาทแผกวาง ทงมนคง

ของมารเจาเลหไดเดดขาด

[๓๖๑] พระผมพระภาคสมควรทจะตรสวา

ทานพระนโครธกปปเถระไดเหนมลเหตแหงอปาทาน

ลวงพนบวงมจจราชทขามไดแสนยากแลว

วงคสสตรท ๑๒ จบ

๑๓. สมมาปรพพาชนยสตร

วาดวยภกษควรละเวนอยในโลกโดยชอบ

[๓๖๒] (พระพทธเนรมตทลถามดงน)

ขาพระองคขอทลถามพระมนผมปญญามาก

ทรงขามโอฆะไดแลวปรนพพาน มพระทยมนคง

ภกษนนบรรเทากามทงหลาย ออกจากเรอน (มาบวช) แลว

พงละเวนอยในโลกโดยชอบไดอยางไร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๔ }

๕๘๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๓. สมมาปรพพาชนยสตร

[๓๖๓] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

ภกษผตดขาดการเชอสงทเหนเปนตนวา เปนมงคล

การยดถออกกาบาตตก ความฝน และการท านายลกษณะ

ละสงทท าใหเกดผลเสยตอมงคลไดเดดขาด

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๖๔] ภกษพงก าจดความก าหนดในกามทงหลาย

ทงทเปนของมนษย และทเปนทพย

ภกษนนตรสรธรรมแลว กาวพนภพไดแลว

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๖๕] ภกษก าจดความสอเสยดแลว

พงละความโกรธ ความตระหน

ภกษนนละความยนดและความยนรายไดแลว

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๖๖] ภกษละสงอนเปนทรกและไมเปนทรกแลว

ไมถอมน ผไมมตณหาและทฏฐอาศยในภพไหน ๆ

หลดพนแลวจากธรรมเปนทตงแหงสงโยชน

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๖๗] ภกษก าจดฉนทราคะในสงทพงยดถอทงหลาย

ไมเหนความเปนสาระในอปธทงหลาย๑

ภกษนนผไมมตณหาและทฏฐอาศย

ใคร ๆ พงชกน าไปไมได

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

เชงอรรถ :

๑ อปธ ในทนหมายถงขนธ ๕ (ข.ส.อ. ๒/๓๖๗/๑๘๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๕ }

๕๘๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๓. สมมาปรพพาชนยสตร

[๓๖๘] ภกษผไมผดพลาดทางกาย วาจา และใจ

รแจงซงธรรมโดยชอบ ปรารถนาบทคอนพพานอย

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๖๙] ภกษรจกเคารพนบไหว ไมถอตว ถงถกดาวากไมโกรธ

ไดภตตาหารทผอนถวายประจ าแลวกไมประมาทมวเมา

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๗๐] ภกษละความโลภและกามภพเปนตนไดแลว

เวนขาดจากการฆาฟน และการจองจ าผอน

ตดความสงสยไดแลว ปราศจากกเลสดจลกศร

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๗๑] ภกษผรขอปฏบตทสมควรแกตน

รแจงสจธรรมตามความเปนจรง

ไมเบยดเบยนสตวโลกทกชนด

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๗๒] ภกษไมมอนสยกเลสใด ๆ ถอนรากอกศลธรรมไดหมดสน

ไมมความหวง ปราศจากตณหาโดยสนเชง

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๗๓] ภกษผสนอาสวะแลว ละมานะไดเดดขาด

ลวงพนทางแหงราคะ๑ทงหมด

ฝกตนได ดบกเลสลงไดอยางสนเชง ด ารงตนมนคง

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

เชงอรรถ :

๑ ทางแหงราคะ หมายถงธรรมอนเปนไปในภม ๓ (กามภม รปภม อรปภม) (ข.ส.อ. ๒/๓๗๓/๑๘๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๖ }

๕๘๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๓. สมมาปรพพาชนยสตร

[๓๗๔] ภกษมศรทธามนคง เปนผไดสดบอยางด

เหนทางปฏบตอนถกตอง เปนนกปราชญ

ผไมคลอยตามไปในฝกฝายมจฉาทฏฐ

ขจดโลภะ โทสะคอความขนเคองใจได

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๗๕] ภกษเอาชนะกเลสไดดวยอรหตตมรรคทหมดจดด

ไมมกเลสเครองปดบง เชยวชาญในธรรมทงหลาย๑

เปนผถงฝง หมดตณหาอนท าใหหวนไหว

มความฉลาดในญาณเปนทดบสงขาร

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๗๖] ภกษลวงพนความก าหนดทถอวาเปนของเรา

ในเบญจขนธทงทเปนอดตและอนาคต

มปญญาบรสทธ เปนผหลดพนจากอายตนะทงปวงไดเดดขาด

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

[๓๗๗] ภกษรแจงสภาวะทควรเขาถง จนไดบรรลธรรม

เหนการละอาสวะทงหลายเปนววฏะ๒

ไมตดของอยในภพไหน ๆ

เพราะอปธทงปวงหมดสนไปแลว

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

เชงอรรถ :

๑ ธรรมทงหลาย ในทนหมายถงอรยสจ ๔ (ข.ส.อ. ๒/๓๗๕/๑๘๕)

๒ ววฏะ ในทนหมายถงนพพาน (ข.ส.อ. ๒/๓๗๗/๑๘๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๗ }

๕๘๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๔. ธมมกสตร

[๓๗๘] (พระพทธเนรมตทลสรปดงน)

ขาแตพระผมพระภาค

ทพระองคตรสมาทงหมดนนถกตองทเดยว

ภกษใดมความประพฤตเชนนอยประจ า

ฝกฝนตนแลว เปนผขามสงโยชนและโยคะทงปวงได

ชอวา ละเวนอยในโลกไดโดยชอบ

สมมาปรพพาชนยสตรท ๑๓ จบ

๑๔. ธมมกสตร

วาดวยพระพทธพจนตรสโปรดธมมกอบาสก

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนน ธมมกอบาสกพรอมดวยอบาสก ๕๐๐ คน เขาไป

เฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลว นง ณ ทสมควร ไดกราบทล

ดวยคาถาวา

[๓๗๙] ขาแตพระโคดมผมพระปญญาอนไพบลย

ขาพระองคขอทลถามพระองควา

บรรดาสาวกทออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต

กบสาวกทเปนอบาสกอยครองเรอนนน

สาวกทปฏบตตนอยางไร จงชอวา เปนสาวกทด

[๓๘๐] พระองคเทานนทรงทราบชดคต๑

และความขามพนไปจากคต

เชงอรรถ :

๑ คต หมายถงการไปหรอภพทสตวไปเกด ม ๕ คอ (๑) นรก (๒) ก าเนดสตวดรจฉาน (๓) แดนเปรต

(๔) มนษย (๕) เทพ (ข.ส.อ. ๒/๓๘๐/๑๘๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๘ }

๕๘๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๔. ธมมกสตร

ของชาวโลกพรอมทงเทวโลก

ไมมใครทเลงเหนประโยชนไดสขมลมลกเทากบพระองค

บณฑตทงหลายพากนขนานนามพระองควา

เปนพระพทธเจาผประเสรฐ

[๓๘๑] พระองคผทรงรแจงเญยยธรรม ทรงอนเคราะหเหลาสตว

ไดทรงประกาศพระญาณและธรรมทงปวง

ขาแตพระองคผมสมนตจกข

พระองคไมมกเลสดจเครองปดบงอนเปดแลว

ทรงปราศจากมลทน รงเรองอยในโลกทงปวง

[๓๘๒] พญาชางเอราวณ๑ทราบวาพระผมพระภาค

เปนผทรงชนะบาปธรรมไดแลว

จงเขาไปเฝาพระองคถงทประทบ

พญาชางแมนนไดปรกษาทลถามปญหากบพระองค

ฟงค าพยากรณแลว ไดบรรลธรรม

มความยนดเปลงสาธการแลวจากไป

[๓๘๓] ถงแมทาวเวสวณ ซงมพระนามเดมวา ทาวกเวร

กยงเสดจเขามาเฝากราบทลถามปญหาธรรม

พระองคแมถกทาวเวสวณนนทลถาม

กยงตรสตอบจนทาวเธอสดบแลวมความชนชมยนดจากไป

[๓๘๔] ชนตางๆเหลานไมวาจะเปนพวกเดยรถยอาชวกหรอนครนถ

ผชอบกลาวยกตนขมผอนทงหมด

ยอมไมเกนเหนอพระองคดวยปญญา

เหมอนคนทหยดอย ไมทนคนทเดนเรวและไมหยด ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ชางเอราวณ หมายถงเทพบตรชอเอราวณเนรมตกายเปนพญาชาง (ข.ส.อ. ๒/๓๗๘/๑๘๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๘๙ }

๕๙๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๔. ธมมกสตร

[๓๘๕] พวกพราหมณผเฒา

ทมปกตกลาววาทะเหลาใดเหลาหนงกด

และพราหมณเหลาอนทส าคญอยวา

เราทงหลายผมปกตท าวาทะกด

ชนเหลานนทงหมด ลวนแตไดรบประโยชนจากพระองค

[๓๘๖] ขาแตพระผมพระภาค

ธรรมน๑ทพระองคทรงแสดงอยางดละเอยด

และกอใหเกดสขอยางแทจรง

ขาพระองคทงหมดตงใจฟงธรรมนน

ขาแตพระพทธเจาผประเสรฐสด

ขอพระองคโปรดตรสพยากรณปญหา

ทพวกขาพระองคทลถามแลวดวยเถด

[๓๘๗] ภกษพรอมทงอบาสกนทงหมด

ผนงประชมกน ณ ทน เพอตองการจะฟง

จะตงใจฟงธรรมทพระผมพระภาค

ผทรงปราศจากมลทนตรสรแลว

เหมอนทวยเทพตางตงใจฟงสภาษตของทาววาสวะ ฉะนน

[๓๘๘] (พระผมพระภาคตรสดงน)

ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงตงใจฟงเรา

เราจะใหเธอไดสดบธรรมคอขอปฏบตก าจดกเลส

และขอพวกเธอทงหมดจงประพฤตธรรมนน

ภกษผมปญญาพจารณาเหนประโยชน

ควรปฏบตตนอยทกอรยาบถทสมควรแกบรรพชต

เชงอรรถ :

๑ ธรรม ในทนหมายถงโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ (ข.ส.อ. ๒/๓๘๖/๑๙๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๐ }

๕๙๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๔. ธมมกสตร

[๓๘๙] ภกษไมควรออกเทยวไปในเวลาวกาล

แตควรเทยวบณฑบาตในหมบานตามเวลา

เพราะวาภกษผออกเทยวในเวลาวกาล

กเลสเครองของ๑จะครอบง า

เพราะฉะนน บคคลผรทงหลายจงไมออกเทยวในเวลาวกาล

[๓๙๐] ภกษควรก าจดความพอใจในกามคณ ๕ เหลาน คอ

รป เสยง กลน รส และสมผสทท าใหเหลาสตวหลงมวเมา

เขาไปยงโอกาสทจะพงบรโภคอาหารในเวลาเชา ตามกาล

[๓๙๑] อนง ภกษไดอาหารบณฑบาตมาฉนภายในเวลาแลว

ควรกลบไปนงในทสงดตามล าพง

ควบคมอตภาพคอจตไดอยางมนคงแลว

ก าหนดจตพจารณาอารมณภายใน

ไมปลอยจตไปในอารมณภายนอก

[๓๙๒] ถาแมภกษนนจ าเปนจะตองสนทนากบสาวกอน ๆ

หรอภกษรปใดรปหนง กควรสนทนาธรรมทประณต๒นน

ไมควรกลาวค าสอนสอเสยดกระทบวารายผอน

[๓๙๓] มคนพวกหนงชอบกลาววาทะโตเถยงกน

เราไมสรรเสรญคนพวกนนผมปญญานอย

เพราะกเลสเครองของทเกดจากการกลาววาจาโตเถยงกนนน

จะครอบง าคนพวกนน เพราะพวกเขา (เมอโตเถยงกน)

ยอมท าจตใหไกลจากการปฏบตสมถะและวปสสนา

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๑๔๙ ในเลมน

๒ ธรรมทประณต หมายถงกถาวตถ ๑๐ ประการ (ข.ส.อ. ๒/๓๙๒/๑๙๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๑ }

๕๙๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๔. ธมมกสตร

[๓๙๔] สาวกผมปญญาด ฟงธรรมทพระสคตพทธเจาทรงแสดงแลว

พจารณาอาหารบณฑบาต ทอยอาศย ทนอนทนง น าใชน าฉน

และการซกผาสงฆาฏทสกปรกใหสะอาดแลวจงใชสอยปจจย

[๓๙๕] เพราะฉะนน ภกษจงไมควรเปนผยดตดในสงเหลาน

คอ อาหารบณฑบาต ทนอนทนง น าใชน าฉน

และการซกผาสงฆาฏทสกปรกใหสะอาดน

เหมอนหยาดน าไมตดบนใบบว ฉะนน

[๓๙๖] ตอไปน เราจะบอกขอปฏบตของคฤหสถแกพวกเธอ

คอสาวกทเปนคฤหสถประพฤตอยางไร

จงยงประโยชนใหส าเรจได

จรงอย สาวกทยงมความหวงแหนในไรนาเปนตน

ไมสามารถทจะบรรลธรรมของภกษลวน ๆ ได

[๓๙๗] สาวกทเปนคฤหสถยกโทษในสตวทกจ าพวก

ไมวาจะเปนสตวทยงหวาดสะดง และทมนคงในโลกแลว

ไมพงฆาเอง ไมพงใชใหผอนฆา และไมพงอนญาตใหใคร ๆ ฆา

[๓๙๘] จากนน สาวกทเปนคฤหสถ รอย

ควรงดเวนการถอเอาสงของตาง ๆ ในทกหนทกแหง ทเจาของมไดให

คอ ไมพงลกเอง ไมพงใชใหผอนลก และไมพงอนญาตใหใคร ๆ ลก

พงงดเวนการถอเอาสงของทงปวงทเจาของมไดใหโดยเดดขาด

[๓๙๙] สาวกทเปนคฤหสถ ผเขาใจชดแจง

ควรงดเวนพฤตกรรมอนมใชพรหมจรรย

เหมอนคนเดนหลกหลมถานเพลงทมไฟลกโชน ฉะนน

แตเมอไมสามารถประพฤตพรหมจรรยได

กไมควรลวงเกนภรรยาของผอน

[๔๐๐] สาวกผอยในทประชม หรอในทสาธารณชน

และอยกบคนคนเดยว ไมควรพดเทจ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๒ }

๕๙๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

๑๔. ธมมกสตร

ไมควรใชใหผอนพดเทจ และไมควรอนญาตใหใคร ๆ พดเทจ

ควรงดเวนค าพดทไมเปนจรงทงหมด

[๔๐๑] สาวกผเปนคฤหสถไมควรประพฤตการดมน าเมา

ควรยนดชอบใจธรรมคอการงดเวนการดมน าเมาน

ไมควรชกชวนผอนใหดม และไมควรอนญาตใหใคร ๆ ดม

เพราะรชดถงโทษของการดมน าเมานนวา มความเปนบาในทสด

[๔๐๒] เพราะความเมานนเอง คนพาลทงหลายจงท าบาปตางๆ ได

ทงยงชกชวนคนอน ๆ ผประมาทใหท าอกดวย

สาวกทเปนคฤหสถจงควรงดเวนการดมน าเมา

ทไมเปนบอเกดแหงความด มแตท าใหเปนบา หลงลม

ทพวกคนปญญาทรามชอบดมกนน

[๔๐๓] สาวกทเปนคฤหสถไมควรฆาสตว ไมควรลกทรพย

ไมควรพดเทจ ไมควรดมน าเมา

ควรงดเวนจากเมถนทเปนความประพฤตไมประเสรฐ

ไมควรบรโภคอาหารในเวลาวกาลในเวลากลางคน

[๔๐๔] ไมควรทดทรงดอกไม ไมควรลบไลกายดวยของหอม

ควรนอนบนเตยง บนพน หรอบนททปลาดไว

บณฑตทงหลายกลาววา อโบสถทประกอบดวยองค ๘ นแล

พระพทธเจาผถงทสดแหงทกขทรงประกาศไว๑

[๔๐๕] และตอไป สาวกทเปนคฤหสถผมใจเลอมใส

ควรเขาจ าอโบสถทประกอบดวยองค ๘ ใหบรบรณด

ทกวน ๘ ค า ๑๔ ค า หรอ ๑๕ ค าแหงปกษ

และตลอดปาฏหารกปกษ๒

เชงอรรถ :

๑ ขอ ๔๐๓-๔ ดเทยบ อง.ตก. (แปล) ๒๐/๗๑/๒๘๙-๒๙๐, อง.อฏฐก. (แปล) ๒๓/๔๓/๓๐๘

๒ ปาฏหารกปกษ หมายถงก าหนดเวลา ๕ เดอน คอ เดอน ๘ ตนแหงวนเขาพรรษา, ๓ เดอนภายในพรรษา,

เดอน ๑๒ (ข.ส.อ. ๒/๔๐๕/๑๙๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๓ }

๕๙๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๒. จฬวรรค]

รวมพระสตรทมในวรรค

[๔๐๖] อนดบตอไป สาวกทเปนคฤหสถผเขาจ าอโบสถแตเชา

มจตเลอมใส เบกบานใจอยเนอง ๆ มปญญาเขาใจแจงชด

ควรแจกจายถวายขาวน าแดภกษสงฆตามสมควร

[๔๐๗] สาวกทเปนคฤหสถนน

ควรบ ารงเลยงมารดาบดาโดยชอบธรรม

ควรประกอบการคาขายทชอบธรรม๑

เปนผไมประมาทประพฤตวตรแหงคฤหสถนอย

ยอมไปเกดในหมเทพทชอวาสยมปภา๒

ธมมกสตรท ๑๔ จบ

จฬวรรคท ๒ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. รตนสตร ๒. อามคนธสตร

๓. หรสตร ๔. มงคลสตร

๕. สจโลมสตร ๖. ธมมจรยสตร

๗. พราหมณธมมกสตร ๘. นาวาสตร

๙. กงสลสตร ๑๐. อฏฐานสตร

๑๑. ราหลสตร ๑๒. วงคสสตร

๑๓. สมมาปรพพาชนยสตร ๑๔. ธมมกสตร

เชงอรรถ :

๑ การคาขายทชอบธรรม หมายถงการคาขายทเวนจากการคาทไมชอบธรรม ๕ อยาง คอ (๑) สตถวณชชา

(คาขายอาวธ) (๒) สตตวณชชา (คาขายมนษย) (๓) มงสวณชชา (คาขายเนอสตว) (๔) มชชวณชชา

(คาขายน าเมา) (๕) วสวณชชา (คาขายยาพษ) (ข.ส.อ. ๒/๔๐๗/๒๐๐)

๒ สยมปภา หมายถงหมเทวดาทมแสงสวางในตว มอยในสวรรคทง ๖ ชน (ข.ส.อ. ๒/๔๐๗/๒๐๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๔ }

๕๙๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑. ปพพชชาสตร

๓. มหาวรรค

หมวดวาดวยเรองใหญ

๑. ปพพชชาสตร

วาดวยการสรรเสรญการบรรพชา

(ทานพระอานนทเถระกลาวสรรเสรญการบรรพชา ณ พระเชตวนดงน)

[๔๐๘] ขาพเจาจกสรรเสรญการบรรพชา

อยางทพระผมพระภาค

ผมพระจกษทรงบรรพชา

และอยางทพระองคทรงพจารณารอบคอบ

จงพอพระทยการบรรพชา

[๔๐๙] พระพทธองคทรงเหนวาการอยครองเรอนน

คบแคบ๑ เปนบอเกดธลคอกเลส

และทรงเหนวา การบรรพชาปลอดโปรง

จงเสดจออกบรรพชา

[๔๑๐] พระพทธองคครนบรรพชาแลว

ทรงเวนบาปกรรมทางกายและละวจทจรตได

ทรงช าระอาชวะใหหมดจด

[๔๑๑] พระพทธองคผมพระลกษณะอนประเสรฐทวพระวรกาย

เสดจไปถงกรงราชคฤห ครพพชนคร๒ แควนมคธ

ไดเสดจเทยวไปเพอทรงบณฑบาต

เชงอรรถ :

๑ คบแคบ หมายถงหมดโอกาสบ าเพญกศล เพราะถกรบกวนดวยบตรภรรยา และถกรบกวนดวยกเลส (ข.ส.อ.

๒/๔๐๙/๒๐๑)

๒ ค าวา “ครพพชนคร” คอ ชอของกรงราชคฤหนนเอง ทมชอวา ครพพชนคร เพราะตงอยทามกลางระหวางภเขา

๕ ลก คอ (๑) ภเขาปณฑวะ (๒) ภเขาคชฌกฏ (๓) ภเขาเวภาระ (๔) ภเขาอสคล (๕) ภเขาเวปลละ ภเขา

ทง ๕ ลกนเปนเสมอนรวหรอก าแพงลอมรอบ (คร = ภเขา + วช = รว + นคร) (ข.ส.อ. ๒/๔๑๑/๒๐๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๕ }

๕๙๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑. ปพพชชาสตร

[๔๑๒] พระเจาพมพสารประทบยนอยบนปราสาท

ไดทอดพระเนตรเหนพระพทธเจาพระองคนน

ครนไดทรงเหนพระพทธองคทรงสมบรณดวยพระลกษณะ

จงไดตรสดงนวา

[๔๑๓] ทานผเจรญทงหลาย พวกทานจงพจารณาดภกษรปนเถด

ภกษรปนมรปรางงาม สมสวน สะอาด

เยองยางโดยส ารวม และทอดสายตาเพยงชวแอก

[๔๑๔] มจกษทอดลง มสต ภกษรปน

หาเหมอนกบผออกบวชจากตระกลต าไม

ราชทตทงหลายจงรบไปสบดใหรวา

ภกษรปนจะจารกไปไหน

[๔๑๕] ราชทตทพระเจาพมพสารทรงสงไปนน

ไดเดนตามหลงไปเพอสบดวา

ภกษรปนนจะจารกไปไหน และพกอยทไหน

[๔๑๖] พระพทธองคเสดจไปตามล าดบบาน ทรงคมครองอนทรย

ทรงส ารวมดแลว มสตสมปชญญะมนคง

ทรงรบบณฑบาตแตพอประมาณ

[๔๑๗] พระมนเสดจเทยวบณฑบาต

แลวเสดจออกจากพระนคร

เสดจขนไปยงปณฑวบรรพตดวยทรงด ารวา

จะประทบอย ณ ทนน

[๔๑๘] ราชทตทง ๓ เหนพระพทธองคเสดจเขาไปสทพก

จงพากนเขาไปเฝา สวนราชทตคนหนง

กลบมากราบทลพระเจาพมพสารวา

[๔๑๙] ขอเดชะ มหาราชเจา

ภกษรปนนพกอยทถ าดานหนาภเขาปณฑวะ

เหมอนเสอโครง โคอสภราช และราชสหทซอกเขา ฉะนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๖ }

๕๙๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑. ปพพชชาสตร

[๔๒๐] พระเจาพมพสารทรงสดบค าของราชทตแลว

ทรงรบเสดจไปยงภเขาปณฑวะ

โดยพระราชพาหนะชนเยยม

[๔๒๑] ทาวเธอไดเสดจไปจนสดทางทพระราชพาหนะจะสามารถไปได

จงเสดจลงจากพระราชพาหนะ

เสดจพระราชด าเนนตอไปดวยพระบาท

เขาไปถงปณฑวบรรพตนนแลวประทบนง

[๔๒๒] ทาวเธอครนประทบนงแลว

ไดทรงสนทนาปราศรยเปนธรรมเนยมระลกถงกน

ครนผานการสนทนาปราศรยแลวไดตรสดงนวา

[๔๒๓] พระคณเจายงหนมแนน เพงผานปฐมวยเมอไมนานน

ถงพรอมดวยความผดผองแหงวรรณะ

เหมอนกษตรยสขมาลชาต

[๔๒๔] ขาพเจาจะมอบโภคสมบตให

ขอทานจงเปนจอมทพยงหมพลกายใหงดงาม

บรโภคสมบตอยเถด

พระคณเจาจงบอกชาตก าเนดดวยเถด

[๔๒๕] (พระพทธองคตรสดงน)

มหาบพตร มชนบทแหงหนงตงอยในแควนโกศล

ตรงดานขางหมวนตประเทศ

เปนเมองทมงคง ประชาชนขยนขนแขง

[๔๒๖] อาตมภาพมนามตามโคตรวาอาทตย

มนามตามชาตก าเนดวาศากยะ

ไมปรารถนากามสข

จงออกจากตระกลนนมาบวชเปนบรรพชต

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๗ }

๕๙๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๒. ปธานสตร

[๔๒๗] อาตมภาพเหนโทษในกามทงหลาย

เหนการออกบวชวาเปนทางเกษม

จะจารกไปเพอบ าเพญเพยร

ใจของอาตมภาพ ยนดในการบ าเพญเพยรนน

ปพพชชาสตรท ๑ จบ

๒. ปธานสตร

วาดวยความเพยรอยางเดดเดยว

(พระผมพระภาคตรสแกภกษทงหลายดงน)

[๔๒๘] เราตงจตบ าเพญเพยร ขะมกเขมน เพงพนจอย

เพอบรรลธรรมอนเปนแดนเกษมจากโยคะ

อยทรมฝงแมน าเนรญชรานน

[๔๒๙] มารไดเขามาหาพรอมกบกลาวถอยค าแสดงความเอนดวา

ทานมรางกายผายผอม มผวพรรณซบซด ใกลจะตายอยแลว

[๔๓๐] ทานมโอกาสตายถง ๑,๐๐๐ สวน

โอกาสรอดชวตมเพยงสวนเดยวเทานน

ทานเอย การททานมชวตอยนนดแลว

เพราะเมอมชวตอย ทานกจกบ าเพญบญทงหลายได

[๔๓๑] ทานประพฤตพรหมจรรย๑และบชาไฟอย

กชอวาสงสมบญไวมาก ทานจกบ าเพญเพยรไปท าไม

[๔๓๒] ทางเพอความเพยรด าเนนไปถงยาก ท าไดยาก

ยากยงนกทจะกอผลส าเรจ

มารไดยนกลาวคาถาเหลานอยใกล ๆ เราผจะเปนพทธะ

เชงอรรถ :

๑ พรหมจรรย ในทนหมายถงเมถนวรต (ข.ส.อ. ๒/๔๓๑/๒๐๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๘ }

๕๙๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๒. ปธานสตร

[๔๓๓] พระผมพระภาคไดตรสตอบมารผกลาวอยางนนวา

มารผมบาป ผเปนเผาพนธของคนประมาท

ทานมาทนมความประสงคใด

[๔๓๔] เราไมมความตองการบญแมแตนอย

ความจรง ทานผเปนมาร

ควรไปบอกแกคนผตองการบญ

[๔๓๕] เพราะเหตไร ทานจงเฝาเพยรถามเรา

ผมทงศรทธา ตบะ วรยะ และปญญา

ผมจตมงมน มความเปนอยอยางน

[๔๓๖] กระแสแมน าทกสาย ลมนสามารถพดใหเหอดแหงได

แตวาเลอดของเราผมจตมงมนไมเหอดแหงไปแมสกหยดเลย

[๔๓๗] เมอเลอดก าลงเหอดแหงไป ด เสลดกก าลงเหอดแหงไปดวย

และเมอเนอก าลงจะหมดสนไป แตจตของเรากยงผองใส

สต และปญญากผองใส สมาธของเรากยงตงมนขนไปอก

[๔๓๘] เรานนถงจะไดรบทกขเวทนาอนแรงกลาอยอยางน

จตกหาไดหวนคนงถงกามทงหลายไม

ทานจงคอยดภาวะทเราเปนสตวบรสทธ

[๔๓๙] กเลสกามทงหลาย เราเรยกวาเสนากองท ๑ ของทาน

ความไมยนด เราเรยกวาเสนากองท ๒ ของทาน

ความหวกระหาย เราเรยกวาเสนากองท ๓ ของทาน

ตณหา(ความทะยานอยาก) เราเรยกวาเสนากองท ๔ ของทาน

[๔๔๐] ถนมทธะ(ความหดหและเซองซม)

เราเรยกวาเสนากองท ๕ ของทาน

ความกลว เราเรยกวาเสนากองท ๖ ของทาน

วจกจฉา(ความลงเลสงสย) เราเรยกวาเสนากองท ๗ ของทาน

มกขะ(ความลบหลคณทาน) และถมภะ(ความหวดอ)

เราเรยกวาเสนากองท ๘ ของทาน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๕๙๙ }

๖๐๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๒. ปธานสตร

[๔๔๑] ลาภ ความสรรเสรญ สกการะ และยศทไดมาทผดๆ

เราเรยกวาเสนากองท ๙ ของทาน

การยกตนและขมผอน เราเรยกวาเสนากองท ๑๐ ของทาน

[๔๔๒] มารเอย เสนาของทานผมธรรมด าน

มปกตประหารสมณพราหมณ

คนขลาดเอาชนะเสนานนไมได

แตคนกลา เอาชนะเสนามารไดแลวยอมไดรบสข๑

[๔๔๓] แมเรานกรกษาหญามงกระตายไว

นาตเตยน(ถา)ชวตของเรา(จะพายแพ)

เราตายเสยในสงครามประเสรฐกวา

แพแลวเปนอยจะประเสรฐอะไร

[๔๔๔] สมณพราหมณบางพวกตกอยในอ านาจเสนาของทานแลว

ยอมไมปรากฏเกยรตคณ

และยอมไมรทางทเหลาทานผมวตรดด าเนนไปอย

[๔๔๕] เราไดเหนมารขชางเปนพาหนะ

น าเสนาออกมาโดยรอบทศ

จงเตรยมเผชญหนาเพอจะตอส

โดยมนใจวา มารอยาหวงทจะใหเราลกจากท

[๔๔๖] ชาวโลกพรอมทงเทวโลก

ไมสามารถเอาชนะเสนาของทานนนได

แตเราจะใชปญญาเปนอาวธ

ท าลายเสนาทานนนใหพนาศ

เหมอนคนใชกอนหนทบภาชนะดน

ทงทยงไมไดเผาและทเผาแลวใหแตกไป ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๒๘/๑๑๖, ๑๔๖/๒๗๗, ข.จ. (แปล) ๓๐/๔๗/๑๙๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๐ }

๖๐๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๒. ปธานสตร

[๔๔๗] เราจกเจรญสมมาสงกปปะใหเชยวชาญ

และตงสตไวอยางมนคงแลว

เทยวจารกแนะน าพร าสอนสาวกจ านวนมากไปทกแวนแควน

[๔๔๘] สาวกผไมประมาทเหลานน มจตมงมน

ปฏบตตามค าสอนของเรา เปนผหมดความปรารถนา

กจะเขาถงสถานทซงเหลาชนผไปแลว ไมเศราโศก

[๔๔๙] (มารกลาวดงน)

ขาพเจาไดสะกดรอยตามพระผมพระภาคนานถง ๗ ป

กยงหาโอกาสทจะท าลายพระสมมาสมพทธเจาผทรงพระสรไมไดเลย

[๔๕๐] กาตวหนงบนอยรอบ ๆ แทนศลา

ทมสคลายมนขน ดวยคดวา

‘เราก าลงจะไดของออนนมในสงน

ความยนดพอใจกจะมแกเรา’

(แตเมอไมไดความพอใจ รวา ‘นคอแทนศลา’ จงหลกไป)๑

[๔๕๑] ขาพเจากเชนเดยวกน ตงใจวา

จะมารบกวนกอความร าคาญพระทย

ใหพระสมณโคดมเบอเสดจลกหนไป

แตขาพเจากลบไมไดรบความยนยอมจากพระสมมาสมพทธเจา

เกดความทอแทจงหลกไป

[๔๕๒] เมอมารนนก าลงเศราโศกมาก

พณทหนบอยนนจงตกลงจากรกแร

ล าดบนน มารนนผเสยใจ

ไดอนตรธานหายไปในทนนเอง

ปธานสตรท ๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ ขอความนแปลเตมตามนยอรรถกถา (ข.ส.อ. ๒/๔๔๙-๔๕๑/๒๑๔-๒๑๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๑ }

๖๐๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๓. สภาสตตสตร

๓. สภาสตสตร๑

วาดวยวาจาสภาษต ๔ ประการ

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถ-

บณฑกเศรษฐ เขตกรงสาวตถ ณ ทนน พระผมพระภาครบสงเรยกภกษทงหลาย

มาตรสวา “ภกษทงหลาย” ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาค

จงไดตรสดงนวา

“ภกษทงหลาย วาจาทประกอบดวยองค ๔ ประการ เปนสภาษต ไมเปน

ทพภาษต ไมมโทษ และวญญชนทงหลายไมตเตยน

วาจาทประกอบดวยองค ๔ ประการ อะไรบาง คอ

ภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน

๑. กลาววาจาสภาษตอยางเดยว ไมกลาววาจาทพภาษต

๒. กลาววาจาทเปนธรรมอยางเดยว ไมกลาววาจาทไมเปนธรรม

๓. กลาววาจาเปนทรกอยางเดยว ไมกลาววาจาไมเปนทรก

๔. กลาววาจาสตยจรงอยางเดยว ไมกลาววาจาเหลาะแหละ

ภกษทงหลาย วาจาทประกอบดวยองค ๔ ประการนแล เปนสภาษต ไมเปน

ทพภาษต ไมมโทษ และวญญชนทงหลายไมตเตยน”

พระผมพระภาคผพระสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนแลว จงไดตรส

คาถาประพนธตอไปอกวา

[๔๕๓] สตบรษกลาววาวาจาสภาษตเปนวาจาสงสด (นนเปนองคท ๑)

บคคลพงกลาววาจาทเปนธรรม

ไมพงกลาววาจาทไมเปนธรรม นนเปนองคท ๒

บคคลพงกลาววาจาเปนทรก

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๒๑๓/๓๐๘

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๒ }

๖๐๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๓. สภาสตตสตร

ไมพงกลาววาจาไมเปนทรก นนเปนองคท ๓

บคคลพงกลาววาจาสตย

ไมพงกลาววาจาเหลาะแหละ นนเปนองคท ๔

ล าดบนน ทานพระวงคสะลกจากอาสนะ หมจวรเฉวยงบา ยนประนมมอไป

ทางพระผมพระภาคประทบ แลวไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระผมพระภาค

ขาพระองคเขาใจพระภาษตของพระองคแจมแจง ขาแตพระสคต ขาพระองคเขาใจ

พระภาษตของพระองคแจมแจง พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคไดตรสวา “วงคสะ เธอจงเขาใจภาษตของเราอยางแจมแจงเถด”

ล าดบนน ทานพระวงคสะไดกลาวชมเชยพระผมพระภาคดวยคาถาอยางเหมาะสม

เฉพาะพระพกตรวา

[๔๕๔] บคคลพงกลาววาจาทไมเปนเหตท าตนใหเดอดรอน

และไมเบยดเบยนผอน วาจานนเปนวาจาสภาษตแท

[๔๕๕] บคคลพงกลาวเฉพาะวาจาเปนทรก เปนทถกใจผฟง

พงเวนค าลามกทงหลายเสย กลาวแตวาจาเปนทรกแกคนอน

[๔๕๖] วาจาสตยเปนวาจาไมตาย นเปนของเกา

สตบรษลวนด ารงมนอยในสจจะทงทเปนอรรถและเปนธรรม

[๔๕๗] พระพทธเจาตรสพระวาจาใด อนเปนวาจาเกษม

เพอการบรรลนพพาน เพอท าทสดแหงทกข

วาจานนแลเปนวาจายอดเยยมกวาวาจาทงหลาย

สภาสตสตรท ๓ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๓ }

๖๐๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๔. สนทรกภารทวาชสตร

๔. สนทรกภารทวาชสตร

วาดวยสนทรกภารทวาชพราหมณ

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอยทรมฝงแมน าสนทรกา แควนโกศล

สมยนน สนทรกภารทวาชพราหมณก าลงประกอบพธบชาไฟ บ าเรอการบชาไฟ

อยทรมฝงแมน าสนทรกา ครนเสรจสนพธแลวกลกจากทนง เหลยวดทศทง ๔

โดยรอบดวยคดวา “ใครกนควรบรโภคเครองเซนทเหลอน” พลนเหลอบไปเหน

พระผมพระภาคประทบนงหมคลมพระวรกายจนถงพระเศยรอยทโคนไมตนหนง

จงใชมอซายถอเครองเซนทเหลอ มอขวาถอคนโทเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ทนใดนน พระผมพระภาคทรงเปดผาคลมพระเศยรออก เพราะไดสดบเสยง

ฝเทาของสนทรกภารทวาชพราหมณ ขณะนนสนทรกภารทวาชพราหมณกลาวขนวา

“นคนหวโลน นคนหวโลน” ตงใจจะหนหลงกลบจากทนน แตแลวไดฉกคดวา

“อนทจรง พราหมณบางพวกในโลกนกหวโลนเหมอนกน เพราะฉะนน เราควร

เขาไปถามชาตตระกล” ครนคดเชนนนแลว จงเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ

ไดกลาววา “ทานมชาตก าเนดอะไร”

ล าดบนน พระผมพระภาคตรสตอบสนทรกภารทวาชพราหมณดวยพระคาถา

ดงนวา

[๔๕๘] เราไมใชพราหมณ ไมใชราชโอรส ไมใชแพศย

หรอคนวรรณะใดวรรณะหนง

เราก าหนดรโคตรของปถชนทงหลายแลว

ไมมความกงวล ประพฤตตนอยในโลกดวยปญญา

[๔๕๙] เรานงหมไตรจวร ไมมเรอน ปลงผมแลว

ควบคมตน สงบระงบได

ไมคลกคลกบหมคน เทยวจารกไปในโลก

การททานถามเราถงโคตรวงศนนไมสมควรเลย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๔ }

๖๐๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๔. สนทรกภารทวาชสตร

[๔๖๐] (พราหมณทลถามดงน)

พราหมณ พราหมณทงหลายดวยกนเทานน

ทจะถามวา ทานเปนพราหมณหรอไม

[๔๖๑] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

ถาทานเรยกตวเองวาพราหมณ

แตมาสนทนากบเราผมใชพราหมณ

เพราะฉะนน เราจะถามทานถงเรองสาวตรฉนท๑

ทม ๓ บาท ๒๔ พยางค

[๔๖๒] (พราหมณทลถามดงน)

ฤๅษ มนชะ กษตรย และพราหมณเปนจ านวนมากในโลกน

อาศยอะไร จงพากนบชายญแกเทวดาทงหลาย

[๔๖๓] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

เราขอชแจงวา บคคลผถงทสดแหงทกข จบเวท

พงไดรบเครองบชาในกาลแหงยญพธของผใด

การประกอบพธบชายญของผนน จงจะส าเรจผลมาก

[๔๖๔] (พราหมณกราบทลดงน)

การบชายญของขาพเจานน ชอวาส าเรจผลแนแท

เพราะไดพบเหนบคคล ผจบเวทเชนพระองค

กเพราะยงไมพบบคคลผทรงคณเชนกบพระองค

คนอน ๆ จงไดกนเครองเซน

เชงอรรถ :

๑ สาวตรฉนท โดยทวไปหมายถงบทสวดในคมภรพระเวท แตในทนพระพทธองคทรงหมายเอาอรยสาวตร

คอ พทธง สรณง คจฉาม, ธมมง สรณง คจฉาม, สงฆง สรณง คจฉาม (ข.ส.อ. ๒/๔๖๑/๒๒๖)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๕ }

๖๐๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๔. สนทรกภารทวาชสตร

[๔๖๕] (พระผมพระภาคตรสดงน)

พราหมณ เพราะฉะนน ทานผมความตองการดวยประโยชนน

จงเขามาถามเถด ทานกจะไดพบบคคลผสงบ

ก าจดความโกรธได ไมมความทกข

ไมมความหวง มปญญาด ในโลกนแนนอน

[๔๖๖] (พราหมณทลถามดงน)

ขาพเจายนดในการบชายญ ปรารถนาทจะบชายญ

แตขาพเจายงไมร ขอพระองคโปรดตรสสอนขาพเจา

โปรดตรสบอกสถานททการบชายญจะส าเรจผล

ใหขาพเจาทราบดวยเถด

พระผมพระภาคตรสวา “พราหมณ ถาอยางนน ทานจงตงใจฟงเถด เราจะ

แสดงธรรมแกทาน”

[๔๖๗] ทานอยาถามถงชาตตระกลเลย

จงถามเฉพาะธรรมทประพฤตเถด

ไฟยอมเกดจากไม

แมผทเกดในสกลต ากสามารถเปนมน

มปญญา กดกนอกศลวตกไดดวยหร

เปนบรษอาชาไนยได

[๔๖๘] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกพระทกขไณยบคคลผฝกตนจนบรรลสจจะ

สมบรณดวยการฝกอนทรย

ผจบเวท อยจบพรหมจรรยแลว

[๔๖๙] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผละกามทงหลายไดแลว ไมยดมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๖ }

๖๐๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๔. สนทรกภารทวาชสตร

ส ารวมตนเครงครด เทยวไปอย

เหมอนกระสวยทไปตรง

[๔๗๐] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผปราศจากราคะ มอนทรยมนคงดแลว

หลดพนจากกเลส เหมอนดวงจนทรพนจากราหจบ ฉะนน

[๔๗๑] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผไมเกยวของดวยกเลส มสตอยทกเมอ

ละนามรปทยดถอวาเปนของเราไดแลว เทยวไปอยในโลก

[๔๗๒] ตถาคตละกามทงหลายได

มปกตครอบง ากามทงหลาย เทยวไป

รทสดแหงชาตและมรณะ

ดบกเลสเครองเรารอนไดเดดขาดแลว

เปนผเยอกเยนเหมอนหวงน า ควรแกเครองบชา

[๔๗๓] ตถาคตผเสมอพระพทธเจาทงหลาย

อยหางไกลจากบคคลผไมเสมอทงหลาย มปญญาหาทสดมได

เปนผอนตณหาและทฏฐไมแปดเปอน ไมวาในโลกนหรอโลกไหน ๆ

ยอมควรแกเครองบชา

[๔๗๔] ตถาคต ไมมมายา ไมมมานะ ปราศจากโลภะ

ไมยดถอสงวาเปนของเรา

ไมมความหวง ก าจดความโกรธ

ดบกเลสเครองเรารอนไดเดดขาด

เปนพราหมณผลอยบาปไดแทจรง

ละมลทนคอความโศกไดแลว ยอมควรแกเครองบชา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๗ }

๖๐๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๔. สนทรกภารทวาชสตร

[๔๗๕] ตถาคตละตณหาและทฏฐ

อนเปนกเลสนอนเนองประจ าใจไดแลว

ไมมตณหาและทฏฐเครองยดถอใด ๆ

ชอวาหมดความยดมนในโลกนหรอโลกอน

ยอมควรแกเครองบชา

[๔๗๖] ตถาคตมจตเปนสมาธ ขามพนโอฆะไดเดดขาด

และรธรรมดวยปญญาอนยอดเยยม

หมดสนอาสวะ ทรงไวซงรางกายเปนรางกายสดทาย

ยอมควรแกเครองบชา

[๔๗๗] ภวาสวะ๑และวาจาหยาบคาย

ตถาคตก าจดใหสนได ไมมอย

เปนผจบเวท หลดพนแลวในธรรมทงปวง๒

ยอมควรแกเครองบชา

[๔๗๘] ตถาคตผลวงพนกเลสเครองของ ไมมธรรมเครองของ

เมอคนทวไปตดของเพราะมานะ ตถาคตขจดมานะได

ก าหนดรทกขพรอมทงเขตและทตง ยอมควรแกเครองบชา

[๔๗๙] ตถาคตไมองอาศยความหวง มปกตเหนความสงด

ลวงพนทฏฐทผอนรกน

ไมมกเลสเครองยดเหนยวใด ๆ ยอมควรแกเครองบชา

[๔๘๐] ตถาคตรแจงธรรมทงทดและเลว

ก าจดใหสญสนไดเดดขาดแลว เปนผสงบ

นอมจตไปในธรรมเปนทสนอปาทาน ยอมควรแกเครองบชา

เชงอรรถ :

๑ ภวาสวะ หมายถงราคะทประกอบดวย (๑) ภวตณหา (ความทะยานอยากในภพ) (๒) ฌานนกนต (ความ

ยดตดในฌาน (๓) สสสตทฏฐ (ความเหนวาเทยง) (ข.ส.อ. ๒/๔๗๗/๒๓๒)

๒ ธรรมทงปวง หมายถงขนธและอายตนะเปนตน (ข.ส.อ. ๒/๔๗๗/๒๓๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๘ }

๖๐๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๔. สนทรกภารทวาชสตร

[๔๘๑] ตถาคตมปกตเหนภาวะทสนสดการเกด

ขจดสงโยชนอนเปนทางแหงราคะไดหมดสน

เปนผบรสทธ ไมมโทษ ปราศจากมลทน

หมดกเลสเครองเศราหมอง ยอมควรแกเครองบชา

[๔๘๒] ตถาคตไมพจารณาเหนตนโดยความเปนตน๑

มจตตงมน ปฏบตตรง ด ารงตนมนคง ไมหวนไหว

ไมมกเลสดจตะปตรงใจ หมดความสงสย ยอมควรแกเครองบชา

[๔๘๓] ตถาคตไมมเหตเกดโมหะใด ๆ

มปกตเหนดวยญาณในธรรมทงปวง

ทรงไวซงรางกายเปนรางกายสดทาย

และบรรลพระสมมาสมโพธญาณทยอดเยยมอนเกษม

ดวยเหตดงกลาวมาน ตถาคตนบวามความบรสทธทนาบชา

จงควรแกเครองบชา

[๔๘๔] (พราหมณกราบทลดงน)

การบชาของขาพระองค

จะเปนการบชาทถกตองอยางแนแท

เพราะไดพบบคคล ผจบเวทเชนพระองค

ขอพระผมพระภาคผทรงเปนพรหมโดยประจกษ

โปรดทรงรบ ทรงบรโภคเครองบชาของขาพระองคดวยเถด

[๔๘๕] (พระผมพระภาคตรสดงน)

พราหมณ เราไมบรโภคโภชนะ

ทไดมาเพราะการขบกลอม

ธรรมนนมใชธรรมของผพจารณา

เชงอรรถ :

๑ เหนตนโดยความเปนตน หมายถงเหนขนธ ๕ ดวยจตอนสมปยตดวยญาณ (ข.ส.อ. ๒/๔๘๒/๒๓๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๐๙ }

๖๑๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๔. สนทรกภารทวาชสตร

พระพทธเจาทงหลายไมรบโภชนะ

ทไดมาเพราะการขบกลอม

เมอธรรมยงมอย

การเลยงชพแบบนกยงมอย

[๔๘๖] อนง ทานจงบ ารงพระขณาสพ

ผบรสทธบรบรณ ผแสวงหาคณอนยงใหญ

มความคะนองสงบแลว ดวยขาวและน า

เพราะวาการบ ารงนน

เปนนาบญของผแสวงบญ

[๔๘๗] (พราหมณกราบทลดงน)

ขาแตพระผพระภาค ขอประทานวโรกาส

ขาพระองคเขาถงค าสอนของพระองค

จนรชดตามทพระองคตรสบอกแลว

ขอพระองคโปรดตรสแสดงบคคล

ผควรจะบรโภคทกษณาทานของขาพระองค

ซงเปนผทขาพระองคก าลงแสวงหาในเวลาบชายญ

แกขาพระองคดวยเถด

[๔๘๘] (พระผมพระภาคตรสดงน)

บคคลใดปราศจากการแกงแยงชงดกน

มจตไมขนมว หลดพนแลวจากกามทงหลาย

ก าจดถนมทธะไดแลว

[๔๘๙] ก าจดกเลสสวนสดออกได

รเทาทนชาตและมรณะ

เปนมนผสมบรณดวยปญญา

ถาบคคลเชนนนมาถงสถานทบชายญของทาน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๐ }

๖๑๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๕. มาฆสตร

[๔๙๐] ทานอยาท าหนานวควขมวด จงประคองอญชลนอบนอม

บชาดวยขาวและน าเถด

ทกษณาของทานจงจะส าเรจไดดวยอาการอยางน

[๔๙๑] (พราหมณกราบทลดงน)

พระองคเปนพระพทธเจาผควรบชาในโลกทงปวง

เปนนาบญอนยอดเยยม ยอมควรรบเครองบชา

ทานทถวายแกพระองคยอมมผลมาก

ล าดบนน สนทรกภารทวาชพราหมณไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา

“ขาแตทานพระโคดม ภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ขาแตทานพระ-

โคดม ภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ทานพระโคดมทรงประกาศ

ธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคลหงายของทคว า เปดของทปด

บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทปในทมดโดยตงใจวา ‘คนมตาดจกเหนรปได’

ขาพระองคนขอถงทานพระโคดม พรอมทงพระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ

ขาพระองคพงไดบรรพชา พงไดอปสมบทในส านกของทานพระโคดมเถด”

สนทรกภารทวาชพราหมณไดบรรพชา ไดอปสมบทในส านกพระผมพระภาค ฯลฯ

จงเปนอนวา ทานพระสนทรกภารทวาชะไดเปนพระอรหนตองคหนงในบรรดา

พระอรหนตทงหลาย

สนทรกภารทวาชสตรท ๔ จบ

๕. มาฆสตร

วาดวยมาฆมาณพทลถามปญหา

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ภเขาคชฌกฏ เขตกรงราชคฤห

ครงนน มาฆมาณพเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดสนทนาปราศรยพอเปน

ทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกน แลวจงนง ณ ทสมควร ไดทลถามพระผพระภาค

ดงนวา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๑ }

๖๑๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๕. มาฆสตร

“ขาแตทานพระโคดม ความจรง ขาพระองคเปนทายก เปนทานบด รความ

ประสงคของผขอ ควรแกการขอ ยอมแสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม ครนแสวงหา

ไดแลวกน าโภคทรพยทตนไดมาโดยชอบธรรมแบงใหแกปฏคาหกผรบทาน ๑ คนบาง

๒ คนบาง ๓ คนบาง ๔ คนบาง ๕ คนบาง ๖ คนบาง ๗ คนบาง ๘ คนบาง

๙ คนบาง ๑๐ คนบาง ๒๐ คนบาง ๓๐ คนบาง ๔๐ คนบาง ๕๐ คนบาง

๑๐๐ คนบาง มากกวา ๑๐๐ คนบาง ขาแตทานพระโคดมผเจรญ เมอขาพระองค

ใหทานอยางน บชาอยางน จะไดรบบญมากไหม พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “มาณพ แนนอนทเดยว เมอทานใหทานอยางน บชา

อยางน ยอมไดรบบญมาก มาณพ บคคลผเปนทายก เปนทานบด รความประสงค

ของผขอ ควรแกการขอ แสวงหาโภคทรพยโดยชอบธรรม ครนแสวงหาไดแลว

กน าโภคทรพยทตนไดมาโดยชอบธรรมแบงใหแกปฏคาหกผรบทาน ๑ คนบาง ฯลฯ

๑๐๐ คนบาง มากกวา ๑๐๐ คนบาง ยอมไดรบบญมาก”

ล าดบนน มาฆมาณพไดทลถามพระผมพระภาคดวยคาถาดงน

[๔๙๒] ขาพระองคขอทลถามทานพระโคดม

ผทรงเปรองปราชญในถอยค า ผทรงผากาสาวพสตร

ไมทรงยดมน เสดจเทยวไปอยวา

ในโลกน คฤหสถผใดเปนทานบด ควรแกการขอ

เปนผตองการบญ มงหวงบญ

ใหขาว และน า บชาชนเหลาอน

การบชาของคฤหสถผนนทปฏบตอยอยางน จะบรสทธไดอยางไร

[๔๙๓] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

มาฆะ ในโลกน คฤหสถผใดเปนทานบด ควรแกการขอ

เปนผตองการบญ มงหวงบญ

ใหขาว และน า บชาชนเหลาอน

คฤหสถผเชนนน พงยงการบชาใหส าเรจได

ดวยพระทกขไณยบคคลทงหลาย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๒ }

๖๑๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๕. มาฆสตร

[๔๙๔] (มาฆมาณพกราบทลดงน)

ขาแตพระผมพระภาค

ขอพระองคโปรดตรสบอกพระทกขไณยบคคลทงหลาย

แกขาพระองค ผเปนคฤหสถ เปนทานบด

ควรแกการขอ ผตองการบญ มงหวงบญ

ใหขาว และน า บชาชนเหลาอนในโลกนดวยเถด

[๔๙๕] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผไมของดวยกเลส

ไมมกเลสเครองกงวล ผบรสทธครบถวน

ผควบคมตนได เทยวไปในโลก

[๔๙๖] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผตดเครองผกคอสงโยชนไดทงหมด

ฝกตนแลว มจตหลดพน ไมมทกข ไมมความหวง

[๔๙๗] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผหลดพนจากสงโยชนทงปวง

ฝกตนแลว มจตหลดพน ไมมทกข ไมมความหวง

[๔๙๘] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผละราคะ โทสะ โมหะไดแลว

สนอาสวะ อยจบพรหมจรรยแลว

[๔๙๙] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๓ }

๖๑๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๕. มาฆสตร

แกเหลาชนผไมมมายา ไมมมานะ

สนอาสวะ อยจบพรหมจรรยแลว

[๕๐๐] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผปราศจากโลภะ

ไมยดถอวาเปนของเรา ไมมความหวง

สนอาสวะ อยจบพรหมจรรยแลว

[๕๐๑] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผมจตไมนอมไปในตณหาทงหลาย

ขามโอฆะได ไมยดถอวาเปนของเรา เทยวไป

[๕๐๒] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผไมมตณหา๑เปนเหตใหเกดภพใหม

ในโลกไหน ๆ คอในโลกนหรอโลกอน

[๕๐๓] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผละกามทงหลายไดแลว

ไมมความยดถอ ส ารวมตนดแลว เทยวไป

เหมอนกระสวยทไปตรง ฉะนน

เชงอรรถ :

๑ ตณหา แปลวา ความทะยานอยาก ในทนหมายถง ตณหา ๖ อยางคอ (๑) รปตณหา (ความทะยานอยาก

ในรป) (๒) สททตณหา (ความทะยานอยากในเสยง) (๓) คนธตณหา (ความทะยานอยากในกลน)

(๔) รสตณหา (ความทะยานอยากในรส) (๕) โผฏฐพพตณหา (ความทะยานอยากในสงทถกตองกาย)

(๖) ธมมตณหา (ความทะยานอยากในอารมณทเกดกบใจ) (ข.ม. (แปล) ๒๙/๓/๑๐, ข.ส.อ. ๒/๕๐๒/๒๓๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๔ }

๖๑๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๕. มาฆสตร

[๕๐๔] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผปราศจากราคะ มอนทรยมนคงดแลว

หลดพนจากกเลส เหมอนดวงจนทรพนจากราหจบ ฉะนน

[๕๐๕] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผสงบ ผปราศจากราคะ ไมมความโกรธ

ผไมมคต เพราะละขนธ ๕ ในโลกนไดแลว

[๕๐๖] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผละชาตและมรณะไดหมดสนแลว

ลวงพนความสงสยทกอยาง

[๕๐๗] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผมตนเปนทพง ไมมกเลสเครองกงวล

หลดพนแลวในธรรมทงปวง เทยวไปในโลก

[๕๐๘] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกเหลาชนผรแจงในขนธและอายตนะเปนตน

ตามสภาวะทเปนจรงวา

นเปนชาตสดทาย ไมมภพใหมอกตอไป

[๕๐๙] พราหมณผมงบญ ควรบชา

จดถวายเครองไทยธรรมใหเหมาะแกกาล

แกทานผจบเวท ยนดในฌาน

มสต บรรลสมโพธญาณ

เปนสรณะของเทวดาและมนษยจ านวนมาก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๕ }

๖๑๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๕. มาฆสตร

[๕๑๐] (มาฆมาณพกราบทลดงน)

ค าถามของขาพระองคไมเปลาประโยชนแนแท

ขาแตพระผมพระภาค พระองคตรสบอก

พระทกขไณยบคคลทงหลายแกขาพระองคแลว

ความจรง พระองคทรงทราบเญยยธรรมทงหมด

ในโลกนอยางถองแท

ธรรมนพระองคทรงรแจงแลว

[๕๑๑] ขาแตพระผมพระภาค

ขอพระองคโปรดตรสบอกยญญสมปทา๑

แกขาพระองคผเปนคฤหสถ เปนทานบด ควรแกการขอ

ผตองการบญ มงหวงบญ ใหขาว และน า

บชาชนเหลาอนในโลกนดวยเถด

[๕๑๒] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

มาฆะ ทานเมอจะบชากจงบชาเถด

และจงท าจตใหผองใสในกาลทงปวง

ยญยอมเปนอารมณหนวงจตของผก าลงบชาบคคล

ผมจตตงมนในยญนแลว ยอมละโทษ๒ได

[๕๑๓] อนง บคคลนนปราศจากราคะแลว ควรก าจดโทสะ

เจรญเมตตาจตทวไปแกสตวทกจ าพวก

ไมประมาททงกลางวนและกลางคนเปนนตย

ชอวายอมแผอปปมญญา๓ไปทวทศ

เชงอรรถ :

๑ ยญญสมปทา หมายถงความสมบรณของการบชาครบ ๓ กาล คอ (๑) กอนให กมใจด (๒) ขณะให

กท าจตใหผองใส (๓) ครนใหแลว กชนใจ (ข.ส.อ. ๒/๕๑๒/๒๔๑)

๒ โทษ ม ๓ อยาง คอ ความโลภ ความโกรธ และความหลง (ข.ส.อ. ๒/๕๑๒/๒๔๑)

๓ อปปมญญา ในทนหมายถงเมตตาฌาน (ข.ส.อ. ๒/๕๑๓/๒๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๖ }

๖๑๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๕. มาฆสตร

[๕๑๔] (มาฆมาณพทลถามดงน)

ใคร ชอวาบรสทธ หลดพน และชอวายงตดอย

บคคลจะไปใหถงพรหมโลกดวยตนไดอยางไร

ขาแตพระมน ขาพระองคไมร จงทลถาม

ขอพระองคโปรดตรสบอก

กพระผมพระภาคผเปนพระพรหม

ขาพระองคเหนโดยประจกษในวนน

เพราะพระองคเปนผเสมอดวยพรหมของขาพระองคจรง ๆ

ขาแตพระองคผมความรงเรอง

บคคลจะเขาถงพรหมโลกไดอยางไร

[๕๑๕] (พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

มาฆะ บคคลผบชายญญสมปทาครบทง ๓ กาลเชนนน

พงยงการบชาใหบรสทธดวยพระทกขไณยบคคลทงหลาย

เราเรยกบคคลผควรแกการขอ

บชาถวายไทยธรรมอยางนนวา

เขาถงพรหมโลกไดแนนอน

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว มาฆมาณพไดกราบทลวา “ขาแตทาน

พระโคดม ภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ฯลฯ ขอพระองคจงทรงจ า

ขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต”

มาฆสตรท ๕ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๗ }

๖๑๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

๖. สภยสตร

วาดวยสภยปรพาชกทลถามปญหา

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน

เขตกรงราชคฤห สมยนน เทวดาผเคยเปนสาโลหต๑ของสภยปรพาชกไดตงปญหา

พรอมกลาววา “สภยะ สมณะหรอพราหมณผใด ถกทานถามปญหาเหลานแลว

พยากรณได ทานควรประพฤตพรหมจรรยในส านกของสมณะหรอพราหมณผนนเถด”

ล าดบนน สภยปรพาชกเรยนปญหาเหลานนในส านกของเทวดานน แลวเขา

ไปหาสมณพราหมณทงหลายผเปนเจาหม เจาคณะ เปนคณาจารย มชอเสยง

มเกยรตยศ เปนเจาลทธ เปนผทคนสวนมากยกยองวาดเลศ คอ ปรณะ กสสปะ

มกขล โคสาล อชตะ เกสกมพล ปกธะ กจจานะ สญชย เวลฏฐบตร นครนถ

นาฏบตร แลวถามปญหาเหลานน

ทานเหลานนถกถามแลวไมสามารถตอบได เมอตอบไมไดกแสดงความโกรธ

ความขดเคอง และความไมพอใจใหปรากฏออกมา ทงยงกลบยอนถามสภยปรพาชก

เสยอก

ตอมา สภยปรพาชกมความคดดงนวา “ทานสมณพราหมณทงหลายผเปนเจา

หม เจาคณะ เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ เปนผท

คนสวนมากยกยองวาดเลศ คอ ทานปรณะ กสสปะ ฯลฯ ทานนครนถ นาฏบตร

ถกเราถามปญหาแลวไมสามารถตอบได เมอตอบไมไดกแสดงความโกรธ ความ

ขดเคอง และความไมพอใจใหปรากฏออกมา ทงยงกลบยอนถามเราในขอนนเสยอก

ถาเปนอยางนละก เราเปลยนเพศเปนคฤหสถไปเสพกามเสยดกวา”

เชงอรรถ :

๑ ค าวา “สาโลหต” ในทนมใชเปนมารดา มใชเปนบดา แตเปนเหมอนมารดา เหมอนบดา เพราะม

อธยาศยเกอกลตอกน (ข.ส.อ. ๒/๒๔๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๘ }

๖๑๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

ตอมา สภยปรพาชกกลบคดขนไดวา “พระสมณโคดมนกเปนเจาหม เจาคณะ

เปนคณาจารย มชอเสยง มเกยรตยศ เปนเจาลทธ เปนผทคนสวนมากยกยองวาด

เลศเชนกน อยากระนนเลย เราควรเขาไปหาพระสมณโคดมแลวถามปญหาเหลาน”

แตแลว สภยปรพาชกกลบคดเชนนวา “ทานสมณพราหมณทงหลายลวนเปน

ผเจรญทงวยวฒและคณวฒ เปนผใหญ ลวงกาลผานวยมาโดยล าดบ เปนพระเถระ

เปนรตตญญบคคล บวชมานาน เปนเจาหม เจาคณะ เปนคณาจารย มชอเสยง

มเกยรตยศ เปนเจาลทธ เปนผทคนสวนมากยกยองวาดเลศ คอ ทานปรณะ กสสปะ

ฯลฯ ทานนครนถ นาฏบตร ทานเหลานนถกเราถามปญหาแลวกยงไมสามารถ

ตอบได เมอไมสามารถตอบได กยงแสดงความโกรธ ความขดเคอง และความ

ไมพอใจใหปรากฏออกมา ทงยงกลบยอนถามเราในขอนนเสยอก พระสมณโคดม

ถกเราถามปญหาเหลานแลว จกพยากรณตอบไดอยางไร เพราะพระสมณโคดม

ยงหนมนก และออกบวชกยงไมนาน”

หลงจากนน สภยปรพาชกกลบคดขนไดวา “เราไมควรดหมน ไมควร

ดแคลนพระสมณโคดมวา ยงหนมนก ความจรง แมพระสมณโคดมจะยงหนม

แตกเปนผมฤทธมาก มอานภาพมาก อยากระนนเลย เราควรเขาไปหาพระสมณ-

โคดมแลวถามปญหาเหลานดกวา”

ตอจากนน สภยปรพาชกไดออกเดนทางมงหนาไปทางกรงราชคฤห เทยวจารก

ไปโดยล าดบ จนกระทงไดเขาไปเฝาพระผมพระภาค ณ พระเวฬวน กลนทกนวาป-

สถาน เขตกรงราชคฤห ไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระภาคพอเปนทบนเทงใจ

พอเปนทระลกถงกนแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลดวยคาถาวา

[๕๑๖] ขาพระองคมความเคลอบแคลงสงสย

มงหวงจะทลถามปญหา

พระองคโปรดตรสตอบปญหาทขาพระองคทลถามใหสนสงสย

โปรดพยากรณปญหาทถกตองเหมาะสมไปตามล าดบ

แกขาพระองคดวยเถด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๑๙ }

๖๒๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

(พระผมพระภาคตรสดงน)

[๕๑๗] สภยะ ทานเดนทางมาไกล มงหวงเพอจะถามปญหา

เราจะกลาวเฉลยปญหาททานถามใหสนสงสย

เราจะพยากรณปญหาทถกตองเหมาะสมไปตามล าดบแกทาน

[๕๑๘] สภยะ ทานปรารถนาจะถามปญหาขอใดขอหนงอยในใจ

กจงถามมาเถด

เราจะตอบปญหานน ๆ ใหหมดแกทาน

ทนใดนน สภยปรพาชกคดวา “นาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ เราไมเคยได

โอกาสสกหนอยในสมณพราหมณเหลาอนเลย แตพระสมณโคดมไดทรงใหโอกาสน

แกเราแลว” เขาจงดใจ เบกบาน แชมชน เกดปตโสมนส ไดทลถามปญหากบพระ

ผมพระภาควา

[๕๑๙] บคคลบรรลอะไร บณฑตจงเรยกวา ภกษ

บคคลปฏบตอยางไรบณฑตจงเรยกวา ผสงบเสงยม

บคคลปฏบตอยางไร บณฑตจงเรยกวา ผฝกตนแลว

บคคลรอยางไร บณฑตจงเรยกวา พทธะ

ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทลถามปญหาแลว

ขอพระองคโปรดตรสพยากรณปญหาททลถามดวยเถด

(พระผมพระภาคตรสพยากรณดวยพระคาถาดงน)

[๕๒๐] สภยะ บคคลใดควรแกค าชมเชยวา

เปนผถงนพพานดวยทางทตนท าแลว

ขามพนความสงสยไดแลว ละความเสอมและความเจรญแลว

อยจบพรหมจรรย สนภพใหมแลว

บคคลนน บณฑตเรยกวา ภกษ๑

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๘/๘๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๐ }

๖๒๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

[๕๒๑] บคคลผวางเฉยในอารมณทงปวง มสต

ไมเบยดเบยนสตวไร ๆ ในโลกทงหมด

เปนผขามโอฆะได เปนผสงบ

มจตไมขนมว ไมมกเลสฟงซาน

บคคลนน บณฑตเรยกวา ผสงบเสงยม

[๕๒๒] บคคลใดอบรมอนทรยทงหลายไดแลวในโลกทงปวง

ทงภายในและภายนอก รชดทงโลกนและโลกหนา

รอคอยอยแตเวลาเทานน

บคคลนนผอบรมตนแลวเชนน

บณฑตเรยกวา ผฝกตนแลว๑

[๕๒๓] บคคลผพจารณากเลสเครองก าหนดจตทงสน

รชดสงสารวฏทง ๒ สวน คอจตและอบต

ปราศจากธล ไมมกเลสพอกพน

เปนผหมดจด บรรลภาวะทสนสดการเกด

บณฑตเรยกวา พทธะ

ล าดบนน สภยปรพาชกชนชมยนดภาษตของพระผมพระภาคแลว ดใจ

เบกบาน แชมชน เกดปตโสมนส ไดทลถามปญหากบพระผมพระภาคตอไปวา

[๕๒๔] บคคลบรรลอะไร บณฑตจงเรยกวา พราหมณ

บคคลประพฤตอยางไร บณฑตจงเรยกวา สมณะ

บคคลปฏบตอยางไร บณฑตจงเรยกวา ผลางบาปได

บคคลประพฤตอยางไร บณฑตจงเรยกวา นาคะ๒

ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทลถามปญหาแลว

ขอพระองคโปรดตรสพยากรณปญหาททลถามดวยเถด

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๙๐/๒๘๒, ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๘/๑๑๘

๒ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๑๘๕ ในเลมน และดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๘๐/๒๓๘, ข.จ. (แปล) ๓๐/๒๗/๑๔๕

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๑ }

๖๒๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

(พระผมพระภาคตรสดงน)

[๕๒๕] สภยะ บคคลผลอยบาปทงปวงไดแลว

เปนผปราศจากมลทน เปนผประเสรฐ

มจตตงมนดวยสมาธ ด ารงตนมนคง

ขามพนสงสารวฏ เปนผบรสทธครบถวน

ไมมตณหาและทฏฐอาศย เปนผคงท

บคคลนนบณฑตเรยกวา พราหมณ๑

[๕๒๖] บคคลผสงบ ละบญและบาปได

เปนผปราศจากธล รโลกนและโลกหนา

ลวงพนชาตและมรณะไดแลว

เปนผคงท ด ารงตนอยเชนนน

บณฑตเรยกวา สมณะ

[๕๒๗] บคคลผช าระลางบาปไดทงหมด

ทงภายในและภายนอก ในโลกทงปวง๒

ไมกลบมาสกป ในเทวดาและมนษยผยงทองเทยวอยในกป๓

บณฑตเรยกผนนวา ผลางบาปได

[๕๒๘] บคคลผไมท าบาปแมเลกนอยในโลก

สลดสงโยชนและเครองผกพนไดทงหมด

ไมตดของอยในกเลสเครองของทงปวง เปนผหลดพน

เปนผคงท ผด ารงตนอยเชนนน

บณฑตเรยกวา นาคะ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๒๕/๑๐๕, ข.จ. (แปล) ๓๐/๒๘/๑๔๗

๒ โลกทงปวง ในทนหมายถงอายตนะทงหมด (ข.ส.อ. ๒/๕๒๗/๒๕๓)

๓ กป ในทนหมายถงตณหาและทฏฐ (ข.ส.อ. ๒/๕๒๗/๒๕๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๒ }

๖๒๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

ล าดบนน สภยปรพาชก ฯลฯ ไดทลถามปญหากบพระผมพระภาคเปนขอ

ตอไปวา

[๕๒๙] พระพทธเจาทงหลายตรสเรยกบคคลเชนไรวา ผชนะเขต

ตรสเรยกบคคลวา ผฉลาด ดวยอาการอยางไร

อยางไร จงตรสเรยกวา บณฑต

และอยางไร ตรสเรยกวา มน

ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทลถามปญหาแลว

ขอพระองคโปรดตรสพยากรณปญหาททลถามดวยเถด

(พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

[๕๓๐] สภยะ บคคลพจารณาเขต๑ทงสน

คอ เขตเทวดา เขตมนษย และเขตพรหมแลว

ผหลดพนจากเครองผกทเปนมลเหตแหงเขต๒ทงมวล

เปนผคงท ด ารงตนอยเชนนน

พระพทธเจาทงหลายตรสเรยกวา ผชนะเขต

[๕๓๑] บคคลพจารณากระเปาะฟอง๓ทงสน

คอ กระเปาะฟองเทวดา กระเปาะฟองมนษย

และกระเปาะฟองพรหมแลว

ผหลดพนจากเครองผกทเปนมลเหตแหงกระเปาะฟองทงมวล

เปนผคงท ด ารงตนอยเชนนน

พระพทธเจาทงหลายตรสเรยกวา ผฉลาด

[๕๓๒] บคคลพจารณาอายตนะทง ๒ ประการ

คอ อายตนะทงภายในและภายนอกแลว

เชงอรรถ :

๑ เขต ในทนหมายถงอายตนะ (ข.ส.อ. ๒/๕๓๐/๒๕๓)

๒ เครองผกทเปนมลเหตแหงเขต หมายถงอวชชา ตณหา และภพ (ข.ส.อ. ๒/๕๓๐/๒๕๔)

๓ กระเปาะฟอง หมายถงกรรม (ข.ส.อ. ๒/๕๓๑/๒๕๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๓ }

๖๒๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

มปญญาบรสทธ กาวพนธรรมด าและธรรมขาว๑ไดแลว

เปนผคงท ผด ารงตนอยเชนนน

พระพทธเจาทงหลายตรสเรยกวา บณฑต

[๕๓๓] บคคลรธรรมทงของอสตบรษและสตบรษ

ทงภายในและภายนอกในโลกทงปวง

ลวงพนกเลสเครองของและตณหาดจขายไดแลว

ควรไดรบความเคารพบชาจากเทวดาและมนษย

บคคลนน พระพทธเจาทงหลายตรสเรยกวา มน๒

ล าดบนน สภยปรพาชก ฯลฯ ไดทลถามปญหากบพระผมพระภาคเปนขอ

ตอไปวา

[๕๓๔] บคคลบรรลอะไร บณฑตจงเรยกวา ผจบเวท

บคคลปฏบตอยางไร บณฑตจงเรยกวา ผรตาม

บคคลประพฤตตนอยางไร บณฑตจงเรยกวา ผมความเพยร

และบคคลตดอะไรได บณฑตจงเรยกวา บรษอาชาไนย

ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทลถามปญหาแลว

ขอพระองคโปรดตรสพยากรณปญหาททลถามดวยเถด

(พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

[๕๓๕] สภยะ บคคลเลอกเฟนเวท๓ทงสน

ของสมณพราหมณทงหลายทมอย

ปราศจากราคะในเวทนาทงปวง

กาวลวงเวททงปวงไดแลว

บคคลนน บณฑตเรยกวา ผจบเวท๔

เชงอรรถ :

๑ ธรรมด าและธรรมขาว หมายถงบาปและบญ (ข.ส.อ. ๒/๕๓๒/๒๕๕)

๒ ดเทยบ ข.จ. (แปล) ๓๐/๒๑/๑๒๙

๓ เวท ในทนหมายถงศาสตรความรของสมณพราหมณทงหมด (ข.ส.อ. ๒/๕๓๕/๒๕๕)

๔ เวท ในทนหมายถงมคคญาณ ๔ (ข.ส.อ. ๒/๕๓๕/๒๕๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๔ }

๖๒๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

[๕๓๖] บคคลพจารณารเทาทนกเลสเครองเนนชา

และนามรปภายในตน

และกเลสอนเปนมลเหตแหงโรคในภายนอก

เปนผหลดพนจากเครองผกอนเปนมลเหตแหงโรคทงปวง

เปนผคงท ด ารงตนอยเชนนน

บณฑตเรยกวา ผรตาม

[๕๓๗] ในโลกน บคคลผงดเวนบาปทงหมด

ลวงพนทกขในนรก มความเพยร

เปนผคงท ด ารงตนอยเชนนน

บณฑตเรยกวา ผมความเพยร

มความมงมน เปนนกปราชญ

[๕๓๘] บคคลตดเครองผก๑อนเปนมลเหตแหงกเลสเครองของ

ทงภายในและภายนอกไดแลว

เปนผหลดพนจากเครองผก

อนเปนมลเหตแหงกเลสเครองของทงปวง

เปนผคงท ด ารงตนอยเชนนน

บณฑตเรยกวา บรษอาชาไนย

ล าดบนน สภยปรพาชก ฯลฯ ไดทลถามปญหากบพระผมพระภาคเปนขอ

ตอไปวา

[๕๓๙] บคคลบรรลอะไร บณฑตจงเรยกวา ผมสตะ

บณฑตเรยกบคคลวา อรยะ ดวยอาการอยางไร

บคคลประพฤตอยางไร บณฑตจงเรยกวา ผมจรณะ

และบคคลปฏบตอยางไร บณฑตจงเรยกวา ปรพาชก

ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทลถามแลว

ขอพระองคโปรดตรสพยากรณปญหาททลถามดวยเถด

เชงอรรถ :

๑ เครองผก ในทนหมายถงกเลสทงหลาย มราคะเปนตน (ข.ส.อ. ๒/๕๓๘/๒๕๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๕ }

๖๒๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

(พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

[๕๔๐] สภยะ บคคลผสดบแลว รยงธรรมทงปวง

ครอบง าธรรมทงทมโทษและไมมโทษตาง ๆ มอยในโลกได

หมดความสงสย มจตหลดพน

ไมมความทกขในธรรมทงปวง๑

บณฑตเรยกวา ผมสตะ

[๕๔๑] บคคลผมปญญา ตดอาลยและอาสวะไดแลว

ไมถอก าเนดเกดในครรภอก

ละสญญา ๓ อยาง และละเปอกตมคอกามได

ไมกลบมาสกป๒อก

บณฑตเรยกวา อรยะ

[๕๔๒] ในศาสนาน บคคลผบรรลธรรมทควรบรรลเพราะจรณะ๓

เปนผฉลาด รธรรมไดในกาลทกเมอ

ไมของอยในธรรมทงปวง

มจตหลดพนแลว ไมมปฏฆะ

บณฑตเรยกวา ผมจรณะ

[๕๔๓] บคคลผก าจดธรรมทมทกขเปนวบากซงมอย

ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบนไดแลว

ประพฤตตนอยดวยปญญาพจารณา

เชงอรรถ :

๑ ธรรมทงปวง ในทนหมายถงขนธ และอายตนะ เปนตน (ข.ส.อ. ๒/๕๔๐/๒๕๘)

๒ กป ในทนหมายถงตณหาและทฏฐ (ข.ส.อ. ๒/๕๔๑/๒๕๘)

๓ จรณะ หมายถงความประพฤต,ปฏปทา ในทนหมายถงจรณะ ๑๕ คอ (๑) สลสมปทา (ความถงพรอม

ดวยศล) (๒) อนทรยสงวร (การส ารวมอนทรย) (๓) โภชเนมตตญญตา (ความเปนผรจกประมาณในการ

บรโภค (๔) ชาครยานโยค (การหมนประกอบความเพยรเปนเครองตน) (๕) ศรทธา (๖) หร

(๗) โอตตปปะ (๘) ความเปนพหสต (๙) วรยารมภะ (ปรารภความเพยร) (๑๐) ความมสตมนคง

(๑๑) ปญญา (๑๒) ปฐมฌาน (๑๓) ทตยฌาน (๑๔) ตตยฌาน (๑๕) จตตถฌาน (ม.ม. (แปล) ๑๓/๒๓-๒๖/

๒๖-๓๐, ข.ส.อ. ๒/๕๔๒/๒๕๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๖ }

๖๒๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

และละมายา มานะ โลภะ และโกธะไดหมดสน

ท านามรปใหสนสดลงได

บณฑตเรยกวา ปรพาชก

ผบรรลธรรมทควรบรรล

ล าดบนน สภยปรพาชกชนชมยนดภาษตของพระผมพระภาคแลว ดใจ

เบกบาน แชมชน เกดปตโสมนส ลกจากทนง ท าผาเฉวยงบาขางหนง ประคอง

อญชลไปทางทพระผมพระภาคประทบ แลวไดสดดพระผมพระภาคดวยคาถาทเหมาะสม

เฉพาะพระพกตรวา

[๕๔๔] ขาแตพระผมพระภาค ผมปญญาดจแผนดน

พระองคทรงก าจดมจฉาทฏฐ ๓ และมจฉาทฏฐ ๖๐

ทอาศยคมภรเปนหลกการของพวกสมณะลทธอน

ซงอาศยอกษรสอความหมาย และสญญาทวปรต

ทรงกาวพนความมดคอโอฆะไดแลว

[๕๔๕] พระองคทรงเปนผถงทสดแหงทกข เปนผถงฝง

ทรงเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา

ขาพระองคตระหนกในพระองควา มอาสวะสนแลว

พระองคทรงมความรงเรอง มความร มปญญามาก

ไดทรงแนะน าขาพระองคผท าทสดทกขใหขามไดแลว

[๕๔๖] เพราะพระองคไดทรงทราบปญหาทขาพระองคสงสย

ทรงชวยใหขาพระองคขามพนความลงเลใจ

ขาแตพระองคผเปนพระมน

ผทรงบรรลธรรมทควรบรรลในแนวทางของมน

ไมมกเลสฝงแนนพระทย

ทรงเปนเผาพนธแหงพระอาทตย

ขาพระองคขอนอบนอมพระองคผทรงสงบเสงยมอยางยง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๗ }

๖๒๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

[๕๔๗] พระองคผมพระจกษ ไดทรงพยากรณปญหาขอสงสย

ทเคยมมากอนของขาพระองคจนหมดสนแลว

พระองคไมมนวรณ จงนบวาเปนพระมน

ผตรสรชอบดวยพระองคเองแนแท

[๕๔๘] อนง ความคบแคนใจทงหมด

พระองคทรงก าจดตดถอนไดแลว

พระองคจงมพระทยเยอกเยน

มการอบรมตนถงทสดแลว มพระปญญาทรงจ ามนคง

มความบากบนในสจจะเปนนตย

[๕๔๙] เทวดาทง ๒ พวกทอาศยอย ณ นารทบรรพตทงหมด

พากนชนชมอนโมทนาพระองคผประเสรฐ

ยงใหญในหมคนผประเสรฐ ผทรงมความเพยรยงใหญ

ทรงแสดงพระธรรมเทศนาอย

[๕๕๐] ขาแตพระองคผเปนบรษอาชาไนย

ขาพระองคขอนอบนอมพระองค

ขาแตพระองคผเปนบรษสงสด

ขาพระองคขอนอบนอมพระองค

ไมมผใดเลยทจะทรงคณเสมอดวยพระองค

ในโลกนพรอมทงเทวโลก

[๕๕๑] พระองคทรงเปนสพพญญพทธเจา

เปนพระศาสดา เปนพระมนครอบง ามารได

ทรงตดอนสยกเลสได ทรงขามหวงน าใหญคอสงสารไดแลว

ยงทรงชวยหมสตวนใหขามตามไปไดดวย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๘ }

๖๒๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๖. สภยสตร

[๕๕๒] พระองคทรงลวงพนอปธกเลสได

ท าลายอาสวะไดแลว ไมมอปาทาน (ความถอมน)

ละความหวาดกลวภยได เหมอนพญาราชสหไมกลวตอหมเนอ๑

[๕๕๓] พระองคไมทรงตดอยในบญและบาปทงสอง

เหมอนดอกบวขาวทสวยงามไมตดอยในน า

ขาแตพระองคผมความเพยร

ขอพระองคโปรดเหยยดพระบาทออกมาเถด

สภยะจะขอถวายอภวาทพระยคลบาทของพระศาสดา

ล าดบนน สภยปรพาชกหมอบลงแทบพระบาทของพระผมพระภาคดวย

เศยรเกลาแลว ไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ พระภาษตของพระองค

ชดเจนไพเราะยงนก ขาแตพระองคผเจรญ พระภาษตของพระองคชดเจนไพเราะยงนก

พระผมพระภาคทรงประกาศธรรมอยางแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอน

บคคลหงายของทคว า เปดของทปด บอกทางแกผหลงทาง หรอตามประทป

ในทมด โดยตงใจวา ‘คนมตาดจกเหนรปได’ ขาพระองคนขอถงพระผมพระภาค

พรอมทงพระธรรมและภกษสงฆเปนสรณะ ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคพงได

บรรพชาอปสมบทในส านกของพระผมพระภาคเถด”

พระผมพระภาคตรสวา “สภยะ ผเคยเปนอญเดยรถยมากอน หวงจะบรรพชา

อปสมบทในธรรมวนยน จะตองอยปรวาสเปนเวลา ๔ เดอน เมอครบ ๔ เดอนแลว

ภกษทงหลายพอใจจงจะบรรพชาอปสมบทใหเปนภกษ แตในเรองการอยปรวาสน

เรากทราบความแตกตางของแตละบคคล”

สภยปรพาชกกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ ถาผเคยเปนอญเดยรถยมา

กอน หวงจะบรรพชาอปสมบทในธรรมวนยน จะตองอยปรวาสเปนเวลา ๔ เดอน

เมอครบ ๔ เดอนแลว ภกษทงหลายพอใจจงจะบรรพชาอปสมบทใหเปนภกษ

ขาพระองคกจะขออยปรวาสเปนเวลา ๔ ป เมอครบ ๔ ป หากภกษทงหลายพอใจก

ขอโปรดบรรพชาอปสมบทใหขาพระองคเปนภกษดวยเถด”

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๘๓๙-๘๔๐/๔๗๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๒๙ }

๖๓๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

ล าดบนน สภยปรพาชกกไดรบการบรรพชาอปสมบทในส านกพระผมพระภาค

เมอทานพระสภยะอปสมบทไดไมนาน กจากไปอยผเดยว ไมประมาท มความ

เพยร อทศกายและใจ ไมนานนกกท าใหแจงซงประโยชนยอดเยยมอนเปนทสดแหง

พรหมจรรยทกลบตรทงหลายผออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการดวยปญญา

อนยงเอง เขาถงอยในปจจบน รชดวาชาตสนแลว อยจบพรหมจรรยแลว ท ากจท

ควรท าเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป

จงเปนอนวา ทานพระสภยะไดเปนพระอรหนตองคหนงในบรรดาพระอรหนต

ทงหลาย

สภยสตรท ๖ จบ

๗. เสลสตร๑

วาดวยเสลพราหมณ

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคพรอมดวยภกษสงฆหมใหญจ านวน ๑,๒๕๐ รป

เสดจเทยวจารกไปในองคตตราปชนบท เสดจถงอาปณนคมของชาวองคตตราป-

ชนบท

เกณยชฎลไดสดบขาววา “ไดยนวา พระสมณโคดมศากยบตร เสดจออก

ผนวชจากศากยตระกลก าลงเสดจจารกอยในองคตตราปชนบทพรอมดวยภกษสงฆ

หมใหญจ านวน ๑,๒๕๐ รป เสดจไปตามล าดบจนถงอาปณนคมแลว ทานพระ-

โคดมนนมกตตศพทอนงามขจรไปแลวอยางนวา ‘แมเพราะเหตน พระผมพระภาค

พระองคนน เปนพระอรหนต ตรสรดวยพระองคเองโดยชอบ เพยบพรอมดวยวชชา

และจรณะ เสดจไปด รแจงโลก เปนสารถฝกผทควรฝกไดอยางยอดเยยม เปนศาสดา

ของเทวดาและมนษยทงหลาย เปนพระพทธเจา เปนพระผมพระภาค’ พระผมพระภาค

พระองคนน ทรงรแจงโลกน พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตว

เชงอรรถ :

๑ ม.ม. (แปล) ๑๓/๓๙๖-๓๙๙/๔๙๐-๕๐๑

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๐ }

๖๓๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

พรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยดวยพระองคเองแลว ทรงประกาศใหผอน

รตาม พระองคทรงแสดงธรรมมความงามในเบองตน มความงามในทามกลาง

และมความงามในทสด ทรงประกาศพรหมจรรยพรอมทงอรรถและพยญชนะบรสทธ

บรบรณครบถวน การไดพบพระอรหนตทงหลายเชนน เปนความดอยางแทจรง”

เกณยชฎลนมนตเสวยภตตาหาร

หลงจากนน เกณยชฎลไดเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ไดสนทนา

ปราศรยกบพระผมพระภาคพอเปนทบนเทงใจ พอเปนทระลกถงกน แลวจงนง ณ

ทสมควร

พระผมพระภาคทรงชแจงใหเกณยชฎลเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต

เราใจใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาแลว ครงนน

เกณยชฎลผอนพระผมพระภาคทรงชแจงใหเหนชด ชวนใจใหอยากรบเอาไปปฏบต เราใจ

ใหอาจหาญแกลวกลา ปลอบชโลมใจใหสดชนราเรงดวยธรรมกถาแลว ไดกราบทล

พระผมพระภาคดงนวา “ขอทานพระโคดมพรอมดวยภกษสงฆโปรดรบภตตาหาร

ของขาพระองคในวนพรงนเถด พระพทธเจาขา”

เมอเกณยชฎลกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรสกบเขาดงนวา

“เกณยะ ภกษสงฆมมากถง ๑,๒๕๐ รป แมทานกยงเลอมใสในพวกพราหมณยงนก”

แมครงท ๒ เกณยชฎลไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระโคดม

ผเจรญ ภกษสงฆมมากถง ๑,๒๕๐ รป ทงขาพระองคเปนผเลอมใสในพวกพราหมณ

กจรง ถงอยางนน ขอทานพระโคดมพรอมดวยภกษสงฆโปรดรบภตตาหารของ

ขาพระองคในวนพรงนเถด พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคไดตรสกบเขาวา “เกณยะ ภกษสงฆมมากถง ๑,๒๕๐ รป

แมทานกยงเลอมใสในพวกพราหมณยงนก”

แมครงท ๓ เกณยชฎลไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระโคดม

ผเจรญ ภกษสงฆมมากถง ๑,๒๕๐ รป ทงขาพระองคเปนผเลอมใสในพวกพราหมณ

กจรง ถงอยางนน ขอทานพระโคดมพรอมดวยภกษสงฆโปรดรบภตตาหารของขาพระองค

ในวนพรงนเถด พระพทธเจาขา”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๑ }

๖๓๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

พระผมพระภาคทรงรบนมนตดวยพระอาการดษณ เมอเกณยชฎลทราบอาการ

ทพระผมพระภาคทรงรบนมนตแลว จงลกจากทนงเขาไปสอาศรมของตนแลวเรยก

พวกมตร คนสนท และญาตสาโลหตมาบอกวา “ทานทงหลาย ขาพเจาขอแจง

ใหทราบวา ขาพเจาไดนมนตพระสมณโคดมพรอมดวยภกษสงฆมาฉนภตตาหาร

เชาวนพรงน จงขอใหทานทงหลายสละแรงกายชวยเหลอขาพเจาดวยเถด” ชนเหลานน

รบค าแลว บางพวกขดทท าเตา บางพวกฝาฟน บางพวกลางถวยโถโอชาม บางพวก

จดหาน าใชน าฉน บางพวกปอาสนะ สวนเกณยชฎลลงมอตบแตงโรงประร าพธเอง

ทเดยว

เสลพราหมณไดฟงค าวาพทธะ

สมยนน เสลพราหมณอาศยอยทปาอาปณนคม เปนผมความรจบไตรเพท

พรอมทงนฆณฑศาสตร เกฏภศาสตร อกษรศาสตร และประวตศาสตร รตวบท

และไวยากรณ ช านาญโลกายตศาสตร และการท านายลกษณะมหาบรษ ทงยง

เปนอาจารยสอนมนตรแกมาณพจ านวน ๓๐๐ คนอกดวย

สมยนน เกณยชฎลกเปนผหนงทมความเลอมใสในเสลพราหมณมาก ขณะนน

เสลพราหมณก าลงเดนพกผอนพรอมกบมาณพ ๓๐๐ คนตดตามไปหาง ๆ ผานไป

ทางอาศรมของเกณยชฎล ไดเหนคนบางพวกก าลงขดทท าเตา ฯลฯ บางพวกป

อาสนะ สวนเกณยชฎลก าลงลงมอตบแตงโรงประร าพธเองทเดยว ครนเหนดงนน

จงกลาวกบเกณยชฎลดงนวา “ทานเกณยะ จะมพธอาวาหมงคล ววาหมงคลหรอ

พธบชามหายญจะปรากฏแกทาน หรอทานไดทลเชญพระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐ

ใหเสดจมาเสวยพระกระยาหารพรอมกบขาราชบรพารในเชาวนพรงนหรอ”

เกณยชฎลบอกวา “ขาแตทานเสละ อาวาหมงคล ววาหมงคลไมมแกขาพเจา

ทงพระเจาพมพสารจอมทพมคธรฐ ขาพเจากมไดทลเชญเสดจมาเสวยพระกระยาหาร

พรอมทงขาราชบรพารในเชาวนพรงนเลย แตพธมหายญไดปรากฏแกขาพเจา

เนองจากพระสมณโคดมศากยบตรผเสดจออกผนวชจากศากยตระกล ก าลงเสดจจารก

ไปในองคตตราปชนบทพรอมดวยภกษสงฆหมใหญจ านวน ๑,๒๕๐ รป เสดจมา

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๒ }

๖๓๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

ตามล าดบจนถงอาปณนคมแลว ทานพระโคดมพระองคนนมพระกตตศพทอนงาม

ขจรไปอยางนวา ‘แมเพราะเหตน พระผมพระภาคพระองคนน เปนพระอรหนต ฯลฯ

เปนพระพทธเจา เปนพระผมพระภาค’ ขาพเจาไดนมนตพระผมพระภาคพระองคนน

พรอมดวยภกษสงฆมาฉนภตตาหารในเชาวนพรงน”

เสลพราหมณถามวา “ทานเกณยะ ทานกลาวค าวา พทธะ หรอ”

เกณยชฎลตอบวา “ทานเสละ ใช ขาพเจากลาวค าวา พทธะ”

เสลพราหมณถามย าอกวา “ทานเกณยะ ทานกลาวค าวา พทธะ หรอ”

เกณยชฎลกตอบย าวา “ทานเสละ ใช ขาพเจากลาวค าวา พทธะ”

ล าดบนน เสลพราหมณไดคดวา “วาตามลกษณะมหาบรษ ๓๒ ประการ

ในคมภรมนตรของพวกเราระบวา ‘แมแตเสยงประกาศ คอค าวา พทธะ นกหา

ไดยากในโลก’ ซงมหาบรษผประกอบดวยลกษณะมหาบรษ ๓๒ ประการ ยอมม

คต ๒ ประการเทานน ไมเปนอยางอน คอ

ถาอยครองเรอนกจะเปนพระเจาจกรพรรดผทรงธรรม ปกครองแผนดนโดยธรรม

พระราชอ านาจแผไปทวปฐพมมหาสมทรทง ๔ เปนขอบเขต ทรงชนะขาศกทง

ภายในและภายนอก มพระราชอาณาจกรมนคง ทรงสมบรณดวยรตนะ ๗ ประการ

คอ จกรแกว ชางแกว มาแกว มณแกว นารแกว คหบดแกว ปรณายกแกว

พระองคมพระราชโอรสมากกวา ๑,๐๐๐ พระองค ซงลวนแตกลาหาญ มพระรป

สงางามสมเปนวรกษตรย สามารถจะท าลายกองทพขาศก พระองคทรงพชตชยโดย

คณธรรม ไมตองใชอาชญา ไมตองใชศสตรา ทรงครอบครองแผนดนน ซงม

สมทรสาครเปนขอบเขต

ถาเสดจออกจากเรอนผนวชเปนบรรพชต จะส าเรจเปนพระอรหนตสมมา-

สมพทธเจา มหลงคาคอกเลสอนเปดแลวในโลก”

เสลพราหมณถามวา “ทานเกณยะ ขณะนทานพระโคดมผเปนพระอรหนต-

สมมาสมพทธเจาพระองคนนประทบอยทไหน”

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๓ }

๖๓๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

เสลพราหมณเขาเฝาพระพทธเจา

เมอเสลพราหมณถามอยางนแลว เกณยชฎลไดยกแขนขวาขนไดกลาวกบ

เสลพราหมณดงนวา “ทานเสละ ทานจงเดนไปทางบรเวณทวไมสเขยวนนเถด”

เมอไดฟงดงนน เสลพราหมณพรอมทงมาณพ ๓๐๐ คน จงเขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ พลางเรยกมาณพเหลานนมาเตอนวา “ทานทงหลาย จงอยา

สงเสยงดง คอย ๆ เดนตามกนไปใหเปนระเบยบ เพราะทานผเจรญเหลานนชอบอย

ตามล าพงดจพญาราชสหใหยนดไดยาก อนง ขณะทเราก าลงสนทนากบพระสมณ-

โคดม ขอพวกทานอยาพดสอดแทรกขน รอใหเราสนทนาจบเสยกอน”

เมอตกเตอนศษยอยางนแลว เสลพราหมณพาศษยเขาไปเฝาพระผมพระภาค

ถงทประทบ ไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระภาคพอเปนทบนเทงใจ พอเปนท

ระลกถงกน แลวจงนง ณ ทสมควร พลางตรวจดลกษณะมหาบรษ ๓๒ ประการ

ในพระวรกายพระผมพระภาค กไดเหนลกษณะมหาบรษ ๓๒ ประการในพระวรกาย

ของพระผมพระภาคเปนสวนมาก เวนอยเพยง ๒ ประการ จงยงเคลอบแคลง สงสย

ไมมนใจ ไมยอมรบ ในลกษณะมหาบรษอก ๒ ประการ คอ (๑) พระคยหฐานท

เรนอยในฝก (๒) พระชวหาทยาวยง

ครงนน พระผมพระภาคทรงด ารวา “เสลพราหมณนเหนลกษณะมหาบรษ

๓๒ ประการของเราเปนสวนมาก เวนอย ๒ ประการ จงยงเคลอบแคลง สงสย

ไมมนใจ ไมยอมรบในลกษณะมหาบรษอก ๒ ประการ คอ (๑) พระคยหฐานทเรนอย

ในฝก (๒) พระชวหาทยาวยง”

ทนใดนน พระผมพระภาคทรงบนดาลอทธาภสงขารใหเสลพราหมณไดเหน

พระคยหฐานทเรนอยในฝก และทรงแลบพระชวหาสอดเขาชองพระกรรณทง ๒

สลบกนไปมา แลวทรงยายกลบมาสอดเขาชองพระนาสกทงสองสลบกน แลวจง

ทรงแผพระชวหาปดบรเวณพระนลาฏทงหมด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๔ }

๖๓๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

เสลพราหมณกบศษยกราบทลขอบรรพชาอปสมบท

เสลพราหมณคดวา “พระสมณโคดมทรงประกอบดวยลกษณะมหาบรษ ๓๒

ประการบรบรณ ไมบกพรอง แตเรายงไมทราบวาพระองคเปนพระพทธเจาจรง

หรอไม เราเคยฟงค าของพราหมณทงหลายผสงวย เปนผใหญ เปนอาจารยตอ ๆ

กนมา กลาวสอนไววา พระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาทงหลาย ยอมแสดง

พระองคใหปรากฏในเมอบคคลกลาวถงคณของพระองค อยากระนนเลย เราควร

ชมเชยพระสมณโคดมเฉพาะพระพกตรเปนคาถาทเหมาะสม”

เมอคดไดดงนน เสลพราหมณจงสดดพระผมพระภาคดวยคาถาทเหมาะสม

เฉพาะพระพกตรวา

[๕๕๔] ขาแตพระผมพระภาค พระองคเสดจอบตมาดแลว

มพระวรยภาพ มพระวรกายสมบรณ

มพระรศมเรองงาม เปนผนาทศนายงนก

มพระฉววรรณเปลงปลงดงทอง

มพระเขยวแกวขาวสะอาด

[๕๕๕] เพราะพระลกษณะมหาบรษ

ทมปรากฏแกมหาบรษนน

ยอมมปรากฏในพระวรกายของพระองคอยางครบถวน

[๕๕๖] พระองคมพระเนตรแจมใส มพระพกตรผดผอง

มพระวรกายสงใหญตรง

มพระเดช ทรงรงเรองอยในทามกลางหมสมณะ

เหมอนดวงอาทตยรงเรองอย ฉะนน

[๕๕๗] พระองคเปนภกษ มคณสมบตงดงามนาชม

มพระฉววรรณผดผองดงทอง

พระองคมพระวรรณะสงสงถงเพยงน

จะเปนสมณะไปท าไม

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๕ }

๖๓๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

[๕๕๘] พระองคควรเปนพระเจาจกรพรรด

ทองอาจในหมพลรถ ทรงปราบปรามชนะไพร

ทรงเปนใหญในภาคพนชมพทวป

ซงมสมทรสาครทงสเปนขอบเขต

[๕๕๙] ขาแตพระโคดม ขอเชญพระองคขนครองราชย

เปนพระเจาจกรพรรดจอมมนษยตามพระราชประเพณ

ทกษตราธราชโดยพระชาตไดเสวยราชย

มหมเสวกามาตยเสดจตามพระองคเถด

[๕๖๐] (พระผมพระภาคตรสดงน)

เสลพราหมณ เราเปนพระราชาอยแลว

คอเปนพระธรรมราชาผยอดเยยม

ยงธรรมจกรทไมมใคร ๆ หมนไปได ใหหมนไปได

[๕๖๑] (เสลพราหมณกราบทลดงน)

ขาแตพระโคดม พระองคทรงปฏญญาวา

เปนพระสมมาสมพทธเจา เปนพระธรรมราชาผยอดเยยม

ทงยงตรสยนยนวายงธรรมจกรใหหมนไปได

[๕๖๒] ใครหนอเปนเสนาบดของพระองคผเจรญ

เปนสาวกผประพฤตตามเบองพระยคลบาทของพระองคผเปนศาสดา

ใครจะชวยประกาศธรรมจกรทพระองคทรงใหหมนไปแลวนได

[๕๖๓] (พระผมพระภาคตรสดงน)

เสลพราหมณ สารบตรผเกดตามตถาคต

จะชวยประกาศธรรมจกรทยอดเยยม

ซงเราใหหมนไปแลว

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๖ }

๖๓๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

[๕๖๔] พราหมณ เราไดรยงธรรมทควรรยง

ไดเจรญธรรมทควรใหเจรญ

ไดละธรรมทควรละไดแลว

เพราะฉะนน เราจงเปนพระพทธเจา

[๕๖๕] พราหมณ ทานจงขจดความสงสยในตวเราเสย

จงนอมใจเชอเราเสยเถด

การไดเหนพระสมมาสมพทธเจาเนอง ๆ

เปนโอกาสทหาไดยาก

[๕๖๖] ผจะปรากฏเนอง ๆ ในโลก

ยอมเปนการหาไดยาก

พราหมณ เรานน เปนพระพทธเจา

เปนหมอผาตดลกศรคอกเลสชนเยยม

[๕๖๗] เราเปนผประเสรฐสด ไมมผเปรยบเทยบ

ย ายมารและเสนามารได

ควบคมอมตร๑ทงปวงไวในอ านาจ

ไมมภยจากทไหน เบกบานอย

[๕๖๘] (เสลพราหมณกลาวดงน)

ขาแตพระองคผเจรญ ขอเชญพระองค

จงทรงใครครวญค าของขาพระองคน

เหมอนอยางทพระผมพระภาคผมพระจกษ

เปนหมอผาตดลกศรคอกเลส

เปนมหาวระไดตรสไว

เหมอนพญาราชสหบรรลอสหนาทอยในปา

เชงอรรถ :

๑ อมตร ในทนหมายถงมาร ๕ คอ (๑) กเลสมาร(มารคอกเลส) (๒) ขนธมาร(มารคอเบญจขนธ)

(๓) อภสงขารมาร(มารคออภสงขาร) (๔) เทวปตตมาร(มารคอเทพบตร) (๕) มจจมาร(มารคอความตาย)

(ข.ส.อ. ๒/๕๖๗/๒๘๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๗ }

๖๓๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

[๕๖๙] ใครเหนพระผมพระภาคผประเสรฐสด

ไมมผเปรยบเทยบ

ย ายมารและเสนามารได จะไมพงเลอมใสเลา

ถงคนผเกดในตระกลต ากยงเลอมใส

[๕๗๐] ผปรารถนาจะตามฉน กเชญมา

หรอผทไมปรารถนา กเชญกลบไป

ฉนจะบวชในส านกของพระสมมาสมพทธเจา

ผมพระปญญาประเสรฐน

[๕๗๑] (มาณพเหลานนกลาวดงน)

หากทานอาจารยประทบใจค าสอน

ของพระสมมาสมพทธเจาเชนน

แมเราทงหลายกจะบวช

ในส านกของพระสมมาสมพทธเจา

ผมพระปญญาประเสรฐ

[๕๗๒] พราหมณ ๓๐๐ คนนพากนประนมมอ ทลขอบรรพชาวา

ขาแตพระผมพระภาค ขาพระองคทงหลาย

จะประพฤตพรหมจรรยในส านกของพระองค

[๕๗๓] (พระผมพระภาคตรสดงน)

เสละ พรหมจรรย เรากลาวไวดแลว

ผบรรลจะเหนไดเอง ใหผลไมจ ากดกาล

ในศาสนาทมการบรรพชาไมไรผล๑

เมอคนทไมประมาท หมนศกษาอย

เชงอรรถ :

๑ ขอ ๕๕๔-๕๗๓ ดเทยบ ข.เถร. (แปล) ๒๖/๘๑๘-๘๓๗/๔๗๖-๔๗๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๘ }

๖๓๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

เสลพราหมณพรอมทงบรวารไดรบการบรรพชาอปสมบทในส านกของพระผม

พระภาคแลว

ฝายเกณยชฎล ครนคนนนผานไป สงใหจดของขบฉนอยางประณตไวในอาศรม

ของตนแลวสงคนไปกราบทลภตตกาลวา “ขาแตพระโคดมผเจรญ ไดเวลาแลว

ภตตาหารเสรจแลว พระพทธเจาขา”

ขณะนน เปนเวลาเชา พระผมพระภาคทรงครองอนตรวาสก ถอบาตร

และจวร เสดจไปยงอาศรมของเกณยชฎลแลวประทบนงเหนออาสนะทเขาปไว

พรอมดวยภกษสงฆ

จากนน เกณยชฎลไดน าของขบฉนอนประณต ประเคนภกษสงฆมพระ-

พทธเจาเปนประธานใหอมหน าส าราญ ดวยตนเอง เมอพระผมพระภาคเสวยเสรจ

แลวทรงวางพระหตถ เกณยชฎลเลอกเอาอาสนะต าแหงหนงแลวนงอย ณ ทสมควร

พระพทธเจาทรงอนโมทนาแกเกณยชฎล

พระผมพระภาคทรงอนโมทนาแกเกณยชฎลดวยพระคาถาดงน

[๕๗๔] การบชาไฟเปนการบชายญอนประเสรฐ

วาดวยเรองฉนท สาวตรฉนทเปนฉนทอนดบแรก

พระราชาเปนประมขของมนษยทงหลาย

สมทรสาครเปนศนยรวมแหงแมน าทงหลาย

[๕๗๕] ดาวนกษตรทงหลาย มดวงจนทรเดนสกาว

มวลความรอนมดวงอาทตยเปนเจา

หมชนผมงแสวงบญอยมพระสงฆเทานน

เปนทางเจรญแหงบญแทจรงของผบชา

ครนพระผมพระภาคทรงอนโมทนาแกเกณยชฎลดวยพระคาถาเหลานแลวกเสดจ

ลกจากอาสนะจากไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๓๙ }

๖๔๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๗. เสลสตร

ตอมา ทานพระเสละพรอมดวยภกษผเปนบรวารจากไปอยเพยงล าพง ไมประมาท

มความเพยร อทศกายและใจ ไมนานนกกท าใหแจงซงประโยชนยอดเยยมอนเปน

ทสดแหงพรหมจรรย ทกลบตรทงหลายออกจากเรอนบวชเปนบรรพชตโดยชอบตองการ

ดวยปญญาอนยงเอง เขาถงอยในปจจบน รชดวาชาตสนแลว อยจบพรหมจรรยแลว

ท ากจทควรท าเสรจแลว ไมมกจอนเพอความเปนอยางนอกตอไป

จงเปนอนวา ทานพระเสละพรอมดวยภกษผเปนบรวารไดเปนพระอรหนต

จ านวนหนงในบรรดาพระอรหนตทงหลาย

ครงนน ทานพระเสละพรอมดวยภกษผเปนบรวารไดเขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ หมจวรเฉวยงบา ประคองอญชลไปทางพระผมพระภาคประทบอย

ไดกราบทลดวยคาถาวา

[๕๗๖] ขาแตพระผมพระภาคผมพระจกษ

ขาพระองคทงหลายถงพระองคเปนสรณะครบ ๘ วนนบจากวนน

จงเปนอนวาขาพระองคทงหลายฝกฝนตนส าเรจ

ในศาสนาของพระองคใชเวลา ๗ วนเทานน

[๕๗๗] พระองคทรงเปนสพพญญพทธเจา

เปนพระศาสดา เปนพระมนครอบง ามารได

ทรงตดอนสยกเลสได ทรงขามหวงน าใหญคอสงสารไดแลว

ยงทรงชวยหมสตวนใหขามตามไปไดดวย

[๕๗๘] พระองคทรงลวงพนอปธกเลสได

ท าลายอาสวะไดแลว ไมมอปาทาน

ละความหวาดกลวภยได เหมอนพญาราชสหไมกลวตอหมเนอ๑

เชงอรรถ :

๑ ดขอ ๕๕๑-๕๕๒ หนา ๖๒๘-๖๒๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๐ }

๖๔๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๘. สลลสตร

[๕๗๙] ภกษ ๓๐๐ รปน ยนประนมมอกราบทลวา

ขาแตพระองคผทรงแกลวกลา

ขอพระองคโปรดเหยยดพระยคลบาทออกมาเถด

ขอเชญทานผประเสรฐทงหลาย

ถวายอภวาทพระยคลบาทของพระศาสดาเถด

เสลสตรท ๗ จบ

๘. สลลสตร

วาดวยลกศรคอกเลส

(พระผมพระภาคไดตรสพระสตรนแกอบาสกคนหนงผโศกเศราเพราะบตรตาย

ดวยพระคาถาดงน)

[๕๘๐] ชวตของสตวทงหลายในโลกน

ไมมนมต๑ ใคร ๆ รไมได ทงล าบาก

สนนดเดยว และประกอบดวยทกข

[๕๘๑] วธทสตวผเกดมาแลวจะไมตายยอมไมม

แมจะอยไปจนถงชรา กจะตองถงแกความตาย

เพราะสตวทงหลายมความตายอยางนเปนธรรมดา

[๕๘๒] สตวทเกดมาแลว มภยจากความตายเปนนตย

เหมอนผลไมสกแลวมภยจากการหลนไปในเวลาเชา ฉะนน

[๕๘๓] ภาชนะดนทชางหมอท าไวทงหมด

มความแตกเปนทสด ฉนใด

ชวตของสตวทงหลาย กเปนฉนนน

เชงอรรถ :

๑ ไมมนมต หมายถงไมมกรยาอาการบงบอกวาจะตาย (ข.ส.อ. ๒/๕๘๐/๒๘๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๑ }

๖๔๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๘. สลลสตร

[๕๘๔] มนษย ทงเดก ผใหญ โง และฉลาด ทงหมด

ยอมไปสอ านาจความตาย มความตายรออยขางหนา

[๕๘๕] เมอมนษยเหลานนถกความตายครอบง าอย

ก าลงจะจากโลกนไปสปรโลก

บดากตานทานบตรไวไมได

หรอหมญาตกตานทานญาตไวไมได

[๕๘๖] เมอพวกญาต ก าลงเพงมองดอย

ร าพนกนเปนอนมากอยนนแหละวา จงดสตวแตละตน ๆ

ถกความตายน าไป เหมอนโคถกน าไปฆา ฉะนน

[๕๘๗] สตวโลกถกความแกและความตายครอบง าอยอยางน๑

เพราะฉะนน นกปราชญทงหลายทราบชด

ความเปนจรงของสตวโลกแลว ยอมไมเศราโศก

[๕๘๘] ทานไมรทางของผมาหรอผไป

เมอไมเหนทสดทง ๒ น ถงจะคร าครวญไปกไรประโยชน

[๕๘๙] หากผทหลงคร าครวญ เบยดเบยนตนอย

จะพงน าประโยชนอะไรมาไดบาง

บณฑตผมปญญาเหนประจกษกจะพงกระท าเชนนนบาง๒

[๕๙๐] บคคลจะไดรบความสงบใจ เพราะการรองไห

เพราะความเศราโศกกหาไม

ทกขยอมเกดแกผนนยงขน

และรางกายของเขามแตจะซดเซยวลง

เชงอรรถ :

๑ ขอ ๕๘๒-๕๘๗ ดเทยบ ข.ม. (แปล) ๒๙/๓๙/๑๔๒-๑๔๗, ข.ชา (แปล) ๒๘/๑๑๙/๒๐๑

๒ ด ข.ชา. (แปล) ๒๗/๙๐/๓๖๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๒ }

๖๔๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๘. สลลสตร

[๕๙๑] ผทเบยดเบยนตนเอง ยอมจะซบผอม ไมผองใส

สตวทงหลายผละไปสปรโลก

หาคมครองตนอยดวยการคร าครวญนนไดไม

ฉะนน การคร าครวญจงเปนสงทไรประโยชน๑

[๕๙๒] ผทอดถอนใจถงคนทตายไปแลวอยเสมอ

บรรเทาความเศราโศกไมได

ตกอยในอ านาจแหงความเศราโศก

ยอมไดรบทกขมากขน

[๕๙๓] ทานจงดแมคนเหลาอนผใกลจะตายไปตามกรรม

และสตวทงหลายในโลกน ผตกอยในอ านาจมจจราช

ตางพากนดนรนอยทงนน

[๕๙๔] อาการใด ๆ ทสตวทงหลายส าคญหมาย

อาการนน ๆ ยอมแปรผนเปนอนไป๒

การพลดพรากจากกนและกนเชนน มอยเปนประจ า

ทานจงพจารณาดความเปนจรงของสตวโลกเถด

[๕๙๕] บคคลแมจะด ารงชวตอยถง ๑๐๐ ป

หรอเกนไปบางกตาม กตองพลดพรากจากหมญาต

และตองละทงชวตไวในโลกนแนนอน

[๕๙๖] เพราะฉะนน บคคลฟงธรรมเทศนาของพระอรหนตแลว

เหนคนลวงลบดบชวตไป ก าหนดรวาผลวงลบดบชวตไปนน

ไมสามารถฟนคนชวตอยรวมกบเราไดอก

ควรก าจดความคร าครวญ

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ข.ชา. (แปล) ๒๗/๙๑/๓๖๙

๒ หมายถงทหวงไววา ‘ขอใหมอายยน’ กกลบกลายเปนสงตรงขามคอตายไป และทหวงไววา ‘ขอใหไมมโรค’

กกลบกลายมโรค เปนตน (ข.ส.อ. ๒/๕๙๔/๒๘๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๓ }

๖๔๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๕๙๗] ธรชนผมปญญา ฉลาดปราชญเปรอง

ควรขจดความโศกเศราทเกดขนโดยฉบพลน

เหมอนลมพดนนปลวไป

เหมอนคนใชน าดบไฟทก าลงไหมลกลาม ฉะนน

[๕๙๘] บคคลผแสวงหาความสขแกตน

ควรก าจดความคร าครวญ ความทะยานอยาก

และโทมนสของตน

ควรถอนลกศรคอกเลสของตน

[๕๙๙] บคคลผถอนลกศรคอกเลสไดแลว

เปนผไมมตณหาและทฏฐอาศย

ถงความสงบใจ ลวงพนความเศราโศกไดทงหมด

ไมมความเศราโศก ชอวาดบกเลสไดแลว

สลลสตรท ๘ จบ

๙. วาเสฏฐสตร

วาดวยวาเสฏฐมาณพทลถามปญหา

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ราวปาอจฉานงคละ ใกลหมบาน

อจฉานงคละ สมยนน พราหมณมหาศาลมชอเสยงเปนจ านวนมาก คอ จงกพราหมณ

ตารกขพราหมณ โปกขรสาตพราหมณ ชาณสโสณพราหมณ โตเทยยพราหมณ

และพราหมณมหาศาลมชอเสยงอน ๆ อาศยอยในหมบานอจฉานงคละ

ครงนน วาเสฏฐมาณพและภารทวาชมาณพก าลงเดนเลนพกผอน ระหวางนน

ไดสนทนาถงขอความนวา “เพอนเอย บคคลชอวาพราหมณ โดยวธอยางไร”

ภารทวาชมาณพกลาวอยางนวา “เพอนเอย บคคลทเกดมาดทง ๒ ฝาย คอ

ทงฝายมารดาและฝายบดา ถอปฏสนธบรสทธดตลอดเจดชวบรรพบรรษ ไมมใคร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๔ }

๖๔๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

จะคดคานต าหนไดเพราะอางถงชาตตระกล เพอนเอย เพราะเหตดงกลาวมาน

บคคลนนจงชอวา พราหมณ”

วาเสฏฐมาณพกลาวอยางนวา “เพอนเอย บคคลเปนผมศล สมบรณดวยวตร

เพราะเหตดงกลาวมานจงชอวา พราหมณ”

ภารทวาชมาณพไมสามารถใหวาเสฏฐมาณพยอมรบเหตผลของตนได ฝาย

วาเสฏฐมาณพกไมสามารถใหภารทวาชมาณพยอมรบเหตผลของตนไดเชนกน

ล าดบนน วาเสฏฐมาณพไดกลาวเชงปรกษากบภารทวาชมาณพวา “ภารทวาชะ

เพอนรก พระสมณโคดมศากยบตรพระองคนเสดจออกผนวชจากศากยตระกล ประทบ

อยทราวปาอจฉานงคละ ใกลหมบานอจฉานงคละ กทานพระโคดมนนมกตตศพท

อนงามขจรไปอยางนวา ‘แมเพราะเหตน พระผมพระภาคพระองคนน ฯลฯ เปน

พระพทธเจา เปนพระผมพระภาค’ ภารทวาชะเพอนรก เราทงสองเขาไปเฝาพระ

สมณโคดม ณ ทประทบกนเถด แลวเราจะทลถามถงเรองนกบพระองค จะไดจดจ า

ขอความทพระองคทรงพยากรณแกเรา”

ภารทวาชมาณพรบค าวาเสฏฐมาณพวา “อยางนนกไดเพอน”

ตอจากนน วาเสฏฐมาณพและภารทวาชมาณพไดพากนเขาไปเฝาพระผม

พระภาคถงทประทบ ไดสนทนาปราศรยกบพระผมพระภาคพอเปนทบนเทงใจ

พอเปนทระลกถงกนแลวจงนง ณ ทสมควร วาเสฏฐมาณพไดกราบทลพระผม

พระภาคดวยคาถาวา

[๖๐๐] ขาพระองคทงสองเปนผไดรบยกยอง

และรบรองจากอาจารยวา เปนผไดศกษาจบไตรเพท

ขาพระองคเปนหวหนาศษยของโปกขรสาตพราหมณ

สวนภารทวาชมาณพนเปนหวหนาศษยของตารกขพราหมณ

[๖๐๑] ขาพระองคทงสอง ศกษาจบไตรเพท

ตามทอาจารยผแตกฉานอบรมสงสอน

เปนผเขาใจตวบท ช านาญไวยากรณ

ในพระเวทเทยบเทาอาจารย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๕ }

๖๔๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๖๐๒] ขาแตพระโคดม ขาพระองคทงสองนนเกดโตเถยงกน

ในเรองเหตทท าใหบคคลเปนพราหมณ

ภารทวาชมาณพกลาววา

บคคลเปนพราหมณ เพราะชาตก าเนด

สวนขาพระองคกลาววา

บคคลเปนพราหมณ เพราะกรรม

ขาแตพระองคผมพระจกษ

ขอพระองคทรงทราบอยางนเถด

[๖๐๓] ขาพระองคทงสองนนไมสามารถตกลงกนได

จงพากนมาทลถามพระองคผทรงปรากฏพระนามวา

เปนพระสมมาสมพทธเจา

[๖๐๔] ขาพระองคทงสองประนมมอถวายนมสการพระองค

ผเปนพระสมมาสมพทธเจาในโลก

เหมอนชนทงหลายประนมมอ

นอมไหวพระจนทรวนเพญโดยทวถงกน

[๖๐๕] ขาพระองคทงสองขอทลถามพระโคดมผมพระจกษ

ผเสดจอบตดแลวในโลกวา

บคคลเปนพราหมณเพราะชาตก าเนด

หรอเพราะกรรมหนอ

ขอพระองคโปรดตรสบอกขาพระองคทงสอง

ผไมรใหรจกพราหมณทแทจรงดวยเถด

(พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

[๖๐๖] วาเสฏฐะ เราจะพยากรณถงความพสดาร

แหงชาตก าเนดของสตวทงหลาย

ตามล าดบความเหมาะสมแกเธอ

เพราะวาสตวทงหลายมชาตก าเนดแตกตางกนหลายเผาพนธ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๖ }

๖๔๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๖๐๗] เธอทงหลายยอมรจกหญาและตนไม

แตหญาและตนไมกไมยอมรบวาเปนหญาเปนตนไม

หญาและตนไมนนมสณฐานส าเรจมาแตก าเนด

เพราะธรรมชาตของมนตางกน

[๖๐๘] ตอไป เธอทงหลายจงรจกแมลง ตกแตน

ตลอดจนถงมดด า มดแดง

สตวเหลานนตางมรปรางสณฐานไปตามก าเนด

เพราะก าเนดของสตวเหลานนตางกน

[๖๐๙] เธอทงหลายจงรจกสตวสเทา ทงขนาดเลก ขนาดใหญ

สตวเหลานนมรปรางสณฐานไปตามก าเนด

เพราะก าเนดของสตวเหลานนตางกน

[๖๑๐] เธอทงหลายจงรจกสตวเลอยคลาน

ทใชทองแทนเทา มสนหลงยาว

สตวเหลานนมรปรางสณฐานไปตามก าเนด

เพราะก าเนดของสตวเหลานนตางกน

[๖๑๑] ตอไป เธอทงหลายจงรจกปลา

และสตวน าประเภทอนทเกดเทยวหากนอยในน า

สตวเหลานนมรปรางสณฐานไปตามก าเนด

เพราะก าเนดของสตวเหลานนตางกน

[๖๑๒] ตอไป เธอทงหลายจงรจกสตวปกทบนไปในอากาศ

สตวเหลานนมรปรางสณฐานไปตามก าเนด

เพราะก าเนดของสตวเหลานนตางกน

[๖๑๓] ในหมมนษย ไมมรปรางสณฐานแตกตางกนไป

ตามก าเนดมากมาย เหมอนก าเนดของสตวเหลานเลย

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๗ }

๖๔๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๖๑๔] คอ ไมมการก าหนดวา เปนพราหมณ เปนกษตรยเปนตน

ดวยผม ศรษะ ใบห นยนตา ใบหนา จมก รมฝปาก คว

[๖๑๕] คอ บา ทอง หลง สะโพก อก

ซอกอวยวะ อวยวะสบพนธ

[๖๑๖] มอ เทา นวมอ เลบ แขง ขาออน

ผวพรรณ หรอเสยง

ในหมมนษยจงไมมรปรางสณฐาน

แตกตางกนตามก าเนดมากมาย

เหมอนในก าเนดอน ๆ เลย

[๖๑๗] ในหมมนษยไมมลกษณะเฉพาะตวในสรระของแตละคน

และในหมมนษย การเรยกชอตางกนวา พราหมณ กษตรย เปนตน

ทานบญญตเรยกเพยงโวหาร

[๖๑๘] ในหมมนษย ใครกตามอาศยโครกขกรรมเลยงชพ

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

ผนนเรยกวา ชาวนา ไมเรยกวา พราหมณ

[๖๑๙] ในหมมนษย ใครกตามเลยงชพ

ดวยการชางฝมออนเปนศลปะตาง ๆ

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

ผนนเรยกวา ชางศลป ไมเรยกวา พราหมณ

[๖๒๐] ในหมมนษย ใครกตามอาศยการคาขายเลยงชพ

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

ผนนเรยกวา พอคา ไมเรยกวา พราหมณ

[๖๒๑] ในหมมนษย ใครกตามเลยงชพดวยการรบใชผอน

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

ผนนเรยกวา คนรบใช ไมเรยกวา พราหมณ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๘ }

๖๔๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๖๒๒] ในหมมนษย ใครกตามอาศยการลกทรพยผอนเลยงชพ

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

ผนนเรยกวา โจร ไมเรยกวา พราหมณ

[๖๒๓] ในหมมนษย ใครกตามอาศยลกศรและศสตราเลยงชพ

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

ผนนเรยกวา ทหารอาชพ ไมเรยกวา พราหมณ

[๖๒๔] ในหมมนษย ใครกตามเลยงชพดวยการเปนปโรหต

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

ผนนเรยกวา ผเปนทเคารพบชา ไมเรยกวา พราหมณ

[๖๒๕] ในหมมนษย ใครกตามปกครองทองถนและแวนแควน

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

ผนนเรยกวา พระราชา ไมเรยกวา พราหมณ

[๖๒๖] ผถอก าเนดจากมารดา (ทเปนพราหมณ)

เราไมเรยกวา พราหมณ

เขาเปนเพยงผชอวา โภวาท เทานน

เขายงมกเลสเครองกงวล

แตเราเรยกผทไมมกเลสเครองกงวล

ไมถอมนเทานนวา พราหมณ๑

[๖๒๗] ผตดสงโยชนไดหมดสน ไมสะดง

ผลวงพนกเลสเครองของได ผปราศจากโยคะ

เราเรยกวา พราหมณ

[๖๒๘] ผตดชะเนาะ เชอกหนง และเงอน

พรอมทงสายรดได ถอดลมสลก เปนผตรสรแลว

เราเรยกวา พราหมณ

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบทขอ ๓๙๖-๔๒๓ หนา ๑๕๘ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๔๙ }

๖๕๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๖๒๙] ผไมประทษราย อดกลนค าดา

การฆา และการจองจ าได

มขนตเปนพลง มขนตเปนก าลงพล

เราเรยกวา พราหมณ

[๖๓๐] ผไมมกโกรธ มศล มวตร

ไมมตณหาเครองฟขน ฝกตนไดแลว

มสรระเปนรางกายสดทาย

เราเรยกวา พราหมณ

[๖๓๑] ผใดไมตดในกามทงหลาย

เหมอนน าไมตดอยบนใบบว

เหมอนเมลดพนธผกกาดไมตดอยบนปลายเหลกแหลม

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๓๒] ผใดในธรรมวนยน รชดความสนทกขของตน

ปลงภาระไดแลว ปราศจากโยคะ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๓๓] ผมปญญาลกซง เปนนกปราชญ

ฉลาดในทางและมใชทาง

บรรลประโยชนสงสด

เราเรยกวา พราหมณ

[๖๓๔] ผไมคลกคลกบคน ๒ จ าพวก

คอ คฤหสถ และบรรพชต

ไมมความอาลยเทยวไป มความปรารถนานอย

เราเรยกวา พราหมณ

[๖๓๕] ผใดละวางโทษทณฑในสตวทงหลาย

ไมวาจะเปนสตวทยงหวาดสะดง และสตวทมนคง

ไมฆาเอง ไมใชใหคนอนฆา

เราเรยกผนนวา พราหมณ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๐ }

๖๕๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๖๓๖] ผไมมงรายในหมคนผมงราย

ผสงบในหมคนผชอบหาเรองใสตน

ผไมถอมนในหมคนผถอมน

เราเรยกวา พราหมณ

[๖๓๗] ผใดท าราคะ โทสะ โมหะ มานะ และมกขะใหตกไป

เหมอนเมลดพนธผกกาดตกไปจากปลายเหลกแหลม

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๓๘] ผกลาวค าทไมหยาบคาย สอความหมายได

เปนค าจรง ไมเปนเหตใหใคร ๆ ขดเคอง

เราเรยกวา พราหมณ

[๖๓๙] ผใดในโลกน ไมถอเอาสงของทเจาของมไดให

ไมวายาวหรอสน เลกหรอใหญ งามหรอไมงาม

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๐] ผใดไมมความหวงในโลกนและโลกหนา

ปราศจากความหวง ปราศจากโยคะ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๑] ผใดไมมความอาลย หมดความสงสยเพราะรชด

หยงลงสอมตะ บรรลแลว

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๒] ผใดในโลกนละบญและบาปทงสองได

พนจากกเลสเครองของได ไมเศราหมอง

ปราศจากกเลสดจธล เปนผบรสทธ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๓] ผบรสทธดจจนทรแจม

มจตผองใส ไมขนมว

เปนผสนความยนดในภพ

เราเรยกวา พราหมณ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๑ }

๖๕๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๖๔๔] ผใดกาวพนทางออม๑ทางหลม๒

สงสาร และโมหะไดแลว

ขามไปถงฝงแลว เจรญฌาน

ไมหวนไหว หมดความสงสย

ดบเยน เพราะไมถอมน

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๕] ผใดในโลกนละกามไดแลว

ออกบวชเปนบรรพชต

เปนผสนกามและภพ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๖] ผใดในโลกนละตณหาไดเดดขาด

ออกบวชเปนบรรพชต

เปนผสนตณหาและภพ

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๗] ผละกเลสเครองประกอบอนเปนของมนษยได๓

ลวงพนกเลสเครองประกอบอนเปนทพยไดแลว

เปนผปราศจากโยคะทงปวง

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๘] ผละทงความยนด๔ และความไมยนด๕

เปนผเยอกเยน หมดอปธกเลส

เชงอรรถ :

๑ ทางออม ในทนหมายถงราคะ (ข.ส.อ. ๒/๖๔๔/๒๙๙)

๒ ทางหลม ในทนหมายถงกเลส (ข.ส.อ. ๒/๖๔๔/๒๙๙)

๓ ดเชงอรรถท ๑ หนา ๑๖๖ ในเลมน

๔ ดเชงอรรถท ๓ หนา ๑๖๖ ในเลมน

๕ ดเชงอรรถท ๔ หนา ๑๖๖ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๒ }

๖๕๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

ครอบง าโลกทงหมด เปนผแกลวกลา

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๔๙] ผใดรการจตและการอบต

ของสตวทงหลายโดยประการทงปวง

เราเรยกผนนซงเปนผไมตดของ ไปดแลว

และตรสรแลววา พราหมณ

[๖๕๐] ผใดมคตทเทวดา คนธรรพ และมนษยกรไมได

เราเรยกผนนซงเปนอรหนตขณาสพวา พราหมณ

[๖๕๑] ผใดไมมกเลสเครองกงวล

ทงในอดต ปจจบน และอนาคต

เราเรยกผนนซงเปนผไมมกเลสเครองกงวล

หมดความยดมนถอมนวา พราหมณ

[๖๕๒] ผองอาจ ผประเสรฐ ผแกลวกลา

ผแสวงหาคณอนยงใหญ ผช านะแลว

ผไมหวนไหว ผช าระแลว และผตรสรแลว

เราเรยกวา พราหมณ

[๖๕๓] ผใดระลกอดตชาตได เหนสวรรคและอบาย

บรรลภาวะทสนสดการเกด

เราเรยกผนนวา พราหมณ

[๖๕๔] อนทจรง ชอและโคตรทเขาก าหนดใหกนนน

เปนเพยงสมมตบญญตในโลก

ชอและโคตรปรากฏอยไดเพราะรตามกนมา

ญาตสาโลหตก าหนดไวในการเกดนน ๆ

[๖๕๕] ชอและโคตรทก าหนดเรยกกนน

เปนความเหนทฝงแนนอยในใจมานานของคนผไมรความจรง

เมอไมรจงกลาววา บคคลเปนพราหมณเพราะชาตก าเนด

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๓ }

๖๕๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๙. วาเสฏฐสตร

[๖๕๖] บคคลจะชอวา เปนพราหมณเพราะชาตก าเนดกหามได

จะชอวามใชพราหมณเพราะชาตก าเกดกหามได

แตชอวาเปนพราหมณเพราะกรรม

ชอวามใชพราหมณเพราะกรรม

[๖๕๗] บคคลชอวาเปนชาวนาเพราะกรรม

ชอวาเปนชางศลป เปนพอคา เปนคนรบใช กเพราะกรรม

[๖๕๘] ชอวาเปนโจร เปนทหารอาชพ เปนปโรหต

แมกระทงเปนพระราชา กเพราะกรรมทงนน

[๖๕๙] บณฑตผมปกตเหนปฏจจสมปบาท

ฉลาดในกรรมและวบาก

ยอมเหนกรรมตามความเปนจรงอยางน

[๖๖๐] สตวโลกยอมเปนไปตามกรรม

หมสตวเปนไปตามกรรม

สตวทงหลายมกรรมเปนเครองผกพน

เปรยบเหมอนรถทแลนไปมหมดเปนเครองตรงไว ฉะนน

[๖๖๑] บคคลจะเปนพราหมณ กเพราะกรรมอนประเสรฐน

คอ ตบะ พรหมจรรย สญญมะ ทมะ๑

กรรมอนประเสรฐนน าความเปนพราหมณทสงสดมาให

[๖๖๒] บคคลสมบรณดวยวชชา ๓

มความสงบ สนภพใหมแลว

เชงอรรถ :

๑ ตบะ หมายถงการส ารวมอนทรย พรหมจรรย หมายถงการประพฤตธรรมอนประเสรฐ สญญมะ

หมายถงมศล ทมะ หมายถงมปญญา (ข.ส.อ. ๒/๖๖๑/๓๐๒)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๔ }

๖๕๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๐. โกกาลกสตร

วาเสฏฐะ เธอจงรอยางนวา

บคคลนนเปนทงพรหม และทาวสกกะของบณฑตผรแจงอย

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนแลว วาเสฏฐมาณพและภารทวาชมาณพได

กราบทลดงนวา “ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะ

ยงนก ฯลฯ ขอทานพระโคดมจงทรงจ าพวกขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะ

ตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต”

วาเสฏฐสตรท ๙ จบ

๑๐. โกกาลกสตร๑

วาดวยพระโกกาลกะ

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑก-

เศรษฐ เขตกรงสาวตถ ครงนนแล โกกาลกภกษเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงท

ประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลดงนวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ ทานพระสารบตรและทานพระโมคคลลานะเปนผมความปรารถนาชว

ลอ านาจความปรารถนาชว”

เมอโกกาลกภกษกราบทลอยางนแลว พระผมพระภาคไดตรสกบโกกาลก-

ภกษดงนวา “โกกาลกะ เธออยากลาวอยางนน เธออยากลาวอยางนน เธอจง

ท าจตใหเลอมใสในสารบตรและโมคคลลานะเถด สารบตรและโมคคลลานะเปนผมศล

เปนทรก”

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ ส .ส. (แปล) ๑๕/๑๘๑/๒๔๘, อง.ทสก. (แปล) ๒๔/๘๙/๒๐๐-๒๐๔

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๕ }

๖๕๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๐. โกกาลกสตร

แมครงท ๒ โกกาลกภกษกกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ แมพระผมพระภาคทรงเปนทตงแหงศรทธาของขาพระองค มพระพทธพจน

ทขาพระองคเชอถอไดกจรง แตทานพระสารบตรและทานพระโมคคลลานะเปนผม

ความปรารถนาชว ลอ านาจความปรารถนาชว”

พระผมพระภาคไดตรสกบโกกาลกภกษดงนวา “โกกาลกะ เธออยากลาวอยางนน

เธออยากลาวอยางนน เธอจงท าจตใหเลอมใสในสารบตรและโมคคลลานะเถด

สารบตรและโมคคลลานะเปนผมศลเปนทรก”

แมครงท ๓ โกกาลกภกษกกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองค

ผเจรญ แมพระผมพระภาคทรงเปนทตงแหงศรทธาของขาพระองค มพระพทธพจน

ทขาพระองคเชอถอไดกจรง แตทานพระสารบตรและทานพระโมคคลลานะเปนผม

ความปรารถนาชว ลอ านาจความปรารถนาชว”

พระผมพระภาคไดตรสกบโกกาลกภกษดงนวา “โกกาลกะ เธออยากลาว

อยางนน เธออยากลาวอยางนน เธอจงท าจตใหเลอมใสในสารบตรและโมคคลลานะ

เถด สารบตรและโมคคลลานะเปนผมศลเปนทรก”

ครงนน โกกาลกภกษลกจากอาสนะ ถวายอภวาทพระผมพระภาค กระท า

ประทกษณแลวจากไป

เมอโกกาลกภกษจากไปไมนาน รางกายกมตมขนาดเทาเมลดพนธผกกาดเกด

ขนทวราง ตมเหลานนโตเทาเมลดพนธผกกาด แลวกโตเทาเมลดถวเขยว โตเทา

เมลดถวด า โตเทาเมลดพทรา โตเทาเมลดกระเบา โตเทาผลมะขามปอม โตเทา

ผลมะตมออน เทาผลมะตมแก แลวกแตกเยม หนองและเลอดไหลออกมา

โกกาลกภกษเพราะทนพษตมแตกนนไมไหวจงมรณภาพลงในขณะนน และเมอ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๖ }

๖๕๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๐. โกกาลกสตร

มรณภาพลงแลวไดไปเกดในปทมนรก เพราะมจตผกอาฆาตในทานพระสารบตรและ

ทานพระโมคคลลานะ

ครงนน เมอราตรผานไป๑ ทาวสหมบดพรหมมวรรณะงดงามยงนก เปลงรศม

ใหสวางไปทวพระเชตวน เขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวยน

อย ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา “ขาแตพระองคผเจรญ

โกกาลกภกษมรณภาพแลวไปเกดในปทมนรก เพราะมจตผกอาฆาตในทานพระสารบตร

และทานพระโมคคลลานะ”

ทาวสหมบดพรหมครนกราบทลอยางนแลว ถวายอภวาทพระผมพระภาค

กระท าประทกษณแลวหายไป ณ ทนนแล

ครนคนนนผานไป พระผมพระภาคไดรบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา

“ภกษทงหลาย เมอคนน เมอราตรผานไป ทาวสหมบดพรหม ฯลฯ ภกษ

ทงหลาย ทาวสหมบดพรหมครนกลาวอยางนแลว กกระท าประทกษณแลวหายไป

ณ ทนนแล”

เมอพระผมพระภาคตรสอยางนเแลว ภกษรปหนงไดทลถามพระผมพระภาค

วา “ขาแตพระองคผเจรญ ประมาณอายในปทมนรกนานเทาไรหนอ”

พระผมพระภาคตรสวา “ภกษ ประมาณอายในปทมนรกนานมาก ประมาณ

อายในปทมนรกนน ยากทจะนบไดวา ‘ประมาณเทานป ประมาณ ๑๐๐ ปเทาน

ประมาณ ๑,๐๐๐ ปเทาน ประมาณ ๑๐๐,๐๐๐ ปเทาน”

ภกษนนทลถามอกวา “ขาแตพระองคผเจรญ พระองคพอจะยกอปมาได

หรอไม พระพทธเจาขา”

เชงอรรถ :

๑ ดเชงอรรถท ๔ หนา ๖ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๗ }

๖๕๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๐. โกกาลกสตร

พระผมพระภาคตรสตอบวา “ได ภกษ” แลวตรสวา “ภกษ หนงเกวยน

เมลดงาของชาวโกศลมอตรา ๒๐ ขาร๑ ลวงไปแลว ๑๐๐,๐๐๐ ป บรษจงน า

เมลดงาออกจากเกวยนนน ๑ เมลด เมลดงาหนงเกวยนของชาวโกศลซงมอตรา

๒๐ ขารนน จะพงหมดไปโดยท านองนเรวกวา แตวา ๑ อพพทนรก๒หาหมด

ไปไม ๒๐ อพพทนรก เปน ๑ นรพพทนรก ๒๐ นรพพทนรก เปน ๑ อพพนรก

๒๐ อพพนรก เปน ๑ อหหนรก ๒๐ อหหนรก เปน ๑ อฏฏนรก ๒๐ อฏฏนรก

เปน ๑ กมทนรก ๒๐ กมทนรก เปน ๑ โสคนธกนรก ๒๐ โสคนธกนรก เปน

๑ อปปลกนรก ๒๐ อปปลกนรก เปน ๑ ปณฑรกนรก ๒๐ ปณฑรกนรก เปน

๑ ปทมนรก

ภกษ โกกาลกภกษนเกดในปทมนรก เพราะมจตผกอาฆาตในสารบตรและ

โมคคลลานะ”

เชงอรรถ :

๑ ขาร เปนชอมาตราตวงชนดหนงของอนเดยโบราณ มล าดบมาตราดงน

๔ กฑวะ หรอปสตะ(ฟายมอ) เปน ๑ ปตถะ (กอบ)

๔ ปตถะ เปน ๑ อาฬหกะ

๔ อาฬหกะ เปน ๑ โทณะ

๔ โทณะ เปน ๑ มาณกา

๔ มาณกา เปน ๑ ขาร

๒๐ ขาร เปน ๑ เกวยน

(ข.ส.อ. ๒/๖๖๒/๓๐๗, อภธา. ฏกา คาถา ๔๘๐-๔๙๔)

๒ อพพทนรก นรพพทนรก อพพนรก อหหนรก อฏฏนรก กมทนรก โสคนธกนรก อปปลกนรก ปณฑรกนรก

ปทมนรก ทงหมดนอยในอเวจมหานรก เปนนรกเลกอยในนรกใหญ ไมมภมเปนของตนเอง แตเปนทซง

สตวจะตองรบกรรม เชน อพพทนรก เปนสถานททรมานสตวโดยการนบชนเนอเปนเครองบอกระยะ

เวลาในการทรมานสตว (อง.ทสก.อ. ๓/๘๙/๓๖๖, ข.ส.อ. ๒/๖๖๒/๓๐๗)

อนง นรกเหลานปรากฏชอตามจ านวนสงขยา อรรถกถาใหนยไววา นรกเหลานมวธนบระยะเวลาป

ของอพพทนรกเปนตวอยางดงน คอ

๑๐,๐๐๐,๐๐๐ ป เปน ๑ โกฏ-ป

๑๐,๐๐๐,๐๐๐ โกฏ-ป เปน ๑ ปโกฏ-ป

๑๐,๐๐๐,๐๐๐ ปโกฏ-ป เปน ๑ โกฏปโกฏ-ป

๑๐,๐๐๐,๐๐๐ โกฏปโกฏ-ป เปน ๑ นหต-ป

๑๐,๐๐๐,๐๐๐ นหต-ป เปน ๑ นนนหต-ป

๑๐,๐๐๐,๐๐๐ นนนหต-ป เปน ๑ อพพทะ-ป

ตอจากอพพทะไปใช ๑ x ๒๐ เชน ๒๐ อพพทะ (๑ อพพทะ x ๒๐) ไดเทากบ ๑ นรพพทะ เปนตน

(ข.ส.อ. ๒/๖๖๒/๓๐๗, กจ. ๕/๘/๓๙๕)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๘ }

๖๕๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๐. โกกาลกสตร

พระผมพระภาคผสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนแลว จงไดตรส

คาถาประพนธตอไปอกวา

[๖๖๓] ผรสวาจา(ค าหยาบ)เปนเหมอนผง๑

เครองตดตนของคนพาลผกลาวค าชว

ยอมเกดทปากของคนพาล

[๖๖๔] ผใดสรรเสรญคนทควรตเตยน

หรอตเตยนคนทควรสรรเสรญ

ผนนชอวาสงสมความผดไวดวยปาก

ยอมไมประสบความสข เพราะความผดนน

[๖๖๕] การปราชยดวยทรพย

ในการเลนการพนนจนหมดตวน

เปนความผดเพยงเลกนอย

แตการทบคคลมใจประทษราย

ในบคคลผด าเนนไปดแลวนเทานน

เปนความผดมากกวา

[๖๖๖] บคคลผตงวาจาและใจอนชว

ตเตยนพระอรยะยอมเขาถงนรก

สน ๑๓๖,๐๐๐ นรพพทกป

กบอก ๕ อพพทกป

[๖๖๗] คนทชอบกลาวค าไมจรง

หรอคนทท าความชวแลวกลาววา

‘ฉนไมไดท า’ ตางกตกนรก๒

เชงอรรถ :

๑ ค าวา “ผง” หมายถงชอเครองมอส าหรบถากไมชนดหนง รปคลายจอบ (พจนานกรม ฉบบราชบณฑตย-

สถาน พ.ศ.๒๕๒๕)

๒ ด ธรรมบท ขอ ๓๐๖ หนา ๑๒๘, อทาน ขอ ๓๘ หนา ๒๔๘, อตวตตกะ ขอ ๔๘ หนา ๓๙๙

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๕๙ }

๖๖๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๐. โกกาลกสตร

คน ๒ จ าพวกนน ตางกมกรรมชว

ตายไปแลวมคตเทาเทยมกนในโลกหนา

[๖๖๘] บคคลใดประทษรายตอคนผไมประทษราย

เปนผบรสทธ ไมมกเลสเพยงดงเนน

บาปยอมกลบมาถงบคคลนนซงเปนคนพาลอยางแนแท

ดจผงธลอนละเอยดทบคคลซดไปทวนลม ฉะนน๑

[๖๖๙] ผหมกมนในความโลภตาง ๆ ไมมศรทธา

มนสยหยาบกระดาง ไมรพทธพจน

มความตระหน ชอบพดสอเสยด

ยอมใชวาจากลาวรายผอน

[๖๗๐] โกกาลกะผมปากเปนหลม ชอบพดเทจ

ไมใชคนด ชอบก าจดความเจรญของตน

เปนคนชว ชอบท าแตกรรมชว

เปนคนต าชา เปนคนอาภพ เปนอวชาตบตร

เธออยาพดมากในทน อยาตองเปนสตวนรกเลย

[๖๗๑] เธอยอมเกลยธลคอกเลสลงใสตน

ไมเปนประโยชนเกอกลแกตนเองเลย

เธอชอบท ากรรมหยาบชาแลว ยงตเตยนสตบรษ

เธอประพฤตทจรตมากมาย

ตองไปเกดในมหานรกเปนเวลายาวนานแนนอน

[๖๗๒] กรรม๒ของใคร ๆ ยอมไมสญหายไปไหน

เขาตองไดรบผลกรรมนน และเปนเจาของกรรมนน

เชงอรรถ :

๑ ดธรรมบท ขอ ๑๒๕ หนา ๗๐ ในเลมน

๒ กรรม ในทนหมายถงกศลกรรม และอกศลกรรม (ข.ส.อ. ๒/๖๗๒/๓๐๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๐ }

๖๖๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๐. โกกาลกสตร

คนโงเขลาผชอบท ากรรมชวหยาบ

จะประสบทกขทตนไดรบในปรโลก

[๖๗๓] ผท ากรรมชวยอมเขาถงสถานททนายนรยบาล

เอาขอเหลกอนคมกรบมาเกยวไว

ถกหลาวเหลกอนคมกรบเสยบไว

และมกอนเหลกแดงโชตชวงเปนอาหาร

ตามสมควรแกความชว ตามสมควรแกกรรมชวทตนท าไว

[๖๗๔] นายนรยบาลทงหลายเมอพดกบสตวนรก กพดไมไพเราะ

สตวนรกเหลานนจะวงหนไปกไมได

จะเขาไปขอความชวยเหลอกไมได

จงนอนอยบนถานเพลงอนลาดไว

เขาไปสกองไฟอนลกโพลง

[๖๗๕] นายนรยบาลเอาขายเหลกพนสตวนรก

แลวทบดวยฆอนเหลกในทนน ๆ

สตวนรกทงหลายเขาไปสนรกหมอกควนทมดทบ

ซงปกคลมอบอวลไปทวดจกลมหมอก

[๖๗๖] ตอจากนน สตวนรกเหลานน

กเขาไปสโลหกมภนรกทมเปลวไฟลกโพลง

ลอยวนขนลงพรอมกบถกไฟไหมอย

ในหมอเหลกทตดไฟลกนนเปนเวลานานแสนนาน

[๖๗๗] สตวนรกผท ากรรมชวหยาบไวประจ า

จะพลกหนไปทางทศใด ๆ

กถกไฟตามเผาไหมอย

ในหมอเหลกรอนแดงทปนดวยหนองและเลอด

ไดรบทกขระก าล าบาก

ซ ายงแปดเปอนหนองและเลอดอยในโลหกมภนรกนน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๑ }

๖๖๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๐. โกกาลกสตร

[๖๗๘] สตวนรกผท ากรรมชวหยาบไวประจ า

ยอมหมกไหมอยในน าทมหมหนอนยวเยยในโลหกมภ

นรกแตละขมนน ๆ ไมมฝงทจะใหขนอาศยเลย

เพราะมกระทะครอบอยอยางมดชดรอบทกทศ

[๖๗๙] ยงมปาไมทมใบคม เหมอนดาบขนอยทวไป

ซงพวกสตวนรกเขาไปกจะถกตดล าตวขาดทนท

นายนรยบาลกจะเอาเบดเกยวลน

ทรมานดวยการดงออกมาเรอย ๆ

[๖๘๐] ตอจากนน สตวนรกนนตองตกนรกน ากรดซงเปนแอง

ถกคมมดโกนคมกรบกรดตามตว

สตวทโงเขลาชอบท าบาปไวมาก

จงตองตกลงไปบนคมมดโกนนน

[๖๘๑] เพราะไดเคยกอกรรมท าเขญไว

สตวนรกจงถกสนขด าดาง

และสนขจงจอกรมทงกดกน รองคร าครวญอยในทนน ๆ

ซ ายงถกฝงแรง กา และนกตะกรมรมทงจกกนอก

[๖๘๒] คนผชอบท ากรรมชวหยาบเปนประจ า ตองรแกใจวา

การด ารงอยในนรกนทกขยากล าบากจรง ๆ

เพราะฉะนน นรชนจงควรรบท ากจทควรท าแตตอนทยงมชวตอยน

และไมควรประมาท

[๖๘๓] เกวยนบรรทกงาทผรทงหลายนบค านวณ

แลวน าเขาไปเปรยบกบอายสตวทเกดในปทมนรก

กไดเทากบ ๕๑,๒๐๐ โกฏ

[๖๘๔] สตวนรกทงหลาย ตองอยในนรกซงมทกขมากมาย

ตามทเรากลาวไวในทน ตลอดระยะเวลายาวนาน

เพราะฉะนน บคคลควรก าหนดรกษาวาจาใจใหเปนปกต

ในทานผบรสทธ มศลเปนทรก และมคณงามความด

โกกาลกสตรท ๑๐ จบ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๒ }

๖๖๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

๑๑. นาลกสตร

วาดวยนาลกดาบสทลถามปญหา

[๖๘๕] อสตฤๅษอยในทพกกลางวน ไดเหนทาวสกกะจอมเทพ

และทวยเทพชนดาวดงสมใจชนชมโสมนส

ยกผาทพยขนชมเชยอยมไดขาด

ณ ทสถตอนสะอาด

[๖๘๖] ครนเหนแลวจงท าความนอบนอม

พลางถามเทวดาทงหลายผมใจเบกบานในทนนวา

เพราะเหตไร ทวยเทพจงดใจอยางลนเหลอ

เพราะอาศยอะไร ทานทงหลายจงยกผาทพยขนแลวรนเรงอยเชนน

[๖๘๗] แมคราวทเกดสงครามกบพวกอสร ทวยเทพไดชยชนะ

เหลาอสรปราชย อาการดใจขนลกขนพองสยองเกลาเชนนกมไดม

เทวดาทงหลายไดเหนเหตอะไรทไมเคยมมากอน

จงพากนเบกบานส าราญใจมากมายเชนน

[๖๘๘] ทวยเทพเปลงเสยงชมเชยขบรองบรรเลงดนตร

ปรบมอฟอนร ากนอย

ขาพเจาขอถามทานทงหลายผอยบนยอดเขาพระสเมรวา

ทานผไรทกขทงหลาย

ขอพวกทานจงชวยกนขจดความสงสยของขาพเจา

ใหสนไปโดยเรวเถด

(เทวดาทงหลายกลาวตอบดงน)

[๖๘๙] พระโพธสตวผเปนรตนะอนประเสรฐ ไมมผเปรยบเทยบ

ไดบงเกดแลวในมนษยโลก ทปาลมพนวน

ในคามชนบทของเจาศากยะทงหลาย

เพอประโยชนเกอกลและความสข

เพราะเหตนน เราทงหลายจงพากนยนดเบกบานใจอยางลนเหลอ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๓ }

๖๖๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

[๖๙๐] พระโพธสตวนน เปนบคคลผเลศเปนผสงสดในสรรพสตว

เปนนรชนผองอาจ ประเสรฐสงสดในหมสตวทงปวง

จะทรงประกาศธรรมจกรทปาอสปตนะ

เปรยบเหมอนพญาราชสห มก าลง

มอ านาจเหนอหมเนอบนลอสหนาทอย

[๖๙๑] อสตฤๅษนนฟงเสยงของเทวดานนแลว

จงรบลงเขาไปสทประทบของพระเจาสทโธทนะ ณ เวลานนทนท

ครนนงแลวไดทลถามเจาศากยะทงหลายในทนนวา

พระกมารประทบอยทไหน อาตมภาพประสงคจะเฝา

[๖๙๒] ล าดบนน เจาศากยะทงหลาย

ไดทรงน าพระกมาร ผทรงเปลงปลงดงทอง

ทปากเบาซงชางทองผช านาญหลอมดแลว

ทรงรงเรองยงดวยพระสร มพระฉววรรณผดผอง

เปนพระโอรสผประเสรฐ

ออกมาใหอสตฤๅษเฝาชมพระบารม

[๖๙๓] อสตฤๅษไดเหนพระกมารผทรงรงเรองดงเปลวไฟ

เหมอนดวงจนทรเพญลอยเดนในนภากาศ

มแสงพราวกวาหมดาว

ดจดวงอาทตยพนจากเมฆแผดแสงอยในสารทกาล

จงเกดความยนด ไดรบปตไพบลย

[๖๙๔] ทวยเทพกนเศวตฉตร มซมากมาย

ประกอบดวยชน ๑,๐๐๐ ชน ไวในนภากาศ

จามรดามทองทงหลาย โบกไปมาอย

แตผถอจามรและเศวตฉตรไมปรากฏ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๔ }

๖๖๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

[๖๙๕] ฤๅษเกลาชฎา นามวากณหสร

ไดเหนพระกมารงามดจแทงทองบนผากมพลแดง

และเศวตฉตรทกนอยบนพระเศยร

กมจตเบกบาน ดใจพลางชอนอมพระกมารไวแนบกาย

[๖๙๖] พออมพระกมารผประเสรฐไวแลว

อสตฤๅษผเรยนจบลกษณะมนตร

กตรวจพจารณาลกษณะ

มจตเลอมใส ไดเปลงวาจาวา

พระกมารนไมมผอนเยยมกวา

เปนผสงสดในบรรดาสตว ๒ เทา

[๖๙๗] ครนแลว อสตฤๅษหวนระลกถงการทตนตองไปเกด

กระทมใจจนน าตาไหล

ซงเจาศากยะทงหลายไดทอดพระเนตรเหนฤๅษรองไหเชนนน

จงตรสถามวา พระกมารจะมอนตรายหรออยางไร

[๖๙๘] อสตฤๅษไดทลเจาศากยะทงหลาย

ผทอดพระเนตรเหนแลว ไมทรงสบายพระทยวา

ไมใชอาตมภาพระลกถงสงทเปนอปปมงคลในพระกมาร

และกไมใชพระกมารนนจะทรงมอนตราย

พระกมารนไมเปนผต าตอยเลย

ขอมหาบพตรทงหลายจงสบายพระทยเถด

[๖๙๙] พระกมารนจะทรงบรรลพระสพพญญตญาณ

จะทรงเหนนพพานทบรสทธอยางยง

จะทรงบ าเพญประโยชนเกอกลแกมหาชน

จกประกาศธรรมจกร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๕ }

๖๖๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

พรหมจรรย๑ของพระกมารน

จะเผยแผขจรไปอยางกวางขวาง

[๗๐๐] แตอายของอาตมภาพเหลออยในโลกนไมนาน

อาตมภาพจะตองมรณภาพไปในระหวางน

อาตมภาพนนจะไมไดสดบธรรมของพระกมาร

ผทรงมความเพยรหาผเสมอเหมอนมได

เพราะเหตนน อาตมภาพจงเรารอนถงความพนาศ ทกขใจ

[๗๐๑] อสตฤๅษนนทลใหเจาศากยะทงหลาย

เกดความปตเปนลนพนแลว

จงออกจากพระราชวงไปบ าเพญพรหมจรรยตอไป

พรอมกบอนเคราะหหลานของตนเอง

ฝกใหเขาสมาทานในธรรมของพระผมพระภาค

ผทรงมความเพยรหาผเสมอเหมอนมได

[๗๐๒] กลาวสอนวา ตอไปภายหนา

เจาไดยนเสยงระบอไปวา พระพทธเจา

พระสทธตถราชกมารนทรงบรรลพระสพพญญตญาณแลว

ก าลงทรงเผยแผทางด าเนนสอมตธรรม

เจาจงไปทลสอบถามดวยตนเองในส านกของพระองค

จงประพฤตพรหมจรรยในส านกของพระผมพระภาคพระองคนนเถด

[๗๐๓] นาลกดาบสสงสมบญไวมาก

ไดรบค าพร าสอนจากอสตฤๅษ

ผมใจเกอกล มจตมนคง

ซงเปนผเหนนพพานอนบรสทธอยางยงในอนาคต

จงเฝารกษาโสตนทรย รอคอยพระชนสหอย

เชงอรรถ :

๑ พรหมจรรย ในทนหมายถงศาสนา (ข.ส.อ. ๒/๖๙๙/๓๒๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๖ }

๖๖๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

[๗๐๔] นาลกดาบสไดฟงเสยงระบอถงการทพระชนสห

ทรงประกาศธรรมจกรอนประเสรฐ

จงไปเขาเฝาพระผมพระภาคผประเสรฐ องอาจกวาฤๅษ

แลวเลอมใส ไดทลถามปฏปทาทประเสรฐสดกบพระมนผประเสรฐ

ในเมอเวลาค าสงสอนของอสตฤๅษมาถงเขา

วตถคาถา จบ

(นาลกดาบสทลถามดงน)

[๗๐๕] ขาแตพระโคดม ค าของอสตฤๅษนน

ขาพระองคไดรวา เปนจรงตามทกลาวแลว

เพราะเหตนน ขาพระองคขอทลถามพระองค

ผถงฝงแหงธรรมทงปวง

[๗๐๖] พระองคผอนขาพระองคทลถามแลว

ขอจงตรสบอกมนและปฏปทาอนสงสดของมนแหงบรรพชต

ผแสวงหาการเทยวไปเพอภกษา แกขาพระองคเถด

(พระผมพระภาคตรสตอบดงน)

[๗๐๗] เราจกพยากรณปฏปทาของมนทปฏบตไดยาก

ทงใหเกดความยนดไดยากแกเธอ

เอาเถด เราจะบอกปฏปทาของมนนนแกเธอ

เธอจงชวยเหลอตนเอง จงเปนผมนคงเถด

[๗๐๘] มนพงท าทงค าดาและการกราบไหว

ในหมบานใหมสวนเสมอกน

คอพงรกษาจตไมใหคดราย เปนผสงบ

ไมฟงซานเทยวไป

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๗ }

๖๖๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

[๗๐๙] อารมณสงต า๑เปรยบเหมอนเปลวไฟในปายอมปรากฏ

นารมกประเลาประโลมมน

เธอจงระวงอยาใหนางประเลาประโลมได

[๗๑๐] มนพงงดเวนจากเมถนธรรม

ละกามคณทงทประณตและไมประณต

ไมยนดยนรายในสตวผยงหวาดสะดงและทมนคง

[๗๑๑] มนพงท าตนใหเปนอปมาวา เราฉนใด

สตวเหลานกฉนนน

สตวเหลานฉนใด เรากฉนนน ดงนแลว

ไมฆาเอง ไมใชใหผอนฆา

[๗๑๒] มนละความปรารถนาและความโลภในปจจย ๔

ทปถชนพากนหลงยดตดไดแลว เปนผมจกษ

ปฏบตปฏปทาของมน

กจะขามพนความทะยานอยากในปจจยซงเปนดจเหวลกนได

[๗๑๓] มนควรเปนผมทองพรอง ฉนอาหารแตพอประมาณ

มความปรารถนานอย ปราศจากความละโมบ

หมดความกระหายหวดวยความอยาก ไมมความอยากอกตอไป

ดบความเรารอนไดตลอดกาล

เชงอรรถ :

๑ อารมณสงต า หมายถงอฏฐารมณ(อารมณทนาปรารถนา) และอนฏฐารมณ(อารมณทไมนาปรารถนา) (ข.ส.อ.

๒/๗๐๙/๓๒๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๘ }

๖๖๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

[๗๑๔] มนนนเทยวรบบณฑบาตแลว ควรเขาไปชายปาทนท

ยนหรอนงทโคนตนไมชายปานน

[๗๑๕] มนนนควรจะขวนขวายในฌาน ทรงปญญา

ยนดอยเฉพาะในชายปา

ควรเพงพนจ ท าตนใหยนดยง ณ โคนตนไมนน

[๗๑๖] จากนน เมอราตรสวางแลว

มนควรเขาไปสบรเวณหมบาน

ไมควรยนดรบนมนตฉนทเรอน

และอาหารทเขาน ามาจากบานถวายเจาะจง

[๗๑๗] มนเขาไปถงหมบานแลว

ไมควรรบรอนเขาไปเรอนตระกลอปฏฐาก

เปนผตดการพดคย ไมควรกลาววาจาเกยวกบการแสวงหาของกน

[๗๑๘] มนนนคดวา สงทเราไดแลวลวนแตเปนประโยชนทงนน

ถงไมไดกด ดงนแลว

เปนผคงท เพราะการไดเและไมไดทง ๒ อยางนน

กลบเขาไปยงทอยของตน

เหมอนคนหาผลไมเขาไปยงตนไม ฉะนน

[๗๑๙] มนนนอมบาตรเทยวไป

ไมเปนใบกสมมตตนวาเปนใบ

ไมควรดหมนทานวานอย

ไมควรดแคลนทายกผให

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๖๙ }

๖๗๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

[๗๒๐] ปฏปทา๑ทพระสมณะประกาศแลว มทงสงและต า๒

มนผปฏบตจะไปถงฝงถง ๒ ครงหามได๓

ฝงน ผปฏบตรไดครงเดยว กหามได๔

[๗๒๑] อนง มนเปนภกษซงตดกระแสขาดแลว

ไมมตณหาซานไป ละกจนอยใหญไดแลว

ยอมไมมความเรารอน๕

[๗๒๒] เราจะพยากรณปฏปทาของมนใหเธอทราบตอไปคอ

ภกษผปฏบตควรเปนผมคมมดโกนเปนเครองเปรยบ

กดเพดานไวดวยลน ส ารวมทอง

[๗๒๓] ควรเปนผมจตไมทอแท และไมควรครนคดกงวลมาก

เปนผหมดกลนสาบ๖ ไมมตณหาและทฏฐอาศย

มพรหมจรรยเปนจดหมาย

เชงอรรถ :

๑ ปฏปทา หมายถงประเภทของการปฏบต ม ๔ อยาง คอ (๑) ทกขาปฏปทา ทนธาภญญา (ปฏบตล าบาก

และรไดชา) (๒) ทกขาปฏปทา ขปปาภญญา(ปฏบตล าบาก แตรไดเรว) (๓) สขาปฏปทา ทนธาภญญา

(ปฏบตสะดวก แตรไดชา) (๔) สขาปฏปทา ขปปาภญญา(ปฏบตสะดวก และรไดเรว) (อง.จตกก. (แปล)

๒๑/๑๖๑-๑๖๓/๒๒๖-๒๓๐)

๒ มทงสงและต า หมายถงปฏปทาสง คอ ทกขาปฏปทา ขปปาภญญา และสขาปฏปทา ขปปาภญญา

สวนปฏปทาต า คอ ทกขาปฏปทา ทนธาภญญา และสขาปฏปทา ทนธาภญญา (ข.ส.อ. ๒/๗๒๐/๓๓๐)

๓ หมายถงมนไมสามารถบรรลนพพานถง ๒ ครงได ขอความนแสดงถงภาวะทไมมความเสอม กลาวคอ

กเลสเหลาใดทละไดแลว กไมตองกลบไปละกเลสเหลานนซ าอก (ข.ส.อ. ๒/๗๒๐/๓๓๐)

๔ ขอความนแสดงภาวะทละกเลสดวยมรรคนน ๆ ตามล าดบถงอรหตตมรรค มใชละกเลสทงหมดดวยมรรค

ใดมรรคหนง (ข.ส.อ. ๒/๗๒๐/๓๓๐) และด อภ.ก. ๓๗/๒๖๕/๔๗๔

๕ ดเทยบ ข.จ. (แปล) ๓๐/๗๔/๒๗๐

๖ กลนสาบ หมายถงความโกรธ (อง.ฉกก.อ. ๓/๕๔/๑๓๔)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๐ }

๖๗๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๑. นาลกสตร

[๗๒๔] พงฝกฝนเพอการนงสงบผเดยว

และเพอบ าเพญจตภาวนาของสมณะ

ความเปนมนทเราบอกไวแลวโดยสวนเดยว

หากเธอจกยนดอยผเดยว

เธอกจกปรากฏเกยรตคณไปทว ๑๐ ทศ

[๗๒๕] เธอไดฟงเสยงสรรเสรญของนกปราชญทงหลาย

ผเพงพนจอย ตดขาดจากกามแลว

ตอจากนน ควรท าหรและศรทธาใหยงขน

จงนบวาเปนสาวกของเราได

[๗๒๖] เธอจะเขาใจค าทเรากลาวแลวนนไดแจมแจง

ดวยการเปรยบเทยบแมน ากบล าคลอง และหนองบง คอ

แมน านอยไหลดงสนน

แมน าสายใหญๆ ไหลเงยบสงบ

[๗๒๗] สงใดพรอง สงนนดง

สงใดเตม สงนนเงยบ

คนพาลเปรยบไดกบหมอน าทมน าเพยงครงเดยว

บณฑตเปรยบไดกบหวงน าทเตมเปยม

[๗๒๘] พระสมณพทธเจาทรงรจกถอยค าทจะตรสใหมากวา

มสาระประกอบดวยประโยชน จงทรงแสดงธรรม

พระองคทรงรอยจงตรสไดมาก

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๑ }

๖๗๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

[๗๒๙] อนง สมณะใดรแจงธรรม

ส ารวมจตของตนได ไมกลาวมากทงทร

สมณะนนชอวาเปนมน

ยอมควรแกปฏปทาของมน

สมณะนนเปนมนไดบรรลปฏปทาของมน๑แลว

นาลกสตรท ๑๑ จบ

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

วาดวยการพจารณาเหนธรรมเปนค

ขาพเจาไดสดบมาอยางน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ บพพาราม ปราสาทของนางวสาขา-

มคารมาตา เขตกรงสาวตถ สมยนนเปนคนวนเพญ เปนวนอโบสถขน ๑๕ ค า

พระผมพระภาคประทบนงกลางแจงมภกษสงฆแวดลอม ทอดพระเนตรเหนภกษ-

สงฆสงบนงจงตรสวา “ภกษทงหลาย หากมผถามวา ‘การฟงกศลธรรมทเปนของ

พระอรยะ เปนเครองน าออกจากโลก เปนเหตใหด าเนนไปสความตรสร จะม

ประโยชนอะไรแกทานทงหลาย’ เธอทงหลายควรตอบเขาอยางนวา ‘มประโยชนให

รจกธรรมแยกออกเปน ๒ คตามความเปนจรง’

เธอทงหลายควรตอบเขาถงธรรมแยกออกเปน ๒ ค คอ

(๑) การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘นทกข นทกขสมทย’ นเปนคท ๑

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา’ นเปนค

ท ๒ ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

เชงอรรถ :

๑ บรรลปฏปทาของมน หมายถงบรรลอรหตตมคคญาณ (ข.ส.อ. ๒/๗๒๗-๗๒๙/๓๓๒-๓๓๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๒ }

๖๗๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

อยางน ไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอย พงหวงผลอยาง ๑ ใน

๒ อยาง คอ อรหตตผลในปจจบน หรอความเปนพระอนาคาม เมอยงมอปาทานขนธ

เหลออย”

พระผมพระภาคผสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนแลว จงไดตรส

คาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๓๐] สมณะหรอพราหมณเหลาใดไมรจกทกข

เหตเกดทกข ธรรมชาตเปนทดบทกขลงไดสนเชง

และไมรจกทางปฏบตใหถงความดบทกข

[๗๓๑] สมณะหรอพราหมณเหลานน

เปนผเสอมจากเจโตวมตตและปญญาวมตต

เปนผไมควรเพอจะท าทสดแหงทกขได

เปนผเขาถงชาตและชราแท

[๗๓๒] สวนสมณะหรอพราหมณเหลาใดรจกทกข

เหตเกดทกข ธรรมชาตเปนทดบทกขลงไดสนเชง

และรจกทางปฏบตใหถงความดบทกข

[๗๓๓] สมณะหรอพราหมณเหลานน

เปนผถงพรอมดวยเจโตวมตตและปญญาวมตต

เปนผควรเพอจะท าทสดแหงทกขได

และเปนผไมเขาถงชาตและชรา๑

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อตวตตกะ ขอ ๑๐๓ หนา ๔๘๑-๔๘๒ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๓ }

๖๗๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

(๒) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ‘การพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน

๒ คโดยชอบเนอง ๆ ดวยวธอนยงมอกบางไหม’ ควรตอบเขาวา ‘ม’ หากเขาถาม

ตอไปอกวา ‘มอยางไร’ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา

‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอมเกดเพราะอปธ๑เปนปจจย’ นเปน

คท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘เพราะอปธทงหลายนนเองดบลงโดยการ

คายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’ นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๓๔] ทกขหลายรปแบบอะไรกตามในโลก

ลวนเกดมาจากอปธเปนตนเหต

ผใดแล ไมมปญญา กออปธ

ผนนจดวาเปนคนเขลา ยอมเขาถงทกขบอย ๆ

เพราะฉะนน บคคลรอยเปนผมปกตพจารณาเหนทกขวา

มชาตเปนแดนเกด ไมควรกออปธ

(๓) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ‘การพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน

๒ คโดยชอบเนอง ๆ ดวยวธอนยงมอกบางไหม’ ควรตอบเขาวา ‘ม’ หากเขาถาม

ตอไปอกวา ‘มอยางไร’ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ การพจารณาเหนเนอง ๆ

วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอมเกดเพราะอวชชาเปนปจจย’

นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘เพราะอวชชานนเองดบลงโดยการ

คายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’ นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

เชงอรรถ :

๑ อปธ ในทนหมายถงกรรม (ข.ส.อ. ๒/๗๓๓/๓๓๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๔ }

๖๗๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

[๗๓๕] อวชชานนแลเปนคตของสตวทงหลาย

ผเขาถงชาต มรณะ และสงสารวฏ

ซงมสภาวะอยางนและสภาวะอยางอน๑อยบอย ๆ

[๗๓๖] อวชชาคอความหลงมวเมาอยางใหญหลวงน

เปนเหตใหสตวทงหลายจมปลกอยสนกาลนาน

สตวเหลาใดท าลายอวชชาดวยวชชาแลว

สตวเหลานนยอมไมเขาถงภพใหมอก

(๔) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ‘การพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน

๒ คโดยชอบเนอง ๆ ดวยวธอนยงมอกบางไหม’ ควรตอบเขาวา ‘ม’ หากเขาถาม

ตอไปอกวา ‘มอยางไร’ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ การพจารณาเหนเนอง ๆ

วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอมเกดเพราะสงขาร๒เปนปจจย’

นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘เพราะสงขารทงหลายนนเองดบลงโดยการ

คายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’ นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๓๗] ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน

ทกขนนทงหมดเกดเพราะสงขารเปนปจจย

เพราะสงขารทงหลายดบลง

ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป

[๗๓๘] ภกษรโทษนวา ทกขเกดขนเพราะสงขารเปนปจจย

เพราะความสงบสงขารทงปวง สญญาทงหลายจงดบลง

เชงอรรถ :

๑ สภาวะอยางนและสภาวะอยางอน หมายถงสภาวะแหงความเปนมนษยและความเปนสตวอนทเหลอ

จากความเปนมนษย (ข.ส.อ. ๒/๗๓๕/๓๓๘)

๒ สงขาร ในทนหมายถงปญญาภสงขาร อปญญาภสงขาร และอาเนญชาภสงขาร (ข.ส.อ. ๒/๗๓๖/๓๓๘)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๕ }

๖๗๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

ความสนทกขยอมมไดดวยอาการอยางน

เพราะรความสนทกขนโดยถองแทแลว

[๗๓๙] บณฑตทงหลายผเหนชอบ เปนผจบเวท รโดยชอบแลว

ครอบง ากเลสเครองประกอบของมารไดแลว ยอมไมเกดอก

(๕) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมด

ยอมเกดเพราะวญญาณเปนปจจย๑’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา

‘เพราะวญญาณนนเองดบลงโดยการคายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’

นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๔๐] ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน

ทกขนนทงหมดยอมเกดเพราะวญญาณเปนปจจย

เพราะวญญาณดบลง

ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป

[๗๔๑] ภกษรโทษนวา ทกขเกดขนเพราะวญญาณเปนปจจย

เปนผปราศจากตณหา ดบกเลสไดสนเชงแลว

เพราะวญญาณระงบลง

(๖) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอมเกด

เพราะผสสะเปนปจจย๒’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘เพราะผสสะ

นนเองดบลงโดยการคายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’ นเปนคท ๒

เชงอรรถ :

๑ วญญาณเปนปจจย หมายถงอภสงขารวญญาณทเกดพรอมกบกรรมเปนปจจย (ข.ส.อ. ๒/๗๓๙/๓๓๙)

๒ ผสสะเปนปจจย หมายถงผสสะทสมปยตดวยอภสงขารวญญาณเปนปจจย (ข.ส.อ. ๒/๗๔๑/๓๓๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๖ }

๖๗๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๔๒] ชนทงหลายผถกผสสะครอบง าแลว

แลนไปตามกระแส (ตณหา) ในภพ

ด าเนนไปผดทาง ยอมหางไกลจากความสนสงโยชน

[๗๔๓] สวนชนทงหลายผก าหนดรผสสะจนทวถงแลว

ยนดในธรรมเปนทสงบระงบไดดวยปญญา

ยอมเปนผปราศจากตณหา ดบกเลสลงไดสนเชง

เพราะรยงถงผสสะ

(๗) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอม

เกดเพราะเวทนาเปนปจจย๑ ‘ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา ‘เพราะ

เวทนานนเองดบลงโดยการคายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’ นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ อยางน

ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๔๔] เวทนาอยางใดอยางหนง คอ

สขเวทนา ทกขเวทนา หรออทกขมสขเวทนา

มอยทงภายในและภายนอก

[๗๔๕] ภกษรวา เวทนานเปนเหตแหงทกข

ถกตองสมผสเวทนาทมความเสอมสญไปเปนธรรมดา

มปกตทรดโทรมไป ดวยอทยพพยญาณแลว

เหนความเสอมเปนทสด

เชงอรรถ :

๑ เวทนาเปนปจจย หมายถงเวทนาทสมปยตดวยกรรมเปนปจจย (ข.ส.อ. ๒/๗๔๔/๓๓๙)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๗ }

๖๗๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

ชอวารแจงเหนจรงในเวทนานนอยางน

เพราะเวทนาทงหลายสนไปนนเอง

ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป

(๘) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอมเกด

เพราะตณหาเปนปจจย’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนองๆ วา ‘เพราะตณหานน

เองดบลงโดยการคายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’ นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๔๖] บคคลมตณหาเปนเพอน ทองเทยวไปตลอดกาลยาวนาน

ยอมไมลวงพนสงสารวฏ ทมสภาวะอยางนและสภาวะอยางอน

[๗๔๗] ภกษรโทษน รตณหาเปนเหตใหเกดทกข

พงเปนผไมมตณหา ไมมความถอมน มสตสมปชญญะอย๑

(๙) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอม

เกดเพราะอปาทานเปนปจจย’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘เพราะ

อปาทานนนเองดบลงโดยการคายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’ นเปน

คท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

เชงอรรถ :

๑ ดเทยบ อง.จตกก. (แปล) ๒๑/๙/๑๕, ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๙๑/๕๔๐, ข.จ. (แปล) ๓๐/๑๐๗/๓๖๔ และด

อตวตตกะ ขอ ๑๕ หนา ๓๕๙ ในเลมน

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๘ }

๖๗๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

[๗๔๘] ภพมไดเพราะอปาทานเปนปจจย

สตวเกดมาแลวตองประสบทกข ตองตาย

นเปนเหตเกดแหงทกข

[๗๔๙] เพราะฉะนน บณฑตทงหลายรดวยปญญาโดยชอบ

รแจงภาวะทสนสดการเกด

เพราะอปาทานสนไป จงไมเขาถงภพใหมอก

(๑๐) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอม

เกดเพราะอารมภะ๑เปนปจจย’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘เพราะ

อารมภะนนเองดบลงโดยการคายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’ นเปน

คท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๕๐] ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน

ทกขนนทงหมดยอมเกดเพราะอารมภะเปนปจจย

เพราะอารมภะทงหลายดบลง

ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป

[๗๕๑] ภกษรโทษนวา ทกขเกดขนเพราะอารมภะเปนปจจย

สละคนอารมภะไดทงหมด

นอมจตไปในนพพานทปราศจากอารมภะ

เชงอรรถ :

๑ อารมภะ ในทนหมายถงความเพยรทสมปยตดวยกรรม (ข.ส.อ. ๒/๗๔๙/๓๔๐)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๗๙ }

๖๘๐

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

[๗๕๒] ภกษผถอนภวตณหาไดแลว มจตสงบ

มชาตและสงสารสนแลว ยอมไมมภพใหม

(๑๑) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมด

ยอมเกดเพราะอาหารเปนปจจย‘๑ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา

‘เพราะอาหารนนเองดบลงโดยการคายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป’

นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๕๓] ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน

ทกขนนทงหมดยอมเกดเพราะอาหารเปนปจจย

เพราะอาหารทงหลายดบลง

ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป

[๗๕๔] ภกษรโทษนวา ทกขเกดขนเพราะอาหารเปนปจจย

ก าหนดรอาหารทกอยาง

จงเปนผไมมตณหาในอาหารทงหมด

[๗๕๕] ภกษรความไมมโรค๒โดยชอบ

พจารณาแลวจงใชสอยปจจย ๔

เชงอรรถ :

๑ อาหาร หมายถงอาหารทสมปยตดวยกรรม ความจรง สตว ๔ จ าพวกมอาหารเปนปจจย คอ

(๑) รปปคา (ผเขาถงรป) หมายถงสตวทอยในกามธาต ๑๑ อยาง เสพกวฬงการาหาร (อาหารคอค าขาว)

(๒) เวทนปคา(ผเขาถงเวทนา) หมายถงสตวทอยในรปธาต ยกเวนอสญญสตว เสพผสสาหาร

(๓) สญญปคา (ผเขาถงสญญา) หมายถงสตวทอยในอรปธาต ๓ อยาง เบองต า เสพมโนสญเจตนาหาร

อนเกดแตสญญา (๔) สงขารปคา (ผเขาถงสงขาร) หมายถงสตวทอยในภมเบองสง เสพวญญาณาหาร

อนเกดแตสงขาร (ข.ส.อ. ๒/๗๕๑/๓๔๐)

๒ ความไมมโรค ในทนหมายถงนพพาน (ข.ส.อ. ๒/๗๕๕/๓๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๐ }

๖๘๑

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

ด ารงอยในธรรม จบเวท

ยอมไมเขาถงการนบ๑อกตอไป

เพราะอาสวะทงหลายสนไป

(๑๒) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน ทกขนนทงหมดยอม

เกดเพราะอญชตะ๒(ความหวนไหว) เปนปจจย’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหน

เนอง ๆ วา ‘เพราะอญชตะนนเองดบลงโดยการคายกเลสไดหมด ทกขจงเกดขนไมได

อกตอไป’ นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๕๖] ทกขอยางใดอยางหนงเกดขน

ทกขนนทงหมดยอมเกดเพราะอญชตะเปนปจจย

เพราะดบอญชตะ

ทกขจงเกดขนไมไดอกตอไป

[๗๕๗] ภกษรโทษนวา ทกขเกดขนเพราะอญชตะเปนปจจย

เพราะฉะนน จงควรสละตณหา ดบสงขารได

ไมมอญชตะ ไมมความถอมน มสต สมปชญญะอย

(๑๓) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ผนทตะ(ความดนรน) ยอมมแกผตกอยใตอ านาจ

ตณหาทฏฐ และมานะ’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘ผทพนจาก

อ านาจตณหาทฏฐ และมานะ ยอมไมดนรน’ นเปนคท ๒

เชงอรรถ :

๑ ไมเขาถงการนบ ในทนหมายถงไมเขาถงการนบวา ‘เทพ’ หรอ “มนษย” เปนตน (ข.ส.อ. ๒/๓๗๕/๓๔๑)

๒ อญชตะ(ความหวนไหว) ในทนหมายถงตณหา มานะ ทฏฐ กรรม และกเลส (ข.ส.อ. ๒/๗๕๕/๓๔๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๑ }

๖๘๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๕๘] ผพนจากอ านาจตณหา ทฏฐ และมานะ ยอมไมดนรน

สวนผทตกอยในอ านาจตณหาเปนตน ถอมนอย

ยอมไมลวงพนสงสารวฏทมสภาวะอยางนและสภาวะอยางอนไปได

[๗๕๙] ภกษรโทษนวา ตณหาเปนภยใหญ

พนจากตณหาเปนตนนนไดแลว

ไมมความถอมน มสต สมปชญญะอย

(๑๔) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘อรปภพละเอยดกวารปภพ’ นเปนคท ๑ การ

พจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘นโรธละเอยดกวาอรปภพ’ นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๖๐] สตวทงหลายทงทเขาถงรปภพและทด ารงอยในอรปภพ

เมอยงไมรชดถงความดบกเลส

กยงตองกลบมาเกดใหมอก

[๗๖๑] สวนผทก าหนดรรปภพแลว ไมด ารงอยในอรปภพ

นอมจตไปในนพพาน ยอมชนะมจจราชได

(๑๕) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ฯลฯ ควรตอบเขาวา มอยางน คอ

การพจารณาเหนเนอง ๆ วา ‘นามรปทชาวโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก

และหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและมนษยพากนพจารณาเหนวา นามรป

นเปนของจรง ซงพระอรยะทงหลายพจารณาเหนตามความเปนจรงดวยปญญา

อนชอบวา นามรปนไมเปนของจรง’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนเนอง ๆ

วา ‘นพพานทชาวโลกพรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตวพรอมทง

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๒ }

๖๘๓

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

สมณพราหมณ เทวดาและมนษยพากนพจารณาเหนวา นพพานนไมมอยจรง

ซงพระอรยะทงหลายพจารณาเหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา นพพาน

นมอยจรง’ นเปนคท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ฯลฯ จงไดตรสคาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๖๒] ทานมความเขาใจผดในนามรปทมใชอตตาวาเปนอตตา

จงดชาวโลกพรอมทงเทวโลก

ซงพากนยดมนในนามรป โดยเขาใจวา

นามรปนเปนของจรง

[๗๖๓] ความจรง นามรปนนยอมแปรผนเปนอยางอน

จากอาการทคนทวไปเขาใจอยเสมอ

นามรปของผเขาใจเชนนน หาเปนจรงตามนนไม

เพราะนามรปนนปรากฏชวครกเสอมสญไปเปนธรรมดา

[๗๖๔] นพพานมความไมเสอมสญไปเปนธรรมดา

ซงพระอรยะทงหลายรแจงตามความเปนจรง

จงเปนผปราศจากตณหา ปรนพพานแลว

เพราะรแจงอรยสจ

(๑๖) ภกษทงหลาย หากมผถามวา ‘การพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน

๒ คโดยชอบเนอง ๆ ดวยวธอนมบางไหม’ ควรตอบเขาวา ‘ม’ หากเขาถาม

ตอไปอกวา ‘มอยางไร’ กควรตอบเขาวา มอยางน คอ การพจารณาเหนเนอง ๆ วา

‘อฏฐารมณทชาวโลก พรอมทงเทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตวพรอมทง

สมณพราหมณ เทวดาและมนษยพากนพจารณาเหนวา อฏฐารมณนเปนความสข

ซงพระอรยะทงหลายพจารณาเหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา อฏฐารมณ

นเปนความทกข’ นเปนคท ๑ การพจารณาเหนวา ‘นพพานทชาวโลกพรอมทง

เทวโลก มารโลก พรหมโลก และหมสตวพรอมทงสมณพราหมณ เทวดาและ

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๓ }

๖๘๔

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

มนษยพากนพจารณาเหนวา นพพานนเปนความทกข ซงพระอรยะทงหลาย

พจารณาเหนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบวา ‘นพพานนเปนความสข’ นเปน

คท ๒

ภกษทงหลาย ภกษผพจารณาเหนธรรมแยกออกเปน ๒ คโดยชอบเนอง ๆ

อยางน ไมประมาท มความเพยร อทศกายและใจอย พงหวงผลอยาง ๑ ใน ๒ อยาง

คอ อรหตตผลในปจจบน หรอความเปนพระอนาคาม เมอยงมอปาทานขนธเหลออย”

พระผมพระภาคผสคตศาสดา ครนตรสไวยากรณภาษตนแลว จงไดตรส

คาถาประพนธตอไปอกวา

[๗๖๕] รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ และธรรมารมณ

ลวนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ

ทกลาวกนวามอยประมาณเทาใด

[๗๖๖] รปเปนตนเหลานนแลเปนสงทชาวโลก

พรอมทงเทวโลกสมมตวา เปนสข

ถารปเปนตนเหลานนดบในทใด

ทนน เทวดาและมนษยเหลานนกสมมตกนวา เปนทกข

[๗๖๗] สวนอรยบคคลทงหลายเหนการดบสกกายะวา เปนสข

การเหนของอรยบคคลทงหลายผเหนอยน

ยอมขดแยงกบชาวโลกทงปวง

[๗๖๘] บคคลเหลาอนกลาวสงใดวา เปนสข

อรยบคคลทงหลายกลาวสงนนวา เปนทกข

บคคลเหลาอนกลาวสงใดวา เปนทกข

อรยบคคลทงหลายรแจงสงนนวา เปนสข

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๔ }

๖๘๕

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

[๗๖๙] เธอจงเหนธรรมทรไดยาก

คนพาลผหลง ไมรแจงในนพพานน

ความมดปรากฏแกบคคลผถกนวรณคอกเลสหมหอไว

(เหมอน) ความมดปรากฏแกบคคลผไมเหน ฉะนน

[๗๗๐] แตนพพานยอมปรากฏแจมแจงแกสตบรษ

เหมอนแสงสวางปรากฏแกบคคลผเหนอย ฉะนน

ชนทงหลายผแสวงหาทาง ไมฉลาดในธรรม

ยอมไมรแจง(นพพาน)ทอยใกล

[๗๗๑] บคคลผถกความก าหนดในภพครอบง า

แลนไปตามกระแส (ตณหา)ในภพ

ถกบวงมารคลองไว จะไมรธรรมนไดงาย

[๗๗๒] เวนอรยบคคลทงหลายแลว

ใครเลาควรจะตรสรบท๑

ทอรยบคคลทงหลายตรสรชอบแลว

ไมมอาสวะ ปรนพพาน๒

พระผมพระภาคไดตรสพระภาษตนจบลงแลว ภกษเหลานนมใจชนชมยนด

พระภาษตของพระผมพระภาค ขณะทพระผมพระภาคตรสพระภาษตนอย จตของ

ภกษประมาณ ๖๐ รปหลดพนแลวจากอาสวะทงหลาย เพราะไมถอมน

ทวยตานปสสนาสตรท ๑๒ จบ

เชงอรรถ :

๑ บท ในทนหมายถงนพพาน (ส .สฬา.อ. ๓/๑๓๖/๕๓, ข.ส.อ. ๒/๗๗๒/๓๔๓)

๒ ส .สฬา. (แปล) ๑๘/๑๓๖/๑๗๑-๑๗๒

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๕ }

๖๘๖

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๓. มหาวรรค]

รวมพระสตรในวรรค

รวมหวขอธรรมประจ าเรองในพระสตรน คอ

๑. สจจะ ๒. อปธ

๓. อวชชา ๔. สงขาร

๕. วญญาณ ๖. ผสสะ

๗. เวทนา ๘. ตณหา

๙. อปาทาน ๑๐. อารมภะ

๑๑. อาหาร ๑๒. อญชตะ

๑๓. ผนทตะ ๑๔. รป

๑๕. นพพานสจจะ ๑๖. ทกข

มหาวรรคท ๓ จบ

รวมพระสตรทมในวรรคน คอ

๑. ปพพชชาสตร ๒. ปธานสตร

๓. สภาสตสตร ๔. สนทรกภารทวาชสตร

๕. มาฆสตร ๖. สภยสตร

๗. เสลสตร ๘. สลลสตร

๙. วาเสฏฐสตร ๑๐. โกกาลกสตร

๑๑. นาลกสตร ๑๒. ทวยตานปสสนาสตร

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๖ }

๖๘๗

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๔. อฏฐกวรรค]

๑. กามสตร

๔. อฏฐกวรรค

หมวดวาดวยการไมตดอยในกาม

กามสตร๑

วาดวยเรองกาม

(พระผมพระภาคตรสแกพราหมณผเปนชาวนา ณ กรงสาวตถดงน)

[๗๗๓] ถากาม๒นนส าเรจดวยดแกสตวนน ผอยากไดกามอย

สตวนนไดกามตามทตองการแลว

ยอมเปนผอมใจแนแท

[๗๗๔] ถาเมอสตวนนอยากไดกามอย เกดความพอใจแลว

กามเหลานนเสอมไป

สตวนนยอมเจบปวด เหมอนถกลกศรแทง

[๗๗๕] ผใดละกามได เหมอนคนเดนเลยงหวง

ผนนมสต ลวงพนตณหาทชอวา วสตตกา๓นในโลก

[๗๗๖] นรชนใดปรารถนาเนอง ๆ ซงไรนา ทดน เงน โค มา

ทาส บรษ สตร พวกพอง หรอกามเปนอนมาก

[๗๗๗] กเลสทงหลายอนไมมก าลงครอบง านรชนนน

อนตรายทงหลาย๔ย ายนรชนนน

เชงอรรถ :

๑ ข.ม. (แปล) ๒๙/๑-๖/๑-๒๓

๒ กาม ในทนหมายถงวตถกาม (ข.ส.อ. ๒/๗๗๓/๓๔๖)

๓ ดเชงอรรถท ๒ หนา ๘๙ ในเลมน

๔ อนตราย ม ๒ อยาง (๑) อนตรายทปรากฏ คอ ราชสห เสอโครง เปนตน (๒) อนตรายทไมปรากฏ คอ

กายทจรต วจทจรต และมโนทจรต เปนตน ในทนหมายถงอนตรายทไมปรากฏ (ข.ม. (แปล) ๒๙/๕/๑๖-๑๗,

ข.ส.อ. ๒/๗๗๗/๓๔๗)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๗ }

๖๘๘

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๔. อฏฐกวรรค]

๒. คหฏฐกสตร

เพราะอนตรายนน ทกขจงตดตามนรชนนนไป

เหมอนน าไหลเขาเรอรว ฉะนน

[๗๗๘] เพราะฉะนน สตวเกด๑พงมสตทกเมอ ละกามทงหลายได

ครนละกามเหลานนไดแลว พงขามโอฆะได

เหมอนคนวดน าเรอแลวไปถงฝงได ฉะนน

กามสตรท ๑ จบ

๒. คหฏฐกสตร๒

วาดวยผของอยในถ า

(พระผมพระภาคตรสแกทานพระปณโฑลภารทวาชะ ณ กรงสาวตถดงน)

[๗๗๙] นรชนผของอยในถ า๓ ถกกเลสมากหลายปดบงไว

เมอด ารงตนอย(อยางน) กจมลงในเหตใหลมหลง๔

ผเปนเชนนนแล ยอมอยไกลจากวเวก

เพราะกามทงหลายในโลกไมเปนของทนรชนละไดงายเลย

[๗๘๐] สตวเหลานนมความปรารถนาเปนตนเหต

ตดพนอยกบความพอใจในภพ มงหวง(กาม)

ในกาลภายหลง(อนาคต)หรอในกาลกอน(อดต)

ปรารถนากามเหลานและกามทมอยกอน

ยอมเปนผหลดพนไดยาก(และ)ท าใหผอนหลดพนไมไดเลย

เชงอรรถ :

๑ สตวเกด หมายถงนรชน มานพ บรษ บคคล ผมชวต ผเปนไปตามกรรม (ข.ม. (แปล) ๒๙/๖/๒๓)

๒ ข.ม. (แปล) ๒๙/๗-๑๔/๒๘-๖๗

๓ ถ า ในทนหมายถงรางกาย (ข.ส.อ. ๒/๗๗๙/๓๕๐)

๔ เหตใหลมหลง ในทนหมายถงกามคณ ๕ (ข.ม. (แปล) ๒๙/๗/๓๑)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๘ }

๖๘๙

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต [๔. อฏฐกวรรค]

๒. คหฏฐกสตร

[๗๘๑] สตวเหลานนยนดขวนขวาย ลมหลงในกามทงหลาย

เปนผตกต า ตงอยในกรรมทผด

ประสบทกขแลวจงคร าครวญอยวา

เราจตจากภพน จกเปนอะไรหนอ

[๗๘๒] เพราะฉะนน สตวเกดพงศกษาในทน๑

พงรจกกรรมอยางใดอยางหนงในโลกวา เปนกรรมทผด

ไมพงประพฤตผดเพราะเหตแหงกรรมทผดนน

นกปราชญกลาววา ชวตนเปนของนอย

[๗๘๓] เราเหนหมสตวนผตกไปในอ านาจตณหาในภพทงหลาย๒

ก าลงดนรนอยในโลก

นรชนทเลวผยงไมคลายตณหาในภพนอยภพใหญ

ร าไรอยใกลปากมจจราช

[๗๘๔] พวกเธอจงดหมสตวผก าลงดนรนอย

เพราะวตถทยดถอวาเปนของเรา

เหมอนฝงปลาในน านอยสนกระแสแลว

นรชนเหนโทษนแลวกอยากอตณหาเครองเกยวของในภพทงหลาย

พงประพฤตไมยดถอวา เปนของเรา

[๗๘๕] นกปราชญพงก าจดความพอใจในสวนสดทง ๒ ดาน

ก าหนดรผสสะ๓แลว กไมตดใจ

เชงอรรถ :

๑ ค าวา สตวเกดพงศกษาในทน ดรายละเอยดใน ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๐/๔๘-๔๙

๒ ภพทงหลาย ในทนหมายถงกามภพ รปภพ และอรปภพ (ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๑/๕๗)

๓ ผสสะ หมายถงความสมผสอารมณทมากระทบ เชน ตากระทบกบรป หรอตาเหนรป เรยกจกขสมผส

เปนตน (ข.ม. (แปล) ๒๙/๑๓/๖๓)

{ทมา : โปรแกรมพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เลม : ๒๕ หนา :๖๘๙ }