Những toa RƯỢU THUỐCngâm từ những rắn, hà nàm, cắc kè đến

Ngự tửu Minh Mạng thangBS Lê Văn Lân

Sau hơn 20 năm xa xứ, tôi mới về lạiViệt Nam. Một điều đập vào mắt tôi lànhững quầy hàng bán đầy những thẫu lớnrượu thuốc ngâm tại những góc phố .Những thẫu ruợu tam xà tửu, ngũ xà tửuvới những con rắn nằm gọn tròn trong thẫu

làm tôi có một cảm giác ghê rợn.Dân Việt nam phần lớn cần gạo ăn để

no bụng hơn là cần rượu thuốc để nhâmnhi. Nhưng biết đâu rượu thuốc cũng cầnthiết cho sức khỏe của người dân khi phảicần cù lao động để kiếm miếng ăn nhất làthuốc ngoại rất mắc tiền. Lao động nhiềuthì thường gây ra chuyện đau lưng và mệtmỏi, rượu thuốc cần là do vậy chăng! Haylà hoặc giả, hơi men làm cho người dânquên thực tại đắng cay như nạn nghiệnrượu rất trầm trọng tại nước Nga và cácxứ Đông Âu thời Cọng sản.

Tuy nhiên, ô kìa, tôi lại thấy bán rấtnhiều chai rượu thuốc dán nhãn là NgựTửu ở các gian hàng quốc doanh hay ở cácphi trường. Ruợu này quảng cáo là dựavào những bài thuốc gọi là “Minh Mạngthang”, nổi tiếng thần sầu là “ Nhất dạ lục

giao sinh ngũ tử”. Không lý gì người dâncả ngày lao động, mỏi cả sống lưng nhứccả vai thế mà mỗi đêm ngũ lục giao có màchầu ông bà sớm. Tôi đành kết luận rượuthuốc Minh Mạng chính là dành cho nhữngcán bộ, no cơm ấm cật, dậm dật vui say!

Nhìn lại quá khứ, tôi thấy uống rượuthuốc là một trong những truyền thống ẩmthực của dân ta. Nghèo như Uy viễn tướngcông Nguyễn công Trứ lúc còn hàn nho,anh hùng vị ngộ thế mà ngày Tết ngoài vàichiếc bánh chưng lèo tèo, cũng không bỏqua món rượu thuốc:

Tết nhất năm ni ai nói nghèo,Nghèo mà lịch sự đố ai theoBánh chưng chất chật chừng ba

chiếc,Rượu thuốc ngâm đầy độ nửa siêu!

Giọng thơ khoa trương nào là “chấtchật” và “ngâm đầy”, nhưng thực tế chỉ là“ba” chiếc bánh và “nửa” siêu rượu!Nhưng thôi bỏ qua cái giọng ăn nói cảnhvẻ của kẻ hàn nho, tôi xin mời quí độc giảđi vào thiên bút khảo này để tìm hiểu sâuxa về chuyện uống rượu thuốc.

Ruợu là một thứ thuốc lâu đời nhất của

nhân loại. Hãy chiết tự chữ Y là ngườithầy thuốc trong chữ Nho, ta thấy đó là mộtngười phù thủy dùng cung tên, giáo mácbắn ma quỉ và đặc biệt dùng rượu là chínhnên ta thấy chữ Tửu nằm dưới chữ Y.Trong bài bút khảo này, tôi xin lần lượt đitừ truyền thống ngâm ruợu thuốc của ViệtNam, rồi duyệt qua những món rượu thuốcphổ thông nào dân ta quen uống, cùng làtra cứu biên khảo về những toa thuốc ruợu

cao cấp hơn để tẩm bổ, hay để trị nhữngchứng bịnh nội tạng như yếu thận, liệt sinhlý .( Những toa rượu thuốc để trị sốngtrường thọ của các đạo sĩ và trị sự trật đảtrong nghề võ như môn phái Thiều lâm sẽtrình bày kỳ tới.)

Truyền thống ngâm rượu thuốc của

dân ViệtDân Việt ta biết uống rượu từ thời

thượng cổ, chẳng phải là học của TrungHoa như sách Lĩnh Nam chích quái chép:“ Hồi quốc sơ, dân ta lấy vỏ cây làmáo... dùng gạo Tri làm rượu...” Chữ nôm“rượu” và chữ Hán “tửu”, nghe âm rấttương cận như ảnh hưởng nhau nhưng chưabiết chữ nào có trước đấy! Dân thiểu sốTrường sơn ngày nay vẫn lấy một loại rễcây giã ra làm diếu tố lên men cho rượu

cần. Cứ như sử sách như An Nam chílược, Văn Hiến thông khảo, rượu đượcdùng trong cung vua khi tiệc yến nhưchuyện Cù thái hậu bầy tiệc ruợu để ámhại tướng Lữ Gia, hay chuyện vua Lê Hoànvà vua Trần Anh Tông ghiền ruợu.

Theo cuốn Việt Nam phong tục màPhan Kế Bính viết vào đầu thế kỷ 20:“Rượu thì nấu toàn bằng gạo nếp, ủ menrồi cất ra. Trong thứ rượu ấy hoặc ướpthêm hoa sen, hoa cúc, hoa hồng, hoacau, hoặc hoa nhài v.v.. gọi là ruợu hoa;hoặc tẩm với các vị thuốc bắc gọi rarượu thuốc. Rượu hoa quí nhất là rượusen, rượu cúc, mà rượu thuốc quí nhất làrượu sâm nhung.” ( tr. 353)

Về rượu hoa, tôi nghĩ chỉ riêng rượuhoa cau là có vẻ đặc thù Việt Nam, vì cácthứ hoa khác thì Ta với Tầu đều có. Còn

hoa cau thì chỉ Việt Nam mới có sẵn và cónhiều vì tục ăn trầu cau của ta; trồng caucốt lấy trái ăn, ít ai dám hy sinh lấy hoacau mà cất rượu, nên rượu hoa cau trở nênquí ( cũng như trong Nam, ăn đuông dừathì chỉ có dân giàu chịu chơi mới dám ănvì phải đốn nguyên cây mà chặt lấy cái tùhũ dừa!). Theo Lê Quí Đôn, Việt Nam làxứ sản xuất nhiều cây thuốc nên Trung Hoathường phải mua của ta. Nếu Trung Hoamua dược thảo sống về bào chế ra thuốcchín hay thuốc Bắc, thì Việt Nam dùngdược thảo dưới dạng tươi hoặc phơi sấygọi là thuốc Nam. Người mình đươngnhiên cũng có truyền thống ngâm rượu vềcác thổ sản tùy theo vùng như rượu mơ,rượu mít, rượu vỏ cam... Còn ngâm nhữngtoa thuốc hay ngâm những thú vật, chimchóc hay rắn rít thì nguồn gốc theo tôi quả

là đã theo ảnh hưởng của Y dược TrungQuốc. Tôi thấy thông thường người tangâm rượu thuốc với sâm nhung, các thứcao ( như hổ cốt, ban long...)...

Tục ăn rắn và uống rượu rắn:Ở Việt Nam, tục uống rượu với máu

rắn xảy ra thường ở miền Nam vì rắnmiền Bắc hiếm hơn. Sách Thoái thực kývăn của Trương Quốc Dụng từng làm triphủ ở Tân Bình ( Gia định) đời MinhMạng chép rằng: “Tục Nam kỳ lấy rắn hổmang làm món ăn quí, thường dùng đi lễquan trên và đãi khách. Lấy máu nó hòavới ruợu uống bảo là trị phong thấp”

[ Chú thích thêm: Trong khi dân Bắckỳ thường chỉ biết ăn rắn do các chú nấu ởtiệm cao lâu qua món Long Hổ hội( nấumột con rắn cạp nong đen , một con mèo

đen tuyền cùng với chân giò heo thêm vàivị thuốc bắc thì đọc cuốn hồi ký trên, tamới thấy dân Nam rất độc đáo ly kỳ hơntrong sự làm rắn hay tự nuôi lấy rắn “ốngtre” để ăn như sau: “ Bỏ đầu và đuôi nămtấc ( 20 phân) cho là độc ở đấy. Có nhà nuôi rắn ấy dùng ống tre vài lóng, mộtđầu để mắt, đầu kia để trống bỏ rắn vào,bịt lại . Đằng mắt tre xuyên một lỗ nhỏ,giã hành thun tẩm que tre để vào lỗ. Rắnsợ hành co mình lại, một tuần sau thayque tre cũng tẩm hành mà đẩy vào thêm,rắn càng co mãi, lâu dần ngắn bằng conchạch, vẩy trắng ra, rất béo ngon” ( tríchĐất lề quê thói của Nhất Thanh) ]

Hiện nay, coi cuốn video Thú ăn chơimiền Nam, chúng ta thấy đoạn phim mổlấy mật rắn hòa rượu như quán Tri Kỷ haylàm trước đây.

Cách thức ngâm rượu những loại rắnthì tôi đã thấy ở vùng Hoa Nam và ởHongkong, như tôi đã thấy những thẫurượu rắn ở Quế Lâm. Miền Hoa Bắc vì khíhậu lạnh nên không có nhiều rắn để ngườita ăn thịt, mổ lấy mật hòa rượu uống ngayhay ngâm rượu. Trung Quốc Trà Tửu Từđiển ( TQTTTĐ) có kê ra Ô Xà tửu và XàĐảm tửu (dùng mật của 3 thứ rắn Nhãnkính xà, Kim Hoàn xà, Ngân Hoàn xà, nóilà công hiệu khu phong, khử thấp, minhmục, ích can, cường cân tráng cốt.)

Tại sao rắn độc lại dùng làm thuốc?Theo Bản thảo cương mục, rắn thuộchướng đông nam nên ứng vào phong, tácdụng vào can và thận. Do đó, ăn rắn vàuống rượu rắn dân Á Đông tin là trị phongthấp, đau xương và rút gân. Mật rắn quí vì thuộc về hành Mộc, khí Phong, ứng với

tạng Can phủ Đảm, nên bao nhiêu tinh chấtcủa rắn cô đọng trong túi mật. Đó là luậnthuyết theo Y lý khí hóa của Đông phương;trong con mắt của người bình dân ít học thìsự lý luận bắt nguồn vào sự quan sát thựctại gọi là Théorie des Signatures - ThuyếtThự danh- nghĩa là bản chất sự vật thế nàothì hình hài của nó hiện ra thế ấy như chữký vậy: rắn bò sở dĩ thoăn thoắt uyểnchuyển chính là nhờ khớp xương lưng nómềm mại, và dẻo dai. Hiện nay, người tađã thực nghiệm chế những thuốc trị đaukhớp với thuốc Chondroitin vàGlucosamine lấy từ sụn xương lưng của cámập, cá nhám ( Kình ngư). Vi cá được coilà trân phẩm quí giá trong các món súp ,món nhồi bồ câu và nhân bánh Trung thu vìsự tin tưởng trên.

Rượu ngâm hà nàm và tử hà xa:Chuyện lấy hà nàm (bào thai) loài thú

không phải là chuyện lạ ở miền, nhất lànhững vùng săn bắn hay bẫy được thịtrừng. Hà nàm thông thường là hà nàm nai. Người ta ác khẩu đồn rằng các cán bộ caocấp thích tẩm bổ bằng “ hà nàm người”.Điều này thì tôi có nghe nhưng không rõ,chứ những lá nhau người ( sách thuốc gọilà “tử hà xa” vì hình tròn như lá sen) thìvới tư cách là một bác sĩ sản phụ khoa, tôixác nhận là có. Mỗi phiên trực nhà thươngở Bệnh viện Quảng đông vào hai năm1978 - 1980, tôi được thủ trưởng Namgiao cho những lon Guigoz và dặn lấynhững lá nhau con so tốt cất cho anh ấy đểngâm rượu và để “hữu nghị” với nhữngcửa hàng ăn uống mà đổi lấy đường, bộtngọt và thịt cá. Lá nhau chứa kích thích tố

Chrionic Gonadotrophin nên có một dạodân ta có phong trào uống xia rô nhau vàcấy nhau theo phương pháp Filatov củaNga. Trong thời gian tôi làm bác sĩ khoasản, tôi được biết nhà thương Quảng Đôngphân loại nhau người như sau: loại A lànhau con so, loại B là nhau con thứ 2 màmẹ khỏe mạnh, nhau lấy ra trọn vẹn ( hailoại A và B được đem chế xia rô), cònloại C là nhau con rạ thì đem làm thựcphẩm nuôi heo. Chuyện lấy những thai nhichết để nuôi heo thì không có như tin đồn.

Dùng hà nàm thú vật làm thuốc có

công hiệu không? Trước đây ở Liên xô,người ta nói rằng bác sĩ Bogomoletz đãdùng hà nàm người để làm thuốc cho chủtịch Staline. Hư thực thế nào tôi không rõ,chứ điều sau thì tôi xác nhận là có thực: ở

bệnh viện Quảng Đông thì máu của các sảnphụ khi người ta sổ nhau được hứng rồigiao cho những ao cá bác Hồ để nuôi cálàm cá sanh đẻ nhiều, điều này cũng lô-gíc vì máu này chứa nhiều chất : ngoàikích thích tố chorionic gonado trophin.,máu đẻ còn chứa những chất hữu cơ nhưhồng huyết tố, chất sắt v.v... Thành ra ruợuhà nàm thú vật trên nguyên tắc là một thứruợu bổ, nhưng không ai dám nói nhữnghàm chất tươi sống của nó có bị tiêu hủyvì ngâm rượu không? Theo sách Trungquốc Trà Tửu từ điển, rượu ngâm hà nàmnai gọi là Lộc thai tửu.

Về bộ phận sinh dục của thú vật, dânnhậu miền Nam còn có rượu ngâm hòndái dê ( Ngọc dương tửu)! Ngoài ra, tiệmthuốc bắc bán rất đắt món Hải cẩu thận (gồm dương vật và ngọc hoàn của hải cẩu _

Callorhinus ursinus) trị chứng hư lao, liệtsinh lý, yếu bại lưng gối. Món Đông trùnghạ thảo ( Cordyceps) cũng là một dượcliệu quí trị liệt dương, di tinh , đau lưnggối bán rất mắc

Rượu ngâm bìm bịp:Dâ n Nam coi rượu bìm bịp là một

rượu quí vì trị nhức mỏi và cứng gân cốt. Theo cây bút đồng quê miền Nam Lê BảoTrân cho biết, chim bìm bịp ( Centropussinensis thuộc gia đình Cuckoos) thườnglàm tổ trên những cây bần hay bụi dừanước, lông màu xanh, đầu mầu đà, ăn cá,mỗi khi nước lớn thường kêu như câu cadao:

Bìm bịp quê nước lớn anh ơi,Buôn bán không lời chèo chống mỏi

mê.

Dân quê thường hay mò vô tổ của bìmbịp, bẻ gẫy chân những bìm bịp non xong rồi rình cho mẹ chúng tha những cây thuốcvề trị bệnh để bắt chim non về ngâm rượuvì người ta tin tưởng rằng trong bọc chứacủa chúng còn chứa những cây thuốc cóđặc tính tiếp cốt thần kỳ vừa được bìm bịpmẹ mớm cho.

Ruợu ngâm bao tử nhím:Nhím là loài hay bới đào để ăn rễ

những cây thuốc mọc sâu dưới đất, nêndân miền Nam cũng bắt nhím mổ lấy baotử ngâm rượu cho rằng rất tốt. Con nhímchữ Nho là Hào trư ( nhím chồn) và Thíchvị ( nhím chuột), nhưng tôi tra cứu trongTuệ tĩnh toàn tập của thiền sư Nguyễn BáTĩnh ( Viện Y Dược học dân tộc -TP/HCM) thì không thấy nói đến dùng bao

tử nhím mà chỉ nói thịt của nhím chồn tiêucổ trướng ( bụng báng nước), trị nhiệtphong ; còn da nhím chuột ( nhím gai)giếtđược trùng bệnh trĩ, đau lưng, đau bụng(nguyên nhân?) chứng bôn đồn (?). Sáchthuốc Tầu không thấy nói về rượu ngâmbìm bịp và bao tử nhím như Việt Nam.

Rượu ngâm chuột xạ conTheo Lê Bảo Trân, miền Nam có

người ngâm chuột xạ con mà không nói trịbệnh gì. Tôi chú ý rằng cuốn Từ điển vềtrà rượu của Tầu ( TQTTTĐ) dẫn trên không thấy nói đến ruợu bìm bịp, bao tửnhím ... có lẽ là đặc thù của dân miền NamViệt . Phải chăng đất Tầu không có sẵnnhững thú cầm điểu này. Về loại rắn, rít thìbên Trung quốc, miền Hoa Bắc lạnh lẽohoặc rất hiếm hay không có, còn vùng

Giang Nam - cái nôi phát sinh giống BáchViệt - nhất là Quảng Đông, Quảng Tây vớikhí hậu loại bán-nhiệt-đới thì lại tương đốisẵn những thú vật như ta nên họ mới cóchuyện ăn rắn, chó và chuột như ta thấyqua những sách và phim ảnh Trung Quốc.Về chuột, có món Trúc Thử ( chuột ăn rễbụi tre). Còn rượu thuốc vùng Hoa Namthì ê hề rượu rắn, rượu tắc-kè, rượu càcuống ( Long sất tửu - rượu rận rồng!)...

Ruợu ngâm NhungThông thường phối hợp với Sâm. Sâm

đây là Nhân sâm mà xứ ta không có nhưngmua tại tiệm thuốc bắc.

Còn Nhung là cái gạc non mọc ra khicái gạc già rụng đi. Theo Đỗ Phong Thuầntrong cuốn Việt Nam dược vật thực dụng,người ta phân biệt Nhung theo thời điểm

mọc sau: Nếu mọc vào tiết Hạ chí nghĩa làNhứt âm sinh thì gọi là Mê Nhung nên bổphần âm huyết; còn mọc vào tiết Đông chínghĩa là Nhứt dương sinh thì gọi là LộcNhung nên bổ phần Dương khí. Điều phânbiệt trên thuộc lãnh vực quá chuyên môn,người thường không ai nói được. Đạikhái, Mê Nhung lớn hơn Lộc Nhung, sắcđen xám hay vàng mơ Còn về phẩm chất,thường tùy theo xuất xứ: gạt vùng Chợ Bờ( Bắc phần) tốt 10, vùng Thanh hóa tốt 8,vùng Lào thì xấu, vùng Đà lạt vừa dùng. Ở Tàu bán ra phần lớn mua từ Thái Lancũng không được tốt. Nói chung, Nhung vềtrị liệu thì tư âm bổ thận, chữa bệnh âm hưlao tổn và những chứng thuộc phần huyếthoặc gân xương lưng gối đau nhức. RuợuLộc Nhung của Tàu ( kén chọn hươu ởLiễu Ninh hay Cát lâm) thường ngâm thêm

gân hươu, các vị thuốc bắc như bắc kỳ,thục địa và nhiều vị khác. Phân chất LộcNhung thấy những thành phần sau:Steroids, Cholesterol; về chất béo lipidscó proteolipids, ganglioside,sphingomyeline; và muối khoáng thì cóCalcium phosphate, Calcium carbonate.

Rượu Hổ cốtTheo Đỗ Phong Thuần thì về cách chế,

lấy một bộ xương ống chân hổ sao vàng,giã nhỏ rắc men ủ thành rượu; hoặc chovào trong cái bao bằng vải rồi dầm rượu.Công dụng: Hổ cốt tửu chữa đau trong ốngchân, nhức các khơp xương và chữa thận,bàng quang lạnh. Theo Kinh nghiệmphương, toa Hổ cốt Mộc qua tửu rất thôngdụng. Phân chất Hổ cốt thì thấy nhiềuKalium carbonate hay muối bồ-tạt. Trung

Quốc trà tửu từ điển nói rằng bào chế Hổcốt tửu Bắc kinh ( chắc là rượu ngự dụng),ngoài xương ống chân cọp ( hĩnh cốt) làchính, còn ngâm thêm đủ thứ như nhânsâm, lộc nhung, xạ hương, hồng hoa, mộcqua, nguyên hoạt, ngưu tất... cọng cả thẩy147 vị thuốc bắc.

Rượu ngâm rùaRùa sống lâu đến 500 năm. dù nhịn đói

hai ba tháng cũng không chết. Chế Quinhục tửu bằng cách lấy thịt rùa hòa lẫn vớimen, rồi ủ cho thành rượu. Ruợu này chữachứng ho lâu năm, chứng phong co quắptay chân hay bại xuội. Mu rùa là Qui bảntrị các chứng xích đái, bạch đái, thấp nhiệtlở ở hạ bộ, chứng trĩ và thóp trẻ con khôngliền được ( Đỗ Phong Thuần). Phân chấtmu rùa thấy nhiều muối Calcium. Ngoài

ra, sách Tầu có nói về Qui giao tửu đãdùng mu rùa đen ở Động dình hồ nấu thànhcao, rồi ngâm rượu với câu kỷ, kim anh tử,đảng sâm, đương qui ; có tác dụng tư âm,bổ thận, cường thân tráng thể . Qui Lộc tửurất quí lại dùng mu rùa (qui bản), nhunghươu và 10 vị thuốc khác mà chế ra.

Rượu cắc-kè:Tiếng Nam phân biệt cắc-kè (hay tắc-

kè) với cắc-ké: Theo Việt Nam tự điểncủa Lê văn Đức & Lê ngọc Trụ, cắc kè làloài bò sát dài độ 20 cm, bụng to đuôingắn, sống trong kẹt hóc, không ưa ánhsáng, thường kêu ban đêm ( có những loạicắc kè bông, cắc kè lửa) Danh từ Cắc kèđôi là lời biếm nhẽ một cặp trai gái đangtình tự. Còn cắc-ké là loài bò sát mình bagóc thon dài, gáy có gai, đuôi dài, mình

màu xanh, tím vàng đỏ tùy theo chỗ ngườiđứng trông, sống trên cây cối, ăn sau bọ,đẻ trứng thật nhiều dưới đất sau. ( Cắc-kélục chốt chỉ hạng thấp thỏi chầu rìa).

Cắc- kè có tên chữ nho là cáp- giớiđọc theo âm Tàu là Ke-Chieh ( cơ chia),kỳ thực là tiếng kêu khi chúng muốn bắtcặp, con đực kêu cắc, con cái đáp kè.Sách thuốc Tầu nói cắc kè rất nhiều ởQuảng đông và Quảng tây. Hiệu lực làmthuốc của cắc kè là phải có đủ nguyên cáiđuôi; khi người ta rình bắt nó , nó cắn đuôibỏ chạy. Khi cắc kè đực cái bắt cặp thìchúng ôm nhau sát, rồi cùng té xuống đấtmê man không còn biết trời trăng, khó màgỡ ra được. Do đó, người ta mới bắt cảcặp bỏ vô rượu, hấp rồi phơi khô để bánlà thuốc khích dâm cường dương. Cắc kèvị mặn, tính bình, hơi độc, công dụng khai

phế khí, chữ hen suyễn, ho lao, lợi thủythông kinh, chữa què gẫy. Mắt nó độc,nhưng đuôi lành.. Khi dùng bỏ mắt và kỳtrên sống lưng, tẩm rượu nướng khô mớidùng. Con nào đứt đuôi thì dược lực kémkhông nên dùng.

Theo sách Trung quốc Trà Tửu từ điển(TQTTTĐ ), Cáp giới tửu đủ 2 con đựccái dính cặp mới thiệt tốt, người ta: dùngcắc kè còn tươi sống phối hợp với lộcnhung, đảng sâm, câu kỷ tử , viên nhục,huỳnh tinh, hoài sơn, hắc táo, tỏa dương,đương qui, bắc kì, nhục thung dung, xuyênkhung... cùng vài thứ linh tinh khác ngâmtrong rượu gạo thứ thiệt. Hương vị rượurất thuần hòa, hiệu lực nuôi âm, bổ thận,bổ huyết dưỡng nhan ( bổ máu và làm tăngsắc đẹp ở phụ nữ)

Ngự tửu Minh Mạng thangRượu này trở thành một đặc sản của

Việt Nam kể từ ngày Việt Nam mở cửacho du lịch và kinh tế thị trường để gópnhặt ngoại tệ. Cái gì thuộc về vua chúa nhàNguyễn trước bị chửi là phong kiến, ápbức thì nay được xưng tụng là di sản vănhóa, trong đó có toa thuốc của Vua MinhMạng. Toa thuốc này truyền tụng từ lâu ởHuế, được đồn là do vài vị ngự y chépđược. Trong sách Nguyễn triều cố sự ;Huyền thoại về Danh lam xứ Huế ( 1996),tác giả Bửu Kế chép ra hai bài thuốc vuaMinh Mạng như sau theo tài liệu củaLương Y Tuệ Tâm:

I - Nhất dạ ngũ giaoThành phần:1- Nhục thung dung

12g 2- Táo nhân 8g

3- Xuyên Qui 20g

4- Cốt toái bổ 8g

5- Cam cúc hoa 12 g

6- Xuyên ngưu tất 8g

7- Nhị Hồng sâm 20g

8- Chích kỳ

8g 9- Sanh địa 12g

10 -Thạch hộc 12g

11- Xuyên khung 12g12- Xuyêntục đoạn 8g 13- Xuyên Đỗ trọng 8g14- Quảng bì 8g 15- Cam Kỷ tử 20g16- Đảng sâm 10g 17- Thục địa 20g18 - Đan sâm 12 g19- Đại táo 10 quả20- Đường phèn 300 g(Toa này có người nói là „Nhất dạ ngũ

giao sinh lục tử“ nghĩa là có một lần làmthụ thai... song sinh!!)

Cách ngâm: Đường phèn để riêng, 19vị thuốc trên đem ngâm với 3 lít rượu nếpngon trong 5 ngày đêm. ngày thứ sáu, nấunửa lít nước sôi với 300 g đường phèn chotan ra, để nguội, rồi đổ vô thẩu, trộn đềuđến ngày thứ 10 thì đem ra dùng. Ngày 3

lần sáng, trưa , tối, mỗi lần 1 ly trà. Dùngliên tục.

II- Nhất dạ lục giaoThành phần:1-Thục địa

40g 2- Đào nhân 20g

3-Sa sâm 20g

4- Bạch truật

12g 5 Vân qui 12g

6- Phòng phong 12g

7- Bạch thược 12g

8- Trần bì 12g

9-Xuyên khung 12g

1 0 - Cam thảo 12g

11- Thục linh 12g 12- Nhục thung dung

12g 13- Tần giao 8g 14-Tục đoạn 8g15- Mộc qua 8g 16- Kỷ tử 20g 17-Thường truật 8g18-Độc hoạt 8g19- Đỗ trọng 8g20- Đại hồi 4g21- Nhục quế 4g22- Cát tâm sâm 20g

23- Cúc hoa 12g24- Đại táo 10 quảCách ngâm: 24 vị thuốc trên ngâm với

hai lít rưỡi rượu tốt trong vòng 7 ngày. Lấy 150 g đường phèn nấu với một xịnước sôi cho tan, để nguội rồi đổ vô keorượu thuốc, trộn đều, đến ngày thứ 10 đemdùng dần. Ngày 3 lần, mỗi lần 1 ly nhỏ,sáng, trưa , chiều trước bữa ăn. Bã thuốccòn lại ngâm nước hai với một lít rưỡirượu ngon- một tháng sau dùng tiếp.

Chủ trị: Cả hai bài trên có tác dụng đạibổ thận, bồi bổ thần kinh, gia tăng khíhuyết, tăng cường sinh lực, mạnh gân cốt,bán thân bất toại, dương sự kém, tăng tuổithọ.

Vài nhận xét của người viếtTôi mạn phép có vài nhận xét sau:

a- Trong hai bài thuốc, về cân lượngngười ta dùng đơn vị Gramme (g). Ngàyxưa ở Trung quốc dùng cân (chin), lượng (liang), phân (fen). Nhưng ngay bây giờ, ởTrung quốc, người ta dùng những hệ thốngkhác nhau về cân lượng như 16 lượng, 12lượng, 10 lượng; thậm chí ở các vùng quêhẻo lánh, người dân dùng hệ thống. 18lượng, 20 lượng và 24 lượng. Những ấnđịnh về đo lường trong nhiều triều đại đãlàm cho vấn đề cực kỳ phức tạp. Kể từnăm 1979, miền Hoa lục đã chuyển theo hệthống thập phân (metric system) thay vì làhệ thống cân lượng, nên trong nhiều sáchthuốc in tại Hoa Lục , hệ thống trọng lượngđược thống nhất như sau, để dễ bề tínhtoán::

1 lượng = 30 g ( hiện nay chính xáchơn là 31 .25 g)

1 tiền = 3g1 phân = 0.3gVậy về phân lượng trong 2 toa thuốc

Minh Mạng thang trên, ta không rõ lương yViệt Nam đã dựa vào toa nguyên gốc màđổi ra gờ ram hay phỏng chừng đổi theocách thực dụng mới cho tiện việc cân khimua thuốc.

b- Trong toa Nhất dạ ngũ giao, nhữngvị thuốc bắt buộc phải kén chọn theonguồn gốc sản xuất, vì các tên thuốc cókèm tên vùng thổ sản như Tứ Xuyên, Camtúc, vùng Lưỡng Quảng, ví dụ chẳng hạnnhư phải đòi hỏi thuốc từ Tứ Xuyên nhưĐương Qui, Ngưu Tất, Tục đoạn, Đỗtrọng, Xuyên khung. Trong khi trong toaNhất nhật lục giao, thì chỉ có Vân Qui vàXuyên Khung là gốc Vân Nam và TứXuyên, còn những vị Tục đoạn, Đỗ trọng,

Kỷ tử thì không nói rõ từ ở đâuc- Điều này rất quan trọng là phân

lượng những thành phần kê ra trong mộttoa thuốc Bắc phải dựa trên tình trạng củamỗi bệnh nhân như thể chất yếu hay khỏe,bịnh trạng nặng hay nhẹ, bệnh tình mới haylâu. Thành ra hai bài thuốc kê trên khôngphải là loại “one size fits all”.

Do đó, với tư cách người biên khảo vôtư nhưng rất thận trọng về ý thức tráchnhiệm, tôi khuyến cáo bạn đọc không thểđơn phương quyết định áp dụng sự tựđiều trị cho cá nhân mình mà khôngtham khảo những vị lương y có thẩmquyền chuyên nghiệp, nhất là những nữbệnh nhân mang thai, hay những ngườicó chứng huyết áp cao hay những rốiloạn bệnh lý hiểm nghèo khác. Một vịthuốc tuy có vẻ hiền lành nào cũng có

thể có những phó tác- dụng bất ngờnhất là thuốc Bắc chưa được kiểmnghiệm như thuốc hiện đại trước khibán ở thị trường.

d - Một điều thứ hai tôi muốn nêu ravề công hiệu của những ngự tửu. Trườnghợp của Minh Mạng thang với những tên“Nhất dạ ngũ giao” hay “Nhất dạ lục giaosinh ngũ tử” có tính cách khoa trươnghuyền thoại chăng?

Ta hãy thử duyệt lại số con cái của vua

chúa nhà NguyễnChín đời chúa là:Chúa Tiên Nguyễn Hoàng ( 1525 -

1613) có 12 con: 10 trai và 2 gáiChúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên (

1563- 1635) có 15 con: 11 trai và 4 gáiChúa Thượng Nguyễn Phúc Lan ( 1601

- 1648) có 4 con: 3 trai và 1 gáiChúa Hiền Nguyễn Phúc Tần ( 1620 -

1687) có 9 con: 6 trai và 3 gái.Chúa Ngãi Nguyễn Phúc Thái ( 1650 -

1691) có 10 con: 5 trai và 5 gáiChúa Minh vương (Quốc chúa)û

Nguyễn Phúc Chu* ( 1675 - 1725) có 42con: 38 trai và 4 gái

Chúa Ninh vương Nguyễn Phúc Thụ (1697 - 1738) có 9 con: 3 trai và 6 gái

Chúa Võ vương Nguyễn Phúc Khoát (1714 - 1765) có 30 con: 18 trai và 12 gái

Chúa Định vương Nguyễn Phúc Thuần( 1753 - 1777) có một gái

* Chúa Minh vương (Quốc chúa ),

theo nhiều sử sách có đến 146 con!Nhưng theo Richard Orband trong Lestombeaux des Nguyễn( 1914) và Nguyễn

Phúc tộc thế phả ( 1995) thì ghi là 42 con Mười ba đời vua là:Gia long ( 1762 - 1819) có 31 con :13

trai và 18 gáiMinh Mạng (1791 - 1840) có 142 con:

78 trai và 64 gáiThiệu trị ( 1807 - 1847) có 64 con: 29

trai và 35gáiTự Đức ( 1829 - 1883) không có con

tuy nhiều vợDục Đức ( 1853- 1883) có 19 con: 11

trai và 8 con gái chết vì bị giam đóiHiệp Hòa ( 1847 - 1883) có 17 con:

11 trai và 6 gái chết vì bị ép uống thuốcđộc

Kiến Phúc ( 1869 - 1884) chưa có vợcon , chết bí mật

Hàm Nghi ( 1871- 1943) một vợ, có 3

con: 1 trai và 2 gáiĐồng Khánh ( 1864 - 1889) có 5 vợ,

10 con: 6 trai và 4 gáiThành Thái ( 1878 - 1954) nhiều vợ,

có 45 con: 19 trai và 26 gái**Duy Tân ( 1900 - 1945) có 2 đời vợ ,

có 3 trai và 2 gáiKhải Định ( 1885 - 1925) có 1 traiBảo Đại (1913 - 1997) có 5 con: 2

trai và 3 gái [** Riêng Vua Thành Thái là một

người phát dục rất sớm. Số con của ôngcòn rơi rớt rất nhiều mà thế phả nhàNguyễn chưa kiểm tra được. Cung tầnchưa đủ cho ngài gần gũi mà còn muốn vihành ra ngoài nên mới có câu:

Kim luông con gái mỹ miều, Trẫmthương, trẫm nhớ trẫm liều, trẫm đi!]

Duyệt qua danh sách trên, ta thấy cóhai đỉnh cao về con số đông con:

_ Đỉnh cao thứ nhất trong đời cácchúa với Quốc chúa Nguyễn Phúc Chu vàVõ vương Nguyễn Phúc Khoát ứng vàogiai đoạn mà Chúa Nguyễn ở Nam hàtuyên bố xác định vương quyền độc lậpchống lại vua Lê chúa Trịnh Bắc hà bằngsự dùng vương ấn và lập sẵn kinh đô ởThuận Hóa.

_ Đỉnh cao thứ hai trong đời các vuavới vua Minh Mạng ứng với giai đoạntuyên xưng đế quyền tuyệt đối với sự banbố bài Đế Hệ thi 20 chữ trong tham vọngcon cháu của ông sẽ làm vua trong 20 đờinữa.

Chính ý niệm xác định Vương quyềnvà Đế quyền phải chăng tạo ra nhu cầusinh sản nhiều tử tức hậu duệ. Và “bộ máy

đẻ” của nhà Nguyễn là hệ thống cung tầnmỹ nữ. Đời Võ vương, vợ lớn nhỏ củachúa không gọi là Chánh hay Thứ phu nhânnhư bá tính mà đổi ra gọi vợ cả là Tả hànhlang và vợ thứ là Hữu hành lang, con cáiđẻ ra sợ chuyện ma quỉ bắt ( nạn hữu sanhvô dưỡng ) nên Chúa mới đặt ra tục gọicác con trai là Mệ, Mụ. Trong cung cấmnhà Nguyễn, có chín bậc gọi các bà vợvua từ cao đến thấp gọi là Cửu giai. Vuanhà Nguyễn không phong vợ lớn là HoàngHậu (trừ vua Bảo Đại sau này) vì sợ nạnquốc thích chuyên quyền như các triều Lý,Trần , tước hiệu Hoàng Hậu chỉ phong saukhi chết.

Cửu giai là:Nhất giai PhiNhị giai PhiTam giai Tân

Tứ giai TânNgũ giai Tiếp DưLục giai Tiếp DưThấp giai Quý NhânBát giai Mỹ NhânCửu giai Tài Nhânvà cuối cùng là Tài Nhân vị nhập giai

( nghĩa là chưa vô ngạch mà chuẩn bị thôi,như chức Chuẩn Úy của quân đội) Trongthế phả Nguyễn Phúc tộc, tôi thấy một bàCung Nga có lẽ là cung nữ chưa vô ngạchCửu giai!

Chính vì hệ thống phi tần mỹnữ đã là cho những ông ngự y phải tìmnhững thang thuốc bổ thận cho vua chúa vànhững toa thuốc dưỡng thai cho các vợ vuakhi mang bầu, như thế làm gì không đôngcon. Thức ăn ngự thiện đương nhiên gồmnhững thứ bổ béo mà bá tính cung tiến

.Vua Minh Mạng chỉ sống đến 50 tuổi vìnghe đâu chết vì té ngựa, thế mà đã có 142con, nếu vua thọ thêm 20 năm nữa, con cáitrực hệ còn đông đến đâu. Hệ của MinhMạng là hệ nhì chánh ( hệ nhứt chánh là hệhoàng tử Cảnh), là hệ đông nhất gồm 56phòng và phái nam đươc 1800 người.

Theo tôi những cái tên Nhất dạ Ngũgiao hay Lục giao của Minh Mạng thang lànhững cái tên đời sau bịa ra cho thần kỳ,chứ mỗi khi một cung phi nào được vuavời tới long sàng thì tên tuổi và ngày thángấy đều được ghi chép cẩn thận để sau nàycòn chẩn đoán thai kỳ và xác nhận phụ hệ.Những chuyện về:

Cái đêm hôm ấy đêm gì.Bóng dương trùng bóng trà mi chập

chùnglà chuyện thâm cung bí sử, ai mà rõ “

ngũ giao” hay “ lục giao”. Trong đống vănkhố chứa trong Tàng thơ lâu , giả thử cònlưu lại những y án hay phương dược củacác ngự y dâng lên vua, đâu là tài liệu xácnhận rằng vào một đêm nào đó có 5 bà phitrong bụng tiếp nhận “ long chủng” qua lầnân ái với vua và tên những hoàng nam hayhoàng nữ đó là ai?

Dựa vào kiến thức y học, câu chuyện“lục giao sanh ngũ tử “ có lẽ là ngoa ngônhay phóng đại. Chỉ ở trong thần thoại Hylạp, mới có thần Hercule trong một đêmgần ... 50 cô gái đã làm thụ thai 49 cô. Dẫusao, xét về số con của vua Minh Mạng thìhậu thế phải công nhận ông thuộc vào loạicó khả năng tính dục tuyệt luân. Tính theomỗi lần giao cấu chỉ bắn tinh khí ra khoảng2 phân khối rưỡi đến 3 là cùng sau nhiềungày kiêng giao cấu, mà muốn làm thụ thai,

mỗi phân khối tinh khối phải chứa 100triệu tinh trùng và số tinh trùng quái dịphải dưới 20 %. Khối lượng và sự đậmđặc của tinh khí thường giảm xuống mauchóng sau nhiều lần giao cấu liên tục. Nhưvậy trong một đêm 5 lần 6 lượt tính giao thường không phải sinh con mà sinh ra ....bắn súng nước hay bắn khói! Theo sửsách, hằng đêm, vua thức khuya để coichương sớ từ các phiên trấn gửi về đếncanh ba ( 11 giờ khuya) mới đi ngủ. Hoạtđộng chăn gối về đêm hăng như thế mà banngày vẫn thiết triều, cưỡi ngựa không biếtmệt chứng tỏ Minh Mạng là một người cómột “thể chất tiên thiên “ bẩm sinh cườngtráng. Những toa thuốc mà vua dùng chỉ làtrợ lực cho đường sinh lý chứ không phảilà chủ trị quyết định. Xem trường hợp vuaTự Đức (1847- 1883) thể chất tiên thiên

bất túc và lúc mới lớn bị đậu mùa, dù làvua có nhiều vợ và được các ngự y chữatrị vẫn không có con.

Nhìn vào thành phần nhữngmón thuốc trong hai toa Minh Mạng thangnói trên, tôi thấy toàn là những vị bổ dược mà tiệm thuốc bắc nào cũng có và hiệu lựccủa chúng theo y lý được coi là tư âm bổdương, tăng cường tinh khí, nâng đỡ thểtrạng chứ không phải là những thức khíchhứng nhất thời làm cương cử ngọc hànhhay những vật liệu chế từng những tạng phủhay bộ phận của những thú vật nổi tiếngmạnh về sinh lý. Thành ra Minh Mạngthang là một loại bổ dược chống mệt mỏitổng quát, chứ không giống như những viênthuốc hứng dục ( aphrodisiac) như viênOkasa dạo nào của Pháp chứaTestostérone và Yohimbine, Cantharidine

hay những viên Viagra hiện nay chỉ có tácdụng cục bộ làm cương cử ngọc hành.

Nhiều y sĩ cho rằng sự mệtmỏi thường là nguyên nhân làm giảm hứngthú khi ân ái. Vua Minh Mạng vốn là mộtngười có thực lực tính dục quán chúng dobẩm sinh nên vấn đề dùng thuốc bổ là mộtsự trợ lực. Nếu phàm nhân tục tử vốn liếngchẳng bao nhiêu không biết tự lượng sứcmình, mỏi gối chồn chân mà cứ dùng thuốckhích hứng để tiếp tục trèo thì quả là taihại!

Nhận định về công hiệu của Minh

Mạng thang. Vấn đề này cần một sự khảo sát

và phân tích thâm cứu dựa trên những dữkiện khoa học mà hiện nay chưa có. Tôinghĩ rằng một ý kiến có thẩm quyền nhất

là ý kiến của bác sĩ Nhật Akira Ishihara. Ông đã cọng tác với Howard S. Levy làđồng tác giả cuốn The Tao of Sex. Cuốnsách này rất hay vì dựa vào nhiều tài liệuhiếm quí về tính dục học cũng như y dượccủa Trung Hoa và Nhật bản. Y dược ÁĐông theo nguyên lý Âm Dương Ngũ hànhvà được chế biến từ những nguyên liệu từthiên nhiên mà hiện nay chưa có một sựphân chất thí nghiệm qui mô. Dược liệuTrung Y qua hơn 5 ngàn năm lịch sử từngchứng tỏ công hiệu trên nhiều phươngdiện. Ví dụ như Nhung gạt hươu non chứanhiều kích thích tố , dùng trích tinh để thínghiệm trên chuột thì thấy chuột tăngcường về sinh lý rõ ràng. Nhục thung dunglà một loại nấm chứa nhiều Manganesethường có trong nhiều thuốc khích dục.Thành ra không phải y dược Á đông không

có hiệu nghiệm, nhưng hiệu nghiệm nàycòn rất ẩn áo hầu như có tính chất huyềnthoại, phải theo kinh nghiệm lâu đời(empirical) của cổ nhân mà dùng lâu ngày mới thấy. Một yếu tố đáng kể là thể tạngcủa từng bệnh nhân đã đáp ứng ra sao vớisự trị liệu nên thuốc dùng cho người nàythì tốt mà dùng cho kẻ khác thì không. Vấnđề tâm lý của người dùng thuốc( linh tạingã, bất linh tại ngã) cũng là một yếu tốquyết định.

Tôi tự xét, không học gì vềĐông Y mà chỉ là con mọt sách, ghi chéplượm lặt để viết lách, nên kính mong sựchỉ giáo của các bậc cao minh. Tôi cònnhớ trước 1975 có đọc quyển Vạn thị PhụNhân khoa do ông Nguyễn văn Tỷ chủ nhàthuốc Hồi Xuân đường Nguyễn thiệnThuật, Bàn cờ Sài gòn. Trong sách có một

đoạn bàn về các toa thuốc bổ tính dục vàbí quyết sinh quí tử mà tôi viết lại theo trínhớ:

Đàn ông muốn sanh quí tử phảiđạt đủ ba điều kiện trên ba tiêu chuẩn gọilà Tam chí ( Can chí, Tâm chí, Thận chí).

Can tức là gan. Can chủ về mộc cântức là gân. Gân khỏe ( Can chí) thì gânmới đủ sức cương cử mà hành sự;

Tâm tức là tim, chủ về huyết hỏa haynăng lượng. Tim tốt ( Tâm chí) thì trí nãoquân bình, năng lực phương cương, sứclực bề dai, tinh trùng mới đủ sức bơingược giòng tử cung để thụ thai:

Thận tức là cơ quan tính dục gồm dịchhoàn và các hạch nội tiết nang thượng thận,chủ về thủy, tức là tinh khí. Thận khỏe (Thận chí) thì tinh khí đặc, chứa nhiều tinhtrùng nên dễ thụ thai.

Suy diễn như trên, ta thấy sự tính giao

lý tưởng là một độ cương dương vật đầyđủ, một trí óc quân bình, một nguồn sảnxuất tinh khí dồi dào về phẩm và lượng.Như thế, một người thận yếu, tinh khíloãng, cợ thể bạc nhược, gân thịt bèo nhèomà dùng thuốc khích hứng chẳng khác nàoquất roi thúc con ngựa còm ròm tiến bướctrên con đường xa gập ghềnh.

Một toa thuốc bổ dương hoàn toànkhông phải là một toa thuốc chỉ bổ thậnkhích dục mà theo biện chứng của Đông Yphải là nhắm vào chủ đích bổ dưỡng toànthân, bằng cách bồi bổ ba nội tạng Can,Tâm, Thận. Tôi nghĩ đây là một minhchứng về quan niệm khác nhau giữa Tây Yvà Đông Y:

*Tây Y chủ trương đánh thẳng và

mau vào ngọn nên hữu hiệu vào nhữngtrường hợp cấp tính;

*còn Đông Y đánh bền và lâu vàogốc bệnh ly, nên thích hợp cho cácchứng kinh niên mạn tính.

Nhìn chung, dùng rượu thuốc là một

tập quán, một đặc thù văn hóa của dân Việtta đã chịu ảnh hưởng của Trung Hoa quanhiều thế hệ. Tuy nhiên, sống trong thờihiện đại, người ta phải có một thái độ suyluận thận trọng trên thực tế khi phải dùngthuốc, ngay cả khi dùng thuốc bổ khôngphải thuốc bổ nào cũng tốt cả như „ onesize fits all“ như cái tên khoa trương „ ngũgiao“, „ lục giao“... Một vị thuốc nào cũngvậy, bên cạnh công năng trị liệu, còn cóthể có nhiều “phó tác dụng“. Rượu làm khíhuyết lưu thông (Tửu năng dẫn huyết)

nhưng đối với những người có chứng huyếtáp cao và chứng thống phong ( gout) thìkhông nên dùng. Tóm lại, rượu thuốc vẫnlà rượu bổ nhưng nên dùng thận trọng.

BS Lê Văn Lân